Anda di halaman 1dari 23

Lecture 2

Bab 2
Sistem Persamaan Aljabar Linier

METODE ELIMINASI DAN


DEKOMPOSISI

Sujantoko
Ocean Engineering ITS

sujantoko@oe.its.ac.id

Bab 2 Sistem Persamaan Aljabar Linier


a11 x1 + a12 x 2 + ..... + a1n x n = b1
a 21 x1 + a 22 x 2 + ..... + a 2 n x n = b2
...
a n1 x1 + a n 2 x 2 + ..... + a nn x n = bn

a 11
a
21
...

a n1

a 12

...

a 22

...

...
a n2

...

a 1n x 1
a 2 n x 2
* =

...
...

a nn x n

b1
b
2

...
b n

[A ]{X } = {b}
aij = koefisien konstanta; xj = unknown;
unknown ;
bj = konstanta; n = banyaknya persamaan
Metode-Metode untuk menyelesaikan Sistem Persamaan Aljabar Linier:
1. Metode Eliminasi
: Eliminasi Gauss; Gauss Jordan
2 Metode Iterasi
2.
: Iterasi Jacobi; Gauss Siedel
3. Metode Dekomposisi : Dekomposisi L-U; Cholesky.
2

sujantoko@oe.its.ac.id

MATR I K

baris-i

Kolom - j

a11
a
21
...

a m1

a12
a 22

...
...

...
am 2

a ij
...

Operasi Matrik

a1n
a 2 n
...

a mn

Penjumlahan / Pengurangan
Perkalian
Transpose
Invers Matrik
Determinan

mxn
Jenis jenis Matrik
Jenis-jenis
Contoh :

3
A = 8
0

1
6 ;
4

5
B=
7

9
2

Matrik Bujur Sangkar


Matrik Diagonal
Matrik Identitas
Matrik Segitiga Atas / Bawah
Matrik Simetri
Vektor Baris
Vektor Kolom
3

sujantoko@oe.its.ac.id

Penyelesaian: Ada, Tunggal


(well condition)
x2

3x1 + 2x2 = 18
-x1 + 2x2 = 2

Penyelesaian: Ada, Kondisi buruk


(ill condition)
x2

3 2 x1 18
1 2 * x = 2

1
2

2 .3 5

x1

x1
D t = 3*2 - (-1)*2
Det
( 1)*2 = 8

- x1 + x2 = 1
- x1 + x2 =

1 x1 1
* =
1 x 2 1 .1

D t = -1/2
Det
1/2 *1 - (-2.3/5)*1
( 2 3/5)*1 = -0.04
0 04
Penyelesaian: Tak berhingga

Penyelesaian: Tak ada


x2

- x1 + x2 = 1
-2.3/5 x1 + x2 = 1.1

1 x1 1
* = 1
1
x
1

2 2 2

x1
Det = -1/2 *1 - (-1/2)*1 = 0

x2

- x1 + x2 = 1
-1 x1 + 2x2 = 2
1
2

1 x1 1
* =
2 x 2 2

x1
Det = -1/2 *2 - (-1)*1 = 0

sujantoko@oe.its.ac.id

Eliminasi Gauss
a11
a
21
a 31

a12
a 22
a 32

a13 x1 b1

a 23 * x 2 = b2
a 33 x3 b3

....... E1
....... E 2
....... E 3

Forward Elimination

a11
0

a12
'
a 22
0

a13 x1 b1
'
'
a 23 * x 2 = b2
''
x3 b3''
a 33
Back Substitution

''
x3 = b3'' / a 33
'
'
x 2 = (b2' a 23
x3 ) / a 22
x1 = (b1 a12 x 2 a13 x3 ) / a11

sujantoko@oe.its.ac.id

Proses Forward Elimination :


1. Eliminasikan x1 dari E2 dan E3
Hitung: m21 = a21/a11
E2 = E2 - m21*E1
Hit
Hitung:
m31 = a31/a
/ 11
E3 = E3 m31*E1
2. Eliminasikan x2 dari E
E3
Hitung: m32 = a32/a22
E3 = E3 m32*E2

Proses Back Substitution :


1. x3 = b3 / a3

a11
0

a12
'
a 22

a11
0

a12
'
a 22
0

'
a 32

a13 x1 b1 ....... E1
'
'
'
a 23
*
x
3 2 = b2 ....... E 2
'
x3 b3' ....... E 3'
a 33
a13 x1 b1 ....... E1
'
'
'
a 23
x
*
=
b
.......
E

2
2
2

''
'
'
a 33 x3 b3 ....... E 3''

bnn 1
x n = n 1
a nn
i 1
i

b
2. x2 = (b2 a23*x3) / a22
x1 = (b1 - a12*x2 - a13*x3) / a11

xi =

i 1
a
ij x j

j = i +1
i 1
ii

Untuk i = n-1, n-2, , 1

sujantoko@oe.its.ac.id

Algoritma Eliminasi Gauss

Pivoting:
i pivot = k
i_pivot
big = |a(k,k)|
for ii = k+1n
dumy = |a(ii,k)|
if ( dumy>big )
big = dumy
i_pivot = ii
end if
end

Forward Elimination:
for k=1n-1
for i=k+1n
pivot
i t = A(i
A(i,k)/A(k,k)
k)/A(k k)
for j=kn
A(i,j) = A(i,j) - pivot * A(k,j)
end
B(i) = B(i) - pivot * B(k)
end
end
Back Substitution:
X(n) = B(n)/A(n,n);
for i=n-11 step-1
sum = 0
for j=i+1n
sum = sum + A(I,j)*X(j)
end
X(i) = (B(i)-sum) / A(i,i)
end

bnn 1
x n = n 1
a nn
i 1
i

b
xi =

i 1
a
ij x j

j = i +1
i 1
ii

if (i_pivot ~= k)
f jj = kkn
for
dummy = A(pivot,jj)
A(i_pivot,jj)=A(k,jj)
( ,jj)
y;
A(k,jj)=dummy;
end
dummy = C(i_pivot)
C(i_pivot) = C(k)
C(k) = dummy
End if
7

sujantoko@oe.its.ac.id

Contoh-1
Selesaikan sistem persamaan linier dengan metode Eliminasi
Gauss. (Solusi eksak : x1 = 1, x2 = -2, x3 = 7/5 )
10 x1 + x2 5 x3 = 1 ..E1
-20 x1 + 3 x2 + 20 x3 = 2 ..E2
5 x1 + 3 x2 + 5 x3 = 6 ..E3
E3
Penyelesaian:
y

sujantoko@oe.its.ac.id

Persamaan aljabar linier disusun bentuk matrik

a 21 = 20 = 2
m21 =
a11 10
E2' = E2 - m 21 E1
= - 20 - (-2) * 10 = 0

m31 =

a 31 = 5 = 1
a11 10 2

E3' = E3 - m31 E1
= 5 - ( 1 ) * 10 = 0
2

a 32 = 2 = 1
=
m32
a 22 5 2
E3' ' = E3'-m32 E2'
= 5 - ( 1) * 5 = 0
2 2

10

20

1 5 x1 1

3 20 x 2 = 2

3
5 x 3 6

Forward Eliminatio n :
Eleminasi kolom 1
10

1
5
5
2

5 x1 1

10 x 2 = 4

15 x 11
2 3 2

Eleminasi kolom 2
10

1 5 x1 1

5 10 x 2 = 4

5
x 7
0
2 3 2

sujantoko@oe.its.ac.id

Backward Eliminatio n
5x =7 x =7
3
5
2 3 2
5x 2 + 10x 3 = 4
5x 2 + 10( 7 ) = 4 x 2 = 2
5

x1 1

x 2 = 2
x 7
3 5

10 x1 + x 2 5x 3 = 1
10 x1 + (2) 5( 7 ) = 1 x1 = 1
5

10

sujantoko@oe.its.ac.id

Masalah dalam Metode Eliminasi


Pembagian dengan NOL

2x2 + 3x3 = 8
4x1 + 6x2 + 7x3 = -3
3

2x1 + x2 + 6x3 = -5
Kesalahan dalam pembulatan
Sistem ILL Condition

x1 + 2x2 = 10
1.1 x1 + 2x
2 2 = 10.4
10

x1 = 4
x2 = 3

x1 + 2x2 = 10
1.05 x1 + 2x2 = 10.4

x1 = 8
x2 = 1

(8) + 2
2*(1)
(1) = 10
1.1*(8) + 2(1) = 10.8 10.4
11

sujantoko@oe.its.ac.id

Solusi :
1. Penggunaan angka signifikan LEBIH BANYAK
2. Pivoting
Pertukarkan baris
baris-baris
baris sehingga elemen pivot adalah
elemen terbesar
Contoh-2.
Contoh
2
0.0003 x1 + 3.0000 x2 = 2.0001
1.0000 x1 + 1.0000 x2 = 1.0000
x2 = 2/3
x1 = 2.0001 3*(x2)
0.0003
Angka Sig.
Sig
3
4
5
6
7

X2
0.667
0.6667
0 66667
0.66667
0.666667
0.6666667

1.0000 x1 + 1.0000 x2 = 1.0000


0.0003 x1 + 3.0000 x2 = 2.0001
x2 = 2/3
x1 = 1 x2
1

X1
-3.000
0.0000
0 30000
0.30000
0.330000
0.3300000

Angka Sig.
3
4
5
6
7

X2
0.667
0.6667
0.66667
0.666667
0.6666667

X1
0.333
0.3333
0.33333
0.333333
0.3333333

12

sujantoko@oe.its.ac.id

3. Penskalaan
K fi i M
Koefisien
Maksimun
k i
d
dalam
l
setiap
ti b
baris
i adalah
d l h1
(dilakukan jika ada persamaan yang mempunyai koefisien terlalu
besar relatif terhadap persamaan lainya)
Contoh-2. Tentukan penyelesaian sistem pers. linier dibawah ini dengan
eliminasi gauss (solusi eksak : x1=1,00002 x2=0,99998)
2 x1 + 100000 x2 = 100000
x1 +
x2 = 2

Tanpa Penskalaan:
2 x1 + 100000 x2 = 100000
x1 +
x2 = 2
2 x1 + 100000 x2 = 100000
49999 x2 = 49998
x2 = 1,00
x1 = 0,00

Dengan Penskalaan:
0,00002 x1 + x2 = 1
x1 + x2 = 2
x1 + x2 = 2
0,00002 x1 + x2 = 1
x2 = 2
x1 +
0.99998x2 = 0,99996
x2 = 1,00
1 00
x1 = 1,00
13

sujantoko@oe.its.ac.id

Invers Matrik

Eliminasi Gauss-Jordan

a11
a
21
a 31

a12
a 22

a 32

a13 x1 b1

a 23 * x 2 = b2
a 33 x3 b3

a11

a 21
a 31

a12
a 22
a 32

a13
a 23
a 33

[A]

1
0
0

0
1
0

0
1

[I]

Forward Elimination

1
0

0
1
0

0 x1 b

0 * x 2 = b
1 x3 b

*
1
*
2
*
3

NO Back Substitution

x1 = b1*
x 2 = b2*
x3 = b3*

Forward Elimination

0
0

0 a111

a121

1
0 a 21

1
a 22

1
1 a 31

1
a 32

[I]

a131
1
a 23

1
a 33

[A]-1

A*x=b
x = A-1 * b

14

sujantoko@oe.its.ac.id

Algorithma Gauss-Jordan

Algorithma Invers-Matrik
( dengan Gauss-Jordan
Gauss Jordan )

Forward Elimination:

Forward Elimination:

f k=1n
for
k 1
dummy = A(k,k)
for j=1n+1
A(k,j)
( ,j) = A(k,j)/dummy
( ,j)/du
y
end

f k=1n
for
k 1
dummy = A(k,k)
for j=12*n
A(k,j) = A(k,j)/dummy
end

for i=1n
if (i<>k)
dummy = A(i,k)
for j=1n+1
A(i,j) = A(i,j) dummy * A(k,j)
end
end if
end
end
d

for i=1n
if (i<>k)
dummy = A(i,k)
for j=12*n
A(i,j) = A(i,j) dummy * A(k,j)
end
end if
end
end
d
15

sujantoko@oe.its.ac.id

Dekomposisi [L] [U]


Cara Menyelesaikan Sistem Pers. Linier dengan merubah Matrik sistem A
menjadi Matrik Segitiga Bawah L dan Matrik Segitiga Atas U

a11
a
21
a 31

a12
a 22
a 32

a13 x1 b1

a 23 * x 2 = b2
a 33 x3 b3

[A] * {x} ={b}

l11
l
21
l31

0
l 22
l32

0 1
0 * 0
l33 0

u12
1
0

[L]* [U] * {x}

u13 x1 b1

u 23 * x 2 = b2
1 x3 b3
= {b}

16

sujantoko@oe.its.ac.id

Flow Chart
[A ] * { x} = { b}

Proses Dekomposisi

[L ]*
] [U ]*
] {x} = {b}

Untuk memperoleh U dan L

Jika [U] * {x} = {y}


[L] * {y} = {b}

Proses Subs. Maju


Untuk memperoleh y

Proses Subs. Mundur

[U] * {x} = {y}

Untuk memperoleh
p
x
17

sujantoko@oe.its.ac.id

Dekomposisi LU : Naif
Diturunkan dari proses Eliminasi Gauss, dimana
L : Elemen Pengali mij dalam proses eliminasi
U : Matrik Segitiga Atas hasil dari proses eliminasi

a11
a
21
a 31

a12
a 22
a 32
[A]

a13 x1 b1

a 23 * x 2 = b2
a 33 x3 b3
* {x} ={b}
Proses Eliminasi Gauss

1
L = m 21
m 31

0
1
m 32

0
0
1

a11
U = 0
0

a12
'
a 22

a13
'
a 23

''
a 33
18

sujantoko@oe.its.ac.id

Dekomposisi LU : Crout
Matrik L dan U dicari dengan menyelesaikan persamaan

l11
l
21
l31

l 41

0
l 22
l32
l 42

0 1
0 0
*
0 0

l 44 0

0
0
l33
l 43

l11=a11, l21=a21,
l11*u12 = a12,
u12 = a12/l11,

u12
1

u13
u 23

0
0

1
0

l31=a31,

u14 a11
u 24 a 21
=
u 34 a 31

1 a 41

l41=a41

a12
a 22
a 32
a 42

[ L] * [U] = [A]
a13
a 23
a 43
a 43

a14
a 24
a 34

a 44

. . . . . . li1= ai1, utk i = 1,..,n

l11*u13 = a13,
u13 = a13/l11,

l11*u14 = a14
u14 = a14/l11 . . . . . u1j = a1j/l11, utk j = 2,..,n

li2 = ai2-li1u12, utk i = 2,..,n

u2j = (a2j-l21u1j)/l22, utk j = 3,..,n

li3 = ai3-lli1u13-lli2u23, utk i = 3,..,n


3 n

u3j = (a3j-ll31u1j-ll32u2j)/l33, utk j = 4,..,n


4 n

li4 = ai4-li1u14-li2u24-li3u34, utk i = 4,..,n

19

sujantoko@oe.its.ac.id

Algorithma Crout
li1= ai1,

utk i = 1,..,n

u1j = a1j/l11, utk j = 2,..,n


utk j = 2,3,n-1
j 1

lij = a ij lik u kj
k =1
j 1

u jk =

a ki l ji u ik
k =1

l jj
n 1

l nn = a nn l nk u kn
k =1

utk i = j, j+1,,n

utk k = j+1, j+2,n

for j=2n
a(i,j) = a(i,j)/a(1,1)
end
for j=2n-1
for i=jn
sum = 0
for k=1j-1
sum = sum + a(i,k)*a(k,j)
end
a(i,j) = a(i,j)-sum
end
for k=j+1n
sum=0
for i=1..j-1
sum = sum + a(j,i)*a(i,k)
end
a(j,k) = (a(j,k) sum)/a(j,j)
end
end
sum = 0
for k=1n-1
sum = sum + a(n,k)*a(k,n)
end
a(n,n) = a(n,n) - sum
20

sujantoko@oe.its.ac.id

Dekomposisi LU : Choleski
Digunakan jika Matrik Sistem [A ] adalah matrik Simetri, yaitu [A ]= [A]T
Matrik Simetri A bisa didekomposisi menjadi : [L] * [L]T = [A]

l11
l
21
l31

l 41

0
l 22
l32
l 42

0
0
l33
l 43

0 l11
0 0
*
0 0

l 44 0

l 21
l 22
0
0

l31
l32
l33
0

l 41 a11
l 42 a 21
=
l 43 a 31

l 44 a 41

a 21
a 22
a 32
a 42

a 31
a 32
a 43
a 43

l11*l11 = a11, l21*l11 = a21,

l31*l11 = a31,

l41*l11=a41

l11 = a11,

l31 = a31/l11,

l41 =a41/l11

l21 = a21/l11,

l21*l21 + l22*l22 = a22, l31*l21+ l32*l22 = a32,

l41*l21 + l42*l22=a42

l22 = (a22-l21*l21),

l42 = (a42-l41*l21)/l22

l32= (a32 -l31*l21)/l22 ,

a 41
a 42
a 43

a 44

i 1

l kk =

k 1

a kk l
j =1

2
kj

l ki =

a ki lij l kj
j =1

lii

untuk

i=1,2,,k-1

21

sujantoko@oe.its.ac.id

y Setelah [L] didapat maka:

[L]*{y}={b}

forward subs. didapat {y}

[L]T *{x}={y} Backward subs didapat {x}

22

sujantoko@oe.its.ac.id

Algorithma Choleski
for k=1n
for i=1k-1
sum = 0
for j=1i-1
sum = sum + a(I,j)*a(k,j)
end
a(k,i)
(k i) = ((a(k,i)-sum)/a(i,i)
(k i)
)/ (i i)
end
sum = 0
for j=1k-1
sum = sum + (a(k,j))2
end
a(k,k)
(k k) = (a(k,k)
( (k k) - sum))
end

i 1

l ki =

a ki lij l kj
j =1

lii
untuk

l kk =

i=1,2,,k-1

k 1

a kk l kj2
j =1

23

Anda mungkin juga menyukai