Modul hebat sains

Upsr
(Kemahiran proses sains)
Bahagian b

Mengawal pembolehubah

Mengawal Pembolehubah

Pembolehubah
Pembolehubahmanipulasi
manipulasi (PM)

What To Change (WTC)

Manipulated Variable (MV)

SAMA
MAKSUD
SAMA

MAKSUD

Sesuatu yang DIUBAH/ BERBEZA / TIDAK SAMA dan

memberi kesan pada sesuatu yang diperhatikan.

Pembolehubah
Pembolehubah bergerakbalas
manipulasi (PM)
(PB)

SAMA
MAKSUD

What To Observe (WTO)

Responding Variable (RV)

Sesuatu yang DIPERHATI/ DIUKUR/ DISIASAT/ DIREKOD/

selepas penyiasatan atau HASIL daripada sesuatu penyiasatan.

Pembolehubahmanipulasi
dimalarkan(PM)
Pembolehubah
(PR)

SAMA
MAKSUD

What To Keep The same (WTK)

Constant Variable (CV)

Sesuatu yang DIKEKALKAN/ SAMA/ TIDAK BERUBAH di

dalam penyiasatan

Mengenalpasti Pembolehubah Pada Jadual

(PM)

(PB)

Bilangan mentol

Kecerahan mentol

3
2

Terang
Sangat terang

Paling terang
28

PM

Suhu sekitar ( C)

PB

Isipadu air yang tinggal (ml)

PMalar (Jenis telur)

PM

45

20

15

PB

Mengenalpasti Pembolehubah Dalam Ayat

Jika ketinggian satah condong ialah 5cm, bola boleh bergerak selama 5 saat
diatas simen sepanjang 10 meter. Apabila ketinggian satah condong ialah
10cm, bola yang sama boleh bergerak selama 3 saat di atas simen sepanjang
10 meter.

PM : Ketinggian satah condong

PB : Masa bola sampai ke simen
PMalar : Jenis bola / Berat bola/ Saiz bola/ Jenis permukaan satah condong

Mengenalpasti Pembolehubah Pada Graf

PB

PM

Mengenalpasti Pembolehubah Pada Gambar

PM : Suhu air dalam bikar

PB : Paras ketinggian air berwarna
PMalar : Isipadu air berwarna

Tip Untuk Dapat Markah

NOTA: Bagi setiap pembolehubah, adalah penting untuk menulis objek

beserta dengan parameter.
Contoh: Saiz kereta mainan

Objek

Parameter
Contoh parameter:
Amount/ Jumlah
Size/ Saiz
Number/ Bilangan
Quantity / Kuantiti
Height / Ketinggian
Width / Kelebaran
Mass / Jisim
Time / Masa
Distance / Jarak
Presence/ Kewujudan
Condition/ Keadaan
Temperature/ Suhu
Hotness/ Darjah kepanasan
Ability/ Kebolehan
Thickness/Ketebalan
Strength/Kekuatan
Stability/Kestabilan
Quality/ Kualiti
Type/ Jenis

Brightness/ Kecerahan
Shape/ Bentuk
Movement/ Pergerakan
Roughness/ Kekasaran
Smoothness/ Kelicinan
Base area/ Luas tapak
Area/ Luas
Location/ Lokasi
Position/ Kedudukan
Diameter/ Diameter
Colour/ Warna
Direction/ Arah
Duration/ Tempoh masa
Part/ Bahagian
Growth/ Pertumbuhan
Volume/ Isipadu
Length/ Panjang
Speed/ Kelajuan

Latihan: Tuliskan pemboleh ubah berikut dengan lengkap mengikut gambar atau
maklumat yang diberikan.
a)

b)

_____________________
___________
Parameter

Objek

c)

__________________
____________
Parameter

Objek

d)
Pembaris

_____________________
___________
Parameter

Objek

e)

__________________
____________
Parameter

Objek

f)
ISNIN SELASA

RABU

KHAMIS

____________________
___________
Parameter

Objek

g)

JANUARI FEBRUARI MAC

APRIL
__________________
____________
Parameter
h)

20 km/jam

80 km/jam

140 km/jam
____________________

__________________

Objek

_______________
Parameter

Objek

i)

____________
Parameter

Objek

j)

330 g
____________________
_______________
Parameter

Objek

k)

__________________
____________
Parameter

300 g

Objek

l)
Benang

____________________
_______________
Parameter

Objek

__________________
____________
Parameter

m)

n)

____________________
_______________
Parameter

__________________
____________
Parameter

o)

Objek

p)

Objek

Objek

_____________________
___________
Parameter

Objek

_____________________
____________
Parameter

Objek

Contoh Soalan Pembolehubah

1. Razak, Kamila dan Suresh menjalankan satu penyiasatan untuk mengkaji hubungan
antara jarak sumber cahaya dari objek dan saiz bayang-bayang. Mereka merekod
pemerhatian mereka di dalam jadual di bawah.

a.

Jarak sumber cahaya

dari objek

Saiz bayang-bayang

6
10
14
18

16
X
8
6

Berdasarkan keputusan di atas, nyatakan :

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)

ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)

2. Di dalam suatu penyiasatan, 3 bilah kapak dengan kelebaran yang berlainan digunakan
untuk mengapak kayu. Jadual di bawah menunjukkan keputusan daripada penyiasatan.
Kapak
Kelebaran belakang kapak (mm)

P
3

Q
6

R
9

Bilangan kayu yang dikapak dalam masa 30

minit

12

Apa yang dikekalkan di dalam penyiasatan ini ?

Nyatakan 2 pembolehubah daripada penyiasatan di atas.

i)
ii)..
3. 100 ml air dituang di dalam tiub mendidih dan suhu air disukat. Kemudian, air
dipanaskan setiap 3 minit sehingga minit ke-6.
Suhu air (C)
60
50
40
30
20
10
0
0

Masa
6 (minit)

Berdasarkan keputusan yang ditunjukkan di carta bar :

a) Nyatakan apa yang perlu dikekalkan :
..
b) Nyatakan dua maklumat yang dikumpulkan di dalam penyiasatan di atas.
.

4. Rajah dibawah menunjukkan satu penyiasatan tentang keperluan asas haiwan untuk
hidup. Botol A diisi dengan 5 ekor cacing tanah dan ditutup ketat manakala Botol B
diisikan dengan cacing tanah dengan terdapat lubang kecil berdekatan penutup botol
tersebut.

Berdasarkan keputusan di atas, nyatakan :

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)
.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)
..
iii. Apa yang dimalarkan (pembolehubah dimalarkan)

5. Dua buah span yang berbeza saiz digunakan di dalam satu penyiasatan untuk
membandingkan keupayaan span menyerap air. Setiap span direndam ke dalam
1000ml selama satu minit.Keputusan adalah seperti jadual yang ditunjukkan.
Span

Isipadu air yang diserap (ml)

120 ml

100 ml

Berdasarkan keputusan di atas, nyatakan :

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)
.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)
..
iii. Apa yang dimalarkan (pembolehubah dimalarkan)
.
6. Carta palang dibawah menunjukkan keputusan penyiasatan tentang daya yang
diperlukan untuk menolak kotak yang berlainan jisim di atas lantai dengan jarak yang
sama.

a) Berdasarkan keputusan di atas, nyatakan :

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)
.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)
..
iii. Nyatakan dua pembolehubah yang perlu ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)
.
..
b)

Nyatakan satu maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

________________________________________________________

7. Rajah dibawah menunjukkan satu penyiasatan tentang penggunaan mesin ringkas, tuas.
Beban X telah diletakkan pada kedudukan yang berlainan dan bilangan buku yang
diperlukan untuk mengekalkan keseimbangan tuas ini.

Nyatakan dua maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

1. ________________________________________________________
2. ________________________________________________________
8. Jadual dibawah menunjukkan satu pemerhatian tentang kejadian fasa-fasaa bulan.

Berdasarkan keputusan di atas, nyatakan :

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)
.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)
..
iii. Apa yang dimalarkan (pembolehubah dimalarkan)
.
9. Empat rod yang diperbuat daripada bahan berlainan telah dilekatkan dengan paku
tekan menggunakan lilin cair. Kemudian, air panas diisi ke dalam bekas seperti
dibawah.

Nyatakan dua maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

1. ________________________________________________________
2. _______________________________________________________
10. Sekumpulan murid telah menjalankan satu penyiasatan tentang kesan burung hantu
terhadap tikus di sebuah ladang kelapa sawit selama lima minggu.

Berdasarkan keputusan di atas, nyatakan :

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)

.
ii. Apa yang diukur ( pembolehubah bergerak balas)
..
iii. Apa yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)
.
11. Carta palang menunjukkan keputusan penyiasatan tentang kesan permukaan yang
berlainan terhadap kelajuan kereta mainan.

a) Berdasarkan keputusan di atas, nyatakan :

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)
.

ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)

..
iii. Nyatakan dua pembolehubah yang perlu ditetapkan (dimalarkan)
1.

2.
12. Sofea dan Umar menjalankan satu penyiasatan untuk mengkaji kebolehan mentol
menyala apabila menggunakan objek-objek yang berlainan. Mereka menyediakan litar
berikut. Setiap objek disambungkan pada litar.

Nyatakan dua maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

1.________________________________________________________
2. _________________________________________________________

13. Rajah dibawah menunjukkan maklumat yang dikumpulkan daripada satu pemerhatian
tentang saiz gerhana Bulan pada malam ke-15 bulan Qamari.

Berdasarkan keputusan di atas, nyatakan :

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)
.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)

..
iii. Apa yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)
.
14. Rajah dibawah menunjukkan satu penyiasatan tentang keluasan sawah padi yang
boleh dibajak dengan menggunakan dua kaedah yang berlainan dalam sehari

Nyatakan dua maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

1. ________________________________________________________
2. _________________________________________________________

15. Rajah dibawah menunjukkan satu penyiasatan tentang kestabilan bagi tiga buah model
P, Q dan R. Setiap model telah menerima kelajuan angin yang sama daripada kipas.

Berdasarkan keputusan di atas, nyatakan :

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)
.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)
..
iii. Apa yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)

16. Rajah dibawah menunjukkan satu penyiasatan tentang keperluan asas haiwan.

Selepas 2 hari kura-kura dalam bekas Y mati dan kura-kura dalam bekas X masih
hidup. Berdasarkan keputusan di atas, nyatakan :
i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)
.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)
..

iii. Apa yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)

.
17. Dinie mencuba untuk meatahkan dua batang pembaris yang sama saiz tetapi
diperbuat daripada bahan yang berlainan. Pemerhatiannya, direkod di dalam jadual
dibawah. Jawab soalan yang berikut.

Pembaris plastik
Pembaris keluli
Jenis pembaris
Pembaris plastik
Pembaris keluli

Pemerhatian
Boleh dipatahkan
Tidak boleh dipatahkan

Nyatakan dua maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

1. ________________________________________________________
2. _________________________________________________________

18.

Carta palang di bawah menunjukkan hubungan antara bilangan takal dan

bilangan murid yang diperlukan untuk menarik beban berjisim 30 kg.

Bilangan 4
Murid
3
2
1
1

Bilangan takal

Berdasarkan graf di atas, nyatakan :

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)

.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)
..
iii. Apa yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)

19. Rajah dibawah menunjukkan satu pemerhatian tentang bayang-bayang Ali pada waktu
yang berlainan.

Nyatakan dua maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

1. ________________________________________________________
2. _________________________________________________________

20.Rajah dibawah menunjukkan orbit bagi empat buah planet iaitu planet Q, R, S dan T
dan masa yang diambil untuk bergerak mengelilingi Matahari.

Nyatakan dua maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

1. ________________________________________________________
2. _________________________________________________________
21. Rajah dibawah menunjukkan satu penyiasatan tentang proses pendidihan dan
kondensasi.

Selepas 10 minit dipanaskan air, 4ml air telah terkumpul di dalam silinder
penyukat. Selepas 20 minit air dipanaskan, 8ml air telah terkumpul di dalam
silinder penyukat. Selepas 30 minit air dipanaskan, 12ml air telah terkumpul di
dalam silinder penyukat.
i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)
.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)
..
iii. Apa yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)


22. Rajah dibawah menunjukkan keputusan satu penyiasatan tentang sifat-sifat dua
bahan iaitu X dan Y

Nyatakan dua maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

a) ________________________________________________________
b) _________________________________________________________
23.

Air 90OC
Air 40OC

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)

.

ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)

..
iii. Apa yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)

24.

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)

.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)
..
iii. Apa yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)

25.

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)

.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)
..
iii. Apa yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)

26. Rajah dibawah menunjukkan dua situasi hirisan betik diletakkan.

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)

.

ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)

..
iii. Apa yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)

27.

Nyatakan dua maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

a) ________________________________________________________
b) _________________________________________________________
28.

Nyatakan dua maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

a) ________________________________________________________
b) _________________________________________________________
29.

Nyatakan dua maklumat yang perlu dikumpulkan dalam penyiasatan ini.

a) ________________________________________________________
b) _________________________________________________________
30.

i. Apa yang diubah (pembolehubah manipulasi)

.
ii. Apa yang diperhatikan ( pembolehubah bergerak balas)
..

SOALAN MENGENAL PASTI PEMBOLEHUBAH (UPSR 2003-2013)

31.

(UPSR,2003)

Nyatakan dua pembolehubah dalam penyiasatan ini.

a) ________________________________________________________
b) _________________________________________________________
32.Objek P dan Q mempunyai saiz, bentuk dan bahan yang sama. P dan Q ditiup dengan
kekuatan yang sama. P didapati tumbang dahulu.

i. Pembolehubah manipulasi

(UPSR,2003)

.
ii. Pembolehubah bergerak balas
..
iii. Pembolehubah dimalarkan
..
33.Sekumpulan pelajar membuat aktiviti menggunakan model kereta.

Nyatakan dua pembolehubah dalam penyiasatan ini.

(UPSR,2004)

a)

________________________________________________________
b)

_________________________________________________________

34.Rajah menunjukkan penyiasatan yang dijalankan oleh sekumpulan murid. Tiga keping
kertas yang serupa masing-masing dilipat kepada bentuk X,Y dan Z.

Keputusan adalah seperti berikut:

Bentuk X Tidak dapat menampung
buku
Bentuk Y Dapat menampung satu buku

(UPSR,2004)

Nyatakan satu pembolehubah yang dimalarkan dalam penyiasatan ini.

_______________________________________________________________
35.Ajeet menjalankan satu penyiasatan untuk menguji kebolehan objek-objek
menyalakan mentol. Ajeet menyediakan litar berikut. Semua objek disambungkan
pada litar itu.

Keputusan Ajeet ditunjukkan dibawah.

(UPSR,2005)
Nyatakan dua pembolehubah dalam penyiasatan ini.
a) ________________________________________________________
b) _________________________________________________________
36.

005)

i. Pembolehubah manipulasi

(UPSR,2

.
ii. Pembolehubah bergerak balas
..
37.Ah Meng mendapati sukar untuk menarik beban itu. (UPSR, 2005)

Ah Meng telah mereka cipta sebuah troli untuk membantu menarik beban itu. Rajah
dibawah menunjukkan Ah Meng lebih mudah menarik beban tersebut menggunakan
troli.

i. Pembolehubah manipulasi
.
ii. Pembolehubah bergerak balas
..

38.

(UPSR,2006)
Nyatakan satu pembolehubah yang dimalarkan dalam penyiasatan ini.
_______________________________________________________________
39.

(UPSR, 2006)
Nyatakan satu pembolehubah yang perlu dikenalpasti dalam penyiasatan ini.
_______________________________________________________________

40.

(UPSR,2007)
Nyatakan satu maklumat yang dikumpul dalam penyiasatan ini.
_______________________________________________________________
41. Seorang murid telah melepaskan kereta mainan X menuruni satu landasan yang
condong. Aktiviti diulangi dengan kereta mainan Y. Jarak pergerakan kedua-dua
kereta itu direkodkan.

(UPSR,2007)
i. Nyatakan satu pembolehubah yang dimalarkan

.
ii. Pembolehubah bergerak balas
..
42.

(UPSR,2007)
Nyatakan satu pembolehubah yang dimanipulasikan
_______________________________________________________________
43.Rajah dibawah menunjukkan tiga bekas kaca J,K dan M yang sama tinggi diletakkan
atas sekeping papan. Apabila hunung X dan Y diangkat perlahan-lahan, didapati bekas
K jatuh dahulu diikuti oleh J dan M.

(UPSR, 2007)

i. Nyatakan satu pembolehubah yang dimanipulasikan

.
ii. Pembolehubah dimalarkan
..
44.Rajah dibawah menunjukkan dua buah kotak J dan K. setiap kotak mempunyai 8
lubang yang ditebuk ditepi. Seorang penternak memasukkan 20 ekor anak ayam ke
dalam kotak J dan 12 ekor anak ayam ke dalam kotak K.

(UPSR,2008)
Nyatakan satu pembolehubah yang dimalarkan.
_______________________________________________________________

45.

(UPSR,2008)
Nyatakan satu maklumat yang dikumpul dalam penyiasatan ini.
_______________________________________________________________
46.Carta palang diatas menunjukkan bilangan nombor telefon yang diingat oleh lima
orang.

(UPSR,2008)
a) Pembolehubah yang dimanipulasikan
.
b) Pembolehubah bergerak balas
..

Nyatakan dua pembolehubah lain yang dimalarkan

1. ________________________________________________________
2. _________________________________________________________
47.Kuantiti yis yang berbeza dimasukkan kedalam empat adunan tepung. Rajah dibawah
menunjukkan ketinggian adunan selepas 30 minit.

(UPSR, 2009)
a) Nyatakan satu maklumat yang dikumpul dalam penyiasatan ini.
_______________________________________________________________
b) Nyatakan
a) Pembolehubah yang dimanipulasikan
.
b) Pembolehubah bergerak balas
..
48.Rajah di bawah menunjukkan dua buah buku yang serupa, J dan K. Kedua-dua buku
itu ditolak dengan cepat menggunakan daya yang sama.
(UPSR,2009)

Pensel

Daya

Daya

Jarak yang dilalui oleh setiap buku ditunjukkan dalam Jadual di bawah.
Buku
J
K

Jarak yang dilalui (cm)

10
30

a) Apakah yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan) dikumpul dalam penyiasatan

ini.
_______________________________________________________________
49.

Nyatakan

(UPSR, 2010)

a) Pembolehubah yang dimalarkan

.
b) Pembolehubah bergerak balas
..

50.

(UPSR,2010)
Nyatakan dua maklumat yang dikumpul
1.

________________________________________________________

2. _________________________________________________________
51.

(UPSR,2010)
Nyatakan
a) Pembolehubah yang dimanipulasikan
.

b) Pembolehubah bergerak balas

..
52.Dua keping roti R dan S dimasukkan ke dalam beg plastic yang berasingan. R ialah
sekeping roti kering dan S ialah sekeping roti lembap. Saiz kedua-dua roti adalah
sama. Saiz dan jenis beg plastic yang digunakan adalah sama. Rajah dibawah
menunjukkan keadaan dua keping roti selepas tiga hari.

(UPSR, 2011)
a) Apakah yang diperhati (pembolehubah bergerakbalas) dalam penyiasatan ini.
____________________________________________________________
_
b) Nyatakan satu maklumat yang dikumpul dalam penyiasatan ini.
____________________________________________________________
_

53.Masa yang diambil oleh dua orang murid dalam perlumbaan larian 400 meter.

(UPSR,2011)
Apakah yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan) dalam penyiasatan ini.
____________________________________________________________
_
54.Rajah dibawah menunjukkan satu penyiasatan tentang sifat bahan-bahan dengan
meletakkan empat objek yang berlainan ke dalam sebuah bekas yang berisi air.

(UPSR, 2011)
Nyatakan satu maklumat yang dikumpul dalam penyiasatan ini.
____________________________________________________________
_

55.

(UPSR, 2012)
Nyatakan dua maklumat yang dikumpul
1. ________________________________________________________
2. _________________________________________________________
56.Rajah dibawah menunjukkan perubahan dua sup yang serupa R dan S, selepas
dibiarkan selama tiga hari. Sup-sup itu diletak di dua tempat yang berbeza.

(UPSR,2012)
Apakah yang diubah (pembolehubah dimanipulasikan) dalam penyiasatan ini ?
____________________________________________________________
_
57.Rajah dibawah menunjukkan satu model jambatan yang dibuat oleh Farah. Dia
menggunakan pencucuk sate yang sama panjang dengan bilangan yang berbeza.

Nyatakan

(UPSR, 2012)

a) apa yang diperhatikan (pembolehubah bergerakbalas)

.

b) apa yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan)

..

58.Rajah 2.1 menunjukkan dua buah pinggan yang diletakkan bersama dan pinggan yang
diatas itu diputar.
Rajah 2.2 menunjukkan sepuluh biji guli diletakkan antara dua buah pinggan itu dan
pinggan yang di atas diputar sekali lagi.

(UPSR, 2013)
Nyatakan satu maklumat yang dikumpul dalam penyiasatan ini.
____________________________________________________________
_

59.Rajah dibawah menunjukkan masa di dua tempat yang berbeza di Bumi pada satu
tarikh yang sama.

(UPSR,2013)
Nyatakan satu maklumat yang dikumpul dalam penyiasatan ini.

60.

____________________________________________________________
_

(UPSR,2013)

Apakah yang ditetapkan (pembolehubah dimalarkan) dalam penyiasatan ini ?

____________________________________________________________
_