Jelajahi eBook
Kategori
Jelajahi Buku audio
Kategori
Jelajahi Majalah
Kategori
Jelajahi Dokumen
Kategori
A. Turunan Parsial
Pandang fungsi
memandang
terhadap
(dengan
z F
=
=z x =F x
x x
konstan) ditulis
terhadap
(dengan memandang
konstan) ditulis :
z F
=
=z y =F y
y y
Contoh :
z=x y
z
z
=z x =3 x y ;
=z y =2 x y
x
y
( )
z
z
=
=z
y x y ( x )
xy
( )
z
z
;
= (
=z
x y x y)
yx
Contoh :
1.
2.
Jika
z
z=F ( x , y )
Atau
maka
z yx=z xy
dz=
z
z
x+
y
x
y
B. Definisi
F ( x , y )=C(konstan)
F
F
x+
y=C
maka didapat bahwa:
x
y
turunan (derivatif) dari satu variabel tak bebas terhadap satu/lebih variabel
bebas.
PD
PD Biasa ( PDB)
Yang mengandung hanya satu variabel bebas.
PD Parsial ( PDP )
Yang mengandung leb
1.
2.
3.
dy
+ y =x
dx
y ' ' y ' 6 y=e 2 x
( y ' ) y ' =0
PD tk 1, derajat 1
PD tk 2, derajat 1
PD tk 1, derajat 2
berkas
kurva
datar
f ( x , y , ) =0
.(1)
parameter
Ditanyakan PD berkas itu.
Caranya sbb :
Pers. (1) diturunkan terhadap :
f f dy
+
. =0
x y dx
Eliminasi
..(2)
, y dan
dy
dx
Penyel.
Eliminasi
y=x
(1)
dy
=
dx
Diturunkan terhadap :
(2)
dy y
=
dx x
Penyelesaian PD :
Adalah suatu fungsi tanpa turunan-turunan dan memenuhi PD itu.
Penyelesaian Umum Persamaan Diferensial (PUPD)
Adalah
penyelesaian
PD
yang
memuat
konstanta-konstanta
sebarang
yang
1. PD
d y
=0
dx
d dy
=0
dx dx
( )
ditulis
( dydx )=0 dx
d ( dxd )= 0 dx
d
PUPD :
2. Pada setiap titik
(x, y)
arah garis singgungnya adalah 2 kali absisnya. Tentukan pers. kurva datar itu yang
melalui (1,2) .
Penyel. :
PD
dy
=2 x dy=2 x dx dy = 2 x dx
dx
PUPD :
Melalui titik ( 1,2 ) 2=1 +C C=1
Jadi pers.kurva yang melalui (1,2) adalah :
Ini PUPD
dy
+ M ( x , y ) =0
dx
dy
M ( x , y ) + N ( x , y ) =0
dx
N (x , y )
atau
f 1 (x)
g ( y)
dx+ 1
dy =0
f 2 (x)
g2 ( y )
PUPD :
f (x)
g ( y)
f 1 ( x ) dx + g 1( y) dy=C
2
Contoh :
ydx + x dy =0
: xy
1
1
dx + dy=0
x
y
Selesaikan PD :
x dx+ y dy=c 1
ln x+ ln y=lnc
ln xy=ln c
PUPD :
xy=c
3.) PD Homogin
PD ; M ( x , y ) dx + N ( x , y ) dy=0
bentuk :
dy
y
=f
dx
x
()
y
=v y =vx
x
dy=v dx+ x dv akan didapat PD dengan variabelvariabel terpisa h .
Subst :
Contoh :
Selesaikan PD ( x 2+ y 2) dx =2 xy dy
Jawab : PUPD x y =Cx
4.) PD berbentuk
1. Jika
aqbp=0
Subst :
1
u=ax+ by ; dy = ( duadx)
b
Dimana
aqbp 0
Subst :
x=x 1 +h dx=dx 1
y = y 1+ k dy=dy 1
( x2 y+ 1 ) dx + ( 2 x y1 ) dy=0
Contoh : Selesaikan PD :
{2x2xyy+11
Penyel. :
x=1=h
y=1=k
( x 12 y 1) d x 1+ ( 2 x 1 y 1 ) d y 1=0
PD menjadi :
Lalu misalkan :
subst :
x=x 1 +1
y = y 1+ 1
homogin
y 1=v x 1 d y 1=v dx 1 + x 1 dv
Dst. Didapat :
PUPD :
5.) PD Eksak
Jika
M ( x , y ) dx + N ( x , y ) dy=0
PD ;
M N
=
y x
eksak
F ( x , y )=C
.(1)
F
F
dx+
dy=M ( x , y ) dx+ N ( x , y ) dy
x
y
x
F
Berarti :
=M F ( x , y ) = M dx + R( y )
x
dF=
.(2)
Mau dicari
F
=
y y
[ ]
x
M dx +
dR
=N
dy
.(3)
Diselesaikan, ketemu
2 xy dx + ( x 2 +1 ) dy=0
M
M =2 xy
=2 x
y
N
N=x +1
=2 x
x
eksak.
PUPD eksak berbentuk
F ( x , y )=C
Karena
M N
=
=2 x
y x
Jadi PD
F ( x , y )= M dx + R ( y )
x
2 xy dx + R ( y )=x y+ R ( y)
F
dR
=x + =N
y
dy
x +
dR
=x + 1
dy
dR
=1
dy
R= y
PUPD =
6.) Faktor Pengintegral
PD ; M ( x , y ) dx + N ( x , y ) dy=0
Jika ada V sedemikian hingga :
VM dx +V N dy=0
TIDAK EKSAK
..(1)
( VM ) ( VN )
=
y
x
atau:
M
V
M
V
N
+V
=N
+V
y
y
x
x
V dV V
=
;
=0
x dy y
Sehingga :
dV
=
V
dV
=h ( x ) dx V =e h ( x ) dx
V
Contoh :
Selesaikan PD :
Penyel. :
( x 2+ x y ) dx+ x dy=0
M N
y x 11 2
=
=
N
x
x
dx
2
x
1
2
x
PD :
v ( x 2+ x y ) dx+ vx dy=0
1 2
( x + x y ) dx + 12 x dy=0
2
x
x
1 y
1
1+
dx+ dy =0
x x
x
V =e
(1+ 1x xy ) dx= x+ ln x + xy + R ( y )
2
F ( x , y )=
F 1 dR 1
dR
= + =
=0 R ( y )=0
y x dy x
dy
PUPD :
F ( x , y )=C
ialah :
V
y dV
dV
=0 ,
=
=
x
y dy
V
V =e
h ( y ) dx
eksak
Contoh :
Selesaikan PD :
Penyel. :
y x dx ( 1x 2 y 2 ) dy=0
N M
x y 2 xy 3 y x 1
=
=
N
yx
y
1
dx
1
V =e y =eln y =e ln y = y1 =
y
1
1
x y ln y=C
2
V =e
P dx
..(2)
yv= Q v dx +C
Contoh :
Selesaikan PD :
dy 1
+ y=x
dx x
Penyel. : f.p.
PUPD :
yx= x 2 x dx+ C
1
yx= x 4 +C
4
8.) PD BERNOULLI
1x dx
v =e
=e ln x =x
..(3)
dy
+ y P= y n Q
dx
Bentuk Umum :
:y
..(1)
n
dy 1n
+ y P=Q
dx
Subst :
v = y 1n
dv
dy
dy
1 dv
= (1n ) yn yn =
dx
dx
dx (1n) dx
PD menjadi :
dv 1
+ v . P=Q
dx ( 1n )
dv
+ v . ( 1n ) P= ( 1n ) Q
dx
Contoh :
SelesaikanPD:
dy 1
+ y= y x
dx x
Penyel. :
Subst.
dv
dy
=2 y3
dx
dx
dv 2
3
v=2 x
PD menjadi :
dx x
Dst. Didapat v =x 4 +Cx
PUPD : y2=x 4 +Cx
v = y3+1= y 2
9.) PD RICCATI
..(1)
dy
=q ( x )+ p ( x ) y+ r ( x ) y
dx
Jika
Jika
Jika
p,q,r
konstan
dy
q+ py +ry =x +C
r ( x ) =0 PD linear
q ( x )=0 PD Bernoulli
'
Maka :
y 1 ( x )=q ( x ) + p ( x ) y 1 ( x ) +r ( x ) y1 ( x ) .
y= y 1 ( x ) + z ( x )
Ambil
..(2)
Z ( x )=?
PD Bernoulli
Contoh :
Selesaikan PD : y ' =e 2 x +e x 2 e x y+ y
y 1=e x .
al. :
l y =e x +Z
dZ
1
=Z Z=
dx
Cx
y ( x )=e x +
1
Cx
SOAL-SOAL LATIHAN
PD DENGAN PEUBAH-PEUBAH TERPISAH/DAPAT DIPISAHKAN
DAPATKAN PENYELESAIAN UMUM PD :
1.
dx ydy
=0
x y +2
2.
xy dx +e x2 dy=0
3.
ydx( e3 x +1 ) dy =0
4.
dx
+2 xt=0 ; jika t=0 , x=x 0
dt
5.
v.
dv
g=0 , jika x=x 0 , v=x 0
dx
SOAL-SOAL LATIHAN
PD HOMOGIN
6.
( x+ 2 y ) dx + ( 2 x +3 y ) dy=0
7.
( x 3+ y 3 ) dx+3 x y 2 dy =0
8.
dy 2 x + y
=
dx
3 xy
SOAL-SOAL LATIHAN
PD BERBENTUK
1.
( x2 y+ 5 ) dx+ ( 2 x y + 4 ) dy=0
2.
y'=
3.
( 2 x +2 y +1 ) dy+ ( x + y +1 ) dx=0
13 x3 y
1+ x+ y
SOAL-SOAL LATIHAN
SOAL-SOAL LATIHAN
D.
FAKTOR PENGINTEGRALAN
PD EKSAK
DAPATKAN FAKTOR PENGINTEGRALAN DARI MASING-MASING PD BERIKUT DAN
SELESAIKAN PD BERIKUT :
KEMUDIAN SELESAIKAN PD ITU :
7.
2
4.
( y3
( 4 yx ) dy=0
x 2 )xdy
dx=0
( 4 yx
) dx+
x
2 dx+3(2x2x3
y3
+ y cos
) dy=0
5.
x4 y
sin
SOAL-SOAL LATIHAN
8.
PD BERNOULLI
6. ( ye xy 2 y 3 ) dx + ( xe xy 6 x y 22 y ) dy=0
SELESAIKAN PD:
tingkat dua
dy
+ xy= y 3 x 3
9.
dx
PD :
1 dy
10. x + 2 y = y ln x
d2 y
dx
=6 x
Contoh : Selesaikan PD :
2
dx
(3 x + C1 )dx +C 2
2
Penyel. :
dy
= 6 x dx=3 x +C 1 y=
d x
PUPD :
y=x +C 1 x +C 2
SOAL-SOAL LATIHAN
dy PD RICCATI ;
2
=p
Misal
:
SELESAIKAN PD: dx
'
y =q ( x ) + p ( x ) y +r ( x ) y
PD
d y dp dp dy
dp
= = . =p
2
dy
d x dx dy dx
PD menjadi :
dp
p =f ( y ) p dp= f ( y) dy p =2 f ( y ) dy+C 1
dy
Atau :
dy
dy
= 2 f ( y )dy +C1 dx=
dx
2 f ( y )dy+ C1
dy
x=
+C 2
2 f ( y )dy +C 1
Contoh :
Selesaikan PD :
d y
=y
dx
Penyel. :
dy
= y + C1
dx
p =2 y dy p = y +C1
dy
+C 2
y +C 1
PUPD : x= ln | y + y +C1|+C 2
x=
SOAL-SOAL LATIHAN
SELESAIKAN PD :
d2 y 1
=
d x2 x
d2 x
=tet
2
dt
1.
2.
E. PD
d y
dy
+ p +qy=0
dx
dx
..(1)
; p dan q konstan.
y=ekx
2
kx
kx
memenuhi
PD
ini
jika
kx
k e + pk e +q e =0
Karena e kx 0 , maka di dapat :
Pers.
Karakteristik
k1
dan
k2 .
k + pk +q=
(PK) :
Ada 3 kasus :
1
Jika
k1 k2
Contoh : PD
PK :
PUPD :
y=C 1 e x +C 1 e2 x
Jika
k 1=k 2
Contoh : PD
'
y + 4 y + 4 y =0
PK :
PUPD :
y=e2 x ( C1 x+ C2 )
Jika
k 1=a+bi
k 2=abi
Contoh : PD
2
PK :
PUPD :
SOAL-SOAL LATIHAN
BENTUK :
2.
F. PD
..(1)
; p dan q konstanta-konstanta.
(PL = PD lengkap)
PD tereduksi (PR) :
y + p y +qy=0
..
y= y c + y p
..
(2)
:
''
'
(3)
yc
yp
yp
PD
:
(1)
y ' ' + p y ' + qy=f (x)
''
'
PR
: y + p y +qy=0
(2)
Jika PUPR (Penyelesaian Umum Persamaan Tereduksi/fungsi complementer) adalah :
y c =C 1 y 1 ( x ) +C 2 y 2 ( x )
. (3)
y p=L1 ( x ) y 1+ L2 ( x ) y 2
Maka
. (4)
L
L
Dimana
dan
dicari dari :
1
2
. (5)
Contoh ;
Selesaikan PD
''
y + y=tg x
y c =C 1 sin x +C2 cos x
Penyelesaian :
Didapat :
'
x
cos xsec
'
L2=cos xsec x L2=
x
sin
y p=cos x
cos x+ln ( sec x+ tg x )
Jadi PUPD : y= y c + y p
y=C 1 sin x +C 2 cos xcos x , ln ( sec x +tg x )
Perluasan :
L1 dan
L2
dicari dari
PL
PR
FC
IP
:
:
:
Dimana
(n )
( n1)
( n2)
'
y + a1 y
+a2 y ++ an1 y +a n y =f ( x )
(n )
( n1 )
( n2 )
'
y + a1 y
+a2 y
++ an1 y +a n y =0
y c =C 1 y 1 ( x ) +C 2 y 2 ( x ) + +Cn y n ( x )
y p=L1 ( x ) . y 1+ L2 ( x ) . y 2+ + Ln ( x ) . y n
L1 , L2 , . , Ln harus memenuhi syarat/dicari dari :
'
'
L y 1 + L2 y 2 ++ Ln y n=0
L y '1 + L'2 y '2 ++ L'n y 'n=0
L y '1' + L'2 y ''2 ++ L'n y 'n' =0
'
1
'
1
'
1
'
'
(n1 )
L1 y 1
(n1)
+ L2 y 2
'
(n1)
+ + Ln y n
=f ( x)
Contoh :
Selesaikan PD
y(3) y ' =e 2 x
Penyelesaian :
FC
:
y c =C 1 .1+C 2 e x +C 3 e x
IP
y p=L1 ( x ) .1+ L2 ( x ) .e x + L3 ( x ) . ex
L1 , L2 , L3
dicari dari :
1 e x ex
= 0 e x ex =2; 1=2 e2 x ; 2=e x ; 3=e3 x
0 e x ex
1 2 x
L'1= 1 =2 e2 x L1 = e 2 x dx=
e
2
1
1
1 2x
L'2= 2 = e x L1= e x dx= e
2
2
2
1
1
1
L'3= 3 = e 3 x L1= e 3 x dx= e3 x
2
2
6
y p=
1 2 x
1
1
1
e .1+ e x . e x + e 3 x . ex = e 2 x
2
2
6
6
Maka PUPD
G. Operator D
1
y= y c + y p=C 1 +C2 e x +C 3 ex + e2 x
6
D=
d
dx
n
D y=
dy
d y
; D y =
dx
dx
dn y
d xn
Invers operator D.
D =
Dy=
operator derivative.
D1
1
1
= ..dx ; f ( x )= f (x)dx
D
D
Definisi :
1
mx
mx
f ( x )=e e f ( x ) dx
Dm
PD :
PD :
an y + an1 y
(n )
(n1)
menjadi :
; m = konstan
( D2 + pD+ q ) y=f ( x )
menjadi :
PD :F ( D ) y =f ( x ) PR ; F ( D ) y =0 PK ; F(k )=0
Polinomial dalam D ditulis F(D)
SIFAT-SIFAT :
1
2
3
4
5
6
7
F ( D ) . eax =F ( a ) . e ax
F ( D ) (e ax V )=e ax F ( D+ a ) V
F ( D2 ) . sin ax=F (a2 ) . sin ax
F ( D2 ) . cos ax=F ( a2 ) . cos ax
1
eax
e ax =
; F (a ) 0
F (D )
F ( a)
1
1
ax
ax
e V =e
V
F (D )
F( D+ a)
sin ax
1
F (a2 )
1
cos ax
2
sin ax=
cos ax=
; F (a ) 0
2
F (D )
F ( D )
F (a )
1
=1+ D+ D 2+ D3+ D4 +
1D
1
=1D+ D2D3 +D4
1+ D
Perhatikan bahwa :
ax + isin ax
eiax =cos
cos ax= ( e iax ) ; sin ax=(e iax)
1
F (D )
1
n
=b0 +b1 D+b2 D + .+b n D + ; (b0 0)
F (D )
yp
I.
F ( D ) y=f ( x )
Secara simbolis
Jika f ( x )=Pn ( x )
Contoh :
Selesaikan PD :
Penyelesaian :
IF
:
:
2 1
D+ D
2
) }
2
D+ D2
D+ D2
2
+
+ ( 1+ xx )
2
2
1
3
y p= 1+ D+ D2 + ( 1+ xx 2 )=
2
4
1
3
1+ xx 2 + ( 12 x ) + (2 ) =x 2
2
4
y p= 1+
PUPD
Subst.
y c =C 1 e2 x +C2 e x
1
y p= 2
2 ( 1+ xx 2 )=
D + D2
{(
dalam
( D2 + D2 ) y=2(1+ xx 2)
PR
; ( D2 +D2 ) y=0
PK
FC
polinomial derajat
)(
y= y c + y p=C 1 e2 x +C 2 e x + x 2
2 ( 1+ xx 2 )
y=ekx
II.
Jika f ( x )=e ax
Contoh 1 : Selesaikan PD : ( D 2 +1 ) y=e 2 x
Penyelesaian :
y c =C 1 cos x +C 2 sin x
FC
:
IP
y p=
1
1
e 2 x= e 2 x
5
D +1
2
2x
PUPD :
Contoh 2:
Selesaikan PD : ( D22 D+1 ) y=e x
Penyelesaian :
x
FC
:
y c =(C1 x+C 2) e
GAGAL
IP
y p=
1
e
e
ex= 2
=
2
D 2 D+1
1 2 ( 1 ) +1 0
1
1
ax
ax
e V =e
V
F (D )
F( D+ a)
Dengan memasang
y p=
1
1
1
1
e x=
e x .1=e x
=e x .
.1
D
( D1)
D 2 D+1
{( D+1 ) 1 }
ex .
1 1
1
1
1
. 1=e x . . 1 dx=e x . x=e x x dx = x e x
D D
D
D
2
PUPD ;
III.
V =1
1
y= y c + y p=(C 1 x +C2 )e x + x e x
2
e
5
sin ax
1
2
F (a )
1
cos ax
sin ax=
cos ax=
; F (a2 ) 0
2
(
)
(
)
F D
F D
F (a )
IP
4x
10 sin
1
y p= 2
D +1
PUPD :
2
y= y c + y p=C 1 cos x+C 2 sin x sin 4 x
3
2
Selesaikan PD : ( D +1 ) y=sin x
Contoh 2 :
Penyelesaian :
y p=
GAGAL
1
sin x
sin x
sin x=
=
2
0
D +1
( 1 ) +1
2
y p=lm
1
1
1
1
.
e =lm (
. e
( D 1+1 e )=lm( Di
D+i )
Di 2i )
ix
ix
ix
lm
1
1
1
e .1)=lm ( . e . 1 )
( 2i1 . Di
2i
D
ix
ix
x
cos x +i sin
i
x
x = cos x
2
2
1 ix
lm
. e . x =lm
2i
x
y= y c + y p=C 1 cos x+C 2 sin x cos x
2
PUPD :
SOAL-SOAL LATIHAN
BENTUK :
''
'
y + p y +qy=f ( x )
SELESAIKAN PD BERIKUT :
1.
2.
3.
''
'
y 2 y 3 y=27 x
y ' ' 6 y ' + 9 y =e x
ex
y ' ' 2 y ' + y=
x
''
4.
5.
2x
'
I. PD EULER
Bentuk Umum :
ax +b=e t ln ( ax+ b )
t
e b dt
a
x=
; =
a
dx ax +b
dy dy dt dy
a
dy
= . = .
( ax+ b ) y=a
dx dt dx dt ax +b
dt
2
d y
a
d y dy
2
d y dy
=
.
( ax +b ) y '' =a2
2
2
2
dt
d x ( ax+ b ) d t
d t 2 dt
3
d3 y
a3
d3 y
d2 y
dy
3 '''
d2 y
dy
3 d y
=
.
3
+2
(
ax+b
)
y
=a
3
+2
3
3
3
2
3
2
dt
dt
d x ( ax+ b )
dt
dt
dt
dt
Jika
D=
d
dt
( ax +b )3 y =a3 D ( D1 )( D2 ) y
( ax +b )n y (n )=an D ( D1 ) ( D2 ) ( D3 ) ( Dn+ 1 ) y
Sehingga PD diatas menjadi :
..(1)
p0 , p1 , p 2 konstanta-konstanta.
Subst. :
x=e t t=ln x ;
dt 1
=
dx x
PD (1) menjadi :
p0 D ( D1 ) y + p1 Dy + p2 y =f ( at )
Contoh :
Selesaikan PD :
Penyelesaian :
{ D ( D1 )D+2 } y =t
PR
..(2)
atau :
(D 22 D+2) y=t
D 2 D+2 y =0
Subst.
mt
y=e
PK
FC
IP
y p=
PUPD
1 1
y= y c + y p=et ( +C 1 sint ) + t+
. Ganti
2 2
1
1 1
1 1
. t= + D+ t = t +
2
2 2
2 2
22 D+ D
e =x
dan
t=ln x
( ln x )+ C 2 sin ( ln x )
C1 cos
y=x
f 1 ( D ) y + g1 ( D ) Z=h 1 ( x ) ..(1)
f 2 ( D ) y + g2 ( D ) Z=h 2( x ) ..(2)
Dimana
f 1 ( D ) , f 2 ( D ) , g1 ( D ) , g2 ( D )
koefisien konstan.
adalah polinomial
f 1( D)
g1 ( D )
f 2( D)
=| 2 ( D ) |=f 1 ( D ) g2 ( D )f 2 ( D ) g1 ( D )
h1 ( x )
g1 ( D )
h2 ( x )
1 =| 2 ( D )|=g2 ( D ) h1 ( x )g1 ( D ) h2 ( x )
f 1( D )
h1( x )
f 2( D)
2=| 2 ( x ) |=f 1 ( D ) h2 ( x )f 2 ( D ) h 1 ( x )
PD menjadi : y=1 dan Z= 2
Banyaknya konstanta-konstanta sebarang pada PUPD serentak adalah sama dengan
pangkat tertinggi dari D dalam
Dyz=e (1)
y + ( D+2 ) Z=0 (2)
Penyelesaian :
1 = e
0
1 =( D+2 ) e x =e x +2 e x =3 e x
(D+2)
| |
x
2= D e =e x
1 0
y=1
( D 2 +2 D+1 ) y =3 e x
y c =( C 1 x +C 2) ex
y p=
( D 2 +2 D+1 ) z=e x
1
3 x
x
3e = e
D +2 D+ 1
4
z c =( C 3 x +C 4 ) ex
z p=
y= y c + y p
3
y=( C 1 x +C 2 ) ex + e x
4
. (3)
1
( ex )= 1 e x
4
D +2 D+1
2
Untuk sementara :
z=z c + z p
1
z=( C 3 x +C 4 ) ex e x
4
z=2
Dimana
C3
C4
dan
harus dinyatakan
. (4)
C1
masih dan
dan
C2 .
}{
3
1
D ( C 1 x +C 2) e x + e x ( C 3 x +C 4 ) ex e x =e x
4
4
Di dapat :
C 1 x +C 1C 2=C3 x+ C4
C3 =C 1
C 4=C 1C 2
3
y =( C1 x+C 2 ) ex + e x
4
z=C1 x+C 1C 2=C 3 x +C 4
SOAL-SOAL LATIHAN
PD SIMULTAN
SELESAIKAN PD SIMULTAN BERIKUT ;
1.
2.
dx
x+ 2 y =0
dt
dx
x y=0
dt
'
y + z=0
'
z +4 y=0