TRANSAKSI KEWANGAN ISLAM:

TEORI DAN APLIKASI DI

MALAYSIA

Disunting oleh:
Rahisam Ramli
Pensyarah Akademi Pengajian Islam
KUIM
2015

Kandungan
Kata Pengantar .................................................................................................................. 1
Bab 1 ................................................................................................................................. 2
Konsep Dan Aplikasi Ijarah Dalam Kewangan Islam ...................................................... 2
Pendahuluan ...................................................................................................................... 2
Ijarah Mawsufah Fi Al-Dhimmah ..................................................................................... 4
Ijarah Muntahiah Bil Tamleek .......................................................................................... 5
Pemindahan Tanggungan Dalam Al-Ijarah Thumma Al-Bai` .......................................... 6
Rumusan.......................................................................................................................... 11
Rujukan ........................................................................................................................... 11
Bab 2 ............................................................................................................................... 13
Aplikasi Istisna` Dalam Kewangan Islam ....................................................................... 13
Pendahuluan .................................................................................................................... 13
Rukun Dan Syarat Sah .................................................................................................... 14
Aplikasi Al-Istisna` Dalam Pembiayaan Aset (Perumahan) ........................................... 14
Pembiayaan Bridging (Pinjaman Penyambung) ............................................................. 15
Pengaplikasian Kontrak Al-Istisna` Dalam Pembiayaan Bridging ................................. 16
Konsep Al-Istisna` Dalam Rhb Bank .............................................................................. 16
Rumusan.......................................................................................................................... 17
Rujukan ........................................................................................................................... 19
Bab 3 ............................................................................................................................... 21
Aplikasi Mudharabah Dalam Kewangan Islam .............................................................. 21
Pendahuluan .................................................................................................................... 21
Akaun Simpanan Al-Mudharabah................................................................................... 23
Akaun Pelaburan Al-Mudharabah................................................................................... 24
Aplikasi Kontrak Al-Mudharabah Dalam Deposit Akaun Pelaburan ............................. 24
Akaun Pelaburan Am ...................................................................................................... 26
Akaun Pelaburan Spesifik ............................................................................................... 26
Pembiayaan Aset Al-Mudharabah .................................................................................. 27
Ciri-Ciri Pembiayaan Al-Mudharabah ............................................................................ 28
Rujukan ........................................................................................................................... 31
Bab 4 ............................................................................................................................... 32
Aplikasi Musyarakah Dalam Kewangan Islam ............................................................... 32
Pendahuluan .................................................................................................................... 32
Dalil Pengharusan Musyarakah....................................................................................... 32
Rukun Dan Syarat Musyarakah ...................................................................................... 32
Aplikasi Kontrak Musyarakah ........................................................................................ 33
Aplikasi Kontrak Musyarakah Dalam Pembiayaan Aset ................................................ 33
Aplikasi Kontrak Musyarakah Dalam Pembiayaan Kontrak. ........................................ 33
Pemilikan Sukuk Musyarakah ........................................................................................ 35
Aplikasi Kontrak Musyarakah Al-Mutanaqisah Dalam Aset ....................................... 36
Aplikasi Kontrak Musyarakah Dalam Rhb Islamik Bank.............................................. 37
Isu Semasa Musyarakah Dalam Kewangan Islam .......................................................... 38
Perbandingan Produk Musyarakah Di Antara Institusi-Institusi Kewangan Di Malaysia.
......................................................................................................................................... 40
Rumusan.......................................................................................................................... 41
Rujukan ........................................................................................................................... 42
Bab 5 ............................................................................................................................... 43
Aplikasi Ar-Rahnu Dalam Kewangan Islam ................................................................. 43
Pendahuluan .................................................................................................................... 43
Sejarah Ar-Rahn .............................................................................................................. 43
2

Pengertian Ar-Rahnu ....................................................................................................... 45

Operasi Ar-Rahnu ........................................................................................................... 46
Pelaksanaan Ar-Rahnu Di Institusi Gadaian ................................................................... 48
Bank Rakyat .................................................................................................................... 48
Bank Pertanian (Agro Bank) ........................................................................................... 49
Affin Islamic Bank .......................................................................................................... 51
Perbandingan Produk Ar-Rahnu Antara Bank Rakyat , Bank Pertanian (Agro Bank)
Dan Yapeim .................................................................................................................... 54
Rumusan.......................................................................................................................... 56
Rujukan ........................................................................................................................... 56
Bab 6 ............................................................................................................................... 57
Aplikasi Takaful Dalam Kewangan Islam ...................................................................... 57
Pendahuluan .................................................................................................................... 57
Dalil-Dalil Pembuktian Takaful Menurut Islam ............................................................. 58
Perbezaan Antara Takaful Dengan Insurans Konvensional ............................................ 59
Takaful ............................................................................................................................ 59
Insurans Konvensional .................................................................................................... 59
Jenis-Jenis Takaful Yang Ditawarkan Dalam Takaful Islam .......................................... 60
Takaful Keluarga ............................................................................................................. 60
Takaful Am ..................................................................................................................... 61
Pendahuluan Takaful Mesra............................................................................................ 62
Isu Berkaitan Dengan Perlaksanaan Retakaful ............................................................... 65
Rumusan.......................................................................................................................... 68
Rujukan ........................................................................................................................... 69
Bab 7 ............................................................................................................................... 70
Aplikasi Al-Tawarruq Dalam Perbankan Islam .............................................................. 70
Pendahuluan .................................................................................................................... 70
Jenis-Jenis Al-Tawarruq.................................................................................................. 71
Pembiayaan Peribadi Berasaskan Bay Al-Tawarruq Di Bimb ...................................... 72
Ocbc Al-Amin Bank Berhad ........................................................................................... 74
Akaun Simpanan Tetap Matawang Asing-I Komoditi Murabahah ................................ 74
Rumusan.......................................................................................................................... 77
Rujukan ........................................................................................................................... 78
Bab 8 ............................................................................................................................... 79
Aplikasi Hibah Dalam Kewangan Islam ......................................................................... 79
Pendahuluan .................................................................................................................... 79
Definisi ............................................................................................................................ 79
Asas Keharusan Hibah .................................................................................................... 80
Aplikasi Hibah Dalam Kewangan Islam ......................................................................... 81
Takaful ............................................................................................................................ 83
Pendapatan Hibah Dalam Institusi Kewangan Di Malaysia ........................................... 84
Rumusan.......................................................................................................................... 87
Rujukan ........................................................................................................................... 87
Bab 9 ............................................................................................................................... 88
Pembiayaan Rumah Secara Islam: Prospek Dan Mekanisme Pembangunan Produk
Dalam Institusi Perbankan. ............................................................................................. 88
Pendahuluan .................................................................................................................... 89
Sorotan Kajian Lepas ...................................................................................................... 90
Kadar Pengambilan Untung Dalam Pembangunan Produk Pembiayaan Rumah .......... 90
Isu Perumahan Dalam Konteks Keperluan Manusia. ..................................................... 93
Mekanisme Pembangunan Produk Pembiayaan Rumah ............................................... 101
Mekanisme Hibah. ........................................................................................................ 102
3

Mekanisme Ibra. .......................................................................................................... 102

Mekanisme Produk Hybrid. .......................................................................................... 103
Mekanisme Wakalah. .................................................................................................... 104
Rumusan........................................................................................................................ 105
Rujukan ......................................................................................................................... 105

Senarai Jadual
Jadual 1: Perbezaan Bay`Al-Istisna` dengan Bay` Al-Salam ......................................... 13
Jadual 2:Perbandingan Prestasi Produk Istisna` Antara RHB Bank Dengan Bank Islam
Bagi Tempoh Tiga Tahun. .............................................................................................. 17
Jadual 3 : Perbandingan Produk al-Mudharabah di antara Bank-bank dari Tahun 2011
hingga 2013 ..................................................................................................................... 29
Jadual 4Data produk musyarakah dalam kewangan Islam ............................................. 39
Jadual 5: Ciri-Ciri Produk ............................................................................................... 51
Jadual 6: Data Produk Ar-Rahnu dalam Institusi Gadaian Islam ................................... 55
Jadual 7: Senarai Syarikat-Syarikat Insurans Dan Takaful Yang Berdaftar Di Malaysia
......................................................................................................................................... 66
Jadual 8: Pendapatan hibah dalam institusi kewangan di Malaysia (RM juta) .............. 84
Jadual 9: Perbandingan hibah dan dividen di antara CIMB dan Public Bank RM(juta) 86
Jadual 10: Jumlah pembiayaan mengikut konsep bagi tahun 2013. ............................. 108
Jadual 11:Senarai kontrak mengikut jenis dalam perbankan Islam. ............................. 109
Jadual 12: Senarai institusi perbankan dan konsep pembiayaan perumahan di Malaysia
....................................................................................................................................... 109
Jadual 13: Bilangan Projek rumah terbengkalai Semenanjung Malaysia bagi tahun
2009-2013 ..................................................................................................................... 110
Jadual14: Penunjuk Harga Rumah dari Tahun 2005-2012 ........................................... 110
Senarai Rajah
Rajah 1: Prestasi AITAB dan AIMBT Bank Yang Terpilih Pada Tahun 2011 2014 .... 8
Rajah 2: : sambungan .................................................................................................... 8
Rajah 3: sambungan ...................................................................................................... 9
Rajah 4: sambungan .................................................................................................... 10
Rajah 5: Perbandingan Prestasi Produk Istisna` Antara RHB Bank Dengan Bank Islam
Bagi Tempoh Tiga Tahun. .............................................................................................. 18
Rajah 6:Perbandingan Graf al-Mudharabah antara Bank-bank dari Tahun 2011 hingga
2013 ................................................................................................................................. 30
Rajah 7: Penerbitan Sukuk Al-Musyarakah .................................................................... 35
Rajah 8: Pembiayaan Aset Al-Musyarakah Al-Mutanaqisah ......................................... 37
Rajah 9: Perbandingan Prestasi RHB Islamic Bank dan Ambank Islamic Bagi Tempoh
Tiga Tahun. ..................................................................................................................... 39
Rajah 10: Proses kontrak Ar-rahnu dilaksanakan. .......................................................... 46

Rajah 11: Jumlah keuntungan bersih produk Ar-Rahnu di Bank Rakyat dan Bank
Pertanian dari tahun 2011-2013. ..................................................................................... 55
Rajah 12: Keuntungan Bersih dalam Produk Takaful yang Diperoleh Ketiga-tiga
Institusi Kewangan dari Tahun 2010 hingga 2013 . ....................................................... 66
Rajah 13: Jumlah Keuntungan Bersih dalam Produk Takaful Bagi Ketiga-tiga Institusi
Kewangan Dari Tahun 2010 hingga 2013 ( RM 000 juta ) .......................................... 66
Rajah 14: Operasi Pembiayaan Peribadi Menggunakan Prinsip Al-Tawarruq ............... 72
Rajah 15: Mekanisme operasi Wadiah .......................................................................... 83
Rajah 16: Data Pendapatan Hibah Dalam Institusi Kewangan Di Malaysia (RM juta) . 85
Rajah 17: Peratusan Pendapatan Hibah Dalam Institusi Kewangan Islam Di Malaysia
Bagi Tahun 2011-2013 .................................................................................................... 85
Rajah 18:Data perbandingan hibah dan dividen di antara Cimb RM(juta) pada tahun
2012 dan 2013. ................................................................................................................ 86
Rajah 19: Data perbandingan hibah dan dividen di antara Public Bank RM(juta) pada
tahun 2012 dan 2013. ...................................................................................................... 86

KATA PENGANTAR

Himpunan artikel ini berasal dari kertas kerja mahasiswa Ijazah Sarjana Muda
Perbankan dan Kewangan Islam yang mengambil kursus WSK 3113 Aplikasi Transaksi
Kewangan Dalam Perundangan Islam. Oleh sebab tiada rujukan khusus yang sepadan
dengan kandungan silibus maka usaha dan inisiatif untuk menyediakan modul melalui
penghasilan kertas kerja yang lebih berkualiti sangat memerlukan penumpuan dan
ketepatan data.
Pada keseluruhannya modul ini mengandungi 9 tajuk utama yang berkaitan
produk kewangan atau lebih khusus berkaitan dengan perbankan dan takaful. Sepanjang
menyiapkan modul ini, ketepatan dan kesesuaian maklumat sering menjadi keutamaan
dan fokus perbincangan. Segala kekurangan adalah menjadi kekuatan untuk
menerbitkan modul yang lebih berkualiti dan akan sentiasa dikemas kini bersesuaian
dengan perkembangan kewangan Islam di Malaysia.
Saya mengucapkan ribuan terima kasih kepada penyumbang kertas kerja yang
tidak jemu berulang kali memperbaiki bagi memastikan ketepatan maklumat yang sedia
ada dengan rujukan terkini. Namun diakui modul ini masih memerlukan
penambahbaikan dari susun atur, kandungan maklumat dan idea baharu agar tidak
menyalahi mana-mana peraturan dalam industri penerbitan dan perbahasan industri
kewangan Islam. Sebarang maklumat, teguran dan sumbangan amat dialu-alukan bagi
bersama-sama menyediakan penerbitan himpunan artikel berkualiti sebagai wadah
pembangunan ilmu kepada ummah.

Rahisam Ramli,
Penyunting/ Pensyarah
Akademi Pengajian Islam
Kolej Universiti Islam Melaka
26 Mac 2015

BAB 1
KONSEP DAN APLIKASI IJARAH DALAM
KEWANGAN ISLAM
Nurizzati Md Ali

PENDAHULUAN
Ijarah (Sewa) telah lama diamalkan dalam masyarakat dan ia telah wujud sejak zaman
pra-Islam lagi. Malah kontrak ini bukanlah merupakan sesuatu yang asing kepada
masyarakat hari ini. Boleh dikatakan semua individu pernah terlibat dengannya. Bagi
mereka yang mempunyai kemampuan yang terhad untuk membuat pembelian rumah
dan premis, maka jalan alternatifnya adalah dengan membuat sewaan.
Melalui kontrak berkenaan, mereka tidak perlu membuat pembelian kepada aset
berkenaan yang berkemungkinan tidak sesuai dengan kemampuan mereka, sebaliknya
hanya membayar sejumlah wang sewaan untuk mendapatkan manfaat kepada aset
tersebut. Namun, hak pemilikan tidak berpindah kepada penyewa.
Perkataan ijarah adalah kata nama bagi ujrah. Ia berasal daripada perkataan ajr
yang bermaksud balasan atau ganjaran ke atas sesuatu pekerjaan. Perkataan lain yang
seerti dengan ijarah ialah kir'. Menurut Majalah al-Ahkam, selain daripada makna
ujrah, perkataan ijarah juga digunakan dengan makna ijar iaitu perbuatan menyewa
sesuatu atau mengupah seseorang. Dari sudut istilah pula, menurut para ulama, ijarah
(sewa) bermaksud "kontrak pertukaran hak milik harta (mu'awadah) dengan memberi
milik manfaat dengan ganjaran atau bayaran tertentu". (rujuk Ibn Qudamah, Al-Mughni,
6/3).
Daripada definisi ini, kita dapat memahami bahawa kontrak ijarah seakan-akan
sama dengan kontrak jual-beli (sebagaimana yang telah dibincangkan dalam artikel
minggu lepas). Persamaannya adalah kedua-dua kontrak ini adalah kontrak mu'awadah
(pertukaran) iaitu apabila pihak yang pertama memberi, dia akan menerima balasan atau
pergantiannya daripada pihak kedua, setimpal dengan nilai yang telah diberikan.

Tetapi, perbezaan antara keduanya adalah kontrak jual beli adalah pertukaran
'ain (barang) dengan 'ain, manakala kontrak sewaan adalah pertukaran yang melibatkan
'ain dengan manfaat. Dengan kata lain, kontrak sewaan adalah kontrak jual beli manfaat.
Oleh sebab itu, mazhab Hanafi mentakrifkan sewa sebagai "kontrak ke atas manfaat
dengan bayaran ganti ('iwad). (rujuk Wahbah Zuhaili,jil IV, ms 737).
Aplikasi Ijarah Di Dalam Sistem Kewangan Islam
Penggunaan Al-Ijarah Thumma Al-Bai` Dalam Pembiayaan Kenderaan
Terdapat cadangan daripada institusi kewangan Islam untuk memperkenalkan konsep
al-ijarah thumma al-bai` (AITAB) bagi membiayai pembelian kenderaan. Pembiayaan
secara AITAB ini melibatkan dua jenis kontrak, iaitu kontrak sewaan (ijarah) disusuli
kontrak jual beli (al-bai`).
Pada peringkat awal, institusi kewangan Islam akan memeterai satu perjanjian
ijarah dengan pelanggan. Melalui perjanjian ijarah ini, institusi kewangan Islam akan
melantik pelanggan sebagai ejen untuk membeli kenderaan yang telah dikenal pasti oleh
pelanggan. Seterusnya, institusi kewangan Islam akan menyewakan kenderaan tersebut
kepada pelanggan bagi satu tempoh masa tertentu.
Pada akhir tempoh sewaan, pelanggan mempunyai pilihan untuk membeli
kenderaan berkenaan daripada institusi kewangan Islam. Sekiranya pelanggan memilih
untuk membeli kenderaan tersebut, institusi kewangan Islam dan pelanggan akan
memeterai satu perjanjian al-bai` dan hak milik kenderaan tersebut akan berpindah
daripada institusi kewangan Islam kepada pelanggan.
Dalam hal ini, MPS dirujuk berhubung dengan isu sama ada penggunaan
AITAB dalam pembiayaan kenderaan seperti di atas dibenarkan Syarak. MPS pada
mesyuarat pertama bertarikh 8 Julai 1997 dan mesyuarat ke-36 bertarikh 26 Jun 2003
telah memutuskan bahawa penggunaan konsep AITAB dalam pembiayaan kenderaan
adalah dibenarkan, tertakluk kepada perkara berikut:
i.

Modus operandi AITAB hendaklah mengandungi dua akad yang berasingan

iaitu akad ijarah dan akad al-bai`;

ii.

Harga jualan selepas tamat tempoh sewaan boleh berbentuk jumlah amaun
sewaan terakhir bagi ijarah;

iii.

Surat wakil bagi melantik pelanggan sebagai ejen atau wakil kepada institusi
kewangan Islam hendaklah diperkenalkan dalam modus operandi AITAB;
3

Surat cara AITAB perlu memasukkan klausa akan beli kenderaan tersebut

iv.

pada akhir sewaan dan klausa penebusan bagi penyewa yang membuat
bayaran balik awal;
v.

Deposit yang dibayar kepada penjual kenderaan tidak melibatkan jual beli
kenderaan kerana ia dianggap sebagai bayaran pendahuluan yang perlu
dibayar oleh institusi kewangan Islam;

vi.

Selaras dengan prinsip ijarah, institusi kewangan Islam sebagai pemilik aset
harus menanggung risiko berkaitan yang munasabah;

vii.

Bagi kes-kes pembiayaan semula dengan pembiaya baharu, penyewa perlu

menamatkan kontrak AITAB yang sedang berkuat kuasa sebelum memasuki
perjanjian AITAB yang baharu.

Keputusan MPS di atas adalah berasaskan pertimbangan ke atas perkara berikut:

i.

Pilihan untuk melaksanakan akad jual beli pada akhir tempoh sewaan
merupakan salah satu ciri AITAB dan ijarah muntahia bi al-tamlik yang telah
diluluskan dan dilaksanakan dalam pasaran. Pilihan ini tidak bertentangan
dengan Syarak memandangkan kontrak ijarah dan kontrak pemilikan berasaskan
jual beli dijalankan secara berasingan1

ii.

Di samping itu, Akademi Fiqh OIC dalam keputusan no. 110 (12/4) turut
membenarkan ijarah muntahia bi al-tamlik berdasarkan syarat-syarat tertentu2

IJARAH MAWSUFAH FI AL-DHIMMAH

Ijarah Mawsufah Fi AlDhimmah adalah suatu bentuk Ijarah di mana aset tidak wujud
lagi semasa kontrak dimeterai. Perincian aset perlu dijelaslan terlebih dahulu dan aset
akan diserahkan pada suatu tarikh akan datang yang dipersetujui bersama. Aset yang
tidak boleh dijelaskan dengan terperinci tidak layak dijadikan sebagai aset di bawah
Ijarah Mawsufah Fi Al-Dhimmah kerana ianya tergolong di bawah Ijarah Li Madum.
Bayaran pajakan pendahuluan boleh dikenakan oleh Pemberi Pajak ke atas
Penerima Pajak sekiranya aset yang diberi pajak masih dalam proses pembinaan.
Jumlah bayaran pajakan boleh ditetapkan atau diubah menurut penanda aras yang
dipersetujui bagi suatu tempoh masa tertentu dan hendaklah ditentukan apabila kontrak
dimeterai.
1
2

AAOIFI, Piawaian no. 9 (Al-Ijarah wa al-Ijarah al-Muntahia bi al-Tamlik).

Akademi Fiqah OIC, Majallah Majma` al-Fiqh al-Islami, 2000, b. 12, j. 1, h. 697 - 698.

Contoh Ijarah Mawsufah Fi Al-Dhimmah adalah seperti berikut: Penerima Pajak

menyatakan asset yang perlu dibina. Pemberi Pajak membayar jumlah pembiayaan
kepada kontraktor untuk membina aset tertentu. Penerima Pajak membayar pajakan
pendahuluan untuk mendiami aset tertentu pada masa hadapan. Pemberi Pajak
menyerahkan asset kepada Penerima Pajak dan Penerima Pajak membuat bayaran
pajakan berkala seperti yang dipersetujui di dalam Perjanjian Ijarah.

IJARAH MUNTAHIAH BIL TAMLEEK

Ijarah Muntahiah Bil Tamleek adalah suatu kontrak pajakan bagi aset yang telah wujud
di mana Penerima Pajak dan Pemberi Pajak bersetuju ketika pemeteraian kontrak
bahawa penyerahan aset yang diberi pajak akan berkuat kuasa pada tarikh hadapan yang
ditetapkan. Ijarah Muntahiah Bil Tamleek telah diluluskan oleh Majlis Penasihat
Syariah dan ia boleh diaplikasikan kepada produk-produk pembiayaan Islam.
Mazhab Hanafi, Maliki dan Hanbali telah membenarkan penggunaan Ijarah
Muntahiah Bil Tamleek. Mazhab Hanafi berpendapat bahawa Ijarah Muntahiah Bil
Tamleek adalah sejenis kontrak Ijarah yang tidak mengikat (ghair mulzim) ke atas
pihak-pihak yang terlibat di dalam kontrak.
Mengikut pendapat mazhab Hanafi, kedua-dua pihak boleh menamatkan
(fasakh) kontrak tanpa persetujuan pihak yang satu lagi dengan syarat tempoh pajakan
belum lagi bermula. Namun apabila tempoh pajakan telah bermula, Pemberi Pajak tidak
boleh menamatkan kontrak atau menghalang penerima pajak daripada memajak aset
berkenaan.
Mazhab Shafii tidak membenarkan penggunaan Ijarah Muntahiah Bil Tamleek
kerana pada pandangan mereka tempoh pajakan mesti bermula apabila kontrak
dimeterai dan tidak boleh ditangguhkan. Walaubagaimanapun mazhab Shafii
membenarkan Ijarah Muntahiah Bil Tamleek dalam situasi di mana tempoh pajakan
sedia ada ingin dilanjutkan, dengan syarat ianya dilanjutkan sebelum tamat tempoh
pajakan sedia ada. Cendekiawan Shariah pada masa kini seperti Dr Wahbah al-Zuhaily
dan Dr Abdul Sattar Abu Ghuddah juga telah meluluskan aplikasi Ijarah Ijarah
Muntahiah Bil Tamleek di dalam pembiayaan Islam.

PEMINDAHAN

TANGGUNGAN

DALAM

AL-IJARAH

THUMMA AL-BAI`
Sebahagian besar daripada pembiayaan kenderaan oleh institusi kewangan Islam
dilaksanakan melalui konsep al-ijarah thumma al-bai` (AITAB). Walau bagaimanapun,
terdapat beberapa kes melibatkan penyewa tidak lagi berhasrat untuk meneruskan
sewaan dan ingin mendapatkan orang lain sebagai pengganti dirinya bagi meneruskan
sewaan, dan seterusnya membeli aset tersebut daripada institusi kewangan Islam. Ini
adalah selari dengan peruntukan Akta Sewa Beli 1967 yang membenarkan seseorang
penyewa memindahkan hak dan tanggungannya di bawah perjanjian sewa beli kepada
orang lain.
Dalam hal ini, MPS dirujuk berhubung dengan isu sama ada kaedah pemindahan
tanggungan seperti yang termaktub dalam Akta Sewa Beli 1967 boleh diterima pakai
dalam pembiayaan kenderaan yang berasaskan AITAB. MPS pada mesyuarat ke-7
bertarikh 29 Oktober 1998 telah memutuskan bahawa pembiayaan kenderaan yang
berasaskan AITAB dibenarkan untuk menerima pakai kaedah pemindahan tanggungan
seperti yang termaktub dalam Akta Sewa Beli 1967.
Konsep pemindahan hak atau tanggungan tidak bertentangan dengan Syariah
kerana Islam mengiktiraf pemindahan hak dan tanggungan berdasarkan persetujuan
antara pihak yang terlibat. Dalam konteks pembiayaan yang berasaskan AITAB,
sekiranya penyewa tidak lagi berhasrat untuk meneruskan sewaan, beliau boleh
memindahkan hak dan tanggungannya kepada orang lain untuk meneruskan sewaan dan
seterusnya membeli aset tersebut daripada institusi kewangan Islam.
1) Penanggungan Kos Berkaitan Hak Milik Aset dalam Ijarah
Secara umumnya, institusi kewangan Islam selaku pemberi sewa dan pemilik asset
berkewajipan untuk menanggung kos penyelenggaraan aset tersebut terutamanya koskos yang berkaitan hak milik aset seperti cukai tanah dan cukai pintu. Selain itu,
sekiranya berlaku kerosakan terhadap aset ijarah, kerugian yang dialami akibat daripada
kerosakan tersebut perlu ditanggung oleh institusi kewangan Islam. Sehubungan dengan
itu, aset ijarah lazimnya dilindungi oleh skim perlindungan takaful bagi mengurangkan
beban risiko kewangan yang bakal ditanggung sekiranya berlaku sebarang kerosakan
terhadap aset ijarah tersebut. Dalam hal ini, MPS dirujuk berhubung dengan isu sama
ada

pemilik

aset

boleh

memindahkan

kewajipan

untuk

menanggung

kos
6

penyelenggaraan aset ijarah dan kos perlindungan takaful kepada penyewa iaitu
pelanggan.
Keputusan MPS di atas adalah berasaskan pertimbangan ke atas perkara berikut:
i.

Pemberi sewa bertanggungjawab ke atas kos penyelenggaraan dan kos

perlindungan takaful aset sewaan sekiranya ada.10 Cukai tanah misalnya,
merupakan kos penyelenggaraan yang berkaitan hak milik aset dan sepatutnya
ditanggung oleh pemberi sewa. Namun demikian, penyewa dibenarkan
membayar cukai tanah dan perlindungan takaful bagi pihak pemberi sewa, dan
jumlah bayaran ini dianggap sebagai sebahagian daripada wang pendahuluan
dan akan ditolak selesai (muqasah) dalam urus niaga jual beli pada akhir tempoh
sewaan

ii.

Pengguguran hutang secara sepakat (al-muqasah al-ittifaqiyyah) adalah

dibenarkan walaupun terdapat perbezaan dari segi jenis, sifat dan tempoh
hutang, kerana keredhaan dianggap sebagai persetujuan bersama (ittifaqiyyah)
kedua-dua pihak penghutang dan pemberi pinjaman terhadap kelebihan hutang
masing-masing (jika ada).

2) Kontrak Ijarah dengan Kadar Sewa Boleh Ubah

Pada peringkat awal perkembangan kewangan Islam, sebahagian besar pembiayaan
secara Islam adalah pada kadar tetap dan mempunyai tempoh matang yang panjang. Ini
menyebabkan institusi kewangan Islam terikat kepada kadar keuntungan yang rendah
dan menyukarkan untuk memberi pulangan yang memuaskan kepada pelabur.
Sehubungan dengan itu, sebuah jawatankuasa telah ditubuhkan bagi mengkaji modelmodel pembiayaan berkadar terapung atau boleh ubah yang boleh diterima pakai agar
institusi kewangan Islam dapat menguruskan aset dan liabiliti dengan lebih berkesan
dan dapat memberikan pulangan yang kompetitif kepada pelanggan. Antara model
pembiayaan yangdikenal pasti menerima pakai kaedah kadar boleh ubah ini ialah
kontrak pembiayaan yang berasaskan ijarah.
Dalam hal ini, MPS dirujuk berhubung dengan isu sama ada pembiayaan secara
kadar boleh ubah boleh digunakan dalam kontrak ijarah. Dalam kontrak ijarah, kadar
sewaan aset boleh dipersetujui antara pemberi sewa dengan penyewa sama ada ia secara
kadar tetap sepanjang tempoh sewaan sehingga tarikh matang atau berubah-ubah
mengikut kaedah tertentu. Bagi mengelakkan berlakunya gharar (ketidakpastian),
kaedah yang dipersetujui hendaklah dijelaskan semasa akad dimeterai. Dalam hal ini,
7

kedua-dua pihak terikat dengan kontrak tersebut sehingga sampai tempoh matang
kontrak.
Sebarang perubahan yang berlaku pada kadar pemboleh ubah yang dipersetujui
dikira sebagai risiko yang diambil oleh kedua-dua belah pihak berdasarkan persetujuan
awal secara bersama. Di samping itu, kadar sewaan perlu diketahui oleh kedua-dua
belah pihak yang berkontrak. Penetapan kadar tersebut boleh dibuat untuk seluruh
tempoh sewaan atau secara beransur-ansur. Ia juga boleh dibuat secara kadar tetap atau
kadar boleh ubah mengikut kesesuaian yang dimaklumi oleh kedua-dua pihak penyewa
dan pemberi sewa.
Rajah 1: Prestasi AITAB dan AIMBT Bank Yang Terpilih Pada Tahun 2011 2014
45,000,000
40,000,000
35,000,000
30,000,000
2011

25,000,000

2012

20,000,000

2013

15,000,000

2014

10,000,000
5,000,000
0
MAYBANK

PUBLIC ISLAMIC ASIAN FINANCE

CIMB ISLAMIC

2011

2012

2013

2014

MAYBANK
ISLAMIC

16,645,357

17,181,377

26,532,561

NA

PUBLIC ISLAMIC

10,324,273

10,189,015

11,168,723

10,897,931

ASIAN FINANCE

40,824,466

36,896,443

26,713,311

12,910,561

CIMB ISLAMIC

6,319,905

7,346,892

7,577,297

NA

Rajah 2: : sambungan
8

12,000,000
10,000,000
8,000,000
2011
6,000,000

2012
2013

4,000,000

2014

2,000,000
0
HONG LEONG

KUWAIT FINANCE
HOUSE

AM ISLAMIC

RHB ISLAMIC

2011

2012

2013

2014

HONG LEONG

2,214,516

3,859,798

3,795,214

3,464,926

KUWAIT FINANCE
HOUSE

1,908,174

1,678,438

1,883,974

NA

AM ISLAMIC

723,312

9,646,442

4,931,567

NA

RHB ISLAMIC

4,346,614

5,027,745

5,818,859

6,608,265

Rajah 3: sambungan

3,000,000
2,500,000
2,000,000
2011

1,500,000

2012
2013

1,000,000

2014
500,000
0
BANK MUAMALAT

HSBC AMANAH

STANDARD
CHARTERED
SAADIQ

OCBC AL-AMIN

2011

2012

2013

2014

1,207,059

1,024,090

1,001,324

2,393,011

STANDARD
2,105,876
CHARTERED SAADIQ

1,904,068

850,812

790,937

BANK MUAMALAT

HSBC AMANAH

806,465

1,098,372

1,039,331

711,618

OCBC AL-AMIN

567,789

581,420

632,403

696,396

Rajah 4: sambungan
450,000
400,000
350,000
300,000
2011

250,000

2012

200,000

2013

150,000

2014

100,000
50,000
0
ALLIANCE
ISLAMIC

BANK ISLAM

AFFIN ISLAMIC

AL-RAJHI

10

2011

2012

2013

2014

ALLIANCE
ISLAMIC

404,566

349,809

237,816

403,519

BANK ISLAM

22,648

30,267

57,931

NA

AFFIN ISLAMIC

NA

NA

NA

NA

AL-RAJHI

NA

NA

NA

NA

RUMUSAN
Akad Ijarah merupakan akad jual beli, namun demikian, dalam Ijarah kepemilikan
barang dibatasi dengan waktu. Al-Ijarah bisa diertikan sebagai akad pemindahan hak
guna atas barang atau jasa dalam batasan waktu tertentu, melalui pembayaran upah
sewa, tanpa diikuti dengan pemindahan kepemilikan atas barang. Kontrak Ijarah juga
digunakan oleh perbankan Islam bagi menyediakan produk-produk pembiayaan
kenderaan. Salah satu versi produk yang terdapat dalam industri perbankan Islam adalah
Al-Ijarah Thumma Al-Bai' (AITAB). Kontrak ini adalah gabungan dua kontrak iaitu
kontrak ijarah (sewa) dan kontrak bai' (beli).
Dalam industri kewangan Islam sekarang, kontrak Ijarah sangat signifikan dalam
pembangunan produk-produk perbankan Islam yang patuh syariah. Antaranya, kontrak
Ijarah digunakan untuk pembiayaan kepada pelanggan bagi mendapatkan tunai.
Biasanya, produk ini digunakan oleh syarikat-syarikat besar yang mempunyai aset
tertentu untuk digunakan sebagai manfaat dalam kontrak berkenaan.

RUJUKAN
Bank Negara Malaysia. (2012). Isu-isu syariah berkaitan kewangan Islam (2nd ed., pp.
185212). Kuala Lumpur: Bank Negara Malaysia.
Dr. Aida Othman. (2010). Isu-isu Perundangan Dalam Instrument Pembiayaan
Berdasarkan Prinsip Ijarah. International Shariah Research Academy for Islamic
Finance.
Dr. Zulkifli Mohamad Al-Bakri (2014) Al-Fiqh Al-Manhaji Muamalat & Kewangan
Islam Dalam Fiqh Al Syafii, Darul Syakir Enterprise, Selangor.
Hailani Muji Tahir dan Sanep Ahmad (2009), Aplikasi Fiqh Muamalat dalam Sistem
Kewangan Islam, Pusat Penerbitan Universiti (UPENA), UITM.
Mohammad Azam Hussain. (2013). Resolusi Syariah Oleh Majlis Penasihat Shariah
Bank Negara Malaysia : Tinjauan, 220237.
Nurul Izzah binti Noor Zainan, A. G. I. (2013). Musyarakah Mutanaqisah: Isu dan
Cabaran , Kesan Terhadap Pembangunan Ekonomi. Prosiding PERKEM, 1, 406
413.
11

Prof.Madya Dr. Abdul Halim Muhammad Undang-Undang Muamalat & Aplikasinya

Kepada Produk-Produk Perbankan Islam Fakulti Undang-Undang Universiti
Kebangsaan Malaysia (UKM).
Shofian Ahmad & Hayatullah Laluddin. (2010). Analisis Terhadap Manfaat Simpanan
Wang di Bank. Jurnal Muamalat, Bil 3, 2945.
Surtahman Kastin Hasan. (2001). Ekonomi Islam Dasar dan Amalan (2010th2011th
ed.). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

12

BAB 2
APLIKASI ISTISNA` DALAM
KEWANGAN ISLAM
Nuriylia Binti Che Mohamad Zahid

PENDAHULUAN
Al-Istisna` dari sudut bahasa ialah menyuruh atau meminta membuat sesuatu barangan
(pembuatan atau pembinaan). Perkataan Al-Istisna` berasal dari perkataan akar sana`a
yang membawa erti membuat, menghasilkan atau membina sesuatu.
Al-istisna` dari sudut fiqh pula ialah satu kontrak dimana seseorang itu membeli
barang secara tempahan dan penjual akan menyiapkannya dalam tempoh yang telah
ditetapkan. Dalam Al-Istisna`, para penjual akan diberikan gambaran sepenuhnya
mengenai sifat barang yang ditempah dengan harga yang dipersetujui bersama. Dalam
kontrak ini, bayaran boleh dilakukan secara tunai, tangguh atau secara beransur.
Mohd. Daud Bakar pula memberikan definisi mudah dimana bay` al-istisna`
merupakan satu kontrak yang melibatkan penyerahan barang pada masa hadapan yang
metod pembayarannya lebih fleksibel iaitu pembayaran boleh dilakukan sebelum,
semasa atau selepas penyerahan barang tersebut.
Antara dalil tentang Istisna` :
Hai orang-orang yang beriman, apabila kamu bermu'amalah tidak secara tunai untuk
waktu yang ditentukan, hendaklah kamu menuliskannya. (Q.S Al-Baqarah: 282)
Di sini telah dinyatakan bahawa apabila kamu melakukan jual beli istisna` tidak
secara tunai, maka hendaklah kamu menulis tentang urusan jual beli tersebut.
Contohnya, dalam urusan jual beli rumah, kita memerlukan banyak dokumen bertulis
yang mana mengikat perjanjian kita dengan si penjual tersebut.
Jadual 1: Perbezaan Bay`Al-Istisna` dengan Bay` Al-Salam

BAY` AL-ISTISNA`
Pembayaran boleh dilakukan
secara penuh atau separuh.

Lebih bersifat khusus kepada

BAY` AL-SALAM
Pembayaran
hendaklah
dilakukan
sepenuhnya
semasa kontrak dimeterai.
Boleh
digunakan
bagi
13

barangan yang melalui proses

pembuatan.

tempahan apa-apa barangan

seperti
pertanian
dan
pembuatan asalkan syarat
yang ditetapkan di dalam
akad dipenuhi.

RUKUN DAN SYARAT SAH

1. Pembeli yang dipanggil penempah ( al-Mustasni` )
2. Penjual dipanggil tukang ( al-Sani` )
3. Barang yang ditempah ( al-Masnu` )
4. Harga ( Al-Thaman )
5. Sighah ( Ijab wa qabul )

APLIKASI AL-ISTISNA` DALAM PEMBIAYAAN ASET

(PERUMAHAN)
Pihak bank juga ada menawarkan pembiayaan asset seperti pembiayaan
perumahan atau dikenali sebagai house financing melalui konsep al-Istisna`. Dalam
kontrak ini, bank akan menerima tempahan daripada pelanggan mereka untuk membina
rumah dan kemudiannya menjualkannya semula kepada pelanggan. Bank sebagai pihak
yang akan membekalkan rumah yang dikehendaki pelanggan akan menghubungi
kontraktor binaan untuk membina rumah mengikut spesifikasi yang ditentukan.
Pihak bank yang akan menguruskan semua urusan pembinaan seperti bayaran dan
pemantauan. Apabila rumah siap dibina maka rumah tersebut akan diserahkan kepada
pelanggan. Bank biasanya mengambil untung hasil daripada penjualan rumah kepada
pelanggan.
-------5-------Pelanggan

------4---------

Pemaju/
............1........-------------...........................2............
BANK
Kontraktor
--------6--------
------------3------

Katakan seorang pelanggan ingin membeli sebuah rumah:

1. Pelanggan akan menghubungi pihak bank untuk menyatakan hasratnya membeli
sebuah rumah. Bank dan pelanggan akan memeterai kontrak al-Istisna` bagi
tujuan pembinaan rumah yang dikehendaki. Di dalam kontrak ini, bank
menerima tempahan daripada pelanggan untuk membina rumah bagi pihaknya.
14

2. Bank kemudian akan menghubungi pihak pemaju perumahan/ kontraktor untuk

membina rumah yang dikehendaki.
3. Bank akan membuat segala urusan termasuk pembayaran kepada pemaju dan
juga pemantauan sehingga rumah siap dibina.
4. Setelah siap dibina, pemaju perumahan akan menyerahkan rumah tersebut
kepada bank.
5. Dan bank kemudiannya akan menyerahkan kepada pelanggan. Bank akan
mengenakan harga jualan termasuk untung.
6. Pelanggan akan membuat pembayaran kepada bank sama ada secara tunai atau
ansuran sehingga selesai.

PEMBIAYAAN BRIDGING (PINJAMAN PENYAMBUNG)

Selain pembiayaan perumahan, pembiayaan bridging juga merupakan salah satu
pembiayaan yang dilakukan dalam kontrak Bay` Al-Istisna. Pembiayaan Bridging ini
adalah pembiayaan untuk tujuan menjaga aliran kecairan sementara menunggu tunai
diterima. Pembiayaan ini biasa digunakan dalam kes di mana aliran tunai daripada
jualan sesuatu aset dijangka lambat diterima sedangkan sedangkan wang tunai tersebut
diperlukan untuk sesuatu urus niaga.
Sebagai contoh, seorang telah menjual hartanya iaitu rumahnya dan hanya akan
menerima pembayaran dalam tempoh 90 hari. Akan tetapi ia telah membeli rumah yang
lain dan terpaksa membayar dalam tempoh 30 hari.

Jadi ia memerlukan bridge

financing untuk jangka masa 60 hari. Tempoh pembiayaan bridging diperlukan selama
6o hari kerana ia akan membayarnya semula setelah ia menerima tunai daripada jualan
hartanya tadi dalam tempoh 60 hari selepas menerima pembiayaan.
Terdapat dua jenis pembiayaan pinjaman penyambung iaitu pinjaman
sambungan secara tertutup dan pinjaman sambungan secara terbuka. Pinjaman
sambungan secara tertutup adalah keadaan di mana pelanggan yakin bahawa ia akan
menerima bayaran dan mendapat bayaran semula pembiayaan bridging pada tarikh yang
telah ditetapkan.
Manakala pinjaman sambungan secara terbuka pula adalah keadaan di mana
pelanggan tidak yakin bahawa ia akan menerima bayaran
diperlukan untuk dapat membayar semula

dalam tempoh yang

pembiayaan bridging pada tarikh yang

ditetapkan. Bank boleh menggunakan konsep Al-Istisna` atau Bay` Bi Thaman Ajil
dalam pembiayaan tersebut.
15

Berdasarkan

kepada

kontrak

al-Istisna`

bank

sebagai

pembiaya

akan

menggunakan konsep tempahan dalam memberi pembiayaan. Idea asas dalam

pembiayaan bridging berdasarkan kontrak al-Istisna`

ialah bank akan mengambil

tempahan dan akan menyempurnakan terlebih dahulu aset yang dibeli berdasarkan
konsep tempahan yang kemudiannya setelah siap akan diserahkan kepada pelanggan.
Pelanggan akan membayarnya apabila mendapat tunai yang dijangka.

PENGAPLIKASIAN

KONTRAK

AL-ISTISNA`

DALAM

PEMBIAYAAN BRIDGING
------- -

Pelanggan

Pemaju/
BANK

Kontraktor

Katakan seorang pelanggan telah menjual satu asetnya tetapi wangnya akan
diterima pada satu tarikh yang tertentu di masa hadapan. Tetapi pada masa yang sama,
ia telah membeli aset lain atau membina rumah yang baru dan terpaksa membayar
harganya. Ia akan menghubungi pihak bank dan menyatakan hasratnya iaitu,
mendapatkan pembiayaan untuk membayar kos atau harga aset yang baru. Ia akan
membayar semula selepas menerima harga jualan aset miliknya. Bank dan pelanggan
akan memeterai kontrak al-Istisna` iaitu bagi tujuan tempahan atau pembinaan rumah
yang dikehendaki.
Bank kemudian akan menghubungi pihak pemaju perumahan / kontraktor untuk
terus menyempurnakan pembinaan rumah yang dikehendaki. Bank akan membuat
pembayaran yang diperlukan kepada pemaju sehingga rumah siap dibina. Pemaju akan
menyerahkan rumah kepada bank. Dan kemudiannya bank akan menyerahkan rumah
yang ditempah tersebut kepada pelanggan. Bank akan mengenakan harga termasuk
keuntungan kepada pelanggan. Dan pelanggan akan membuat pembayaran kepada bank
sama ada secara tunai atau ansuran. Sekiranya pelanggan telah menerima harga jualan
asetnya yang asal maka ia akan membayar kos pembiayaan oleh bank secara tunai.

KONSEP AL-ISTISNA` DALAM RHB BANK

Pembiayaan Istisna' Berjangka-i adalah pilihan yang sesuai untuk pembiayaan kontrak
sederhana atau projek-projek berskala besar untuk pembuatan, pembinaan, atau
16

fabrikasi bangunan atau barang-barang (Asset). Bayaran Harga Jualan yang terdiri
daripada kos perolehan projek, kos bahan, kos buruh, kos pembinaan / fabrikasi dan
keuntungan boleh dibayar terlebih dahulu sama ada, dalam kematangan penuh, dalam
tempoh pada masa tertentu sepanjang tempoh pembinaan atau penyebaran seluruh
tempoh pada bila-bila masa selepas tempoh pembinaan.
Konsep yang digunakan ialah Istisna' untuk pembiayaan kontrak pembuatan /
pembinaan / fabrikasi aset dengan spesifikasi terperinci. Yuran dan caj yang dikenakan
ialah duti setem seperti yang termaktub di Akta Setem 1949 (Disemak 1989), yuran
pembayaran termasuk yuran untuk pendaftaran tanah dan carian tanah (jika berkaitan).
Bank boleh mengenakan Tawidh (ganti rugi) untuk pembayaran yang
tertunggak, jika pelanggan gagal untuk membuat pembayaran kepada bank, seperti
berikut: a) 1% setiap tahun dalam tempoh perjanjian ke atas jumlah yang tertunggak;
atau b) Pada kelaziman kadar bank mengikut Wang Pasaran Islam (Islamic Money
Market IMM) ke atas baki jumlah prinsipal untuk pembayaran yang tertunggak pada
dan selepas tarikh matang; atau c) dengan mana-mana kaedah lain yang diluluskan oleh
Bank Negara Malaysia (BNM).
Bagaimana jika saya menyelesaikan baki pembiayaan sepenuhnya/sebahagian
sebelum tarikh matang? Bank hendaklah mempunyai budi bicara mutlak untuk memberi
Ibra (Rebat) kepada anda apabila anda menyelesaikan baki pembiayaan sebelum akhir
tempoh pembiayaan.

RUMUSAN
Al-Istisna merupakan salah satu urusan jual beli tetapi berbentuk tempahan. Di mana
tempahan ini boleh dibayar secara penuh, separuh atau beransur-ansur. Kontrak ini
melibatkan tiga pihak di mana satu pihak ialah pembeli ( pelanggan ), satu pihak lagi si
penjual ( bank ) dan ketiga si pembuat atau kontraktor ( pemaju ).
Al-Istisna memberi peluang kepada pelanggan untuk memiliki aset seperti rumah
sendiri tanpa perlu risau akan masalah kewangan kerana mereka dibolehkan untuk
membayar beransur-ansuran
Jadual 2:Perbandingan Prestasi Produk Istisna` Antara RHB Bank Dengan Bank Islam
Bagi Tempoh Tiga Tahun.
Jenis Bank
2011 ( RM`000 )
2012 ( RM`000 )
2013 ( RM`000 )
RHB
ISLAMIK RM 339,990
RM 133, 283
RM 19,950
BANK
BANK ISLAM
RM 245,250
RM 246, 614
RM 131, 875
17

Rajah 5: Perbandingan Prestasi Produk Istisna` Antara RHB Bank Dengan Bank Islam
Bagi Tempoh Tiga Tahun.

350
300
250
2011 (RM`000)

200

2012 (RM`000)

150

2013 (RM`000)

100
50
0
RHB ISLAMIK BANK

BANK ISLAM

Sumber:
Rajah 1 di atas menerangkan tentang prestasi Perbandingan Prestasi Produk Istisna`
Antara RHB Bank Dengan Bank Islam Bagi Tempoh Tiga Tahun. Dalam 14 bank yang
terdapat dalam Malaysia, hanya tiga buah bank yang menawarkan produk Al-Istisna`
iaitu RHB Bank, Bank Islam dan juga OCBC. Namun begitu, saya cuma mengambil
dua jenis bank itu untuk membuat perbandingan dalam produk ini, iaitu RHB Bank dan
Bank Islam.
Seperti yang ditunjukkan dalam rajah 1 di atas, jelas bahawa produk Istisna`
kurang mendapat sambutan dari segi tawaran mahupun penerimaan kerana ianya
mengalami penurunan dari tahun ke tahun.
Contohnya, RHB Islamik Bank. Produk Istisna` boleh dikatakan jatuh merudum
daripada RM 339,990 pada tahun 2011 kepada RM 19,950 pada tahun 2013.
Perbezaannya nampak agak ketara dalam perbandingan bagi tempoh tiga tahun tersebut.
Dalam RHB Islamik Bank juga, produk Istisna` juga boleh dikatakan paling rendah
prestasinya berbanding produk yang lain. Contohnya, produk Ijarah yang semakin
meningkat dari tahun ke tahun sedangkan produk Istisna` sebaliknya, iaitu menurun
secara merudum dari tahun 2011 hingga tahun 2013.

18

Ini mungkin berlaku disebabkan oleh faktor tawaran. Produk Istisna` yang
ditawarkan hanya dalam dua bank saja. Mungkin disebabkan itu, ramai yang tidak
mengetahui mengenai produk tersebut serta kurang yakin dengan produk tersebut
kerana hanya tiga bank yang menawarkan produk tersebut.
Faktor yang kedua ialah, mungkin juga disebabkan kurangnya penjelasan yang
lebih mendalam terhadap produk Istisna`. Orang awam tidak mengetahui tentang
keistimewaan yang terdapat dalam produk Istisna` membuatkan mereka lebih suka
memilih produk lain yang mungkin lebih bagus daripada Istisna`.
Produk Istisna` yang ditawarkan oleh Bank Islam turut mengalami kejatuhan.
Pada awalnya, ia agak meningkat sedikit daripada RM 245,250 pada tahun 2011 kepada
RM 246,614 pada tahun 2012. Namun begitu, ianya mengalami kejatuhan apabila
menurun kepada RM 131, 875 pada tahun 2013.
Antara sebab yang membuatkan produk Istisna` tidak mendapat sambutan orang
ramai ialah konsep produk Istisna` yang tidak sesuai dengan projek mereka. Contohnya,
projek pembangunan kedai atau restoran. Walaupun Istisna` bermaksud jual beli secara
tempahan dan ianya juga boleh dibayar beransuran sama ada semasa, sebelum dan
selepas pembinaan namun bagi mereka yang membina pembangunan kedai makan amat
susah. Ini disebabkan mereka tidak boleh membayar wang terlebih dahulu sebelum
restoran atau kedai mereka itu mendapat keuntungan. Oleh itu, produk ini tidak sesuai
dengan projek mereka.

Produk Istisna` lebih sesuai untuk projek perumahan secara tempahan kerana
selesai je pembinaan rumah, pelanggan tetap kena bayar sewa walaupun baru tinggal di
situ berbeza dengan projek kedai yang memerlukan keuntungan terlebih dahulu sebelum
membuat pembayaran.
Seterusnya, produk Istisna` ini tidak mendapat sambutan para pelanggan kerana
ianya tidak memiliki sebarang keistimewaan jika dibandingkan dengan produk yang
lain. Produk lain memberikan banyak kelebihan namun produk Istisna`

tidak

mempunyai kelebihannya yang tersendiri yang mampu untuk menarik minat para
pelanggan.

RUJUKAN
AL-QURAN
19

RHB BANK
Hailani Muji Tahir dan Sanep Ahmad, (2009) Aplikasi Fiqh Muamalat dalam Sistem
Kewangan Islam, Universiti (UPENA).

20

BAB 3
APLIKASI MUDHARABAH DALAM
KEWANGAN ISLAM
Hanisah Binti Azahari

PENDAHULUAN
Mudharabah merupakan salah satu bentuk kerjasama antara pemilik modal dengan
seseorang yang pakar dalam perniagaan di dalam fiqh Islam. Para ulama hijjaz
memanggil perkongsian jenis ini sebagai qiradh. Secara terminologi, ulama fiqh
mendefinisikan al-Mudharabah sebagai pemilik modal menyerahkan modalnya kepada
pekerja (peniaga) untuk diperniagakan sedangkan keuntungan niaga itu menjadi milik
bersama dan dibahagi mengikut persetujuan pada awal kontrak ketika ianya dibuat.
Apabila terjadi kerugian daripada perniagaan itu, kerugian tersebut akan ditanggung
sepenuhnya oleh pemilik modal. Definisi ini menyatakan bahawa yang diserahkan
kepada pekerja itu adalah berbentuk modal bukan manfaat seperti penyewaan rumah.
Ianya juga boleh didefinisikan dalam aktiviti perbankan Islam sebagai satu perjanjian
antara pelanggan dan bank, di mana bank membenarkan pelanggan menggunakan
dananya untuk aktiviti perniagaan pelanggan. Jika terdapat sebarang keuntungan
daripada usaha sama ini, ianya akan dikongsi dengan bank, dan apa-apa kerugian akan
ditanggung oleh pemilik modal manakala pengusaha tidak menanggung kerugian dari
segi modal, akan tetapi rugi dari segi kerja, tenaga dan masa.
Dalam erti kata lain, kontrak mudharabah ini merupakan satu perkongsian di
mana hanya satu rakan
dalam

kongsi menyumbang

perusahaan komersil.

wang kepada yang lain untuk melabur

Pelaburan yang datang dari rakan atau 'rabbul

mal' (pemberi modal) yang

pertama dan

pihak lain yang akan mengambil tanggungjawab untuk menguruskan pelaburan

dipanggil mudarib atau usahawan.

yang

Mudharabah adalah pinjaman untuk usahawan.

Ianya dikemukakan dalam suatu usaha perkongsian modal.

Islam mensyariatkan akad kerja sama mudharabah untuk memudahkan
orang,

kerana

sebahagian

mereka

memiliki

harta

namun

tidak

mampu
21

mengendalinya dan terdapat juga orang yang tidak memiliki harta, namun memiliki
kemampuan

untuk

mengendali

dan

mengembangkannya.

Maka

Syariat

membolehkan kerja sama ini agar mereka boleh saling mengambil manfaat di antara
mereka dan boleh menolong antara satu sama lain.

Allah Taala tidak

mensyariatkan satu akad kecuali untuk mewujudkan kemaslahatan dan menolak

kerosakan. Banyak di antara pemilik modal yang sebenarnya tidak pakar dalam
mengelola atau mengendalikan perniagaan, begitu juga sebaliknya ramai pakar
dalam bidang perniagaan tidak mempunyai modal yang cukup untuk menceburi
bidang ini. Dilihat daripada sudut kontrak yang dilaksanakan, para ulamak telah
membahagikan al-Mudharabah kepada dua jenis, iaitu yang pertama, alMudharabah al-Mutlaqah iaitu penyerahan modal secara mutlak tanpa sebarang
syarat dan sekatan tertentu. Kedua, al-Mudharabah al-Muqayyadah iaitu penyerahan
modal dengan syarat dan batasan tertentu. Dalam al-Mudharabah al-Muthlaqah,
pekerja bebas mengelola modal itu dengan usaha apa sahaja menurutnya akan
mendatangkan keuntungan dan di daerah mana saja yang ia inginkan. Akan tetapi
dalam al-Mudharabah al-Muqayyadah, pekerja harus mengikuti syarat dan batasan
yang dikemukakan oleh pemilik modal sebagai contoh pengelola modal harus
berniaga barang tertentu, di daerah tertentu dan membeli barang dengan orang
tertentu.
Penamatan kontrak al-Mudharabah ini boleh berlaku sekiranya kedua-dua
pihak membatalkan akad atau pekerja dilarang mengelola modal atau pemilik modal
menarik modalnya. Kedua, salah seorang yang berakad meninggal dunia. Jika
pemilik modal yang wafat, menurut pandangan jumhur, akad tersebut menjadi batal
kerana akad al-Mudharabah sama hukumnya dengan al-Wakalah yang batal dengan
sebab kematian pewakil. Jumhur ulama juga berpendapat bahawa akad ini tidak
boleh diwariskan setelah kematian pemilik modal. Berlainan pula pandangan
ulamak Malikiyyah yang berpendapat bahawa kematian bukanlah menjadi faktor
terputus akad bahkan akad tersebut boleh diwarisi oleh waris kedua-dua pihak.
Ketiga, salah seorang daripada orang yang berakad hilang keahlian atau kelayakan
bertasarruf seperti gila. Keempat, pemilik modal murtad, ini menurut pandangan
Imam Abu Hanifah. Kelima, modal habis di tangan pemilik modal sebelum sempat
dimanfaatkan oleh pekerja (Bank Negara Malaysia, n.d.).

22

AKAUN SIMPANAN AL-MUDHARABAH

Penyimpan menyimpan wang ke dalam bank berdasarkan kontrak al-Mudharabah alMuthlaqah. Bank akan bertindak sebagai pengusaha manakala penyimpan sebagai
pemilik modal. Ini bermakna simpanan tersebut adalah menjadi harta modal yang akan
diperniagakan oleh bank dalam sebarang jenis perniagaan atas kebijaksanaan pihak
bank. Oleh kerana kontrak adalah al-Mudharabah al-Muthlaqah, maka bank mempunyai
hak untuk mengguna wang yang disimpan oleh pelanggan dalam apa jua jenis
perniagaan pun. Bank akan menyatakan bahagian atau peratusan keuntungan yang akan
dibayar kepada penyimpan mengikut jumlah simpanan (Hailani Muji Tahir, Sanep
Ahmad, 2009).
Amaun minimum untuk membuka akaun simpanan al-Mudharabah ialah
RM100.00 dan baki akaun minimum ialah RM25.00. Akaun yang disediakan ialah
akaun simpanan individu, akaun simpanan bersama, dan akaun simpanan beramanah
(12 tahun ke bawah). Ganjaran yang akan diberikan oleh bank kepada pendeposit adalah
berdasrkan perkongsian keuntungan di antara bank dan pendeposit. Walau
bagaimanapun, memandangkan penyimpan dalam akaun simpanan boleh mengeluarkan
wang simpanannya pada bila-bila masa, maka bahagian keuntungan yang diberikan
kepada penyimpan agak rendah dan dikira berdasarkan baki purata bulanan akaun
simpanan. Untuk menarik lebih banyak pendeposit terhadap bank, pihak bank akan
menawarkan beberapa kemudahan di bawah akaun simpanan seperti bahagian
keuntungan yang menarik, Takaful Keluarga secara percuma, buku simpanan secara
percuma, kemudahan kad bank, keuntungan interim dikreditkan terus ke dalam akaun
dan urusan zakat dibayar oleh pihak bank.
Proses deposit simpanan al-Mudharabah.
Pendeposit mendepositkan wang ke dalam bank di bawah kontrak al-Mudharabah.
Pendeposit akan mendepositkan wangnya ke dalam bank berdasrkan kontrak alMudharabah (1) yang mana bank dan pendeposit akan berkongsi untung rugi. Modal
yang tersedia akan dilaburkan oleh bank (2) dan keuntungan yang diperoleh akan
dibahagikan di antara bank dan pendeposit (3). Jika mendapat keuntungan, maka
pendeposit akan mendapat bahagian keuntungan tersebut yang jumlahnya akan
ditetapkan oleh bank (4). Oleh kerana simpanan ini tidak mempunyai tempoh matang
dan penyimpan boleh mengeluarkan wang simpanan pada bila-bila masa yang
dikehendaki, maka kadar bahagian keuntungan untuk pendeposit agak rendah dan dikira
berdasarkan baki purata. Mengikut kontrak al-Mudharabah, pengusaha tidak
23

dipertanggungjawabkan ke atas kerugian yang berlaku, namun bank di atas budi

bicaranya boleh memberi jaminan bahawa sekiranya mengalami kerugian, maka
kerugian akan ditanggung oleh pihak bank (5).

AKAUN PELABURAN AL-MUDHARABAH

Deposit simpanan ialah wang yang disimpan di dalam bank yang mana penyimpan
tidak dibenarkan untuk mengeluarkan wang simpanan tersebut sebelum sampai
tempoh matang. Ia dianggap pelaburan jangka panjang yang mana jumlah deposit
bersama keuntungan hanya akan diberikan dan boleh dikeluarkan pada tempoh
matang. Tempoh matang deposit berbeza mengikut kesediaan pendeposit seperti
sebulan, tiga bulan, enam bulan, dua belas bulan, dan sebagainya mengikut pilihan
pendeposit. Jumlah minimum untuk mendeposit dalam akaun ini adalah berbeza
mengikut masa kematangan dan paling rendah ialah RM500.00 untuk masa matang
tiga bulan dan lebih atau minimum RM1,000.00 untuk tempoh matang sebulan.
Perbankan Islam menawarkan dua jenis simpanan pelaburan iaitu deposit
pelaburan am dan deposit pelaburan spesifik. Deposit pelaburan am terdiri daripada
beberapa jenis seperti akaun persendirian, akaun amanah, akaun bersama, dan
akaun syarikat persendirian. Beberapa manfaat diberikan kepada pendeposit akaun
ini seperti kadar bahagian untung yang tinggi, keuntungan yang dikreditkan ke
dalam akaun setiap bulan, dan keuntungan juga diberi sekiranya pengeluaran
dilakukan sebelum matang.
Bagi perbankan konvensional, faedah yang diberikan adalah bersifat tetap
dan berdasarkan kadar bunga. Namun demikian, di bawah sistem perbankan Islam
pulangan yang dibayar adalah mengikut kadar keuntungan yang dipersetujui
bersama di awal kontrak. Akaun pelaburan sama ada akaun pelaburan am atau
akaun pelaburan spesifik dijalankan menggunakan kontrak al-Mudharabah.

APLIKASI

KONTRAK

AL-MUDHARABAH

DALAM

DEPOSIT AKAUN PELABURAN

Deposit pelaburan mengguna pakai kontrak al-Mudharabah iaitu berkonsepkan
perkongsian keuntungan di antara pemodal dan pengusaha. Pendeposit dianggap
sebagai pemberi modal manakala bank sebagai pengusaha. Oleh itu, deposit
24

pelaburan dibentuk berdasarkan kepada kontrak al-Mudharabah. Sebagaimana yang

dikehendaki bahawa kontrak al-Mudharabah berasaskan perkongsian untung rugi,
maka akaun deposit pelaburan membolehkan pendeposit sebagai pemilik modal
berkongsi keuntungan dengan bank sebagai pengusaha. Akaun ini mempunyai
persamaan dengan simpanan al-Mudharabah dari aspek perkongsian keuntungan
tetapi berbeza dari aspek tempoh matang dan kadar bahagian keuntungan. Akaun
pelaburan mempunyai tempoh masa matang serta mendapat bahagian peratus
keuntungan yang lebih tinggi berbanding akaun simpanan.
Secara khusus, deposit pelaburan terbahagi kepada dua bahagian, iaitu
deposit pelaburan am dan deposit pelaburan spesifik. Pembahagian ini adalah
bergantung kepada kontrak al-Mudharabah yang dibentuk iaitu sama ada alMudharabah al-Mutlaqah atau al-Mudharabah al-Muqayyadah. Sekiranya kontrak
al-Mudharabah yang dibentuk ialah kontrak al-Mudharabah al-Mutlaqah, maka
akaun deposit yang ditandatangani ialah akaun pelaburan am. Sekiranya kontrak al Mudharabah yang dibentuk ialah kontrak al-mudharabah al-Muqayyadah, maka
akaun deposit yang ditandatangani ialah akaun pelaburan spesifik.
Rajah 2 di bawah menerangkan proses kontrak al-Mudharabah di bawah
deposit pelaburan. Pendeposit akan menandatangani kontrak al-Mudharabah dengan
bank sebagai deposit pelaburan (1). Syarat berkenaan pelaburan akan dinyatakan di
dalam kontrak (2). Sekiranya di dalam syarat kontrak dinyatakan secara khusus
beberapa syarat tertentu (seperti jenis pelaburan hanya untuk beberapa jenis
perniagaan tertentu sahaja), maka ia dinamakan sebagai kontrak al-Mudharabah alMuqayyadah. Deposit pelaburan

yang dibentuk dinamakan sebagai deposit

pelaburan spesifik (a). Tetapi sebaliknya jika di dalam kontrak al-Mudharabah tidak
dinyatakan syarat tertentu secara khusus (seperti berkenaan jenis perniagaan, masa,
dan tempat), maka ia dinamakan al-Mudharabah al-Mutlaqah dan dikategorikan
sebagai deposit pelaburan am (b). Jika mendapat keuntungan (3), maka ia akan
dibahagikan di antara bank dan pendeposit mengikut kadar yang telah dipersetujui
(4). Sebaliknya jika berlaku kerugian iaitu untung negatif (5), maka kerugian akan
ditanggung oleh bank dan modal akan dilaburkan semula.

25

AKAUN PELABURAN AM
Akaun Pelaburan Am (General Investment Account) adalah akaun simpanan untuk
tujuan pelaburan yang mana pihak bank tidak tertakluk dengan sebarang syarat dan
bebas menjalankan perniagaan. Pendeposit menyimpan wang berasaskan kontrak alMudharabah al-Muthlaqah. Melalui kontrak ini, bank sebagai penerima modal bebas
menggunakan modal untuk digunakan dalam sebarang jenis perniagaan tanpa halangan
mengikut budi bicara bank. Bank dan pendeposit akan berkongsi keuntungan dan
kerugian perniagaan. Walau bagaimanapun, pada kebiasaannya bank memberi jaminan
bahawa sebarang kerugian jika berlaku akan ditanggung oleh bank. Produk ini memberi
kadar pulangan yang sederhana.
Kriteria khas deposit ini ialah bank tidak terikat dengan syarat tertentu seperti jenis
perniagaan, tempat perniagaan, dan tempoh perniagaan, tetapi sebaliknya boleh
menggunakan untuk sebarang jenis kegunaan dan perniagaan. Keuntungan akan dikira
dan diagihkan pada akhir tempoh matang pelaburan seperti sebulan, tiga bulan, enam
bulan, dan sebagainya.

AKAUN PELABURAN SPESIFIK

Deposit pelaburan spesifik (specific investment account) adalah akaun simpanan untuk
tujuan pelaburan yang mana pihak bank tidak bebas menjalankan kegiatan perniagaan.
Melalui kontrak ini, bank sebagai penerima modal tertakluk kepada syarat tertentu yang
dinyatakan secara khusus di dalam kontrak. Syarat khusus yang dikenakan bergantung
kepada perundingan dan persetujuan di antara kedua-dua belah pihak iaitu bank dan
pendeposit. Syarat khusus yang boleh ditentukan seperti untuk jenis perniagaan tertentu
sahaja, perniagaan perlu dijalankan di suatu tempat tertentu sahaja, jualan hanya dalam
urus niaga tunai sahaja, dan urus niaga terhad hanya kepada bangsa tertentu sahaja.
Syarat tersebut menjadikan aktiviti perniagaan bank agak terbatas. Sekiranya bank
melanggari syarat kontrak, maka kontrak boleh menjadi batal dan sekiranya berlaku
kerugian, maka bank akan bertanggungjawab dan menanggung semua kerugian
tersebut.
Bank dan pendeposit akan berkongsi keuntungan dan kerugian perniagaan. Walau
bagaimanapun, pada kebiasaannya bank akan memberi jaminan sebagai insentif bahawa
sebarang kerugian jika berlaku akan ditanggung oleh pihak bank.
Pengaplikasian kontrak al-Mudharabah dan mekanisme perniagaan adalah ditunjukkan
dalam rajah 2. Akan tetapi berbeza dengan pelaburan am adalah pada langkah yang ke-2

26

yang mana akaun pelaburan spesifik dirujukkan kepada langkah ke-2 (a). Jenis
perniagaan yang akan diceburi akan dinyatakan secara spesifik.

Contoh Produk Al-Awfar di Bank Islam.

Bank Islam Malaysia Berhad telah melancarkan produk akaun simpanan dan pelaburan
Al-Awfar pada 25 Mac 2009. Produk yang pertama seumpamanya dalam industri
perbankan Islam ini menggabungkan akaun simpanan dan pelaburan berasaskan kontrak
mudharabah dan peluang memenangi hadiah wang tunai yang dipilih melalui cabutan
setiap suku tahun.
Di bawah kontrak perkongsian mudharabah, pendeposit sebagai pemilik modal
(rabbul mal) menyumbangkan modal untuk diuruskan oleh bank sebagai pengusaha
(mudharib) bagi urusniaga perbankan termasuklah memberikan pembiayaan, pelaburan,
dan lain-lain. Keuntungan akan diagihkan di antara bank dan pendeposit mengikut kadar
perkongsian keuntungan yang telah dipersetujui sejak awal kontrak, iaitu 98% (Bank)
dan 2% (pendeposit) bagi akaun simpanan dan 70% (Bank) dan 30% (pendeposit) bagi
akaun pelaburan. Pendeposit yang bertuah pula akan menerima hadiah wang tunai yang
disediakan oleh Bank melalui cabutan yang diadakan setiap tiga bulan. Cabutan akan
diadakan dalam kalangan pendeposit di mana setiap RM100 yang disimpan mewakili
satu peluang untuk cabutan hadiah. Cabutan berhadiah wang tunai adalah insentif
tambahan untuk menggalakkan pendeposit menyimpan atau melabur di Bank Islam.
Hadiah akan diberikan kepada pendeposit yang bertuah daripada wang yang disediakan
oleh Bank dan pendeposit yang tidak mendapatnya, mereka tidak kehilangan
simpanan/wang pelaburan mereka.

PEMBIAYAAN ASET AL-MUDHARABAH

Produk ini adalah produk yang ditawarkan oleh bank untuk tujuan pemilikan harta.
Pelanggan yang ingin membeli harta seperti tanah, rumah, peralatan perusahaan,
bangunan kilang, atau kenderaan boleh memperolehnya melalui pembiayaan aset.
Walau bagaimanapun kesesuaian kontrak yang diaplikasikan bergantung kepada jenis
harta yang dikehendaki. Jika aset yang dikehendaki boleh menjana keuntungan, maka
kontrak al-Mudharabah sesuai diaplikasikan. Bank dan pelanggan akan berkongsi
keuntungan yang boleh dihasilkan dalam pembelian aset tersebut. Prinsip pembiayaan
yang sama boleh diaplikasikan dalam pembiayaan projek, atau pembiayaan modal kerja.
Pengaplikasian Kontrak Al-Mudharabah dalam Pembiayaan Aset
27

Kontrak al-Mudharabah akan diaplikasikan dalam pembiayaan aset atau sesuatu aktiviti
yang dirasakan boleh menjana keuntungan seperti pembiayaan projek dan pembiayaan
modal kerja. Bank mendapat manfaat daripada aspek keuntungan yang dijana.
Katakan seorang pelanggan memerlukan modal untuk membuat kilang atau
membeli sebuah bangunan kilang untuk memulakan perusahaan. Jumlah modal yang
diperlukan ialah RM2 juta. Oleh kerana aset kilang boleh menjana keuntungan, maka
pembiayaan oleh bank boleh didasarkan atas kontrak al-Mudharabah. Bank menjadi
pemodal dalam pembelian ini, manakala pelangggan menerima modal akan menjadi
pengusaha. Keuntungan yang diperoleh daripada usaha kilang tadi akan dibahagi
mengikut kadar yang telah dipersetujui bersama.
Rajah 3 di bawah menunjukkan pelaksanaan kontrak al-Mudharabah dalam
pembiayaan aset. Pelanggan yang memerlukan modal untuk menjalankan sesuatu
perniagaan akan meminta pembiayaan daripada bank (1). Pihak bank akan membiayai
keseluruhan modal yang diperlukan berdasarkan kontrak al-Mudharabah. Pembahagian
keuntungan yang dipersetujui katakan X:Y (seperti 30:70) iaitu 30% untuk bank dan
70% untuk pelanggan. Peserta yang mendapat modal akan melaburkan modal yang
diperoleh sebagaimana diperlukan dalam pembinaan bangunan kilang yang diperlukan
(2). Sekiranya projek mendatangkan keuntungan, maka keuntungan tersebut akan
dibahagikan di antara bank dan peserta dengan kadar 30% untuk bank dan 70% untuk
peserta sebagaimana telah dipersetujui (3). Sebaliknya jika berlaku kerugian maka
kerugian tersebut akan ditanggung oleh pihak bank sebagai pemodal (4) dan pelanggan
dalam kes ini akan menanggung kerugian dari aspek tenaga kerja, dan kepakaran yang
tidak berbayar.

CIRI-CIRI PEMBIAYAAN AL-MUDHARABAH

1 ) Sumbangan modal untuk sesuatu perniagaan adalah daripada satu pihak iaitu bank.
2 ) Hanya pengusaha terlibat mengusakan perniagaan dan menanggung hanya risiko
kerja.
3) Bank sebagai pelabur tidak terlibat di dalam aktiviti perniagaan dan menanggung
risiko perniagaan.
4 ) Keuntungan akan dikongsi bersama sebagaimana dipersetujui dan kerugian
ditanggung oleh pelabur iaitu bank.
Kesimpulan

28

Mudharabah merupakan kontrak antara dua pihak bagi menjalankan sesuatu usaha
niaga. Ianya melibatkan rabbul mal selaku pelabur yang menyediakan modal, dan
mudarib selaku pengusaha yang menjalankan usaha niaga tersebut . Sebarang
keuntungan yang terhasil akan dikongsi antara pelabur dengan pengusah berdasarkan
syrat dan nisbah yang dipersetujui. Dalam sistem kewangan Islam, kontrak mudharabah
lazimnya diamalkan dalam penerimaan deposit seperti akaun semasa, akaun simpanan,
dan akaun pelaburan. Selain itu, kontrak mudharabah juga dilaksanakan dalam
pelaburan antara bank dan terbitan sekuriti secara Islam. Dalam industri takaful pula,
kontrak mudharabah digunakan sebai salah satu model operasi dan asas pelaburan bagi
dana takaful.
Islam mensyariatkan akad kerja sama mudharabah untuk memudahkan
orang, kerana sebagian mereka memiliki harta namun tidak mampu mengendalinya
dan terdapat juga orang yang tidak memiliki harta, namun memiliki kemampuan
untuk mengendali dan mengembangkannya. Maka Syariat membolehkan kerja sama
ini agar mereka boleh saling mengambil manfaat di antara mereka dan boleh
menolong antara satu sama lain. Allah Taala tidak mensyariatkan satu akad
kecuali untuk mewujudkan kemaslahatan dan menolak kerosakan. Namun begitu,
kekurangan aplikasi mudharabah ini dapat dilihat dari sudut berapa jumlah
keuntungan yang diperolehi berdasarkan modal yang telah pelabur keluar.
Kebanyakan keuntungan yang diperolehi terus dimasukkan sahaja ke akaun pelabur
mengikut perjanjian yang telah ditetapkan, tetapi tidak dijelaskan oleh pihak bank
tentang keuntungan kasar yang diperolehi daripada aktiviti pelaburan tersebut agar
para pelabur dapat tahu tentang keuntungan yang diperoleh. Bagi seorang pelabur,
sudah pasti dia ingin tahu dengan lebih jelas tentang perkara tersebut agar tidak
timbul soal gharar di situ dan tertanya-tanya, kerana jumlah keuntungan yang
diperolehi itulah yang menarik minat pelabur melabur duit di bank tersebut bagi
memperoleh keuntungan. Pihak bank pula tidak memberi kejelasan tentang
keuntungan yang diperoleh dengan lebih jelas kepada para pelabur dan keuntungan
yg diperoleh itu tidak ditunjukkan kepada umum. Hal ini menyukarkan pihak
pelabur untuk membuat perbandingan pilihan bank bagi melabur wang mereka.

Jadual 3 : Perbandingan Produk al-Mudharabah di antara Bank-bank dari Tahun 2011

hingga 2013
NAMA BANK

TAHUN 2011
(RM)

TAHUN 2012
(RM)

TAHUN 2013
(RM)

29

BANK ISLAM

6000

808650

1483873

BANK RAKYAT

11723

21729

56721

Rajah 6:Perbandingan Graf al-Mudharabah antara Bank-bank dari Tahun 2011 hingga
2013

Mudharabah
1600000
1400000
1200000
1000000

2011

800000

2012

600000

2013

400000
200000
0
Bank Islam

Bank Rakyat

Carta bar di atas menunjukkan produk berkonsepkan mudharabah yang ditawarkan

oleh Bank Islam dan Bank Rakyat pada tempoh tiga tahun, iaitu dari tahun 2011 hingga
2013. Bank Islam menunjukkan produk mudharabah semakin meningkat dan mendapat
permintaan yang tinggi daripada pelanggan dari tahu ke tahun secara mendadak
berbanding dengan Bank Rakyat yang mana menunjukkan pertumbuhannya semakin
meningkat, tetapi peningkatannya hanya sedikit sahaja walaupun meningkat dari tahun
ke tahun. Kemungkinan permintaan yang berkurang di Bank Rakyat berbanding Bank
Islam adalah disebabkan oleh penawaran produk yang lain lebih mendapat tempat di
hati pelanggan berbanding produk muradhabah ini. Selain itu, pemilihan Bank Islam
telah mendapat tempat di hati pelanggan dengan penawaran-penawarannya yang
berkesan dan lebih terkenal berbanding di Bank Rakyat. Hal ini disebabkan oleh
penubuhan Bank Islam serta produk-produk Islamik yang ditawarkan lebih awal
berbanding Bank Rakyat, maka Bank Islam lebih dikenali dalam masyarakat.
Pertumbuhan produk mudharabah di Bank Islam pada tahun 2011 adalah sebanyak
RM6000 meningkat kepada RM1483873 pada tahun 2013. Peningkatannya adalah
sebanyak RM1477873. Di Bank Rakyat pula, pertumbuhannya adalah kurang
berbanding di Bank Islam, iaitu pada tahun 2011, jumlahnya adalah sebanyak RM11723

30

meningkat kepada RM56721 pada tahun 2013. Peningkatannya adalah sebanyak

RM44998.

RUJUKAN
Bank Negara Malaysia. (n.d.). Resolusi Syariah dalam Kewangan Islam.
Hailani Muji Tahir, Sanep Ahmad. (2009). Aplikasi Fiqh Muamalat dalam Sistem
Kewangan Islam. Shah Alam: Pusat Peneritan Universiti(UPENA).
Mohamad Akram Laldin, N. M. P. (2010). Senario kewangan dan perbankan Islam
masa kini: Prospek, isu-isu dan cabaran. Konvensyen Kewangan Dan Perbankan
Islam 2010, 117.

31

BAB 4
APLIKASI MUSYARAKAH DALAM
KEWANGAN ISLAM
Nurhafizah Binti Rajaei

PENDAHULUAN
AlMusyarakah berasal daripada kata akar al-Shirkah yang membawa maksud
percampuran, antara sesuatu dengan sesuatu yang lain sehingga sukar untuk dipisahkan
antara satu sama lain. Terdapat beberapa definisi Musyarakah yang telah digariskan
oleh para ulama. Antaranya, definisi yang dikemukakan oleh ulama Hanafi iaitu akad
yang dibuat oleh antara dua pihak yang berkongsi modal dan keuntungan. Manakala
para sarjana fiqh iaitu hanya berbeza dari sudut lafaz tetapi maksudnya adalah sama
iaitu ikatan kerjasama yang dilakukan oleh dua orang atau lebih dalam perniagaan yang
berkongsikan modal dan untung. Dengan adanya kerjasama ini, semua pihak yang
melakukan perjanjian ini berhak untuk bertindak secara rasmi dan berhak mendapat
keuntungan sesuai dengan persetujuan yang disepakati.

DALIL PENGHARUSAN MUSYARAKAH

Akad musyarakah dibolehkan berdasarkan firman Allah SWT yang diturunkan melalui
surah al-Nisa 4: 12 yang mafhumnya: Maka mereka berkongsi dalam sepertiga harta.
Ayat ini menunjukkan bahawa pengakuan Allah SWT akan adanya
persyarikatan dalam pemilikan harta. Atas dasar ayat ini para ulama fiqh menyatakan
bahawa Musyarakah mempunyai landasan yang kuat dalam agama Islam dan
muamalah.

RUKUN DAN SYARAT MUSYARAKAH

Ulama Hanafi mengemukakan bahawa rukun Musyarakah iaitu dengan segala bentuk
nya adalah ijab dan qabul. Menurut jumhur ulama rukun Musyarakah ada 3tiga iaitu
lafaz ijab dan qabul, orang yang berakad dan objek akad.
Bagi syarat umum Musyarakah pula adalah pertama, perkongsian adalah transaksi
yang boleh diwakilkan. Kedua, pembahagian untung dijelaskan ketika berlaku akad.
32

Dan yang ketiga, keuntungan hanya diambil daripada hasil harta Musyarakah bukan
daripada harta yang lain.
Aplikasi Kontrak Musyarakah

APLIKASI

KONTRAK

MUSYARAKAH

DALAM

PEMBIAYAAN ASET
Kontrak Musyarakah boleh diaplikasikan dalam produk pembiayaan sesuatu aktiviti
yang boleh menjana keuntungan. Kontrak Musyarakah memerlukan kedua-dua pihak
menyumbangkan modal. Oleh itu, pelanggan dan bank akan sama-sama memberi modal
dalam perusahaan. Aplikasi tersebut diamalkan dalam kehidupan sekarang seperti
seorang pelanggan yang memerlukan modal untuk membeli peralatan kilang bagi
memulakan perusahaan. Jumlah modal yang diperlukan ialah RM2 juta. Pelanggan ini
mempunyai hanya RM1 juta dan memerlukan modal tambahan katakan RM1 juta. Oleh
itu situasi terkini adalah RM1 juta sumbangan daripada pelanggan itu sendiri, manakala
daripada bank menyumbang RM1 juta. Maka dengan itu, pembiayaan oleh bank boleh
didasarkan atas kontrak al-Musyarakah. Keuntungan yang diperoleh akan dibahagikan
mengikut persetujuan yang pada kebiasaannya berdasarkan peratus sumbangan modal
yang diberikan. Pembahagian keuntungan di antara bank dan pelanggan adalah 50:50.
Berdasarkan kontrak al-Musyarakah, kerugian dan keuntungan akan ditanggung
bersama oleh bank dan pelanggan.

APLIKASI

KONTRAK

MUSYARAKAH

DALAM

PEMBIAYAAN KONTRAK.

Proses kontrak al-Musyarakah bermula dengan pelanggan yang memerlukan

modal tambahan untuk menjalankan sesuatu perniagaan meminta pembiayaan daripada
bank. Pihak bank akan memberi hanya sebahagian daripada modal tambahan yang
diperlukan oleh pelanggan (X %). Pelanggan pula mempunyai modal sebanyak (Y %)
dan akan juga menyumbangkan sebahagian daripada modal (1) ke dalam perusahaan.
Kedua-dua pihak iaitu bank dan peserta sama-sama menyumbang sebahagian modal.
Oleh itu kontrak yang dibuat ialah al-Musyarakah iaitu berkongsi modal dan bahagian
keuntungan. Pelanggan akan menjalankan aktiviti perniagaan sebagaimana dikehendaki
(2). Perolehan projek sama ada untung atau rugi akan ditanggung bersama oleh bank
dan peserta (3). Jika mendapat keuntungan, maka keuntungan yang diperoleh akan
33

dibahagi sebagaimana telah dipersetujui biasanya mengikut kadar sumbangan modal

yang diberikan masing-masing X% dan Y% (4).
Aplikasi Kontrak Musyarakah dalam Pembiayaan Modal Kerja
Kontrak al-Musyarakah juga boleh diaplikasikan dalam pembiayaan modal kerja
terutama projek yang boleh menjana keuntungan. Kontrak al-Musyarakah menggunakan
konsep kedua-dua pihak menyumbangkan modal. Oleh itu pelanggan dan bank akan
sama-sama memberi modal dalam perusahaan.
Apabila seorang pelanggan membina peralatan kilang atau membeli sebuah
bangunan kilang untuk memulakan perusahaan. Jumlah modal yang diperlukan ialah
RM3 juta. Pelanggan mempunyai hanya RM1 juta dan memerlukan modal tambahan
sebanyak RM2 juta. Oleh itu, RM1juta adalah sumbangan pelanggan manakala bank
menyumbang sebanyak RM2 juta. Oleh itu pembiayaan oleh bank boleh didasarkan atas
kontrak al-Musyarakah. Keuntungan yang diperolehi akan dibahagikan mengikut
persetujuan yang pada kebiasaannya berdasarkan peratus sumbangan modal yang
diberikan. Sebagai contoh, dpi dalam kes ini pembahagian keuntungan di antara bank
dan pelanggan adalah 2:1 iaitu 66.66%: 33.3%. Berdasarkan kontrak Musyarakah
kerugian dan keuntungan akan ditanggung bersama oleh bank dan pelanggan mengikut
kadar sumbangan.
Proses kontrak al-Musyarakah di antara bank dan pelanggan dalam pembiayaan
produk kerja berlaku apabila pelanggan yang memerlukan modal tambahan untuk
menjalankan sesuatu perniagaan akan meminta pembiayaan daripada bank. Pihak bank
akan memberi hanya sebahagian daripada modal tambahan yang diperlukan oleh
pelanggan sebanyak RM2 juta. Pelanggan pula mempunyai modal sebanyak RM1 juta
dan akan digunakan sebagai modal ke dalam perusahaan (1). Oleh itu, kadar
perkongsian modal untuk bank dan pelanggan ialah 2:1 iaitu 66.6%:33.3%. Pelanggan
akan menjalankan aktiviti perniagaan sebagaimana dikehendaki (2). Perolehan projek
sama ada untung atau rugi akan tanggung bersama oleh bank dan peserta (3). Jika
mendapat keuntungan maka keuntungan yang diperoleh akan dibahagi sebagaimana
telah dipersetujui biasanya mengikut kadar sumbangan modal yang diberikan masingmasing iaitu66.6% dan 33.3% (4).
Aplikasi Kontrak Musyarakah Dalam Pembiayaan Projek
Kontrak Musyarakah adalah salah satu cara pembiayaan yang biasanya digunakan untuk
membiayai projek-projek yang memerlukan modal yang besar. Sebahagian daripada

34

modal adalah daripada pengusaha, manakala sebahagian lagi daripada pelabur. Sebagai
contoh, dalam pembuatan kilang unutk pemprosesan ayam.
Pemilikan Sukuk Musyarakah
Sukuk Musyarakah pada permulaannya mempunyai projek yang ingin dimajukan dan
memerlukan dana. Projek yang ingin dibangunkan dijangka boleh menjana keuntungan
seperti projek perniagaan, perusahaan dan pengeluaran. Bagi mendapatkan dana
pengusaha akan menerbitkan sukuk Musyarakah iaitu satu janji yang menjadikan
kesemua pelabur akan berkongsi pulangan. Dalam hal ini pemilik aset akan
menyumbangkan dana bersama pelabur dalam perniagaan. Keuntungan projek akan
dibahagikan mengikut kadar yang dipersetujui bersama oleh ke semua pihak yang
melabur.
Rajah 7: Penerbitan Sukuk Al-Musyarakah
(2)
Penerbit

Pelabur

Sukuk Musyarakah
Dan

Aset

a
(1)

Projek

Kontraktor
3. Perolehan
Sumber: Hailani Muji Tahir & Asnep Ahmad (2009)
Gambar rajah di atas menunjukkan proses penerbitan sukuk Musyarakah. Pada
peringkat permulaannya pengusaha mempunyai sesuatu projek (1). Ia merupakan
sebahagian sahaja daripada modal yang diperlukan dan memerlukan modal tambahan.
Penerbit akan mengeluarkan sukuk Musyarakah yang mana pemilik dan pelabur
membuat

kontrak

Musyarakah.

Masing-masing

menyumbang

modal

untuk

melaksanakan projek yang dimaksudkan (2). Pemilik boleh menyediakan sama ada
sebahagian daripada modal atau sesuatu aset untuk dimajukan sebagai modal
Musyarakah. Aset tersebut hendaklah dinilaikan suapaya peratus sumbangan modal
dapat ditentukan. Sementara pelabur pula menyumbang modal dalam bentuk wang.
Bagi membuktikan pemilikan pelabur ke atas projek tersebut, penerbit
menerbitkan sukuk Musyarakah. Apabila projek pembinaan siap dilaksanakan seperti
pembinaan bangunan atau bangunan kilang maka ia akan diusahakan untuk menjana
35

pulangan seperti disewakan kepada tertentu atau menghasilkan keluaran secara

langsung. Perolehan dan pulangan sama ada dalam bentukl bayaran sewa atau
keuntungan jualan akan dikongsi bersama antara pemilik dan pelabur mengikut kadar
yang telah dipersetujui oleh semua pihak (3).
Sekiranya kemudahan ini berjalan dengan tempoh 10 tahun, pemegang sukuk
Musyarakah akan mendapat bayaran keuntungan dari modal yang telah disumbangkan
(daripada bayaran sewa aset, untung, perniagaan). Pemilik akan menjadikan bahagian
keuntungannya untuk membeli semula bahagian aset yang dikongsikan. Selepas tempoh
10 tahun, pemilik akan memiliki aset tersebut sepenuhnnya yang mana sebelum ini
dikongsikan bersama pelabur. Dengan kata lain, selepas 10 tahun aset dan sebarang
perolehan dari aset dimiliki sepenuhnya oleh pemilik.
Contoh Sukuk Musyarakah
Beberapa sukuk Musyarakah yang telah diamalkan ialah seperti Sukuk Musyarakah
oleh Rantau Abang Capital Berhad (RACB) dan Sukuk Musyarakah oleh Cagamas
Holdings Bhd.

APLIKASI

KONTRAK

MUSYARAKAH

AL-

MUTANAQISAH DALAM ASET

Konrak Musyarakah Mutanaqisah merupakan kontrak yang digunakan oleh bank adalah
untuk memberi kemudahan kepada pelanggan kerana kontrak ini memberi keutungan
yang lebih rendah kepada bank berbanding kontrak Musyarakah sahaja. Pembiayaan ini
adalah sepanjang tempoh pembiayaan bahagian milikan aset bank akan menurun tetapi
sebaliknya bahagian milikan aset pelanggan akan menaik. Proses berterusan sehingga
akhirnya pada tempoh matang bahagian milikan aset akan berpindah sepenuhnya
menjadi milik pelanggan.
Sekiranya seorang pelanggan ingin membeli satu aset iaitu sebuah rumah pada
harga RM100,000.00. Ia memerlukan pembiayaan daripada bank dan katakan pihak
bank bersetuju memberi pembiayaan dengan mengaplikasikan kontrak Musyarakah
Mutanaqisah. Kontrak ini memerlukan supaya bank dan pelanggan bersama membeli
aset supaya masing-masing memiliki bahagian milikan dalam aset. Tujuan memiliki
bahagian milikan aset dalam harta ini ialah untuk membolehkan peratus bahagian
milikan bank dikurangkan dan peratus bahagian milikan pelanggan dinaikkan.

36

Peratus sumbangan awal oleh pelanggan dalam pembelian aset yang dikendaki
adalah bergantung kepada kesediaan dan kesanggupan pelanggan. Jumlah sumbangan
awal tersebut yang merupakan peratus milikan permulaan ke atas hrta yang dibeli akan
mempengaruhi jumlah bayaran tambahan bulanan yang diperlukan dan jangka masa
peralihan milik.
Rajah 8: Pembiayaan Aset Al-Musyarakah Al-Mutanaqisah
Musyarakah

Pelaburan Harta

Pelanggan & Pihak Bank)

Sewa
(Bayaran)

Bayaran

(melibatkan

(Sewa)

(Share Menaik)

(Share Menurun)
(Pelaburan Harta)

(Pelanggan)

(Musyarakah)

(Bank)

Secara ringkasnya rajah di atas menunjukkan proses Musyarakah Mutanaqisah untuk

pembelian harta seperti rumah. (1) Bank dan pelanggan pada mulanya berbincang dalam
pembelian harta. Katakana kadar milikan bank ialah X% dan kadar milikan pelanggan
Y%. (2) Pelanggan kemudiannya akan menyewa harta tersebut pada suatu harga tertentu
untuk satu tempoh tertentu. Bank akan melantik dirinya sebagai pengurus kepada
perkongsian tersebut. (3) Harta yang disewa oleh pelanggan mendatangkan hasil ke atas
harta, dengan bank mengambil bahagian miliknya manakala bahagian milik pelanggan
akan dikira sebagai tambahan kepada milikannya ke atas harta. (4) Bahagian milikan
bank akan menurun dari semasa ke semasa. (5) Sebaliknya bahagian milikan pelanggan
akan naik dari semasa ke semasa. (6) Sehingga akhirnya bahagian milikan pelanggan
akan berpindah tangan sepenuhnya 100% kepada pelanggan.

APLIKASI

KONTRAK MUSYARAKAH DALAM RHB

ISLAMIK BANK
RHB Islamic Bank Bhd juga menyediakan kemudahan pembiayaan perumahan secara
Musyarakah Mutanaqisah untuk rumah yang telah siap dan masih dalam
pembinaan.Untuk aset komersial yang telah siap dan masih dalam pembinaan,
dokumentasi perundangan bagi mengesahkan kemudahan Musyarakah Mutanaqisah
(perkongsian semakin berkurangan) melibatkan perjanjian musyarakah antara RHB
37

Islamic Bank Bhd dan pelanggan untuk sama-sama membeli dan memiliki rumah atau
aset tersebut.Seterusnya, segala pembayaran yang telah dipersetujui oleh pelanggan
dalam perjanjian musyarakah akan dijamin dengan cagaran pihak pertama (first party
charge) antara pelanggan dan RHB Islamic Bank Bhd. Berdasarkan kepada terma dan syarat
perjanjian MM juga pelanggan akan memeterai perjanjian sewaan (ijarah) antara RHB
Bank dengan pelanggan di mana pelanggan bersetuju membayar sebahagian daripada
ansuran bulanan sebagai bayaran sewa dan sebahagian lagi sebagai pembayaran
bahagian pemilikan rumah daripada bank. Akhirnya pelanggan berlaku janji melalui aku
janji pembelian ( purchase undertaking) bahawa dia akan membeli unit musyarakah
yang dimiliki oleh bank mengikut terma dan syarat dalam aku janji ini.

ISU SEMASA MUSYARAKAH DALAM KEWANGAN ISLAM

Produk Musyarakah Mutanaqisah ini merupakan produk yang terbaik dalam sistem
perbankan Islam kerana ia bersama-sama memberi keuntungan kepada kedua pihak.
Walau bagaimanapun, terdapat juga beberapa isu dan permasalahan yang berlaku dalam
produk ini yang telah diaplikasikan oleh sistem perbankan Islam ini. Pihak bank masih
kenakan yuran denda terhadap pelanggan apabila mereka melakukan penjadualan
kembali bayaran mereka apabila gagal melakukan mengikuti jadual pembayaran asal
yang telah dilakukan. Pelanggan akan meminta pihak bank untuk melakukan
penjadualan balik terhadap pembayaran bulanan yang perlu mereka jelaskan mengikut
kemampuan mereka. Dengan itu, tempoh pembayaran akan lebih panjang dan ini
terpaksa melakukan perubahan dalam kontrak perjanjian yang telah mereka lakukan
dahulu. Dengan itu, isu yang telah timbul sekarang, pihak bank akan mengenakan yuran
terhadap penjadualan kembali bayaran tersebut dan bayaran denda kerana tidak
memenuhi kontrak perjanjian yang dilakukan terdahulu. Selain itu juga, pihak
pelanggan terpaksa membayar kembali caj pembayaran dalam urus tadbir dokumen
perjanjian yang baru untuk penjadualan kembali.
Ini bermakna, pihak pelanggan terpaksa menanggung sekali lagi pembayaran
penyediaan kontrak perjanjian baru di antara bank dan pelanggan kerana melakukan
penjadualan pembayaran baru yang perlu pelanggan patuhi untuk pembiayaan yang
telah dilakukan. Isu ini jelas menunjukkan mereka tidak mengamalkan prinsip
musyarakah dengan betul kerana dalam musyarakah sebarang tanggungan kerugian atau
keuntungan mestilah ditanggung oleh kedua-dua pihak yang melakukan perkongsian.
Dalam sistem perbankan yang dijalankan, sebarang kos dalam melaksanakan
perkongsian ini telah ditanggung oleh pihak pelanggan sahaja manakala pihak bank
38

hanya menanggung kos modal sahaja. Ini jelas menunjukkan ketidak samaan dalam
menanggung permasalahan dalam perkongsian tersebut.Pihak bank juga turut
mengenakan denda terhadap pelanggan kerana kegagalan menjelaskan bayaran ansuran
seperti yang dijadulakan.
Oleh sebab itu, sepatutnya menurut prinsip musyarakah, dalam segi penggunaan
yang dilakukan adalah perlu dengan kerjasama kedua pihak yang melakukan
pekongsian. Hal ini dapat mengurangkan beban pihak pelanggan untuk menanggung
kos pentadbiran yang perlu dijelaskan seorang diri.
Kesimpulannya terdapat kelebihan ataupun manfaat daripada pembiayaan secara
Musyarakah dalam muamalat kehidupan manusia pada masa sekarang. Kontrak
Musyarakah ini boleh diaplikasikan dalam bentuk pembiayaan aset, kontrak, projek dan
modal kerja. Dalam musyarakah ini juga bank akan menikmati peningkatan dalam
jumlah tertentu pada saat keuntungan usaha nasabah meningkat dan bank tidak
berkewajipan membayar dalam jumlah tertentu kepada nasabah pendanaan secara tetap,
tetapi disesuaikan dengan pendapatan/ hasil usaha bank, sehingga bank tidak akan
pernah mengalami perkara negatif. Malah, bank akan lebih selektif dan hati-hati
mencari usaha yang benar-benar halal, aman, dan mnguntungkan dan keuntungan yang
cukup serta benar-benar terjadi itulah yang akan dibahagikan. Oleh yang demikian, dari
segala perkara yang telah dinyatakan diatas dapat disimpulkan bahawa kerjasama baik
dalam Musyarakah adalah sesuatu yang sangat dianjurkan dalam Islam agar kita dapat
saling membantu dalam menanggung segala risiko atas usaha yang tertentu yang sesuai
dengan syariah. Akhir sekali saranan yang dapat dibuat bagi potensi masalah yang
timbul dalam perlaksanaan Musyarakah agar dapat mengatasi masalah kelemahannya
dapat dilakukan dengan beberapa cara iaitu peningkatan kualiti Mudharib dalam
menerima amanah dan shahibul mal. Selain itu, peningkatan kualiti transformasi dalam
kontrak seperti penyusunan kontrak yang lebih terperinci dan pemakaian produk dan
prinsip yang tepat dan betul serta penerapan kualiti penggunaaan produk yang memadai.
Jadual 4Data produk musyarakah dalam kewangan Islam
JENIS BANK

2011

2012

2013

RHB ISLAMIK BANK

RM 1655997

RM 2526493

RM 3761123

AMBANK ISLAMIK

RM 663

RM 7934

Rajah 9: Perbandingan Prestasi RHB Islamic Bank dan Ambank Islamic Bagi Tempoh
Tiga Tahun.
39

RM4,000,000
RM3,000,000

2011

RM2,000,000

2012

RM1,000,000

2013

RM0
RHB ISLAMIK BANK

AMBANK ISLAMIK

Sumber: Laporan Tahunan Antara RHB Islamic Bank & Ambank Islamic 2011 Hingga
2013.

PERBANDINGAN PRODUK MUSYARAKAH DI ANTARA

INSTITUSI-INSTITUSI KEWANGAN DI MALAYSIA.
Dalam institusi-institusi kewangan di Malaysia, pelbagai produk-produk yang telah
ditawarkan untuk kegunaan pelanggan. Dalam hal ini saya telah mengkaji produk
musyarakah di antara RHB Islamic Bank dan Ambank Islamic. Kini, jumlah institusi
yang menawarkan produk musyarakah hanyalah terdapat dua buah institusi sahaja
daripada 16 institusi-institusi kewangan iaitu RHB Islamic Bank dan Ambank Islamic.
Bagi menawarkan dan melancarkan lagi perlaksanaan produk musyarakah ini, masingmasing institusi menggunakan kreativiti sendiri dalam mencari minat pelanggan dalam
apa jua cara sekalipun tanpa mengira agama dan bangsa bagi mencarum dan menyertai
produk musyarakah yang ditawarkan. Dan semua institusi yang menawarkan produk
musyarakah adalah semestinya menyediakan perkhidmatan dari sudut kewangan untuk
memudahkan urusan muamalat pelanggan walaupuan terdapat perbezaan dari segi
kelebihan dan konsep yang digunakan. Dalam gambar rajah 1 di atas, dapat disimpulkan
bahawa produk musyarakah yang terdapat pada RHB Islamic Bank menunjukkan
peningkatan yang ketara berbanding dengan Ambank Islamic walaupun mengalami
peningkatan yang sama juga bagi ketiga-tiga tahun tersebut.
Di sini dapat dilihat melalui pencapaian produk musyarakah yang terdapat pada
RHB Islamic Bank pada tahun 2011 berjumlah RM 1655997, meningkat dan terus
meningkat dari tahun 2012 dan 2013 iaitu sebanyak RM 2526493 dan RM 3761123.
Manakala bagi Ambank Islamic pula produk musyarakah ini baru diperkenalkan pada
tahun 2012 dan mencatat sebanyak RM 663 dan terus mengalami peningkatan yang
mendadak pada tahun 2013 iaitu sebanyak RM 7934. Oleh itu, di sini dapat disimpulkan
40

bahawa produk musyarakah ini boleh dikatakan sangat mendapat sambutan daripada
pelanggan samaada dari segi tawaran mahupun penerimaan disebabkan kelebihan yang
tersendiri yang dimiliki oleh produk musyarakah ini. Seterusnya dalam RHB Islamic
Bank dan Ambank Islmic juga, produk musyarakah boleh dikatakan mencatat jumlah
yang tinggi berbanding produk-produk lain yang ditawarkan. Sebagai contoh produk
Istisna yang terdapat dalam RHB Islamic Bank tidak mendapat sambutan dari
pelanggan kerana bagi tiga tahun tersebut, produk Istisna menurun dengan mendadak.
Hal ini berlaku mungkin disebabkan faktor tawaran, konsep serta tidak mempunyai
kelebihan sebagaimana kelebihan produk musyarakah yang digunakan.
Bagi produk musyarakah untuk

tiga tahun tersebut, peningkatan mungkin

disebabkan tawaran, konsep serta kelebihan yang digunakan bertepatan dengan

kehendak pelanggan. Malah, peningkatan musyarakah dalam RHB Islamic Bank dan
Ambank Islamic bagi ketiga-tiga tahun tersebut mungkin juga disebabkan produk
musyarakah mempunyai keunikan dan kelebihannya tersendiri berbanding produkproduk yang lain ditawarkan. Antara kelebihannya adalah semasa pembiayaan secara
musyarakah ini, pihak bank akan lebih selektif dan berhati-hati dalam mencari usaha
yang benar-benar halal, aman dan menguntungkan. Hal ini kerana dalam pembiayaan
musyarakah keuntungan yang diperoleh dan benar-benar itulah yang akan dibahagikan.
Kelebihan lain lagi adalah, prinsip bagi hasil dalam musyarakah ini berbeza dengan
prinsip bunga tetap dimana bank akan menagih penerimaan pembiayaan satu jumlah
bunga tetap berapa pun keuntungan yang dihasilkan pembiayaan, bahkan sekalipun
mengalami kerugian dan terjadinya krisi ekonomi. Selain itu, kelebihan pembiayaan
secara musyarakah ini juga, semasa proses pembiayaan, pengembalian pokok
pembiayaan disesuaikan dengan aru tunai tersebut atas usaha pembiayaan, sehingga
tidak memberatkan pembiayaan yang dilakukan.

RUMUSAN
Berdasarkan keistimewaan produk musyarakah yang dikaji bagi tiga tahun tersebut dan
yang terdapat dalam RHB Islamic Bank dan Ambank Islamic dapat disimpulkan
bahawa setiap bank menetapkan kelebihan mahupun keistimewaan konsep dan tawaran
yang berbeza walaupun ianya adalah produk yang sama. Hal ini supaya para pelanggan
lebih bijak memilih institusi mana yang menarik perhatian dan sesuai untuk digunakan.
Maka dengan itu, institusi yang banyak mendapat pilihan daripada pelanggan walaupun
41

menawarkan produk yang sama, institusi tersebut akan mengalami peningkatan dari
tahun ke tahun.

RUJUKAN
Al-Quran Al-Karim.
Hailani Muji Tahir dan Sanep Ahmad, (2009) Aplikasi Fiqh Muamalat dalam Sistem
Kewangan Islam, Universiti (UPENA).
International Syariah Research Academy for Islamic Finance (ISRA).
Laman web Isolusi Syariah Dalam Kewangan Islam.

42

BAB 5
APLIKASI AR-RAHNU DALAM
KEWANGAN ISLAM
Maisarah Mohd Zaki

PENDAHULUAN
Sesungguhnya Allah S.W.T telah menyatakan di dalam Al-Quran dan hadis Rasulullah
yang riba adalah haram dan telah menghalalkan jual beli selagi ia tidak bertentangan
dengan syariat Islam. Antara jual beli yang dibenarkan dalam Islam ialah sistem gadaian
atau Ar-Rahnu. Pada awalnya sistem gadaian Islam telah diperkenalkan di Malaysia
sejak tahun 1992 sebagai satu alternatif kepada sistem gadaian konvensional. Dalam
amalan gadaian konvensional, kedai-kedai pajak gadai berhak untuk mengenakan
faedah sebanyak 2 peratus sebulan atas pinjaman yang diberikan. Jelas menunjukkan
amalan amat bertentangan dengan prinsip muamalat Islam yang mengharamkan segala
bentuk pengambilan untung ke atas pinjaman wang yang diberikan.
Dalam usaha untuk membersihkan amalan gadaian daripada amalan riba selain
untuk membantu golongan berpendapatan rendah serta mengembangkan sistem
kewangan Islam di Malaysia, satu rancangan sistem pajak gadai Islam telah
diperkenalkan. Apa yang membezakan sistem gadaian Islam dan konvensional ialah caj
upah simpan yang dikenakan kepada penggadai. Upah ini dikenakan atas dasar barang
gadaian dikira sebagai wadiah sebagaimana jelas dinyatakan oleh institusi-institusi
berkenaan bahawa skim ini berdasarkan prinsip al-qard al-hasan, al-rahn dan alwadiah. Persoalan yang timbul ialah bagaimanakah aplikasi Ar-Rahn dalam institusi
gadaian Islam ?

SEJARAH AR-RAHN
Sistem gadaian Islam di Malaysia mula diperkenalkan melalui penubuhan Muassasah
Gadaian Islam Terengganu (MGIT) pada 23 Januari 1992. Pelaksannan gadaian di
MGIT adalah berteraskan kebajikan dimana pinjaman yang diberikan tidak dikenakan
sebarang caj. Peminjam di syaratkan agar mencagarkan barang yang terdiri daripada
barang kemas yang dibuat daripada emas dan berlian sebagai jaminan dan kadar
pinjaman yang diberikan pula ialah sebanyak 75 peratus daripada nilai barang gadaian
43

atau tidak melebihi RM 1500.00, tempoh gadaian yag diberikan ialah selama tiga bulan
dan boleh dilanjutkan selama tiga bulan lagi sebagai tambahan. Selepas tamat tempoh,
pihak penghutang wajib membayar balik jumlah pokok yang telah dipinjamkan.
Mengambil prinsip al-qard al-hasan, pihak penghutang boleh menunjukkan rasa terima
kasih dengan memberi sebarang hadiah atau sagu hati kepada MGIT (Hailani Muji
Tahir & Sanep Ahmad, 2009).
Seterusnya sistem ini diperkenalkan di negeri Kelantan. Permodalan Kelantan
Berhad (PKB) merupakan anak syarikat Perbadanan Kemajuan Iktisad Negeri Kelantan
(PKINK) telah membuka sebuah Kedai Ar-Rahnu pada Mac 1992. Berbeza dengan
MGIT, penubuhan Kedai Ar-Rahnu adalah sebagai sebuah entity perniagaan. Kedai ArRahnu menawarkan pinjaman secara al-qard al-hasan disamping mengenakan caj upah
simpan (ujrah) barang yang dicagarkan. Kadar upah yang dikenakan pula adalah lebih
rendah berbanding kadar faedah semasa dan bergantung kepada nilai barang gadaian.
Pada 27 Oktober 1993, pihak Yayasan Pembangunan Ekonomi Islam Malaysia
(YPEIM) bersama Bank Negara Malaysia (BNM) telah memperkenalkan SAR melalui
Bank Kerjasama Rakyat Malaysia (Bank Rakyat). Dalam skim ini YPEIM bertindak
sebagai penyelaras dan pelabur utama manakala BNM bertindak sebagai urusetia dan
penasihat. Operasi SAR yang dilaksanakan di Bank Rakyat sama seperti kaedah yang
dilaksanakan di Kedai Ar-Rahnu dimana penggadai dikenakan caj upah simpan barang
gadaian. Pihak YPEIM kemudiannya melebarkan lagi skim ini melalui kerjasamanya
dengan Bank Islam Malaysia Berhad (BIMB) pada November 1997. Kaedah
pelaksanaannya sama seperti yang dilaksanakan di Bank Rakyat. Pada 15 November
2002, pihak YPEIM sendiri telah menawarkan skim ini melalui kaunter Koperasi
YPEIM Berhad. Sehingga tahun 2002 skim ini beroperasi melalui 136 buah kaunter
dengan jumlah pembiayaan sebanyak RM 738.7 juta dan telah memberi manfaat kepada
817,910 orang pelanggan.
Kejayaan skim ini telah menarik minat Bank Pertanian Malaysia (BPM). Skim
ini mula ditawarkan pada 2 September 2002 melalui dua cawangannya iaitu Tanjung
Karang dan Pasir Mas. Langkah ini diambil setelah menyedari bahawa kebanyakkan
pelanggan skim ini terdiri daripada para petani, nelayan dan peniaga kecil yang mana
kebanyakkan mereka merupakan pemegang akaun BPM. Dan sehingga Mac 2005
terdapat 12 cawangan BPM yang menawarkan skim ini. Kejayaan skim ini juga telah
berjaya menarik minat bank konvensional untuk turut serta. EON Bank Group melalui
kaunter Skim Perbankan Islam (SPI) telah menawarkan SAR di cawagan miliknya.

44

Di samping itu, terdapat institusi-isntitusi lain yang turut menawarkan skim

tersebut kepada koperasi-koperasi dan kerajaan negeri. Sebagai contoh, pada januari
1997 kerajaan negeri Perlis telah menubuhkan Pajak Gadai Islam (PGI). Selain
Koperasi Bank Rakyat, beberapa koperasi lain seperti Koperasi Pengguna Pahang
Berhad, Koperasi Gabungan Pekebun Kecil Perak Berhad, Koperasi Badan Berkanun
(KOKANUN) di Terengganu dan Koperasi Jamaiyah Orang-Orang Melayu Perlis
Berhad (KOJAM) juga turut menawarkan skim ini. Pihak Jabatan Pembangunan
Koperasi (JPK) telah meluluskan skim ini sebagai salah satu projek yang boleh diceburi
oleh pihak koperasi dan berhak untuk memohon pembiayaan dari Tabung Pusingan
Modal. Kesemua institusi terbabit menggunakan kaedah yang sama sebagaimana yang
dilaksanakan di Bank Rakyat.
Kini terdapat dua bentuk operasi gadaian Islam yang dijalankan di seluruh
Malaysia. Pertama, institusi gadaian yang menjalankan aktiviti berteraskan kebajikan
semata-mata yang memberikan pinjaman tanpa tambahan faedah dan caj upah simpan
barang seperti yag dilaksanakan di MGIT. Kedua, institusi yang menjalankan
perniagaan dengan memberi kemudahan pinjaman dengan mengenakan caj upah
simpan.

PENGERTIAN AR-RAHNU
Menurut bahasa arab, al-rahn atau gadaian bermaksud menahan. Ini dinyatakan oleh
firman Allah SWT yang bermaksud :
tiap-tiap diri terikat, tidak terlepas daripada (balasan buruk bagi amal jahat)
yang dikerjakan.
(Surah al-Muddathir:38)
Ayat ini bermaksud pada hari akhirat kelak semua manusia akan ditahan dan dihalang
daripada masuk ke dalam syurga disebabkan perbuatan mereka di dunia kecuali setelah
mereka dibicarakan. Istilah ini juga membawa maksud tetap dan berterusan. Ini ada
dinyatakan didalam kamus Mukhtar al-sihah arhantu lahum al Taam wa al-Syarab
(saya sentiasa bekalkan kepada mereka makanan dan minuman). Contoh lain, al-Ahwal
al-Rahinah (keadaan masa kini dan berterusan).
Istilah ini menurut syara pula merujuk kepada kontrak gadaian. Ini berdasarkan kepada
asas dan pengertian yang biasanya dimaksudkan oleh ulama feqah. Istilah ini juga
digunakan bagi merujuk kepada barang gadaian itu sendiri. Dinyatakan melalui firman
Allah SWT yang bermaksud :
45

Dan jika kamu berada dalam musafir (lalu kamu berhutang atau memberi hutang yang
bertempoh), sedang kamu tidak mendapati jurutulis, maka hendaklah diadakan barang
gadaian untuk dipegang (oleh orang yang memberi hutang).
(Surah al-Baqarah:283)
Tujuan gadaian adalah sebagai cagaran untuk menyakinkan pemiutang bahawa hutang
yang diberikan tidak akan lupus begitu sahaja dan dia yakin akan memperolehi semula.
Oleh itu, barang tersebut dijadikan cagaran kepada hutang. Sekiranya, pemiutang
mendapati sukar atau mustahil untuk dia mendapatkan semula hutangnya setelah tamat
tempoh yang ditetapkan, pemiutang berhak mengambil semula hutangya melalui barang
yang dicagar, iaitu dengan cara menjual dan kemudian mengambil hutangnya melalui
bayaran yang diperolehi (Zulkifli Mohamad Al-Bakri, 2014).

OPERASI AR-RAHNU
Kontrak gadaian dilakukan bersama dengan kontrak hutang iaitu gadaian hanya akan
wujud sekiranya ada hutang yang dirujuk, walau bagaimanapun kontrak gadaian boleh
dilakukan selepas kontrak hutang dilakukan atau semasa kontrak hutang dilakukan atau
sebelum kontrak hutang dilakukan.
Proses gadaian dilakukan berserta dengan kontrak hutang yang dilakukan oleh pihak
yang berhutang dengan pemberi hutang. Berikut menunjukkan proses kontrak Ar-Rahnu
dilaksanakan :
Rajah 10: Proses kontrak Ar-rahnu dilaksanakan.
BARANG GADAIAN

PEMBERI HUTANG /

PELANGGAN

BANK

MENERIMA HUTANG
Sumber : Hailani Muji Tahir & Sanep Ahmad, Aplikasi Fiqh Muamalat dalam Sistem
Kewangan Islam.

Pihak pemberi hutang akan memberi hutang kepada pihak yang berhutang dan si
penghutang akan menerima hutang melalui kontrak hutang yang menyediakan gadaian.
Manakala pihak berhutang akan meletakkan atau menyerahkan barang gadaian kepada
pemberi hutang. Dan untuk menjamin kesahihan pajak gadai Islam, maka hendaklah
46

operasi pajak gadai Islam itu dilandaskan pada beberapa prinsip syariah iaitu qard alhasan, al-wadiah dan al-kafalah. Kombinasi tiga konsep tersebut menjadikan ar-Rahnu
amat praktikal dan diterima di sisi syarak serta tidak membebankan.
Barang gadaian yang diterima ialah barang yang bernilai di sisi syarak sama ada
barang gadaian tersebut tergolong sebagai harta aqar seperti tanah dan rumah atau harta
manqul seperti buku dan binatang. Harta yang cepat rosak juga boleh digunakan sebagai
barang gadaian dengan syarat pemilik barang membenarkan ia untuk segera dijual sebab
takut rosak. Walau bagaimanapun, barang yang biasa digunakan sebagai barang gadaian
kerana nilainya yang tetap serta mudah dikendalikan ialah emas sama ada dalam bentuk
barang kemas. Barang gadaian yang boleh diterima adalah meliputi barang kemas yang
mempunyai mutu emas seperti berikut :

Mutu Emas

Kandungan Emas

24.0 karat

99.9%

22.8 karat

95.0%

22.0 karat

91.6%

21.0 karat

87.5%

20.0 karat

83.5%

18.0 karat

75.0%

14.0 karat

58.5%

Nilai pinjaman

Kadar upah simpan bagi setiap RM100.00

nilai marhun

RM 10.00 RM 1000.00

RM 0.30 sebulan

RM 1001.00 - RM 3000.00

RM 0.40 sebulan

RM 3001.00 - RM 5000.00

RM 0.50 sebulan

Tempoh gadaian yang selalu dikenakan ialah selama 6 bulan dan boleh dilanjutkan
sehingga beberapa bulan berikutnya untuk menebus barang gadaian. Penggadai boleh
datang ke premis untuk menebus barang gadaian dengan membayar semua hutang dan
upah simpanan barang kemas. Notis peringatan akan dihantar kepada penggadai
sekiranya hamper tamat tempoh gadaian (Asmadi Mohamed Naim, 2004).

47

PELAKSANAAN AR-RAHNU DI INSTITUSI GADAIAN

Walaupun secara umumnya amalan ar-Rahnu adalah sama tetapi ia berbeza diantara
satu institusi dengan institusi yang lain. Perbezaan perlaksanaan ini dapat dilihat
daripada amalan beberapa institusi gadaian Islam di Malaysia antaranya ialah Bank
Rakyat dan Bank Pertanian, walaupun begitu ia dapat memberi kemudahan dalam
melakukan pembiayaan peribadi dengan lebih terjamin dan berkesan (Mohd Farhan
Ahmad, Mohd Adib Ismail, 2011).

BANK RAKYAT
Bank Rakyat merupakan salah satu institusi kewangan yang menawarkan produk arRahnu dalam kegiatan perbankannya. Produk tersebut dinamakan Pajak Gadai ArRahnu. Skim ini menyediakan sumber kewangan segera untuk membantu individuindividu menangani kehendak aliran tunai. Pajak gadai Ar-Rahnu ini menggunakan
prinsip syariah berdasarkan prinsip qard al-hassan dan al-wadiah. Bagi sesiapa yang
ingin menjalankan pajakan di Bank Rakyat perlu mengikuti syarat dan tatacara gadaian
yang ditetapkan oleh Bank Rakyat iaitu :

Warganegara Malaysia.

Berumur 18 tahun ke atas.

Jumlah gadaian
Pembiayaan sehingga 65% nilai emas
Maksimum RM 5000.00 sehari sehingga jumlah gadaian terkumpul RM
25 000.00

Tempoh bayaran balik ialah maksimum enam bulan dengan tempoh lanjutan
yang tidak melebihi empat bulan.

Gadaian yang diterima hanyalah gadaian emas yang memenuhi syarat ketulenan
tertentu.

Yuran : yuran minimum dikenakan untuk simpanan barang kemas

Jenis Skim

Jumlah Pinjaman

Kadar upah simpan bagi

setiap RM 100.00 atas nilai
marhun sebulan

Ar-Rahnu

Sehingga RM 1000.00

RM 0.65- RM 0.75

RM 1001.00- RM 5000.00
Az-Zahab

RM

5001.00-

RM

50 RM 0.75

000.00
48

BANK PERTANIAN (AGRO BANK)

Bank Pertanian memberi pinjaman berdasarkan prinsip syariah qard al-hassan iaitu
pinjaman RM 10,000.00 bayar balik RM 10,000.00. Pinjaman yang diberi hendaklah
dicagarkan. Cagaran yang diambil adalah barang kemas. Barang kemas ini disimpan
oleh Bank berdasarkan al-wadiah, yad dhamanah dan dijamin keselamatannya. Barang
kemas yang disimpan dikenakan upah (ujrah).
Antara kelayakan untuk melakukan gadaian ialah :

Terbuka kepada semua individu atau bukan individu warganegara Malaysia.

Berumur 18 tahun dan ke atas.

Maksimum RM 50,000.00 @ RM 5,000.00 sehari

Minimum RM 100.00

6+3+2 bulan iaitu tempoh gadaian pertama ialah enam bulan, boleh dilanjutkan
tiga bulan lagi dan lanjutan tempoh terakhir selama dua bulan.

Semua jenis barang kemas yang diperbuat daripada emas seperti rantai, subang,
cincin, gelang tangan dan kaki, kerongsang dan lain-lain.

Emas paun dan emas putih tidak diterima oleh Bank.

Penebusan gadaian boleh dibuat secara ansuran atau sekaligus atau pada bilabila masa sebelum atau pada tarikh matang. Tertakluk kepada perubahan semasa
polisi Bank.

Pembiayaan mengikut syariah.

Cepat, mudah dan selamat. Barang kemas dijamin keselamatannya.

Lebih murah berbanding pajak gadai konvensional.

Kadar upah tetap tidak berubah sehingga penebusan penuh.

Tempoh gadaian lebih lama.

Tiada denda.

Lebihan hasil lelongan dikembalikan kepada penggadai.

Margin Pinjaman

Kadar Upah Sebulan Bagi Setiap RM

100.00
Nilai Marhun

50 %

RM 0.50

60 %

RM 0.60

70 %

RM 0.70
49

Perkiraan Upah dan Jumlah Penebusan

Nilai Marhum (Barang Kemas)

= RM 2000.00

Tempoh Gadaian

= 6 Bulan

Jumlah Pinjaman

= RM 1000.00

Upah Simpanan 6 Bulan

= 2000 x 0.50/100x6 = RM 60.00

Jika tebus bulan keenam

= RM 1060.00

Tebus bulan ketiga

= RM 1030.00

Tebus bulan pertama

= RM 1010.00

Pembayaran gadaian boleh dilakukan secara beransur-ansur dengan cara bayar terus
kepada pegawai di kaunter dengan hanya mengemukakan Surat Akuan Gadaian malah
kekerapan bayaran adalah tidak terhad. Selain itu, sekiranya penggadai ingin membuat
penebusan penuh perlulah membawa bersama Surat Akuan Gadaian dan sekiranya
melalui wakil harus mengemukakan Surat Akuan bertulis dan salinan kad Pendahuluan
penggadai. Bagi penggadai yang ingin melanjutkan tempoh gadaian perlu membawa
Surat Akuan Gadaian dan membayar upah simpan kepada pihak bank. Seandainya
penggadai kehilangan Surat Akuan Gadaian, penggadai membawa Surat Akuan Sumpah
yang disahkan oleh Pesuruhjaya Sumpah dan salinan Surat Akuan Gadaian akan
diberikan tanpa caj tambahan (Jabatan Perancangan Korporat, 2008).
Yayasan Pembangunan Islam Malaysia (YaPEIM) AR-RAHNU
Mesyuarat Jemaah Menteri pada 30 Januari 1985 bersetuju pada dasarnya dengan
rancangan Penubuhan Pajak Gadai Islam YaPEIM dan Bank Negara Malaysia
mengambil inisiatif menubuhkan Jawatankuasa Pemandu Skim pada tahun 1992 bagi
merealisasikan penubuhan Pajak Gadai Islam. Ia diperkenal dan dilaksanakan melalui
Bank Kerjasama Rakyat Malaysia Berhad 1993, Bank Islam Malaysia Berhad (1998)
dan Koperasi YaPEIM Berhad (2000).
Antara objektif dan strategi YaPEIM ialah untuk menyediakan kemudahan
mikro kredit secara mudah, cepat dan amanah kepada masyarakat terutamanya golongan
yang berpendapatan rendah untuk kegunaan sebagai modal perniagaan secara kecilkecilan dan lain-lain aktiviti yang produktif bagi membangun sosioekonomi ummah.
Selain itu, ia sebagai alternatif kepada masyarakat untuk memenuhi keperluan tunai
melalui transaksi gadaian yang berlandaskan hukum syarak.
Produk gadaian yang ditawarkan oleh YaPEIM ialah Program Mikro Kredit ArRahnu merupakan pajak gadai berlandaskan syariah mempunyai potensi besar dalam
50

menjana ekonomi masyarakat kerana ia beroperasi pada kos dan risiko yang rendah.
Keistimewaan Skim Ar-Rahnu sebagai Program Mikro Kredit ialah ia merupakan
mekanisme pemberian kredit yang cepat selain kos pemberian kredit yang relatifnya
murah berbanding dengan skim-skim mikro kredit semasa. Ia menjadikan pembayaran
balik pinjaman tidak lagi merupakan masalah dengan barangan emas sebagai sandaran
kepada pembiayaan yang diperolehi. Ia juga dapat menjadikan barang emas lebih
produktif.
Syarat barang gadaian yang diterima ialah barang kemas yang mempunyai mutu emas
(Standard Ketulenan Emas) yang dibenarkan iaitu 990, 950, 916, 875, 835, 750.
Manakala dalam menentukan nilai marhum, batu permata tidak diambil kira dan tidak
perlu dikeluarkan dan hanya perlu menolak berat batu-batu berkenaan secara anggaran.
Barang emas mestilah milik sendiri, pasangan, ibu bapa atau keluarga tedekat. Barang
mesti wujud semasa urusniaga dan jumlah maksimum pinjaman adalah 60% atas nilai
marhum atau maksimum RM5,000.00.

AFFIN ISLAMIC BANK

Ar-Rahnu Facility-I ialah skim pajak gadai Islam di mana pelanggan akan meletakkan
sejumlah barang kemas kepada pihak Bank untuk simpanan dan mendapatkan pinjaman
tanpa faedah. Pihak Bank akan menyimpan barang kemas pelanggan sebagai cagaran
dan mengenakan caj perkhidmatan penyimpanan. Jumlah pinjaman yang akan diberikan
akan dinilai berdasarkan harga pasaran emas dan bergantung kepada peratusan yang
ditentukan oleh bank dan berdasarkan mutu barang tersebut.
Manakala tempoh penyimpanan barang kemas dan kadar upah simpan pula akan
ditentukan lebih awal dan akan dipersetujui oleh Pihak Bank dan pelanggan. Pelanggan
hendaklah membuat pembayaran jumlah pinjaman dan upah simpan sebelum atau pada
tarikh matang dan barang kemas yang dijadikan cagaran dikembalikan kepada
pelanggan. Sekiranya pinjaman dan upah simpan tidak dibayar dalam tempoh yang
dipersetujui Pihak Bank mempunyai hak untuk menjual/melelong barang kemas
tersebut bagi menyelesaikan pinjaman dan upah simpan pelanggan yang tertunggak.
Baki lebihan jualan/lelongan barang kemas akan dipulangkan kepada pelanggan.
Jadual 5: Ciri-Ciri Produk
1. Kriteria kelayakan

Rakyat Malaysia dan pemastautin tetap

berumur 18 tahun sehingga 70 tahun.

2. Barang kemas yang diterima

Barang kemas (tanpa batu bernilai)

Gred Emas = Karat
51

999 = 24 k

3. Barang kemas yang tidak diterima

950 = 22.8 k

916 = 22 k

860 = 21 k

835 = 20 k

750 = 18 k

Barang kemas tiruan

Emas putih

Emas sadur

Bullion emas

Jongkong emas

Barang kemas

yang diperolehi

melalui aktiviti yang tidak sah

seperti barang emas yang dicuri

4. Margin pinjaman

Wafer emas

Duit syiling emas

Maksimum 70% daripada nilai

pasaran semasa untuk barang emas
berdasarkan

mutu

emas

yang

digadaikan

Setiap

gadaian

RM500

dan

tidak
tidak

kurang
melebihi

RM100.000 secara terkumpul

5. Upah simpan

Margin pinjaman
50

Per RM100/Bulan

dan RM0.50

kebawah

6. Tempoh penyimpanan

50.1% - 60%

RM0.60

60.1% - 70%

RM0.70

Tempoh penyimpanan selama 6

bulan dengan tempoh tambahan
sebanyak 6 bulan selama 30 tahun
dengan

syarat

pelanggan
52

menyelesaikan upah simpan yang

tertunggak

Tempoh maksimum sesuatu gadain

ialah 36 bulan.

7. Cara bayaran

Pelanggan boleh membuat pembayaran

jumlah pinjaman dan upah simpan sebelum
atau pada tarikh matang

Ia menggunakan konsep syariah iaitu Ar-Rahnu yang mana di bawah konsep ini,
barangan berharga akan digunakan sebagai cagaran kepada pinjaman. Aset cagaran
akan dijual sekiranya tiada pembayaran dibuat oleh pelanggan bagi melangsaikan
jumlah pinjaman dalam tempoh yang dipersetujui. Selain itu, ia turut menggunakan
konsep Al-Qardh iaitu pinjaman tanpa faedah dimana peminjam hanya perlu membuat
bayaran jumlah pinjaman sahaja. Konsep terakhir ialah Wadiah Yad Dhamanah yang
merujuk kepada penyimpanan barangan berharga dengan jaminan. Setiap penyimpanan
akan dikenakan caj upah simpan.
Kelebihan produk ini ialah pelanggan dapat menikmati kemudahan pinjaman
wang tunai segera dengan hanya menyediakan barang kemas sebagai cagaran. Kadar
upah simpan yang dikenakan oleh pihak bank adalah rendah dan berpatutan. Antara
jenis-jenis caj yang akan dikenakan kepada pelanggan apabila upah simpan akan
dikenakan berdasarkan nilai barang kemas dan bukan jumlah pinjaman.

Contoh pengiraan :
Nilai Marhum : RM 7850, Tempoh Pinjaman ; 6 Bulan, Jumlah Pinjaman : RM5495
(70% daripada nilai marhum), Upah Simpan : RM0.70 setiap RM 100 nilai cagaran
setiap bulan.
Kadar Upah Simpan

: Nilai Marhum x Upah Simpan x Tempoh Pinjaman

: RM7850 x (0.70/100) x 6 Bulan
: RM329.70

Sekiranya pelanggan gagal membayar jumlah yang terhutang pada akhir tempoh,
pihak bank mempunyai hak untuk menjual barang kemas bagi melangsaikan jumlah
pinjaman dan upah simpan yang dikenakan. Antara risiko-risiko utama yang mungkin
dihadapi oleh pelanggan mengenai produk ini ialah pelanggan boleh menebus atau
melanjutkan tempoh kemudahan selagi barang kemas masih belum dilelong oleh pihak
53

bank. Pihak bank mempunyai hak untuk melelong barang kemas yang digunakan
sebagai cagaran bagi melangsaikan jumlah pinjaman dan upah simpan sekiranya
pelanggan gagal membayar jumlah yang dikenakan pada tempoh matang.

PERBANDINGAN PRODUK AR-RAHNU ANTARA BANK

RAKYAT , BANK PERTANIAN (AGRO BANK) DAN
YAPEIM

Ar-Rahnu Bank Rakyat sememangnya lebih mendapat perhatian daripada penggadai

berbanding dengan Bank Pertanian. Jika dilihat pada laporan tahunan kedua-dua bank
ini, Bank Rakyat mengalami peningkatan yang sangat tinggi berbanding Bank Pertanian
yang semakin mengalami penurunan dari tahun ke tahun. Disebabkan peningkatan dari
tahun ke tahun ini Bank Rakyat telah menambahkan satu lagi peluang perniagaan
Francais Ar-Rahnu Xchange untuk koperasi yang dikenali sebagai Ar-Rahnu
Xchange. Ar-Rahnu Xchange menjalankan operasi pajak gadai Islam menerusi sistem
perniagaan francais. Ia terbuka kepada koperasi dimana Rakyat Management Services
Sdn.Bhd bertindak sebagai francaisor. Pelaksanaan operasi berdasarkan sistem francais
dengan permindahan pengalaman dan kepakaran sistem perniagaan yang berkesan
bersama kekuatan penjenamaan di pasaran pajak gadai Islam.
Jika dilihat dari segi potensi pasaran pajak gadai Islam ini, ia adalah satu
perniagaan yang menjamin pulangan yang konsisten dan selamat bersandarkan cagaran
emas. Pajak gadai ialah perniagaan turun temurun sejak kurun ke-19 berdasarkan
permintaan yang tinggi ke atas kemudahan tunai segera. Selain itu, melalui beberapa
peringkat inovasi setelah pajak gadai Islam diperkenalkan khususnya dari segi
peningkatan tahap keselamatan, ketelusan urusan, sistem pengkomputeran yang
sistematik dan juga keselesaan. Petunjuk utama bagi potensi produk ini ialah tahap
kesedaran yang tinggi dalam kalangan masyarakat (termasuk selain bumiputera)
mengenai sistem pajak gadai Islam yang lebih menguntungkan, adil dan mesra
pelanggan berbanding pajak gadai konvensional.
Antara kelebihan Francais Ar-Rahnu Xchange ialah ia menjalankan perniagaan
menggunakan jenama Ar-Rahnu Xchange yang menonjolkan kestabilan operasi ArRahnu Bank Rakyat sejak tahun 1993. Dan ia akan terus berkembang selain para
pekerja akan dilatih oleh tenaga pelatih yang berpengalaman dalam operasi Ar-Rahnu
Bank Rakyat.
54

Berbanding Bank Pertanian (Agro Bank) , ia mempunyai kelebihannya yang

tersendiri dimana ia menerima emas yang mempunyai gambar haiwan atau orang.
Manakala nilai gadaian pula adalah maksimum RM50,000. Selain itu, penggadai boleh
memilih untuk gadai dengan nilai 50%, 60% atau 70% dari nilai emas. Upah simpan
emas pula dibayar sewaktu ingin menebus emas berkenaan. Tetapi ia mempunyai
kelemahan apabila Bank Pertanian ini hanya boleh mengeluarkan RM10,000 sahaja.
Jadi, sekiranya penggadai ingin mendapatkan RM50,000 ia perlu datang semula ke
Bank Pertanian sebanyak 5 kali berturut-turut. Upah simpan pula bergantung kepada
nilai gadaian.
Antara ketiga-tiga institusi gadaian ini dapat dilihat jika dari segi kelebihan dan
kekurangan lebih kurang sama antara satu sama lain. Tetapi institusi gadaian yang lebih
mendapat perhatian ialah Ar-Rahnu Bank Rakyat, jika dilihat pada hari ini banyak kedai
pajak gadai Ar-Rahnu ini telah ditubuhkan seperti cendawan tumbuh selepas hujan. Ini
kerana ia menawarkan kadar upah simpan yang rendah berdassarkan prinsip syariah
manakal had gadaian yang lebih berbanding institusi gadaian lain.
Rajah 11: Jumlah keuntungan bersih produk Ar-Rahnu di Bank Rakyat dan Bank
Pertanian dari tahun 2011-2013.

Keuntungan Bersih bagi Produk Ar-Rahnu

Bank Rakyat dan Bank Pertanian dari tahun
2011-2013
2,000,000
1,800,000
1,600,000

1,741,343
1,572,051
1,762,602

1,400,000
1,200,000

2011

1,000,000

2012

800,000

2013

600,000
400,000
200,000

34,64831,01218,379

0
Bank Rakyat

Bank Pertanian

Jadual 6: Data Produk Ar-Rahnu dalam Institusi Gadaian Islam

Nama

2011

2012

2013

tahun
55

Bank Rakyat

1,572,051

1,741,343

1,762,602

Bank Pertanian

34,648

31,012

18,379

Sumber : Laporan tahunan Bank Rakyat dan Bank Pertanian dari tahun 2011-2013

RUMUSAN.
Ar-Rahnu merupakan satu kaedah perniagaan yang diharuskan oleh Islam. Ini kerana
situasi masyarakat yang sejak dari dahulu memerlukan pembiayaan secara mudah dalam
kadar segera sangat diminta. Selain daripada itu, pajak gadai juga adalah sumber
ekonomi negara yang tidak kurang pentingnya. Tetapi boleh kita lihat yang institusi
gadaian di Malaysia lebih dimonopoli oleh gadaian konvensional dan ini jelas
menyebabkan umat Islam terlibat dengan aktiviti riba. Jadi sebagai langkah mengatasi
permasalahan ini, institusi-institusi pajak gadai yang berasaskan muamalah Islam perlu
ditubuh. Kini, pilihan ada ditangan penggadai untuk memilih institusi gadaian yang sah
dan halal di sisi Islam.

RUJUKAN
Asmadi Mohamed Naim. (2004). Sistem Gadaian Islam. Islamiyyat, 26(2), 3957.
Hailani Muji Tahir & Sanep Ahmad. (2009). Aplikasi Fiqh Muamalat dalam Sistem
Kewangan Islam. Shah Alam: Pusat Penerbitan Universiti (UPENA).
Jabatan Perancangan Korporat. (2008). BANK KERJASAMA RAKYAT MALAYSIA
BERHAD, 152.
Mohd Farhan Ahmad, Mohd Adib Ismail. (2011). Pendekatan Baru Pembiayaan
Peribadi Satu Cadangan A New Approach in Personal Financing: A Proposal, 2,
178183.
Zulkifli Mohamad Al-Bakri. (2014). Al-Fiqh Al-Manhaji (Muamalat & Kewangan
Islam Dalam Fiqh Al-Syafii). Darul Syakir Enterprise.

56

BAB 6
APLIKASI TAKAFUL DALAM
KEWANGAN ISLAM
Nurul Izzati Jamal Abd Nasir

PENDAHULUAN
Dalam perundangan Islam, produk Takaful merupakan salah satu konsep insurans
dalam perbankan Islam yang menepati Syariah. Konsep Takaful ini sudah pun wujud
sejak sebelum zaman kedatangan Islam lagi. Pada masa itu, ianya dikenali sebagai
sistem aqila (bertanggungjawab bersama) yang dipelopori oleh kaum-kaum Arab
ketika itu (Jabatan Kemajuan Islam Malaysia, 2009b). Takaful berasal daripada
perkataan Arab iaitu kafala yang bermaksud takaful cara Islam yang berkonsepkan
saling jamin-menjamin, tolong-menolong dan bekerjasama antara satu sama lain (Wan
Mohd Al-Faizee Wan Ab Rahaman, 2014).
Takaful ialah akad yang melibatkan dua pihak iaitu Pengendali Takaful dan
sekumpulan peserta ke atas sesuatu polisi dengan syarat-syarat tertentu. Ringkasnya,
beberapa aqad yang diguna pakai dalam kontrak Takaful secara tidak langsung telah
mewujudkan hubungan antara Pengendali Takaful ialah aqad Tabarru, Wakalah,
Jualah dan Musyarakah serta aqad-aqad ini bergantung kepada keperluan dan kehendak
antara pihak yang terlibat. Justeru itu, industri Takaful di Malaysia bermula sejak tahun
1985 dengan tertubuhnya Syarikat Takaful Malaysia Berhad dan ianya merupakan anak
syarikat Bank Islam Malaysia Berhad serta tertakluk di bawah Akta Takaful 1984 dan
diselia oleh Bank Negara Malaysia (BNM) (Azman Mohd Noor, 2008).
Setiap manusia sememangnya perlu mencarum dalam skim Takaful kerana skim
ini memberikan pelbagai kebaikan kepada diri sendiri dan ahli-ahli keluarga. Antara
kebaikan takaful ialah sistem muamalat yang menguntungkan. Dalam melaburkan
sejumlah wang dalam Takaful, kita secara tidak langsung telah membuat keputusan
untuk membantu orang ramai. Walaupun caruman yang kita laburkan dalam Takaful
adalah sedikit, namun ianya bagus daripada tidak melabur langsung (Bank Negara
Malaysia, 2004).
Selain itu, Takaful dapat memperkasakan ekonomi. Dalam proses membantu
orang ramai, skim ini sebenarnya dapat memperkasakan ekonomi Negara kerana
57

semakin ramai yang mencarum dalam Takaful maka semakin banyak dana yang boleh
dikumpulkan dan diberikan kepada peserta-peserta yang mencarum dalam Takaful
sekiranya mereka ditimpa musibah dan sebagainya (Jabatan Kemajuan Islam Malaysia,
2010).
Di samping itu, setiap risiko berbeza nilainya. Menerusi konsep perlindungan
Takaful, setiap risiko harian yang kita hadapi mempunyai nilai yang berbeza. Sebagai
contoh, nilai kerugian apabila berlakunya kemalangan adalah tinggi berbanding nilai
kerugian akibat kecurian kecil seperti kehilangan barang dan sebagainya (Bank Negara
Malaysia, n.d.).
Kesimpulannya, skim Takaful bukanlah suatu skim yang merugikan peserta-peserta
yang menyertainya. Malah skim ini menawarkan pelbagai pakej mengikut kemampuan
kita dan ianya tidak menggunakan unsur paksaan dan sebagainya. Mungkin masyarakat
umum pada hari ini tidak menyedari tentang hakikat pentingnya melabur dalam skim
Takaful kerana ada di antara mereka yang keliru tentang Takaful serta Insurans
Konvensional (Zaharuddin Abd Rahman, 2009).

DALIL-DALIL

PEMBUKTIAN

TAKAFUL

MENURUT

ISLAM
Antara dalil yang mengukuhkan tentang pelaksanaan konsep Takaful dalam Islam ialah:
Saranan al-Quran
Hendaklah kamu merasa bimbang untuk meninggalkan zuriatmu dalam keadaan
lemah
( Surah al-Nisa : 9 )
Allah tidak akan mengubah nasib sesuatu kaum sehinggalah kaum itu sendiri yang
mengubah diri mereka.
( Surah al-Raad : 11 )
Dan tolong-menolonglah kamu dalam perkara kebaikan dan taqwa, janganlah kamu
tolong-menolong dalam perkara dosa dan permusuhan, bertaqwalah kepada Allah,
sesungguhnya azab Allah amatlah pedih.
( Surah al- Maidah : 2 )
Saranan al-Hadis
Saad bin Abi Waqqas meriwayatkan : .adalah leboih baik kamu meninggalkan
zuriatmu dalam keadaan kaya (cukup) berbanding kamu meninggalkan mereka dalam
keadaan miskin (tidak cukup) meminta-minta pertolongan dari manusia lain.
( Hadis Riwayat al-Bukhari )
58

Sabda Rasullulah S.A.W kepada seorang Badwi : Ikat dahulu unta kamu, kemudian
bertawakal kepada Allah S.W.T.
(Hadis Riwayat al-Tarmidzi dan Ibnu Majah )
(Hailani Muji Tahir, 2009)

PERBEZAAN ANTARA TAKAFUL DENGAN INSURANS

KONVENSIONAL
TAKAFUL
Konsep ini dikuatkuasakan di bawah Akta Takaful 1984 yang berlandaskan syariat
Islam dan diibaratkan seperti Tabung Khairat Kematian Masjid / Surau. Peserta-peserta
yang terlibat perlu memberikan sejumlah sumbangan yang ditetapkan untuk tujuan
membantu ahli-ahli yang lain sekiranya berlaku kematian atau musibah. Konsep
Takaful yang digunakan adalah Tabbarruq (derma bersyarat)

di mana setiap ahli

membuat sumbangan mengikut risiko yang dipilih. Setiap ahli juga menyumbang
dengan niat untuk membantu orang ramai apabila berlaku sesuatu musibah. Selain itu,
syarikat Takaful juga akan menggunakan wang yang disumbangkan oleh ahli-ahli untuk
dilaburkan bagi mendapatkan keuntungan. Keuntungan ini juga akan dibahagikan di
antara peserta dan juga pengendali mengikut prinsip Mudharabah. Konsep Takaful ini
dipantau oleh Majlis Pengawasan Syariah dan sama sekali tidak mempunyai unsurunsur yang haram seperti riba , gharar dan juga maisir. Dalam Takaful, pihak
pengendali hanya bertindak sebagai pengurus dana sahaja dan para peserta yang perlu
menjamin antara satu sama lain(Hailani Muji Tahir, 2009).

INSURANS KONVENSIONAL
Konsep ini dikuatkuasakan di bawah Akta Insurans 1963 di mana konsep ini tidak
berlandaskan syariat Islam kerana ianya menggunakan sistem kapitalis dan ia juga
diibaratkan seperti tabung. Setiap bayaran akan menjadi hak milik syarikat. Pihak
insuran juga menggunakan konsep jual beli (Muawadah) di mana syarikat adalah
penjual dan pencarum adalah pembeli polisi. Selain itu, syarikat akan menggunakan
wang yang dilaburkan dalam insuran ini ke atas apa-apa sahaja yang haram asalkan
ianya membawa keuntungan yang lumayan kepada mereka. Insuran ini akan dipantau
oleh Lembaga Pengarah sahaja dan ianya jelas mempunyai unsur-unsur yang haram
seperti riba, gharar dan maisir. Dalam insuran konvensional, syarikat akan memberi
59

jaminan kepada para peserta sekiranya terjadi sesuatu perkara (Wan Mohd Al-Faizee
Wan Ab Rahaman, 2014).

JENIS-JENIS TAKAFUL YANG DITAWARKAN DALAM

TAKAFUL ISLAM
Dalam produk-produk perbankan Islam, skim Takaful merupakan salah satu produk
yang mendapat perhatian tinggi dalam kalangan masyarakat Malaysia kini.
Kebiasaannya, terdapat dua jenis takaful yang ditawarkan iaitu Takaful Keluarga dan
Takaful Am (Jabatan Kemajuan Islam Malaysia, 2009a).

TAKAFUL KELUARGA
Sebagai contoh, konsep Takaful Keluarga adalah melibatkan sejumlah wang yang akan
dicarumkan ke dalam dana takaful tersebut. Sebahagian daripada caruman itu akan
dikenali sebagai Tabbaruq dan sebahagian lagi dianggap sebagai simpanan atau
pelaburan. Caruman yang berbentuk Tabbarruq akan dimasukkan ke dalam sebuah
Dana Tabbarruq yang akan digunakan untuk memenuhi tanggungjawab saling
membantu sekiranya salah seorang daripada para peserta skim takaful ditimpa musibah
seperti kematian atau hilang keupayaan kekal. Jika peserta masih hidup sehingga ke
tarikh matang pelan tersebut, maka peserta layak untuk berkongsi lebihan bersih
daripada dana tersebut jika masih ada. Tambahan pula, pengedali Takaful akan
melaburkan caruman simpanan atau pelaburan dan keuntungan yang dapat akan
dikongsi atau dikenakan caj prestasi pelaburan berdasarkan nisbah atau jumlah yang
telah dipersetujui antara kedua-dua pihak (Ahmad Mazlan Zulkifli, Badrul Hisham Abd
Rahman, Nasser Yassin, 2012).
Antara faedah yang ditawarkan dalam Takaful Keluarga ialah manfaat dalam bentuk
kewangan jika ditimpa kemalangan. Manfaat simpanan persendirian jangka panjang
kerana sebahagian daripada caruman akan didepositkan ke dalam sebuah akaun untuk
tujuan simpanan. Peserta berhak memilih sendiri tempoh matang pelan yang disertai.
Takaful jenis ini dikecualikan daripada cukai pendapatan (Jabatan Kemajuan Islam
Malaysia, 2008).
Pembahagian dalam Takaful Keluarga :
A ) Tradisional
I Individu

Melibatkan pelan pelajaran, gadai janji, kesihatan dan rider. Para peserta akan
menerima manfaat kewangan jika berlaku kematian atau hilang keupayaan kekal
60

serta simpanan jangka panjang (pelaburan) dan keuntungan pelaburan yang akan
diberikan sekiranya dituntut, matang atau serahan awal.
II Kumpulan

Melibatkan pelan pelajaran berkumpulan, perubatan berkumpulan, kesihatan dan

rider. Jumlah minimum yang dikehendaki melalui peserta untuk layak
memasuki pelan ini dan para peserta akan mendapat perlindungan dalam bentuk
manfaat kewangan sekiranya berlaku kematian atau hilang keupayaan kekal.

B ) Investment

Investment-link ialah suatu pelan takaful yang menggabungkan elemen

perlindungan dan pelaburan.

Sebahagian daripada caruman para peserta akan digunakan untuk membeli unitunit pelaburan seperti unit saham atau sekuriti pendapatan tetap.

Perlindungan takaful merangkumi kematian dan hilang keupayaan kekal.

TAKAFUL AM
Takaful yang kedua yang ditawarkan ialah Takaful Am. Takaful Am ini menyediakan
perlindungan bagi satu jangka masa yang pendek dan biasanya tempoh yang ditawarkan
ialah satu tahun bagi sebarang kehilangan atau kerosakan yang berlaku terhadap harta
atau barangan peribadi . Antara risiko yang dilindungi oleh Takaful Am ialah kerugian
harta benda seperti kecurian kereta atau kebakaran rumah. Di samping itu, liabiliti akan
diwujudkan kepada pihak ketiga sekiranya pihak pertama iaitu peserta takaful ini
melakukan kerosakan tersebut. Peserta akan mendapat sejumlah dana akibat berlakunya
kematian daripada kemalangan atau kecederaan.
Pembahagian dalam Takaful Am :
A ) Motor

Menyediakan perlindungan yang tertentu terhadap kerugian atau kerosakan

kenderaan para peserta atau kecederaan anggota badan pihak ketiga atau
berlakunya kematian, kerugian atau kerosakan harta benda milik pihak ketiga
yang berlaku akibat kebakaran yang tidak disengajakan atau, kecurian atau
kemalangan.

Di bawah Takaful Motor ini terdapat dua jenis perlindungan iaitu :

i ) Pihak ketiga

61

- Memberikan para peserta perlindungan terhadap kematian, kecederaan anggota badan

kerosakan harta benda milikan pihak ketiga.
ii ) Komprehensif
- Memberikan perlindungan terhadap kematian, kecederaan anggota badan atau
kerosakan harta benda milikan pihak ketiga serta kerugian atau kerosakan ke atas
kenderaan peserta akibat kebakaran, kecurian atau kemalangan.
B ) Non motor
Takaful ini menawarkan pakej-pakej seperti :

Harta benda seperti Takaful Kebakaran, Isi rumah / Empunya Rumah

Kemalangan Diri / Kemalangan Diri Berkumpulan

Kejuruteraan / Industri seperti Contractors All Risks, Erection All Risks,

Industrial All Risks

Liabiliti seperti Public Liability Takaful, Workmen Compensation Scheme

Perubatan dan Kesihatan seperti Hospital & Surgical Insurance

Pelbagai (Miscellaneous) seperti Plate Glass, Burglary , Money, Marine Cargo

Takaful, Goods In Transit Takaful

PENDAHULUAN TAKAFUL MESRA

- Merupakan pelan takaful keluarga yang menawarkan pelindungan serta simpanan
untuk masa hadapan. Pelan ini ditawarkan kepada individu yang berumur antara 6 bulan
hingga 60 tahun sahaja.
- Peserta yang menyertai pelan ini akan mendapat manfaat apabila berlakunya kematian
atau hilang keupayaan kekal atau menyeluruh sepanjang tempoh penyertaan sehingga
tamatnya tempoh sijil.
Manfaat Asas
- Perlindungan Kematian atau Hilang Upaya Kekal ( akibat semulajadi )
- Perlindungan Kematian atau Hilang Upaya Kekal ( akibat kemalangan )
- Dana Penyakit Kritikal ( pilihan )
- Pampasan Kemasukan Hospital ( pilihan )
- Elaun Cuti Sakit Mingguan ( pilihan )
- Dana Pengebumian ( segera )
- Simpanan telah dizakatkan
- Pengecualian Pembayaran Cukai Pendapatan
Ciri-ciri Pelan
- Perlindungan beserta simpanan
62

- Perlindungan boleh disertai seawal 6 bulan

- Penyertaan selewat-lewatnya berusia 60 tahun
- Perlindungan keilatan kekal menyeluruh sehinggan berumur 65 tahun sahaja atau
menurut tempoh pelan asas
- Peruntukan bukan lucut hak melalui sumbangan otomatik
- Tiada lein untuk juvana
Pengiraan Sumbangan
* Sumbangan Pelan Asas Tahunan Jumlah Perlindungan X Kadar Sumbangan 1000
Contoh Pengiraan
- Andaian umur pada tarikh lahir akan datang = 35 tahun
- Tempoh Sijil = 30 tahun
- Kadar Sumbangan = 26.80
- Jumlah Perlindungan = RM 100 000.00
- Sumbangan Tahunan = RM 100 000.00 X 26.80 / 1000
= RM 2680.00
- Tempoh Bayaran = 12 bulan ( Bulanan )
- Sumbangan Bayaran Bulanan = RM 223.33
Isu-Isu Semasa Berkaitan Dengan Takaful
Sebagai satu industri baru dalam komponen sistem kewangan konvensional yang telah
lama bertapak kukuh di Malaysia, sudah semestinya perlaksanaan industri takaful akan
disertai dengan beberapa halangan yang menghalang perkembangan industri takaful.
Halangan dan kekangan yang terdapat dalam industri ini perlu dihapuskan bagi
memastikan industri takaful berjalan dengan baik dan mendapat sambutan yang
menggalakkan daripada orang ramai. Isu-isu yang timbul akan dijelaskan di dalam subtopik di bawah.
Bidangkuasa Mahkamah ke atas industri Takaful
Dalam Seksyen 63, Akta Takaful 1984, jelas dinyatakan bahawa sebarang pertikaian
yang berlaku berkaitan dengan industri ini hendaklah dibicarakan di Mahkamah
Majistret Kelas Satu. Dalam soal ini, kita dapati Mahkamah Syariah tidak mempunyai
bidangkuasa untuk menyelesaikan kes-kes berkaitan takaful. Bagi melaksanakan
perbicaraan, undang-undang yang digunakan ialah Akta Takaful 1984, Akta Bank Islam
1983 dan undang-undang kontrak serta prosedur yang banyak bertentangan dengan
syariat Islam. Hal ini secara tidak langsung telah menjadi cabaran besar dalam
melaksanakan undang-undang muamalat Islam di Malaysia.
63

Antara dua alasan yang diberi apabila diajukan persoalan Mengapakah perkaraperkara yang melibatkan pertikaian yang melibatkan perbankan Islam dan Takaful
diselesaikan di Mahkamah Sivil ?.
Dalam soal ini, Profesor Dr. Abdullah @ Alwi bersetuju bahawa undang-undang
muamalat akan diadili oleh Mahkamah Sivil, tetapi beliau mencadangkan supaya
undang-undang ini dikemaskini secara sistematik dan dibuat perancangan yang rapi
sebelum dilaksanakan. Antara perancangan yang sepatutnya dibuat ialah Hakim-hakim
Islam dan bukan Islam dilantik bersama panel penasihat syariah yang ditubuhkan di
Mahkamah Tinggi, Panel ini mestilah bertanggungjawab menasihati hakim dalam
memutuskan keputusan berkaitan dengan undang-undang muamalat Islam. Hakimhakim juga perlu mengikuti kursus berkala dalam bidang undang-undang muamalat
Islam. Hanya dengan perancangan seperti ini sistem muamalat Islam berjalan
lancar(Asmak Ab Rahman, 2008).
Beberapa kekurangan yang terdapat dalam Akta Takaful 1984
Profesor Dr. Abdullah @ Alwi telah menganalisis Akta Takaful 1984 dan
seterusnya menyimpulkan bahawa terdapat beberapa kekurangan antaranya ialah yang
pertama : beberapa prinsip dalam Akta tersebut tidak diperincikan . Sebagai contoh ,
seksyen 2 mentakrifkan bahawa perniagaan takaful adalah sebagai perniagaan yang
tidak melibatkan dengan unsur-unsur yang tidak diharuskan oleh syariah. Tetapi unsurunsur ini tidak diperincikan dengan lebih teliti.
Kedua, dalam Akta ini tidak terdapat peruntukan berkaitan pendedahan (duty of
disclosure) berhubung dengan fakta matan, doktrin niat baik (utmost good faith) atau
ikhlas. Akta ini juga tidak menjelaskan bagaimana cara untuk menguji bagi
membuktikan kejujuran atau niat baik itu wujud. Sedangkan perkara ini diperuntukan
dalam Akta Insurans 1996. Malah dalam amalan insurans, terdapat beberapa prinsip
atau metod ujian yang jelas terhadap perkara tersebut.
Antara kelemahan dalam Akta ini lagi ialah peruntukan yang memberi kuasa
kepada Ketua Pengarah Takaful membatalkan keseluruhan atau sebahagian pendaftaran
pengendali takaful, sama ada sebagai agen, broker atau adjuster. Walau bagaimanapun,
Akta ini tidak memperuntukkan hak bagi pengendali berkenaan membuat rayuan
terhadap pembatalan itu. Keadaan ini berbeza dengan Akta Insurans 1996 yang
membenarkan perkara tersebut.
Akhir sekali, disebabkan akta ini bersifat peraturan dan tidak statutory, ia
dikehendaki membuat rujukan kepada akta-akta statutori sekiranya berlaku lacuna di
dalam perlaksanaannya. Antara akta yang perlu dirujuk ialah Akta Insurans 1996, Akta
64

Kontrak 1950 dan Akta Syarikat 1965 untuk menyempurnakan pengamalannya. Bagi
pelaburan pula, ia hendaklah merujuk kepada Akta Bank Islam 1983 dan Akta
Pelaburan Kerajaan 1983 bagi melengkapkan lagi Akta ini, sebagaimana yang
diperuntukan oleh Akta Sivil 1956, semua pertikaian berhubung dengan insurans
nyawa, kebakaran, undang-undang perdagangan am dan undang-undang yang
diamalkan di England hendaklah diguna pakai. Apa yang perlu dipersoalkan di sini
ialah dalam undang-undang sivil terdapat beberapa percanggahan dengan undangundang Islam. Hal ini akan menyukarkan lagi perlaksanaan undang-undang muamalat di
Malaysia.

ISU BERKAITAN DENGAN PERLAKSANAAN RETAKAFUL

Pada hakikatnya, takaful semula tidak boleh lari daripada apa yang dimaksudkan
dengan insurans semula. Insurans semula ialah urusniaga antara dua buah syarikat
insurans iaitu syarikat pertama membeli perlindungan daripada syarikat kedua. Syarikat
yang memindahkan risiko dikenali sebagai syarikat utama dan syarikat yang menerima
risiko yang dipindahkan dikenali sebagai syarikat insurans semula. Apa yang
membezakan takaful semula dengan insurans semula ialah takaful semula menggunakan
prinsip yang selaras dengan syariah.
Apa yang menjadi isu pada ketika ini ialah tentang kewujudan syarikat takaful
semula tidak mencukupi. Kewujudan pengendali takaful sebenarnya memerlukan
syarikat takaful semula yang mencukupi dalam usaha untuk mengagihkan risiko yang
dihadapi oleh pengendali takaful. Setelah wujudnya Asean Retakaful Malaysia ( ARIL
) maka keperluan ini dapat dipenuhi walaupun bukan secara menyeluruh. Justeru itu,
pengendali takaful terpaksa untuk menggunakan perkhidmatan insurans semula secara
konvensional. Walaupun tindakan ini dibolehkan berasaskan prinsip darurat tetapi
sampai bila perkara ini akan dibiarkan berterusan. Hal ini merupakan satu isu yang perlu
diselesaikan dalam masa terdekat. Sanggupkah kita melihat industri takaful bergantung
harap kepada industri insurans? Ini serba sedikit melonjakkan industri insurans
berbanding industri takaful (Muhamad Zuhaili, 2013).
Syarikat-syarikat Retakaful yang Sah Berdaftar di Malaysia dengan Bank Negara
Malaysia :

ACR Retakaful Berhad - ( Luar Negara )

MNRB Retakaful Berhad - ( Tempatan )

Munchener Ruckversicherungs-Gesellschaft ( Munich Re Retakaful ) ( Luar

Negara)
65

Swiss Reinsurance Company Ltd ( Swiss Re Retakaful ) ( Luar Negara )

Jadual 7: Senarai Syarikat-Syarikat Insurans Dan Takaful Yang Berdaftar Di Malaysia

No.
Nama Syarikat
Pemilikan
1.

AIA PUBLIC Takaful Bhd

Luar Negara

2.

AmMetLife Takaful Berhad

Tempatan

3.

Etiqa Takaful Berhad

Tempatan

4.

Great Eastern Takaful Berhad

5.

HSBC Amanah Takaful (Malaysia) Berhad

Tempatan

6.

Hong Leong MSIG Takaful Berhad

Tempatan

7.

MAA Takaful Berhad

Tempatan

8.

Prudential BSN Takaful Berhad

Tempatan

9.

Sun Life Malaysia Takaful Berhad

Tempatan

10.

Syarikat Takaful Malaysia Berhad

Tempatan

11.

Takaful Ikhlas Berhad

Tempatan

Luar Negara

(Bank Negara Malaysia, 2004)

Rajah 12: Keuntungan Bersih dalam Produk Takaful yang Diperoleh Ketiga-tiga
Institusi Kewangan dari Tahun 2010 hingga 2013 .

Keuntungan Bersih bagi Produk Takaful Antara

Ketiga-tiga Institusi Kewangan dari Tahun 2010
hingga 2013 (RM '000 juta)
200000
180000
160000
140000
120000
100000
80000
60000
40000
20000
0

2010
2011
2012
2013

Etiqa Takaful Berhad

Prudential BSN

Takaful Malaysia

Sumber : Laporan Kewangan Tahunan bagi Ketiga-tiga Institusi Kewangan dari Tahun
2010 hingga 2013
Rajah 13: Jumlah Keuntungan Bersih dalam Produk Takaful Bagi Ketiga-tiga Institusi
Kewangan Dari Tahun 2010 hingga 2013 ( RM 000 juta )
Tahun

2010

2011

2012

2013
66

Nama Institusi

Etiqa Takaful Berhad

58 638

71 804

125 723

188 524

Prudential BSN

13 933

19 664

22 673

28 276

Takaful Malaysia

92 664

93 485

127 031

181 014

Sumber : Laporan Kewangan Tahunan bagi Ketiga-tiga Institusi Kewangan dari Tahun
2010 hingga 2013.
Perbandingan Produk Takaful Di Antara Institusi-Institusi Kewangan Di Malaysia
Jumlah institusi yang menawarkan produk takaful semakin meningkat dari tahun
ke tahun. Menurut statistik yang dikeluarkan oleh Bank Negara Malaysia, jumlah
institusi terkini yang menawarkan produk takaful ini adalah sebanyak 11 buah institusi
yang sah berdaftar serta diiktiraf oleh Bank Negara Malaysia. Antara institusi yang
terlibat adalah Etiqa Takaful Berhad, Prudential BSN Takaful Berhad, Syarikat Takaful
Malaysia Berhad, AIA PUBLIC Takaful Bhd, AmMetLife Takaful Berhad, Great
Eastern Takaful Berhad, HSBC Amanah Takaful (Malaysia) Berhad, Hong Leong
MSIG Takaful Berhad, MAA Takaful Berhad, Sun Life Malaysia Takaful Berhad dan
Takaful Ikhlas Berhad.
Bagi

melancarkan

pelaksanaan

produk

ini,

masing-masing

institusi

menggunakan kreativiti tersendiri dalam menarik minat para pelanggan tanpa mengira
agama mahu pun bangsa bagi mencarum dan menyertai produk takaful yang
ditawarkan. Semua institusi yang menawarkan produk takaful adalah menyediakan
perkhidmatan kewangan tetapi berbeza dari segi produk, operasi dan lain-lain lagi. Jika
dilihat menerusi rajah 1 di atas, dapat dirumuskan bahawa Etiqa Takaful Berhad lebih
mencatatkan peningkatan yang ketara berbanding dengan Prudential BSN Takaful
Berhad dan Takaful Malaysia. Walau bagaimanapun, antara ketiga-tiga institusi
tersebut, Prudential BSN Takaful Berhad adalah baru ditubuhkan berbanding dengan 2
lagi institusi yang dinyatakan.
Melihatkan kepada pencapaian antara ketiga-tiga institusi, dapat disimpulkan
bahawa Prudential BSN telah berjaya mencapai tempat pertama dalam pelbagai aspek di
dalam industri Takaful. Selain itu, Prudential BSN ditubuhkan melalui gabungan
Prudential Plc dan BSN pada tahun 2006 dan merupakan pengendali Takaful yang
pertama menawarkan pelan yang berkaitan dengan pelaburan serta yang pertama juga
dalam melancarkan pelan medikal dengan kemudahan kad perubatan. Prudential BSN
juga yang pertama dalam menawarkan bonus bagi yang tiada tuntutan sehingga RM500
untuk pelan-pelan medikal melalui produk Takaful Health.
67

Syarikat Takaful Malaysia Berhad diperbadankan pada 29 November 1984 dan

mula beroperasi pada 22 Julai 1985 sebelum pembukaan rasminya pada 2 Ogos 1985
oleh Perdana Menteri Malaysia pada ketika itu, Dr Mahathir Mohamed dan ianya di
antara syarikat takaful yang terawal ditawarkan di Malaysia. Bagi Takaful Malaysia
Berhad pula, produk takaful yang ditawarkan menerusi institusi ini adalah bercirikan
perlindungan selama 24 jam di seluruh dunia, diberikan perbelanjaan kematian
sebanyak RM1000, proses penyertaan lebih mudah, tiada proses pengunderitan, tidak
perlukan pemeriksaan kesihatan dan berhak mendapat lebihan sekiranya ada dari
sumbangan tabbarruq para peserta. Lebihan tersebut akan dibayar sekiranya berlaku
kematian atau keilatan kekal atau sampainya tempoh matang caruman.
Di samping itu, menerusi rajah yang disediakan di atas, Etiqa Takaful Berhad
yang dahulunya dikenali sebagai Takaful Nasional Sdn. Bhd adalah ditubuhkan sekitar
akhir tahun 2007 ( hasil gabungan Mayban Fortis, Malaysia National Insurance dan
Takaful Nasional. Terdapat pelbagai kelebihan yang ada dalam Etiqa Takaful Berhad.
Antaranya ialah kemudahan pengeluaran tahunan tanpa adanya unsur riba dan tanpa
menjejaskan dana perlindungan, pelepasan cukai pendapatan bagi yang mempunyai
pendapatan sendiri, perkongsian untung yang dipersetujui ( mudharabah 85 : 15 ) di
mana peserta akan mendapat sebanyak 85% : Etiqa sebanyak 15%, zakat akan dibayar
sepanjang tempoh simpanan dan ianya berlandaskan syariah Islam. Baru melancarkan
Kad Perubatan Islam iaitu Takaful Medic Save Rider.
Kesimpulannya, berdasarkan keistimewaan yang dikaji di ketiga-tiga institusi
kewangan, dapat disimpulkan bahawa setiap institusi menetapkan ciri-ciri yang berbeza
walaupun ianya adalah bagi produk yang sama supaya para pelanggan lebih bijak untuk
memilih institusi yang mana yang menarik perhatiannya. Institusi yang paling banyak
mendapat pelanggan maka ianya akan meningkatkan tahap keuntungan dari tahun ke
tahun.

RUMUSAN
Statistik terbaru Bank Negara ( BNM ) menunjukkan bahawa industri takaful di
Malaysia sedang mendapat sambutan yang memberangsangkan daripada pelanggan
yang bukan sahaja terdiri daripada orang islam bahkan merangkumi juga masyarakat
bukan muslim. Isu-isu yang dibangkitkan ini memerlukan tindakan dan penyelesaian
segera demi memastikan industri takaful berkembang dengan pesat walaupun berada di
dalam kerangka sistem kewangan konvensional yang bertapak di negara ini lebih dahulu

68

selama 500 tahun berbanding dengan sistem kewangan Islam yang hanya bertapak kirakira 20 tahun yang lalu.

RUJUKAN
Ahmad Mazlan Zulkifli, Badrul Hisham Abd Rahman, Nasser Yassin, J. R. (2012).
Amalan Asas Takaful Tahap Permulaan untuk Pengamal. Kuala Lumpur: IBFIM.
Asmak Ab Rahman. (2008). Sistem Takaful di Malaysia. Kuala Lumpur: Penerbit
Universiti Malaya.
Azman Mohd Noor. (2008). Takaful: Analisa ke Atas Konsep dan Akad.
Bank Negara Malaysia. (n.d.). Konsep Takaful Am dan Operasi Perniagaan di Malaysia.
Bank Negara Malaysia. (2004). Industri Takaful Malaysia - Maklumat Ringkas.
Hailani Muji Tahir, S. A. (2009). Aplikasi Fiqh Muamalat dalam Sistem Kewangan
Islam (p. 379). Shah Alam: Pusat Penerbitan Universiti ( PENA ).
Jabatan Kemajuan Islam Malaysia. (2008). Jurnal Muamalat, 1.
Jabatan Kemajuan Islam Malaysia. (2009a). Berhubung dengan Isu-isu Muamalat.
Jabatan Kemajuan Islam Malaysia. (2009b). Glosari Muamalat.
Jabatan Kemajuan Islam Malaysia. (2010). Takaful: Analisis Terhadap Konsep dan
Akad, 3(1985-6156).
Muhamad Zuhaili. (2013). Kewangan Harian Kita Halal @ Haram. Selangor Darul
Ehsan: Grup Buku Karangkraf Sdn Bhd.
Wan Mohd Al-Faizee Wan Ab Rahaman, S. E. Y. (2014). Takaful Wakaf di Syarikat
Takaful Malaysia Berhad: Sorotan Literatur, 36(2).
Zaharuddin Abd Rahman. (2009). Wang , Anda & Islam. Selangor Darul Ehsan:
Dolphin Press Sdn Bhd.

69

BAB 7
APLIKASI AL-TAWARRUQ DALAM
PERBANKAN ISLAM
Muhamad Suzri Bin Jahimin

PENDAHULUAN
Dalam kalangan fuqaha terdahulu, istilah al-tawarruq ini hanya dipelopori oleh
fuqaha mazhab

anbali. Walaupun fuqaha mazhab lain tidak menggunakan istilah al-

tawarruq dalam penulisan mereka, tetapi mereka juga menyebut tentang bentuk jual beli
yang menyamai al-tawarruq mengikut istilah fuqaha Hanbali semasa membincangkan
tentang bay al- nah dan bay al-ajal. Contohnya, mazhab

anafi menganggap jual beli

berbentuk bay al-tawarruq di sisi mazhab Hanbali adalah salah satu daripada bahagian
bay al- nah. Ini bermakna, perbezaan antara jumhur fuqaha (Hanafi, Maliki dan
Syafi`i) dengan Hanbali hanyalah dari segi istilah sahaja dan bukannya konsep tawarruq
itu sendiri.
Dalam aspek bahasa, al-tawarruq berasal daripada perkataan Arab al-wariq iaitu
wang perak atau drham. Ibn Faris menyatakan bahawa perkataan al-tawarruq berasal
daripada perkataan ( )yang memberi dua makna. Pertama, menunjukkan kepada
kebaikan dan harta, makna ini diambil daripada ( ) iaitu daun pokok. Makna
yang kedua, bererti warna.
Perkataan al-wariq ini telah digunakan dalam al-Quran sebagaimana dalam firman
Allah:
Maka utuslah salah seorang di antara kamu pergi ke kota dengan membawa wang
perakmu ini.

(Surah al-Kahf, 18: 19)

Manakala perkataan al-tawarruq pula bermaksud () , iaitu meminta wang.

Kemudian erti tawarruq berubah menjadi lebih umum iaitu iaitu meminta wang sama
ada yang dibuat dari perak atau emas atau wang kertas.
Dari segi istilah pula, al-Mawsu`ah al-Fiqhiyyah dan Majma al-Fiqh al-Islami,
mendefinisikan al-tawarruq sebagai satu bentuk jual beli dengan tujuan mendapat wang
70

tunai, yang melibatkan pembelian sesuatu barang secara tangguh dan kemudian barang
itu dijual secara tunai dengan harga yang lebih rendah daripada belian yang pertama
kepada pihak ketiga di mana pihak ketiga ini bukanlah penjual asal. Abd Allah
Sulayman al-Mani mendefinisikan al-tawarruq sebagai tindakan seseorang yang
memerlukan kepada wang untuk memenuhi kehendaknya dengan menghindari amalan
riba. Ia dilakukan dengan membeli sesuatu barang di mana harganya menyamai nilai
wang tunai yang diperlukan dengan tambahan (lebihan) tertentu (iaitu untung) dan
dibayar dengan harga tangguh. Kemudian dia menjual barang tersebut dengan harga
yang diperlukan secara tunai, dengan syarat tidak menjualnya kepada orang yang
menjual barang tersebut kepadanya.
Konsep ini dinamakan dengan al-tawarruq kerana ketika seseorang itu membeli
sesuatu barang, ia tidak berniat untuk menggunakannya atau memanfaatkannya, namun
ia hanya bertujuan untuk mendapat al-wariq iaitu mendapat wang.

JENIS-JENIS AL-TAWARRUQ
Al-Tawarruq boleh digambarkan dalam pelbagai dimensi. Situasi yang pertama dikenali
sebagai al-tawarruq al-fardi atau al-tawarruq al-fiqh . Dalam situasi pertama ini,
tawarruq berlaku dalam keadaan pembeli pertama membeli barangan secara ansuran
daripada seseorang dan menjualnya kepada pihak ketiga secara tunai dengan harga yang
lebih rendah daripada harga ansuran dalam pembelian pertama tadi. Dalam situasi ini
pihak ketiga tidak mempunyai kaitan dengan penjual barang yang pertama. Oleh itu,
penjual yang pertama tidak boleh dikaitkan dengan jualan tunai yang dilakukan oleh
pihak pembeli yang kedua (pihak yang ketiga). Secara teorinya situasi tawarruq sebegini
dianggap harus oleh majoriti ulama, tetapi apabila proses al-tawarruq ini menjadi satu
kaedah untuk mendapatkan pembiayaan wang, para ulama telah berbeza pendapat
tentang hukumnya.
Dalam situasi yang kedua pula, ia merujuk kepada amalan al-tawarruq yang
diaplikasi dalam sistem kewangan Islam bagi tujuan pembiayaan. Dalam kes ini,
mungkin terjadi pembeli terakhir barang jualan bertindak sebagai wakil kepada penjual
barang pertama ataupun penjual pertama akan menjadi wakil kepada pembeli terakhir
dalam menguruskan kontrak. Situasi ini dikenali sebagai al-tawarruq al-ma rifi atau altawarruq al-muna am.(Asmak Ab Rahman, Shamsiah Mohammad & Iman Salleh,
2010).

71

PEMBIAYAAN

PERIBADI

BERASASKAN

BAY

AL-

TAWARRUQ DI BIMB
Dalam perjalanan perniagaan dan operasi perbankan Islam di Malaysia,
contohnya di BIMB, pihak bank telah menyediakan pelbagai perkhidmatan yang
berlandaskan syariah Islam antaranya ialah perkhidmatan pembiayaan peribadi yang
ditawarkan berteraskan konsep bay al-tawarruq. Konsep ini telah menggantikan konsep
bay al- nah dan ia mula diamalkan pada akhir tahun 2008. Keperluan kepada konsep
ini tidak dapat disangkal lagi berdasarkan jumlah permintaannya yang semakin
meningkat dari setahun ke setahun terhadap perkhidmatan pembiayaan.
Bay al-tawarruq merupakan satu bentuk pembiayaan yang berasaskan kepada
konsep al-mur ba ah dan al-wak lah. Konsep ini juga telah diguna pakai dalam
kebanyakan instrumen kewangan Islam. Bay al-tawarruq merupakan satu alternatif
kepada pinjaman berasaskan riba, dan dilaksanakan dalam pembiayaan peribadi berserta
kontrak al-mur ba ah dan al-wak lah.
Dalam aplikasi pembiayaan peribadi di perbankan Islam di Malaysia, bay altawarruq tidak dilaksanakan secara bersendirian, malah sebaliknya pihak perbankan
Islam di Malaysia membentuk pembiayaan peribadi ini dengan menggabungkannya
dengan kontrak lain iaitu al-wak lah dan kontrak bay al-mur ba ah.
Bay al-mur ba ah ialah menjual sesuatu barang dengan harga modal dan
ditambah dengan sejumlah kadar keuntungan yang telah dipersetujui. Dalam amalan
BIMB, apabila prinsip ini digunakan, ia bererti BIMB bertindak sebagai peniaga di
mana ia akan membeli barangan terlebih dahulu daripada pengeluar dan kemudiannya
menjual semula kepada pelanggan dengan harga yang lebih tinggi.
Apabila konsep al-wak lah digunakan dalam sesuatu akad jual beli bererti pihak
bank Islam bertindak sebagai ejen atau wakil di dalam urusan belian atau jualan
komoditi- komoditi tertentu bagi pihak pelanggannya dan pihak bank akan menerima
upah dari khidmat yang diberikannya.
Modus operandi Pembiayaan Peribadi menggunakan prinsip al-tawarruq
digambarkan dalam rajah di bawah.
Rajah 14: Operasi Pembiayaan Peribadi Menggunakan Prinsip Al-Tawarruq

72

(Bank Islam Malaysia Berhad, 2012)

Berasaskan Rajah di atas, peringkat-peringkat permohonan pembiayaan peribadi
berasaskan prinsip bay al-tawarruq adalah seperti berikut:
1. Pelanggan akan memohon pembiayaan peribadi daripada bank dan menyerah
borang permohonan kepada bank.
2. Bank akan membeli komoditi daripada broker 1.
3. Dengan menggunakan akad yang baru dan berasaskan kontrak bay almur ba ah (harga + keuntungan) bank akan menjual komoditi yang dibeli
daripada broker 1 kepada pelanggan.
4. Dengan menggunakan konsep al-wak lah pelanggan akan melantik pihak bank
sebagai wakil kepadanya untuk menjual semula komoditi yang dibeli.
5. Pihak bank akan bertindak sebagai wakil / ejen jualan kepada pelanggan, dan
menjual komoditi tersebut kepada broker 2.
6. Bank akan mengkreditkan hasil/harga jualan komoditi kepada pelanggan.
7. Pelanggan akan membayar harga komoditi yang dibeli pada peringkat 3 secara
ansuran mengikut tempoh yang ditetapkan.
Sebagai contoh, seorang pelanggan ingin membuat pinjaman peribadi sebanyak
RM10,000 daripada BIMB. Pada peringkat awal pelanggan akan memohon pembiayaan
tersebut daripada BIMB, kemudian pihak bank akan membeli sesuatu barang atau
komoditi yang bernilai RM10,000 daripada mana-mana syarikat atau broker yang
menjalankan perniagaannya menurut syariah Islam.
Seterusnya, pihak bank akan menjual barang tersebut kepada pelanggan secara
mur ba ah (harga kos dan kadar keuntungan sebanyak 5.1%). Harga jualan barang ini
akan dibayar oleh pelanggan kepada bank secara tangguh selama 3 tahun. Dengan
menggunakan akad yang baru pelanggan akan melantik bank sebagai wakil untuk
73

menjual barang yang dibelinya. Kebiasaannya pihak bank akan mengenakan kos kepada
pelanggan iaitu sebanyak RM10 di atas khidmat yang diberikan sebagai wakil jualan.
Sebagai wakil, pihak bank akan menjual barang tersebut kepada mana-mana
syarikat yang beroperasi berlandaskan syariah Islam yang memerlukan kepada barang
tersebut, iaitu selain daripada syarikat yang menjual barangnya pada peringkat pertama
dengan harga RM10,000 secara tunai. Hasil daripada jualan tersebut bank akan
mengkreditkannya dalam akaun pelanggan. Pada peringkat akhir transaksi ini pelanggan
akan membayar harga barang yang dibelinya secara mur bahah pada peringkat pertama
kepada BIMB secara tangguh.
Dalam transaksi ini didapati bahawa semua syarat kontrak jual beli iaitu penjual,
pembeli, barang dan harga adalah menepati dengan syarat jual beli. Manakala tujuan
dari transaksi ini pelanggan dan bank tahu bahawa objektif jual beli ini adalah untuk
pelanggan mendapatkan pembiayaan peribadi bagi memenuhi keperluannya yang
berkehendakkan kewangan. Bank pula memberi hutang kepada pelanggan melalui
transaksi bay al-tawarruq ini membolehkan Bank Islam Malaysia Berhad memperolehi
keuntungan daripada jual beli tersebut.
Pemberian pembiayaan kepada pelanggan ini dilihat dapat memenuhi keperluan
para pelanggan yang memerlukan wang untuk memenuhi hajat mereka. Menurut Rafe
Hanef pembiayaan al-tawarruq telah digunakan untuk membiayai keperluan pelanggan
bagi membiayai pendidikan, perubatan, kos perundangan dan lain-lain keperluan para
pengguna.

OCBC AL-AMIN BANK BERHAD

AKAUN

SIMPANAN

TETAP

MATAWANG

ASING-I

KOMODITI MURABAHAH
Akaun Simpanan Tetap Matawang Asing-i Komoditi Murabahah (CM TD-i)
ialah produk deposit dengan keuntungan dibayar pada tarikh matang untuk simpanan 12
bulan dan ke bawah sama ada dalam denominasi Dolar Amerika Syarikat (USD), Dolar
Singapura (SGD) atau Great Britain Pound (GBP). Deposit ini dilindungi oleh
Perbadanan Insurans Deposit Malaysia (PIDM).
Produk ini adalah berasaskan prinsip Syariah Tawarruq yang merujuk kepada
dua urusniaga perdagangan. Pada peringkat pertama, pembeli akan membeli aset secara
kredit daripada penjual asal, dan pada peringkat kedua, pembeli kemudian akan menjual
74

aset secara tunai kepada pihak ketiga. Pertukaran mata wang semasa simpanan atau
pengeluaran deposit adalah menurut Bai al-Sarf yang bermakna membeli dan menjual
mata wang.
Ciri-ciri penting CM TD-i yang mengguna pakai konsep Tawarruq dan Bai alSarf adalah :

Pelanggan membuat simpanan dengan Bank dalam MYR (jika berkenaan). Bank
menukarkan deposit MYR (jika berkenaan) ke dalam mata wang asing pilihan
pelanggan pada kadar penukaran semasa menurut Baial-Sarf;

Pelanggan melantik Bank sebagai ejen untuk membeli komoditi (seperti Minyak
Sawit Mentah (CPO) atau lain-lain komoditi patuh Syariah ) daripada Broker A
pada Harga Belian Pelanggan, dan memberi kebenaran kepada Bank untuk
melaksanakan semua urus niaga bagi pihak Pelanggan;

Bank kemudian membeli komoditi daripada Pelanggan pada Harga Belian Bank
yang dibayar pada tempoh tertunda pada akhir tempoh yang ditetapkan (tempoh
simpanan CM TD-i) mengikut janji Bank untuk membeli komoditi tersebut;

Bank kemudian menjual komoditi kepada Broker B secara tunai.

Apabila Pelanggan membuat pengeluaran, Bank menukarkan deposit ke dalam

MYR (apabila berkenaan) pada kadar pertukaran semasa menurut Bai al-Sarf.

Manfaat daripada produk ini ialah :

Deposit minimum 10,000-00 dalam mata wang bersamaan USD & SGD atau
GBP5,000-00 untuk GBP bagi semua tempoh. Tempoh yang boleh didapati ialah 1bulan, 2-bulan, 3-bulan, 6-bulan, 9-bulan, dan 12-bulan.
Keuntungan/pulangan Pelanggan di bawah CM TD-i ditetapkan terlebih dahulu
(berdasarkan kos ditambah untung) justeru memberikan jaminan tambahan terhadap
pulangan kontrak.
Kadar keuntungan terkini boleh didapati daripada www.ocbc.com.my atau
cawangan OCBC Al-Amin Bank Berhad dan OCBC Bank (Malaysia) Berhad yang
terdekat.
Terma dan syarat produk ini :
Pelanggan boleh membuka akaun CM TD-i dengan Bank; tertakluk kepada
terma dan syarat Bank dan peruntukan ECM 7, Akta Kawalan Pertukaran 1953. Semua
perakuan dipaparkan dalam borang Pembukaan Akaun Perniagaan OCBC.
75

Pelanggan boleh pada bila-bila masa sepanjang tempoh deposit, meminta Bank
menyelesaikan Harga Belian Bank lebih awal. Keuntungan tidak akan dibayar bagi
sebarang penjelasan awal CM TD-i.
Bagi penyelesaian awal CM TD-i, Pelanggan juga perlu membayar semua yuran
pegangan, pengendalian dan broker (secara kolektif, Caj) yang sebenarnya dikenakan
oleh mana-mana broker pihak ketiga untuk penjualan dan pembelian komoditi menurut
murabahah komoditi. Bank berhak untuk menolak Caj-caj daripada Harga Belian Bank
sebelum membayar bakinya kepada Pelanggan.(OCBC Al-Amin Bank Berhad, 2013a)
4.2 Akaun Pelaburan Am-i Komoditi Murabahah
Akaun Pelaburan Am-i Komoditi Murabahah (CM GIA-i) ialah produk
deposit tunai dengan keuntungan dibayar pada tarikh matang untuk simpanan 12 bulan
dan ke bawah atau keuntungan dibayar setiap bulan sehingga tarikh matang (bagi
simpanan melebihi12 bulan). Deposit ini dilindungi oleh Perbadanan Insurans Deposit
Malaysia (PIDM).
Produk ini adalah berasaskan prinsip Syariah Bai Tawarruq yang merujuk
kepada perdagangan dengan dua peringkat urus niaga. Pada peringkat pertama, pembeli
akan membeli aset secara kredit daripada penjual asal, dan pada peringkat kedua,
pembeli kemudian akan menjual aset secara tunai kepada pihak ketiga.
Ciri penting CM GIA-i yang mengguna pakai konsep Tawarruq adalah seperti
berikut:

Pelanggan melantik Bank sebagai ejen untuk membeli komoditi (seperti Minyak
Sawit Mentah (CPO) atau lain-lain komoditi yang patuh Syariah ) daripada
Broker A pada Harga Belian Pelanggan, dan memberi kebenaran kepada Bank
untuk melaksanakan semua urus niaga bagi pihak Pelanggan;

Bank kemudian membeli komoditi daripada Pelanggan pada Harga Belian Bank
yang dibayar pada tempoh tertunda pada akhir tempoh yang ditetapkan (tempoh
simpanan CM GIA-i) selaras dengan akujanji Bank untuk membeli komoditi
tersebut.

Bank kemudian menjual komoditi kepada Broker B secara tunai.

Manfaat daripada produk ini ialah :

Deposit minimum RM5,000 untuk simpanan 1 bulan dan RM1,000 untuk
simpanan 2 hingga 60 bulan. Tempoh disebutkan dalam gandaan 1 bulan sehingga
jangka masa 60 bulan.
76

Kadar keuntungan yang terkini boleh didapati di www.ocbc.com.my atau

cawangan OCBC Al-Amin Bank Berhad dan OCBC Bank (Malaysia) Berhad yang
terdekat.(OCBC Al-Amin Bank Berhad, 2013b)
Terma dan syarat produk ini :
Keuntungan yang dibayar bagi pengeluaran/pengambilan awal CM GIA-i adalah
seperti berikut:

Keuntungan tidak akan dibayar bagi sebarang pelaburan yang dikeluarkan

sebelum tamat tempoh tiga (3) bulan; ATAU untuk pelaburan lebih daripada tiga
(3) bulan, keuntungan yangdibayar akan dikira berdasarkan kadar semasa.

Untuk penyelesaian awal, Pelanggan juga perlu membayar semua yuran

pegangan, pengendalian dan broker (secara kolektif, Caj) yang sebenarnya
dikenakan oleh mana-mana broker pihak ketiga untuk jualan dan pembelian
komoditi menurut komoditi murabahah. Bank berhak untuk menolak Caj-caj
daripada Harga Belian Bank sebelum membayar bakinya kepada Pelanggan.

Pengeluaran sebahagian daripada simpanan tidak dibenarkan sebelum tamat

Tempoh. CM GIA-i yang telah diperbaharui secara automatik selama lebih
daripada tujuh (7) tahun akan diklasifikasikan sebagai Tak Dituntut menurut
Akta Wang Tak Dituntut 1965.

Rumusan
Bay al-tawarruq merupakan bentuk jual beli yang melibatkan tiga pihak atau lebih. Ia
merupakan alternatif kepada bay al-`inah yang banyak menimbulkan kontroversi dalam
kalangan sarjana Islam masa kini. Walaupun prinsip al-tawarruq ini banyak digunakan
dalam instrumen Islam, namun perbezaan pendapat masih lagi timbul di kalangan ulama
dari segi keharusannya. Prinsip bay al-tawarruq telah digunapakai dalam produk
perbankan Islam di Malaysia, antaranya produk Pembiayaan Peribadi yang ditawarkan
oleh BIMB, Akaun Pelaburan Am-i Komoditi Murabahah oleh OCBC Al-Amin dan
Akaun Simpanan Tetap Matawang Asing-i Komoditi Murabahah oleh OCBC Al-Amin.
Penggunaan prinsip al-tawarruq dalam Pembiayaan Peribadi di bank-bank islam kini
telah memberi satu persepsi baru kepada pembiayaan Islam di Malaysia yang selama ini
banyak dipertikai oleh ulama-ulama islam.

77

RUJUKAN
Asmak Ab Rahman, Shamsiah Mohammad & Iman Salleh. (2010). Bay al-Tawarruq
dan Aplikasinya dalam Pembiayaan Peribadi di BIMB. Jurnal Shariah, 18(2), 333360.
Bank Islam Malaysia Berhad. (2012). BIMB Financial Statement 2012.
OCBC Al-Amin Bank Berhad. (2013a). LEMBARAN PENDEDAHAN PRODUK (pp.
67).
OCBC Al-Amin Bank Berhad. (2013b). LEMBARAN PENDEDAHAN PRODUK (pp.
23).

78

BAB 8
APLIKASI HIBAH DALAM KEWANGAN
ISLAM
Solehah Binti Salleh

PENDAHULUAN
Hibah mungkin suatu yang asing dan jarang di dengar masyarakat Islam di negara ini
berbanding zakat, sedekah, hadiah, wakaf atau wasiat. Namun, hibah bukanlah
instrumen kewangan yang baru kerana ianya sudah lama wujud sejak awal Islam lagi.
Hibah ialah suatu akad mengandungi pemberian milik seseorang secara sukarela
terhadap hartanya kepada seseorang yang lain pada masa hidupnya tanpa balasan
(iwad). Hibah diberi atas dasar kasih sayang sesama manusia. Hibah dibolehkan sama
ada kepada ahli keluarga (waris) atau bukan ahli keluarga, mahupun kepada orang
bukan Islam. Islam juga tidak menetapkan kadar atau had tertentu bagi harta yang
hendak dihibahkan kerana harta yang hendak dihibahkan daripada milik pemberi hibah
(Wan Jemizan Wan Deraman, 2009a).
Hibah ini terpulanglah kepada pemberi hibah untuk membuat pertimbangan
terhadap kadar harta yang ingin dihibahkan kepada orang yang dihibahkan. Walaupun
begitu, jika harta yang

hendak dihibahkan kepada anak-anak mereka, Islam

menggalakkan ia dibuat secara adil supaya di antara mereka tidak bertelegah untuk
memiliki harta. Selain itu, hibah juga digunakan dalam sistem kewangan Islam iaitu
perbankan Islam. Oleh itu, bagaimana hibah ini diaplikasikan dalam perbankan Islam?
Adakah hibah ini mematuhi hukum syarak yang telah ditetapkan?

DEFINISI
Hibah dari segi bahasa bermaksud pemberian sama ada dalam bentuk ain atau
selainnya. Ia merangkumi hadiah dan sedekah. Ketiga-tiga istilah ini mempunyai
pengertian yang hampir sama. Perbezaannya dari aspek tujuan pemberian itu, di mana
sedekah ialah suatu pemberian yang bertujuan untuk mendapat pahala di akhirat dan ia
biasanya dari yang kaya kepada yang miskin. Manakala hadiah pula ialah pemberian
untuk memuliakan seseorang dan biasanya ia ada hubungkait dengan sesuatu perkara.
79

Dengan ini dapat dirumuskan bahawa setiap sedekah dan hadiah adalah hibah, tetapi
bukan semua hibah adalah sedekah dan hadiah.
Hibah pada istilah syarak ialah suatu akad yang mengandungi pemberian milik
oleh seseorang secara sukarela terhadap hartanya kepada seseorang yang lain pada masa
hidupnya tanpa balasan (iwad). Secara lebih khusus lagi, hibah ialah suatu akad
pemberian milik ain harta daripada satu pihak kepada pihak yang lain tanpa balasan
(iwad) semasa hidup secara sukarela, bukan mengharapkan pahala di akhirat dan
memuliakan seseorang, dengan menggunakan lafaz ijab dan qabul atau seumpamanya
(Mohd Zamro Muda, 2008).
Berdasarkan definisi di atas, dapat disimpulkan ciri-ciri hibah adalah seperti berikut:
(i)

Suatu akad pemberian milik harta kepada sesuatu pihak.

(ii)

Harta yang boleh dihibahkan ialah harta yang wujud dan dimiliki, bukannya
hutang atau manfaat.

(iii)

Akad hibah dibuat tanpa mengenakan sebarang balasan (iwad).

(iv)

Akad hibah berkuat kuasa semasa hidup pemberi hibah.

(v)

Ia dibuat secara sukarela tanpa paksaan.

(vi)

Akad dibuat bukan bertujuan untuk mendapat pahala atau memuliakan

seseorang tertentu.

ASAS KEHARUSAN HIBAH

Dalil al-quran
Firman Allah s.w.t.

Maksudnya : bukanlah perkara kebajikan itu hanya kamu menghadapkan muka ke
pihak timur dan barat, tetapi kebajikan itu ialah berimannya seseorang kepada Allah,
dan hari akhirat, dan segala malaikat, dan segala kitab, dan sekalian Nabi, dan
mendermanya seseorang akan hartanya sedang ia menyayanginya, kepada kaum
kerabat, dan anak-anak yatim dan orang-orang miskin dan orang yang terlantar dalam
perjalanan, dan kepada orang-orang yang meminta, dan untuk memerdekakan hambahamba abdi.
(surah al-baqarah:177)(Al-Quran Al-Karim)

80

Ayat ini merangkumi pemberian kepada orang yang memerlukan dan yang tidak
memerlukannya. Pemberian kepada yang memerlukan dipanggil sedekah dan yang tidak
memerlukan ialah anugerah atau hibah.
Dalil hadis.


Makudnya : Rasulullah SAW berhijrah dengan seorang Ansar dan mereka mempunyai
manihah (anugerah). Mereka memberikan susu kepada Rasulullah SAW dan Baginda
memberikannya kepada kami untuk diminum.
(Riwayat Al-Bukhari(2428) dan Muslim(2972))
Hadis ini menerangkan manihah itu adalah anugerah atau hadiah iaitu unta atau
kambing yang mempunyai susu untuk dihadiahkan kepada Nabi SAW (Abdul Halim ElMuhammady, 2012).

APLIKASI HIBAH DALAM KEWANGAN ISLAM

Wadiah
Prinsip wadiah merupakan salah satu cara bagaimana perbankan Islam memperoleh
dana tabungannya melalui akaun simpanan. Wadiah menurut istilah fuqaha ialah satu
kontrak di mana pemilik sesuatu harta memberikan kuasa kepada orang lain supaya
menjaga barang atau hartanya itu untuk keselamatannya. Dalam konteks amalan bank,
istilah wadiah ini dipakai dengan ditambah dengan frasa yad damanah yang bererti
simpanan dengan jaminan. Ia merujuk kepada seseorang (pendeposit) yang memberi
kuasa kepada orang lain (bank) untuk menyimpan hartanya untuk tujuan keselamatan
barang tersebut daripada kehilangan, kemusnahan, kecurian dan sebagainya.
Oleh hal yang demikian, hubungan antara bank dengan pelanggannya merupakan
hubungan jaminan (bailment ) iaitu pendeposit sebagai penerima jaminan (bailee) wang
simpanan dan bank sebagai pemberi jaminan (bailer ) kerana hak milik harta tidak
berpindah kepada bank, cuma bank hanya mempunyai kuasa dan kawalan terhad
terhadap wang yang disimpan. Oleh kerana itu, pendeposit masih mempunyai hak ke
atas wang tersebut. Ini berbeza dengan kedudukan hubungan antara pendeposit dengan
bank dalam perbankan konvensional, iaitu hubungan antara

penghutang dengan

pemiutang, iaitu pendeposit sebagai pemiutang dan bank sebagai penghutang.

81

Melalui hubungan ini, apabila pendeposit mendepositkan wangnya ke dalam bank,

maka bank bertanggungjawab untuk membayar wang yang disimpan apabila ia dituntut
oleh pelanggan.
Di sini telah menerangkan prinsip Wadiah Yad al-Damanah ini yang diaplikasikan
dalam akaun semasa dan akaun simpanan semasa adalah seperti berikut:
a)

Bank menerima deposit daripada pelanggannya yang memerlukan tempat

selamat untuk simpanan wang mereka dan mudah pula untuk mereka
menggunakannya dalam bentuk akaun semasa dan akaun simpanan dengan
menggunakan prinsip Wadiah Yad al-Damanah.

b)

Bank meminta kebenaran daripada penyimpan-penyimpannya untuk

menggunakan wang simpanan itu selama wang itu berada dalam
simpanannya.

c)

Penyimpan-penyimpan berhak mengeluarkan sebahagian atau seluruh baki

simpanan pada bila-bila masa mereka kehendaki dan bank memberi jaminan
untuk mengembalikan baki tersebut.

d)

Semua keuntungan daripada penggunaan bank terhadap simpanan yang ada

adalah menjadi milik bank. Tetapi bank boleh menggunakan budi bicaranya
untuk memberi keuntungan kepada semua penyimpannya atau sebahagian
akaun penyimpan-penyimpannya.

e)

Bank memberi buku, cek, kad ATM atau perkhidmatan lain mengenai akaun
semasa atau simpanan kepada penyimpan.

Daripada operasi prinsip wadiah tersebut, dapatlah difahami bahawa konsep hibah
digunakan sebagai satu bentuk insentif, dividen atau sagu hati oleh pihak bank untuk
menarik pelanggan supaya menyimpan di dalam akaun di perbankan Islam. Dari segi
luarannya, insentif ini sama bentuknya dengan apa yang dikatakan sebagai faedah dalam
sistem konvensional. Oleh kerana itu, untuk mengelakkan pembayaran dividen ini
menyerupai bayaran faedah, jumlah, bentuk dan peratus pembayarannya adalah
mengikut budi bicara bank. Ini bermakna keuntungan daripada penggunaan wang
pelanggan ini sebenarnya adalah milik bank sepenuhnya. Namun, atas budi bicara
pihak bank ke atas pelanggannya, bank memberikan sebahagian tertentu daripada
keuntungan tersebut kepada pelangggannya yang boleh dianggap sebagai hibah atau
hadiah daripada bank (Nasrul Hisyam Nor Muhamad, 2010).
Mekanisme operasi Wadiah adalah seperti berikut :

82

Rajah 15: Mekanisme operasi Wadiah

1

Bank

Pelanggan

Sumber : Wan Jemizan Wan Deraman, 2009

1) Anda mendeposit wang di bank dan bank menjamin wang tersebut akan
dipulangkan kepada anda.
2) Anda boleh mengeluarkan wang pada bila-bila masa.
3) Bank mungkin mengenakan fi sebagai caj menjaga deposit pelanggan dan
membayar hibah (hadiah) jika perlu.
4) Konsep ini lazimnya diguna pakai di dalam aktiviti penyimpanan deposit,
khidmat pemegang amanah dan peti simpanan deposit (Bank Negara Malaysia,
2009).

TAKAFUL
Hibah merupakan salah satu konsep Syariah yang digunakan dalam produk-produk
takaful dan diamalkan oleh syarikat takaful dalam kebanyakan pelan takaful keluarga
seperti produk pelan takaful pendidikan. Dalam pelan takaful pendidikan misalnya,
peserta takaful akan menghibahkan manfaat takaful kepada anak mereka bagi
membiayai kos pendidikannya pada masa hadapan. Sekiranya peserta takaful meninggal
dunia, seluruh manfaat takaful tersebut akan menjadi hak milik yang dinamakan dan
harta ini tidak akan diagihkan kepada waris lain berdasarkan faraid. Walau
bagaimanapun, sekiranya peserta takaful masih hidup apabila sijil takaful matang,
manfaat tersebut akan diserahkan kepada peserta takaful. Majlis Penasihat Syariah Bank
Negara Malaysia (MPSBNM) dalam mesyuarat ke-34 pada 21 April 2003 berhubung
dengan penggunaan hibah dalam pemberian manfaat takaful telah memutuskan seperti
mana di bawah:
83

a) Manfaat takaful boleh dihibahkan kerana tujuan takaful adalah untuk memberi
perlindungan kepada peserta takaful. Memandangkan manfaat takaful adalah
hak peserta takaful, maka peserta mempunyai kebebasan untuk menggunakan
hak tersebut mengikut pilihannya selagi ia tidak bercanggah dengan syarak
b) Status hibah yang digunakan dalam pelan takaful tidak akan berubah menjadi
wasiat kerana hibah yang dibuat adalah hibah bersyarat.
c) Manfaat takaful lazimnya dikaitkan dengan kematian peserta dan tempoh
matang sijil. Sekiranya peserta masih hidup apabila sijil takaful matang, manfaat
takaful akan dimiliki oleh peserta. Walau bagaimanapun, jika peserta meninggal
dunia sebelum tempoh matang, maka hibah akan berkuat kuasa.
d) Peserta mempunyai hak untuk membatalkan hibah yang dibuat sebelum tamat
tempoh matang sijil takaful, kerana hibah bersyarat hanya sempurna selepas
berlakunya penyerahan.
e) Peserta mempunyai hak untuk mebatalkan hibah yang dibuat kepada seseorang
individu dan menyerahkan manfaat yang ingin dihibahkannya kepada orang lain,
atau membatalkan penyertaan dalam takaful jika penerimanya meninggal dunia
sebelum tamat tempoh matang.
f) Borang penamaan takaful perlu menyatakan dengan jelas status penama adalah
sebagai benefisiari (orang yang berhak mewarisi harta) jika niat peserta adalah
hibah.
Hibah ke atas manfaat takaful diharuskan selagi ia adalah hak yang dimiliki oleh peserta
takaful. Hibah tersebut adalah hibah bersyarat, iaitu penama akan memiliki manfaat
tersebut apabila peserta meninggal dunia. Sebaliknya, jika peserta masih hidup ketika
berakhirnya tempoh matang, sijil takaful tersebut akan menjadi milik peserta dan
bukannya penama (Wan Jemizan Wan Deraman, 2009b).

PENDAPATAN HIBAH DALAM INSTITUSI KEWANGAN DI

MALAYSIA
Jadual 8: Pendapatan hibah dalam institusi kewangan di Malaysia (RM juta)
2011
RHB

2012

2013

41455

34421

41687

Public Bank

534542

738154

869938

Hong Leong Bank

217254

366698

451693

CIMB

738638

1049110

1251608

84

Bank Muamalat

498350

477631

628704

BIMB

126692

117382

117558

Ambank

561530

711876

1017352

Alliance

156590

127201

65508

Rajah 16: Data Pendapatan Hibah Dalam Institusi Kewangan Di Malaysia (RM juta)
1400000
1200000
1000000
800000
600000

2011

400000

2012
2013

200000
0

Sumber: Laporan Kewangan Pelbagai Bank 2011 hingga 2013

Rajah 17: Peratusan Pendapatan Hibah Dalam Institusi Kewangan Islam Di Malaysia
Bagi Tahun 2011-2013

Peratusan %
RHB
Public Bank
Hong Leong Bank
CIMB
Bank Muamalat
BIMB
Ambank
Alliance

6.0 Perbandingan Hibah Dan Dividen Di Antara Cimb Dan Public Bank.
85

Jadual 9: Perbandingan hibah dan dividen di antara CIMB dan Public Bank RM(juta)

BANK
CIMB

Islamic
1049110

PUBLIC

738154

2012
Konvensional
1114916
1751063

Islamic
1251608

2013
Konvensional
2342495

869938

1821105

Sumber: Laporan Kewangan CIMB dan Public Bank 2011 hingga 2013
Rajah 18:Data perbandingan hibah dan dividen di antara Cimb RM(juta) pada tahun
2012 dan 2013.
2500000

2000000

1500000
CIMB ISLAMIC
CIMB BANK

1000000

500000

0
2012

2013

Rajah 19: Data perbandingan hibah dan dividen di antara Public Bank RM(juta) pada
tahun 2012 dan 2013.
2000000
1800000
1600000
1400000
1200000
PUBLIC BANK ISLAMIC

1000000

PUBLIC BANK

800000
600000
400000
200000
0
2012

2013

86

RUMUSAN
Hibah boleh digunakan walaupun tidak dianggap sebagai prinsip utama dalam operasi
sistem kewangan Islam. Namun begitu hibah ini telah diaplikasikan sebagai prinsip
sokongan dalam aktiviti-aktiviti muamalah Islam di Institusi-institusi Kewangan Islam
di Malaysia. Secara umumnya, prinsip hibah banyak digunakan oleh pihak institusi
kewangan ketika memberi imbuhan atau bayaran kepada pihak pelanggan. Pemakaian
prinsip hibah dapat menjadi penampung kepada keadaan-keadaan tertentu yang tidak
dapat diselesaikan melalui transaksi muawadat (bilateral contracts/kontrak-kontrak
pertukaran). Dalam hal ini, hibah ini juga boleh memberi faedah kepada kedua-dua
pihak samada pemberi hibah dan menerima hibah. Pemberi hibah akan mendapat
balasannya pahala atas pemberiannya kepada penerima hibah kerana pemberi hibah
telah memudahkan kerjannya. Manakala penerima hibah akan mendapat faedah
daripada pemberi hibah iaitu berbentuk wang ataupun manfaat.

RUJUKAN
Abdul Halim El-Muhammady. (2012). Undang-undang muamalat & aplikasinya
kepada produk-produk perbankan Islam. Selangor: Fakulti undang-undang, UKM.
Al-Quran Al-Karim. (n.d.). No Title.
Bank Negara Malaysia. (2009). Panduan asas dan amalan dalam perbankan Islam (p.
16).
Kuala
Lumpur:
Bank
Negara
Malaysia.
Retrieved
from
www.bankinginfo.com.my
Mohd Zamro Muda. (2008). Instrumen Hibah Dan Wasiat: Analisis Hukum Dan
Aplikasi Di Malaysia. Universiti Kebangsaan Malaysia (pp. 1 38). Kuala
Lumpur: UKM.
Nasrul Hisyam Nor Muhamad. (2010). Pemakaian prinsip hibah dalam sistem
kewangan islam di Malaysia: tumpuan kepada industri perbankan islam dan
takaful. Jurnal Teknologi, 6981.
Wan Jemizan Wan Deraman. (2009a). Bicara Muamalat-Pelaksanaan hibah dalam
konteks
operasi
Takaful.
Utusan
Online.
Retrieved
from
http://ww1.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2009&dt=0930&pub=utusan_malay
sia&sec=bicara_agama&pg=ba_01.htm
Wan Jemizan Wan Deraman. (2009b, September 30). Pelaksanaan hibah dalam konteks
operasi Takaful. Retrieved from http://ww1.utusan.com.my/utusan/info

87

BAB 9
PEMBIAYAAN RUMAH SECARA ISLAM:
PROSPEK DAN MEKANISME
PEMBANGUNAN PRODUK DALAM
INSTITUSI PERBANKAN3.
Rahisam Ramli & Ahmad Dahlan Salleh, PhD

ABSTRAK
Pembiayaan rumah menjadi instrumen penting dalam merealisasikan matlamat
pemilikan rumah. Pelbagai produk telah dibentuk dengan ciri-ciri unik dan berbeza
dengan pinjaman konvensional. Justeru, makalah ini bertujuan untuk mengenal pasti
prospek dan mekanisme yang digunakan dalam pembangunan produk pembiayaan
rumah. Kajian kualitatif ini menganalisis dokumen seperti artikel jurnal, laporanlaporan yang diterbitkan oleh Bank Negara Malaysia, Jabatan Perangkaan dan
maklumat dari perbankan Islam terpilih yang menawarkan produk pembiayaan rumah.
Hasil kajian mendapati prospek pembiayaan rumah signifikan dengan dua situasi iaitu
perkembangan harga rumah semasa dan kepelbagaian produk berasaskan pertukaran,
jualan dengan harga tangguh dan perkongsian untung dan rugi. Selain itu empat
mekanisme dalam membangunkan produk pembiayaan rumah ialah hibah, ibra, konsep
hybrid dan wakalah. Penemuan ini menunjukkan pembangunan produk melalui proses
dari konsep tradisional kepada reka bentuk moden selari dengan keperluan masyarakat
ke arah pemilikan rumah.
Katakunci: pembiayaan rumah, prospek, mekanisme pembangunan produk, perbankan
Islam.
ABSTRACT
Home Financing is the most important instrument in order to realize the purpose of
housing ownership. There are variety types of unique products which are totally
different compared to conventional loan system. The purpose of this article will
determine the prospect and mechanism which has been used in Islamic home financing
products. This qualitative research will analyze the articles, journals, reports from
Central Bank of Malaysia, Department of Statistics Malaysia, even informations from
selected Islamic Bank, which offer the products. The research found that the
significants of these home financing products are very related to the home current
values and the variety of products which are based on sales deferred payment, profit
and loss sharing. Beside, four mechanism of this home financing products are Hibah,
Ibra, Hybrid concept and Wakalah. This finding shows product development through
3

Kertas kerja dibentangkan dalam The 6th Islamic Banking, Accounting & Finance Conference Anjuran
USIM, 23-24 September 2014.

88

the process from traditional concept to modern concept which is suitable with the
societys need to have their own home.
Keywords;home financing, prospect, product mechanism development, Islamic Banking.

PENDAHULUAN
Pemilikan rumah adalah keperluan asas yang penting kepada manusia dalam apa jua
keadaan selain keperluan makanan, kesihatan, pendidikan dan pakaian (Ahamed
Kameel & Dzuljastri 2005; Wan Nor Aisyah 2011; Siti Saidatulakmal 2013; Mohd
Zaim et.al 2013). Namun memiliki rumah bukan satu perkara mudah bagi kebanyakan
orang yang berpendapatan rendah dan sederhana. Ini disebabkan tahap kebolehupayaan
seseorang untuk memiliki rumah memerlukan komitmen dalam dua bentuk. Komitmen
pertama; bayaran ansuran rumah secara berterusan dalam jumlah yang besar. Komitmen
kedua; tempoh pembiayaan pula mengambil masa yang panjang seperti 20-30 tahun
atau mengikut umur persaraan.
Maka sumber pembiayaan secara Islam menjadi pilihan masyarakat hari ini.
Produk pembiayaan menonjolkan keunikan dari aspek hubungan dengan prinsip
kerjasama, perkongsian untung dan rugi antara pihak pembiaya kewangan dengan
pelanggan. Pembiayaan ekuiti lebih unik untuk mengelakkan riba (Joni Tamkin
Borhan, 2002) meskipun berisiko berbanding pembiayaan berteraskan hutang (Mohd
Yahya et.al, 2010).
Pembangunan produk pembiayaan Islam berdiri pada prinsip-prinsip keagamaan
di mana nilai-nilai integriti, identiti dan ciri-ciri uniknya perlu stabil dan kompetitif.
Justeru ia tidak boleh dibiarkan tercemar. Malah pematuhan syariah sebagai asas
kewangan Islam dan maqasid syariah perlu diberi penekanan yang sewajarnya. Selaras
dengan daya inovasi produk, industri kewangan Islam perlu menjauhkan diri daripada
meniru pelaksanaan yang menyerupai konvensional hingga kelihatan tidak ada bezanya
lagi (Habib Ahmed 2011; Mohamad Akram dan Nusaibah 2013).
Islam mementingkan konsep kesejahteraan yang merangkumi kesejahteraan
dunia dan kesejahteraan akhirat. Rumah yang berkualiti menjadi penanda aras
mewujudkan kesejahteraan kepada penghuninya. Sebagai makhluk Allah SWT, fitrah
manusia memerlukan suatu tempat tinggal yang selesa selain berfungsi sebagai tempat
perlindungan dari panas dan hujan. Lebih luas dari makna rumah berfungsi sebagai
tempat beristirehat dan beribadat antaranya solat berjemaah, membaca al-Quran dan
belajar. Rumah yang baik memberi kesan ketenangan pada ahlinya, membentuk
89

peribadi mulia, melahirkan keluarga bahagia dan mampu menjalani kehidupan

berkualiti.
Rumah adalah salah satu harta yang berbentuk manfaat dan ain (fizikal).
Pemiliknya dikategorikan sama ada pemilikan sempurna (milk al-tam) atau tidak
sempurna (ghair al-tam). Bahkan pemilikannya boleh dipindahkan menerusi instrumen
hibah, wasiat, wakaf atau faraid. Rumah dari perspektif Islam bukan sahaja dilihat dari
aspek manfaat manusia untuk memenuhi keperluan fitrah tetapi sebagai satu aset
menyempurnakan pindah milik harta sama ada secara kekal atau untuk tempoh tertentu.
Rumah menjadi penanda aras meliputi sub indeks purata harga rumah, unit
rumah kos rendah, unit rumah dengan bekalan air paip dan unit rumah dengan bekalan
elektrik (Haryati Shafii &Nurasyikin Miskam, 2011). Dalam konteks makalah ini,
pemilikan rumah menerusi instrumen akad yang berlaku antara pihak pelanggan yang
berniat untuk memiliki aset dan pihak bank sebagai institusi pembiayaan yang
menyediakan produk pembiayaan. Maka terdapat

dua aspek utama iaitu: pertama;

pembiayaan rumah memberi kemudahan kepada pelanggan dan kedua; pembiayaan

memberi keuntungan kepada bank tanpa mengabaikan prinsip kontrak muamalat Islam.

SOROTAN KAJIAN LEPAS

Terdapat tiga teras kajian-kajian lepas iaitu kadar pengambilan untung dalam
pembangunan produk pembiayaan rumah dan isu perumahan berdasarkan realiti semasa.

KADAR

PENGAMBILAN

UNTUNG

DALAM

PEMBANGUNAN PRODUK PEMBIAYAAN RUMAH

Pembiayaan rumah melibatkan nilai aset yang besar. Malah institusi perbankan terdedah
kepada risiko ketidaktentuan ekonomi dan peningkatan kos kewangan bagi memastikan
operasi perkhidmatan kewangan terus berdaya saing. Keadaan tersebut perlu diambil
kira dalam menentukan kadar keuntungan agar bagi mengekalkan daya saing perbankan
Islam dalam menghadapi suasana ekonomi global.
Persoalan bagi menentukan berapa kadar pengambilan untung dibincangkan
oleh para ulamak. Sebagai contoh menurut al-Tabariy (1989) untung atau al-ribh adalah
perolehan yang terhasil dari pertukaran barangan yang dimiliki oleh seseorang dengan
barangan lain yang lebih bernilai atau bayaran harga yang diperolehi melebihi harga
belian. Takrif al-ribh merujuk kepada huraian Allah SWT dalam surah al-Baqarah:16,

90

Maksudnya: Mereka itulah orang-orang yang membeli kesesatan dengan meninggalkan

petunjuk; maka tiadalah beruntung perniagaan mereka dan tidak pula mereka beroleh
petunjuk hidayah.
Al-Ribh berasal daripada kata rabiha yang membawa maksud pertambahan
dalam kegiatan perniagaan atau pertambahan ke atas modal. Maka, keuntungan dapatlah
diertikan sebagai sebarang pertambahan kepada modal hasil daripada kegiatan
pelaburan yang diakui syarak seperti perniagaan, perindustrian dan seumpamanya,
setelah ditolak semua kos yang dibelanjakan dalam usaha penghasilan keuntungan
tersebut (Ab. Rahim Ab. Ibrahim, 2012; Shamsiah Mohamad, 2002).
Hadis Rasulullah SAW menjelaskan perkataan al-ribh melibatkan pelbagai
aktiviti sama ada dari aspek usaha, kuantiti dan kualiti barang. Malah ia turut
melibatkan hasil perolehan, membeli dan menjual semula dengan harga tinggi, lebihan
kuantiti barang jualan, jual semula dalam pasaran sama, pemberian harta modal (Qirad).
Selain itu al-ribh juga diperoleh menerusi aktiviti yang bersifat jujur, integriti dan
amanah dalam urus niaga yang sebenar. Tiada batas dan larangan mengambil
keuntungan seratus peratus sebagaimana dalil sebuah hadis daripada Imam Bukhari
yang meriwayatkan daripada Urwah;

Maksudnya: "Sesungguhnya Nabi SAW. telah memberinya (yakni kepada 'Urwah) satu
dinar supaya dia membeli seekor kambing untuk baginda. Lalu ia membeli dua ekor
kambing dengan harga satu dinar, salah seekor daripadanya dijual dengan harga satu
dinar. Kemudian dia pergi berjumpa Nabi berserta dengan seekor kambing dan duit satu
dinar, lalu baginda berdoa supaya diberkati jual belinya, (sambil bersabda) kalau dia
jual tanah sekalipun, dia akan memperoleh keuntungan (Sahih al-Bukhari Juz 11, hal.
473).
Keuntungan menjadi isu dalam penawaran kontrak dalam perbankan. Shamsiah
Mohamad (2002) Keuntungan mempunyai peranan yang besar dalam menjamin
kesinambungan kegiatan ekonomi. Ini kerana mereka yang terlibat dalam kegiatan
berkenaan sentiasa berusaha meningkatkan keupayaan mereka sama ada dari segi
pengeluaran atau pengurusan dan sebagainya, demi untuk menambah perolehan
91

keuntungan mereka. Oleh itu dapatlah dikatakan bahawa keuntungan berperanan

sebagai nadi penggerak kepada kesinambungan kegiatan ekonomi. Melihat kepada
besarnya peranan keuntungan, Islam telah meletakkan garis panduan yang mesti diikuti
dalam penghasilan keuntungan. Selanjutnya menurut beliau ciri-ciri mengambil
keuntungan perlu memenuhi 4 syarat iaitu bebas riba, bebas unsur ghabn fahisy4,
gharar5 dan ihtikar6. Ini menunjukkan pengambilan keuntungan dalam perbankan Islam
boleh diperolehi jika tidak ada ciri-ciri yang dilarang menerusi aktiviti tersebut.
Prinsip perkongsian untung merupakan salah satu bentuk dalam perbankan
Islam. Teori tiada risiko, tiada keuntungan perlu dibentuk ke dalam sistem perbankan
yang bebas dari amalan riba agar dapat menghadapi persaingan dengan perbankan
konvensional yang menjadikan riba sebagai teras keuntungan (Zubair Hasan, 2010).
Keuntungan dalam aktiviti perbankan Islam merujuk kepada konsep berasaskan
risiko dan pelaburan. Ini merupakan salah satu langkah menggantikan pengambilan riba
yang diharamkan kepada pengambilan untung yang diharuskan. Maka bagi mencapai
objektif syariat, pengharaman riba dalam sebarang aktiviti perbankan Islam boleh
dicapai dengan sebarang aktiviti yang berasaskan kepada kontrak. Dalam konteks
pembiayaan rumah, kontrak perniagaan yang meliputi jualan, sewa, pembinaan dan
perkongsian menepati ciri-ciri mengambil keuntungan dari pelanggan yang diharuskan
dalam Islam.
Berhubung dengan pengambilan untung pembangunan produk pembiayaan
masih menjadi isu pembiayaan rumah kerana tahap pengetahuan pelanggan masih
rendah, isu pemberian rebat yang tidak telus, ketidakupayaan pelanggan membayar
pembiayaan dan penanda aras Kadar Pembiayaan Asas (BFR) yang dikatakan
menyerupai penanda aras pinjaman konvensional iaitu BLR (Amir Shaharuddin, 2012).
Namun kajian Anuar dan Sanep (2013) meninjau kesan perubahan dalam kadar
bunga ke atas tiga indikator perbankan Islam dan perbankan konvensional. Kajian ini
mengenal pasti pengaruh kadar bunga dalam sistem perbankan Islam khusus dalam
menentukan kadar pulangan deposit di perbankan Islam. Hasil kajian telah
menunjukkan bahawa wujud hubungan antara kadar pulangan deposit perbankan Islam,
dan kadar bunga deposit tabungan bank konvensional. Tidak dinafikan bahawa kadar
4

Ghabn di sini ialah ketidakseimbangan nilai antara dua barang pertukaran yang tidak diketahui oleh pihak yang
menanggung kerugian (maghbun) semasa akad dilakukan.
5
Ketidakpastian atau kejahilan yang terjadi sama ada pada sesuatu barang, harga atau sighah. Majlis Penasihat
Syariah Seruhanjaya Sekuriti merumuskan bahawa gharar merupakan antara unsur negatif dalam sesuatu urus
niaga.
6
Menahan barang yang diperlukan.

92

OPR mempengaruhi kadar pulangan deposit perbankan Islam walaupun sistem

perbankan Islam mengharamkan riba.
Walaupun Islam tidak menegah kadar pengambilan untung tetapi amalan
perbankan yang menjadi BFR sebagai rujukan menjadi isu pertikaian. Penanda aras bagi
kadar pulangan perbankan Islam masih berlandaskan kepada kadar pulangan semalaman
antara bank. Ini menunjukkan prospek pembiayaan rumah masih mengguna pakai
kaedah kadar pembiayaan untuk memperoleh keuntungan menyebabkan ia dikatakan
mempunyai ciri-ciri produk berasaskan riba.

ISU

PERUMAHAN

DALAM

KONTEKS

KEPERLUAN

MANUSIA.
Kajian berkaitan isu perumahan seperti jumlah penawaran, kenaikan harga
rumah, risiko pembinaan telah mendapat perhatian para pengkaji (Aminah Md Yusof,
2008; Junaidi Awang Besar,Rosmadi Fauzi &Amer Saifude Ghazali, 2012; Nor Malina
Malek &Azrina Husin, 2012; Rosalan Ali, 2009; Zainal Abidin Hashim, 2010).
Berikutan dengan kenyataan Menteri Kesejahteraan Bandar, Perumahan dan
Kerajaan Tempatan, Datuk Abdul Rahman Dahlan berkata, 1.7 juta isi rumah belum
memiliki rumah sendiri. Justeru kerajaan menggerakkan lebih aktif agensi-agensi
terbabit seperti Perbadanan Perumahan Rakyat 1Malaysia (PR1MA), Syarikat
Perumahan Negara Bhd. (SPNB) serta pemaju swasta untuk memastikan setiap keluarga
di Malaysia mampu memiliki yang berkualiti (Utusan Malaysia, 2013).
Terbaru, Program MyHome yang dilancarkan pada bulan April membolehkan
pembeli rumah yang layak diberikan subsidi maksimum sehingga RM30,000 untuk
mereka membeli rumah terpilih pada harga kos rendah. Kerajaan bersetuju
memperuntukkan RM300 juta tahun ini bagi menjayakan program berkenaan, yang
disasar untuk melibatkan 10,000 unit rumah. Subsidi akan diberikan kepada pemohon
yang layak untuk membeli pada harga rumah kos rendah mengikut definisi yang
ditetapkan kerajaan negeri.
Bank Negara Malaysia dalam Laporan Kestabilan Kewangan dan Sistem
Pembayaran (2012) menjelaskan perkembangan dalam pasaran perumahan memberi
impak yang penting terhadap kestabilan kewangan. Perubahan harga rumah
memberikan impak langsung dan tidak langsung terhadap permintaan kredit oleh isi
rumah dan kemampuan mereka untuk membayar hutang, khususnya dalam keadaan
93

kenaikan harga rumah tidak diiringi oleh piawaian pemberian pinjaman yang ketat, dan
sekiranya ia mengakibatkan pengumpulan hutang yang berlebihan oleh isi rumah dan
pemaju perumahan. Sekiranya harga rumah turun dengan mendadak, impak ke atas
kedudukan kewangan institusi perbankan boleh menjadi buruk sehingga menimbulkan
risiko yang ketara terhadap kestabilan kewangan.
Peranan bank amat penting dalam memastikan pemaju-pemaju ini mendapat
sumber kewangan yang mencukupi. Ini kerana projek perumahan terdedah kepada
risiko ketidakcukupan dana. Setiap projek yang dijalankan perlulah mempunyai sumber
pembiayaan yang mencukupi bagi menjamin kelancaran sesebuah projek. Dalam hal ini,
setiap pemaju yang diberi tanggung jawab untuk menyediakan kemudahan sosial ini
perlulah mempunyai sumber kewangan yang kukuh sebelum menjalankan aktiviti
pembinaan (Norharnila Rusli, 2006).
Selain cabaran kepada pemaju, kajian Nor Malina dan Azrina (2012) telah
mengenal pasti tiga permasalahan peluang membeli rumah iaitu kurang penawaran
rumah kos rendah, kadar urbanisasi dan lonjakan harga rumah. Keadaan ini dilihat
masih tidak dapat memenuhi permintaan penduduk bandar di negara ini. Walaupun
kerajaan telah memperkenalkan Program Pemilikan Rumah Mampu Milik dan Skim
Rumah Mesra Rakyat khusus untuk keluarga miskin, termasuklah ibu tunggal yang
tidak mempunyai rumah, namun hakikatnya masih ramai yang tidak mampu membeli
rumah. Perkara ini berlaku akibat kadar urbanisasi yang semakin meningkat di negara
Malaysia. Masalah seterusnya ialah peningkatan harga semua jenis rumah di kawasan
bandar.
Selain itu pasaran harta tanah kediaman di Malaysia telah mengalami lonjakan
harga yang signifikan dalam jangka masa lima belas tahun dengan terdapatnya beberapa
negeri mengalami lonjakan harga dengan kadar yang lebih tinggi. Berdasarkan teori
ekonomi, pergerakan harga rumah kediaman mempunyai kaitan secara langsung dengan
ekonomi wilayah dan demografi seperti pendapatan, kos modal, harga saham dan
bilangan penduduk. Perubahan harga yang mendadak, meningkat atau menurun,
mempengaruhi peluang memiliki rumah kediaman (Zainal Abidin Hashim, 2010).
Konsep lestari atau mampan selalunya dikaitkan dengan kualiti kehidupan yang
merangkumi sistem ekonomi, sosial dan persekitaran bagi menjamin keselesaan hidup
dan persekitaran yang sihat dan produktif. Matlamat ini bukan sahaja untuk keperluan
generasi masa kini tetapi juga untuk generasi akan datang (Haryati dan Norasyikin
2011).
94

Rumah menjadi salah satu indeks kualiti hidup. Kualiti Hidup Malaysia (1999)
yang mendefinisikan kualiti hidup sebagai kemajuan diri, gaya hidup yang sihat, akses
dan kebebasan memperoleh pengetahuan serta taraf kehidupan yang melebihi keperluan
asas individu dan memenuhi keperluan psikologi untuk mencapai tahap kesejahteraan
sosial yang setanding dengan aspirasi negara. Usaha ke arah meningkatkan kualiti hidup
penduduk semakin kritikal menghadapi cabaran yang memerlukan pelbagai kaedah
penyelesaian.
Antara cabaran yang sedang dihadapi ialah projek rumah terbengkalai. Isu
projek rumah terbengkalai turut merumitkan keadaan pemilikan rumah apabila masalah
ini berlaku pada setiap tahun (Siti Saidatulakmal Arishin &Abdul Ghafar Ismail, 2013).
Data Jabatan Perumahan Negara menunjukkan jumlah projek rumah terbengkalai terus
berlaku saban tahun meskipun bagi tiga tahun berturut-turut terdapat penurunan. Faktor
kekurangan pusingan modal dan masalah pembiayaan institusi kewangan antara punca
ketidakupayaan pemaju meneruskan projek perumahan yang dirancang.
Kaedah bina dan jual dijadikan kaedah baru berbanding bina dan jual (Azima
Abdul Manaf &Suraiya Ishak, 2013). Kaedah ini digunakan untuk menggantikan sistem
beli-dan-jual yang menyumbang projek rumah terbengkalai. Konsep baru ini diharap
dapat melindungi hak pengguna, apabila menerusinya pembeli hanya dikenakan bayaran
10 peratus daripada harga rumah, manakala bagi 90 peratus dibuat selepas rumah siap
dibina. Pelancaran konsep baru ini diharap boleh menjadi alternatif terhadap konsep jual
dan bina yang diamalkan sekarang. Sehubungan itu, perlaksanaan konsep ini telah
dijalankan secara berperingkat-peringkat sejak awal 2007 dan bakal diwajibkan pada
tahun 2015.
Namun kajian Azima dan Suraiya (2013) merumuskan konsep yang baru
diperkenalkan ini akan memberi tekanan khususnya kepada pihak pemaju. Hal ini jelas
melalui rungutan yang telah diutarakan oleh pihak pemaju. Sehubungan itu, mereka
mencadangkan pendekatan secara holistik dengan membenarkan juga konsep
konvensional terus diamalkan namun dengan prasyarat yang tertentu terutama kepada
pemaju bumiputera kecil yang mempunyai modal yang terhad. Secara realistiknya tidak
dinafikan konsep bina dan jual dapat melindungi kepentingan pengguna namun dalam
masa yang kepentingan pihak pemaju juga harus diambil kira. Justeru, konsep ini
seharusnya boleh menjamin situasi menang-menang antara pemaju dan pembeli.
Prospek Pembangunan Produk Pembiayaan Rumah
95

Seperti kebanyakan ekonomi lain, pasaran perumahan di Malaysia merupakan

komponen penting kepada ekonomi negara. Bagi sektor isi rumah dan perniagaan, harta
kediaman juga telah menjadi satu bentuk pelaburan yang menarik. Sepanjang tempoh
Suku tahun pertama 2010 hingga Suku tahun kedua 2012, harga rumah di Malaysia
yang diukur menggunakan Indeks Harga Rumah Malaysia (IHRM) mencatat kenaikan
purata yang tinggi sebanyak 9.1% setahun, mengatasi kenaikan purata tahunan sebanyak
3.2% dalam tempoh 10 tahun yang lalu. Sepanjang tempoh yang sama, pembiayaan
bank bagi pemerolehan dan pembangunan harta tanah juga mencatat pertumbuhan
tahunan yang tinggi, pada kadar dua angka sejak bulan Februari 2008. Pemberian
pinjaman bank (termasuk pemegangan sekuriti hutang oleh bank) lebih tertumpu pada
pasaran harta tanah, khususnya dalam segmen kediaman. Pembiayaan agregat oleh
sistem perbankan bagi pemerolehan dan pembangunan harta tanah berjumlah RM454.3
bilion atau 41% daripada jumlah pembiayaan pada akhir tahun 2012, sementara
pemegangan sekuriti hutang swasta (private debt securities, PDS) oleh bank adalah
sebanyak RM4.6 bilion. Daripada jumlah ini, dedahan bank kepada pasaran harta
kediaman dalam bentuk pembiayaan pembelian harta kediaman adalah sebanyak
RM303.9 bilion atau 27.4% daripada jumlah pinjaman sistem perbankan (2011:
RM269.2 bilion), manakala sebanyak RM19 bilion lagi merupakan pinjaman modal
kerja dan pinjaman penyambung bagi pembinaan harta tanah.
Pada amnya, harga rumah di Malaysia dipacu terutamanya oleh faktor
makroekonomi, dan sebahagian kecilnya pula oleh faktor kewangan, serta peraturan dan
dasar kerajaan. Dalam tempoh kebelakangan ini, nilai harga rumah pada masa lalu juga
merupakan salah satu penentu harga rumah yang relevan. Ini menunjukkan bahawa
kenaikan harga rumah sepanjang tempoh 2001 hingga 2012 sebahagian besarnya
didorong oleh faktor makroekonomi, dan sebahagian kecilnya oleh pemboleh ubah
kewangan, peraturan dan dasar Kerajaan, serta nilai harga rumah masa lalu.
Selain harga, prospek pembiayaan berkaitan dengan aspek kepuasan dan
keselesaan rumah. Ini kerana keselesaan rumah merupakan aspek keselesaan
mewujudkan kehidupan yang berkualiti. Kajian Haryati (2012) merumuskan tiga aspek
penting ialah kelestarian alam sekitar, penyediaan fasiliti dan kemudahan di tempat
tinggal.
Selanjutnya prospek pembiayaan terus berkembang seiring dengan realiti
semasa. BNM (2012) merekodkan sistem perbankan Islam telah mencatat pertumbuhan
keuntungan yang kukuh, iaitu lebih daripada 60% pada tahun 2012 kepada RM4.9
96

bilion (2011: RM3 bilion) lantas menjana pulangan purata atas aset dan ekuiti masingmasing pada 1.4% dan 19.6% (2011: masing-masing 1% dan 13.5%).
Pelbagai jenis produk pembiayaan yang ditawarkan berbeza antara institusi
bank. Namun prospek pencapaian berbeza mengikut institusi masing-masing. Meskipun
jumlah pembiayaan perumahan telah meningkat dari RM48,694.8juta pada tahun 2012
kepada RM62,793.5juta pada tahun 2013 namun jumlah pembiayaan Musyarakah
Mutanaqisah (MM) di Kuwait Finance House (M) Berhad masih kecil iaitu 4%
berbanding Ijarah Muntahiah Bit Tamlik/ AITAB (96%). Dominasi produk pembiayaan
di Maybank Islamic Berhad ialah Bai Bithaman Ajil (BBA) sebanyak 64%. Keadaan
sama di AmbankGroup yang didominasi oleh produk BBA sebanyak 30%.
Contoh di atas boleh dirumuskan bahawa konsep BBA masih mendominasi dan
bertahan lebih lama meskipun institusi bank meneroka lain-lain bentuk pembiayaan.
Jadual 1 menunjukkan prestasi pembiayaan berasaskan BBA mewakili RM84,097.6 juta
(30%) diikuti Ijarah Thumma Bai RM62,678.0 juta (23%), Murabahah RM57,049.1
juta (20%) dan lain-lain pembiayaan RM53,797.3 juta (19%).
Di Malaysia, perkhidmatan perbankan Islam tertakluk di bawah Akta
Perkhidmatan Kewangan Islam 20137. Bahagian VI Akta Bank Negara Malaysia 2009
menyatakan sistem kewangan di Malaysia hendaklah terdiri daripada sistem kewangan
konvensional dan sistem kewangan Islam. Majlis Penasihat Shariah (MPS) menjadi
pihak berkuasa bagi penentuan hukum Syarak bagi maksud perniagaan kewangan Islam.
Ini bermakna hal ehwal pembangunan produk tertakluk di bawah kawal selia MPS
sebagai badan tertinggi kewangan Islam. Hal ini menjadikan penawaran produk oleh
institusi perbankan diawasi oleh badan tertinggi yang berkelayakan dari segi kepakaran
kewangan Islam.
Perbankan Islam sebagai institusi pelaburan swasta perlu menilai setiap aspek
bagi meraih keuntungan maksimum. Oleh itu, semua institusi pembiayaan swasta
mempunyai satu matlamat asas: untuk membuat keuntungan sebanyak mana yang
7

Bahagian 1 No 2 Akta Perkhidmatan Kewangan Islam 2013 mendefinisikan penyediaan pembiayaan ertinya

membuat, atau membuat suatu perkiraan untuk seorang yang lain untuk membuat, perniagaan atauaktiviti yang
mengikut Shariah termasuk(a) ekuiti atau pembiayaan perkongsian, termasuk musyarakah, musyarakah mutanaqisah dan mudarabah;
(b) pembiayaan berasaskan sewa, termasuk alijarah, alijarah muntahia bi altamlik dan alijarah thumma albai`;
(c) pembiayaan berasaskan jualan, termasuk istisna`, bai` bithaman ajil, bai` salam, murabahah dan musawamah;
(d) kontrak pertukaran mata wang;
(e) aktiviti berasaskan fi, termasuk wakalah;
(f) pembelian bil pertukaran, perakuan deposit Islam atau surat
cara boleh niaga lain; dan
(g) penerimaan atau penjaminan apaapa liabiliti, obligasi atau kewajipan manamana orang;

97

mereka boleh. Ini bermakna segala aktiviti pengurusan dan perkhidmatan adalah
tertakluk di bawah kerangka kerja syariah. Monzer Kahf (2004) dalam artikel bertajuk
Success Factors Of Islamic Banks :Based on a study of the actual conduct of some
Islamic Banks menyenaraikan dua aspek yang menyumbang kepada kejayaan perbankan
Islam.
Dua aspek tersebut ialah aspek jangka panjang dan jangka pendek. Lima aspek
jangka panjang ialah peningkatan jumlah deposit, mengutamakan kualiti perkhidmatan,
memperluaskan perkhidmatan teras, melindungi modal bank, di samping menumpukan
perkhidmatan kebajikan dan sosial. Dalam usaha untuk merealisasi keuntungan
semaksimum, sesebuah bank, sama ada Islam atau tidak, perlu meningkatkan
keuntungan bagi jangka masa panjang tanpa mengorbankan perspektif jangka pendek.
Keuntungan jangka panjang dipengaruhi oleh pertumbuhan deposit dan elemen-elemen
sumber dana lain yang memberikan bank peluang untuk mempunyai keuntungan
menjana pelaburan aset. Oleh itu, Monzer Kahf (2004) menegaskan kita perlu
mengambil kira kadar pertumbuhan pelbagai bentuk deposit.
Ada lima faktor kejayaan dari aspek jangka pendek pula ialah peningkatan kadar
keuntungan berteraskan kenaikan harga perkhidmatan, kos yang efisien, pulangan
pelaburan terpilih (pengurusan risiko), menambah rizab tunai dan meningkatkan aset
pelaburan. Kebolehpercayaan terhadap produk perbankan Islam kini memasuki fasa
baharu agar ia seiring dengan maqasid syariah sebagai teras utama dan unggul. Penanda
aras merangkumi elemen-elemen maqasid syariah telah menjadi isu yang diberi
perhatian ramai sarjana umpamanya Abdulazeem & Asyraf Wajdi, 2007; 2008; Zubair
Hassan 2011; Mohamad Akram dan Hafaz, 2012. Ini menunjukkan pembangunan
produk kewangan Islam selain patuh syariah wajar meningkatkan tahap keperluan
pelanggan hingga mencapai maqasid syariah.
Institusi perbankan Islam dikategorikan sebagai entiti yang tertakluk di bawah
undang-undang yang berkaitan seperti Akta Kontrak 1950, Akta Jualan Barangan 1957,
Kanun Tanah Negara 1965, Akta Syarikat 1965, Akta Sewa Beli 1967, Akta
Suruhanjaya Syarikat 1993, Akta Duti Setem 1959, Akta Pencegahan Wang Haram
2001 dan juga Undang-undang Prosedur di Mahkamah (Zulkifli Hasan, t.t.)
Risiko pembiayaan tidak berbayar akan membabitkan isu perundangan. Isu lebih
kritikal apabila terdapat individu mengalami kegagalan membayar ansuran bulanan
hingga membawa perisytiharan bankrap. Presiden Persatuan Penyelesaian Pengguna
dan Peminjam Malaysia (4PM), Rosland Mohd. Arif menjelaskan kebimbangan kaedah
98

menjual aset atau tindakan melelong rumah yang gagal diselesaikan boleh
mengakibatkan pihak lain mengambil kesempatan membeli aset walaupun terdapat
kekangan penjualan. Contohnya larangan menjual milik tanah bumiputera kepada bukan
bumiputera tidak terkawal akan menyebabkan masalah pemilikan aset bumiputera
(Utusan Malaysia 2014).
Kajian Siti Saidatul dan Abd Ghafar (2013) mendapati masalah utama yang
dihadapi perbankan Islam ialah masalah hutang tertunggak. Ia berlaku kerana bank tidak
di benarkan menetapkan sebarang bayaran faedah atau bunga terhadap pembayaran
yang lewat atau kegagalan dalam melunaskan hutang. Namun, masalah ini tidak
dihadapi oleh bank konvensional yang mengamalkan sistem yang berasaskan bunga
kerana bayaran faedah akan dikenakan bermula dari tempoh pinjaman sehingga ia
berjaya dilunaskan. Perkara yang lebih merumitkan ialah terdapat sesetengah pelanggan
yang sengaja melewatkan pembayaran hutang kepada bank Islam kerana mereka
menyedari tiada sebarang bayaran faedah atau denda yang akan dikenakan terhadap
mereka. Oleh itu mereka sengaja enggan melunaskan sekalipun mereka mampu.
Kelewatan atau keengganan mereka membayar balik hutang membawa pelbagai kesan
dan kemudaratan kepada pihak bank Islam seperti kehilangan keuntungan. Justeru, bagi
mengatasi masalah ini, pihak bank Islam mewujudkan denda (tawidh dan gharamah),
penjadualan semula, penulisan semula kontrak, dan membicarakan kes di mahkamah.
Institusi perbankan Islam tidak terlepas dari diheret atas dakwaan ketidakadilan
kontrak dengan pelanggan. Perbicaraan ini melibatkan bidang kuasa institusi mahkamah
sivil, bukan di bawah bidang kuasa mahkamah syariah. Sedangkan jika kita lihat aspek
kepakaran kontrak syariah hanya mampu difahami oleh pakar syariah sahaja. Mantan
Ketua Hakim Negara Tun Abdul Hamid Mohamad (2011) dalam siri Kuliah Peringatan
di UIAM menjelaskan para hakim mahkamah sivil tidak mempunyai kepakaran dalam
isu-isu syariah apatah lagi mengesahkan sesuatu produk itu memenuhi kriteria
pematuhan syariah atau tidak patuh. Menurut beliau kesukaran ini merujuk kepada
pemahaman produk Islam kelihatan begitu kompleks untuk difahami bagi mereka yang
bukan dalam bidang perundangan Islam.
Antara produk perbankan Islam yang sering dicabar di mahkamah ialah produk
8

BBA . Noor Suhaida Kasri (2012) merumuskan pertikaian terhadap produk Islam
8 Sebagai contoh kes Bank Islam Malaysia Bhd v Lim Kok Hoe & Anor and lain-lain perayu [2009] 6 MLJ 839; [2009] 6 CLJ 22. Mahkamah Tinggi menyatakan
BBA tidak sah tetapi dalam kes rayuan, Mahkamah Rayuan telah memutuskan,kontrak BBA adalah sah dan berkuat kuasa. Bank Islam Malaysia Bhd v Adnan
Omar, Dato' Hj Nik Mahmud Daud v Bank Islam Malaysia Bhd, Bank Kerjasama Rakyat Malaysia Bhd v Emcee Corporation Sdn Bhd, Arab-Malaysian Finance
Bhd v Taman Ihsan Jaya Sdn Bhd & Ors; Koperasi Seri Kota Bukit Cheraka Bhd (Third Party) And Other Cases, Affin Bank Berhad v Zulkijli Abdullah, CIMB

99

berkisar dengan maqasid syariah. Perdebatan ini telah membawa kepada perbezaan di
antara produk patuh syariah dengan produk berteraskan syariah. Walau bagaimanapun,
tidak ada definisi dan kriteria yang jelas bagi menentukan apakah perbezaan dan
persamaan antara keduanya. Dalam hal ini, satu cara yang tepat bagi mengklasifikasikan
kategori produk kewangan yang berteraskan Islam ialah maqasid syariah sebagai
penanda aras yang disyorkan (Habib Ahmed 2011).
Pertikaian kes-kes mahkamah pula perlu difahami antara tugas dan sempadan
bidang kuasa. Bidang kuasa Majlis Penasihat Syariah (MPS) Bank Negara Malaysia
hanyalah untuk menentukan hukum Syarak berhubung dengan isu-isu yang
dikemukakan. MPS tidak mempunyai bidang kuasa untuk membuat penemuan fakta
atau mengaplikasikan sesuatu hukum itu ke atas fakta kes dan membuat keputusan,
sama ada mengenai sesuatu isu atau bagi kes tersebut kerana perkara-perkara tersebut
terletak dalam bidang kuasa mahkamah atau penimbang tara. Ada dua perkara iaitu
pertama; penentuan hukum syarak dalam isu tertentu yang dikendalikan oleh MPS dan
kedua; pelaksanaan hukum ke atas sesuatu isu di bawah bidang kuasa mahkamah.
Antara punca isu pembiayaan rumah yang diheret ke mahkamah masih
berterusan disebabkan oleh tahap pengetahuan pelanggan masih rendah, isu pemberian
rebat, ketidakupayaan membayar dan penanda aras Kadar Pembiayaan Asas (Base
Financing Rate) (Amir Shaharuddin, 2012). Ketua Biro Pemantau Perkhidmatan
Kewangan, Persatuan Pengguna Islam Malaysia (PPIM), Sheikh Abd. Kareem S.
Khadaied berkata, terdapat beberapa kesalahan dan keraguan dalam pelaksanaan
perbankan Islam terutama dalam sistem kiraan pinjaman. Jelasnya, antara kesalahan itu
ialah terdapat unsur-unsur keraguan melampau (gharar) dalam transaksi peminjam,
prinsip BBA yang tidak dilaksanakan secara betul dan berhubung soal diskaun (ibra')
semasa pembelian hartanah yang dilelong (Utusan Malaysia, 2014).
Kajian lepas menunjukkan kes aduan, penambahan dan pengubahsuaian produk
pembiayaan telah memberi isyarat jelas mengenai prospek pembangunan produk wajar
seiring dengan realiti semasa. Hal demikian kerana produk pembiayaan rumah bukan
sekadar penawaran kepada pelanggan semata-mata. Penelitian dari aspek selain patuh
syariah, syarat dan terma perjanjian hendaklah memberi situasi meliputi maqasid
syariah. Atas senario tersebut prospek pembiayaan memasuki fasa yang lebih
Islamic Bank Bhd v LCL Corporation Bhd & Anor, Tan Sri Abdul Khalid Ibrahim v Bank Islam Malaysia Berhad & Another Case. Tinta Press Sdn Bhd v Bank Islam (M)
Berhad. Lihat Noor Suhaida (2012) dan Zulkifli Hasan (t.t).

100

komprehensif dalam realiti semasa. Senario ini telah memberi ruang maqasid syariah
sebagai salah satu kriteria yang perlu diberi perhatian sewajarnya untuk mengesahkan
produk patuh syariah.

MEKANISME PEMBANGUNAN PRODUK PEMBIAYAAN

RUMAH
Transformasi pembangunan produk kewangan Islam bersifat tradisional kepada bentuk
moden adalah untuk memenuhi keperluan manusia yang sentiasa berubah dan lebih
praktikal. Perundangan Islam tradisional tidak mengamalkan pembiayaan kewangan
seperti yang diamalkan pada masa ini seperti melalui instrumen Murabahah, BBA,
AITAB, sekuriti hutang dan sebagainya. Pembiayaan rumah secara Islam yang
digunakan adalah seperti BBA, Murabahah, dan terdapat juga beberapa buah bank yang
mula memberi tumpuan kepada kontrak pembiayaan berasaskan ekuiti seperti MM,
Ijarah Mausufah Fi Zimmah dan Istisna (Siti Saidatulakmal Arishin &Abdul Ghafar
Ismail, 2013).
Mohd Daud Bakar (1997) menyatakan kemunculan dan amalan instrumeninstrumen ini dalam pembiayaan kewangan semasa mempunyai latar belakang dan
justifikasi yang tersendiri yang perlu dilihat daripada perspektif moden iaitu sistem
perbankan Islam yang beroperasi selari dan sejajar dengan sistem perbankan
konvensional khususnya apabila sistem perbankan tanpa faedah diperkenalkan pada
tahun 1993. Pembiayaan berasaskan hutang seperti BBA telah lama bertapak dalam
perkhidmatan kewangan Islam. Secara tidak langsung pembiayaan secara hutang sangat
mudah dikendalikan berbanding pembiayaan berasaskan perkongsian dan ekuiti seperti
MM .
Dalam kes kemungkiran pembayaran, isu rebat (ibra) mewujudkan dua polemik
sama ada ia bergantung pada budi bicara yang tidak memerlukan dinyatakan dalam
perjanjian atau ia mesti dinyatakan secara jelas sebagai bukti ketelusan. ISRA
melakukan kajian daripada tahun 2003 hingga penghujung 2009,kebanyakan kes-kes
muamalah yang didaftarkan di Mahkamah Tinggi adalah menyentuh isu rebat atau ibra
terutamanya dalam perselisihan mengenai tuntutan pihak bank terhadap hutang yang
tidak dapat dijelaskan oleh pihak pelanggan yang mungkir (Asyraf Wajdi et.al 2010).
Namun dari analisis pembangunan produk pembiayaan terdapat empat mekanisme yang
menjadikan pembiayaan rumah mendapat perhatian perbankan Islam.
101

MEKANISME HIBAH.
Salah satu mekanisme untuk menarik minat penggunaan perbankan Islam dalam
memiliki rumah, hibah atau insentif boleh digunakan sebagai mekanisme meningkatkan
permintaan pelanggan. Merujuk kepada Resolusi Syariah Majlis Penasihat Syariah
BNM 2007 perbankan yang menawarkan pemberian hibah dalam kontrak AITAB bagi
memberikan insentif dan galakan kepada pelanggan membayar sewa bulanan mengikut
jadual yang ditetapkan. Dalam aturan yang dicadangkan, hibah akan diberikan kepada
pelanggan yang melunaskan bayaran sewa bulanan pada tahun pertama tanpa sebarang
kelewatan. Kadar hibah yang dicadangkan ialah sebanyak 1% daripada jumlah
pembiayaan dan akan dikreditkan terus ke dalam akaun pelanggan yang layak pada
bulan ke-13. Namun, pelanggan yang melunaskan semua hutangnya dan menamatkan
kontrak AITAB dalam masa 12 bulan yang pertama tidak layak untuk memperoleh
hibah ini. MPS membuat keputusan kaedah ini diharuskan sebagaimana dalil al-Quran

Maksudya: kemudian jika mereka dengan suka hatinya memberikan kepada kamu
sebahagian dari mas kahwinnya maka makanlah (gunakanlah) pemberian (yang halal)
itu sebagai nikmat yang lazat, lagi baik kesudahannya. (Surah al- Nisa:4)
Malah al-Baihaqi meriwayatkan sebuah hadis daripada Abu Hurairah radiallahuanhu
bahawa Nabi Muhamad SAW bersabda;

Maksudnya: Saling memberilah hadiah dan kamu akan saling kasih mengasihi.
(Sunan al-Kubra al-Baihaqi Juz 6 hal 169)

MEKANISME IBRA.
Mekanisme yang telus lebih berkesan berbanding mekanisme budi bicara. Ini merujuk
kepada perubahan keputusan MPS membatalkan keputusan yang dibuat pada mesyuarat
yang ke-13 bertarikh 10 April 2000, mesyuarat ke-24 bertarikh 24 April 2002 dan
mesyuarat ke-32 bertarikh 27 Februari 2003 yang memutuskan bahawa pemberian ibra
adalah tertakluk kepada budi bicara institusi kewangan Islam dan sekiranya institusi
kewangan Islam berjanji untuk memberikan ibra kepada pelanggan, institusi kewangan
Islam adalah terikat dan mestilah melaksanakan janji tersebut.

102

Namun kestabilan dan potensi pembiayaan bergantung pada mekanisme yang

telus dan keyakinan tinggi antara pihak-pihak yang berkontrak. Justeru BNM (2012)
menyatakan dalam sektor kewangan Islam, kepentingan pengguna dilindungi menerusi
keperluan memberikan ibra (rebat) kepada semua pelanggan bagi penyelesaian awal
dalam kontrak pembiayaan berdasarkan jualan seperti Murabahah dan BBA. Pemberian
ibra oleh institusi kewangan Islam memberi kesan kewangan yang setara dengan
amalan perbankan konvensional yang peminjam hanya perlu membayar balik jumlah
pokok dan keuntungan yang terakru sehingga tarikh penyelesaian awal.
Keadaan

ini

disebabkan

kebanyakan

institusi

kewangan

Islam

tidak

memasukkan klausa ibra dalam perjanjian yang ditandatangani dengan pelanggan

kerana dikhuatiri timbul isu ketidakpastian (gharar) dalam harga jualan. Walau
bagaimanapun, amalan tidak memasukkan klausa ibra dalam perjanjian pula boleh
menimbulkan pertelingkahan antara pelanggan dan institusi kewangan Islam berhubung
dengan hak pelanggan untuk mendapatkan ibra sekiranya mereka melunaskan
pembiayaan lebih awal. Selaras dengan keperluan untuk menjaga kepentingan umum
(maslahah) serta memastikan keadilan terhadap pembiaya dan penerima biaya, MPS
dirujuk berhubung dengan cadangan untuk mewajibkan institusi kewangan Islam
memberikan ibra kepada penerima biaya yang melunaskan hutang lebih awal bagi
pembiayaan berdasarkan kontrak jual beli (seperti BBA atau Murabahah).
Selanjutnya BNM menjelaskan satu garis panduan mengenai ibra telah
menyelesaikan masalah sebelum ini yang dikaitkan dengan elemen berdasarkan budi
bicara ibra, ketakjelasan tentang keadaan bagi memberikan ibra, dan penzahiran yang
tidak mencukupi dalam dokumentasi undang-undang telah mengakibatkan hasil yang
berbeza-beza bagi pelanggan dan salah tanggapan umum bahawa pembiayaan Islam
lebih mahal daripada pinjaman konvensional apabila peminjam membuat penyelesaian
pembiayaan lebih awal

MEKANISME PRODUK HYBRID.

MM merupakan produk hybrid. Kontrak-kontrak yang terlibat dalam MM terdiri dari
Musharakah, Ijarah dan Bai.(Mohd Sollehudin Shuib,Joni Tamkin Borhan &Azizi Abu
Bakar, 2011; Siti Saidatulakmal Arishin &Abdul Ghafar Ismail, 2013). Apabila berlaku
kemungkiran seperti pelanggan gagal membayar atau lewat, langkah pertama tawidh
1% kepada pelanggan lewat bayar bagi beberapa bulan tertentu (iaitu 1-3 bulan)
berbanding konvensional 8% dan akan berganda tunggakan berterusan. Langkah kedua,
103

bank akan mengambil alih rumah dan menyewakan kepada pihak ketiga. Langkah
ketiga, bank akan mengambil alih rumah dan sewakan kepada pihak lain terlebih dahulu
sementara menunggu ada pembeli baru rumah tersebut. Langkah keempat, bank akan
menyusun semula pembiayaan dengan menilai semula harga rumah dan menawarkan
kepada pelanggan untuk membelinya semula. Langkah kelima, bank akan
mengeluarkan notis kepada pelanggan tersebut, sekiranya tidak mendapat jawapan
sewajarnya dari pelanggan, bank akan mengambil pendekatan membawa kes tersebut ke
mahkamah.
Biasanya selepas mendapat perintah mahkamah, bank akan melelong hartanah
tersebut. Hasil dari lelongan akan digunakan untuk membayar hutang pembiayaan
pelanggan yang masih berbaki. Sekiranya terdapat lebihan, wang tersebut akan
diberikan kepada pelanggan kembali. Sekiranya hasil lelongan tidak cukup untuk
menampung baki hutang pembiayaan pelanggan, maka pelanggan akan diperintah
membayar baki pembiayaan yang ada kepada bank. Justeru pembiayaan produk hybrid
dijangka mendapat permintaan yang lebih tinggi dan memberi kemudahan kepada
pelanggan.

MEKANISME WAKALAH.
Skim Rumah Pertamaku (SRP) yang telah diumumkan oleh Kerajaan Malaysia dalam
Bajet Malaysia 2011 adalah bertujuan untuk membantu warga muda Malaysia untuk
memiliki rumah pertama mereka. Skim SRP ini membolehkan pelanggan institusi
perbankan yang berkelayakan mendapatkan pembiayaan sehingga 100% daripada
institusi-institusi perbankan yang mengambil bahagian untuk membiayai rumah pertama
mereka. Melalui Skim SRP ini, institusi perbankan akan memberikan sehingga 100%
pembiayaan perumahan secara Islam kepada pelanggan yang berkelayakan.
Institusi perbankan akan melantik anak syarikat Cagamas Holdings Berhad
(Cagamas) iaitu Cagamas Skim Rumah Pertamaku Berhad (Cagamas SRP) sebagai
wakil (dalam kontrak wakalah) untuk melaksanakan perkhidmatan-perkhidmatan
tertentu, termasuklah penilaian risiko ke atas portfolio pembiayaan perumahan secara
Islam dengan upah yang dipersetujui. Institusi perbankan memindahkan tanggungannya
untuk membayar upah tersebut terhadap Cagamas SRP kepada Cagamas di bawah
prinsip hiwalah al-dayn. Cagamas SRP kemudiannya akan menjamin pembiayaan yang
diberikan oleh institusi

perbankan sehingga10% di bawah prinsip kafalah tanpa

sebarang fi. Cagamas SRP selaku penjamin akan membayar apa-apa tuntutan (terhad
kepada jumlah jaminan) kepada institusi perbankan sekiranya berlaku kejadian
104

kemungkiran melaksanakan pembayaran pembiayaan oleh pelanggan. Setelah

membayar tuntutan kepada institusi perbankan, Cagamas SRP akan melaksanakan
rekursa ke atas pelanggan melalui institusi perbankan (Bank Negara Malaysia, 2011).
Mekanisme memberi kemudahan pembiayaan sehingga 100% yang memudahkan
pelanggan tanpa perlu bayaran pendahuluan untuk pemilikan rumah.

RUMUSAN
Prospek dan mekanisme pembangunan produk pembiayaan rumah memasuki fasa
baharu bagi mengimbangi isu-isu perumahan dan instrumen pembiayaan. Selain
melahirkan persaingan sihat dalam sistem perbankan Islam pembangunan produk
pembiayaan yang lebih kompleks telah memperluaskan dimensi maqasid syariah
sebagai salah satu kriteria yang perlu diberi perhatian sewajarnya untuk mengesahkan
produk patuh syariah. Dalam konteks pembiayaan rumah, pembentukan kontrak
dipengaruhi oleh tiga bentuk penentuan pengambilan untung iaitu keuntungan jualan
(al-ribh), pulangan pelaburan (al-ghallah) atau pertambahan harta kekal (al-faidah).
Penawaran produk patuh syariah semata-mata masih belum memadai meningkatkan
pemilikan rumah kepada golongan sasaran seperti golongan berpendapatan rendah dan
sederhana. Maka mentransformasikan pembiayaan kepada produk yang mampu
memenuhi keperluan maqasid syariah telah mewujudkan perbincangan baharu di
kalangan sarjana Islam yang mahu memastikan pembiayaan rumah menjadi instrumen
penting memenuhi keperluan asas manusia. Tanpa menafikan matlamat keuntungan
bank sebagai salah satu matlamat untuk menjaga maslahat terhadap pihak-pihak
berkepentingan, para pelabur dan pendeposit, maka pelbagai kaedah boleh membantu
meningkatkan kebolehupayaan pelanggan memiliki rumah. Justeru inovasi produk
menerusi pembangunan produk seperti hibah, ibra hybrid dan agensi wakalah dikenal
pasti mampu menjadi alternatif perbankan Islam untuk menawarkan produk pembiayaan
yang boleh memenuhi maqasid syariah dan menjana keuntungan bank.

RUJUKAN
Ab. Rahim Ab. Ibrahim. (2012). Riba Dan Ribh. Mekanisme Penentuan Kadar
Keuntungan Pembiayaan Jangka Panjang Dalam Perbankan Islam. (Tesis PhD).
Universiti Malaya.
Abdul Hamid Mohamad. (2011). Malaysia As An Islamic Finance Hub: Malaysian Law
As The Law Of Reference And Malaysian Courts As The Forum For Settlement
Of Disputes Kuliah Prof. Emeritus Ahmad Ibrahim. IIUM. 7 Disember 2011
105

Abdulazeem Abozaid & Asyraf Wajdi Dusuki. (2007). The challenges of realizing
maqasid al-shari`ah in Islamic banking and finance. International Conference on
Islamic Banking and Finance: Research and Development: The Bridge between
Ideals and Realities. IIUM, Kuala Lumpur. 23-25 April 2007
Abu Ja'far Muhammad Ibn Jarir al-Tabariy. (1989). Jami' al-Bayan fi al-Tafsir alQuran (Vol. 3). Damsyiq: Dar al-Fajr al-Islamiy.
Aminah Md Yusof. (2008). Malaysian Housing Investment Information Price
Modelling 1st NAPREC Conference INSPEN.
Amir Shaharuddin. (2012). Tahap pengetahuan perbankan Islam perlu ditingkatkan,
Utusan

Malaysia.

http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2012&dt=0307&sec=Rencana&pg
=re_07.htm. (7 Mac 2014)
Anuar Saaban & Sanep Ahmad. (2013). Pengaruh Kadar Bunga dalam Perbankan Islam
di Malaysia. Persidangan Kebangsaan Ekonomi Malaysia VIII: 938-950
Azima Abdul Manaf & Suraiya Ishak. (2013). Sistem Bina Dan Jual: Sejauhmana
Kesediaan Pemaju? Persidangan Kebangsaan Ekonomi Malaysia VIII: 1188-1194
Bank Negara Malaysia. (2011). Resolusi Syariah dalam Kewangan Islam Majlis
Penasihat Syariah Bank Negara Malaysia (2010 - 2011). Kuala Lumpur: Bank
Negara Malaysia.
Bank Negara Malaysia. (2012). Laporan Kestabilan Kewangan dan Sistem
Pembayaran. Kuala Lumpur: Bank Negara Malaysia.
Bank Negara Malaysia. (2013a). Financial Reporting for Islamic Banking Institutions.
Kuala Lumpur: Bank Negara Malaysia.
Bank Negara Malaysia. (2013b). Undang-Undang Malaysia Akta 759 Akta
Perkhidmatan Kewangan Islam. Kuala Lumpur: Bank Negara Malaysia.
Habib Ahmed. (2011). Maqasid al-Shari'ah And Islamic Financial Products: A
Framework For Assessment. ISRA International Journal of Islamic Finance 3(1):
149-160.
Haryati Shafii. (2012). Keselesaan Terma Rumah Kediaman Dan Pengaruhnya
Terhadap Kualiti Hidup Penduduk. GEOGRAFIA Online Malaysia Journal of
Society and Space 8(4): 28-43.
Haryati Shafii & Nurasyikin Miskam. (2011). Pembentukan Penunjuk dan Indeks
Kualiti Hidup Bagi Mengukur Kesejahteraan Hidup Masyarakat di Pekan Parit
Raja, Johor. Persidangan Kebangsaan Geografi dan Alam Sekitar kali ke 3.
Universiti Pendidikan Sultan Idris, Tanjong Malim.
106

Jabatan Perancangan Bandar dan Desa Semenanjung Malaysia. (2010). Rancangan

Fizikal Negara Ke-2: Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan.
Jabatan Perumahan Negara. (2014). Perangkaan Tahunan Projek Perumahan
Terbengkalai

(Semenanjung

Malaysia).

http://ehome.kpkt.gov.my/main.php?Content=vertsections&SubVertSectionID=17
7&VertSectionID=116&CurLocation=119&IID=. (18 Februari 2014)
Joni Tamkin Borhan. (2002). Polisi Kewangan Menurut Perspektif Ekonomi Islam.
Jurnal Syariah 10(1): 71-88.
Junaidi Awang Besar, Rosmadi Fauzi & Amer Saifude Ghazali. (2012). Penilaian Awal
Impak Perlaksanaan Dasar Perumahan Negara Terhadap Sektor Perumahan Di
Kuala Lumpur. GEOGRAFIA Online Malaysia Journal of Society and Space 8(6):
90-108.
Mohamad Akram Laldin & Nusaibah Mohd Parid. (2013). Senario Kewangan dan
Perbankan Islam Masa Kini: Prospek, Isu-isu dan Cabaran. Dalam Azizi Che
Seman & Mohd Nazri Chik

(Pnyt). Kewangan dan Perbankan: Isu-Isu dan

Cabaran. Selangor: Persatuan Ulama' Malaysia.

Mohd Daud Bakar. (1997). Aspek-aspek Pembiayaan Projek dalam Amalan Perbankan
Islam. Jurnal Syariah 5(2): 204-228.
Mohd Sollehudin Shuib, Joni Tamkin Borhan & Azizi Abu Bakar. (2011). Musharakah
Mutanaqisah Home Financing Products: An Implementation Analysis, Product
Advantages and Issues at Citibank (Malaysia) Berhad. Journal of Techno-Social
3(2): 43-53.
Mohd Yahya Mohd Hussin, Fidlizan Muhammad, Salwa Amirah Awang & Nor Azzah
Kamri. (2010). Daya saing dan anjakan (shift) dalam jenis kontrak pembiayaan
perbankan Islam. Jurnal Syariah 18(1): 123-136.
Monzer Kahf. (2004). Success Factors Of Islamic Banks. Brunei Symposium on Islamic
Banking and Finance. Brunei.
Noor Suhaida Kasri. (2012). A Critical Analysis of the Resolution of the Malaysian
Securities Commission Shariah Advisory Council: A Case Study of the Crude
Palm Oil Futures Contract. (Tesis PhD Islamic Banking, Finance and
Management). The University of Gloucestershire.
Nor Malina Malek & Azrina Husin. (2012). Pemilikan Rumah dalam Kalangan
Masyarakat Bandar Berpendapatan Sederhana dan Rendah di Malaysia.
Sosiohumanika 5(2): 269-284.
107

Norharnila Rusli. (2006). Salah Urus Risiko Projek Perumahan. (Tesis Sarjana Sains).
Universiti Teknologi Malaysia.
Rosalan Ali. (2009). A Study On The Use Of Asset-Backed Securities As An
Alternative Debt Financing: An Examination On The Viability Of Real Estate
Securitization In Malaysia. 2nd NAPREC Conference
Shamsiah Mohamad. (2002). Ciri-ciri Keuntungan Menurut Perspektif Islam. Jurnal
Syariah 10(1): 121-137.
Siti Saidatulakmal Arishin & Abdul Ghafar Ismail. (2013). Perbandingan Kaedah
Penyelesaian Kemungkiran (Default) dalam Pembiayaan Rumah di Perbankan
Islam. Persidangan Kebangsaan Ekonomi Malaysia VIII. Fakulti Ekonomi dan
Pengurusan 7-9 Jun
Utusan

Malaysia.

(2013).

1.7juta

isi

rumah

belum

miliki

rumah.

http://www.utusan.com.my/utusan/Parlimen/20131025/pa_02/17-juta-isirumahbelum-miliki-rumah#ixzz2ihBYoYa0. (24 Oktober 2014)

Utusan

Malaysia.

(2014).

Perbankan

Islam

perlu

elak

kekeliruan.

http://www.utusan.com.my/utusan/Dalam_Negeri/20140110/dn_19/. (10 Januari

2014)
Zainal Abidin Hashim. (2010). House Price and Affordability in Housing in Malaysia.
Akademika 78(Jan-April): 37-46.
Zubair Hasan. (2010). Profit sharing ratios in mudaraba contract. International Journal
of Banking and Finance 7(1): 1-18.
Zulkifli Jalil. (2014). Muflis: Pihak Ketiga Lebih Kejam, Utusan Malaysia.
http://www.utusan.com.my/utusan/Rencana/20140120/re_01/Muflis-Pihak-ketigalebih-kejam. (20 Januari 2014)

Jadual 10: Jumlah pembiayaan mengikut konsep bagi tahun 2013.

Konsep
RM Juta
Bai Bithaman Ajil
84,097.6
Ijarah
6,332.8
Ijarah Thumma Al-Bai
62,678.0
Murabahah
57,049.1
Musyarakah
16,140.4
Mudharabah
146.0
Istisna'
696.2
Lain-lain
53,797.3
Sumber: BNM, Buletin Statistik Bulanan 2013.

108

Jadual 11:Senarai kontrak mengikut jenis dalam perbankan Islam.

Bil Jenis
Kontrak
Mudharabah, Murabahah, Bai Bithaman
1. Kontrak berasaskan jual beli
Ajil, Bai Inah, Bai Dayn, Bai Salam,
Musyarakah, Dan Tawarruq.
Ijarah, Ijarah Muntahia Bi Tamlik, Ijarah
2. Kontrak berasaskan sewa
Thumma Al-Bai.
Kontrak berasaskan
3.
Istisna
pembinaan/projek
Kontrak berasaskan
Mudharabah, Musyarakah, Musyarakah
4.
ekuiti/perkongsian
Mutanaqisah
5. Kontrak berasaskan pembiayaan Qard
Lain-lain kontrak
Wadiah, Rahnu, Kafalah, Ujrah, Hawalah,
6. -simpanan, gadaian, jaminan,
Wakalah dan lain-lain
upah, pindah hutang, agensi
Sumber: Diubahsuai dari Bank Negara Malaysia (2013b), Mohd Daud Bakar (1997) dan
Mohd Yahya et.al (2010)
Jadual 12: Senarai institusi perbankan dan konsep pembiayaan perumahan di Malaysia
Bil

1
2

3
4
5
6
7
8
9
1
0
1
1
1
2
1
3
1
4
1
5
1
6

Institusi

Affin Islamic Bank Berhad

Al Rajhi Banking &
Investment Corporation
(Malaysia) Berhad
Alliance Islamic Bank
Berhad
AmIslamic Bank Berhad
Asian Finance Bank Berhad
Bank Islam Malaysia
Berhad
Bank Muamalat Malaysia
Berhad
CIMB Islamic Bank Berhad
HSBC Amanah Malaysia
Berhad
Hong Leong Islamic Bank
Berhad
Kuwait Finance House
(Malaysia) Berhad
Maybank Islamic Berhad
OCBC Al-Amin Bank
Berhad
Public Islamic Bank Berhad

BB
A

Tawarru
q

Bai'ina
h

Ijarah
Muntahi
a bi
tamlik

Ijarah
Mawsufa
h fi
Zimmah

Musyaraka
h
Mutanaqisa
h

Jumlah

1
1

2
1
1

3
1

2
1

RHB Islamic Bank Berhad

Standard Chartered Saadiq

Berhad

1
109

1
7

Citibank Berhad

JUMLAH
3
7
1
3
3
8
25
PERATUS
12
28
4
12
12
32
100
Sumber: Diubahsuai dari laman web Bank Negara Malaysia dan institusi perbankan
berkenaan 14 Mac 2014.

Jadual 13: Bilangan Projek rumah terbengkalai Semenanjung Malaysia bagi tahun
2009-2013

Jumlah
200

148

146
116

150

95

87

2012

2013

100
50
0
2009

2010

2011

Tahun

Sumber: Jabatan Perumahan Negara. Kementerian Kesejahteraan Bandar, Perumahan

dan Kerajaan Tempatan 2013
Jadual14: Penunjuk Harga Rumah dari Tahun 2005-2012
14
12

11.8

% Perubahan

10

9.9

8
5.3

6.7

6
4.7

4
2.4
2

1.5

1.9
0
2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Tahun

Sumber: Pusat Maklumat Harta Tanah Negara, Jabatan Penilaian dan Perkhidmatan
Harta 2013.

110

SEGALA YANG BAIK DATANG DARI

ALLAH SWT.



Maksudnya: Wahai orang-orang yang beriman! apabila diminta kepada kamu memberi
lapang dari tempat duduk kamu (untuk orang lain) maka lapangkanlah sebolehbolehnya supaya Allah melapangkan (segala halnya) untuk kamu. dan apabila diminta
kamu bangun maka bangunlah, supaya Allah meninggikan darjat orang-orang yang
beriman di antara kamu, dan orang-orang yang diberi ilmu pengetahuan ugama (dari
kalangan kamu) - beberapa darjat. dan (ingatlah), Allah Maha mendalam
pengetahuannya tentang apa yang kamu lakukan.
(Surah al-Mujadalah: 11)

111