Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi

The Journal of International Social Research

Cilt: 4 Say: 19

Volume: 4 Issue: 19

Gz 2011

Fall 2011

www.sosyalarastirmalar.com

AMASYA YRES ALEV OCAKLARI

ALAWI ASSOCIATIONS OF AMASYA REGION
Harun YILDIZ
zet
Anadolu Alevli inin sosyal yaplanmas, btnyle ocaklara ba l bir zelli e
sahiptir. Aslnda dede ailelerini olu turan ocaklar, Anadolu Alev kltr ve gelene inde
nemli bir yere sahip olup geleneksel anlamda Alev topluluklarnn sosyal ve kltrel
ili kilerini de ekillendirirler.
Bu makalenin amac, lkemizde zengin bir gemi e sahip olan Alev/Bekta
kltrnn halen canl bir ekilde ya ad Amasya yresinde var olan dede ocaklarn
hem tarihsel hem de gncel boyutlaryla ele alarak incelemektir. Bu erevede, Pr Baba,
Ali Bircivan, Keeci Baba, Hubyar Sultan, Karadonlu Can Baba, ah brahim Veli, mam
Rza, Battal Gazi, Pir Sultan Abdal, Ali Seyd Sultan ve Seyyid Selahaddin gibi ocaklar ele
alnmaktadr.
Erenleri.

Anahtar Kelimeler: Alev/Bekta kltr, Ocak, Dedelik, Ehl-i Beyt, Horasan

Abstract
The Social structure of Anatolia Alawism connects wholly the associations of
dede. In fact, the associations that make up the families of dede, have an important
place in Alawi culture and tradition. Furthermore the associations give shape to the
social and cultural connections of Alawi communities in traditional meaning.
The purpose of this article is to examine and investigate the associations of
dede in Amasya region that Alawi/Bektashi culture lives actively at the present time with
its historical and actual dimensions. In this context, the associations such as Pr Baba, Ali
Bircivan, Keeci Baba, Hubyar Sultan, Karadonlu Can Baba, ah brahim Veli, mam Rza,
Battal Gazi, Pir Sultan Abdal, Ali Seyd Sultan and Seyyid Selahaddin has been dealt.
Key Words: Alawi/Bektashi Culture, Association, Institution of Dede, Ahl alBayt, The Saints of Khorasan.

Giri
Anadolu Alevli inin hem tarihsel hem gncel anlamda, sosyal ve dinsel
yaplanmasnda en nemli kurumlarndan biri, dedelik kurumudur. Dedelik kurumu,
geleneksel anlamda ocak1 denilen dede ailelerinden olu ur. Anadolu Alevli i, temelinde
ocaklara ba l aidiyet bulunan bir zelli e sahiptir. Ocaklar, Anadolu Alev kltr ve
gelene inde nemli bir yer tutmakta olup Alevlerin geleneksel anlamda sosyal ve kltrel
* Do. Dr., Ondokuz Mays niversitesi lahiyat Fakltesi, slam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dal.
1 Abdlkadir nana gre ocak kavram, slamiyet ncesi eski Trk kltr ve daha sonraki dnemlerde aile, soy ve
slale gibi anlamlarda kullanlmaktadr. Bkz., nan, 1987: 638; ayrca bkz., Glpnarl, 1977: 262-263; Korkmaz, 2003:
333.

- 229 ili kilerini ekillendirirler. Ayrca ocaklar, mensuplarnn di er ocaklarla olan ili kilerini bile
snrlayarak etkilemektedir (Ta n, 2006: 145). Anadolu Alev gelene inde ocaklara ba l ulu
ki ilerin slam Peygamberinin ve Ehl-i Beytin soyundan geldi ine inanlr. Ocaklar, tarihsel
sre ierisinde bu soydan geldi ine inanlan evreler tarafndan, tasavvuf bir yaplanma iine
girerek kurumsal hale getirilmi ; bu soylardan geldi ine inanlanlara, ocakzde denmi ; dedelik
grevi de, ocakzde dedeler tarafndan yerine getirilmesi gereken nemli bir kurum halini
alm tr.2 Bu ekilde ocaklar, szl gelene i gzel bir ekilde ya atan ve aktaran roller
stlenmi lerdir. Bu yzden ocaklara byk sayg gsterilip onun temsil etti i de erlere byk
bir kutsallk ve manevi g atfedilir.3 Yine bundan dolay bir ok dede soylu Alev by nn
mezar, sre ierisinde nemli ziyaretghlara dn erek bu yerler, srekli ziyaret edilen, adak
adanan ve dilek tutulan kutsal mekanlar haline gelmi lerdir (Yaman, 2006: 55-56).
Alev toplulu unun din hayatnda dedelerin ok nemli fonksiyonlar vardr; her
eyden nce din ve sosyal ynlerden toplulu a nderlik ederek, toplumu aydnlatp
bilgilendirirler; bu erevede yine de i ik din ve sosyal trenleri (cem, cenaze ve evlenme gibi)
ynetirler. Bunun iin yln belirli gnlerinde kendi ocaklarna ba l kylerde birer hafta ya da
on be gn kalarak, taliplerinin toplumsal ili kilerini kontrol ederler. Bylece dedeler, hem
birbirinden uzak blgelerde ya ayan Alevler arasnda ileti imi, hem de toplulu un birlik ve
dayan masn sa lam olurlar. Ayrca dedeler, topluluk ierisinde hukuk ba ta olmak zere
e itim ve kltrle ilgili de i ik fonksiyonlar stlenerek yzyllardr Alevli i uygulayan ve yeni
ku aklara ta yan roller stlenmi lerdir. yle ki dedeler, saz e li inde syledikleri deyi ve
nefeslerle, bir ok geleneksel kltr gesini gnmze ta m lardr.4
Ara trma konumuz olan Amasya yresinde de dedelik i lemini, genel olarak ocak
merkezi olan byk kylerin dedeleri grmektedir. Talipler ise, dedelerin manevi evlad olarak
kabul edilirler ve bu durum aralarndaki meden ili kilere de yansr. rnek olarak dede
ocuklar, yalnzca dede ocuklaryla; dede olmayan ailelerin ocuklar da kendileri gibi talip
ocuklaryla evlenmektedirler. Bu erevede taliplerin de snrlar bellidir; talibin ncelikle bir
pre ba llkla yola girmesi gerekir ve bir pre ba lyken ba ka bir pre ba lanmama art da
vardr Bu noktada prden el almayan, yani el ele, el hakka anlay yla ikrar vermeyen
kimse, gerekten Alev saylmaz. Zira geleneksel Alevilikte Alev olabilmek iin, dededen ikrar
almak ve yol ile erkna ba ll n hayat boyu srdrmek gerekmektedir.
Anadolu Alevlerinin geleneksel yaplar, mr id, pr, rehber ve d kn ocaklar gibi
kkeni hl akl a kavu mam bir hiyerar ik yaplanma ile i iedir. Bu yzden ocaklarn bir
ksm, ba ka ocaklara ba ldr. Ba l olunan ocak, mr id oca ; ba l olan ocak ise, pr oca
olarak adlandrlr (Yaman, 2006: 61-63). Bu durum, talip topluluklar ile dede ocaklar
arasndaki ili kinin de rastgele olmad n gstermektedir. Bu yzden ocaklarla ilgili
de erlendirmede bulunurken, mr id ocaklarn esas almak gerekmektedir.
De i ik blgelerde bulunan ocaklarn ritellerinde ve izledikleri esaslarda da
farkllklar bulunmaktadr. Yine ocaklarn Hz. Peygamber soyundan geldi i kabul edilse de, her
dede ayn yetkiye sahip de ildir. Bu durum, her oca n farkl bir statye sahip olmasn
beraberinde getirmi tir. rnek olarak Tunceli blgesi Alev ocaklar ierisinde olan ve szl
gelene e gre, kurucusu XIII. yzylda blgeyi iskna am olan Seyyid Mahmud Hayrani oca ,
bir mr id oca dr. Onun yaknlarndan olan Baba Mansur ve Kurey an ocaklar ise, pir
ocaklardr. Yine ayn dnemlerde Elaz ili Palu ilesi Seydili kynde ocak kuran Seyyid Sabr
oca , bir rehber oca dr. Erzincan Kemaliyenin Ocak kyndeki Hdr Abdal oca ise, d kn
2

yle ki Hamza Akstn ifade etti i gibi, dede ocaklarnn olu umu, yaps ve tarihsel geli imi, Alevilik tarihini
aydnlatmaya al anlar iin vazgeilmez bir konudur. Bkz., Akst, 2009: 9; ayrca ocaklarn do u u ile ilgili de i ik
yakla mlar iin bkz., Yaman, 2004: 147-150; Birdo an, 1992: 5-16.
Ayrca her dede oca nn bir sanca olup sancak, oca n en nemli varl ve simgesidir. zellikle her yl 10
Muharrem gn, sancak alr. Bkz., Akst , 2009: 28, 415.
Alev dedelerinin genel tipolojik zellikleri ve geleneksel i levleri iin bkz., Erz, 1977: 106-108; Yaman, 2004: 80-84,
155-171; Birdo an, 1995: 143-147; Yalnkaya, 1996: 92-96; Gnay, 2002: 407-409; Glpnarl, 1977: VI, 792-793; Bal,
2000: 97-121; Clarke, 2002: 127-144; Er, 2000: 268-275; Orhan, 1994: 16-17.

- 230 oca olup Alev topluluklar arasnda adeta bir st mahkeme i levi grmektedir. Zira taliplere
verilen cezalar yeniden de erlendirme veya iptal etme yetkisine sahiptir (Birdo an, 1995: 138139, 146-147, 200-204; Yaman, 1998: 27-24).
Ocaklar ayrca, kaynak ve kken itibaryla Hac Bekta Veliye ba l olan ve olmayanlar
eklinde ikiye ayrmak mmkndr. Bu erevede szl gelene e gre, mam
Zeynelabidinden ba layarak Seyyid Ebl-Vefya dayanan baz soylar, Malatya Mineyik;
Elaz Sn; Tunceli Hozat Bargin kyleri ile Sivas Divri i Karageban buca nda ocak
kurmu lardr. Mineyiktekiler nce mam Zeynelabidin, sonra Ebul-Vefa oca ; Sn ve
Bargindekiler A uan ve Karagebandakiler de, Kara Pir Bad oca diye tannm lardr. Sz
edilen bu ocaklar, kendilerini mr id oca saymaktadrlar (Birdo an, 1995: 144-145).
Eski Trk kltrndeki aman kimli inin bir uzants olan Alev dedelerinin geleneksel
i lev ve zellikleri, Cumhuriyetin kurulu una kadar devam etmi tir. Zira bu dneme kadar
Alevlerin krsal kesimde kapal topluluklar halinde ya adklar grlmektedir. zellikle 1950li
yllardan sonra ortaya kan krdan kente g olgusu neticesinde, Alevli in tm geleneksel
kurumlar sarsld gibi, dede-talip ili kileri de sarslarak paralanm , dedelik kurumu giderek
i levsiz hale gelerek dedelerin yzyllardr sren otoriteleri sona ermi , bunun neticesinde
dedelerin geleneksel grev ve i levleri, modern kent ortamnda daha farkl kurumlar tarafndan
yerine getirilir hale gelmi tir.5 Ali Yamann ifadesiyle, gnmzde artk i levsiz, fakat
temsilcilerinin ise, sadece ismen var oldu u yeni bir durum ortaya km tr. u an iinde
bulunulan durum, bu kurum asndan bir gei a amasn ifade etmektedir (Yaman, 2001: 849).
al mamz, Amasya yresinde ya ayan Alevlerin ba l bulunduklar dede ocaklar ve
bu ocaklara ba l talipleri konu edinecektir. Bu erevede ayrca Amasya yresi Alevlerinin
din inan, ibadet ve geleneksel kurumlarna da k tutularak, ocaklar aras farkllklar ve
de i im zerinde durulacaktr. Bu al mada sunulan bilgiler, yerinde ve katlarak gzlem ile
kaynak ki ilerle mlakat gibi yntemlere dayal alan ara trmasna ve bununla birlikte ilgili
yazl kaynaklarn verdi i bilgilerin mukayeseli bir tarzda de erlendirmesine dayanlarak
hazrlanm tr.
Amasya yresinde gnmzde hl etkinli i sren ocaklar, unlardr;
1) Pr Baba Oca
Oca a ismini veren Pr Babann XV. yzylda ya ad tahmin edilmektedir. Pr
Babann ya am ve tarihsel ki ili i ile ilgili, ayrntl bilgilere sahip de iliz. Ancak, Suraiya
Faroqhinin ifade etti i gibi, Bekta gelene inden geldi ini syleyebilece imiz Pr Baba ile
ilgili az da olsa nemli olan bilgilerin, bize iki farkl kanaldan geldi ini syleyebiliriz. Bunlarn
ilki, Menkb- Pr Baba/Velyetnme isimli eser6; ikincisi ise, Evliya elebinin Seyahatnamesinde
yer alan bilgi ve rivayetlerdir (Faroqh, 2001: 125-127).
Menkb- Pr Baba isimli esere gre Pr Baba, Merzifonun Narince kynden olup
yedi-sekiz ya larnda bir ocuk iken annesi onu Merzifona gtrp bir ya maknn yanna
rak olarak verir. Annesi, Glbahar Sultandr. Kk ya larndan itibaren ibadet ehli ve
keramet sahibi bir eren olarak yeti ir. yle ki, le namazlarn Kabede klar ve tekrar gelip
sanat ile me gul olurdu (Do anba , 2007: 167-168). Yredeki Alev/Bekta topluluklarna gre
ise o, Horasan erenlerinden olup on iki imamlardan biri olan Musa Kzm evlatlarndandr.
Tasavvuf e itimini nce Ahmed Yesevden, sonra Lokman Perendeden alm tr.7 Yine
Kr ., Bozkurt, 2000: 143-145; Yaman, 2002: 902; Yaman, 2003: 339-352; Shankland, 1999, 319-327; Suba , 2002: 101-107;
Akta , 2001: 87-93.
6 Menkb- Pr Baba/Velyetnme, Pr Babann mritlerinden biri olan amluo lu Hoca brahim adnda bir ki i tarafndan,
XVI. yzyl ba larnda yazlm oldu u tahmin edilen 18 varaklk el yazmas bir eserdir. Orijinal nshas, Topkap
Saray Ktphanesi, Hazine blmnde 1313 numarada kaytldr. Sz konusu eser, Pr Babann velli ini,
menkabev hayatn ve bu erevede ilgi ekici menkabelerini anlatmakta olup ara trmac Muzaffer Do anba
tarafndan gnmz Trkesine evrilerek yaynlanm tr. Bkz., Do anba , 2007: 161-181.
7 Kr ., Evliya elebi, 1975: II, 631; ayrca M. Fuad Kprl, Pr Baba ile ilgili Pr Dede ifadesini kullanmaktadr. Bkz.,
Kprl, 2009: 73.
5

- 231 gelene e gre, Hac Bekta Velnin daveti zerine, slamiyeti yaymak amacyla dervi leriyle
birlikte Horasandan Anadoluya gelmi ve Anadoluda ilk olarak Malatya ili Arapgir ilesinin
Rutik denilen mezrasnda konaklam olup bu yzden bu mevkiye gnmzde Pr Baba d e i
denmektedir (Onarl, 2000: 182-183). Ardndan yine Hac Bekta Velnin iste i zerine
Merzifona gelerek buraya yerle mi , bir zaviye kurmu ve burada faaliyetlerini srdrm tr.
Pr Baba, sadece slamiyeti yaymakla kalmam , bunun yannda Merzifon halkna dokumacl
da retmi tir. Bu durum, yani Merzifon halkna dokumacl retmesi, onun ahi
olabilece ini akla getirmektedir. Bu yzden sanatkr ile esnafn pri olarak kabul edilmi tir.
mrnn byk bir ksmn Merzifonda Eski Hamam civarndaki bir mahallede geirmi olan
Pr Baba, rivayete gre nceleri suyu ok az olup damla damla akan bu hamam, ola anst bir
ekilde tamir etmi tir. Yine okuma yazmas olmamasna ra men, hem istisnai bir din bilgisi,
hem de nemli bir manevi gc vardr. Bu anlamda o, kendi kendini yeti tirmi olan sra d
bir insandr. Ayrca yine orum Osmanckta trbesi bulunan Koyun Baba ile de musahiptir.8
Onun ya am boyunca evlenmedi i ve bu ekilde ld anla lmaktadr. Sylentiye gre
yapm oldu u hizmetlerden dolay devlet erkn, kendisine byk de er vermi tir (Evliya
elebi, 1975: II, 631; Hseyin Hsameddin Efendi, 1328-1330: I, 326-327; Faroqhi, 2001: 122-123;
Do anay, 2000: 49-53; Piro lu, 1992: 8-12; Onarl, 1997: 18-19; Bayram, 1999: 59-62). Menkb-
Pr Babada anlatlanlar nda, Pr Babann Fatih Sultan Mehmet ve Koyun Baba ile ayn
dnemlerde ya ad sonucu ortaya kmaktadr.
Evliya elebi ise, bize u bilgileri vermektedir:
Horasandan Trk Trkmen Hoca Ahmed Yesevnin izni ile Ruma gelip
Merzifonun kuzeyinde ehre bakan yksek bir yerde yerle ir. Bazen hamamlarda
yatar, ilahi meczb bir arif-i billah idi. Ad geen Prin bir ok menkbeleri vardr. Hl
trbesi byk kubbelerle rtl, meydan, mutfak ve dervi odalaryla donanm olup,
her gece iki yz adam konup ger. ki yzn zerinde ba ak dervi i vardr. Aziz
hazretlerinin nurlu kubbelerine girip bir Yasin-i erif okuyarak ruhaniyetlerinden
yardm istedim. Kabrinde misk kokusundan adamn dima kokulanr. Kabrinin drt
evresi sanatl amdan ve kandillerle ssldr. Hl fakirlik hrkas, dolap iinde
sakldr.
Ben Peygamber slalesi a oldu umdan el-Fakru fahr hadisine9 uyarak
kstaha ve fakirlerinin izni ile, Aziz sultann bozdo an kee klah tacn tekbir ile
tekke-ni n (Memi Dede can)10 ba ma koydu. Btn dervi ler, glbank ekip hayr dua
ettiler. Trbesi, krgir binadr (Evliya elebi, 1975: II, 631).

Gnmzde Merzifon ilesinin Oymaa a ve Oymak kylerinde ya ayanlar, Pr Baba

oca ndan gelen dede aileleridir (Yldz, 2004: 210; pek, 2010: 389; Yaman, 2006: 125). Yine Sivas
Yldzeli ilesi, yk, Sarkaya, Karakaya, Ortaklar, avu lu, re il ve Kaman kyleri ile
orum Alaca ilesindeki Eskiyapar ky, Pr Baba oca na ba l talip kyleridir (Esen, 2010:
73; Er, 1996: 79). Ayrca Amasya yresinde yeti mi nemli bir ozan olan Kul Fakir (1873-1938),
Pr Baba evlatlarndan bir dededir ve A k Kul Fakir mahlas ile pek ok iir yazm deyi ler
sylemi tir (Akta -Ycel, 1991: 5-18; I k, 2007: 785).
Pr Babann Merzifon ilesinin Nusratiye mahallesinde ileye bakan ykseke bir
mevkide yer alan trbesinin kesin yapm tarihi hakknda bir bilgiye sahip de iliz. Fakat yreyi
tanyan Sanat tarihisi Muzaffer Do anba a gre mimari zelliklerinden hareketle, yapnn XV.
yzylda yaplm oldu u tahmin edilebilir (Do anba , 2001: 109). Ayrca Suraiya Faroqhinin
de ifade etti i gibi, sz konusu yap, XVI. yzyln ilk yllarna ait tahrir defterlerinde
anlmaktadr (Faroqh, 2003: 147). Bu bilgi de yapnn, XV. yzyla ait oldu unu
desteklemektedir. Pr Baba Menkbnmesine bakld nda trbeyi yaptran ki i,
Koyun Baba ile ilgili olarak bkz., Do anay, 2000: 88-97; Sava , 2004: 199-217; plak, 2001: 11-19; Babinger, 1988: VI,
881; ahin, 2002: XVI, 229-230.
9 Sz konusu hadis, Fakirlik, benim iftiharm; benim iin bir iftihardr anlamna gelmektedir.
10 Farsa bir ifade olan tekke-ni n kavram, tekkede oturan, tekkede ikamet eden dervi lere denilmektedir. Bkz.,
Cebecio lu, 1997: 708.
8

- 232 mritlerinden biri olan amluo lu Hoca brahimdir (Do anba , 2007: 169). Trbenin sonraki
yzyllarda de i ik onarmlar geirdi i anla lmaktadr (Do anba , 2001: 109-110). Trbenin
yannda yakn bir dnemde yaptrlm olan bir de cem evi bulunmaktadr.
Pr Baba trbesi, sadece Amasya iinden de il, ba ta orum ve Yozgat gibi kom u il ve
ilelerden, hem Alev hem de Snn olmak zere her kesimden insann akn akn ziyaret etti i
nemli bir blgesel inan merkezi olma zelli ine sahiptir. Bu ynyle trbe, genel olarak farkl
din topluluklarn ayn mekanda bir arada ya amalarna imkan veren nemli bir zelli e de
sahiptir. Bu zelli inden dolay ciddi bir sosyal btnle me i levi grmektedir.
2) Ali Bircivan Oca
Ali Bircivan oca nn merkezi, Gm hacky ilesinin kk bir orman ky olan
Sarayz kydr. Oca n ismini kendisinden alan Pr Ali Bircivann hayat ile ilgili, tpk Pr
Baba gibi, ayrntl bilgi sahibi de iliz. Bununla beraber onunla ilgili bilgilerimiz, pek ok Alev
oca na isim vermi sf gibi, efsanelerin glgesinde, giz perdesi altnda kald ndan, byk
lde halk arasnda anlatlan szl kltre/sylentilere dayanmaktadr. Yre halk, onun
Horasan erenlerinden bir Trkmen olup erken Osmanl dneminde ya ad n, mam Ali
Rzann soyundan geldi ini, dolaysyla seyyid oldu unu; ayn zamanda Tokat/Erbaada
trbesi bulunan ve Keeci Baba olarak da bilinen Alev/Bekta erenlerinden ah/Ahi Mahmud
Velnin drt o lundan en k oldu unu sylemektedir.
Ali Bircivan, gen olmasna ra men bilgi ve irfan ile yrede ya ayan byk bir kitleyi
kendisine ba lam ve talip edinmi tir. Yine anlatya gre Ali Bircivan, ok kahraman bir insan
oldu undan dolay, gen ya ta girdi i bir sava ta bacs ile birlikte Hakka yrm tr.
Talipleri de, her ikisinin naa n alarak Sarayz kynde defnetmi lerdir. Bu yzden ismi de
buradan gelmi , ah Mahmud Vel, Anadoluya insanlar ir ad etmesi iin gnderdi i kk
o lunun ba arlarn duydu unda Benim Alim, tek bir civan (ba tac, ehitli in son mertebesi)dr
demi ve bylece kk o lu, Pr Ali Bircivan diye anlr olmu tur (Trkdo an, 1995: 513-514;
Do anba , 2001: 111; Onarl, 2001: 60-61). Gnmzde onu anmak adna ky muhtarl
tarafndan her yl yaz aylarnda len ve enlikler yaplmaktadr.
Sarayz kynn u an, neredeyse yars ocak-zde olup kydeki dedeler, Ali Bircivan
ile ayn soydan gelmektedirler. Ali Bircivan ile Ahi Mahmud Veli arasndaki bu yakn ili kiden
dolay, bu oca n dedeleri, Keeci Baba oca dedelerinden el almaktadrlar. Gm hackyde
etmi ba ta olmak zere di er Alev kylerinin nemli bir ksm, bu oca n talip kyleridir; bu
yzden buradaki dedeler, zaman zaman evre kylere cem yapmaya gitmektedirler.
3) Keeci Baba Oca
Oca n asl merkezi, Amasya d nda olup Tokatn Erbaa ilesi Keeci kydr. Oca a
ismini veren Keeci Babann XIII. yzylda ya ad ve Horasan erenlerinden oldu u
sylenmektedir. Asl ismi Ahi Mahmud Vel olan Keeci Baba, Ni aburda do mu , daha sonra
Anadoluya gelerek bugn kendi adn ta yan Keeci kyne yerle mi tir. Ayn zamanda bir
Ahi babas olarak bilinir ve bu yzden Gl Ahi Baba ismi ile de anlr. Keeci ky, Anadolunun
en eski Trkmen yerle im merkezlerinden biridir (Akst, 2009: 250; Pehlivan, 2002: 733).
Yredeki szl gelene e bakld nda Keeci Baba, Hac Bekta Velnin amcas olarak
bilinmektedir. Hac Bekta Velden yl nce Anadoluya ailesi ve ocuklar ile birlikte
Trkmen boylarnn nnde gelmi , Hac Bekta Velyi de arkasndan Anadoluya getirtmi tir.
Keeci Baba, u an ismi ile anlan kye yerle ince nce tekkesini kurmu tur. Keeci aynn
kysna kurmu oldu u tekkesi, zaman ierisinde o dnemin ilim irfan merkezi olmu tur. yle
ki tasavvuf felsefesi, tp, kimya, sanat ve spor gibi de i ik alanlarda e itim veren bu derghtan
Dern Baba, Fed Baba, Arifo lu Nihn, Kurban Ali, Mesrr, Suz, Ligar ve Skt gibi bir
ok tasavvuf insan ve ozan yeti mi tir (Ycel, 2003: 103-268; Pehlivan, 2002: 735). Bunlarn
yannda Keeci Babann ya ad dnemin nemli sanatlarndan biri olan keecili in pri
olmasnn yan sra ruh sa l , veterinerlik ve e itim gibi konularda da u ra t na inanlr
(er, 2005: 199; Yaman, 2006: 118).

- 233 Bu oca a ba l dedeler, ocak-zde olup di er ocaklarn dedelerinden icazet almazlar; bu

yzden grg ve sorgularn kendi ilerinde yaparlar, zira birbirlerinden el alm , el
tutmu lardr. Ocaklarndan d kn olanlarn d knlklerini kendileri kaldrrlar (Pehlivan,
2002: 737-738). Ayrca cem yaplrken bir araya gelen bir ok farkl ocak dedesi, Keeci Baba
dedelerine en st makamda ba k ede yer verirler (Pehlivan, 2002: 740).
Keeci Baba oca , sre ierisinde alt ocaklara ayrlm tr. Bunlar, Tokat Turhala ba l
Kargn kynde Aziz Baba oca ; Amasyann Av ar kynde Nebio lu oca ve yine Amasyann
Yassal (Yaylagl) beldesindeki Ergona Baba oca dr (Akst, 2009: 250). Keeci Baba oca na
ba l de i ik illerde pek ok talip ky vardr. Bunlar arasnda Tokat, Sivas, orum, Samsun ve
Orduya ba l baz kyler bulunmaktadr. Amasya ierisinde ise, Merkez ileye ba l Uygur ve
Yassal beldeleri ile Albayrak, Av ar, Bayat, Bke, Hasabdal, Karaibrahim, Karata , Karaali,
Karsan, Kay, Saralan, mk, Ya cabdal, Ye ildere ve Ye ilz kyleri, Gm hackye ba l
etmi ky, Suluovaya ba l Arucak ky ile Merzifona ba l Kayadz beldesi ile Hrka,
Sarky ve Karatepe gibi kyler, Keeci Baba oca nn talip kyleridir.11
4) Hubyar Sultan Oca
Oca n merkezi, Amasyaya kom u bir il olan Tokatn Almus ilesi Hubyar Sultan
kydr. Oca n tekkesi de bu kydedir. Oca n ismini kendisinden alan Hubyar Sultana
ili kin bilgilerimiz, yazl olmaktan ok szl gelene e dayanmakta olup XIII. ya da XIV.
yzylda ya ad tahmin edilmektedir. Burada hemen belirtmek gerekir ki Hubyar Sultan12 ile
XVI. yzylda ya am olan torun Hubyar Abdaln birbirine kar trld grlmektedir
(Karaman, 2004: 222). Bu durum, baz ocak mensuplar tarafndan bir kar trmadan ok,
Hubyar Sultann torunu Hubyar Abdaln bedeninde yeniden dnyaya gelmesi eklinde de
kabul edilir.13 Yine bundan dolay bir gr e gre Horasan erenlerinden; bir di er gr e gre
de, Safevlerdendir (er, 2005: 191; Kenano lu-Onarl, 2002: 29-30). Hubyar Sultann on iki
imamlardan mam Musa Kazm ya da mam Rza soyundan geldi i ve mr idinin de ryan
Hzr oldu u sylenmektedir. Hubyar Sultan, ryan Hzra on yedi sene hizmet etmi tir. Bu
yzden oca n pri, ryan Hzr olarak kabul edilir.14 Hubyar dervi in O uz boylarndan olan
Beydili Trkmenlerinden oldu u tahmin edilmektedir. Yine szl gelene e gre, Ahmed
Yesevnin Hubyar Sultan okuttu una inanlr. Buna gre Hubyar Sultann, Hoca Ahmed
Yesev derghnda yeti en dervi lerden biri oldu u, bu erevede Ahmed Yesevnin nefes o lu
olan Kutbettin Haydarn Hubyar Sultan oldu u sylenerek Hubyar Sultan ile Ahmed Yesev
arasndaki ili ki srekli vurgulanr.15 Yine Hubyar Sultann Hac Bekta Velnin halifelerinden
biri oldu u ve onunla Anadoluya birlikte geldi i; hatta Hubyara bu ismi Hac Bekta Velnin
bizzat kendisinin verdi i de sylenmektedir (Kenano lu-Onarl, 2002: 34-36).
Hubyar Sultan oca nn tarihsel geli imi ile ilgili olarak farkl dnemden sz
edilebilir. Bu dnemlerden ilki, XIII. yzylda Hubyar Sultan ile gerekle en kurulu dnemi;
ikinci dnem, XVI. yzylda Hubyar Abdal ile gerekle en kurumsalla ma dnemi
diyebilece imiz dnem ki, bu dnemde sra topluluklarnn konar-gerlikten yerle ikli e
geti i tahmin edilmektedir; nc dnem ise, XIX. yzylda ocak ierisinden Veli Babann
ayrlmasyla ya anan ayr madan dolay, oca n gnmzdeki yapsn kazanmasn sa layan
dnemdir (er, 2005: 192; Kenano lu-Onarl, 2002: 36-38, 41-44, 104-106).
11

12

13

14

15

Keeci Baba ile ilgili olarak bkz., Yaman, 2006: 118-119; Ycel, 2003: 23-58; Do anay, 2000: 71-82; Pehlivan, 2002: 733753; Ulu, 1997: 20-22.
Ara trmaclara gre Hubyar ismi, Farsa bir kelime olup gzel yr, gzel dost gibi anlamlara gelmektedir. Bkz.,
Akst, 2009: 198; Grenard, 1997: 331.
Ayrca Hubyar Sultann bu dnyada gib bir eren olarak ya ad na inanld iin yeni do an ocuklara bu isim
verilmez. Bkz., Kenano lu-Onarl, 2002: 29, 41; Karaman, 2004: 225.
Sadullah Glten, ryan Hzr Menakbnamesi, Alevilik Bekta ilik Ara trmalar Dergisi, III, 2010, s. 93; ayrca ocak
ierisindeki szl anlatma gre frna atlan Hubyar Abdal, ryan Hzrn yardmyla kurtulmu , bu yzden ona
mrit olmu tur. Bkz., Kenano lu-Onarl, 2002: 42; Glten, 2010: 93.
Bu yzden Hubyarllar arasnda Ahmed Yesev ile ilgili menkbeler, srekli anlatlarak canll n korumaktadr.
Ayrca Hubyarllarn deyi lerinde de Ahmed Yesev sk sk anlmaktadr. Bkz., Yaman, 2005: 150; Kenano lu-Onarl,
2002: 31-33.

- 234 Hubyar Sultan, ya ad dnemde Tokat ba ta olmak zere evre illerde ya ayan Alev
kitlelere din ve siyasi nderlik yapm tr. Hubyar Sultandan sonra oca n geli imi asndan
Hubyar Abdal dnemi, olduka nemli bir dnemdir. Szl gelene e gre Hubyar Abdal, 1527
ylnda Znnno lu Halil tarafndan ba latlan ve Baba Znnn ayaklanmasnn bir devam
olarak da adlandrlan ayaklanmada nemli bir rol stlenmi tir. Bu ayaklanma, bastrldktan
sonra ayaklanmadan kurtulanlar, blgenin en yksek da larna s nm lar ve ya amlarn
buralarda devam ettirmi lerdir. Hubyar Abdal da, ayaklanma sonras gnmzde trbesinin
bulundu u kye16 yerle mi tir (Yaman, 2006: 113; Kenano lu, 2002: 541, 543). Hubyar ky,
2643 m ykseklikte olup yrenin en yksek da olan Tekeli da nn eteklerinde yer almaktadr.
Hubyar Abdal, buraya yerle tikten sonra bir yandan bir tekke kurmu , te yandan buralar
ekmeye, bimeye, rnler yeti tirmeye ve hayvanclk yapmaya ba lam tr. Bunun zerine
Kanuni Sultan Sleymann emriyle kendisine bir ferman veriliyor ve bu blgeden elde edilen
gelirden vergi alnmamas, buradan elde edilen gelirin tekkeye ba lanmas isteniyor. Hubyar
Abdaln ayrca Sivasta bulunan Ali Baba ile musahip oldu u, hatta ikisinin karde olduklar,
Pir Sultan Abdal ve Kul Himmet ile ayn dnemde ya adklar da sylenmektedir. Hubyar
Abdaln lmnden sonra kyde onun adna bir trbe yaplm tr, trbenin XVI. yzyln
ikinci yarsnda yapld tahmin edilmektedir (Kenano lu-Onarl, 2002: 41-46). Trbe, srekli
ziyarete ak olup pek ok insan tarafndan ziyaret edilmektedir.
Hubyar Sultan oca , XIX. yzyln sonlarna do ru kendi ierisinde bir ayr ma
ya am ve Tokat Zilede bulunan Veli Baba ile e i An a Bac, kendilerinin bizzat Hubyar
Sultandan el aldklarn iddia ederek di er Hubyar dedelerinden ayrlm , bu ekilde
ba mszlklarn ilan etmi lerdir. Bu ayr madan sonra Tokat Zile ile Amasya yresinde
bulunan Hubyar talipleri de, Veli Baba ve takipisi olan dedelere grlmeye, sorulmaya ve yol
erkn yrtmeye ba lam lardr. An a Bacllar eklinde tannan bu grup, Hubyar Sultan
oca nn en kalabalk grubunu olu turur. Bu ekilde Hubyar oca , kendi ierisinde Dedeci, An a
Bacl, Rstem A al ve brahim Ethemli eklinde de i ik gruplara ayrlm tr (er, 2005: 191-194;
Yaman, 2006: 113; Akst, 2009: 197). Bu ayr maya ra men Hubyar oca talipleri, tm
gruplaryla, gelenek ve greneklerine son derece ba l, kendi ilerine dnk ve kat olduklar
iin otantik zelliklerini kaybetmemi topluluklar olarak dikkat ekerler (Yaman, 2006: 113-114;
Kenano lu, 2002: 551-552). Bu yzden gemi ten gnmze intikal eden geleneksel yap,
yzyllardan beri orijinalli ini kaybetmeksizin, katksz bir ekilde ya atlm tr.
Hubyar Sultan oca dedelerinin nceki yzyllarda ryan Hzr oca na ba l olduklar
ve bu oca n dedelerine grldkleri sylenmektedir.17 Ancak zamanla ryan Hzr dedeleri,
Hubyar kyne gelemedikleri iin Hubyar dedeleri birbirlerine el vermi lerdir (Kenano lu,
2002: 547). Hubyar Sultan oca dedeleri, Hubyar Sultann yannda Hac Bekta Velyi de pr
ve sere me olarak kabul etmektedirler. Hac Bekta Derghnn postunda oturan ve onu temsil
eden elebilerden zaman zaman icazetname almalarna ra men, o unlukla ba msz bir
tarzda taliplerinin hizmetlerini grmektedirler. Oca n d knleri ise, Hdr Abdal oca ya da
Hac Bekta Vel oca na grlmektedirler.
Sra topluluklar18 diye de tanmlanan Hubyar Sultan oca nda di er pek ok Alev
oca ndan farkl olarak eyh bulunmaktadr. eyh, Hubyar kyndeki Hubyar trbesi ile
O dnemler bu kyn ismi, Grgenukuru mezras olarak bilinmektedir. Bkz., Kenano lu-Onarl, 2002: 103.
ryan Hzr oca nn bilinen en eski merkezi, ryan Hzrn trbesinin de bulundu u Tuncelinin Pertek ilesine
ba l Zeve kydr. Bkz., Akst, 2009: 189; Glten, 2010: 86.
18 Sra kavram, birle ik bir kavram olup sr, giz, gizlilik anlamnda; a szc ise amak fiilinden gelmektedir.
Kavramn anlam zerinde farkl gr ler olmakla birlikte, kabul gren ve genelde bilineni, gizlili i kaldrmak, srrn
amak anlamnda olu udur. Ocak iindeki szl gelene e gre eyh Sf, Anadoluya mridlerini yollarken gidiniz,
orada srr anz demi tir. Ayrca Sra kavram Arapa kkenli sirc kelimesiyle ba lantl olarak, k, nur, era ,
kandil gibi anlamlara gelmektedir. Sralarn kendi arasnda bu kavram, do ruluk, do ru olan, gerekten ayrlmayan
ve szne gven duyulan kimse anlamna gelmektedir. Tasavvuf anlamda ise, iki anlamnn oldu u ileri
srlmektedir. lk anlamna gre ketum, sr vermeyen, srrn if a etmeyen; di eri ise, Hak Muhammed Ali yolunda
sr perdesini ap kaldran, gnl gz ak, gnl gz ile Hakk gren demektir. Bkz., Ylmaz, 2009: 15-16;
Trkdo an, 1995: 508-509; Yldz, 2004: 25.
16
17

- 235 tekkesinin bakm ve onarm i leriyle ilgilenmektedir.19 Ayrca Sralarn kendi aralarnda
konu tuklar gizli bir dilleri oldu u sylenmektedir. Bu dil, 80-100 szckl bir yapya sahiptir
(Akyz, 2009: 195). Yine Sralarn di er Alev ocaklarndan bir di er fark, onlarda
musahipli in olmamasdr (Trkdo an, 1995: 505-506).
Hubyar Sultan oca , Anadoluda bulunan Alev ocaklar ierisinde etkinlik ve
kitlesellik gibi alardan, Hac Bekta Vel oca ndan sonra en byk ocaklardan biridir. Hubyar
oca , dedesi ve talipleriyle aktifli ini koruyan, inan, ibadet, gelenek ve greneklerini sk bir
ekilde srdrebilme gibi zelliklerini gnmzde de korumaktadr. Hubyar oca dedeleri,
ba ta Tokat Almus ilesi Hubyar ky olmak zere Tokatn di er kyleri ile Sivas, Amasya,
orum ve Yozgat gibi illere ba l kylerde ya amaktadrlar. Ayrca oca a ba l dedelerin ok
nceki dnemlerde Azerbaycan blgesine dedeli e gittikleri de kyde anlatlmaktadr. Bu
durum, oca n Azerbaycanda olan nl Erdebil tekkesi ile ba lants olabilece ini akla
getirmektedir. Hubyar oca taliplerin ya ad iller ise, Tokat ba ta olmak zere Sivas,
Amasya, orum, Yozgat, Samsun, Aydn, Manisa, Kocaeli, Erzurum ve Erzincan gibi illerdir.20
Amasya ierisinde ise, Merkeze ba l Damudere, Kyce iz, Me eliiftli i; Gm hackye
ba l Akpnar, Gllce; Gyncek ilesine ba l Ardpnar, Davutevi; Merzifona ba l
Hayrettin ve Yakupky, Hubyar Sultan oca nn talip kyleridir.
5) A u en (Karadonlu Can Baba) Oca
A u ien oca , genel anlamda do u Anadolu co rafyasnda yaygn olan bir ocak olup
zaman ierisinde talip topluluklar, Amasya ili snrlar ierisine gelip yerle mi lerdir. Ocak
merkezi olarak yerle im yeri ne kmaktadr. Bunlardan ilki, Elaz ili Palu ilesindeki Sn
kydr. Burada ocak kurucusu olan Seyyid Temiz ile o lu Koca Seyyidin trbesi
bulunmaktadr.21 Di eri, Tuncelinin Hozat ilesine ba l olan Karabakr (S tltepe) ky,
burada da ocak kurucusunun karde i olan Seyyid Menekin trbesi olup bu soydan gelen
dedesoylu aileler bulunmaktadr. Bir di eri ise, Malatyann Arguvan ilesindeki Mineyik
(Kuyudere) kydr. Ocak dedeleri, yollarnn mam Zeynelabidine dayand n belirtir; bu
yzden ocak, mam Zeynelabidin oca eklinde de adlandrlr (Yaman, 2004: 244; Akst, 2009:
167-170; Saltk, 2009: 146-147).
Oca n ismi, szl gelenekte a u yani zehir iip lmeme kerameti ile aklanmaktadr.22
Ocak kurucusu olan Karadonlu Can Baba, di er bir ifade ile, Seyyid Temiz, ocak ierisindeki
szl gelene e gre, kendisi gibi Ahmed Yesev irfan ile yeti mi olan Seyyid Can isimli
karde i ile birlikte tahmini olarak XIV. yzylda Horasandan Anadoluya gelerek Anadolunun
slamla masnda etkin bir rol oynam lardr. Szl gelene e gre Seyyid Temiz, Lokman
Perendenin torunudur (Saltk, 2009: 146). Seyyid Temizin de Koca Seyyid, Kse Seyyid, Seyyid
Menek ve Mir Seyyid isimli ocuklar, Anadoluda de i ik blgelere da larak ayn misyonu
srdrm lerdir (Yaman, 2006: 96; Akst, 2009: 168; Birdo an, 1995: 264-265).
Bir di er ismi Kara Donlu Can Baba olan A uan/avuan oca dedeleri, a rlkla
Elaz , Erzincan, Malatya Sivas ve Tuncelide ya amaktadrlar (Yaman, 2006: 94-95; Kocada ,
2001: 287). Ali Yaman, bu ocaktan hl Alev gelene ini saf haliyle bilen, otantik dedeler
bulundu unu sylemektedir (2001: 867). Oca n talip kitlesi ise, ok geni olup genellikle do u
ve orta Anadolu illerinde yaygndr. Bu ocakta di er ocaklarda pek grlmeyen bir durum
vardr. yle ki oca a ba l dede ocaklar ile bunlara ba l taliplerin etnik anlamda bir blm
Trkmen olup bir blm de, Krttr (Akst, 2009: 167; Birdo an, 1995: 205-221, 261-265;
Bkz., Trkdo an, 1995: 519; Kenano lu, 2002: 548; ayrca eyh kavramnn Sralar arasna sonradan girdi i
d nlmektedir. nk Hubyar dervi le ilgili kaytlarda eyh kelimesi hi gememektedir. Bu nvana Osmanl
Devletinin verdi i ferman ve beratlarda rastlanmaktadr. Bu durum, Hubyar kynde bulunan tekke bakcsna
eyh nvann siyasal iktidarn vererek ocak mensuplarnn da zamanla bu nvan benimsemi olabileceklerini akla
getirmektedir. Bkz., Kenano lu, 2002: 548.
20 Kr ., Yaman, 2006: 114-115; Kenano lu, 2002: 547, 550; Tatar, 2009: 97; ayrca Hubyar oca na ba l kyler iin bkz.,
Ylmaz, 2009: 33-38; Kenano lu-Onarl, 2002: 105-106; Do anay, 2000: 37-38.
21 Snky ile ilgili olarak bkz., Keskin, 2004.
22 Oca a bu ismin verilmesi ile ilgili szl gelenekteki anlatmlar iin bkz., Kocada , 2001: 287.
19

- 236 Gler, 2010: 161-164). Amasya ierisinde, Gyncek ilesinin Tencirli, Kafarl, arkl, Asar,
ayan, Terziky ve Ba pnar kyleri, oca n talip kyleri olup db ve erkn kendi aralarnda
srdrmektedirler.
6) ah brahim Vel Oca
Oca n merkezi, Malatyann Hekimhan ilesindeki Ballkaya (Mezirme) kydr.
Ballkaya ky, eski bir yerle im merkezi olup kkl bir tarih ve gemi e sahiptir. Oca n
kurucusu olan ah brahim Velnin XV. yzylda ya ad tahmin edilmektedir. Bir di er
rivayette ise, XIII. yzylda ya am olup Dede Garknn halifesi olarak bilinmektedir.23 Szl
gelene e gre ah brahim Vel, Anadolu Alevli inin tarihsel geli iminde nemli bir yere
sahip olan Azerbaycan Erdebil oca ndan gelerek Elaz n Sn kyne, buradan da Arguvan
ilesinin Eymir kyne gelmi , kimli ini aklamadan burada bir sre hizmetkr olarak
al tktan sonra Ballkaya kynde de bir mddet kalarak Kerbelya gitmi tir. Epey bir sre
byle gidip geldikten sonra o lu ah Hseyin ve talipleriyle vedala arak son kez Kerbelya
gitmi ve bir daha dnmemi tir.24
Szl gelene i gre ah brahim Vel, Hac Bekta Vel ile amca ocuklar olup
akrabadrlar, bu ekilde on iki imamlardan yedincisi olan Musa Kzm (183/799)n soyundan
geldiklerine inanlmaktadr. Ocak dedeleri, merkez ky olan Malatya Arguvan Ballkaya ky
d nda, Sivas Kangal ilesinin So ukpnar (Mama ) ky ile Malatya Kulucak ilesinin Alvar
kynde ya arlar.
Oca a ba l dedelerin kendi anlatmlarna gre, di er ocaklardan ayrlan en nemli
ynleri, erkn evliyas inanc ile ahlama denilen tevhid uygulamasdr. Erkn evliyas inanc,
Hz. Peygamber ile Hz. Ali arasnda gerekle en musahiplik ile ilgilidir. Szl gelene e gre
ikisi Gadir Hum denilen mevkide musahip olduklar zaman, Melek Cebrail cennetten tuba
a acndan yaplm bir erkn a acn getirerek her ikisinin de srtna dokunmu , bylece bu
olay kutsam tr. ahlama denilen tevhid ise, Hz. Peygambere lm d e inde Allah
tarafndan geldi ine inanlan u szlerdir:
Doksan bin kelam dan t iki gnl dostuna
Tevhidi arma an verdi yeryznde insana.
Aslnda ah smaile ait olan bu szler, dede ve a klar tarafndan cemlerde sk sk
okunur (er, 2005: 195).
Geleneksel ismi eyh brahim olan oca n Malatya ilinin d nda Sivas, Tokat, U ak,
Amasya, orum, Yozgat, Ankara, Eski ehir, Mersin, Denizli, Manisa, K. Mara , Gaziantep ve
Erzurum gibi illeri kapsayan geni bir co rafyada taliplerinin ya ad yerle im merkezleri
bulunmaktadr (Yaman, 2006: 132-133; Akst, 2009: 87-88, 112-113; Yldrm, 2006: 50-53; YalnYlmaz, 2004: 11-25; Akst, 2004a: 139-162; zerol, 2004: 119-138). Amasya ierisinde ise, oca a
ba l dedelerin ya ad Halifeli ba ta olmak zere Geygel Trkmenlerinin ya ad
Kkkzlca ile Keili ve Sevincer; Gm hacky ilesinin avu ky ve Kzk gibi kyleri ile
Merzifonun Eymir ky, oca n talip kyleridir. Bu kylerde yaplan cemlerde ah brahim
Vel, sayg ve hrmetle anlarak ola anst zellikleri dile getirilmektedir.
7) mam Rza Oca
lkemizdeki Alev ocaklar iinde en kkl olanlarndan biri olan mam Rza oca nn
dedeleri, yo unlukla Malatya, Sivas, Elaz ve Tuncelide ya amaktadr. Oca n hiyerar ik
konumu tam olarak bilinmemekle birlikte, dedelerin soyunun on iki imamlarn sekizincisi olan
Ali Rza (203/818)dan geldi ine inanlr. Bu yzden dedelerin ocak iindeki konumu,
ayrcalkldr. Malatyadaki dedeler, Ptrge ilesi Gnde er (yku a ) kynde; Sivastaki
23

24

Bkz., Akst, 2009: 89; ayrca Ara trmac Hamza Akste gre bu rivayetin do ru olma ihtimali daha yksektir. Zira
ona gre ah brahim, bir ki i ismi olmayp ah brahim obasnn manevi nderidir. Bkz., Akst, 2009: 96-97.
ah brahim Vel oca na ait olan ecerelerin Kerbel, ikisi Hacbekta , de Erdebil tekkesinin kaydn
ta maktadr. Bkz., Akst, 2009: 90.

- 237 dedeler, Kangal ilesi Klekli ky ile etinkaya ilesi Hdo kynde; Elaz daki dedeler ise,
merkeze ba l abanl kynde ya amaktadrlar.
mam Rza oca nn talipleri, ba ta Malatya, Tunceli, Elaz , Kars, Erzurum ve Erzincan
gibi Do u Anadolu illeri ile Sivas, Yozgat, Amasya, orum ve Tokat gibi Orta Anadolu
co rafyasnda yaylm olup ocak dedeleri, yukarda syledi imiz illerden gelerek db ve
erkn srdrmektedir (Yaman, 2006: 116; Akst, 2009: 296; Saltk, 2009: 173-174). Amasya
ierisinde ise, Merkeze ba l Yassal beldesinin bir blm ile Gyncek ilesine ba l
ulpara ky, mam Rza oca nn talip kyleridir.
8) Battal Gazi Oca
Ocak ismini Seyyid Battal Gaziden almaktadr. Seyyid Battal Gazinin hayat ve tarihsel
ki ili i ile ilgili olarak ayrntl bilgi sahibi de iliz. Zira onunla ilgili bilgilerimiz, pek ok Alev
oca na isim vermi suf gibi, giz perdesi altnda kald ndan dolay, byk lde halk
arasnda anlatlan szl kltre/sylentilere dayanmaktadr. Bu yzden tarihsel ahsiyeti ile
menkbevi ahsiyeti efsanelerin glgesinde birbirine kar m tr.
Seyyid Battal Gazi, VII. ve VIII. yzyllarda ya am olup Malatya fatihi Hseyin
Gazinin o ludur. Hemen hemen btn kaynaklar, asl adnn Abdullah; knyesinin ise Eb
Hseyin ya da Eb Yahy oldu unu bildirirler. Ailesi hakkndaki bilgiler de genelde birbirini
tutmaz. Kaynaklarn o u onun aslen Arap oldu unu belirtmekle birlikte, bnul-Esr, onun
Emevlere intisab etmi azatl bir kle (mevl) ailesinden geldi ini belirtir ( bnul-Esr, 1979: V,
129). Seyyid nvan, soyunun on iki imamlara kt na inanlmasndan; te yandan battal ad
ise, yi itlik ve cesaretinin ifadesidir.
Malatyada do mu olan Seyyid Battal Gazi, tpk babas gibi, Anadolunun
slamla masnda ok nemli rol ve etkileri olan bir komutan, komutan olmasnn yannda bir
gazi-vel/alp erendir. yle ki 717-740 yllar arasnda Emevlerin Bizansa kar yrtt
mcadelelerde nemli rol alm , kahramanlk ve al kanl sayesinde komutanl a, hatta Misis
ehri valili ine kadar ykselmi tir. Seyyid Battal Gazi, bu srada hem Mslman hem de
Hristiyan kaynaklara yansyan efsanevi hretini kazanm tr. Bizansllarla bugnk Seyitgazi
ilesinin bulundu u antik Akroinon mevkiinde yaplan bir muharebe esnasnda ehit d m
(122/740) ve oraya defnedilmi tir; daha sonra Anadolu Seluklular dneminde I. Gyseddin
Keyhsrev, burada bir trbe ve mescit yaptrm tr. Trbe ierisinde Battal Gazinin yan sra,
hemen arkasnda hanm yatmakta olup gelene e gre hanm, bir Hristiyan prensesi idi.
Buras Anadolu Seluklular devrinden itibaren ksa zamanda bir ziyaretgh haline gelerek bir
yerle im merkezi olmu ve bylece, bugnk Seyitgazi kasabas kurulmu tur. Ardndan
Anadolu halk, onun ki ili ini kahraman bir evliya olarak destanla trm , ya amn da efsane
haline getirerek hem gnlnde, hem de hafzasnda yzyllar boyunca ya atm tr. Yine
yzyllar boyu onun ba ar ve kahramanlklar, battalnme (Demir-Erdem, 2006: 25-61; Ocak,
1992: V, 206-208) ismiyle nesilden nesile aktarlm tr. Bylece Battal Gazi, Orta Asyadan
Endls co rafyasna kadar geni bir co rafyada yaygn bir hretin sahibi haline gelmi tir.
Trbesi de yzyllar boyu insanlar tarafndan sayg duyulan bir mekan olarak kabul
edilmi tir.25
Battal Gazi oca nn merkezi, Eski ehirin Seyitgazi ilesidir. Burada Seyyid Battal
Gaziye ait olan bir trbe ve byk bir dergh bulunmaktadr. Yzyllar boyunca etkin bir
inan/kltr merkezi olan trbe, gnmzde zellikle Alev/Bekta kltr asndan
nemini korumaktadr. Trbeye sk sk de i ik yrelerden ziyaretiler gelmekte ve adak
kurban prati i tm canll ile srmektedir. Bu ekilde trbe, kltrel de erlerimizin
korunmas ve geli tirilmesinde nemli bir sosyal dayan ma i levi grmektedir (Yaman, 2006:
102). Bu oca n dedeleri, hem Eski ehirin Seyitgazi ilesi, hem de Amasyada ya amaktadr.
25

Geni bilgi iin bkz., Kprl, 2009: 225-226; Hasluck, 2000: 53, 77-78; akir, 2008: 7-318; Demir-Erdem, 2006: 61-65;
Kl-Tok vd., 2007: 54-70; Saltk, 2004: 149-153; z, 2006: 49-55; Faroqhi, 1981: 90-122; Kkcan, 2005: 162-163;
Mlikoff, 2008: 13-26; z, 2000: 189-198; Say, 2002: 54-100; Ocak, 1992: V, 204; Boratav, 1988: II, 344-351.

- 238 Amasya Merzifon ilesinde Tekke mahallesi ile yine ayn ilenin Gm tepe ile Balgze kyleri
ile Gm hackyn Korkut kynde bu ocaktan gelen dedeler ya amaktadr.
9) Pir Sultan Abdal (Koca Haydar) Oca
Pir Sultan Abdal oca nn merkezi bulunmakta olup ilk anda akla geleni, Sivas
Yldzeli ilesinin Banaz kydr; di eri ise, Tuncelinin Plmr ilesi Hacl (Bahecik)
kynde olup burada bulunan ocakzde dedeler, Pir Sultan Abdaln soyundan geldiklerini
sylemektedirler. Bahecik kynn btnyle ocakzde olan halk, Kerbelya gidip geldikten
sonra kyn ad, Haclya dn m tr. Banaz kynde ise, ocak kurucusu olan Pir Sultan
Abdalla ilgili oldu u kabul edilen pek ok yer bulunmaktadr (Yaman, 2006: 123-125). Bir di er
merkez ise, Tokatn Almus ilesi ambulak kyndedir (Avc, 2008: 93-94).
Oca a ismini veren Pir Sultan Abdaln ya am ve tarihsel ki ili i ile ilgili elimizde ok
fazla bilgi yoktur. Bu noktada szl gelenekten gelen menkbe ve efsanevi bilgiler
o unluktadr. Onun tarihsel ki ili i, somut bilgilerden ok, szl gelene i olu turan menkbe
ve destanlara dayandrlmaktadr. Bu menkbelerle gerek olaylar o kadar i ie girmi tir ki
bunlar birbirinden ayrmak zordur. Zira var olan yazl bilgiler, menkbeler ve iirlerinden
teye gememektedir. Bundan dolay onun efsanevi/menkbevi ki ili inden yola klarak
tarihsel bir takm ipular elde edilmeye al lmaktadr.26
Asl ismi Haydar olan Pir Sultan Abdal, XVI. yzylda ya am olup ailesi Horasann
Hoy ehrinden gelerek Sivas Yldzeli ilesi Banaz kyne yerle mi ve kendisi de burada
do arak hayatn Sivas yresinde geirmi tir. iirlerindeki muhteva ile szn etti i tasavvuf
kltr, onun ciddi bir medrese tahsili ile tekke e itimi ald n d ndrmektedir. Pir Sultan
Abdaln eyhi dneminin tannm eyhlerinden biri olan Hasan Efendidir. Hasan Efendi, bir
sre Hac Bekta tekkesinde en yksek makam olan posta oturmu , daha sonra Koyun Baba
tekkesinde de postni n olmu tur. Pir Sultan Abdal, iir ve nefeslerinde ondan daima sevgi,
sayg ve hayranlkla sz etmektedir. Pir Sultan Abdaln hem nemli bir oca n kurucusu ve ilk
pri, hem de ya ad dnemde nfuzlu bir tarikat eyhi oldu u anla lmaktadr. Menkbe ve
baz rivayetlere gre Pir Sultann Seyyid Ali Sultan, Er/Emir Gib Sultan ve Pir Mehmet isimli
o lu ile Sanem isimli bir kz vardr. O ullar kendisinden sonra Tunceli ve Tokata gittikleri
iin ocak, buralara da yaylm tr. Yine hem en nemli mritlerinden biri, hem de yardmcs
olan Kul Himmet ile Kul Hseyin, gnmzde bilinmektedir. iirlerindeki bilgilerden Kanuni
Sultan Sleyman ve ah smailin o lu ah Tahmasb dnemlerinde ya ad anla lan Pir Sultan
Abdal, Osmanl-Safev at malarnda Safev taraftarl yapm ve bu erevede sahip oldu u
konum ve bununla birlikte syledi i iirlerle halk Safevler iin hareket etmeye
ynlendirmi tir. Bu srecin sonunda Osmanl siyasal iktidar tarafndan idam edilmi tir.
(Glpnarl, 1995: 8-22; Ergun, 1930: 307-310; zmen, 1998: II, 195-283; Kl, 2008: 55-69; er,
2005: 196-197; Akst, 2009: 127; pek, 2010: 388; z, 2006: 355-365; Deligz, 2007: 322-400;
Kprl, 1928: 223-224; Mlikoff, 1998: 9-17; Gnay, 1997: 126-133; Ba gz, 1998: 19-65; Avc,
2008: 82-94).
Din-tasavvuf Trk halk edebiyatnn nemli temsilcilerinden biri olarak grlen Pir
Sultan Abdal, ayn zamanda lkemizdeki Alevler tarafndan yedi ulu ozan/kanaat nderinden
biri olarak kabul edilir; bu yzden deyi ve nefesleri cemlerde byk bir co ku ile okunur. Pir
Sultan Abdal, Alev-Bekta anlay n iirlerine duru bir dille yanstm , ya ad dnemin
tarihsel ve sosyal hadiselerini iirlerinde ustalkla dile getirmi tir.
Bir di er ismi Koca Haydar oca olan Pir Sultan Abdal oca nn Pir Sultan Abdaldan
sonra, yukarda ifade etti imiz gibi, ayr merkezde varl n srdrmesinin sebebi,
ocuklarnn buralara da lm olmasdr. Zira kendisinden sonra Sivas Yldzeli Banaz kynde
o lu Seyyid Ali Sultan; Tunceli Plmr Hacl kynde Er/Emir Gib Sultan (Pir Gib); Tokat
Almus ambulak kynde ise, Pir Mehmet, bu gelene i srdrm lerdir (Avc, 2008: 93; Saltk,
26

Bu yzden baz ara trmaclar, birden ok Pir Sultan Abdal oldu u noktasnda srarc olmu lardr. Bkz., Aslano lu,
1984; Bezirci, 1986; Deligz, 2007: 26-124.

- 239 2009: 174-175). Yine bu oca a mensup dedeler, Sivas ve Tunceli illerinin d nda Tokat,
Erzincan, Samsun, Kocaeli, Eski ehir, orum ve Mu illerinde bulunmaktadr. te yandan
talipleri ise, yine ayn illerde ya amaktadrlar (Yaman, 2006: 125; Akst, 2009: 122). Amasya
ilinde ise, Gm hacky ilesine ba l Doluca ky, Pir Sultan Abdal oca nn talip kydr.
10) Ali Seyd Sultan Oca
Bu oca n kurucusu olan Ali Seyd Sultan, szl gelenekte ah brahim Velnin
musahibi olarak bilinmektedir (Akst, 2009: 94; Yldrm, 2006: 9). Yine szl gelene e gre Ali
Seyd Sultan, Mardin ile anlurfa arasnda ya am olan Dede Garknn halifesidir (Akst,
2009: 112, 115). Ocak yeleri, Ali Seyd Sultandan sonra Kara Abdal, Bal Abdal ve aban Abdal
eklinde gruba ayrlm lardr. Bu eren, Ali Seyd Sultann ocuklar olarak bilinmektedir.
Oca n merkezi, Malatya Hekimhan ilesinin Akma ara kydr (Akst, 2004b: 99).
Oca n zaviyelerinden biri, Malatyann Yazhan ilesinin ria a kyndedir (Akst, 2009: 116118; Saltk, 2004: 63-64). Ocak dedeleri, Malatya Hekimhan ilesinin Akma ara, Bahedam ve
Salck kyleri ile orumun Alaca ilesinin De irmendere ve S tz kylerinde
ya amaktadr (Akst, 2009: 114).
Ali Seyd Sultan oca talipleri, orum, Yozgat, Eski ehir, Malatya, Sivas, Ktahya gibi
illere da lm lardr (Akst, 2009: 114-115). Amasya ierisinde ise, Abac, Bo azky ve Tatar
kyleri, Ali Seyd Sultan oca nn talip kyleridir.
11) Seyyid Selahaddin Oca
Oca n kurucusu olan Seyyid Selahaddin, szl gelenekte Keeci Babann o lu olarak
bilinmektedir. Ayn zamanda onu Dni mend Melik Ahmed Gazi olarak grenler de vardr.
Melik Ahmed Gazi, Azerbaycanda ya am olan bir Trkmen ailesine mensup nemli bir
Trkmen beyidir. Malazgirt Sava ndan sonra Anadoluya gelerek fetihlerde bulunmu ve Orta
Anadolu co rafyasnda 1071-1178 yllar arasnda hkm srm Trkmen hanedanl olan
Dni menlilerin kurucusu nemli bir ki iliktir (zaydn, 1993: VIII, 467-469). Ocak yeleri,
Battal Gazi ile de ayn gruptan olduklarn sylemektedir.
Keeci Baba oca nn bir kolu olan Seyyid Selahaddin oca nn dedeleri, Sivas
ark lann Yahyal, yine Sivas Grnn Ma ara ve Amasya Merzifonun Hrka kylerinde
ya amaktadrlar (Akst, 2009: 294-295). Oca n talipleri ise, ifade etti imiz bu kylerle birlikte,
Amasya Merzifonun Sarky ve Oymaa a kylerindedir.
Sonu
Alev/Bekta kltrnn halen canl bir ekilde ya ad Amasya yresi,
Alev/Bekta gelene i ierisinde pek ok ocak temsilcisini iinde barndrmas ile de ayr bir
neme sahiptir. Bu ocaklar ierisinde Pr Baba ve Ali Bircivan gibi ocak merkezleri Amasyada
bulunanlar oldu u gibi, ocak merkezleri d arda olanlar da vardr. Ocak merkezi d arda
bulunanlar iinde en yaygn olanlar, Keeci Baba ile Hubyar Sultan ocaklardr. A u ien ile
mam Rza oca taliplerinin ise, bu yreye di er illerden gelip yerle tikleri anla lmaktadr.
Geleneksel anlamda her talibin grg ve sorgusu, ba l bulundu u oca n dedeleri
tarafndan yaplmaktadr. Ayn ekilde dedeler de ba l olduklar mr id oca nn dedeleri
tarafndan grlp sorulmaktadr. Anadolu Alev toplumu, kendi ierisinde geli tirmi oldu u
sosyal kontrol mekanizmas ile yelerini bu ekilde denetlemektedir. Bu durumun
Cumhuriyetin kurulmas ile ba layan ehirle me sreci neticesinde de i ti i, zellikle bu
noktada dedelik, musahiplik ve d knlk gibi nemli geleneksel kurumlarn zayflad
grlmektedir.
KAYNAKA
AKST, Hamza (2009). Aleviler, Ankara: Yurt Kitap Yaynclk.

- 240 (2004a). eyh brahim Oca nn Talibi Olan Oymak ve Obalarn Tarihi, Trk Kltr ve Hac Bekta Vel
Ara trma Dergisi, XXX, s. 139-162.
(2004b). Ali Seyd ve Seyit Ali Ocaklar, Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Ara trma Dergisi, XXXI, s. 89-101.
AKTA , Ali (2001). Kentle en Alevilik ve Sorunlar, Yol Dergisi, XI, s. 87-93.
AKTA , Ali hsan-Sabri Ycel (1991). Anadoluda Bir Duru Kaynak A k Kul Fakir, stanbul: Anadolu Matbaas.
ARSLANO LU, brahim (1984). Pir Sultan Abdallar, stanbul: Erman Yaynlar.
AVCI, Ali Haydar (2008). Pir Sultan Oca , Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Ara trma Dergisi, XLVI, s. 77-96.
BAB NGER, Franz (1988). Koyun Baba, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, VI, s. 881.
BAL, Hseyin (2000). Alevi-Bekta i Topluluklarnda Dedelik Kurumu (Isparta rne i), 1. Uluslararas Hac Bekta Veli
Sempozyumu, Hac Bekta Veli Anadolu Kltr Vakf, s. 97-121.
BA GZ, lhan (1988). Pir Sultan Abdal ve Pir Sultan Abdal Gelene i, Anadolu Alevili i ve Pir Sultan Abdal, haz. Ali
Yldrm, Pir Sultan Abdal Kltr Derne i Yaynlar, s. 19-65.
BAYRAM, Sadi (1999). Hac Bekta - Veli, Merzifonda Piri Baba, Budape tede Gl Baba ve Baz Bekta i Vakflar, I.
Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Sempozyumu Bildirileri, Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli
Ara trma Merkezi Yaynlar, s. 59-62.
BEZ RC , Asm (1986). Pir Sultan, Ya am Sanat iirleri, stanbul: Say Da tm.
B RDO AN, Nejat (1995). Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerle mesi Ocaklar-Dedeler-Soya alar, stanbul: Mozaik
Yaynlar.
(1992). Anadolu Alevi Ocaklarnn Kurulu u, levleri, Yaylmalar, IV. Milletlerararas Trk Halk Kltr
Kongresi Bildirileri, Ankara, Kltr Bakanl Yaynlar, s. 5-16.
BORATAV, Pertev Naili (1988). Battal, Milli E itim Bakanl slam Ansiklopedisi, II, s. 344-351.
BOZKURT, Fuat (2000). a da la ma Srecinde Alevlik, stanbul: Do an Yaynclk.
CEBEC O LU, Ethem (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl , Ankara: Rehber Yaynlar.
CLARKE, Gloria L. (2002). Ocakzde Dedelerin Geleneksel ve Gncel Durumu, Folklor/Edebiyat Dergisi, XXX/2, 127144.
IPLAK, M. akir (2001). Osmanckta Erenler Dura Koyun Baba, stanbul: Horasan Yaynlar.
DEL GZ, Haydar (2007). Pir Sultann iirlerinin Tahlili ve Dayand Temeller, Yaynlanmam Doktora Tezi, zmir: Ege
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
DEM R, Necati-M. Dursun Erdem (2006). Battal-Nme (Eski Trkiye Trkesi), stanbul: Hece Yaynlar.
DO ANAY, Eraslan (2000). Anadoluda Ya ayan Derghlar, stanbul: Can Yaynlar.
DO ANBA , Muzaffer (2001). Amasya Yresi Alev Ziyaretghlar, Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Ara trma
Dergisi, XVII, s. 105-113.
(2007). Pr Baba Velayetnamesi, Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Ara trma Dergisi, 41, s. 161-181.
ER, Piri (1996). orum li Alaca lesi Eskiyapar Kynde Alevi nanlar, Trk Halk Kltrnden Derlemeler,
Ankara, Kltr Bakanl Yaynlar.
(2000). Anadolu Alevili inde Dedelik Kurumu, levleri ve Gncel Konumu, II. Trk Halk Kltr
Ara trmalar Sempozyumu Bildirileri, Kltr Bakanl Yaynlar, s. 268-275.
ERGUN, Sadettin Nzhet (1930). Bekta i airleri, stanbul: Devlet Matbaas.
ERZ, Mehmet (1977). Trkiyede Alevlik Bekta lik, stanbul: Ota Matbaas.
ESEN, Melike (2010). Kam- aman Tipi ile Alevlikteki Dede Tipi zerine Kar la trmal Bir nceleme (Sivas-Yldzeli rne i),
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
EVL YA ELEB (1975). Evliya elebi Seyahatnamesi, sad. Tevfik Temel Kuran, Necati Akta ), stanbul: dal
Ne riyat.
FAROQHI, Suraiya (2003). Anadoluda Bekta ilik, ev. Nasuh Barn, stanbul: Simurg Yaynlar.
FAROQHI, Suraiya (1981). Seyyid Gazi revisited: The Foundations as seen through sixteenth and seventeenth century
documents, Turcica, XIII, s. 90-122.
FAROQHI, Suraiya, (2001). Osmanl mparatorlu unda Bir Kent Ereninin Hayat Hikayesi: Merzifonlu Pr Baba,
ev. Harun Yldz, Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Ara trma Dergisi, XVIII, s. 119-140.
GLPINARLI, Abdlbki (1977). Tasavvuftan Dilimize Geen Deyimler ve Ataszleri, stanbul: nklap ve Aka
Yaynlar.
(1995). Pir Sultan Abdal, stanbul: Varlk Yaynlar.
(1977). Kzl-ba , Milli E itim Bakanl slam Ansiklopedisi, VI, s. 789-795.
GRENARD, M. F. (1997). Kk Asyada Bir Dini Tarikat: Kzlba lar, ev. Devrim Bayrak, Alevilik ve Krtler, haz.
Mehmet Bayrak, Ankara: zge Yaynlar.
GLER, Sabr (2010). Dersim Alevi Gelene inde Bir Tarihsel Ocak: A uanlar, Herkesin Bildi i Sr: Dersim, der. kr
Aslan, stanbul: leti im Yaynlar.
GLTEN, Sadullah, ryan Hzr Menakbnamesi, Alevilik Bekta ilik Ara trmalar Dergisi, III, 2010, s. 84-103.
GNAY, Umay (1997). Pir Sultan Abdal zerine Bir De erlendirme, Journal of Turkish Studies, XXI, s. 118-138.
GNAY, nver (2002). Trk Dnyasnn Din nderleri Tipolojisi, Uluslar aras Trk Dnyas nan nderleri Kongresi,
Ankara, Tksev Yaynlar.
HASLUCK, Frederick William (2000). Bekta ilik Tetkikleri, ev. Ragp Hulusi, sad. Kamil Akarsu, Ankara: Milli E itim
Bakanl Yaynlar.
HSEY N HSAMEDD N EFEND , (1328-1330). Amasya Tarihi, stanbul.
I IK, Caner (2007). Alevi Bekta i Gelene inde Dervi , 2. Uluslar aras Trk Kltr Evreninde Alevilik ve Bekta ilik Bilgi
leni, Ankara, Gazi nivesitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Ara trma Merkezi Yaynlar.
BNUL-ESR, Ebl-Hasan Ali (1979). el-Kmil ft-Trh, n r. C. J. Tornberg, Beyrut.
NAN, Abdlkadir (1987). Makaleler ve ncelemeler, Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar.

- 241 PEK, Yasin (2010). iadan Kzlba l a Trklerde Alevilik, stanbul: Bizim Kitaplar.
KARAMAN, Fikri (2004). Hubyar Sultan, Alevilik, haz. smail Engin, Havva Engin, stanbul: Kitap Yaynlar.
KENANO LU, Ali (2002). Anadolu nan nderlerinden Hubyar Sultan, Uluslar aras Trk Dnyas nan nderleri
Kongresi, (23-28 Ekim 2001), Ankara, Tksev Yaynlar.
, smail Onarl (2002). Hubyar Sultan Oca ve Beydili Sra Topluluklar, Trk Kltr ve Hac Bekta Vel
Ara trma Dergisi, XXIII, s. 27-111.
KESK N, Y. Mustafa (2004). De i im Srecinde Krsal Kesim Alevili i Elaz Snky rne i, Ankara: lhiyt
Yaynlar.
KILI, Filiz (2008). Alevlik ve Bekta likte Yedi Ulu Ozan, Ankara: Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli
Ara trma Merkezi Yaynlar.
, Turgut Tok vd. (2007). Horasandan Anadoluya Alevilik-Bekta ilik ve Denizli O uz Yerle imine Genel Bak ,
Ankara: Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Ara trma Merkezi Yaynlar.
KOCADA , Burhan (2001). Anadolu Alevlerinin nan nderleri (Ocaklar-Dedeler ve Babalar), Trk Kltr ve
Hac Bekta Vel Ara trma Dergisi, XVIII, s. 281-290.
KORKMAZ, Esat (2003). Ansiklopedik Alevilik-Bekta ilik Terimleri Szl , stanbul: Kaynak Yaynlar.
KPRL, M. Fuad (2009). Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, Ankara: Aka Yaynlar.
(1928). Bir Kzlba airi: Pir Sultan Abdal, Hayat Mecmuas, III/64, s. 223-224.
KKCAN, lyas (2005). Kltrel Gelene imizde Seyyid Battal Gazi ve Klliyesi, Trk Kltr ve Hac Bekta Vel
Ara trma Dergisi, XXXVI, s. 159-187.
MEL KOFF, Irne (1998). Pir Sultan Abdal zerine, Anadolu Alevili i ve Pir Sultan Abdal, haz. Ali Yldrm,
Ankara: Pir Sultan Abdal Kltr Derne i Yaynlar.
(2008). Trk Kafkasllk: Bbek Hurrem ve Seyyid Battal, Destandan Masala Trkoloji Yolculuklarm, ev.
Turan Alptekin, stanbul: Demos Yaynlar.
OCAK, A. Ya ar (1992). Battal Gazi, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, V, s. 204-205.
(1992). Batttalnme, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, V, s. 206-208.
ONARLI, smail (1997). Piri Baba, Cem Dergisi, 71, s. 18-19.
(2001). Ali Pir Civan Oca , Yol Dergisi, XIII, s. 60-65.
(2000). Dersimde Baz Gelenekler ve nan Motifleri, Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Ara trma Dergisi, XV,
s. 155-190.
ORHAN, M. Naci (1994). Dedeler ve Dedelik, Cem Dergisi, XXXII, s. 16-17.
Z, Baki (2000). Seyyid Battal Gazi ve Seyyit Gazi Tekkesinin Trk slam nan Kltr Tarihindeki Yeri, Trk Kltr
ve Hac Bekta Vel Ara trma Dergisi, XIV, s. 189-198.
Z, Gla (2006). Anadolu Erenleri, Ankara: Yol Bilim Kltr Ara trma Yaynlar.
ZAYDIN, Abdlkerim (1993). Dni mend Gazi, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, III, s. 467-469.
ZEROL, Sleyman (2004). ah brahim Veli ile lgili Anlatmlar: Ballkaya Kynden Derlemeler, Trk Kltr ve
Hac Bekta Vel Ara trma Dergisi, XXX, s. 119-138.
ZMEN, smail (1998). Alevi-Bekta i iirleri Antolojisi, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
PEHL VAN, Muhsin (2002). Anadoluda Gizli Kalm Gerek Bir Er (Bekta i Ahi Babas) Ahi Mahmut Veli Keeci
Baba, Uluslar aras Trk Dnyas nan nderleri Kongresi, Ankara, Tksev Yaynlar.
P RO LU, Hseyin (1992). Evliyalar Yata Anadolu, Ankara.
SALTIK, Veli (2004). z Brakan erenler ve Alevi Ocaklar, Ankara: Kulo lu Matbaaclk.
(2009): Tuncelide Alev Ocaklar, Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Ara trma Dergisi, LII, s. 145-176.
SAVA , Saim (2004). Efsanelerin Glgesinde Tarihi Bir Sima: Koyun Baba, Alevilik, haz. smail Engin, Havva Engin,
stanbul: Kitap Yaynlar.
SAY, Ya mur (2002). Kalenderilik ve Anadoluda Bir Kalenderilik Merkezi: Seyyid Battal Gazi Klliyesi, Osmanl ve
Cumhuriyet Dnemi Alevi Tarih ve Kltr, haz. brahim Bahadr, Bielefeld: Bielefeld Alevi Kltr Merkezi Yaynlar.
SHANKLAND, David (1999). Gnmz Trkiyesi Alevlerinde Dede ve Talip Arasndaki De i en Ba , Tarihi ve
Kltrel Boyutlaryla Trkiyede Alevler Bekta ler Nusayrler Sempozyumu, stanbul, slam Ara trmalar Vakf Yaynlar.
SUBA I, Necdet (2002). Trk Modernle mesi ve Alevilik, Folklor/Edebiyat Dergisi, XXX/1, s. 91-122.
AH N, Ha im (2002). Koyun Baba, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, XXVI, s. 229-230.
AK R, Ziya (2008). Battal Gazi Hayat ve Maceralar, stanbul: Kakns Yaynlar.
TA IN, Ahmet (2006). Trkmen Aleviler, stanbul: Ata Yaynlar.
TATAR, Onur (2009). Da daki klar: Hubyarllar, Atlas Dergisi, 201, s. 92-108.
TRKDO AN, Orhan (1995). Alevi Bekta i Kimli i -Sosyo Antropolojik Ara trma -, stanbul: Tima Yaynlar.
ULU, Emin (1997). Keeci Baba Ahi Mahmut Veli, Tokat Kltr Ara trma Dergisi, X, s. 20-22.
ER, Cenksu (2005). Tokat Yresinde Geleneksel Alevlik, Ankara: Ankara Okulu Yaynlar.
YALIN, Alemdar - Hac Ylmaz (2004). ah brahim Oca zerine Yeni Bilgiler, Trk Kltr ve Hac Bekta Vel
Ara trma Dergisi, XXX, s. 11-62.
YALINKAYA, Ayhan (1996). Alevilikte Toplumsal Kurumlar ve ktidar, Ankara: Mlkiyeliler Birli i Vakf Yaynlar.
YAMAN, Ali (2004). Alevilikte Dedelik ve Ocaklar, stanbul: Karacaahmet Sultan Derne i Yaynlar.
(2006). Kzlba Alevi Ocaklar, Ankara: Elips Yaynlar.
(2003). Anadolu Alevilerinde Otoritenin El De i tirmesi: Dedelik Kurumundan Kltrel
Organizasyonlara, Bilgi Toplumunda Alevilik, haz. brahim Bahadr, Bielefeld: Bielefeld Alevi Kltr Merkezi Yaynlar.
(2001). Anadolu Alevili inde Ocak Sistemi ve Dedelik Kurumu, Uluslar aras Anadolu nanlar Kongresi
Bildirileri, Ankara: Ervak Yaynlar.
(2005). Hoca Ahmet Yesevi ile Ba lantl ve Literatrde Az Bilinen Alevi Bekta i Erenleri, Trk Kltr ve
Hac Bekta Vel Ara trma Dergisi, XXXV, s. 145-159.

- 242 (1998). Kzlba Alevilerin D kn Oca Hdr Abdal Sultan ve Ocak Ky, Trk Kltr ve Hac Bekta Vel
Ara trma Dergisi, VIII, s. 27-34.
(2002): Son Ara trmalarn I nda Alevi nan nderleri, Uluslar aras Trk Dnyas nan nderleri
Kongresi, Ankara: Tksev Yaynlar.
YILDIRIM, Abbas (2006). Seyit ah brahim Veli Oca , Ankara: I k Matbaas.
YILDIZ, Harun (2004). Anadolu Alevli i Amasya Yresi Ba lamnda Bir nceleme, Ankara: Ara trma Yaynlar.
YILMAZ, Orhan (2009). Sralar (An abacl ve Hubyarlar) Beydili Alev Trkmenleri, Ankara: Veni Vidi Vici Yaynlar.
YCEL, Sabri (2003). Keeci Ahi Baba ve Zaviyesinde Yeti en nl Ki iler, stanbul: Can Yaynlar.