AKUSTIKA FONETIKA vol.

2
Analiza spektrografa svih glasnika hrvatskog jezika

Vokali
- najjednostavniji za analizu
- stabilno stanje (mogu se duljiti)
Formanti rezonantna pojaanja u spektru
Naini akustikog prikaza
1. Valni oblik najdirektniji mogui prikaz zvuka (ipak ne govori mnogo)
2. Spektrografija najrasprostranjenija vrsta akustike analize
- rezultat skupnog djelovanja 3 imbenika
1. tzv. spektar pobude
2. frekvencijske karakteristike vokalnog trakta
3. radijacijske karakteristike prijeaza od usta do mikrofona
uska analiza dobro prikazuje promjene u frekvenciji a iroka u vremenu
3. Kratkotrajni spektar za potpuno opisivanje formantnog prostora
1. Frekvencija formanata
2. Amplituda formanata
3. irina amplitude
problem s njim jest nema utjecaj na percepsiju (nagib spektra, dubina
antiformanata, cjelokupne promjene intenziteta)
4. Trajanje
5. Osnovna frekvencija vokala
spektar pobude osnovni ton
vokalski formanti ne ovise o osnovnom tonu, vokali bez osnovnog tona apat
6. irina i amplituda formanata
amplituda koliina energije koja je na raspolaganju rezonatora
- ovisi o kompatibilnosti zvuka i rezonatora
irina povezana s priguenjem ( vee priguenje- vea irina formanta)
- poveanjem irine smanjuje se amplituda formanta (postaje manje
uoljiv)
Jo dvije akustiki relevantne dimenzije vokala
1. Trajanje vokala
glavne biomehanike odrednice
zatvoreniji vokali krai su od otvorenijih
inherentno trajanje vokala nema potvren utjecaj na perceptivnu
identifikaciju
2. Osnovni ton
svaki vokal ima svoju intrinzinu osnovnu frekvenciju
te razlike u govoru zamaskirane su drugim karakteristikama (sluaima
nebitne)
u labaratorijskim uvjetima osnovna frekvencija i zatvorenost vokala
(zatvoreni vokal =via
osnovna frekvencija)
formanti ne ovise o osnovnom tonu !

Vokali diftonzi i vokali u kontaktu

DIFTONZI dva vokala pod jednim naglaskom
vokale definita stabilno stanje artikulatora/stacionarni dio formantne strukture
najbolje oitanje akustikih karakterisitika
vokali se mogu duljiti produavanjem stacionarnog stanja
- u hrvatskom samo JEDAN diftong
/ie/ u /bielo/ (bijelo)
karakteristike diftonga mogu se vidjeti i u svim ostalim spojevima 2 vokala
(ne mora biti isti
slog)
ta glavna karakteristika spoja 2 vokala TRANZIJENT
promjena frekvencije formanta od tipine za jedan vokal do tipine za drugi vokal
TRAZNIJENT
/auto/ nije diftong, nisu isti slog! /a/ - /u/ - /to/
U hrvatskom kontakti vokala nisu esti zbog konstrukcije sloga
kada se nau u kontaktu prijelaz moe biti
1. kontinuiran (veinom unutar rijei)
treba ga razlikovati od diftonga!! Prijelazi su bri i manje su razlike
2. diskontinuiran (na granici rijei, ponekad i unutar) /na auto/
u afektnim situacijama glotalni prekid (okluzija)

OKLUZIVI
sloene akustike karakteristike
- osnovna karatkteristika prepreka zranoj struji okluzija (pregrada)
- u hrvatskom su 3 temeljna izgovorna mjesta
1. Dovusneni (p,b)
2. Zubni (t,d)
3. Mekonepani (k,g)
bezvuni p,t,k
zvuni b,d,g
- akustike karakteristike najbolje u intervokalskom poloaju (VoV)
akustiki dogaaji :
1. Okluzija (tiina)
2. Eksplozija (um eksplozije)
3. Prijelazi (tranzijenti iz i prema vokalima)
BEZVUNI p,t,k
- temeljne karakteristike :
1. Naglo utiavanje zvuka i prekid
2. Tiina za vrijeme okluzije
3. um eksplozije
4. Poetak sljedeeg vokala
tiina za vrijeme okluzije
- potpuna tiina
- tiina okluzije se ne doivljava kao tiina (jezino sluanje)
- bitna za percepciju okluzivnosti

- bitna za razlikovanje prema zvunosti ALI nije bitna za

meusobnorazlikovanje okluziva
prema mjestu izgovora
um eksplozije
- druga vana karakteristika bezvunih okluziva
- za vrijeme okluzije prolaz zraka zatvoren
- miina aktivnost i dalje trajepritisak zraka narastaootvranje
pregradekarakteristian
um eksplozije
- spektar uma eksplozije ovisi o : svojstvima artikulatora koji tvore
pregradu, mjestu
mjestu pregrade, obliku govornog prolaza
debljina uma eksplozije raste to su artikulatori stranji i tromiji ( p < t < k
)
osim po trajanju eksplozije razlikuju se i po spektru
1. Bilabijalni /p/
glavnina energije uma nisko (500-1500Hz)
um slab i raspren
2. Zubnovrhjezini /t/
glavnina energije uma visoko (3000Hz i vie)
um slab i raspren
3. Mekonepanostranjoleni /k/
glavnina energije uma u srednjim djelovima spektra (1500-4000Hz)
um kompaktan na srednjim frekvencijama
okluzivi u okolici drugih glasova (vokala) za razlikovanje tranzijenti, F1
promjene male, F2 velike i znaajnije
ZVUNI b,d,g
razlikuju se od bezvunih po :
1. Aktivnosti glasnica titranje glasnica, pristuni laringalni impulsi
tokom okluzije
2. Stupnju miine napetosti um eksplozije neto slabiji, usklaenost
supra i subglotalnog
tlaka
3. Trajanju posljedica artikulacijiskih preduvjeta zvunosti, subglotalni >
supraglotalnog,
poveanje supraglotalnog zbog pregrade
4. Trajanju prethodnog vokala vokal ispred zvunog okluziva traje
due od onog ispred
bezvunog
meusobno razlikovanje
1. Bilabijalni /b/
kratka eksplozija, trag zvunosti oko F2
2. Zubnovrhjezini /d/
rijedak trag zvunosti, otar rub okluzije
3. Mekonepanostranoleni /g/
gotovo nema zvunosti, artikulatori upijaju zvuk, duga eksplozija
VUG vrijeme ukljuivanja glasnica (engl. VOT)

FRIKATIVI
aerodinamiki i artikulacijski vrlo zahtjevni
imaju prilino dug period frikativnog uma te su jedini glasnici uz vokale koji
nisu vremenski strukturirani (duljivi su)

podjela prema mjestu artikulacije :

1. Zubnousneni /f/
2. Zubni /s/ /z/
3. Stranjenadzubni // //
4. Mekonepani /h/
podjela po zvunosti :
bezvuni : f,s,,h,
zvuni : z,
BEZVUNI
/s/ - velika umnost, visoko (4-10kHz), intenzivan um
// - manja umnost, nie (2-6kHz), amnje intenzivan um
/f/ - slaba umnost, raspren po cijelom spektru, ide sve do 10kHz
/h/ - periodian, um raspren na donjem dijelu (nema zvuni par), vide se
laringalni impulsi
ZVUNI
// - laringalni impulsi postoje, slabijeg intenziteta
/z/ - laringalni impulsi, slabijeg intenziteta, um je najjjai oko 6kHz
Kvantifikacija spektra uma frikativa
1. Statistiki centar gravitacije spektra (engl. CoG)
2. Rasprenje oko statistikog centra gravitacije spektra (engl. St. Dev.)
3. Relativna istaknutost najjae amplitude u odnosu na okolni spektar
(engl. Kurtosis)
4. Nagib spektra ispod ili iznad njegove najjae amplitude (engl.
Skewness)

AFRIKATE
spajaju neke karakteristike okluziva i frikativa
afrikate poluzatvornici
afrikat = okluzija + frikcija okluziv + frikativ
OKLUZIJA u afrikati je kraa, mjesto artikulacije je prilagoeno frikativnom dijelu
voen pokret dok je u okluzivu balistian (moemo upravljati okluzijom za
razliku kod
okluziva)
FRIKCIJA u afrikati kraa, brzina pojaanja (vrijeme pojaanja amplitude od
poetka frikcije do
najintenzivnijeg dijela, engl. rise time) vea je u afrikati
afrikate se meusobno razlikuju po mjestu izgovora
BEZVUNE
1. Zubni /c/

2. Stranjenadzubni //
3. // ?
/c/ - kratka okluzija, frikcija najjaa na viim dijelovima (iznad F2)
// - kratka okluzija, jaa frikcija od , vie frekvencije od
// - kratka okluzija, frikciaj na srednjim djelovima oko F2
c

smjer frikcije

ZVUNE laringalni impulsi

1. Stranjenadzubni /d/
2. // ?
// - vii um, dui um
/d/ - neto nii um od , krai um

NAZALI
nosni glasnici, dva prolaza
m,n,nj
zvuni i pregradni kao i okluzivi ALI kod nazala za vrijeme okluzije zrak prolazi i
korz nosnu upljinu
nosna i usna upljina => sloen utjecaj na spektar (nazalni zvuk) formanti i
antiformanti
- spektralno pojaanje
poveanje rezonatnog prostora
pojaanje niskih frekvencija (200Hz-400Hz)
nisko spektralno pojaanje koje se spaja s F0
iroko nisko spektralno pojaanje harmoninog zvuka (ovo pojaanje nije
jedino,ali je najjae)
veliko guenje zvuka u srednjim i visokim frekvencijama
imaju manje energije od vokala
- spektralno priguenje
osim to otvaranjem nazalne upljine poveavamo rezonatni prostor,
nazalna upljina
djeluje i kao priguiva zvuka (srednje frekvencije 600-1500Hz)
nazali imaju karakteristike okluziva i vokala
meusobno razlikovanje nazala - F2 informativan
F2 uz vokale :
nj

smjer F2 u okolici vokala

n
m
nj ima luk (zbog j sastavnice) kao F2 zvuna rupa!

SONANTI
-lateralni priblinici (l,lj)
zatvaranje centralnog dijela prolaza, prolaz zranoj struji otvoren preko
bonih rubova jezika
-alveolarni vibrant (r)
-palatalni priblinik (l)
-zubnousneni priblinik (v)
- i nazali
/l/ - alveolarni lateral
vidljivi F1,F2,F3,
od vokala se razlikuje po manjem intensitetu te diskontinuitetu
F1 vrlo jak, stapa se s F0, frekvencijski stabilan; F2 relativno jak, ali slabiji
od F1
uoljiv frekvencijski i intenzitetski diskontinuitet, tranzijenti okolnih vokala
bitni
/lj/ - palatalni lateral
vrlo slian l
razlikuje se od l po zvunoj rupi na srednjim frekvencijama
harmonian ali slabiji intenzitet od vokala, F2 visok u okolini svih vokala
/l/ i /lj/ u inicijalnom/finalnom poloaju
/l/- glotalna eksplozija/duljenje na kraju
/lj/- suavanje F1 u F2 prema vokalu/irenje F1 u F2 zbog prethodnog vokala
/r/ - alveolarni vibrant
najee jedan udar vrhom jezika o alveolarni greben
mogue vie udaraca (2-3)
udari jezikom nakrako prekidaju protok zrane struje (ali ne u potpunosti
jer je povrina
udara mala)
jako kratak, harmonian zvuk (utianje harmoninog zvuka u
odnosu na vokale)
inicijalni /r/ - izgovor zapoinje neutralnim sredinjim bezaokruenim
vokalskim segmentom
'va'
finalni /r/ - izgovor zavrava s 'va' koji se na kraju rijei utiava i slabi
/j/ - palatalni priblinik
vrlo slian vokalu /i/
glavne razlike funkcija u slogu (ne nosi slog); pomak artikulatora;
smanjeni intenzitet
F1 i F2 slabiji, zvuna rupa
inicijalni /j/ - fonacija poinje nakon glotalnog prekida, formanti izgledaju
kao druga polovina
intervokalskog /j/
finalni /j/ - artikulacija zavrava u trenutku najveeg suenja, formanti

izgledaju kao prva

polovica intervoklaskoj /j/
/v/ - zubnousneni priblinik
u svjetskim jezicima /v/ i /f/ su zvuni parovi, u hrv NE!
kod /v/ je smanjen protok zraka pa nema uma
manja zvuna energija nego kod vokala, poetak /v/ najintenzivniji a kraj
smanjenog
intenziteta slii prijelazu okluziva u vokal
F1 vrlo nizak (kao kod nazala)
F2 prilagoava se okolnim F2 vokala (tranzijenti jedva da postoje)
inicijalni /v/ - isto kao u intervokalskom poloaju, neto krai
finalni /v/ - smanjeni intenzitet i formantske strukture

VREMENSKA ORGANIZACIJA GOVORA

-

tempo
inherentno trajanje segmenata
VOT (VUG)
trajanje konsonanata u grupama
trajanje /r/
trajanje vokala u konsonatskoj okolini
duljenja
trajanje i naglasak
-

Govor se odvija u vremenu

istraivanje vremenske organizacije govora je sloeno
utjecaj raznih lingvistikih i nelingvistikih faktora

TEMPO
- utjecaj tempa sve prisutan
- dva naina izraavanja tempo govora
tempo artikulacije
govor bez stanki (tempo govora - trajanje pauza)
tempo govora neprestano varira, isti govornik u naelu zadrava svoj tempo
TA manje ovisan o stilu od TG
TA u ovisnosti o veliini izraaja vei izriaj = vei TG
INHERENTNO TRAJANJE biomehaniko trajanje
- trajanje segmenata ovisi i o njihovim artikulacijiskim osobinama
npr. ATA ARA razlika u trajanju zbog artikulacijiskih osobina
- inherentno trajanje je element koji utjee na konkretno izmjereno trajanje
(jedan od brojnih elemenata)
- inheretno trajanje artikulacijiske osobine
- izmjereno trajanje = inherentno trajanje + ostali faktori
(ostali faktori : komunikacijska situacija, govornik, duina izriaja,
naglasak,..)
vokalsko inheretno trajanje
/a/ traje najdue, /e/ i /o/ neto krae, a /i/ i /u/ najkrae

normalizirano trajanje vokala /i/,/u/ =0.77 ; /e/,/o/=0.9 ; /a/=1

inheretno trajanje vokala
- najpetiji traju due
- bezvuni
- zvuni
- nosni
- zvonki
- brzina artikulatora
- labijali
- velari
- dentali
- tip konsonanata
- afrikate, frikativi, okluzivi
- od svih konsonanata trajanje /j/najtee odrediti (posredno raunanje /jara/
- /para/ 61ms /j/)
VOT (VUG)
- voice onset time = vrijeme ukljuivanaja glasnica
- odnosi se na okluzive
- trajanje od eksplozije do poetka laringalnih impulsa sljedeeg voakla
- vana varijabla za razlikovanje zvunih od bezvunih
- kod zvunih krai nego kod bezvunih (oekivano! kod zvunih postoji rad
glasnica)
- VUG raste od prednjih do stranjih artikulatora (zbog tromosti)
TRAJANJE KONSONANATA U GRUPAMA
- u konsonantskim grupama trajanje krae nego u intervokalskom poloaju
tenja da se ouva ritam sloga!
- nema pravilnog odnosa trajanja u intervokalskom i interkonsonantskom
poloaju konsonanata
- neki zakljuci :
- najvie se krate frikativi i okluzivi
- bezvuni vie od zvunih
- sonanti se najmanje krate
- /dn/ - jedan glas?
- najvee kraenje unutar sloga
- konsonanti u spoju (2 okluziva, 2 frikativa)
TRAJANJE /r/
- kratak prekid vokalsok zvuka (kada je okruen vokalima)
- kada je okruen konsonantima umee se neutralni vokalski element 'va'
DULJENJA
- pred pauzom
- posljednji slog u rijei
- kraenja
- produkcija nije prepreka veem kraenju
- percepcija treba neko minimalno vrijeme
- barem 40% trajanje vokala da bi se vokal razumio kao vokal

TRAJANJE I NAGLASAK
- reenini naglasak (isticanje)
- naglaena rije traje najdue