MSc.

MARSELA ROBO

ANDREA XHAVARA

BAZAT
E SIPRMARRJES

SHTPIA BOTUESE E LIBRIT UNIVERSITAR

TIRAN, 2012

Teksti sht miratuar dhe financuar nga Ministria e Arsimit dhe Shkencs.
Titulli: Bazat e siprmarrjes
Autor: Marsela Robo (Temat 1-2, 8-9 dhe 11) dhe Andrea Xhavara (Temat 3-7 dhe 10)

Botues: SHTPIA BOTUESE E LIBRIT UNIVERSITAR

Adresa:
Rruga e Durrsit, Nr. 219, Tiran, Shqipri

(: + 355 4 2225659; shblu.mash@yahoo.com

Kshilli botues i ShBLU-s

Kryetare: Lirika ooli
Antar: Klara Shoshi, Nirvana Lazi, Valbona Gjergo
Spartak Kumbaro, Marjeta Pengo

Shtpia Botuese e Librit Universitar, 2012.

T gjitha t drejtat jan t rezervuara. Nuk lejohet shumfishimi
me do mjet apo form pa lejen me shkrim t botuesit.

Redaktore prgjegjse:

Klara Shoshi

Redaktore letrare:

Klara Shoshi

Arti grafik dhe kopertina:

Klara Shoshi

Recensues:

M.B.A. Gentiana Josifi

MA. Gjergj Teneqexhiu

ISBN 978-99927-0-629-9

PRMBAJTJA E LNDS
Hyrje 5

Tema 1. NJOHURI T PRGJITHSHME MBI SIPRMARRJEN

1.1. Kuptimi, funksionet e siprmarrjes dhe krkesa pr t
1.2. Karakteristikat dhe kompetencat e siprmarrjes
1.3. Lidhja e siprmarrjes me prfitimin social-ekonomik

7
8
14
20

Tema 2. SIPRMARRJA DHE VEPRIMTARIA NJERZORE

25
2.1. Aftsit siprmarrse 26
2.2. Lidhja midis qllimeve t siprmarrjes dhe veprimtarive njerzore
29
2.3. Natyra, qllimi dhe modelet e veprimtarive njerzore
(ekonomike dhe joekonomike)
32
2.4. Rreziqet dhe dshtimet e siprmarrjes
37

Tema 3. SIPRMARRJA DHE BIZNESI 43

1. Format e siprmarrjes 45
2. Sistemi i siprmarrjes private
49
3. Faktort e prodhimit 53
4. Ndrmarrjet e vogla dhe t mesme (nvm) dhe roli i tyre
n zhvillimin social-ekonomik t vendit
57
5. Format e organizimit ligjor t biznesit
61
6. Fillimi i nj biznesi t vogl
65
7. Pun praktike. Simulimi i hapjes s nj biznesi
69

Tema 4. ORGANIZIMI I BIZNESIT 73

1. Organizimi i puns n nj biznes dhe mjedisi i konkurrencs
2. Organizimi i puns n nj biznes dhe makromjedisi
3. Organizimi i brendshm i nj biznesi
4. Menaxhimi i nj biznesi dhe cilsia e tij
5. Cikli i jets s nj biznesi
6. Struktura vertikale e organizimit t biznesit
7. Struktura horizontale e organizimit t biznesit
8. Pun praktike 1. Simulimi i ndrtimit t strukturs organizative
t nj biznesi t vogl t profilit profesional
9. Pun praktike 2. Simulimi i organizimit t puns s nj firme
prodhimi/shrbimi t profilit profesional

75
79
83
87
91
95
99

104
105

Tema 5. TREGU DHE SJELLJA KONSUMATORE

109
1. Nocione baz t tregut
111
2. Llojet e tregut
115
3. Segmentimi i tregut
119
4. Sjellja konsumator
123
5. Procesi i blerjes
127
6. Pun praktike. Krkimi i tregjeve t synuara
132
7. Pun praktike. Ju, si konsumator 133

Tema 6. INSTITUCIONET FINANCIARE 135

1. Institucionet financiare dhe roli i tyre n mbshtetje t biznesit
137
2. Bankat dhe shrbimet bankare
141
3. Kreditimi 145
4. Tregu i kapitaleve
149
5. Menaxhimi financiar i biznesit
153
6. Pun praktike 1. Mbledhje informacioni mbi shrbimet bankare
157
7. Pun praktike 2. Aplikimi pr nj kredi
159

Tema 7. NJOHURI PR MARKETINGUN 163

1. Marketingu. Katr P-t. Produkti
2. mimi n marketingun miks
3. Vendi dhe promovimi n marketingun miks
4. Plani i marketingut. Pun praktike
5. Pun praktike. Prezantimi i planit t marketingut

165
170
174
178
185

Tema 8. LEGJISLACIONI DHE ETIKA E BIZNESIT

187
188
191
195
198

8.1. Njohuri mbi etikn e biznesit

8.2. Kuadri ligjor i biznesit
8.3. Autoritetet dhe institucionet e biznesit
8.4. Kontratat, llojet dhe prmbajtja e tyre

Tema 9. LEGJISLACIONI I PUNS 205

9.1. Legjislacioni i puns dhe rndsia e tij
9.2. T drejtat dhe detyrimet n Kodin e puns
9.3. Kontrata e punsimit
9.4. Aplikimi pr pun dhe fillimi i marrdhnieve t puns
9.5. Prfundimi i marrdhnieve t puns

206
208
212
218
221

Tema 10. LLOGARITJE T THJESHTA EKONOMIKE

225
1. Kosto dhe elementet e saj
227
2. Llogaritja e nevojave pr pajisje dhe materiale
231
3. Hartimi i preventivit t materialeve dhe llogaritja e kostos pr to
235
4. Kostot e puns
239
5. Shpenzimet operacionale
243
6. Llogaritja e kostos s njsis
247
7. Caktimi i mimit
251
8. Llogaritja e fitimit
255
9. Pasqyrat financiare t biznesit
259
10. Pun praktike 254

Tema 11. ASPEKTE T TEKNOLOGJIS S INFORMACIONIT

DHE KOMUNIKIMIT (TIK) N BIZNES

269

11.1. Prdorimi i TIK-ut n biznes

11.2. Biznesi elektronik dhe tregtia elektronike

270
272

HYRJE
E rndsishme sht t mos kesh frik t kapsh shansin. T
provosh, nuk sht dshtimi m i madh. Sapo gjen dika t ciln
dshiron ta bsh, guxo, bje dhe bje mir!

Dihet nga t gjith se pr t jetuar duhet t fitosh para. Babai juaj, nna, vllai dhe
t tjer mund t jen t angazhuar n veprimtari nprmjet t cilave ata sigurojn
jetesn pr familjen. Pas mbarimit t studimeve ju do t jeni n nj udhkryq: do
t prballeni me dilemn e zgjidhjes s pyetjes se far do t bni n jet. Shumica
drrmuese e qenieve njerzore e drejtojn veprimtarin e tyre n drejtim t fitimit t
jetess, gjenerimit t pasurive dhe prmirsimit t standardit t tyre jetsor.
Para jush shtrohen nj sr pyetjesh:
A e keni menduar ndonjher t ardhmen tuaj?
Si e keni planifikuar t siguroni jetesn?
Paraplqeni t keni nj pun n nj organizat apo do t donit t fillonit nj
biznes tuajin?
Ju mund t zgjidhni karriern tuaj nga dy kategori t gjera opsionesh punsim me
pag apo siprmarrsi. Termi karrier nnkupton nj mundsi t vazhdueshme,
gjithnj n zhvillim, gjithnj duke zgjeruar si pr rritjen dhe zhvillimin personal,
ashtu edhe t biznesit. Siprmarrja mund t jet si nj opsion pr karrier n biznesin
tuaj n vend t punsimit me pag.
Msuesi q jep msim n shkoll, puntori q punon n fabrik, doktori q punon
n spital shtetror apo menaxheri i punsuar n nj biznes jan shembuj t njerzve
t cilt jan t punsuar dhe fitojn para prmes rrogs ose pags q u jepet nga
pundhnsi. Kjo mnyr e t fituarit t jetess njihet me termin punsim me pag.
Nga ana tjetr, nj tregtar, nj pronar fabrike, nj biznesmen, nj mjek q ka klinikn
e tij, fitojn t holla duke nxjerr fitime pr veten nga puna e tyre. Kta jan shembuj
t njerzve t cilt jan t vetpunsuar. Nse zgjedhja jote sht pr nj pun,
ather ju do t punoni pr t tjert. N rast se ju zgjidhni vetpunsimin, ather
do t punoni pr veten tuaj.

Marsela Robo
Midis ktyre kategorive ka edhe nj t tret: individ t ndryshm t vetpunsuar,
t cilt jo vetm krijojn pun pr veten e tyre, por gjithashtu hapin mundsi
punsimi edhe pr shum t tjer. Kta mund t quhen si siprmarrs.
N kt tekst ju do t msoni m shum si pr kuptimin, rndsin dhe funksionet e
siprmarrjes, ashtu edhe pr cilsit e siprmarrsit dhe aftsit q duhet t zotroj
ai pr t ngritur dhe zhvilluar siprmarrje t vogla.
Marsela

Robo

Tema
Njohuri
t prgjithshme
mbi siprmarrjen

shtjet
1.1. Kuptimi i siprmarrjes, funksionet dhe
krkesa pr t
1.2. Karakteristikat dhe kompetencat e siprmarrjes
1.3. Lidhja e siprmarrjes me prfitimin
social-ekonomik
1.4. Procesi i zhvillimit t siprmarrjes

Objektivat
N prfundim t ksaj teme do t jeni t aft:

T shpjegoni kuptimin, funksionin dhe rndsin e siprmarrjes.

T renditni funksionet, karakteristikat dhe kompetencat siprmarrse.
T shpjegoni lidhjen midis siprmarrjes dhe aspektit social-ekonomik,
si dhe t prshkruani procesin e zhvillimit t siprmarrjes n ditt e sotme.

Fjal kye
Siprmarrje, siprmarrs, kompetenc, aftsi, prfitim social-ekonomik, punsim,
vetpunsim

Marsela Robo

1.1. Kuptimi i siprmarrjes, funksionet

dhe krkesa pr t
Si u tha edhe n hyrje t ktij libri, ju keni disa
mundsi zgjedhjeje pr karriern tuaj. Ju mund t
zgjidhi t punoni pr t tjer dhe t paguheni me
rrog, mund t vetpunsoheni dhe t paguani
vetveten ose t krijoni biznesin tuaj ku t nxirrni fitim
pr vete, por edhe t punsoni t tjer. N tabeln m
posht jepen ndryshimet kryesore midis mnyrave
pr t br karrier.

Punsimi me pag

Siprmarrja

Punon pr t tjert
Ndjek urdhrat
Pun rutin
Fitimi sht fiksuar, kurr negativ

Shef i vetes
Bn planet e tua
Aktivitet krijues
Mund t jet negative ndonjher, n
prgjithsi bilanci sht pozitiv
Krijon pasuri, kontribuon n GDP
Mund t zgjedhsh nga fusha:
- e industris
- e tregtis ose
- e shrbimeve

Nuk krijon pasuri

Mund t zgjedhsh midis:
- shrbimeve qeveritare,
- sektorit publik,
- sektorit privat

Figura 1.1. Diferenca ndrmjet punsimit me pag dhe siprmarrjes

Siprmarrja sht nj nga opsionet pr karriern tuaj. N rastin kur ju do t krijoni

dhe oni prpara nj siprmarrje, do t quheni siprmarrs.
Por far kuptojm me siprmarrs dhe siprmarrje?
Nj siprmarrs sht personi i cili fillon nj siprmarrje. Ai krkon ndryshimin dhe
i prgjigjet atij. Ka disa prkufizime pr siprmarrsin. Kshtu p.sh, ekonomistt
e shohin at si faktorin e katrt t prodhimit, s bashku me tokn e puns, fuqin
puntore dhe kapitalin, ndrkoh q sociologt mendojn se ka komunitete dhe
kultura t caktuara t cilat e promovojn siprmarrjen dhe n kt rast themi se kto
kultura kan shum iniciativ.
T tjer akoma mendojn se siprmarrsit nuk jan gj tjetr vese shpiksit q
dalin me ide t reja pr produktet, tregjet ose teknikat. Pr ta thn shum thjesht,

BAZAT E SIPRMARRJES

nj siprmarrs sht dikush q percepton mundsi, organizon burimet e nevojshme pr ta

shfrytzuar kt mundsi dhe n fund e shfrytzon at. Kompjuterat, telefonat celular,
makinat larse, ATM-t e bankave, kartat e kreditit, shrbimet postare dhe shrbimet
e fast food jan t gjith shembujt t ideve siprmarrse t cilat u konvertuan n
produkte apo shrbime.
M posht do t rendisim disa prkufizime tipike dhe prfaqsuese t termit
siprmarrs.
Origjina e fjals siprmarrs rrjedh nga frngjishtja entrependre q ka kuptimin e
dikujt q ndrmerr dika ose i cili sht nj shko ndrmjet.
Riard Kantilon (Richard Cantillon), (viti 1725): Siprmarrsi sht nj person q
paguan nj mim t caktuar pr nj produkt pr ta rishitur at me nj mim t
pasigurt, duke marr n kt mnyr vendime pr sigurimin dhe prdorimin e
burimeve e pr pasoj duke pranuar edhe rrezikun e siprmarrjes.
J.B. Thuaj (viti 1803): Siprmarrsi sht nj agjent ekonomik q bashkon t gjitha
mjetet e prodhimit tokn e dikujt, forcn puntore t dikujt tjetr dhe kapitalin
prsri t dikujt tjetr dhe n kt mnyr prodhon nj produkt. Nga shitja
e produktit n treg ai paguan qiran e toks, pagat e puntorve, interesin mbi
kapitalin dhe ajo q mbetet sht fitimi i tij. Ai i transferon burimet ekonomike nga
nj zon me produktivitet t ult n nj zon me produktivitet m t lart dhe t
ardhura m t mdha.
Shumpiter (Schumpeter), (viti 1934): Sipas tij, siprmarrsit jan shpiksit t cilt
prishin nj proces t qndrimit n vendnumro t produkteve dhe shrbimeve
ekzistuese dhe e prdorin at pr t ngritur produkte dhe shrbime t reja.
Dejvid Mac Klilend (David McClleland), (viti 1961): Siprmarrsi sht nj person
me krkesa t mdha pr arritur dika, sht mjaft energjik dhe barts i rrezikut.
Piter Druker (Peter Drucker), (viti 1964): Siprmarrsi sht n krkim t ndryshimit,
i prgjigjet atij dhe shfrytzon mundsit. Shpikja sht nj mjet i veant pr nj
siprmarrs n mnyr q prmes nj siprmarrjeje efektive ai t konvertoj nj
burim n nj burim tjetr.
Kilby (viti 1971): Thekson rolin e nj siprmarrsi imitues i cili nuk shpik vet, por
imiton teknologji t shpikura nga t tjert. Ai thot se siprmarrsit jan shum t
rndsishm n ekonomit n zhvillim.
Albert Shapiro (Albert Shapero), (viti 1975): Siprmarrsi merr iniciativn, pranon
rrezikun e dshtimit dhe ka nj lokus t brendshm t kontrollit (vetkontroll) t
zhvilluar.

Kuptimi i termit siprmarrje dhe funksionet e saj

N literaturn e cila prshkruan proceset e biznesit mund t gjenden shum
prkufizime t siprmarrjes. Prkufizimi m i hershm i siprmarrjes, q daton nga
shekulli i tetmbdhjet, fokusohej n prshkrimin e saj si nj proces ekonomik i cili

Marsela Robo
mban rrezikun e blerjes me mime t caktuara dhe t shitjes me mime t pasigurta.
M von, termi zgjerohet duke e prfshir konceptin e siprmarrjes te faktort e
prodhimit dhe duke i br kshtu nga tre n katr t till (toka, puna, kapitali dhe
siprmarrja). Ky prkufizim i oi t tjert n pyetjen nse siprmarrja kishte ndonj
funksion unik apo ajo ishte thjesht nj form e menaxhimit. Koht e fundit, n
prcaktimin e siprmarrjes u shtua koncepti i inovacionit. Shpikjet dhe risit mund
t lulzojn n shum kategori: risi procesi, risi e tregut, risi produkti, risi faktori
dhe risi organizative. Prkufizimet m t fundit e kan prshkruar siprmarrjen si
prfshirje n krijimin e ndrmarrjeve t reja, ndrsa siprmarrsin si themelues.
Siprmarrja mund t prshkruhet si proces i veprimit q nj siprmarrs ndrmerr
pr t krijuar ndrmarrjen e tij. Siprmarrja sht nj veprimtari krijuese. Ajo sht
aftsia pr t krijuar dhe pr t ndrtuar dika praktikisht nga hii; sht aftsia
pr t nuhatur mundsi atje ku t tjert shohin kontradikta, kaos dhe konfuzion.
Siprmarrja ka t bj me aftsin dhe gatishmrin pr t marr prsipr projektimin,
organizimin dhe menaxhimin e nj veprimtarie t frytshme, pavarsisht rreziqeve
t mundshme, me qllim fitimin.
N ekonomi, siprmarrja sht konsideruar si nj faktor prodhimi, krahas faktorve
t tjer q jan toka, puna, burimet natyrore dhe kapitali. Pra, ajo prbhet nga
veprimtari t shumta t cilat prfshijn krijimin, konceptimin dhe drejtimin e nj
ndrmarrjeje.
Siprmarrja si kompetenc kye prfshin krijueshmrin, inovacionin dhe marrjen e
rrezikut si dhe aftsin pr t planifikuar dhe menaxhuar projekte me qllim arritjen
e objektivave.
Siprmarrja sht disiplina e cila ka nj baz teorike t njohurive. Ajo sht rezultat
kompleks i faktorve social-ekonomik, psikologjik, teknologjik, ligjor dhe
t tjera. Siprmarrja sht nj proces dinamik dhe i rrezikshm. Ajo prfshin nj
shkrirje t kapitalit, t teknologjis dhe t talentit t njeriut. Siprmarrja sht njsoj
e zbatueshme si pr bizneset e mdha, ashtu edhe ato t vogla; si pr aktivitetet
ekonomike, ashtu edhe ato joekonomike. Siprmarrje t ndryshme mund t ken
disa tipare t prbashkta, por secila prej tyre patjetr do t ket disa karakteristika
t ndryshme dhe unike. Siprmarrja sht nj proces. Ajo nuk sht kombinim i disa
ngjarjeve t rastit, ajo sht krkim i qllimshm dhe i organizuar pr ndryshim,
i kryer pas analizave sistematike t mundsive n nj mjedis. Siprmarrja sht
filozofi, sht mnyra se si dikush mendon dhe vepron dhe pr kt arsye ajo mund
t ekzistoj n do fush t jets: t biznesit ose t qeverisjes, n fushn e arsimit, t
shkencs dhe t teknologjis, zbutjen e varfris apo fardo tjetr.

Funksionet e siprmarrjes
Disa nga funksionet kryesore t siprmarrjes jan:
1. Identifikimi i mundsive siprmarrse. Ka shum mundsi n botn e biznesit.
Kto jan t bazuara n nevojat themelore t njeriut, si: ushqimi, veshja, arsimimi

10

BAZAT E SIPRMARRJES

etj., t cilat jan vazhdimisht n ndryshim. Kto mundsi nuk realizohen nga
njeriu i zakonshm, por nga siprmarrs shqisat e t cilve jan m t zhvilluara
se t tjert. Pra, nj siprmarrs duhet ti mbaj syt dhe vesht hapur dhe t
jet vazhdimisht n krkim, t jet krijues, me imagjinat dhe novator.
2. Kthimi i ideve n vepra. Siprmarrsi duhet t jet n gjendje pr t kthyer idet
e tij n realitet. Ai mbledh informacion n lidhje me idet, produktet, praktikat
q i prshtaten krkess n treg. Hapa t mtejshm jan marr pr t arritur
qllimet n dritn e t dhnave t mbledhura.
3. Studimi i fizibilitetit. sht nj studim paraprak q ndrmerret pr t kuptuar
dhe pr t vrtetuar nse idet q ju keni pr nj biznes apo projekt mund t
realizohen n praktik dhe, nse po, a do t jet ky biznes fitimprurs. Pra,
studimi i fizibilitetit shrben pr t gjykuar mbi mundsit e ngritjes s nj
biznesi, si dhe leverdisshmrin e tij. Nprmjet tij i jepet prgjigje pyetjes: Ia
vlen apo jo t investohet pr biznesin n fjal? Aty bhet nj analiz e t gjitha
aspekteve t biznesit, faktorve t jashtm q ndikojn mbi t, si edhe faktorve
t brendshm. Nse rezultati i studimit t fizibilitetit sht i favorshm, ather
kompanis ia vlen q t vazhdoj me investimin pr kt biznes. Nse jo,
ather nuk duhet harxhuar koh dhe nuk duhet rrezikuar pr t investuar n
nj biznes q ka m tepr mundsi t prftoj humbje sesa fitim.
4. Sigurimi i burimeve. Siprmarrsi ka nevoj pr burime t ndryshme: para,
materiale dhe njerz, pr drejtimin e ndrmarrjes me sukses. Funksioni
thelbsor i nj siprmarrsi sht q t siguroj gatishmrin dhe ekzistencn e
t gjitha ktyre burimeve.
5. Ngritja e siprmarrjes. Pr ngritjen e nj siprmarrjeje, siprmarrsi ka nevoj
t prmbush disa formalitete ligjore. Gjithashtu ai prpiqet pr t gjetur nj
vend t prshtatshm, pr t dizenjuar lokalet, pr t instaluar makineri dhe
bn shum gjra t tjera.
6. Menaxhimi i ndrmarrjes. Siprmarrsi ka nj funksion t rndsishm: t
drejtoj ndrmarrjen. Ai menaxhon njerzit, materialet, financat dhe organizon
prodhimin e mallrave dhe shrbimeve. Vetm nj organizat q menaxhohet si
duhet jep rezultatet e dshiruara.
7. Rritja dhe zhvillimi. Pasi ndrmarrja arrin rezultatet e dshiruara, siprmarrsi
ka pr t shqyrtuar nj gol tjetr m t lart pr rritjen e saj t duhur dhe t
zhvillimit.
Siprmarrsi nuk sht i knaqur vetm me arritjen e nj qllimi t caktuar, por
ai vazhdimisht prpiqet t arrij prsosmrin.

11

Marsela Robo

Kontrolloni veten
Plotsoni fjalit:
Opsionet pr karrier jan: 1 ______________ 2 ______________ 3 ______________
Quhet punsim me pages kur ____________________________________________
Quhet vetpunsim kur __________________________________________________
Siprmarrja dallon nga biznesi i thjesht nga ________________________________

Fjalt kye
Identifikoni 6 fjal kye t prdorura n kt msim
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

Kontrolloni progresin tuaj

Jepni dy shembuj pr secilin:
Shrbime qeveritare ______________________________________________________
________________________________________________________________________
Sektori publik ___________________________________________________________
________________________________________________________________________
Sektori privat ___________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Industria ________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Tregtia dhe shrbimet _____________________________________________________
_________________________________________________________________________

12

BAZAT E SIPRMARRJES

Kontrolloni progresin tuaj

Identifikoni 3 ide siprmarrse
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

13

Marsela Robo

1.2. Karakteristikat dhe kompetencat

e siprmarrjes
Thn me nj fjali, siprmarrja i referohet aftsis s nj
individi pr t kthyer idet n veprime konkrete. Ajo
prfshin krijimtarin, novacionin dhe marrjen prsipr
t rrezikut t llogaritur, si dhe aftsin pr t planifikuar
dhe pr t menaxhuar projektet n mnyr q t arrihen
objektivat e vendosur. Kjo mbshtet t gjith veprimtarin
e prditshme si n shtpi, ashtu dhe n shoqri, i bn
punonjsit m t vetdijshm pr kontekstin e puns s
tyre dhe m t aft pr ti shfrytzuar m mir mundsit
e tyre dhe siguron nj bazament t fort pr siprmarrsit
pr t krijuar dhe uar prpara nj aktivitet social ose
tregtar.
Ekzistojn dy koncepte pr siprmarrjen:
-

Koncepti i ngusht i siprmarrjes si aftsi pr t filluar dhe uar prpara

nj biznes.

Koncepti m i gjer i siprmarrjes si aftsi komplekse pr t ndrmarr

iniciativa, pr tu prballur me rreziqet dhe pr t arritur suksesin gjat
jets.

E rndsishme sht t kuptohet q siprmarrja nuk sht vetm nj kategori

ekonomike dhe nuk duhet t lidhet vetm me temn e themelimit t ekzistencs.
T menduarit dhe t vepruarit siprmarrs vrehet n t gjith sistemin funksional
t shoqris q nga ekonomia, feja, shkenca, politika, edukimi e deri te sporti. do
individ, n baz t aftsive q ka, mund t jet siprmarrs n nj fush t caktuar.
Edhe n veprimtarin ton t prditshme ne t gjith jemi nga pak siprmarrs.
Por siprmarrsit e mirfillt, ata t cilt guxojn dhe realizojn vepra t mdha,
kan disa aftsi m t spikatura q i dallojn nga njerzit e zakonshm. Kto jan t
ashtuquajturat aftsi siprmarrse. Gama e gjer e aftsive q shihen si siprmarrse
dhe q jan t dobishme pr siprmarrsit, prfshin si tiparet (cilsit) personale,
ashtu edhe aftsit e fituara. Siprmarrja sht prpjekja pr identifikimin e
mundsive t tregut, rregullimin e burimeve pr t sjell nj ide t re n nj situat
praktike dhe investimin e ktyre burimeve pr t arritur prfitime afatgjata.
Duke veuar karakteristikat kryesore t siprmarrjes, do t thoshim se siprmarrja
sht:
*

14

Veprimtari krijuese: prfshin risin e produkteve dhe teknikave duke

mbajtur parasysh krkesat e tregut;

BAZAT E SIPRMARRJES

Proces dinamik: mban parasysh ndryshimin e mjedisit t jashtm;

Aktivitet i qllimshm: i destinuar pr t sjell fitime ose ndryshime n treg;

Mbartse e rrezikut: vendimet siprmarrse jan t mdha dhe nuk mund

t rikthehen leht dhe t prfshijn pjes t madhe t investimeve.

Kompetencat e siprmarrjes
N dhjetvjearin e fundit, siprmarrja dhe sjelljet siprmarrse kan qen dhe
vazhdojn t jen objektiva t rndsishm pr arsimin dhe politikat e t msuarit
gjat gjith jets si n Bashkimin Europian (BE) n trsi, ashtu edhe n shtetet
antare n veanti. Ajo shihet si burim i fleksibilitetit dhe si risi, si krijuese e
vendeve t puns pr ekonomin dhe, n t njjtn koh, si mundsi interesante pr
zhvillimin dhe mirqenien ose begatin individuale dhe qytetarin.
Po cilat jan ato q quhen kompetenca siprmarrse?
N literaturn pr karakteristikat dhe kompetencat e nj siprmarrsi mund t
veohen tri t tilla kryesore:
aftsit siprmarrse kye,
siprmarrsi si menaxher,
siprmarrsi si siprmarrs.

Aftsit siprmarrse kye

Siprmarrja sht par shpesh si mnyr jetese. Pjesa m e madhe e autorve (n
literaturn e siprmarrjes) fokusohen n karakteristikat dhe cilsit e nj personi
siprmarrs. Zhvillimi i nj fryme siprmarrse sht par shpesh si kriter
kryesor dhe i rndsishm, q ndikon n vendimin pr tu br siprmarrs dhe q
ky siprmarrs t jet i suksesshm n kt fush.
Si cilsi t siprmarrjes mund t rendisim motivimin, nevojn pr autonomi dhe
pavarsi, krijimtarin dhe origjinalitetin, marrjen e iniciativs, marrjen prsipr
t rrezikut, krkimin e mundsive, paraqitjen e qllimeve sfiduese, vetbesimin,
kontrollin e brendshm dhe durimin. Kto cilsi mund t quhen edhe aftsi
siprmarrse kryesore (kye). Kto aftsi kryesore, jo vetm jan t zbatueshme
n nj gam t gjer t aktiviteteve siprmarrse, por ato duhet t jen edhe t
konkretizuara, pra t vihen n veprim. Gjithashtu, sht e rndsishme t bhet
dallimi midis aftsive siprmarrse q ndihmojn n ideimin dhe realizimin e
nj siprmarrjeje t ndershme, nga aftsit pr t mashtruar. P.sh, aftsia pr t
studiuar tregun dhe pr t kapur mundsin m t mir pr t hyr fuqishm n t,
me qllim sigurimin e fitimit, sht aftsi siprmarrse. Ndryshe nga kjo, mashtrimi
me shifrat, taksat, tatimet, fitimin etj. (i ashtuquajturi kontabiliteti krijues), me
qllim fshehjen e realitetit t biznesit, nuk sht aftsi siprmarrse.

15

Marsela Robo
Autor t ndryshm, t cilt jan marr me studimin e siprmarrjes, theksojn q
siprmarrsit kan nj fiksim t vrtet ndaj pushtetit dhe nj nevoj t fort pr
t mbajtur gjithka nn kontroll, dshir pr pavarsi dhe etje pr sukses. Ata e
urrejn autoritetin, por kan, n kundrshtim me mendimin e prgjithshm, vetm
nj dshir t kufizuar pr t ndrmarr rreziqe, pasi ata jan persona q llogaritin
gjithka, madje m tepr edhe se individt q luajn bixhoz. Nevoja pr llojin e
siprmarrsit udhheqs vizionar dhe t fort ndihet m shum si kur fillohet nj
aktivitet siprmarrs, ashtu edhe n periudhat e ndryshimeve t mdha.
Shpesh lidhjet midis siprmarrjes dhe punsimit shikohen si shum t ngushta. T
dyja jan karakterizuar nga nj theks mbi fleksibilitetin, kreativitetin, zgjidhjen e
problemeve etj. dhe jan par shpesh si nj zhvillim i mtejshm prgjat linjave t
njjta (pr shembull, si vetpunsimi). Por duhet br nj dallim midis siprmarrjes
s vrtet (duke filluar nj biznes) me siprmarrjen n pun ose punsimin
(ndoshta duke vendosur n mes vetpunsimin). Dallimet bhen t dukshme pikrisht
n ndryshimin q ekziston midisi funksionit t siprmarrsit si menaxher dhe funksionit t
tij si drejtues i nj biznesi. Edhe pse kompetencat kye ndonjher shihen si tipare t
personalitetit (ju jeni nj siprmarrs i lindur), shum prej ktyre aftsive mund
edhe t zhvillohen gjat jets.

Siprmarrsi si menaxher
Kompetenca e dyt kryesore ka t bj me rolet e siprmarrsit si menaxher:
planifikimin, organizimin, menaxhimin financiar, udhheqjen dhe kontrollin. N
shum raste, analizat prqendrohen n aftsit pr menaxhimin e nj ndrmarrjeje.
Dallohen gjasht lloje aftsish t siprmarrsit si menaxher: menaxhimi operacional,
menaxhimi i personelit dhe organizimi, administrimi financiar, menaxhimi i
marketingut, menaxhimi financiar dhe hartimi i nj plan biznesi.
Krahas funksioneve tradicionale, t tilla si: planifikimi, organizimi, udhheqja dhe
kontrolli, nj biznes i vogl prballet me sfida t reja t menaxhimit. Kjo gj bhet
m e theksuar n rastin e rrjeteve kombtare dhe ndrkombtare t bizneseve, kur
nj siprmarrje luan rolin e nj nnkontraktori furnizues ose ka ekskluzivitetin e
nj korporate t madhe. N mnyr q t jen t aft t operojn me sukses n
strukturat e reja t biznesit dhe n rrjetet e lidhura me to, siprmarrsi-menaxher i
biznesit modern duhet t zhvilloj edhe kompetenca t reja si jan: t pasurit e nj
perspektive ndrkombtare dhe vzhgimi i ndrlikimeve t mundshme, mundsive
dhe rreziqeve n nj mjedis biznesi global; t kuptuarit e zinxhirit rrethues t
prodhimit dhe rrjetit t siprmarrjeve ose sinjalet e ndryshimeve t tregut dhe
tendencave m t reja teknike.

Siprmarrsi si drejtues biznesi

Kompetenca e fundit siprmarrse dhe m interesantja prqendrohet n mnyr
m t qart n rolin e siprmarrsit si drejtues biznesi. Pr t filluar me sukses nj

16

BAZAT E SIPRMARRJES

siprmarrje, pr ta drejtuar at n treg dhe pr t siguruar mbijetesn dhe rritjen

e saj, nevojiten kompetencat e duhura siprmarrse. Kjo kompetenc ka t bj
me performancn individuale t profesionistve, qofshin kta siprmarrs ose t
punsuar. Ajo tregon gamn e plot t problemeve profesionale apo siprmarrse
q profesionistt ose siprmarrsit duhet t prballojn dhe t zgjidhin. Nj
siprmarrs kompetent duhet t jet n gjendje t prdor njohurit, qndrimet dhe
aftsit n mnyr t till q t jet n gjendje t merret n mnyr efektive me
detyrat, problemet, dilemat dhe mosmarrveshjet, q rrjedhin, pr shembull, nga
konkurrenca e fort apo krkesat n ndryshim t konsumatorve.
Sipas Konsorciumit Ndrkombtar pr Arsim pr Siprmarrsi mund t veohen katr
kompetenca t tilla:

Kompetenca e par e rndsishme sht aftsia pr t njohur dhe pr t

analizuar mundsit e tregut. Ajo prbhet nga nj kombinim i veant

i trajtimit t rrezikut, prmbajtjes dhe tregut. Siprmarrsit duhet t
prcaktojn riskun si nj mundsi pr t prdorur ekspertizn e tyre,
m tepr sesa si nj arsye e mundshme pr dshtim. Ata mund t gjejn
mundsit n krkim t mnyrave m t mira pr t kryer nj pun prmes
shpikjeve, shrbimeve dhe qasjeve t reja ose prmes eksplorimit t nj
segmenti t caktuar t popullsis, e cila mund t prgjigjet pr nj prej
produkteve t reja, duke vn n shnjestr mnyrn e jetess ose nevojat,
duke dhn nj produkt ose shrbim m t lir sesa ai q sht aktualisht n
dispozicion, duke aplikuar nj teknologji t re pr t zgjidhur problemet e
konsumatorve n mnyra t ndryshme ose pr t gjetur nj vendndodhje
t biznesit i cili sht m i prshtatshm pr konsumatort.

Kompetenca e dyt sht aftsia pr t komunikuar, pr t identifikuar

mendrisht, pr t bindur dhe pr t diskutuar me konsumatort, klientt,

furnizuesit e shrbimit, konkurrentt, ofruesit dhe aktort e tjer n
mjedisin e biznesit, duke kuptuar m mir nevojat, pritshmrit, kufizimet
dhe krkesat t tyre. Nj siprmarrs duhet t veproj me prgjegjsi ndaj
mjedisit social q e rrethon dhe komunitetit.

Kompetenca e tret sht krijimi i lidhjeve, aftsia pr t themeluar lidhje

me persona dhe aktor t tjer t biznesit, pr t msuar n mnyr t

ndrsjell, krijimi i siprmarrjeve bashkpunuese dhe veprimtarive t tjera
t prbashkta, q synojn arritjen e objektivave t prbashkt. Siprmarrsit
kan komunitetin e tyre ku operojn (Gielen e t tjer, 2003). Nj pik
thelbsore sht zhvillimi i orientimit global dhe i konceptimit pr botn
si nj fush potenciale e puns dhe e ndikimit n biznes (Gibb, 1998). Sipas
Gib, siprmarrsit do t ballafaqohen (n nivelin e shoqris) me zhvillime
t tilla si: zgjerimi i tregun ndrkombtar, konkurrenca n rritje, zgjerimi i
teknologjis s komunikimit, ndrkombtarizimi i standardeve t cilsis,
nj gam m e gjer dhe me shtrirje t ndrlikuara e teknologjive t procesit
t puns, nevoja e konsumatorit pr m tepr diferencim, risi, shrbimet
dhe vler t shtuar dhe nj ndikim t fort n tregtin ndrkombtare nga
nj numr i kufizuar i korporatave.

17

Marsela Robo

Kompetenca e katrt, sipas Gib (1998), integron aftsit kye t siprmarrjes

me aftsin thelbsore pr tu marr me botn e vrtet t siprmarrjes.

Siprmarrsit duhet t jen n gjendje t jetojn me pasigurin e prditshme
dhe madje edhe ta shijojn kt situat. Nj siprmarrs duhet t zhvilloj
sjellje dhe karakteristika siprmarrse personale, t ndrveproj me biznesin
dhe t msoj prej prvojave m t mira t t brit biznes (qarkullimi i
njohurive t mbshtetura n rrjetet personale dhe internet/email). Nj seri
e mtejshme kompetencash sht e lidhur me zhvillimin e organizatave
siprmarrse dhe t t msuarit, menaxhimin e biznesit dhe nj orientim
strategjik fleksibl.

N nivel organizate, siprmarrsit duhet t merren m shpesh me m shum

prgjegjsi dhe pasiguri si rezultat i ristrukturimit, zvoglimit dhe decentralizimit
t organizatave. Sfida m e madhe sht menaxhimi i palve t interesuara n nivel
kombtar dhe ndrkombtar, n kombinim me nj shkall t lart pasigurie dhe
paparashikueshmrie. N krye t organizatave t biznesit, ata duhet t marrin
parasysh rritjen e numrit t bizneseve t vogla dhe t mesme dhe, me konfigurimin
e ri t aftsive t specializuara dhe shrbimeve, ata duhet t jen m konkurrues,
duke hapur, n t njjtn koh, mundsi t reja.
Sipas Tolentino (1998), kjo sht arsyeja pse krijimi i nj ekipi sht aq i rndsishm
pr nj siprmarrs fillestar. Delegimi i prgjegjsive te nj ekip punonjsish
apo edhe kshilltarsh t jashtm i mundson siprmarrsit t prqendrohet n
kompetencat e tij baz, por gjithashtu hap rrugt pr t prmirsuar frytshmrin
dhe gjenerimin e ideve krijuese n procesin e menaxhimit.

Kontrolloni progresin tuaj

Cilat nga pohimet e mposhtme jan t vrteta dhe cilat jan t rreme?
(i) Siprmarrsi ndrmerr rreziqe n konvertimin e ideve n vepra.
(ii) Siprmarrsit n vetvete jan lojtar bixhozi.
(iii) Siprmarrsi prpiqet vazhdimisht pr prsosmri.
(iv) Siprmarrsit nuk lindin, por bhen t till.
(v) Siprmarrsi gjeneron punsim pr t tjert.
(vi) Siprmarrsi sht person i pavarur.
Shkruani dy fjali me fjalt tuaja pr secilin nga kto koncepte:
a) Studimi i fizibilitetit
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

18

BAZAT E SIPRMARRJES

b) Sigurimi i burimeve
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Plotsoni fjalin:
Kompetencat siprmarrse jan ____________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

19

Marsela Robo

1.3. Lidhja e siprmarrjes me prfitimin

social-ekonomik
N vitin 1890, Alfred Marshall ishte i pari q
njohu zyrtarisht rndsin e siprmarrjes si nj
faktor prodhimi. N traktatin t tij t famshm
Parimet e ekonomis, Marshall pohon se ka
riformuluar katr faktort e prodhimit t cilt
deri ather ishin: toka, puna, kapitali dhe
organizimi, duke zvendsuar kt t fundit
me siprmarrjen. Sipas tij, organizimi sht
faktori koordinues, i cili i mbledh faktort e tjer s bashku, dhe Marshall besonte se
siprmarrja sht elementi shtyts i organizimit. Nprmjet nj organizimi krijues,
siprmarrsit krijojn mallra t rinj ose prmirsojn planin e prodhimit t nj
malli t vjetr. N mnyr q ta bjn kt, siprmarrsit duhet t ken nj kuptim
t plot pr industrit e tyre dhe duhet t jen udhheqsit e natyrshm.
Siprmarrja kontribuon n trsin e pasuris shoqrore, duke krijuar tregje t
reja, industri t reja, teknologji t reja, forma t reja institucionale, vende t reja
pune dhe rritje neto t produktivitetit real. Punt e krijuara prmes aktiviteteve t
siprmarrjes ojn drejtprdrejt n shprndarjen e barabart t t ardhurave dhe kjo
arrin kulmin n arritjen e standardeve m t larta t jetess pr popullsin. N kt
mnyr do t rriten gjithashtu edhe burimet n dispozicion t qeverisjes. Kshtu, ato
do t mundsojn q siprmarrja t ofroj shrbime sociale, si spitalet dhe shkollat,
zhvillimin e infrastrukturs dhe t ruaj ligjin dhe rendin.
Kapitalizmi, sistemi i iniciativs s lir private, sht i ngritur mbi parimin themelor
se konkurrenca midis firmave do tu shrbej me mir plotsimit t nevojave t
shoqris. N ekonomin e tregut, sistemi i siprmarrjes private ka arritur rezultate
t paparashikueshme n rritjen e mirqenies ekonomiko-sociale t njerzve.
Nprmjet siprmarrjes realizohen t drejtat themelore t njeriut, t cilat jan: prona
private, fitimi, liria e zgjedhjes dhe konkurrenca.
Prfitimet social-ekonomike nga siprmarrja jan:

1. Siprmarrja krijon punsim.

Ekzistenca e aktiviteteve t biznesit ndikon te punsimi. Bizneset e themeluara kan
nevoj pr njerz q t punojn pr ta.

2. Siprmarrja prmirson cilsin e jets.

Njerzit kan nevoj t punojn pr t mbijetuar, pr t plotsuar nevojat e tyre dhe
pr t knaqur dshirat e tyre.

20

BAZAT E SIPRMARRJES

3. Siprmarrja kontribuon pr nj shprndarje m t barabart t t ardhurave.

Sa m shum aktivitete siprmarrse t ket n nj zon t caktuar, sidomos n
fshatra, aq m shum banort e ktyre zonave kan mundsi t punsohen aty duke
shmangur kshtu largimin e tyre n vende t tjera.

4. Siprmarrja prdor burimet.

Ne mund t prdorim, ti prpunojm dhe ti shndrrojm burimet tona natyrore
pr gjra m t dobishme.

5. Siprmarrja sjell prfitimet sociale prmes qeverisjes.

Burimet e mbledhura nga qeveria kthehen prsri n dobi t njerzve n formn e
shrbimeve, projekteve t infrastrukturs, objekteve shkollore dhe ruajtjes s rendit
dhe qetsis.

21

Marsela Robo

Prmbledhje e kreut 1
Fjalor
Siprmarrs: Siprmarrs sht individi i cili fillon nj siprmarrje. do individ q
siguron t ardhurat n formn e biznesit, kontraktimit apo aktivitetit t lir.
Siprmarrje: - Procesi i veprimit q nj siprmarrs ndrmerr pr t krijuar
ndrmarrjen e tij. Aftsia e nj individi pr t kthyer idet n veprime konkrete.
Ajo prfshin krijimtarin, novacionin dhe marrjen prsipr t rrezikut t llogaritur,
si dhe aftsin pr t planifikuar dhe menaxhuar projektet n mnyr q t arrihen
objektivat e vendosur.
- Pothuajse do biznes apo organizat mund t quhet siprmarrje, mundsisht e
drejtuar nga nj siprmarrs.
Edukimi pr siprmarrsi: Koncepti i t msuarit pr siprmarrsi konsiston n t
gjitha format e edukimit dhe trajnimit, formale dhe joformale, t cilat kontribuojn
pr krijimin e shpirtit dhe sjelljes siprmarrse me ose pa objektiva ekonomik.
Kompetenca e siprmarrjes: Njohuri, aftsi dhe sjellje siprmarrse
Vetpunsim: I vetpunsuar sht ai individ i cili ka nj pun apo nj aktivitet, m
vete apo me nj grup t vogl njerzish, me ose pa punonjs me rrog.
Shpiks: Individi q krijon dika t re, nj produkt, nj treg apo teknik.
ATM (Automatic Teller Machine): Bankomat pr trheqjen e parave me kart.
Lokusi i kontrollit: Shkalla n t ciln nj individ mund t ndikoj n jetn dhe
veprimtarin e tij. Nj siprmarrs beson se ai personalisht sht prgjegjs pr
suksesin apo dshtimin dhe jo faktort e jashtm si p.sh. fati apo t tjer.
Fizibiliteti: kryerje/realizueshmri/plotsueshmri
Studimi i fizibilitetit: sht nj studim paraprak q ndrmerret pr t kuptuar
dhe pr t vrtetuar nse idet q ju keni pr nj biznes apo projekt mund t
realizohen n praktik dhe, nse po, a do t jet ky biznes fitimprurs. Pra studimi
i fizibilitetit shrben pr t gjykuar mbi mundsit e ngritjes s nj biznesi, si
dhe leverdishmrin e tij. Nprmjet tij i jepet prgjigje pyetjes: Ia vlen apo jo
t investohet pr biznesin n fjal? Aty bhet nj analiz e t gjitha aspekteve t
biznesit, faktorve t jashtm q ndikojn mbi t, si dhe faktorve t brendshm.
Nse rezultati i studimit t fizibilitetit sht i favorshm, ather kompanis ia vlen
q t vazhdoj me investimin pr kt biznes. Nse jo, ather nuk duhet harxhuar
koh dhe nuk duhet rrezikuar pr t investuar n nj biznes q ka m tepr mundsi
t sjell humbje sesa fitim.

22

BAZAT E SIPRMARRJES

Kompetenca: Aftsia e individit pr t demonstruar prmbushjen e nj detyre n

nj kontekst t dhn.
Kompetenca profesionale: Trsia e njohurive (Nj), shprehive (Sh) dhe qndrimeve
(Q) q demonstron nj individ gjat prmbushjes s detyrave t puns sipas
standardeve t krkuara, n kushte t caktuara.
Aftsi: Fuqia ose kapaciteti i nj individi pr t vepruar fizikisht, mendrisht,
ligjrisht, moralisht, financiarisht.

Pyetje pr vetvlersim
1. Shpjegoni dallimin midis punsimit me pag, vetpunsimit dhe siprmarrjes.
2. Diskutoni funksionet kryesore t siprmarrjes.
3. Shpjegoni rolin e siprmarrjes n zhvillimin social ekonomik.
4. Siprmarrsit nuk lindin, por bhen t till! Komento rreth ksaj.

Intervista
Intervistoni nj siprmarrs t suksesshm nga drejtimi/profili juaj profesional.
Krkojini atij/asaj t zgjedh dhe t diskutoj pes cilsit siprmarrse q
ai/ajo beson se e kan ndihmuar t bhet nj siprmarrs/siprmarrse i
suksesshm/e suksesshme.

Veprimtari praktike
do nxns zgjedh nj siprmarrs nga historia njerzore (mundsisht nga fusha
q lidhen me drejtimin/profilin tuaj profesional) dhe bn nj krkim shkencor rreth
tij duke prdorur si udhzues pyetjet e mposhtme, pr t zbuluar se far e oi
drejt suksesit kt siprmarrs apo shpiks. Prdorni internetin dhe bibliotekn
pr t gjetur nj informacion t prgjithshm mbi siprmarrsin e zgjedhur dhe
prqendrohuni te pyetjet e mposhtme:
1. far siprmarrjeje/biznesi e bri kt person t famshm?
2. far dshtimi iu desh t prballonte ky person n ndrtimin e mundsis
s biznesit?
3. far po ndodhte n Amerik n kohn q zhvillonte aktivitetin ky
siprmarrs?
4. Cilat jan cilsit personale q e ndihmuan at t bhet i suksesshm?
5. Cili ishte formimi (arsimimi dhe prvojat) e personit q kontribuoi n
mundsit e tij/e saj?
6. A mund t jet ky person nj model pr nxnsit e sotm? Pse?

23

Marsela Robo
Zgjidhni siprmarrsin tuaj t preferuar nga lista e mposhtme dhe zhvilloni
krkimin pr t sipas udhzimeve t msiprme:

William Durant, General Motors

Henry Ford, Kompania e makinave Ford
Motor
John Fitch and Robert Fulton, shpiksit e
anijes me avull
Johann Philipp Reis and Alexander
Graham Bell, telefoni
Thomas Alva Edison, shpiks (llamba
elektrike)
Benjamin Franklin, shpiks dhe botues
John Mauchly and Presper Eckert, George Washington Carver, shkenctar
UNIVAC (Universal Computeric Automatik)
- kompjuteri i par komercial i prodhuar
n Shtetet e Bashkuara t Ameriks

dhe shpiks i gjalpit t kikirikut

Herman Hollerith/Thomas J Watson,

IBM

Charles Goodyear, vullkanizimi i gomave Steve Jobs/Steve Wozniak, Apple

Elias Howe and Isaac Singer, makina Orville and Wilbur Wright, aeroplani
qepse
Gail Borden, qumshti i kondensuar
Levi Strauss, Levi Strauss & Co.
Rowland Hussey Macy Shits me
Bill Gates and Paul Allen, Microsoft
pakic
Dave Thomas, fast food Wendy
Wallace C Abbott, Laboratort Abbott
Samuel Colt, pistoleta me mulli
Eugene McDermott, Texas Instruments
Andrew Carnegie, procesi tungsten i King Gillette, Kompania Gillette (brisqet)
elikut

Henry John Kaiser industrialist,

ndrtues anijesh

Eli Whitney, makina zhveshse e

pambukut

Charles Darrow, krijuesi i lojs Monopoli

Joseph Engelberger babai i robotiks
George Eastman, aparatet fotografike
Steve Jobs (1955-2011) - shpiks dhe
Kodak
krijues i kompjuterit personal, Ipod, Iphone
dhe Ipad

24

Wally Amos, Biskotat e famshme Amos

Tema
SIPRMARRJA
DHE VEPRIMTARIA
NJERZORE

shtjet
2.1. Aftsit siprmarrse
2.2. Lidhja midis qllimeve t siprmarrjes dhe
veprimtarive njerzore
2.3. Natyra, qllimi dhe modelet e veprimtarive
njerzore
2.4 Rreziqet dhe dshtimet e siprmarrjes

Objektivat
N prfundim t ksaj teme do t jeni t aft:

T renditni aftsit kryesore t nj siprmarrsi.

T shpjegoni lidhjen midis siprmarrjes dhe veprimtaris njerzore n aspektin
ekonomik dhe joekonomik.

T tregoni me shembuj konkret t modele t veprimtarive njerzore.

T analizoni shkaqet e dshtimeve t siprmarrjes.

25

Marsela Robo

2.1. Aftsit siprmarrse

Nga sa tham m sipr, siprmarrsi sht individi i
cili krkon mundsi, ndrmerr iniciativa bazuar n rrezik
dhe nprmjet siprmarrjeve t reja vendos se si t prdor
burimet n mnyr sa m efektive. Ai sht i udhhequr nga
nevoja pr arritje dhe jo gjithmon motivohet nga fitimi,
por e prdor fitimin si mas t suksesit.
Nse nga njra an siprmarrja mund t emrtohet
si shpirt siprmarrs ose siprmarrje (me
shpirtin siprmarrs kuptohet nj qndrim q njeh
dhe organizon shanset), nga ana tjetr, edukimi
siprmarrs thekson komponentin edukues, d.m.th.
arsimimin e nj tipi siprmarrs ose t t msuarit pr siprmarrje. Pra, siprmarrja
mund t msohet q n bankat e shkolls. Koncepti i edukimit siprmarrs
(Entrepreneurship Education) vjen nga SHBA-ja, ku edhe sht zhvilluar m tej
si koncept. Edukimi pr siprmarrsi nuk duhet t ngatrrohet me studimin e
mirfillt t biznesit dhe t ekonomis, pasi qllimi i edukimit pr siprmarrsi sht
q t promovoj krijimtarin, inovacionin dhe vetpunsimin. Inkurajimi i shpirtit
t siprmarrjes sht thelbsor pr krijimin e vendeve t puns, prmirsimin e
konkurrencs dhe zhvillimin ekonomik. Kompetenca e siprmarrjes n ditt e
sotme pranohet gjersisht si nj kompetenc baz, q mund t ofrohet nprmjet t
msuarit gjat gjith jets.
Si aftsi siprmarrse mund t prmendim:
aftsi menaxhuese - aftsia pr t menaxhuar me sukses kohn dhe njerzit
(veten dhe t tjert);
aftsi komunikimi;
aftsi pr t shitur ide dhe pr t bindur t tjert;
aftsi pr t punuar n ekip dhe n mnyr t pavarur;
aftsi pr t planifikuar, pr t koordinuar dhe pr t organizuar n mnyr
efektive;
aftsi baz n financ;
aftsi pr t br krkime t efektshme (p.sh, pr tregjet n dispozicion,
furnizuesit, klientt dhe konkurrencn);
aftsi pr t qen i vetmotivuar dhe i disiplinuar;
aftsi pr tu prshtatur;
aftsi shpikse dhe mendim krijues;
aftsi pr t marr prsipr shum detyra;

26

BAZAT E SIPRMARRJES

aftsi pr t ndrmarr prgjegjsi dhe pr t marr vendime;

aftsi pr t punuar nn presion;
kmbngulje;
aftsi konkurruese;
gatishmria pr t marr rreziqe;
aftsi pr tu lidhur dhe pr t krijuar kontakte me t tjer.

Prve ktyre aftsive m t prgjithshme t renditura m sipr, ka edhe disa

aftsi t tjera m specifike apo t lidhura n mnyr t veant me biznesin. Ktu
prmendim:
aftsin pr t hartuar nj plan biznesi pr nj siprmarrje t re;
aftsin pr t hedhur n treg dhe pr t shitur nj produkt t ri apo ide;
aftsit financiare, si mbajtja e ditarit n kontabilitet dhe llogaritja e taksave;
aftsit njohse dhe zbatuese t legjislacionit prkats.
Natyrshm lindin pyetjet: Jan t lindura apo fitohen aftsit siprmarrse? A mund
t trashgohet shpirti siprmarrs ose siprmarrsia dhe nse po, ather si?
Profesori amerikan i siprmarrjes Brukhauz shpjegon mundsit e edukimit
siprmarrs duke br nj krahasim: A mund t msohet dikush q t bhet artist?
Po, sht e mundur tu msosh njerzve teorin e ngjyrave, kompozimin, teorin
e artit dhe aftsi t tjera artistike. Por nuk mund t msohet asnjeri q t bhet nj
Pikaso apo Van Gog i dyt. E njjta gj ndodh edhe me t msuarit pr siprmarrsi.
Mund t edukohen disa prej aftsive siprmarrse, por veanrisht aftsit q jan
t vshtira pr tu transmetuar, si p.sh.: aftsia pr rezistenc, besimi n vetvete dhe
ideja pr t br biznes, jan t lindura, nuk mund t msohen.
Disa karakteristika personale kye, t cilat i bjn njerzit t jen siprmarrs t
suksesshm, jan:
Vizioni: Siprmarrsi i suksesshm duhet t ket nj vizion t qart dhe t
shprehur sakt lidhur me risin dhe dobin q siprmarrja e tij do t sjell n
treg. Ai sht trsisht i prkushtuar ta bj kt vizion realitet, duke marr
prsipr edhe rrezikun.
Vendosmria: Siprmarrsi i suksesshm duhet t jet plotsisht i vendosur t
arrij sukses, madje edhe prball dyshimeve t familjes, t miqve t ngusht
dhe t kolegve. Kjo vendosmri duhet t ushqej prpjekjen e tij t palodhshme
pr ta realizuar vizionin.
Motivimi: Siprmarrs kaprcen t gjitha pengesat n rrugn e tij pr ta br
vizionin realitet.
Fokusimi (prqendrimi): Siprmarrsi duhet ti mbaj syt hapur gjat gjith
kohs e mos t lejoj kurr q koha e muar, energjia dhe burimet e tjera t
shprqendrohen prej projektit.
Devotshmria: Siprmarrsi duhet t jet krejtsisht besnik ndaj projektit, ta
plqej punn e projektit dhe t jet thellsisht i prkushtuar ndaj ideve dhe
besimeve n t cilat bazohet ky projekt.

27

Marsela Robo
Aftsit: Siprmarrsi duhet t ket disa aftsi t caktuara pr t zhvilluar nj
produkt ose shrbim apo pr t realizuar nj ide dhe t gjej mnyrn pr ta
vn at n pun
Pasioni: Siprmarrsi duhet ta doj me t vrtet at far ai/ajo sht duke
br, n mnyr q jo vetm t mos i duket pun e rnd, por ta prjetoj at si
dika q i sjell knaqsi dhe q ai dshiron ta bj.
Prshtatshmria: Siprmarrsi duhet t jet n gjendje t prshtatet vet dhe t
sigurohet personalisht q organizata ka aftsi t prshtatet ndaj sfidave t reja.
Tu lejoj njerzve t shprehin pikpamjet e tyre dhe ti identifikoj problemet
dhe mundsit.
Demonstrimi i vetnjohjes: Siprmarrsi duhet t jet n gjendje t njoh
potencialet dhe dobsit e veta dhe t huazoj shkathtsit, t cilat i mungojn,
prbrenda ekipit t tij.
T menduarit krijues: Siprmarrsi duhet t jet n gjendje t mendoj prtej
ides inovative dhe t merret me shum shtje q kan t bjn me biznesin,
si p.sh., tregu global, ndryshimet teknologjike dhe fuqia e shumllojshme
puntore.

T diskutojm
Cilsit e mia siprmarrse
Vini prpara vetes listn e karakteristikave dhe tipareve siprmarrse dhe
zgjidhni nga kjo list ato cilsi q ju mendoni se i keni.
Mendoni dhe diskutoni pr kohn dhe vendin [shtpi, shkoll, gjat kohs s
lir apo ushtrimit t pasioneve (hobby) tuaja] kur ju i keni shfaqur kto cilsi.
Ndani prvojat tuaja ndrmjet jush duke e filluar diskutimin me fjalit e
mposhtme:
- Un mendoj q jam siprmarrs, sepse ...
- M kujtohet nj koh kur un kam pr t treguar se ...
- Duke qen siprmarrs m bn t ndihem ..., sepse ...
- Duke qen siprmarrs sht e dobishme pr mua, sepse ...
- Duke qen siprmarrs sht e dobishme pr miqt e mi/shokt/
familjen, sepse ...
Zgjidhni nj siprmarrs t suksesshm t cilin do t donit ta kishit si model.
Analizoni dhe vlersoni se far e bn at t jet i suksesshm. A mendoni se
i keni dhe ju ato aftsi?

28

BAZAT E SIPRMARRJES

2.2. Lidhja midis qllimeve t siprmarrjes

dhe veprimtarive njerzore
Si u theksua n temat paraardhse,
siprmarrja sht procesi i krijimit t dikaje
q sht ndryshe nga ajo q ekziston dhe q
fiton m shum vler n saje t prkushtimit,
t kohs dhe t prpjekjeve, duke prfshir
rrezikun financiar, fizik dhe social pr t
prfituar nj shprblim financiar ose nj
knaqsi personale.

1.
2.
3.
4.
5.

Nj nga autort m n z t siprmarrjes,

Shumpiter e lidhi siprmarrjen me krijimin
e pes kombinimeve t reja baz, t cilat
ishin:
Hedhja n treg (prodhimi) e nj produkti t ri;
Futja e nj metode t re prodhimi;
Hapja e nj tregu t ri;
Pushtimi i nj burimi t ri oferte;
Kryerja e nj organizate t re t industris.

E para, hedhja n treg (prodhimi) e nj produkti t ri, ndikon drejtprdrejt n rritjen

e mirqenies njerzore. Katr kombinimet e tjera ojn n uljen e kostove dhe jo
drejtprdrejt n rritjen e mirqenies njerzore. Shpesh dgjojm se n mnyr q
t kemi m shum siprmarrje, kemi nevoj pr individt m krijues. Por cilt
jan tipat (llojet) e siprmarrjeve? Nse do ti referohemi prcaktimit ekonomik
t konceptit t siprmarrjes (si nj veprimtari q prodhon fitim), ather do t
rezultonin 3 tipa kryesor: siprmarrje produktive, siprmarrje joproduktive dhe
siprmarrje shkatrruese.
Aktivitetet siprmarrse n thelb jan t ndryshme n varsi t llojit t organizatave
dhe t krijimtarive t prfshira. Shkalla e siprmarrjes shkon nga projektet vetjake
(edhe sikur siprmarrsi t jet prshir me koh t pjesshme) te ndrmarrjet e
mdha t cilat krijojn m shum mundsi pr punsim. Shum siprmarrje t
niveleve t larta krkojn financime ose burime parash, n mnyr q t ngren
kapitalin e tyre pr t ndrtuar biznesin. N ditt e sotme sht rritur shum
mbshtetja dhe motivimi pr siprmarrjet dhe siprmarrsit e ardhshm. Vet
kuptimi i termit siprmarrje sht zgjeruar duke prfshir elemente t cilat nuk
lidhen domosdoshmrisht me hapjen dhe zhvillimin e nj biznesi, por edhe me
elemente t tilla si, p.sh., kuptimi i siprmarrjes si nj mendim i veant (mendimi

29

Marsela Robo
siprmarrs) i cili t on n formn e siprmarrjes sociale, siprmarrjes politike apo
siprmarrjes s dijes pr t cilat po flitet gjithmon e m shum n ditt e sotme.
sht e rndsishme t theksojm se, pavarsisht fushs s veprimtaris njerzore
ku operojn, tipat kryesor t siprmarrjes jan:
1. Siprmarrjet e biznesit t vogl.
2. Siprmarrjet e nisjes s prshkallzuar. (Kto siprmarrje ndrmerren nga
siprmarrs t cilt krijojn nj kompani duke e ditur q nga dita e par se
vizioni i tyre mund t ndryshoj botn. Ata trheqin investime nga kapitalist
apo siprmarrs t tjer. Puna e tyre sht t krkojn pr nj model biznesi t
riprsritshm dhe t shkallzuar. Kur ata e gjejn at, siprmarrja e nisur e tyre
krkon edhe m shum kapital pr t furnizuar zgjerimin e shpejt.)
3. Siprmarrjet e kompanive t mdha.
4. Siprmarrjet sociale (ndrmerren nga shpiksit q prqendrohen n krijimin
e produkteve dhe shrbimeve q zgjidhin nevojat dhe problemet sociale t
njerzve).
Pavarsisht tipave t siprmarrjeve, qllimi kryesor i tyre sht plotsimi i nevojave
dhe krkesave t shoqris njerzore.
Qllimi kryesor i siprmarrjes sht ti shrbej komunitetit dhe bots son. Energjia
dhe kmbngulja e siprmarrsve duhet t fokusohen n mirqenien publike dhe
jo n fitimin personal. Fitimi i paras sht shprblimi (produkti) dhe jo qllimi
i siprmarrjes! Siprmarrja sht shum m tepr se t brit para. Ajo sht nj
thirrje dhe, si do thirrje tjetr, sht e prqendruar te njerzit; ajo nuk duhet t jet
e prqendruar te siprmarrsi por duhet t jet e gjitha pr t tjert. sht nj thirrje
pr t shrbyer, jo q ju t mund t grumbulloni (para/fitimi), por q ju t mund t
kontribuoni (shrbim/vlera).
Lind pyetja: Pse e themi kt? Nse ju i jeni prgjigjur ksaj thirrjeje t brendshme,
pr t zgjedhur nj karrier t veant ose pr t br nj lloj t veant profesioni,
ather duhet ta kuptoni se qllimi i gjith ksaj nuk sht thjesht t siguruarit e
jetess dhe prmbushja e atyre nevojave dhe knaqsive q prmendm m lart.
Kur nj siprmarrs njeh nj nevoj (problem), ai shkon n krkim t nj zgjidhjeje
(produkt apo shrbim), pr t prmbushur kt nevoj; kur nj siprmarrs
koncepton nj ide pr nj produkt ose shrbim, ai shkon n krkim t nj grupi
njerzish q kan nj nevoj pr t.
Siprmarrsi nuhat nj nevoj t ciln nuk e krijoi ai (problemi) dhe gjen nj mnyr
pr ta prmbushur at (zgjidhja). Me fjal t tjera, siprmarrsi sht vetm nj
instrument i natyrs, nj shrbtor i konsumatorve dhe nj zgjidhs problemesh
pr njerzimin.
Kjo sht arsyeja pse siprmarrja n thelbin e saj sht m tepr nj thirrje dhe jo lloji i
veprimtaris s paras s shtuar (fitimi), por lloji i veprimtaris s vlers s shtuar (shrbimi).
Si do thirrje tjetr, ajo ka dhe shprblimin e vet. Pr shembull, shprblimi i nj
drejtuesi t mir sht q ai t ndiqet nga sa m shum pasues t tij, shprblimi i nj
msuesi t mir sht nj nxns i ditur dhe i prgatitur, shprblimi i nj shpiksi

30

BAZAT E SIPRMARRJES

sht lindja e nj risie etj. N mnyr t ngjashme, shprblimi i nj siprmarrsi t

mir sht fitimi. Me fjal t tjera, shprblimi i thirrjes s nj siprmarrsi pr t
krijuar nj siprmarrje m vler t shtuar sht prfitimi. Ktu hyjn n loj parat.
Parat vijn vetm pasi sht krijuar siprmarrja me vler t shtuar. Kshtu, nse
i futesh nj biznesi me qllimin e vetm t brjes s parave, sht njsoj si t vsh
karrocn para kalit. Ajo q shumica e njerzve nuk arrijn t kuptojn sht se paraja
sht shprblim (nj rezultat/konkluzion/produkt). Ky shprblim nuk vjen vetiu,
por sht rezultat apo produkt i nj veprimtarie apo kontributi t veant.
Qllimi i nj biznesi nuk sht brja e fitimit, por shprndarja e vlerave t shtuara
te klientt. Bizneset nuk ekzistojn pr hir t fitimit, por ekzistojn pr hir t
konsumatorve. Dhe konsumatort ekzistojn, sepse ata kan nevoja apo probleme
q duhet ti zgjidhin dhe i vetmi person mjaftueshm i aft pr ti zgjidhur kto
probleme sht automatikisht nj siprmarrs. Pr kt arsye, siprmarrsi sht
dikush q i sht prgjigjur thirrjes pr t zgjidhur nj problem (kontribute ose
veprimtari) pr nj grup t caktuar njerzish (klient ose treg i synuar) dhe merr
para (rezultati ose prfundimi) si shprblim pr t qen n gjendje q t zgjidh t
gjitha kto probleme. Pikrisht ktu sht pika lidhse e qllimeve t siprmarrjes
dhe veprimtaris njerzore.
Veprimtari njerzore quhen ato veprimtari q ndodhin n mjediset natyrore nn
ndikimin e njeriut. Kto veprimtari njeriu i zhvillon pr t prmbushur nevojat dhe
krkesat e tij materiale dhe shpirtrore, duke filluar q nga nevojat baz t jetess
e deri te knaqsit mendore, shpirtrore, intelektuale etj. Disa lloje t aktiviteteve
njerzore prfshijn industrin, bujqsin, minierat, transportin, ndrtimin, artin,
edukimin, banimin etj. Meqense kto jan edhe fushat ku zhvillohen llojet e
ndryshme t siprmarrjeve dhe, si theksuam m lart, qllimi i siprmarrjes sht
shrbimi ndaj njerzve, pra prmbushja e nevojave dhe krkesave t tyre, ather
kuptohet q veprimtarit njerzore dhe siprmarrja kan lidhje objektive midis tyre.

T diskutojm
Nse jeni nj siprmarrs, do t preferoni:
T zgjidhni nj problem t vetm pr shum njerz apo t zgjidhni shum
probleme pr pak njerz? T dyja? Argumentoni zgjedhjen tuaj.
Sillni shembuj mbi ndikimin q mund t ket nj siprmarrje, q ushtron
veprimtarin e saj n drejtimin tuaj profesional, n mjedisin natyror q e
rrethon. Vini n dukje lidhjen e qllimeve t siprmarrjes me veprimtarin
njerzore.

31

Marsela Robo

2.3. Natyra, qllimi dhe modelet e veprimtarive

njerzore (ekonomike dhe joekonomike)
T gjith ne jetojm n familje dhe do familje,
n varsi t t ardhurave, ka standarde t
ndryshme jetese. N jetn e prditshme t gjith
njerzit, pr t prmbushur nevojat dhe dshirat
e tyre, krkojn lloje t ndryshme mallrash dhe
shrbimesh. Disa antar t familjes suaj duhet t
punojn pr t fituar dhe pr t siguruar nevojat
e familjes. Kshtu, njerzit duhet t angazhohen
n aktivitete t ndryshme t cilat jan t njohura
si veprimtari ekonomike.
N koht e lashta njerzit kishin krkesa t
kufizuara pr tu knaqur. N koht moderne ne
kemi nevoj pr nj shumllojshmri mallrash dhe shrbimesh pr t prmbushur
pjesn m t madhe t nevojave tona dhe pr t rritur standardin ton t jetess. Nga
njra an, krkesa pr mallra dhe shrbime ka uar n zhvillimin e veprimtarive t
ndryshme dhe kto veprimtari jan ndrmarr nga njerzit pr t fituar mjaftueshm
dhe pr t prmbushur dshirat e tyre n rritje. Ekziston nj numr i madh njerzish
t prfshir/t aktivizuar n industri, biznese, profesione dhe aktivitete ekonomike
dhe t biznesit, pr t knaqur nevojat e ndryshme dhe krkesat pr mallra dhe
shrbime.
Veprimtari njerzore quhen ato veprimtari t cilat ndodhin n mjediset
natyrore nn ndikimin e njeriut. Disa lloje t aktiviteteve njerzore prfshijn
industrin, bujqsin, minierat, transportin, ndrtimin, artin, edukimin,
banimin etj.
T gjitha veprimtarit njerzore mund t ndahen n dy kategori t gjera: (i) veprimtari
ekonomike dhe (ii) veprimtari joekonomike.
Puna e nj fermeri, puntori, msuesi, mjeku, tregtari etj. jan shembuj t
veprimtarive ekonomike. Ato kan lidhje kryesisht me prodhimin, shprndarjen
dhe konsumin e mallrave dhe shrbimeve.
Veprimtarit njerzore q ndrmerren pr t siguruar jetesn e njeriut dhe pr
krijimin e pasuris quhen veprimtari ekonomike.
Prve aktiviteteve ekonomike, njerzit gjithashtu ndrmarrin nj numr aktivitetesh
pr knaqsin e tyre mendore dhe shpirtrore. Ata angazhohen n pun bamirsie,
praktikojn fet e ndryshme, zhvillojn veprimtari lodhse argtuese dhe

32

BAZAT E SIPRMARRJES

gjithashtu bjn shum gjra nga dashuria pr t tjert ose nga ndjenja patriotike.
Kto veprimtari jan t njohura si veprimtari joekonomike.
Veprimtarit e njeriut t cilat ndrmerren jo pr ndonj shprblim material
apo pr t fituar, por pr lumturin, knaqsin apo prmbushjen shpirtrore
t dikujt, gjra kto q nuk mund t maten me para, quhen pra veprimtari
joekonomike.
N tabeln e mposhtme jepen ndryshimet kryesore midis veprimtarive ekonomike
dhe atyre joekonomike t njeriut:
Nr. Veprimtari ekonomike

Veprimtari joekonomike

Veprimtarit ekonomike jan t

motivuara nga fitimi ekonomik.

Veprimtarit joekonomike jan

motivuar nga dshira pr t arritur
knaqsin mendore ose shpirtrore.

Nga veprimtarit ekonomike

priten prfitime monetare

Nuk ka knaqsi t till nga

veprimtarit joekonomike.

Veprimtarit ekonomike t ojn

n krijimin e pasuris

Veprimtarit joekonomike t ojn n

plotsimin e knaqsive personale

Pavarsisht ndryshimeve themelore midis dy llojeve t veprimtarive njerzore,

mund t ndodh q nj lloj i veant veprimtarie, i cili n nj rast t caktuar sht
joekonomik, mund t jet ekonomik n nj rast tjetr. P.sh., gatimi, n rastin kur
bhet nga nj shtpiake, sht veprimtari joekonomike, por n rastin tjetr, kur
bhet n nj hotel, sht veprimtari ekonomike.

Llojet e veprimtarive ekonomike dhe joekonomike

Kur njerzit jan vazhdimisht dhe rregullisht t angazhuar n veprimtari t veanta
ekonomike themi se ata kryejn (ose jan t zn me) pun. Veprimtarit ekonomike
jan t lidhura me prodhimin, shprndarjen, kmbimin dhe konsumin e mallrave dhe
shrbimeve. Qllimi kryesor i veprimtarive ekonomike sht prodhimi i mallrave
dhe shrbimeve me qllim pr ti vn ato n dispozicion t konsumatorit. Me fjal
t tjera, veprimtarit ekonomike jan ato prpjekje t cilat jan ndrmarr nga njeriu
pr t fituar t ardhura, para, pasuri pr jetn e tij dhe pr t siguruar knaqsin
maksimale t dshiruar duke prdorur me mjete t kufizuara dhe t pakta.
Tipat e veprimtarive ekonomike jan: profesioni, punsimi dhe biznesi.

33

Marsela Robo

VEPRIMTARIT EKONOMIKE

PROFESIONI

PUNSIMI
BIZNESI

Profesion: quhet do veprimtari ekonomike q krkon njohuri dhe aftsi

t veanta individuale pr tu kryer nga nj individ me qllim q t fitoj
jetesn.
Q
t
konsiderohet
profesion nj veprimtari
SHEMBULL: Profesioni i RROBAQEPSIS
e caktuar, ajo duhet t
karakterizohet nga disa
Produktet: kryesisht veshjet pr individt.
veori, q kan t bjn
Proceset: matje, shnim, qepje, prerje
me objektet dhe produktet
e ksaj veprimtarie, me
Materialet: copa, penj, kopsa
proceset,
mjetet
dhe
Mjetet: makin qepse, gjilpr, grshr..
materialet q prdoren, me
Vendi i puns: rrobaqepsi, reparte t vogla
kushtet n t cilat kryhet
ose ndrmarrje konfeksioni t mdha.
etj. Kto veori i japin
emrtimin nj profesioni t
dhn. T tilla profesione
jan: rrobaqepsia, muratoria, saldimi, msuesia, blegtoria etj.
Nisur nga profesionet, emrtohen edhe individt e angazhuar n veprimtarit
profesionale prkatse (rrobaqeps, murator, saldues, msues, blegtor etj.). Kta
individ quhen profesionist dhe ata ofrojn shrbime t specializuara n kmbim t
tarifave. Pr tu br nj profesionist, individi duhet t ket njohuri t specializuara
dhe kualifikime profesionale. Profesionist t till, si: mjeku, avokati, msuesi etj.,
duhet t ken njohuri t specializuara n mjeksi, n ligjshmri, n msuesi etj.
Ndrkoh profesione t tilla si: shtypshkrimi, rrobaqepsia, pastrimi, zdrukthtaria,
mekaniku, elektricisti etj., krkojn edhe prdorimin e disa aftsive baz t cilat mund t
jen zhvilluar nga prvoja dhe praktika. Kto quhen edhe zanate.

34

BAZAT E SIPRMARRJES

Punsim: quhet do veprimtari ekonomike gjat s cils individi ofron

shrbimet e tij fizike ose mendore pr dik tjetr dhe n kmbim ai merr
rrogn ose pagn.
Personi i cili punson njerz quhet pundhns dhe personi q sht i punsuar
quhet punonjs ose i punsuar. Kshtu, puntort e fabriks, asistentt e zyrave dhe
menaxhert jan t punsuar. Punsimi mund t jet n administratn publike ose
n organizata private.
Ai mund t jet me koh t plot ose me koh t pjesshme, i prhershm ose i
prkohshm.

Biznes: quhet do veprimtari ekonomike q ka t bj me prodhimin dhe

shprndarjen e mallrave dhe shrbimeve me qllim fitimin.
Ai prfshin t gjitha ato veprimtari q drejtprdrejt apo jodrejtprdrejt merren me
blerjen, prodhimin dhe shitjen e mallrave dhe shrbimeve. Pra, prodhimi, minierat,
marketingu, reklama, magazinimi, sigurimet, bankat, tregtia, transporti etj. jan t
gjitha veprimtari biznesi.
Si u tha edhe m lart, njerzit merren edhe me veprimtari joekonomike t cilat nuk
kryhen me qllim apo n kmbim t fitimit t parave, por pr t plotsuar detyrimet
personale, sociale dhe fetare.

VEPRIMTARIT
NJERZORE

EKONOMIKE

PROFESION

PUNSIM

JOEKONOMIKE

BIZNES

SHRIM
SOCIAL

BAMIRSI

NACIONALIZM

35

Marsela Robo

T prforcojm njohurit
I. Plotsoni vendet bosh:
a) aktivitetet ekonomike mund t ndahen n tri kategori:
(i) ______________ (ii) ______________ (iii) ______________
b) Veprimtarit q krkojn njohuri t veanta dhe aftsi quhen ________________
c) Njerzit q punojn rregullisht pr t tjert dhe pr kt n kmbim marrin
shprblim quhen ________________ .
d) Veprimtarit e lidhura me prodhimin e mallrave pr t fituar quhen veprimtari
________________ .
e) Objektivi kryesor ekonomik i biznesit sht ____________________
II. Lidhni secilin prej prkufizimeve t mposhtme me konceptin prkats:
Prkufizimi

36

Koncepti

1.

Nj veprimtari i cila prfshin prdorimin e disa aftsive

themelore t cilat mund t zhvillohen nga praktika.

a) Pun

2.

Veprimtarit njerzore t prodhimit, blerjes dhe shitjes.

b) Profesion

3.

Angazhim i rregullt n nj veprimtari t veant

ekonomike.

c) Punsimi

4.

Veprimtari t cilat krkojn njohuri t posame dhe

aftsi n pun.

d) Zanat

5.

Kur nj person punon rregullisht pr t tjert dhe merr

pag si shprblim.

e) Biznes

BAZAT E SIPRMARRJES

2.4. Rreziqet dhe dshtimet e siprmarrjes

Ju prballeni me rreziqe do dit, p.sh., nuk
mund t kaloni rrugn pa rrezikun q mund
t goditeni nga nj makin. Ngritja nga shtrati,
drejtimi i nj makine si dhe hapja e nj biznesi,
t gjitha kto, prmbajn disa rreziqe. Rreziku
nuk sht gj tjetr vese thjesht mundsia e
dmtimit, lndimit ose humbjes.
Ashtu si individt, edhe pronart e bizneseve
kan nevoj pr t mbrojtur veten kundr
rreziqeve me t cilat ata prballen. sht e rndsishme pr siprmarrsit q t njohin
rreziqet potenciale me t cilat ballafaqohen dhe t prgatitin strategji efektive pr
tia dal mban. sht gjithashtu e dobishme pr siprmarrsit q t hartojn plane
rezerv ose rrug alternative t veprimit. Planet rezerv tregojn se siprmarrsi
sht i ndjeshm ndaj rreziqeve t rndsishme dhe sht i prgatitur pr t trajtuar
rreziqet n varsi t specifikave t tyre.
Bukuria e siprmarrjes sht se ajo sht nj nga ato fusha ku rreziku dhe dshtimi
jan prbrs jetsor. Ata krijojn mundsi pr t msuar nga gabimet dhe pr
ti korrigjuar ato. Nse jeni nj arkitekt dhe projektoni nj ndrtes e cila m pas
shembet ose jeni nj mjek i cili bn nj gabim t pafalshm n operacion, ather
keni dshtuar. Nuk ka kthim prapa. Por nuk ndodh kshtu me siprmarrjen; ajo
sht plot me kthime prapa. Siprmarrja nnkupton rrezik: rreziku i heqjes dor
nga siguria dhe rruga e karriers pr t krijuar dika t re; rreziku i futjes s vetes
dhe familjes n nj stuhi t panjohur t stresit dhe t pasiguris; rreziku i llogaritjes
keq t mundsive ose burimeve t brendshme kur zhytesh n nj siprmarrje t re.

Tregjet
Disa nga rreziqet me t cilat prballen pothuajse t gjitha bizneset prfshijn
konkurrencn, ndryshimet e mimeve, ndryshimet n stil, konkurrencn nga
produktet e reja n treg dhe ndryshimet nga kushtet e luhatshme ekonomike.

Aksidentet
Bizneset prballen gjithashtu edhe me rreziqe fizike prtej atyre t tregut dhe
ndryshimeve ekonomike. Pr shembull, nj drges malli mund t shkatrrohet
pr arsye t ndryshme gjat transportit; nj depo mund t digjet ose sasi t mdha
t inventarit t shtrenjt mund t ken humbur. Ngjarje si kto krcnojn sigurin
e nj biznesi. Ato kushtojn para dhe mund t bjn q nj biznes t dshtoj. Pr
ti prballuar ato, siprmarrsit duhet t jen n gjendje t identifikojn t gjitha
rreziqet e mundshme me t cilat ata prballen dhe pastaj t vendosin mbi masat
parandaluese pr t eliminuar ose zvogluar ndikimin e rreziqeve. Nj siprmarrs
prballet me dy lloje kryesore rreziku: rreziku spekulativ dhe rreziku i pastr.

37

Marsela Robo

Rreziku spekulativ ka t bj me pasigurin nse nj aktivitet do t rezultoj

me fitim ose me humbje. Si t tilla mund t prmendim, p.sh., ndrtimin

e nj fabrike q del t ket kapacitet t gabuar ose mbajtja e inventarit n
nj nivel q del t jet shum i lart ose shum i ult. Kta jan shembuj
t rreziqeve spekulative. Rreziku spekulativ sht i pashmangshm dhe
sht i natyrshm pr vet natyrn e sistemit t siprmarrjeve private.
Rreziku i pastr ka t bj me pasigurin se mund t ndodhin disa ngjarje
t paparashikueshme, t cilat mund t dalin me humbje pr siprmarrjen.
Rreziku i pastr mund t dal vetm n humbje, kurr n fitore. Ky lloj
rreziku prbhet nga rreziqet e tilla si rnia e nj zjarri, nj stuhi, humbje
jetsh t punonjsve apo lndime t konsumatorve n mjediset e biznesit
etj. Rreziku i pastr ekziston kur sht e pranishme mundsia e humbjes,
por shkalla e humbjes s mundshme sht e panjohur. Rreziku i pastr
sht i ndryshm nga rreziku spekulativ, sepse rreziku spekulativ mbart si
mundsin e fitimit, ashtu edhe at t humbjes.
Kur filloni nj biznes, ju automatikisht keni marr parasysh rrezikun; ju keni
ndrmend t fitoni t holla, por gjithashtu e dini edhe se mund t humbni para.
Duhet t jeni t prgatitur q fillimi dhe uarja prpara e nj biznesi nnkupton edhe
nj prpjekje t vazhdueshme pr t gjetur rrug e mnyra me qllim shmangien e
rrezikut. Siprmarrsit e suksesshm arrijn t mbajn nn kontroll rrezikun, sepse
ata llogarisin paraprakisht se sa sht rreziku q ata jan t gatshm t pranojn dhe
pastaj zhvillojn plane pr t kontrolluar rreziqet e mbetura.
Biznesi prballet me shum lloje rreziqesh dhe ju duhet t kuptoni se nuk ka asnj
mnyr pr ti shmangur t gjitha ato. Procedurat e menaxhimit t shndosh t
biznesit mund t minimizojn humbjet e biznesit tuaj, megjithat, sado kujdes t
tregoni me planifikimin dhe menaxhimin, asnjher rreziku nuk mund t eliminohet
trsisht.
Si nj siprmarrs, ju duhet t jeni n gjendje t identifikoni rreziqet me t cilat
prballet biznesi juaj dhe t merrni masat e duhura paraprake pr t minimizuar
humbjet. Prve ksaj, ju duhet t jeni i vetdijshm se nga cilat humbje mund
t mbroheni, duke br sigurimin e duhur t biznesit tuaj. Prndryshe puna dhe
ndrrat e nj jete t tr mund t humbasin n disa minuta. Duhet t keni parasysh
se rreziku nuk duhet t paralizoj zellin dhe entuziazmin e siprmarrsve t rinj.
Ata duhet t jen t gatshm pr t marr prsipr rreziqe t moderuara kur besojn
se ka mundsi t forta q t ken sukses. Pr siprmarrsit, mundsia e humbjes
dhe krcnimi nga rreziku sht njra an e medaljes; ana tjetr e saj, ajo m e
ndritshmja, sht mundsia e suksesit dhe e rritjes s pasuris s tyre. ndrrat nuk
mund t bhen realitet, nse nuk jeni i gatshm t ndrmerrni disa rreziqe!

Veprimtari
Diskutoni n klas mbi perceptimin tuaj mbi dshtimin.
Dshtimi: nj fatkeqsi apo nj kurb e t msuarit? Hartoni nj klaster me mendimet
tuaja. Mund t sillni fakte dhe shembuj t njerzve t cilt sot jan t suksesshm,
por q kan dshtuar n t kaluarn.

38

BAZAT E SIPRMARRJES

PRSRITJE PR TEMN 2

Pun grupi
Detyra: Intervist me siprmarrs vendas
Qllimi i detyrs sht t tregoj se nuk ka
formul paraprake e cila mund t garantoj
nse nj siprmarrs do t jet apo jo i
suksesshm, por jan nj trsi cilsish,
aftsish, karakteristikash dhe rrethanash ato
q prcaktojn suksesin n nj siprmarrjeje.

Veprimtarit
Ndahuni m grupe me nga 5 vet.
Secili prej grupeve zgjedh siprmarrsit q do t intervistoj.
Intervistoni nj deri n dy siprmarrs vendas duke prdorur pyetjet m posht.
Regjistroni rezultatet e do interviste, duke br edhe shnimet prkatse pr
prgjigjet e dhna nga siprmarrsit.
Prcaktoni: a) n cilat prgjigje mendimet e tyre prputhen dhe b) n cilat
prgjigje mendimet e tyre jan t ndryshme apo t kundrta.
Evidentoni cilsit dhe aftsit siprmarrse m t spikatura nga intervistat q
bt.
Raportoni gjetjet tuaja n klas.
Hartoni matricn (ose klasterin) mbledhs bazuar n rezultatin prfundimtar t
puns s grupeve.
Diskutoni n klas mbi rezultatet e puns suaj dhe nxirrni disa konkluzione.
Pasqyroni t gjith hapat dhe rezultatet e puns n flet t mdha, t cilat
vendosini n muret e klass suaj.

Pyetje q mund t bhen gjat zhvillimit t nj interviste me

biznesmen vendas
39

Marsela Robo
Pse vendost t filloni biznesin tuaj? Si ju lindi ideja?
Ku i gjett parat pr fillimin e biznesit?
far aktiviteti kryeni n biznesin tuaj?
far aftsish t veanta ka nj siprmarrs?
A mendoni se jeni nj biznesmen i lindur?
Cila sht cilsia personale q, sipas jush, ju nxiti t bheni biznesmen?
A ju ndihmojn antart e familjes suaj n biznesin tuaj?
Si e motivoni veten? A keni frik nga dshtimi?
N far veprimtarish t tjera siprmarrse keni qen i/e prfshir?
Sipas jush, cila sht gjja m shprblyese e t qenit siprmarrs?
Si do ti ndryshonit planet tuaja nse do tju duhej t fillonit nga e para?
A kishit kryer ndonj trajnim formal apo shkollim pr siprmarrjen?
Si e prcaktoni ju suksesin? do t thot pr ju t jesh i suksesshm?
far ndihme keni pasur gjat hartimit t planit t biznesit?
far bni n kohn tuaj t lir?
Cilat jan msimet m t rndsishme q keni msuar nga prvoja juaj?
far kshille do ti jepnit nj siprmarrsi q aspiron t hap biznes?

40

BAZAT E SIPRMARRJES

Ushtrime pr kreun 1 dhe 2

Renditni avantazhet dhe disavantazhet e:
punsimit,
vetpunsimit.

Argumente pro dhe kundr

Renditni arsyet q ju shtyjn t hapni biznesin tuaj. A jan ato mjaftueshm bindse
pr tju motivuar q t keni sukses?
Renditni arsyet q ju pengojn t hapni biznesin tuaj. A jan pengesa t cilat mund
t kaprcehen?
Nse po, a jeni t prgatitur pr t bashkjetuar me rrezikun? Nse jo, far drejtimi
do ti jepni karriers suaj?

A keni ide siprmarrse?

1. A keni ndonj ide siprmarrse? Shkruajeni at.
2. far dshironi t bheni kur t mbaroni shkolln?
3. far dshironi t keni n jetn dhe karriern tuaj?
4. Si mendoni se do t mund ta realizoni ndrrn (dshirn) tuaj?

A jeni gati pr siprmarrje?

Prgjigju pyetjeve vijuese me P (po), J (jo),? (i pasigurt/e pasigurt).
N baz t prgjigjeve q keni dhn, msoni nse jeni gati pr nj siprmarrje apo
jo.

41

Marsela Robo
Po
1. Paraplqeni q t merrni vet vendime, apo
t jeni zbatues i vendimeve t marra nga t
tjert?
2. A ju plqen konkurrimi? E keni shpirtin e
gars?
3. Si mendoni: Karakterizoheni nga vetdisplina?
4. A i planifikoni punt tuaja dhe a i prfundoni
n koh?
5. Pranoni kshilla nga t tjert?
6. Jeni person q prshtateni leht n do situat?
7. A jeni i gatshm t punoni pa orar, n fundjav
dhe dit pushimesh e festash?
8. Mendoni se keni energji t mdha fizike dhe
emocionale?
9. Keni identifikuar se cilat jan kompetencat
(njohurit, aftsit dhe qndrimet) kye t
domosdoshme pr projektin tuaj siprmarrs?
Mendoni se i keni kto kompetenca?
10. Mendoni se dini ti prdorni me efektivitet
kto kompetenca?
11. A dini si t kontaktoni personat e duhur, t
cilt zotrojn t njjtat kompetenca, pr ti
afruar n siprmarrjen tuaj?
12. I prmbush projekti juaj siprmarrs ambiciet
tuaja pr karrier?

42

Jo

I/E pasigurt

Tema
SIPRMARRJA
DHE BIZNESI
shtjet
1. Format e siprmarrjes
2. Sistemi i siprmarrjes private
3. Faktort e prodhimit
4. NVM-t dhe roli i tyre n zhvillimin
social-ekonomik t vendit
5. Format e organizimit ligjor t biznesit
6. Fillimi i nj biznesi t vogl
Prmbledhje e tems

T ngre biznesin tim...

7. Pun praktike. Simulimi i hapjes

s nj biznesi
Test

Objektivat
N fund t ksaj teme do t jeni t aft:

T prshkruani 4 format e siprmarrjes, avantazhet dhe disavantazhet e tyre.

T analizoni sistemin e siprmarrjes private.

T klasifikoni faktort e prodhimit (toka, kapitali dhe puna).

T shpjegoni rolin e NVM-ve dhe drejtimet kryesore t zhvillimit t tyre n
Shqipri.

T analizoni format e organizimit ligjor t biznesit (person fizik, shoqri tregtare).

T shpjegoni procedurat pr hapjen e nj biznesi t vogl (person fizik ose
shpk).

T simuloni hapjen e nj biznesi n prputhje me profilin profesional prkats.

T zbatoni njohurit e marra pr hapjen e nj biznesi.
43

Andrea Xhavara

Skic nga realiteti biznesor

Loni M., pasi mbaroi shkolln e mesme profesionale Beqir ela n Durrs, nisi
menjher t krkoj mundsi pr t ushtruar zanatin e fituar, at t elektricistit.
Natyrisht, ai fillon nga m e lehta: modernizimi i rrjetit elektrik t shtpis s tij,
ndrtuar q n vitet 70. Pjestart e familjes gzohen tek shohin Lonin t punoj,
me gjith mbeturinat dhe zhurmat q krijon matrapiku, i marr hua te nj shok i
tij. Por ai ka menduar m tej: mezi pret t vij ditlindja e motrs s vogl, pr t
promovuar punn e tij. N festn e organizuar, Loni shfrytzon rastin tu tregoj
t ftuarve ndriimin krejt t ri, pultin e komandimit, elsat dhe prizat e deri te nj
cop tubi t instalimeve. Efekti qe i shpejt: disa miq i krkuan t bj t njjtn gj
n banesat e tyre, kundrejt nj pagese t arsyeshme. Ndonse pr disa muaj
arrin t bj ca para, Loni kupton se me pun n t zez do t mbetej gjithnj
i vockl: ai nuk mund t jet nj adres, nj terminal, nj prgjegjsi e vrtet
ndaj t tjerve. Dhe rasti e sjell t njihet me Ilir V., nj inxhinier elektrik i licencuar. Ai i
propozon t prfshihet n grupin me elektricist, t cilt punojn pr t, kundrejt nj
kontrate mjaft t leverdishme. Inxhinier Iliri shpjegon se ai bashkpunon vetm me
firma ndrtimi, duke siguruar pun voluminoze: rrjeti i furnizimit me energji elektrike
i gjith pallatit dhe instalimet e elektroshtpiakeve, brenda nj afati t caktuar (me
akord). M tej, kontrata me t u garantonte elektricistve nj pages sa 30%
e shums s arktuar nga firma e ndrtimit pr shrbimin, krahas sigurimeve
shoqrore, shndetsore dhe t pensionit, pikrisht si i krkon ligji. Loni punoi
me inxhinier Ilirin pr m shum se dy vjet, t cilit i ra shpejt n sy shpejtsia e Lonit
n kuptimin dhe interpretimin e skicave, por dhe aftsia pr t punuar n grup.
Ndrkoh, prvoja me inxhinierin e shtyu Lonin drejt ides se edhe ai mund t bnte
afrsisht t njjtn gj si inxhinier Iliri. T dilte m vete, duke hapur nj biznes t
tijin! Mund t merrej fare mir me banesat e vogla, me vilat, restorantet, dyqanet
e t tilla si kto. Nj konsulent biznesi i shpjegoi se mund ta realizonte iden e tij
duke u regjistruar si person fizik ose si shpk me ortak t vetm. udi! Ndrsa,
puna me pallatet krkonte licenc, e cila u jepet vetm inxhinierve elektrik t
diplomuar. Nuk i dihet, - mendon Loni, - shkolla q kam kryer, m jep prparsi
pr ta ndjekur at deg!

44

BAZAT E SIPRMARRJES

1. Format e siprmarrjes
Jeta mund t sjell q n nj t ardhme jo t largt, edhe ju t prfshiheni n
menaxhimin e nj siprmarrjeje. Ndoshta mund tju jepet shansi q t krijoni nj
siprmarrje t re, t blini nj siprmarrje ekzistuese apo nj franshiz, sikundr
edhe t trashgoni nj siprmarrje (t trn apo nj pjes t saj).

Njohurit dhe aftsit tuaja mund t shrbenin si nj baz mjaft e knaqshme

pr krijimin e nj siprmarrjeje t re, t lidhur sidomos me profesionin q keni

zgjedhur, por jo vetm. Kurorzimi i karriers suaj me nj siprmarrje t re mund
tju duket, n nj shikim t par, mjaft premtues. Megjithat, ju do t analizonit m
par prgjigjet po dhe kundr ndaj vendimit prfundimtar pr krijimin e saj.
a) Ju mund t argumentoni me objektivitet avantazhet dhe disavantazhet ndaj nisjes
s nj biznesi t ri me an t tabels n vijim. A do ti shtonit ndonj po apo kundr
ksaj tabele?
Avantazhe (Po)

Gjendje e pastr, pa detyrime t vjetra

Mund t blej teknologji moderne
Mund t ofroj nj produkt krejt t ri
Mund t kontrolloj shpenzimet e nisjes

Disavantazhe (Kundr)

Biznes dhe mark produkti e panjohur

Duhet ca koh pr tu futur n treg
Bankat hezituese ndaj bizneseve t reja
Vshtirsi pr punonjs t kualifikuar

b) A ju ka shkuar ndrmend ideja e nj biznesi t ri, t lidhur me profesionin tuaj, pr t cilin

ka nevoj lagjja, bashkia/komuna, rajoni ku banoni apo edhe i gjith vendi yn? N rast se
po, cili rol do tju plqente: pronar-menaxher, njri nga menaxhert apo nj punonjs i ktij
biznesi?

Nse keni vendosur t blini nj siprmarrje ekzistuese, ju sigurisht q i keni marr

q m par t gjitha prgjigjet e mundshme pr pyetjen: Prse kjo siprmarrje sht n

shitje? N krkim t prgjigjes s ksaj pyetjeje vendimtare, ju do t keni prshkuar
nj rrug plot veprime t ngjeshura n koh, si:
Prcaktimi i objektivave t veant mbi llojin e biznesit q doni t blini.
Takimi me shits biznesesh apo broker, pr t par edhe mundsi t tjera.
Krkesa ndaj pronarit t biznesit e pasqyrave financiare pr tre vitet e fundit. (Sa
dyshues keni qen kur ai ka refuzuar tju ofroj ndonj nga informacionet e
krkuara.)
Krkesa pr informacione t tjera t rndsishme, me shkrim.
Vendimi si do ta financonit blerjen e biznesit duke negociuar me bankat, por
edhe me vet shitsin e biznesit. Madje mund t keni rn dakord me t q

45

Andrea Xhavara
ta paguani me shlyerje t vonuar (pay-back), pikrisht me an t fitimeve nga
biznesi i bler.
Zgjedhja e nj eksperti pr caktimin e mimit tuaj pr biznesin n shitje.
Caktimi i nj juristi pr hartimin e kontrats, nse arrihet marrveshja.
a) Ju po shqyrtoni mundsin e blerjes s nj mobilierie ekzistuese. Argumentoni
pse karakteristikat e renditura jan avantazhe (me shenjn +) apo disavantazhe (me
shenjn ) pr blerjen e ksaj mobilierie. A do ta blinit mobilierin me t dhnat e msiprme?
Pse po/jo? Cilat nga t dhnat e mposhtme do t ishin vendimtare pr blerjen ose jo t ktij
biznesi?
Klientel e stabilizuar
Procedura t krijuara
Vendndodhje e paprshtatshme
Mundsi pr tu kredituar nga bankat
Ka probleme t fshehura
Caktimi i vlers s biznesit, i vshtir

+
+

Furnitor cilsor t gatshm

Nuk po nxjerr m fitim
Mundsi pr shlyerje t vonuar (pay-back)
Libra biznesi t sakt
Nevoj pr kreditim
Nuk krkon rinovim teknologjik

+
+

b) N rastin kur keni vendosur t bheni pronar-menaxher i nj biznesi, do t preferonit

blerjen e nj biznesi ekzistues apo hapjen e nj t riu me po at lloj veprimtarie?

Ju mund t veproni si nj siprmarrs edhe me an t nj franshize, nj marrveshjeje

ligjore, e cila ju jep t drejtn t operoni me emrin, procedurat dhe produktet e nj

biznesi tjetr. Nj nga franshizat m t prhapur sot n bot sht McDonalds, me
mbi 30 000 restorante t hapura n rreth 100 vende t bots. Afro e pronarve t
ktyre lokaleve jan siprmarrs t pavarur, t cilt ofrojn hamburger t s njjts
cilsi dhe n t njjtat kushte akomodimi. Dyqanet AMC, Vodafone, serviset e
makinave Benz, Peugot, Ford, disa pika shitjeje dhe shrbimi t Digitalb apo Infosoft,
dyqanet e bizhuteris Penelope, hotelet Rogner, Sheraton etj. jan shembuj t shtrirjes
n rritje t franshizs edhe n Shqipri.
M tej, Libri i mundsive pr franshizat, botim i Departamentit t Tregtis t
SHBA-s, ju njeh me m tepr se 1400 mundsi t kategorizuara si t atilla.
Marrveshja e franshizs sht nj kontrat ndrmjet dy palve, prfituesit dhe
ofruesit, e cila prcakton se far bie dakord t bj secila pal.
Prgjithsisht, prfituesi bie dakord
t paguaj nj shum t caktuar pr t drejtn e franshizs,
t paguaj ofruesin me nj prqindje t t ardhurave nga shitjet t ndjek t
gjitha procedurat e ngritjes dhe zhvillimit t biznesit sipas prcaktimeve t
ofruesit.
Nga ana e tij, ofruesi zakonisht merr prsipr:
t lejoj prfituesin t prdor emrin, logon dhe simbolet e biznesit t ofruesit;
t bj reklam dhe marketing n nivel lokal dhe kombtar;

46

BAZAT E SIPRMARRJES

t zhvilloj trajnim profesional pr prfituesin mbi zhvillimin korrekt t

biznesit;
t furnizoj prfituesin me pajisje dhe mallra me mimet e shumics;
t ofroj ndihm t vazhdueshme n tr kohzgjatjen e kontrats.
Nj shoqja juaj ka ndrmend t blej franshizn e nj firme tepr t njohur pr hapjen
e nj servisi (shitje-shrbim) t pajisjeve informatike. Argumentoni pse karakteristikat e
renditura jan avantazhe (me shenjn +) apo disavantazhe (me shenjn ) pr blerjen e
franshizs s ksaj firme. A do ti sugjeronit shoqes tuaj ta blej franshizn me t dhnat e
mposhtme? Pse po/jo?
E drejta e franshizs, e shtrenjt
Trajnim pr menaxhimin
Nuk lejon aspak t jesh krijues
Produkt i mir, i testuar n treg
Mbshtetje pran bankave pr kredi

+
+

Furnitor pajisjesh t prcaktuara

Shiten vetm mallrat e ofruesit
Parablerje e inventarit
Softe t gatshme pr inventarin
Nevoj fondesh pr blerjen e franshizs

Ju mund t trashgoni nj biznes t trin ose nj pjes t tij. Kjo mund t ndodh
kur nj i afrmi juaj, zotrues i nj biznesi apo i nj pjese t tij, del n pension apo
ndrron jet. Ju mund ta fitoni rishtas pronsin e biznesit (apo t nj pjese t tij) me
an t nj testamenti t pronarit ose, n munges t tij, me nj vendim t thjesht
gjykate. Forma ligjore e biznesit t trashguar mund t jet: person fizik ose shoqri
tregtare.
Ju mund t trashgoni nj biznes, i cili ka operuar me formn ligjore person fizik.
Edhe pse ndoshta mund t jeni i vetmi pronar i ligjshm i ktij biznesi, ligji shqiptar
prcakton se, pr t vazhduar t njjtn veprimtari, duhet t aplikoni n QKR, s
pari, pr mbylljen e tij dhe, m pas, pr rihapjen n emrin tuaj.
Cilin nga vendimet e mposhtme do t merrnit, n rast se, nga nj prind apo i afrmi
juaj, trashgoni nj biznes t profesionit tuaj me form ligjore person fizik. Provoni t
argumentoni vendimin tuaj.
Shitjen e biznesit
Vetm pronar i biznesit

Pronar dhe menaxher i biznesit

Pronar, por punonjs i biznesit

Ju mund t trashgoni nj biznes, i cili ka operuar me formn ligjore t nj shoqrie

tregtare. N rastin e disa pjestarve, ju do t bheshit zotrues kuotash apo
aksionesh t kapitalit t shoqris me po ato t drejta q kan dhe pjestart e
tjer, t garantuara nga Statuti i shoqris. Si t gjith siprmarrsit q punojn pr
bizneset e familjeve t tyre, ju do t shijonit krenarin dhe ndjesin e misionit q
vjen si rezultat i t qenit pjes e siprmarrjes s familjes. Gjithashtu do ti gzoheshit
faktit q biznesi juaj qndron n familje pr m t paktn edhe nj gjenerat. Por,
nuk do tju mungonin edhe disa problematika. Pozicionet drejtuese mbahen nga
pjestar t familjes, pavarsisht aftsive t tyre. Politikat e familjes shpeshher
ndrhyjn n vendimmarrjen e biznesit; dallimi ndrmjet jets private nga ajo e

47

Andrea Xhavara
biznesit zbehet. Si siprmarrs i nj biznesi familjar, duhet t jeni i prgatitur m
tepr pr kompromise, sesa pr vendime e politika personale apo t pavarura tuajat.
Cilin nga vendimet e mposhtme do t merrnit, n rast se do t trashgonit i vetm nj
hotel me formn ligjore t nj shoqrie tregtare? Provoni t argumentoni vendimin tuaj.
Shitjen e biznesit

Edhe menaxher i biznesit

Vetm ortak/aksionar

Edhe punonjs i biznesit

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

biznes fillestar
blerje e nj biznesi

franshiz
marrveshje franshize

biznes i trashguar

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan katr mnyrat e marrjes me biznes?
2. Tregoni dy avantazhe dhe dy disavantazhe t hapjes s nj biznesi t ri.
3. Tregoni dy avantazhe dhe dy disavantazhe t nj biznesi franshiz.

48

BAZAT E SIPRMARRJES

2. Sistemi i siprmarrjes private

Biseda e mposhtme zhvillohet n vitin 1987 ndrmjet Fatmirit dhe daj Benit.
Ky i fundit, pas 40 vjetsh emigracion n SHBA, ka ardhur t takoj t afrmit e tij.
B. Pse ka radh edhe jasht asaj byrektores?
F. Sepse mbarohen shpejt dhe duhet t pressh nj or sa t piqen byrek t tjer.
B. Pse nuk shkojn te nj byrektore tjetr?
F. Sepse kjo sht e vetmja byrektore n t gjith qytetin.
B. Ather shitsja e ksaj byrektoreje qenka pasanike e madhe!?
F. Aspak, ajo merr vetm rrogn q i ka caktuar qeveria.
B. Qenka me leverdi t hapsh nj byrektore tnden private, si thua?
F. Nuk lejohet nj gj e till te ne, sepse prona private pjell kapitalizmin e keq.
B. udi! Gruan time, atje n Amerik, nuk e ndalon njeri t blej vila, ti riparoj dhe ti
rishes, duke fituar pesfishin e rrogs time. Me sa kuptoj, kshtu mund tju mungojn
mjaft gjra t tjera.
F. Nuk t kemi shkruar, sepse ktu hapen t gjitha letrat. Radht e gjata jan t zakonshme
te ne pr t bler ushqimet e prditshme, por edhe mish, vez, vajguri... gjithka me
racion mujor mjaft t pakt. Jemi t gjith n pun, por vetm fal atyre 100 dollarve
q na drgoni n muaj, kemi jetuar ca m mir se shum familje t tjera!
B. Gj e vogl, as 5% e rrogs sime mujore.
F. Ndoshta pr ju, por pr ne jan nj rrog e mir, sepse n bank marrim 7000 lek n
vend t tyre. A e di se me 100 $ ktu te ne blihen dhjet radio Orion? Ato merren me
klering nga Hungaria, duke shkmbyer nj radio me nj ton domate.
B. Shum pak! N Amerik, nj ton domate kushton sa gjysma e rrogs time! Por kshtu
do tju ndodh derisa ta zvendsoni ekonomin e centralizuar me at t tregut!
Ju, sigurisht, e kuptoni se t kundrtat e zbuluara gjat biseds lidhen me faktin
se daj Beni jeton e punon brenda nj sistemi t siprmarrjes s lir dhe t nj
ekonomie tregu, ndrsa nipi i tij punon n nj sistem ekonomie t komanduar.
Deri n prag t viteve 90 shumica drrmuese e vendeve praktikonin ekonomin e
tregut, ndrsa vendet e Europs Lindore dhe disa vende t tjera, at t ekonomis
s komanduar. Shembja e murit t Berlinit shnoi nisjen e kalimit drejt ekonomis
s tregut t ktyre vendeve, si dhe t Shqipris (dy vjet von).
Diskutoni, duke argumentuar me fakte, mbi vrtetsin e dy thnieve:
a) Deri n vitet 90 shqiptart jetonin t barabart n varfri;
b) Q pas viteve 90 shqiptart jetojn t pabarabart n pasuri.
Prse situata e dyt do t ishte pr ju m e preferuar?

49

Andrea Xhavara

Siprmarrja e lir bazohet n tri t drejta themelore: e prons private, e zgjedhjes

s lir dhe e shprblimit.

E drejta e prons private sht e drejta e zotrimit, e blerjes, e shitjes apo

dhe e dhurimit t nj prone. Kshtu, nse shihni tabeln me mbishkrimin
Shitet pr nj ngastr toke, ju mund t arrini nj marrveshje me pronarin
e saj dhe ta blini at. M pas, mund t vendosni t ngrini biznesin tuaj mbi
kt parcel. Po ashtu, ju mund ta jepni me qir at, duke pritur ca koh
sa t rritet mimi i toks pr ta rishitur me fitim, ose mund tia dhuroni
apo tia lini si trashgim nj t afrmi. Madje mund t vini nj tabel tjetr
me mbishkrimin Ndalohet kalimi!. T gjitha sa tham m lart ju lejohen,
sepse jeni pronar n nj sistem t siprmarrjes s lir.

Liria e zgjedhjes nnkupton lirin tuaj pr t hapur nj biznes privat, si dhe

pr t punsuar njerz, pr t investuar par, pr t bler pajisje dhe makineri,
pr t prodhuar e pr t shitur produkte, t cilat ju i konsideroni me leverdi.
E njjta liri i takon t punsuarve tuaj. Ata mund t zgjedhin t punsohen
n biznesin tuaj, njlloj si n nj biznes tjetr, apo n administratn publike
sipas knaqsis q kan nga kushtet e puns, n veanti nga paga. Por liria e
konsumatorit sht ndoshta m e thell. N nj ekonomi tregu, konsumatori
sht sovrani: Bizneset nuk jan aq t lira q t prodhojn mallra apo
shrbime q nuk i dshiron apo i plqen konsumatori, sepse, prndryshe,
ato nuk do t mund t nxirrnin fitim. Shkurt, n nj sistem t siprmarrjes
s lir, njerzit gzojn t drejtn t zgjedhin ato produkte/shrbime apo t
ndjekin cilndo karrier q ata i konsiderojn m t mirat pr veten.

E drejta e shprblimit sht e drejta e do pronari t nj biznesi pr t marr

nj fitim (pas taksave) nga veprimtaria e biznesit t tij. N fakt, motivi i
fitimit personal on n rritjen e bizneseve q, n total, sjellin edhe rritjen
ekonomike t t gjith vendit. Edhe pse jo rrall shfaqen abuzime n kurriz
t punonjsve apo t klientve, konkurrenca rregullon gjithka n nj sistem
t siprmarrjes s lir. Shum shpejt biznesment e kuptojn se mund t
ken fitime m t mdha dhe m afatgjata vetm kur punonjsit dhe klientt
e tyre mbeten t knaqur.

Pranohet pa hezitim se interesi personal sht forca drejtuese e nj ekonomie

tregu. Cilido prpiqet t bj at q e quan se sht e mira pr veten e tij. Bizneset

synojn t rritin fitimet dhe t ulin humbjet; pronart krkojn mimin m t lart t
mundshm pr qiran apo shitjen e nj prone t tyre; t punsuarit duan t zn nj
vend me pag sa m t lart; konsumatort shohin t blejn nj produkt t veant
me mim sa m t ult, por dhe t rritin knaqsit edhe pse me shpenzime t
kufizuara. Ndrkoh tregu, ku konkurrojn ofertat dhe krkesat e shumllojshme,
prshtat t gjitha synimet e lartprmendura me an t nj treguesi t vetm,
mimit. sht pikrisht mimi ai q orienton pronart, bizneset dhe konsumatort
t rishikojn dhe t bjn zgjedhjet e duhura n favor t interesave t tyre vetjake.

50

BAZAT E SIPRMARRJES

Diskutoni:
a) A sht rregulluar prfundimisht e drejta e prons n Shqipri?
b) A ndiheni t lir n zgjedhjen e karriers suaj t ardhme. A ka kufizime q ju t
vazhdoni universitetin, t bheni pjestar i nj biznesi si pronar apo i punsuar n t?
Nse ka kufizime, a i prkasin ato sistemit ekonomik apo rrethanave personale? A sht
e lir zgjedhja e karriers suaj?

Sistemi i siprmarrjes s lir quhet ndryshe kapitalizm. Prve tij, jan edhe dy

sisteme ekonomike t tjera: komunizmi dhe socializmi. Shkurtazi:

Kapitalizmi - Njerzit vendosin lirisht dhe prcaktojn produktet e
nevojshme pr ta.
Socializmi - Qeveria zotron dhe kontrollon industrit parsore (bujqsin
dhe burimet natyrore), ndrsa prodhimi i mallrave dhe shrbimet jan n
dor t privatve.
Komunizmi - do pron sht shtetrore. T gjitha vendimet pr prodhimin e
mallrave apo shrbimeve, bashk me mimet e tyre, si dhe pagat e punonjsve
merren dhe caktohen vetm nga qeveria.

N t vrtet, Shqipria hyri n rrugn e transformimit n ekonomi tregu edhe

pr shkak se sistemi komunist i ekonomis dshtoi plotsisht. Ju, q nuk e keni
jetuar at periudh, nuk mund t prfytyroni ndoshta ushqimet me racion dhe
skamjen e shqiptarve n at sistem. sht e vrtet q pothuaj t gjith e gjenin
nj pun n nj ndrmarrje (vetm shtetrore), por standardi i jetess ishte mjaft i
ult. Me trajtimin e t gjithve si pothuaj t barabart, duke ndaluar nismn e lir
dhe duke mohuar prirjen natyrore drejt interesit personal, ai sistem nuk krijonte
nxitjet e duhura te njerzit. Prkundrazi, lejimi i nisms s lir, liberalizimi i tregtis
s jashtme, privatizimi i ndrmarrjeve shtetrore, prfshirja n ekonomin globale
dhe thellimi i reformave ekonomike i kan futur tashm shqiptart n ekonomin e
tregut, ku ata edhe mund t pasurohen sipas aftsive t tyre.
T gjith pranojn, gjithashtu, se sistemi i ekonomis s tregut nuk sht perfekt.
Ai ka nevoj pr korrigjime t njpasnjshme ndaj dukurive, si: papunsia, krizat,
thellimi i pabarazis ndrmjet t pasurve dhe t varfrve etj., q e shoqrojn at.
Po ashtu, t gjith po e njohin sistemin e siprmarrjes s lir si m t mirin. Duke
qen m afr natyrs njerzore, me motivimin pr t fituar m shum, ai siguron
prodhimtari m t lart dhe standard m t lart jetese sesa sistemet e tjera.
Shum vende t bots kan nj ekonomi mikse ku, krahas privatve, shteti ka mjaft

prona, por edhe siprmarrje. Po ashtu, me institucionet e tij, shteti merr vendime
me ndikim mbi siprmarrjen private dhe mbarvajtjen e ekonomis. T tilla jan,
n Shqipri, miratimi nga Kuvendi i shpenzimeve administrative dhe i investimeve
n infrastruktur, prcaktimi i madhsis s oferts s paras n qarkullim nga
Banka e Shqipris, miratimi i taksave mbi biznesin dhe familjart nga Kuvendi
apo kshillat bashkiak/komunal e plot t tilla si kto.

51

Andrea Xhavara
a) Nse qeveria shqiptare e para viteve 90 do t vendoste rritje pagash dhe shprblime
pr menaxhert dhe punonjsit q bnin nj pun t shklqyer, a do kishim nj ndryshim t
sistemit? Pse po apo pse jo?
b) Pronsia mbi disa siprmarrje paraqitet si m kritike pr ekonomin e nj vendi. Plotsoni
tabeln mbi pronsin, duke shnuar me:
P private; SH shtetrore; P/SH m tepr private; SH/P m tepr shtetrore
Linjat
ajrore

Energjia
elektrike

Shrbimi
postar

Hekurudha

Shrbimi
telefonik

Shqipria
Greqia
Italia
c) far mendoni pr nj privatizim t mundshm t hekurudhave shqiptare?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

liri e siprmarrjes
ekonomi tregu
ekonomi e komanduar
e drejta e prons private

e drejta e liris s zgjedhjes

e drejta e shprblimit
kapitalizm

Pyetje kontrolli
1. Cilat sisteme ekonomike hasen sot n bot?
2. Prse ekonomia shqiptare sht nj ekonomi mikse?

52

komunizm
socializm
ekonomi mikse

BAZAT E SIPRMARRJES

3. Faktort e prodhimit
Nj dark msimore. Po t keni ngrn familjarisht nj dark t shijshme (pica me
fruta deti) n restorantin Shtitorja, duhet tju ket br prshtypje mobilimi i veant i
salls, pikturat n mure, rafti i shisheve me ver, picat q nxirren nga furra me dru me lopata
t gjata, por dhe kameriert me uniform kuq e zi. Nj orkestr shoqron ult nj kngtar
me z t kndshm. Nuk ju kan shptuar, sigurisht, shpjegimet e pronarit pr grurin e
veant t miellit pr pica, furnizimin me fruta deti t freskta drejtprdrejt nga peshkatorja,
e sidomos lvdatat pr kuzhinierin artist i cili sht kthyer nga emigracioni n Itali. Dhe
kur ju i keni kujtuar se lokalin e gjeni gjithmon plot, ai duhet t ket thn frazn e tij
standarde: Eh, mbajtja e restorantit m kushton qimet e koks!
Darka n restorant sht shembull tipik i realizimit t tri t drejtave baz t
nj sistemi t siprmarrjes s lir. Siprmarrsi e ka lokalin pron t tijn, ai e ka
zgjedhur vet aktivitetin, sikundr ju keni zgjedhur nj produkt t veant t tijin:
pica me fruta deti. Por biseda me t tregon se pr t arritur deri te produkti, krahas
tri t drejtave baz, nevojiten edhe disa kontribues t tjer, si: toka, puna, kapitali
dhe siprmarrja.

Frutat e detit jan dhurat e natyrs, ato nuk jan krijuar nga dora e njeriut. T
tilla jan t gjitha lndt e para q vijn nga siprfaqja e toks, nntoka apo ajri,
si: uji, nafta, zhavorri, mineralet, energjia diellore e plot t tjera si kto. Po ashtu,
ekziston natyrshm toka bujqsore, mbi t ciln mund t ngrihet nj ser domatesh,
sikundr trualli mbi t cilin mund t ngrihen ndrtesa banimi, industriale, turistike
apo shrbimesh. T gjith kta kontribues, pa t cilt nuk mund t fillohet krijimi
i asnj produkti, konsiderohen faktor prodhimi dhe cilsohen me nj emr t
prbashkt, toka.
A jan t vrteta (v) apo t rrem (rr) pohimet e mposhtme?
Mielli i pics prfshihet n faktorin tok. ___ Faktori tok i vetm nuk prodhon asgj. ___
mimi i toks pr shoqrin sht zero. ___

mimi i toks pr individin sht zero. ___

Toka sht e ndashme. ___

Toka sht e lvizshme. ___

Kuzhinieri artist, kameriert me uniform kuq e zi, arktari e ndonj tjetr bjn

t mundur q pica e shijshme t prodhohet e t vij n tryezn tuaj. Kontributet e

ktyre personave, pr ofertn e shrbimeve t restorantit, jan fizike dhe mendore,
duke u cilsuar me nj emr t prbashkt, puna. Pra, puna sht trsia e veprimit e
t gjitha burimeve njerzore t punsuar n nj siprmarrje: punonjs t drejtprdrejt,
menaxher si dhe personel tjetr mbshtets. N fakt, njerzit e bjn nj biznes
q t funksionoj! Pa punn nj biznes sht ose i pezulluar prkohsisht, ose i
mbyllur (joaktiv). Faktori pun prfaqson nj vler t konsiderueshme n kostot

53

Andrea Xhavara
e nj biznesi. Ajo mund t varioj nga rreth 12% deri dhe 70% e kostove totale, si
sht rasti i prodhuesve n regjimin fason (konfeksionet apo prpunuesit e lkurs)
n vendin ton.
A jan t vrteta (v) apo t rrem (rr) pohimet e mposhtme?
Puna mund t ndahet nga puntori. ___

Puna mund t magazinohet. ___

Puna sht aftsia pr t punuar. ___

Puna sht burim njerzor. ___

Puntori shet punn e tij, jo veten. ___

Kosto e puns nuk mund t llogaritet ___

Ato q i kan kushtuar pronarit qimet e koks jan, sigurisht, lokali, furra,
magazina, pajisjet dhe orendit, furgoni e deri te thikat e pirunt e prdorur pr
t ngrn picn. Kto produkte, q mundsojn veprimtarin e restorantit pr nj
koh t gjat dhe ndihmojn krijimin e produkteve t tij pa u br pjes e asnj
produkti, konsiderohen faktor prodhimi, duke u kategorizuar me emrin kapital.
Bizneset e sotme prfshijn n faktorin kapital edhe teknologjin, zbatimin e dijeve
dhe t inovacioneve n krijimin e produkteve, aq sa nj term si teknologji e lart
(high tech) e njsojn me modernen. Shembuj t teknologjis s lart n Shqipri jan
vinat krahgjat dhe, sigurisht, sistemi shqiptar Digitalb i shoqruar nga televizort
e importuar HD.
Paraja, si e till, nuk konsiderohet faktor prodhimi, por shrben pr t bler cilindo
nga tre faktort e prodhimit t prcaktuar m lart.
a) N cilin nga tri faktort: toke (t), pun (p), kapital (k) apo n asnjrin (jo f) prfshihen:
Muzika e orkestrs n restorant ___

Zotsia pr t gatuar pica t veanta ___

Uniforma e kamerierit ___

Lopata pr nxjerrjen e pics nga furra ___

Salca e veant pr pica ___

Makina personale e siprmarrsit ___

b) Ndani n tri kategorit e msiprme kontribuesit e krijimit t produkteve t nj biznesi t

profesionit tuaj (t paktn nnt).
Ndoshta, kur keni dal mjaft i knaqur nga restoranti, mund t keni thn me
mend: Sa i zoti ky pronari i restorantit! N fakt, ju thjesht keni pranuar aftsit
e tij si siprmarrs, si nj faktor t katrt t prodhimit. Bashkimi dhe harmonizimi
i tre faktorve t tjer sht siprmarrja e tij! Prgjithsisht siprmarrsit i njihen
katr funksione kryesore:
Iniciativa pr t kombinuar faktort tok, pun dhe kapital, pr t krijuar
nj produkt t mir. Ai sht ndezsi dhe katalizatori i prodhimit, q
harmonizon faktort e tjer pr nj biznes fitimprurs.
Vendimmarrja baz e politikave q prcaktojn kursin e biznesit.
Novacioni, futja e produkteve t reja, e teknikave t reja t prodhimit apo
dhe e formave t reja t organizimit.

54

BAZAT E SIPRMARRJES

Marrja prsipr e rrezikut. N nj sistem kapitalist, siprmarrsi nuk ka

asnj garanci pr fitimin. Koha e shpenzuar dhe prpjekjet e tij mund t
shprblehen me fitime, por dhe me humbje e ndoshta edhe me falimentim.
Po ashtu, siprmarrsi rrezikon reputacionin e tij, si dhe fondet e investuara
nga ai vet dhe partnert e tij.
Nga kndvshtrimi i orientuar nga tregu, restoranti (nj biznes) dhe familja juaj
jeni aktor n dy tregje: tregu i burimeve (i faktorve t prodhimit) dhe tregu i
produkteve, me prfitime pr t dyja palt, q pasqyrohen n tabeln e mposhtme:
Faktori

Pronari

Shprblimi

Toka

Familja

Renta

Puna

Puntori

Paga

Kapitali

Kreditori

Interesi

Siprmarrja

Siprmarrsi

Fitimi

Familjet t cilat drejtprdrejt ose jodrejtprdrejt (me an t pronsis te bizneset)

zotrojn t gjitha burimet (tok, pun, kapital, aftsi siprmarrse) i ofrojn ato n
tregun e burimeve. Bizneset do t krkojn burime n kt treg, sepse ato i duhen
pr t krijuar produktet e tyre. Ndrveprimi i t dy palve n kt treg prcakton
mimin e secilit burim. Pagesat e biznesit, pr burimet e blera, jan shpenzime apo
investime t tij n par, t cilat krijojn fluksin e parave (paga, renta, interesa dhe
fitime), i cili rrjedh pr n familjet shitse t burimeve (faktorve) t prodhimit.
Bizneset kombinojn burimet e blera, duke prftuar produkte, t cilat i ofrojn n

tregun e produkteve. Meq parat e mbledhura nga tregu i burimeve as nuk hahen
e as nuk vishen, familjet do t krkojn ti shpenzojn ato n tregun e produkteve.
Ndrveprimi i krkess me ofertn n kt treg prcakton mimin e do produkti.
Parat e shpenzuara nga familjet formojn t ardhura pr bizneset shitse t
produkteve n kt treg t dyt.

Figura. 3.1. Fluksi qarkullues i produkteve dhe i t ardhurave

55

Andrea Xhavara
Modeli i fluksit qarkullues t produkteve dhe t ardhurave (fig. 3.1) tregon se
familjet dhe bizneset, si aktor kryesor, luajn role t kundrta. N tregun e
burimeve, familjet jan n ann e shitsit (oferta), ndrsa bizneset n ann e blersit
(krkesa). N tregun e produkteve rolet kmbehen. Bizneset jan n ann e shitsit
(oferta), ndrsa familjet n ann e blersit (krkesa). Shkurt, do grup nga kto njsi
ekonomike blen dhe shet.
a) far faktorsh prodhimi ofron familja juaj n tregun e burimeve?
b) far burimesh blen nj biznes i profesionit tuaj n tregun e burimeve?
c) A quhet faktor prodhimi lokali, t cilin biznesi e ka marr me qir?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

faktor prodhimi
toka
puna

kapitali
teknologjia
siprmarrja

tregu i burimeve
tregu i produkteve
fluksi qarkullues i produkteve dhe i t
ardhurave

Pyetje kontrolli
1. Cilt jan katr faktort e prodhimit?
2. Nga dallohet tregu i produkteve nga tregu i burimeve?

56

BAZAT E SIPRMARRJES

4. Ndrmarrjet e vogla dhe t mesme (nvm)

dhe roli i tyre n zhvillimin

social-ekonomik t vendit
Ndrmarrjet e vogla dhe t mesme formojn tashm shtylln kurrizore t
ekonomis shqiptare. Jan pikrisht ato t cilat ju sigurojn librat shkollor,
xhinset q vishni, sufllaqet q hani n pushimin e madh apo CD-t dhe DVD-t
pr kohn tuaj t lir. Ndrkoh nvm-t jan t lidhura ngusht me ndrmarrjet
e mdha, si klient q furnizohen prej tyre, sikundr shum prej nvm-ve i kan
klient ndrmarrjet e mdha. Pr shembull, shoqria Papmetal furnizon me tabak
dhe profile llamarine qindra ndrmarrje t vogla n t gjith vendin, por mund t
blej rafte metalike apo dhe profile llamarine t prpunuara nga nj ndrmarrje e
vogl si Tati. Me gjigantin Fiat, n Itali, jan t lidhura me qindra biznese t vogla t
cilat e furnizojn at me t gjitha pjest e veturs s njohur, duke i ln atij pothuaj
vetm montimin prfundimtar.
Po ashtu, vet shteti me institucionet e tij paraqiten si klient apo edhe si konsumator
i fundm, tepr i rndsishm pr nvm-t. Me an t prokurimit elektronik, t shtrir
pothuaj n t gjith vendin, institucionet publike, me fondet e tyre, sigurojn nga
nvm-t gati t gjitha investimet, produktet dhe shrbimet e planifikuara.
Emrtoni disa biznese t profesionit tuaj, operuese n vendin ton, t cilat u ofrojn
produkte apo shrbime: a) konsumatorve t fundm, b) bizneseve t tjera, c) institucioneve
publike (qendrore apo vendore).
Lind pyetja: Cilat biznese konsiderohen nvm? Kjo varet nga kndvshtrimi dhe
qllimi i formuluesit t klasifikimit pr nvm.

Me qllim q t rregulloj masat dhe politikat shtetrore, Kuvendi i Shqipris

ka miratuar nj ligj t posam, i cili i klasifikon nvm-t n katr kategori, sipas

plotsimit e t paktn njrit nga dy kushtet, numrit t personave t punsuar ose
xhiros vjetore (t ardhurat nga shitjet). Prmbledhtas, ky klasifikim jepet nga tabela
e mposhtme:
Klasifikimi

Numri i t punsuarve

Xhiro vjetore (lek)

Mikrondrmarrje (mkr)

1 deri 9

Jo m e madhe se 10 milion

Ndrmarrje e vogl (nv)

10 deri 49

Jo m e madhe se 50 milion

Ndrmarrje e mesme (nms)

50 deri 249

Jo m e madhe se 250 milion

Ndrmarrje e madhe (nm)

Mbi 250

M e madhe se 250 milion

57

Andrea Xhavara
Njohja e ktij klasifikimi i ndihmon menaxhert e nvm-ve t prfitojn nga
programet e mbshtetjes financiare t qeveris n drejtim t: krijimit t vendeve t
reja t puns, zgjerimit t veprimtarive eksportuese dhe t rritjes s konkurrencs
ndrmjet tyre, nxitjes s investimeve, rritjes dhe forcimit t kualifikimit profesional
dhe t aftsive siprmarrse, zbatimit t teknologjive t prparuara, t zbatimit t
standardeve t cilsis.
Duke konsideruar plotsimin e t paktn njrit nga dy kushtet, klasifikoni bizneset me t
dhnat e mposhtme (xhiro vjetore n lek):
t punsuar 5, xhiro 12 milion

nv

t punsuar 15, xhiro 80 milion

nms

t punsuar 5, xhiro 50 milion

nv

t punsuar 2, xhiro 8 milion

mkr

t punsuar 12, xhiro 52 milion

nms

t punsuar 50, xhiro 250 milion

nms

t punsuar 250, xhiro 250 milion

nm

t punsuar 9, xhiro 10 milion

mkr

t punsuar 9, xhiro 10 milion

mkr

t punsuar 8, xhiro 70 milion

nms

Pr efekt t pagimit t tatimit mbi fitimin, t sigurimeve shoqrore e shndetsore,

t taksave dhe t tarifave vendore, ligji shqiptar i klasifikon bizneset vetm sipas
xhiros vjetore n tri kategori:
Klasifikimi

Xhiro vjetore (lek)

Biznes i vogl (bv)

Jo m e madhe se 8 milion

Biznes i madh (bm)

Mbi 8 milion deri 100 milion

Tatimpagues i madh (tpm)

Mbi 100 milion

a) Cilat nvm mund t prfshihen n kategorin biznes i madh?

b) Cilat nvm mund t prfshihen n kategorin tatimpagues t mdhenj?
Le ti hedhim nj vshtrim t shpejt performancs s sotme e biznesit shqiptar.
Q nga rilanimi i nisms s lir private, liberalizimi i tregtis s jashtme dhe
shprndarja e toks bujqsore nga fundi i vitit 1991, thellimi i privatizimit t
ndrmarrjeve shtetrore dhe nisja e rikompensimit t pronarve gjat vitit 1993 ka
rrjedhur shum uj! Nga qofteshitsit e par ambulant privat, q ndoshta nuk
i keni arritur, ju mund t blini tashm n supermarkete moderne, t drejtoni nj
nga mbi 400 mij makinat q qarkullojn n t gjith vendin, t keni n shtpin
tuaj ndoshta m shum se dy celular, t informoheni pr qindra prodhues
privat vends q zvendsojn importet dhe eksportojn jasht vendit etj., etj. I
padiskutueshm sht roli i biznesit pr kto arritje, i cili, i ndar sipas sektorve
ekonomik, pasqyrohet n diagramin n vijim:

58

BAZAT E SIPRMARRJES

Burimi: Ministria e Financave

Figura. 3.2. Struktura e PPB-s pr Shqiprin

Sidoqoft, jan disa tregues numerik t cilt vn n dukje rritjen reale t ekonomis
s nj vendi, duke dhn mundsin t bhen krahasime edhe ndrmjet vendeve
t ndryshme t bots. Ju, si menaxher biznesi, duhet t tregoni nj vmendje t
veant ndaj treguesit prodhimi i prgjithshm bruto (PPB), vlera totale e t gjitha
produkteve dhe shrbimeve t shitura n nj vit. Nj tendenc n rritje e PPB-s
sht shprehje e rritjes s krkess n treg, pra dhe e mundsis pr t zgjeruar
biznesin tuaj. E till ka qen situata e vendit ton pr vitet 20082010, kur PPB-ja ka
pasur nj rritje mesatare prej 4% n vit. Pr krahasimin e nivelit relativ t jetess,
llogaritet PPB-ja pr frym, duke pjestuar PPB-n me numrin e popullsis. Pr
kt qllim, mund t prdorni tabeln e mposhtme -me t dhna n mij dollar
amerikan (t rrumbullakosura) t FMN-s- pr 10 nga 183 shtete t bots pr vitin
2010.
Nr.

Vendi

PPB/frym

Nr.

Vendi

PPB/frym

10

SHBA

46,9

58

Turqia

10,3

19

Gjermania

40,4

77

Mali i Zi

6,4

23

Italia

34,1

90

Maqedonia

4,5

29

Greqia

27,3

95

Shqipria

3,7

45

Kroacia

13,8

99

Kosova

3,1

a) Duke pranuar se pr vitin 2010 popullsia e Shqipris ishte 3,5 milion banor,
ndrsa PPB-ja pr frym 3700 dollar amerikan, llogaritni vlern n dollar amerikan t
PPB-s pr kt vit. b) A sht e vrtet se do pjestar i familjes tuaj ka marr 3700 dollar
amerikan n vitin 2010?

59

Andrea Xhavara
Tabela tregon qart se jemi nj vend n rrugn e zhvillimit dhe se na duhet mjaft
pun pr tu afruar me vendet e zhvilluara. Kjo arrihet kryesisht me an t rritjes s
PPB-s nga veprimtaria e biznesit shqiptar. Besimi te roli i biznesit pr prparimin
ekonomik t vendit sht i bazuar, sepse, s pari, biznesi mbulon 85% t punsimit,
duke koordinuar aftsit e tij menaxhuese me pjesn drrmuese t forcave aktive
n vend; s dyti, biznesi siguron rreth 70% t buxhetit t shtetit. Ndrkoh 34% e
ktij buxheti shkon pr shpenzime operative dhe investime kapitale, me t cilat
shteti paraqitet si klient apo konsumator i biznesit. Ky bashkpunim ekonomik, i
ndrthurur me masat dhe reformat n favor t prmirsimit t klims s biznesit,
krijon nj partneritet real t shtetit me biznesin, si nj baz e shndosh pr rritjen e
mirqenies dhe punsimit n vendin ton.
Kemi nj strategji t zhvillimit t biznesit dhe t investimeve 20072013, tashm si
nj ligj t miratuar nga Kuvendi i Shqipris. Ajo ka pr mision t siguroj nj rritje
ekonomike t qndrueshme, produktivitet dhe aftsi konkuruese sa m lart, me
an t zhvillimit dinamik t siprmarrjes, nxitjes s investimeve dhe shfrytzimit
m t mir t burimeve natyrore, njerzore e financiare.
Krijimi i nj partneriteti t qndrueshm shtet-biznes sht nj nga prparsit
kryesore t ksaj strategjie. N t jan formuluar 6 parime nga t cilat duhet t
udhhiqet veprimtaria e gjith shtetit pr periudhn shtatvjeare 20072013:
1. Nxitja e t brit biznes; 2. Investimi n edukim, kualifikim dhe t msuarit pr
siprmarrjen; 3. Shndrrimi n ekonomi me produkte dhe shrbime me vler t lart;
4. Zhvillimi i shrbimit t transferimit teknologjik, inovacionit, krkimit e zhvillimit,
partneritetit me universitetet dhe botn akademike; 5. Konsultimi i vazhdueshm
me shoqrin civile dhe organizatat e biznesit; 6. Ngritja e fondevepr realizimin e
projekteve prparsore.
Pr sa i takon aftsis konkuruese, Shqipria z vendin e 123-t n nj klasifikim t
FMN-s pr 183 vende. far tregon ky tregues pr eksportet shqiptare n bot?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

nvm sipas mbshtetjes
shtetrore
nvm sipas xhiros vjetore

prodhim i prgjithshm bruto

prodhim i prgjithshm bruto
pr frym

strategji
zhvillimi

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan dy klasifikimet kryesore pr ndrmarrjet e vogla dhe t mesme?
2. far tregon prodhimi i prgjithshm bruto pr frym?

60

BAZAT E SIPRMARRJES

5. Format e organizimit ligjor t biznesit

Nse do t doni t hapni nj biznes t ri, ju duhet t keni zgjedhur q m par
formn e tij ligjore. Zgjedhja e saj sht nj nga momentet m t rndsishme t
krijimit t biznesit tuaj. sht pikrisht forma ligjore q prcakton se cili i merr
vendimet, cili ka kompetencn (t drejtn dhe prgjegjsin) e prfaqsimit t
biznesit ndaj t tjerve (t tretve), cili prgjigjet pr detyrimet ndaj t tretve dhe
deri n far mase, si ndahen fitimet e t tjera t tilla si kto.
Sipas ligjit shqiptar, nj biznes mund t zhvillohet n njrn nga dy format: si
tregtar (person fizik) ose si shoqri tregtare (person juridik). Pr prmbushjen e
krkesave si dhe t objektivave t siprmarrsve, ligji shqiptar mundson katr
forma organizimi t shoqrive tregtare: kolektive (SHK), komandite (SHKM), me
prgjegjsi t kufizuar (SHPK) dhe aksionare (SHA).

Figura 3.3. Format e organizimit ligjor t biznesit

N rolin e krijuesit t nj biznesi t ri, vlersoni pr nga rndsia, n nj total prej 100
piksh, secilin nga kriteret pr zgjedhjen e forms ligjore:
Kriteri pr zgjedhjen e forms ligjore t biznesit

Pik

Shkalla e tatimit
Shkalla e prgjegjsis pr detyrimet ndaj t tretve
Mundsia pr t pasur ortak t tjer
Mundsia pr t marr kredi
Lehtsia pr t menaxhuar biznesin
Totali

100

61

Andrea Xhavara
Ju mund t regjistroheni me formn tregtar (person fizik), e cila ju jep mundsin
t jeni njhersh pronar dhe menaxher i biznesit tuaj. N kt rast, ju do ti merrni
vet t gjitha vendimet, duke gzuar apo psuar t gjitha pasojat prej tyre. Ndrkaq,
sipas ligjit, pr detyrimet ndaj t tretve prgjigjeni me t gjith pasurin tuaj
personale si t krijuar nga biznesi, ashtu dhe jasht tij! Kuptohet, fitimi nga biznesi
(pas pagimit t taksave) sht krejt i juaji!
Ju mund t zgjidhni formn ligjore shoqri me prgjegjsi t kufizuar (shpk),
kur jeni nj ose m shum ortak. Me kt form, vendimet strategjike merren nga
Asambleja e ortakve, votat e t cilve jan n prpjestim t drejt me pjesn e
zotruar n kapitalin e shoqris. Ndrkaq menaxhimi dhe vendimet e prditshme
merren nga administratori, i emruar nga Asambleja. Pr detyrimet ndaj t tretve,
prgjegjsia e shoqris kufizohet deri n vlern e kapitalit t saj, pa kaluar te pasuria
personale q ortakt mund t ken jasht shoqris. Kuptohet, fitimi i fundvitit
do t ndahet ndrmjet ortakve n prpjestim t drejt me pjesn e zotruar n
kapitalin e shoqris.
Pra, nse doni t jeni bossi i vetm i biznesit tuaj, mund t zgjidhni njrn nga dy
format ligjore: person fizik ose shpk me ortak t vetm. N rastin e fundit ju do t jeni
njhersh pronari (ortaku i vetm) dhe administratori i biznesit tuaj.
a) A sht e vrtet se n nj shpk ortaku zotrues i 30% t kapitalit t shoqris merr m
pak fitim fundviti se ortaku kontribues i 20% t tij?

Po Jo

b) A sht e vrtet se prgjegjsia e nj biznesi ndaj t tretve sht m e leht me formn

ligjore person fizik, sesa me formn shpk me ortak t vetm?

Po

Jo

c) Zgjidhni formn ligjore m t prshtatshme pr bizneset e renditura m posht:

Pronart dhe biznesi n krijim

Forma ligjore
m e prshtatshme
Person fizik

Shpk

Dy vllezr hapin nj servis automjetesh

Hidraulik i vetm
Babai, i biri dhe e bija kan ndrtuar nj hotel
Arbri do t hap nj mobilieri me 10 puntor
Nj kuzhinier hap restorantin e tij
d) Diskutoni far pasojash negative mund t sillte regjistrimi i servisit si person fizik n
emr t njrit nga dy vllezrit (rasti i par).
Ju mund t zgjidhni formn ligjore shoqria aksionare (sha) kur jeni nj ose m
shum persona, me mendimin e prbashkt pr tu br aksionar t saj. Me kt

62

BAZAT E SIPRMARRJES

form, vendimet strategjike merren nga Asambleja e aksionarve, votat e t cilve

jan n prpjestim t drejt me pjesn e zotruar n kapitalin e shoqris. Ndrkaq,
menaxhimi dhe vendimet e prditshme merren nga administratori ose Kshilli i
administrimit (kur jan m shum se nj), i/t emruar nga Asambleja. Pr detyrimet
ndaj t tretve, prgjegjsia e shoqris kufizohet deri n vlern e kapitalit t saj, pa
kaluar te pasuria personale q aksionart mund t ken jasht shoqris. Kuptohet,
fitimi i fundvitit (dividendi) do t ndahet ndrmjet aksionarve n prpjestim t
drejt me aksionet e zotruara, prbrse t kapitalit t shoqris.
Kuptohet leht q nse do t donit t ishit bossi i nj shoqrie aksionare, ather
do tju duhej t zotronit t paktn 51% t aksioneve t saj.
a) Vihuni n rolin e kshilltarit t nj siprmarrsi, i cili krkon t dij se cila do t ishte
forma ligjore m e paraplqyer pr donjrn nga situatat e renditura:
Situata

Person
fizik

shpk

sha

Pronari dshiron t transferoj pronsin sa

m thjesht t jet e mundur

Krijuesi dshiron t kontrolloj trsisht t

gjitha veprimet e biznesit t tij

Pronari dshiron ti jap t bijs nj pjes t

biznesit pa shum burokraci

Biznesit i duhen 1 milion lek, por nuk mund

t marr dot m nj kredi bankare

Biznesit i nevojiten 100 milion lek pr tu

zgjeruar

Pronart e biznesit nuk duan t prgjigjen pr

detyrime prtej kontributit vetjak n kapital

b) Prse zotrimi edhe vetm 40% t kapitalit n praktik konsiderohet i mjaftueshm pr t

kontrolluar nj shoqri aksionare?
Ju mund t zgjidhni formn ligjore shoqri kolektive (shk) kur jeni dy ose m
shum persona fizik, me kontribute t barabarta n kapitalin e shoqris. Me
kt form, vendimet strategjike mund t merren si nga Asambleja, ashtu edhe
nga do ortak. Pra, n shoqrin kolektive, nj ose disa ortak mund t veprojn
sikur t ishin persona fizik t vetm, duke u pranuar pa diskutim nga ortakt e
tjer! Ndrkaq, menaxhimi dhe vendimet e prditshme merren nga administratori,
i emruar nga Asambleja. Pr detyrimet ndaj t tretve ortakt prgjigjen si persona
fizike, pra me t gjith pasurin e tyre personale si t krijuar nga biznesi, ashtu dhe
jasht tij. Kuptohet, fitimi nga biznesi pr ortakt (pas pagimit t taksave) do t
ndahet n mnyr t barabart.

63

Andrea Xhavara
Tregoni dy avantazhe dhe dy disavantazhe pr seciln nga format: person fizik, shoqri me
prgjegjsi t kufizuar dhe shoqri kolektive.
Forma ligjore shoqri komandite (shkm) sht nj miks i shk me shpk. Disa nga
ortakt kan prgjegjsi t pakufizuara (pranohen si persona fizik), ndrsa disa
ortak t tjer kan prgjegjsi t kufizuara deri n kontributin e tyre n kapitalin e
shoqris. Kjo form pothuaj nuk haset fare n regjistrimet e biznesit shqiptar. Por
mund t prdoret kur ortakt themelues pranojn t mbajn prgjegjsi m t forta
se ortakt e ardhur rishtas.
Duke vshtruar prgjegjsin ndaj t tretve, shpk dhe sha quhen edhe shoqri pr kapitale,
ndrsa shk dhe shkm quhen edhe shoqri pr persona. Prse?
Ju mund t keni nevoj t shfletoni ligjin nr. 9901, dat 14.4.2008, Pr tregtart dhe
shoqrit tregtare, t cilin mund ta gjeni duke krkuar n internet n www.qpz.gov.
al, n web site Qendra e Publikimeve Zyrtare.

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

person fizik
shoqri tregtare
shoqri kolektive
shoqri komandime

shoqri me prgjegjsi t kufizuar

shoqri aksionare
ortak
aksionar

Asamble
administrator
kshill
administrimi

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan katr format e shoqrive tregtare?
2. N cilat forma prgjegjsia ndaj t tretve shtrihet edhe n pasurin personale?

64

BAZAT E SIPRMARRJES

6. Fillimi i nj biznesi t vogl

Statistikat thon se pr dilemn e hapjes s nj biznesi, n do moment, rreth
gjysma e t rriturve t nj vendi kan iden t hapin nj biznes t vetin, ndrsa
vetm m pak se 10% e tyre e bjn at. Shum njerz e lidhin refuzimin pr t hapur
nj biznes me mungesn e parave, nevojn pr nj ide biznesi krejt t re apo mundsin
e dshtimit. Por realiteti tregon krejt t kundrtn! Sipas QKR-s, deri n gusht t
vitit 2011 n Shqipri operonin rreth 145 mij biznese, ndrsa vetm n periudhn
janar-gusht 2011 ishin hapur mesatarisht afro 1100 biznese t reja pr do muaj.
N SHBA, vendi m i zhvilluar i bots, pr t njjtin numr banorsh sa popullsia e
Shqipris, hapen rreth 980 biznese t reja n muaj, pra m pak se n Shqipri, nj vend n
rrugn e zhvillimit! Si do ta shpjegonit ju kt diferenc?
Nse ju do t donit t dilni m vete me nj biznes tuajin, do tju sugjeronim nj nisje
duke br bashk katr elementet (PBMSH), si tregohen n figurn e mposhtme:

Figura 3.4. Elementet e nisjes s nj biznesi

Ndr veprimet e para pr nisjen e nj biznesi, renditni, sipas gjykimit tuaj, secilin nga
veprimet e poshtshnuara pr katr elementet PBMSH me numrat nga 1 n 5 (veprimi m
i fundit pr tu br):
Pozicionimi

Hapja e nj numri llogarie pr biznesin

Zgjedhja e nj emri tregtar pr biznesin
Hapja e nj adrese e-mail
Identifikimi i nj vendi pr biznesin
Blerja e nj numri telefonik

Burimet

Organizmi i nj grup-biznesi fillestar

Blerje pajisjesh e makinerish
Caktimi i menaxherve
Kursi pr menaxhimin e nj biznesi
Krijimi i fondit vetjak n par i nisjes

65

Andrea Xhavara

Motivimi
Pun pr biznesin mbi 40 or n jav
Prgatitja e nj plani biznesi
Prpjekje pr promovimin e biznesit
Zhvillimi i produktit/shrbimit
Thellimi i t menduarit pr biznesin

Shkmbimi
Krijimi i t ardhurave nga shitjet e para
Marrveshje furnizimi me kredi
Prcaktimi i mimeve t shitjes
Gjetja e kreditorve pr biznesin
Marrveshje me dyqanet e pakics

Qendra Kombtare e Regjistrimit (QKR) sht institucioni i vetm prgjegjs

pr regjistrimin e biznesit. Fillimi i puns s saj, n shtator t vitit 2007, shnon
nj nga arritjet kulmore t reformave q synojn prmirsimin e klims s biznesit
n Shqipri. Fal saj tashm ju mund ta regjistroni biznesin tuaj kudo, brenda nj
dite dhe me kosto vetm 100 lek! Pr kt qllim, mjafton t paraqitni krkesn
tuaj (t aplikoni) pr regjistrim pran njrit nga 30 sportelet e QKR-s t hapura
pran bashkive kryesore apo 2 sporteleve pran Dhomave t Tregtis n Tiran dhe
Durrs. Me an t QKR-s, regjistrimi i biznesit u shndrrua nga akt ligjor n nj
akt administrativ. Ky ndryshim thelbsor e kaloi Regjistrin tregtar nga gjykatat n
QKR. Duhet thn se disa shtete t rajonit ton, si: Maqedonia, Mali i Zi, Kroacia,
nuk e kan br akoma kt reform.
Shrbimet e QKR-s realizohen nga sportelet e saj. Pr hir t lidhjes online t
ktyre sporteleve me zyrn qendrore t QKR-s n Tiran -pavarsisht ku e zhvilloni
biznesin tuaj- nga cilido sportel, mund:
t merrni nj Certifikat regjistrimi pr biznesin tuaj,
t trhiqni nj ekstrakt pr t dhnat e cilitdo biznes,
t merrni miratimin pr nj emr tregtar,
t aplikoni pr ndryshimin e t dhnave t biznesit tuaj,
t aplikoni pr mbylljen e tij etj.
Pr do shrbim, ju komunikoni vetm me npunsin e sportelit dhe jo me
npunsin vendimmarrs t zyrs qendrore n Tiran, i cili caktohet me short! Kjo
mnyr funksionimi heq mundsit pr korrupsion, sepse ju e dini q pr do
shrbim, detyroheni t paguani vetm 100 lek dhe nuk dini k t korruptoni.
Pse moskontaktimi me vendimmarrsin redukton burokracin?
QKR mban Regjistrin tregtar t Republiks s Shqipris, i cili sht elektronik
dhe i hapur pr publikun. Pra, ju mund t nxirrni informacion pr cilindo biznes
q ju intereson (sipas emrit ose sipas NIPT-it). Pr kt mjafton t hyni n web site t
QKR-s (www.qkr.gov.al) dhe t printoni nj ekstrakt t thjesht t atij biznesi.
Ndryshe, mund t themi se QKR realizon transparencn e operatorve t biznesit
n treg.
Ju mund t aplikoni pran QKR-s pr do ndryshim n dinamikn e jets shoqrore
t biznesit tuaj: mund t regjistroni adresn e re, ndryshimin e administratorit,
t statutit, t pjesmarrjes n kapital etj. Kto shrbime, q m par n Gjykat

66

BAZAT E SIPRMARRJES

kushtonin koh e para, kryhen t gjitha brenda nj dite, me kosto simbolike 100
lek. Ndrkoh, natyra e ktyre shrbimeve na jep t drejtn q ta konsiderojm
QKR-n si nj gjendje civile t biznesit operues n Shqipri.
a) Pse themi q transparenca e operatorve n treg i shrben investitorve shqiptar
dhe t huaj, por dhe qeveris qendrore apo asaj vendore?
b) Zbrtheni metaforn gjendje civile, e prdorur pr QKR-n, duke paralelizuar
zhvillimin e nj biznesi me jetn e nj njeriu.
QKR-ja zbaton parimin e miratimit t heshtur. Pra, kur ju nuk merrni prgjigje
n afat, ather QKR-ja bn automatikisht si regjistrimin e biznesit (pas 1 dite),
ashtu dhe regjistrimin e tij (pas 45 ditsh), respektivisht, nga data e aplikimit.
Shkurtas, mund t themi se QKR-ja funksionon si nj qendr me nj ndales (One
Stop Shtop), nj form moderne e organizimit t nj institucioni publik.
Pse zbatimi i parimit t miratimit t heshtur redukton burokracin?
Le ta zm se e keni ndar tashm mendjen: Do t hapni nj biznes t vogl, por
doni t mbeteni bossi i tij. Si e kemi prmendur m lart, keni dy opsione pr
regjistrimin e tij: a) ose si person fizik, b) ose si shpk me ortak t vetm. Ju,
sigurisht, do t dshironit t dinit dika pr dallimet e ktyre dy opsioneve si n
procedurn e regjistrimit, ashtu dhe n kosto.
Pr regjistrimin n t dyja opsionet, ju krkohet i njjti dokument: karta e identitetit.
Ndrkaq, pr regjistrimin si shpk me ortak t vetm, ju krkohen edhe dy
dokumente t tjera: Akti i themelimit dhe Statuti i shoqris, t firmosura te noteri,
q sot kushtojn rreth 20 000 lek. T nesrmen e aplikimit, q n t dyja opsionet
ka kushtuar vetm 100 lek, mund t paraqiteni n cilindo nga sportelet e QKR-s
pr t marr Certifikatn e regjistrimit, pavarsisht se ku keni aplikuar.

Mbani mend! Me marrjen e ksaj certifikate fillon menjher llogaritja e taksave si

dhe e sigurimeve shndetsore e shoqrore pr biznesin tuaj.
Nxirrni nga uebsajti i QKR-s, pr subjekte tregtare t njohura nga ju, nj ekstrakt t
thjesht pr:
a) nj person fizik,
b) nj shpk me nj ortak t vetm,
c) nj shpk me dy ortak.

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

pozicionim i biznesit
motivim pr t br biznes
burime t biznesit

shkmbim biznesor
regjistrim i biznesit
QKR

sportel online
miratim i heshtur
transparenc e tregut

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan katr elementet e nisjes s nj biznesi?
2. Ku qndron ndryshimi midis regjistrimit t biznesit n QKR nga ai n gjykat?

67

Andrea Xhavara

Prmbledhje e tems
1. Ju mund t prfshiheni n menaxhimin e
nj siprmarrjeje duke krijuar nj siprmarrje
t re, duke bler nj siprmarrje ekzistuese
apo nj franshiz ose me trashgimi. Pr t
vendosur, ju duhet t analizoni avantazhet
dhe disavantazhet pr secilin rast t
veant. Krijimi i nj siprmarrjeje t re
sht mjaft premtues, megjithse fitimi
sht jo gjithnj i garantuar.
2. Kapitalizmi, socializmi dhe komunizmi
jan tre sistemet ekonomike t praktikuara
n historin e re t bots. Kapitalizmi
bazohet n t drejtat e prons private, t
zgjedhjes s karriers dhe t shprblimit.
Komunizmi njeh vetm pronn shtetrore
dhe nuk e lejon siprmarrjen e lir.
Sistemet e tjera jan mikse. Komunizmi
dshtoi n Shqipri si sistem ekonomik.
Ai siguronte pun pr t gjith, por jo
stimuj ekonomik. Shqipria e pasviteve
90 sht shndrruar n nj vend t
ekonomis s tregut, duke prparuar n
rrugn e zhvillimit ekonomik e shoqror
t saj.
3. Faktort e prodhimit, ndryshe burimet,
pr nj biznes jan katr: toka, puna,
kapitali dhe siprmarrja. Toka prfshin
gjithka me origjin natyrore dhe lndt
e para. Puna prfshin kontributin fizik
dhe mendor t punonjsve. Me kapital
kuptohen ndrtesat, makinerit e pajisjet
dhe teknologjit, t cilat shrbejn pr t
prodhuar produktet pa u br pjes e tyre.
Siprmarrja sht aftsia e nj personi
pr t kombinuar tre faktort e par. Nj
siprmarrs karakterizohet nga iniciativa,
novacioni, marrja prsipr e vendimeve dhe
e rrezikut. Bizneset dhe familjet blejn dhe
shesin n tregun e burimeve dhe n tregun
e produkteve, duke qen n an t kundrta
t ktyre tregjeve.

68

4. Ndrmarrjet e vogla dhe t mesme

jan sot shtylla kurrizore e ekonomis
shqiptare, sepse ato jan kontribuesit
m t mdhenj t PPB-s dhe t buxhetit.
Nvm-t mund t klasifikohen sipas xhiros
vjetore ose numrit t puntorve. PPBja pr frym tregon nivelin e jetess s
nj vendi. Strategjia 20072013 synon
t krijoj kushte t kalimit t Shqipris
nga nj vend n zhvillim n nj vend t
zhvilluar.
5. Forma ligjore prcakton pronsin, t
drejtat dhe prgjegjsit e pronarve t nj
biznesi. Nj biznes mund t hapet si person
fizik ose si nj shoqri tregtare. Personi
fizik punon dhe menaxhon biznesin
vetm pr vete. Pr detyrimet ndaj t
tretve prgjigjet edhe me pasurin jasht
biznesit. Shoqria tregtare mund t jet me
prgjegjsi t kufizuar, aksionare, kolektive
ose komandite. Veprimtaria e shoqrive
tregtare rregullohet nga Statuti i tyre.
Pronart e shpk-ve dhe sha-ve prgjigjen
deri n kapitalin e tyre pr detyrimet ndaj
t tretve, kurse ata t SHK-ve edhe me
pasurin personale. Ligji lejon q nj shpk
apo sha t formohet edhe nga nj ortak i
vetm.
6. Q t hapni nj biznes tuajin, duhet
t punoni njhersh n katr drejtime:
pozicionimi, krijimi i nj vendi pr
biznesin tuaj n hapsir dhe n mendjen
e njerzve; t siguroni burimet e biznesit,
parat, pajisjet dhe makinerit, materialet
dhe lndt e para, njerzit dhe dijet; t
shprehni me veprime motivimin tuaj dhe
t kryeni veprimet e para t shkmbimit,
vnia n lvizje e burimeve, produkteve,
shrbimeve pr tu shkmbyer me par.
QKR-ja sht gjendja civile e biznesit ku
bhen t gjitha pasqyrimet e dinamiks s
jets biznesore. QKR-ja dhe sportelet e saj
online me t kan prmirsuar rrnjsisht
klimn e biznesit n Shqipri.

BAZAT E SIPRMARRJES

7. Pun praktike

Simulimi i hapjes s nj biznesi
Organizimi. Klasa ndahet n grupe me 3 deri 5 nxns (jo m shum se 9 grupe).
do grup prgatitet pr regjistrimin e nj subjekti tregtar, n njrin nga opsionet e
renditura:
person fizik (nj pronar-menaxher, t tjert t punsuar);
shpk me ortak t vetm (t tjert t punsuar);
shpk me dy ose tre ortak (t punsuar ose jo, t tjert t punsuar).
Pr t ditur far t dhnash krkohen pr regjistrimin e biznesit, mjafton t krkoni
n faqen e internetit t QKR-s, me adres www.qkr.gov.al. Aty do t zbuloni se:
a) Pr regjistrimin si person fizik, nga npunsi i sportelit t QKR-s, prve karts
s identitetit do tju krkohet t deklaroni, si t detyrueshme, edhe t dhna t tjera.
Plotsoni tabeln e t dhnave t subjektit q keni zgjedhur:
Objekti i veprimtaris, produktet apo shrbimet
q do t ofroj biznesi juaj
Selia, adresa e biznesit
Emri tregtar, emri q ju dallon si biznes
Numri i telefonit fiks (me dshir celulari)
Xhiro vjetore e parashikuar (n lek)
Personat e punsuar, duke prfshir edhe pronar-menaxherin

b) Pr regjistrimin si shpk, nga npunsi i sportelit t QKR-s, prve karts s

identitetit t ortakve, do tju krkohet t prfshini n Statut, si t detyrueshme,
edhe t dhna t tjera. Plotsoni tabeln e t dhnave t subjektit q keni zgjedhur.
Kapitali fillestar (jo m pak se 100 lek)
Numri i pjesve t kapitalit pr secilin ortak
Vlera nominale e do pjese (n lek)
Emri i administratorit (t paktn nj)
Afati i emrimit t administratorit (jo m shum se 5 vjet)
Kohzgjatja e shoqris n vjet (mund t caktohet edhe e pakufizuar)
Data e themelimit t shoqris

69

Andrea Xhavara
Pr hedhjen e t dhnave mund t imitohen ekstraktet e nxjerra paraprakisht nga
faqja e internetit e QKR-s nga vet nxnsit. Nj vizit n sportelet e QKR-s pran
bashkis do t shrbente mjaft pr qllimin e ksaj veprimtarie praktike.
Paraqitja e prgatitjeve. Prfaqsuesit e grupeve lexojn plotsimet e bra pr
subjektet e zgjedhura.
Objekti i veprimtaris sipas profilit. do grup do t veproj si nj biznes i lidhur
me profesionin tuaj, duke zgjedhur nj variant t ndryshm nga grupet e tjera. Ide
t tjera biznesi jan t mirpritura!

70

Biznesi i profilit termo-hidraulik mund t ishte:

a) termohidraulik i vetm (person fizik),
b) termohidraulik me t punsuar t tjer (person fizik),
c) shits me pakic pajisjesh t profilit termohidraulik (person fizik),
d) shits me shumic pajisjesh t profilit termohidraulik (shpk),
e) brigad ndrtuese e profilit termohidraulik (shpk),
f) studio projektimi (person fizik).

Biznesi i profilit prpunim druri mund t ishte:

a) mobilieri e vogl q prodhon produkte druri pr konsumatort (person fizik),
b) montues pjessh gjysm t gatshme n produkt pr konsumatort (shpk),
c) dyqan q blen mobilie te prodhuesit pr tua rishitur konsumatorve (person
fizik),
d) prodhues i madh me klient biznese q ua rishesin produktet konsumatorve
(shpk),
e) shprndars te dyqanet dhe qendrat tregtare i produkteve t prodhuesve
(person fizik),
f) qendr tregtare q shet mobilie importi t gatshme pr konsumatort (shpk),
g) salla e ekspozits (show-room) s nj prodhuesi q mbledh porosi nga bizneset/
konsumatort (person fizik).

Biznesi i profilit hoteleri-turizm mund t ishte:

a) byrektore e vogl q shet vetm pr konsumatort e rastit (person fizik),
b) piceri e vogl q shet vetm pr konsumatort e rastit (person fizik),
c) fastfood q shet produkte pr konsumatort e rastit (person fizik),
d) restorant me kuzhin dhe me t gjith komoditetin e ngrnies n vend (shpk),
e) bar (person fizik),
f) motel (shpk),
g) hotel-restorant (shpk),
h) supermarket (shpk),
i) agjenci turistike (shpk).

Biznesi i profilit mekanik mund t ishte:

a) mekanik i vetm tornitor, axhustator etj. (person fizik);
b) mekanik me t punsuar t tjer (person fizik);
c) shits me pakic i pjesve t kmbimit t makinave (person fizik);

BAZAT E SIPRMARRJES

d) servis i vogl makinash (person fizik);

e) servis i madh makinash (shpk);
f) shits me shumic i pjesve t kmbimit t makinave (shpk);
g) koncesionari i nj lloj makine (shpk);
h) servis i madh makinash t rnda (shpk).

Biznesi i profilit informatik mund t ishte:

a) specialist i vetm (person fizik);
b) specialist me t punsuar t tjer (person fizik);
c) shits me pakic pajisjesh t IT-s (person fizik);
d) servis i IT-s (shpk);
e) ofrues shrbimesh interneti (Internet service provider), (shpk);
f) shits me shumic pajisjesh t IT-s (shpk);
g) koncesionar i nj firme t madhe t huaj, Dell (shpk);
h) studio projektimi web dhe publiciteti (shpk).

Biznesi i profilit elektricist mund t ishte:

a) elektricist i vetm (person fizik),
b) elektricist me t punsuar t tjer (person fizik),
c) shits me pakic pajisjesh elektrike (person fizik),
d) studio projektimi (person fizik),
e) brigad ndrtuese e profilit elektrik (shpk),
f) shits me shumic pjessh pajisjesh elektrike (shpk),
g) hidrocentral i vogl (shpk),
h) studio projektimi (shpk).

Biznesi i profilit shrbime mjeksore mund t ishte:

a) infermier i vetm (person fizik),
b) farmaci (person fizik),
c) depo farmaceutike (person fizik),
d) klinik private e specializuar (person fizik),
e) klinik private me disa specialitete (person fizik ose shpk),
f) qendr diagnostikimi me aparatura (person fizik ose shpk),
g) laborator analizash (person fizik),
h) spital privat (shpk).

Biznesi i profilit ekonomik mund t ishte:

a) konsulent i vetm (person fizik),
b) kontabl i miratuar i vetm (person fizik),
c) studio kontabiliteti (person fizik),
d) qendr asistence teknike pr biznesin (person fizik ose shpk),
e) agjenci zhvillimi ekonomik (person fizik ose shpk),
f) studio asistence ekonomiko-ligjore (shpk).

71

Andrea Xhavara

Test
Provoni aftsit tuaja n zbatimin e koncepteve dhe njohurive t ksaj teme
Ju mund ta prdorni makinn tuaj pr qllime personale ose si taksi. Ku qndron
ndryshimi nga pikpamja e faktorve t prodhimit?
Tregoni, pr nj rrobaqepsi, se n cilin nga faktort: tok (t), pun (p), kapital (k),
siprmarrje (s) apo n asnjrin (jo f) prfshihet:
Lokali me qir i rrobaqepsis

___

Zotsia e menaxherit n komunikim

___

Hekurosja e kmishve

___

Kopsa xhakete xhins

___

Makin qepse

___

Prestare e rrobaqepsis

___

a) Sipas xhiros vjetore n lek, bizneset, me t dhnat e mposhtme, do t paguajn

taksat, si: biznes i vogl (bv), biznes i madh (bm), tatimpagues i madh (tpm):
2 milion ____ ; 80 milion ____; 25 milion ____ ; 100 milion ___;
100, 0001 milion ____.
b) A mund t quhet biznes i madh n lidhje me taksat nj biznes me 5 t punsuar?
a) Duke pranuar se pr vitin 2010 Shqipria e kishte PPB-n pr frym 3700 dollar
amerikan, llogaritni vlern e saj pr vitin 2011, nse rritja vjetore ka qen 3,5%.
b) Llogaritni vlern e tij n lek, nse kursi i kmbimit ka qen 1 $ amerikan = 105
lek.
Pr sa i takon aftsis konkuruese, Shqipria z vendin e 123-t n nj klasifikim
t FMN-s pr 183 vende. Tregoni dy rrug t mundshme t veprimtaris biznesore
n Shqipri q do t sillnin ngjitjen e saj n pozicione m t larta t ktij klasifikimi.
Prse konsulentt ju sugjerojn q ta regjistroni biznesin mundsisht n javn
e par t muajit? far lidhje ka regjistrimi me pagesn e taksave vendore dhe
qendrore?
Prse sht mir q biznesi juaj t ket nj telefon fiks?
Me cilat detyrime ndaj shtetit lidhet deklarimi i xhiros vjetore t parashikuar, si
dhe i numrit t personave t punsuar, duke prfshir edhe veten si menaxher?
Prse siprmarrsit, q formojn nj shpk, caktojn si administrator, n shumicn
drrmuese t rasteve, njrin nga ortakt?
Pr nj shpk:
a) A mund ta ket kapitalin fillestar 200 lek?
b) A mund t ket dy administrator?
c) Si do t merreshin vendimet e Asambles vetm me dy ortak me kuota t
barabarta?

72

Tema
ORGANIZIMI
I BIZNESIT
shtjet
1. Organizimi i puns n nj biznes dhe
mjedisi i konkurrencs
2. Organizimi i puns n nj biznes dhe
makromjedisi
3. Organizimi i brendshm i nj biznesi
4. Menaxhimi i nj biznesi dhe cilsia e tij
5. Cikli i jets s nj biznesi
6. Struktura vertikale e organizimit
t biznesit
7. Struktura horizontale e organizimit
t biznesit
Prmbledhje e tems
8. Pun praktike. Simulimi i ndrtimit t
strukturs organizative t nj biznesi t
vogl n profilin prkats profesional
9. Pun praktike. Simulimi i organizimit t
puns n nj firme prodhimi ose shrbimi
sipas profilit prkats profesional
Test

Mbaj vendin tnd ...

Objektivat
N fund t ksaj teme do t jeni t aft:

T njihni ndikimin e faktorve t mjedisit t konkurrencs.

T shpjegoni parimet e menaxhimit t nj biznesi me standard t lart.

T njihni ndikimin e faktorve t makromjedisit.

T shpjegoni punt e nj biznesi, si: planifikimi, organizimi, udhheqja
dhe kontrolli.
T njihni strategjit e biznesit pr katr fazat e ciklit t jets s tij.
T ilustroni strukturn dhe ndarjen funksionale ose sipas produktit t punve.
T simuloni organizimin e nj biznesi t vogl dhe t nj firme t profilit.

73

Andrea Xhavara

Skic nga realiteti biznesor

Historia e suksesit e Bebabiochem sht nga m t rrallat, nj shembull tipik i
rritjes s shum bizneseve shqiptare t pasviteve 90, pr t cilat nj ide biznesi
sillte tjetrn. Ajo nis me produktin e ri Babycream t krijuar nga bashkshortt
Baltza n laboratorin e shtpis s tyre. Produkti, i ambalazhuar n shishe dhe i
paketuar n karton, ecn mir. Privatizimi i ndrmarrjeve shtetrore u jep mundsin
t blejn nj ndrtes ku me kredi t Fefad (sot Procredit), ata ngren nj laborator
t vrtet, me makineri e pajisje t blera jasht. Pr afro dhjet vjet biznesi arrin
t prodhoj mbi dyzet artikuj kozmetik, duke punsuar deri n 20 veta. Por zotin
Baltza e ha meraku se kutit e kartonit t importit kan kosto t lart. Prandaj,
ai vendos t ngrej nj fabrik kartoni, e para n vend e ktij lloji. Fabrika prodhon
kuti dhe ambalazhe kartoni pr vete, pr gjith vendin, por edhe pr eksport. Pas
pes vjetsh Bebabiochem sht rritur, duke punsuar edhe 40 punonjs t tjer.
Prodhimi i kartonit krkon letr, e cila importohet. Ather zoti Bardhi vendos t
ngrej nj fabrik t letrs s ricikluar, e cila prodhohet nga mbetjet e ambalazheve
t kartonit. Por nj partner investitor i ri, BERZH, ka bler nj pjes t kuotave.
Tanim biznesi ka rreth 90 t punsuar, por problemet e organizimit mbeten nga
m t rndsishmet. Prandaj, Asambleja e re ka vendosur q maja e piramids t
formohet nga 4 katr menaxher t lart: zoti Baltza si administrator dhe 3 shefa
t divizioneve t prodhimit, prkatsisht t kozmetiks, t letrs s ricikluar dhe
t kartonit. Secili divizion punon si qendr fitimi m vete, me departamentet e
veta, si ai i prodhimit, i financs dhe i marketing-shitjes. Po ashtu, do departament
ka menaxherin e vet i cili komunikon drejtprdrejt me puntort. Duket se zotit
Baltza i punon mendja jo vetm pr ide biznesi, por edhe pr struktura organizimi
t biznesit, vertikale apo horizontale qofshin!

74

BAZAT E SIPRMARRJES

1. Organizimi i puns n nj biznes

dhe mjedisi i konkurrencs
Le ta zm se ju tashm e keni regjistruar biznesin tuaj n nj sportel t QKR-s si
dhe keni br disa veprime t para t nisjes, lidhur me pozicionimin e biznesit tuaj,
burimet n dispozicion, motivimin tuaj personal dhe shkmbimet me t tjert. Ju e keni
kuptuar se duhet tu jepni prgjigje dhe zgjidhje pyetjeve t thjeshta, si: far duhet
br? Kush do ta bj? Si - n ciln mnyr? Kur duhet br dika. N t vrtet,
biznesi q keni krijuar sht nj subjekt krejt i dallueshm nga vet ju, edhe sikur ai
t ket formn person fizik, me vetm ju si t punsuar. Me an t tij, ju synoni t
realizoni edhe disa objektiva personal si t gjith biznesment n bot.
Vlersoni synimet e biznesmenit me not nga 1 (me m pak rndsi) deri n 5, sipas
pikpamjes suaj personale. Prse kto synime mund t konsiderohen pozitive?
Pavarsia

T qenurit i pavarur dhe i lir shfaqet si motiv kryesor i brendshm

pr shumicn drrmuese t biznesmenve.

Afirmimi

Zotrimi i nj siprmarrjeje private konsiderohet nga biznesment

si nj realizim i vetvetes n nj nivel m t lart se i nj t punsuari.

Respekti

Nj biznesmen i suksesshm ndjen respekt pr veten, por dhe

ndihet i respektuar nga t tjert.

Paraja

Biznesment pranojn pa druajtje se paraja sht nj nga

motivuesit m t fuqishm t veprimtaris s tyre.

Pushteti

do biznesmen ka prirje q, n t shumtn e rasteve, t drejtoj

duke u diktuar t punsuarve rrugn e tij.

Por objektivat personal mund t arrihen vetm n rast se sigurohet mbijetesa

dhe suksesi i biznesit tuaj. Ndrkoh asnj biznes, pra edhe i juaji, nuk mund t
operoj i izoluar dhe i mbyllur n vetvete. Prkundrazi, do biznes sht i hapur
ndaj ndikimit mbi t t faktorve t shumt t mjedisit t jashtm, me t cilin ai sht
n kontakt dhe bashkvepron n mnyr t pandrprer n t gjitha veprimtarit
e tij t prditshme. Ky mjedis prcakton far duhet t bni pr suksesin e biznesit
tuaj. I prbr nga dy pjes, mjedisi i konkurrencs dhe makromjedisi, ai mund t
paraqitet si n figurn 4.1.

75

Andrea Xhavara

Figura 4.1. Mjedisi i jashtm

Mjedisi i konkurrencs pr biznesin tuaj prfshin mjaft biznese t tjera me t cilat

ai ndrvepron. Ky mjedis, m i afrt dhe m i prditshm se makromjedisi, shfaqet
me rivalitetin e konkurrentve, rreziqet nga bizneset e reja apo zvendsuese, si dhe
me fuqin e furnitorve apo t konsumatorve.
Meq ju dhe konkurrentt tuaj rivalizoni pr t njjtt konsumator apo pr ti
hequr njri - tjetrit pjes t tregut, s pari, duhet t identifikoni cilt jan ata. M
pas, duhet t analizoni si ju konkurrojn ata dhe t reagoni ndaj strategjive t tyre,
si: ulja e mimeve, futja e produkteve t reja, prmirsimi i cilsis s produkteve
ekzistuese dhe shtimi shrbimeve pr to, publiciteti agresiv etj. Q biznesi juaj t
mbijetoj dhe t jet fitues, duhet q, n thelb, menaxhimi juaj t krijoj avantazhe
ndaj konkurrentve. Nga prvoja ose me intuit, mund ta keni kuptuar se nj
avantazh konkurrues i dallueshm mund t krijohet duke u orientuar nga cilsia,
kostot konkurruese, novacioni dhe shpejtsia.

Cilsia sht shklqimi i produktit tuaj, q prfshin trheqsen tek ai, mungesn e

defekteve, sigurin dhe ruajtjen afatgjat t vlerave t tij. Qndrimi i konsumatorve

po ndryshon n mnyr dramatike. Ata krkojn gjithnj e m tepr cilsi dhe vlera,
si: karakteristika t reja, prputhje me standardet, shrbime shtes apo edhe estetik.
Diskutim. Pse nj prodhues i lodrave t cilsis s lart preferon m tepr ti shes ato me
an t dyqaneve t vogla t specializuara sesa me an t supermarketeve? Sa i vrtet sht
prcaktimi i tij pr dyqanet e specializuara ato shesin t fokusuar n far ka brenda n
pako, jo n far shkruhet mbi pako?

T kesh kosto konkurruese do t thot ti mbash ato aq sa t konkurrentve apo

edhe m t ulta pr t njjtn cilsi t produkteve. Ndryshe, ju duhet t minimizoni

kostot e lndve t para, t puns, t marketingut dhe t shprndarjes, por dhe t
prdorni n nj afat sa m t gjat makinerit dhe pajisjet. Kostot konkurruese nuk
e garantojn suksesin, por biznesi juaj nuk mund t jet i suksesshm pa to. Lndt

76

BAZAT E SIPRMARRJES

e para, makinerit dhe pajisjet, reklama, shprndarja, forcat e puns jan vetm disa
nga kostot q duhen menaxhuar me nikoqirllk. Pr tu bindur, mjafton t kujtoni
konsumatort gjithnj e m t informuar dhe luftn me mime t ulta q mund
t hapin konkurrentt tuaj.

Sa shpejt mund t hedh biznesi juaj nj produkt t ri n treg? Me far shpejtsie

mund tu prgjigjet ai krkesave t konsumatorve apo tu kundrprgjigjet

strategjive t konkurrentve. Nse gjrat e tjera jan njlloj, shpejtsia ju bn fitues,
ndrsa ngadalsia do tju bnte humbs.

Futja e produkteve t reja apo e shrbimeve shtes pr to nga biznesi juaj prbjn

nj novacion. Produktet nuk shiten prgjithmon, sepse shum konkurrent hedhin

n treg gjra t reja vazhdimisht. Prandaj edhe biznesi juaj duhet t bj t njjtn
gj, sepse, n t kundrt, mund edhe t mbyllet.
S fundmi, nuk duhet t mendoni t zhvilloni vetm nj apo dy nga katr avantazhet
konkurruese, por t gjitha s bashku.
Plotsoni karakteristikat e lvrimit t nj servisi informatike, q, sipas jush, do ti krijonin
atij nj avantazh konkurrues t plot:
Montim dhe drgim i nj kompjuteri brenda _____ orsh nga marrja e porosis.
Kthim mbrapsht pr shkak defekti brenda garancis i _____ n 20 cop.
Oferta t reja kompjuterash do ______ muaj.
mim ___ % m t ult se konkurrentt, pr t njjtt parametra t kompjuterit.
Kompania Dell i ka kta tregues prkatsisht 36 or, 1/20, do 6 muaj dhe 5%.
Rregullat e sotme tepr lehtsuese, pr krijimin dhe licencimin e bizneseve t reja,
mundsojn edhe shtimin e konkurrentve t rinj pr biznesin tuaj. Zvoglimin e
efektit t bizneseve, q po hyjn rishtas, mbi klientt mund ta bnte emri i biznesit
tuaj, investimet e mdha t nevojshme pr nisjen nga e para, vendi i mir dhe
shprndarja efiente e biznesit tuaj, por edhe shpenzimet e promovimit apo ulja e
mimeve q duhet t prballonin ata, pr tju spostuar ju nga tregu.
T njjtat situata mund t krijohen nga bizneset q sjellin produkte t afrta ose q
mund t zvendsojn produktet tuaja. Te ne kjo ndodh me iftet autobus-furgon,
avion-traget, telefoni fikse-celulare, kinema-video, kpuc-izme, gjalp-margarin,
pambuk-poliestr e plot t tilla. Pr shkak se Shqipria sht treg i vogl, duhet t
jeni mjaft t vmendshm ndaj produkteve t importit, n rastin kur do t investoni
pr nj produkt tonin, zvendsues t nj produkti importi. Ndrkaq, shembulli
i industris s prpunimit t qumshtit tregon se bizneset shqiptare mund ti
konkurrojn dhe ti zvendsojn denjsisht importet e tyre.
Furnitort jan ata q ju sigurojn burimet e nevojshme pr krijimin e produkteve,
si: sindikatat (njerzit), prodhuesit dhe tregtart e shumics (lndt e para),
konsulentt (informacionin), bankat (kapitalin financiar). Ata jan t rndsishm

77

Andrea Xhavara
pr ju, sepse furnizimet e tyre ndikojn drejtprdrejt mbi kohn e prodhimit,
cilsin e produkteve dhe madhsin e inventarit. Prandaj, ju do t krkonit t
kishit mundsi t zgjidhnit ndr shum furnitor at q ju siguron furnizim cilsor
dhe n koh, por edhe q pranon tju shes me pages t vonuar.
Faktori m i rndsishm pa t cilin biznesi juaj nuk mund t ekzistoj paraqitet
nga konsumatort. M tej, ju do t analizoni m hollsisht ndikimin e tyre mbi
biznesin tuaj.
a) Prse do t ishin m trheqse pr biznesin tuaj mjediset me karakteristikat:

rritje e shpejt e sektorit, pak konkurrent, produkte t dallueshme nga njri tjetri,
pak biznese t krijuara rishtas, shum furnitor, shum konsumator.
b) Tregoni zvendsues t mundshm (produkte ose biznese) pr 3 biznese t profilit tuaj.
Si prfundim, biznesi juaj mund t jet i suksesshm vetm nse arrin t
organizoj punn n mnyr t till q t krijoj avantazhe konkurruese si ndaj
konkurrentve t drejtprdrejt, ekzistues apo t futur rishtas n treg, ashtu dhe
ndaj zvendsuesve, por dhe t zgjedh furnitort m t mir n treg dhe t knaq
sa m mir konsumatort.

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

mjedisi i jashtm
mjedisi i konkurrencs
konkurrentt
bizneset e reja

bizneset zvendsuese
furnitor
avantazh konkurrues
cilsi

kosto konkurruese
novacion
shpejtsi

Pyetje kontrolli
1. Cilt jan faktort e mjedisit t jashtm me ndikim mbi biznesin tuaj?
2. N cilat drejtime duhet t punoj biznesi juaj pr t krijuar avantazhe konkurruese?

78

BAZAT E SIPRMARRJES

2. Organizimi i puns n nj biznes

dhe makromjedisi
N organizimin e punve t biznesit, ju prpiqeni t krijoni nj avantazh
konkurrues edhe sepse faktort e mjedisit konkurrues jan t pakontrollueshm,
t pavarur nga ju. T till jan edhe faktort q formojn makromjedisin, pjesa e
mjedisit t jashtm, me natyr politiko-ligjore, ekonomike, shoqrore, demografike
dhe teknologjike (Fig. 4.1). Ata veprojn n afate m t gjata dhe nuk ndryshojn
prdit si faktort e mjedisit konkurrues, por ndikojn mbi zhvillimin e biznesit tuaj
n prgjithsi.

Politikat, rregullat dhe ligjet mund t imponojn kufizime strategjike, por dhe
t krijojn mundsi. Biznesit tuaj i ndalohet t tregtoj produkte t rrezikshme
pr shndetin dhe jetn e konsumatorit, t bj konkurrenc t pandershme, tu
shmanget taksave apo t korruptoj npunsit e administrats publike. Por biznesi
juaj mund t prfitoj nga prmirsimi i klims s biznesit me an t shrbimeve
publike online, uljes s taksave, dhnies s koncesioneve, financimit nga shteti pr
vende t reja pune, granteve ose subvencioneve qeveritare pr mbulimin e kredive
apo daljen n eksport etj. N veanti, duhet t bni mir llogarit, pr t qen korrekt
n pagesat e detyrimeve, taksat dhe tarifat ndaj pushtetit vendor dhe atij qendror,
t cilat shlyhen periodikisht do 3 muaj pr biznesin e vogl dhe do muaj pr
biznesin e madh.
Diskutim. N rolin e dyfisht t nj biznesmeni, por edhe t nj qytetari argumentoni
cils prej dy politikave ekonomike do ti jepnit t drejt:
A: Taksat pr bizneset t mos ngrihen, q atyre tu teprojn m tepr par pr
investime dhe shpenzime plotsuese. Kshtu, do t rritej prodhimi dhe punsimi.
B: Taksat dhe bizneset duhet t rriten, sepse ata jan m t pasurit e vendit. Kshtu, do
t kemi m shum para pr ndrtimin e shkollave, spitaleve, rrugve, kanalizimeve
etj., si dhe pr rritjen e pensioneve apo pr motivimin e administrats me paga m
t larta.

Rritja ekonomike dhe punsimi ndikojn q konsumatort t blejn m shum

edhe te biznesi juaj, ndrsa rnia ekonomike dhe papunsia kan efekt t kundrt.
Kriza globale e sotme, financiare dhe ekonomike, ndikojn negativisht mbi biznesin
tuaj eksportues, por mund t lehtsonin bizneset importuese apo t rritnin pranin
e investitorve t huaj n vendin ton. Po ashtu, normat e larta t interesit dhe
t inflacionit, si dhe deficiti i lart buxhetor mund t krijojn shqetsime pr t
ardhmen e afrt dhe t largt t biznesit tuaj. N veanti, ju duhet t ndiqni me
vmendje njoftimet e medias pr rritjen ekonomike, e cila matet me rritjen e prodhimit

79

Andrea Xhavara
t brendshm bruto (PPB). Nj rritje e PPB-s me 5% tregon se totali i shitjeve i t
gjitha bizneseve dhe organizatave n vend sht shtuar me 5%, n krahasim me
periudhn e krahasuar.
Nse media njofton se n vitin 2011 PPB-ja u rrit me 5% n krahasim me vitin 2010,
a do t thot kjo se edhe shitjet e biznesit tuaj jan rritur po aq? Pse rritja vjetore e shitjeve
t biznesit tuaj mund t jet m e vogl apo m e madhe se 5%?

Biznesi juaj sht i lidhur ngusht me tregun e puns ku rekrutoni stafin tuaj.
Meq njerzit jan pasuria m e muar e biznesit tuaj, ju jeni mjaft t interesuar
t njihni karakteristikat demografike t personave t aft dhe t gatshm pr t
punuar te ju. T tilla jan: mosha, seksi, gjendja martesore, shtresa shoqrore, niveli
arsimor dhe kualifikimi i tyre profesional, t cilat kan pesh t rndsishme n
vllimin dhe cilsin e kontributit t tyre, n performancn e biznesit tuaj. Duhet
thn se n tregun e puns, n vendin ton, ka akoma mungesa t ndjeshme pr
forca t kualifikuara si drejtprdrejt n prodhim, ashtu dhe n menaxhim. Prvoja e
deritanishme tregon se t rinjt dhe t rejat, t cilt kan kryer studimet n shkollat
e mesme profesionale, jan nga m t lakmuarit n tregun e puns si specialist, por
edhe si menaxher. M tutje do t shohim ndikimin e faktorve demografik mbi
konsumatort, pra dhe mbi shitjet tuaja.
1) Pr profesionin termo-hidraulik, tregoni me argumente ciln nga mundsit do t
preferonit pas mbarimit t studimeve t mesme profesionale si fillim t karriers suaj:

specialist i vetm, specialist i punsuar n nj biznes t profilit, shits pajisjesh t

profilit, pronar-menaxher i nj biznesi t profilit, menaxher n nj biznes ndrtues t
profilit, menaxher n nj biznes tregtar t profilit (Njlloj, pr do profil tjetr).
2) Diskutim. Jepni opinionin tuaj: a) Pse rrjedhja e trurit sht nj humbje pr vendin
ton dhe far mund t bhet pr ndalimin e saj. b) far kontributi pozitiv mund t sjell
n zhvillimin ekonomik rikthimi i emigrantve dhe i studentve t diplomuar jasht vendit?

Vlerat dhe tendencat shoqrore. Ajo far mendojn dhe si sillen njerzit n jetn

e tyre kan ndikimet m t mdha pr menaxhimin e forcave t puns, veprimtarit

shoqrore, si dhe vendimet strategjike pr produktet dhe tregjet e biznesit tuaj.
N dy dekadat e fundit, t prir nga metropoli Tiran - Durrs, bizneset shqiptare
shohin se jan rritur pretendimet pr veshjen, paraqitjen dhe kohn e lir, krkesat
pr kualifikim e ngritje personale, sikundr dhe prfshirja e femrave n pun,
menaxhim dhe drejtim. Ndrkoh, besimi te Zoti, familja, ndershmria dhe mbajtja
e premtimeve, respektimi i tjetrit etj. mbeten akoma vlera t rndsishme pr
shoqrin shqiptare. Kta faktor ndikojn, sigurisht, edhe n mnyrat tuaja t t
brit biznes. N thelb t suksesit t biznesit tuaj mbetet besimi i konsumatorit te
ndershmria juaj. Por ky besim ndrtohet mbi besueshmrin, qndrueshmrin
dhe performancn e produkteve tuaja. Prandaj ky raport i ndrsjell duhet t mbetet
dhe themeli i mbijetess dhe lulzimit t biznesit tuaj.

80

BAZAT E SIPRMARRJES

1) Diskutoni nga pikpamja e vlerave shoqrore drejtsin ose jo t thnies: Thelbi

i biznesit sht konkurrenca, q e bn biznesin trsisht nj loj, ku fitorja ka m shum

rndsi sesa si luhet loja.
2) Bulonat e prodhuar nga nj fabrik kan skarcitet 3%. A duhet q kjo firm t marr
pjes n tenderin pr ndrtimin e nj ure metalike me vler 100 milion lek, kur dihet q ura
ndodhet jo larg qendrs s trmeteve t prsritura? Cilin nga vendimet e mposhtme do t
merrnit si menaxher i shitjeve t ksaj fabrike?
Nuk ia vlen t prmendet skarciteti, sepse mundsia e shembjes s urs sht tepr e vogl
n krahasim me vendet e puns, rritjen ekonomike t rajonit dhe t fabriks.
Shpall skarcitetin dhe humb tenderin. Krkoj konsensusin e kolegve pr t marr pjes
n tender ose jo. Krkoj alternativa pr paksimin e rrezikut.

Me teknologji kuptojm trsin e metodave, proceseve, sistemeve dhe aftsive t

prdorura pr t transformuar burimet n produkte. Rinovimi teknologjik sht br,

tashm, nj nga rrugt m t prdorshme nga bizneset, pr t krijuar avantazhe
konkurruese. Ju mund t rinovoni proceset ose produktet e biznesit tuaj.
N rastin e par, me nj rinovim t fort, ju mund t prmirsoni apo tu shtoni
funksione t reja produkteve tuaja. Me an t investimeve n makineri dhe pajisje,
ju mund t fusni produkte t reja n treg, por edhe t ulni ndjeshm kostot e
prodhimit.
N rastin e dyt, me nj rinovim t but, ju ndryshoni dizenjon dhe pamjen
e jashtme t produkteve tuaja, paketimin dhe ambalazhimin e tyre me vlera
promovuese, vendosni emr dhe logo dalluese t biznesit tuaj etj. Shkurt, rinovimi i
but prqendrohet te zmadhimi i vlers s perceptuar nga klientt pr produktin tuaj.
Ky rinovim kushton m pak se ai i fort dhe mund t prballohet si nga bizneset e
mdha, ashtu dhe ato t vogla. Arredimet e reja t bareve dhe restoranteve, modelet
e reja t makinave, celularve, veshjeve, kpucve dhe aksesorve, paketimet
tetrapack t qumshtit dhe pijeve freskuese, mesazhet goditse t publicitetit n
tv etj. jan vetm disa shembuj rinovimesh t buta, t realizuara nga bizneset n
tregun shqiptar.
a) Si e kuptoni thnien mbi paketimin e produkteve: Paketimi mbron at q shitet dhe shet
at q mbron.
b) N nj total me 100 pik, vlersoni ndikimin te ju -pr blerjen e nj makine- t faktorve:
a) dizenjo ___ %, b) motori ___ %, c) komoditeti ___ %, d) opsionet ___ %.
Ekzistenca e ktij numri t madh faktorsh t mjedisit t jashtm, t cilt veprojn
jasht vullnetit tuaj, krijon pasigurin pr t ardhmen e biznesit tuaj. Kjo pasiguri
do t shtohej nse ju nuk keni informacion t mjaftueshm, pr t kuptuar dhe
parashikuar far vjen n t ardhmen afatshkurtr, por edhe afatgjat. Ilai m i
mir pr t kuruar kt pasiguri sht kontrolli i vazhdueshm i faktorve m
me pesh. Prandaj, pyetje, si: Cilt jan konkurrentt e mi aktual? A jan pak apo shum
biznese t reja q po hyjn n sektorin tim? far zvendsuesish potencial ekzistojn pr
produktet e mia? A varet shum biznesi im nga furnitor t fuqishm, q mund t ngren

81

Andrea Xhavara
mimet e lndve t para apo t pajisjeve? A sht biznesi im tepr i varur nga ndonj klient
i fuqishm, q mund t m imponoj ulje t ndjeshme mimesh? - duhet t marrin n koh
nga ju prgjigjet dhe reagimet prkatse.
Edhe biznesi juaj, sado i vogl qoft, mund t ndikoj mbi makromjedisin n favor
t tij. Kjo krkon m tepr veprimin e organizuar t biznesit sesa at individual. Nj
rrug e till sht pjesmarrja e biznesit tuaj n shoqatat apo dhomat e tregtis, t
cilat mund tju mbshtesin me avokati dhe prfaqsim t interesave t prgjithshme
t biznesit tuaj ndaj shtetit. Nj aspekt i ksaj mbshtetjeje sht edhe bashkpunimi
publiko-privat n hartimin e ligjeve dhe rregullave me ndikim n veprimtarin e
biznesit.
Koht e fundit, Dhomat e Tregtis i kan krkuar ligjbrsve dhe ligjvnsve q miratimi i
ligjeve dhe rregullave me efekte mbi biznesin t bhet vetm pas nj diskutimi paraprak prej
8 javsh me palt e interesuara, me nj diskutim t hapur edhe n media.
a) Cili sht dallimi ndrmjet ligjbrsve dhe ligjvnsve?Pse krkohet q diskutimi t
bhet edhe n media?A ka shanse q ky diskutim t sjell prfitime t dyanshme, nse
trajtohet futja e nj takse t re mbi biznesin?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

makromjedis
faktor politiko-ligjor
faktor demografik
faktor shoqror

tendenc shoqrore
rritje ekonomike
faktor teknologjik
rinovim teknologjik

rinovim i fort
rinovim i but
pasiguri

Pyetje kontrolli
1. Cilt jan faktort e makromjedisit me ndikim mbi biznesin tuaj?
2. Cili sht dallimi ndrmjet rinovimit t fort dhe atij t but?
3. far e krijon pasigurin n veprimtarin e nj biznesi?

82

BAZAT E SIPRMARRJES

3. Organizimi i brendshm i nj biznesi

Menaxhimi me sukses i nj biznesi arrihet vetm kur koordinimi i t gjitha
burimeve del njhersh me efektivitet dhe efienc. Efektiviteti nnkupton vetm
arritjen e objektivave t vn, ndrsa efienca edhe minimumin e humbjeve. T
dyja s bashku do t tregonin arritjen e objektivave me prdorimin m t mir
t mundshm t paras, kohs, t materialeve dhe t njerzve. Disa menaxher
gabojn, duke u prqendruar te njri drejtim n kurriz t tjetrit, sepse suksesi do t
ishte krejt i pagarantuar.
Nj fastfood arrin objektivin e tij ditor, duke shitur produkte me vler 10 000 lek.
1. Pr ciln vler n lek t shpenzimeve t prgjithshme ditore menaxhim i tij do t
konsiderohej efektiv? Efektiv dhe m efienti?
a) 8 000, b) 10 000, c) 6 000, d) pr asnjrin, e) pr t gjitha rastet.
Sado q t brit biznes ka ndryshuar rrnjsisht me kohn, parimet baz t
menaxhimit mbeten edhe pr ju po ato: planifiko, organizo, udhhiq dhe kontrollo!
Me an t planifikimit specifikohen objektivat e biznesit, si dhe veprimet,
strategjit, burimet dhe afatet prkatse pr arritjen e ktyre objektivave. Shkurt,
plani i pajis punonjsit e biznesit tuaj me nj hart t qart t veprimeve t tyre
n t ardhmen. Natyrisht, pjesa prmbyllse e planit t biznesit duhet t pasqyroj
mjetet financiare t nevojshme pr realizimin e tij. Dy dekadat e fundit po hartojn
plane jo vetm bizneset e mdha, por edhe mjaft biznese t vogla.
Plotsoni pasqyrn e planit t investimit dhe t financimit (n mij lek) pr hapjen e nj
restoranti t ri. far fitimi mesatar vjetor duhet t nxjerr ky restorant q t shlyej borxhet
pr 10 vjet? Sipas jush, n cilin vend sht i arritshm ky objektiv?
Plani i investimit
Zri i investimit
Ndrtim
Makineri dhe pajisje

Plani i financimit
Vlera

Zri i financimit

200 000
____

Kapital vetjak

55 000
33 000

Automjet

10 000

Hua nga t afrmit

Shpenzime dhe humbje fillestare

15 000

Kredi bankare

Totali i investimit

Vlera

275 000

Totali i financimit

____
275 000

Megjithat, shumica e bizneseve t vogla prqendrohen m tepr n ngritjen dhe

forcimin e pozits s tyre n treg, me an t krijimit t nj avantazhi konkurrues.

83

Andrea Xhavara
Pr kt qllim, ju si menaxher, duhet t zgjidhni prfundimisht njrn nga dy
strategjit e mundshme. T krijoni nj avantazh konkurrues t bazuar ose n
strategjin kosto e ult, pra dhe mime m t ulta se konkurrentt, ose n at me
diferencim, pra n t qenit unik n sektorin tuaj. N rastin e dyt ju do tu ofronit
produkte t klasit t lart konsumatorve tuaj, pr t cilt mimi nuk ka dhe aq
rndsi sa blerja e dikaje t re.

Organizimi sht bashkimi dhe koordinimi i burimeve njerzore, financiare,

fizike, informative etj., t nevojshme pr arritjen e objektivave t vn. Kuptimi

bashkkohor i organizmit i sheh njerzit ndoshta si burimet m t muara t biznesit
tuaj. Vetm ata mund ti japin biznesit tuaj ndryshueshmrin dhe prshtatjen
ndaj nevojave t konsumatorve apo konkurrencs s rrept. Trheqja dhe mbajtja
e m t mirve prej tyre bhet nj nga garancit e menaxhimit t biznesit tuaj
drejt suksesit. Nj mjet mjaft i dobishm pr nxitjen e punonjsve tuaj do t ishte
vlersimi i performancs s tyre t paktn nj apo dy her n vit. N prputhje me
prshkrimin e puns, pjes e kontrats individuale, kt vlersim duhet ta bni me
dy qllime: s pari, pr qllime administrative, si: caktimi i pags, i shprblimit,
vazhdimi i puns apo edhe largimi; s dyti, me qllim zhvillimin e t punsuarit, me
an t trajnimeve, planifikimit t masave pr prmirsimin e prditshm, por edhe
t karriers s tij t ardhme brenda biznesit tuaj.
N pozicionin e nj t punsuari klasifikoni me pik nga 3 n 10 (m tepr nxits) mjetet e
vlersimit dhe t mbshtetjes s performancs suaj:
Paga ____

Sigurim shndetsor dhe pr pensionin ___

Trajnime kualifikimi profesional ____

Vlersim sipas objektivave____

Vlersim sipas opinionit t klientve ___

Shprblime pr pun t mir ____

Vlersim sipas prkushtimit n pun ___

Vlersim sipas opinionit t vartsve ____

Po ashtu, krahas ndarjes s detyrave n prshtatje me aftsit e secilit, menaxhimi

efient i kohs sht nj faktor mjaft i rndsishm pr arritjen e potencialit t plot
t biznesit tuaj. N kt kuptim koha sht para.
Vlersoni me pik nga 1 (m pak e rndsishmja) deri n 10 humbjet e kohs gjat
menaxhimit t prditshm t nj biznesi.
Faktor t jashtm

84

Faktor t brendshm

Ndrprerja nga puna prej telefonatave ___

Zvarritja e punve ___

Takime me klient apo furnitor ___

Mungesa e delegimit te vartsit ___

Mungesa e informacionit ___

Programim i varfr i punve ditore ___

Rregullat kufizuese pr biznesin ___

Angazhimi n shum gjra njhersh ___

Mungesa e personelit kompetent ___

Moscaktimi i prparsive___

BAZAT E SIPRMARRJES

Udhheqja prfshin prpjekjet tuaja si menaxher pr t stimuluar nj performanc

t lart t punonjsve t biznesit tuaj. Ajo nnkupton drejtimin, motivimin dhe

komunikimin me punonjsit tuaj, individualisht dhe n grup. Menaxhimi i sotm
krkon mobilizimin e njerzve pr t kontribuar me ide, pr t prdorur mendjen
e tyre n gjetjen e rrugve optimale drejt objektivave t biznesit tuaj. Punonjsit
tuaj duhet t mbshteten nga nj tip i ri drejtuesi, q i fuqizon dhe i motivon ata. Ju
duhet t fusni frymn e skuadrs, t grupeve t skuadrave dhe t bashkpunimit
midis tyre.
Vlersoni me nota nga 1 (m pak e vlersuara) deri n 10 listn e sjelljeve t nj menaxheri.
Argumentoni vlersimin tuaj:
Sjellja e menaxherit

Nota

Komunikon dhe interpreton politikn e re, q ajo t kuptohet nga punonjsit

Merr vendime t menjhershme dhe t qarta
U cakton vartsve punt t cilat u prshtaten m mir
Inkurajon kolegt t japin ide dhe plane
Stimulon vartsit me an t konkurrencs ndrmjet punonjsve
Krkon mjete pr prmirsimin e aftsive menaxhuese t tij
Mbshtet dhe zbaton plotsisht politikat e biznesit
Merr pjes n aktivitetet e komunitetit kur i jepet rasti
I rregullt n paraqitje
I ndershm n t gjitha shtjet mbi pasurit apo fondet e biznesit

Funksioni i katrt i menaxhimit, kontrolli, siguron suksesin e tre t tjerve. Ai

nnkupton ndjekjen e progresit dhe zbatimin e ndryshimeve t nevojshme. Ndodh,

jo rrall, q t konstatoni se gjrat nuk po shkojn sipas planit. Sfida juaj sht t
msoni edhe nga dshtimet e vogla, si dhe t ndryshoni n mnyr dinamike.
Teknologjit e reja dhe prdorimi i IT-s ju lehtsojn s teprmi n kryerjen e
funksionit tuaj kontrollues. Por far t kontrolloni? Natyrisht, gjithka, por duke
ndjekur standardet e performancs t prcaktuara q m par. A po i arrijn shitsit
kuotat e caktuara? A jan inventart n nivelin e synuar? A jan paksuar ankesat e
klientve sipas objektivit t vn? Nse performanca e punonjsve arrin apo tejkalon
standardet e caktuara, ju si menaxher duhet ta njihni at, madje edhe t shprbleni
punonjsit e suksesshm. Ky do t ishte nj kontroll motivues, por prapaveprues.
Nse performanca del nn standardet, ather prgjegjsia bie kryesisht mbi ju. Pr
kt arsye, duhet t ushtroni edhe t quajturin kontroll prball fundit: si sht
trendi i shitjeve, i gjendjes s inventarit, i prdorimit t makinerive dhe pajisjeve
etj., etj. Ky qndrim parakontrollues do tju jap mundsin t ndreqni t metat dhe
mangsit para se ato t shndrrohen n probleme serioze.

85

Andrea Xhavara
S fundmi, ju si menaxher duhet t jeni n gjendje ti kryeni q t katr funksionet,
pa nnvlersuar apo neglizhuar ndonjrin prej tyre. Dita juaj e puns do t jet
gjithnj e mbushur plot, pa harruar edhe takimet, ndrprerjet, defektet e t tilla si
kto.
Ju mund t mendonit q sa u tha m sipr u takojn bizneseve t mdha, me shum
punonjs dhe disa menaxher. E vrteta sht se edhe bizneset e vogla, me disa ose
edhe vetm me nj t punsuar, kan jo pak far t planifikojn, t organizojn, t
drejtojn apo t kontrollojn. Kjo shpjegon dhe ngarkesn e madhe ditore t puns
s prditshme t bizneseve t vogla.

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

efektivitet
efienc
planifikim
strategji e kostos s ult

strategji diferencimi
organizim
menaxhim efient i kohs

Pyetje kontrolli
1. Kur menaxhimi i nj biznesi quhet efektiv?
2. Kur menaxhimi i nj biznesi quhet efiient?
3. Cilat jan katr drejtimet kryesore t menaxhimit t nj biznesi?

86

udhheqje
motivim
kontroll

BAZAT E SIPRMARRJES

4. Menaxhimi i nj biznesi dhe cilsia e tij

Nse do t synoni t bheni menaxher i nj biznesi, kompanie t madhe apo nj
siprmarrjeje t vogl qoft, duhet t zotroni disa aftsi, t cilat mund t grupohen
n tre kategori: aftsi teknike, aftsi komunikimi dhe aftsi konceptuale.

Me mbarimin e studimeve t mesme, ju do t keni fituar nj sr aftsish

teorike dhe praktike t profesionit tuaj. Ato jan aftsi teknike baz q
lidhen me prodhime apo shrbime t ndryshme, por dhe me mbajtjen e
llogarive, sistemin e informacionit, marketingun etj. Si menaxher, aftsit
teknike ju duhen pr t ditur far dhe si t veprojn punonjsit tuaj, por kjo
nuk mjafton.

Meq gjat gjith kohs punoni me njerz, duhet t zotroni edhe aftsi

komunikimi, q i ndihmojn ata t msojn e t rriten dhe i motivojn t japin

m t mirn e tyre.

S fundmi, si menaxher duhet t keni edhe aftsi konceptuale, si: interpretimi

i informacionit, identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre, vizioni i

marrdhnieve t veanta si nj e tr, formulimi i politikave drejtuese.
Kur t rriteni n prgjegjsi, do tju duhet t ushtroni dendur aftsit tuaja
konceptuale dhe vendimmarrse. Ju do t prballonit shtje q prfshijn
t gjitha aspektet e biznesit tuaj, duke shqyrtuar nj numr m t madh
faktorsh, me ndikim n vendimet tuaja.

Pesha e secils prej tri aftsive varion sipas pozicionit tuaj. Ju mund t fillonit si
nj menaxher i linjs s par, ndryshe menaxher operativ. Shpeshher me titullin
kontrollor, ju duhet t dini si prdoren makinerit, t shpjegoni si dhe t bni
vet nj instalim, t programoni kompjuterat, t sistemoni llogarit, t menaxhoni
gjithka lidhet me shitjet e plot t tilla si kto. N kt nivel, ju vlejn aftsit teknike,
por dhe ato t komunikimit, sepse keni t bni gjith kohs me punonjsit e thjesht.
M von, ju mund t ngriheni n pozicionin e nj menaxheri t nivelit t mesm
(prgjegjs prodhimi), t nivelit t lart (shef i departamentit t prodhimit) apo dhe
drejtor i prgjithshm. Ju e kuptoni se kjo ngritje n hierarkin e nj kompanie t
madhe shoqrohet me rritjen e prgjegjsive tuaja, duke krkuar kalimin tuaj nga
specialist (teknik) n nj drejtues vizionar, konceptualist dhe prgjithsues.
Nj rrug tjetr sht t bheni pronar-menaxher i nj biznesi tuaj. N kt rast, ju
do t kryeni t gjitha funksionet e menaxhimit, do t mbani t gjitha prgjegjsit
pr rezultatet dhe pasojat dhe do t fokusoheni te knaqja e klientve, duke punuar
me burime jo t bollshme dhe me njerz t nivelit jo t lart. Shkurt, ju do t jeni
bossi i vetes tuaj!
Tregoni nivelin e menaxherit, prkatsisht me mo (operativ), mm (i mesm), ml (i lart),
sipas objektivave t prcaktuar prej tyre:

87

Andrea Xhavara

Rritje e rendimentit me 1% ___

Reduktoj normn e defekteve me 2% ___

Krijoj nj sistem t ri kontrolli ___

Mbaj kostot materiale deri n 5% t kostove

t vitit t shkuar ___

Blej torno me rendimet 1% m t lart se

ekzistueset ___

Ridizenjoj produktin pr t mbajtur kostot

deri n 5% t kostove t vitit t shkuar ___

Rritje e shitjeve me 8% mbi vitin e

shkuar ___

U shpjegoj puntorve sistemin e ri pr

kontrollin e defekteve ___

Si mund t keni kuptuar edhe m tepr nga ushtrimi i msiprm, menaxhimi i

biznesit tuaj nnkupton menaxhimin e t gjitha proceseve pr krijimin e produkteve
t biznesit tuaj. Kto procese mund ti prfshinit n tre kategori t dallueshme
nga njra-tjetra: burimet, transformimi dhe produktet e prfunduara. N burimet
prfshihen t gjitha objektet fizike dhe njerzit, t cilt jan s bashku t nevojshm
pr prodhimin e nj produkti apo shrbimi t dshiruar. Procesi i transformimit
sht m thelbsori, sepse ai prmbledh t gjitha veprimet q shndrrojn burimet
n produkte apo shrbime. Rezultati i transformimit t plot t burimeve jan
produktet apo shrbimet t gatshme pr tu bler nga konsumatort. Dy pasqyrat
e mposhtme ilustrojn n mnyr skematike sistemin e veprimeve pr nj fabrik
dhe pr nj restorant
Sistemi i veprimeve n nj fabrik
Burimet
Lnd e par
Punonjsit
Menaxhert

Rezultati (Produkte
t gatshme/shrbime)

Transformimi

Pajisje
Makineri
Ndrtesa

Shpim, shkrirje, ngjyrosje,

montim, paketim, kontroll i
cilsis, magazinim

Produkte t mbaruara
Cilsia e produkteve

Sistemi i veprimeve n nj restorant

Burimet
Ushqimet, pajisjet, lokali,
komoditeti, punonjsit
e kuzhins, kameriert,
menut

Transformimi

Rezultati (Produkte
t gatshme/shrbime)

Prgatitja e menuve, pritja e

Drek e ushqyeshme
klientve, gatimi i ushqimeve, Shrbim cilsor
shrbimi i porosive, krijimi i
atmosfers, shnimi i shitjeve

Tregoni, n mnyr t ngjashme, sistemin e veprimeve pr:

a) nj bank, b) nj biznes t profilit tuaj.
Produkti i nj biznesi mund t shrbej si burim pr nj biznes tjetr. Pr shembull,
profilet metalike t prodhuara nga Papmetal shrbejn si lnd e par pr firmn
Tati, e cila prodhon rafte metalike me porosi. Fatkeqsisht, produkti i nj uzine

88

BAZAT E SIPRMARRJES

eliku mund t jen edhe tymrat e gazrat q ndotin ajrin. Firmat shoqrisht t
prgjegjshme marrin masa pr reduktimin e ktyre produkteve t padshirueshme
t veprimtaris s tyre.
Ashtu si pr do produkt apo shrbim, sot flitet edhe pr cilsin e menaxhimit, si
nj karakteristik thelbsore e tij, e cila sjell edhe cilsin e produktit.
Lind pyetja: Cili mund t quhet menaxhim i mir dhe cili jo? Ndryshe, a ka ndonj
mnyr vetvlersimi pr cilsin e menaxhimit? Prvoja e prparuar e historis
s biznesit n bot e ka tashm nj prgjigje: mas e cilsis s menaxhimit pr
do biznes sht standardi ndrkombtar, nivelet e t cilit jan pranuar botrisht si
pik referimi, pr vlersimin e performancs s menaxhimit t biznesit. Biznesi juaj
mund t certifikohet se i ka arritur normat e ktij standardi, nse ai plotson tet
parimet baz t cilsis s menaxhimit ISO 9001. Kto parime aktualisht formulohen
si vijon:

Konsumatori fokus: biznesi duhet t kuptoj nevojat e sotme dhe t ardhme

t konsumatorit, ti plotsoj ato dhe t prpiqet ti tejkaloj pritjet e tij.
Udhheqja: menaxhert e lart duhet t prcaktojn unitetin e qllimit
dhe t drejtimit t biznesit, duke i prfshir t gjith njerzit n arritjen e
objektivave.
Motivimi i njerzve: njerzit n t gjitha nivelet jan thelbi i biznesit;
prfshirja e plot e tyre i shkathtson ata q aftsit dhe krijimtarin ti vn
n shrbim t biznesit.
Trajtimi proces: rezultati i dshiruar arrihet n mnyr m efiente kur
alokimi i burimeve dhe veprimet mbi to menaxhohen si nj proces i vetm.
Trajtimi sistem: identifikimi, kuptimi dhe menaxhimi i proceseve t
ndrlidhura si nj sistem kontribuon n arritjen efektive dhe efiente t
objektivave t biznesit.
Prmirsimi i vazhdueshm: si objektiv i prhershm i performancs s
biznesit n t gjitha aspektet.
Marrja e vendimeve sipas fakteve: vendimet efektive bazohen n analizn
e t dhnave dhe t informacionit.
Marrdhnie prfitimi e ndrsjell me furnitort: biznesi dhe furnitort e
tij jan t ndrvarur, prandaj prfitimi i ndrsjell rrit aftsit e tyre pr t
krijuar vler t shtuar.

sht e qart q nse biznesi juaj plotson normat e ktij standardi, ather ai
do siguronte nj prdorim efient t burimeve dhe do t knaqte si nevojat dhe
pritshmrit e konsumatorve, ashtu dhe t palve t tjera t interesuara.
Palt e interesuara ndaj biznesit tuaj do t ishin:
1. konsumatort, 2. pronart, 3. punonjsit, 4. furnitort dhe partnert, 5. shoqria.
Cilat jan nevojat dhe pritshmrit e secils pal, pr tu knaqur nga menaxhimi i biznesit
tuaj: a) fitime t qndrueshme, transparenc; b) mjedis i mir, siguri n pun, mirnjohje pr
punn dhe shprblime; c) cilsia, mimi dhe shprndarja e produktit; d) ruajtje e mjedisit,
sjellje etike dhe respektim i rregullave dhe i krkesave ligjore; e) prfitime t ndrsjella dhe
vazhdimsi. (Duhet t iftoni interesat me palt.)

89

Andrea Xhavara
Menaxhimi i biznesit me standard t lart ka shum shanse q t sjell edhe
produkte me cilsi t lart. Kshtu, certifikimi i cilsis s menaxhimit ka njohur
nj zhvillim t ri edhe n vendin ton. Tashm ka mjaft konsulent dhe agjenci, t
cilat u ofrojn bizneseve mbshtetje teknike dhe audit pr marrjen e certifikats ISO
9001. Kjo certifikat jo vetm q po krkohet si kusht paraprak pr pjesmarrjen n
tenderat publik t hapur, por paraqitet edhe si nj vler e shtuar pr do biznes
shqiptar karshi partnerve t huaj.

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

aftsi teknike
aftsi komunikimi
aftsi konceptuale
menaxher operativ

menaxher i mesm
menaxher i lart
burime
transformim

produkt
proces
standard ndrkombtar
pal e interesuar

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan tri cilsit e krkuara pr nj menaxher biznesi?
2. Cilat jan tre nivelet e menaxhimit t nj biznesi?
3. Cilat jan tri kategorit prbrse t procesit t krijimit t nj produkti?
4. far certifikon standardi ISO 9001, cilsin e produktit apo t menaxhimit t biznesit?

90

BAZAT E SIPRMARRJES

5. Cikli i jets s nj biznesi

Cikli i jets s nj biznesi mund t krahasohet me jetn e nj bime, pr shembull,
t lulediellit. Konceptimi i ides s biznesit i ngjan hedhjes n tok t fars. M pas
biznesi del n treg, ashtu si luledielli lshon
rrnj, el dhe krijon krcell, gjethe dhe kokrra.
Biznesi zhvillohet m tej duke arritur dhe
kulmin e tij, ashtu si luledielli pjek frutat dhe
vilet. N fund vjen rnia e biznesit, q i ngjan
prdorimit t farave t lulediellit pr brsi etj.
Duke u shprehur n mnyr m shkencore,
cikli i jets s nj biznesi t vogl lidhet me
katr fazat e ndryshme t zhvillimit t tij. T
emrtuara hyrja, rritja, pjekuria dhe rnia,
ato kan secila karakteristikat e veta unike
dhe prcaktuese t veprimtarive biznesore
Figura 4.2. Cikli i jets s nj biznesi
prkatse (fig. 4.2).

Para hyrjes n treg ju, sigurisht, keni krijuar nj bindje t plot se ideja juaj e
biznesit sht e realizueshme dhe se zotroni aftsit e duhura pr ta menaxhuar
at. Tashm keni marr nj sr njohurish mbi nisjen e nj biznesi, ndr t cilat do
tju kujtonim edhe njher m kryesoret:
Nuk ka nj prgjigje magjike pr pyetjen nse sht e mir ideja juaj e
biznesit. Prvoja ka treguar q disa nga idet m t uditshme jan kthyer
n biznese t suksesshme, ndrsa disa t tjera jo.
Ka shum t ngjar t keni sukses, n qoft se aftsit, interesat dhe motivimet
tuaja i prshtaten pikrisht biznesit tuaj.
Shum biznese krkojn aftsi teknike t fituara nga nj shkollim profesional.
Q t arrini sukses, ju nevojiten edhe aftsi menaxheriale komunikimi dhe
konceptuale.
Pavarsisht se mund ta keni edhe pasion (hobby) veprimtaria e biznesit tuaj
lidhet me detyrime, si: taksat, sigurimet, marrveshjet apo edhe prgjegjsit
ndaj shoqris.
Pr t ngritur nj biznes, duhet t prdorni me nikoqirllk fonde t caktuara
parash.
Ka rndsi t zgjidhni nj emr pr biznesin tuaj, i cili ka ndikim, kujtohet
leht dhe bn dallimin e produkteve tuaja nga ato t konkurrentve.
Krahas regjistrimit n QKR-s, mund tju nevojitet edhe ndonj licenc, e
cila merret pran sporteleve t QKL-s apo zyrave t pushtetit vendor ose
qendror.
Fillimi i nj biznesi do tju ndryshoj mnyrn tuaj t jetess, profesionale
dhe personale. Pr ti dhn vetes shansin m t mir pr sukses, shqyrtoni
pr her t fundit iden tuaj t biznesit para se t zhyteni n t!
91

Andrea Xhavara
A keni ndrmend t hapni nj biznes t profesionit tuaj n t ardhmen? Diskutoni lirisht
prgjigjet po dhe kundr ndaj ktij opsioni. Merrni n konsiderat tipa t ndryshm
biznesi, ku mund tju shrbejn njohurit dhe aftsit e fituara nga studimet n profesionin
tuaj.

Hyrja n treg e biznesit tuaj shnohet nga kontaktet e para me konsumatort, t

cilt mund t blejn pak ose aspak. Por ju duhet ti shfrytzoni kto kontakte pr tu
demonstruar produktet tuaja t reja dhe atributet e tyre. Po ashtu, duhet tu bni t
njohur konsumatorve cilsit apo shrbimet shtes t produkteve tuaja jo t reja,
t krahasuara me ato ekzistueset n treg.
Si do t msoni n temat vijuese, gjat ksaj faze ju duhet tu bni t ditur
konsumatorve t mundshm: far ka unike biznesi juaj, far t reje sjell ai pr t
knaqur nevojat konsumatorve, pse ata duhet t blejn te ju dhe jo te konkurrentt.
Shkurt, ju duhet t shpenzoni koh, energji dhe par pr t promovuar biznesin tuaj.
Po tu shtojm ktyre edhe shpenzimet pr mbajtjen e biznesit, do tju duhet nj
koh e konsiderueshme derisa t ardhurat t barazojn shpenzimet. Kjo vshtirsi
mund t zgjas 6 muaj, nj vit apo m shum edhe pr nj biznes t vogl. Nse
biznesi juaj do t ec m tej apo do t dshtoj q n kt faz, varet nga aftsit,
iniciativa dhe kapaciteti juaj pr t punuar, por edhe nga mbarvajtja e ekonomis
n prgjithsi si dhe klima e biznesit n veanti.
Ju nuk duhet t dekurajoheni nga humbjet fillestare. Sido q edhe ort nuk do tju
mjaftojn pr t br t gjitha detyrat, nse ecni sipas nj plan biznesi realist,
sidomos n pjesn e marketingut, ju po prgatitni kalimin gradual t biznesit tuaj n
periudhn e rritjes. Prvoja e rrept e ksaj faze t par me strategjit e mimeve t
ulta, por dhe prgjigjja e konkurrentve me t njjtn monedh, do tju ngulisin nj
rregull t thjesht t kapitalizmit t sotm: Problem nuk sht t prodhosh, por t
shessh! Megjithat, mund t mbaheni fort me produktet e reja, me an t strategjis
me diferencim. Duke u prqendruar n theksimin e unicitetit t produkteve tuaja t
reja pr nj grup t vogl konsumatorsh, novatort dhe adaptuesit e hershm,
ju mund t mbani lart mimet e tyre dhe t krijoni ca t ardhura edhe n kt faz.

Prpjekjet tuaja gjat fazs s hyrjes kan prgatitur tashm kalimin e biznesit
tuaj n fazn e dyt, at t rritjes. Biznesi juaj sht br i njohur nga konsumatort,
ndrkoh q edhe blerjet e tyre te ju vijn e shtohen. Por shtje problematike bhet
rivaliteti. Pr shkak t pranimit t gjer nga konsumatort, n sektorin tuaj hyjn
biznese t tjera, duke intensifikuar konkurrencn me ju. Pr kt arsye, ju detyroheni
t shtoni shpenzimet n dy drejtime, n prmirsimin e atributeve t produkteve
tuaja, por dhe n marketing, pr ti diferencuar nga ato t konkurrentve. Sidoqoft,
kjo faz shnon rritjen m t shpejt t shitjeve dhe t fitimeve tuaja, duke arritur
vlerat m t larta t tyre. E thn ndryshe, biznesi juaj ka arritur t thith maksimumin
e mundshm t konsumatorve.
Kur t konstatoni se rritja e shitjeve mujore po nis t bjer, biznesi juaj ka hyr
n fazn e pjekuris. Sipas specialistve, thithja e nj klienti t ri kushton pes a
gjasht her m shum se mbajtja e nj klienti ekzistues. Prandaj, gjat ksaj faze,

92

BAZAT E SIPRMARRJES

ju i kushtoni m tepr vmendje mbajtjes s tyre. Shpenzimet e promovimit bhen

minimale, aq sa pr t garantuar konsumatort se atributet e produkteve dhe t
shrbimeve t biznesit tuaj jo vetm ruhen, por edhe prmirsohen. Mund t themi
se biznesi juaj po korr frytet e prpjekjeve dhe t shpenzimeve t mdha t dy fazave
t para. Ndrkaq, pr shkak t konkurrencs, shitjet mujore jo vetm nuk rriten m,
por vazhdojn t bien, duke shkuar drejt zeros dhe vlerave negative. Kjo do t thot
se edhe vet shitjet po bien, bile edhe pa asnj shenj kthimi. Biznesi juaj ka hyr n
fazn e rnies.

Rnia, si faz e pashmangshme e zhvillimit t do biznesit, pra edhe e tuajit,

kuptohet nga konsumatort. Ju kan mbetur vetm besnikt, t cilt jan blers
tradicional q nuk i ndrrojn preferencat e tyre. sht koha t shisni sa t mundni,
duke aplikuar zbritje t mdha mimesh. Njkohsisht sht momenti t vendosni
ose t dilni nga ai biznes, ose ta vazhdoni at. Dalja nga nj biznes i caktuar mund
t pasohet nga hyrja me nj biznes t ri tuajin n nj sektor tjetr, kurse vazhdimi i
po atij biznesi krkon investime dhe shpenzime t tjera pr nxjerrjen e produkteve
t reja ose pr nj ndryshim rrnjsor t tyre, pra pr nj pamje krejt tjetr t biznesit
tuaj. Nse ky opsion vlen, ai do t ishte vetm nj vendim i mirpeshuar nga ju.
N fazn e rnies, por edhe n fazn e pjekuris, biznesit tuaj mund ti bien fitimet
dhe t marr humbje aq t rnda, sa t shtrngoheni t ndrprisni veprimtarin, pr
t shmangur humbje t tjera. N kto rrethana, mund t vendosnit edhe t dilnit
fare nga biznesi, duke ndjekur njrn nga rrugt:
- mbyllja, duke shlyer t gjitha detyrimet ndaj shtetit, kreditorve dhe
ortakve
- shitja dikujt, me ide t reja, q sheh avantazhe n blerjen e nj biznesi
ekzistues
- transferimi i biznesit tuaj te nj pjestar i familjes apo dhe i afrm, pr t
krijuar vazhdimsin e tij, por edhe t veprs tuaj.
Cils faz t ciklit t jets s nj biznesi i takojn m tepr strategjit e mposhtme?
Strategjia mbizotruese

Faza

Bj marketing pr diferencimin e biznesit nga konkurrentt.

Bj zbritje t mdha mimesh.
Hartoj planin e biznesit.
Lejoj q shpenzimet t jen m t mdha se t ardhurat.
Zvendsoj disa produkte me t tjera, shtoj shrbimet pr produktet.
Bj shpenzime t mdha pr promovimin.
Fus teknologji t reja.
Cikli i plot i jets s nj biznesi t vogl zgjat zakonisht katr deri n gjasht vjet.
Kt fakt mund ta konstatoni po t vreni me vmendje ndrrimin e destinacioneve

93

Andrea Xhavara
t bizneseve t dikurshme apo shpalljet Jepet me qir. Ndryshueshmria dhe
prshtatja jan dy nga cilsit dalluese t biznesit t vogl nga ai i madh. Biznesment
e shkatht e kuptojn shum shpejt kalimin n fazn e rnies. Kshtu, ata, pa shum
dme, mbyllin nj biznes, por dhe hapin nj t ri. Disa biznese t vogla vazhdojn
edhe m gjat, pa u transformuar; n shumicn e rasteve ato mbeten n gjendjen e
mbijetess, me nj pronar q nxjerr vetm nj pag mujore!
Nse do t vendosnit t zgjasni jetn e biznesit tuaj, kur do t ishte m e prshtatshme
t shpenzonit pr rinovimin e tij, n fazn e pjekuris apo at t rnies? Argumentoni
prgjigjen tuaj.

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

cikli i jets s biznesit
faza e hyrjes
faza e rritjes

faza e pjekuris
faza e rnies

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan katr fazat e ciklit t jets s nj biznesi?
2. N ciln faz shitjet dhe fitimet e biznesit rriten?
3. N ciln faz shitjet e biznesit jan konstante?
4. N ciln faz shitjet e biznesit psojn rnie?

94

rritje e shitjeve
norma e rritjes s shitjeve

BAZAT E SIPRMARRJES

6. Struktura vertikale e organizimit t biznesit

Puna ecn vaj n nj biznes kur secili e ka t qart far duhet t bj dhe kujt
duhet ti raportoj, por edhe se kush ka t drejt t vendos apo t urdhroj q
dika t bhet apo t mos bhet. Kjo ndarje e punve, e prgjegjsive dhe e detyrave
i jep formn organizimit strukturor t do biznesi. Struktura e organizimit t nj
biznesi mund t paraqitet edhe me an t nj skice, e cila bn t qart marrdhniet
epror varts.
a) Asambleja e nj shoqrie me prgjegjsi t kufizuar, n kushtet e nj konkurrence t
fort, ka zgjedhur strategjin e mimeve t ulta, duke reduktuar n minimum kostot. Pr
t ushtruar nj kontroll t rrept, administratori i saj ka zgjedhur hapsirn e kontrollit 2
varts - 1 epror. Meq n kt biznes jan t punsuar edhe 30 punonjs t tjer, organizimi
i tij ka pamjen e nj strukture t gjat (fig. 4.3).
Struktura e gjat
Drejtori i prgjithshm
Menaxhimi i lart
Menaxhimi i mesm
Menaxhimi i linjs s par
Puntort

Drejtori
i prgjithshm

Struktura e shesht

Menaxhimi i mesm
Puntort

Figura 4.3. Procesi i organizimit t biznesit

b) Meq biznesi ka hyr n fazn e rritjes, Asambleja ka vendosur t synohet rritja e vlers
s perceptuar nga konsumatort. Administratori i shoqris, duke gjykuar se kjo situat
krkon m tepr lirshmri, fantazi dhe krijimtari, zgjedh si m t prshtatshme hapsirn
e kontrollit, 5 varts - epror, pr t njjtin staf me 30 veta. Vizatoni skicn e organizimit
strukturor t ksaj shoqrie n kt situat t re.

95

Andrea Xhavara
Ju mund t vini re se struktura e situats s dyt sht m e shesht. Nga kto dy
situata kuptohet se mund ta ndryshoni organizmin e biznesit n varsi t mjedisit
t jashtm, strategjis s zgjedhur, aftsive t burimeve njerzore dhe teknologjis
s prdorur pr krijimin e produkteve. Po ashtu, nga skicat e strukturave t
organizimit t biznesit n dy situatat msiprme, ju mund t keni kuptuar q, n
secilin rast, ka nj ndarje t puns n detyra t vogla. do njsi apo individ brenda
saj kryen nj pjes t veant t detyrs s prgjithshme sipas specializimit t tij.
Por e tra nuk mund t jet nj bashkim mekanik i detyrave t veanta. Realizimi
i saj krkon nj koordinim me qllim integrimin harmonik t pjesve n nj tr,
produktin pr shitje dhe shprndarje deri te klienti. Nse puntort kryejn procese
t veanta pr krijimin e produktit, koordinimi i tyre brenda nj njsie sht detyr
e menaxherve. Ndrkoh koordinimi midis menaxherve deri te administratori
(drejtori i prgjithshm) mundson integrimin e pjesve n nj t tr.

Pr t kuptuar shtje, si: raportimi, autoriteti, prgjegjsia etj., sht e nevojshme

t merremi me analizn e strukturs vertikale (nga lart-posht dhe anasjellas) t
organizimit t biznesit.

Autoriteti, e drejta pr t marr vendime dhe pr tu thn t tjerve far t bjn

sht nj tipar thelbsor n funksionimin e do organizate, pra edhe t nj biznesi.

Shembulli klasik i tij sht rasti i bosit q i jep nj urdhr vartsit t vet. Autoriteti
qndron te pozicioni dhe jo te njeriu. Kshtu, menaxheri i marketingut ka autoritet
mbi kt departament, pavarsisht sa njerz vijn dhe shkojn n at pozicion apo
kush e ka zn aktualisht at. Nse keni nj biznes t vogl, ju keni autoritetin m
t lart. Edhe kur punsoni nj menaxher, ju i jepni atij ca autoritet pr t drejtuar
punonjsit dhe biznesin. Por, menaxheri ju jep llogari, si pronari i biznesit q jeni.
Kshtu, ju mbeteni, gjithsesi, autoriteti m i lart.

A mundet q nj menaxher i nivelit t lart ti ngarkoj nj detyr drejtprsdrejti nj

puntori? A sht kjo rrug e nevojshme? A e shkurton burokracin kjo mnyr kaprcimi e
ndonjrit prej niveleve t menaxhimit?
Tradicionalisht, autoriteti i nj individi ka qen mjeti parsor i drejtimit t biznesit dhe
i uarjes s tij prpara, drejt arritjes s objektivave. Por, prparimi ekonomik solli n
sken forma ligjore t reja t organizimit t biznesit, shoqrit tregtare. Kshtu, nse
blini aksione t nj shoqrie aksionare ose pjes t nj shoqrie me prgjegjsi t kufizuar,
ju bheni bashkpronar i asaj shoqrie. Pr arsye nga m t ndryshmet, si: numri i
madh i aksionarve, mungesa e informacionit etj., ju mund t mos prfshiheni n
drejtimin e asaj shoqrie. Autoritetin tuaj mund ta shprehni vetm me votn tuaj n
Asamble pr miratimin e bilancit, t drejtimeve kryesore t veprimtaris, si dhe n
zgjedhjen e Kshillit drejtues apo t drejtorit t prgjithshm (administratorit). Jan
kta dy t fundit, t cilt kan autoritetin m t lart, prkatsisht, i pari, pr t marr
vendime t rndsishme mbi politikat e biznesit, ndrsa, i dyti, pr menaxhimin e
prditshm. Vitet e fundit ka nj tendenc q antart e Kshillit drejtues t jen
njerz jasht biznesit.

96

BAZAT E SIPRMARRJES

Diskutim
a) far efekti pozitiv ka pr nj shoqri aksionare prfshirja e personave t jashtm n
Kshillin drejtues?
b) A sht me dobi, pr nj shoqri me prgjegjsi t kufizuar, emrimi i nj personi t
jashtm n pozicionin e Administratorit? Argumentoni prgjigjet po dhe kundr
ktij opsioni.

do punonjs i nj shoqrie t organizuar mir ka nj pozicion t qart, q

prcakton far duhet t bj, k mund t urdhroj dhe kujt duhet ti jap llogari.
Ndryshe, edhe autoriteti ka nj struktur nivelesh, e cila shrben si ngjitsja q
i mban bashk kto nivele t ndryshme. Struktura e autoritetit, hierarkia, i ngjan
nj piramide. N shtresn e poshtme t saj jan puntort, t cilt kan si detyr t
punojn dhe ti japin llogari menaxherve t linjs s par. Kta t fundit zbatojn
urdhrat dhe u japin llogari menaxherve t nivelit t mesm, t cilt, nga ana e
tyre, zbatojn urdhrat dhe u japin llogari menaxherve t nivelit t lart, zakonisht
zvendsdrejtorve. S fundmi, drejtori dhe zvendsit e tij formojn majn e
piramids, me autoritetin m t lart, t cilt jan menaxhert strategjik dhe
prgjigjen pr t gjith shoqrin. Pra, hierarkia e autoritetit krijon rregullin e puns
n nj biznes: vendimet dhe urdhrat rrjedhin nga lart-posht, ndrsa raportimi pr
punn e kryer, nga posht-lart.
Hyni n faqet e internetit t dy-tre shoqrive tregtare t njohura nga ju. Sipas informacionit
prkats nga linku i tyre Organizimi, prpiquni t ndrtoni strukturn e autoritetit t
ktyre shoqrive. N sa nivele sht ngritur struktura e autoritetit t ktyre shoqrive? A
mund t propozonit nj struktur tjetr m pak burokratike?
Pr shkak t ngarkess s madhe, por edhe pr t nxitur rritjen personale,
menaxhert prdorin shpesh delegimin, dorzimin e autoritetit dhe t prgjegjsis
te nj varts. Kuptohet q, n prfundim, vartsi duhet ti raportoj eprorit me sa
efektivitet dhe efienc e kreu detyrn, sepse, pavarsisht se detyrn e ka kryer
ai, prgjegjsia i mbetet eprorit. Shum biznese praktikojn sot zbritjen posht t
autoritetit, duke zvendsuar fuqin e bazuar te frika me besimin, aftsimin dhe
krijimtarin e t punsuarve, si dhe prkushtimin e tyre. Disa menaxher ndihen
mir kur u delegojn detyra vartsve t tyre, kurse disa t tjer, jo. Natyrisht,
delegimi duhet t mos jet as gjysmak dhe as nj marifet pr tia ngecur punn
t tjerve.
Nj shtpi botuese do t ndrtoj rishtas faqen e saj t par t internetit (Web site). Drejtori
ia ngarkon menaxherit t IT-s kt detyr. Argumentoni, n pozicionin e vartsit, cilin nga
dy delegimet do t preferonit m tepr:
Uebsajti duhet t pasqyroj far botojm dhe
si ua ofrojm ato lexuesve. far niveli duhet
t ket ky uebsajt, me kusht q kosto e tij t
mos kaloj vlern 100 000 lek?

Pyet dhe m raporto pr mimet e 3

studiove pr nj uebsajt. M pas do t
shoh far uebsajti do t bjm. Pyet edhe
financierin mbi gjendjen e parave.

97

Andrea Xhavara
Delegimi i prgjegjsis dhe i autoritetit e decentralizon vendimmarrjen, duke
e zbritur te nivelet m t ulta. Do t ishte ideale q vendimet t merreshin nga
njerzit t prekur drejtprdrejt nga problemi. Rrethana t tilla krijohen sidomos kur
mjedisi i biznesit ndryshon shpejt, prandaj dhe vendimet duhet t merren shpejt dhe
mir. Shpesh autoriteti vendimmarrs duhet zbritur te pika e veprimit. Niveli q ka
t bj drejtprdrejt me problemet, por dhe me mundsit, ka edhe informacionin
m t vlefshm, pr t vepruar n koh, por edhe pr t parashikuar m mir
pasojat e vendimeve. Prandaj mjaft menaxher lejojn edhe nj far delegimi t
heshtur, i cili shprehet me nj shkall t caktuar lirshmrie dhe informaliteti. Pr
hir t mbarvajtjes, njerzit vetveprojn, duke shkmbyer informacion dhe duke
bashkpunuar me linjat e tyre t komunikimit dhe jo t zinxhirit formal t urdhrave,
q imponon struktura e organizimit formal.
Diskutim
a) Cili sht shkaku i krijimit t strukturave informale?
b) Si dhe far mund t prfitojn punonjsit q operojn n nivelet e ulta t strukturs
formale?
c) Po menaxhert e niveleve m t larta, si dhe far mund t prfitojn prej tyre?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

organizim strukturor
struktur vertikale
hapsir kontrolli

autoritet
delegim

hierarki
decentralizim

Pyetje kontrolli
1. Cili sht ndryshimi ndrmjet ushtrimit t autoritetit nga ai i delegimit?
2. Cili sht autoriteti m i lart n nj biznes?
3. N cilat raste mund tu delegohet autoritet puntorve?

98

BAZAT E SIPRMARRJES

7. Struktura horizontale e organizimit t biznesit

shtje si autoriteti, hapsira e kontrollit, delegimi dhe decentralizimi jan t
rndsishme, sepse tregojn lidhjen ndrmjet menaxherve dhe punonjsve,
n nivele t ndryshme t strukturs vertikale t organizimit t nj biznesi. Por,
paralelisht me t, ju duhet t keni marr me mend edhe nj decentralizim horizontal,
q lidhet me ndarjen e punve n t njjtin nivel menaxhimi. Ndryshe themi se
biznesi sht ndar n njsi ose departamente. Natyrisht, lind pyetja: Si mund t
bhet ndarja e puns? Me far kriteri mund t grupohen njerzit n departamente?
Ndr format e ndarjes n departamente, m t prdorshmet jan sipas funksionit,
produktit, zons gjeografike dhe konsumatorit.

N organizimin funksional, nj departamentet grupon punonjs q merren me t

njjtn pun. Kshtu, duke vlersuar m tepr aktivitet kryesore, mund t krijohet
departamenti i marketingut, i financs, i prodhimit t produkteve/shrbimeve, i
personelit e ndonj tjetr. Menaxhert e ktyre departamenteve prbjn nivelin
e lart t menaxhimit, duke i raportuar drejtprdrejt administratorit/drejtorit t
prgjithshm t shumtn e rasteve. T tilla organizime hasen n nivele t caktuara
t menaxhimit t pothuaj t t gjitha bizneseve, sidomos n shoqrit e sigurimit,
etj. N organizimin sipas produktit, t gjitha funksionet q kontribuojn pr t
njjtin produkt, grupohen nn autoritetin e nj menaxheri. Si shembull shrben
firma Bebabiochem e skics biznesore, e ndar n tre divizione t mdha sipas
produkteve, prkatsisht kozmetiket, letra e ricikluar dhe kartoni. Secili divizion i
ksaj firme vepron i pavarur nga dy t tjert, duke u mbshtetur nga departamentet
e prodhimit, marketingut, financs, personelit e ndonj tjetr.
Le t krahasojm t dy format e msiprme t organizimit, me an t tabels
vijuese.
Organizimi funksional
Nj departament qendror blerjesh

Organizimi sipas produktit

do divizion ka njsin e tij t blerjeve

Departament i veant pr t gjith do divizion ka ekspertt e vet t

firmn pr marketingun, financn etj.
marketingut, financs etj.
Nj grup i vetm krkim-zhvillimit pr do divizion ka ekspertt e vet t
t gjitha produktet e firms
krkim-zhvillimit vetm pr nj
produkt
Nj grup i vetm mirmbajtjeje pr t do divizion ka njsin e vet pr
gjitha departamentet e firms
mirmbajtjen

99

Andrea Xhavara

Organizimi funksional ka avantazhe dhe disavantazhe, si tregon tabela vijuese:

Avantazhe

Disavantazhe

Vendimmarrje e leht dhe nj Nj punonjs merr urdhra nga disa

komunikim i qart dhe i kuptueshm menaxher t ndryshm
brenda grupit
Specialistt teknik jan t liruar nga Prgjegjsia pr nj performanc t
puna administrative
dobt t firms sht kolektive, jo
individuale
Grupimi mundson blerje m efiente Menaxhert ngushtojn horizontin e
t pajisjeve dhe t mallrave
tyre, bhen specialist, por jo vizionar
Performanca rritet, sepse punonjsit e Ndrmjet grupeve me funksione t
t njjtit grup mund t specializohen ndryshme mund t lindin konflikte
m leht
Monitorimi i ndryshimeve t mjedisit Diferencimi i grupeve sipas funksionit
t jashtm arrihet m leht nga secili vshtirson integrimin n nj t tr
grup

Organizimi sipas produktit ka avantazhe dhe disavantazhe, si tregon tabela

vijuese:

Avantazhe

Disavantazhe

Informacionet pr nj produkt t Funksionet e prsritura nga do divizion

vetm menaxhohen m leht
mund t rrisin ndjeshm kostot
Prkushtimi vetm ndaj nj linje Vshtirsi koordinimi e divizioneve t
produkti siguron njohje m t thell
prqendruara te produkti i vet
Detyrat, prgjegjsit dhe raportimi Vendimmarrja
e
decentralizuar
jan krejtsisht t qarta
vshtirson kontrollin nga niveli i lart i
menaxhimit
Burimet e plota i bjn menaxhert Menaxhert m tepr vizionar, por jo t
m t pavarur dhe t prgjegjshm
thell n ekspertiz
Performanca e divizioneve t Vshtirsi n koordinimin e individve
ndryshme mund t krahasohet me t ndryshm q operojn njhersh
an t fitimit

Krahasoni performancn e marketingut pr nj firm me tre produkte n rastet kur:

a) firma ka nj organizim funksional,
b) firma ka nj organizim sipas produktit.

100

BAZAT E SIPRMARRJES

Nj nga disavantazhet e organizimit funksional, m i ndjeshmi n performancn e

nj biznesi, sht prishja e unitetit t urdhrave. Kjo ndodh, sepse do puntor merr
urdhra nga menaxher t ndryshm, donjri prej t cilve sht ekspert n fushn
e tij. Meq kjo rrethan shkakton mjaft konfuzion, bizneset preferojn strukturn
lineare, sipas s cils do person ka vetm nj boss. Lvizja, nga maja e hierarkis
deri n fund, bhet pa kryqzime: do varts sht eprori i nj vartsi t nj niveli
m t poshtm, pra do menaxher ka kontroll t drejtprdrejt mbi vartsit e tij.
M tej, do menaxher ka autoritet t plot mbi veprimtarin e tij, pa e ndar at me
menaxhert e tjer. Kjo struktur, me autoritete dhe prgjegjsi t qarta, siguron
vendime t shpejta dhe efiente. Nga ana tjetr, struktura lineare krkon menaxher
t shumanshm dhe t aft pr t prballuar nj vllim t madh pune. Duke qen
prgjegjs pr do aspekt t veprimtaris s njsis s tyre, t gjitha problemet apo
vendimet shkojn fill vetm tek ata.

Shefi i divizionit t prodhimit (SHDP) t kartonit i firms Bebabiochem komunikon

me menaxherin e marketingut (MM), t financs (MF) dhe me 2 menaxhert e prodhimit
(MP). Pr t zvogluar kostot, MM dhe MF komunikojn drejtprdrejt me punonjsit e tyre.
Numri i t punsuarve n kt divizion sht 40, ndrsa hapsira e kontrollit pr punonjsit
e prodhimit sht 15 me 1.
a) Sa sht numri i punonjsve n departamentin e prodhimit?
b) Sa sht numri i punonjsve n dy departamentet e tjera? Ndajini ata sipas vizionit
tuaj.
c) Vizatoni skicn e strukturs organizative t ksaj firme. Pr lehtsi n vizatimin e
skics, punonjsit t paraqiten me nj kuadrat, ku t shnohet numri i tyre. far
ndryshimi apo shtese mund ti bhej ktij strukturimi?
Strukturimi i nj niveli t organizimit sipas linjave territoriale do t ishte nj
ndarje e tij n divizione t mdha gjeografike. T tilla ndarje kan shoqri t mdha
q jan shtrir n t gjith vendin ton, si: bankat, shoqrit e sigurimeve, Digitalb,
kompanit celulare e mjaft t tjera, por edhe n vendet fqinje.
Strukturimi i biznesit n departamente sipas konsumatorit sht nj organizim me
baz nevojat e konsumatorit. Kjo ndarje sht tipike pr bankat, t cilat ndahen n
departamente t kredis, t arks dhe t shrbimeve, pikrisht sipas krkesave t
klientve t tyre. Njlloj me ta, edhe supermarketet e firmave t njohura i ndajn
veshjet n pavijone t veanta, si: pr fmij, pr meshkuj dhe pr femra.
S fundmi, vet departamentet cilsohen si linje ose personeli. Departamentet e
linjs kan prgjegjsin pr veprimtarit kryesore t biznesit. Ato merren me
furnizimin me lndt e para, dizenjimin, krijimin e produkteve, paketimin, marketingun
dhe shprndarjen apo shitjen e tyre. Menaxhert e ktyre departamenteve kan
shum autoritet dhe fuqi, por dhe jan prgjegjs pr rezultatet e vendimeve t
tyre, t cilat shprehen me produktet e nxjerra. Departamentet e personelit ofrojn
aftsi t specializuara dhe profesionale. T tilla do t ishin departamenti: i krkimzhvillimit, i shtjeve ligjore, i IT-s, i marrdhnieve publike dhe i burimeve njerzor.
Krahas monitorim-kontrollit, ato mbshtesin me ekspertiz departamentet e linjs.

101

Andrea Xhavara
Shkurt, specialistt e ktyre departamenteve mbshtesin menaxhert e linjs. Kta
t fundit mund tua kushtojn energjit dhe kohn e tyre krijimit t produkteve dhe
shrbimeve, pa u shqetsuar pr shtjet tepr t specializuara.
Sigurisht, mund tju lind pyetja: A i prdorin bizneset tona tr kto forma
organizimi dhe si i prdorin? N t vrtet, ballafaqimi me firmat e huaja n import
dhe eksport, prfshirja gjithnj e m tepr e Shqipris n ekonomin globale,
por edhe sfida aktuale e integrimit europian e kan drejtuar biznesin shqiptar
drejt kombinimit me efektivitet t strukturave t ndryshme t organizimit, t cilat
krkohen edhe pr marrjen e certifikats ISO 9001.

N nj biznes prodhues detergjentsh me 38 t punsuar, niveli i lart i menaxhimit

ushtrohet nga administratori (AP) dhe tre menaxhert, prkatsisht t departamenteve
t prodhimit (MP), t marketingut (MM) dhe t financs (MF). MP komunikon me dy
menaxher t tjer, q komunikojn drejtprdrejt me punonjsit, me hapsir kontrolli 10 me
1. Ndrkoh, MM dhe MF komunikojn me nga nj menaxher varts, t cilt komunikojn
drejtprdrejt me vartsit e tyre, me hapsir kontrolli 5 me 1. Pranojm se kjo firm sht e
organizuar sipas nj strukture lineare.
a) Sa sht numri i t punsuarve q punojn n secilin departament?
b) T vizatohet struktura skematike e organizimit t ktij biznesi. Pr lehtsi, puntort t
paraqiten vetm me nj kuadrat, ku shnohet numri i tyre.
Ju mund t thoni se kto shtje i takojn bizneseve t mdha. N t vrtet edhe
biznesi i juaj i vogl ndjek t njjtat hapa dhe shtje. Ndryshimi qndron vetm te
numrat!

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

struktur horizontale
departament
organizim funksional

organizim sipas produktit

struktur lineare
organizim gjeografik
departament linje
organizim sipas konsumatorit departament personeli

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan format m t prdorshme pr krijimin e departamenteve?
2. Tregoni dy avantazhe dhe dy disavantazhe t organizimit funksional.
3. Tregoni dy avantazhe dhe dy disavantazhe t organizimit sipas produktit.
4. Nga dallohen departamentet e linjs nga ato t personelit?

102

BAZAT E SIPRMARRJES

Prmbledhje e tems
1. Me an t nj biznes ju synoni disa
objektiva personal, si pavarsia, afirmimi,
respekti, paraja, pushteti. Biznesi juaj sht i
hapur ndaj ndikimit t mjedisit t jashtm, i
prbr nga dy pjes, mjedisi i konkurrencs
dhe makromjedisi.
Mjedisi i konkurrencs, m i afrt dhe m i
prditshm se makromjedisi, shfaqet me
rivalitetin e konkurrentve, rreziqet nga
bizneset e reja apo zvendsuese, si dhe me
fuqin e furnitorve apo t konsumatorve.
Q biznesi juaj t mbijetoj dhe t jet fitues,
duhet t krijoj avantazh konkurrues, duke
u orientuar nga cilsia, kostot konkurruese,
novacioni dhe shpejtsia.
2. Faktort q formojn makromjedisin, pjesa
e mjedisit t jashtm, me natyr politikoligjore, ekonomike, shoqrore, demografike dhe
teknologjike. Ata veprojn n afate m t
gjata dhe nuk ndryshojn prdit si faktort
e mjedisit konkurrues, por ndikojn mbi
zhvillimin e biznesit tuaj, n prgjithsi.
Mbi makromjedisin mund t ndikohet me
an t shoqatave.
3. Menaxhimi me sukses i nj biznesi synon
njhersh efektivitetin dhe efiencn.
Parimet e menaxhimit jan planifikimi,
organizimi, udhheqja dhe kontrolli!
4. Menaxheri i nj biznesi duhet t zotroj
aftsi teknike, komunikimi dhe konceptuale.
Ai mund t jet menaxher operativ, i mesm
ose i lart apo dhe drejtor i prgjithshm.
Menaxhimi i biznesit lidhet me burimet,
transformimin dhe produktet e prfunduara.

5. Cikli i jets s nj biznesi lidhet me katr

fazat e ndryshme t zhvillimit t tij, t
emrtuara, hyrja, rritja, pjekuria dhe rnia.

Hyrja n treg ka pak shitje dhe humbje

fillestare. Gjat rritjes, shitjet dhe fitimet
rriten. Pjekuria ka maksimumin e shitjeve,
ndrsa rnia shoqrohet me shitje minimale
dhe humbje. N seciln faz biznesi ndjek
nj strategji t dallueshme nga fazat e tjera.
6. Struktura vertikale lidhet me shtje, si
raportimi, autoriteti dhe prgjegjsia.

Autoriteti, e drejta pr t marr vendime

dhe pr tu thn t tjerve far t bjn,
qndron te pozicioni dhe jo te njeriu. N nj
shoqri aksionare autoriteti m i lart sht
Asambleja. Struktura e autoritetit, hierarkia,
i ngjan nj piramide me disa shtresa deri
te puntori m i thjesht. Menaxhert
prdorin shpesh delegimin, dorzimin e
autoritetit dhe t prgjegjsis te nj varts
q e decentralizon vendimmarrjen, duke e
zbritur te nivelet m t ulta.
7. Struktura horizontale lidhet me ndarjen
e punve n t njjtin nivel menaxhimi,
n njsi ose departamente, sipas funksionit,
produktit, zons gjeografike dhe konsumatorit.
N organizimin funksional grupohen
punonjs q merren me t njjtn pun, si:
departamenti i marketingut, i financs, i
prodhimit t produkteve apo shrbimeve,
i personelit etj. N organizimin sipas
produktit, kontribuesit grupohen nn
autoritetin e nj menaxheri. Departamentet
mund t jen linje ose personeli.

Mas e cilsis s menaxhimit t sotm

sht standardi ndrkombtar.

103

Andrea Xhavara

8. Pun praktike 1
Simulimi i ndrtimit t strukturs organizative


t nj biznesi t vogl t profilit profesional
I. Studim rasti
Firma Tota shpk sht nj biznes i vogl, por n rritje. Administratori i saj, zoti
Tota, sht nj inxhinier mekanik mjaft i pasionuar pas profesionit t tij. Ai e ka filluar
biznesin vetm, duke punuar dyer e kangjella metalike. Pr m se 12 vjet ka arritur
t blej nj sr makinerish metalprerse, duke rritur edhe numrin e punonjsve
deri n 13. Llojet e punimeve, si etazher, dollap dhe mbulesa me kapriata metalike
pr bizneset e mdha, kan ardhur duke u shtuar. Firma prodhon vetm me porosi,
skicat dhe llogaritjet e t cilave ai i bn vet, ndonse ka dy puntor t rinj q jan
diplomuar n shkolln mekanike t qytetit. Nj financier mban llogarit e firms,
ndrsa magazinieri mban edhe arkn. Por, zoti Tota sht i shqetsuar se ofiina
e tij punon vetm me m pak se gjysmn e kapacitetit. Ndrkoh merr vesh se nj
firm tregtare sjell nga Italia etazher dhe dollap metalik shum t shtrenjt, por
me cilsi t afrt me produktet e tij. Si sht e mundur q kta klient nuk e njohin
firmn time?, - mendon zoti Tota. Dika duhet br, por atij nuk i tepron koh,
sepse sht i zn gjith ditn me skicat dhe ndjekjen e cilsis s do procesi t
prodhimit t produkteve.

Pyetje
1. A ka firma Tota nj struktur t qart organizimi?
2. A merret ndokush me gjetjen e klientve, me shitjet dhe promovimin?
3. Pse zoti Tota i bn vet skicat, llogaritjet dhe kontrollin e cilsis?
4. A e prdor zoti Tota delegimin?
Nse do tju krkohej konsulenc nga zoti Tota, far do ti sugjeronit n lidhje me
pyetjet e shtruara:
a) N sa departamente mund t ndahej puna e ofiins dhe cilat duhet t ishin
ato?
b) Me far pune do t merrej secili departament?

104

BAZAT E SIPRMARRJES

c) A mund t organizohej puna n nj mnyr tjetr me t njjtin numr

puntorsh?
d) Me far do t merrej zoti Tota pas ktij riorganizimi?
Vizatoni skemn e strukturs pas riorganizimit t sugjeruar, nse 5 puntor do
t merren me prodhimin, 2 puntor me skicimin dhe shitje-promovimin, nj me
magazinn dhe inventart, ndrsa nj tjetr me mbajtjen e llogarive. Sa menaxher
do t kishte firma Tota shpk pas riorganizimit dhe me se do t merrej secili?

II. Zgjidhni, pr profilin tuaj, nj nga llojet e bizneseve t sugjeruara nga Tema 3

apo t ides suaj me form ligjore shpk. Caktoni:

a) Departamentet e nivelit t lart (e lir). Mos harroni administratorin!
b) Numrin e puntorve t secilit departament (hapsira e kontrollit, e lir);
c) Detyrat e secilit punonjs dhe menaxher;
d) Skemn e organizimit strukturor t atij biznesi.

105

Andrea Xhavara

9. Pun praktike 2

Simulimi i organizimit t puns s nj firme

prodhimi/shrbimi t profilit profesional
I. Studim rasti
Rrobaqepsia Dream prodhon dhjet lloje veshjesh pr femra, me linja t veanta
me nga 18 puntor pr seciln linj. Firma punon nn regjimin e prpunimit aktiv t
lnds s par nga Gjermania. Modelet vijn t gatshme nga firma e huaj porositse,
priten n fabrikn shqiptare, punohen dhe rieksportohen. Firma sht ndar n
departamente sipas produktit, ndrsa pr t gjith fabrikn jan t prbashkta
departamentet e marketing-shitjes, financs dhe personelit.

Pyetje

106

1.

Sa punonjs merren drejtprdrejt me prodhimin? Me far pune duhet t

merren ata? Sa kontrollor cilsie duhet t ket departamenti i prodhimit?

2.

Me far duhet t merret departamenti i marketing-shitjeve? Sa puntor

t thjesht mund t ket ai dhe me far duhet t merren ata?

3.

Me far duhet t merret departamenti i financs? Sa puntor t thjesht

mund t ket ai dhe me far duhet t merren ata?

4.

Me far duhet t merret departamenti i personelit? Sa puntor t thjesht

mund t ket ai dhe me far duhet t merren ata?

5.

Sa sht numri i prafrt i njerzve q punojn n fabrikn Dream?

6.

A mund ta vizatoni organizimin strukturor t ksaj fabrike? (Punonjsit e

do departamenti t tregohen vetm me nj kuti, ku t shnohet numri i
tyre.)

7.

Nse Dream do t blinte vet lndn e par dhe do t shiste produktet e

marks s saj brenda dhe jasht vendit:
a) far ndryshimi duhej br n departamentin e marketingut?
b) A do tia vlente hapja e nj salle ekspozimi (show-room) n disa qytete
t mdha t vendit?
c) far mbshtetjeje mund ti jepte nj uebsajt shitjeve jasht vendit?

BAZAT E SIPRMARRJES

II. Zgjidhni, pr profilin tuaj, nj nga llojet e bizneseve t sugjeruara nga Tema 3 apo
t ides suaj me form ligjore shpk. Caktoni:
a) Departamentet e nivelit t lart (e lir). Mos harroni administratorin!
b) Numrin e puntorve t secilit departament (hapsira e kontrollit, e lir);
c) Detyrat e secilit punonjs dhe menaxher;
d) Skemn e organizimit strukturor t atij biznesi.

107

Andrea Xhavara

Test
Provoni aftsit tuaja n zbatimin e koncepteve dhe njohurive t ksaj teme
Plotsoni karakteristikat e lvrimit t nj produkti t profilit tuaj (paketimi, kthimi
mbrapsht, oferta t reja, mim), q do ti krijonin atij nj avantazh konkurrues t
plot:
a) Plotsoni karakteristikat e nj mjedisi aspak trheqse pr biznesin tuaj:

rritje _______ e sektorit _______ konkurrent

produkte t _______
______ biznese t krijuara rishtas ______ furnitor ______ konsumator
Komentoni thnien Siprmarrsi sht nj person q paguan nj mim t caktuar
pr nj produkt pr ta shitur me nj mim t pasigurt, duke pranuar edhe rrezikun.
Cilin nga faktort do t rinovonit, pr t arritur te nj produkt ushqimor i ri:
a) shijen, b) paketimin, c) performancn, d) komunikimin me blersit?
Nj restorant arrin objektivin e tij ditor, duke shitur produkte me vler 40 000 lek.
Si do ta konsideronit menaxhimin e tij sipas efektivitetit dhe efiencs, n rast se shpenzimet
ditore n lek do t ishin: a) 30 000? b) 60 000? c) 40 000?
A duhet q nj biznes t mos ket si synim vetm fitimin? A mundet?
Tregoni sistemin e veprimeve (burimet, transformimi, produkti) pr shkolln tuaj.
Cils faz t ciklit t jets s nj biznesi i takojn m tepr strategjit e mposhtme?
Strategjia mbizotruese
Bj marketing agresiv.
Praktikoj mime t ulta.
Hartoj planin e marketingut.
Lejoj q shpenzimet t jen m t mdha se t ardhurat.
Zvendsoj disa produkte me t tjera, shtoj shrbimet pr produktet.
Bj shpenzime t vogla pr rinovimin e produkteve.
Nuk fus m teknologji t reja.

Faza

Vizatoni dhe shpjegoni skemn e organizimit strukturor t shkolls suaj. A ka vend pr

ndonj prmirsim t saj?
Asambleja e nj shoqrie, n kushtet e nj konkurrence t fort, ka zgjedhur strategjin
e mimeve t ulta, pr t reduktuar n minimum kostot. Pr t ushtruar nj kontroll t
rrept, hapsira e kontrollit sht caktuar 3 varts - 1 epror. Sa t punsuar do t kishte
ky biznes, nse struktura e organizimit t tij do t kishte dy nivele menaxhimi mbi puntort
e thjesht? Vizatoni skemn e organizimit strukturor t ktij biznesi.

108

Tema
TREGU DHE SJELLJA
KONSUMATORE

shtjet
1. Nocione baz t tregut
2. Llojet e tregut
3. Segmentimi i tregut
4. Sjellja konsumatore
5. Procesi i blerjes
Prmbledhje e tems
6. Pun praktike. Krkimi i tregjeve
t synuara
7. Pun praktike. Ju, si konsumator
Test

Harrova t blej syze ...

Objektivat
N fund t ksaj teme do t jeni t aft:

T prshkruani natyrn e tregut dhe ekuilibrin e tij.

T dalloni llojet e tregjeve sipas produkteve dhe konkurrencs.
T renditni kriteret pr segmentimin e tregut, pr t gjetur tregjet e synuara.
T prshkruani faktort ndikues mbi sjelljen konsumator.
T shpjegoni dhe t zbrtheni hapat e blerjes s nj produkti.
T bni ndarjen e tregut e t identifikoni tregje t synuara sipas profesionit tuaj.
T simuloni sjelljen e nj individi si konsumator gjat blerjes.

109

Andrea Xhavara

Skic nga realiteti biznesor

Pranvera P. sapo ka mbaruar studimet 3-vjeare pr menaxhim biznesi, n
universitetin Aleksandr Moisiu, Durrs. Ka n plan studimet pr master, por tani
dshiron t realizoj nj ndrr t saj, t nisur vitin e fundit n degn konfeksione t
shkolls profesionale H. Cela, Durrs.Tani ajo e kupton mir se ndrra e saj, krijimi
i marks Made in Albania pr konfeksionet, sht tepr e madhe pr kushtet reale
si dhe aftsit e saj. Kudo npr butik sheh veshje importi nga t gjitha markat
e njohura (nj pjes e mir, thjesht imitime), ndrsa fasonistt punojn pothuajse
vetm pr eksport. Megjithat, ajo e ndjen se dika mund t bj. N mendje i sht
ngulitur sidomos thnia e nj eksperti biznesi: Gjej nj treg nish (qoshe tregu) dhe
eksploroje at. Pra, e gjith puna qndron te gjetja e nj grupi t synuar brenda
nj segmenti tregu dhe krijimi m pas i nj qosheje t veant, ku t knaqen t
dyja palt, konsumatort dhe biznesi i saj. Ideja e shklqyer i vjen nga nj studim,
q konstaton se 20 deri n 25 pr qind e grave jan mbi pesh. Ky grup duhet
synuar, sepse paraqet sigurisht nj treg nish me plot konsumator, q krkojn
veshje t prmasave t mdha. E ndrsa butikt reklamojn vetm veshje pr t
reja elegante dhe trendi, Pranvera nis t mendoj pr modele veshjesh q shkojn
me prmasat XL (extra large), XXL apo dhe XXXL. M tej, ajo ia shtjellon iden
e saj menaxherit t rrobaqepsis ku ka br praktikn. Ai, pr vite me radh, ka
krijuar nj baz t dhnash (database) t pasur, me modelet e veshjeve pr eksport
n Itali dhe Gjermani. A do ta pranoj ai kontratn me butikun q ka sloganin T
jesh vetja jote t ngritur nga Pranvera? Ndoshta ajo do t ket edhe mbshtetjen e
gruas s menaxherit, e cila sht ca obeze! Sa pr suksesin, - mendon Pranvera, kmbngulja dhe njohurit e mia nuk jan pak.

110

BAZAT E SIPRMARRJES

1. Nocione baz t tregut

Me treg do t kuptojm nj vend fizik apo virtual, n t cilin shitsit (ofruesit)
e produkteve (mallra apo shrbime) vihen n kontakt me blersit (krkuesit)
e ktyre produkteve. Gjat ktij kontakti, shitsit dhe blersit mund t knaqin
nevojat e njri-tjetrit, duke shkmbyer ndrmjet tyre produkte me par (kesh, ek ose
elektronike).
Nj fastfood, nj supermarket, nj agjenci turistike, nj diskotek jan tregje t
thjeshta, ndrsa Dow Jones n Nju-Jork apo Piazza Affari n Milano jan shembuj
tregjesh komplekse dhe t organizuara.

Oferta tregon sasin e nj produkti, t ciln furnitort duan dhe jan n gjendje
ta shesin n treg, n varsi t mimit t ktij produkti (n nj periudh t caktuar).
Provoni arsyetimin tuaj: A jan t vrteta (V) apo t rreme (R) pohimet e mposhtme?
a) Rritja e mimit t misrit e nxit fermerin t mbjell m shum nga toka e tij me misr. ___
b) Rnia e mimit t mollve i nxit tregtart t ofrojn m pak moll n treg. ___
Prgjigjet tuaja t sakta duhet t respektojn ligjin e oferts:
Duke marr si konstante gjithka tjetr, kur mimi rritet/zvoglohet, sasia e ofruar
zvoglohet/rritet.
Shkurt, themi se ndrmjet mimit dhe sasis s ofruar ka nj marrdhnie t drejt.
Sipas ktij ligji, grafiku i oferts do t jet nj vij ngjitse. N kt grafik, rasti a)
prputhet me zhvendosjen nga pika E1 n pikn E2, ndrsa rasti b) prputhet me
zhvendosjen e kundrt (fig. 5.1).

Figura 5.1. Grafiku i oferts Figura 5.2. Grafiku i krkess Figura 5.3. Pika e ekuilibrit

Por vet oferta e tregut prcaktohet nga disa faktor bazik, si: 1. mimi i lndve
t para, 2. numri i furnitorve n treg, 3. prmirsimet teknologjike, 4. ndryshimet e

111

Andrea Xhavara
taksave apo stimujve, 5. mimet e mallrave t afrta, 6. pritjet e furnitorve pr mimet
e mallrave n t ardhmen.
Provoni arsyetimin tuaj: A jan t vrteta (V) apo t rreme (R) pohimet e mposhtme?
a) Nj rnie e mimit t plehrave, rrit mimin e grurit n treg. ___
b) Futja e kompanis Shpresa uli mimin e kompjuterave n tregun ton. ___
c) Nj inovacion n prodhimin e motorit sjell uljen e mimit t makinave t reja. ___
d) Heqja e TVSH-s pr universitetet do t sjell rritjen e mimeve pr studime t larta. ___
e) Rritja e mimit t mishit t puls bn q t blihet m shum mish vii. ___
f) Zjarret masive n Rusi nxisin tregtart e shumics t ofrojn m shum grur tani. ___
Pr t ndjekur grafikisht ndryshimet e situatave n treg, q lidhen me ndryshimin
e oferts n prgjithsi, mund t kontrolloni me an t zhvendosjes paralele t
grafikut, djathtas-posht kur oferta rritet n prgjithsi apo majtas-lart kur oferta
zvoglohet n prgjithsi. Nga grafiku mund t konstatoni ndryshimet e sasis n
varsi t mimit.
Krkesa tregon sasin e nj produkti, t cilin konsumatort duan dhe jan n
gjendje ta blejn, n varsi t mimit t ktij produkti (n nj periudh t caktuar).
Provoni arsyetimin tuaj. A jan t vrteta (V) apo t rreme (R) pohimet e mposhtme?
a) Nse nj berber ngre mimin pr nj qethje, klientt e tij do t nisin t paksohen. ___
b) Nse nj butik ul mimin e xhinseve, do t vijn m pak konsumator ti blejn ato. ___
Prgjigjet tuaja t sakta duhet t respektojn ligjin e krkess:
Duke konsideruar konstante gjithka tjetr, kur mimi rritet/zvoglohet, sasia e
krkuar zvoglohet/rritet. Shkurt, themi se ndrmjet mimit dhe sasis s krkuar
ka nj marrdhnie t kundrt.
Sipas ktij ligji, grafiku i krkess do t jet nj vij zbritse. N kt grafik, rasti a)
prputhet me zhvendosjen nga pika E1 n pikn E2, ndrsa rasti b) prputhet me
zhvendosjen e kundrt (fig. 5.2).
Por vet krkesa e tregut prcaktohet nga disa faktor baz, si: 1. shijet apo preferencat
e konsumatorve, 2. numri i konsumatorve n treg, 3. t ardhurat e konsumatorve,
4. mimet e mallrave t lidhura, 5. pritjet e konsumatorve pr mimet e mallrave dhe t
ardhurat vetjake
Provoni arsyetimin tuaj: A jan t vrteta (V) apo t rreme (R) pohimet e mposhtme?
a) Rritja e popullaritetit pr nj trup elegant rrit krkesn pr qendra aerobie. ___
b) Zvoglimi i numrit t ifteve t reja sjell paksimin e krkess pr banesa t reja. ___
c) Rritja e pagave rrit krkesn pr mish vii, por ul at pr rroba t prdorura. ___
d) Ngritja e mimit t biletave t furgonve rrit krkesn pr udhtim me autobus. ___
e) Nj rritje e takss mbi birrn, e njoftuar pr 1 janar 2012, nxit tregtart e shumics t
blejn sasi t konsiderueshme birre gjat vitit 2011.

112

BAZAT E SIPRMARRJES

Pr t ndjekur grafikisht ndryshimet e situatave n treg, q lidhen me ndryshimin

e krkess n prgjithsi, mund t kontrolloni me an t zhvendosjes paralele t
grafikut, djathtas-lart kur krkesa rritet n prgjithsi apo majtas-posht kur
krkesa zvoglohet n prgjithsi. Nga grafiku mund t konstatoni ndryshimet e
sasis n varsi t mimit.
Kontakti i shitsve (ofruesit) me blersit (krkuesit) n treg realizon edhe
bashkveprimin e ktyre dy aktorve t tij, t cilt kan synimet e tyre. Shitsit
tentojn t ofrojn sasi sa m t mdha me mim sa m t lart, ndrsa krkuesit
synojn t blejn sasi sa m t mdha me mim sa m t ult. Prballja e ktyre
dy prirjeve t kundrta krijon ngrohje, vlim dhe avullim t qasjeve nga palt,
pra nj bashkveprim t tyre. N prfundim t ktij bashkveprimi ndrmjet t
dy aktorve, realizohet n treg nj ekuilibr, i brisht, gjithnj n tentim pr tu
prishur nga ofruesit dhe/ose nga krkuesit.
Grafikisht, ekuilibri n treg pasqyrohet nga pikprerja E e vijs s oferts me vijn e
krkess. Kjo pik tregon q, pr mimin e ekuilibrit CE, sasia e produktit t ofruar
n treg dhe sasia e krkuar jan t barabarta (fig. 5.3).
Po ashtu, n grafik shihet se, pr nj mim C1, m t lart se mimi i ekuilibrit CE, do
t kishim m tepr sasi produkti t ofruar m t madhe nga ajo e krkuar (S1O>S1K),
pra do t kishim tepric t atij produkti n treg (fig 5.4). Kjo bn q shitsit t ulin
mimin derisa ai t zbres te mimi i ekuilibrit. E kundrta, pr nj mim C2 m t
ult se mimi ekuilibr do t kishim sasi m t vogl produkti t ofruar se ajo q
krkojn konsumatort (S2O < S2K), pra do t kishim munges t tij n treg. N kt
rast, shitsit do t ngren mimin derisa tregu t kthehet n ekuilibrin e mparshm
(fig. 5.5).

Figura 5.4. Teprica n treg

Figura 5.5. Mungesa n treg

Shkurt, tregu qeveriset nga duar t padukshme! Marrdhniet e sasive t tregtuara

me mimet prkatse vetrregullohen nga ndrveprimi shits-blers.
N plazhin e Durrsit, gjat vers, mimi i ekuilibrit CE t nj dhome hoteli pr 1
dit sht 6 000 lek (shihni figurn). Le t jet NE numri i t gjitha dhomave t zna

113

Andrea Xhavara
n ver. Ndrkaq, gjat dimrit, mimi i ekuilibrit sht C1 dhe numri i dhomave t
zna N1.
a) far ndodh me ofertn dhe krkesn gjat kalimin nga stina e vers n at
t dimrit?
b) Krahasoni C1 me CE dhe N1 me NE. (Prdorni figurn ndihmse n vijim.)

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

treg
ofert
ligj i oferts

krkes
ligj i krkess
ekuilibr i tregut

mim i ekuilibrit
munges n treg
tepric n treg

Pyetje kontrolli
1. far ndryshimi ka ndrmjet oferts dhe krkess n lidhje me varsin sasi-mim?
2 far ndryshimi ka ndrmjet mungess dhe teprics n lidhje me sasin e ofruar dhe at
t krkuar?

114

BAZAT E SIPRMARRJES

2.

Llojet e tregut

Tregjet mund t klasifikohen sipas disa kndvshtrimeve. Duke u nisur nga

dyshja produkt konsumator i fundm, tregjet ndahen n tre tipa baz: biznesor,
konsumator dhe ai i organizatave.
Biznesi juaj do t ishte pjes e tregut biznesor, po t shisnit produkte, t cilat
prdoren m tej, pr ti rishitur ose pr t prodhuar produkte t tjera. Ky treg
etiketohet edhe si biznesbiznes (b-b), ngaq shitsit dhe blersit e ktij tregu jan
biznese. N tregun shqiptar b-b, i formuar nga afro 15 mij biznese t mesme dhe
t mdha, prfshihen industrit m t mdha, si: agrikultura, pyjet dhe peshkimi,
minierat, fabrikat prodhuese, ndrtimi, komunikimi, shrbimet publike, bankat dhe
institucionet financiare, sigurimet, shprndarsit dhe shrbimet. Kshtu, mobilieria
juaj blen n kt treg produktin sharr pr t prodhuar produkte t tjera, si tryeza,
karrige etj.
Biznesi juaj do t ishte pjes e tregut konsumator, po t shisnit produkte prdorimi
personal, t cilat blersit nuk i trajtojn apo i tregtojn m tej. Ky treg, i cili n
Shqipri formohet sot nga afro 100 mij biznese t vogla, emrtohet edhe si biznes
konsumator (b-k), duke nnkuptuar q shitsi sht nj biznes dhe blersi - nj
konsumator i fundm.
Prandaj, nse jeni t interesuar pr sjelljen dhe knaqjen e klientve, duhet t dini pr
far qllimi i blejn ata produktet tuaja. Kjo prqasje do ti ndante ato n produkte
biznesi dhe produkte konsumi. Kshtu, nj shits i Megatek, kur interesoheni pr
nj sharr, ju pyet nse e doni at pr nevoja shtpiake apo pr mobilierin tuaj.
Cilsoni si produkte biznesi (me pb) ose si produkte konsumi (me pk):
hekur pr rrobaqepsin ___

mish pr restorantin ___

ilae pr menaxheren ___

hekur pr shtpin ___

mish pr shtpin ___

printer pr servisin ___

tel hekuri pr ndrtim ___

abazhur pr spitalin ___

formatim kompjuteri ___

tavolin pr shkolla ___

qepen pr farmacin ___

libra pr kioskn ___

S treti, biznesi juaj mund t ofroj produkte edhe n tregun e organizatave, t

cilat mund t jen ose organizata jofitimprurse (shoqata apo fondacione), ose
institucione publike (t financuara nga buxheti i shtetit apo vendor).
Organizatat jofitimprurse, si pjes e shoqris civile, kryejn nj veprimtari t
gjer, n kuadr t projekteve t financuara, prgjithsisht, nga donator. Prandaj
edhe ato mund t jen blers t biznesit tuaj si pr produkte konsumi, ashtu dhe pr
produkte biznesore.

115

Andrea Xhavara
Duke hamendsuar se jeni pjestar t nj biznesi t profesionit tuaj, diskutoni far
produktesh mund t blinte prej tij nj organizat jofitimprurse, e prfshir n nj projekt
trevjear kushtuar prmirsimit t arsimit dhe formimit profesional. far do t krkonte m
tepr kjo organizat nga biznesi juaj, cilsin e produkteve, respektimin e afateve, faturimin
e sakt apo ndonj tjetr?
Ndrkoh institucionet publike, qendrore dhe vendore, si kudo n bot edhe
n Shqipri, shpenzojn dhjetra e dhjetra miliard lek pr investime n
infrastrukturn inxhinierike, pr mbajtjen e shkollave, spitaleve dhe t institucioneve
t tjera, si dhe realizimin e mjaft projekteve me interes shtetror apo shoqror.
Si pjestar i nj biznesi t interesuar, ju do t sugjeronit, q:
1. Oferta e biznesit tuaj, n tenderin pr ndrtimin e nj ujsjellsi t anonte:
a) nga nj mim sa m i ult, b) nga vnia n pah e nj cilsie t lart, c) nga t dyja.
2. Nj spital publik do t privatizoj me tender shrbimin e kuzhins. Oferta e biznesit tuaj
do t anonte:
a) nga nj mim sa m i ult, b) nga vnia n pah e nj cilsie t lart, c) nga t dyja.
E njjta situat pr nj spital privat.
3. Ju jeni ulur n nj tryez dhe po ndiqni msimin n klasn tuaj. Tregoni rrugtimin e
produkteve n klas, nga importi deri te produkti i fundit, edukimi profesional, duke i
cilsuar ato si produkte biznesore (me pb) apo konsumatore (me pk).
Biznesi juaj mund t ofroj n treg produkte t tipave t ndryshm, t cilat
konsumatori ose synon ti blej shpejt dhe me sforco minimale (produkte
konvencionale), ose do ti shqyrtoj me ng para se ti blej (produkte shopingu),
ose i krkon edhe duke udhtuar, sepse i mon ato posarisht (produkte speciale).
Duke hamendsuar se jeni pjestar t nj biznesi t profesionit tuaj, ndani produktet e
ofruara prej tij n tre tipat e siprcituar, duke formuluar nga nj fraz t goditur pr blersin
n secilin rast.
Biznesi juaj mund t ofroj produkte pr blers m t mdhenj, si: biznese t tjera,
organizata joqeveritare apo dhe institucione shtetrore. N kt rast, produktet e
ofruara nga biznesi juaj do t ishin:
produkte kapitale, si: makineri, pajisje dhe orendi, ndrtesa, zyra, automjete etj.
(aktive t qndrueshme), t cilat mundsojn zhvillimin pr nj koh t gjat
t atyre bizneseve dhe krijimin e produkteve t tyre pa u br pjes e asnj
produkti;
produkte prodhimi, si: lnd t para, produkte gjysm t gatshme apo prbrs
t gatshm, q do t bhen pjes produktesh;
produkte operative, si: furnizimet pr mirmbajtje, riparim e kancelari, ndriues,
programe, mjete promovimi etj., q prdoren pa u br pjes e asnj produkti
pr shitje.
Duke hamendsuar se jeni pjestar t nj biznesi t profesionit tuaj, ndani produktet
e blera prej tij n tre tipat e sapoprmendur (ndrtesat, makinerit dhe pajisjet, lndt e

116

BAZAT E SIPRMARRJES

para, mallrat pr prpunim, pjest e kmbimit, mirmbajtja dhe riparimi, ndriues, pajisje
kancelarie, mbajtje llogarie, promovim etj.). Pr far do t ngulnit kmb m tepr, pr
secilin nga kta tipa produktesh, pr mimin apo pr cilsin?
Tregu sipas konkurrencs. Si pjestar i nj biznesi, sigurisht, do t interesoheshit
t dinit sa konkurrent t tjer ofrojn produktin tuaj, ku e ofrojn dhe me far
mimi.
Nse keni zgjedhur nj zon ku biznesi juaj ndodhet i vetm, ju pothuaj veproni
n nj situat tregu monopol. N kt rast, mimi i produktit do t caktohej vetm
nga ju, ndrsa klientt apo konsumatort do t detyroheshin t paguanin at mim.
Prndryshe, ata duhet t vendosnin t shkonin te biznese t tjera, n nj zon m t
largt apo t blinin nj produkt tjetr zvendsues.
1.

Diskutoni mbi sugjerimin: Nisni nj biznes t ri, vetm nse mund t ofroni nj
produkt t ri.

2. A mendoni se futja e disa operatorve t tjer, krahas CEZ, n shprndarjen

e energjis elektrike do t ndikonte n mimin dhe n cilsin e furnizimit me
energji elektrike n Shqipri?
Mundet q biznesi ku punoni ofron produkte t njjta, bashk me pak biznese t
tjera. N kt treg oligopol, si grup biznesesh, mund t mbani mimet nn kontroll,
n vend q ti shpallni luft njri-tjetrit. Prsri jan blersit q do t vepronin si
n rastin e monopolit.
Cilin nga dy variantet e ligjit shqiptar mbi konkurrencn do t votonit si konsumator?
Varianti i mparshm: Ndalohet q nj biznes t zotroj m tepr se 40% t tregut.
Varianti i ri: Lejohet q nj biznes t mbizotroj n treg, me kusht q t mos e
prdor at pozit duke imponuar mimet.
S fundmi, shum biznese t tjera ofrojn produkte t njjta ose t afrta me ato
t biznesit tuaj. Biznesi juaj po vepron n kushtet e konkurrencs s plot. Nse ju
ngrini mimet, blersit e kan t leht t shkojn t blejn te konkurrenti juaj m i
afrt. Ju do t humbnit klient dhe fitimet do tju zvogloheshin.
N fakt, konkurrenca e plot n treg bn q mimet t vendosen nga tregu, nga
oferta dhe krkesa. Ju mund dhe duhet t prshtatni mimet tuaja n prputhje me
ndryshimet e ktyre dy faktorve.
1. Ju, si pjestar i nj biznesi, preferoni ti shisni produktet tuaja me mim sa m t
lart, ndrsa si konsumator ti blini ato me mim sa m t ult. Nga do t anonte
interesi juaj si individ? A varet ky interes nga sa shpesh ju blini produkte t
caktuara, por dhe se kush i ka prodhuar ato?
2. A do t pranonit t jeni pjestar i nj biznesi t profesionit tuaj n kushtet e nj
konkurrence t plot? far do t bnit pr t siguruar njfar pozicioni t veant
edhe n kt lloj tregu?

117

Andrea Xhavara

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

treg biznesor
treg konsumator
treg i organizatave
produkt biznesor
produkt konsumi

produkt konvencional
produkt shopingu
produkt special
produkt kapitali
produkt prodhimi

produkt operativ
monopol
oligopol
konkurrenc e plot

Pyetje kontrolli
1. far ndryshimi ka ndrmjet produktit biznesor nga ai i konsumit?
2. far ndryshimi ka ndrmjet produktit konvencional dhe atij t shopingut?
3. far ndryshimi ka ndrmjet tregut monopol dhe tregut t konkurrencs s plot?

118

BAZAT E SIPRMARRJES

3. Segmentimi i tregut
Ju, menaxher apo i punsuar, e keni kuptuar q biznesi juaj duhet t jet i orientuar
nga klientt (biznese apo konsumator), blers t produkteve tuaja. Meq ata jan
burimi i t ardhurave pr biznesin tuaj, ju duhet t jeni msuar, tashm, ti shihni
ata jo thjesht si nj mas e tr, por ti ndani n grupe t dallueshme nga njri-tjetri,
t cilt, brenda tyre, prbhen nga klient me karakteristika t ngjashme. Kjo ndarje
m e detajuar e klientve t biznesit tuaj quhet ndryshe segmentim i tregut.

Nse do t hetonit cilt jan n t vrtet klientt tuaj, ather ju do t kishit

realizuar nj segmentim demografik t tregut tuaj.

Prfytyrojeni veten si pjestar i nj biznesi t profesionit tuaj. Prpiquni tu prgjigjeni

pyetjeve mbi karakteristikat njerzore dhe shoqrore t klientve tuaj:
Sa sht numri total i klientve n tregun ku
biznesi juaj ofron produktet e tij?
Sa sht numri i klientve t ktij tregu, t cilt
mund t blejn produktet e biznesit tuaj?
Si sht shprndarja e klientve t biznesit tuaj
sipas moshs? Ciln mosh hasni m shpesh?
Si ndahen klientt e biznesit tuaj sipas seksit?
Femrat apo meshkujt blejn m shpesh?
Cila sht shprndarja e klientve t biznesit
tuaj sipas gjendjes s tyre martesore?
Cila sht shprndarja e klientve t biznesit
tuaj sipas arsimimit t tyre?
Si ndahen klientt e biznesit tuaj sipas t
ardhurave? Cils shtres u shisni m shpesh?
Cila sht shprndarja e klientve t biznesit
tuaj sipas punsimit ose jo?
Sa prej ktyre pyetjeve mund tu prgjigjeni? N cilat burime informacioni do t krkonit
pr t gjetur prgjigjen e pyetjeve t tjera?

Nse arrini ti dalloni klientt tuaj sipas vendit apo zons ku ata jetojn, ju keni n

dor nj segmentim gjeografik t tregut tuaj.

119

Andrea Xhavara
N rolin e pjestarit t nj biznesi t profesionit tuaj, prpiquni tu prgjigjeni pyetjeve
mbi vendndodhjen e klientve tuaj:
Sa pr qind e klientve ndodhen n zonn rreth vendndodhjes s biznesit tuaj?
A sht vendi ku ju shisni lehtsisht i arritshm nga klientt tuaj?
Si bni q produktet tuaja t mbrrijn te klientt tuaj t largt?
A ka ndonj ndikim klima apo sezoni n gamn e produkteve t biznesit tuaj?
Mos ka mjaft konkurrent rrotull biznesit tuaj q ju ulin shitjet?

Ju mund t keni vn re se nj pjes e klientve i blejn produktet e biznesit tuaj

pr shkak t formimit personal t tyre, mnyrs s jetess apo dhe pr hir t gjrave
q ata i konsiderojn si vlera. Nse arrini t shquani grupe t tilla ndr klientt tuaj,
ju do t kishit br nj segmentim psikografik t tregut tuaj.
Vlersoni me not nga 1 deri n 7 (m e larta) dobin e pyetjeve t mposhtme, n ndihm
t segmentimit psikografik t tregut t nj biznesi t profesionit tuaj:
Pyetja pr klientt

Nota

Me far pune merren dhe far veprimtarie kryejn jasht saj?

Cila sht mnyra e tyre e jetess: mbijetesa, normalja apo luksi?
Cilat jan bindjet e tyre rreth familjes, fes, politiks?
Cilat motive i shtyjn t shpenzojn m tepr?
Cili sht tipi i personalitetit dhe far vlerash personale kan ata?
Sa shpejt i pranojn produktet e reja?
Si sht qndrimi i tyre ndaj biznesit: shum, pak apo aspak vlersues?

Figura 5.6. Segmentimi i tregut

120

BAZAT E SIPRMARRJES

Ju, si konsumator, blini mjaft produkte pr hir t prfitimeve q keni prej tyre.
Kshtu, amakzi ju mban frymn me arom t mir, celulari ju mban n kontakt
me miqt n distanc, atletet jan komode n t ecur, me ushqimet e pasura me
vitamina ju siguroni nj trup t shndetshm, nj gazet e caktuar sht e paanshme
etj. Nse keni prcaktuar cilt klient i blejn produktet tuaja pr shkak t prfitimeve
prej tyre, ju keni realizuar nj segmentim mbi prfitimet t tregut tuaj.
Shprehni qart prfitimet e mundshme nga produktet e nj biznesi t profesionit tuaj.
Cilsoni grupet demografike, gjeografike dhe psikografike t klientve q i blejn produktet e
atij biznesi pr hir t prfitimeve t listuara nga ju.
Kur si pronar-menaxher i nj biznesi u flisni klientve mbi biznesin tuaj apo
hetoni mbi mimet e konkurrentve tuaj, ju, me plan ose jo, po bni thjesht nj
studim tregu. Po ta formalizonit kt proces, do t kishit n dor nj informacion
tepr t vlefshm mbi produktet dhe klientt tuaj, si dhe pozicionimin e biznesit
tuaj n tregun ku operoni.
Vlersoni me not nga 1 deri n 5 (m e larta) rndsin e pyetjeve t mposhtme, n
ndihm t menaxherit t nj biznesi t profesionit tuaj pr nj studim t tregut t tij:
Pyetja pr studimin e tregut

Nota

Pse klientt blejn/nuk blejn produktet tona?

Si sht cilsia e produkteve tona krahasuar me konkurrentt tan?
A do t blinin klientt m shum/m pak po t ulnim/ngrinim mimet?
Cilat produkte t reja apo shrbime mbi ta krkohen nga klientt tan?
Cilt jan aktualisht konkurrentt tan dhe a do t shtohen ata?
Studimi i tregut krkon koh dhe energji. Ai kryhet me vzhgime, pyetsor, si
dhe me informacione t mbledhura nga telefonatat, botimet e posame, statistikat,
interneti etj.
a) Nse do t punonit n nj servis makinash, i cili merret vetm me riparim
motorsh, ju do t ishit t hapur pr do klient, pavarsisht nga vjen, mosha,
seksi apo t ardhurat e tij etj. Pra, servisi juaj ofron nj produkt t vetm pr
t gjith klientt e mundshm, pa i diferencuar ata.
b) Ju mund t punonit n nj rrobaqepsi t specializuar vetm pr prodhimin
e veshjeve pr t reja t cilat duan rroba trendi. Mund t themi se kjo
rrobaqepsi sht e prqendruar n nj segment t vetm tregu. E njjta gj
mund t thuhej pr nj butik, i dedikuar vetm shitjes s ktyre veshjeve.
c) Ju mund t bheni pjestar i nj zdrukthtarie t specializuar n prodhimin
vetm t dyerve me materiale t ndryshme, si: melamin, lis, rimeso etj.
Klientt tuaj ndahen sipas preferencave pr njrin nga kto lloje. Biznesi
juaj ka mundsi tu drejtohet shum pjesve t tregut t dyerve, duke i
trajtuar klientt n mnyr t diferencuar, sipas gustove t tyre.
Me mbarimin e shkolls s mesme, mund ta prfytyronit veten si pjestar t nj biznesi t
profesionit tuaj. Cilin nga tre trajtimet e shtjelluara m sipr do t preferonit pr at biznes?

121

Andrea Xhavara
Le ta zm se nj menaxher ka vendosur pr nj trajtim t prqendruar ose t
diferencuar t klientve. Hapi pasues do t ishte identifikimi i tregjeve t synuara, i
grupeve t klientve, t cilt mund t plqejn produktet e biznesit t tij. Sigurisht,
menaxheri duhet t ket analizuar pikat m t forta t biznesit t tij, pr t prcaktuar
dhe trhequr tregjet e synuara. Nj rast i veant do t ishte gjetja e nj tregu nish,
nj grup klientsh t gatshm t paguajn edhe m tepr, mjaft t knaqen sa m
mir nevojat apo dshirat e tyre. Mendoni pr Ferrarin apo Harley Davidson! Ato
nuk jan thjesht makin apo motor, nuk sht luksi q i bn t veant, por statusi
me t cilin vishen personat q i zotrojn kto produkte, stili i jets q ata bjn,
prkatsia ndaj nj grupi njerzish me t cilt ndajn nj sistem vlerash etj.
Cilat do t ishin tregjet e synuara pr nj servis pajisjesh informatike:

studentt, institucionet dhe ojf-t, bizneset, t gjith pa dallim.

Cilin nga kto tregje do ta zgjidhnit pr nish?

Pr nj gj duhet t jeni t sigurt. Nse jeni sot nj biznes i suksesshm dhe lojtar
i vetm, shum shpejt do t shfaqen konkurrentt. Prandaj, shpejt, ju duhet t dini
cilt jan ata dhe far kompetencash kan.
Identifikoni 3 biznese t profesionit tuaj dhe krahasoni objektivisht produktet e tyre.
Biznesi A

Biznesi B

Biznesi C

Vendndodhja
Pika m e fort
Pika m e dobt
Cilsia e produktit
mimi
Afati i lvrimit
Shrbim plus

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

segmentim i tregut
segmentim demografik
segmentim gjeografik
segmentim psikografik

studim tregu
segmentim mbi prfitime
trajtim i padiferencuar
trajtim i nj segmenti

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan katr mnyrat e segmentimit t tregut?
2. far sht nj studim tregu?
3. Cilat quhen tregje t synuara?

122

trajtim i diferencuar
treg i synuar
konkurrent

BAZAT E SIPRMARRJES

4. Sjellja konsumatore
Nse doni t jeni t efektshm, patjetr duhet dini pse i blejn konsumatort
produktet tuaja, si sillen ata gjat blerjes dhe pas saj apo edhe si mund t ndikohen
ata pr t bler. Pr shembull, pse nj biznesmen ankohet pr mimin e lart t nj
kompjuteri n servisin tuaj dhe m pas blen at m t shtrenjtin? Prse disa nga
ju do t ndjekin shkolln e lart, qoft dhe me pages, ndrsa shum nga ju mezi
presin t fillojn pun te nj biznes apo dhe t hapin nj biznes t vetin? Pyetjeve t
tilla mund tu japsh prgjigje vetm me nj kuptim t qart t natyrs s sjelljes
konsumatore. Rruga q prshkojn konsumatort deri te blerja e nj produkti,
sjellja konsumatore e tyre, sht nj proces i ndrlikuar psikologjik. Mendohet se
konsumatori sht tipik dhe ndjek nj renditje t caktuar: nga njohja e nevojs pr
produktin deri te blerja e tij, madje edhe pas saj.
Vendimi i fundit i konsumatorve varet nga nj mori motivesh. Pr shembull,
klientt q vlersojn s teprmi vlerat ushqimore, porositin gjithnj fruta deti n
restorantin tuaj; personat q duan t japin imazhin e nj mirqenieje t lart, sjellin
te servisi juaj makina luksoze, kurse ata q duan t kursejn i shihni me makina
ekonomike.
Nse do t krkonit ndr faktort me ndikim n vendimet e konsumatorve tuaj,
ju mund t evidentonit si m kryesort prej tyre: mjedisin shoqror, veorit
individuale, faktort rrethanor, por dhe pasblerjen. Figura 5.7 jep nj model t
prgjithshm t vendimmarrjes s konsumatorit dhe t faktorve ndikues mbi t.
Mjedisi shoqror




Veorit individuale
Personaliteti
Mnyra e jetess
Motivimi

Kultura
Klasa shoqrore
Familja
Lidhjet personale

Procesi
i vendimit konsumator

Faktort rrethanor
T papriturat
Stimuj n dyqan
Prania e t tjerve

Figura 5.7. Nj model i prgjithshm i ndikimeve mbi vendimmarrjen e konsumatorit

Ju mund t keni ndjer se disa faktor t mjedisit shoqror, si: kultura, klasa
shoqrore, familja dhe lidhjet personale, jan ndr m ndikuesit mbi vendimet e
konsumatorve.

123

Andrea Xhavara

Kultura e konsumatorve, e cila msohet dhe transmetohet brez pas brezi, lidhet
me vlerat, idet, qndrimet, fen, etnin, por edhe me ndrtesat ku njerzit jetojn e
punojn, produktet dhe markat e preferuara prej tyre e t tilla si kto.

a) far lloj kompjuteri do ti ofronit nj personi t kulturuar? Po nj t riu t

ardhur nga zonat e Veriut, i cili dshiron t aftsohet sa m shpejt pr tregun e
puns n qytetin tuaj?
b) Nga se do t ndryshonin mesazhet e hotelit tuaj buz detit drejtuar turistve t
mundshm, q mund t vinin nga Gjermania dhe Kosova?
Klasat shoqrore prbhen nga njerz me vlera, nevoja, mnyra jetese dhe sjellje t
ngjashme. Trajtimi i tyre si konsumator do ti paraqiste ata t ndar n katr klasa:
e lart, e mesme, puntore dhe e ult.
Tregoni far produktesh mund t ofronte nj biznes i profesionit tuaj ndaj konsumatorve
t secils klas.

Familja sht faktori m ndikues n sjelljen individuale, vlerat, qndrimet, pra dhe
n vendimet pr blerjet. Fazat e ciklit t jets s saj krijojn segmente t ndryshme
tregu, si: fmijt, t rinjt, t pjekurit, iftet e reja, pensionistt.

Tregoni se far produktesh mund t ofronte nj biznes i profesionit tuaj ndaj nj ifti t
ri t klass s mesme, i cili ka bler nj apartament vetm si karabina. Kini parasysh q ata
duan t bjn t gjitha rifiniturat (dyer, dritare, shtrime, instalime etj.), si dhe mobilimin e
plot t apartamentit!

Prve familjes, konsumatort ndikohen nga lidhjet personale t tyre, si: shokt

dhe miqt, bashkpuntort, bashkantart e nj organizate apo dhe idhujt e tyre.

Ata krkojn informacion dhe sugjerime, veanrisht kur duan t blejn nj produkt
kompleks, t pranohen nga t tjert, sidomos nga partneri, apo t imitojn nj idhull
t skens apo t sportit.
far do ti kshillonit nj shoku/shoqeje pr markn dhe mimin kur ai/ajo do t blej:
- nj pal pantallona t prditshme ________________________________________
- nj CD player _______________________________________________________
- nj makin pr pun __________________________________________________
- nj or dore dhurat pr ditlindjen e shokut _______________________________
- nj kompjuter pr aplikime t shumta ____________________________________
- nj tavolin studimi __________________________________________________
- nj port pr shtpin e tij private _______________________________________
Veorit individuale t konsumatorve, si: personaliteti, mnyra e jetess apo
motivimi, kan ndikimin e vet mbi vendimet e tyre pr blerjet.
Pr menaxhert, personaliteti lidhet me konceptin pr veten, perceptimin
e prgjithshm q nj person ka pr vetveten. Pra, konsumatort blejn ato

124

BAZAT E SIPRMARRJES

produkte apo marka q i shkojn pr shtat konceptit pr veten q ata kan

apo edhe rritjes s tij.
Me personalitetin sht e lidhur ngusht edhe mnyra e jetess, e prfaqsuar
nga aktivitetet, interesat dhe opinionet e nj konsumatori, sipas t cilave
mund t bhet segmentimi i tregut.
Motivimi ndihet sidomos n rastin e nevojave t paplotsuara. Sipas
Maslow, individt rriten personalisht me plotsimin e nevojave t niveleve
t larta, t cilat bhen t rndsishme vetm pasi t ken plotsuar ato t
niveleve m t ulta.

Diskutoni

n mnyr kritike!

Sa dakord jeni me tabeln e renditjes s Maslow pr nivelet e nevojave konsumatore?

Niveli

Tipi i nevojs

Produkte t blera

I (baza)

Psikologjike

Ushqime, ngrohje, strehim

II

Siguria

Ilae, dyer t sigurta, alarme, kualifikim profesional

III

Lidhjet njerzore

Kujtime, dhurata, foto

IV

Vlersimi

Rroba, mobilie shtpie a zyre, sende luksi

Vetaktualizimi

Art, libra, dfrim

Edhe faktort rrethanor kan ndikim mbi sjelljen konsumatore. Shpesh ata
jan t parakohshm, si: rastet e papritura, mungesa e kohs, ndryshimi i shpejt
i planeve. Promovimet dhe publiciteti, provat e hapura t nj produkti, muzika e
ult jan stimuj n dyqan q nxisin blerjet. Ndodh q prania e t tjerve, sidomos
e miqve, opinioni apo dhe asistenca e mir e shitsit ndikojn po ashtu n sjelljen
konsumatore.
Duke prjashtuar blerjet impulsive, ju duhet ta konsideroni sjelljen konsumatore si
logjike. Pr ju sht m e volitshme ta vlersoni blersin t aft pr t dalluar mir
atributet e produktit tuaj, sepse shpejt a von kjo do t ndodh.
Bizneset shpenzojn mjaft par pr informim dhe publicitet, me qllim q t
ndikojn mbi konsumatort. Sot pranohet q kto mesazhe thithen m tepr
nga opinion formuesit pr tregun, t cilt mund t prbjn edhe deri n 10% t
popullsis s nj vendi. Kta jan tipa t prir drejt informacionit pr tregun nga t
gjitha burimet, q din gjithka dhe ndikojn mbi kdo q njohin. Ky grup duhet
vlersuar nga bizneset e mdha. Mesazhet promovuese kapen shpejt nga tipa
q, me informacionin goj m goj, shtojn blersit. Bizneset e vogla duhen ti
njohin dhe ti trajtojn me prparsi kta opinion formues, sepse ata mund t bhen
promovues pa pages t produkteve t tyre.

125

Andrea Xhavara
Me sjelljen e konsumatorit, por edhe t shitsit, lidhen disa probleme me karakter
etik dhe shoqror. Sjellja konsumatore jo etike prfshin vjedhjet dhe abuzimet me
politikat e kthimit. Humbjet nga vjedhjet dhe kthimet e paarsyeshme t produkteve
shpesh jan t konsiderueshme. Por nuk sht e drejt q ato t prkthehen t tra
n kosto, sepse rndohen me pa t drejt konsumatort e ndershm dhe korrekt.
Ndrkoh sjelljet korrekte t konsumatorve jan interesimi i tyre pr etiketat
apo pr lshimin e faturs fiskale. Po ashtu, nj ngjarje shoqrore, si protesta e nj
force politike, nuk ka pse t degjeneroj n prishje t dyqaneve apo dhe vjedhje
t tyre. Sjellja e biznesit vlersohet kryesisht n aspektin e prgjegjsis dhe at
etik. Bizneset duhet t garantojn mbrojtjen e mjedisit, si dhe t ofrojn produkte
t sigurta pr jetn dhe shndetin e konsumatorve. Po ashtu, ata nuk duhet t
ofendojn konsumatort, drejtprdrejt apo jodrejtprdrejt. Kshtu shpjegohet edhe
moderimi i publicitetit t disa produkteve, si cigaret e ndonj tjetr.
a) A sht e ligjshme q nj biznes t prdor nj opinion formues, pr t nxitur frekuentimin
e dyqanit t tij nga sa m shum konsumator? Po etike? b) A sht ligjore q gjendja civile
e nj rajoni t mos u lshoj dokumente qytetarve, t cilt nuk kan paguar taksat vendore?
Po etike?c) A sht etike q, pr shkak se CEZ nuk furnizon me energji elektrike nj komun,
banort e saj t bllokojn rrugn. Po ligjore?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

sjellje konsumatore
mjedis shoqror
kultura
klasa shoqrore
familja

lidhjet personale
personaliteti
mnyra e jetess
motivimi

t papriturat
stimuj n dyqan
prania e t tjerve
problem etik

Pyetje kontrolli
1. Cilt jan katr faktort kryesor me ndikim n sjelljen konsumatore?
2 far kuptohet me prgjegjsi shoqrore t biznesit?

126

BAZAT E SIPRMARRJES

5. Procesi i blerjes
Bizneset prpiqen t kuptojn proceset psikologjike q lidhen me vendimmarrjen
e konsumatorve pr blerjen e produkteve t tyre. Shum prej tyre e njohin, tashm,
modelin me pes faza t sjelljes konsumatore n blerjen e nj produkti dhe pas
blerjes s tij, t paraqitur nga figura 5.8.
Njohja
e nevojs,
e problemit

Krkimi dhe
vlersimi
i alternativave

Vendimi
pr
blerjen

Blerja
e produktit

Sjellja
pas blerjes
(feedback)

Figura 5.8. Si e merr konsumatori vendimin pr blerje

Si shembull mund t marrim nj turist t huaj, i cili dshiron t njoh Shqiprin. Ai

ka vizituar me shpejtsi disa hotele dhe ka krahasuar akomodimin, menut, mimet,
por edhe paketat turistike shoqruese. Turisti i huaj ka konstatuar se hoteli, ku ju
jeni pjestar, mban edhe nj libr prshtypjesh, t cilin ai nis ta shfletoj me nge.
sht pikrisht ky libr, i ekspozuar dukshm, si dhe disa shnime t turistve t
huaj n t, q ndikojn n vendimin e tij pr t ndenjur 10 dit n hotelin tuaj.
Pr arsye nga m t ndryshmet, fazat mund t kaprcehen apo edhe t kmbehen.
Pr shembull, pasi njohim nevojn pr t bler buk, anashkalojm prftimin e
informacioneve dhe zgjedhjen ndrmjet alternativave, duke kaluar drejtprdrejt n
fazn e blerjes s saj te bukpjeksi i lagjes.
Procesi i blerjes fillon kur nj individ kupton nevojat apo njeh problemet e tij.
Ato mund t nxiten nga stimuj t brendshm, si: uria, etja, lodhja (kujto tabeln
Maslow), apo t jashtm, si makina e re e fqinjit apo udhtimet e tij t fundit n
Borsh.
Menaxhert duhet t zbulojn cilt jan ata ngacmues q nxisin shfaqjen apo daljen
n siprfaqe t nj nevoje t caktuar, duke mbledhur informacion nga konsumator
t shumt. M pas, ata mund t zhvillojn strategji t ndryshme pr prftimin e
interesit apo rritjen e motivueshmris s tyre.
Nj konsumator, i interesuar pr nj produkt t caktuar, do t krkoj gjithnj e
m tepr informacion. Nga publiciteti n televizion, ai mund t kaloj n pyetjen e
t afrmve dhe miqve, shfletimin e gazetave, revistave apo guidave t ndryshme,
t vizitoj dyqane, qendra tregtare apo biznese t ndryshme, por edhe t klikoj
n internet. Nprmjet marrjes s informacionit konsumatori krijon nj ide rreth
produkteve konkurruese, pr ti vendosur me pas ato n peshoren e vendimit.

127

Andrea Xhavara
a) N cilat faqe interneti (site) keni krkuar informacione mbi produktet e bizneseve
t profesionit tuaj?
b) N cilat site, t njohura nga ju, mund t blihet online?

Pas krkimit t informacionit, konsumatori vlerson mundsit (produktet,

markat). Vlersimi i alternativave bazohet n besimet individuale mbi produktet

dhe atributet e tyre. Marrja parasysh e ideve dhe vendimi pr blerjen rrjedhin nga
ndjenja e knaqsis q konsumatori gjykon se do ti sjell produkti. Ndryshe,
n vlersimin e alternativave vepron logjika e vlerave q i vishen nj produkti,
pikrisht ato, t cilat nj grup konsumatorsh sht i prir ti blej.

N fazn e vlersimit, konsumatori formon paraplqimet ndrmjet produkte apo

markave t tyre n sistemin e tij t zgjedhjes. N vendimin pr t bler, atij i duhet

t kaloj nnvendime, si: marka A; tregtuesi - i treti n list; sasia - 2 cop; koha e
blerjes - n fundjav; mnyra e pagess - me kart debiti.
Duhet thn se sjellja konsumatore sht nj fenomen kompleks. Shum vendime
motivohen nga nevoja dhe vlera t veanta. Disa prfshijn nj proces logjik dhe t
ndrgjegjshm, ca t tjera pak ose aspak mendim. Sipas nj studimi mbi blerjet n
rreth 4000 qendra tregtare dhe masive:
vetm 30% e blerjeve n qendrat tregtare ishin t planifikuara;
vendimi n vend haset shum m dendur te familjet me nj numr t madh
antarsh, familjet me t ardhura t pakta dhe femrat;
konsumatort blejn pa plan m tepr n qoshet, korridoret.

Diskutoni

n mnyr kritike!

Prfytyroni vendimin tuaj pr t hyr n nj biznes si pronar-menaxher ose i

punsuar.
A do t ndiqnit edhe ju procesin logjik t vendimit t konsumatorit si n
figurn 5.1?
__________________________________________________________________
Pr far informacioni t veant do t kishit nevoj?
__________________________________________________________________
far rrethanash do t vlersonit m tepr, pr t marr vendim?
__________________________________________________________________
Pas vendimit pr njrn apo tjetrn alternativ a do t rimendoheshit?
__________________________________________________________________
Cilat pritshmri pozitive do t ishin prcaktuese pr vendimin prfundimtar?
__________________________________________________________________
Pasblerja shoqrohet gjithnj me t msuarit konsumator, ndjenjn e knaqsis
apo paknaqsis, si dhe njohjen dyshuese pr produktin e bler. Prandaj, detyra e
bizneseve nuk mbaron me blerjen e produktit. Ata duhet t monitorojn knaqsin
e pasblerjes, veprimet e pasblerjes dhe prdorimin e produktit pas blerjes.

128

BAZAT E SIPRMARRJES

Shpjegimet gjat blerjes dhe publiciteti i prsritur krijojn nj njohje konsumatore

t prir ndaj blerjes s prsritur, njlloj si knaqsia.
far e prcakton knaqsin e konsumatorit pr nj blerje? Knaqsia sht n
varsi t afrsis s pritshmrive ndaj performancs s perceptuar t produktit.
Nse performanca e produktit perceptohet si m e ult n krahasim me pritshmrit,
konsumatori do t zhgnjehet; nse i arrin pritshmrit, konsumatori sht i
knaqur; nse i kalon ato, konsumatori sht i mrekulluar. Kto ndjesi do t luajn
nj rol n vendimet e ardhshme t tij, pr ta bler ose jo produktin prsri, por dhe
pr faktin nse duhet tu flas t tjerve pozitivisht apo jo.
Paknaqsia duhet hetuar, sepse on n humbjen e konsumatorve. Pas blerjes,
konsumatori mund t dyshoj pr cilsit e produktit, sidomos kur ai sht i
shtrenjt, me prdorim afatgjat apo thjesht perceptohet si blerje me rrezik t lart.
Prandaj sht i nevojshm komunikimi pas shitjes, duke u interesuar si n lidhje me
perceptimin e tyre pr vlerat e produktit, ashtu dhe pr faktin se si ata e prdorin
dhe e mbajn produktin.
S fundmi, konsumatort e paknaqur, mund t krkojn ta kthejn produktin
e bler, por edhe t largohen fare nga biznesi juaj. Pr m tepr, nj konsumator
i zemruar mund t pretendoj q, n tregtimin e nj produkti, biznesi juaj ka
shkelur rregullat dhe ligjet n fuqi. N kto raste, konsumatori mund t ankohet
pran Shoqats s Konsumatorve, Dhoms s Tregtis apo edhe Gjykats, t cilat
mund edhe ta ndshkonin biznesin tuaj.

Tregoni t kundrtat e vendimeve pr dy blerje q keni br koht e fundit, njri vendim

i shtrenjt ose kompleks dhe tjetri i thjesht.
Biznesi juaj, i fardo madhsie apo lloji, paraqitet si blers n tregun e produkteve
biznesore (bb), ku ai blen produkte kapitale, prodhimi ose operative. Po ashtu,
biznesi juaj, si shprndars i madh, mund t blej produkte t ktij tregu, pr tua
rishitur bizneseve t tjera. Procesi i blerjes n kt treg ndjek po at rend si n
tregun konsumator, duke u drejtuar nga dy objektiva: knaqsia e konsumatorit
t fundm dhe reduktimi i kostove t blerjes. Kta objektiva ju detyrojn t zgjasni
n koh e t prqendroheni m tepr n dy fazat e para t procesit t blerjes: njohja
e nevojave apo e problemeve dhe vlersimi i alternativave. Pr t qen efektiv
dhe efient, biznesi juaj duhet t krijoj nj marrdhnie bashkpunimi t fort me
furnitort. Vetm nj marrdhnie e till do t garantonte cilsin e produkteve t
blera, prfitim, besim dhe ndershmri t dyanshme.
Pasi t keni identifikuar, me ndihmn e stafit dhe t kshilltarve t jashtm,
produktet q ju nevojiten apo problemet q duhen zgjidhur, duhet t krkoni oferta
nga disa furnitor. Guidat e biznesit, Dhomat e Tregtis, si dhe interneti do t ishin
burime mjaft t dobishme pr kt qllim. Ofertat e furnitorve, q jan bindse
pr ju, mund ti mblidhni drejtprdrejt apo me an t posts elektronike. Pr raste
blerjesh nga furnitor t rndsishm, duhet ti ftoni ata n nj gar t ndershme,
duke ju paraqitur ofertat e tyre n t njjtn or dhe n t njjtin vend. Biznesi juaj
duhet t vlersoj tek ofertat momente t rndsishme, si:

129

Andrea Xhavara

specifikimi i mallit n lloj, cilsi, sasi, paketim etj.;

mimi, n varsi t sasis s bler;
mnyra e lvrimit t produkteve, garancit dhe politikat e kthimit;
mnyra e pagess, duke theksuar shitjen me kredi;
mnyra e zgjidhjes s mosmarrveshjeve (me konsensus ose n gjykat).

Pr momentet e msiprme, shpesh lidhet nj kontrat shitblerjeje, e cila sht e

domosdoshme n tregtin ndrkombtare. Zgjedhja e oferts optimale do t ishte
vendimi pr blerjen e produkteve nga ana e biznesit tuaj, e cila realizohet me
mbrritjen e produkteve t krkuara n vendin ku ju zhvilloni biznesin.
Mendoni n mnyr kritike! Pr nj biznes t profesionit tuaj, sipas jush:
a) A sht e nevojshme q t punoj me furnitort gjithnj sipas nj kontrate?
b) Rendisni, pr nga rndsia, pes momentet e cituara pr nj kontrat.
c) Pse duhet t krkoni fatur pr do blerje te furnitort?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

njohja e nevojs, problemit
vlersimi i alternativave
vendimi pr blerjen

blerja e produktit
pasblerja
knaqsia nga blerja

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan pes fazat e procesit t blerjes s nj produkti?
2. far kuptohet me mnyr pagese?

130

paknaqsia nga blerja

kontrat shitblerjeje

BAZAT E SIPRMARRJES

Prmbledhje e tems
3. Nj biznes i orientuar nga konsumatori
bn segmentimin e tregut me njrin
nga kriteret: demografik, gjeografik,
psikografik apo t prfitimit, duke i
ndar konsumatort prkatsisht sipas
t dhnave shoqrore, vendore, jets
personale apo prfitimeve nga produkti.
Brenda nj segmenti, biznesi cakton
tregjet e synuara, ose zgjedh nj nish.
Nj pjes e konsumatorve t nj
segmenti nuk blejn te biznesi juaj,
por te konkurrentt. Pr t mbajtur
klienteln ose pr ta rritur at, duhet q
2. Nj biznes mund t shes produkte t studioni vazhdimisht konkurrentt
konsumi, vetm pr konsumatorin e tuaj.
fundit, ose produkte biznesi, t cilat
blihen nga biznese t tjera pr ti 4. Interesi pr sukses shtyn do biznes
rishitur apo pr t prodhuar produkte t njoh faktort m ndikues mbi sjelljen
t tjera. Produktet e konsumit ndahen konsumatore. Mjedisi shoqror, ku
n konvencionale, shopingu apo speciale, dallohen kultura, klasa shoqrore, familja
kur blihen prkatsisht shpejt, me dhe lidhjet personale, ndikon mbi t,
nge apo me kmbngulje. Produktet por dhe i shrben mir segmentimit t
biznesore ndahen n kapitale, prodhimi tregut. Veorit individuale, q lidhen
apo operative, kur blihen prkatsisht si me ndryshimet n personalitet, mnyrn
aktive t qndrueshme t nj biznesi, e jetss, motivime, japin dhe ndryshime
pr tu br pjes e produkteve t tyre n sjelljen konsumatore. Shpesh
apo thjesht pr mbajtjen e biznesit. Nj jan rrethanat q ndikojn. Sjellja
biznes mund tu shes organizatave konsumatore mund t shfaq edhe
publike ose jo me pjesmarrje n tender probleme sociale apo etike.
apo n nj grup ofertash. Nj biznes
mund t veproj n nj treg monopol, 5. Procesi i blerjes ndjek pes faza.
oligopol apo t konkurrencs s plot, Njohja dhe vlersimi i alternativave
duke diktuar mimet n treg krejtsisht jan mjaft t rndsishme pr bizneset
i vetm, bashk me nj grup apo aspak. blerse. Ndjekja e klientve pas blerjes,
pr knaqjen apo jo nga produkti,
forcon lidhjen e biznesit me ta. Kontrata
sht mjeti m i mir pr marrdhniet
ndrmjet bizneseve, por dhe knaqjen
e konsumatorve.
1. Tregu sht nj vend fizik apo virtual,
ku takohen shitsit e produkteve
me blersit e ktyre produkteve. Ai
rregullohet nga duart e padukshme,
oferta dhe krkesa. mimi sht motori i
tregut. Kur mimi i nj produkti rritet,
krkesa pr t zvoglohet, ndrsa oferta
e tij rritet dhe e kundrta. Konkurrenca
shpie tregun n ekuilibr, ku sasia e
ofruar e nj produkti barazohet me sasin
e krkuar dhe produkti shitet me mimin
e ekuilibrit.

131

Andrea Xhavara

6. Pun praktike

Krkimi i tregjeve t synuara
Organizimi. Ju, t ndar n grupe (me 4 deri 6 persona), do t keni rastin t

zbatoni njohurit e ksaj teme mbi gjetjen e tregjeve t synuara pr nj biznes t

profilit tuaj, si dhe pr sjelljen konsumatore gjat procesit t blerjes. do grup do
t veproj si nj biznes i lidhur me profesionin tuaj, duke zgjedhur nj variant t
ndryshm nga grupet e tjera (shih te Tema 3). Kshtu, biznesi i profilit prpunim
druri mund t ishte:
a) nj mobilieri e vogl, e cila prodhon dhe shet produkte druri pr
konsumatort;
b) montues pjessh gjysm t gatshme n produkt pr konsumatort;
c) dyqan q blen mobilie te prodhuesit, pr tua rishitur konsumatorve;
d) prodhues i madh me klient biznese q ua rishesin produktet konsumatorve;
e) shprndars te dyqanet dhe qendrat tregtare i produkteve t prodhuesve;
f) qendr tregtare q shet mobilie importi t gatshme pr konsumatort;
g) agjent ose sall ekspozimi (show-room) e nj prodhuesi, i cili mbledh porosit
nga bizneset dhe konsumatort.

Pun n grup. Duke zbatuar njohurit e prftuara nga kjo tem, duhet t

tregoni cilat tregje, konsumatorsh apo biznesesh, do t synoj biznesi juaj. U jepni
prgjigje me shkrim pyetjeve:
- Cilt jan klientt tuaj, konsumator apo biznese? Pse i blejn ata produktet
tuaja?
- A mund t prshkruhen ata sipas prkatsis n ndonjrin nga segmentet:
demografik, gjeografik, psikografik apo t prfitimit? N veanti a luan
rol, pr biznesin tuaj, seksi, shtresa shoqrore, vendbanimi, personaliteti i
klientve? far prfitimesh t veanta kan klientt nga produktet tuaja?
- A mund t prqendroheni te nj grup i caktuar klientsh? A mund ti vini
nj emrtim t shkurtr ktij grupi? Sa mund t jet numri i tyre? Sa lek do
t ishte xhiro mujore e biznesit tuaj nga blerjet e ktij grupi t synuar?
- A ka konkurrent t tjer q veprojn po n kt treg? A mund t tregoni
disa avantazhe t biznesit tuaj ndaj konkurrentve?
- A formon ky treg i synuar nj nish, ku ju shisni i vetm ose me fare pak
konkurrent?
- far lloj mesazhi i shkurtr do t ishte kuptimplot pr tregun e synuar
nga ju?

Prezantimi. Prfaqsuesit e secilit grup paraqesin punn e tyre. Jepen mendime

nga pjestart e grupeve t tjera.

132

BAZAT E SIPRMARRJES

7. Pun praktike

Ju, si konsumator
Organizimi. Ju, t ndar n grupe (me 4 deri 6 persona), do t keni rastin t
zbatoni njohurit e ksaj teme mbi sjelljen konsumatore t nj individi, gjat procesit
t blerjes. N do grup, njri do t prfaqsoj nj biznes t profesionit tuaj, ndrsa
t tjert do t veprojn si konsumator apo opinion formues. do konsumator do
t shoqrohet nga nj opinion formues (kshillues) gjat pes fazave t procesit t
blerjes.
Pun n grup. Duke zbatuar njohurit e prftuara nga kjo tem, ju do t

simuloni procesin e blerjes s nj apo m shum produkteve. Pr kt qllim, do

t prgatiteni pr nj inskenim t shkurtr blerjeje. Ndiqni brenda grupit tuaj, t
renditura dhe duke mbajtur ndonj shnim, kto veprime:
- Zgjidhni cili nga ju do t imitoj nj biznes dhe t far tipi.
- Prcaktoni dyshet konsumator-kshillues.
- Specifikoni pr far produkti keni nevoj dhe n far sasie.
- Gjeni dhe vlersoni disa alternativa, si dyshe konsumator-kshillues, duke
vendosur blerjen te biznesi i grupit tuaj.
- Shihni dhe vlersoni pritjen nga biznesi. Pyesni pr produktet q keni
nevoj, kshillohuni dhe vendosni edhe sipas prgjigjeve t shitsit.
- Blini produktet. Ndiqni shpjegimet e shitsit mbi produktet dhe prcjelljen
e tij.
- Krahasoni vetit e produktit me ato q prisnit. Simuloni nj rast knaqsie,
paknaqsie apo krkese pr kthim t produkteve. Ndiqni reagimin e
shitsit pr secilin rast.

Prezantimi. Nj treshe, biznes-konsumator-kshillues, e zgjedhur pr do grup,

inskenon procesin e blerjes. Pjestart e grupeve t tjera japin mendimet e tyre pr
momente t ndryshme t inskenimit t paraqitur.

133

Andrea Xhavara

Test
Provoni arsyetimin tuaj pr vrtetsin e pohimeve t mposhtme:
a) Rritja e pagave dhe e pensioneve sjell rritjen e krkess pr rroba n qendrat
tregtare.

Po

Jo

b) Nj tender elektronik i hapur detyron bizneset pjesmarrse t ofrojn mime t

larta. Po

Jo

c) Ngritja e mimit t biletave t trageteve sjell uljen e krkess pr udhtim me

aeroplan.

Po

Jo

mimi i ekuilibrit t nj kredie biznesi n nj situat normale sht 8% (interesi). Pse

kufizimi i kredis nga bankat, pr shkak t vshtirsive si efekt i krizs globale, do
t sillte rritjen e mimit t kredis (interesit)? Ilustroni arsyetimin tuaj duke vizatuar
grafikun e dy situatave. Kufizimi i kredis sht edhe zvoglim i oferts.
Cilsoni si produkte kapitale (me pkp), prodhimi (pp) apo operative (po),
produktet biznesore t renditura, t blera nga nj servis kompjuterash:
kasa pr kompjutera _____
softe pr tu instaluar ____
furgon pr furnizim ____

dyqan _____
rafte pr ekspozim ____
neone pr servisin ____

boj printeri _____

printer pr servisin ____
blloqe faturash ____

A sht tregu yn i sotm i telefonis celulare nj treg i konkurrencs s plot?

Cili sht reagimi i kompanive Vodafone dhe AMC ndaj mimeve t ulta t
kompanive Eagle dhe Plus?
Cili nga katr tipat e segmentimit t tregut i prshtatet nj biznesi t profesionit
tuaj.
Zgjidhni nj biznes nish t profesionit tuaj, duke prshkruar shkurt produktin
dhe konsumatort q do t knaqeshin prej tij.
a) far lloj kompjuteri do ti ofronit nj personi t kulturuar? Po nj t riu t
ardhur nga zonat e Veriut, i cili dshiron t aftsohet sa m shpejt pr tregun e
puns n qytetin tuaj.
b) Nga se do t ndryshonin mesazhet e hotelit tuaj buz detit drejtuar turistve t
mundshm, q mund t vinin nga Gjermania dhe Kosova?
A sht etike ndrprerja e energjis elektrike nga CEZ pr komunn, nj pjes e
banorve t s cils nuk kan paguar faturn e energjis elektrike? Po etike?
A njihni njerz q n kundrshtim me Maslow do t sakrifikonin pr artin?
a) Si do t zgjidheshin mosmarrveshjet e lindura me furnitorin, nse produkti do
t vinte me cilsi m t ult ose shum m von nga sa ishte prcaktuar n kontrat?
b) far ndikimi do t kishte pr ekonomin ton lshimi i kuponit fiskal pr do
shitje?

134

Tema
INSTITUCIONET
FINANCIARE
shtjet
1. Institucionet financiare dhe roli i tyre
n mbshtetje t biznesit
2. Bankat dhe shrbimet bankare
3. Kreditimi
4. Tregu i kapitaleve
5. Menaxhimi financiar i biznesit
Prmbledhje e tems
6. Pun praktike. Krkimi i tregjeve
t synuara
7. Pun praktike. Ju si konsumator
Test

A do t ulen interesat ...?

Objektivat
N fund t ksaj teme do t jeni t aft:

T shpjegoni kuptimin dhe rolin e institucioneve financiare n mbshtetje

t biznesit.

T prshkruani mnyrn se si funksionon nj bank.

T njihni llojet e shrbimeve bankare dhe mnyrn e realizimit t tyre.
T prshkruani format e kredive dhe mnyrat e marrjes s tyre.
T tregoni mnyrn e hapjes, funksionimit dhe mbylljes
s nj llogarie bankare.

T mblidhni informacion n banka pr kushtet dhe normat e interesit

t kredive.

T simuloni aplikimin dhe marrjen e nj kredie pr nj biznes

n profilin tuaj profesional.

135

Andrea Xhavara

Skic nga realiteti biznesor

Kan kaluar m se dhjet vjet q Fatmira ka emigruar n Itali. Ka ca koh q edhe
atje po ndihen vshtirsit ekonomike t krizs globale. Pronari i pastieris, ku ajo
punon, ka njoftuar pr shkurtime t vendeve t puns. Ndrkoh t afrmit e saj
vazhdimisht e njoftojn pr kushte t mira n Shqipri, sidomos pr t br biznes.
Pasi e bluan mir iden edhe pr ca koh, Fatmira kthehet me plane t mdha n
qytetin e saj t vogl. Me ca par t kursyera, por dhe me nj kredi, ajo do t ngrej
nj pastieri speciale, si ajo ku punonte n Itali, por me prmasa m t vogla. Do t
ofroj n lokal, mblsira t veanta, t reja, pr bashkqytetasit, por do t zhvilloj
edhe katering pr porosit nga familjet. Sipas llogarive t saj, investimi kap shifrn
rreth 48 mij euro. Nga kursimet e veta mund t heq 15 mij euro, ndrsa pjesn
tjetr do ta marr kredi nga nj bank. Kollaj fare!, - mendon ajo. Por pr udin
e saj, shum banka nuk i japin kredi bizneseve fillestare. Nuk ke histori biznesi., - i
thon. Fatmira nuk dorzohet! Nga vizitat e bra n pes banka t tjera, vihet n
dijeni mbi programin pr zhvillimin e nvm-ve n Shqipri. Sipas ktij programi, edhe
nj biznes fillestar mund t marr kredi deri n 50 mij euro. Kushti thelbsor sht
blerja e makinerive dhe pajisjeve n Itali. Po un atje i kam zgjedhur ti blej ato; ky
sht rasti ideal., - gzohet me vete Fatmira. Pasi fikson njrn nga pes bankat,
asaj i duhet t vendos: ta marr kredin n euro (me interes 5,5%) apo n lek
(me interes 8,5%)? M rndsi, pr momentin, ka shtja: A do t jet ajo bindse
pr bankn se e meriton kredin? Ajo, sigurisht, do ta mbshtes plan biznesin te
prvoja e saj profesionale 10-vjeare. Fatmira e di shum mir se pr bankn,
aftsit duhen, por nuk mjaftojn! M duhet ti bind specialistt e banks se jam
e vendosur t bj t pamundurn, pr t kthyer borxhin, - gjykon ajo. Ndrkoh ka
hyr n bank dhe sheh nj specialiste, e cila me seriozitet i thot: Prshndetje, si
mund tju ndihmojm?

136

BAZAT E SIPRMARRJES

1. Institucionet financiare dhe roli i tyre

n mbshtetje t biznesit
Q nga koha kur Hani i jep gjysmn e buks s tij Henit, ndrsa ajo i jep atij gjysmn
e tasit t saj t qumshtit, e kshtu han e pin q t dy, kan rrjedhur disa qindra
shekuj. Megjithat, barteri, shkmbimi i mallit me mall, sht praktikuar edhe n
koht e reja. Tipik sht rasti i Shqipris, e cila shkmbente me ish-vendet e kampit
socialist minerale dhe produkte bujqsore pr traktor, makina e prodhime t tjera
industriale. Por barteri ose kleringu po prdoret mjaft n sektorin ton t ndrtimeve,
ku investitort shkmbejn apartamente me bizneset, kundrejt furnizimit prej tyre
me lnd t para apo punime. N fakt, barteri bn vend sa her q mungon paraja.
Ndonse edhe interneti ka krijuar mundsi t mdha pr barterin, pjesa drrmuese
e shkmbimeve mbshtetet n prdorimin e paras, monedh apo kartmonedh,
t ciln kushdo e pranon si pages pr nj produkt apo shrbim. Ju jeni aq t
ambientuar me prdorimin e paras, sa nuk ka nevoj pr shpjegim q paraja sht
mjet universal shkmbimi.
Zoti Bardhi i shet nj der nj klienti, sepse e di q me ato par mund t blej nj
produkt apo shrbim tjetr. Paraja sht br tashm pr ju edhe nj standard
vlere, nj mats i vlers relative t produkteve apo shrbimeve karshi njri-tjetrit.
Nse zoti Bardhi e shet nj der 20 000 lek, kur financieri i krkon 40 000 lek pr
hartimin e bilancit, ai e ka t qart se nj bilanc vlen sa dy dyer. Nse heqja e nj
dhmbi kushton plot 2 000 lek, zoti Bardhi e di se me parat nga shitja e nj dere
mund t heq plot 10 dhmb. Natyrisht, veprimet e kryera me par e shptojn
zotin Bardhi nga situata komike e barterit, t heq patjetr 10 dhmb pr nj der
q ai i ka br dentistit. Atij i sht ngulitur n kok q nj der e tij vlen sa 10
dhmb t hequra! Po ashtu, paraja sht nj magazinues i vlers. Ju mund ta ruani
dhe ta prdorni at m von, kur t keni nevoj.
Dy nga karakteristikat m t rndsishme t paras duhet t jen: qndrueshmria
e fuqis blerse t saj dhe siguria e mosprodhimit t saj lehtsisht.
Diskutim. far do t ndodhte, nse fuqia blerse e paras do t binte n mnyr t
ndjeshme? Po sikur t ishte lehtsisht e riprodhueshme? far dini pr shenjat e siguris
s kartmonedhave?
Historikisht, do vend ka paran e vet. Kshtu, lek, euro, dollar, yen, paund jan
emrtimet e paras n Shqipri, BE, SHBA, Japoni, Mbretri e Bashkuar. Vlera e
do malli apo shrbimi shprehet gjithnj si nj shumfish, pjes apo kombinacion
i paras s prdorur n at shkmbim. Kartmonedhat dhe qindarkat jan par
letre apo metali (angl. currency), t cilat pranohen si mbarts t vlers n par

137

Andrea Xhavara
sipas shnimit mbi to. Zakonisht, kartmonedhat prbjn rreth 30% t paras
n qarkullim, ndrsa metaliket afro 2% t saj. Ju, sigurisht, keni vn re se mjaft
pagesa pr produkte apo shrbime mund t kryhen edhe me mjete t tjera, si: eqet, kartat e
kreditit dhe kartat e debitit (pr pagat) apo eku i udhtarit (p.sh., American Express).
Prdorimi i gjer i tyre i lehtson s teprmi shkmbimet ekonomike dhe i bn
ato m t sigurta. Duke zvendsuar shkmbimin me par n dor, ato po e bjn
edhe ekonomin shqiptare gjithnj e m bankabl (m pak informale), n interes t
prparimit t saj.
Prfshirja e Shqipris n tregun global bn q, pr mjaft produkte apo shrbime, t
prdorni si par lek, euro apo dollar, sipas rastit. Prandaj, shpesh interesoheni pr
kursin e kmbimit (exchange rate) t nj paraje n nj tjetr.
Kursi i kmbimit sht 1 = 140 lek
a) Sa lek ju duhen pr t bler nj bilet trageti t linjs DurrsBari (Itali) me mim 85?
b) Me sa euro do t shkmbeheshin 35 420 lek?
Njlloj si kudo n bot, Shqipria ka tashm nj sistem institucionesh financiare,
t cilat luajn rolin e ndrmjetsit midis huadhnsve dhe huamarrsve. T part i
ofrojn par institucionit kundrejt nj interesi, ndrsa t dytt trheqin par prej tij,
duke paguar nj interes m t lart. Diferenca ndrmjet interesave q institucioni
merr nga huamarrsit me interesat q ai u jep depozituesve, shkon pr mbajtjen dhe
po ashtu pr t krijuar fitimin e tij. Pr shkak t natyrs, por edhe t shrbimeve t
tyre, institucionet financiare (vepruese n vendin ton) ndahen n jo banka dhe
banka.
Jo bankat operuese n vendin ton kan formn e shoqrive t kursim-kreditit, t
fondacioneve t kreditit dhe t institucioneve financiare.
Shoqrit e kursim-kreditit (SHKK) funksionojn sipas nj ligji t veant. Ato
krijohen nga grupe personash, t lidhur sipas punsimit, profesionit, banimit
etj. Antart, sipas mundsive dhe dshirs, derdhin kontributin e tyre pr
t krijuar fondin e shoqris, i cili prdoret pr t kredituar vetm antart
e shoqris. Teprica vjetore e parave, q krijohet nga pagesat e interesave t
kredive, nuk lejohet tu ndahet antarve, por riinvestohet pr t zgjeruar
aktivitetin e shoqris. SHKK-t mund t thithin fonde nga donator vends
apo t huaj, t interesuar pr mbshtetjen e aktivitetit t tyre.
Fondacionet e kreditit jan institucione financiare q operojn kryesisht me
fonde t donatorve. Ato mund t krijojn fonde me an huash me interes t
ult nga banka t ndryshme, pr ti dhn kredi me interes m t lart. Kto
fondacione, si: Besa, Noa (ish-PSHM) etj., veprojn kryesisht n zonat
urbane, por ka edhe t tjera, si fondacioni Pr t ardhmen e ndonj tjetr, q
mbshtesin zonat rurale.
Institucionet financiare t mirfillta krijohen nga grupe biznesesh apo
individsh, t cilt duan t nxjerrin fitime duke dhn kredi biznesi apo
konsumatore. Tendenca e sotme sht q kto institucione t ofrojn edhe
shum shrbime t tjera, t ngjashme me ato bankare, prve depozitave.

138

BAZAT E SIPRMARRJES

N vendin ton funksionojn aktualisht rreth 130 shoqri kursim-krediti, 3

institucione financiare jobankare dhe 4 fondacione kreditimi, me nj tepric rreth 100
milion dollar amerikan. Kundrejt totalit t kredis, duke prfshir edhe sistemin
bankar shqiptar, kredia nga institucionet mikrofinanciare z rreth 5.2% t saj, me
rreth 50 mij klient. Institucionet mikrofinanciare, sipas qllimit t tyre, financojn
kredi n biznese t vogla dhe shum t vogla, pr t ndikuar n zbutjen e varfris
dhe zhvillimin e mikrobiznesit n trsi. Licencimi dhe ushtrimi i veprimtaris s
institucioneve jobankare sht tashm kompetenc e Banks s Shqipris.
far institucionesh financiare operojn n qytetin, fshatin tuaj? A ndihmojn ato n
rritjen ekonomike t familjeve dhe t bizneseve t vogla t qytetit/fshatit tuaj?
Sistemi bankar. Sipas ligjit, sistemi yn bankar prbhet nga Banka e Shqipris
(BSH), si dhe nga bankat dhe degt e bankave t huaja. Kto jan institucione
financiare q pranojn depozita dhe ofrojn nj gam t gjer shrbimesh, nga kredit
te boks-depozitat e sigurta. T 17 bankat operuese sot n vendin ton jan banka
tregtare, t cilat shpeshher quhen edhe banka t nivelit t dyt.
Banka e Shqipris (BSH) sht e vetmja bank e nivelit t par, e cila ndryshe
quhet edhe Banka e bankave. Ajo sht institucioni i vetm n Republikn e
Shqipris prgjegjs pr konceptimin, hartimin, miratimin dhe zbatimin e politiks
monetare. Kjo politik hartohet n funksion t prmbushjes s objektivit kryesor
t Banks s Shqipris: Arritja dhe ruajtja e stabilitetit t mimeve. Ndryshe,
BSH-ja duhet t menaxhoj ofertn e paras n prputhje me nevojat e ekonomis s
vendit ton si nj e tr. Kjo krkon q shuma e parave n dispozicion t qytetarve,
biznesit dhe qeveris t mbshtes si rritjen e PPB-s dhe t punsimit, ashtu dhe
nj nivel relativisht t qndrueshm t mimeve.
Ndr funksionet kryesore t veprimtaris s BSH-s do t renditnim:
emetimi i monedhave t reja, mbikqyrja dhe kontrolli i bankave dhe institucioneve
t tjera financiare, tregtimi i letrave me vler t qeveris, regjimi i kmbimit
valutor dhe ruajtja e rezervs valutore t vendit, funksionimi normal i sistemit t
pagesave kombtare dhe ndrkombtare, kreditimi i bankave t nivelit t dyt,
caktimi i norms s interesit pr kreditimin e bankave, mbajtja e rezervave t
detyrueshme nga bankat e nivelit t dyt.
Nga kuptohet se nj kartmonedh sht e emetuar nga Banka e Shqipris?
Banka e Shqipris sht nj institucion i pavarur. Ajo drejtohet nga nj Bord,
antart e t cilit zgjidhen nga Kuvendi i Shqipris pr nj afat t gjat kohor. Ky
bord vendos pa u ndikuar nga qeveria, duke synuar vetm rritjen ekonomike dhe
punsimin. Mjetet e politiks monetare t BSH-s bazohen n faktin se edhe tregu
i paras rregullohet nga oferta e saj dhe krkesa pr t. Tre jan mjetet e prdorura
nga BSH-ja pr t ndikuar mbi kt treg:
Ndryshimi i norms s rezervs. N fakt, do bank duhet t derdh n BSH
njfar prqindjeje pr t gjitha llogarit rrjedhse dhe depozitat e saj. Nse

139

Andrea Xhavara

BSH-ja do t vendoste t ngrinte normn e rezervs, ather bankave do tu

tepronin m pak par pr t dhn kredi, pra oferta e paras n treg do t
zvoglohej. Ky mjet prdoret rrall.
Ndryshimi i norms s interesit. Pr arsye t zgjerimit t aktivitetit, bankat
marrin hua nga BSH-ja, t ciln duhet ta kthejn n afatin e caktuar bashk
me normn e interesit. Nse BSH-ja ngre normn e interesit, ather bankat
do t marrin m pak borxh tek ajo. Pr pasoj, oferta e paras n treg do t
zvoglohej.
Shitja dhe blerja e bonove t thesarit bankave apo publikut. Kjo sht mnyra
m e fort pr t ndikuar n ofertn e paras (n msimet e ardhshme).

Shembull. Nse n vend do t kishte papunsi dhe rnie t PPB-s, ather

BSH-ja do t ulte normn e interesit t huave t saj pr bankat. Kjo mas do t sillte
nj zinxhir pasojash si vijon: BSH-ja ul normn e interesit, bankat marrin m shum
borxh nga BSH-ja, oferta e paras rritet, interesi i kredive pr biznes zvoglohet,
investimet dhe shpenzimet rriten, papunsia zvoglohet dhe PPB-ja rritet.
Duke e konsideruar paran si nj mall, i cili i nnshtrohet ligjit t oferts dhe t krkess,
plotsoni vendet bosh n tabeln e mposhtme:
Veprimi
i Banks s Shqipris
Rrit normn e interesit

Oferta
e paras

Interesi
i kredive

Investimet

Zvoglohet

Ul normn e interesit
Rrit normn e rezervs

PPB-ja

Rritet
Rritet

Ul normn e rezervs

Rriten

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

barter
qndrueshmri e paras
siguri e paras

kurs kmbimi
shoqri kursim krediti
fondacion krediti

institucion financiar
norma e rezervs
norma e interesit

Pyetje kontrolli
1. far ndryshimi thelbsor ka ndrmjet bankave dhe jo bankave?
2. Cili sht misioni i Banks s Shqipris?

140

BAZAT E SIPRMARRJES

2. Bankat dhe shrbimet bankare

Bankat tregtare jan, pr momentin, thelbi i sistemit ton financiar. Pas
privatizimit t dy bankave shtetrore t fundit dhe krijimit t mjaft bankave bija
nga bankat mm t huaja, kemi sot nj treg bankar me 17 banka tregtare t
prhapura n territorin ton. Vlen t prmendim ktu bankn turke BKT, bankn
austriake Raiffeisen, por dhe bankn Credins me t shumtn e kapitalit at
shqiptar. Konkurrenca e krijuar nga bollku i bankave i nxit ato t krkojn tregje,
duke hapur sportele t reja n qytete t tjera, por dhe duke shtuar shrbimet e tyre.
Banka mund t prfytyrohet si nj makin fitimprurse, ku parat hyjn n
formn e depozitave t kursimtarve dhe dalin n formn e kredive pr bizneset
apo individt. Fitimi i banks dhe mbajtja e veprimtaris s saj sigurohet nga
diferenca e shums s interesave vjetor pr kredit me shumn e interesave vjetor
pr depozitat.
Nj bank ju jep kredi 5000 , me afat shlyerje 1 vit dhe interes vjetor 10%.
Duke e menduar bankn si nj makin fitimprurse:

5500
5000
a) N fund t vitit ju duhet ti ktheni banks: 500
b) Sa do t ishte vlera e interesit vjetor, ofruar nga po kjo bank, pr nj depozit kursimi
tuajn prej 5000 ? 500
m shum se 500
m pak se 500
Shrbimet bankare. Nse hyni n nj bank, mund t vreni leht nj ndarje t
saj n tri zona (departamente) t dallueshme: Arka, Shrbimet dhe Kredia.

N ark, ju mund t derdhni parat tuaja:

pr t zmadhuar nj depozit tuajn;

pr t paguar nj kst kredie;
pr t transferuar n favor t nj t treti;
pr t kryer pagesa t ndryshme (energji, uj, telefon, internet etj.);
pr t kryer nj shkmbim valutor n par kesh;
pr t trhequr par kesh drejtprdrejt ose me an t nj eku t autorizuar.

Specialisti i departamentit t shrbimit pr klientin ju mundson:

t merrni informacion mbi t gjitha shrbimet e banks;

t hapni ose t mbyllni nj llogari rrjedhse;
t hapni ose t mbyllni nj depozit kursimi;
t transferoni elektronikisht par nga llogaria juaj te llogaria e nj t treti
brenda ose jasht banks, n Shqipri, por dhe jasht saj;
t merrni nj vrtetim t nevojshm;

141

Andrea Xhavara
t bni shkmbim valutor t parave tuaja n mnyr elektronike;
t paguani komisionet e prcaktuara nga banka;
t bni kalimin e pagave t punonjsve.
Shnojm se ky departament, sipas krkess, mund tju pajis edhe me nj kart
debiti. Me kt kart plastike mund t trhiqni par nga llogaria juaj ose t blini
mallra n qendrat e mdha tregtare (vetm nse keni par t mjaftueshme n
llogarin tuaj).

Specialistt e departamentit t kredis ju mundsojn t aplikoni dhe t merrni

nj kredi bankare. Ata kan pr detyr edhe tju ndjekin gjat shlyerjes s kredis,
si dhe tju ndihmojn pr rinegocimin e saj. Zakonisht, kredit bankare ndahen n
kredi pr:
mikrobiznese, me shuma deri rreth 6 milion lek; individ (retail), fardo
shume;
nvm, fardo shume; korporata, me shuma mbi 500 000 euro.

Shnojm se ky departament, nse plotsoni kushte t caktuara, mund tju pajis

edhe me nj kart krediti. Me kt kart (p.sh., Visa, Master Card etj.) mund t
kryeni pagesa, brenda dhe jasht vendit, deri n nj vler t caktuar. Natyrisht,
ju duhet t derdhni m von parat e shpenzuara, bashk me njfar interesi. Kjo
mnyr prdorimi e bn kartn e kreditit si nj kredi bankare afatshkurtr. Ky fakt
i shtrngon akoma bankat n Shqipri t jen t matura, duke u dhn karta krediti
vetm personave publik apo biznesmenve t njohur. Ndrkoh biznese shqiptare
t prparuara jo vetm q pranojn tu shesin klientve me karta krediti apo debiti,
por edhe t shesin me kste pr klientt q kan karta krediti t lshuara nga disa
banka t caktuara.
Cilat nga shrbimet bankare prdoren nga familja juaj?
Vlen t theksojm rolin e pazvendsueshm t bankave pr pagesat n tregtin
ndrkombtare. Prfytyroni pr pak momente rastin e nj biznesi i cili do t blinte
nga nj firm e huaj nj makineri me vler 150 mij euro. Me an t nj letre krediti,
t nnshkruar nga t dyja palt dhe t depozituar n bank, realizohet si mbrritja
e makineris te biznesi blers, ashtu dhe transferta e parave nga llogaria bankare e
blersit shqiptar te llogaria bankare e shitsit t huaj. Komoditeti i nj letre krediti
bankar prdoret normalisht edhe nga bizneset shqiptare eksportuese.
Ekzistenca e 17 bankave tregtare n vendin ton ka krijuar nj konkurrenc t
fort pr thithjen e klientve, e cila po i shtyn ato vazhdimisht drejt prmirsimit
cilsor dhe sasior t portofolit t shrbimeve. Si t tilla do t dallonim:

142

Bankomatt, ATM (Automatic Teller Machine): arka automatike, ku mund t

trhiqni par kesh nga llogaria juaj me an t karts suaj t debitit. Disa banka
t avancuara kan tashm ATM-t e tyre edhe n Maqedoni, Malin e Zi dhe
Kosov.

BAZAT E SIPRMARRJES

Llogaria e zbuluar (overdraft): pr personat q trheqin pagn n bank, si dhe

pr bizneset. N fakt, overdrafti sht nj lloj kredie me afat t shkurtr. Ju

mund ta mbuloni borxhin sa her q keni par, kurse interesi i caktuar zbatohet
vetm pr shumn q i keni mbetur borxh banks.
Banking on line: ju mundson t ndiqni llogarin tuaj bankare q nga kompjuteri
juaj. Disa banka t avancuara po investojn n softe q s afrmi t mundsojn
edhe pagesat apo transfertat online.
Leasing: ju mundson t merrni me qir nj makin apo nj makineri. Kjo arrihet
n baz t nj marrveshjeje ndrmjet nj koncesionari dhe nj banke, ndrsa ju
i paguani kstet e qiras n bank. Sqarojm se ju mund ta ndrpritni pagesn
e qiras (leasing) n fardo momenti, por duke kthyer objektin mbrapsht. N
rastin kur ju shlyeni t gjitha pagesat e caktuara si qir, objekti bhet tuaji.
Blerje me kredi e apartamenteve, pa garanci hipotekore (banka t veanta): N
fakt, vet apartamenti shrben si garanci, sepse ai mbetet pron e banks derisa
ju t shlyeni plotsisht vlern e tij.
Depozita t diferencuara si Gold, Plus, 12+1 (banka t veanta) etj.

Mbani mend! Pothuaj t gjitha shrbimet bankare nuk ofrohen m falas, por
kundrejt nj komisioni, zakonisht mujor.
Diskutoni: Pse sht lehtsim pr bizneset, organizatat dhe institucionet publike
trheqja e pagave prej vet punonjsve nga bankomati me an t kartave personale? Prse
bankat synojn t thithin sa m shum subjekte t tilla? Prse shteti e ka br trheqjen e
pagave me karta debiti t detyrueshme pr t gjitha subjektet pa prjashtim?
Si pam m lart, bankat tregtare duhet t depozitojn pran BSH-s nj rezerv,
e cila t jet nj prqindje e caktuar e t gjith vlers s llogarive dhe depozitave
t tyre. Kjo bhet pr t siguruar klientt n rast falimentimi te ndonj banke. N
fakt, me kt fond t rezervave, pran BSH-s sht krijuar Agjencia e Sigurimit
t Depozitave (ASD). Sipas ligjit, kjo agjenci siguron dhe kompenson vetm deri
n vlern 2 500 000 lek, si dhe do shum n lek apo valut t njvlershme, t
depozituar pran nj banke operuese n territorin e Republiks s Shqipris.
Po japim dy shembuj ilustrues:
a) Ju keni hapur nj depozit me
vler 2 000 000 lek, me afat 12-mujor,
me interes vjetor 6%, ndrsa banka
falimenton 8 muaj pas hapjes s
depozits suaj.
Kursimi
2 000 000 lek

b) Ju keni hapur nj depozit me

vler 3 000 000 lek, me afat 12-mujor,
me interes vjetor 6%, ndrsa banka
falimenton 8 muaj pas hapjes s
depozits suaj.
Kursimi
3 000 000 lek

Interesi n 8 muaj

Interesi n 8 muaj

80 000 lek

Totali i kompensueshm 2 080 000 lek

Totali i kompensueshm

Pjesa e pakompensueshme

Pjesa e pakompensueshme

0 lek

120 000 lek

2 500 000 lek
620 000 lek

143

Andrea Xhavara
Pse shum biznese, organizata apo familje hapin depozita n disa banka t ndryshme? Si
do ta shprndanit shumn prej 7 000 000 lek t kursyera t biznesit tuaj, n mnyr q t
mos psonit pothuaj asgj nga falimentimi bankar?
Disa shrbime financiare nuk mbulohen nga bankat, por mbulohen m mir nga
shoqrit e sigurimit dhe fondet e pensioneve. T parat, kundrejt nj primi (pagese
vjetore) rimbursojn biznesin apo familjen tuaj pr nj smundje t papritur n
nj udhtim jasht shtetit, aksidentin me makin, dmet nga zjarri apo fatkeqsi
natyrore, vdekjen e nj personi t siguruar etj. Meq t tilla ngjarje ndodhin jo shpesh,
shoqrit e sigurimit arrijn fitime t konsiderueshme, t cilat i investojn ato si pr
tiu prgjigjur pretendimeve t klientve t tyre, ashtu dhe pr t krijuar fitime.
Ndrkaq, fondet e pensioneve u krijuan nga nevoja e njerzve pr tu prgatitur pr
daljen n pension. N vendin ton, kto institucione private jan n fillesat e tyre.
Por n vende q e kan br reformn e pensioneve, si sht edhe Kosova, do
qytetar e ka sigurimin pr pensionin si nj aksion. Ai mund ta tregtoj at n tregjet
financiare, pr t rritur vlern e tij sidomos gjat periudhs para daljes n pension.
N kushtet kur efektet e krizs financiare dhe ekonomike n eurozon po bhen
gjithnj e m t dukshme, institucioni yn kryesor bankar, Banka e Shqipris,
konfirmon pr nj sistem bankar t qndrueshm dhe me aftsi paguese t
knaqshme. Kjo do t thot se tregu i lir i bankave dhe i institucioneve t tjera
financiare po funksionon mir dhe se nuk ka ndonj nevoj pr ndrhyrjen e shtetit.
E kundrta po ndodh n mjaft vende t bots, ku pasojat e rnda t krizs financiare
e detyruan shtetin t blej nj pjes t mir t kapitalit t tyre (kapitalizimi). Kjo
reform korrigjuese e tregut t lir bhet pr t shptuar sistemin bankar, sepse
shkatrrimi i tij do t kishte pasoja shum m t rnda se vet kriza ekonomike q
ato shkaktuan.

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

kredi bankare
depozit bankare
interes bankar
letr krediti

ATM
overdraft
leasing
banking online

blerje me kredi
shoqri sigurimesh
fond pensionesh

Pyetje kontrolli
1. far ndryshimi thelbsor ka ndrmjet kredis dhe ovrdraftit?
2. far ndryshimi thelbsor ka ndrmjet kartave t debitit dhe kartave t kreditit?

144

BAZAT E SIPRMARRJES

3. Kreditimi
Lind pyetja: A duhet t marrim kredi? Marrja e nj kredie sht br tashm
nj dukuri mjaft e prhapur. N fakt, kredia sht nj borxh pr tu shlyer n t
ardhmen, n emr t nj investimi t sotm. Pr nj televizor HD, nj investim n
makineri apo pr t mbajtur veprimtarin e biznesit, ju nuk prisni sa t grumbulloni
parat, por, prkundrazi, aplikoni pr nj kredi. Megjithat, marrja e kredis sht,
jo rrall, shtje vizioni apo mentaliteti.
Diskutoni mbi tre tipat t cilt prkatsisht thon:
A. Bota jeton me kredi.
B. Merr sa m shum borxh dhe shlyeje sa m von.
C. Merr sa m pak borxh dhe shlyeje sa m shpejt.
Cilin tip do t ndiqnit n jet, si konsumator? Po me biznesin tuaj, si do t vepronit?
A do t na japin kredi? Pr t marr nj kredi, ju i drejtoheni zakonisht nj banke.
Por, shpeshher, aplikimi juaj mund t refuzohet! Shkak, prgjithsisht, mund t
bhet mosplotsimi i ndonj kushti, i cili sht mjaft i rndsishm pr bankn.
Vihuni n rolin e specialistit t banks, q e vlerson krkuesin e kredis sipas 5 k-ve. Sa
pik, n nj total prej 100 piksh, do ti jepnit secilit k-kriter t renditur n vijim:
Nr

Kriteri i vlersimit

Karakteri i personit q krkon kredi

Kapaciteti, aftsit dhe prvoja n menaxhimin e nj biznesi

Kapitali, kontributi vetjak, krahas kredis, pr realizimin e planit t biznesit

Kolaterali, pasuria vetjake q vihet si garanci n rast mosshlyerje t kredis

Konkurueshmria, aftsia e biznesit pr t prballuar konkurrencn n treg

Gjithsej

Pik

100

Pr kredit e biznesit, bankat aplikojn (me raste) nj periudh grejs (grace),

gjat s cils biznesi nuk paguan principalin (pjesn e borxhit), por vetm interesat
bankare. Kjo e lehtson biznesin n periudhn fillestare t realizimit t investimeve
si dhe t hyrjes n treg t produkteve t tij. Kuptohet q principali (borxhi i marr)
do t paguhet i tri s bashku me interesat n periudhn e mbetur.

145

Andrea Xhavara
N ciln par ta marrim kredin? Kjo pyetje do tju lind vetiu, posa t keni
vendosur q t mbshtesni biznesin tuaj me nj kredi. Ushtrimi vijues do tju
ndihmoj t nxirrni nj rregull t prgjithshm pr kt rast.
T ardhurat e biznesit tuaj do ti keni kryesisht n lek. Ndrkaq, n posterin e madh t
banks suaj, do t lexoni:
Shijoni mblsin e depozitave tuaja
n lek, me interes 8%
n euro, me interes 4%
n dollar, me interes 3%
Sipas ktij njoftimi, por dhe vlersimi t banks suaj:
a) Pse n t ardhmen dollari do t jet m i shtrenjt se euro dhe ky i fundit m i
shtrenjt se leku?
b) N ciln par do t kishit m tepr leverdi ta merrnit kredin? Ju kujtojm se edhe
banka punon pr t fituar!
c) Vendimi juaj ndjek rregulln: Kredia ka leverdi t merret n paran q n t
ardhmen do t jet m _______ .
do bank pranon q si garanci e nj kreditimi t saj t shrbej edhe nj depozit
q keni krijuar pran saj. Shum interesant sht rasti kur vlera e kredis s krkuar
nga ju barazohet me vlern e depozits suaj. N fakt, banka do tju jepte borxh
parat tuaja! Megjithat, edhe n kt rast, banka do t nxjerr nj fitim pr vete.
Ju keni gjendje 700 000 lek dhe do t donit ti investoni kto para pr rikonstruksionin e
shtpis suaj. Banka ju propozon q me ato para t hapni nj depozit kursimi me interes
vjetor 5% dhe ta vini at si garanci pr nj kredi me po at vler, por me interes vjetor 8%.
Po ashtu, ju informoheni nga specialisti i banks se, pr do garanci tjetr, interesi i kredis
do t ishte 10%.
a) Prse banka ofron interes m t ult pr kredit e mbuluara nga nj depozit si garanci?
b) A ju ndihmon skenari i ofruar nga banka q t kurseni? Ju kujtojm se pasi t keni shlyer
kredin, ju do t keni jo vetm 700 000 lek, por dhe nj shtes nga interesat e depozits gjat
viteve q shlyeni kredin.
c) far do t bnit, do t rikonstruktonit shtpin me parat tuaja, apo do t pranonit
propozimin e Banks?
Le ta zm se ju, si pronar-menaxher i nj biznesi t vogl, doni t dini cilt
jan hapat e aplikimit pr kredi. Ju, sigurisht, e keni t qart se kontakti par
me specialistin e kredis sht mjaft i rndsishm. Nga njra an, ai duhet tju
informoj mbi kushtet e kredis, interesat e kredis dhe mnyrat e shlyerjes s saj.
Nga ana tjetr, ju duhet t sqaroni prse biznesit tuaj i nevojitet kjo kredi, por dhe

146

BAZAT E SIPRMARRJES

ta bindni specialistin se e meritoni kt kredi (kujto pes k-t). Nse kualifikoheni

pr kredin e krkuar, specialisti do tju krkonte nj dokument identifikimi, nj
certifikat familjare, dokumente pronsie t shtpis ku banoni, si dhe t objektit q
do t vini si garanci (kolaterali), pr nj moskthim t mundshm t kredis sipas
kushteve t nnshkruara me bankn. Po ashtu, do tju krkohen pasqyrat financiare
t vitit ushtrimor t fundit, deklaratat doganore deri n momentin e aplikimit dhe
nj ekstrakt historik i QKR-s.
Pasi t renditni dokumentet q banka i krkon nj aplikanti pr kredi, mundohuni t
shpjegoni prse i shrben banks ky dokumentacion. A mendoni se disa nga kto dokumente
kan lidhje edhe me shumn e kredis s krkuar?
Dokumentet e paraqitura i mjaftojn stafit t banks pr t vendosur prfundimisht
mbshtetjen ose jo t biznesit tuaj me kredi. N rastin pozitiv, ju nnshkruani me
bankn nj marrveshje mbi kushtet e shlyerjes s kredis, por dhe t bllokimit t
prons suaj si garanci. Q t trhiqni parat (disbursimi i kredis), duhet q, m
par, t keni paguar paraprakisht disa komisione bankare, si dhe t keni derdhur
primin vjetor t sigurimit t jets suaj dhe t prons s vn si garanci. Ju kujtojm se
mund ta trhiqni shumn krejtsisht ose pjesrisht, sipas nevojave t biznesit tuaj.
Po ashtu, duhet dini se korrektsia e shlyerjes s kredis monitorohet nga banka
do muaj, ndrsa vonesa nga data e caktuar e pagess s kstit sjell pagesn edhe t
nj gjobe, t prcaktuar n kontratn me bankn e t nnshkruar nga ju.
Prse deri n prfundimin e shlyerjes s kredis prona juaj, e vn si garanci, shnohet
n Regjistrin e pasurive t paluajtshme si pron e banks? Prse banka krkon q kjo
garanci pasurore t mbuloj jo m pak se 120% t vlers s kredis?
Kur vendosni t merrni nj kredi, duhet t jeni n gjendje t parashikoni q ta
shlyeni at n mnyr korrekte. Prandaj, ju duhet t llogarisni q m par vlern
e do pagese, n afatin e caktuar. Pagesa e radhs, ksti, prbhet nga dy pjes:
principali, pjesa e borxhit, dhe interesi, kostoja e paras (fitimi i banks). Vlera e
secilit prej tyre varet si nga madhsia e kredis dhe e interesit, ashtu dhe nga afati
kohor i shlyerjes s kredis.
a) Biznesi juaj ka marr nj kredi bankare prej 1 200 000 lek, me interes vjetor 10%,
me afat shlyerjeje dy vjet, me kste mujore. Le t llogarisim vlern e kstit mujor pr dy
muajt e par, si shum e principalit me interesin. Principali, pjesa e borxhit q i duhet
kthyer banks do muaj, do t ishte: 1 200 000/24 = 50 000 lek, ndrsa interesi do t ishte:
1 200 000 x 10%/12= 10 000 lek. Pra, ksti i par do t ishte 60 000 lek. Ndrkoh llogaritjet
pr kstin e dyt do t ishin disi ndryshe, sepse tani ju i keni borxh banks vetm 1 150 000
lek. Principali do t ishte po aq, 50 000 lek, kurse interesi: 1150 000 x 10%/12= 9 583 lek.
Pra, ksti i dyt do t ishte 59 583 lek.
b) E njjta krkes do t bhej, nse afati i shlyerjes s ksaj kredie do t ishte dy vjet.
Krahas ksaj mnyre, bankat ofrojn edhe nj mnyr tjetr, at me kste fikse.

147

Andrea Xhavara
Vlen t dini se BSH-ja mban dy regjistra mjaft t rndsishm. Regjistri i
subjekteve t licencuara nga BSH-ja prmban informacione pr publikun dhe mund
t konsultohet nga cilido person i interesuar pr m shum detaje n lidhje me nj
institucion financiar, veprues n territorin e Shqipris. Ndrsa regjistri i kredive
prmban informacione n lidhje me kredit q bankat u japin klientve t tyre. Ky
regjistr prditsohet nga raportet e bankave pr do kredi t re. Informacioni i tij
sht jopublik dhe lejohet t merret nga specialisti i nj banke vetm me autorizimin
tuaj si aplikues pr kredi. Me an t ktij regjistri t ngritur kto tre vitet e fundit,
bankat mund t eliminojn rrezikun nga aplikimi pr dy a m shum kredi, nga i
njjti subjekt dhe q duhen shlyer n t njjtn koh. Po ashtu, ky regjistr, duke
evidencuar kredit e kqija, ndihmon n uljen e numrit t tyre, sepse banka
paguan nj gjob n BSH pr do kredi t till. Kur vonesa e shlyerjes arrin nj
vit, ather kredia e keqe shndrrohet n t panegociueshme dhe prona garanci
vihet n shitje nga Prmbarimi. Me parat e shitjes s saj shlyhen, s pari, t gjitha
detyrimet ndaj banks, ndrsa vetm teprica mund ti kaloj pronarit t par t saj.
a) Sipas BSH-s, kredit me probleme deri n fund t nntorit t vitit 2011 arritn 18%.
Prse, sipas BSH-s, ky nivel konsiderohet krejtsisht i menaxhueshm?
b) Vonesat e pagesave t disa klientve mund t bhen shkak q biznesi juaj nuk po arrin t
shlyej n afat kstet e nj kredie.
c) A do t preferonit t merrnit prsipr nj rrezik t dyfisht, duke aplikuar pr kredi te nj
bank tjetr, pr t shlyer n afat kredin e par? Nse jeni t sigurt se klientt tuaj do tju
paguajn pas 6 muajsh, far do ti propozonit banks si rinegocim t kredis s vshtir?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

periudh grace
kredi me depozit
garanci (kolateral)

interes
principal
kst

kredi e pa/negociushme
regjistr i subjekteve
regjistr i kredive

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan momentet kryesore t aplikimit pr nj kredi?
2. Prse banka vlerson m tepr kriteret 1, 2 dhe 5 (nga pes k-t)?

148

BAZAT E SIPRMARRJES

4. Tregu i kapitaleve
N do treg takohen blersit (krkuesit) dhe shitsit (ofruesit) e produkteve.
N tregun fshatar njerzit, t cilt duan t blejn fruta, zarzavate apo bulmetra
t freskta, takohen me fermer t shumt q i kan sjell at dit kto produkte.
Aktort e ktij tregu plotsojn dy kushte:
a) Blersit dhe shitsit jan t shumt n numr; largimi i ndonjrit prej tyre
nuk ndikon mbi tregun. Kjo do t thot se asnjra nga palt nuk ka ndikim
mbi krkesn dhe ofertn n kt treg.
b) mimi i ekuilibrit t mallrave t ktij tregu prcaktohet nga bashkveprimi
ndrmjet blersve dhe shitsve, t drejtuar nga arsyetimi i shndosh (angl.
common sense).
N tregun e kapitaleve, blersit jan investitort, ju dhe do qytetar tjetr, apo
organizata t mdha. Ndrkoh shitsit n kt treg jan bizneset ose qeveria, t
cilt ofrojn produktet e tyre, letrat me vler.
Nse vendosni t blini n tregun e kapitaleve, do t shihnit se oferta e letrave me
vler sht vetm dy llojesh, letra pronsie ose letra borxhi.

Letrat e pronsis jan aksione (angl. stocks) t nj biznesi q operon n formn

ligjore t nj shoqrie aksionare. sht e qart se blerja e ktyre aksioneve ju bn
bashkpronar t asaj shoqrie. Kshtu, ju gzoni tashm t drejtn e dividentit
(fitimit) q do t ndaj kjo shoqri n fund t vitit ushtrimor. Shumica e aksioneve
jan t zakonshme. Nse zotroni aksione t tilla, ather jeni bashkpronar i
shoqris q jua ka shitur ato. Nse shoqria ecn mir, ju do t fitoni dividendin
e tyre. N kt rast, ju edhe mund ti shisni ato aksione me fitim, sepse vlera e tyre
n treg sht rritur. Por, nse shoqria nuk ecn mir, ajo mund t mos ndaj fare
dividend. Pr m tepr, vlera n treg e ktyre aksioneve do t bjer nn vlern
e blerjes s tyre nga ju. Pra, ju duhet ti shisni sa m shpejt ato, ndoshta edhe
me humbje. Ndrkoh zotruesit e pakt t aksioneve preferenciale gzojn t
drejtn e dividendit fiks dhe t shlyerjes para aksionarve t zakonshm. Si
mund ta keni kuptuar, edhe biznesi i aksioneve prmban njfar rreziku. Por
rreziku dhe suksesi jan dy shoqruesit e pashmangshm t nj biznesi, cilido
qoft tregu ku ai mund t operoj!

Nj shoqri aksionare ka bler me parat e veta, pr 1 000 000 lek, nj makineri e cila
i jep n fund t vitit nj fitim 150 000 lek. Pr munges parash, shoqria shet aksione
preferenciale me vler 3 000 000 lek, me interes vjetor 10%, pr t bler edhe 3 makineri t
tjera. Duke supozuar se kushtet ekonomike nuk prkeqsohen, gjeni:
a) Sa do t jet fitimi vjetor i shoqris i siguruar nga puna e 4 makinerive?
b) Sa do t jet fitimi vjetor i aksionarve t rinj preferencial?

149

Andrea Xhavara
c) Me sa u rrit fitimi vjetor i shoqris pas blerjes s 3 makinerive t tjera?
d) Pas sa vitesh do t shlyhej investimi, i realizuar me an t shitjes s aksioneve?
P. a) 600 000 lek, b) 300 000 lek, c) 150 000 lek, d) 10 vjet

Letrat e borxhit, ndryshe obligacionet (angl. bonds), ju bjn huadhns t nj

biznesi apo t qeveris. Zotrimi i nj obligacioni ju jep t drejtn e rimbursimit t
vlers s tij, s bashku me interesin, n afatin e shpallur nga emetuesi i tij (biznesi
apo qeveria).

Nse keni br ca par dhe doni ti shtoni, mund t bheni nj huadhns i rregullt,
duke hapur nj depozit kursimi n nj bank ose duke bler obligacione. Bizneset
shesin obligacione, kur kan nevoj pr t kryer investime t mdha. Ndrkaq,
qeveria emeton obligacione, sepse, n buxhetin e saj, shpenzimet i kalojn pothuaj
gjithnj t ardhurat. Kjo ndodh sidomos pr shkak t projekteve ambicioze, t cilat
jan mbi mundsit financiare t buxhetit.

a) Prse interesat e obligacioneve, t emetuara nga bizneset apo nga qeveria, jan m t
larta se interesat e depozitave t kursimit?
b) Prse bizneset u premtojn blersve t obligacioneve se do tjua kmbejn ato me aksione
n nj t ardhme t afrt?

Ju keni dy mundsi blerjesh t obligacioneve: t garantuara ose t pagarantuara.

Obligacionet e emetuara nga biznesi jan pothuaj gjithnj t garantuara nga nj

pasuri e paluajtshme e tij. Nse shoqria nuk i prmbahet kontrats s shitblerjes
s obligacioneve tuaja, mund t krkoni q ajo garanci t vihet n shitje, pr t
rimbursuar parat dhe interesat q ju takojn. Pra, n kt rast, ju konsideroheni si
kreditort e shoqris, t cilt, sipas ligjit, duhen rimbursuar t part.
Ndrkoh obligacionet qeveritare nuk jan t mbuluara me ndonj garanci. Po ku
ka n bot nj huamarrs m t sigurt se qeveria?

Le ta analizojm dinamikn e tregut t obligacioneve ca m thell. Hamendsojm

se keni bler nj obligacion pa afat skadimi, me vler 100 000 lek dhe me interes
vjetor 5% ose 5000 lek. Nse individt dhe organizatat kan bler obligacione me
tepric, n treg krijohet munges e paras kesh. Kshtu, nis nj shitje e nxituar q rrit
ofertn e obligacioneve n tregun e letrave me vler. Kjo tepric i detyron zotruesit
q ti shesin ato me 95 000 lek. N kt rast, 5 000 lek t obligacionit tuaj japin
nj interes prej 5 000 : 95 000 = 5,26%. E kundrta do t ndodhte nse individt do
t kishin tepric parash kesh. Pra, n tregun e letrave me vler, vepron rregulla:
Obligacionet me vler m t ult shoqrohen me interesa m t lart dhe anasjellas. I njjti
prpjestim i zhdrejt ndodh edhe me vlern e aksioneve, sepse oferta dhe krkesa
jan rregulluesit universal edhe pr tregun e letrave me vler.

a) Ju zotroni nj aksion me vler 100 000 lek, me interes vjetor 10%. Llogaritni vlern
e ktij aksioni kur Bursa t shpall nj interes vjetor t tij prej 8%. sht rritur apo sht
zvogluar vlera e aksionit tuaj? Me sa lek sht rritur vlera e aksionit?

150

BAZAT E SIPRMARRJES

Shnojm se obligacionet kan mnyra dhe afate t ndryshme shlyerjeje. Kshtu,

duke zotruar obligacione, ju mund t merrni do vit interesat, ndrsa shlyerja e
plot e principalit mund t bhet edhe pas 20 vjetsh.

Nj interes t veant pr individt, bizneset dhe organizatat n Shqipri paraqesin

disa obligacione t emetuara nga qeveria, bonot e thesarit. Ato mund ti blini pran
bankave tregtare apo pran degve t BSH-s. Bonot e thesarit jan me afat 3-mujor,
6-mujor ose njvjear, ndrsa shuma minimale sht 300 000 mij lek. Ju mund t
trhiqni q n fillim interesat, ndrsa principalin ta rimbursoni n prfundim t
afatit t caktuar, maturimit. Ndrkoh, po t keni nevoj, ju mund ti shisni bonot e
thesarit te nj bank tregtare, duke marr principalin deri n 7 dit para maturimit
t tyre.

Prse shum banka blejn bono thesari? far lidhje apo ndikimi kan kto blerje me
kreditimin e biznesit apo t konsumatorve?
Vendi ku tregtohen letrat me vler sht bursa. Tregtimi i tyre bhet n dy
faza. N fazn e par, tregu parsor, shoqrit aksionare i drejtohen nj tregtari
investimesh, dealer, me t cilin prcaktohet sasia dhe mimi pr aksionet n shitje.
Kjo faz prfundon me nnshkrimin dhe blerjen e letrave me vler nga dilri.
N fazn e dyt, tregu dytsor, zakonisht, dilri komunikon me brokerat,
profesionist t autorizuar pr shitjen dhe blerjen e letrave me vler n burs. Duhet
thn se nj dealer mund t tregtoj letra me vler pr llogari t vetes. M pas, ai
mund tua shes ato brokerave ose t mbaj nj pjes t tyre pr vete. Brokeri sht
nj agjent q vepron gjithnj vetm pr llogari t nj klienti, i cili e paguan at pr
kt shrbim.
Q nj shoqri aksionare t tregtoj aksione n burs, ajo duhet t prshihet n listn
e saj. Listimi n burs bhet vetm kundrejt plotsimit t disa kushteve njhersh,
n lidhje me fitimin bruto, aktivet qarkulluese, numrin e aksioneve pr shitje dhe
zotruesit e tyre.

Prse mjaft kompani aksionare hezitojn t listohen n burs? far do t ndodhte nse
blersit e rinj do t zotronin shumicn e aksioneve t nj shoqrie aksionare?
U bn afro 10 vjet q sht krijuar Bursa e Tirans, tashm operuese edhe si
institucion i pavarur. Fusha e veprimtaris s saj jan tregjet e aksioneve, bonove
t thesarit dhe obligacioneve qeveritare, bashkiake apo t shoqrive private. Deri
m sot kjo Burs ka t listuar vetm 4 antar, gj q e ngushton veprimtarin e saj
vetm n shitjen e obligacioneve qeveritare. Pritet nj gjallrim i veprimtaris s saj
n t ardhmen, me an t listimit t shoqrive t tjera aksionare. Kjo gj ka ndodhur
n mjaft vende t rajonit ton, si p.sh. n Malin e Zi, ku bursa vepron me sukses.
Bursa e Tirans do ti jepte shansin do qytetari shqiptar t merrej me biznes, duke
prdorur kursimet e tij n tregun e kapitaleve, n blerjen apo n shitjen me leverdi
t letrave me vler.

151

Andrea Xhavara
S fundmi, duhet thn se tregu i kapitaleve sht n nj shkall t madhe treg
perceptimesh. Cilido q investon parat e veta n kt treg blen apo shet letra me
vler t nj shoqrie, sipas parashikimeve pr t ardhmen e ksaj shoqrie. Nj pal
investitor, t cilt besojn se vlera e aksioneve do t rritet n t ardhmen, jan
blers tepr aktiv. Ata quhen dema (mbajn kokn posht) dhe kan si motiv
blej lir sot dhe shit shtrenjt nesr. Disa investitor t tjer parashikojn se vlera
e aksioneve do t bjer. Ata quhen arinj (e mbajn kokn lart) dhe kan si motiv
shit shtrenjt sot dhe bli lir nesr. Por ka edhe investitor t cilt mendojn
se vlera e sotme e aksioneve nuk ka asnj lidhje me t nesrmen. Sipas tyre, pr
t zgjedhur aksione q do t rriten n t ardhmen, duhet analizuar menaxhimi i
shoqris aksionare apo politikat qeveritare favorizuese pr at tip shoqrie.
N vende t zhvilluara, si SHBA-ja, pothuajse 40% e familjeve luajn n burs q
nga kompjuteri i shtpis, duke u komunikuar brokerave t tyre t blejn apo t
shesin aksione sipas rastit. Duhet t pranojm se numri i investitorve shqiptar q
luajn n bursat e huaja sht akoma i vogl.

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

letr me vler
letr pronsie
letr borxhi
aksione
dividend

obligacion
obligacion i garantuar
obligacioni pagarantuar
bono thesari
maturim

Burs
treg parsor
treg dytsor
dealer
broker

Pyetje kontrolli
1. Cili sht dallimi thelbsor ndrmjet aksioneve dhe obligacioneve?
2. Cilat shoqri tregtare mund t emetojn letra me vler?

152

BAZAT E SIPRMARRJES

5. Menaxhimi financiar i biznesit

Ka mundsi q ju, si pronar-menaxher i nj biznesi t vogl, t mendoni se detyra
juaj kryesore sht vetm t prodhoni dhe t shisni, mjafton q dikush (shpesh, ju
vet) t mbaj llogarit si dhe lidhjet me bankn, pr marrjen e ndonj kredie dhe
shlyerjen e saj. Por, nse keni kuptuar se paraja sht gjaku jetsor i biznesit tuaj,
ather menaxhimi financiar i duhet besuar nj personi t specializuar. Ky person,
n Shqipri zakonisht nj kontabl i miratuar, duhet ngarkuar jo vetm t kryej
veprimet financiare me bankn, por dhe t prgatis nj plan financiar pr ju. Me
an t ktij plani, ju duhet t identifikoni parat e nevojshme, kohn kur duhen ato
dhe burimet e tyre. I hartuar n nj program t veant kompjuterik, ai mund t
nxjerr raporte periodike q ju mundsojn t krahasoni faktet me parashikimin
dhe t zbuloni shkaqet e mangsive. Nj nga raportet financiare m t rndsishm
t planit financiar sht ai i rrjedhjes s paras. Duke pasqyruar hyrjet dhe daljet
e paras, pra dhe gjendjen e paras n fund t muajit, raporti parashikon aftsin
paguese t biznesit tuaj. Pagesa e detyrimeve n afat sht nj nga problemet m t
mprehta pr do biznes, i madh apo i vogl qoft ai.
far vendimi do t merrnit, nse raporti financiar tregon tepric parash gjendje n fund
t muajit:
blerje letrash me vler,
investim n pajisje,
shitje letrash me vler,
blerje rezervash t lndve t para/produkte pr rishitje, asnj veprim.
Asgj nuk mund ta shptoj biznesin tuaj, nse klientt nuk ju paguajn. Prandaj,
prcaktimi dhe ndjekja e nj politike t shitjeve me kredi duhet t jet pjes e
rndsishme e menaxhimit financiar. Nga llogaritja e voness mesatare n dit pr
secilin klient, ju mund t prcaktoni cilit do t vazhdoni ti shisni me kredi dhe cilit jo.
Nj punishte prodhon dritare, dyer dhe vetrata me xham dhe duralumin. Cilit prej klientve
mund tu shitej me kredi:
firm ndrtimi, biznes i vogl (bar etj.), institucion publik, individ, asnjrit.
Menaxhimi financiar fillon q n hapjen e biznesit tuaj. Ju, si pronar-menaxher i nj
biznesi t vogl, duhet t siguroni par pr realizimin e investimit si dhe mbulimin
e shpenzimeve, t paktn derisa t ardhurat t bhen m t mdha se daljet e paras.
Natyrshm lind pyetja: Kujt mund ti drejtoheshit pr mbshtetje financiare? S
pari, vetes. Ju mund t prdorni kursimet tuaja pr t mbuluar shpenzimet mujore
t biznesit dhe t vini si garanci shtpin apo makinn, pr t marr nj kredi, pr
t realizuar investimet n aktive t qndrueshme (ndrtes, makineri, pajisje).
Po ashtu, ju mund tu drejtoheni pjestarve t familjes dhe miqve t afrt. Nse
ata e vlersojn iden tuaj t biznesit si fitimprurse, ata mund tju japin hua pa

153

Andrea Xhavara
interes. Natyrisht, ju mund ti ftoni ata si ortak, nse keni krijuar nj shpk. Por
kur keni akoma nevoj pr par, banka mund tju kreditoj edhe me mbshtetjen
e garantuesve, t cilt duhet t jen persona n gjendje dhe t gatshm t paguajn
detyrimet ndaj banks n rast falimentimi t biznesit tuaj.
Pasi biznesi t ket nisur udhn e tij, duhet tu prgjigjeni nevojave t biznesit
tuaj pr financim afatshkurtr ose afatgjat. Financimi afatshkurtr lidhet me gjetjen
e fondeve t nevojshme pr shlyerjen e detyrimeve gjat 12 muajve t ardhshm.
Ndodh shpesh q hyrjet e paras n biznes t jen m t vogla se daljet e paras
pr shpenzimet dhe investimet. Pr t mbuluar kt diferenc, biznesi juaj mund
t shfrytzoj nj sr burimesh afatshkurtra, si: furnizimet me kredi, ovrdrafti,
faktori apo grantet qeveritare.
Me an t nj marrveshjeje, mund t siguroni furnizime me kredi, blerje
produktesh dhe lndsh t para me pages t vonuar. Nse arrini marrveshje
t tipit 2/10, neto 30, ju do t keni prftuar nj zbritje prej 2% kur paguani
brenda 10 ditsh. Por e aplikuar pr 12 muaj kjo zbritje do t arrinte n 24%!
Biznesi juaj ka lidhur nj marrveshje furnizimi me kredi t tipit 2/10, neto 30 pr
100 000 lek mall do muaj. a) Sa lek do t kishit kursyer me shlyerjen korrekte t ktij
furnizimi? b) N rastin kur shitjet e biznesit tuaj nuk do t ecnin mir, a do ia vlente q t
merrnit nj kredi bankare njvjeare sa ajo shum, me interes 10%, pr t shlyer furnitorin
n mnyr korrekte?
Nse biznesi juaj ka pozita financiare t qndrueshme, n vend t nj kredie t
zakonshme, mund t prdorni nj ovrdraft. Meq interesat bankare aplikohen
vetm pr shumn borxh, ju mund ta zvogloni kt borxh duke derdhur
tepricn e parave dhe t trhiqni par vetm kur keni nevoj.
Mund t ndodh q biznesi juaj t ket nevoj pr par t astit, sepse, pr t
ruajtur klientt, keni br mjaft shitje me kredi. N kt situat, ju mund t
detyroheni tia shisni marrveshjet nj faktori, nj institucioni financiar, i cili
merr prsipr t mbledh pagesat e vonuara t klientve tuaj. Duhet ta dini se
faktori ju jep vetm nj pjes t vlers s tyre, e cila sht m e vogl pr vonesat
me afat m t gjat.
Nse jeni nj biznes fillestar dhe nuk keni kolateral (garanci pasurore) t
mjaftueshm pr t mbuluar nj kredi, mund t shfrytzoni grantet qeveritare.
Kto jan fonde garancie, t cilat u jepen bankave, pr kreditimin e bizneseve
fillestare me nj ide dukshm fitimprurse.

Nj bank jep kredi biznesi, me kolateral t mbuluar nga nj fond qeveritar garancie, deri
n 70% t vlers s kredis. Pse do t mjaftonte si kolateral furgoni juaj (me vler 12 mij
euro), pr t prfituar nj kredi t till, prej 30 mij euro, kur garancia pasurore e krkuar
sht 120%?
Nevojat pr financim afatgjat shfaqen kur biznesi juaj nis e zgjeron veprimtarin
ose planifikon t investoj m tej n makineri e pajisje. Kto nevoja mund t
plotsohen n dy mnyra:

154

BAZAT E SIPRMARRJES

a) me kredi afatgjat ose shitje obligacionesh, q sjell rritje t borxheve t biznesit

tuaj;
b) me shitje aksionesh, q sjell rritjen e kapitalit vetjak t biznesit tuaj.
Ju kujtojm se shitja e obligacioneve dhe e aksioneve sht e mundur vetm pr
bizneset q operojn si shoqri aksionare.
Nj kredi afatgjat biznesi mund ta ket afatin e shlyerjes deri n dhjet vjet. Nse
fitimet e biznesit tuaj jan m t larta se interesat bankare, ather mund t themi
se investimet tuaja me an t kredis kan qen t studiuara sakt. Ndryshe, ju keni
marr para borxh pr t br par!

Cili nga investimet me kredi (n milion lek) ka qen m fitimprurs?

Investimi

Vlera e tregut

Detyrimi i mbetur

Dobia neto

38

25

13

29

12

17

32

34

-2

Nj kredi afatgjat bn q edhe detyrimet (borxhet) e biznesit tuaj t mbeten pr

nj koh t konsiderueshme. Gjat ksaj periudhe borxhi juaj mund t ishte m i
madh se pasuria q zotroni (borxhi i biznesit A sht 66% e investimit). Kjo nuk
duhet tju tremb pr sa koh q ekonomia e t gjith vendit shkon mir (n kt
situat ndodhen sot mjaft biznese shqiptare q vazhdojn t punojn normalisht).
N rast t kundrt, biznesi juaj mund edhe t falimentoj. N kt rast fatkeq, banka
ka t drejt ti shes aktivet tuaja, pr t marr parat e saj, ndrsa ortakt apo
aksionart do t shprbleheshin vetm me pjesn e mbetur.

Cili nga bizneset A, B dhe C (ushtrimi i mparshm) do t shprblente m mir ortakt/

aksionart n rastin e nj falimentimi. Supozohet se numri tyre sht i njjt, si dhe pjest
q zotron secili jan t njjta.
Nj shoqri aksionare, e cila nuk i plqen shtrngimet e banks, mund t emetoj
obligacione afatgjata, pr t siguruar nj financim afatgjat. Kjo do t thot se ajo mund
t shes obligacione me maturim deri 10 apo edhe 20 vjet, duke paguar periodikisht
vetm interesat, ndrsa principalin n fund t periudhs s maturimit t tyre. Kjo
strategji krijon frymmarrje t madhe, meq biznesi mund t kryej investimet
e planifikuara dhe sht i detyruar t paguaj pak gjat viteve, vetm interesat e
obligacioneve. Shnojm se biznesi mundet q ti riblej nj pjes t obligacioneve,
kur ka krijuar kesh t lir nga fitimet. N kt rast, zotruesit e bonove mund t
knaqeshin duke marr principalin dhe nj interes pak m t lart.
Edhe pse obligacionet jan t siguruara nga nj garanci pasurore e biznesit,
blersit, n tregun e letrave me vler, mund t preferojn m tepr aksionet. Shitja
e tyre sht nj strategji tjetr e shoqrive aksionare, pr financimin afatgjat t

155

Andrea Xhavara
investimeve t planifikuara prej tyre. Ju kujtojm se aksionet e shitura, preferenciale
apo t zakonshme, i bjn blersit e tyre aksionar t shoqris. Si t till, ata
gzojn t drejtn e dividendit n fund t vitit. sht e vrtet se mjaft shoqri, me
vendim t bordit drejtues, nuk ndajn dividend, pr shkak t investimeve t reja.
Aksionart e pranojn kt vendim n emr t rritjes s vlers s shoqris, pra
edhe t dividendve t tyre n t ardhmen.
S fundmi, ekzistojn biznese t specializuara q blejn obligacione apo aksione t
shoqrive t vlersuara prej tyre, pr ti rishitur n tregun e letrave me vler. Nse
vlera e aksioneve do t ishte 1 milion euro, kto kompani do ti jepnin shoqris
vetm 900 mij euro, ndrsa 100 mij euro u mbeten atyre si fitim dhe pr mbulimin
e kostove t shitjes s letrave me vler, individve apo organizatave.

Lidhni nj pr nj nevojat pr financimin e nj biznesi me 300 000 me strategjin m t

mir, n rastet e mposhtme:
Nevoja financiare

Strategjia m e mir

borxhi do t shlyhet brenda 5 vjetve

overdraft

urgjente, nga shkaku i shitjeve me kredi

obligacione

premton pronsi n biznes

furnizim me kredi

pa ln asgj si kolateral

aksione t zakonshme

pas dy muajsh biznesi ka tepric parash

aksione preferenciale

pronsi e premtuar, me 6% dividend

kredi bankare

blen produkte q do t paguhen pas 2 muajsh

kredi afatgjat

borxhi paguhet pas 20 vjetsh, interesi do vit

faktor

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

plan financiar
rrjedhje e paras
garantues kredie

financim afatshkurtr
financim afatgjat
faktor

shitje me kredi
furnizim me kredi
vones mesatare

Pyetje kontrolli
1. Cili sht dallimi thelbsor ndrmjet shitjeve me kredi dhe furnizimeve me kredi?
2. Cili sht dallimi thelbsor ndrmjet mbshtetjes s garantorit dhe faktorit?

156

BAZAT E SIPRMARRJES

6. Pun praktike 1

Mbledhje informacioni mbi

shrbimet bankare
Organizim. Ndahuni n grupe (35 persona) me synimin pr t mbledhur
informacion nga nj vizit n bank. Pr t lehtsuar punn dhe pr t fituar koh,
secili grup cakton t vizitoj vetm njrin nga departamentet (specialistin): ark,
shrbime ose kredi, duke i ndrruar nga banka n bank. M pas grupet mund t
shkmbejn n klas informacionet e mbledhura.
Nga takimet me punonjsit e departamenteve t ndryshme t bankave (t paktn
tre), duke pasur parasysh planin tuaj financiar, duhet t merrni informacion n
vend mbi shrbimet e banks, si:
hapja e nj llogarie rrjedhse,
hapja e nj depozite kursimi,
llojet e eqeve n prdorim dhe koston e tyre,
kartat e debitit dhe kreditit dhe kushtet e pajisjes me to,
a funksionon e-banking ,
a tregtohen bono thesari etj.
Kto informacione plotsuese jan t dobishme pr menaxhimin financiar t biznesit
tuaj n t ardhmen.
Mbshtetja me kredi nga nj institucion financiar varet shum nga fakti nse biznesi
juaj sht fillestar apo e menaxhoni at prej disa kohsh. N t vrtet, shumica e
institucioneve tona financiare mbshtesin me kredi bizneset me jo m pak se 6 muaj
veprimtari. Pr kt arsye, sht e nevojshme t merrni nj informacion t par mbi
kt shtje, duke vizituar n internet faqet e institucioneve kredituese. Ju mund t
filloni t krkoni n faqet e internetit t institucioneve q jan pran vendndodhjes
s biznesit tuaj, por jo vetm. Qllimi i ktij krkimi duhet t prqendrohet n
shtje kryesore, si:
Deri n far shume mund t jepet nj kredi konsumatore?
Deri n far shume mund t kreditohen bizneset fillestare? Po ato
ekzistuese?
Cili sht afati maksimal i shlyerjes s nj shume t caktuar kreditimi?
A sht e mundur nj periudh grejs (kur paguhen vetm interesat dhe jo
principali i kstit) dhe sa sht maksimumi i saj?
Sa e shtrenjt sht kredia, pra me far interesi vjetor jepet ajo?

157

Andrea Xhavara
Cilat jan afatet e pagess s ksteve pr shlyerjen e kredis?
A krkohet garanci pasurore, e far lloji dhe n far madhsie?
Cilat jan dokumentet kryesore q duhen paraqitur me aplikimin pr
kredi?
sht e vrtet se nj pjes e ktyre informacioneve nuk prfshihen n faqet e
internetit t mjaft institucioneve financiare. Pr kt arsye, pas krkimit n kto to,
duhet t shkoni n bank, ku do t merrni mjaft njohuri t dobishme mbi mnyrn
e puns s tyre.
S fundmi, sistemojini shnimet n mnyr t dallueshme pr secilin shrbim.

158

BAZAT E SIPRMARRJES

7. Pun praktike 2

Aplikimi pr nj kredi
Ju, si grup, keni mbledhur informacione t mjaftueshme pr aplikimin pr nj
kredi. Zakonisht kredit bankare ndahen n kredi pr:
mikrobiznese, me shuma deri rreth 6 milion lek; individ (retail), fardo shume;
nvm, fardo shume; korporata, me shuma mbi 500 000 euro.
M posht tregohen n mnyr t detajuar hapat e mtejshm pas kualifikimit.
1. Klienti paraqet listn e dokumenteve t krkuara nga analisti i kredis
(konsumatore ose biznesi):
a) Dokument identifikimi, kart identiteti dhe/ose pasaport;
b) Certifikat familjare;
c) Librez kontributesh (shoqrore e shndetsore);
d) Lvizje t llogarive bankare, ku klienti sht titullar, n banka t tjera;
e) Librez uji, energjie elektrike, telefoni fiks etj.;
f) Vrtetime pagash t familjarve;
g) Dokumente pronsie t shtpis ku klienti banon dhe t prons q do t
lr n garanci, pr nj moskthim t mundshm nga ana e tij t kredis
sipas kushteve t kontrats, t vendosura nga banka;
h) N rastet e aplikimit pr kredi t nj biznesi krkohen: bilanc tatimor i
vitit t fundit ushtrimor, deklaratat doganore t bra deri n momentin
e aplikimit, ekstrakt i QKR dhe do dokument tjetr q mendohet i
domosdoshm nga banka.
2. Aplikimi pr kredi.
a) Pas paraqitjes s dokumenteve t krkuara klienti firmos:
Autorizimin e prdorimit t t dhnave pr qllim krkimi n
Regjistrin e Banks s Shqipris;
Formularin me t dhnat prkatse t kredis t krkuar;
Formular t ndryshm mbi pranimin e kushteve t puns me bankn,
si dhe ndrgjegjsimin e tij pr komisionet, interesat dhe mnyra e
llogaritjes s tyre.
b) Analisti prkats bn verifikimet dhe analizn financiare pr rastin (pr
bizneset prgatitet nj plan biznesi i detajuar.
3. Miratimi i kredis. E gjith dosja miratohet nga drejtort prkats t banks
dhe vetm pas dhnies s mitratimit nga autoritetet e brendshme prkatse,
analisti vazhdon me procedurat e disbursimit.
4. Disbursimi
a) Firmosja e kontratave dhe e marrveshjeve midis palve;
b) Noterizimi i kontratave;

159

Andrea Xhavara
c) Bllokimi i garancive n favor t banks dhe paraqitja n bank e
dokumentit prkats;
d) Lvrimi i fondeve n llogarin e klientit;
e) Pagesa e komisioneve t kredis:
Komision disbursimi,
Komisioni i vlersuesit t pasuris,
Primi vjetor i sigurimit t jets pr efekt kredie,
Primi vjetor i sigurimit t prons pr efekt kredie,
Shpenzimet e noterizimit,
Komision pr krkimet e bra n Regjistrin e Banks s Shqipris,
f) Trheqja e shums s kredis.
5. Pas trheqjes s kredis, klienti duhet ta shlyeje at sipas kushteve t rna
paraprakisht dakord dhe t nnshkruar n kontrat. N rastet e mosshlyerjes
s kredis sipas kushteve, klienti prgjigjet me pronat e luajtshme dhe t
paluajtshme q ka pasur, q ka dhe q do t krijoj n t ardhmen. Banka
monitoron klientt e saj t kredis me baz t paktn 6-mujore.
Secili grup i paraqet krkesn pr kredi grupit pasues (n rolin e specialistve t
banks). Aplikimi duhet t ndjek dy faza: a) kualifikimi, pjesa m e rndsishme
(kujtoni pes k-t) dhe b) paraqitja e dokumenteve t nevojshme (imitim). N kt
faz duhet t shpjegohet edhe garancia, e cila duhet t vlej jo m pak se 130% t
kredis s krkuar.

160

BAZAT E SIPRMARRJES

Prmbledhje e tems
1. Paraja sht mjet universal shkmbimi,
standard vlere, si dhe nj magazinues i vlers.
do vend ka paran e vet. Tregu global
prdor kursin e kmbimit t nj paraje n
nj tjetr. Shqipria ka tashm nj sistem
institucionesh financiare, t cilt luajn
rolin e ndrmjetsit midis huadhnsve
dhe huamarrsve. Jo bankat operuese n
vendin ton kan formn e shoqrive t
kursim-kreditit, t fondacioneve t kreditit dhe
t institucioneve financiare. Ato financojn
biznese t vogla dhe shum t vogla,
pr t ndikuar n zbutjen e varfris
dhe zhvillimin e mikrobiznesit n trsi.
Sistemi yn bankar prbhet nga Banka e
Shqipris, si dhe nga bankat private dhe
deg t bankave t huaja.
BSH-ja sht institucioni i vetm prgjegjs
pr konceptimin, hartimin, miratimin dhe
zbatimin e politiks monetare. Ndryshimi i
norms s rezervs, i norms s interesit dhe
shitblerja e bonove t thesarit jan mjetet e
saj pr t ndikuar n ofertn e paras.
2. Bankat tregtare jan thelbi i sistemit ton
financiar. Konkurrenca e krijuar nga prania
e 17 bankave, i nxit ato t hapin sportele t
reja dhe t prmirsojn shrbimet e tyre.
Banka mund t prfytyrohet si nj makin
fitimprurse, ku parat hyjn n formn e
depozitave t kursimtarve dhe dalin n
formn e kredive pr bizneset apo individt.
Shrbimet bankare q ofrohen nga arka,
shrbimet dhe kredia, lidhen me llogarit,
pagesat, depozitat, kredit dhe kartat pr
bizneset dhe individt. Letra e kreditit
prdoret n tregtin ndrkombtare.
Bankomatt, ovrdrafti, banking online,
leasing, blerja me kredi e apartamenteve pa
garanci hipotekore, depozitat e diferencuara
jan shrbime t reja t bankave tona.
Depozitat e kursimit jan t siguruara deri
n vlern 2,5 milion lek.

Kredia shlyhet me kste, shuma e

principalit me interesin. Regjistri i kredive
prmban t gjitha kredit e dhna nga
bankat. Shlyerja e kredis sigurohet edhe
nga nj garanci pasurore.
4. N burs (tregu i kapitaleve) investitort
blejn obligacione (letra borxhi) ose aksione
(letra pronsie) t shitura nga bizneset
ose qeveria. Zotruesi i nj aksioni
gzon t drejtn e dividendit n fund t
vitit. Zotruesi i nj obligacioni prfiton
periodikisht interesat dhe principalin pas
maturimit. Obligacionet mbulohen nga
nj garanci pasurore. N tregun e letrave
me vler vepron rregulla: Obligacionet/
aksionet me vler m t ult shoqrohen me
interesa m t lart dhe anasjellas. Vendimet
e investitorve bazohen mbi parashikimet
pr t ardhmen. Bonot e thesarit jan
obligacione t qeveris shqiptare, me
interesa m t larta se depozitat bankare.
5. Menaxhimi financiar identifikon parat
e nevojshme, kohn kur duhen ato dhe
burimet e tyre pr arritjen e objektivave t
biznesit. Hapja e biznesit mbshtetet me
kredi bankare, kursime personale dhe nga
t afrmit.
Financimi afatshkurtr (gjat 12 muajve
t ardhshm) shfrytzon burime, si:
furnizimet me kredi, ovrdrafti, faktori apo
grantet qeveritare.
Nevojat pr financim afatgjat, kur
biznesi zgjeron veprimtarin e tij, mund
t plotsohen me kredi afatgjat ose shitje
obligacionesh, q sjell rritje t borxheve;
me shitje aksionesh, q sjell rritjen e kapitalit
vetjak t biznesit.
Shitja e obligacioneve/aksioneve sht e
mundur vetm pr shoqrit aksionare.
Investimet me kredi afatgjat duhet t
sigurojn fitime mesatare m t larta se
interesat bankare.

3. Kredia sht nj borxh pr tu shlyer n

t ardhmen, n emr t nj investimi t
sotm. Pes k-t jan kriteret kryesore pr
vlersimin e nj krkese pr kredi.

161

Andrea Xhavara

Test
far ndodh me fuqin blerse t parave t punonjsve, nse mimet rriten me 3%
dhe pagat e tyre mbeten t pandryshueshme?
N tregun valutor, kurset e kmbimit jan 1 = 140 lek dhe 1$ = 106 lek. Gjeni
kursin e kmbimit t euros n dollar dhe t dollarit n euro.
Plotsoni skemn me vargun e efekteve: BSH-ja ngre normn e interesit Oferta
e paras _________ Interesi i kredive ___________ Investimet __________
PPB-ja ________ Krkesa _________ mimet bien.
Argumentoni pse nj rritje e ndjeshme e pagave do t shoqrohej me nj rritje t
mimeve t produkteve n treg.
Pse depozitat bankare i mbrojn kursimet e qytetarve nga rrezikun i inflacionit?
Depozitat n euro jan me interes 4%, ndrsa n dollar jan me 3%. Nse do t
blinit nj makineri jasht vendit, n ciln par do ta merrnit kredin, n euro apo
n dollar?
Pse krkesa pr nj kredi nuk duhet t mbshtetet vetm te garancia pasurore
(kolaterali)? N cilat cilsi t aplikuesit duhet t mbshtetej m tepr kjo krkes?
Nj bank ju jep kredi 5000 , me interes vjetor 10% dhe afat shlyerje 3 vjet, nga t
cilt 1 vit grejs.
a) Llogaritni pagesat e biznesit tuaj n bank pr do muaj t periudhs grejs.
b) Llogaritni vlern e kstit mujor q duhet derdhur nga biznesi juaj n bank, pr
muajin e par dhe t dyt, pas periudhs grejs.
Nj bank jep kredi biznesi, me kolateral t mbuluar nga nj fond qeveritar
garancie, deri n 70% t vlers s kredis. far vlere duhet t kishte makineria juaj,
e vn si garanci pr t prfituar nj kredi t till prej 50 mij eurosh, kur garancia
pasurore e krkuar sht 130% e kredis?
Nga strategjit: ovrdraft (ov), ogligacione (ob), furnizim me kredi (fk), aksione t
zakonshme (az), aksione preferenciale (ap), kredi afatgjat (kgj), zgjidh m t mirn
pr rastet:

162

borxh 15 vjet, interesa 6-mujore ____

hyrje t shumta parash pas 5 muajsh ____

nuk rrezikoj pasurin personale ____

ju bj bashkpronar biznesi ____

paguaj me siguri pas 3 muajsh ____

borxh pr 3 vjet ____

jap pronsi biznesi me dividend 8% ____

lndn e par e paguaj pas 5 muajsh ____

Tema
NJOHURI
PR MARKETINGUN

shtjet
1. Marketingu. Katr P-t. Produkti
2. mimi n marketingun miks
3. Vendi dhe promovimi n marketingun miks
4. Plani i marketingut
Prmbledhje e tems
5. Pun praktike. Prezantimi i planit
t marketingut
Test

katr drejtime, nj synim ...

Objektivat
N fund t ksaj teme do t jeni t aft:

T prshkruani objektin dhe funksionet e marketingut.

T prshkruani rolin, rndsin dhe mnyrat e shprndarjes.

T renditni katr P-t e marketingut.

T dalloni veorit e nj produkti apo shrbimi.
T njihni disa nga strategjit e vendosjes s mimit
t nj produkti/shrbimi.
T shpjegoni elementet e promocionit dhe rndsin e realizimit t secilit.
T prshkruani teknikat e nxitjes s shitjeve.
T hartoni nj plan marketingu pr nj produkt t profilit tuaj profesional.

163

Andrea Xhavara

Skic nga realiteti biznesor

Pas strategjish kontakti t shumta pr disa muaj rresht, Fatmiri arriti ta bind
pronaren e Era IT. Duke vlersuar imt njohurit e tij nga informatika (djaloshi
vinte nga shkolla e mesme profesionale A. Brozi Shkodr), por dhe aftsit e tij
komunikuese, zj. Era B. pranoi ta merrte djaloshin si shits. Jo fort keq!, kishte
menduar Fatmiri me gjysm zemr. Shum shpejt ai kuptoi se Era IT nuk ishte
thjesht dyqan. Me nj siprfaqe mbi 200 m2, lokali ishte ndar n tri pjes thuajse t
barabarta: vitrina, servisi dhe salla e trajnimeve.Vitrina (jo dyqani!) ftuese prmbante
rafte t rreshtuara, n mnyr q klientt mund t xhironin e t shihnin pajisjet, t
ndara sipas llojit dhe brenda llojit. Fatmirit i vinte udi q e shumta e atij malli ishte
furnizuar me kredi nga Tirana, kundrejt nj komisioni pr shitje. N servis punonin
gjasht veta, me dy turne, t cilt bnin t gjitha shrbimet brenda garancis apo t
krkuara nga klientt. Mjer ata po t kapeshin nga pronarja duke ndenjur! Ndrkoh
salla e trajnimeve zihej kryesisht pasdite kur zj. Era zhvillonte dy kurse me rreth 20
veta. Ajo shpjegonte me an t projektimit n nj ekran, ndrsa t trajnuarit ndiqnin
duke vepruar secili n kompjuterin e tyre. Sipas porosis s pronares, Fatmiri duhej
t peshkonte ata q kishin nevoj pr trajnim. Ktyre fillestarve u ofrohej instalim
falas n shtpi dhe trajnim me gjysm mimi. Me koh ai arriti t kuptoj filozofin
e saj. Klient t avancuar do t ken nevoj pr programet e reja dhe trajnimet e
specializuara t Era IT! Do t hap dhe un nj biznes si ky! mendon shpesh
Fatmiri. A do t jet ai n gjendje t konkurroj me Era IT? Ndoshta pas ca kohsh!

164

BAZAT E SIPRMARRJES

1. Marketingu. Katr P-t. Produkti

Marketingu sht trsia e veprimeve t realizuara nga ju, pr t knaqur nevojat
e klientve tuaj, duke siguruar njhersh fitim pr biznesin tuaj.

Shprehni vlersimin tuaj pr dy vizionet e kundrta:

a) Nj produkt/shrbim i mir shitet vet (produkti sht mbreti i tregut).
b) Zbulo m par nevojat e klientve dhe pastaj prodho (klienti sht mbreti i tregut).
Dy vizionet e msiprme lidhen prkatsisht me marketingun e orientuar nga
produkti apo klienti. Performanca e biznesit shqiptar, n 20 vitet e fundit, pasqyron
qart tendencn e tij drejt marketingut t orientuar nga klienti. Ofertat e larmishme
t kompanive celulare, pasurimi i vazhdueshm i programeve t mjaft stacioneve
televizive, opsionet e depozitave t kursimit t mjaft bankave, shitja e mjaft
produkteve n tv-shop, artshoping jan disa nga shembujt e shumt t orientimit
nga klienti.
Ndr funksionet kryesore t marketingut dallojm tre prej tyre: shkmbimin,
shprndarjen dhe krijimin e lehtsive.

Shnoni me shenjn + cilin nga funksionet e mposhtme konsideroni t

domosdoshme pr nj biznes t profesionit tuaj.
1. Shkmbimi
3. Krijimi i lehtsive
Blerja e mallrave dhe e lndve t Mbledhja e informacionit mbi nevojat
para
dhe knaqjen e konsumatorve
Shitja e produktit me an t Marrja prsipr e rrezikut pr shitjen
zbulimit dhe t trheqjes s sa m
pak ose aspak t produkteve/
shum klientve
shrbimeve
Standardizimi, ndarja e mallrave sipas
llojit apo tipit
2. Shprndarja

Klasifikimi, ndarja e mallrave brenda
Transportimi i mallrave n
llojit apo tipit
vendin e shitjes: te shitsit me
Financimi, marrveshjet pr blerjet me
shumic/pakic etj.
kredi nga furnitort dhe shitjet me kredi
Magazinimi i produkteve t
pr klientt
gatshme, i lndve t para etj.

165

Andrea Xhavara
Nga sa keni kuptuar deri tani, marketingu sht nj proces i dyfisht. Ai synon
si identifikimin e konsumatorve dhe mallrave apo shrbimeve q ata kan nevoj,
ashtu dhe ofrimin e tyre n vendin dhe kohn e duhur, por dhe me mimin e pritur
prej tyre. Ndryshe biznesi juaj duhet t zhvilloj nj marketing miks pr katr p-t:
produkti (product), mimi (price), vendi (place) dhe promovimi (promotion).
Me termin produkt kuptojm gjithka q biznesi juaj ofron n treg, pr t knaqur
nevojat, dshirat apo dhe krkesat e konsumatorve. Si mjaft t tjer, ju mund t
prpiqeshit ti gruponit produktet e biznesit tuaj n dy kategori t dallueshme: ose
mall, ose shrbim. Mallrat jan produkte fizike, ndrsa shrbimet jan produkte
jofizike. Mallrat jan t prekshm, t magazinueshm, t ndashm dhe t fiksuar,
ndrsa shrbimet nuk i kan kto cilsi.
Praktika e biznesit tregon se shumica e oferts n treg ka elemente si t nj malli,
ashtu dhe t nj shrbimi. N t vrtet, tregu i sotm paraqet nj spektr me
variacione nga mall i pastr n shrbim i pastr (fig. 7.1).
Mall
i pastr

Produkt me
tepr mall

Produkt
hibrid

Produkt me
tepr shrbim

Shrbim
i pastr

Figura 7.1. Spektri mall i pastr shrbim i pastr i produkteve n treg

Ju duhet ta njihni mir przierjen mall-shrbim t oferts s biznesit tuaj, sepse

pikrisht tek ajo przierje qndrojn avantazhet e saj, pr t cilat duhen t informoni
sa m mir t gjith konsumatort.

a) Shnoni me nj nga pes cilsimet e msiprme produktet e renditura:

Produkti i shitur
Kondicioner n supermarket
Kondicioner + garanci
Kondicioner + garanci + instalim
Paket me midhje n dyqan
Pjat me midhje n restorant
Stilim i flokve n parukeri
Der tamburato + transport + vendosje
10 kompjutera + garanci + lidhje n rrjet

166

Cilsimi

BAZAT E SIPRMARRJES

sht e qart se konsumatort i blejn produktet tuaja pr t knaqur nevojat

e tyre. Ata dshirojn t ken nj tuf prfitimesh nga produkti q ju i shisni.
Prandaj, n rolin e menaxherit, ju duhet t integroni komponentt e produktit,
veorit e tij me shrbimin pr klientin.

a) Prputhni nj pr nj komponentt e produktit me shprehjen q i prshkruan ato:

Komponentt e produktit
Veorit e produktit
a) Cilsia

Shprehja prshkruese
1. Sa prputhet stili, estetika me funksionin e produktit

b) Dizenjo

2. Transport, instalim, garanci, prfitime t veanta

c) Emrtimi

3. Sa i mir sht produkti sipas konsumatorit

d) Paketimi

4. Shpjegime mbi prdorimin, testim, pyetje pas blerjes

Shrbimi pr klientin
e) Shrbimet e shitblerjes
f) Shrbimet e prdorimit

5. Emri, shenja dallon produktet nga ato t konkurrentve

6. Mbajtsi i produktit me etiketn dhe prshkrimin e tij

N vendimet tuaja si menaxher i marketingut, cilsia dhe mimi luajn sigurisht

nj rol parsor. Pr t shitur m shum se konkurrentt tuaj, ju mund t krijoni nj
avantazh konkurrues, duke ndjekur njrn nga dy strategjit e mundshme:
a) t ofroni produkte t ngjashme me t konkurrenteve, por me mim m t
ult;
b) t ofroni produkte t dallueshme e m t mira se t konkurrentve, por me
mim m t lart.
Me strategjin e par ju keni vendosur t fitoni nga sasia, ndrsa me t dytn ju
dshironi t fitoni nga njsia. Pr t zgjedhur njrn nga dy strategjit, ju duhet
t merrni parasysh edhe koston e prodhimit t 1 njsie produkti pr biznesin tuaj.

a) Kompjuterat e montuar t servisit tuaj jan t nj cilsie m t lart se t konkurrentve.

Ata shesin me mim 30 000 lek deri 37 500 lek pr cop.
Argumentoni, n vshtrimin e avantazhit konkurrues, cilin nga mimet do t dshironit t
vendosnit pr kompjuterin tuaj: 25 000 lek, 16 900 lek, 50000 lek.
b) Si duhet t ishte kosto e kompjuterit tuaj n krahasim me mimin e vendosur?
N ngjashmri me jetn biologjike, prania e nj produkti n treg ka ciklin e vet t
jets, i cili rrjedh npr katr faza t dallueshme: hyrja, rritja, pjekuria dhe rnia
(fig. 7.2). Ju, natyrisht, do t prshtatni marketingun me fazn e ciklit t jets s
produktit n treg.

167

Andrea Xhavara

Figura 7.2. Cikli i jets s produktit

Hyrja nis me hedhjen e nj produkti t ri n treg. N kt faz shitjet rriten ngadal,

sepse krkuesit e gjrave t reja formojn vetm rreth 15% t tregut potencial t tij. Ju
mund t punoni edhe me humbje, pr shkak t shpenzimeve t larta t marketingut.
Mund t vendosni mime t larta, premium (si veprohet me produktet high-tech),
ose mime t ulta, deprtuese, pr t inkurajuar konsumatort t adaptohen me
produktin e ri. Vrtet nuk keni konkurrent, por ata pritet t mbrrijn s shpejti.
Pr t lvizur pr te faza e rritjes, duhet t synoni t zgjeroni tregun e produktit
tuaj n segmente t reja, zakonisht gjeografik ose demografik. Gjat rritjes, shitjet
dhe fitimet ngrihen me shpejtsi. Produkti juaj mund t arrij t zr afro 50% t
tregut potencial t tij, q shpejton edhe rritjen e konkurrentve t rinj. Kur produkti
arrin fazn e pjekuris s tij, biznesi juaj duhet t shprblehet maksimalisht pr
kohn dhe paran e shpenzuar pr zhvillimin e produktit. Prandaj, karakteristikat
e produktit rifreskohen her pas here, pr ta diferencuar nga konkurrenca, me nj
marketing shum m t pakt se n dy fazat e mparshme. Ndrkoh produkti z
gradualisht t gjith tregun e tij potencial dhe fitimet arrijn pikun. Por ky sukses i
produktit tuaj shton edhe m tepr numrin e konkurrentve, t cilt luftojn edhe
m ashpr, sidomos me mimin. Produkti ka hyr n fazn e rnies s tij, nse rnia
vazhdon pareshtur. Ndryshimet n shije, n teknologjit e reja, n produkte t tjera
zvendsuese mund t jen disa nga shkaqet. Ju kan mbetur konsumatort besnik,
vetm 10% e tregut tuaj. sht koha t hiqni gjith marketingun dhe t vendosni ose
t mos e prodhoni m at produkt, ose ta zvendsoni me nj tjetr, krejt t ri.
Shnoni fazn e ciklit t jets s produktit sipas strategjis s marketingut t ndjekur
Strategjia e marketingut e ndjekur
Bj oferta speciale t produktit
Shtoj shrbimet pr klientin
Bj t njohur emrin e produktit apo t biznesit
Ul pak mimet e produkteve
Zgjeroj gamn e produkteve dhe t shrbimeve pr klientin
Informoj mbi eprsit e produktit ndaj atyre t konkurrentve
Theksoj unicitetin e produktit

168

Faza e ciklit t jets

BAZAT E SIPRMARRJES

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

marketing
produkt

hyrja e produktit n treg

rritja e produktit n treg

pjekuria e produktit n treg

rnia e produktit n tre.

Pyetje kontrolli
1. far ndryshimi thelbsor ka ndrmjet marketingut kah klienti me at kah produkti?
2. far ndodh me shitjen dhe fitimin n seciln faz t jets s nj produkti?

169

Andrea Xhavara

2. mimi n marketingun miks

Kur ndiqni nj strategji pr caktimin e mimeve t produkteve tuaja, sigurisht
synoni t arrini disa objektiva, t cilat, kryesisht, jan pes:
1. Sigurimi i mbijetess n treg, kryesisht afatshkurtr. Strategji t tilla jan: ulja
e mimeve t kroerave n periudha t vshtira ekonomike; ulja e mimeve
nga butikt n fund t sezonit; ulja e mimeve pr produktet ekzistuese, kur
n treg po hyjn produkte t reja; mimet agresive t bankave pr shrbimet,
pr shkak t rritjes s konkurrencs etj.
2. Zmadhimi i rritjes s shitjeve, shpesh me an t mimeve deprtuese,
ndjeshm m t ulta se t konkurrentve. Ndiqet sidomos pr produktet e
reja apo pr tregje t reja. Shpallja e nj mimi m t lart, pr m von, bhet
pr t hequr dyshimet pr cilsin. Shembuj t till jan mimet e ulta t
makinave japoneze kur hyn n SHBA dhe Europ.
3. Maksimizimi i fitimit me an t mimeve t shkallzuara. Kjo strategji nis
me mim t lart, pr t trhequr konsumatort q nuk jan t ndjeshm
ndaj mimit. M pas, ai ulet gradualisht, duke trhequr segmente t tjera
konsumatorsh. mimi i lart hyrs krijon te blersit nj imazh pozitiv
pr dyshen produktcilsi. Shembuj t saj jan ulja graduale e mimeve t
kompjuterave, televizorve plazma, t dekoderave t Digitalb etj.
4. Mposhtja e konkurrencs me an t mimeve, afr ose edhe m t ulta se t
konkurrentve. Meq produktet kan pak diferenca, konkurrenca me mim
kthehet shpesh n luft mimesh. Kjo po ndodh me telefonin celulare
n vendin ton, me futjen e operatorit t katrt. Ajo po shoqrohet me
konkurrenc jo vetm me mimet, por edhe me opsione t reja shrbimesh,
gjithka n favor t konsumatorve!
5. Ruajtja e nj imazhi t veant t dyshes produktcilsi arrihet me an t
strategjis s mimit prestigj, bazuar n sloganin blen at q ke paguar.
Pr kt arsye, profesionistt, si: avokatt, doktort, ekspertt, dentistt,
praktikojn mime t larta. Njlloj ndodh me shrbimet pr dasmat apo me
dhuratat pr data t veanta si Shn Valentini etj.
a) far efekti do t kishte caktimi i mimeve shum t ulta, shum t larta?
b) far ndryshimi ka strategjia e mbijetess n treg nga ruajtja e nj imazhi
t veant t dyshes produkt cilsi? Po rritja e shitjeve nga maksimizimi i
fitimit?
Faktort

ndikues n caktimin e mimit

Q caktimi i mimit t jet efektiv dhe i qndrueshm, duhen marr n konsiderat

pes K-faktort m me ndikim n vendimet pr mimet.

170

BAZAT E SIPRMARRJES

Vlersoni, n lidhje me biznesin e profesionit tuaj, me not nga 1 deri n 5 (m i rndsishmi)

pes K-faktort e renditur:
Faktori ndikues

Nota

Kostot e prodhimit, shprndarjes dhe promovimit t produktit, t cilat duhen

mbuluar nga mimi.
Konsumatori, me pritshmrin dhe dshirn pr t paguar pr m shum
prfitime dhe cilsi nga produkti n shitje.
Kanalet e shprndarjes (shitsit me pakic/shumic) duhen motivuar si me
mime promocionale, ashtu dhe me nj fitim t arsyeshm.
Konkurrentt, me betejn e mimeve t ulta
Prputhshmria e mimeve t s njjts linj, ku produktet me mime t ulta
nuk duhet t grryejn shitjet e atyre me mim t lart

Vlersimi

i mimit nga konsumatori

Pr caktimin e mimeve, ju, si menaxher, duhet t parashikoni si do ti gjykojn

blersit ato mime. Sot pranohet se n mendjen e blersit krijohet nj vler e perceptuar
pr produktin, bazuar n vlersimin e dyfisht, far jep ai (mimi i produktit)
dhe far merr (produkti bashk me cilsit dhe prfitimet e tij t veanta). Cilsia
dhe prfitimet e rrisin vlern e perceptuar nga blersi pr produktin, ndrsa mimi
i lart bn t kundrtn, e ul vlern e perceptuar prej tij.
Lidhja mim cilsi. Mund t themi se konsumatori sakrifikon mimin e paguar
pr prfitimet e marra dhe cilsin e produktit. N fakt, deri n njfar shkalle,
blersit e lidhin mimin e lart t produktit me cilsit e larta dhe prfitimet e
mira prej tij. Por pr ta quajtur nj mim korrekt apo t arsyeshm, blersit e
mirinformuar bjn edhe krahasimet e rastit me mimet e mparshme, me ato t
konkurrentve t tjer, me mimet e pritshme n t ardhmen e afrt, me njoftimet
n internet etj.

Intervist. Bji shokut t banks pyetjen: far t shkon ndrmend kur merr n
konsiderat blerjen e nj pajisjeje profesioni (kompjuter, makin qepse, furr pjekje, torno,
kombinat druri etj.)? N cilin moment ai prmend mimin? Po atributet e tjera? Deri n
far shkalle radha n t ciln prmenden atributet e produktit reflekton rndsin e tyre pr
t vendosur blerjen e tij? Ndrroni rolet dhe diskutoni bashkrisht pyetjen e fundit.
Strategjit

e caktimit t mimit

Caktimi tradicional i mimeve njeh vetm mimet fikse, mimet e shpallura t

lists. Tipik sht supermarketi ku nj pako sheqer blihet pr 150 lek, 2 pako pr
300 lek e kshtu me radh.

171

Andrea Xhavara
Arritja e objektivave t biznesit krkon nj ose disa strategji t caktimit t mimeve
edhe t ndryshueshme. Kto strategji mund t ndahen n katr kategori. Ja disa
shembuj karakteristik strategjish pr seciln kategori:
1. Shitja me mime t diferencuara e t njjtit produkt, ku prfshihen raste, si:
Uljet e mimeve pr tregje dytsore, si eksportimi i nj pjese t mallrave
me mim m t ult se brenda vendit, shitja me mim m t ult e
biletave t nj shfaqjeje pas disa numrash t saj pr pensionistt apo
studentt, q jan t shumt n numr.
Uljet tregtare, q disa biznese u bjn shprndarsve me shumic. I
till sht rasti i Kantins Gjegj Kastrioti, e cila u shet tregtarve t
shumics, me mime m t ulta se ato t lists, n dyqanet e veta.
Uljet sasiore, pr blersit q bjn porosi t mdha, sipas rregullit po
t rritet porosia, bhet ulje m e madhe e mimit.
Uljet kesh, nj shprblim pr pagesat n nj afat t caktuar. Njoftimi
2/10, neto 30 do t thot q, nse blersi paguan brenda 10 ditsh,
i bhet nj ulje prej 2%, por fatura duhet paguar brenda 30 ditsh. Kjo
strategji prdoret shpesh pr shitjet me kredi.
Uljet sezonale, para ose pas pikut t shitjeve. Kto ulje jan tipike pr
shitjen e veshjeve n fund t do stine, pr prodhimet bujqsore n fund
t sezonit, pr t gjitha produktet n kohn e festave fetare dhe t Vitit
t Ri etj.
2. Shitja me mime konkurruese, sipas pozicionit t biznesit n lidhje me
konkurrentt.
mimet deprtuese, ndjeshm t ulta, pr t mposhtur konkurrentt.
Zbatohen pr t maksimizuar si rritjen e shitjeve, ashtu dhe pjesn e
tregut.
mimet sinjalizuese, t larta pr produkte me cilsi t dobt. Kjo
strategji ecn uditrisht jo rrall, sepse blersi shoqron mimin e lart
me cilsin e mir.
mimet mesatarizuese, afr mesatares s sektorit. Kjo strategji, e
kundrt me betejn e mimeve, zbatohet kur konkurrohet me shrbim
dhe prfitime sesa me mim.
3. Shitja me mime linj produkti, nga firmat q ofrojn versione t shumta pr
t njjtin produkt.
mimet fund-krye. I till sht rasti i Vodafone q ka vn n shitje nj
seri celularsh me mime t shkallzuara, nga m i ulti deri te m i
larti. Ndryshimi i mimit t nj lloji t seris ka ndikim mbi shitjet e t
gjith seris.
mimet grup, pr produkte t dallueshme, t shitura si nj paket e
vetme. Kjo strategji praktikohet shpesh n paketat turistike, shrbimet
hoteliere, menut e restoranteve etj.
mimet premium, t praktikuara nga bizneset q ofrojn disa modele
alternative. Versionet m luksoze kan mim m t lart dhe nxjerrin t
shumtn e fitimit.

172

BAZAT E SIPRMARRJES

mimet e porcionuara, me ndarje n pjes dhe jo me nj mim t vetm.

Kshtu, mimi i nj kondicioneri do t jepej: kondicioner 23 000 lek +
instalim 7 000 lek. Blersi mban mend m tepr njrin mim e kjo bn
q krkesa t rritet.
4. Shitja me mime psikologjike q supozon se perceptimet dhe gjrat n t
cilat beson nj blers, ndikojn mbi vlersimin e tij pr mimet.
mimet e rregullta, caktimi i nj mimi pak m posht se nj vler e
rrumbullakosur. Kshtu, mimi 199 lek pr nj pal xhinse sht m
sugjestionues pr blersin sesa mimi 2000 lek.
mimet sipas konsumatorit, t caktuara nga konsumatori, i pyetur sa
dshiron t paguash. Tipi sht rasti i prodhuesve t orve Swatch, t
cilt ofrojn or me mim 50 $, sipas pritshmris t blersve potencial
t shumt t anketuar.

a) N dyqan-servisin tuaj, ju shisni nj kompjuter me mim 35 000 lek, nj printer ink jet
me 9 000 lek dhe nj stabilizator me 5000 lek. Me far mimi do ti shisnit, si nj paket e
vetme, kto 3 produkte s bashku? Kur do ta shisnit kt paket nn kosto?
b) Si e gjykoni sjelljen e bizneseve t cilat rrisin mimet n rastet e festave? A sht kjo sjellje
e ligjshme? Po etike?
c) N kohn e prmbytjeve n Veri t vendit, disa tregtar nuk i ngritn mimet e izmeve.
Si do ta shpjegonit kt strategji nga pikpamja e ekonomis s tregut?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

mim i lists
ulje tregtare
ulje sezonale
ulje kesh
ulje sasiore

ulje pr tregje dytsore

mim deprtues
mim mesatarizues
mim grup
mim premium

mim psikologjik
mim i rregullt
mim sipas konsumatorit
mim i porcionuar
mim grup

Pyetje kontrolli
1. Cilt jan pes objektivat e strategjive pr caktimin e mimeve?
2. Cilt jan pes faktort ndikues n caktimin e mimeve?

173

Andrea Xhavara

3. Vendi dhe promovimi n marketingun miks

Vendi, si P-ja e tret e marketingut miks, ka kuptim t dyfisht:
Vendndodhja, adresa fizike e biznesit tuaj, ku klientt blejn produktet tuaja.
Zgjedhja e nj vendi sa m t prshtatshm varet nga natyra e biznesit tuaj,
mnyra e organizimit t shitjeve apo dhe mundsia pr t prballuar kostot
e atij mjedisi.
Shprndarja e produkteve, rrugt e prdorura pr ti drguar ato te klientt
tuaj. Linja q ndjek nj produkt deri te konsumatori final quhet kanal i
shprndarjes. N praktik, funksionojn nj sr kanalesh shprndarjeje. Nj
pjes e tyre e ojn drejtprdrejt produktin nga prodhuesi te konsumatori.
Ndrkaq, pr mjaft produkte, kanalet e shprndarjes prmbajn edhe
ndrmjets, si: agjenti, shitsi me shumic dhe shitsi me pakic. Agjenti
sht nj profesionist q lidh prodhuesit me blersit. Blers i tij mund t jet
si shitsi i shumics, q ua shet produktet bizneseve t tjera pr ti rishitur,
ashtu dhe shitsi me pakic, i cili ua shet produktet konsumatorve final.
Kanalet kryesore t shprndarjes mund t skicohen si vijon:
1

Prodhues-Agjent-ShumicPakic-Konsumator

Prodhues-Agjent-Shumic-Blers
industrial

Prodhues-Shumic- Pakic-Konsumator

Prodhues-Shumic-Blers industrial

Prodhues-Pakic-Konsumator

Prodhues-Agjent-Blers industrial

Prodhues-Konsumator

Prodhues-Blers industrial

Kompania Infosoft sht shembulli i nj blersi industrial, i cili pasi blen

pjest nga prodhues t ndryshm, i monton ato n kompjutera. N kt rast,
shkmbimi ndjek skemn 8. Ndrkoh shitja e ktyre kompjuterave ndjek
n prgjithsi skemn 3.

Sugjeroni vendin m t prshtatshm pr bizneset e mposhtme:

Servis makinash
Restorant
Supermarket
Mobilieri
Dyqan dhe servis informatike
Fabrik kartoni
Hotel
Kontabilist
Shumic ushqimoresh
Rrobaqepsi e madhe

174

BAZAT E SIPRMARRJES

Kanalet e shprndarjes me ndrmjetsit, ndonse i rrisin ndjeshm mimet e

produkteve, jan t pashmangshme dhe t dobishme. Pr tu bindur, mjafton
t analizoni si do t rriteshin numri i shkmbimeve dhe koha me furnizimin
drejtprdrejt nga prodhuesit t familjes suaj.

Tregoni kanalet e shprndarjes s produkteve t mposhtme:

Makin Benz
Levrek i furrs
Fund xhins
Der me dru lisi
Kompjuter
Ambalazh kartoni
Dy net fjetje
Bilanc biznesi
Sheqer me thas
Bluz pr eksport

Prodhues ________ - _______ - Konsumator

Prodhues - ________
Prodhues ________ ________ - Konsumator
Prodhues _______ Konsumator ose _______ - Konsumator
Prodhues ______ ________ _______ _____ - Konsumator
Prodhues - _________
Prodhues - __________
Prodhues - __________
Prodhues ________ ________
Prodhues ________ - ________ ________ - Konsumator

Tregtia elektronike (e-commerce). Mjaft nga ju e din tashm q shum

produkte apo shrbime mund t blihen edhe duke qen t ulur para nj kompjuteri.
Duke shfletuar faqe interneti), mund t blini libra, disqe muzikore, softe, pajisje
elektroshtpiake, lule, automjete, t prisni nj bilet udhtimi ndrkombtar, me
itinerar t ndrtuar sipas dshirs, t luani n bursn e aksioneve etj.
N t vrtet, tregtia elektronike bn t mundur q edhe bizneset e vogla t luajn n
t njjtin terren me t mdhenjt: me an t nj magazine virtuale ato konkurrojn si
t barabart n ekranin e nj kompjuteri. Jan eliminuar njhersh kufijt gjeografik
dhe biznesi, i madh apo i vogl qoft, ka hyr n tregun global.
N eBay, nj nga faqet m t njohura t tregtis elektronike n bot, ju mund t
blini nj produkt n dy mnyra: n ast, duke shtypur butonin blej tani (by it now)
ose me ankand. Kto t fundit jan katr llojesh: t hapura, me zarf t mbyllur, ala
holandeze dhe me mim t dyt. N ankandet e hapura, shitsi cakton nj mim
minimal dhe afatin e prfundimit. Blersit ngren ca nga ca mimin, ndrsa fiton
t drejtn e blerjes s produktit ai blers q, n minutn e fundit, jep mimin m
t lart. Pra, ky lloj ankandi e krijon vet tregun, takimin e oferts me krkesn.
Shum shqiptar blejn me an t e-commerce nga vende t ndryshme t bots.
Ndrkaq vlen t vizitoni faqet shqiptare, si: www.njoftime.com; www.publicitet.al;
www.duapune.com
Promovimi n marketingun miks. Si P-ja e katrt, promovimi prfshin t
gjitha veprimtarit q bni pr t informuar, bindur dhe kujtuar konsumatort mbi
produktin tuaj dhe prfitimet prej tij. Kur ju informoni blersit e mundshm mbi nj

175

Andrea Xhavara
produkt t ri, kur mundoheni t bindni konsumatort t blejn produktin tuaj m
tepr se t konkurrentve apo i siguroni klientt tuaj se prfitimet nga produkti juaj
ruhen dhe prmirsohen, ju pikrisht promovoni produktin tuaj.
Prgjithsisht, promovimi mund t realizohet n pes mnyra: publiciteti,
shitja personale, shitja promovuese, marrdhniet publike dhe komunikimi i
drejtprdrejt.
Publiciteti bhet zakonisht me an t tabelave grafike, televizionit, radios,
revistave, gazetave dhe internetit, pr t nxitur blerjen e nj produkti t ri apo
ekzistues. Nganjher prdoret pr t krijuar nj imazh t mir pr nj biznes,
me nntekstin se edhe produktet e tij jan t mira.

far mjeti publiciteti do t sugjeronit pr nj biznes t profesionit tuaj?

Shitja personale, me an t kontaktit shits-blers, me qllim t par
plotsimin e nevojave t blersit, ka nj ndikim t madh n realizimin e t
ardhurave t biznesit.
Vlersoni me not nga 1 deri n 5 (m e larta) cilsit e shitsit t nj biznesi t profesionit
tuaj:

i orientuar nga klienti, i ndershm, tolerues, kompetent, i plqyeshm.

Shitja promovuese prfshin veprimtari dhe mjete q synojn t stimulojn

interesin, provn apo dhe blerjen e nj produkti. T tilla jan panairet,
ekspozitat me projektime t produkteve, por dhe kupont m ulje mimi,
rimbursimi n par, premiumet n mallra apo modelimet e falura.
Marrdhniet publike realizohen nga njoftimet apo shkrimet falas t medias
s shkruar dhe elektronike pr nj produkt apo biznes, q ato i bjn pr t
shtuar audiencn e tyre. Po ashtu, ktu futen edhe sponsorizimet q bizneset
bjn pr jetn kulturore dhe sportive t komunitetit apo dhe pr bamirsi.
Komunikimi i drejtprdrejt bhet me klientt e synuar, duke inkurajuar
prgjigjen e tyre me an t telefonit, posts me zarf ose elektronike apo me
kontakt personal. T ksaj mnyr jan edhe tv shoping apo shrbimet online.

Cila nga mnyrat C, D dhe E t promovimit do t ishte e realizueshme dhe m pak e

kushtueshme pr nj biznes t profesionit tuaj? A do tia vlente njoftimi me e-mail, q
prmban nj poster me figura t produkteve t tij, i shprndar nga Posta Shqiptare?
Para se t prdorni fardo mnyre publiciteti, duhet t formuloni qart mesazhin
q doni tu drgoni klientve tuaj. Ky mesazh duhet t prcaktoj pozicionin tuaj t
veant n treg, ndryshe vlern e shtuar nga ju n treg. Mesazhi mund t lidhet me
cilsin, stilin, lvrimin, shrbimin, teknologjin, lehtsin e t blerit, shkalln apo
qllimin. Po ashtu, mesazhi duhet t jet i prmbledhur dhe godits.

Sa t qlluara i konsideroni mesazhet e shkurtra publicitare pr secilin nga bizneset

operuese n Shqipri (apo produktet e tyre) t renditura m posht:

176

BAZAT E SIPRMARRJES

Plus (telefoni celulare)

T prket ty!

FPM (prodhim mobiliesh)

Duam t jemi m t mirt.

Infosoft (pajisje informatike)

Kurse kohn, beso m shum!

GoTech (pajisje elektroshtpiake)

Freski pranvere n produktet tona.

Era (piceri)

Gjithka pr vlerat ushqyese.

Teuta (ushqime t ambalazhuara)

Shijo cilsin!

Sigal (shoqri sigurimesh)

Bhuni me ne, nse doni edhe ju t jeni t part.

Benz (koncesionar makinash)

Si asnj tjetr

Megatek (qendr tregtare)

Bje mir, bje vet!

Pun n grup. do grup (3 6 nxns) imiton nj biznes t profesionit tuaj.

a) Tregoni pozicionin e veant t biznesit tuaj n treg. Si dallohet ai nga ato t
konkurrentve (produkt i veant, cilsia, shrbimi, mimi, e ndonj tjetr)?
b) Cila sht vlera e shtuar n treg nga produkti juaj?
c) Shkruani nj mesazh publiciteti, nj shprehje t shkurtr dhe goditse, karakteristike
pr biznesin tuaj. Si do ta prdornit kt mesazh pr klientt tuaj?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

vendndodhje
shprndarje
agjent
shits me shumic

shits me pakic
tregti elektronike
promovim
publicitet

shitje personale
shitje promovuese
marrdhnie publike
komunikim i drejtprdrejt

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan dy kuptimet e fjals vend (place)?
2. Cilat jan pes mnyrat e brjes promocion (promotion)?

177

Andrea Xhavara

4. Plani i marketingut. Pun praktike

Plani i marketingut sht nj nga pjest m thelbsore t planit t prgjithshm
t biznesit tuaj. Nse do t hapnit nj biznes tuajin, nse do t fusnit produkte apo
koncepte t reja n treg, ky plan do tju ndihmonte veanrisht:
t vlersoni nevojat e klientve tuaj,
t zhvilloni produkte q knaqin kto nevoja,
t prcaktoni mnyrat e shprndarjes s produkteve pr te konsumatori,
t komunikoni atributet e produkteve tuaja te konsumatori.
Pr m tepr, q t hartoni nj plan t besueshm, duhet t vini theksin mbi disa
gjra si natyra e klientve tuaj dhe si dhe pse ata do t blejn produktet e biznesit
tuaj. Ndrkaq, plani juaj i marketingut sht materiali i par q nj bankier krkon
t shoh. Para se tju jap hua parat e tij, ai do t sigurohet nse biznesi juaj do t
shes shum, pak apo aspak. Po ashtu, krahas bankierve apo investitorve, me
planin tuaj t marketingut duhet t bindni veten se biznesi q po nisni do t ket
vrtet sukses.
N fakt, plani i marketingut sht si nj mozaik, pjeszat e t cilit pothuaj i keni
shkruar gjat studimit mbi siprmarrjen; mjafton ti bashkoni me kujdes ato pjesza,
duke plotsuar edhe ndonj munges t rastit. Natyrisht, shkrimi i planit ndjek nj
skem t sugjeruar nga prvoja m e mir e biznesit dhe e kshilltarve t tij.
Le t nisim s bashku hartimin e tij, duke ndjekur edhe nj model ndihms.
Prmbledhja ekzekutive, pjesa e par e planit t marketingut, jep nj vshtrim
t prgjithshm t shtjeve kye q prfshihen n kt plan. Kjo prmbledhje
sht edhe pjesa q studiohet m me vmendje nga bankiert apo investitort.
Pr kt arsye, duhet ti kushtoni nj kujdes t posam asaj, duke vn n pah
faktet m t rndsishme t biznesit tuaj. Ajo duhet t jet interesante, aq sa
ta nxis lexuesin pr ti shkuar deri n fund shfletimit t planit tuaj. Prandaj,
shkruani shkurt dhe qart! (Ju mund ta lini pr ta plotsuar at n fund, pasi t
keni shkruar pjest e tjera.)

Plani i marketingut i piceris 12 yjsit

Prmbledhje ekzekutive. Piceria 12 yjsit parashikon t filloj veprimtarin e saj si

biznes m 1 korrik 2012. Ajo pretendon t paraqitet si nj biznes i nivelit t mesm, i cili
do t ofroj pica t gatuara vetm n furr druri. Biznesi do t operoj si nj shoqri me
prgjegjsi t kufizuar, me ortak z. A.B. dhe zj. C.D, e cila do t jet dhe administratore.

Adresa: Rr. Taulantia, P. 158, Durrs

Tel/Fax: 052_________ / Mob: 06_________

178

E-mail: piceri12yjsit@gmail.com

BAZAT E SIPRMARRJES

Piceria synon q do familje e qytetit, me t ardhura mesatare e lart, t ket

konsumuar produktet e saj t paktn nj her n vit. Po ashtu, 12 yjsit synon
t bhet e njohur pr klientt nga Tirana dhe pr turistt e huaj.

Jan rreth 30 piceri q operojn brenda qytetit t Durrsit, si dhe po aq t tjera n

plazhin e tij. Por vrojtime serioze tregojn se ato jan nga m t frekuentuarat,
ndr t gjitha lokalet e ushqimit social. Krkesa pr pica, me shijen dhe lehtsin e
tretjes s tyre, ka njohur vetm rritje kt dhjetvjear t fundit.

Piceria 12 yjsit do ta diferencoj veten nga t tjerat n katr mnyra: t dy

ortakt, t diplomuar n shkolln profesionale H. ela, Durrs, dhe me
prvojn e praktiks n lokalet m n z t ktij qyteti, do t punojn n piceri,
njri si kuzhinier dhe tjetra si menaxhere; piceria do t ngrihet n nj lokal t
marr me qira, n shtitoren e qytetit t Durrsit, me pamje trheqse nga deti
dhe lehtsisht i arritshm pr klientt; shrbimi do t jet i shpejt n nj lokal
me nj muzik t ult n sfond; do t ket shrbim katering pr t gjith klientt, t
cilt mund t porositin edhe me telefon.

Pas prmbledhjes ekzekutive sht i domosdoshm nj identifikim m i

detajuar i biznesit. sht vendi t jepni disa informacione pr t interesuarit
ndaj biznesit tuaj, si: vizioni pr t ardhmen dhe misioni i biznesit, q e lidh
at me klientt, stafin dhe investitort potencial. Po ashtu, duhet t shpallni
objektivat dhe ato vlera t biznesit tuaj q garantojn suksesin e tij. Ndrkaq
investitort dhe kreditort jan t interesuar pr pronsin dhe organizimin e
biznesit tuaj.

Vizioni. Pas tre vitesh 12 yjsit do t klasifikohet si piceri me katr yje, duke ofruar

vazhdimisht nj gatim perfekt t picave, shoqruar me nj shrbim t shklqyer, q krijon

prvojn e nj tryeze t paharrueshme.

Misioni. Piceria 12 yjsit do t ekzistoj vetm nse krijimi i fitimeve do t jet i

pandashm nga knaqsia e klientve. Produkt i freskt dhe cilsor, mjedis i ngroht dhe staf
mikprits dhe i fokusuar n knaqjen e klientve me cilndo shenj t horoskopit.

Objektivat e piceris 12 yjsit:

Marrja me qir e nj lokali n shtitoren buz detit, me nj kontrat jo m pak se pes
vjet.
Mobilimi i lokalit me mbshtetjen financiare t kompanis Wine & drink to food,
e cila do t ket eskluzivitetin e furnizimit me verra dhe pije alkoolike apo pije freskuese
t lokalit. Kujdes i veant do t tregohet pr vendosjen n mure t tablove me pamjet
e 12 yjsive qiellore dhe me shkrimet e horoskopit t secils yjsi, q shpjegon edhe vet
emrin e lokalit.
Radhitja ndr dhjet picerit m me reputacion t qytetit t Durrsit n fund t vitit
t dyt t aktivitetit.

179

Andrea Xhavara
Realizimi i nj investimi prej 7 milion leksh, nga t cilat 20% nga pronart e lokalit,
10% nga kompania Wine & drink to food dhe 70% nga nj kredi bankare me nj
afat shlyerje dhjet vjet.
Shitjet t kapin vlern 27 milion lek pr vitin e par dhe t ken nj rritje mesatare
prej 6% do vit.
Shitjet me shprndarje katering sipas porosive t zn 10% t totalit vjetor.

Organizimi i biznesit. Piceria 12 yjsit do t operoj si nj shoqri me prgjegjsi

t kufizuar, me kapital prej 1,4 milion lek, t zotruar1 milion lek nga z. A.B dhe 0,4
milion lek nga zj. C.D. Shoqria do t ket si administratore zj. C.D, e cila do t mbuloj
menaxhimin n prgjithsi, furnizimin dhe marketingun. T gjitha shrbimet e lokalit pr
klientt do t drejtohen nga z. A.B, q do t punoj si kuzhinier. Piceria do t ket gjithnj tre
punonjs t rregullt, nj ndihms kuzhinier dhe dy kamerier pr 12 tavolinat e lokalit dhe
pr shrbimin katering (njri prej tyre). Pr ditt e pushimit do t jet nj punonjs i katrt,
i cili do t zvendsoj tre punonjsit e rregullt, ndrsa ortakt do t zvendsojn njritjetrin. Lndt e para dhe produktet do t sillen dhe shkarkohen nga furnitor t kontraktuar.

elsi i suksesit. T till konsiderojm fokusimin te klienti, si epiqendra e t gjith

aktivitetit t piceris. Me kt synim:
ne do t kalojm te do tryez pr t prshndetur, pr t biseduar pak apo t paktn
pr ti drguar nj buzqeshje klientve si miq;
ne do ti prgjigjemi do telefonate q sjell nj konstatim pr shrbimin ton, pozitiv
apo negativ qoft ai;
ne do t angazhohemi q edhe stafi i punonjsve t ket sukses dhe t ndiehet mir.
Cilat nevoja do t knaq produkti i juaj? Kjo pyetje krkon t bni nj
prshkrim t produktit tuaj. Shpjegoni me hollsi pse produkti juaj sht unik
apo m i mir se ato q ekzistojn. Nse nuk sht unik, ndoshta vendi sht ideal
ose ekziston nj treg i gjer pr konkurrencn. Natyrisht, pr konkurrencn,
duhen shifra dhe fakte ku mbshteten konkluzionet tuaja.

Prshkrimi i produktit. 12 yjsit pretendon t bhet nj lokal unikal pr dy arsye.

S pari, ne e konsiderojm ofertn e tij m tepr shrbim se mall. Q n hyrje, lokali do
t dallohet nga atmosfera e ngroht: pritja nga menaxherja apo kamerieri, muzika e ult n
sfond, 12 tryezat q me tablot prfaqsojn 12 yjsit qiellore, ndriimi me llambadar t
stiluar, rafti me verra cilsore dhe kameriert me uniform t qepur posarisht. Kto, s
bashku, kan qllim t krijojn te klienti prshtypjen se ata vet jan njerz t veant, t cilt
kan rastin t prjetojn nj ngjarje t veant. N fakt, emri dhe komoditeti i lokalit jan nj
ftes pr t ngrn nj dark pr ditlindjen e nj pjestari t familjes, por jo vetm.
S dyti, gatimi i vet pics do t shquhet pr nga cilsia. Mjeshtria dhe prvoja e z. A.B,
mielli i importuar posarisht pr nj pica t holl, prbrsit e freskt dhe vera speciale q

180

BAZAT E SIPRMARRJES

porositet pasi t jet provuar, theksojn m tepr t shijuarit sesa t ngopurit, q prshtatet
me iden e nj ngjarjeje t veant. N unicitetin e oferts son ka pesh, sigurisht, pica me
fruta deti, e cila do t mbetet edhe ca koh nj nga specialitet q pak piceri e ofrojn.
sht e vrtet se jan rreth 30 piceri n qytet dhe po kaq t tjera n plazh, t cilat hapen
kryesisht n sezonin veror. Por n nj qytet me 200 mij banor, i cili dyfishohet n ver nga
turistt, ka vend akoma edhe pr nj piceri cilsore si 12 yjsit. Shkurt, mund t thuhet
se konkurrenca e lejon hapjen e piceris son.
Cilt do t jen klientt ose, ndryshe, cili sht tregu i synuar nga biznesi
juaj? Para se t filloni t shisni dika, duhet ta dini kujt apo cilve njerz do tu
shisni. Nse nuk keni prcaktuar cili sht tregu i synuar, ka t ngjar t keni nj
produkt q askush nuk e plqen apo q nuk knaq nevojn e askujt. Prandaj sht
e domosdoshme t keni nisur me koh segmentimin e tregut, pr t arritur m
pas tek evidentimi i asaj mase konsumatorsh, t cilt do t blejn produktin tuaj.
M pas, nga krahasimi me konkurrentt tuaj, mund t prllogaritni madhsin e
tregut tuaj

Tregu i synuar i 12 yjsit lidhet me konsumatort e msuar tashm me picn si ushqim.

Por niveli i lokalit t ardhshm sht ftues vetm pr rreth 20% t familjeve t qytetit, pra
jo m pak se 40 mij veta. Kta konsumator t mundshm i prkasin familjeve t shtresave
me t ardhura t mesme apo t larta, pra me mbi 30 mij lek t ardhura pr frym n
muaj. Ata jan t do gjinie dhe me mosh mbi 5 vje. Produkti prshtatet edhe me krkesat
e njerzve t kulturuar apo me pozit t veant n shoqri. Lokali sht i arritshm leht
m makin, por edhe m kmb, pr ata q e quajn ngjarje t veant vizitn n lokalin
ton. Duke konsideruar edhe vizitort e shumt t qytetit ton, mund t thuhet pa hezitim
se madhsia e tregut t konsumatorve t mundshm formohet nga jo m pak se 80 mij
njerz.

sht konkurrenca ajo q prcakton sa prej ktyre konsumatorve do t vijn n lokalin

ton t paktn nj her n muaj, dy her apo m shum. Prandaj, ia vlen t krahasojm
produktet e 12 yjsit me produktet e konkurrentve t saj.

Shumica drrmuese e picerive cilsore ndodhen prgjat shtitores ose n plazh, n largsi
dy her m t madhe.
Lokali yn e konsideron pik t fort specializimin n prodhimin e picave, pr ata
konsumator q do t duan t knaqen vetm me shijimin e saj.
Por kjo njanshmri mund t konsiderohet si pik e dobt pr lokalin ton, sepse konsumatort
mund t dshirojn nj drek apo dark t ndryshme. N fakt, shum restorante konkurruese
ofrojn nj menu t pasur, ku prfshihen edhe picat.
Ne jemi t sigurt se lokali yn do t ofroj pica me cilsi t njjt apo dhe m t lart se
konkurrentt. Kjo cilsi do t garantohet si nga pronart e kualifikuar, ashtu edhe nga stafi
i msuar posarisht prej tyre.

181

Andrea Xhavara

12 yjsit do t ndjekin strategjin e mimeve konkurruese. Specializimi i saj do

t shprehet me mime q variojn nga 650 lek deri n 900 lek (pica me fruta deti), kur
mesatarja e mimeve t konkurrentve sht 750 lek. Pr do pic plus t porositur nga nj
tryez do t bhet nj zbritje prej 30%, ndrsa pr porosit katering do t ket nj zbritje prej
20% ndaj mimit n tryez.
Sa parashtruam m sipr na jep mundsin t bjm nj prllogaritje t prafrt t numrit t
konsumatorve q do t frekuentonin 12 yjsit gjat nj muaji, por edhe t t ardhurave
dhe fitimit si n vijim:
Konsumator t mundshm (A)

80 000

Konsumator nj her n muaj 2% e A

1600

Konsumator dy her n muaj 0,2% e A

320

Konsumator m shum se dy her n muaj 0,02% e A

32

Konsumatorve n muaj

1952

Konsumatorve n muaj (m realiste)

1800

Shitje mujore n lokal (1800 x 1200 lek/person)

2 160 000 lek

Shitje katering (180 x 600 lek/cop)

108 000 lek

Totali i shitjeve mujore

2 268 000 lek

Fitimi mujor bruto (10% e shitjeve mujore)

226 800 lek

Rezultatet e gjetura jan t pranueshme pr nj biznes fillestar. Pronart e piceris kan

parashikuar ta arrijn at vetm pas dhjet muajsh nga nisja e biznesit, duke rritur shitjet
mujore vetm me 10%, si tregon edhe tabela n vijim:
1

10

11

12

227

454

681

907

1134

1360

1588

1814

2041

2268

2268

2268

Pra, piceria do t punoj me humbje afrsisht deri n muajin e tet. N muajin e nnt
parashikon q t ardhurat t barazojn shpenzimet dhe vetm n muajin e dhjet t dal me
fitim 10% ndaj shitjeve.
Si mund t kuptohet leht, piceria 12 yjsit pretendon t jet nj nish: konsumatort
e saj jan grupi i t pasionuarve pas pics cilsore, por edhe prjetimit t shijimit t saj si nj
ngjarje e veant. Pronart e saj parashikojn ta mbajn t till t paktn dy vjet. Por dihet
se suksesi i saj do t sjell n treg konkurrent t tjer. Prandaj, ata do t rishikojn nevojn
dhe mundsin pr ta shndrruar picerin n nj restorant me menu t plot. Megjithat,
ata shpresojn q pica cilsore t mbetet pjata m e preferuar e klientve t saj. Po ashtu, ata
do t synojn t rrisin kateringun e picave pr ngjarje q organizohen nga institucionet e
qytetit, pr shkollat me pica t madhsive t vogla, duke prdorur shits ambulant e ndonj
treg tjetr.

182

BAZAT E SIPRMARRJES

Duke vlersuar trendin perndimor t qytetit t Durrsit, me popullsi n rritje si pjes e

metropolit m t madh shqiptar, pronart e piceris 12 Yjsit parashikojn nj rritje t
shitjeve vjetore me 6%.
Lind pyetja: Si do t bhet e njohur pr konsumatort piceria 12 yjsit? Cila
sht vlera e shtuar n treg nga biznesi juaj? far mesazhesh duhen drguar
drejt tregut t synuar dhe si? Ndryshe, a keni menduar pr promovimin e biznesit
tuaj dhe mjetet q do t prdorni pr t mbrritur te klientt e dshiruar?

Duke i besuar shum sloganit biznes = marketing + marketing + marketing, pronart e

piceris 12 yjsit kan vlersuar se duhet t shpenzojn pr promovimin e saj me an t

mjeteve t renditura m posht:
Postera n katr tabelat e mdha buz trotuareve. Ajo do t paraqes logon e piceris
q prmban simbolet e 12 yjsive qiellore, shkrimin pr shenjn tuaj dhe datn e
hapjes s lokalit (dy muaj pas shfaqjes n tabela).
Dy tabela t mdha me emrin e piceris dhe figurn 12 yjsive; njra buz rrugs dhe
tjetra te hyrja e lokalit (do t jet shnuar edhe numri i telefonit pr porosit).
Fletpalosje me logon dhe adresn e piceris, me citimet e secils nga 12 shenjat e
horoskopit dhe me nj menu t llojeve t picave q ofron lokali.
12 tablo t mdha n mure me citimet dhe figurat e shenjave t horoskopit.
Ceremoni e hapjes me t ftuar personat m t rndsishm t skens, sportit dhe
politiks, pr degustimin falas t oferts s lokalit.
Njoftim pr publikun n prgjithsi me an t nj posteri, t shprndar n t gjith
vendin me e-mail nga Posta Shqiptare.
Prfshirja e posterit t lokalit n edicionin vjetor Guida e biznesit shqiptar, botuar
nga kompania elsi.
Nj banket falas do muaj pr Shtpin e fmijve pr t festuar ditlindjen e
jetimve t shenjs s atij muaji.

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

plani i marketingut
prmbledhje ekzekutive

vizion
mision

objektiva
elsi i suksesit

Pyetje kontrolli
1. Prse nevojitet nj plan marketingu?
2. Prse prmbledhja ekzekutive paraqitet n fillim, por plotsohet pas mbarimit t planit t
marketingut?

183

Andrea Xhavara

Prmbledhje e tems
1. Marketingu sht trsia e veprimeve
t realizuara nga ju, pr t knaqur nevojat
e klientve tuaj, duke siguruar njhersh
fitim pr biznesin tuaj. Prqasja moderne
e marketingut sht ajo e orientuar nga
konsumatori dhe jo m nga produkti.
Tre funksionet kryesore t marketingut
jan: shkmbimi, shprndarja dhe krijimi i
lehtsive. Kto variojn, por asnj biznes
nuk i shmanget marrjes prsipr t rrezikut.
Pr t shitur dhe knaqur konsumatorin,
biznesi juaj duhet t zhvilloj nj marketing
miks pr katr p-t: produkti, mimi, vendi dhe
promovimi. Me termin produkt kuptojm
gjithka q biznesi juaj ofron n treg, mall
ose shrbim. Shumica e oferts n tregun e
sotm paraqet nj spektr me variacione
nga mall i pastr, n shrbim i pastr.
Nj avantazh konkurrues krijohet duke
synuar te mimi ose te sasia. Produkti n
treg ka nj cikl jete me katr faza: hyrja,
rritja, pjekuria dhe rnia, me t cilat duhet t
prshtatni marketingun tuaj.
2. Me strategjit n caktimin e mimeve, ju
synoni t arrini pes objektiva kryesor, si
sigurimi i mbijetess n treg, zmadhimi i rritjes
s shitjeve, maksimizimi i fitimit, mposhtja e
konkurrencs dhe ruajtja e imazhit produkt
cilsi.
Q caktimi i mimit t jet efektiv
dhe i qndrueshm, duhen marr n
konsiderat pes K-faktort m me ndikim
n vendimet pr mimet, si: kostot e
produktit, konsumatori q pret sa m tepr
prfitime dhe cilsi, motivimi i kanaleve t
shprndarjes, konkurrentt me betejn
e mimeve t ulta dhe prputhshmria e
linjs.
Cilsia dhe prfitimet e rrisin vlern e
perceptuar pr produktin, ndrsa mimi
i lart e ul at. Deri n njfar shkalle,
blersit e lidhin mimin e lart t produktit
me cilsit e larta dhe prfitimet prej tij.

184

Strategjit ngrihen mbi mime fikse ose

t ndryshueshme. mimet e diferencuara
prfshijn uljet e ndryshme; mimet
konkurruese lidhen me pozitn n treg.
Vmendje krkojn edhe shitja me mime
linj produkti apo me mime psikologjike.
3. Me vend kuptohet vendndodhja fizike e
biznesit tuaj ose shprndarja e produkteve,
kanalet e prdorura pr ti drguar ato
te klientt tuaj. Disa kanale e ojn
drejtprdrejt produktin nga prodhuesi
te konsumatori. T tjer jan ndrmjets,
si agjenti, shitsi me shumic dhe shitsi
me pakic. Kanalet e shprndarjes jan
t pashmangshme dhe t dobishme pr
furnizimin e familjeve. Tregtia elektronike
bn t mundur q, me an t nj magazine
virtuale, edhe bizneset e vogla t hyjn n
tregun global.
Promovimi prfshin t gjitha veprimtarit
q bni pr t informuar, bindur dhe kujtuar
konsumatort mbi produktin tuaj dhe
prfitimet prej tij.
Publiciteti bhet me an t tabelave grafike,
televizionit, radios, revistave, gazetave
dhe internetit. Shitja personale, me an t
kontaktit shits-blers, ka nj ndikim t
madh n realizimin e t ardhurave. Shitja
promovuese nxit interesin, provn apo dhe
blerjen e nj produkti. T tilla jan panairet,
ekspozitat me projektime t produkteve,
kupont, rimbursimi, premiumet apo
modelimet e falura.
Marrdhniet publike realizohen nga
njoftimet apo shkrimet falas t medias s
shkruar dhe elektronike apo sponsorizimet
pr jetn kulturore, sportive dhe bamirsit.
Komunikimi i drejtprdrejt bhet me klientt
e synuar me telefon, post me zarf ose
elektronike, me kontakt personal, si dhe
me shitje online.
4. Ju mund t hartoni nj plan marketingu
duke u bazuar kryesisht n njohurit tuaja
mbi sjelljen konsumatore dhe marketingun
miks.

BAZAT E SIPRMARRJES

5. Pun praktike

Prezantimi i planit t marketingut
Hartimi i planit t marketingut
Ju, t ndar n grupe (me 4 deri 6 veta), do t keni rastin t zbatoni njohurit e ksaj
teme mbi marketingun, por edhe t tems mbi sjelljen konsumatore. do grup do
t veproj si nj biznes i lidhur me profesionin tuaj, duke zgjedhur nj variant t
ndryshm nga grupet e tjera (shih Tema 3). Kshtu, nj biznes i profilit ushqimi
shoqror mund t ishte:
a) nj byrektore e vogl, e cila prodhon dhe shet vetm pr konsumatort e
rastit;
b) nj piceri e vogl, e cila prodhon dhe shet vetm pr konsumatort e rastit;
c) nj fastfood, i cili vetm prgatit dhe shet produkte pr konsumatort e rastit;
d) restorant me kuzhin dhe me t gjith komoditetin e ngrnies n vend;
e) bar;
f) motel;
g) hotel-restorant.
Prezantimi. Plani i marketingut, i hartuar nga grupi juaj i biznesit (sipas modelit
t planit t 12 yjsit), do t prezantohet para grupit t specialistve t kredis s
nj banke. Ai duhet t jet nj dokument i shkruar dhe i printuar n kompjuter, me
paraqitje si tregohet m posht:
Kapaku, ku shnohet titulli i planit, emri i biznesit dhe i autorit t saj (faqja e par).
N faqen e dyt hidhet prmbajtja, e radhitur si vijon:
Prmbajtja
1. Prmbledhje ekzekutive
2. Detaje mbi biznesin. Objektivat dhe organizmi i tij
3. Prshkrimi i produktit
4. Tregu i synuar
5. Pikat e forta dhe t dobta
6. Konkurrentt. Strategjia e mimeve. Madhsia e tregut
7. Parashikimi i shitjeve dhe i fitimit
8. Promovimi i biznesit
Ju mund t ndani punn, duke e hartuar planin pjes-pjes dhe duke e redaktuar,
m pas, si nj e tr. Ndrkoh prezantimi duhet t jet binds pr dhnien e kredis
s parashikuar. Kshtu, parashtrimi i planit duhet t jet n gjendje tu prgjigjet
pyetjeve apo skenarve t ndryshm, q mund t pozojn specialistt e banks.

185

Andrea Xhavara

Test
Zbrtheni sloganet:
a) N kapitalizm nuk sht problem t prodhosh, por t shessh.
b) Biznes = marketing + marketing + marketing.
Tregoni sa t orientuara nga klienti jan: a) furnizimi me energji elektrike n
vendin ton, b) transporti urban. A mund t prmirsohen ato dhe si?
Pse marrja prsipr e rrezikut prfshihet n krijimin e lehtsive, q sht nj nga
funksionet e marketingut.
Shnoni me nj nga pes cilsimet e spektrit mall i pastr shrbim i pastr,
produktet e renditura:
televizor + garanci _______________ ; pica me fruta deti n lokal _______________ ;
sallam n dyqan _________________ ; internet + instalim modemi ______________ ;
masazh + pastrim i fytyrs + stilim floksh ___________________ .
Fastfoodi juaj prodhon sanduie t nj cilsie m t ult se konkurrentt, t cilt
shesin me mime nga 60 lek deri 90 lek. Kostot tuaja jan 35 lek pr cop.
Argumentoni, n vshtrimin e avantazhit konkurrues, cilin nga mimet do t
vendosnit pr sanduiet tuaja: 45 lek,
50 lek,
65 lek.
Shnoni fazn e ciklit t jets s produktit sipas strategjis s marketingut t
ndjekur.
Strategjia e marketingut e ndjekur
Faza e ciklit t jets
Ul ndjeshm shpenzimet e marketingut
Praktikoj mime t larta
Shpenzoj mjaft pr marketingun
Maksimizoj shitjet dhe fitimet
Ul ndjeshm mimet e produkteve karshi konkurrentve
a) A mundet q mbijetesa n treg t sigurohet gjithnj nga ruajtja e imazhit?
b) A duhet q maksimizimi i fitimit t mbshtetet vetm te rritja e shitjeve?
far gjendjeje financiare duhet t ket nj biznes q t bj ulje mimesh?
N nj dyqan-servis shitet nj kompjuter me mim 35 000 lek, nj printer ink jet
me 9000 lek dhe nj stabilizator me 5000 lek. Pr cilat nga arsyet do ti shisnit kto
tre produkte s bashku (si nj paket e vetme) me nj mim t vetm 40 000 lek?
munges likuiditeti versione t reja n treg mbyllje biznesi
asnjher
kur sht fituar mjaft
pr nj punonjs t servisit
A vlen q nj biznes i profesionit tuaj t ket nj web, nj adres e-mail apo
mjafton vetm nj tabel identifikimi? Pse po apo pse jo? A ka lidhje kjo shtje
me kostot, me llojin e konsumatorve t tij?

186

Tema
LEGJISLACIONI
DHE ETIKA E BIZNESIT

shtjet
8.1. Njohuri mbi etikn e biznesit
8.2. Kuadri ligjor i biznesit
8.3. Autoritetet dhe institucionet e biznesit
8.4. Kontratat, llojet, prmbajtja e tyre. T
drejtat dhe detyrimet e palve

Objektivat
N prfundim t ksaj teme do t jeni t aft:

T shpjegoni rolin e etiks n biznes.

T analizoni llojet e komunikimit n biznes.

T shpjegoni veprimtarit e ndryshme ekonomike sipas kuadrit ligjor.

T shpjegoni veprimtarin e autoriteteve dhe institucioneve q lidhen
me biznesin.

T shpjegoni prmbajtjet, t drejtat dhe detyrimet e palve n kontrat.

T shpjegoni prdorimin e kontratave n biznes.

T kryeni simulim bisedimesh dhe plotsim kontratash ndrmjet palve.

187

Marsela Robo

8.1. Njohuri mbi etikn e biznesit

Biznesi sht nj prej institucioneve q, krahas
shkencs, artit dhe edukimit, ka kontribuar m shum
n prmirsimin e cilsis s jets njerzore dhe
njkohsisht sht edhe forca kryesore lvizse q u ka
mundsuar miliona individve t jetojn jetn e tyre
n nj bot t pasur, t shndetshme, racionale dhe me
plot gjallri.
Megjithat, asnj institucion tjetr sa institucioni i
biznesit nuk ka qen kaq shum i shoqruar nga
dyshimi pr imoralitet. Pra, duket se togfjalshi etik
e biznesit prbn n vetvete nj kontradikt termash.
Etika sht nj disiplin e veant shkencore e cila ngrthen n vetvete vlerat,
parimet, virtytet dhe standardet morale t shprehura n sjellje t mir e t dobishme
shoqrore. Ajo prmban n objektin e saj t studimit edhe parimet e mirsjelljes
s individit apo t grupeve shoqrore. Po ashtu, etika prkufizohet si shkenca
e s mirs, e moralit, e normave morale dhe moralitetit apo moralshmris. Ajo
mishron n vetvete edhe normat morale [thuaj gjithmon t vrtetn; bj mir, t
gjesh mir; ktheje t keqen me t mir; sa m shum pun, aq m shum begati; sa
m shum mirsi (dashamirsi), aq m shum humanizm (njerzishmri)] etj.
Kurse etika e biznesit ka t bj me at se si njerzit dhe institucionet duhet t
sillen n botn e biznesit. N mnyr t veant, ajo shqyrton kufizimet q lindin
n prfitimet personale apo t firms s biznesit n momentin kur veprimtaria e
individit apo e firms prek t tjert. Etika e biznesit prmban dika m tepr sesa
politika e ndrmarrjes, sesa ligji dhe rregulloret e ndryshme. Gjat veprimtaris
s tyre t biznesit, ndrmarrjet ndeshen me probleme t cilat n raste t caktuara
e ngadalsojn procesin e parashikuar t zhvillimit, madje n disa raste ato e
vshtirsojn dhe shpeshher e vn n pikpyetje funksionimin e biznesit.
Joshja pr t arritur me do kusht atje ku synohet, pa marr parasysh rreziqet dhe
shmangiet nga ligjshmria, nuk sht gj tjetr vese shkelje e etiks n biznes, dhe
ky sht pikrisht momenti kur biznesi vihet para detyrimeve dhe prgjegjsive m
t mdha pr t zbatuar rregullat e etiks.
Lind pyetja: Kush sht prgjegjs pr t vepruar n mnyr etike? Prgjegjsia
fillon q nga individi e prfundon tek e gjith shoqria.
Fjala e par n etikn e biznesit sht respekti. Ai sht nj qndrim, nj vler q
duhet t zbatohet n marrdhnie me njerzit, me burimet q ka dhe me gjith
mjedisin rrethues t biznesit tuaj.

188

BAZAT E SIPRMARRJES

Respekti prfshin:
sjelljen me dinjitet ndaj konsumatorve, bashkpuntorve, konkurrentve;
shfrytzimin e mjeteve t ndrmarrjes, pajisjeve, kapitalit, kohs n mnyr
efiente dhe vetm pr biznes;
mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit ku punoni nprmjet ligjit, rregullave
dhe rregulloreve t ndryshme t cilat ekzistojn pr t mbrojtur botn q
na rrethon dhe jetn ton.
Fjala e dyt n etikn e biznesit sht prgjegjsia. Ju si siprmarrs keni prgjegjsi
pr suksesin e biznesit tuaj, por duhet t keni prgjegjsi pr konsumatort,
bashkpuntort, pr ndrmarrjen tuaj dhe, n fund, edhe pr vetveten:
duke prodhuar prodhime dhe shrbime me cilsi, sasi dhe n koh t
caktuar;
duke bashkpunuar dhe duke ngritur pjesmarrjen tuaj n aktivitetet e
ndrmarrjes;
duke vlersuar dhe plotsuar krkesat e mundshme t njerzve q punojn
pr ju.
Fjala e tret n etikn e biznesit lidhet me rezultatet. sht mjaft e rndsishme q
plotsimi i rezultateve t bhet n rrug t drejt, t kuptueshme dhe t pranueshme
pr njerzit n marrdhnie pune. Ne vazhdimisht duhet t bjm prpjekje
q t largohemi nga shprehja qllimi justifikon mjetin. Qllimi i siprmarrsit
sht realizimi i objektivave t biznesit q ai ka parashikuar dhe kjo nnkupton
prmbushjen e krkesave t konsumatorve t tyre n mnyr q t jen m t mirt
n treg. Nga ndrmarrjet e biznesit pritet edhe q kto rezultate t realizohen n
mnyr t ligjshme dhe morale, duke iu prmbajtur rregullave t etiks. Nse ju
si siprmarrs keni humbur kto cilsi, ather keni marr mbi vete rrezikun q t
humbni biznesin dhe karriern tuaj.
Vlerat etike n biznes jan:
Besimi i ndrsjell, i gjithanshm dhe i vazhdueshm i subjekteve
siprmarrse n biznes ose n marrdhniet e biznesit;
Leverdia, dobishmria dhe interesi i ndrsjell midis subjekteve n biznes
dhe palve kontraktuese;
Mirbesimi, korrektsia, ndershmria dhe t qent i drejt;
Kompromisi dhe toleranca n biznes;
Shmangia e konfliktit t interesit;
Pozita e barabart dhe e barasvlershme e partnerve n tregun e biznesit
etj.
Ndrmarrjet e biznesit vazhdimisht jan t detyruara q t marrin vendime. P.sh.,
menaxhert prcaktojn qllimet e ndrmarrjes, prodhimet ose shrbimet, mjetet
si dhe mnyrat m t mira pr arritjen e objektivave pa u konfrontuar n radh t
par me njerzit dhe individt brenda ndrmarrjes dhe jasht saj. Vendime nuk
marrin vetm njerzit q menaxhojn ndrmarrjet; vendime marrin edhe puntort

189

Marsela Robo
e niveleve m t ulta t cilt punojn pr plotsimin e nevojave t ndrmarrjes.
Hapi i par n procesin e marrjes s vendimeve etike sht vlersimi individual ose
n grup lidhur me procesin e marrjes s vendimeve t drejta dhe t padrejta. Procesi
i marrjes s vendimeve sht i varur nga kultura e ndrmarrjes.
Kultura e ndrmarrjes sht nj trsi besimesh, shpresash dhe vlerash t cilat jan t lidhura
me antart e ndrmarrjes q ajo i punson dhe e cila transmetohet brez pas brezi, duke
ruajtur emrin e ndrmarrjes dhe reputacionin e saj. Kjo kultur ruhet me sjelljen etike
dhe me normat t cilat i ka krijuar vet ndrmarrja pr funksionimin normal dhe t
rregullt t saj. Kultura e ndrmarrjes pasqyron misionin dhe orientimin e saj.
Shpeshher marrja e vendimeve n mnyr t pamatur dhe t pavetdijshme ka pasoja
etike.

Rast pr diskutim
Situata
Nj kompani farmaceutike duhet q t rrit mimet e disa barnave t cilat jan jetike
pr shndetin dhe jetn e nj grupi t caktuar njerzish pr t cilt kto barna jan
t domosdoshme.
Nga njra an kompania argumenton se sht e detyruar t rrit mimet pr shkak:
1. t rritjes s shpenzimeve t prodhimit (kompania ka nevoj q t ket t
ardhura t mjaftueshme t cilat ti garantojn funksionimin normal n treg);
2. t rrezikimit t ekzistencs s saj n kt treg nga konkurrenca (asaj i
nevojiten mjete pr t rritur produktivitetin dhe efektivitetin e saj).
Nga ana tjetr, qndron prgjegjsia sociale dhe detyrimi etik i kompanis q t
prodhoj kt ila t rndsishm pr jetn e njerzve dhe t prodhoj sa m shum
q sht e mundur.

Diskutim
far vendimesh do t kishit marr ju si siprmarrs n kt situat, n mnyr
q edhe kompania t mos dmtohet, edhe etika e kompanis t zbatohet?

190

BAZAT E SIPRMARRJES

8.2. Kuadri ligjor i biznesit

Ligji sht nj sistem rregullash dhe udhzimesh t cilat gjejn zbatim nprmjet
institucioneve sociale pr t qeverisur sjelljen njerzore n t gjitha fushat e
veprimtaris s njeriut. Ai modelon politikn, ekonomin dhe shoqrin n mnyra
t shumta dhe shrben si nj ndrmjets social i marrdhnieve ndrmjet njerzve.
N varsi t fushs ku veprojn, kemi ligje ekonomike, politike, civile, administrative
etj.
Kuadri ligjor i biznesit sht trsia e ligjeve q rregullojn funksionimin e biznesit
n nj vend t caktuar. Pjes e tij jan nene t caktuara t Kodit civil dhe t Kodit
t puns, kodi doganor ligji i sigurimeve shoqrore, legjislacioni tatimor etj., si
dhe nj trsi aktesh ligjore e nnligjore q rrjedhin prej tyre. N themel t ligjit
qndron koncepti i s drejts. M 10 dhjetor t vitit 1948, Asambleja e Prgjithshme
e Kombeve t Bashkuara nxori dhe shpalli Deklaratn e Prgjithshme mbi t Drejtat e
Njeriut. T drejtat e njeriut prshkruajn nj koncept sipas t cilit t gjith njerzve
u takojn q nga lindja t drejtat universale njerzore. Edhe sipas Kodit civil t
Republiks s Shqipris, do person fizik gzon zotsi t plot dhe t barabart
pr t pasur t drejta dhe detyrime civile brenda kufijve t caktuar me ligj. Zotsia
juridike fillon me lindjen gjall t personit dhe mbaron me vdekjen e tij.
Personat juridik jan publik dhe privat. Persona juridik publik jan institucionet
dhe ndrmarrjet shtetrore, q financohen vet ose nga buxheti i shtetit, si dhe
entet e tjera publike t njohura nga ligji si person juridik. Persona juridik privat
jan shoqrit, shoqatat, fondacionet dhe entet e tjera me karakter privat, t cilat
e fitojn personalitetin juridik n mnyrn e caktuar nga ligji. Personi juridik ka
zotsi t fitoj t drejta dhe t marr prsipr detyrime civile q nga asti i krijimit
t tij dhe, kur ligji parashikon se duhet t regjistrohet, q nga asti i regjistrimit.
Personi juridik mund t kryej do veprim juridik t lejuar n ligj, n aktin e krijimit
ose n statut.
E drejta sht dukuri historike e lidhur ngusht me shoqrin njerzore. Studimi
i s drejts sht i varur nga studimi i marrdhnieve shoqrore dhe i faktorve
shoqror q kan pasur ndikim n lindjen e t drejts. Ka disa lloje t s drejts, por
ktu do t ndalemi te e drejta civile, e drejta tregtare, e drejta industriale, e drejta e
pronsis intelektuale etj.
E drejta civile sht deg e s drejts, e cila studion marrdhniet juridiko-civile.
Pra, sht trsi normash juridike dhe civile me t cilat rregullohen marrdhniet
shoqrore me karakter pasuror. Objekti i s drejts civile jan raportet shoqrore
me karakter pasuror, si dhe raportet e tjera shoqrore t cilat fillimisht nuk kan
karakter pasuror, por q n nj situat t fundit edhe ato mund t shprehen n vler
pasurore.

191

Marsela Robo
E drejta tregtare sht deg e s drejts, me rregullat e s cils rregullohet pozita e
shoqrive tregtare, e personave t tjer juridik dhe fizik q paraqiten si subjekte
n veprimet juridike dhe normohen punt juridike ndrmjet subjekteve t s drejts
kombtare. Sipas kuptimit t Kodit civil, tregtari sht personi fizik i cili ushtron
veprimtari ekonomike t pavarur, q krkon nj organizim tregtar t zakonshm.
E drejta tregtare ndahet n t drejtn tregtare statusore dhe kontraktore.
E drejta tregtare statusore rregullon format, pozitn juridike, mnyrn e themelimit
dhe t veprimit t shoqrive tregtare, prgjithsisht t subjekteve ekonomike.
E drejta tregtare kontraktore rregullon punt juridike q kryejn n mnyr t
ndrsjell subjektet e s drejts tregtare si dhe rregullat q prcaktojn radhn e
punve t tyre juridike.
E drejta e biznesit sht deg e veant dhe relativisht e re juridike shkencore,
e cila prfshin dhe trajton shum probleme dhe qasje juridike si jan: bazat s
drejts, e drejta ndrkombtare private, njohurit themelore mbi t drejtn civile
dhe sendore, t drejtn e detyrimeve, t drejtn ekonomike, si dhe t drejtn e puns.
E drejta e biznesit ka si objekt t saj t drejtprdrejt t studimit prmbledhjen e
prkufizimeve institucionale t tregut modern. Ajo sht nj pjes e s drejts civile,
e cila hedh themelet e ekonomis s tregut. Personat fizike dhe juridike, themelimi
dhe regjistrimi i organizatave jofitimprurse, veprimet juridike, pavlefshmria e
tyre, pasojat, mbrojtja e pronsis, detyrimet, dmi kontraktor dhe jashtkontraktor,
kontratat, llojet e tyre etj. trajtohen nga e drejta e biznesit.
E drejta e tatimeve studion parimet dhe normat q lidhen me caktimin dhe zbatimin
e asaj t hyre t s drejts publike q sht tatimi.
Koncepti i tatimit, n kuptimin e tij trsisht formal, sht nj derdhje e
detyrueshme, t ciln enti publik mund tua imponoj subjekteve t caktuara, n
mnyr institucionale, e paracaktuar nga ligji pr realizimin e nj t hyre. Pra, para
s gjithash, tatimi karakterizohet nga tipari formal i detyrueshmris. Kuptimi i
tatimit, si detyr q qndron n kontributin n shpenzimet publike duke u bazuar
n aftsin paguese, sht ende nj prkufizim i prgjithshm pr sa koh q kjo
detyr teknikisht konkretizohet n parashikimin e instituteve t veanta juridike, t
prbra nga rregulla dhe t karakterizuara nga nj qllim i caktuar. Qllimi sht
prfitimi nga ana e shtetit apo e entit publik (shteti, rajoni, provinca, komuna,
Dhoma e Tregtis etj.) e nj shume t caktuar parash, pagimi i t cils i ngarkohet
nj subjekti pasiv, i cili normalisht sht nj privat.
Natyrshm lind pyetja: Si prcaktohet dhe si prfitohet kjo shum?
Legjislacioni n lidhje me detyrimet financiare ndaj shtetit parashikon nj situat
t caktuar ekonomike dhe prcakton raportin mes saj dhe subjektit, i cili m pas
shndrrohet n debitor t asaj shume ndaj entit publik. Ligji i prgjithshm mbi
tatimin, nga njra an, rregullon tatimet dhe dhniet e tjera publike, q jan t
rndsishme pr do njeri e ksisoj edhe pr siprmarrsin, dhe, nga ana tjetr,
zbatimin dhe mbledhjen e tyre. Dhniet publike prcaktohen me vendim t

192

BAZAT E SIPRMARRJES

organit prfaqsues t njsive t vetqeverisjes rajonale dhe t organit t njsive t

vetqeverisjes lokale mbi bazn e ligjit prgjithshm mbi tatimin. Ato prkufizohen
si m posht:
Tatimet: jan dhnie n para dhe t hyrat e bilancit me t cilat mbulohen shpenzimet
publike.
Doganat: jan tatime q paguhen me rastin e importit.
Taksat: jan dhnie n para q paguhen pr veprimin e caktuar ose pr prdorimin
e t mirave publike.
Kontributet: jan dhnie n para q paguhen pr prdorimin e shrbimeve t
caktuara ose pr realizimin e t drejtave (kontributi pr sigurimin e pensionit dhe
sigurimin shndetsor).
Pr sa i prket strukturs s tatimit, karakteristika tipike e tatimit sht se ai prbhet
nga nj element objektiv dhe nga nj element subjektiv: a) elementi objektiv varet nga
nj fakt apo nga disa fakte q shprehin aftsin paguese t nj subjekti (objekt i
detyruar n kuptimin e gjer); b) elementi subjektiv varet nga faktori i dyfisht: nga
njra an subjekti pasiv, me t cilin lidhen elementet objektive, dhe nga ana tjetr
subjekti aktiv, i cili sht enti q e prcakton tatimin.
Nj nga t drejtat themelore t njeriut sht e drejta e pronsis, si p.sh., e drejta
mbi tokn. Por pronsi nuk sht vetm toka. Pronsi mund t jet nj ide, nj
biznes ose nj proces teknologjik, gjithka q zhvillon mendja njerzore. Nga ky
kuptim i pronsis lind edhe e drejta e pronsis intelektuale. Prona intelektuale
sht e lidhur me gjrat q jan krijuar duke prdorur aftsit mendore t njerzve,
duke prfshir edhe shpikjet (vizatimet, skicat), punn letrare dhe artistike etj.
Ka dy kategori t prons intelektuale. Kto jan prona industriale dhe e drejta e
autorit. Markat tregtare, patentat dhe dizenjot industriale jan klasifikuar n baz
t pronsis industriale, ndrkoh q e drejta e autorit mbulon t drejtat e lidhura
me muzikn, punimet letrare, krijimet artistike, filmat etj.
E drejta e pronsis intelektuale ndahet n: a) e drejta e patentave dhe e markave
industriale dhe b) e drejta e autorit.
Objektet e pronsis industriale jan: patentat, modelet e prdorimit, dizenjot
industriale, markat tregtare dhe t shrbimit dhe treguesit gjeografik. Marka sht
nj fjal, simbol, vizatim apo kombinim i fjalve, i frazave, simboleve apo vizatimeve
q identifikojn dhe dallojn burimin e mallrave t nj pale nga ato t nj pale tjetr.
Pronsia industriale mbrohet vetm duke e regjistruar markn tregtare ose objektet
e tjera. Nse nj biznes nuk regjistron produktin apo shrbimin e tij, ather ai nuk
ka asnj t drejt mbi t.
E drejta e autorit sht mbrojtja ligjore e shtrir te titullari i t drejtave n nj
vepr origjinale q ai ka krijuar. Autor i veprs sht do person fizik ose nj grup
personash fizik, me emrin e t cilit/t cilve vepra sht shfaqur pr her t par
n publik, me prjashtim t rastit kur vrtetohet se autorsia i prket nj ose disa
personave fizik, t tjer nga ata q kan emrat n vepr. E drejta e autorit prbhet
nga 2 grupe kryesore t drejtash: t drejtat ekonomike dhe t drejtat morale.

193

Marsela Robo
T drejtat ekonomike jan t drejtat e riprodhimit, transmetimit, performancs
publike, prshtatjes, prkthimit, recitimit n publik, shfaqjes publike, shprndarjes
e kshtu me radh.
T drejtat morale prfshijn t drejtat e autorit pr t kundrshtuar ndonj
shtrembrim, gjymtim apo modifikim/ndryshim tjetr q mund ti bhet veprs
s tij, i cili mund ti dmtoj nderin apo reputacionin. E drejta e autorit zbatohet
te t gjitha veprat origjinale letrare, shkencore dhe artistike. Kto prfshijn librat,
muzikn, skulpturat, pikturat, fotografit, filmat, programet radiotelevizive,
programet kompjuterike.

Pun e pavarur
Shqyrtoni legjislacionin shqiptar mbi t drejtn e autorit n Shqipri:
1. Ligj nr. 9380, dat 28.4.2005, Pr t drejtn e autorit dhe t drejtat e tjera
t lidhura me t.
2. Strategjia pr zbatimin e t drejtave t pronsis intelektuale 2010 2015.
(Dokumentet e msiprme i gjeni n faqen e internetit http://www.zshda.gov.al)

Sillni shembuj konkret t zbatimit (ose jo) t s drejts s autorit n Shqipri

dhe organizoni nj diskutim mbi kt shtje.

194

BAZAT E SIPRMARRJES

8.3. Autoritetet dhe institucionet e biznesit

Veprimtaria e nj siprmarrjeje biznesi
sht e lidhur me autoritete dhe institucione
t ndryshme t cilat mundsojn ecurin
e biznesit. Ktu mund t prmendim
autoritetet sektoriale dhe fiskale, grupet
e interesit, institucionet e shrbimeve,
institucionet financuese dhe mbshtetse,
sigurimet etj.
Autoriteti m i lart mbikqyrs financiar
n vend sht Ministria e Financave.
Drejtorit kryesore t Ministris s Financave jan:
Drejtoria e prgjithshme e thesarit;
Drejtoria e prgjithshme e buxhetit;
Drejtoria e prgjithshme e politikave makroekonomike dhe fiskale;
Drejtoria e prgjithshme e menaxhimit t borxhit publik;
Drejtoria e inspektimit financiar publik;
Drejtoria e administrimit dhe shitjes s pronave publike;
Drejtoria e prgjithshme e financimeve dhe kontraktimeve.
Po ashtu, n varsi t Ministris s Financave jan edhe disa institucione si:
Drejtoria e prgjithshme e doganave. Nj nga misionet kryesore t Dogans
shqiptare sht misioni fiskal, q ka t bj n mbledhjen e taksave
doganore t mallrave q importohen n Republikn e Shqipris. Krahas
ktyre, dogana mbledh nj sr taksash t tjera pr llogari t organeve
tatimore, si; TVSH-n, akcizat, taksat rrugore etj. Vnia n pah n mnyr
objektive e vlers s mallrave t importuar nga dogana shrben si nj e
dhn thelbsore pr organin tatimor n llogaritjen dhe vjeljen e tatimeve.
Drejtoria e prgjithshme e tatimeve (misioni kryesor i saj sht administrimi
i tatimeve dhe taksave n RSH).
Drejtoria e prgjithshme e parandalimit t pastrimit t parave
Instituti i Sigurimeve Shoqrore (sigurimet shoqrore t t punsuarve,
pensionet e pleqris etj.).
Agjencia e trajtimit t kredive.
Autoritet tjetr mbikqyrs financiar sht edhe Autoriteti i Mbikqyrjes
Financiare (AMF), krijuar n vitin 2006, i cili sht nj institucion publik i pavarur

195

Marsela Robo
nga ekzekutivi, prgjegjs pr rregullimin dhe mbikqyrjen e sistemit financiar
jobankar dhe operatorve q ushtrojn aktivitetin e tyre n kt sektor. Autoriteti i
Mbikqyrjes Financiare ka nj rol t rndsishm pr zhvillimin dhe ruajtjen e nj
stabiliteti t qndrueshm financiar pr ekonomin e vendit.
Fusha kryesore e veprimtaris s AMF-s sht rregullimi dhe mbikqyrja:
e aktivitetit t tregut t sigurimeve dhe operatorve t tij;
e aktivitetit t tregut t letrave me vler dhe operatorve t tij;
e aktivitetit t tregut t pensioneve private suplementare dhe operatorve
t tij;
e veprimtarive t tjera financiare jobankare.
Institucion mbikqyrs q ka lidhje me biznesin sht edhe Autoriteti Kombtar
i Ushqimit (AKU) i cili mbulon kontrollet dhe inspektimet, vlersimin dhe
komunikimin e rrezikut pr t gjith fushn e siguris ushqimore.
Nj institucion q ka lidhje me biznesin po ashtu sht edhe Qendra Kombtare
e Licencimit (QKL). QKL-ja sht nj institucion publik qendror n varsi t
Ministris s Ekonomis, Tregtis dhe Energjetiks. Me shrbimin me nj ndales
dhe procedura t shkurtuara, transparente dhe t shpejta, QKL redukton barrierat
administrative ndaj nisms s lir, ul kostot pr bizneset n procesin e licencimit
dhe zvoglon hapsirat pr informalitet, duke prmirsuar ndjeshm klimn pr
biznes n Shqipri.
QKL-ja ofron kto shrbime:
a) trajton procedurat e licencimit, autorizimit, lejeve, ndryshimit dhe
revokimit;
b) mban dhe administron Regjistrin kombtar t licencave e lejeve;
c) siguron qasje t thjesht e t leht t biznesit dhe publikut n informacionin
mbi ligjet dhe rregulloret q administrojn licencat dhe lejet n Shqipri,
si dhe mbi procesin e zbatimit, duke prfshir kriteret, dokumentet e
nevojshme, procesin e shqyrtimit, afatet e vendimmarrjes, tarifat dhe
pagesat;
) informon dhe kshillon krkuesit dhe publikun pr procedurat e licencimit,
autorizimit e lejimit.
N varsi t Ministris s Ekonomis, Tregtis dhe Energjetiks sht gjithashtu
edhe Qendra Kombtare e Regjistrimit (QKR). Nprmjet QKR-s realizohet
brenda nj dite regjistrimi i bizneseve t reja dhe kombinohen n nj procedur t
vetme t gjith hapat e regjistrimit, duke prfshir edhe regjistrimin pr efekt t
taksave.
Disa nga prfitimet m t rndsishme si pr bizneset shqiptare, ashtu edhe pr
investitort e huaj jan:
Proces m i thjesht, m i shpejt dhe me m pak shpenzime pr regjistrimin
e bizneseve t reja.

196

BAZAT E SIPRMARRJES

Regjistrim i njkohshm n administratn e taksave, n sigurimet shoqrore,

n sigurimet shndetsore dhe n Inspektoratin e Puns, nprmjet
prdorimit t nj procedure t vetme aplikimi.
Sportele aplikimi pr regjistrimin e biznesit n mbar Shqiprin, duke i
mundsuar nj biznesi kryerjen e t gjith procedurave t regjistrimit n
nivel t qeveris vendore.
Qasje e lir e publikut n informacionin e Regjistrit tregtar nprmjet
internetit.
Inspektorati Shtetror i Puns (ISHP), n varsi t MPSSHB-s, sht nj
institucion q ka si qllim t siguroj zbatimin e legjislacionit t puns nga subjektet
e biznesit. Ai inspekton bizneset lidhur me procedurat e punsimit, siguracionin e
punonjsve, kushtet teknike t puns, kontratat e puns etj.
Institucionet financuese dhe mbshtetse t biznesit jan bankat, t cilat ofrojn
shrbime t ndryshme financiare pr biznesin.
Biznesi ka lidhje edhe me institucione shrbimi, si p.sh.: Enti Rregullator i Ujit (ERU)
Enti Rregullator i Energjis (ERE), Instituti i Shndetit Publik (ISHP), kompani t
ndryshme t telefonis fikse apo t lvizshme, kompani q sigurojn shrbimin e
internetit etj.

197

Marsela Robo

8.4. Kontratat, llojet dhe prmbajtja e tyre

Kuptimi i kontrats
Kontrata prbn nj nga burimet m t
rndsishme t lidhjes s detyrimeve. Kontrata
sht nj veprim juridik i dyanshm, d.m.th.
sht takimi i shprehjes se vullnetit t dy apo
me shum palve pr t lidhur, rregulluar ose
zgjidhur marrdhniet juridike pasurore.
Sipas nenit 663 t Kodit civil (KC), kontrata
duhet t prmbush kushtet e mposhtme:
a) Plqimi i pals q merr prsipr detyrimin
Plqimi i pals q merr prsipr detyrimin sht aspekti kryesor dhe kushti i par
i domosdoshm pr vlefshmrin e kontrats. Pala duhet t jap plqimin e saj
pr kushtet e kontrats. Kushtet e kontrats ndahen n kushte thelbsore, q jan t
domosdoshme pr lidhjen e kontrats, si mund t jet mimi ose afati n kontrata
t caktuara, ose kushte t zakonshme, q jan ato kushte q ndeshen n kontratat
e veanta dhe pr kt shkak kto kushte parashikohen edhe n ligj me an t
normave dhe dispozitave.
b) Shkaku i ligjshm n t cilin mbshtetet
Q t mund t lidhim nj kontrat krkohet q ajo t mbshtetet n nj shkak t
ligjshm dhe si e prcakton neni 677 i Kodit civil. N nj kontrat shkaku ligjor
sht i paligjshm kur vjen n kundrshtim me ligjin, me rendin publik ose kur
kontrata bhet mjet pr t shmangur zbatimin e nj norme.
c) Objekti q formon lndn e kontrats
Objekti lidhet me sjelljen e subjekteve dhe me veprimet apo mosveprimet q sht
e detyruar t kryej njra nga palt. Objekti i nj kontrate duhet t jet i mundshm,
i ligjshm, i caktuar dhe mund t prcaktohet. Pamundshmria juridike ekziston,
p.sh., kur objekti i kontrats sht prjashtuar nga qarkullimi civil. Objekti sht i
prcaktuar q n fillim, ather kur ai dihet q n momentin e lidhjes s kontrats,
me t gjitha karakteristikat dhe elementet q shrbejn pr ta individualizuar (p.sh.,
lloji, madhsia, sasia etj.). Nga ana tjetr, objekti mund t jet i paprcaktuar q n
fillim kur natyra e kontrats ose rrethanat n t cilat u lidh ajo nuk e mundsonin
caktimin e objektit n astin e lidhjes s kontrats, por ai mund t prcaktohet m
pas (p.sh., kontrata mund t prmbaj edhe kryerjen e veprimeve t caktuara q
mund t kryhen n t ardhmen).

198

BAZAT E SIPRMARRJES

d) Forma e saj e krkuar nga ligji

Kushti i katrt q krkohet pr t krijuar kontrata t vlefshme sht forma e saj
e krkuar nga ligji (p.sh., shitblerja e nj pasurie t paluajtshme krkon nj akt
me shkrim t redaktuar te noteri dhe m pas regjistrimin n zyrn e pasurive t
paluajtshme).
Pr t lidhur nj kontrat, vullneti i palve kontraktuese sht nj nga elementet
thelbsore pr ekzistencn e saj dhe ky element sht shprehje e drejtprdrejt e
parimit t liris s palve. Palt jan t lira t zgjedhin kushtet pr negocimin, kan
lirin t zgjedhin paln me t ciln dshirojn t lidhin kontratn, si dhe lirin e plot
q edhe pasi ta ken lidhur kontratn, me vullnetin e tyre t prbashkt t mund t
ndryshojn apo shuajn trsisht ose pjesrisht kontratn e lidhur rregullisht.

Llojet e kontratave
Jan t shumta kontratat q subjektet juridike i shfrytzojn n jetn e prditshme
ekonomike, ndr t cilat m t shpeshta dhe m t domosdoshme jan:
kontrata mbi shitjen,
kontrata mbi veprn dhe ndrtimin,
kontrata mbi qiran dhe
kontrata mbi huan dhe kredin.

Lidhja e kontrats
Kontrata quhet e lidhur kur palt kan shfaqur n mnyr t ndrsjell vullnetin
e tyre, duke u marr vesh pr t gjitha kushtet thelbsore t saj. Shfaqja e vullnetit
mund t jet e shprehur ose e heshtur. Kontrata konsiderohet e lidhur n momentin
kur personi q ka br propozimin vihet n dijeni t pranimit nga pala tjetr ashtu
sikurse e kishte paraqitur propozimin. Nse propozimi ndryshohet nga njra pal,
kemi nj kundrpropozim, pra mbetemi n faz tratativash.
Propozimi sht deklarata q prmban n vetvete t gjitha elementet thelbsore
t kontrats, q bhet me qllimin pr tu impenjuar, pra pr t marr prsipr
nj detyrim. Nga pikpamja subjektive, shihet deklarimi i vullnetit t pals. Nga
pikpamja objektive, propozimi duhet t jet i plot, t prmbaj t gjitha elementet
thelbsore. Nga pikpamja formale, propozimi duhet t ket formn q ligji
parashikon pr kontratn q do t lidhet.
Propozimi mund t trhiqet prpara se t jet marr miratimi nga pala tjetr.
Trheqja nga nnshkrimi i kontrats ka kuptim vetm kur vjen n dijeni pala q do
t jap miratimin para se ta bj kt. Propozimi sht nj hap para nnshkrimit t
kontrats dhe dallon nga bisedimet paraprake apo nga negociatat q jan shprehje
e qllimit pr tu njohur mbi mundsin pr t marr prsipr detyrime.

199

Marsela Robo
Pranimi sht deklarimi q bn personi t cilit i sht drejtuar propozimi lidhur me
faktin se ai sht dakord me propozimin q po i bhet dhe shpreh vullnetin e tij pr
lidhjen e kontrats s propozuar, sipas kushteve t propozimit.
Nj tjetr shtje me shum rndsi, q ka t bj me lidhjen e kontrats, i referohet
astit t lidhjes s saj. asti i lidhjes s kontrats midis palve t pranishme, kur
nuk sht prcaktuar afat, sht momenti kur pranuesi deklaron aty pr aty se
pranon propozimin pr lidhjen e kontrats q i bn propozuesi. Nse personat
nuk jan t pranishm, kontrata do t konsiderohet e lidhur n astin q pranimi i
arrin propozuesit. Vendi i lidhjes s kontrats sht vendi ku propozuesi ka marr
pranimin e pals tjetr.
Interpretimi i kontrats
Interpretimi i kontrats bhet gjithmon n krkim t qllimit t prbashkt dhe t
vrtet t palve. Nse klauzolat e kontrats mund t interpretohen edhe ndryshe, si
rregull do t interpretohen sipas praktiks s vendit ku sht prfunduar kontrata. N
kontratat e standardizuara apo ato kontrata q lidhen duke nnshkruar formular,
kontrata do t interpretohet n favor t pals q e ka nnshkruar formularin, si
rregull n favor t pals m t dobt.
Efektet e kontrats
Kontrata ka forcn e ligjit ndrmjet palve. Si rregull, kontrata nuk i shtrin efektet
karshi personave t tret, prve disa rasteve t parashikuara n ligj, si sht
kontrata n dobi t personit t tret (p.sh., hapja e nj llogarie bankare nga ana e
prindit n favor t fmijs) dhe kontrata e premtimit pr kryerjen e nj detyrimi
(p.sh., kur X-i merr prsipr karshi Z- se Y-i do t kryej nj veprimtari n favor t
Z-s).
Heqja dor nga kontrata
Pala kontraktuese mund t heq dor nga kontrata brenda 7 ditve nga prfundimi
i saj, pa treguar arsyet, kur kontrata sht prfunduar n vendin e puns ose t
banimit t njrs pal, gjat nj ekskursioni t organizuar n nj mjedis publik
ose n kushte t tilla q nuk i korrespondojn nj situate normale bisedimesh;
n kontratn q ka pr objekt dhnien e nj kredie pr t bler nj send konsumi,
shitsi duhet t njoftoj me shkrim blersin pr t drejtn e heqjes dor nga kontrata
e lidhur n kushtet e msiprme, prndryshe afati i heqjes dor sht nj vit. Nse
e drejta pr tu trhequr nga kontrata i njihet vetm njrs nga palt (sipas nenit
672), pala e legjitimuar ka t drejt t largohet nga kontrata pr sa koh nuk ka
filluar ekzekutimi i saj. N kontratat me ekzekutim t vazhdueshm, trheqja nga
kontrata ka kuptim vetm pr prmbushjet ende t pakryera ose q jan n kryerje
e sipr. Si rregull, trheqja nga kontrata shoqrohet me pagimin e nj kompensimi
pr trheqjen.
Zgjidhja e kontrats
Kur flasim pr zgjidhjen e kontrats, i referohemi atyre kontratave q jan te
lidhura n mnyr t rregullt dhe q plotsojn kushtet pr tu quajtur t tilla.

200

BAZAT E SIPRMARRJES

Sipas nenit 698 t Kodit civil, n kontratat me detyrime t ndrsjella, kur njra nga
palt kontraktuese nuk prmbush detyrimit e veta, pala tjetr kontraktuese, sipas
rastit, mund t krkoj prmbushjen e detyrimit ose zgjidhjen e kontrats, prve
dmshprblimit t dmit. Zgjidhja e kontrats ka efekt prapaveprues midis palve
(kthim n gjendjen e mparshme), prve kontrata me ekzekutim t vazhdueshm.
Zgjidhja e kontrats, qoft edhe me marrveshje midis palve, nuk prek te drejtat
e fituara nga t trett, me prjashtim t efekteve t regjistrimit t krkess pr
zgjidhjen e kontrats.

T diskutojm
Lexoni me vmendje bashkbisedimin e mposhtm:
Albi: Mua m plqen televizori juaj.
Genci: Faleminderit. Iliri m ofroi 200 pr kt televizor javn e kaluar.
Albi: mimi duket i arsyeshm. Pr mendimin tim duhet ta shisni televizorin.
Genci: Un nuk e shes m pak se 300 .
Albi: Un do t t jap 250 .
Genci: sht i yti me 260 .
Albi: U tha, u b!
A sht ky bashkbisedim nj kontrat? A ka nj ofrues? A ka nj pranim?
A ka shqyrtim krkese?
Diskutoni n klas.

201

Marsela Robo

Prsritje pr temn 8
Si t formuloni nj kontrat shrbimesh
Si drejtues i nj biznesi, ju mund t keni nevoj t merrni shrbime nga t trett. Sot,
gjithnj e m shum, bizneset marrin shrbime nga t trett, duke ulur n kt mnyr
kostot e biznesit, pasi kompani t specializuar e ofrojn shrbimin me nj cilsi m
t lart dhe kosto m t ult sesa do ta realizonit ju vet me punonjsit tuaj. elsi
i suksesit t nj siprmarrjeje shrbimesh sht formulimi i nj kontrate shrbimi
me klauzolat e duhura. M posht do t gjeni disa udhzime pr formulimin e nj
kontrate t till.
1. Si fillim, identifikoni paln q do t ofroj shrbimin. Prfshini adresat e dy ose
m shum palve pr efekt korrespondence.
2. Identifikoni n mnyr specifike detyrat q do duhet t prmbush furnizuesi
i shrbimeve. Nse shrbimi krkon specifikime t detajuara, i detajoni n nj
aneks t cilin ia bashkngjisni kontrats.
3. Prcaktoni n kontrat kohn kur ajo hyn n fuqi si dhe kohn deri kur sht e
vlefshme.
4. Prcaktoni mnyrn e prfundimit t kontrats. P.sh., prfshini termin sipas t
cilit kontrata quhet e prfunduar pas 30 ditve nga njoftimi me shkrim i njrs
pal.
5. Prcaktoni ligjin e zbatueshm si dhe gjykatn kompetente t zgjidhjes s
mosmarrveshjeve.

Forma e prgjithshme e kontrats

1. Blers dhe shits___________________
2. Prshkrimi i prons. Prona e shitur dhe e shprndar nga kjo kontrat sht prshkruar
si m posht:
Malli ________________________________
Nr. i seris
________________________________
Prshkrimi
________________________________
Viti i prodhimit ________________________________
3. mimi _____________ (blersi sht dakord t paguaj) _____________ (shitsi)
shuma e _________________ pr artikullin e prshkruar n paragrafin 2.
4. Garancia pr personin. Shitsit garantojn se ai ose ajo sht pronari i ligjshm dhe
prgjigjet pr t gjitha pretendimet e blersit; q ai/ajo kan t drejt ta shesin kt
pron dhe se ai/ajo garantojn dhe do t mbrojn titullin n gjykat, n qoft se sht
e nevojshme kundrejt pretendimeve t ndonj personi.
5. Garanci mekanike. Kjo pasuri sht shitur n kushte t hamendsuara sikur shitsi
nuk merr garanci pr kushtet e ksaj pasurie.

202

BAZAT E SIPRMARRJES

Veprimtari n grup

Msuesi:

I krkon klass t formoj grupe t vogla me rreth 8 persona, pr t

punuar mbi idet e vendimmarrjes etike. Ofrojuni atyre informacion
rreth biznesit pr prdorim n aktivitet. Ky mund t jet nj biznes
vendas, nj ide biznesi, e juaja ose e tyre, apo nj shembull plan
biznesi q ata kan punuar n klas. Krkojini do grupi q t bj si
m posht.

Nxnsit:
1. Identifikoni problemet q siprmarrsit mund t hasin n kryerjen e
biznesit n mnyr etike.
2. Zhvilloni kodin e etiks me 10-t pika pr biznesin.
3. Diskutoni rregulloret dhe procedurat e duhura pr kt biznes q do t
mbshtesnin kodin e etiks.
4. Listoni sa m shum probleme etike q mund t prballen punonjsit
gjat dits s zakonshme t puns. Diskutoni zgjidhjet e mundshme pr
problemet. Konsideroni se si procedurat mund t ndihmojn punonjsit t
marrin vendimet m t mira.
5. Antart e grupit duhet t luajn rolet e procesit t prballjes me klientin,
pr shtje etike, me furnitorin, konkurruesin dhe me djalin e pronarit.
Diskutoni rezultatet e ushtrimit t luajtjes s rolit. Nse sht e nevojshme
mund t dshironi t modifikoni kodin e etiks ksaj radhe.
6. do grup duhet t prezantoj kodin e tij t etiks n klas dhe t diskutoj
rezultatet kryesore t diskutimeve t tyre.

203

Marsela Robo

Ushtrime
Lexoni me kujdes situatat e mposhtme dhe diskutoni pr seciln prej tyre duke
iu prgjigjur pyetjes: Si do t vepronit ju n nj situat t till duke respektuar
rregullat e etiks n biznes?

Dhurat pr fest
Nj furnizues, me rastin e Krishtlindjes, drgon nj shport me ushqime t shtrenjta
n shtpin tuaj. Shporta shoqrohet me nj pusull ku shkruhet: Urojm q ju dhe
familja tuaj ti shijoni kto t mira. far veprimi do t ndrmerrni ju?

Referenca
Nj klient i ardhshm, shum i rndsishm pr biznesin tuaj, ju pyet n lidhje me
reputacionin e nj biznesi tjetr q sht konkurrenti juaj. Ju e dini q nj nga klientt
tuaj ka pasur nj prvoj shum t keqe me kt konkurrent. far informacioni do
t ndani me klientin e ardhshm? Si do ti prgjigjeni pyetjes s tij pa shkelur etikn?

Konflikti i interesit
Si menaxher i nj departamenti q jeni, ju krkohet t organizoni nj fest zyrtare
n kompanin ku punoni. Buxheti pr ushqimin q ju sht dhn pr kt rast
sht 200 000 lek. Nj miku juaj sapo ka filluar nj biznes n fushn e hoteleris. Ai
ju propozon q tju ofroj shrbimin e tij katering pr kt rast. Meqense sht n
hapat e par t biznesit, ai ju propozon nj kosto m t ult si edhe artikuj shtes pa
pages. Si do t vepronit ju?

Konkurrenca
Ju jeni n nj betej kok me kok me konkurrentin tuaj. Nj nga bashkpuntort
ju afrohet. Ai i sht bashkuar s fundi kompanis suaj pasi ka punuar pr
konkurrentin tuaj pr disa vjet. Ai ju thot: Kam mbajtur shnime pr t gjitha
ofertat e konkurrentit, nga t cilat mund merrni t dhna t rndsishme. Ata
prdorin disa standarde t qarta kostoje. Dshironi q tju sjell nesr shnimet e
mia (n zyrn tuaj) pr t par se si mund t prfitojm? Si do ti prgjigjeni ju?

Mirnjohja
Ju punoni n nj firm ngarkim shkarkimi. Nj klienti juaj ka nj ngarkes shum
delikate, me prmasa dhe pesh t madhe, pr t ngarkuar dhe ju drejtohet juve.
Klienti ka paguar pr shrbimin dhe ka marr edhe faturn nga ju. Ai sht i
pranishm gjat gjith operacionit t ngarkimit. Punonjsit tuaj bjn nj manovr
shum t ndrlikuar pr transferimin e ngarkess n rimorkio. Kur operacioni
prfundon me sukses, klienti, i ngazllyer, nxjerr nga xhepi dhe ju ofron nj shum
t madhe parash. far do t bni?

204

Tema
LEGJISLACIONI
I PUNS

shtjet
9.1. Legjislacioni i puns dhe rndsia e tij
9.2. T drejtat dhe detyrimet n Kodin e puns
9.3. Aplikimi pr pun dhe fillimi i
marrdhnieve t puns
9.4. Kontrata e punsimit
9.5. Prfundimi i marrdhnieve t puns

Objektivat
N prfundim t ksaj teme do t jeni t aft:

T prshkruani legjislacionin e puns dhe rndsin e tij.

T shpjegoni t drejtat e njeriut dhe detyrimet sipas kodit t puns.
T plotsoni sakt formulart e aplikimit pr pun.
T tregoni rregullat e komunikimit zyrtar n nj intervist pune.
T plotsoni nj kontrat punsimi.
T prshkruani procesin e prfundimit t marrdhnieve t puns.

205

Marsela Robo

9.1. Legjislacioni i puns dhe rndsia e tij

Nj nga t drejtat themelore t njeriut sht e drejta e
puns. Objekt i t drejts s puns jan marrdhniet
e varura t puns. E drejta e puns prcaktohet si e
drejt q rregullon dhe administron marrdhniet
q lindin nga kryerja e nj pune t varur, pra kryerja
e nj pune pr llogari t tjetrit. N Republikn e
Shqipris e drejta e puns prcaktohet si trsia e
normave juridike q, n kushtet e shoqris son
demokratike, rregullon marrdhniet e varura t
puns. Sipas legjislacionit ton, e drejta e puns, si
deg e s drejts, rregullon marrdhniet e puns n
t cilat punmarrsi merr prsipr t ofroj punn
ose shrbimin e tij n kuadr t organizimit dhe t
urdhrave t nj personi tjetr t quajtur pundhns,
i cili merr prsipr t paguaj nj shprblim.
N Republikn e Shqipris (RSH), t drejtat dhe detyrimet lidhur me marrdhnien
e puns rregullohen n mnyr prparsie nga burimet e mposhtme:
a) Kushtetuta e Shqipris
b) Konventat ndrkombtare t ratifikuara nga RSH-ja
c) Kodi i puns dhe aktet e tij nnligjore
d) Kontrata kolektive e puns
e) Kontrata individuale e puns
f) Rregullorja e brendshme
g) Zakonet lokale dhe profesionale.
E drejta e puns prcakton lindjen, ndryshimin, shuarjen e marrdhnieve t
puns t punmarrsve, sanksionon kohn e puns e t pushimit t tyre, sistemet
e shprblimit t puns (pagat), prcakton masat e detyrueshme t puns, rregullat
e prgjegjsis disiplinore dhe pasurore t punmarrsit pr shprblimin e dmit
gjat marrdhnieve t puns, mnyrn e zgjidhjes s mosmarrveshjeve t puns
etj.
T drejtat dhe detyrimet ndrmjet pundhnsit dhe punmarrsit si n sektorin privat,
ashtu edhe n at publik i rregullon legjislacioni i puns.
Hartimi i ligjit t puns u b, nga njra an, pr shkak t krkesave t puntorve
pr kushte m t mira pune dhe pr t drejtn pr tu organizuar (ose jo) n nj
organizat puntorsh, dhe, nga ana tjetr, pr shkak t krkesave t pundhnsve
pr t kufizuar kompetencat e organizatave t puntorve dhe pr t mbajtur

206

BAZAT E SIPRMARRJES

kostot e puns t ulta. Ekzistenca e tij shtrihet q nga rnia e feudalizmit e deri
m sot, duke prbr thelbin e marrdhnieve moderne ekonomike. Ai rregullon
marrdhniet midis pundhnsve dhe punmarrsve.
Pundhns quhen t gjith personat fizik e juridik q punsojn persona t tjer me ose
pa kontrat. Pundhnsi punson n mnyr t drejtprdrejt punmarrsin dhe,
pr ta br kt, ai mund t prdor shrbimet e zyrave shtetrore t punsimit ose
t agjencive private t punsimit.
Punmarrs quhet personi fizik i cili punsohet nga pundhnsi. Punmarrsi sht
i punsuar nga pundhnsi pr t ofruar shrbimet e tij mbi baza t rregullta n
shkmbim t nj kompensimi. Ndrmjet pundhnsve dhe punmarrsve lindin
ato q quhen marrdhniet e puns. Si pundhnsi, ashtu edhe punmarrsi kan
secili t drejtat dhe detyrimet e tyre dhe luftojn pr t mbrojtur interesat e tyre.
Pundhnsit i tremben rritjes s shpenzimeve pr shkak t krkesave t puntorve
t organizuar pr t fituar paga m t larta ose nga zbatimi i ligjeve, t tilla si ligji i
sigurimeve shndetsore dhe shoqrore; ata gjithashtu mund t ken kufizime n
lirin e tyre pr t zgjedhur vet k do t punsojn apo jo. Gjithashtu, organizatat
e puntorve, t tilla si sindikatat, mund t kaprcejn konfliktet thjesht industriale
pr t fituar pushtet politik. Ligji i puns n do koh sht nj, pra sht njkohsisht
edhe produkt, edhe komponent i lufts ndrmjet interesave t ndryshme n shoqri.
Karakteristika themelore e ligjit t puns n pothuajse do vend sht q t drejtat
dhe detyrimet e puntorit dhe t pundhnsit me njri-tjetrit jan t ndrmjetsuara
prmes kontrats s puns ndrmjet dy palve: pundhnsve dhe punmarrsve
Shum nga termat dhe kushtet e kontrats jan t nnkuptuara nga legjislacioni
ose nga ligji i zakonshm, n mnyr t till q t kufizojn lirin e njerzve pr t
rn dakord pr disa gjra dhe t lehtsoj mbrojtjen e punonjsit n nj treg pune
gjithmon e m t paqndrueshm.
Kodi i puns i RSH-s ka 18 kapituj dhe 205 nene. N t trajtohen t drejtat themelore
t punonjsve, si jan: ndalimi i puns s detyruar, ndalimi i diskriminimit dhe
liria sindikale e bisedimet kolektive. Pjes e rndsishme e Kodit t puns jan edhe:
krijimi i raporteve individuale t puns nprmjet kontrats s puns; detyrimet e
punmarrsit; detyrime t prgjithshme t pundhnsit; kohzgjatja e puns dhe
e pushimeve; mbrojtja e veant pr t miturit dhe grat; paga; t drejtat e shpiksit
dhe autorit punmarrs; prfundimi i marrdhnies s puns; kontrata kolektive e
puns; organizatat sindikale; konfliktet kolektive; administrata e puns.

Pun e pavarur
Veoni nenet e nj kapitulli (kreu) t caktuar t Kodit t puns s RSH-s dhe
diskutoni n klas pr prmbajtjen e tyre.

207

Marsela Robo

9.2. T drejtat dhe detyrimet n Kodin e puns

Kodi i puns prmban t drejtat dhe detyrimet e pundhnsit dhe t punmarrsit.
Disa t drejta themelore t parashikuara n Kodin e puns jan:
Ndalimi i puns s detyruar: 1. Ndalohet puna e detyruar n t gjitha format e
saj. 2. Me pun t detyruar ose t detyrueshme kuptohet do pun ose shrbim
q i krkohet individit kundr
vullnetit t tij, duke e krcnuar
me nj dnim t fardoshm.
Ndalohet prdorimi i puns s
detyruar si: a) mas shtrnguese
ose sanksion ndaj personave
q kan ose q shprehin bindje
n kundrshtim me rendin
politik, ekonomik, shoqror n
fuqi; b) metod mobilizimi ose
prdorimi t fuqis puntore pr
qllime t zhvillimit ekonomik;
c) mas pr disiplinn n pun; d) dnim pr pjesmarrje n grev; e) mas
diskriminimi racial, shoqror, kombtar ose fetar.
Ndalimi i diskriminimit: 1. Ndalohet dolloj diskriminimi n fushn e marrjes n
pun dhe t profesionit. 2. Me diskriminim kuptohet do dallim, prjashtim ose
paraplqim q bazohet n rac, ngjyr, seks, mosh, fe, bindje politike, kombsi,
origjin shoqrore, lidhje familjare, t meta fizike ose mendore q cenon t drejtn
e individit pr t qen i barabart n punsim dhe trajtim. Dallimet, prjashtimet
ose paraplqimet q krkohen pr nj vend pune t caktuar nuk konsiderohen si
diskriminime. Masat e veanta mbrojtse pr punmarrsit t parashikuara nga ky
Kod me VKM ose me kontrata kolektive nuk quhen si diskriminime.
Liria sindikale dhe bisedimet
kolektive: 1. Liria sindikale
mbrohet me ligj. 2. Askush nuk
ka t drejt: a) t kushtzoj
punsimin e punmarrsit nse
ai sht ose jo, ose pushon s
qeni antar i nj sindikate t
krijuar n baz t ligjit; b) t
pushoj ose t cenoj t drejtn
e punmarrsit pr shkak
t antarsimit ose jo n nj

208

BAZAT E SIPRMARRJES

sindikat t krijuar n baz t ligjit ose t pjesmarrjes n veprimtari sindikale, duke

respektuar legjislacionin n fuqi.
Kreu VI i Kodit t puns parashikon detyrimet e punmarrsit. Punmarrsi kryen
personalisht punn e ngarkuar, me prjashtim t rasteve kur me marrveshje
parashikohet e kundrta. Ai nuk sht i detyruar ti siguroj pundhnsit
nj zvendsues kur shkputet nga puna pr nj koh t caktuar, n zbatim t
dispozitave t ktij Kodi. Punmarrsi zvendsohet ose ndihmohet nga nj i tret,
me plqimin e shprehur ose n heshtje t pundhnsit. N kt rast zvendsuesi
ose ndihmsi quhet punmarrs i pundhnsit.
Detyrimet e punmarrsit sipas Kodit t puns jan:
Detyrimi i bindjes: Punmarrsi respekton udhzimet e prgjithshme dhe t veanta
t pundhnsit.
Detyrimi i kujdesit n pun: Punmarrsi kryen sipas rregullave t caktuara punn
q i ngarkohet dhe pr kryerjen e puns duhet t prdor sipas rregullave t
caktuara mjetet e puns, aparaturat, mjetet e pundhnsit dhe pajisjet e vna n
dispozicion t tij.
Detyrimi i dhnies llogari dhe i kthimit: 1. Punmarrsi i jep llogari pundhnsit
pr gjithka t prfituar n emr t pundhnsit gjat ushtrimit t veprimtaris
s tij brenda kontrats, veanrisht pr shumat n para. 2. Punmarrsi i kthen
menjher pundhnsit gjithka t marr, me prjashtim t bakshisheve dhe
dhuratave vetjake pr t. 3. Punmarrsi i kthen pundhnsit menjher edhe
gjithka t prodhuar nga veprimtaria e tij n baz t kontrats.
Detyrimi i besnikris: 1. Punmarrsi ruan me besnikri interesat e ligjshm t
pundhnsit. 2. Punmarrsi ndihmon, brenda mundsive t tij, punmarrsit
e tjer ose pundhnsin n rast fatkeqsie ose rreziku. 3. Gjat vlefshmris s
kontrats, punmarrsi nuk duhet t kryej asnj pun t paguar nga t trett, e cila
dmton pundhnsin ose i bn konkurrenc atij. 4. Gjat vlefshmris s kontrats
dhe pas mbarimit t saj, punmarrsi duhet t ruaj faktet e destinuara t mbeten
sekret, si: sekreti i fabrikimit dhe i veprimtaris q ai ka pasur dijeni kur ka qen
n shrbim t pundhnsit. 5. Punmarrsi ka t drejt t denoncoj n organet
kompetente veprat penale, shkeljet e legjislacionit t puns ose t kontrats pr t
cilat ai ka dijeni.
Prgjegjsia e punmarrsit: 1. Punmarrsi prgjigjet ndaj pundhnsit pr
dmin q i shkakton kur shkel me dashje ose nga pakujdesia detyrimet e vendosura
me kontrat. 2. Shkalla e prgjegjsis s punmarrsit pr shprblimin e dmit
varet nga njohurit teknike t nevojshme pr t kryer punn e caktuar, duke pasur
parasysh aftsit dhe cilsit e punmarrsit q pundhnsi i njihte ose duhej ti
kishte njohur. Dmi q sht rezultat i kryerjes s puns, pr kto raste, prballohet
nga pundhnsi. 3. Dmi prfshin dmin real dhe fitimin e munguar. 4. Gjykata
mund t shkarkoj plotsisht ose pjesrisht punmarrsin nga detyrimi pr
shprblimin e dmit kur:

209

Marsela Robo
-
-
-

punmarrsi ka vepruar me pakujdesi t leht;

pundhnsi bn t njjtin gabim n organizimin ose kontrollin e puns;
detyrimi pr t zhdmtuar plotsisht dmin shpesh t prballueshm,
duke pasur parasysh burimet e t ardhurave t punmarrsit.

Ndalimi i konkurrencs pas prfundimit t marrdhnieve t puns (kushtet,

kufizime, prfundimi i ndalimit, sanksione)
N kreun VII t Kodit t puns trajtohen detyrimet e prgjithshme t pundhnsit.
Pundhnsi respekton dhe mbron n raportet e puns personalitetin e punmarrsit.
Detyrimet e pundhnsit sipas kodit t puns jan:
Mbrojtja e personalitetit: 1. Pundhnsi respekton dhe mbron n raportet e puns
personalitetin e punmarrsit. 2. Ai duhet t parandaloj do qndrim q cenon
dinjitetin e punmarrsit. 3. Pundhnsi ndalohet t kryej do veprim q prbn
shqetsim seksual karshi punmarrsit dhe nuk lejon kryerjen e veprimeve t tilla
nga punmarrsit e tjer.
Detyrimi: Pundhnsi, gjat marrdhnieve t puns, nuk duhet t mbledh
informata lidhur me punmarrsit, prve rasteve kur kto informata lidhen me
aftsit profesionale t punmarrsve ose jan t nevojshme pr zbatimin e kontrats.
Kontrolli i sendeve vetjake: 1. Punmarrsi dhe sendet e tij vetjake nuk bhen objekt
i kontrollit, me prjashtim t rasteve kur duhet t mbrohet pasuria e pundhnsit,
punmarrsve t personit juridik ose personave t tret nga nj cenim i paligjshm. 2.
Kontrolli kryhet gjat kohs s puns nga pundhnsi ose nj person i caktuar prej
tij. Personi q kontrollon dhe personi q kontrollohet duhet t jen t s njjts gjini.
3. Kontrolli kryhet gjat kohs s puns n prani t nj punmarrsi t ndrmarrjes.
Certifikata e puns: 1. Punmarrsi i krkon pundhnsit n do koh nj certifikat
mbi natyrn dhe kohzgjatjen e puns, cilsin e saj dhe sjelljen e tij. 2. Me krkesn
e shprehur t punmarrsit, certifikata prmban t dhna vetm mbi natyrn dhe
kohzgjatjen e marrdhnieve t puns. 3. Pundhnsi nuk ka t drejt tu jap t
tretve informacione pr punmarrsit e tij, me prjashtim t rasteve t parashikuara
n ligj ose me plqimin e punmarrsit.
Regjistri: 1. Pundhnsi mban regjistrin e punmarrsve t punsuar n
ndrmarrje. 2. Prmbajtja e regjistrit caktohet nga dispozitat e ktij Kodi dhe me
vendim t Kshillit t Ministrave (VKM).
Masa disiplinore: Masa disiplinore parashikohen vetm n kontratn kolektive.
Vnia n dispozicion e kodit: Pundhnsi duhet t vr n dispozicion t
punmarrsve n do ndrmarrje nj kopje t Kodit t puns.
Pundhnsi sht prgjegjs pr sigurimin dhe mbrojtjen e shndetit t punmarrsit.
Ai duhet t prcaktoj qart rregullat e sigurimit teknik pr t parandaluar aksidentet
dhe smundjet profesionale. Pundhnsi detyrohet t kujdeset pr higjienn e
vendeve t puns. Pundhnsi, pasi konsultohet me punmarrsit, duhet t marr
masat e nevojshme mbrojtse kundr rreziqeve t veanta q paraqesin substancat

210

BAZAT E SIPRMARRJES

dhe agjentt helmues, makinat, transporti i peshave t rnda, ndotja e ajrit, zhurmat
dhe dridhjet, si dhe rreziqeve n disa deg t ekonomis, si: ndrtim, xhenio civile,
miniera dhe industri kimike. Ai (pundhnsi) duhet t informoj punmarrsit mbi
rreziqet q lidhen me punn dhe duhet ti kualifikoj punmarrsit pr respektimin
e krkesave n fushn e shndetit, sigurimit dhe higjiens.
N Kod parashikohen gjithashtu edhe detyrimet e punmarrsit lidhur me: vendin
e puns (rregullimi i vendit t puns, qndrueshmria dhe pastrtia, riparimet);
mjedisin e puns (ajri, zhurma dhe dridhjet); makinerit e rrezikshme (mbrojtja
e prgjithshme, mirmbajtja, tregtia e makinave); kushtet e puns dhe ngarkesat;
lvizjet dhe rniet (kalimet, daljet, skelat, pasarelat, shkallt, govatat, gropat me uj,
rezervuart, parandalimi nga rrshqitjet, ndriimi); zjarret dhe shprthimet (avuj
q mund t marrin flak, mjetet fikse, instruksione pr punmarrsit, mbrojtja
kundr kushteve atmosferike, pajisje individuale); pijet, ngrnien; gardrobn dhe
instalimet sanitare (sendet vetjake, instalimet sanitare, banimi, strehimi, ndihma e
shpejt).

T diskutojm
Bazuar n nenet e Kodit t puns s RSH-s, prcaktoni detyrimet tuaja si
pundhns i supozuar i nj biznesi n profilin tuaj profesional, lidhur me kushtet
konkrete t puns q ju si pundhns duhet t plotsoni pr punmarrsit tuaj.
Zhvilloni nj diskutim n klas pr kt shtje.

211

Marsela Robo

9.3. Kontrata e punsimit

Kontrata e punsimit sht nj marrveshje
ndrmjet pundhnsve e punmarrsve, q
rregullon marrdhniet juridike t puns, si dhe
t drejtat e detyrimet e secils pal q rregullohen
nga kto marrdhnie. Kontrata e puns sht,
pra, marrveshja ndrmjet pundhnsit dhe
punmarrsit, ku ky i fundit merr prsipr t
ofroj shrbimet e tij pr nj koh t caktuar
ose t pacaktuar, ndrsa pundhnsi merr
prsipr t paguaj shprblimin. Kontrata e
puns mund t lidhet dhe t ndryshohet me
goj ose me shkrim. Ajo mund t ndryshohet
vetm n marrveshje ndrmjet palve.
Kontrata e puns, e lidhur me shkrim, duhet t prmbaj:
1.

identitetin e palve,

2.

vendin e puns,

3.

prshkrimin e prgjithshm t puns,

4.

datn e fillimit t puns,

5.

kohzgjatjen kur palt lidhin kontrat me afat t caktuar,

6.

kohzgjatjen e pushimeve t paguara,

7.

afatin e njoftimit pr zgjidhjen e kontrats,

8.

elementet prbrse t pags dhe datn e dhnies s saj,

9.

kohn normale javore t puns,

10. kontratn kolektive n fuqi.

Kur kontrata lidhet me goj, pundhnsi sht i detyruar q brenda 30 ditve nga
data e lidhjes s kontrats, t hartoj me shkrim dokumentin prkats, t nnshkruar
prej tij dhe punmarrsit.
Kontratat e puns jan disa llojesh:
kontrata pune pr nj kohzgjatje t pacaktuar,
kontrata pune pr nj kohzgjatje t caktuar,
kontrat pun q lidhet pr kohzgjatjen e nevojshme pr kryerjen e nj
pune t caktuar,

212

BAZAT E SIPRMARRJES

kontrat pune me prov,

kontrat pune me koh t pjesshme,
kontrat grupi,
kontrata e msimit t profesionit,
kontrata e puns n shtpi,
kontrata e puns e agjentit tregtar.
Kontratat e puns mund t jen individuale ose kolektive. Kushtet e kontrats
individuale t puns ndahen n kushte subjektive dhe objektive. Kushtet subjektive
kan lidhje me faktin q, pr t lidhur nj kontrat t vlefshme, subjektet e ksaj
kontrate duhet t ken zotsi pr t vepruar.
Si kushte objektive t kontrats s puns kuptohen:
a) Marrveshja midis palve: kontrata e puns quhet e lidhur n astin n t
cilin palt arrijn n nj marrveshje ndrmjet tyre, d.m.th. ai q ka br
propozimin merr dhe plqimin e pals tjetr.
b) Shkaku i kontrats: sht qllimi pr t ciln bhet shprehja e vullnetit n
kontrat dhe qndron n dyansin shrbim-shprblim. Ky shkak duhet t
jet gjithmon i ligjshm.
c) Objekti: sht shrbimi personal i puns, d.m.th. ato energji pune ose intelektuale
q punmarrsi sht i detyruar t prmbush kundrejt shprblimit. Objekti
mund t jet: 1. i mundshm, 2. i ligjshm, 3. i prcaktueshm ose q mund t
prcaktohet.
Kontrata mund t prfundohet ose t ndryshohet
me goj ose me shkrim. Me shkrim duhet t
prmbaj identitetin e palve, vendin e puns,
prshkrimin e prgjithshm t puns, datn e
fillimit t puns, kohzgjatjen kur palt lidhin
kontrat me afate t caktuara, kohzgjatjen
e pushimeve t paguara, afatin e njoftimit t
zgjidhjes s kontrats, elementet prbrse t
pals dhe datn e dhnies s saj, kohn normale
javore t puns, sipas rastit dhe marrveshje
kolektive t puns s zbatueshme.
Kur pundhnsi lidh nj kontrat me nj grup
punmarrsish si trsi (kontrata e grupit), ai
lidhet n mnyr kontraktuese me secilin antar
t grupit. Kontrata kolektive prmban dispozita
mbi kushtet e punsimit, lidhjen, prmbajtjen
dhe prfundimin e kontratave individuale t puns, formimin profesional, si dhe
mbi marrdhniet midis palve kontraktuese. Kontrata kolektive mund t prmbaj

213

Marsela Robo
dispozita q vendosin pundhnsit dhe punmarrsit n raporte t detyrueshme,
t krijuara nga palt me marrveshje kolektive ndaj personave juridik. Kontrata
kolektive nuk mund t prmbaj dispozita m pak t favorshme pr punmarrsit se
ato t ligjeve dhe akteve nnligjore n fuqi, me prjashtim t rasteve t parashikuara
shprehimisht n ligj.
Kontrata kolektive e puns
lidhet nga nj ose disa
pundhns ose organizata
pundhnsish nga njra
an dhe nj ose disa
sindikata nga ana tjetr.
Pr sa i prket forms,
kontrata kolektive sht e
vlefshme vetm n form
t shkruar. Ajo duhet t
nnshkruhet nga t gjitha
palt. Kur nj pal sht nj
organizat, prfaqsuesit e
ksaj t fundit caktohen
n prputhje me statutin.
Kontrata kolektive mund t
zgjidhet ose t ndryshohet
vetm me shkrim; ajo sht e vlefshme edhe kur bhet n formn e nj vendimi me
shkrim t dhn nga zyra e pajtimit, e caktuar me marrveshje nga palt. Gjykata
sht kompetente pr t zgjidhur do mosmarrveshje individuale ose kolektive
lidhur me zbatimin e kontrats kolektive.

USHTRIME
Lexoni me kujdes kontratn individuale t puns t dhn m posht dhe
diskutoni nse ajo sht hartuar n prputhje me Kodin e puns dhe legjislacionin
shqiptar. Pasi t jeni bindur se kushtet e kontrats jan t prshtatshme pr ju,
plotsojeni at.

214

BAZAT E SIPRMARRJES
SHRSF XYZ shpk

KONTRAT INDIVIDUALE PUNE

Kjo kontrat pune individuale lidhet sot m dat ___/___/________ midis palve:
PUNDHNSI: Shoqria XYZ SECURITY shpk, e regjistruar me nr. 25493 (i ndryshuar), dat
21.03.2001, me seli n rrugn Komuna e Parisit, lagjja nr.3, pall. 12/2, ap. 4, me administrator dhe
drejtues teknik z.
PUNMARRSI: ______________________, i biri i _____________, lindur m dat ___/___/_____,
n _____________dhe banues n ___________________.
KUSHTE T PRGJITHSHME
- T drejtat dhe detyrimet lidhur me marrdhnien e puns rregullohen me prparsi edhe nga
kontrata individuale e puns.
- Kontrata individuale e puns mbshtetet kryesisht n Kodin e puns, pa prjashtuar pjesn tjetr
t legjislacionit shqiptar.
- Kontrata e puns sht nj marrveshje ndrmjet punmarrsit dhe pundhnsit, q rregullon
marrdhniet e puns dhe prmban t drejtat dhe detyrimet e palve.
- N kt kontrat punmarrsi merr prsipr t ofroj punn ose shrbimin e vet, pr nj periudh
t caktuar apo t pacaktuar kohe, n kuadr t organizimit t urdhrave t pundhnsit, i cili merr
prsipr t paguaj nj shprblim pr punn e kryer.
QLLIMI I KONTRATS
Kjo kontrat ka pr qllim t rregulloj marrdhniet ndrmjet pundhnsit dhe punmarrsit.
1. T prcaktoj detyrat, t drejtat dhe detyrimet e ndrsjella t palve, t konfirmoj dhe t zhvilloj
bashkpunimin mbi bazn e korrektsis s ndrsjell.
2. T rregulloj raportet ekonomike dhe sociale n prputhje me ligjin, n baz dhe pr zbatim t tij.
Detyrime t prgjithshme t PUNMARRSIT:
1. Respekton urdhrat dhe udhzimet e prgjithshme dhe te veanta t pundhnsit, me prjashtim
t rasteve kur ndryshojn kushtet e kontrats si dhe t rasteve kur kto urdhra rrezikojn jetn dhe
shndetin e tij. Ndryshimi i kontrats bhet me marrveshje ndrmjet palve.
2. E kryen me kujdes punn q i ngarkohet, duke prdorur sipas rregullave mjetet e puns, pajisjet
si dhe aparaturat n dispozicion t tij;
3. I jep llogari pundhnsit pr gjithka t prfituar gjat puns n emr t pundhnsit;
4. Ruan me besnikri interesat e ligjshme t pundhnsit si dhe sekretin e fabrikimit q ka pasur n
dijeni kur ka qen n shrbim t pundhnsit.
Detyrime t prgjithshme t PUNDHNSIT:
1. Respekton dhe mbron n raportet e puns personalitetin e punmarrsit;
2. Detyrohet t kujdeset pr higjienn e vendeve t puns dhe t marr t gjitha masat mbrojtse
kundr rreziqeve q paraqesin lndt helmuese, zhurmat e dridhjet, makinerit e pajisjet, peshat
e rnda etj.
3. Duhet t organizoj, para dhe gjat marrjes n pun, vizita periodike mjeksore pr punmarrsit
q do t punojn n vende pune me rrezikshmri.
4. Duhet t informoj punmarrsin mbi rreziqet q lidhen me punn dhe duhet ti kualifikoj ata pr
respektimin e krkesave n fushn e shndetit, sigurimit dhe higjiens, si dhe te krkoj zbatimin
e masave t sigurimit teknik dhe t higjiens.
NENI 1
PUNA Q DO T KRYHET
I punsuari ________________________________ pranon t punoj n profesionin e
______________________________________.
Puna q do t kryej punmarrsi do t jet
_______________________________________________ (bhet nj prshkrim i hollsishm i
detyrave q ai duhet t kryej sipas vendit t puns)

215

Marsela Robo
NENI 2
KOHZGJATJA E KONTRATS
Kjo kontrat lidhet pr nj periudh _____ mujore/vjetore.
Bisedimet ndrmjet palve q do t lidhen me kontrat pune individuale duhet t fillojn 1 muaj para
prfundimit t kontrats ekzistuese (nse ka nj t till).
N rastin kur palt bien dakord t zgjasin afatin e kontrats s puns, duhet t bjn nj aneks kontrate
t nnshkruar nga t dyja palt, ku mund t parashikohen edhe kushte t reja.
NENI 3
DOKUMENTET Q I BASHKNGJITEN KONTRATS
Punmarrsi, q do t merret n pun, sht i detyruar t depozitoj e t paraqes dokumentet e
krkuara si me posht:
a. Dokument identiteti
b. Curriculum Vitae
c. Dftes ose Diplome (t noterizuar)
d. Libreze pune (nse ka)
e. Librezn e sigurimit shoqror e shndetsor (nse ka)
f. Dshmi kualifikimi (nse ka)
g. Raport mjeksor pr aftsimin n pun
h. Adresn e vendbanimit ose ndonj dokument tjetr t nevojshm sipas specifiks s vendit t puns.
NENI 4
KOHA JAVORE E PUNS
Koha javore normale e puns do t jet __________ or n jav.
Puna fillon n orn _______ dhe mbaron n orn _________ .
Pundhnsi kompenson punmarrsin pr kryerjen e orve shtes me nj pushim t paktn 25% ose
me nj shtes page jo m pak se 25% mbi pagn orare pr do or pune shtes.
NENI 5
PUSHIMET VJETORE
Punmarrsi ka t drejtn e pushimeve vjetore t cilat jan _____________ jav.
Pushimet vjetore jepen gjat vitit t puns n marrveshje me t punsuarin, por asnjher m pak
se gjasht dit rresht.
Data e pushimeve vjetore i njoftohet punmarrsit t paktn 30 dit para fillimit t tyre.
NENI 6
PAGA
Paga e punmarrsit do t bhet _____________ her n muaj, n datat ___/___/_____ dhe
___/___/_____.
Paga do t jet __________________________ leke n muaj (jo m pak se paga minimale n shkall
vendi, referuar VKM pr caktimin e pags minimale).
NENI 7
SIGURIMET SHOQRORE DHE SHNDETSORE
Pundhnsi dhe punmarrsi jan t detyruar t zbatojn ligjin Pr sigurimet shoqrore n
Republikn e Shqipris (i ndryshuar) dhe aktet nnligjore prkatse.
NENI 8
KUSHTET E PUNS
Pundhnsi duhet ti siguroj punmarrsit kushte t favorshme pune dhe higjieno sanitare, mjete
mbrojtse dhe t gjitha kushtet e tjera t puns q prcaktohen n Kodin e puns t Republiks s
Shqipris (n prputhje me nenet nga 39-75).

Kontrata zgjidhet:
Kur mbyllet aktiviteti i shoqris.
Me marrveshje midis palve.

216

NENI 9
ZGJIDHJA E KONTRATS

BAZAT E SIPRMARRJES

Kur n mbarimin e afatit kohor t kontrats palt kan heshtur dhe nuk sht br asgj pr t
lidhur kontrat t re, kjo kontrat kalon me afat t pacaktuar.

NENI 10
SHKELJET DISIPLINORE
Do t quhen shkelje disiplinore rastet e mposhtme:
Mosrespektimi i prsritur i kohs dhe i orarit t puns.
Moskryerja e detyrave apo mosrespektimi i prsritur i afateve t caktuara pr kryerjen e detyrave.
Sjellja e parregullt gjat kohs s puns me eprort, kolegt, vartsit dhe publikun.
Dmtimi i prons, prdorimi i saj jasht prcaktimit zyrtar, krijimi pa shkaqe t pranueshme i
mundsis pr dmtim apo keqprdorim t prons s shoqris.
Shkelja e rregullave t etiks gjat shrbimit.
Moszbatimi i dispozitave ligjore n prmbushjen e detyrave fiskale.
NENI 11
MASAT DISIPLINORE
Pr shkelje disiplinore t nenit 13, pundhnsi merr kto masa disiplinore:
a) vrejtje,
b) vrejtje me paralajmrim,
c) ulje e klass s pagess,
d) ulje n detyr,
e) largim nga puna.
NENI 12
DHNIA E MASS DISIPLINORE
- Masa disiplinore Vrejtje me paralajmrim ka pr qllim kshillimin dhe paralajmrimin e
punmarrsit pr masa t tjera disiplinore m t rnda n rast prsritjeje t shkeljes.
- N prcaktimin e mass disiplinore, pundhnsi merr parasysh shkaqet dhe rndsin e shkeljes
disiplinore, shkalln e fajsis dhe rrethanat n t ciln sht kryer shkelja, pasojat e saj, sjelljen e
prgjithshme dhe rezultatet e vlersimit individual n kryerjen e detyrs, si dhe rastet e prsritjes
s shkeljes.
NENI 13
DETYRIMET E PRGJITHSHME T PALVE
Detyrimet e prgjithshme t palve jan t prcaktuara n Kodin e puns dhe legjislacionin shqiptar.

-
-

NENI 14
DETYRAT E VEANTA
Detyrat e veanta pr do punonjs jan t prcaktuara n rregulloren e brendshme funksionale
dhe organizative t institucionit dhe t shoqris.
Mosrespektimi i ktyre detyrave t veanta prbn shkelje t kontrats.

NENI 15
T NDRYSHME
Pasi punmarrsi u njoh me rregulloren e brendshme t institucionit dhe t shoqris, me detyrat dhe
kompetencat e tij, t dyja palt ran dakord dhe me dshir miratojn kt kontrate pune, e cila hyn
n fuqi sot m dat ___/___/_____ .
Kontrata, pasi u lexua, u nnshkrua dhe u mbajt n dy kopje. Nj kopje e mbajti pundhnsi dhe nj
kopje, punmarrsi.
PUNDHNSI PUNMARRSI
SHRSF XYZ SECURITY shpk
Administratori dhe drejtuesi teknik
EMER MBIEMR

217

Marsela Robo

9.4. Aplikimi pr pun dhe fillimi

i marrdhnieve t puns
Marrdhniet e varura te puns jan
objekt i t drejts se puns. E drejta e
puns prcaktohet si e drejt q rregullon,
administron marrdhniet q lindin nga
kryerja e nj pune t varur (kryerja e nj
pune pr llogari t tjetrit). N Republikn
e Shqipris e drejta e puns prcaktohet
si trsia e normave juridike q n kushtet
e shoqris son demokratike, rregullon
marrdhniet e varura t puns. Sipas
legjislacionit ton, e drejta e puns, si deg
e s drejts, rregullon marrdhniet e puns ne te cilat punmarrsi merr prsipr
t ofroj punn ose shrbimin e vet n kuadr t organizimit dhe t urdhrave t nj
personi tjetr te quajtur pundhns, i cili merr prsipr t paguaj nj shprblim.
E drejta e puns prcakton lindjen, ndryshimin, shuarjen e marrdhnieve t
puns, t punmarrsve, sanksionon kohn e puns e t pushimit t tyre, sistemet
e shprblimit t puns (pagat), prcakton masat e detyrueshme t puns, rregullat
e prgjegjsis disiplinore dhe pasurore t punmarrsit pr shprblimin e dmit
gjat marrdhnieve t puns, mnyrn e zgjidhjes se mosmarrveshjeve t puns
etj.
Puna sht nj veprimtari e ndrgjegjshme dhe e vullnetshme, e natyrshme, por e
mundimshme, pr faktin se ajo prmban prpjekje pr krijimin ose pr punimin e
nj vepre t dobishme, materiale ose jomateriale. Nga pikpamja terminologjike
puna nnkupton, s pari, veprimtarin prodhuese, domethn kryerjen e nj pune
t caktuar dhe, s dyti, rezultatin e ksaj veprimtarie, pra punn e kryer, punn e
prfunduar me sukses. Puna prcaktohet si shrbim, zbatim i aftsis mendore ose
fizike; ajo prcaktohet si veprimtari humane, me dor ose intelektuale, q ushtrohet
n drejtim t nj rezultati t dobishm t caktuar si prpjekje e rregulluar me ligj.
Pra, puna, nga natyra e saj, sht materiale ose intelektuale. Por jo do pun e kryer
prbn nj marrdhnie pune n kuptimin shkencor t s drejts s puns. P.sh., ai
q punon pr llogari dhe interes t tij pa krkuar pun t varur dhe vetm quhet
punonjs i pavarur (fermeri, artizani, tregtari i vogl etj.). Kto nuk kan asnj lidhje
me t drejtn e puns, puna e tyre rregullohet me dispozita t veanta. N procesin
e puns lindin edhe marrdhniet e puns midis punmarrsit dhe pundhnsit.
Marrdhnie pune quhet marrdhnia e kontraktuar (pra e rregulluar me an t nj kontrate
punsimi) ndrmjet punmarrsit dhe pundhnsit; ajo nnkupton q punmarrsi futet me
vullnet t lir n procesin e organizuar t puns te pundhnsi, prkundrejt nj rroge apo

218

BAZAT E SIPRMARRJES

forme tjetr shprblimi, dhe kryen punn pr t ciln sht kontraktuar sipas udhzimeve
dhe me mbikqyrjen e pundhnsit.
Ligji dhe rregulloret e kompanive private t biznesit prcaktojn rregullat pr
kushtet, procedurat, t drejtat dhe detyrimet, e pranimit, fillimit dhe mbarimit t
marrdhnieve t puns s personelit. Pundhnsi mund ta punsoj punmarrsin
n mnyr t drejtprdrejt ose mund t prdor shrbimet e zyrave private ose
shtetrore t ndrmjetsimit n pun.
N institucionet publike, ndrmarrjet publike dhe persona t tjer juridik q
kryejn veprimtari t shrbimit publik, n organet e administrats shtetrore dhe
t njsive t qeverisjes vendore, nevoja pr punmarrs sigurohet me botimin e
njoftimit n t paktn dy gazeta t prditshme. Sot prdoret shum edhe shpallja
e krkesave pr vende pune t lira nprmjet internetit, madje edhe aplikimi pr
pun mund t bhet duke plotsuar formulart e gatshm q subjekti i interesuar
v n dispozicion t punkrkuesve. N njoftimin e krkess pr punsim q
nxjerr pundhnsi, jepet prshkrimi i puns q do t kryhet, krkesat q duhet t
prmbush aplikuesi (p.sh. arsimimi, prvoja n pun t ngjashme, mosha, aftsi
t veanta q duhet t ket pr punn n fjal, mosha etj.), procedura e aplikimit
(drgimi i CV-s me post, e-mail apo dorazi, konkurs apo intervista etj.). M posht
paraqitet nj krkes pr punsim e nj subjekti privat.

Ofrohet nj vend pune (me koh t pjesshme) si shits

n Departamentin e veglave, Tiran
Detyrat dhe prgjegjsit:
1. T negocioj me klientt dhe t dij t shes produktet;
2. T ndihmoj klientt q t gjejn produktet ku ndodhen
3. T ofroj kshilla dhe tu prgjigjet pyetjeve t klientve;
4. T kontrolloj produktet e ekspozuara pr t rimbushur mallrat stok;
5. T sigurohet q mimet e produkteve t ekspozuara t jen korrekte dhe n
vendin e duhur;
6. N raste t veanta mund t organizoj porosit e mallrave.
Kriteret mininale
Edukimi: Paraplqehet t ket diplom t shkolls teknike pr mekanik ose
inxhinieri mekanike.
Eksperienc pune: T paktn 2 vjet prvoj pune n sektor t ngjashm.
T tjera:
Aftsi gjuhsore: Njohuri shum t mira t gjuhs shqipe dhe angleze.
Aftsi t tjera:
- Aftsi shum t mira n prezantim dhe komunikim;
- Aftsi shum t mira pr t negociuar;
- Aftsi pr tu prshtatur shpejt me situata t reja.

219

Marsela Robo
Procedura e aplikimit
Pr aplikimin n kt pozicion, duhen dorzuar dokumentet e mposhtme:
1. CV e detajuar n gjuhn angleze;
2. Letr interesi;
te Divizioni i burimeve njerzore nprmjet njrs nga mnyrat n vijim:
1. Me email: humanresources@megateksa.com
2. Me post: n adresn: MEGATEK S.A, Divizioni i burimeve njerzore,
Autostrada Tiran-Durrs km 7, Tirana, Albania
Pas mbylljes s procedurave t aplikimit, merret vendimi pr fituesin e vendit t
puns, i cili njoftohet dhe paraqitet pr t lidhur kontratn e puns. Duke filluar
nga ky ast, midis punmarrsit dhe pundhnsit jan vendosur marrdhniet
e puns.

T provojm veten
1. Shkruani nj CV pr t aplikuar pr vendin e puns q u prshkrua m lart
(gjeni modele n internet).
2. Hamendsoni se jeni pronar i nj biznesi privat n profilin tuaj profesional.
Formuloni nj krkes pr nj vend pune n biznesin tuaj.
3. Nxirrni nga interneti nj kontrat punsimi tip pr profilin e biznesit tuaj
dhe plotsojeni.

220

BAZAT E SIPRMARRJES

9.5. Prfundimi i marrdhnieve t puns

Pundhnsi dhe punmarrsi mund
ta zgjidhin menjher kontratn n do
koh dhe pr shkaqe t arsyeshme.
Quhen shkaqe t arsyeshme t gjitha
rrethanat q objektivisht nuk lejojn ti
krkohet vazhdimi i marrdhnieve t
puns atij q ka zgjidhur kontratn. sht
gjykata q vendos nse kan ekzistuar
shkaqe t arsyeshme pr zgjidhjen e
kontrats. Quhen shkaqe t arsyeshme n
ngarkim t punmarrsit vetm ato raste
kur ai vepron me faj t rnd, sidomos
kur thyen n mnyr t prsritur disiplinn n pun me gjith paralajmrimet e
pundhnsit.
Kontrata e puns mund t lidhet pr kohzgjatjen e nevojshme n kryerjen e nj
pune t caktuar. Ajo mund t lidhet pr nj kohzgjatje t pacaktuar ose pr nj
kohzgjatje t caktuar.
Nse kohzgjatja prcaktohet me saktsi nga palt gjat lidhjes s kontrats, ather
kjo trajtohet si kontrat me kohzgjatje t caktuar.
Nse kohzgjatja nuk prcaktohet me saktsi nga palt gjat lidhjes s kontrats,
ather trajtohet si kontrat me kohzgjatje t pacaktuar. Kontrata me kohzgjatje
t pacaktuar prfundon ather kur zgjidhet nga njra pal dhe kur ka prfunduar
afati i njoftimit. Quhet koh prove 3 muajt e par t puns, me prjashtim t rasteve
kur palt kan lidhur nj kontrat pr kryerjen e s njjts pun. Koha e provs
mund t reduktohet ose hiqet me marrveshje me shkrim ose me kontrat kolektive.
Gjat kohs s marrjes n prov, secila nga palt mund t zgjidh kontratn duke i
njoftuar vendimin e saj pals tjetr t paktn 5 dit prpara. Pr punmarrsin, gjat
vitit t par t puns, afati i njoftimit pr zgjidhjen e kontrats sht 1 muaj, pr 2
deri n 5 vjet pune afati sht 2 muaj, pr m shum se 5 vjet pune afati sht 3 muaj.
Kur njra nga palt e zgjidh kontratn pa respektuar afatin e njoftimit, zgjidhja
trajtohet si zgjidhje e kontrats me efekt t menjhershm. Pas kohs s marrjes n
prov, kur pundhnsi mendon t zgjidh kontratn e puns, ai duhet t njoftoj
me shkrim punmarrsin t paktn 72 or para takimit dhe t bisedoj me t.
Pundhnsi i parashtron punmarrsit arsyet e vendimit t marr pr zgjidhjen
e kontrats. Zgjidhja njoftohet t paktn 48 or pas biseds dhe duhet t bhet me
shkrim. Pundhnsi mund ta pezulloj punmarrsin gjat procedurs kur gjykon
se ka t bj me motive t drejta t pushimit t menjhershm. Zgjidhja e kontrats
q bhet n kundrshtim me kt dispozit sht e pavlefshme. Palt ruajn t

221

Marsela Robo
gjitha t drejtat dhe detyrimet q burojn nga kontrata. Kjo nuk zbatohet n rastet
e pushimeve kolektive nga puna. Nse kontrata sht zgjidhur nga pundhnsi
dhe marrdhniet e puns kan zgjatur jo m pak se tre vjet, punmarrsi prfiton
shprblim pr vjetrsi. Punmarrsi e humb t drejtn e shprblimit pr vjetrsi,
nse sht pushuar me efekt t menjhershm, pr shkaqe t arsyeshme.
Zgjidhja e kontrats nga pundhnsi konsiderohet pa shkaqe t arsyeshme kur:
a) Punmarrsi ka pretendime q rrjedhin nga kontrata e puns.
b) Punmarrsi ka prmbushur nj detyrim ligjor.
c) Bhet pr motive t cilat lidhen me personalitetin e punmarrsit, por q
nuk kan lidhje legjitime me raportet e puns. Quhen si motive t tilla:
raca, ngjyra, seksi, mosha, gjendja civile, detyrimet familjare, shtatznia,
besimi fetar, bindjet politike, kombsia, gjendja shoqrore.
d) Pr motive q lidhen me ushtrimin e nj t drejte kushtetuese nga
punmarrsi, por q nuk sjell shkeljen e detyrimeve q rrjedhin nga
kontrata e puns.
e) Bhet pr motive t antarsimit ose jo t punmarrsit n sindikat t
krijuar n baz t ligjit ose pr shkak t pjesmarrjes s tij n veprimtari
sindikale n baz t ligjit.
f) Punmarrsi sht antar i organit drejtues t sindikats dhe pundhnsi
nuk ka motiv pr pushimin e tij nga puna.
g) Pundhnsi shkel rregullat pr konsultim me sindikatn e njohur si
prfaqsuese ose me punmarrsit pr transferimin e ndrmarrjes ose
pushimin kolektiv nga puna.
Nse kontrata zgjidhet pa shkaqe t arsyeshme, punmarrsi ka t drejt t ngrej
padi kundr pundhnsit n gjykat brenda 180 ditve nga dita e prfundimit t
afatit t njoftimit. Pundhnsi, q ka zgjidhur kontratn pa shkaqe t arsyeshme,
detyrohet ti jap punmarrsit nj dmshprblim deri n nj vit pag, e cila i shtohet
pags q ai duhet t marr gjat afatit t njoftimit. Pundhnsi nuk mund t zgjidh
kontratn kur punmarrsi sht me pushim paaftsie t prkohshme n pun pr
nj periudh jo m shum se nj vit, pr aq koh sa punmarrsi prfiton pagesn
nga pundhnsi ose Sigurimet Shoqrore. Kur zgjidhja e kontrats bhet para se
punmarrsi t jet me paaftsi t prkohshme pr m pak se nj vit pune dhe
afati i njoftimit nuk ka prfunduar, ky afat pezullohet pr periudhn e paaftsis s
prkohshme n pun dhe rifillon prsri pas prfundimit t ksaj periudhe.
Kontrata me afat t caktuar prfundon n fund t kohs s parashikuar, pa zgjidhje
paraprake. Kur mbas prfundimit t afatit t caktuar kontrata zgjatet n heshtje tej
ktij afati, ajo konsiderohet si kontrat me afat t pacaktuar. Kur palt kan qen
t lidhur me an t nj apo m shum kontratave me afat t caktuar, pr jo m pak
se tre vjet, mosriprtritja e kontrats nga pundhnsi konsiderohet si zgjidhje e
kontrats me afat t pacaktuar.
Kur kontrata lidhet pr m shum se pes vjet, ajo mund t zgjidhet nga punmarrsi
pas pes vjetsh. N kt rast afati i njoftimit sht tre muaj dhe zgjat deri n fund

222

BAZAT E SIPRMARRJES

t muajit t tret. N rastet e shkeljes s t drejtave t punmarrsit nga ndrprerja

e marrdhnieve t puns, personi i cenuar ka t drejt t krkoj zhdmtimin e
dmit t psuar. Pundhnsi ose punmarrsi nuk mund t krkojn dmtim n
natyr, me prjashtim t rasteve t parashikuara shprehimisht n ligj.

T diskutojm
Situat konkrete
Hamendsoni se jeni pronar i nj biznesi n profilin tuaj profesional. Pr arsye
t cilat do ti prcaktoni ju, duhet t shkpusni marrdhniet e puns me nj nga
punmarrsit tuaj ose ta pushoni at nga puna.
Gjeni n Kodin e puns s RSH nenet prkatse mbi bazn e t cilave ju do
t argumentoni ligjrisht ndrprerjen e marrdhnieve t puns (pushimin nga
puna) me kt punmarrs. Vlersoni dmet apo gjobat q duhet t paguani pr
kt veprim.

223

Marsela Robo

Ushtrime
Prfitimi i biznesit dhe siguria n pun e punonjsve
Lexoni me kujdes rastin e mposhtm. Diskutoni mbi shkeljet e ligjit dhe t etiks
q ka br kompania n fjal. Jepni mendimin tuaj t argumentuar se si duhet t
veproj Davidi.
A keni dgjuar raste t tilla t ngjashme? Sillini ato n klas dhe bjini objekt t
diskutimit tuaj.

Rast studimor
David Peterson kundr kompanis s shkrirjes Uajneud (Waynewood).
David Peterson punon pr Koht e fundit. Ai ka psuar nj aksident t rnd n
vendin e puns, si pasoj e t cilit sht i detyruar t rrij n nj karrige me rrota
pr tr jetn. Dmtimi sht shkaktuar nga nj flet e rnd eliku, e cila ra mbi t
ndrkoh q po ulej posht nga nj ashensor, i cili nuk funksiononte mir.
Inspektorati prgjegjs pr sigurin dhe shndetin n pun e kishte paralajmruar
disa her kompanin Uajneud pr shkelje t rregullave t siguris, q kishte gjetur
n kt kompani, midis t tjerave edhe pr ashensorin n fjal. Madje, s fundmi,
kompania edhe ishte gjobitur me nj shum prej 200 000 $ pr shkeljet e gjetura dhe
ishte urdhruar q t zvendsonte ashensorin, si dhe t bnte edhe riparime t
tjera, t cilat do ti kushtojn kompanis 2 000 000 $. Por, megjithse kishte kaluar
koh, Uajneud ende nuk kishte filluar punn pr tiu prgjigjur urdhrit. Pasi Davidi
u aksidentua, kompania refuzoi t paguaj kompensimin dhe t paguaj faturat e tij
mjeksore ($ 600,000). Ather ai e paditi kompanin duke krkuar dmshprblim
prej $ 50 milion dollar. Menjher pasi u vendos data e gjyqit, avokatt e Uajneud
i ofruan Davidit e 5 000 000 $ me kusht q Davidi:
a) t heq dor nga t gjitha pretendimet ndaj kompanis pr kompensimet e
ardhshme mjeksore dhe
b) t nnshkruaj nj marrveshje konfidencialiteti ku t deklaroj q nuk do
ta bj publike kt padi.
A duhet ta pranoj Davidi ofertn?

224

Tema

LLOGARITJE
T THJESHTA
EKONOMIKE
shtjet
1. Kosto dhe elementet e saj
2. Llogaritja e nevojave pr pajisje dhe
materiale
3. Hartimi i preventivit t materialeve
dhe llogaritja e kostos pr to
4. Kostot e puns
5. Shpenzimet operacionale
6. Llogaritja e kostos s njsis
7. Caktimi i mimit
8. Llogaritja e fitimit
9. Pasqyrat financiare t biznesit
Prmbledhje e tems

trend rrits ...

10. Pun praktike. Llogaritja e kostos,

e mimit, e fitimit dhe fatura
Test

Objektivat
N fund t ksaj teme do t jeni t aft:

T shpjegoni kuptimin e kostos dhe elementet e saj.

T dalloni dhe t prdorni konceptet e kostove direkte/indirekte dhe fikse/
variabl.

T hartoni nj preventiv t materialeve.

T llogaritni kostot e puns.

T llogaritni koston e njsis s nj produkti/shrbimi t nj biznesi
t vogl.

T llogarisni fitimin e nj biznesi t vogl.

T plotsoni nj fatur shitjeje t nj produkti/shrbimi.

T hartoni dhe t interpretoni pasqyra t thjeshta financiare.

225

Andrea Xhavara

Skic

nga realiteti biznesor

Pas nj pune trevjeare n nj mobilieri t madhe, Bardhi C. ka hapur tashm nj

mobilieri t tijn, duke punsuar edhe nj ndihms. Kan filluar t vijn edhe porosit
e para: 4 dyer t brendshme tamburato me prmasa 2 m x 1 m, t nj shtpie
private. Meq porositsi dshiron t dij sa do t paguaj, Bardhi nis llogaritjet. S
pari, materialet q i nevojiten pr nj der: flet e rimesuar, korniza e drrass,
mentesha, ngjitse e deri te brava, sipas shijes s porositsit. Materialet mund t
blihen te nj furnitor i njohur me 6000 lek dhe brava e menteshat me 1000 lek.
Bardhi e di se skarciteti shkon 5%, pra edhe 300 lek t tjera, q bjn 7 300 lek
pr materialet. Ksaj shume i duhet shtuar kosto e puns s tij dhe e ndihmsit. Pr
ti mbaruar t katr dyert, duhen 3 dit. Bardhi ka caktuar pr vete nj pag ditore
4000 lek, ndrsa pr ndihmsin 2000 lek n dit. Llogaritjet i japin si kosto pune
pr nj der nj vler jo m shum se 4500 lek. Duke mbledhur i del se kosto e
materialit dhe e puns pr nj der mund t kapin shifrn 12 000 lek. N treg dyer
t tilla shiten me mim 18 000 lek deri 24 000 lek. Bardhi mendon t caktoj
si mim t nj dere vlern 21 000 lek. Ai shpreson se diferenca prej 9000 leksh
mjafton t mbuloj shpenzimet e tjera, si: qiraja, karburanti, telefoni, riparime etj., si
dhe t nxjerr nj fitim t mir. Por nuk sht dhe aq i sigurt pr kto konkluzione.
Ndoshta duhet hapur edhe nj her libri prkats pr llogaritjen e kostove. Bardhi
kujtohet se kur studionte n shkolln e mesme profesionale Karl Gega n Tiran,
kishte mjaft telashe me kt tem. Por telashi i tanishm me porositsin sht m
i madh!

226

BAZAT E SIPRMARRJES

1. Kosto dhe elementet e saj

Rrobaqepsia Kuqi prodhon dhe shet konfeksione brenda vendit. Menaxheri ka llogaritur
se materiali pr nj pal pizhame fanellate pr fmij kushton 150 lek. Ai vendos t shes me
mimin 170 lek, q sht mim i ult, por m i lart se kosto e materialit. Kshtu, ai mendon
se do t ket shum shitje, pra dhe fitim.
A ka probleme vendosja e mimit nga firma Kuqi? Tregoni t paktn dy t tilla.
Nga rasti i firms Kuqi mund t keni kuptuar leht se, pr t caktuar nj mim
me leverdi, duhet t dish paraprakisht sa sht kosto e njsis, vlera n par e t
gjitha shpenzimeve t nevojshme pr realizimin e nj njsie produkti apo shrbimi.
Sa m kushton realisht prodhimi i nj dere, - pyet Bardhi C. Nj mekanik do t
pyeste: Sa i kushton servisit tim riparimi i nj makine? E kshtu njlloj, menaxherit
t do profili biznesi i duhet tu prgjigjet sa m sakt disa pyetjeve, si: Sa par duhet
t shpenzoj biznesi im q nj njsi produkti/shrbimi t arrij prfundimisht te
klienti apo konsumatori im? Si mund t prodhoj m lir dhe t arrij nj fitim sa m
t lart? far duhet dhe mund t bj n t ardhmen?
sht e qart se sekreti i prgjigjeve qndron, s pari, te llogaritja e kostos pr 1 (nj)
njsi produkti/shrbimi.
Orientimi nga klienti dhe krijimi i avantazhit konkurrues krkojn q ta shihni
biznesin tuaj jo vetm si nj kombinim rastsor makinerish, pajisjesh, njerzish dhe
parash. Me kto burime ju kryeni nj sr aktivitetesh parsore, si prodhimi, logjistika
e jashtme dhe e brendshme, marketingu dhe shitja apo shrbimet pr produktin. Po
ashtu, secili prej tyre lidhet me aktivitete mbshtetse, si: furnizimi, krkimi dhe
zhvillimi teknologjik, menaxhimi i burimeve njerzore, infrastruktura (planifikimi,
financat, cilsia), t cilt ndihmojn prdorimin me efektivitet dhe efienc t
burimeve. Pr ju sht e qart q secili nga kto veprime ka shpenzimet e veta,
por edhe i shton vler produktit tuaj prfundimtar. Nse i menaxhoni t gjitha
kto veprime si nj sistem i vetm, ather do t keni krijuar zinxhirin e vlerave t
biznesit tuaj (fig. 10.1).
Termi marzh tregon q biznesi juaj sht i aft t lvroj nj produkt, pr t cilin
konsumatori pranon t paguaj m tepr se shuma e shpenzimeve, pr t gjitha
veprimet e zinxhirit t vlerave t biznesit tuaj.

227

Andrea Xhavara

Figura 10.1. Zinxhiri i vlerave

Duke analizuar veprimet e zinxhirit t vlerave t biznesit tuaj, mund t konstatoni

leht se nj pjes prej tyre lidhen drejtprsdrejti me prodhimin. Shpenzimet q
mbulojn kto veprime do ti quajm kosto direkte. Ndrkoh shpenzimet q
mbulojn veprimet t cilat lidhen trthorazi (jodrejtprsdrejti) me prodhimin e
produkteve do ti quajm kosto indirekte. Sipas ksaj ndarjeje, pr nj biznes tuajin,
prodhues ose ofrues shrbimesh, kostot direkte prfshijn t gjitha dhe vetm ato
shpenzime, t cilat lidhen direkt me:
produktin/shrbimin (si pjes e tij) q ju shisni apo ofroni ose me
procesin e prodhimit (puna) apo t realizimit t atij produkti/shrbimi q
ju ofroni.
Megjithat, pr t lehtsuar llogaritjet, mund t prdorni dy rregulla ndihmse. Q
nj shpenzim t prfshihet n kostot direkte duhet q:
t llogaritet leht,
t ket vler t konsiderueshme n par.
Pra, kostot direkte q krijojn vshtirsi n llogaritje apo kan vlera t vogla, mund
ti prfshini te kostot indirekte.
Shembull. Rrobaqepsia Verdha, me 50 punonjs, prodhon prparse. Plhura dhe
kopsat jan kosto direkte pr prodhimin e 1(nj) prparseje, sepse:
ato bhen pjes e prparses s prodhuar;
sasia, pra dhe vlera e tyre llogaritet leht;
vlera n par e tyre sht e konsiderueshme.
Po ashtu, pagat e punonjsve t ksaj rrobaqepsie prfshihen n kostot direkte, sepse:
puna e tyre lidhet drejtprdrejt me prodhimin e do prparseje,
koha pr prodhimin e nj prparseje mund t llogaritet leht,
pagat kan vler n par mjaft t konsiderueshme.

228

BAZAT E SIPRMARRJES

Sa parashtruam m lart, rrjedh se kostot direkte mund t jen:

Ose t lidhura me lndn e par dhe materialet, q shrbejn pr t krijuar
produktin apo shrbimin. Kto kosto do ti quajm kosto direkte materiale.
Ose t lidhura me punn mbi lndn e par dhe materialet, pr t krijuar
produktin apo shrbimin. Kto kosto do ti quajm kosto direkte pune. Pra,
kemi ndarjen:

Figura 10.2. Ndarja e kostove direkte

Ndrkaq, pr nj shits me shumic ose me pakic kosto direkte konsiderohen vetm

shpenzimet pr blerjen e mallrave pr ti rishitur. Pra, sipas kuptimit t ndarjes s
msiprme, kto biznese kan vetm kosto direkte materiale (blerja e mallrave) dhe
jo kosto direkte pune. Ata nuk punojn mbi mallrat, por vetm i rishesin ato.
I. Prse shpenzimet e mposhtme duhen konsideruar kosto indirekte?
a) Shpenzimet pr fije, pr qepjen e nj prparseje, n nj rrobaqepsi
b) Paga e financierit n nj firm ndrtimi
c) Paga e shitses s nj butiku
II. Tregoni me shenjn + se cilat kosto t biznesit jan direkte dhe cilat indirekte.
Argumentoni shnimet tuaja.
Emrtimi i shpenzimit

T
drejtprdrejta

Jo t
drejtprdrejta

Pjes kmbimi t blera nga nj servis makinash

Thumba t bler nga nj mobilieri
Pagesa e faturs s telefon-internetit nga nj hotel
Paga e pronarit t nj dyqani veglash pune me pakic
Paga e frezatorit t nj punishteje mekanike
Libra t bler nga nj librari, pr ti rishitur
Paga e kuzhinierit t nj restoranti
Pajisje t blera nga nj pik riparimi kompjuterash
Izolant i bler nga nj grup elektricistsh
Sigurimi i furgonit t biznesit

229

Andrea Xhavara
sht e qart se, pr nj periudh t caktuar, p.sh. nj muaj, ju mund t llogaritni
shumn e t gjitha kostove t prodhimit t nj produkti me an t barazimit:
Kosto totale = Kosto direkte materiale + Kosto direkte pune + Kosto indirekte (101)
Nse dihet numri i njsive t prodhuara brenda periudhs, ju mund t gjeni edhe
koston e prodhimit t 1 (nj) njsie produkti. Pr kt, mjafton t pjestohet vlera e
kostove totale t periudhs me numrin e njsive t prodhuara gjat asaj periudhe.
Nj porosits i krkon rrobaqepsis Verdha q t dorzoj 4000 cop prparse, brenda
nj muaji nga dita e mbrritjes s porosis me shkrim. Financierja e firms ka br kto
llogari mujore:
Nr

Elementet e kostos

Vlera (lek)

Kosto direkte materiale

Kosto direkte pune

Kosto indirekte

360 000
2 100 000
540 000

a) Sa lek sht kosto e prodhimit t nj prparseje? P. 750 lek

b) Me cilin nga mimet e mposhtme mund t pranohet kjo porosi?

1000 lek

750 lek

1200 lek

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

aktivitete parsore
aktivitete mbshtetse
zinxhiri i vlerave

marzh
kosto direkte
kosto direkte materiale

kosto direkte pune

kosto indirekte
kosto totale

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan tre elementet e kostos?
2. Cili sht dallimi ndrmjet kostove direkte dhe kostove indirekte?
3. Cilat jan rregullat pr prfshirjen e nj kostoje direkte tek indirektet?

230

BAZAT E SIPRMARRJES

2. Llogaritja e nevojave pr pajisje dhe materiale

N nj biznes t vogl t profesionit tuaj punohet kryesisht sipas porosive t
konsumatorve. Kto porosi, gjat nj periudhe t caktuar, mund t ndryshojn
nga njra-tjetra n lloj apo sasi. Pr shembull, gjat t njjtit muaj, mobilieria
Bardhi C. mund t marr porosi pr 4 dyer tamburato, 2 dollap rrobash dhe
nj bibliotek. Kuptohet leht q, pr seciln nga porosit, duhen grupuar kostot
direkte t materialeve dhe t puns prkatse. Llogaritja e tyre sht relativisht e
leht dhe bazohet n vrojtime dhe matje t sakta. Por, sipas barazimit (10.1), na duhet
t llogarisim edhe kostot indirekte. Ndrkaq, kostot indirekte jan shpenzime t
kryera gjat tr muajit, t cilat lidhen me t gjitha porosit e ktij muaji. Pr pasoj,
duhet llogaritur far pjes e tyre i shkon secils nga porosit. Pr kt qllim do t
bazohemi n kohn e puns prkatse pr realizimin e secils prej porosive. Meq
kt rregull do ta zbatojm m von, le t ndjekim, fillimisht, si e bn zoti Bardhi
llogaritjen e kostove direkte materiale.
Mobilieria Bardhi C. ka marr porosin e par, 4 dyer tamburato pr nj shtpi private.
Sipas t dhnave t zotit Bardhi (shih te skica biznesore), kostot direkte materiale pr 1
(nj) der tamburato jepen me tabeln vijuese:
Lnd e par dhe materiale

Kosto (lek)

Drras

1000

Flet e rimesuar

5000

Brav

900

Mentesha

100

Skarcitet 5%

300

Totali

7300

Shnojm, kosto direkte materiale pr njsi, K1 = 7 300 lek/njsi.

Pyetje: Prse zoti Bardhi nuk ka prfshir n kostot direkte materiale shpenzimet pr tutkall,
thumba? N cilat kosto do t prfshihen ato?
Le ta zm se nj mik i krkon pronarit t mobilieris Bardhi C. nj der tamburato
pr shtpin e tij. Me far mimi mund tia shes mobilieria kt der atij? Kjo der
ekstra e rrit koston direkte materiale me 7 300 lek. Ndrkoh kostot e puns do
t mbeteshin po ato (pagat mujore ishin fikse), kurse kostot indirekte, si: energji,
thumba, tutkall e ndonj tjetr, do t rriteshin n vlera t pakonsiderueshme. Prandaj,
zoti Bardhi mund tia shes mikut t tij nj der edhe me kt mim, pa krkuar t
nxjerr fitim nga ai. Vlera 7 300 lek emrtohet kosto marzhinale. Ajo sht kosto e
prodhimit t nj njsie shtes, kur kostot e tjera mbeten t pandryshueshme.

231

Andrea Xhavara
Prcaktimi i nevojave pr pajisje dhe materiale pr realizimin e nj porosie, nga
nj biznes i profesionit tuaj, lidhen shpesh me skica t nj projekti. Vetm nj analiz
e detajuar e ktyre skicave, sipas legjends, do tju jepte mundsin e gjetjes s sakt
t nevojave pr pajisje dhe materiale, t nevojshme pr realizimin e tr projektit.
a) Inxhinier Ilir V. ka marr porosin dhe ka lidhur kontratn me nj privat, pr instalimet
elektrike t nj lokali me siprfaqe 100 m2. Ai i ka dorzuar specialistit Loni M. skicn e
projektit, pr t llogaritur materialet dhe pajisjet e nevojshme. Inxhinieri sht i bindur se ky
i diplomuar n shkolln profesionale B. ela sht plotsisht i aft n zbrthimin e skicave.
Analiza e detajuar e skics s projektit nga Loni jep tabeln e mposhtme, me 28 artikuj (jan
shnuar vetm nj pjes e tyre):
Nr
1
2
...
27
28

Materiale dhe pajisje

Kuadr apartamenti Kap 24 module
Kuti shprndarjeje brenda murit PT7
.......................................................
Prcjells bakri i izoluar NO7V-K 4 mm2
Automat 3P+N/25A

Njsia
cop
cop
.......
ml
cop

Sasia
1
2
.....
140
3

b) Sipas nj skice apo shnimeve paraprake, hartoni listn e nevojave materiale pr realizimin
e nj porosie pr nj biznes t profesionit tuaj. Kjo porosi mund t ishte: nj drek pr 20 veta;
montimi i nj kompjuteri; instalimet elektrike/hidraulike t nj apartamenti 1+1; riparimi i
pjesshm i nj makine; dritaret prej duralumini t nj apartamenti 2+1 etj.
Kushtojini vmendje prcaktimit t njsis, si dhe dy rregullave ndihmse pr ato kosto
direkte, t cilat mund t konsiderohen si indirekte.
Biznesi juaj sht i ndrvarur me furnitort tuaj, pr shkak t kostove direkte
t materialeve dhe pajisjeve, si dhe cilsis s tyre. Ndrtimi i marrdhnieve t
prfitimit t ndrsjell rrit kapacitet e t dy palve pr t krijuar vler. Prandaj,
duke e konsideruar furnitorin si partner tuajin, s bashku mund t krijoni prshtatje
me shpejtsi ndaj krkesave t tregut apo t konsumatorve, si dhe t optimizoni
kostot dhe burimet. Shkurt, ju duhet t zgjidhni furnitort kryesor t biznesit tuaj
dhe t shkmbeni informacione me ta. Po ashtu, duke krijuar vazhdimsi pune me
furnitort, ata mund tju bjn zbritje tregtare, por edhe mund t pranojn q tju
bjn furnizim me kredi, pra t shlyeni me pages t vonuar.
Nj furnitor ju bn zbritje 10% nga mimet e lists, pr materialet dhe pajisjet e nj
porosie, si dhe pranon nj marrveshje pagese t vonuar deri tre muaj nga data e blerjes.
far zbritjeje, pr materialet e ksaj porosie, do ti bnit nj klientit tuaj t rndsishm?
5%

2%

6%

far pagese t vonuar do t pranonit pr kt porosi nga ky klient i rndsishm?

2 muaj

5 muaj

3 muaj

Sa lnd t par, pajisje dhe materiale t blej e sa t mbaj gjendje? Me kt shtje,

do t keni t bni vazhdimisht, pothuaj n fardo biznesi t jeni. Prodhuesit,
tregtart me shumic apo pakic nuk mund t jen efektiv (t plotsojn nevojat

232

BAZAT E SIPRMARRJES

e klientve) nse nuk kan n dispozicion, inventar, nj sasi t caktuar lnde t

par, pajisje, materiale apo mallra. Edhe bizneset e shrbimeve, si: restorantet,
parukerit, serviset e makinave e plot t tjera, duhet t ken njfar inventari pr t
qen efient ndaj klientve t tyre (tu shrbejn n koh).
Sasia dhe tipi i inventarit pr vazhdimsin e krijimit t produkteve, si dhe sasia
pr tu porositur, varet nga vendndodhja dhe tipi i biznesit tuaj. Nse keni nj
dyqan shitjeje me pakic apo nj shrbim n zonat urbane, ju mund t bni blerje
t shpeshta, prandaj dhe keni nevoj pr pak inventar. E kundrta do t ndodhte
nse biznesi juaj operon n nj qendr t vogl rurale. Prmbledhtas, sasia dhe
tipi i inventarit sht i rndsishm pr nj biznes t vogl, sepse furnizimi i tij
sht i vshtir t krahasohet me krkesat e konsumatorit n do koh. Po ashtu,
mbajtja e inventarit sht nj kosto joproduktive. Pr sa koh q inventari qndron
n raftet tuaja, paraja e shpenzuar pr blerjen e tij sht e lidhur me t, pa ju kthyer
akoma par. Nj situat ideale pr inventarin krijohet kur blerja e tij bhet pasi
produkti sht porositur dhe bler. Ky quhet inventar n kohn e duhur, sepse e
redukton inventarin n minimumin absolut t tij. Natyrisht, ky reduktim arrihet
edhe me nj montim dhe drgim t shpejt t produktit te blersi (pr shembull nj
blerje n eBay). N kt mnyr, tre inventart kryesor t nj biznesi prodhues apo
shrbimesh: i lndve t para, i produkteve n proces dhe i produkteve t prfunduara,
mbahen q t gjith n minimumin e mundshm.
Ju kujtojm se kostot direkte materiale barazohen vetm me vlern e inventarit t
produkteve t prfunduara, por edhe t shitura.
S fundmi, ju mund ta kontrolloni inventarin tuaj n mnyr periodike ose
t vazhdueshme. Biznesi juaj i vogl, edhe pr shkak t krkesave t Zyrs s
Taksave, duhet t kontrolloj dhe t vlersoj inventart nj her n muaj, n tre
muaj, n gjasht muaj dhe n fund t vitit ushtrimor. Ai bhet me numrim fizik
dhe vlersim financiar t diferencs ndrmjet hyrjeve dhe daljeve n tre llojet e
inventarve. Ndrkaq, teknologjia e sotme e softeve informatike e llogarit kt
diferenc sa her q bhet nj shitje, duke ju dhn vlern e inventarit n ast.
Shum markete dhe restorante shqiptare e prdorin, tashm gjersisht kt mnyr
mbajtjeje t inventarit. Rrobaqepsia Ambra n Durrs, ndr m modernet n
Shqipri, zbaton mbajtjen e inventarit n mnyr t vazhdueshme. Automatizimi
dhe kompjuterizimi i saj sht aq i sakt, saq mund t mas edhe sasin e fijes, t
adezivve apo edhe t shiritave plastik apo kartoni nn jak. Pra, dhe llogaritja e
nevojave materiale, pr nj produkt si kmish femrash, sht absolutisht e sakt.
Nga inventarizimi n nj servis makinash, pr nj muaj, dalin t dhnat e mposhtme:
Zrat e inventarit
Gjendje fillestare pjes kmbimi
Pjes kmbimi t blera gjat muajit
Gjendje pjessh kmbimi n fund t muajit

Kosto (lek)
20 000
950 000
70 000

a) Sa lek sht kosto e pjesve t kmbimit t prdorura n riparimet gjat muajit?

b) Sa lek sht kosto direkte materiale mesatare e nj riparimi, nse dihet se servisi ka
br 60 riparime gjat muajit?

233

Andrea Xhavara

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

porosi
kosto marzhinale
inventar

inventar i lndve t para

inventar i produkteve n proces
inventar i produkteve t prfunduara

Pyetje kontrolli
1. Kur prputhet kosto direkte materiale me koston marzhinale?
2. Cilt jan tre llojet kryesore t inventarve?
3. Prse duhet br inventari periodik?

234

inventar n kohn e duhur

inventar periodik
inventar i vazhdueshm

BAZAT E SIPRMARRJES

3. Hartimi i preventivit t materialeve dhe

llogaritja e kostos pr to
Pasi t keni planifikuar nevojat pr materiale e pajisje, sigurisht, do t jeni t
interesuar t njihni edhe koston e tyre. Pr kt qllim, duhet t hartoni nj preventiv,
nj tabel me njsit, sasit dhe mimin e do zri shpenzimesh. Ndryshe, duke
shumzuar sasin me mimin, mund t llogaritni koston e secilit z shpenzimesh,
shuma e t cilave ju jep dhe vlern e prgjithshme t kostove materiale. sht e qart
se preventivi sht vetm nj parashikim i kostove direkte materiale, t nevojshme
pr realizimin e nj porosie.
a) Me ndihmn e informacioneve t furnitorit, Loni plotson preventivin e nevojave
materiale, pr realizimin e instalimeve elektrike t lokalit, sipas porosis s pronarit t saj.
Pas llogaritjeve pr do z, preventivi do t merrte pamjen (mimet jan n euro):
Nr Materiale dhe pajisje

Njsia

Sasia

mimi

Vlera

Kuadr apartamenti Kap 24 module

cop

16.03

16.03

Kuti shprndarjeje brenda murit PT7

cop

0.81

1.62

...

.......................................................

......

.....

....

....

27 Prcjells bakri i izoluar NO7V-K 4 mm2

ml

140

0.35

49.00

28 Automat 3P+N/25A

cop

9.2

27.60

Shuma e prgjithshme e kostove materiale

361.95

b) Cilt zra t materialeve nuk jan prfshir n kt preventiv, sepse jan konsideruar si
kosto indirekte? Prse jan konsideruar t tilla?
c) Plotsoni n preventiv listn e nevojave materiale pr realizimin e nj porosie pr nj
biznes t profesionit tuaj (t nisur n shtjen 2), duke shtuar dy kolona t tjera, prkatsisht
t mimit dhe t vlers. Cilt zra t materialeve nuk i keni prfshir n kt preventiv, duke
i konsideruar si kosto indirekte? Prse i keni konsideruar t tilla?
Ju mund t vini re se disa kosto ndryshojn n varsi t numrit t njsive t
prodhuara. P.sh., kosto e materialeve pr 1 (nj) der tamburato sht 7 300 lek,
pr 2 dyer ajo bhet 14 600 lek, pr 3 dyer shkon 21 900 lek e kshtu me radh.
Kosto t tilla, t cilat rriten apo zvoglohen n prpjestim t drejt me rritjen apo
zvoglimin e sasis s njsive t prodhuara, quhen kosto variabl (t ndryshueshme).
Sipas ktij prcaktimi, kostot e materialeve, kostot e lndve t para, kosto e energjis
s prdorur nga makinerit n procesin e prodhimit etj., jan shembuj kostosh variabl.
Kuptohet leht se, kur biznesi nuk prodhon asgj, kostot variabl jan zero.

235

Andrea Xhavara
Ndrkoh mund t konstatoni se disa kosto t tjera nuk varen fare nga numri i
njsive t prodhuara, por ruajn vlern e tyre edhe kur numri i njsive t prodhuara
rritet, zvoglohet apo nuk ndryshon. Kosto t tilla quhen kosto fikse. Sipas ktij
prcaktimi, qiraja e lokalit t biznesit, paga e sekretares, interesat e kredis, materialet
higjieno-sanitare etj., jan shembuj kostosh fikse. N fakt, ju duhet t shpenzoni pr
qiran, pagn e sekretares, materialet higjieno-sanitare, interesat e kredis etj., edhe sikur
t prodhonit shum, por edhe sikur t mos prodhonit asgj.
Ndarja e msiprme e kostove bhet gjithnj pr nj periudh kohe t caktuar, p.sh.
nj muaj. Pra, pr kostot mujore mund t kemi ndarjen si n figurn 10.3.

Figura 10.3. Ndarja e kostove mujore

Ndryshe, n llogaritjet e kostove mujore, mund t prdorni barazimin:
Kostot totale = Kostot variabl + Kostot fikse ose KT = KV + KF

(10.2)

1. Kosto fikse apo variabl sht paga e kuzhinierit t nj restoranti, nse ai:
a) paguhet me 100 mij lek n muaj, b) paguhet vetm me 10% t xhiros mujore.
2. Ndani shpenzimet mujore t nj mobilierie si kosto ose fikse, ose variabl:
Zri i shpenzimit

Kosto fikse

Kosto variabl

Kompensat pr dyer tamburato

Materiale higjieno-sanitare
Pagesa e faturs s telefon-internetit
Primi i sigurimit t mobilieris
Paga e ndihmsit
Tarifa e pastrimit pr bashkin
Ngjitse kompensate
Brav dere
Taksa e prons pr bashkin
Karburant pr furgonin e mobilieris

Le ti rikthehemi barazimit (10.2). Nse shnojm me: KT kostot totale mujore;

K1 koston pr 1 (nj) njsi produkti, KF kostot fikse mujore dhe X sasin e
produkteve t prodhuara gjat muajit, ather barazimi (10.2) do t merrte pamjen:

236

BAZAT E SIPRMARRJES

KT = K1.X + KF (10.3)
Meq ky funksion ka formn y = a.x +b, grafiku i tij sht nj drejtz (fig. 10.4).

Figura 10.4. Grafiku i kostove

Pika (0; KF) shpreh faktin q kur x = 0, ju nuk prodhoni, KT = KF, ju keni kosto,
t pashmangshmet kostot fikse! Gjatsia e segmentit AB prfaqson kostot fikse,
gjatsia e segmentit BC, kostot variabl, ndrsa gjatsia e segmentit AC, kostot
totale mujore. Pjerrsia e drejtzs sht aq m e vogl/m e madhe, sa m e vogl/
m e madhe t jet K1, kosto e prodhimit pr 1 njsi produkti.
Kostot e dy bizneseve paraqiten me ekuacionet:
a) KT = 5000 X + 120 000 dhe KT = 4000 X + 120 000
b) KT = 9000 X + 150 000 dhe KT = 9000 X + 130 000
Paraqitini rastet a) dhe b) grafikisht. Cilat kosto jan t njjta n secilin rast? Cili nga dy
bizneset (veas pr secilin rast) sht m konkurrues n treg, nse produktet dhe cilsia e
tyre jan t njjta?
Duke shqyrtuar t dy klasifikimet, mund t vini re se, n shumicn drrmuese
t rasteve, kostot direkte korrespondojn me kostot variabl. N t vrtet,
shpenzimet pr materialet, lndt e para apo pr pagn e puns s normuar jan kosto
direkte n njrin klasifikim, por edhe kosto variabl n tjetrin. Njlloj ndodh me
kostot indirekte, t cilat, n shumicn drrmuese t rasteve, korrespondojn me
kostot fikse. Si shembull sjellim qiran mujore, pagn e financierit, materialet me vler
t pakonsiderueshme, t cilat jan kosto indirekte n njrin klasifikim, por edhe kosto
fikse n tjetrin.
Megjithat, n disa raste nuk e kemi kt korrespondenc. Kshtu, nj pag mujore
fikse sht kosto direkte pune n njrin klasifikim, ndrsa sht kosto fikse n tjetrin.

237

Andrea Xhavara
Ndani shpenzimet e mobilieris n kosto direkte ose indirekte, si dhe fikse ose variabl.
Zri i shpenzimit

Kosto
direkte

Kosto
indirekte

Kosto
fikse

Kosto
variabl

Kompensat pr dyer tamburato

Materiale higjieno-sanitare
Pagesa e faturs s telefon-internetit
Primi i sigurimit t mobilieris
Paga e ndihmsit
Tarifa e pastrimit pr bashkin
Ngjitse kompensate
Brav dere
Taksa e prons pr bashkin
Karburant pr furgonin e mobilieris

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

preventivi
kosto variabl

kosto fikse
kosto totale

Pyetje kontrolli
1. Jepni shembuj t dy kostove indirekte q jan kosto fikse.
2. Jepni shembuj dy kostove direkte q jan edhe kosto variabl.
3. Jepni shembuj dy kostove direkte q jan kosto fikse.

238

BAZAT E SIPRMARRJES

4. Kostot e puns
Kostot e puns, t konsideruara si kosto direkte, mund ti vlersoni nga t dhnat
pr pagesn e secilit punonjs t biznesit tuaj, t prfshir n krijimin e produkteve
pr shitje. Llogaritja e kostos s nj ore pune t biznesit tuaj ndihmon n gjetjen e
kostos s nj njsie t nj produkti t krijuar nga biznesi juaj pr shitje.
Le t analizojm, pr ilustrim, kostot e puns pr mobilierin Bardhi C..
Sipas t dhnave t zotit Bardhi, n nj muaj (me 22 dit pune):
Ai vet do t punoj 8 or n dit, 6 or n punn prodhuese dhe 2 or n
menaxhimin e biznesit; paga bruto e tij do t jet 4000 lek pr dit pune ose
500 lek/or pune.
Ndihmsi do t punoj 8 or n dit; paga bruto e tij do t jet 2000 lek pr
dit pune ose 250 lek/or pune.
Mbi kto t dhna, mund t hartoni nj tabel t kostove mujore t puns, si vijon:
Kosto direkte pune

Kosto indirekte pune

Punonjsi

Or
pune

Paga
(lek)

Or
pune

Paga
(lek)

Or
pune

Paga (lek)

Bardhi C.

176

88 000

132

66 000

44

22 000

Ndihmsi

176

44 000

176

44 000

Shuma

352

132 000

308

110 000

44

22 000

Me an t ksaj tabele t detajuar mund t llogaritni leht sa i kushton mesatarisht

mobilieris Bardhi C. 1 or pune, e cila quhet edhe kosto direkte pune orare:
Totali (5) : Totali (4) = 110 000 leke : 308 ore = 358 lek/or.
Ju mund t konstatoni se koha e shpenzuar nga zoti Bardhi pr menaxhim nuk
konsiderohet si koh pune direkte, por indirekte. Shifra mesatare e rrumbullakosur
me t teprt do t na ndihmoj t llogaritim sa i kushton mobilieris puna pr
prodhimin e nj dere tamburato.
Sipas zotit Bardhi, pr prodhimin e 4 dyerve duhen 3 dit pune t mobilieris, pra
24 or pune, nga del se pr 1 (nj) der duhen vetm 6 or pune e tij bashk me
ndihmsin. Ather, me an t barazimit:
Kosto direkte e puns/njsi = Kosto direkte pune/ore x Koha pune direkte/njsi,
x 6 or/njsi, prej nga gjejm

kemi: K2 = 358 lek/or

K2 = 2 148 lek/njsi.

239

Andrea Xhavara
Pra, pr 1 der, mobilieria shpenzon 7 300 lek pr materialet dhe 2 148 lek pr
punn mbi to, transformimin e tyre n nj der tamburato.
Pr nj rrobaqepsi t vogl kemi kto t dhna:
Shuma or pune 1448 dhe or pune n prodhim 968.
Shuma e pagave mujore 170 000 lek, kosto direkte pune 98 000 lek.
a) Sa or pune jo drejtprdrejt n prodhim realizohen n muaj nga punonjs t ndryshm t
ksaj rrobaqepsie?
b) Sa lek n muaj sht kosto indirekte e puns pr kt rrobaqepsi.
Kur flasim pr pag mujore bruto nnkuptojm se vlers s saj do ti zbriten
detyrimet ligjore pr t punsuarit. Kto detyrime jan: tatimi mbi t ardhurat
personale dhe kontributet pr sigurimin shndetsor dhe shoqror.
Tatimi mbi t ardhurat personale. Sipas ligjit, do e ardhur personale n par, pra
dhe paga mujore bruto, tatohet. Prditsimi i ktij ligji, m 1 korrik 2011, prcakton
tatimin mbi pagn mujore si n tabeln vijuese:
Intervali i pags (lek)

Shkalla e tatimit

(0 ; 10 000]

(10 000 ; 30 000]

10% t shums mbi 10 000 lek

mbi 30 000

10% t gjith pags

Shembuj:
Paga mujore bruto (lek)

Prqindje e vlers

Vlera e tatimit (lek)

25 000

10% e 15 000

1 500

30 000

10% e 20 000

2 000

40 000

10% e 40 000

4 000

100 000

10% e 100 000

10 000

Sqarojm se t ardhurat nga ky tatim shkojn n arkn e shtetit pr t financuar

administratn publike, pagat e punonjsve dhe shpenzimet e veprimtaris s saj.
Kontributi pr sigurimin shndetsor. Sipas ligjit, do qytetar i punsuar
(punmarrsi), por dhe biznesi (pundhnsi) duhet t paguajn pr t mbuluar
sigurimin e tyre shndetsor (shrbimi parsor dhe spitalor), si dhe at shoqror
(sigurimi pr smundje, barrlindje, pension, aksidente, smundje profesionale,
papunsi). Prditsimi i ktij ligji, m 1 korrik 2011, prcakton vlern e kontributeve
sipas tabels vijuese:

240

BAZAT E SIPRMARRJES

Kontributi
pr sigurimin shndetsor

Kontributi
pr sigurimin shoqror

Pundhnsi

Punmarrsi

Pundhnsi

Punmarrsi

1,7% e pags bruto

1,7% e pags bruto

15% e pags bruto

9,5% e pags bruto

Shnojm se, sipas prditsimit t lartprmendur ligjor, llogaritja e kontributeve

t msiprme njeh si pag minimale vlern 17 420 lek, ndrsa si pag maksimale
vlern 87 100 lek. Pra, ligji nuk lejon pag m t ult se paga minimale, ndrsa pr
pagat m t larta se paga maksimale kontributet llogariten deri te maksimalja.

Shembuj

Paga mujore
bruto (lek)

Kontributi pr sigurimin
shndetsor (lek)

Kontributi pr sigurimin
shoqror (lek)

Pundhnsi
1,7%

Punmarrsi
1,7%

Pundhnsi
15%

Punmarrsi
9,5%

25 000

425

425

3 750

2375

40 000

680

680

6 000

3800

60 000

1 020

1 020

9 000

5700

100 000

1 481

1 481

13 065

9500

Llogaritjet e msiprme tregojn se pr sigurimet shoqrore dhe shndetsore i

punsuari derdh 11,2% t pags s tij.
Plotsoni (n lek) listpagesn e mobilieris Bardhi C. pr nj muaj pun:
Detyrime t zbritshme
Nr I punsuari

Paga
bruto

Sigurimi
Baza
shoqror
e kontribue shndetsor
teve
11,2%

Tatimi
personal
10%

Gjithsej

Paga neto

1 Bardhi C.

88 000

69 444

2 Ndihmsi

44 000

34 672

Shuma

132 000

131 100

14 684

13 200

27 884

104 116

Shembujt e tabels s par tregojn qart rolin e madh shoqror t biznesit privat.
Ai, duke prfshir edhe fermert q vetsigurohen, sht kontribuesi kryesor i
fondit t pensioneve n Shqipri.

241

Andrea Xhavara
Me llogaritjet e bra pr mobilierin Bardhi C. gjett se zotit Bardhi dhe ndihmsit
t tij u duheshin 6 or pun, pr t prodhuar nj der tamburato. Ndryshe, n rast se
zoti Bardhi do t punonte vetm pr t gjitha proceset, ather ai do ta prfundonte
nj der jo pr 6 or, por pr 12 or. N kt rast t supozuar, koha e puns dhe
koha diellore prputhen. N rastet e tjera t puns si mobilieri ato nuk prputhen;
koha e puns sht dy her m e madhe se koha diellore. Pra, nj dit pune zgjat
8 or diellore, por koha e puns prmban 16 or pune t mobilieris: 8 or pun t
ndihmsit n prodhim dhe 8 or pun t zotit Bardhi, nga t cilat 6 or n prodhim
dhe 2 or n menaxhim. Ky sht edhe avantazhi i puns n seri, i cili vihet re
sidomos n fabrikat me shum punonjs, si n industrin e prodhimit t veshjeve
apo t kpucve n vendin ton.
Pr prodhimin e nj pal pantallonave punojn 18 punonjs, q kryejn secili nga nj
proces n minut.
a) Sa minuta zgjat prodhimi i pals s par t pantallonave? Po i pals s dyt?
b) Sa pal pantallona prodhon kjo linj me 18 punonjs n nj or?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

kosto direkte pune
kosto indirekte pune
kosto indirekte pune orare

tatim mbi t ardhurat

sigurim shndetsor
sigurim shoqror

pag minimale
listpages

Pyetje kontrolli
1. Jepni shembuj pr dy kosto indirekte pune.
2. Jepni shembuj pr dy kosto direkte pune.
3. Cila sht m e madhe numerikisht, koha diellore apo koha e puns?

242

BAZAT E SIPRMARRJES

5. Shpenzimet operacionale
Le ti kthehemi zinxhirit t vlerave t biznesit tuaj. Ai sht trsia e veprimeve
t biznesit e menaxhuar prej jush si nj sistem i orientuar nga produkti pr
konsumatorin. Por secili nga kto veprime t biznesit tuaj ka koston e vet. Kshtu, ju
do t shpenzoni par pr blerjen e lndve t para, materialeve dhe pajisjeve, t cilat
nevojiten pr t krijuar produktet, por edhe pr transportimin dhe magazinimin e
tyre. Po ashtu, duhet t shpenzoni pr pagat dhe sigurimet e t gjith punonjsve t
prfshir, drejtprdrejt ose jo, n prodhimin e produkteve. Dhe lista e shpenzimeve
nuk mbaron me kaq. Ju shpenzoni par t tjera, q ti shtoni vler produktit tuaj, me
ambalazhimin, paketimin, publicitetin dhe shitjen e tij. S fundmi, jan edhe disa
shpenzime t tjera, t cilat shrbejn pr zhvillimin e biznesit si nj i tr. Disa prej
tyre do t ishin qiraja e lokalit, furnizimi me uj, energji dhe telefoni, mirmbajtja
etj. T gjitha kto shpenzime gjat nj periudhe t caktuar, pr shembull nj muaj,
i quajm shpenzime operacionale. Pr m tepr saktsi, shpenzime operacionale t
biznesit tuaj konsiderohen t gjitha parat q keni nxjerr vetm pr realizimin e t
ardhurave dhe mbajtjen e biznesit.
Njohja n detaje e shpenzimeve operacionale sht informacion parsor n llogaritjen
e kostos pr nj njsi t prodhuar, si dhe pr caktimin e mimit t shitjes s tij. N t
vrtet, do shpenzim i kryer nga ju, i shton vler produktit tuaj, prandaj logjikisht
duhet t rndoj mbi mimin e shitjes s tij. Ndryshe, kjo do t thot se reduktimi
n minimumin e mundshm i shpenzimeve operacionale ul koston e produktit tuaj,
duke ju dhn mundsi t konkurroni n treg me mim m t ult.
Lokali ku zhvilloni biznesin sht pron e familjes suaj. Diskutoni prse qiraja e lokalit
duhet t prfshihet n shpenzimet operacionale (mund t lidhet nj kontrat qiraje me
familjen).
N shpenzimet operacionale prfshihen edhe shpenzimet e transportit t
mallrave n t dy kahet: nga furnitort deri te lokali apo magazina e biznesit tuaj, si
dhe nga ju te konsumatori final. Vlera dhe pesha specifike (n prqindje) e kostove
t transportit ndaj shpenzimeve t prgjithshme varet nga tipi, madhsia dhe
vendndodhja e biznesit tuaj.
N rastin e bizneseve t vogla q operojn n qendrat urbane, shpenzimet
e transportit mund t reduktohen, duke grupuar furnizimet, por edhe duke
shfrytzuar shprndarsit q jua sjellin mallrat n der. T jeni t sigurt se kta
ndrmjets jo vetm ju kushtojn m pak se po ta transportonit vet, por dhe ju
kursejn koh dhe energji. Sidoqoft, kostot e transportit jan t pashmangshme
dhe biznesi juaj i vogl duhet ti prfshij ato te kostot fikse mujore. N rastin kur
transportoni me makinn tuaj, keni t drejt t shnoni si shpenzime operacionale
ato t karburantit.

243

Andrea Xhavara
E kundrta ndodh me bizneset e mdha prodhuese ose tregtuese me shumic,
pr t cilat shpenzimet e transportit mund t kapin vlera t konsiderueshme. Edhe n
kto raste, gjithka varet nga mnyra e organizimit dhe marrveshjet pr furnizimin
me lnd t para, pajisje apo mallra, si dhe zgjedhja e kanaleve t shprndarjes
s produkteve deri te konsumatori final. mimet e transportit t mallrave varen
nga ngarkesa dhe distanca, prandaj jepen zakonisht me lek pr ton.km. Por pr
distanca fikse mimet e transportit t mallrave mund t jepen edhe me lek pr ton.
Fabrika Seament do t eksportoj 240 ton imento nga Fush-Kruja n Podgoric t
Malit t Zi. Oferta e nj firme transporti me kamion sht 12 lek/ton.km, ndrsa oferta e
hekurudhs sht 1 000 lek/ton. Cila nga dy ofertat sht m e leverdishme pr fabrikn,
nse distanca Fush-Kruj Podgoric sht 130 km?

Nse biznesi juaj do t ishte i prfshir n tregtin ndrkombtare, do t kishit

m tepr leverdi t transportonit me firmat shqiptare. Ato aplikojn mime m t

ulta se firmat e huaja, pr shkak se mimi i nafts n Shqipri sht m i ult.
Ndrkoh, pr t evituar humbjet dhe dmtimet e mallrave nga t papriturat,
mallrat duhen siguruar pr periudhn nga nisja deri n mbrritje, duke derdhur nj
shum t caktuar n favor t nj shoqrie sigurimi.
Edhe shpenzimet pr energjin elektrike jan t pranishme n do biznes. Kto
shpenzime njihen edhe pr efekt t taksave. Ato jan t konsiderueshme, sidomos,
n fabrikat prodhuese, t cilat prdorin makineri pr krijimin e produkteve. Njsia
matse e energjis elektrike n vendin ton sht kilovat pr or, q shnohet kwh.
Pr t evituar ngarkesat e mdha gjat dits, shoqria e shprndarjes CEZ aplikon
mime m t ulta pr konsumin e energjis pas mesnats.
Po ashtu, pr efekt t llogaritjes s kostos s njsis, n shpenzimet operacionale
duhet t prfshini edhe kostot e furnizimeve me gaz, uj, telefoni, internet dhe
website.
Njra nga makinerit e fabriks s kartonit Edi Pack n Durrs e ka fuqin 250 kw.
mimi i energjis gjat dits sht 13 lek/kwh, ndrsa nga ora 24:00 deri n 7:00 sht m i
ult, 11 lek/kwh. Sa lek i kushton ksaj fabrike konsumi i energjis vetm nga kjo makineri,
kur ajo punon nga ora 16:00 deri n orn 8:00 t dits s nesrme?
Tashm mund ta dini se ksti mujor i shlyerjes s nj kredie prbhet nga dy pjes:
principali, i cili sht pagesa e nj pjese t parave q i keni marr borxh
banks;
interesi bankar, ndryshe kostoja e paras s marr borxh banks (edhe
fitimi i banks).
Nse zoti Bardhi C. shlyen do muaj 20 000 lek principal dhe 8 000 lek interes
bankar, ather vetm ky i fundit njihet si shpenzim operacional. Meq ky shpenzim
nuk sht kosto direkte (as materiale dhe as pune), zoti Bardhi C. duhet ta prfshij
at n kostot indirekte mujore. Ndrkoh, meq ky shpenzim nuk ka lidhje me
numrin e njsive t prodhuara, ai duhet konsideruar si kosto fikse mujore.

244

BAZAT E SIPRMARRJES

Sqarojm se shlyerja e principalit nuk shnohet si shpenzim n llogarit e biznesit. Ajo

shnohet vetm si dalje e paras nga biznesi n pasqyrn Rrjedhja e paras, ku
parat e marra borxh banks shnohen si hyrje (m von do ta shqyrtojm n hollsi).
Nj biznes shlyen kredin e marr nga nj bank me kste mujore prej 35 000 lek. far
vlere duhet t shtoj ky biznes n kostot indirekte mujore t tij, nse interesi bankar mujor
prbn 10,3% t kstit mujor? A sht ky shpenzim kosto variabl?
Amortizimi. Ngritja e nj biznesi shoqrohet zakonisht me investime n ndrtes,
makineri apo pajisje. Ju, me t drejt, pyesni: A duhet t njihen kto investime si
shpenzime operacionale? Prgjigjja sht: Po, por pjesrisht dhe gradualisht, me
an t amortizimit vjetor.
Le ta zm se mobilieri Bardhi C. ka investuar n biznesin e tij pr nj makineri
kombinat me vler 240 000 lek. Nse kjo makineri mendohet t ket nj jetgjatsi
pune prej 10 vitesh, ather amortizimi vjetor i saj do t ishte: 240 000 : 10 = 24 000
lek, ndrsa amortizimi mujor i saj do t ishte 24 000 : 12 = 2 000 lek.
Sipas ligjit, vlera 2 000 lek njihet si shpenzim operacional mujor i biznesit. Meq ky
shpenzim nuk sht kosto direkte (as materiale dhe as pune), zoti Bardhi C. duhet
ta prfshij at n kostot indirekte mujore. Ndrkoh, meq ky shpenzim nuk ka
lidhje me numrin e njsive t prodhuara, ai duhet konsideruar si kosto fikse mujor.
Llogaritni amortizimin mujor t investimeve n tabeln vijuese:
Nr

Investimi

Vlera
(lek)

Jetgjatsia
(vjet)

Amortizimi
vjetor (lek)

Amortizimi
mujor (lek)

120 000 000

40

3 000 000

250 000

Ndrtes

Frigorifer

90 000

18 000

1 500

Matrapik

72 000

24 000

2 000

Natyrshm mund tju lind pyetja: Cili e cakton jetgjatsin e nj investimi?

Ekzistojn t paktn dy prgjigje pr kt pyetje, sipas rastit, nse llogaritja e
amortizimit do t bhej: a) pr detyrimet tatimore apo b) pr parashikimet e biznesit.
Pr hir t detyrimeve tatimore, ka nj ligj t posam pr llogaritjen e amortizimit.
Meq nj investim i kryer prmban edhe rrezikun, ligji i njeh biznesit si shpenzim
pikrisht amortizimin vjetor. Pra, biznesi ka t drejt q t zbres nga t ardhurat
vjetore vlern e amortizimit vjetor t t gjitha investimeve (ndrtesa, makineri,
pajisje). N kt mnyr ulet fitimi e pr rrjedhoj edhe tatimi mbi fitimin.
Por pr hir t analizs dhe t parashikimit t performancs s biznesit, menaxhert
e llogaritin amortizimin sa m realisht. N kt mnyr, edhe llogaritja e kostos s
prodhimit t njsis s produktit sht m realiste, duke mos rnduar mbi mimin.
Menaxheri i nj hoteli po llogarit amortizimin mujor t frigoriferit, i cili sht bler me
mimin 90 000 lek. Sipas ligjit, frigoriferi amortizohet (shuhet fare si investim) brenda

245

Andrea Xhavara
5 vjetsh. Por menaxheri e di mir se frigoriferi mund t punoj mir edhe 6 vjet, pr tu
zvendsuar m pas me nj t ri.
a) far vlere t amortizimit mujor t frigoriferit do ti sugjeronit menaxherit t hotelit n
llogaritjet e tij pr tatimin mbi fitimin?
b) far vlere t amortizimit mujor t frigoriferit do ti sugjeronit menaxherit t hotelit n
llogaritjet e tij pr kostot e nj shrbimi t tij?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

shpenzime operacionale
shpenzime transporti

shpenzime energjie
interes bankar

principali i kredis
amortizim mujor

Pyetje kontrolli
1. Jepni shembuj pr dy kosto indirekte pune.
2. Jepni shembuj pr dy kosto direkte pune.
3. Cila sht m e madhe numerikisht, koha diellore apo koha e puns?

246

BAZAT E SIPRMARRJES

6. Llogaritja e kostos s njsis

N rastin e rrobaqepsis Verdha, ju llogaritt se kosto e prgjithshme pr
prodhimin e 4 000 cop prparseve ishte 300 000 lek. M pas, duke pjestuar,
gjett se kosto e prodhimit pr nj cop prparse ishte 750 lek. Krejt i kundrt
sht rasti i mobilieris Bardhi C., ku krkohet t parallogaritet kostoja e nj dere,
pa njohur sasin e prodhuar. Llogaritjet n letr t zotit Bardhi tregojn se, pr
prodhimin e nj dere tamburato: kosto direkte materiale sht K1 = 7 300 lek; kosto
direkte e puns sht K2 = 2 148 lek dhe kosto e 1 (nj) ore pune sht 358 lek. Ju
e kuptoni se mbi prodhimin e nj prparseje rndojn edhe kosto t tjera: kostot
indirekte mujore.
Sipas t dhnave plotsuese t zotit Bardhi, mund t hartohet tabela n vijim:
Kostot indirekte mujore

Lek

Qira

40 000

Energji dhe uj

15 000

Mirmbajtje pajisjesh

5 000

Sigurim (makineri-pajisje, inventari)

5 000

Transport

10 000

Kancelari

1 000

Poste-telefon

10 000

Taksa e tarifa pr bashkin

10 000

Kosto indirekte pune (7) *

22 000 * Pjesa e pags s zotit Bardhi

pr menaxhimin, e cila nuk
5 000
lidhet drejtprsdrejti me
2 000 procesin e e prodhimit t nj
8 000 dere.

Thumba, tutkall etj.

Amortizim makineri-pajisjesh
Interes bankar
T ndryshme (materiale pastrimi etj.)
Totali

5 000
138 000

Meq kostot indirekte shkaktohen nga veprime mbshtetse pr prodhimin, mund

t supozohet se 138 000 lek shpenzime jo t drejtprdrejta u takojn 308 orve pun
n prodhim (shih kostot e puns). Duke pjestuar, gjejm se:
kosto indirekte pr 1 or prodhimi sht 138 000 lek : 308 or = 448 lek/or.

247

Andrea Xhavara
Tani mund t gjejm far pjese e kostove indirekte i shkon nj dere tamburato:
kosto indirekte pr 1 der sht 448 lek/or x 6 or
K3 = 2 688 lek.
Por kosto totale pr njsi
= K1 + K2 + K3, prej ku del se:
KT = 7 300 lek + 2 148 lek + 2 688 lek.

Pra, KT = 12 136 lek.

Ju mund t konstatoni se gabimi i zotit Bardhi te skica nuk sht aq i madh.

Metoda e shtjelluar pr llogaritjen e kostos s njsis paraqitet disi e ndrlikuar
me alokimin e kostove indirekte tek ato direkte. Por ajo sht mjaft orientuese dhe
gjen zbatim sidomos n kontratat e bizneseve tekstile apo lkurpunuese shqiptare,
t cilat punojn pr eksport me lnd t par t porositsve t huaj. Pr kto
biznese, kosto direkte materiale sht zero, sepse lnda e par sillet nga porositsi
i huaj. Kshtu, menaxhert duhet t llogaritin vetm: a) kostot e puns direkte pr
prodhimin e nj njsie produkti dhe b) pjesn e kostove indirekte mujore, t cilat
u shtohen kostove t puns pr prodhimin e njsis. Kjo pjes shtes llogaritet n
prpjestim t drejt me kohn e puns s drejtprdrejt pr prodhimin e njsis.
Rrobaqepsis Ziu i sht ofruar nj porosi pr 300 pal pantallona n dit, me
mim 1,5 euro. Stafi i rrobaqepsis i ka paraqitur menaxherit t dhnat e mposhtme:
- koha e puns pr prodhimin e nj pal pantallonave sht 54 minuta,
- kosto direkte e puns - 980 000 lek,
- koh pune direkte mujore - 7 000 or,
- kostot indirekte mujore jan 350 000 lek.
T llogaritet:
a) kosto direkte e puns pr 1 or,
b) kosto direkte e puns pr 1 pal pantallona,
c) kosto indirekte pr 1 or pune,
d) kosto indirekte pr 1 pal pantallona,
e) kosto totale pr 1 pal pantallona.
A do t kishte leverdi kjo rrobaqepsi ta pranonte kt porosi, nse kursi i kmbimit sht 1
euro = 140 lek?
Zgjidhje. Plotsoni vendet bosh hap pas hapi:
a) Kosto direkte e puns pr 1 or sht 980 000 : ____ = 140 lek/or.
b) Kosto direkte e puns pr 1 pal pantallona sht 140 x ____ = 126 lek.
c) Kosto indirekte pr 1 or pune sht _____ : 7 000 = 50 lek.
d) Kosto indirekte pr 1 pal pantallona sht ____ x 0.9 = 45 lek.
e) Kosto totale pr 1 pal pantallona 0 + _____ + _____ = 171 lek.
Porosia mund t pranohet, sepse 171 lek < ____ lek = 1,5 euro.
Ju, tashm, dini ti ndani kostot edhe n nj mnyr tjetr, si variabl dhe fikse. Le
ti shqyrtojm kostot e mobilieris, duke i ndar n variabl dhe fikse, si dhe duke i
shoqruar edhe me grafikun prkats.

248

BAZAT E SIPRMARRJES

Kosto variabl t mobilieris jan kostot direkte materiale, sepse ato ndryshojn n
prpjestim t drejt me numrin e njsive t prodhuara. Kshtu, nse materialet pr
nj der tamburato e kan koston 7 300 lek, pr 2 dyer ato do t ishin 14 600 lek,
pr 3 dyer do t ishin 21 900 lek e kshtu me radh.
Mund t themi se kostot materiale jan edhe kostot variabl. Kshtu, mund t
shkruajm KV = 7 300 X, ku X sht numri i dyerve t prodhuara. Ndrkoh, pagat
mujore -e zotit Bardhi dhe e ndihmsit- jan fikse, sepse ato nuk ndryshojn n
varsi t prodhimit; ato bashkohen me kostot e tjera indirekte mujore, t cilat jan
gjithashtu fikse. Duke mbledhur, mund t gjenit se kostot fikse mujore do t ishin
KF = 138 000 + 132 000 = 270 000 lek. N prfundim, kostot totale t mobilieris, si
shuma e kostove variabl me ato fikse, do t paraqiteshin me barazimin:
KT = 7300 X + 270 000.
Ju mund t konstatoni se kur X = 0, mobilieria nuk prodhon, ajo ka prsri shpenzime
mujore me vler 270 000 lek, kostot fikse.
Natyrisht, zoti Bardhi ka parashikuar q kostot do t mbulohen nga t ardhurat q
do t siguroj biznesi i tij. Si rregull, t ardhura nga biznesi quhen t gjitha parat q
vijn vetm nga shitjet e produkteve apo shrbimeve t tij. sht e qart se pr nj
mim t caktuar, t ardhurat nga shitjet jan n prpjestim t drejt me numrin e
njsive t shitura. Kshtu, nse zoti Bardhi ka vendosur ti shes dyert me mim 22
000 lek, ather t ardhurat nga shitja e X dyerve do t ishin A = 22 000 X.
Po t bnit llogaritjet pr porosin pr 4 dyer tamburato do tju dilte se:
KT = 7 300 x 4 + 270 000 = 292 200, ndrsa A = 22 000 x 4 = 88 000, q tregon se t
ardhurat nga shitja e 4 dyerve arrijn t mbulojn vetm nj pjes t kostove totale.
Natyrshm t lindin pyetjet: A mbulohen t gjitha shpenzimet e biznesit tim nga
t ardhurat prej shitjeve? Ndryshe, sa njsi t nj produkti duhet t prodhoj e t
shes, pr t mbuluar t gjitha kostot javore, mujore, vjetore? Ose, sa dit t javs,
muajit, vitit m mbesin pr t nxjerr fitim? Prgjigjet, pr pyetje si kto, jan shum
t rndsishme pr ju si menaxher biznesi. Ato lidhen me pikn e barazimit, e cila
arrihet kur t ardhurat barazohen me kostot. Pra, pr t gjetur pikn e barazimit,
duhet t zgjidhni ekuacionin:
T ardhurat nga shitja e Xb njsive = Kostot totale t periudhs. (10.3)
Pr rastin e mobilieris Bardhi C., duhet t zgjidhnit ekuacionin:
22 000 Xb = 7 300 Xb + 270 000, i cili jep si zgjidhje Xb = 18,3.
Ndryshe, kostot e mobilieris mbulohen sapo t jen prodhuar dhe shitur 18 dyer.
Pr shembull, t ardhurat pr 19 dyer t shitura do t ishin 418 000 lek. Ndrkaq
kostot e prgjithshme mujore t mobilieris do t ishin 408 000 lek, pra m t vogla
se t ardhurat. Grafikisht, situatat e prshkruara m lart do t paraqiteshin si n
figurn 10.5.

249

Andrea Xhavara

Figura 10.5. Pika e barazimit

Llogaritni pikn e barazimit pr rrobaqepsin Ziu.

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

alokim i kostove indirekte

t ardhura nga biznesi

Pyetje kontrolli
1. Si llogaritet kosto direkte e puns pr 1 or?
2. Si llogaritet kosto indirekte pr 1 or?
3. Si llogaritet kosto indirekte pr nj njsi t prodhuar?

250

pika e barazimit

BAZAT E SIPRMARRJES

7. Caktimi i mimit
far sht mimi? Meq nj produkt nuk sht shuma e karakteristikave t tij,
edhe mimi nuk mund t jet thjesht shuma e kostos s njsis me fitimin. N fakt,
mimi ngrthen n vetvete vler, sidomos n mendjen e konsumatorit. Kshtu
shpjegohet pse jeni t gatshm t paguani m shum pr nj pal pantallona xhins
firmato apo pr nj shampo t nj kompanie t njohur. E thn ndryshe, strategjit
e vendosjes s mimit t nj produkti bazohen n disa llogaritje matematike, por
edhe n disa faktor t tjer. Gjithsesi, prvoja e biznesit sugjeron disa parime t
pranuara tashm nga t gjith, si:
mimi, q normalisht duhet t mbuloj kostot dhe t siguroj fitim.
Ulja e kostove t biznesit tuaj sht rruga m efektive pr t ulur mimet
pr konsumatort tuaj.
Pr t siguruar sa m shum shitje, mimet duhet t jen sa m t stabilizuara.
mimet duhet t rishikohen dendur pr t reflektuar sidomos krkesn e
tregut dhe sjelljen e konkurrentve.
Ndrkoh ju kujtojm se situata t ndryshme mund tju detyrojn tu prshtateni me
nj strategji t prshtatshme mimi, si ato t shtjelluara n temn mbi marketingun.
N caktimin e mimit, pr t mbuluar kostot si dhe pr t siguruar fitim, mund t
niseni nga barazimi:

mimi = kosto totale + marzh shtes.
(10.4).
N kt barazim, marzhi shtes mund t shprehet n dy mnyra: a) si prqindje e
kostove totale t prodhimit t njsis ose b) si prqindje e mimit t shitjes.
Sipas llogaritjeve tona, kosto totale e prodhimit t nj dere tamburato nga mobilieria
Bardhi C. ishte KT = 12 136 lek. N rast se zoti Bardhi do t dshironte nj marzh
shtes 50% mbi kostot totale, ather mimi i nj dere do t prcaktohej kshtu:
Kosto totale e produktit
Marzhi shtes (50% e kostos totale)
mimi i dshiruar

12 136 lek
6 068 lek
18 204 lek

Kuptohet se zoti Bardhi mund ta rrumbullakoste kt mim n 19 000 lek.

E kundrta, nse zoti Bardhi sheh se tregu e pranon nj der me mimin 22 000 lek,
ather llogaritjet do t paraqiteshin kshtu:
Kosto totale e produktit
Marzhi shtes
mimi i dshiruar

12 136 lek
9 864 lek
22 000 lek

Duke pjestuar, do t gjeni se marzhi shtes sht 44,8% e mimit t shitjes.

251

Andrea Xhavara
Pr rastin e par mund t themi se zoti Bardhi, pr do 100 lek t shpenzuara,
nxjerr pr vete 50 lek shtes. Pr rastin e dyt mund t themi se zoti Bardhi, pr do
100 lek t arktuara nga shitjet, nxjerr pr vete 44,8 lek shtes.
Kosto totale e nj riparimi makine sht 24 000 lek. far mimi do t caktonit pr klientin,
n rast se:
a. do t dshironit nj marzh shtes 50% t kostos totale?
b. do t dshironit nj marzh shtes 50% t mimit?
Cilin nga dy mimet do t vendosnit dhe prse?
Shnojm se t dyja strategjit e msiprme garantojn nj tepric nga shitja e
do njsie t produktit/shrbimit. N t vrtet, me t dyja strategjit ju arrini t
mbuloni kostot totale t prodhimit t njsis, madje edhe ti tejkaloni ato. Por kjo
nuk mjafton! Pr nj periudh afatgjat, t paktn nj muaj, rezultati prfundimtar
do t prcaktohej krejtsisht nga fakti nse t ardhurat nga produktet e shitura
do t mbulonin apo jo t gjitha shpenzimet mujore. Pr shembull, hamendsojm
se mobilieria Bardhi C. prodhon dhe shet vetm 4 dyer n muaj, me mim 22
000 lek. Ky mim sht shum m lart se kostot totale t prodhimit t nj dere.
T ardhurat 88 000 lek nga shitja e tyre nuk arrijn t mbulojn kostot indirekte
mujore, t cilat kapin vlern 270 000 lek. Megjithat, ju zotroni tashm nj metod
tjetr ndihmse pr zgjidhjen e ksaj situate: llogaritja e piks s barazimit. Kujtoni
se pika e barazimit lidhet pikrisht me t ardhurat dhe shpenzimet mujore. Prtej
saj, t ardhurat nga shitjet i tejkalojn shpenzimet. Pr t kuptuar m mir metodn
e piks s barazimit, le t ndjekim mobilierin n rastin konkret, kur ajo prodhon
dhe shet 25 dyer n muaj. Ju kujtojm se pika e barazimit pr kt biznes arrihej kur
prodhoheshin dhe shiteshin afrsisht 18 dyer.
Mobilieria Bardhi C.
mimi i pranuar nga tregu
Pika e barazimit
Sasia e prodhuar dhe e shitur
Kosto totale mujore
T ardhura
Marzhi shtes ndaj kostos totale mujore

22 000 lek
18 cop
25 cop
7300 x 25 + 270 000 = 452 500 lek
22 000 x 25 = 550 000 lek
550 000 452 500 = 97 500 lek

Pra, pasi t keni caktuar nj mim t pranueshm nga tregu, me metodn e piks
s barazimit mund t llogaritni marzhin shtes ndaj kostove totale mujore, pr nj
sasi t caktuar produktesh t shitura. Q t siguroni nj marzh shtes pozitiv, duhet
q biznesi juaj t ket kapacitetin t prodhoj dhe t shes brenda muajit nj sasi
produktesh m t madhe se pika e barazimit. Vini re! Mobilieris i duhen afro 14
dit pune pr t arritur pikn e barazimit.
Llogarisni pikn e barazimit Xb pr mobilierin Bardhi C., pr rastin kur tregu pranon
mimin 25 000 lek.
Udhzim. Prdorni ekuacionin 25 000 Xb = 7 300 Xb + 270 000.

252

BAZAT E SIPRMARRJES

Meq mobilieria prodhon 4 dyer n 3 dit, ajo arrin t prodhoj 16 dyer n 12

dit, duke kaprcyer pikn e barazimit (e llogaritur n afro 15 dyer). Ju mund t
vreni se kur mimi i shitjes s dyerve rritet, vlera e piks s barazimit zvoglohet,
duke shkurtuar edhe kohn e arritjes s saj. Ky prfundim sht logjik: nj mim
m i lart siguron m shpejt t ardhura t mjaftueshme pr mbulimin e kostove
totale mujore. Ritheksojm se sa u tha m sipr vlen vetm kur i gjith produkti i
prodhuar shitet brenda periudhs s llogaritjeve, n rastin ton nj muaj.
Plotsoni fjalin e vlefshme pr pikn e barazimit:
Nse mimi i shitjes s produktit zvoglohet, ather vlera e piks s barazimit _________ ,
ndrsa afati i arritjes s saj _________ .
Nj metod tjetr e caktimit t mimeve sht metoda e bazuar n rentabilitetin e
investimeve. Sipas ksaj metode, t ardhurat nga shitjet duhet t mbulojn kostot e
prodhimit si dhe t sigurojn nj marzh shtes q mbulon nj prqindje t caktuar t
vlers s investimeve. Le ta zbatojm kt metod pr nj kpucari. Ajo ka investuar
15 milion lek dhe synon ti shlyej ato pr 5 vjet, pra me nj rentabilitet 20%, duke
prodhuar 120 mij pal kpuc n vit. Llogaritjet pr caktimin e mimit do t ishin:
Kosto totale pr nj pal kpuc
Vlera e investimit pr tu shlyer
Sasia vjetore e prodhimit
Vlera pr tu shlyer nga nj pal kpuc
mimi q mbulon shlyerjen e investimit

800 lek
20% x 15 000 000 = 3 000 000 lek
120 000 cop
3 000 000 : 120 000 = 25 lek
800 + 25 = 825 lek

mimi 825 lek e garanton shlyerjen e investimeve. Ndrkoh, sipas interesave te

fabriks dhe mundsive t tregut, mund t caktohet nj mim tjetr, m i lart se 825
lek dhe q mbulon kostot totale mujore dhe vjetore.
Fabrika Edipack shet rreth 5 mij ton karton n vit. Llogaritni vlern q i duhet shtuar
mimit aktual t shitjes s nj toni karton, pr t shlyer n 8 vjet investimin e nj makinerie
t re, me vler 200 mij euro.
Udhzim. Gjeni m par koeficientin e shlyerjes s investimit, n prqindje.
Me realizimin e nj shitjeje me mimin e pranuar nga blersi, sipas ligjit, ju jeni i
detyruar ti lshoni atij nj fatur, nj dokument q vrteton shitblerjen e produktit.
N rastin e nj biznesi t vogl (me xhiro vjetore nn 8 milion lek), ju mund t
lshoni nj fatur t thjesht tatimore. Pr rastin e shitjes s 4 dyerve nga mobilieria
Bardhi C., ky dokument n dy kopje, nj pr ju dhe nj pr blersin, do t kishte
nj paraqitje si vijon:

253

Andrea Xhavara
FATUR E THJESHT TATIMORE
Nr. 123
Dat 5.06.2012
Shitsi Bardhi C.
NIPT K71317501S
Adresa Rr. A. Goga, Nr. 67, Durrs
0131904
Blersi Aaaa Bbbb
NIPT L2134567B
Adresa Rr. A. Goga, Nr. 76, Durrs
Nr
1

Lloji i mallit apo

shrbimit

Njsia

Sasia

mimi

Vlera

cop

22 000

88 000

.................

..............

..............

...............

TOTALI

88 000

Der tamburato
Mbyllet me numrin 1

Shitsi (Emri, nnshkrimi, vula)

Blersi (Emri, nnshkrimi, vula)

Blloqet e faturave, me numrin serial (djathtas) jepen nga Zyra Rajonale e Taksave.
Shnimi i NIPT-it (numri i identifikimit t personit t tatueshm) e bn faturn
dokument t vlefshm. Moslshimi i faturs ndshkohet me gjob, si shmangie nga
tatimet.

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

marzh shtes

rentabilitet

fatur e thjesht tatimore

Pyetje kontrolli
1. far tregon marzhi shtes n prqindje ndaj kostos totale, ndaj mimit?
2. far kostosh synon t mbuloj metoda e rentabilitetit me caktimin e mimit?

254

BAZAT E SIPRMARRJES

8. Llogaritja e fitimit
Nj nga pyetjet m t rndsishme pr t gjith bizneset sht: A po fitojm? Pr
tiu prgjigjur ksaj pyetjeje, ju ndihmon barazimi:

Fitimi = T ardhura Shpenzime ose shkurt: F = A SH.

(10.5)

Termat e ktij barazimi duhet t kuptohen njlloj nga t gjith, si vijon:

T ardhura nga biznesi quhen t gjitha parat q hyjn n biznes vetm nga shitja
e produkteve apo shrbimeve, duke prfshir edhe ato q do t vijn nga pagesat e
vonuara t shitjeve me kredi.
Shpenzime t biznesit quhen t gjitha parat q dalin nga biznesi vetm pr
realizimin e t ardhurave dhe mbajtjen e biznesit, duke prfshir edhe ato q do t
bhen pr pagesat e vonuara t blerjeve me kredi.
Theksojm se llogaritja e fitimit nnkupton q t ardhurat dhe shpenzimet i takojn
t njjts periudh veprimtarie (mujore, 3-mujore, 6-mujore apo vjetore). sht e
qart se pr t nxjerr fitim gjat nj periudhe, pr shembull nj muaj, duhet q
biznesi juaj t prodhoj dhe t shes prtej piks s barazimit. Kshtu, zbatimi i
barazimit (10.5) pr rastin e mobilieris Bardhi C., me pik barazimi 18, me 25
dyer t shitura dhe me mim 22 000 lek, do t tregonte se:
A = 22 000 x 25 = 550 000; SH = 7300 x 25 + 270 000 = 452 500. Pr kt arsye, fitimi
mujor i ktij biznesi do t ishte F = A SH = 97 500 lek, i barabart me marzhin
shtes.
T llogaritet fitimi mujor i mobilieris Bardhi C., duke ditur q shpenzimet mujore jepen
nga barazimi KT = 7300 X + 270 000, kur mobilieria arrin t prodhoj dhe t shes 28 dyer
n muaj, me mim 22 000 lek.
Fitimi sht treguesi kryesor i performancs financiare t biznesit tuaj. Ju mund t
vlersoni sa fitimprurs sht biznesi juaj me an t treguesve financiar. Kta jan
raporte numerike t shprehura prgjithsisht n prqindje. Ndr m part pr tu
prdorur nga ju do t ishin: marzhi i fitimit bruto, marzhi i kthimit t shitjeve dhe
marzhi i kontributit.

Treguesi i marzhit t fitimit bruto (TMFB) vlerson n far mase t ardhurat nga

shitjet arrijn t mbulojn shpenzimet, por edhe t nxjerrin nj fitim bruto. Ai

llogaritet me formuln TMFB = (T ardhura nga shitjet Shpenzime totale): T ardhura,
n prqindje, i cili me simbole do t shkruhej:
TMFB = (A - KT) : A %. (10.6)
Pr shembull, nse t ardhurat nga shitjet mujore jan A = 290 000 lek dhe
shpenzimet mujore jan 222 000 lek, ather TMFB = (290 -222) : 290 % = 23,4%.

255

Andrea Xhavara
Marzhi 23,4% tregon se pr kt biznes, n do 100 lek t ardhura nga shitjet
mujore, 23,4 lek jan fitim bruto, ndrsa 76,6 lek shkojn pr t mbuluar shpenzimet
mujore.
T llogaritet far t ardhurash mujore duhet t ket nj servis kompjuterash, me kosto
totale mujore 320 000 lek, nse synon nj marzh t fitimit bruto prej 30%?

Treguesi i marzhit t kthimit t shitjeve vlerson far pjese t t ardhurave nga

shitjet prbn fitimi bruto.
Ai llogaritet me formuln TKS = T ardhurat nga shitjet : Fitim, n prqindje, i cili me
simbole do t shkruhej:
TKS = F : A %.

(10.7)

Pr shembull, nse t ardhurat mujore jan A = 290 000 lek dhe fitimi pr at muaj
ka qen 61 200 lek, ather TKS = 61,2 : 290 % = 21,1 %.
Marzhi 21,1% tregon se pr kt biznes n do 100 lek t ardhura nga shitjet mujore,
21,1 lek jan fitim bruto.
T llogaritet fitimi mujor i nj hoteli, i cili gjat nj muaji ka realizuar 560 000 lek
t ardhura, me nj fitim bruto 40% ndaj t ardhurave nga shrbimet e tij.
Kur flitet pr fitimin e biznesit tuaj gjat nj periudhe t veprimtaris, duhet t
dalloni fitimin bruto nga fitimin neto. Fitimi bruto sht diferenca e t ardhurave
nga shitjet gjat periudhs me shpenzimet totale mujore. Pra, fitimi bruto pr
periudhn llogaritet me an t formuls: F = A - SH. Fitimi neto sht fitimi i pastr
pr periudhn, i cili i mbetet biznesit tuaj pas pagimit t tatimit. N Shqipri, pr
fitimin e do biznesi, zbatohet taksa e shesht prej 10%. Kjo do t thot se tatimi
mbi fitimin (T) llogaritet me formuln:
T = 10 % x F. (10. 8)
Pr kt arsye, fitimi neto (FN), q do ti mbetej biznesit tuaj pas pagess s tatimit
mbi fitimin, do t ishte:
FN = F T.

(10.9)

Pr shembull, nse t ardhurat nga shitjet mujore jan A = 290 000 lek dhe
shpenzimet mujore jan 222 000 lek, ather:
Zri i llogaritur
T ardhura mujore

290 000

Shpenzime mujore

220 000

Fitimi bruto
Tatimi mbi fitimin (10%)
Fitimi neto

256

Lek

70 000
7 000
63 000

BAZAT E SIPRMARRJES

Barazimet (10.5), (10.8) dhe (10.9) lidhin pes madhsit A, SH, F, T dhe FN, t cilat
mund ti prdorni pr parashikimet.
a) Llogaritjet e nj biznesi q merret me prpunim duralumini tregojn nj tepric prej 90
000 lek t t ardhurave ndaj shpenzimeve. Sa lek duhet t paguaj ky biznes si tatim mbi
fitimin? Sa lek sht fitimi neto?
b) Nj termohidraulik synon q prve pags, t fus n xhep edhe 50 000 lek t tjera n
muaj. Sa lek duhet t ishte fitimi i tij para pagess s tatimit mbi fitimin?
Fitimi sht nj nga orientuesit kryesor pr menaxhimin e biznesit tuaj.
Megjithat, ju mund t merrni vendime t bazuara edhe te nj tregues tjetr, marzhi
i kontributit (MK), diferenca ndrmjet t ardhurave dhe kostove variabl.
Pra, MK = A - KV. (10.10)
Shnojm se madhsit e prfshira n kt barazim i takojn s njjts periudh
veprimtarie, pr shembull, nj muaj. Kshtu, pr mobilierin Bardhi C., me
shpenzime mujore KT = 7300 X + 270 000, nse mobilieria arrin t prodhoj dhe t
shes 20 dyer n nj muaj me mim 22 000 lek, do t kishim:
T ardhurat: A = 20 x 22 000 = 440 000 lek.
Kostot variabl: KV = 7300 x 20 = 146 000 lek.
Kshtu, MK = A - KV = 440 000 146 000 = 294 000 lek.
Pr t analizuar varsin e performancs s shitjeve n treg nga kostot variabl,
shrben treguesi i marzhit t kontributit TMK. Ky tregues llogaritet si raport i
marzhit t kontributit ndaj t ardhurave nga shitjet, n prqindje.
Pra, TMK = MK : A %.

(10.11)

Pr rastin e msiprm do t kishim TMK = MK : A% = 294 : 440% = 69%. Kjo vler

tregon q, pr do 100 lek t ardhura nga shitjet, mobilieria nxjerr 69 lek drejt
mbulimit t kostove fikse; ndrsa pasi t jen mbuluar kostot fikse, n do 100 lek
shtes nga shitjet, 69 lek jan fitim. [N fakt, nga barazimet (10.10), (10.5) dhe
(10.2) del se MK = KF + F, q tregon se marzhi i kontributit prmban kostot fikse dhe
fitimin.]
Llogaritni marzhin e kontributit pr mobilierin, nse shiten 30 dyer n muaj me t njjtin
mim dhe kosto fikse.
N llogaritjet tuaja, ky tregues ka prsri vlern 69 pr qind. N t vrtet, meq
MK = A KV, del se MK/A = 1 K1/p, q tregon se ky tregues mbetet konstant kur
kosto e njsis K1 dhe mimi p (price) nuk ndryshojn. Orientimi sipas ktij treguesi
sht edhe nj nga strategjit e ndjekura nga bizneset kur mimi i shitjes caktohet
nga rrethanat.
Mobilieria Bardhi C., me shpenzime mujore KT = 7300 X + 270 000, arrin t
shes dhe t prodhoj zakonisht 20 dyer n muaj, ndonse kapaciteti i saj sht pr
30 dyer. A duhet q kjo mobilieri t pranoj nj porosi shtes pr 4 dyer t tjera me
mimin e uditshm 12 000 lek?

257

Andrea Xhavara
Duket se porosia nuk duhet pranuar, sepse mimi i porositsit sht ndjeshm
m i ult se mimi i zakonshm i shitjes s nj dere. Meq kostot fikse mbeten t
pandryshueshme, ndoshta ia vlen q, s bashku m zotin Bardhi, t bjm llogaritjet
n vijim:
Pa porosi ekstra (lek)
T ardhurat mujore

Me porosi ekstra (lek)

20 x 22 0000 = 440 000 + 440 000 + 4 x 12 000 = 488 000 +

7300 x 20 = 160 000 _

7 300 x 24 = 175 200 _

Marzhi i kontributit

280 000 +

312 800 +

Kostot fikse

270 000 _

270 000 _

Fitimi mujor

10 000 +

42 800 +

Kostot variabl

Llogaritjet tregojn se fitimi mujor katrfishohet, prandaj porosia e uditshme

duhet pranuar. Ky shembull tregon rolin e marzhit t kontributit n vendimet tuaja
si menaxher. Me nj organizim m t mir t puns dhe shfrytzim t kapaciteteve
t lira, mund t merren porosi, edhe pse n dukje t papranueshme. Kushti i vetm
sht q kostot fikse t mbetn t pandryshueshme!

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

t ardhura
shpenzime
fitim bruto

fitim neto
tatim mbi fitimin
marzhi i fitimit bruto

marzhi i kthimit t shitjeve

marzhi i kontributit

Pyetje kontrolli
1. far vlerson treguesi i marzhit t fitimit bruto?
2. far vlerson treguesi i marzhit t kthimit t shitjeve?

258

BAZAT E SIPRMARRJES

9. Pasqyrat financiare t biznesit

Pasqyrat financiare ju ndihmojn pr t analizuar performancn e biznesit tuaj.
Ato shrbejn gjithashtu pr t informuar si ortakt dhe partnert tuaj potencial,
ashtu dhe organet tatimore n lidhje me detyrimet. Shpeshtsia e hartimit t
ktyre pasqyrave varet nga interesi juaj si menaxher. Nse menaxhoni nj biznes
t madh, duhet ti hartoni kto pasqyra do muaj, ndrsa pr nj biznes t vogl
mund t mjaftoheni me pasqyra 3-mujore. N ditt e sotme bizneset shqiptare kan
mundsin t prdorin programe informatike, t cilat lejojn nxjerrjen e raporteve
financiare pr fardo periudhe t veprimtaris. Ndr pasqyrat financiare m t
dobishme, pr ju si menaxher, do t cilsonim ato, si: rrjedhja e paras, t ardhura
dhe shpenzimet, si dhe bilanci.
Gjat nj periudhe veprimtarie mund t vini re leht se parat rrjedhin, ato
hyjn n dhe dalin nga biznesi juaj. Le t ndjekim si shembull shnimet n
vijim t zotit Bardhi gjat muajit t par t veprimtaris s mobilieris s tij. Ai ka
mbajtur shnime t rregullta t veprimeve financiare (n mij lek) si m posht:
-Transport 10;

-Pages kredie 18;

+Kredi bankare 350;

-Qira 40;

+Kapital vetjak 150;

-Energji dhe uj 15; -Kancelari 1;

-Makineri, pajisje 300;

-Mirmbajtje 5;

-Post-telefon 15;

-T ndryshme 5;

-Lnd e par 175;

-Sigurim 5;

+Shitje dyersh 660;

-Paga, sigurime 132.

-Taksa vendore 15;

-Tutkall, thumba 5;

* Jan shitur me kredi 8 dyer t tjera, me vler 176 mij lek, t cilat do t paguhen m dat
10 t muajit II.
** sht bler lnd e par, me vler 219 mij lek (pr 30 dyer), nga t cilat 145 mij lek
jan paguar n dor dhe 74 mij lek do t paguhen m dat 10 t muajit III.
Shnoni fillimisht, ashtu si zoti Bardhi, me shenjn + parat q hyjn n biznes,
ndrsa me shenjn parat q dalin nga biznesi. Natyrisht q zoti Bardhi dshiron
t dij sa par ka biznesi i tij n fund t muajit I, pra sa lek sht gjendja e parave.
Pr kt, shrben barazimi: Gjendje = Hyrje Dalje ose GJ = H D.

(10.12)

Ju mund ti sistemonit llogarit e zotit Bardhi njlloj si n tabeln e msiprme. Pra,

gjendja e parave n fund t muajit I, pr mobilierin, sht 78 mij lek. Kjo shifr
duhet t prputhet me shumn e parave q mobilieria ka n emr t saj (n bank
dhe n ark) n fund t muajit I.

259

Andrea Xhavara
Rrjedhja e paras pr mobilierin Bardhi C., muaji I (n mij lek)
Veprimi

Hyrje

Gjendje n fillim

Dalje
0

Kredi bankare

360

Kapital vetjak

150

Makineri, pajisje (investim)

300

Lnd e par (sh)**

145

Tutkall, thumba etj. (sh)

Shitje 12 x 22 (a)

5
264

Qira (sh)

40

Energji dhe uj (sh)

15

Mirmbajtje (sh)

Sigurimi i mobilieris (sh)

Transport (sh)

10

Kancelari (sh)

Post-telefon (sh)

10

Principal kredie

10

Interes kredie (sh)

T ndryshme (sh)

Paga + sigurime (sh)

132

Taksa vendore (sh)

10
Gjithsej

Gjendje n fund

774

696

78

a) A sht fitimi mujor bruto i mobilieris 78 000 lek? Pse jo?

b) Llogarit e nj biznesi n fund t vitit jan:
Hyrje 5 000 000 lek; Gjendje 2 000 000 lek.
Daljet e ktij biznesi n fund t vitit kan qen:

7 000 000 lek,

3 000 000 lek,

3 500 000 lek.

Parat q vijn nga kredia dhe kapitali vetjak jan hyrje e paras n biznesin tuaj.
Ato dallohen nga t ardhurat, t cilat hyjn nga shitja e produkteve t biznesit tuaj.
Parat e nxjerra pr investimet n pajisje, makineri e orendi jan dalje e paras nga
biznesi juaj. Ato dallohen nga parat q dalin pr shpenzimet, t cilat bhen pr
zhvillimin dhe mbajtjen e biznesit tuaj.

260

BAZAT E SIPRMARRJES

a) A sht e vrtet se t ardhurat jan nj pjes e hyrjeve?

b) A sht e vrtet se daljet jan nj pjes e shpenzimeve?

Po
Po

Jo
Jo

Pasqyra financiare e dyt do t ishte ajo e t ardhurave dhe shpenzimeve. Ju

kujtojm q t ardhura (a) konsiderohen t gjitha parat q hyjn n biznes vetm
nga shitja e produkteve apo e shrbimeve (duke prfshir edhe ato nga shitjet me
kredi). Po ashtu, ju duhet t kujtoni q shpenzime (sh) duhet t konsiderohen t
gjitha parat q dalin nga biznesi vetm pr realizimin e t ardhurave nga shitjet
(duke prfshir edhe ato pr blerjet me kredi).
Le t hartojm kt pasqyr pr mobilierin Bardhi C. pr muajin I.
T ardhurat kan qen: A = 264 000 + 176 000 = 440 000 lek. Meq mimi i nj dere
ishte 22 000 lek, mobilieria ka prodhuar 20 dyer, nga t cilat 12 dyer i ka shitur
me par n dor, ndrsa 8 dyer t tjera i ka shitur me pages t vonuar, pr muajin
tjetr. Ndrkaq, kredia dhe kapitali vetjak nuk jan prfshir n t ardhurat, sepse
ato par nuk vijn nga shitjet.
Shpenzimet prbhen nga t gjitha kostot variabl dhe fikse, t cilat i takojn
veprimtaris prodhuese vetm pr muajin I. Kshtu, kostot mujore pr lndn e par
plotsojn prodhimin e 20 dyerve, t shitura me par n dor apo edhe me kredi.
Kto jan dhe kostot variabl mujore me vler KV = 20 x 7300 = 146 000 lek. Pra, kjo
vler llogaritet (nga financieri) dhe nuk kopjohet nga tabela e rrjedhjes s paras.
Sipas tabels s rrjedhjes s paras, kostot fikse mujore (pa amortizimin) kapin
shifrn 241 000 lek. Por amortizimi mujor i investimeve sht llogaritur pr 2 000
lek. Pr kt arsye, kostot fikse mujore jan KF = 241 000 + 2 000 = 243 000 lek.
Ather, shpenzimet e prgjithshme pr muajin I do t paraqiteshin si shuma e dy
kostove mujore: SH = KT = KV + KF = 146 000 + 243 000 = 389 000 lek.
N mbyllje t ksaj pasqyre, duhet t llogaritni edhe fitimin e mobilieris Bardhi
C., pr muajin I: F = A SH = 440 000 389 000 = 51 000 lek
Pr mobilierin Bardhi C., t llogariten pr muajin I: fitimi bruto, tatimi mbi fitimin
dhe fitimi neto.
Bilanci sht pasqyra q tregon gjendjen pasurore t biznesit dhe detyrimet e tij
n fund t nj periudhe t caktuar t veprimtaris. Ju mund ta prfytyroni bilancin
si nj peshore me dy krah, t cilat n do moment jan n ekuilibr. N njrn
an t ksaj peshoreje jan vendosur aktivet, q tregojn pasurin e zotruar nga
biznesi juaj. N ann tjetr jan vendosur pasivet, q tregojn detyrimet e biznesit
ndaj t tjerve. Pra, ka vend barazimi: Aktivet = Pasivet. (10.13)
Shnojm se bilanci i takon biznesit, duke e konsideruar at si subjekt krejt t
dallueshm nga pronart e tij.
Le t llogarisim vlern e aktiveve (n mij lek) t mobilieris Bardhi C.. Si
rregull, pasurit e disponuara nga ky biznes, n fund t muajit I, ndahen si vijon:
T qndrueshme (makineri e pajisje), me vler 298 (zbritur amortizimi, me 2).
Kesh, par me vler 78, sa gjendja e parave n fund t muajit I.

261

Andrea Xhavara
Inventar, me vler 73 = 219 -146 (lnd e par e paprdorur akoma).
Arktime t pritshme, me vler 176 = 8 x 22 (do t paguhen n datn 10 t
muajit).
Duke shumuar, del se vlera totale e aktiveve t mobilieris Bardhi C. sht 625.
Le t llogarisim vlern e pasiveve (n mij lek) t mobilieris Bardhi C.. Si
rregull, detyrimet e ktij biznesi ndaj t tjerve, n fund t muajit I, ndahen si vijon:
Kapitali vetjak, me vler 150. Ky sht detyrimi q mobilieria i ka pronarit,
zotit Bardhi, i cili i ka futur kto par (t vetat) pr t ngritur mobilierin si
biznes.
Pagesa t ardhshme, me vler 74 = 219 - 145. Ky sht detyrimi tregtar i
mobilieris ndaj furnitorit, pr tu shlyer n datn 10 t muajit III.
Kredi bankare, me vler 350 = 360 10 (pjesa e kredis e mbetur pr tu shlyer).
Fitimi, me vler 51. Ky sht detyrimi q biznesi i ka pronarit t tij. N fakt,
pronari e ka ngritur mobilierin pikrisht pr hir t ktij fitimi.
Duke br shumn e tyre, del se vlera totale e pasiveve t mobilieris Bardhi
C. n fund t muajit I kap shifrn 625, t barabart me aktivet. Tashm mund t
hartojm pasqyrn e bilancit pr mobilierin Bardhi C. (n fund t muajit I) me
vlera n mij lek si vijon:
Bilanci i mobilieris Bardhi C. (muaji i par)
Aktivet
T qndrueshme
Kesh
Inventar
Arktime t pritshme
Gjithsej

Vlera
298
78
73
176
625

Pasivet
Kapitali vetjak
Pagesa t ardhshme
Kredi bankare
Fitimi
Gjithsej

Vlera
150
74
350
51
625

Nga bilanci i nj biznesi n fund t vitit rezulton se aktivet kapin vlern 24 milion lek,
ndrsa kapitali vetjak i ktij biznesi sht 15 milion lek. Sa lek jan detyrimet e ktij
biznesi?

Fjal kye. Rishikoni prdorimin e secils fjal n kt shtje:

hyrje e paras
dalje e paras
gjendje e paras

aktive
arktime t pritshme
pasive

kapital vetjak
pagesa t ardhshme

Pyetje kontrolli
1. Cilat jan tri pasqyrat financiare?
2. Cili sht dallimi thelbsor ndrmjet aktiveve dhe pasiveve?

262

BAZAT E SIPRMARRJES

Prmbledhje e tems
1. Orientimi nga klienti dhe nevoja pr
krijimin e avantazheve konkurruese
krkojn nj sistem aktivitetesh parsore dhe
mbshtetse, t cilat formojn zinxhirin e
vlerave, pr t cilin konsumatori pranon t
paguaj nj marzh mbi koston totale t vet
produktit. Kosto direkte jan ato shpenzime
q krijohen nga materialet dhe puna mbi
to pr krijimin e produktit. Kostot indirekte
nuk lidhen drejtprdrejt me krijimin e
produkteve. Shuma e kostove direkte dhe
indirekte jep koston totale t produktit.

5. Shpenzime operacionale t biznesit tuaj

konsiderohen t gjitha parat q keni
nxjerr vetm pr realizimin e t ardhurave
dhe mbajtjen e biznesit. N to prfshihen
shpenzimet pr blerjen e lndve t
para, materialeve dhe pajisjeve, pr
transportimin dhe magazinimin e tyre,
pr pagat dhe sigurimet e punonjsve, pr
ambalazhimin, paketimin, publicitetin dhe
shitjen e tij, si dhe pr zhvillimin e biznesit
si nj e tr, si: qiraja, furnizimi me uj,
energji, telefoni, mirmbajtja etj.

2. Kosto direkte materiale e njsis llogaritet

mbi bazn e matjes s elementeve prbrse
t produktit. Prcaktimi i nevojave pr
pajisje dhe materiale lidhet shpesh me
skica t nj projekti. Pr shkak t kostove
direkte t materialeve dhe pajisjeve, si
dhe t cilsis s tyre, ju duhet t ngrini
nj partneritet t ndrsjell me furnitort.
Inventari sht sasia n dispozicion me
lnd t par, pajisje, materiale apo
mallra. Nj biznes efektiv dhe efient i
mban inventart n minimumin e tyre t
mundshm.

6. Caktimi i kostove indirekte pr nj

njsi bhet n prpjestim t drejt me
kohn e prodhimit t saj. Pika e barazimit,
pr nj periudh t caktuar, arrihet kur t
ardhurat barazohen me kostot. Prtej piks s
barazimit, biznesi ka fitin kur kostot fikse
mbeten po ato.

3. Preventivi sht nj tabel me njsit,

sasit dhe mimin e do zri shpenzimesh
pr nevojat materiale pr nj porosi.
Kostot variabl rriten apo zvoglohen
n prpjestim t drejt me rritjen apo
zvoglimin e sasis s njsive t prodhuara.
Kostot fikse ruajn vlern e tyre pavarsisht
nga numri i njsive t prodhuara. Shuma e
kostove variabl dhe fikse jep koston totale.
Grafiku i kostove sht drejtz.
4. Kostot e puns vlersohen nga pagesat e
punonjsve t biznesit tuaj, t prfshir n
krijimin e produkteve pr shitje. Llogaritja
e kostos s nj ore pune ndihmon n gjetjen
e kostos s njsis. Bizneset e rregullta
dhe punonjsit derdhin tatimin mbi t
ardhurat dhe kontributet e sigurimit shoqror
e shndetsor.

7. Ju mund ta caktoni mimin e nj

produkti si shum e kostos totale me nj
marzh shtes, nj prqindje e kostove totale
ose e vet mimit t shitjes. Por fitimi mujor
arrihet po t prodhoni dhe t shisni prtej
piks s barazimit. Sigurimi i rentabilitetit
t investimeve sht nj strategji tjetr pr
caktimin e mimit.
8. Fitimi bruto, pr nj periudh t caktuar,
matet me diferencn ndrmjet t ardhurave
dhe shpenzimeve. Treguesit financiar
jan raporte q vlersojn performancn
financiare t biznesit. Marzhi i kontributit
lejon t merren vendime pr pranimin e
porosive t veanta.
9. Pasqyra e rrjedhjes s paras tregon hyrjet,
daljet dhe gjendjen monetare n fund t
nj periudhe. Pasqyra e t ardhurave dhe
shpenzimeve ndihmon pr t llogaritur
fitimin/humbjen pr nj periudh t
caktuar. Bilanci pasqyron gjendjen pasurore
dhe detyrimet e biznesit tuaj n fund t
periudhs, zakonisht nj vit.

263

Andrea Xhavara

10. Pun praktike

Organizim. Klasa ndahet n grupe me nga 3 5 nxns, t cilat do t prfaqsojn
nj biznes t profesionit tuaj, t njrit nga llojet: a) tregti me pakic; b) prodhues;
c) shrbim, me blerje lnde t par; d) shrbim i pastr pa blerje lnde t par.
Zgjidhni dy produkte me t cilat do t merret biznesi i grupit tuaj, pr shembull
produkti A dhe produkti B.

I.

Llogaritja e kostos dhe caktimi i mimit

t nj produkti/shrbimi

1. Llogaritja e kostos. Llogaritni, pr secilin prej dy produkteve, koston direkte

materiale t njsis, K1. Pr tregtart me pakic kosto e njsis sht e barabart me
mimin e blerjes, ndrsa pr nj shrbim t pastr, q nuk blen lnd t par, K1
= 0. Ndrkoh prodhuesit dhe shrbimet q blejn lnd t par duhet t vlersojn
kostot e prbrsve kryesor t produktit (shih 2, shembulli i mobilieris). Ju
kujtojm q nj shpenzim t prfshihet n kostot direkte duhet q:
t llogaritet leht,
t ket vler t konsiderueshme n para.
Pra, kostot direkte, q krijojn vshtirsi n llogaritje apo kan vlera t vogla, mund
t mos i merrni parasysh pr llogaritjen e kostos s njsis.
2. mimin e shitjes p t secilit nga produktet mund ta caktoni si shum e kostos
direkte materiale K1 t njsis me njfar marzhi t kontributit mk t synuar nga
ju. Pra, do t zbatoni barazimin: p = K1 + mk. Kt marzh mund ta caktoni si nj
prqindje e vlers s K1, si n shembullin vijues.
Zri
Kosto e njsis (mimi i blerjes) K1
Marzhi i kontributit, si prqindje e K1
Vlera e marzhit t kontributit mk
mimi i shitjes p

200
20%
40
240

Produkti Z
200
30%
60
260

200
50%
100
300

Plotsoni tabelat pr dy produkte t ndryshme:

Zri
Kosto e njsis (mimi i blerjes) K1
Marzhi i kontributit, si prqindje e K1
Vlera e marzhit t kontributit mk
mimi i shitjes p

Produkti A

Produkti B

Duke ju kujtuar q marzhi i kontributit siguron mbulimin e kostove totale mujore

bashk me njfar fitimi, pr secilin nga produktet, zgjidhni nj nga tre mimet e
caktuara q pranohet m mir nga tregu.
Shnojm se grupet e bizneseve t shrbimit, t cilat nuk blejn lnd t par, duhet
ta caktojn mimin sipas kohs s puns, t nevojshme pr realizimin e shrbimeve

264

BAZAT E SIPRMARRJES

A ose B. Biznese t tilla, si: elektricist, termohidraulik etj., mund t zgjedhin njrin
nga mimet: 1000 lek/or, 1500 lek/or ose 2000 lek/or. Kto lloj biznesesh
mund t supozojn se gjysma e kohs sht pun, ndrsa gjysma tjetr shkon pr
ta gjetur punn.

II.

Plotsimi i faturave

Duke supozuar se keni shitur sasi t ndryshme nga produktet A dhe B, plotsoni:
a) nj fatur vetm me njrin nga produktet pr nj blers; b) nj fatur tjetr me t
dyja produktet, pr nj blers t dyt.
FATUR E THJESHT TATIMORE
Nr .........
Dat ..................
Shitsi ................
NIPT ....................
Adresa ............................
Blersi .................................
NIPT ........................................
Adresa ........................................
Nr
1

Lloji i mallit apo

i shrbimit

..............

Njsia

Sasia

Mbyllet me numrin 1

mimi

Vlera

TOTALI

Shitsi (Emri, nnshkrimi, vula)

Blersi (Emri, nnshkrimi, vula)

FATUR E THJESHT TATIMORE

Nr .........
Dat ..................
Shitsi ................
NIPT ....................
Adresa ............................
Blersi .................................
NIPT ........................................
Adresa ........................................
Nr
1
2

Lloji i mallit apo

shrbimit
Der tamburato

..............

Njsia

Mbyllet me numrin 2

Shitsi (Emri, nnshkrimi, vula)

Sasia

mimi

Vlera

TOTALI

Blersi (Emri, nnshkrimi, vula)

265

Andrea Xhavara

III. Llogaritja e fitimit pr nj biznes t vogl t profilit

N fund t muajit, biznesi juaj ka shitur produkte apo shrbime t ndryshme dhe ju
doni t dini sa sht fitimi mujor.
Pr kt qllim, duhet t zbatoni formuln F = A SH.
Supozoni tre raste t mundshme t zhvillimit t biznesit tuaj, duke prcaktuar vet
t ardhurat mujore nga shitjet dhe shpenzimet mujore. Zgjidhni nj rast me humbje,
nj me fitim mesatar dhe nj me fitim t knaqshm. Plotsoni tabeln:

Zri
T ardhurat mujore
Shpenzimet mujore
Fitimi mujor bruto
Tatimi mbi fitimin
Fitimi neto

Rasti 1
Lek

Rasti 2
Lek

Rasti 3
Lek

U jepni prgjigje pyetjeve:

Kur ndodh q biznesi del me humbje?
Sa sht treguesi i marzhit t fitimit bruto (TMFB) pr secilin rast?
Sa sht treguesi i marzhit t kthimit t shitjeve T KS pr secilin rast?
A jeni t knaqur nga llogarit e biznesit t grupit tuaj?

266

BAZAT E SIPRMARRJES

Test
Nj porosits i huaj i krkon kpucaris Stili i ri q t dorzoj 25 000 pal kpuc,
brenda nj muaji nga dita e mbrritjes s porosis me shkrim. Financierja e firms ka br
kto llogari mujore:
Nr
1
2
3

Elementet e kostos
Kosto direkte materiale
Kosto direkte pune
Kosto indirekte

Vlera (euro)
0
50 000
15 000

Me cilin nga mimet e mposhtme mund t pranohet kjo porosi?

2.8 3 lek 2.5
Financieri i nj servisi kompjuterash, pr nj muaj, ka nxjerr t dhnat e mposhtme:
Zrat e inventarit
Gjendje fillestare (materiale dhe pjes kmbimi)
Materiale dhe pjes kmbimi t blera gjat muajit
Gjendje n fund t muajit (materiale dhe pjes kmbimi)

Kosto (lek)
250 000
750 000
300 000

a) Sa sht kosto direkte materiale e shrbimeve gjat muajit?

b) Sa lek sht kosto direkte materiale mesatare e nj shrbimi, nse dihet se servisi
ka br 140 shrbime gjat muajit?
Nj mobilieri prodhon 120 karrige me kosto direkte materiale 800 lek pr cop.
a) T llogariten kostot totale mujore t ksaj mobilierie, nse kostot fikse mujore t saj
kapin shifrn 90 000 lek.
b) T llogaritet fitimi mujor i ksaj mobilierie, nse ajo arrin ta shes kt prodhim me
mim 2 000 lek.
Nj makineri e fabriks s letrs sht bler pr 300 000 . T llogaritet n lek amortizimi
i saj vjetor dhe mujor, nse norma ligjore amortizimit sht 10%. Kursi i kmbimit sht
1 = 140 lek.
Kosto direkte materiale pr nj dritare duralumini sht 4500 lek/m2, ndrsa kostot fikse
mujore t punishtes jan 100 lek.
a) Gjeni pikn e barazimit xB pr mimin 8000 lek/m2.
b) Llogaritni fitimin mujor t punishtes, nse ajo shet 40 m2 dritare at muaj.
Kosto totale e riparimit t nj pajisjeje mjeksore t sofistikuar nga servisi juaj sht rreth
4000 lek. far mimi do t caktonit pr klientin, n rast se:
a) do t dshironit nj marzh shtes 60% t kostos totale?
b) do t dshironit q marzhi shtes t ishte sa 40% e mimit?
Cilin nga dy mimet do t vendosnit nse servisi juaj sht i vetmi n zon?

267

Andrea Xhavara
Nj elektricist, i regjistruar si person fizik, arrin q n fund t muajit t nxjerr nj fitim
bruto prej 60 000 leksh. T llogaritet fitimi i tij neto.
Nj piceri, duke punuar me gjysmn e kapacitetit, shet 1500 pica n muaj, me mim
500 lek. Kosto direkte materiale e nj pice sht 200 lek, ndrsa kostot fikse mujore arrijn
400 000 lek. A duhet q kjo piceri t pranoj nj porosi shtes prej 1000 cop pica n muaj,
me mimin e uditshm 300 lek?
Nga bilanci vjetor i nj shoqrie me prgjegjsi t kufizuar del se aktivet kapin vlern
6 milion lek, ndrsa detyrimet ndaj t tjerve arrijn 4 milion lek. Sa lek i detyrohet kjo
shoqri ortakve?
Prse fitimi vjetor shnohet te pasivet e bilancit t nj shoqrie?

268

Tema
ASPEKTE
T TEKNOLOGJIS
S INFORMACIONIT
DHE KOMUNIKIMIT
(TIK) N BIZNES

shtjet
11.1. Prdorimi i TIK-ut n biznes
11.2. Biznesi elektronik dhe tregtia
elektronike

Objektivat
N prfundim t ksaj teme do t jeni t aft:

T shpjegoni format e ndryshme t prdorimit t TIK-ut n biznes.

T shpjegoni aspektet kryesore t Teknologjis s informacionit dhe
komunikimit (TIK) n biznes.

269

Marsela Robo

11.1. Prdorimi i TIK-ut n biznes

Teknologjia sht nj koncept i gjer
q prfshin njohurit pr veglat dhe
profesionet, n funksion t kontrollimit
dhe t prshtatjes s njeriut me rrethanat
n mjedisin jetsor dhe n prputhje
me nevojat e tij. Nj prkufizim i sakt
pr termin teknologji, sidoqoft,
nuk ekziston; teknologjia mund
tu referohet objekteve materiale q
prdoren nga njeriu, si jan makinat,
harduert ose pajisjet, por mund
t prfshij edhe tema m t gjra, si p.sh., sistemet, metodat e organizimit dhe
teknikat.
Ky term mund t zbatohet n kuptim t prgjithshm ose edhe pr kategori
specifike, si p.sh: teknologjia e ndrtimit, teknologjia mjeksore etj. Zbatimi
i teknologjis nga njerzimi filloi me shndrrimin e burimeve natyrore n vegla t
thjeshta. Zbulimi i aftsis t kontrollimit t zjarrit rriti burimet e ushqimit, ndrsa
zbulimi i rrots ndihmoi njerzit t udhtonin dhe t kontrollonin mjedisin e tyre.
Zhvillimet e fundit t teknologjis, prfshir shtypin, telefonin dhe internetin, kan
zvogluar barrierat fizike t komunikimit dhe kan lejuar njerzit t komunikojn
n shkall globale. Teknologjia ka ndikuar shoqrin n mnyra t ndryshme duke
ndihmuar n zhvillimin e ekonomis. Nj nga teknologjit q gjithmon e m
shum po merr zhvillim dhe prdorim n t gjitha fushat e veprimtaris njerzore
sht TIK-u.
TIK (Teknologjia e informacionit dhe e komunikimit) sht termi pr do pajisje ose prdorim
t komunikimit (radio, televizioni, telefonat celular, kompjuteri dhe rrjeti hardware dhe
software, sistemet satelitore e kshtu me radh), si dhe shrbimet e ndryshme dhe zbatimet
q lidhen me to, t tilla si videokonferencat dhe t msuarit n distanc. Rndsia e TIK-ut
nuk qndron aq n vet teknologjin, sesa n aftsin e saj pr t krijuar nj qasje m
t madhe ndaj informacionit dhe komunikimit, pr ti shrbyer sa m mir njerzve.
TIK-u gjen prdorim n arsim, n shndetsi, n biblioteka dhe padyshim n biznes.
Lind pyetja: Prse dhe si prfiton biznesi nga prdorimi i TIK-ut? Qllimi kryesor
i prdorimit t TIK-ut n biznes sht reduktimi i kostove, gj q on drejtprdrejt
n uljen e mimeve t produkteve apo t shrbimeve. Me qllim uljen e kostove,
biznesi prdor TIK-un pr: kontrollin e stoqeve, prmirsimin e komunikimit,
mbajtjen e dokumentacionit t rregullt, marketingun dhe prodhimin.
TIK-u lejon nj komunikim m t shpejt nprmjet prdorimit t faksit, telefonis
celulare, email, internetit dhe intranetit.

270

BAZAT E SIPRMARRJES

Mbajtja e nj dokumentacioni t rregullt n biznes, duke prdorur TIK-un, bhet

nprmjet prdorimit t: a) spreadsheet (nj program kompjuterik me mjete q rrisin
produktivitetin e prdoruesit n kapjen, analizn dhe ndarjen e t dhnave n
grupe), i cili prdoret n veprimtarin financiare, shkurton koh dhe ul rrezikun e
gabimit; b) database (nj koleksion i organizuar i t dhnave pr nj ose m shum
qllime, zakonisht n form digjitale), i cili mund t prdoret pr t ruajtur t
dhnat mbi stafin, duke reduktuar kostot administrative, si edhe informacionet mbi
klientt, duke realizuar nj akses m t shpejt dhe nj shrbim m t mir ndaj tyre.
TIK-u ndihmon biznesin pr t prmirsuar prodhimin: a) duke automatizuar
proceset (prdorimi i CAD/CAM dhe CIM), gj q nnkupton sasi m t madhe
prodhimi n nj koh m t shkurtr dhe reduktimin e humbjeve, duke e br
biznesin m konkurrues; b) duke prdorur robott t cilt jan m efektiv dhe
eficent se njeriu.
TIK-u ka krijuar mjete pr kontrollin e fondeve t tilla si: pika elektronike t shitjes
(baz t dhnash mbi fondet q prditsohet duke prdorur barkode), shkmbim
elektronik i t dhnave (lejon mbrritjen e informacionit pr shitjet dhe fondet
drejtprdrejt n zyr), transferim elektronik i fondeve dhe pikave t shitjes (lejon
klientt t kryejn pagesat n mnyr elektronike).
TIK-u krijon mundsi pr nj marketing m t mir, sepse nprmjet tij sigurohet: a)
krkim dhe analiz tregu m e shpejt; b) mbledhje m e shpejt e informacionit mbi
mimet konkurruese n treg; c) reduktimi i kohs s shprndarjes s produkteve
nprmjet GPS-s dhe programeve kompjuterike t lokalizimit t vendeve ku do
t shkoj produkti; d) prdorimi i formave t reja e t larmishme t promovimit t
produktit.

Krkim i pavarur
Krkoni dhe mblidhni informacion mbi mnyrat e prdorimit t TIK-ut n ndihm
t zhvillimit t biznesit tuaj n prshtatje me drejtimin/profilin profesional
prkats.

Diskutim n klas
Informacionin e mbledhur silleni n klas dhe organizoni nj diskutim mbi
mnyrat konkrete se si prdorimi i TIK-ut mund tju ndihmoj n biznesin tuaj,
n prshtatje me drejtimin/profilin tuaj profesional.

271

Marsela Robo

11.2. Biznesi elektronik dhe tregtia elektronike

Zhvillimi i teknologjis s internetit ka mundsuar
zhvillimin e atyre degve ekonomike t cilat me ndihmn
e internetit realizojn nj biznes t suksesshm. Interneti
ka krijuar nj treg i cili po zhvillohet me ritme t shpejta
dhe q ka lehtsuar komunikimet dhe kontaktet midis
partnerve t biznesit. Kjo dukuri ka ngjallur kureshtjen
e studiuesve t fushs, t cilt kan prcaktuar edhe
emrtimin e saj si e-biznes biznes elektronik.
Biznesi elektronik (e-biznes) sht mjeti m i vlefshm q
prdoret n ditt e sotme pr t rritur cilsin e prodhimit
dhe fitimin n biznes. do biznes q prdorur kompjuterin dhe pajisje t ngjashme
elektronike njihet si biznes elektronik. Ky lloj biznesi kryesisht shfrytzon internetin
si rrjet komunikimi dhe ka provuar t jet me kosto m efektive pr dolloj biznesi.
Biznesi elektronik ka t bj me prdorimin e teknologjive t internetit me qllim
ofrimin e nj niveli t lart shrbimesh ndaj konsumatorve, pr t modernizuar
proceset e biznesit, pr t rritur shitjet dhe pr t zvogluar shpenzimet. Nse nj
pronar biznesi prdor internetin pr t zhvilluar ose pr t rritur biznesin e tij, themi
q ai sht duke prdorur e-biznes.
Biznesi elektronik sht termi pr t prshkruar bizneset t cilat veprojn n internet ose
prdorin teknologjin e internetit pr t prmirsuar produktivitetin ose fitimin e biznesit.
Biznesi elektronik ka edhe disa nndeg t tij, t cilat jan: e-tregti (e-commerce),
e-marketing (marketing),e-prokurim( e-procurement), e-bank (e-banking) etj.
Tregtia elektronike sht vetm nj aspekt i e-biznesit. Tregtia elektronike mund t
zhvillohet midis vet bizneseve apo midis biznesit dhe klientit. Tregtia elektronike
prfshin veprimtarit e mposhtme:
transaksione tregtare t bra nprmjet internetit, telefonit dhe faksit;
veprime bankare dhe sisteme pagesash elektronike;
tregtia e digjitalizuar e mallrave dhe shrbimeve;
blerjet elektronike dhe sistemet e magazinimit (menaxhimi i zinxhirit t
furnizimit);
shkmbimi i t dhnave midis bizneseve;
shrbimi i blerjes dhe i dorzimit t mallrave;
shrbimi ndaj klientit.
Lind pyetja: Cila sht lidhja q ekziston midis biznesit elektronik dhe tregtis
elektronike? M sipr ne theksuam se e-tregtia sht pjes e e-biznesit. Por, shpesh
studiues t fushs jan ndodhur para dilems: A sht e-tregtia pjes e e-biznesit apo
e-biznesi sht vetm rezultat i zhvillimit t hovshm dhe kompleks t e-tregtis?
Si do ta shohim edhe n vijim, e-biznesi sht zgjeruar prtej kufijve t aktivitetit
t mundshm t e-tregtis, prandaj mund t themi q e-biznesi sht koncept m i
gjer se thjesht e-tregtia, pasi e prfshin at.

272

BAZAT E SIPRMARRJES

Si e pam edhe m sipr, e-biznesi bazohet n zhvillimet lidhur me qasjen n

internet, zhvillimin e web faqeve dhe aplikimin e metodave dhe strategjive t
ndryshme n lidhje me prezencn publike n internet.
Aplikacionet e ndryshme dhe zhvillimi i teknologjive t reja kan krijuar disa
koncepte t tjera t zhvillimit t e-biznesit, t cilat merren m shum me shtjet e
organizimit, t funksionimit dhe t menaxhimit t organizatave.
Kto koncepte jan:
Intraneti;
Ekstraneti;
Groupware;
Integrimi i aplikacioneve t korporats (Enterprise Application Integration, EAI);
Menaxhimi i relacioneve me konsumatort (Customer Relationship Managemet,
CRM);
Menaxhimi i dijes (Knowledge Management, KM);
Menaxhimi i zinxhirit t furnizimit (Supply Chain Management, SCM);
Planifikimi i burimeve t korporats (Enterprise Resource Planning, ERP);
Intelegjenca e biznesit (Business Intelligence).
far kuptojm me intranet dhe ekstranet (extranet)?
Intranet sht rrjeti elektronik i brendshm i kompanis i vlefshm vetm pr
komunikim t brendshm. Ai siguron lidhjen dhe komunikimin midis zyrave q
mund t jen n godina t ndryshme, ul numrin e takimeve dhe mbledhjeve fizike,
mundson shprndarjen e informacionit, koordinon veprimtarit e ndryshme t
biznesit.

Figura 11.1. Skema e prgjithshme e arkitekturs s intranetit dhe lidhja e serverve

273

Marsela Robo
Ekstranet (extranet) sht rrjeti elektronik i jashtm, i cili mundson lidhjen dhe
komunikimin e biznesit tuaj me botn e jashtme.

Figura 11.2. Koncepti i ekstranetit

E-biznesi ndahet n disa kategori t cilat kan karakteristika t dallueshme nga

njratjetra.
Kategorit e e-biznesit prcaktojn kategorizimin e kompanive t cilat merren me
e-biznes dhe e-commerce dhe relacionet e biznesit t cilat ato kan me partnert,
furnizuesit, konsumatort dhe punonjsit e tyre. Terma specifike t cilat prdoren
pr ti paraqitur kto relacione jan:
a) Biznesi-te-biznesi i njohur me shkurtesn B2B (Business-to-Business);
b) Biznesi te konsumatori B2C (Business-to-Consumer);
c) Konsumatori te konsumatori C2C (Consumer-to-Consumer);
d) Biznesi te qeveria/sektori publik) B2G (Business-to-government);
e) Konsumatori te biznesi C2B (Consumer-to-business);
f) Biznesi te punonjsit B2E (Business-to-Employees);
g) Qeveria/sektori publik te qeveria/sektori publikG2G (Government-to- Government).

Figura 13.3. Kategorit e e-biznesit

274

BAZAT E SIPRMARRJES

a) Biznesi te biznesi B2B (Business-to-Business)

Biznesi te biznesi sht term q prdoret pr t prshkruar transaksionet komerciale
ndrmjet bizneseve ose relacionet ndrmjet partnerve biznesmen, qofshin ata nj
shits me nj blers apo nj sistem kompleks i realizimit t biznesit q lidh qindra
biznese. N kt rast, edhe blersi, edhe shitsi jan kompani ose organizata. Biznesi
te biznesi shpesh prdoret si nj veprimtari q prdoret pr t prshkruar nj
aktivitet, si sht B2B marketingu ose B2B shitja q ndodhin ndrmjet bizneseve.
N internet, B2B, i njohur edhe si e-biz, paraqet kmbimin e produkteve, shrbimeve
ose informatave ndrmjet bizneseve me prdorimin e IT infrastrukturs dhe
teknologjive t internetit. B2B kuptohet edhe si e-commerce ndrmjet bizneseve.
Prdorimi i internetit biznes me biznes siguron nj potencial m t madh t
veprimtarive pr shum biznese t vogla. Siprmarrjet e vogla dhe t mesme
mund t prfitojn nga tregtia elektronike biznes me biznes, duke bler pajisje dhe
materiale online, pasi kan shqyrtuar katalogt prkats, duke shitur produktet apo
shrbimet te blers t rinj, duke investuar n zgjedhjen tuaj t prokurimeve online.

Figura 11.4. Model i zakonshm i funksionimit t B2B-s

b) Biznesi te konsumatori B2C (Business-to-Customer)

Kjo kategori nnkupton e-biznesin midis kompanive dhe konsumatorve. N
kt rast shitsi sht nj organizat e biznesit, ndrsa blersi sht konsumatori.

275

Marsela Robo
Konsumatort blejn t mirat materiale nga kompanit ose sigurojn informacione.
Kjo sht forma e dyt m e njohur dhe m e prhapur e e-biznesit dhe e e-commerce
pas B2B-s. Kompanit m t njohura t cilat prdorin B2C modelet e e-biznesit
jan Amazon.com, yahoo.com, Drugstore.com, Beyond.com, Barnes & Nobles
etj. N prgjithsi, t gjitha kompanit t cilat, me an t internetit, dshirojn t
trheqin konsumatort me qllim shitjen e prodhimeve apo ofrimin e shrbimeve
bjn pjes n kt kategori. Prfaqsues tipik jan dyqanet elektronike (e-stores). Po
ashtu, nprmjet ktij modeli t e-biznesit mund t bhen edhe pagesa dhe veprime
financiare online.

Figura 11.5. Proceset e B2C-s

c) Konsumatori te konsumatori C2C (Customer-to-Customer)

Kjo kategori e e-biznesit sht thjesht tregtia online ose transaksionet e organizuara
elektronike midis individve privat ose konsumatorve, duke prdorur portalet
e ndryshme t internetit si nj pal e tret. Shembull i zakonshm sht auksioni
online.
Pala e tret krijon tarifat ose komisionin. Portalet jan zakonisht vetm ndrmjetsues
dhe prgjegjsit e tyre variojn. Ky tip i e-biznesit karakterizohet me rritjen e
tregjeve elektronike dhe auksioneve online; sht tregu i ri me potencialin m t
madh t zhvillimit.
d) Biznesi te qeveria/sektori publik B2G (Business-to-Government)
Kjo kategori e e-biznesit n prgjithsi prkufizohet si tregtia ndrmjet kompanive
dhe sektorit publik apo institucioneve qeveritare. I referohet prdorimit t internetit

276

BAZAT E SIPRMARRJES

pr prokurimin publik, procedurat e licencimit dhe operacionet e tjera t lidhura

me organizatat qeveritare.
e) Konsumatori te biznesi C2B (Customer-to-Business)
Kjo sht nj form e re e tregtis online ku konsumatort ose individt ofrojn
produkte te kompanit dhe kompanit paguajn pr ato oferta. Kjo form sht
e kundrta e biznesit tradicional ku kompanit ofrojn t mirat materiale dhe
shrbimet te konsumatort.
f) Biznesi te punonjsit B2E (Business-to-Employees)
Kjo kategori paraqet marrdhniet ndrmjet kompanis dhe punonjsve t saj. Ajo
mund t jet nj rrjet i intrabiznesit (Intranet/Extranet), i cili u lejon kompanive t
ofrojn produkte ose shrbime pr puntort e vet. Me rrjetet e B2E kompanit
automatizojn proceset n lidhje me punonjsit, t cilat mund t jen:
rregullat e menaxhimit t siguris online,
lajmrimet n korporat pr punonjsit,
krkesat online pr punsim t punonjsve,
raportet pr prfitimet e punonjsve etj.
E-biznesi i krijon mundsi biznesit t menaxhoj m mir stafin e tij dhe e ndihmon
at t ndihet m shum n kontakt me biznesin. Gjithmon e m shum kompanit
e biznesit po i shpallin krkesat e tyre pr pun n faqet e tyre t internetit dhe
krkuesit pr pun po aplikojn online.
g) Qeveria/sektori publik te qeveria/sekt. publikG2G (Government-to-government)
Paraqet interaksionin online jotregtar ndrmjet organizatave
departamenteve, dhe autoriteteve. Kjo kategori zakonisht ka dy tipa:

qeveritare,

Lidhja e brendshme Lidhja e nj departamenti qeveritar ose agjencie me nj

tjetr n mnyr t veant (lidhjet e departamenteve shndetsore online,
shrbimeve publike etj.).
Lidhja e jashtme Lidhja e shum sistemeve qeveritare shembull mund t
jen aspektet integruese t Sistemit Informativ t Shengenit (SIS), i zhvilluar
pr t plotsuar nevojat e marrveshjes s Shengenit.
Duke u mbshtetur n t gjitha kategorit dhe karakteristikat e e-biznesit, arrijm
n prfundimin se nga prdorimi i e-biznesit mund t prfitojn t gjitha llojet e
bizneseve pavarsisht llojit t mallrave q prodhojn apo shrbimeve q ofrojn.
N ditt e sotme kompanit e biznesit n do fush po bjn biznes online. Rrjeti i
komunikimit me an t e-biznesit mund t zbatohet n do pjes t operacioneve
t kompanis, duke prfshir marketingun dhe shitjen, blerjen, logjistikn dhe
prodhimin, projektimin dhe teknologjin, si dhe menaxhimin e stafit. Prdorimi i
e-biznesit sht m efektiv kur disa nga kto funksione jan t kombinuara.

277

Marsela Robo
Biznesi elektronik mund t ndihmoj biznesin tuaj:
duke shkurtuar kostot dhe kohzgjatjen e veprimeve;
duke kursyer koh e para dhe duke prmirsuar funksionet e brendshme
dhe t jashtme;
duke riorganizuar sistemin e brendshm dhe t jashtm t menaxhimit t
zinxhirit t furnizimit;
duke promovuar marketingun dhe shitjet n t gjith botn me an t
hapjes s faqes suaj t interneti;
duke prmirsuar mbshtetjen ndaj konsumatorve, komunikimin dhe
menaxhimin e marrdhnieve n biznes;
duke konkurruar n nivel global me faqen tuaj t internetit me biznese t t
gjitha madhsive, pa qen nevoja t keni zyrat tuaja n vendet e tjera.
Themi se nj siprmarrje prdor e-biznesin si pjes t veprimtaris t saj, nse kryen
disa nga operacionet e mposhtme:
Komunikon n mnyr elektronike me partnert e saj t biznesit,
konsumatort dhe furnizuesit.
Komunikon n mnyr elektronike me ndrmarrjet e tjera pr t porositur
prodhimet dhe shrbimet.
Shet produktet ose shrbimet me an t faqeve t internetit.
Prdor teknologjit e internetit, si World Wide Web, pr t gjetur informacione,
si mund t jen p.sh. mimet dhe zgjedhja e produkteve.
Prdor faqet e internetit pr krkime, si p.sh. pr t studiuar trendet e
fundit industriale.
Prdor faqet e internetit pr t ofruar informata n lidhje me produktet e
saj dhe
shrbimet.
Prdor internetin pr operacionet bankare online (n rrjetin intranet,
ekstranet ose n internet) edhe pr realizimin e pagesave.

T provojm veten
Detyra 1
Prcaktoni funksionet kryesore t e-biznesit dhe ato t e-tregtis.
Provoni q e-biznesi sht term m i gjer se e-tregtia (pra, e prfshin at).

Detyra 2
Lidhuni me nj biznes q i prket profilit tuaj profesional dhe siguroni prej stafit
skemn e funksionimit t e-biznesit q kjo kompani prdor. Analizoni skemn
dhe funksionet q ajo realizon. A ka dika n t q ju mund ta prmirsoni? Jepni
idet tuaja lidhur me kt shtje.

278

BAZAT E SIPRMARRJES

Ushtrime
Shpjegoni far tregon figura e mposhtme.
Ndahuni n pes grupe. Secili grup t przgjedh njrin nga rastet e prdorimit t TIK-ut
n biznes. N prshtatje me drejtimin/profilin tuaj profesional, krijoni modelin konkret
t prdorimit t TIK-ut pr biznesin tuaj.
P.sh., pr prmirsimin e komunikimit n biznesin tim un do t propozoja kta hapa:
1. ________________________
2._________________________

279