Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (The Journal of Social and Cultural Studies)

Cilt/Volume: I, Say/Issue: 1, Yl/Year: 2015, ss. 197-214

Makale Deerlendirmesi
Ayegl Kl / Heath W. Lowry Tartmasnda, Evrenos
Begin Soyu le lgili Belgenin Okunuuna likin
nemli Bir Dzeltme
An Important Correction on the Way of Reading of the Document Related
to Evrenos Begs Ancestry in Ayegl Kl / Heath W. Lowry Debate

Hakan Ylmaz*

z
Bu makale, nl Osmanl aknc beyi Gz Evrenos Begin soyunu aydnlatacak nitelikte nemli bir vakf belgesinin yayn nedeniyle, Ayegl (al)
Kl ile Heath W. Lowry arasnda yaanan tartma ve bu tartma srasnda
ortaya atlan iddialar, tarih kantlar ve bilimsel kstaslar nda deerlendirmek amacyla kaleme alnm; belgedeki nemli bir ibrenin okunuuna
dair ortaya atlan yanl bir iddia ada materyallere dayanlarak dzeltilmeye allmtr.
Anahtar Kelimeler: Gazi Evrenos Beg, sa Beg vakfiyesi, Pranko Lazarat, ehidlik, intihal, Ayegl Kl, Heath W. Lowry.

Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yenia Tarihi Yksek Lisans

rencisi. (hakanyilmaz.makale-iletisim@hotmail.com/hakan.yilmaz9@ogr.
sakarya.edu.tr)
*

Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

197

Hakan Ylmaz

Abstract
This article aims to evaluate the debate between Ayegl (al) Kl and Heath W. Lowry due to the publication of an important foundation document
that would illuminate the ancestry of famous Ottoman pioneer by Ghazi Evrenos Beg and the claims that were made during this debate, in the light of
historical evidences and scientific criteria. A false claim that was put forward
on way of reading of an important phrase in the document was tried to be
corrected based on contemporary materials.
Keywords: Ghazi Evrenos Beg, sa Beg endowment, Pranko Lazarat, Martrydom, plagiarism, Ayegl Kl, Heath W. Lowry.

198

Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

Ayegl Kl / Heath W. Lowry Tartmasnda,

Evrenos Begin Soyu le lgili Belgenin Okunuuna likin nemli Bir Dzeltme

Giri
Bilimsel yayn ve almalar hayli yorucu bir sre ve uzun bir
mesai gerektirdiinden, ayn konu zerinde alan aratrmaclar
arasnda zaman zaman tenkit ve tartmalar yaanmas son derece doaldr. Ancak bu tartmalar srasnda taraflar arasnda, iki
mehur Trk deyimi olan Vur deyince ldrmek ve Devenin altnda buza aramak szlerine rahmet okutacak dzeyde bir lin
ve kusur arama aray ierisine girimek, ii ifrata vardrmann
daha da tesinde; bazen bilimin ve bilimselliin objektifliine de
glge drecek sonular ortaya kmasna neden olmaktadr.
Konuya giri yapmadan nce unun srarla altn izmek isteriz
ki; bizim burada ortaya koyacamz tenkit ve eletiriler, kesinlikle taraflardan herhangi birinin hakllk ya da hakszln ispat
etmek amacna mtuf deildir. Amacmz sadece, hakszla kar
hak aray iine girdiini savunan tarafn, alternatif baka bir materyalle dorulandnda kendisini haksz karaca aikr olan
bir konuyu abartl bir ekilde devreye sokarak, haklln pekitirme pahasna yapt nemli bir bilimsel hatann ve yine buna
paralel olarak bilimsellik adna ortaya att baz iddilarn,
kesin ada kantlar ve bilimsel kstaslar nda dzeltilmesini
salamaktr.
Bilindii zere sz konusu tartma, Ayegl Kln doktora tezi
ile 2011 yl sonu/2012 yl balarnda yaymlanan maklesinde,
Evrenos-olu s Beg Vakfiyesinden Evrenos Begin babas Pranko snn adna ilikin yeni bir kayd, bu nl aknc beyinin soyu
ile ilgili tartmalar aydnlatlacak nemli bir materyal olarak yaynlamas1, Heath W. Lowrynin bu makalelerin nerinden ksa
bir sre sonra ayn belgeyi Fourteenth Century Ottoman Realities: In
Search of Hc-Gz Evrenos - On Drdnc Yzyl Osmanl Gerek-

1 Ayegl Kl, Evrenos Beyin Kkeni Hakknda Tartmalar ve Yeni Bir

Deerlendirme, Belleten, LXXV/274 (2011), s. 745-768; a.mlf., Bizans ve Osmanl Kaynaklarnda Gzi Evrenos Beyin maj Hakknda Bir nceleme,
A Tarih Aratrmalar Dergisi, XXX/49, Ankara, s. 131-144; a. mlf., Evrenos
Beyin Babas Pranko Lazaratn (Pranko sa) Vakf ve Trbesi, GAMER, I/1
(2012), s. 87-99.
Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

199

Hakan Ylmaz

leri: Hac-Gazi Evrenosun zinde2 adl yeni almasnda kullanmas, ancak sz konusu almasnda bu belgeyi daha nce Kln
yaynladna ilikin hibir atfta bulunmakszn Yeni Bir Bulgu
olarak tantmasyla balam3; daha sonra Kln 2014 ylnda yaynlad doktora tezinin nsznde Lowrynin bu tavrn eletirmesi4 ve onun da Kla, almalarnda belgeleri hatal bir ekilde okuyup aktard ve kendisine ait baz materyalleri izinsiz
olarak kulland ynnde, olduka sert ithamlar ieren bir cevap
metni hazrlamasyla5 daha da ileri boyutlara varmtr.
Yukarda belirttiimiz zere; amacmz bilim adna yaplan
hatlar, yine onun herkese kabul grm kstaslar dorultusunda dzeltmek olduundan, imdi Lowrynin cevap niteliindeki
makalesinde ortaya att baz iddilar, tarih ve epigrafik materyaller nda bilimsel adan tenkide alacaz.
Evrenos-olu s Beg Vakfiyesindeki e-ehd bresinin
Okunuuna likin ddinn Tenkidi:
Heath Lowry, Evrenos-olu s Begin Selnike bal Vardar Yenicesindeki vakflar adna dzenlenen 861/1457 tarihli vakfiyesinde, Evrenos Gznin:
el-Emrl-kebrl-merhm-ehd Evrnz Beg
ibn Prnk Lzrat6 eklinde geen nisbesindeki
e-ehd
ibresini Ayegl Kln yanl okuduunu, dorusunun hretli, naml, nl mnsna gelen
e-ehr olduunu ne
srerek, buna Evrenos Gznin kesin olarak ehid olmayn gereke gstermitir:

2 Kr. Heath W. Lowry, Fourteenth Century Ottoman Realities: In Search of HcGz Evrenos - On Drdnc Yzyl Osmanl Gerekleri: Hac-Gazi Evrenosun zinde, Baheehir University Press: Occasional Papers in History #5, stanbul, 2012.
3 Kr. Lowry, a.g.e., s. 89-94.
4 Ayegl Kl, Bir Osmanl Aknc Beyi: Gazi Evrenos Bey, thaki Yaynlar,
stanbul 2014.
5 Heath W. Lowry, Oyunu Kuralna Gre Oynamak: Ayegl Kla Bir
Yant, Osmanl Aratrmalar/The Journal of Ottoman Studies, XLIII (2014), s.
475-492.
6 BOA, EV. VKF., no. 10/1, s. 11, st. 24-25.
200

Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

Ayegl Kl / Heath W. Lowry Tartmasnda,

Evrenos Begin Soyu le lgili Belgenin Okunuuna likin nemli Bir Dzeltme

Burada Kl, ehir (manas hretli, naml, nl) kelimesini hatal bir ekilde ehid (manas: slm adna savarken
hayatn kaybeden) olarak okumutur. Kendisinin belirttiine
gre, on senedir Evrenos zerine alan birinin bu ksm nasl yanl okuduunu anlamak zordur. Kesin olan bir ey var
ki, Evrenos ehid olmad. Savata lmek bir yana, son derece
ge bir yata (grne baklrsa eceliyle) vefat etmi ve 17
Kasm 1417 aramba gn Yenice-i Vardarda defnedilmitir. Kl, bu gerein tamamen farknda olsa da, anlald
kadaryla onun slm adna savarken hayatn kaybedenlere
verilen bir unvan tamasnda bir tutarszlk grmemitir.7

Resim-1: Evrenos Gznin el-Emrl-kebrl-merhm-ehd Evrnz

Beg ibn Prnk Lzrat nisbesiyle anld, Lowrynin iddilarna ve
her iki taraf arasnda tartmaya konu olan satrlar. Evrenos-olu s
Begin Selnik/Vardar Yenicesi Vakfiyesinden ayrnt,
BOA, EV. VKF., no. 10/1, st. 24-25

Oysa Evrenos Begin tpk vakfiyedeki gibi e-ehd olarak vasflandrlm olduu, o asrdan gnmze intikl etmi daha mehur ve nemli tarih materyaller mevcuttur ki, bunlarn banda
bizzat onun kabir ta gelmektedir:

7 Heath W. Lowry, a.g.m., s. 487.

Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

201

Hakan Ylmaz

Kad mte ve nukile min dril-fen il dril-bek elmerhml-mafr, es-sad-ehd, Melikl-guzt velmchidn, ktill-kefereti vel-mrikn, ez-zyir bi-Beytullhil-harm, et-tifu beyner-rkni vel-makm Hac
Evrenoz bin s -nevverellhu kabreh ve tbe serhu il
rahmetillhi tel ve rdvneh- fl-yevmil-erbaa es-sbi
min ehri-evvl li-sene rn ve semne-me-i Hicriyye.8
stelik kabir tandaki bu
es-Sad-ehd ibresi,
Evrenos Beg trbesinin 1302/1884-85 ylndaki tamiri srasnda
konulan kitbenin daha muhtasar olan metninde de aynen tekrr
edilmitir:

Kle Aleyhis-selm: el-Mminne l yemtne bel

yentekilne min dril-fen il dril-bek. Kad intekalelmerhms-sad-ehdl-mafr, el-Melikl-guzt velmchidn, ktill-kefere, sene: 1302 (1884-85).9

8 Kr. Vasilis Demetriades, The Tomb of Ghz Evrenos Bey at Yenitsa and
Its Inscription, Bulletin of School of Oriental and African Studies, XXXIX (June,
1976), s. 331. Evrenos Gznin kabir tan ilk kez bu maklesi ile ortaya
karp bilim dnyasna tantan Demetriades, bir in klasii olan metindeki
bu ibreyi tereddtsz
= es-sad-ehd eklinde okumutur.
9 Heath W. Lowry - smail E. Ernsal, Yenice-i Vardarl Evrenos Hanedan: Notlar ve Belgeler, Baheehir niversitesi Yay., stanbul, 2010, s. 91.
202

Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

Ayegl Kl / Heath W. Lowry Tartmasnda,

Evrenos Begin Soyu le lgili Belgenin Okunuuna likin nemli Bir Dzeltme

Resim-2: Gz Evrenos Begin orijinal mezar tanda el-Merhmlmafrs-Sad-ehd unvanlaryla vasfedildii ksm.
V. Demetriades, The Tomb of Ghz Evrenos Bey at Yenitsa and Its Inscription, Bulletin of School of Oriental and African Studies, XXXIX (1976), s. 331

Grld zere Evrenos Beg gerek mezar tanda, gerekse trbesinin onarm kitbesinde; Osmanl mezar ta ve kitbe metinlerinde sklkla rastlanan el-Merhml-mafr, es-Sadehd unvanlaryla anlmtr. Dolaysyla bu iki tarih materyale
paralel olarak, s Begin Vardar Yenicesi vakfiyesinde de onun
el-Merhm-ehd eklinde anlm olduu, baka herhangi bir yoruma imkn ve ihtiml brakmayacak derecede
aktr. Kald ki Lowry son tartmada, bu iki nemli materyalde
de geen sz konusu ibreyi Kln yanl okuduunu ne srmekle birlikte, daha nce yaynlad pek ok almasnda kendisi de dorudan ehd olarak transkripsiyona aktarmtr10.
Burada Lowrynin bilmedii nemli bir ey var ki, o da udur;
kitbe, mezar ta ve vakfiye slbuna in olan herkesin bi10 Lowry-Ernsal, a.g.e., s. 89-91.
Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

203

Hakan Ylmaz

lecei zere
e-ehr veya
el-Mehr ifdesi,
lm olan kimsenin ismi deil, sadece lkab aklanrken; genellikle isimden sonra ve lkaba gemeden hemen nce kullanlr. Tpk Orhan Gznin, olu Sleyman Paa adna dzenlettii abn 761/Haziran 1360 tarihli znik Hac Karaolan
Zviyesi vakfiyesinde, asl ad Osmn bin Ysuf olan Hac
Karaolann:
Osmn bin Ysuf el-mehr bi-Hac Kar-oln -dme tevfkah-
eklinde vasfedilmesi11 rneinde olduu gibi; vey bn
Kemlin, Trhinin III. Defter unvan yapranda, eserin Sultan I. Muradn monografisini ierdiini vurgularken
onu:
es-Sultns-sad-ehd Murd Hn e-ehr bi-Hdvendigr
Gz olarak takdim etmesi12, ya da anonim bir Tevrh-i l-i
Osmn nshas derkenar balnda Ftih Sultan Mehmedin:
Sultn Muhammed Hn e-ehr
be-Ebl-feth eklinde tavsif edilmesi gibi13. Tm bu rneklerde
aka grld zere e-ehr ya da el-Mehr ifdesi; tasvir
edilen kiinin ad aka zikredildikten sonra, isminin deil dorudan lkabnn bana getirilmitir.

Resim-3, 4, 5: Osmanl in literatrnde e-ehr / el-mehr ifdesinin, ismin

deil, lkabn nne getirildiine ilikin rnekler (soldan saa): 1- znik Hac
Kara-olan Zviyesi Vakfiyesi, TSMA, no. 7792, st. 38; 2- Anonim Tevrh-i l-i
Osmn, Belgrade Svetozar Markovi Library, T Pco, no. 327/3, vr. 34b; 3- bn Keml,
Trh, III. Defter, Millet Ktp. Ali Emr, Tarih, no. 30/3, vr. 76a

11 TSMA, no. 7792, st. 38.

12 bn Keml (Keml Paa-zde), Trh-i bn Keml, III. Defter, Millet Ktp. Ali
Emr, Tarih, no. 30/3, vr. 76a.
13 Kr. Anonim Tevrh-i l-i Osmn, Belgrad Unv. Library, T Pco, no. 327/3,
vr. 34b.
204

Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

Ayegl Kl / Heath W. Lowry Tartmasnda,

Evrenos Begin Soyu le lgili Belgenin Okunuuna likin nemli Bir Dzeltme

Buna ilveten Lowry, yine Arapa ve Farsa yazm kalplarna yeterince in olmadndan olsa gerek ki, bu rneklerde de grlen e-ehr, el-Mehr ifadeleriyle sunulan lkaplarn bana;
ile, -le, -la eklerine ya da diye kelimesine karlk gelen, Arapa = bi- ya da Farsa be- ekinin gelmesi gerektii kriterini de dikkate almamtr. Dolaysyla Evrenos-olu s Begin
vakfiyesindeki kelimenin banda bu ekin yer almyor oluu da,
buradaki ifdenin Lowrynin ne srd ibre ile uzaktan-yakndan alkas olmadnn apak bir kantdr.
Heath Lowry, Kln 10 yldr Evrenos zerinde altn syledii halde, bu ksm neden ehd diye okuduunu anlamann
zor olduunu sylemektedir14. Meseleye objektif yaklamak gerekirse; bu durumda kendisine de, yukardaki kitbe metinlerinde
de geen bu ibreyi daha nce yaynlad almalarda ehr
deil de ehd eklinde okumuken, imdi neden zorlama bir
yorumla bu ekilde okumaya altn sormak gerekebilir. Fakat
bizim buradaki amacmz, bu gibi elikileri gndeme getirerek
tartmay daha da bytmek deildir.
Sonu itibariyle Heath Lowrynin, vakfiyedeki e-ehd
ibresinin e-ehr eklinde okunmas ynndeki srar, yukardaki tarih kantlardan da aka anlalaca zere, bilimsellikle hibir ekilde badamayan ak bir zorlamadr ve bu durum,
Moynihann sznden hareketle Kla ynelttii hakikatleri
kendine gre deitirme isndnn15 ister-istemez kendisi hakknda
sorgulanmas zarretini dourmaktadr.
ehd Kelimesinin Anlam ve Evrenos Beg Hakknda Kullanlamayaca Ynndeki ddinn Cevb:
Lowry, ehd kelimesininin mnsn slm adna savarken
hayatn kaybeden eklinde tanmlayarak16 anlamn tamamen
daraltmtr ki, bu da yine onun konu hakknda yeterince bilgi14 Heath W. Lowry, a.g.m., s. 487.
15 Lowry, a.g.m., s. 475, 491.
16 Lowry, a.g.m., s. 487.
Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

205

Hakan Ylmaz

si olmamasndan kaynaklanmtr. Oysa slma gre ehdlik

hkm yalnz sava meydanlarnda len kimselerle snrl olmayp; czam, veb ve benzeri i hastalklarla, boularak, yanarak,
binalarn yknts altnda kalarak ruhunu teslim edenler, gurbette, hatta ak urunda lenler bile ehd hkmndedir17 ve bu
nemli ayrnt, len nfuzlu kimselerin evsf ve elkbnn tespiti
noktasnda, beklenecei zere Osmanl yazm ve in literatrne
de gemitir.
Bunun en arpc rneklerinden birisi; Orhan Gz devri
ulemsndan Kara Hoca lkapl Aleddn Al Esvedin, 4 Zlhicce 769/21 Temmuz 1368de tamamlayp Sultan I. Murada sunduu Knzl-Envr adl Vikye erhinin mukaddimesinde, hl-i
hazrda Evrenos Beg gibi slm adna savarken hayatn kaybetmediini ok iyi bildiimiz Sultan Orhan da, lmnden alt yl
sonradil vasfna ilveten aka ehd olarak da andn
gsteren u satrlardr:

ihbd-devleti vel-Hakku ved-dn, Leysl-slm ve Gayslmslimn, el-kyim bi-emrillh, es-sdi bi-hccetillh Murd Beg
ibns-Sultnl-dil-EHD Orhn -tegammedehullhu bilmafireti ver-rdvn-18
nk ada Mool, Bizans ve talyan kaynaklarnda aka
belirtildii zre; Orhan Gz 763/1362 yl Mart aynda, yukarda
ehd olmay gerektiren hastalklar arasnda saydmz tn;
yani veb hastalndan lmt19.
17 Bu konudaki farkl Hads rivyetleri iin, mesel bk. Mslim: 1915/165;
Ahmed b. Hanbel, Msned: 522; Eb Dvud, stigfr: 26; bn Mce: 2804;
Hkim: 2/159, vb.
18 Aleddn Al Esved (Kara Hoca), Knzl-Envr, Nuruosmaniye Ktp. no.
1334, vr. 1b.
19 Orhan Gznin ada olan, Eratna saraynn mneccim ve tarihilerinden
206

Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

Ayegl Kl / Heath W. Lowry Tartmasnda,

Evrenos Begin Soyu le lgili Belgenin Okunuuna likin nemli Bir Dzeltme

Kald ki biz, tartmann odak noktasnda bulunan Evrenos Begin

de savarken ldrlmediini bilmekle birlikte, hl-i hazrda savan dnda, tam olarak nasl, ne ekilde ve hangi sebeple ldn bilemiyoruz. Lowry bu konuda da tek bir bilimsel materyale
dayanmakszn, grne baklrsa ifdesiyle tamamen mehule
gnderme yapmtr20. yle ki; ne srd gerekenin aksi ispat edilememekle birlikte, herhangi bir somut delile dayanmayan
kendi iddisn da -hliyle- hibir adan teyid edememektedir.
Bu durumda Orhan Gz rneinden yola kacak olursak; Evrenos Begin de, zellikle yukarda saylan hastalk veya sebeplerden herhangi birisi nedeniyle vefat etmi ve gerek mezar tanda,
gerekse vakfiyesinin giri ksmnda bu nedenle ehd olarak
anlm olmas kuvvetle muhtemeldir diyebiliriz.

Resim-6: Kara Hoca lkapl Aleddn Al Esvedin, lmnden 6

yl sonra yazd Knzl-Envr adl eserinin mukaddimesinde Orhan
Gzyi es-Sultnl-dil-ehd olarak vasfettii yer.
Knzl-Envr, Nuruosmaniye Ktp. no. 1334, vr. 1b

Zeynl-Mneccim, 773/1375te dzenledii Farsa takvimde onun lmn u

ifdelerle kayt altna almt:
Yedi yz altm ylnda
Orhn ve Atabeg Hall Aga veft etti ve yedi yz altm drt yl aylarnda veb,
tn ve umm lmler bagsterdi. Zeynl-Mneccim bin Sleymn elKonev, Zikr-i Tevrh-i Baz ez-Seltn-i Mool, Nuruosmaniye Ktp. no. 2782,
vr. 8a; O. Turan, stanbulun Fethinden nce Yazlm Tarih Takvimler, TTK, Ankara, 1954, s. 72-73. ada Eratna takvimindeki bu kayt, yine musr bir
talyan kaynana drlen kaytlar ve bir Bizans ksa kroniinde yer alan
6870/1362de umm bir veb salgn olup, ayn yln Mart ay iinde Orhann
ld bilgisi ile tamamen rtmektedir. Kr. Peter Schreiner, Die Byzantinischen Kleinchroniken, II: Chronica Byzantina Breviora, 290, sterreichiscen Akademie der Wissenschaften, Vienna, 1977.
20 Lowry, a.g.m., s. 487.
Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

207

Hakan Ylmaz

Vakfiyedeki Prnk sminin Transkripsiyona Aktarlnda

Gzden Kaan nemli Bir Ayrnt:
Essen vakfiye metninin okunuunda yaplan hatalar yalnz
Lowrynin yukardaki yanl yorum ve okuyuuyla snrl olmayp, her iki tarafn da kimi zaman Osmanlca iml ve yazm teknii ile uyumayan briz ortak hatalar yapt gze arpmaktadr.
Mesel her iki aratrmacnn da belgenin okunuunda yaptklar
nemli bir hata; sz konusu almalarnda Evrenos Begin babasnn adn21 transkripsiyona uyarlarken, dorudan Pranko/ Branko eklinde yazmalardr22. Bu noktada iki taraf da ismin Srpa orijinal yazmna odaklanp, Osmanlcaya uyarlan tekniini
gzden karmlar ve ismi: Branko yahut Pranko eklinde
transkripsiyona aktarmlardr.
Halbuki Osmanlca okunu tekniinin sze uyarlannda (articulatory), ilk iki harfi sessiz olarak balayan yabanc meneli bu
tr isimlerin iml ve okunuunda; ismin asl yazlndaki gibi iki
sessiz harf yan yana gelmez, ikisinin arasna mutlaka sesli bir harf
girer, dolaysyla bu durumda buradaki ismin de
Prnk
eklinde yazlp okunmas icap eder. smin ilk iki harfi Lowry ve
Kln okuyu ekline gre harekelendiinde, harekesiz olan
ve r harfleri cezimle ya da baka bir ekilde birbirine balanamayaca iin tamamen belirsiz bir durum ortaya kacaktr
ki; bu iml ve okuyuun ne Arapa, ne de Trke yazm kurallar
ile ilikilendirilmesi imknszdr23.

21 BOA, EV. VKF., no. 10/1, s. 11, st. 25:

22 Kr. Kl, Evrenos Beyin Kkeni Hakknda, s. 760-763; a.mlf., Evrenos Beyin Babas Pranko Lazaratn, s. 89; a.mlf., a.g.e., s. 43; Lowry,
Fourteenth Century, s. 5, 91; a.mlf., a.g.m., s. 486.
23 Ayegl Kln yukardaki iml esaslar erevesinde tammen doru
olarak okuduu
Lzrat ismini, Lowrynin srarla, srekli Lazart
eklinde okumas da bu kbildendir. Kr. Lowry, Fourteenth Century, s.
90, 91, 93-94; a.mlf., a.g.m., s. 486. Lowrynin burada toponomik delillerle
dahi okunuu malm olan bu ismi, srf hasmna muhlefet amacyla, bilinli
olarak farkl ekillerde kullanma abasnda olduu intib uyanmaktadr ki,
bu durumun da bilimsel ciddiyetle hibir ekilde badamayaca ortadadr.
208

Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

Ayegl Kl / Heath W. Lowry Tartmasnda,

Evrenos Begin Soyu le lgili Belgenin Okunuuna likin nemli Bir Dzeltme

Lowrynin Kla Ynelik Dier ddilarnn Bilimsel Kriterler

Inda Deerlendirilmesi:
Heath Lowrynin bilimsel bir yanln dzeltilmesi adna zerine
eildiimiz yukardaki iddialarn bir kenara brakarak, Kln
yaynlad yeni kitapta bilimsel ritellere riyet etmedii ynndeki dier iddialarn ele alacak olursak; ncelikle onun, Kln
zaten ilk kez kendisinin yaynlad bir belgenin kayt numarasn,
tam da yaynlarken dier aratrmaclarn bulamamas iin, kastl
olarak deitirmi olduu (!) ynndeki iddis24 tamamen mantk ddr. Zira Kl sz konusu belgeyi, stelik Evrenos Beg ve
babasnn ad ile ilgili tartmalar aydnlatacak en nemli ksmn
yaynladktan sonra, bakalarnn dikkatinden hl hangi sebeple
karmaya alacaktr, bu soru cevapsz kalmaktadr. ayet Kl,
belgenin kayt numarasna hibir temele dayanmayan uydurma
birtakm rakamlar ilve etseydi, Lowrynin iddia ettii gibi, onun
belgeyi dier aratrmaclarn dikkatinden karma amac gtt belki dnlebilirdi. Fakat yazarn kayt numarasnn nne
fazladan koyduu rakamn, vakfiyenin dzenlendii hicr tarihle
tpatp ayn olmas, meseleye tarafsz olarak bakan birini; ortada
ister-istemez bilinli bir tahriften ok, belgenin dzenleni tarihi
ve kayt numarasn birletirecek zincirleme bir referans hatasnn
yaplm olduunu dnmeye itmektedir.
Kln belgeyi gizlemek gibi bir amac olsayd, belgenin kayt
no.sunu makalesinin hibir yerinde doru olarak vermemesi gerekirdi. Fakat o, sz konusu sulamaya konu olan makalesinin bir
yerinde, bizim yukardaki tahminimizi destekleyecek ekilde 861
tarihini, bana h. (hicr) ksaltmasn koyarak ayrca vermi; iin
ilgin taraf, sz konusu ithamlarndan sonra buna Lowrynin kendisi de aka iret etmitir25. Bu durumda Kln makalesini ince24 Kr. Lowry, Fourteenth Century, s. 76, 161-162; a.mlf., a.g.m., s. 486.
25 Kr. Lowry, a.g.m., s. 485. Burada Lowry, Kln belgenin numarasn
BOA, EV: VKF. H. 861 No. 10/1 eklinde vermesinden yola karak: Hakikat: Burada ilk ve tek olarak, nceki kullanm olan No. 861i H. 861 (hicri 861)
ile deitirerek 861in belgenin tasnifinin bir paras olmadn kabul etmi gibi grmektedir. demesine ramen, nceki ithmnn isbetsizliini ortaya koyan
bu rnekten sonra da iddisn srarla devam ettirmitir.
Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

209

Hakan Ylmaz

leyen herhangi bir kii, makalenin dier ksmlaryla birlikte bu ksmn da mutlaka okuyacandan, Lowrynin belgenin kayt no.sunu
dikkatten karma ynndeki iddilar bizzat kendisi tarafndan
boa karlm olmaktadr. Dier konularda olduu gibi Lowry,
maalesef bu noktada da iddisnn doruluunu ispat edememi,
Kln ilk ve tek olarak nitelendirdii26 yukardaki kaydn ise
yine isbetsiz bir ekilde kendi aleyhine delil olarak getirmitir.
Lowrynin bu noktada dikkati eken dier bir sulamas ise; daha
nce Evrenosolu ailesinden alarak Asker Mzeye naklettirdii
Gz Evrenos Begin zrh ve Kurn- Kerminin fotoraflarn yaynlayan Ayegl Kln, yaynlad yerde bunlar bulan kiinin
kendisi olduundan hi sz etmemesidir27. Lowry bu iddisnda
da tenkidin lsn kararak, Kln, bunlarn daha nce
kendisi tarafndan kefedildiini ve yaynlandn belirtmemesinden: 2012 tarihli kitabm bilmeyen kiiler bu yanl ynlendirme
yznden esasen hanmefendinin kendisinin bulgusu olduuna dair
bir dnceye kaplabilirler. Bu yapt, en hafif deyimiyle bir bilim insannn asla yapmamas beklenen bir tr intihal olup, bunun yan sra
gayri ahlakidir. eklinde28 uuk ve topya snrlarn zorlayan bir
mn karmtr. Dardan nasl gzktn hesaba katmasa
da, isbetsiz bir intihal yorumuyla, kendi kurduu iskambilden
evinin zerine yeni bir iskambilden ev kurmaya alan Lowry,
bu szleriyle; det oyuncan arkadandan kskanan kk
bir ocuk edsyla intihalin, gnmzde ne kadar istismra ve
kullanlmaya ak bir smr malzemesi hline geldiini farknda olmadan gzler nne sermitir. Kefedilen herhangi bir eyi
sadece yaynlam olmann, kiinin onu kendi kefi gibi gstermesi anlamna gelmediini nl akademisyene hatrlatmamza
herhlde gerek yoktur.
unu drstlkle kabul etmek gerekir ki; bu fotoraflar yaynlayan kimse Ayegl Kl deil de, Lowrynin kendisi veyahut
baka biri de olsayd, mzenin zimmetine gemi olan ve hl-i ha26 Kr. Lowry, a.g.m., s. 485.
27 Kr. Lowry, a.g.m., s. 490-491.
28 Kr. Lowry, a.g.m., s. 491.
210

Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

Ayegl Kl / Heath W. Lowry Tartmasnda,

Evrenos Begin Soyu le lgili Belgenin Okunuuna likin nemli Bir Dzeltme

zrda bir envanter numaras da bulunan bu eylarn, fotoraf alt

yazsnda artk kim tarafndan nakledildiini belirtmekle uramaz, daha pratik ve mantken kukusuz daha uygun olaca iin
yalnz envanter numarasn belirtmekle yetinirdi. Kald ki, zel
ahslardan mzeye intikl etmi eylarn envanter numaras dnda, ksack fotoraf alt yazsnda kim tarafndan kefedildiini
belirtmek bilimsel adan da uygun ve isbetli bir durum deildir.
Profesrlk seviyesine ykselmi dnyaca nl bir akademisyenin, resim alt yazsnda mze envanter numarasnn belirtilmesini yanl ynlendirme olarak nitelendirmesi, yerine kendi adnn
konulmasn isteyip, konulmamasn intihl olarak gstermesi
gerekten hayret ve ibret vericidir. Oysa ki resim alt yazlar hazrlanrken kaynan nasl ve ne ekilde referans gsterilmesi gerektii, tm aratrmaclara daha Lisans eitiminin ilk yllarnda
retilmektedir. Bylesi bir ayrnty fazladan belirtmek, olsa olsa
kiisel bir tercih meselesi olabilir ki; bu durumda da bunu belirtmemi olmann, bilimsel kriterlere riyet noktasnda yazar balayc bir durum tekil etmeyecei izahtan vrestedir.
Lowry, makalesinde aka belirttii zre, 2012 Hazirannda yaynlad kitabna henz yayn aamasnda iken, Kln Evrenos
Begin kkeni ile ilgili makalelerini tenkit amacyla bir Ek yazabildiine gre29; onun burada nerettii s Beg vakfiyesini ve
ondaki
Prnk Lzrat ibresini de kesin olarak
grm demektir. Bu durumda ise kendisine; kitabnn hazrlk
safhasnda olup-bitenleri alkasz bir biimde, tarihleriyle alt alta
sralamak deil, kayt no.sunun nakil ekline tenkit bile yazd
bir belgeyi niin Yeni bulgu olarak tantp30, daha nce bakas
tarafndan yaynlandn neden belirtme zahmeti gstermediini aklamak dmektedir. Aksi taktirde, isabetsiz gerekelerle
Kla ynelttii intihal itham tamamen kendisine dnecektir.
nk bir yaynn mellifinin, hazrlk srecinin hangi safhasnda olursa olsun, onu yeni bilgi ilveleriyle istedii ekilde geniletme imknna sahip olduu herkese bilinmektedir. Sz konusu
29 Kr. Lowry, a.g.m., s. 481-485, 488-489, 491-492.
30 Kr. Lowry, Fourteenth Century, s. 89-99.
Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

211

Hakan Ylmaz

tartmada da bu nemli ayrnty gz ard etmek bu noktada pek

mmkn gzkmemektedir.
Sonu
Akademik alanda yaplan almalar, bilimsel evrelerde teden
beri kabul gren belli esaslar erevesinde ekillenmi ve herkesin
riyet etmesi gereken birtakm temel kurallar beraberinde getirmitir. Bu kurallarn ilerlii ve sreklilii ancak kiinin, yapt
ilm almalar kendi vicdannda objektif bir ekilde sorgulamas
ve kontroln salamas sayesinde gerekleebilir. Bilimsel gerekleri glgede brakacak her trl hipotez ve iddi, her eyden
nce bu alandaki almalarn hedefinden sapmasna sebebiyet
vermekte ve bundan da en byk zarar yine bilim grmektedir.
Bu noktada istisnsz herkesin zerine den temel dev; akademik ve bilimsel realitenin herkese kabul grm temel kriterlerine riyet etmektir.
Yukarda Evrenos-olu s Bege ait bir vakf belgesinin okunuundan hareketle, Heath Lowrynin yeni baz iddilarn bu erevede deerlendirmek ve tarafsz bir yaklamla mercek altna almak istedik. Ama, bilimsel gereklerin doru ynde tespitine hizmet etmek, baka bir ifadeyle; ilmin hakkn yine ilme vermektir.
Resim 7: Orhan Gzyi lmnden sonra Sultnldil-ehd diye vasflandracak olan Aleddn Al
Esved (Kara Hoca) ile bir arada gsteren bir minyatr.
Zeyl-i akyk, TSMK, Hazne, nr.: 1263, vr. 12b.

Resim 8: Evrenos-olu s Beg Vakfiyesinin

ekindeki Zabt- Dav Sretinin son sayfasnn
arka yzne, belge kaynak gsterildiinde referans hatasna yol aacak ekilde, yan yana kaydedilmi olan tarih ve kayt numaras. Kln
belgeyi yaynlarken referans hatasn kastl
olarak deil, bu kayd takiben yapm olduu
ortadadr. BOA, EV. VKF., no. 10/1, Zabt- Dav
Sreti, s. 11.
212

Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

Ayegl Kl / Heath W. Lowry Tartmasnda,

Evrenos Begin Soyu le lgili Belgenin Okunuuna likin nemli Bir Dzeltme

Kaynaka
Ariv Belgeleri ve Birincil Kaynaklar:
Evrenos-olu s Beg Vakfiyesi, BOA, Vakfiyeler (EV. VKF.), 10/1.
Gz Sleymn Paann znik Hac Kara-oln Zviyesi Vakfiyesi,
TSMA, no. 7792.
Aleddn Al Esved (Kara Hoca), Knzl-Envr, Nuruosmaniye
Ktphanesi, no. 1334.
bn Keml (Keml Paa-zde), Trh-i bn Keml, III. Defter, Millet
Ktphanesi, Ali Emr, Tarih, no. 30/3.
Tevrh-i l-i Osmn, Anonim, Belgrade Svetozar Markovi Library, T Pco., no. 327.
Zeynl-Mneccim bin Sleymn el-Konev, Zikr-i Tevrh-i Baz
ez-Seltn-i Mool, Nuruosmaniye Ktphanesi, no. 2782.
Yaynlanm Eserler ve Makaleler:
Demetriades, Vasilis, The Tomb of Ghz Evrenos Bey at Yenitsa
and Its Inscription, Bulletin of School of Oriental and African
Studies, XXXIX (June, 1976), London, pp. 328-332.
Kl, Ayegl, Evrenos Beyin Kkeni Hakknda Tartmalar ve
Yeni Bir Deerlendirme, Belleten, c. LXXV/274 (Aralk 2011),
s. 745-768.
Kl, Ayegl, Bizans ve Osmanl Kaynaklarnda Gzi Evrenos
Beyin maj Hakknda Bir nceleme, Ankara niversitesi Tarih Aratrmalar Dergisi, c. XXX/49 (2011), Ankara, s. 131-144.
Kl, Ayegl, Evrenos Beyin Babas Pranko Lazaratn (Pranko
sa) Vakf ve Trbesi, Gneydou Avrupa almalar Uygulama ve Aratrma Merkezi Dergisi (GAMER), I/1 (2012), Ankara,
s. 87-99.
Kl, Ayegl, Bir Osmanl Aknc Beyi: Gazi Evrenos Bey, thaki Yaynlar, stanbul 2014.
Lowry, Heath W.- Ernsal, smail E., Yenice-i Vardarl Evrenos Hanedan: Notlar ve Belgeler, Baheehir nv. Yay., stanbul, 2010.
Lowry, Heath W., Oyunu Kuralna Gre Oynamak: Ayegl
Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)

213

Hakan Ylmaz

Kla Bir Yant, Osmanl Aratrmalar/The Journal of Ottoman

Studies, XLIII (2014), s. 475-492.
Lowry, Heath W., Fourteenth Century Ottoman Realities, In Search
of Hc-Gz Evrenos - Ondrdnc Yzyl Osmanl Gerekleri,
Hac-Gazi Evrenosun zinde, Baheehir niversitesi Yaynlar, stanbul, 2012.
Schreiner, Peter, Die Byzantinischen Kleinchroniken, II: Chronica
Byzantina Breviora, sterreichiscen Akademie der Wissenschaften, Vienna, 1977.
Turan, Osman, stanbulun Fethinden nce Yazlm Tarih Takvimler,
TTK, Ankara, 1954

214

Sosyal ve Kltrel Aratrmalar Dergisi (SKAD)