ta

,},

l'f i*;h

*" llt7
r."I\OGRESS US

Variarum in Dacir

Gentium

8c Religionun

cum Principibus ejusdem

.:

LAUREATO HOT{ORI
P er illafi riam, Rev erendorum,

Nobilium , Excellentiqm, ac Dofhifi,nortttt DD. r4/. LL,6 Philotip;h;2

NEO-MAcrSTRoRuN4
Ctm

in Almal,esio-Princip.Acad, S. l.
ruiliopolitenr 5u pftml
Glruiliopolitrnr_
Gl
prcml friit.-,rffii;U
"i,
condecoiarentut

..t PER

R. P.

ANDREAM'ILLIA

I,$

rtA. LL. & Philofoph'ie Iio&,kg6ri"=

cjuldmque profelGr:cm Ordinariuri .

nec non Incl. Faculretir philofooh.
p. t. Seniorem. I
tlb Orttorir'Frcrlc. Ctt*d,iopol. obl*tt.
.inno MDCCXXX, mcnji iigdlo, Dic

cr.ruDiol_m;iffiT".ffi
i, -'

Perillu{tres, Reverendi, Nobi;

lcs, Excellentes, ac Do&iflimi D' D'

NEO. DOCTORES.
Dfumat irer*r*, 6 qai fettittit n*pn
simth Poprliquc Acadcmici Pltrfi'

bu i&ixti prinnn Phil1fphit Lilarcftt

er*rlnbamsr, cmcasl hodic frtli| Eqi'

iotiaVcftre triunphis applendim*t. /c'
tat id iwptret confvetudo ,4ra f*prcmos
Vobis laonoret, nobil ohfeq*inn lccernit,
t dnu in ldbor*m mcrccdeo dcfiint lau'
rcd,t, not pariter al ofici*n .irbct tcccdcrc octtigtlc t, Arciyitc t di r haJinr t, qnor,
in ptricn calar*a'm nibrficn*t : .t'ft

45ti?2

cfic i a Vobis dc h i t c tat tt tt t c rr.i* n gc r c.

att.- Pltcuit dswun lorgl non rcccikre ,
rc ir hinorir Veftri gr enht io ni erg* nc ttua th ca ipfircgionerin que lutru ntctc.
b *is, trt i tr c, Ortum igi t nr & ProgtcG
fum earinrfr inDtcie ficnsirm ea Re ligitqu

ll

indigrrn rnti
{tpic*ilVeftrl, ctiltc rcr*# ctrfr pri*
cipit, qrn indtct trt oct lit ipJh intrctni.
ri, t*t ftni 6 mdit i nc nc oipit it : nc. t.,u
n**Yobis i*{cripfnu,

"r1

i:

rV

i
I

tl

tictit

qa)a ncccfirins clfe phitosfi:loftn,

ihi.s, lepfit r,rttrrrrepor/nqi ;iccf nct r0rid complcEti ; rcq; inim. fapicttit not c,,
imple,acrit t ttli prattitor-rm cognitioncn
prelitns non clt. Hoc *t lebcrc coipen/i,r.'
r io

_dlfc 7

i n i,i do n

??t

fn p p r r! i t ) v i n r

luod mcritir r tc nirmpbo Veftro ,irrsniet; opportr4nttrn tctncnrcim mizort etimdgnorum

_orndmcntum,

)t in pi_

"-drmbra,
Eurit
conflntiaxt. pl*rimt in'eo,
pcregri n ar fi_gc nti rm, rc re Ii gion fi occ alioi
ae, in /iloYeltro, pAttctt ilitn geth ofrri-

yu;

tutb

maglt ocltlot animdsq;yei

[lrosalliciant. Principu dcmfi, q,xii* ab
lfurpato hoc:tonine perebtc Dicia, per$rinxinrr;Vcftrurn crit corfr gtfa- iisp;.
oerer rt q*d ) oirr*rit regrh dilcclfillc iin.
pcrerititrVobis qlocl) toto homint iittrdt
tliluatb t gup ocrb cx-illiu prtf.ipto rctli fafi.
enttrq; coufitatd oiihritir,- in fai yos pcrtrdqxb

bdn, imitdtionV, etq; itc quiYcfttp,.tdttt mci& dignd lcgitit, iligna ctii faturt recordagione ger,fiit" rldm;ttetit oetl tcnro boc afr{tht
drgamcntan, cni fi bcneoolcntiam tdjcc*iqit
eonlrtAt nojri mercedcm conJiqrcmar.

nnr

Horcorl

I BtsBtsBBtsBBts
Ao LncroREM,

irfirunentum, Vrinus ittrd'quidi, qn)n

IL

VIrTto rwdittifl: gbct.Cleufiog.

D
I\

Erum nondum fatis orbi cogni.

tarum naffario innata qua;am
virtute cupidos ad G anirnos rrahirr
etquc invitar. Supcrvacaneum pfoinde, Ortum &Progtcllirm variarum
in Dacia gcndum, ac Rctigionum
cnm Principibus ejusdem fiiorunlcor
tis confignarurlls, exiftirnavi Lcdto,
fum bcnevolenriam qurfitis laborc
improbo radonum momcntic conr
ciliare. Miff. igitur omni atfentationc, iis ctiam neglcCtis r Qre E f*.
culorum anreadtorurn rcnebris, qui.
bus Dacia qulm maxime invclvCba.
tur ; iir lucern Scriptore$ accurari(Imi produx6re : ad ca mc confqro*,
dc qurbus plurrmi pcnirus facuerun r,

"

ht

Pauci
jf lil

'?ruci admodum iique

,
&rr{im du*
trxat , mcmincf[rrt Sericm verb
tcrnporis ftcurus primim Judao.
rum in Dacia natalei , dcindi.lEgyptiorum , ac Valachoruna a.lvcntirn
Gomnocmorabo , pdft ad. Religionis

orthodore antiquirarern, & laria.

rum fc&arurn, qne hodic in Dacia
rcperiuntur , origincm drgrciiar :
Principcs dernunn, Qui r.roio ilDacia ultirnis poriebaniur feculis, tam
fnc adulationc , qnim finc odio
pcrftringam. Unde non mediocrc
ioli rcliqra lun:cn afiiJgebit"
l.t
TuA Lcctor bencvolc intcrc{t r ocil*
lo minirnd vitiaro foliola hrc lufuare i nrct in{tirurarn proiiqui
naffatroncnl

#(,)#

ss,.#e.fi .*,##.#,#.#*#,#.#,#,s#,

?&eeeaa&e&eaa

,wg'wsrywffwwwtrwwtrsTw

P/RS PRIh4/t.
Orrus, & Progre{Ius variarurn
in Dacir Gentium r

ac Religionurn.

$. r.

De l*dmrsm in franfilaaniam
Nnd

adq/eil*,
reparsrr rnorelium falut*

fupra fcpturgcfimum fecund6, ab

Imperrroribua ulte Chrifti necir
.nom.ine gloriofifiirnir Tito, & Ve_
fpafiano , inrrninenie llierofolymi, .r.iaio,
Judaorum profugorurtr eolonie poft lonqas
tandcm rrnbageCin Daciam Medi'tcrraneam,
qur Tranfyltrnia e{l , appulcrunt. Oacirn
co tempore univerfam gubernrbat Dcccbr_
l_rrs Rex ,_ pralio contra ilomanor, I quibur
demum devidtur fuit, inclytus. Is ut in'tcmpore Romrnis rcfftcndo eftrit r ern, in
nationcs ultrd admirtebar, ear prr_

i:!ll*

P/R.f
I

op.rrm ilr,lilar.
[r-tjil.
I _l"p,n'ircatutr
bant fuam-, Has inter priini

A4

or"iofrn'i"e-

r
!
r)

t
I
I

!,
I
I

I
l.
I

#(1)_S

r.logf , quib."r,tpffi

#(r)#

z-nntalprna in.Trrnli.lvan iam ingreflum

ci_
?rtltrs- errgcnda poteltatem con-ceflit eo
,
rumprimis nomine-,- ut negotiationi aut
,
euro c.r aquis Tranf.r,lvsnie-aurum fcrcntioperam darcnt. Urbcm pro.
:_u,:-.9:110*1to.
imrrcnfis Thalmum dix6.re
T3,::.,cjr_1
qur Octnde Armenorum. Grecorum, Thra,,
rtim , Mceforum, ac Triballor.um accc.llu in
f,orentillimum eyafir Emp611u; , criebrrl
rimo Rz,bre Tarrit propug'na.ulo I T.mpla.
-Mut.

,, tuentis. Superfunt verd etiamnum i,,feti.

ces
pofteri fparfim in Tranfylvania ,
:gl.uf
ot nihil
dicam dc [lngaria,itrerrerd fuo pertinacillimi, Alba prir{<rtim CarolinF ,'ubi
obtenrO extrr Urbcfi domiciliO $a'tas io
dies obeunt ccrirnor{ras.

Origo

riis exr'"i&o rnunitum'ai rlcloratur.

tiplicabrntur firbinde Judrei non in Tranfylrania modd, verim e:iam in Ungaria aJJJ,
.ut vari.is Rqlum Apo0olicorum"codrcendi
Iuerint ftatutis , cluorutD i numero tria comrnemoilflc futfciat. primum D. Repis La_ I
dislai L. r. Dccr, c. 26. dr Ju;"i, ;;ft; il; I
,, Iaborantibur ita' decerncniis : ., Si in clie.
,, Dominico , rut aliis majoribus f.fiivi,ati,, bur Judrum laborrntem invencris . ic
,, fcandalizetur Chriftia:ritas , cum q,iilun 'tl
,, in{trumentie laboravr rit , illa amittai. Al- 'i
Andree tJ. Judeil Ungaria , Zabolcn,
lcruf
i
Legdcz, & confnibus exccprii, feverC int:rdicentis : Novilfimum denique Ludovici I.
,, IIt braor, fi dcficerent i fuis'erroribus, pro
o, Un garis. curn u fu pri v ileg iorri, g n of..n,i os,
r, ltn DiaUtu cr Ungaria otnncs pcllendos fia.
;

!
I

ep

toD

, (f

.$.

II.

lProgrellay zingarorilm
in Dacin.
Jz./,Ingari, - vaga-hominum colluvies, & ab

artis Autholicp noritia celcberrima ,

in-Tranfylvaniam penerrirint I noB
refcrunt Annalium Scriprdres. Verior
eft
qu^ando

ron),:dtura ingrelfos effc fub Decebalo Dacia

qui-feu divitiarum corradendarum lpc
illedtus, feu comparandarum a,ly.rfus x,o_
manos virium {tudio facilem peregrinis gentibus adicum in ditionem fuim .in..,titar.
Toti feri difper{i Tranfylvanii , Civitares
amabanr ac prcfidia, ad guorum '*uror.r"cta ctlamnum tuguria, aut tabcrnacula in_
colont cum ampli[fimis principum priyile.
giis. Infamia alii obeunt munia. fimoho.
niacol agunr alii nullis in Eacja 'felun'clos,
catcri rd incudem dcfudant. Relieionim aur

'*:g:,

fc&rm

ir

.plurimr)m arbitrarirrn' prolt.n.

ii, quor'im opc,

Jur r 3c tcrC guam beri , aut

Ag

,er

{f

#(+)#
rc patrocinio fruuntur. Lingri haud mul.
ab /Sgyptia. difpari utortur :. Hinc fre-

rim

quens inter eor Ph*raoqis memoria r diale*

&um tarnen locis, in quibus degunt e Gos-

fr'rmmt.

Ortw , i9

$. ill

lPropagatis Valacboram

E-

s.iEi',-a]il,
! W;,ludd
.riilu
mt,rs. poltremuih- illud
Valachis intti-

1?,

q.:?f
n-,, nuiilno,u-,
:i,T,
qul r telte i:l[.mptexi
terum FOJonicarum
fcriptore
-oiir'n"..",

Ale.xandro Guagniiro r-U

vol o cfi ur-_i ro c; ui fi lio, n ulnJ'ivr o;;;;;,
.r_
situta per chirft um
En r]"ci rr_
fiiana Sa.cn Grrcorum ,i;,; iuf*iJ;ni
qua proinrle ritiis illius
rniotd".
Vie , & Trrnfalpinc irropag.tri.,
ri..i
,.it-qgi
llp"i"l
oliito1 nuncupdrinl" ii,if"i*1rri
fr*if;.-ioais
;
"guam
lern Romananr habure
,
aa.d
eoJruperunt , ut Latini etiarn fermonis
gne_
lrs pcregrina effc videatur" Crn, ipi.-r:uai,
edmodum, & Schifmari
-ac fupeini,io*iUu,
ficulis fuperioribus invn_lute
S'pirir"rn'j"od,tq* ,i foio patrc proo.C.r*".riiiji,
, nrr"
taria orthodoxorum
.-";;;;;6rq".
.l11lcra
r.itus clamnabat, exec,

ral;;i;;;

Im.perii Romani renente Augufto

ffavum
v Cefare aliquam Iflri Repionem
FoiI &il} nomancs I iisquc Cajum pompc'niurn

i
I

es

Ddr fixiTe. qucrufi! po.fteros fcfc hodiedurn

Y&chi, d,'duCta C, E.omenis nom,enclarione
l*zrz, {ive ilomun, f,aceniur. Valachos
Itelorum gentilcs cllc illucl qrucque r* vo:

SJ"uf: ,,,Uagaris Oli aici.tur parv-o

irlmodurn
rtal urn a.n
ii,,to,

in Trinfilaexit.

f'.:erit

.l

flaccurn Ducis nornine prefuiG cinit icl

Grrcinum, erul Poeta Sulmonenfil Lib. 4..
& Pont. Eleg. 9.
Pr efait, h i s Gt d ine, lo ei t wo db Tl d u r i b il te
Rip,t firtx Uhi fab Dace tata faii:"
Hic tcnzit MXfu gentes in ptct fideli,
Hic arcu. f.fot terruit cnfc Getit
Opinio multorum, c{t d Pornponio hoc
llacco Valachcrum nodnen derivi.turn efG ,
Domitiano deinrlc ac Trajano Dacis bellurn
iinfcrcete majores eorum cololias, ex ttali*
ia lar oras deeeni(fc, ac eriam fed'em in

#(c)#

arpumenro,ludTGtrilffi
;a;;,'." i. q uiiil. _
l.talo
l,::lf
:: tfoiic
rl,,,l:'l
dlfi ne
t. r'd ac-fu s' qiii,j--'
br,r, h
to

r4
-l

r$
il
)

i,

,I

d;iti'flq:i;,ftiilltll

l, 9l:,o accipe,
tacrl , ut- fi Romani rit0r
:norr1:orum
ecrctorurn

Sr_

ad Irpide6 Valachorum
arem rem luernpiam.
Divinam I
con-tigi{Gt ilhn

funditis

rliruerit :::::

i;;;il;;ill

jiir,i,

''

JJ'l;J[iil,'illHltlj
-

La

irac.

'#(z ) #-..-

#(e1ry

G*"-;t. c.tn'r .iffiiffiiiliffi

ry----

fe&os morbo falutari rurfri initiabant iavacro,

tenueutes honore privabant fepultur.t. Ex

qribus demum , citcrisquc inn"umeris crrotibur, ac fuperftitionum ,'qurc confult6 prc_
tereo, tenebris, DEO mifercnte emergerer.
operlclue Peuli Baranyi S. J. Sacerdoris Eyan_
gelicc veritatis lucem ccepit intueri. Hic
Tteophilo Valachorum id'tcmporis Cnti-:
fiiti author fuir r 696, ut ejnrefo curn, fuis:
Schifmate , Romane Ecclefir reconciliaretur. Coadta igiiur Synodo menfc Februario
l.npi r 697. rcm aded fcliciter gclfit?hcophilus, ut ejupdem Anni menfe'Martio Reljgionis Catholica profclfio omnidrn confen!.u recipcretur , q-uam ad verbum hic fub-

trcro.
-,, Nor Theophil;s DEI gratiil EcclefiaVa;
,, lachicr in Tianiylvania i p"rtiUf,.qu" U"-

rr $?rrr erdem annexis Epifcopus , & uni,

,, vei'fus ejusdem Eccle{ia Cierus,"-r*o-

,, rir comnrendainus tenore prafentium ,

5 Quibus.expedit imiverfis , qudd c&m ela-.
,, pfrr-Februario Albae-Julie fcneralem Sy,, nodum crlebraremus . un",iirni conleniu
,, c-oneluiimus,i nos rcdire in grrrnium fan_
l qf Metris Ecc'leiix Romano-Catholicrc ,
,, ciC6mque reunire , ea omnia adnrictentes,
* Drofitcntsi, ac crcdcnter, {u4 i.ila adnit-

titt

profitctut ) o.a;t- tq;-fi;;

". , in quibur ha&cnur
quatuor
pun&a
illa
,,

,"tit,

,, di{Gnfimus, Profitemur

., t. Agnofcimus Romanum Pontificem

totiur iccicfip Chrifti pct orbcrn diffufa

",
..
'' caput e{fe vihbile'

Profitemur prater ccelum, (etle-m Bea'

n, torurr, , ac infernum r carcergrrr damna'
anime
,, torum, tertium dari locum, in guo
-ac puri6'
dctincncur
,
expiatr.
norrdurn
,,
or ctrD ttlt"
(nate,, 3. Panem Azyrnutn fuffici'entem
Mi[l?e'
,, ti"- Ccena Dominiea, ac Sacrificii
fcu fiturgia non dubitamus.'
", ...1. Spiritum Saudturn tertiarn in Triniproc.edere
o, tate pdrfonam i Patrc & r'ilio
admittimus
omnir
ac
reliqua
crcdiinus ,
", prof;temur, ac crcdimus quae lancta ma-'
,,
'
,, i"r Ecclcfia Romano-Cacholica admiilrt '
,, Frofitetur
.ri*-im , ac credif"
-'
Fidei profeffione tria viciiFm i
Sacratiliima Cafarei, Rcgi6que Maieftate po-

,,'r.

,,ftulAroor. ,, t. Llt Sacerctrotes , & ritfir

,, Cre.i Monachos eorttndcm privilegiorum'
,, * jotium participes laceret , quibus iam
-. o"od.ttt non fol:irm Sacerdotes'Romano'
,, Satholici , fe d etiam Ariani , Lutherani,
in
,, Catoin;nni" z. Ut in quolibet pago,
,,n"",Pltochus e it, domrim habcai Ecclcfia

'

"Pe"

#l_!J#'

Prto.hiakilFfi-.tfir,ffiffirH

,,
,, do cogatur p'ar_och.us habitari,---r. rir'rj;
,, rgu:lta dgpcndcntia , & difpofiiio-pa,ro.
rl ch{ym [r pcncs Epiftoguni , & null6
pencs fccularcr , ir haCtenus.
lr.-9doi
eiDusdemum hunc in modum fubfcripferunti
J, Nos inguam prcnomineti tirioptritus
,'lprrlcop-us , ac Clerus uniyerfsr hrcc'd Sua
,, Saerarilliona Caf*rea Rcg$6que lvtairRrt, tru_
,, snillimC hic p<.r{tulam,is ,' ,"
"d';;;;r;;
,, troData. pun$l obligamus corarn
R_p.paulo
,, !nl"olr- Ecclefie R omano_Catholica itbr,,]ulia Plebano. In cujus ,ei fijern.o rr.
,, brlr rnanu noftra fubicripfr,mor',-'e'ru*,
,, Epifcopall, tum Univcr{iiaris {ieilit.om_
,, munivirnus, Datum
"-{lbr-Juila t6gr7"

ii --ntiti;t fuccubutre. tta enim An': 169f"

Qsi
L'rl.'aoiliii pto v*l*.rris conplufum- ,, ediYalachus
ritfis
::;; ;;:;';oiilo' Grreci
]li" otoftrnonc ad obftrvantiam rit0s Grae::; t;;-J cathoticos cum agnitione.Summi
poni;fi.is fc declaraverit , gaudcbit Prl'
,, vilegio Catholicorurn. &c'
" ;;;?;b; in Auftria compo{itis gravius ic
excepit"

-_.

...

,rdic zt, Martii,

?xtopnlr,us Epifcopus, ac Clelu$

univerfus.
Hac erat prima Valachdrum ail Ecclcfi* Rotnan& authorita.tem.- redeunrium confctfio
gue ut^fautorer , ita adverfarios Viennac.;
Da$a elt cornplures , corurn praefertirn i nuq.uibus grave elt Religionis Cati,oti_
eT":o.,
r[trrerl rncremetrta. vicil taDa.en probias improbi.tatem,. e h.oftlu---oilii"n",
gravrfllrnib
.megni id tenrporis trcanorurn
r'allrrs. arbr.tri,
Eminenti{fimi S. R. E. Car_
$oalir d Koloni$ Strigonicafir Archicpifco-

pi

'f
I
i

ftanfffua"ia periculum !:alachos

Su..i,i*n,la brivi uova lttitia fegcs in Thcoexi'
*ttf" Julio fatis fublaro poterat
fidc'poft'
i
vcri
"nli"
-fien-ir
pr*fertim
ifl-tti-,
-{abi;l
ianciti CJfarei reverestia , ValrchoLt--itlttaorcs Prrrum urbant cxagitantiiolers Piuli indr'rftria eam in AthaLrit.
"in
.vin'
;;iil-t'h;phili fucceffore ab interitu
cogitanil;il?;: fiihil hon. dc catholilis
tlrn ft.tit induxit ' ut e:t deccfforis xcfiI'
, fu6tlue , ac Alben{is .cce"il"i,*nr.tetur
rnalus robur obtinendurn
acl
"r"fii- n*rtid
die
.
Z' Julii An" t 693' coffrtvpis nranclata

ririti;t"i" it

habuit'ea Prafulis integerrimi

ftum in Cleli, plcbciorfrrnque.a"nrmls Ponarl. n.. uliis fe'u n:inis , feu blandimenth
<litionem incolcbarnt ' ad;;J;:-";;;;
frl;;;;;',"d.e r ut titss antiqui normam
'
Sln&orfmDEIpare,
l**t; Crucis fignum,
juratam in SPlrE-

que invocationCm , rccins

ium San&om Rcligionern hcrorurn fuoru'm

gra-

I
#(ro)*
gratie pont atdl-cmci
;;ffi
rninr)s. , qudm_ luculenturn'i.o,
,rrii_.oi- ,; il fl" "# iT"i"" l To,,tTiXli. t;5;'fj
lfi

,, Rornano-Catholicc

ii..arrr'r-;;.;X;';;

,, liqio.ni Ecclefia Romano_Catholicr

adyer_.

,, fanti adherere. athanifi-uGpil""fr"i, ar_

,rchlDiaconi, ac uleruE univerfus alba;Ju,, li* ,r 699.
s.f trm
-die 3o.
(Luo rerd hac
omnia-teftata magls facercf

.";;ii,;rf;o'r
novunr irnperrarur-n: dipl;nl;, -qu6, rou"
quia
tln i o_ {onc t,' rilec I a rare t u r.,
R e cl u ce m t I I u ftri
.rtthanafius , viennem

fil

;i,1 #.,?,1?i if ?:,1::' f ijlll#:;

f1f*
/p rhoniacorum corn lrri n' airrrlrr" jourrn
l

i nd

uxi

t,

a ch or{rm gue Epifcopu

rn "'
-Va.l
nomine dixit, ac proriulg";i;.-t-"" Ctfaris
Juvar hic C plurimis p.";; Valachorum

atigiffc. l" s"r,'ct"ir*' .iiiill"a,

, temrorquc, -9Do.,l
..i"i-f,u.
-.",i"1'

!_'?p'ir.
memoria

ft irre re fol cn t, obfeivanrll

"l_
.
nem rudes piaculum f,o-i.iaii,r-L.i",
"iJr'r,i*
rtucunr, vcreres fequurrtnr
"ff"
irrior."Gi,uo,
in anno- majora hibcnt i.li,"ii", #i.u^
ante pafcha hebdomadar,ioi f.ltr*
r' .r,r"
Qhri{ti Nataliria

complefren;.

ijfa

;;pqri,
;#li,l?;," H1,3:Jf:::T
&

Divorum

al

nauii-ilir"nl.i A

Cr-

#(rr)#

xlx. cal' sePtemb'

;Eiffiffit-"d
oo.1 otJ
& quidiuid la&eum:l'-quarti

;r;;,
etiam feri6
il;;;'.*^idi";;;memoriam
'&
salvatotir'ls

i;il-; *.

in

huCruce mortern oPPetenti$, itli ,. qudd

tlie
ned'einPtorem
;aJ gtn*it
ln
nuncupata Ratum, ejusdmquernortem
credant'
itiJ*"io. concilio clecretam e{fc ptl:
'iiliii* a,{uerfo san&i vigiliam
, & Dominr
li*"t Ao"ftolorum Princigcs
Rftbenlcorum
d
Pracurfoiem excipias )
uruclt
faftrlrum ritu , jcjunid venerantur '
imasanctorum
ac
,
' d.ip"*
ptor.quuntur reYercntia : Paio'naor' dcteto. lugent. t:Pi!,t'
tanta laborant rnlcltler
complures
E vulso
b'-inicam .ignorent' ad
6urninot & Sacerdotes mints bccupatos
sacErdoiil;lil; i,l- p.t,;n.it-ti6tittnt.''
ritu
dominicis
&
;;;i;b;t tahtirm feftis
ferC
nullor
faciunt,
orco rem Divinam
-qnotat- excipias,- a$ nopulum'
il ;;j,i";;
tvpis ecli'
i;;;;;;i; <l"icunt it'-onit, fc<lreprehbnde'
praleg^unt
ior-oto concione
'
,rrrt.it alioqui (rltii quidem ?erlvadere nl' ea
lonto, ) i fopulo . qui perfvafum brb-et fidei

lI:::ti:

;-

r!

iil;i;;;";

;i;;-;;n"l
i;;;, ;;l-

; ;;fili"l'-

vcra
i;';;;i;"; i*irer.r ,'eJadve'las
fp-eciofo
{uam
lpiiioitt prt."urr. t rtjrfl
pleri-que
boc cotnmcnto tcguot infcitiam;

nltn

: : r::-S'!:l:.#

cnim vix riiud prater cerimonirs qu"add

n6runt, qu*m'-lpge,y.g ;' fi it ro ca teroi gen ti r
tru;us ritu: , ac ciiiifyctudinet r
TUe aded in
T-ranfylvania au&a numcro, piopagat6que
eft, ut Anno t6g6. dum furrdininia *r.rcum lcligione Catholica communionis iacc_
rc_t Theophilnr pretcr bis mille Sacerdotee
odt uagin te plebe i orum millia Brulllcrilcrtura

*#Hfl. : il'3. i:lfi ir*J; ff:i:": iiiT: nes Nemcg dc Pata,k, rit{is anii tatini Sr_
gellos- facris , profanisque lirc;jr- ;;;rime
rnltru0tus._
n

Qgo in munerc durn ftiinuC,

conrrr malevcrlorurn
conatus propugnando, qud priftinis ab erroribus ad Ecclelie auth6rititem revocrndo
dcludat, non find porre&i vsneni fufpi.iono
mcritur Anno_ 1727. Ingemuerutit ;d pa_
tris in cegerri mi obi rurn fiIii,. gu i bus corcli era t,
popurartum ialus, frec ante luClurn ablter_,
#re , guiqr Prafuiem in llluftriJiiolo , ac
Eeverendillimo D. L. B, Joanne Klain Seminarii S. Adalberti Tyrnavicnfir Alumno
redivivum rcciperent Anno 17zg. quem,
nondum. fuo funqcntern m.unere , cliu eft,
qndd anhelent. Clerus interer popnhisguc
edvcrfus variorurn iniurias femei tireri ne_
Itius; ita volente Cafarea , Resiique Ma_
icftate Acaderaiei Socictatis J*U'Collegii
lau-

qu*

fubjeCtos populos

*(rt)#

Claudiopolitani Re&oris ope,

diredticnc tltitur.

confiliit'&

s. Iv"

An t i q ai rus fite I igionis Cat h oftc n

in Trnnfllaania.
CCvthiam D. anrlrc* Apoftoli ptedi'crtioD iot fuiffe excultam comrnunis eit'opt'
nio. & D. tradit Hieronymus' llndeexverr'
co'
tati'eonfentanettm vicletur nonnullos
ecce{ferant'
Cbii{lo
turn
qui
iorn-p"n.tis,
Catholicam intulifG' Er

il;iJi;i;1;';;
l? tiam Dacia Ri
ir *riimt"

pc

nlis

racti

tioni'

l'eulum
bus *ccepimus Gendum Do&ortm
dicimus'
io vrto"Li.m qusm Transalpinam
' veritatis complura. Anno
ocnetrife; cuius
indicia' Adh'rc enim fe#;: fr;lreiint
--m.dio'rem
chriftianc . do;;';on
i#ii -.ottop,"t.*
ruperiebandevoluti
ili;;
Difcigu'
Apoftoli
Pauli
Divi
;;.;til;-lt
p-er
temPoribur
Apoftolorum
ab
iot. otpott
v"l.ihotom Progenito-rum., fc-

.#r"i-^

riem propagatos ' nuncupabint' Saccllum

etirrn'in'pieo wemoieft cum P-orta.r tene'

ur'

vafr' luftralibus
'
cadcm Petra eL
;;?il;;;iro aitincia exrrrc
molis arbor

ntiil..lr,iala ,

Altari

il;.-;d;-..

1u*t. hoc

*i*iitot,

fub'qua Ds&orern gentiunr ver-

..+.-

f"r, G.tfScythas,

j*

; ",'"t

tl

" J ". ', i "i"

tholicarn
in Dar:ia i,"f,:,3".i:i,';,T,
w;.oraus^TiTd'qurr,A
t chrifti Narivitatc r"*io-iinL,#,Ji,l
am
tcfte Martino Szenr. I ya"lio"rrli'n"i..

!".. l,

I
f;t#[*{al.g$,]iffi
l:

S(rs)#

t$:: n'll3,l;l,;f ;i' -:fl i*j:g,l*

,, doxam converrir.

gar^orum

_R,egir.

rr"J,

i..rii.*i#tlr, .r_

animus f,rmam i.aiion,

,

It*tr $y.l'trliril-jiHli
i:::ntl,

r,l#.g o
il{|;11i*il"_' :#fi 1
Nicolao cc,lil rct
p,*: .y* :ffi ; ffi li,l *" I L l,i'i,illltj
i

po {toric.o r u.n- Jot li c i

ioa i

ll.::1 I
qulrebar
r trG. quod

rurn

^a

n egligen ri'd e ven

[
i;:T
ffi
nalibus *H"fi
Barsnius
;

ah

*,i

r rinutilibus t ri[i.- iiiru_

r; ?;fi ,'iul.rri.lrr.,

";;, R.li,Toli X

ffiili'#i:iii;fir1f;

iJ,i;

*,'dJ#

*:
i!fl
f,es,

Dac6sque-, n91[s.

v:nr-

rum fup.riticiouum tenebrii, fccrir Chtiftia'

nis reddiderit. Hunc in Dacia rnortem oP'
oetii(G Romani Martyrum Fafti teftantur;
L n*. enim rlie 7. Januarii teferunt ! ,, In
barI ba.ie S. Niceta Epifcopi, qui fcras &mitet
pradicrtione
Evrigelii
gentes
iib"t"s
fimilc
i, reddidii, ec manffrtas. Vcro etiam
vid"tut Sen&orum Epifcoporum alterutrum
Epircouatts Asenfis & tvtllkovienfis fundam'!r, t"^ iec i (G iquort Di lTertation i Paralipo'
menicn rerum inemorabilium Ungarir in..feruit Mar,inus Szent-Ivanyi S. J. ,,Tran., fylvrnienfcm Dicecefim antiguiflimis tem.. potibus. & longd a4tc temPora S' Stepha.i i'ti neeis di&am Aginfem & Milkovienfern'
-i.
it.ni Nicetam fuiffc Dacorum Epifcopurn
circr A. C. lS6. ex Annalibus Romane Ec'
clclia afGrens. Catalogum ibidcm tcxuit
Epifcoporum Trrnfylvanienfiurn ab. Anno
tzdz. ad Annum ufquc t69z- uncle.non
obftrare'cum Mclchiore Inchoft'cr Annalium
tlngiricorum fcriptore coniicias a&r Dacica
Ecilefie ad Divi- Rcgis Stephani tempora
pluca admodum fuilG monumentis confiqnatat aut temporum iniuri* interiitG. An;iqurtam fuiG

-Dicecefirn

, & Dacos ad Ido'

loium cultum reverfoc vel inde manife''

,{tum

6mi vidcturi qudd eam D"Stephenus'

Prl-

# ( ,1) #
ung';G-il"FFl;ffi
cuttu,
primus

chrifto ceperit init.urrii-,-ii.'

M-elcior Inchoffer^ Soc JESO.d ai.- "rrim
root.
n, S. Stcphanus R.ex franfyh,anirr'-Ch.ifto
lpe-prit r.poptlique omnir eundem Dacir
,, traotum incolentes., metu , ln fpontc, re.
,,ligioni .manus d.d;;;l;'pii*iiui' .ur,
,, maximl pii Rcsis Stephani'i,iit-d*i"nr*
,, Chrifti in va{to,'& op.ilroio iria.r" pri".

& Anti'fti,."i, qui-n.ligi""i f"r_

',cipatu,
mande, ordinandeQ ue'prlefllr, ioniiru"r,
', ecri ftatim i .oor.ao'.u;;;U;;j;;r*.
Et
ljo,. cr" eorum D"* ;;uiia",.ai,i,n_"

lg,1t., il

q.u1

tan didtum

flr*.

bcllum

o".
Irri",ii
cem Relipioni Cathslice"addi&ittimum
Zol.
proavu.m
ruom

pi*fiiir, g-

Reipubric* tutelr'm ipii.Jp.ro

Tl,:|.1:: in
rsnarlrato
Tranlylvanjr confuluit.'
rncerea dum Ail:u_Julia impenfis
D. R_e.
gis Stephani
tonoribus {uonaril'an.
^ifani,
tonini Pii, & Julic.Matris fud l*i,
* lu_
nonis nomiue eb Ulpio Mutirno
bu.i
r,r.
-iriogionis xiii, eredti rudeiibus ,tfirr;;;;.
_

fylvania tota dirioni ruuerat aicn#rif.lii

: totll verd rpifcop.ffdor.f1lpo.nicpfil
cenlr
rn Arch.i-Epifcopatum
ivc&b itr rcra
partrn placuir , ur Alba_Julienfis fcptcm
complexe comiratus : Albcnfcm Hrinye,
orcntcru , Colqficnfcrn, Dobocenfcnr, gslt6_
S.6l-

#(rz)
$z6lnokienfem, Touclenl'em, & Kfrkfrll6ien.
fcm, Colocenli fubefGt,Milkovien[s verd Si.
culiara ; & feptem Saxonurn Civitatce Ci.
binium, Claudiopolirn ( cui fobinde Szlfzy[nfinum fubititutum cft ) Bi{triczium , Co.
rond, Mcdgycfi num, Scgesvarinu m, & Szttfzfebelinum continens Archi-Epifcopurn Strii
gonienfem Metropoliten a.gnofceret. Qgr
de re hrc Georqiuo Haner fcriptor Lothc,rnus ex rnanufcriptis vetuftifimis fuc de
Tnnfylvanica Ecclc{ia hiftorie inferuic.
,, Eoclefirpo{t Alhenfem prima erat, gul
rlrrl perfe&ionem veniebat , MilkovienGr ,
rr cui ctiarn Epifcop_at{is otficium conererlcbrn,tur , rclique his duabus fubjiciebantur :
llurde etiam faCtum, ut totaTranfylvanir
,rrhtiguitus duos Epifcopos habercr , Alben,rfem, & Milkovienfcm, quorurn ille Ar,;chi,Epifcopum Coloccnfem , hic Srrigo.
;,gonienfern agnofccbat Metropolitanum.
Qa verd ratione po{t Albenfem Epifcogatum primam ad perfc&ioncm venife Milkovienfcm Ecclcfiam afferat, non video, utlotc guam mulrd anre Divi Regis Secphani
temporr cxtitille Bullp Summorum Ponrifioum Bonifacii IX. & Pii II. probant ; nili
tcrnporum iniquitrte colhpfam , forence
inm Epifcoprru Albcnfi reftrunriln inrcl.
tigar.

Rur
g

6;fl

'#(tt
Rurfus Annd
_

.'-

)#

r;42.

cversd funditus, deleEpifcopatul

vetuftilfirnus antiquatue edcd e{t ,' ur iedes

tique per Tartaros Milkovif,,

ctiam 9iu-s q rnemorir hominum exciderir,

cui proinde iure illud Poeta occini quelr:
Nanc Jigct cJl , zbi Ti.dn fuit i Jure t'.men

Epifcopalia Pontificis ac Regie iu{fu rd facrr.

tiorcm Cibinienfium Sacerdotum Senlturn
funr lranrlata. Numerabag id temporir fi_
crum illud Canonicorum collegium Secer.
dotes omnino vicenos,_f. qu"ruor, i-tuo.
rum numeto munere Vicario unur Arclii.
Epifcopi Strigonienfis fungebtur. ./Edenr
perquam rragnificam Exaltetc dicatam Gru.
ci, arir numero Sacerdotum equalibuc infignem , & amplilfimis dotatani po{Gllioni.
bus annexarn habuic. Totidem Epifcoprtus
Albenfis in facratiore lenatu viris ni-".
ravit, Balilicimque I). Michaeli Archangelo
frcram i- D: prirnfim Stephrno fundatani', i
Jornne drinde HunnradC rcfterrratarn r'Stetit
lrlplLque dote inftru&em

pofiidcbet.

gemine huic bafr innixa Religio Cetholice,

& fine ullius harefeos labe integre , illibetigve per quin<1ue omnino fecula perfeve.
rabat : eftli&a demum qud inte(linorum ,
quti externorum hoftium tumultibus.r,
gcmino DPllco.PaEu
erepto illr
llrr q{Oo(lUC lUr
Epifcopatu ereP[o
EsIIuno
trrc ccepis , tc pnvis vitirtr opinionibur
colo.

#('s)#

fmori

iiii.

_-

videbatur. Vivit tamen r qul

n:i"i"r(ue Maris in nobililf tl* p1'
pene

trimlnii fui pbrtionem c{t prcvidenria,. vi'

i6rout indiei colligit virorum Apoftolico'
iuni inauArii , s6ciue iam patte {i:i rtftitu'

,tam Czfarcis fubnixa Aquilis- gretulaturc

iuu"t t*..n hic crlamitrti Religionis Cr'
iholi.- ingcmifcere ' quen-tesque in angu'
{tias toti oiim Prouiniia dominlns fit tc'
a.A" , ex Patriae leeibus oftendere' Poftre'
;d';lr;;;ceptas fulG loc0 illud certiifimo
c{t document6. qudd ctm om.nibur Epifco'

Dum Der resni {tituta habere liceret ' unis

id n"gito,o"ftt Catholicir , .ritque-Vieariul
foltrrri , lsque non quem ve llent , fed quem
Princepi

praficeretut

GollrJGf'

"onfirmaref,
locd datu-m ( falvo ctetis rc'
fum. Grrtir
ligionis ufu ) ut ad procurandos egros , (e'

o3iicndor viti fun&bs , Sacramentr admi'

ii{tranda Chudiopolim Saccrdotet ldmittcrentur, Varadini, Boros-Jen6, &Debreczi'
ni aditu ipfo interdicebatur. Millenorurr
'dcnum
dominc tribus dunta.l.ro,r* Timplorum
Tcmp
Somlyovia--, &
lilono{torini,
t""it
i"i-i"
licuit.
re licuit"
ii,l.re'h.lvini rdem
facram habere
edem facam
trdverhtlyini
exPoftulandi
ionimmam
G;'omh.

"la , nc tlmen obdudtrr

oirbeert mtterilnr
it.unorra cicrtricer refricern , prucil com'
ocmoiitro fuitciet. Egifcopaiuun 1l-t:?

MiL

if

Mi

i.-,{

yi en

#_( zo) #

r-i

j"m
ii. pi;i;-:"

uF
"l*"
fi'be.l? ;ttdi*'

--- F"T
i:j_rj*
frnden teo'uou,

S("'J{*

imbutor, Frinceps corum in nurnero Ulphilas , natione Geta , literarum

+""fii.T,li; Gothicarum auchor fuit , is ipfe, qui Confu a m co n- lc, e n ce h o d'i c i
! ", ii n-iit_
;
cilio Nicrno Anti/lcs interfuerar, liic i Ca.
" ".
tholicir defcifcens facris, Arii arnplexus r:rtorcs divinqrurn fcriptorum mbnumentr
Gothico dondvit fermone, effecitquc vel,l,
rJregoilo Sorger ouem anno
lincera Rcligione alicnus, Theodoreto, &
hcc Romani
rranais,
Srrfomcno tefie,. ut rudec admodum Gothi,
'tu n ta r e
A n ti {li tc m'
GetrQue facris in literis cvolvendis fturli";:-Jl,ti ; ;
' p"., um omne collocarent i 9uO vclut hamd
*;n;;;fi
ff'i'
capti, Arianorum fimul Epifcoporum fcr.
,H'*1::'
ftonibus edduCti Arii fcnlim eriorer imbiberunt, nep fuis dcfinitos limitibus inGen.
tiles,
Daciatprafertim Medirerancc incola:
Frimw Ariinora,n in hranfil_
popagirunr : qud demum iir a,uthoribu:
taniatn adsentsr.
plend velut alve6 pravum Arii dogma ir.
ncc anrC dcfiit habere fcCtatorcr,
multis
,rupit,
anre Atrilr in Pannoniam adNOo
gurim primus Ungarorurn Rex D. Stephanur,
- ' ycnium annis Gothorurn , & Geta.
Gyula Duce debcllato , rcbrisque- fcditiofis
ftur;mi neligionc Catholica irntoJ ooll-!
ptce compolitis Tranfylranirm Chrifto, ac
rrerfl t[cQlebant;^ guorum pars
Hunnorum
Exoll Imprrium I'edcm in Mefia
Ungarie adjccitlft Anno circitcr tocr.
& Thracie
3D llilano Orienrir Impcratore
Valentc cl
lete Impctrdrunt, ut Romanum propugna.
tent Irnpeiium, eiusque fines .Uliun,lroium
Origo, 6 propagatio Lat{terttfinrtln
:ncurlron.bus turarenrur. Tnns lftrum
in Tranfihtaria.
dognrate

.al'Jn

f;*ii-fr1*frd*:#Fitr

h,gr,q;;;;;i.ii;';".
l::::::l
;T;;:;;:
ririi'
ffi'"lTff
S.

v.

s. vI.

igi.
libcris,
&
uxoribur
prolcCti,
Af,*:
1.1:
_.,,rT
vlYo
Dupc , Epirbopor ne&i funt Arii
dogmr

Indicatam I fupcrftirioqum tenebris Di-.

vi Rcgir Srcphani virtucc Tranfyiva-

E,

niaq

.a..

.----!--_-

'

# ('rr 14

niarn primt omniuo nova Luther'i do&ri.

na fub Vajvode Catholicis ;mbuio 'facrii
Joanne cle Zapolye, Stephrni Ungrrie pro.
Regis, & Advigrc filio i guantufrvis conar
ti6us obfiltente -, tenebris'iterum invoivir.
Lci frriem plucls comgle&ar. Anno rgrf.
Martinus Lurherus genti Srxo , t Monacho
9'i. n. Auguftini fahus'novi oi.uns;iii'apo.
ftolus , pi:ftquam adversis facrarii Romini
Pontificis auchoriterem , Virginis DBlpare,
ac Divoium cultum', cetetique praiipur
Carlr.o-lice Religicnis capita non tari ,"r'bO,
& difcepcationibus pdfm habitis, quim
libellrs in lucem editis novas 'opinio.
nes fparlifl?t audaciis ; qudcl nori de.
cfG,nt , qui prater aviia reli-gienis ftudium
avidi eas arriperent ! erquc ( ilt novitate fr.
cilC curioli capiuntur anirni ) acertimi etiarn propugnarenr. Lapsb bienni& negoriatorura ultrd cirr6que corireantiurn ltulii6 cjur

!ibelli Cibiniuni,

Saxo-Tranfylvanorum
Merropol.im penerrirunt. Eos cuiiofiirs cateris volvere , ftudiofi&s le&irare Methiar
Colomanus C Venerabili Canonicorum Colleg,o tu61;.ur Sacroru-rn Mini{ter , adc6rluc
Romane Eccle&ac reformande nccellitatcnq
in animum immittere o ut nondum elapsl
bienni6 novarum opinionum philtr6 irnbu.
rus d verirete dcficcrcs , 6bgus irvrtrrn rgte-

gllt!

t*-

o
t-i;.

r#('t)#
tro oPeram Anno lt2t' 8' Aug'

oUitns Luiherani in Tranfylv-ania- pro'

i",-,t'*l{:i{#:'#:::{::ili!aT:'':il"i
i.t trtpotit qcftarum fcriprori Luthcnno )
fun&o fuc'
ili."otii*i. Colomano-viti
Ramafchiue gui non-minirr
""riii-iit,uias

I'ti#;. "lii: fr ii':

i:'J?ffir :'T,,*";lf;
exemplis obfequeben-

ioicicbatur. curatoiti
: Viri religiofa prof'elfi in{tituta '
titt
"iu.s
ec Virsincs Dco dicate five neceliitate com'
fve novi evangelii ad carnis voluprrfir"."'n.."mmoilati
fvavitate illcdtp ceno'
i"t".
remittebaut
, vcrbi Divini
ilit-"on.iom
li*dicatores in errorum sragiftror transfor'
i""U"",ot , advena' Cathol'cis alibi facris
recipie'
i"i*"ti Luiherum fccuti ad civilif
cirad
vicinos
excurrebant
t"nto, munia ,
* poeolos avites rcligionis hoftcs, rudm'
"t i,fJ"i.ulam C Ro"meni Pontificis , ab
ed
"".
6ril5a.-"** sacerdotum obedicntir
traducebant,
f.iiu*- opinionum commenta
tvtagiftratui demum ipfe. publica hetefcot
ii"?.itationis , tradeniaquc Luthcri doCtri'
poteftatem fecit.
ne
- a'uxit
nutantis in Dacia rei Catholic ct'
Iamiietem lu&uofus Georgii Satthmari Stri'
gonientis 1 & Gcorgiilfrangcpani Coloccnfi'r

#(q)*

Archi-Epifcopi obitus r
- !uorum fupreil
aurnorrratc noyatorum fludia
cohibcii oo-

tuifltnt. ira
tate Antiftirer"rrJ'p.i.r'
"irnu,.]TIij"&?:
. h;i Paulum-iJr*r*urr,

illeLadielaum Szalkenu* rrrAr

r"i*fforcr, qui c' .nminarionibuscrebri;iii ;;;;;;;mrtis fedtitorer percellere, Ot-no, qu"dam detellatione fi,"1r.;"U*i*i.o.
6tos jugulare. nitcba.rtur : fu'is
ii.-n_
cet cultores iatcrcelTerint votis, qrribus
""r" ardentiflimc

Ludoyicum

rr. u";;i"'."n1g".

,, erotabant Anno r"gz3. ,, u_t Luchcrano,

'iaaioii'ioiru_,
,, &-

eonrm

fautorcs,

, i.

,,:dherenres, velur nlrcii.oi i"nert*" r.,, cratillimr Virpinis. MARrE'

i""i.}pirir,
,, & ablrtione J-n,um bonorum fucrunt
Maje{tas
,
l.gil_, veluti C.rtroii.ur--frrin.
,r cepr , punirc disnctur. Anno verd ,,li,
pu.b-li ca R eg n i Comi ti a i n carn pi
s i. t ri.n ii U u,
cdi&o corfruni Lutherenos oroes io R.qno,
qud, tum pcrtincbat rr"nfylu.ii. ,'ritir_
n? ramin frlutrrir pio.
L:1."-1rtecrevcrinr;
conhlia proficerent, funeftr cum Tur.
tum
cis brlli dillidia effrcerunr. Jam cnim inda
:l_-:qre,:rto, Belgrrdg
lstd. fe fc diffundebant
3,_t-.jli-=Yalachirrn
o
I rantyyanirm depopulablntur.
'oinnir
rurnote, , timo, Et ,gi.arnvis
rlguc
bclli plen+ clftnt; t.m"o luriooiclu

A;;',1r,.'p.,

#(eq)W

r.r it ex literis ld Lldislaum Szalkanur.n i Collegio Canonicoruni' ry Vipario

ros

Petro Tbonhaufero datir

aritri-rpifcoiaU
-r--r-..j-#-in'edibue Joannie Csuka{ii viri
inrellcxii
ordinis senatorii apertum effc. lpdum litc-

rariurn, cantari linilv5. yernaculi $ymbolum

Nicpnurn, ade6q; Miffrrn fieri Germanicam :
in iira"i" edibus'degerc Seorgium quenrhm
Monachum ab ambrolto $lefita Concionatore
quondam Cibinienfi ex Srxonia millurn ; gul
i;r vicis finitirnil ab obedientia , prtcep.
tisque Ecclelia populum avocct ' dj&itdtqud Evangelium annis plus quadringentir
firitl'e abfconditum : Cibiniqnfern item ur'
bem ingredi plures dogmata Luthcri profi.
tencer ; rurfus. Monachum rlium apud Ec'
clefiam D. Elifabethe e{fe,' Joannem Sur.
daftrum, qlri fermonibus fuis ordinctn Ec.
clefia{ticum'infe&atur : nullar denique decimar Parocbis dari, i Marco Pcntllingcro
Judi_ce Regio Tcrnplum guoddrm violari,
i Qge{iorc Rcgio, caterirq; rem familitrelu
Clericorunr diripi : tributr imponi, minir,
rc probrir omnct vexari; tt inqurm hrc,
alilquc intcllexit ; Saxoaum Judici Rcgio
cum pcenl privationir Megiltrrtfis dcman.
drvit, literir Bude datil pridic eefti B, Mz.
ric Magdalenr, ut eiusmodi bomincs com.
prehendar, tc qucmque pro grrvintc culirt
ctfti8ct.
Bf
Nor

*('6)#

-z--) #
8-(
-

Non minori ardore Ladislaus Ezalkrnuii

Archi-Epifcopusr ur invalefcene luthermuml'
dogma inTranfylvania fifteret, Decanis furi

---

@dPerniciofiffi'
p"tt* i"nfyivinia' . Fa'ali
morum rapinis
'"innoi'a"tium acclpta.cladc fpes
il;;;il
Cibinienfi,
iurirdi&ionit
& Coronenli ly.f oni Dacir .o- rui"viio &'Ladislao szal-

Aug. literas .{edir , 9r:ibus iliftri&C pr499pii,

ur eos, qui libros Lulheri liCiiraverinr,'irirelint, vcndiderint , ejusqr.re dogmatr amnle.
ri fuerint, ac'i Marre ecclefii fefe fcgrJga.
yerinr, anathematc defigant, continuisDominicir, feftisquc diebus. Decanus tamctr
Cibinicnfis, & Parochus I pana prornulga.
tionc ob imminens vita periculum abftinere
debuerunt. Aut ccrti ( irt tempuq do(uir)
Curio Cibinienfir , Mathias h.-ru.hiur
in malum cdnfenferrt. Tum fupprcfsd mandatd Cibinienfes licentie frena. lgxrntcs Lutheri afltclas peregrd atlventantes hofpiri6
recipere, comi,ledti , fuftentare : quin imd
Malsus Prntflingerus fprecd Rcgi6-, ac Archi-Epiicopali decr:et6 Georgium Sletitam
vlta Rcliqiofe de{brtorem domi fue alere.
[Iec dum rnemoro, alterum ruina caput occurrit, cx quo non mediocrenn res.
Chriftiana cladem accepit. Luthcri verd fedta maxrmum fumpfir increrDentum. Dum
nempe Ludovicus Il, immenfis Orientis vi.
ribuC bellum lnftruit ; An.iftite , maiorlquc parte virorum fan&illim6 preditorum
ficqdotiO ad caftra cvoctti! nscclllriO de-

fti-

ti,"J".l"u"gie. Hic, ut^pub.liciscomitio,i+j,j,^; ::* :

ffi
1"",T' ffi'",# :
cum Patronls caPrt(lx J; f,:"

co[r'
addicereniur , irnpetravcrst I ut
de
icvera
decretd
rnuni orclinorn o*]niod
pene'
vires
cerat;.
effe
iir oo*iri" haberetur ,
Luthero
;ril;"';ta-.ot"otl'"t auxilio'
cha'
campr:
in
#l#^t"rl'"in-lri"rtatlicn{i
Antifti'i ade'

*ttil

il#lil;i.ot"piit'--ui"*
i,ifnt "
..tb immaturo Ludovici II' Regis

'aipoiin-i ad Mohacsitrm"i'1',1::
interrtu

"ioi"
m nonnullorunr
t;;;''.i;'
iiiitv, ProceruHi{torici
) plcro'
ti
H;'i"'o, ' ;;T
'ariant
rcnunciat'rs
unsrrie
Rex
;il;;;'roinJgit D' Mertino facra ReIu'"
;;;;-;;;;;-i. t"aiti,ot
Petrutn Fct6nyi
oio
diadernare
tsJ;"ffiH';;;rv1;;;;ia

cuius Ple'
Lutheimpunc
inaotgcnti6profana'
audacia
r
;iT#Jt;,o'et"r"u"tur
ottopabantur Sacerdobentur Divorum
"alt,
ptt*ti*
, g^ymnafta.lJofitL
tum collegi" ,
non.. oer- fumham iniuriam uipiebantut'
C.uia irrc quidcm Joannes. Rcx vel rcEKl'
I rir"'it'ta cibinienfcr Budx da'

tJ;;'ilrtntit

'

dirir;

il,;i;i;

'

1i.

#('r)S

f,

I
$

tic.Anno r927. die Co-nvcrfionis. S. p.oli;

guibus, ut novitiam religionem abjicerent,
mendavit , bonorum omnium pobti.rtionem iis comminatur. paulus irJm Verda.
nus Mctropolita Strigonicnlis rnifl'o inquiliiore Decrnum, Curioner , ac Religiofoi Cibinienfis ditionis fevcrl
-monuir r'ur-popolarcs rd
reduceie;r.' ;; L.'ju,
?n-ri.qoLj.qn
- Lqtheri fcintilla- jam incendium cvaferar;
gulm ut eorum ftudio fopiretur ; d.uorurn
guip-pc Regum Joannis ,_ & F*dinancli contentione in fuum ufi commodum Cibinicnfes Anno tgzg.Magiftratu civili . ac cen_
rum-viris Lutheri dogmate infe&is menfe
Februario collegium Canonicoru* , Si.rr_
dotcs, De6que faoratoi viror , & mulierer

omnes cum literarum cultoribus capitali edi,

urbe emlgrare julGrunt, i:ireptis
99 *mt,orum
gua
pieras rrcrno- Numini cioni."
rat , bonis o -templ6 etiam prepotiture fan&a._Cruci dica:6 vicenis & iuatuor arir
confpicu6 Lutheri evangelio aafii&O. IlJurt
t:rmen non mcdiocrcm icligioni Cathoiica
comrnencirtionem attulit, q"udd unus duntrxat in mifcrabili hac direitionc ex omni
Clero repertus fir_Martinus'F6lckerueSacra.o!, 9-ur n-: beneficium , guod in Xenodol
chio pinguiur ob;inucrar, airirt"rcr, ad Lu.

therum trea[it"

D!-

#('E)#

ry6d

Diyinainterea Nen:efis feverd inTranfylvaros , Saxones pralcrtirn anim,aclvertic , &

turpem rded rb Jvita rcligionc defe&ionern
-!-b--\....rd
ol.rcle Patrie anno eodem vindicavir. Petrus, quem alii Pe traibonern appe ll3Dt, Molrlavia Veyvoda irruptione in Tranfylvanirm fa&a collatis acl Mrrimbutgu,m fignis o
ac manibus vidtor pridid ffti bD, apbftolorum Simonis & ;udr , oppidc Psasrnp"rienfi ignem {bbiecit , f,eguenti v*d die, obfeGi' Coroni -, arce potirus c{t , cundtique
diripuit : inde prrdis inefcatus Biftricium
ufque procurrit , ac dernum repulfus eft,
, Saniore, rcccnti hec firage admoniti r conr
filia capere potuera:nt , ni'fi novus error lu.
cern , guA verit;rtern intuerentur , eJcmilfet. Ademit verd eam & Coronenfibus ,
qui Anno r93o, lCibiiienfium exemplum
fecuti Catholicos Sacerdotes in cxilium ab,
legirunt, Ordinis Scraphici Sodalcs, qui Di.
yina ad $S. Pctri & Pauli Apolt. procuiabant,
in Csikicnfern Provinciolrm abire , Praedio
catores templum, ac coenobium cum fcptem
pagisdcfcrcre codgcnrnt" Crevit in diei melum Joannis.Honrlri opcr{, qui pofterqurm
ctor feicntiis variir , tum Luthiri dodtrinr
plenilfimus Bafilci Coronarn , unde ortum
duxerat, rediic , ut opcra fua Geoqraphi.
cr, liircll6sguc do&rinam luthcri coitiicn-

B6

#(r')E
s-(31-8-- @T;,*jll"jlullll,lfl
,
lt
i"iU.tU","r
in
lo::T t"

tes procudercc Typographiam e_rexit. Pri.

Patria d fuperiore loco evan'
rnus etiam

-ir.nt.

selium Lutheri promulgiffc fertur recla.

matre , fiiirtmqud rliris dcvovente.

Yuleetis libellis catech-eticis ' & Augu{lana

coni.tlion. , abrogrtd item priva'td Mi{f

fecrificid, facram icenam fub utraque fpe'

cie adminiftravit ,ludrimque literalium aperuit, fruftrr obnitente Paulo Bencknero Ar'
chi-Presb.ytcro ab urbe relegato.

if+r.

Biflricienfes quggue cives ad

Lutheri dogma transierunt, d,l9" M.at-rlrao
Teitlchero l' thcri cujusilam Ordinis deferto'
rc. Aliis item Saxonum civicatibus avitr
facra profi ten tibus ifrterrli6tum"'
Hac erat,,rcgnante Joanne Zapolya, Iu&uofa Dacie corlverfio , haec fe&* Luthe,.o* orootga:io. Nunc ad ea , qua eiul
mottein ioni..utt funt, gradum facio' Jo'

Anno

Rcx ubi Anuo t gto. fato fe proxi"nr..,

mum fenfit, Gco,Pium Nlartinutium ex Ordine D. l'auli p::imi Eremit't , Epifcopum

& Petrum Vichium, feu Pctrovichium fibi I'angvine inn&um tutorc$

filio Jornni Sigismundo, & Ifitbei'leX'cgine
eonftituit. Ivfulicra , tutotrc tanto Prelulc
Martinulior guclrl Atrno l95o' ob na^Yatam
in Dacia opciam Archi-Epit'copatr.r Strigouicnii donaiic Fe rdirrandus I' Julius vcrd ttl"
ollro
Varadienfcm,

brevi per c?eclem rr

Dacia;
latus. authore pt""iaii ca{l'aldo'
il;' :ii;'l;c trivichio' quem cl'um- viveret'

Martinufii
rrnr.rlltm femper t*p-"'iJU"tot'etqu-e- Arbr

.l

l,':'jil:;i;.'o'nnria i ..n;q*.

$ l;|$[tffi",f
;;;;;;;axinrum

i['iy'['f*.,lf#
dilcri'ren aditurumj
fe

Matth*um calv-inum
;;il;H iiui"iur"'it
varadine.nlrs ' rtr
li.;ibi; aoaot aditui
qrav itt r animarlverterst'

:;:"i;.;inuii"t

imaginem de
Jtrdd mulicri "nttuquttttiam
impegifJ.nibus preceo fondt'nii totaghurn
eo qorvntu- Pro
in
ptnt
il:'il.i;-ttilit
.i{
: Qgantum entm
4l
ii.irri""" fancituir eft
affcclis adverfabatu-r'
ffi;t;;;it"i iutt'e'i
,t
j
o v c t' i rr s p a t r o c i n a ol:"":
;; ; ;;-iils ttvit r temPlis
ln I i:
l:
ac aris'
.t ;;;;-;it;;a
"n'Po
t,
debat. Et Cibinii ;i;e;; Joauncs.Surdafter
n'f.
;J I u tr'iri I'acra procurtqii
"
:
;:ffi
creEccleirt
'.Lh Dccand,pofibt{1l-:'
l"
sf"gtterus ad inotum ibat, V*f tnt'nlt utta
cul tiis D sr
novclli
ft Jni;dtaecos rucli mentaincitante ad
hec au'
E;il;;';oi. uutetu"t,

ffi il;4t

genio
ilff t,;o"i.rtio'iiic n*moin audax'
ornnem'mobi;
vcrfutus, voluntate-p""'
ircrir clim ed
lis , qui i cathotrJiililffi
a

in

t:

)#
,-__
!,utherum , ,Lt , dr-u--ffigrna
rr=

galim profiuebatur

poft.aquim--nlUoru
lornem ifza Ep,ifcopu m irtf .nfim,- ni*-oum
toyertus bnrefes Rc^ligionis propugnetorem
in Unqariam redij;lt """i*.rgu"i;fi
Tranfyl','ani polGtfiones Epifcopat0s ;-;;;:i
] t e.cleuaruin patrimonia, Itlbeile-rem graranr
.
tacturi, eripuiflbnr : ejedtis palfim, florimunoo Kafmundo tefte, lcgitimis facrornmrniniftris, ac yiris DEO dicrris , f.rotr"irs .o_
rum Regio rrario addi.xit , fuocumpri*is
iotcntus peculio , gu-d fortunrs proirias- alie.
ars pcr l-urirum nefas locupletaict"t parri petroviclio vicle batur.rrpti mileris forirnr,
aiG fama guogue ac .ii1U*"tio ienom;ni{
Doraretur, Crucem igitur virorurn'Numini
devotorri frontibus in"uri, .r;;;;i'S."rg coronaris, cultdgue ., o"rririioo"
tirn.
pfnrlltmlr facerdorio initirtorurn vcrticibus ,. 9u.t
{
-prg lorJ A "q";'"u6i.nrrn
rcperritct , auferi
iuflit dupllci infienis la_
Eoclnto,
.bonoru_m n & farra. egibui' omniDrs tt talloaem hodie reddere liberct.
non
dccfiLt forcatJis rernetjencli A.ofi"s ,-ija
niyiLum .Rcligionir Ca,tholice propri.i.n io_
turus vrcera non rcddere , rlrt irsdtm bcrcficjis ctiam compenfa.re: -Verim dcteftand-a hac petroviclii tyran_
grthodbxorum ferv.otioii-bur
rir,
ii*,r-

,#(r)#l

II

delecerat

I
l
I

I
I

I
I
I

fuit ad Reliqionem Catlrolicrm ge'

prcpugnandam.
Q3a in re dum. cencrofiiis
Alb-en'
Canonicorum
ft.to
aoi;otiti'd
iriir
inv-encfm'
defudat
facerdos
Col!.gio
hom
'
I'u* t.rtrl.nla feiicitati priftina rei in Dacia
iatholicre rationem Ferdinanclo Regi porredturus Vienriam contendit, Colos-Monoftorini quielcens ab inlidiatoribur htreticis '
foiritri pulvinis intercpto fuffocatur. Fran'
c'ifruE itt,lctec glorioGilimo nomcn, folum
;;;;i" vctus Tranfylvania Urbs Medgye{inum. Yitr inftituto Saccrclos, facra Chriftiana Mufna procurabat; un9c i-Luthera'
nis e xa&us Viiaiii Epiftopi Albenfis- Euncre funqcbatur , nomErrque Antiftitis Tranfvlvanias Martinuhi ad tiaram Strigonrenfem vocati futlragi0 obtinuelat, Dcmum
piis conatibus intcimortuur Praful intcgerri'
inus Lilisionis Catholicr veritatern occafu
lloriofo p"o{tcris teftatam reliquit. Sepultur
Colos-M6noftorini in Tcmplo Virg. DEIpera
in Cmlos Aff'umptr ante ararn rnai-oietn'
Anno tt51. Di[rrus enimvero Chriftianur
oupil. in tanta iirorum etiarn facrrtiorum
ior?,tpttl$ nullii unquam harefeos labc vL
tiatus', odi6 verd 6dti intot.mptus ca in
rcle tunrulari , qur profenatis ceteris per
Tranf/lvanirm delubris inta&a fcmper' in'
violrtigue permanlit. Q3ra dc rc gloriantem

;;"*t

BOn

gg*

#(rr)#

tr I Valentino Gentile, qudd trium in Di,

Catera nzprtrant bF,D,(r-.

-

vinitate perfonrrum locd beos totiilem profteretur.- Hic Bernr llelveriorum ,tn. ri6r.
, capite plc:us pertinacia pcenas dedit. DaI vidiltr
t/t(rltr?t a-\reorgto
d'Georgio Davide-,
uavlqe, Daltle?e
Bafilea A. Ittg.
rsf S.
f,ammis
exuftol Sociniani d:nique i Leii,o,
i|
& Faufto Socinis r guorun ilfe Samosatcnum ab orco revocairrm Pelagio fociavit ,
hic talii dodtrinam B'afilep d Slbaftiano Caftiliorre explicetem ar-rdicns in eanclem abiit

*"{ffi f$i;:!ii;;+r:i::n:::{:

ffi

feCtam.

A
,\- 6. S'vJI.
vru ia!'

Pryltngat ion * eTailarior*w

mod*t
-'.":,:- (r
nn.-i^''-'xr tgi
* occafio.

fe&am
A Rii
/.r
rempo;il"1 r"""t*..Divj

Regis srephani

umi:,
i,ilrn
conenfis. v"r; i,i]ml s,.:xi,.!'ji:i*

:::i:
Serv";;.lj

.o",-rf,,ii,i iil-.'

cha

el_c_

fi i,r,rna.

I i';u'
;

er

"l.,l'dlii:
ni t iVti.

veti j

lmi;lin*rlt$tr;*,*p

I
t.

:.1

t
I

Sergetus inter varios fufcitatp bprefeot

rlqmnos fideliorcm ceteris na&us cft Georgium Blandr4tarn , Pedemonranum , qui i
Ticinen{i facre inquiritionis cuftodia Ginevam primim, indein Hclveriam, Germaniam ,-Poloniam ; demum in Tranfylvaniam"elapfus artis mcdicre brneficid i ac Pctrovichii op: jn aular.n Joannis Siqismundi
ctiamtum adotrefcentis penetravic l[n. rgqr.
Clim primd quidcm irlepferar ob lfabelle
Reginc mctum , atque aded rplius.solymanni Turcarum lmperatoris . qui id temporir Joannem Sigiimundum 'in folium
Ttanfytvani*, reponens . nov is teligiosib'.rr
I)acem turbare fo\iris aditum ptecludi omnino jufferat : iis verd extin&il liberC ;rdcri
peregrinum dogma fparfit i ut Proceres ,
ipsumguc Sigilmundurq non modd ad

pl

troci'

If
H

fi
il
lf

t
I

#-( t{ ) #
--pi*au*-IoffiE
yn ed do&iinam-f"ili"

trocini um a perri for-.;

"-pi.e."il_

duxeric.

io-

Arii reJivivus error in Tren$.Ivaniaro

cft^Sic
invedtus , cui Eianclr*," i.A"lur'^r.rno_
Dem , Fruftum Socinum ga&tei -;;;.;;;;
4jtoo rs6c. paulum verri ;il;;;,_; Gen_
. tilem
, Sylvanum cum non peucis d Calvi;
ni &6tr ad Arii dogma tr.,{o'&is -i,i.ios
er_
torum na&us aflumpto Onitariorum nomi_
Arii mernorja exotai?nr.., ;o,
ff_'^J_"-qd.
lcholrrum aiba-juira
-ac r-96o.
^r1!3eyptrr1
oounulr, cui ab,, An.
pr*ficicbarur paulus Julianur, Confcripta piotinus advcrstr
fauCti {limaln- Triniratim iolumina,-iorru.
prr tacrr codices , & varias in linguas
non
r,*f.:,,,fi
i ",l,'r',i,X i: g*fl
virus facillimd aL io""u?;s -""Lo'a.rrru*
p_':ry o.ror-n uirr"rl, *," ryll:r.':,lf
prr
edrtr. ,"1"*.
prefird Joannis Sigisrnuncli no.
mlne vulgrbanr.ur. Nec fpetr fcfellcrunc
tovatorum rnolitiones ; ui enim uihil dc

lii'"iliil:

gJqil*i'j]

fijThTiir,XtT#:?,",',f
du&is,
nihil de caterir ,:rnit", lif?or-fJ.
nione imbutis

"pi_
: aded oo""
f.C*
paye,.a;
gcc.u
;;
,9.:lj:t_tm,
ro anrnsq ebicrit, gue Seronicrrurn urbi_
dicam

t rd.,."i
Bln

*(rz)#

um numero, furrogato Sz6.fz-Vlrafino , deIeta fit. Ipfe quin imd Tranf.rlrani- Priaab ejus con{iliis cooftirr:ii ( ut rc. lcps , &

fert locupletillimus rerum Ungaricarcm fcriptor Iftva.nffius ) Nieolaus Chagui':s , Sra$t-lnq Nisovius , Joannes Salaniur, GaQar
Beketlius , pcnes qtros lumma reruo srat ,
Elandratae dolis circumveoti Ariaae fe.&non tarn fautorer r guim complicer funt
cffe&i.
Gravitlimis intere. Divinum !{umca ab
iis laceflcbatur convitiis , nec decr:at , gui
fcfe fcrr6 & igne Trinum i fraufyratiie
DEum exaCturos ore neferic affirnnarenr.
Aufus ctiam Auno rg7o. Alba Julir furnms inter fubs authoritatis francifcus DavL
dis reos criminis-pronunciare, guorquot burnani generis Rerlemptorcm DEI Fili-,::o is.
vocarent, llon fecusr'ac qui DEI Marrem,
aut SS. Pcrrum, & Paulum obtc{larenrur,
Verim triumphav.it ds conviciatorc DEI Fi.
tius, impudciria condernnarus DcvenG is
srce carccric miferiis, ac fordibur confe&ur
enimam Arii labe ineuinrtara crhalavit
foanner guoque Sigism'unduc peucis menfibus I Davidis Unitariorum (ii vocant)Superintendentis obitu, nentiquam revocetir
fancitis, quibus immifla in tr:nfylsaniam
Luthcri, Calvini, Ariiquc evrngilia role-

rasdl

q*(Jo-)-iE--.='=

randa prpceperaf , longis conflidtatus dolotibus, qui fufpicionm vcueni pcrre&i crcaverant , nul16 ferd familiarium admifsC in
confpe&u Blandratae , Hagyma{ii , alior6mque Arii fe&atcrum Aibe-Julic celebs obiir
.Anno r97l. cim ailirum ftratis compl(Gt,
prirnurn fupra tricefimum. eorpus Ariano
ritu ad D. Michadlis delatum in marmoreo
fcpulchro eonditum eft. Ita cum eodcm hercdis experte ftirps Zapolyiana inrcriit a fa.
Bi,1ne ei'Ii'antlloanit ( Mathie Mile{iifunr
verba ) errortqrn omniaw ni:lur , & domi.
ciliurn.
PLiucipem fccutus eft rnedicus Biandrata A,
If S3. gr,ri, nefcio q,uid horrendum inclamsns ctm accurrenti nepoti Rcligioni CatholiCac addi&itfirno vocem, & anirnam in.
tercluclere coniltur , ab eodem fenex capularis folliculd fabulit plen6, qui fortl ailerat, intrrficicur.
Fefpirare ab horurn obitu fub Catholicis
Principibus Stephano , & Chriftophoro Ba.
tho,iis videbatur Tranfylvania , accita JEfu
Socictate cd poiillimt\m confilid , ut
renafcentis fele incendium extingueret. Verilm megnam paucir pdft annis veranrlre religionis faculcaccm rlcdit infirmus
admorlum Sigismundi Bathorii animus r co
graferuim tsmpors r god Moyfeo Siculic

Prin-

*-ffi;n$a

RudoltilffH*till"iH;. ^'i, .ni' m-ox

ab
i*"*t:i.ii::::l5
ib,li.rto sigismun<tf
"fiiil
;:$':T'
Tl'ii';*.i3';iliii[
ji,l,"*i.'
ti;;"t ; domici'

lfl;S.'

ol;";;"

t**m*fl'ffi

lflt*lt*$tr'nf,i-iir#;*tfi
[
quarr
:;it'll;;'cuftos Emrnanuel Niger '

irrucns lurentftm
""9t'::
fronti {-ccuttm
cohibere conatur -' impa&am
glande
cxcioiens, & pr"tl"t
'transfixus
oppctitl
' .dutn
o"cumbit. rttix 'uo''ie- fic:.'Jtlnit myfterii
&
divinitatcrri"chrifti
folus
veritatem p'opugoat' Nec
'Arianorurn

iil';;;.dium

'xrmi#i""*;-i:t:ni.\:{fi
*ttitt',i::
filiil .Tf;os mat'd;&is laceflitos '
[H"s: i*f"1u""{iif"'ff
}} '':;,,
$cd non irnPu
A - ;, --ia --niAit.
"iih."ufoi:i

ilil-

.
;idus io rcic't"f;

t'
a

.#'!

--S(+o)#
r r'r l"G-.irc]GT

cl audio poli

ti o

u,rn po refta rrrn

r*t, tll i.'."ii",
-i-r,rljiC sr!ator'nefalij aurhor"'"n.
fccdcris .*
,r.
ho.ft

ir

I i; : * :'*,iff i: th:x
iiie'_1ifi
ilegi in carcerern .:; j"ei;- n.^ ;1
g;", . gr"gre

cr

rf Joannes Argcnrus praficlii pro_

:l:"_?
v,nerp Societatir JESQ iices g..enslevicit
p..

iffi , ff *:t ."*ir "":*

ilfr i'J ICollegii
;T;'; Re&oi,
llajc-rius
i"J".i ir',"ou"_
potuic. utficariim i qu;g;;uiln*".t"ur.nus a(ccpcrat, guarDvis
prolC cognitum jn-

altcaret.

Variis exinde vicibur Arii fc&a in

ercepta, & fub principibus quidcm Dacia
i,,ftr;rno-n infclicitlimis, pterumque
:;:.lul,1u.T.
ri!1s ,rcundis. Stetim. ccrti d fu'UjeAa
d:tpl,o Ii. Tranfylvanra Anno r6ol. fludiffugrsarrbus Claudiopoli .rtrianis rediii
fua Cat.ioitce Reljeioni lib.crtas , re_llitutum augu-;;;;i"
ftum Divi iltichacljs r.*pluro,
p;ivat6gue rcligionis ufu irianis 'lr,.rai-,
crm. Ab anno verd r dog. quo ad principcm hetei.odoxurn devoluta 'rn uniil._
,f rnper
f<rrtu:rarn

expericbatur,-,i"o..'oot

continuarn duodecim cjus li.rte i;;i;Jr_

vi&ricibus A.ruiij; LE;;;;;,' ;';j;.,;rH.T
trrnl lrororqorum Impcrstoris cefiii'
^lnno

r5ST"

4'

I #___
quoddam

t687, Tunc tnimverd alterum

religionis diluculum diururnam nodtrm ,xcepit, quocl non mediocrem fub Augufti1fimis Magni Lrort.rr.pt Magnis Filiis Josrluo
& CAROLO lucis accepit iicclfione m, aded;
It qla1 {i non fuperiorem parem cerrC reliquis in Dacia re&ptis religionibus intue-

pollei viribus expeliam'-1r. Et fpcm faciiinvi&a Auguftitfimi

Principis r Que longeva lit , Foriitudo &
Conftantia , ut fugatd Arid fua DEI Filio
tedeat- rcvcrcnria r"& plcnior orbi Dacico
mcridics illuccfcac.
ban:ur, minimis hodie

$. VIIL

Initia 6 progrffit Calainiaaoril?rt

ia Dacia:
fOannes Cak'inus Novioduni in Picardir
natus Anno r;o9. ubi rctate adolevir,
ad condifcendas humaniorcs literas Pari{ios
miffus novrs opinionus :i Robcrto Oliuctano
haufit, Bituricis vcrd, qud ad cornparandan Juris Civjlis , ac liugvarum cognicioncm abierat, familiaritate Mrlchiorii Volmar mentem anrpliis crroribus imbuit, facro demum Canonicorum Collcgio adfcriptus diuturna inter Lutheri curn Zvinelio
dididja noyas clucubrayir inftiturioncs,-vel
Po'

::i *',:'-.

Iif
It t

r-I

iLL

.----$(+z)#
;iliur

I
) art' 4'
I Ctt";ti elGclas vocitabrnt
articuliscontrover'
De
, ,,
"",iqr.Gg.frr,-q,"J
converlas Francifco I. Regi ci*[ ;i;;iffi;;iun,
linpvam
pontintios'Sactamsntarior' Ana'
o"uniif
non
eft.
;'fi;;;ili"
nii-nitlimo infcribere veritus
fimiierve' II
dcre&is molitionib's c fupremi Magiftratiis, I i,baptift* ,
nfttntl"nt '' ac te{timoniic
^it"i-i'itli;i;;;&
rcl turnclam aviram religionem, nouas w. | ,, rain fenten.ii'"
non obfcurd coniiciro
rd abolendas inrcntilfimi-manibus tint.oruii I ::;;;h;.ni"-una"
I
circalnnum tfrt'
benef;ci6 clapfus Engolifmum fc recepit, in. I Sa.rrmrntarior,,il'itCtim
I
in
TranfvL
de in Germaniam cxcurrit, Quem uui rl'i. I qt1.ilffi;"iil:;iiil;;t';f
cu'
verd
Nova$rem
'
fmus de controverfis Religioni, qu*ni;ii. [ ]i"i.it p"t.tri(G'
.ii'ii""a"',
rle
,olr",i.inn]
bus <tircrentem audiit, ita
|. i;;'il;;i
T?"-::::t:1,3"ru."i
I
Ravmuncrus L' +'
ill.#J;il'*. | ffi[;tt;.F';6,ndur
(
:il,lff::l':T;ii::'i#
in'
No,, -"ria noft muitiplicator
[
,,riculofam p.r,ori"ropl!"."J,;;"""ii6r",".o,,
rlo meonam in Ecclefia pariet o"'u'it' I ',ntirJiri;J-i;'LTtinitttiot Gtl!t-t:t^d::
{ttttgtl"""""

t"

-..-[ -=-#(n:%--*;

ii'l?:f ::6*'t1iti:l'#tiilil':!r"'?;'J'11
iiH'HlT*l*Tl.'1;*H'.fi
& rriir
Yrb t --'--ira'cullati'
;:;;;':';d,";j,1**lllli
6ruyr!wre'r tr
ulJv'r
a(l
rc)
proni
rcipuros
!-ctPulos ((rit
I
lffir.:.
Yt Pronl -t;i;'i;9;.*-";I;&A:;'
ApOftatif.
animi) C JuriiDo&o- I
d"i -orirlium funt **imi
i#hr b; ; ;;: I 'quibusdarn
sque t,
ri bus,
:'"i1;llf ..'-"1':i1,ll,'l:i. qui;"::fr
pri,illtTl:
relisiofe
ar i

;s

li,o'"txl,iil,,i";;;; io,, a.rua," i":

f,roGrrrui o'','*r',ail
y
,,ou.J";;&il;;;fei;
Detltr'.tose acco nov?c
lerfti,iosd
"cl.d
i

l,?H;

i hi;,tl;!J;u,-r"rclithus
brcczini
-obnc*ie.crrorum
ffift;;"i;ilt
Ii i:f;:1":.t:-,f*jff:,*1"1';10!'SX1ff
., rirbe Celvino

, |;ii'11'";;'t;;;u;n
*flffi,;Hn5fi:l'i:JJ?:il:iui'1ffi|;l
u'bibus,1t
re.n.t

1f .,lll,;r;,:.,::.e:j* -c

e'.-

t ffu:tt fitr,;$jl.T,Ttrl#'fiffut

h:"lk', lixittli;*:Ht;;;
etqu' siiutorurn Pirtem
il!;idie"o**iimbriit
"",,,. iI !::::"'lt{;*p'ffiii#}J#
:t::";il;H"1;;;. i"";';;iyi:
, in eifrque Prrtcs
,if1rn","
""i11".3"i
irrepfilfe non vana vcl inde.n
vaniam
Luiheranor9q
iia;;;-,-6bJ

.Ji. I 6"ri'iql
-Fi' 'ii .dl1i,:t1d|*:
k-a in rn*rir
copi"fa.intcttc:

"rrorun'
[Tiik"Hi";.';;';;;;.ri;;;;-b;i,i;;;
i.ri,ir"r'rr*r;ru-ri-1}!j

DrocrGyG.
.],il"ii,':ljjT::::
Novrtorurn
: .ruiiinrdr, qribus ut irfignir

#(++)*
,:--..
t utor Petror'ichius Tranf.yl yrrr;am
fceiun-,
deret , Martinurn Kslmancfehiu-- nni'uurn
-

?orum ferninatorem
,tnn'6 lrtz.
-induxit
Controyrrfrm iltico de
falutari fa"".r" ao.
&rinam vulgrre , vcterem facro fonte ab.
tily* abrogare , noya rarione bap.
:y1li.
tllmo iniriarr:. ,Fertur in publica urbis vi4
hir.l vcra facri lavacri noima jonet*ii.nls
vcrbis_aqui lintri infusi inftntcs ?Lirin ,
Cb:.i/}iana. qur de re videre
!!., t{j_hlte:ttt
Ircet
Hrnerum de Tranfylv. Eccl. L. +, Nirnirum ut rcligionis refoimator
url
atrct- vcterem , &
", Authorir
"oirrn indc ab
Apoftoiorrimquc
temporibui ;;.;;"
:.tlftj,
tum {acrorurn morern innosarc oportebat"
Noa minori de frero_,fanCto Euchari'ni" *yfierio pal:im novum .togm" f.-iii.Lr,li.r.
nrndam a_ltcrius fpeciei
-prohibitionem , pl_
nis yerd & vini convcrii'onem
omnino non
rdm.itrcndam pronuncians. Et hec quidem,
ho^rumque fimilia per Kalrnrncf:hiuir
iadti
tuere nove doCtrine femina . qua tamer*,
ne rrdices egifl'e , nedurn in fenientem ex.
creyiil-c videre potuit An. rrrg. morte srhnetus. Hanc, ne ruborem novatoribus in.tucam , habeintquc cur finccro fcriptori
,
luccnfetilr , Iilentid potitr involverilam
!uxi.. Si quern trmcn *almrncfehii errores,
rnorti$tu
rrrionclu lcgendi cupiclo inqetlit,
fcripto-

*(+r)#
fcriptorem adear Lutherrnum Georgium
Hrnerum Annel. Eccl. Tranfylv. L. +."
. Verie deindc variorum C Calvini a{leclls
{luciio enatr opinioues r gua reqni Primoribus i religione etiam Cethollca alienis
occafionern prabure , ut de perturbetl
regni traoguillitate pubiico. in confcfl'u cum
joenne Sigismundo expoftulrrenr. Audiit
Princeps fuorum quereles Proccrum, & ne
deinceps audirec, An. rt6+. his per Blantiratam furi{ (.egregium Jciiicet Fecielcrn n
qui nuBer inimicam paci do&rinrm in Tran$,lve-niarn invexereC ) perfonrtum Enyedicnfe conciliurn convenit :
,, JoaRnes IL Dci gratii ele&ur Rer ilnr,garir &c. in prefenti fynodo Envedicnft
,,conftitutis l'alutem & favorem. DelcgrvL
,, mur ad prefcntern fynodum cunn pient
,,rnaadato, & ruthorilete noftra huniprc-Ge,, fentem noftrum Excellentitlirnum
,, orgium Blendretam Do&orcru noltrurB
,, phyficum virum grlvem' cruditurn & in
1,6cris literir non medibcriter yerfeturD, u6
,, colloquiir, & differentiir vcftris dc Cent
,rDomini, conciliandir interfit, & unircrlar
,, rixat vergentc.r in civilcs turaultue , ac diG
,rfcnGonet in ipfr fynodo pro viribur fcda.
,, te , & compeitere ftudeat, ttquc hrc ocDc.Eone odie, injurir, contenciob6lquc in.

Ce

rrtG!

]ffi,t,'"

l{

*(+z)S
,-*iltPttt*'ffi
f,'.ndof, .ffi
ruinam adlerrent'
iim Rcligioni Catholice
- Bethosigismundo
fub
itcrum
hJc
ii;i;t;

*(+e)#
rr.t9r eos , qui vetetem priorum Patrtrm
ag'tflirtionem; & verum iudicium pro ma.

;;:nifefto verbo DEI fequentes pr*fentiam

,, Corpolis Chrifti affirmant, ac inter eos 0
, ilui diverfrrn intelligentilm e: verbis cc,, nae eruunt , fopiantur ' & fubfidant ' ut in
,,EcclefieDEi foreat vctt par, & concor,, dir. Statuimus omnino rnaqLs & re fttturum, fr fcriptd utraque Pars fuam affertio',
i, nem proponat ; ita enim arbitramur fore,
,rut tum jurgia.' tum conv.i:ia, quc nonineandefcentibur hominum
e1 rrurreu:lrn ex
confveverunt , tol'lanaffcdibur
fubaafci
,,
,, tur, ac praeter oflbnfionem , ac fcrndalurn
,, infirmorum verital elueefcat. Plure hir
dc Religionum conju-a&ione adiecit, quibue
opportdnum fore elfirmabat, ut fe&a gulviivirum fibi gravem ac cruditum prcfice.
r:t, cujur impdiio fubiedti ritu cuique dogm;rd proprie gubernarcntur. Verilm ptoecl-

iio ..tp.t.t An. lfsS' auCtis No-vatoruo

i Provincia JESU. Soctetal '

tiribo, errdta

I rcioT-*i.e Rcligionis'mol* innitcbrtur

(
ut.qur'
pulfa,-rc
ii.t,. itcruml itcrum

lar ofini-onum divcrfitatc fufcitatai ldcd

non e-xiinxit, ut innata Poti&s odia ed impetendant religionern Catholicrm inflam.

inirit. F.emittere hec paululurn An. tf7t,
Joanne Sigitmundo fatis fublrto n duorum
rao r piiifimcrutlt Principurn Eathoreorum
authoritate in favillrs pene lbire ccePerunt:
Neq uaqurm tlmen luftrorum plurium igtcr.
ifi fopiri Foturc n quin aovrr aliqueldo

nlll

.n

t,

.1

dam rclieioni cum regnorurn fortuna lnt?t'

ili n..lrntuao ) cribrar inter Reipublicr
e pCro
iiciin.tioner florctat una , iaceba-t$ue
bat'
turbabatur , aut tranquiila colltlte
Novr demum rcbtii turbatitlirnis lu: af'
fofnn "iaiditur an' r.{ot: SigirmundoBr'
Ab eils- 6'.
il;;l; i" saemi" vitl fun&o'Batho'
AndrcrCrrdinalis
&
."iit.Imperr'
"Uitu,
Romanorum
II'
Rudoipho
iii c*dc
aori- n.t"tc itirum ccPerant Trenfylv.eni'
.Ar Pr'ocerer , guibur elienus ab Au{irtaor
brevi fuccide'
;;;;;i;"i', 'rp"t letilfimar
Turcarum
,-ac fcdi'ioquipPe
;;;;tra
Provincl
qui
lefta
6.iigio
,
i;;.um iurnu
p-rorurebat'
neminc
c*fi'i.
;;R;.i;i;t'i
Sigirmundi.. Batbo:ii
;;;";-*# Botskriumerroribut
adcuctum tl
rro^pinquum Calvini
Hulm
An'
-t6o9'
ititi.ipi- inaugur6rurt nu.aiQ
inve&a ic
oui-'..timfpiincipilProvinciarn cah'ici
i;i;;; , univcrrimqui
fc&r , dcfcnfa ' ao ProPagJt: '- contrn"it
l-.ioa. fuccclfione eiusdern fcfta FrinciPu5
3IIa,r
O;

(-fr ) #---L
.ooitf..;teoAofr;ffi
ca. tumpltt

i
!
{
I

incrcmentl , 9ut tempeltate

tettcrlltma calrmito{illimir fuccedcnt. Viro_
rum Apoftolicorum conatus labefa&are poru.rt , profig,arc non potuir. Dominacur
ctiamnum latillimC , Mlgiltrrtibus dccorata arnglitfimis , rdes nEi', OivorArn"_ -C"aoribus olirn crcitatas , dein irriuiie'lem-

porum Cetholicis creptas po{liier quim

plurimas , aticnis dcnique f"i"pio f"rtr"";,

tcceptas inrer religionir fls,rentifiima cla-rum po{teris exhibec documentum ; faci_
Itrts errorel i.llabi , quim extirpari.

6. IX,

Ingr e!fut

"
.

Anib ap t y? ar an in Tr anfileeniam.

flErrnanam Anabapdfirrum o;iginem fucalarn0 Flerimundus Ray_

- s6 dudum
oundue
dc Ortu, progrelTir , & Iareiitu he_
T{om ad,umbrryit : f,obis aliurrclc paucula
dclibf,fG fufficiar; negue ,nim lop;oh,i,
rum originem explanire, fed qojdunr.xrt
"ofilttone, qu6ve tempore in Trlnfylvaniam
irrepferint , inftitutum eft referit_ Ane_
baptiftrrum crrorem (id nominis ind,irunr
a_onnullis i. rcligione Catholice alienis gudd
,
IEtc Btionir ufuram lu{tnlibus unriis.-ablut0t,

#(+r)#
tol. frcro iterum fonte initiarent ) I Luthe.

alii, alii i Zvinglio, C Catolftadio denique alii rencvaturn fcribuot Ann6 cjrcitcr ltlr. Natales verd ad prima Ecclefir
leducunc tcrnpora, quibul Marcioncm, Novatianor , &'-Donati alfcclac falutir aquac
ircriilc vetuflillima teftantur monumentr.
Illud omni vacare dubitatione videtur : latitlp eam pe{tem i Thoma Mfintzcro, &
Nicolao Storchio fuifle propagatam, qui homincs agreftcs in Germania collc&os adverfus Priucipes armirunt , DEum noviifirnis
temporibus nol'um moliri rcgnum mentiti,
in quo dcletis Gedeonis gladi6, quem fibi
coiicreCitum allirmabant , impiis ( Frincipes,
Epifcopos, Magiftrartsquc cptero6 indicabant ) foli jufti, fanCtiquc regrarcnr,
Summa peftilentis eorum do&rina fuit :
infantiurn baptifmum ab humanr faluris advcrfario drmone inftitutum cII'c , quare
adulra tate reeins tingcndos , perfvifuru
quippe habebant, neminem ritC-beptifm0
initirri , nifi. qui per fe fidem profitiretur.
DEi praterer voluntatcm fomniis, vifionibut, infpintionibfsque manife{tam fieri af.
fcrcbant, facros proindc codiccs vcrbum
DEi c{lc inficiabantur.
Prirnurn vefani clogmatis domicilium in
urbe Molaftcricnfi collocaturn Anno rg:4.
ro

C+

&Jo-

&

Joannes I

#(to)#t

#(r')*i

Leidcn farcinator Batrvur Rel

r' frneticir proclamatus eft. lnde fedta in
llolla-ndiam r mox in Anglirm & Helvetiem
.non fine religionis avit*-pernicie transsreffb cr'rm feditionibus implirer omnia, foium
?ertcre coqitur. Peregrinae aliquamdiu hrc..
rcli Moraviam confnim Ungaiie provrnci.
tm avaritia rcferavit : ubi coe'mptis magno
sre domiciliis, ac pofcllionibur rem communem Jacobo'Huttcro , & Gabrieli Schel.
dingo p.rocnrandarn novatoie3 dcmandirunt.
Etfi vcrd quieti interea communi i pcnu
viverent, fociorum alibi tumultuantiurir cafibul coerciti i non ttmen emi,liriis crru1e , qu-i vicinir in rcgionibus dol6 ac illecebrir fidelcs irretireni; qua opinor raticne
in Ungariam quoque influxerint.
Ac non diu San&orum fedem profrnis incolere licuit : pupugit enim nova lues Unglrorum animos, follicicu<lirrem auxit , ftudia dc avica religionis integritare vehemcrrtcr intendit. Q.;are collarir Pofonii A. r gyo.

,, pirrn illorum intra fincs regni eflL recipiin brrcfcr de,, finitum : Enitendum cf omnibul ut f-an,, {ta Catholicr Fides iurtr veterum Srn&o.
11ltlrn Patrum do&rinam ubique in regno
,, rcftituatur , rvulfis undiguc hrrefibur :
,, Anno denique r qi6. hec in tabulas funt
,, rclata : Ambaptiftt omncs inue fpatium
,, quatuor hebdomadarum fubgravitfima in,, dignationis Regire Majcftatis pena C regno
,, penitur ciiciantur. Qg6 dcmum coa&i imperi6, Ungrrirm reli<1uerunt.
' Beatior ixules fortuna in Tranfylv. exccpit:
fautorem quippe nr&iGabtiel. BeihlecnTranfylvanic tiinfilern, qui bellica inter dill-idie
contcntionc furfrS Angelicl Ongarie Coroni
cxambiens , po{thrbitis Ungarorum flatutis,
afylum novi hercli infeCtis aperuit, ob exi-

,, indos. Prri dcinceps fervore

rniimque artium illiberalium notiriam in

oppidiJ Vintz & Borbcrck, uno ab Alba-Julii'milliari dilfitis domunr. rc fundos elfignavit, quor etiamnum nidoc crroris fui tcnacillimi incoluntr propugnlntgue.

confiliis uno ordinum omnium confenfu

euintd locd decre um : Religio ed pri{ti-

'
'

,, narn normam redigaturr & harefcs undi.

gue tollantur. Et pauld pr){l : Anabaptiitrs,
,r& Sacrrrnentarior, qui adhuc in regno fu-

rrperfuntr procul deplllendor clft.de omnibonir, nce amplitl ullss , sut guemPtrm

,, urn

{tn

s. x.

S$ b at bar i erir in Tr aty'llaania o r igo.

I
fI

Nabrptifiir Srbbatharios fubyicio . 6c diAbs, gudd ncgle&N, diciDorninicireve\

res'
rGt

#(r' )#

ffiffi

*(s)#

gerd cliei folemnitas

--+rG.duntai traditionibur
xat con.ftet. Ocdipus lit o qui fphlngem banc

fuill6 non vefcan,rur, e6 infuperinfr-r", quad,

uni Dro Paui divinos, prcftire honorer'*.leenrur.. Horum fte1p:fucul6, ryi.. ex fupe_
riore ortann fcribit Jacobus euailc.iu;
-in-"nanin ra_
b1ti1

_!tr1on

osraphi c^is.

q ando

ryf

<trltolvat"

v:niam irrepferint, incertum elt: illud cer_

in obfcuro laruifG , mutato
ritu,
qudd furlrri exiliumrfuri. pra*b.i"a.
Agirnt, cxterno quodam cultu Dorninicqfl!
dicqr cyl_ebrifG, iui unC frblrthi il;;-hl:
tiosC obfervrntes. Arque
-uc nuiiur-too.n_
tsrDvit apertur error uriqui extitit, qui'protlugnacorem d prirnoribus n,on naricifccre.
t-igs; $iu eor

ilJ

't)crrtt{r

conrta'rf,,0,

A TS

Turcc profcifccbantur, pcrcuJfi .orum

*ix l,i*'a i :iltf,:"'r,

p-oteft

..,

ctm

Sabbathorum qelebratfo'Di-

in fcripturil

prrcipiatur

, Dolniiici
ve-

i,

ine_
tu ,lrmeni r {uorurh tcr rnillc familiie . va_

T li' : :...',* iT
f udiofus, mdrtem in-rius_
dem confclfione voluit lpp."ir.' Exranr
ctiarnnum. pauculi in Sede'foarus. :&'Ud_
vr-r-hely e d cete ris infcliciores , qo6.i Evan3elice; veritatis, luce acgleCtA , iu.i"-t]u"_
Tnr i, Soeietate JEfo Saccrdotulm- operi
cjurata vteri fupcrftitionc co.*plu.r, 'Anno,
tZt-9. afgererunt , fuo in erro'r. obftinati
lrcrfcveren-t. Qge verd ta:ione noyatorct
Los neglcdta turdicionum auth.orjtate Calyid efGcle iugular-c v.alsant . non abs re qus_

ri_

.l;,i*:

*l,','ii:' : f;lllo i'j i i, lf

:
vi;e Principern exorrs ad oppugnarrrlam
nrunititlimim podotie tr*-T#;;;;;*

Gorum. dogmatis

yinis

, 6

$, xlo

in franfilaaniam ddad Rcligiancn Catholicawt

Armenarnri

,,

Itacii Armen,iA , ac ficlo cquatli 4pj urbc

Armcnie prirneria in L{oldaviam, pluresio
Poloniam fe rcccperrnc.; in. nlpes' vicinrc
protugerunr. Tcrtium jam in annum per
fy'lvar ac montinm jusi diipern .iro[orl,
ctm op1:ort"ni tt,rn,iujjis occ'urrit A ,"'fr*,
tuturum , k in fini:imum .l'ranfylvani;e reFnuT profu.erent. Gubernrb"r id t.mporis
,_:.t:
fyl v a niarn llf ich ael rt
lt"t:rf: Tranc.xtorribus
|afi ,
qur dornrclllum
ac uri lner_
,
.facili
::turr. liberratem prrguim
"o"..mt.
gurclem eorurn pars S" Nicokumo
::,P1::
)cori uyerg).o locum non ignobilffi rliror altcra pagum ditionis ciiklcnlir; "l;ro

C6

srd

Scr+)#

nd locd fitum Szipvizium dclcgit , Minrr

Armenorum Epifcopur u Schismate jam tLrrn
notrtus cum Clero , & Magiftratu profano
Bifztricziurn, elpqantem Sexonum-urbem
ooncelfit , Gbrg6n-y alii , ac Ebesfalvam ,
alii denique Tlfalu . Petelyc , & quordam
alior Saronum pagos tenuerunt , Arrneno
JuCici parerb iulli.. qui Regiis Scdium, quar
incolerenr, Ju'licibus obfequeretur.
Unum novis incalis rqud haud ferendunt
anim6 videbatur : Ccterie nimirum d Ro:
mrna alioquin Ecclefia fegrcgatir publico
religionis ufu inCulto , fibi duntaxat temptis , lrcrhque ritu Armeno obeundis effc
interdi&um. Orare igitur Principcm , folli.
cirare Clerrrm Catholicum , R.cmanr vel
iilcd Ecclcfi:e opinioni confenfuros , nec unquam ab eius imperio recelluros polliceii ;
durn frbi , quod orarcnt , intcgrum efltt,
Cellit drmurn piis Armenorum votis Bartholorncur Szebcl6bius , gui munus, irl tem.
porir, Generalis in Tranfylr*nia Vicarii obiinebat , & gerainum eis Sacellum in Csi&ienli , ac Gyerqyoien[i tlitione attribuit.
Latebant interea non tam vulgi pertinrcii . quim docentiurn , ac curionum penuri.t errorer perniciofillimi , nec qui cor poputo eximeret , Epifcopo , Cler6que Schirnnrtc infcdtis rcpericbatur. Donec An. r634,
Oxen'

1"

#(lr)#

6;ffiF.t"it.r.*
facris

l
$

u.1poft
-r'ovaiam- in
, Profenisgue lclentrti

beno Collegio
t1"l:::'
I' , deccm & guatuot annis. olcrlm ,
i,i
tor in Palefio fa'cri otficii Armenorum -crro'
l,:
iJr it..taotio infiqnis reverteretur' - Qgem
!t.
laudum fe'
;;;-;;oto ' r&.onda illico
taeritem
;itri aperit , Pltl:.
!c'
;;l.r;
-el ln'
rerem plnegyrtm , nifi alienum id lb no'
eiruto io..i.m. Que tamen in rem
Hic ille cfl
ii;;;i;ilr,1, puo.ii'ttingam'
non
Armenorum apoftolus, i" q.*o
lTleiitd dubinvcrii : Maior6sne in populrrtum
an
fooro- converfrone laborcr cxrntlErtt
'Ar'
ut
Enirnverd
l
;;il;i;;; fuftinucrit
Ecclcfia revo'
;;;;;t ;*p"ii"- Romane
tam arduur'
labor
nullus
;;;;;b;"di,ir ,
ouem non lppetcret , nullufi! tarn ance-Pt
Er
;;;t,'o"ii.,ir'o-, quod perhorrefceret'
?..guoc-rnlu'
adverfdverd quis flcile cdicat
,ias ac opprcbfia toleririt ? -quibus.calumrnniis . ac Haledi&ir lrccflitus lit- ? gurbus

li

,1,

.r-l""ari'-.oniietttot t nihil ut &

^prorful
:ilr;":';';"'.'r.'ii*us & cfct-' dicc-

l
a

.:

t.

il':rx.ffiiT:n
iin'i *x*H:;,"l:
fatis cam'
ubcrem
quorum
ioii"

ftuetur ,

clcra
;;;fii";; Epifiopus cum
'.ctteri$
inquinr'
fchismatc.
ac
[;;';;;;it'i*t.tr
lrtio is cura

iiiiiii"ir"

ut cnim nihil dc

#;( f6)#
I:g::f:lp, ; f.Bi{tricii dun-r a}ret,
crrcumtsrebarur

il dr i.t o*n-i.E.;G
:."1,,*ti:,r:t
Kegnl lalllm , & Religionis
ncfigeni, -pei*iu-}",
perrurbaror
^

pe_

rurn abcrat, g,lin irnmanitrpieuil

irnmani lapirtuir vi a fili,
alrer 'pro Ctrrifto s;i;-*r;;;_
"ii foi,

:!::.,or
Dcret.

; Verlrn lariora brevi tri{tibuc his fuccef,sdre,

&_ Divini. rnjferante .t**.ntii- foi"" in,
rofas germintrunr, dum ip"n"f,.Jir'6*.o_
uu iaDcrrbus praeulll dedo&us fchismr ex
lntenlrlhmo Rornrna Ecciefia ho,fte gnavus
propuenator eyalir lvtjuas. Majori
cid?rn fu_
rurus crnolumento , nifi poli diCto,n .o.
ram Cardinale pallavicino iluncio--ia
tr._
poris.in
Apoflolicc
fid.i-i*r**ro_
-polonia
r.edux tethrli corrp:.1:_'i
fiTflr:.liamqutm
tos r-rorbo.t'eiiciori,
vi.rerat, coronioc vriam hanc mortalern terminnifet.
Ma_
-p."aj.i,i"o,
in-r exinde conrinua o*."olii
Cleri., lopuliqje Armeni n.fie'i"ni C*rho_

rq?

la0ta accclJio

r llli ut fuirn jn

Sedern

omanam conteftarericur obferyanJi.*,-afirm Sacerdorcrn Arm,.:num cum oeo Jils

R

Leopolim

:d N uncium;Aeo,{tolicu* rlf .ga-

lulr , ubi ennuente

Pellayicini

Caidiaratr. C.ot*lnoo

fucceffbre coram Archi.Epirbopo

Leopolitano Vrrtano flunanjano lo.i"ia"_

nerionis Dacirm in.otiotis il-rnin.
Edcliurn ccecui aggrcgui
Brrronr^'t%

p:lr

S(rz)#

nd pontifici lub;iedtionem j:urcjurrndo pro'

mifcrunt. Literas etirm ad Innocentium Xtr'
Sumrnum id tempotir Chrifti in tetri's Vi'
crriurn , e:arirunt, quibus ut Armcnis novelto Ecclcfi: gerrnini, fidelium Patcr bcne
prccatetur , &- Orencfium dc f,e gurim opti'
md rneritum Epifcopali honore infignirct '
imis precibus exorirunt.
auiiit vota filiorum beirignus Pat:r , &
larsam impertitus benediCtionem , O'xencli'
in Hybernia, &
um'aladiinfcm Epifcopum
-Dicecc
feos Viclliurn
Apofto.licurn Arm-enrc
oronunciavii.
A fufceptis {tatim Epifcopalibus in6gnibus Sede liifztriczii fixel fuai cgregic futlinebat parte$ , nf,c ritu fohim Armenico ,
verum-etiam Latino ab exule Tr*nfylvanorum Epifcopo rogatut , Anriflitis religiofiffimi munia plurirno cum animarum crno'
Iumento exeicebat' Sed cn , dum ita pro
falutc grcgis Domini Priful vigilantilfimus
-vin&us pro DEO
Cefare,
cxcubai ,
-, -Pro
pro Relisione in iurciarn abducitur : ubi
irienniuni integrum iis confli&atus mifcriis,
ouas barbari ch;iftiairis inferre folcnt, libcr'
t'ate ,lcmum donatur cft. Leudavit Oxcndii
yirtutem proborurn *fllmator rg':illimul r
fmnerator Lsopotpus, ac in Prrfulcm DEO'
Ceiari, Rtligioni fidelcrn augultor Gontco
ttiltUP

F*-I

il6ffif
;1;f""
m
r':lrvly*i""il;1iT'fl,?,1"ill[ [,llt:ili:.TJJ:iln;:'i'iil;:rver(,rurn
;iliill
!.
;

t-

t.'"::il

:t

;il; : 3,:"
i'f#; ii l ll { r: _i ;i ;ri- F'""pffi
la
1T; * :'J' ;.!'"1
:1*;i:t*fr;illl-f
:f T?H*l*'u:,a"{il"11[,ti,":fi
t*:i"i:,1"{1tl',?f
H
l.riai.l',*ri;- ;:;ir oclirc
,*'3;:;f,",L,, f,j:::,fli:[]:l;JiiltH
;:,fi',?*I
g'^
l' ;Jri
x h i ben, .
"
*:
i:t "tr *::T:::n.' "fi ff "t #tl [::n
";'
^e
" "'";'il,ln
"

ii

i:-*:i,g*ffir*rffi
urbi ad,lamos_Lf
tamn
rece{rsrit ; tftf,F*l
iv-ar;,rr__'iid
a.i"] | llt:m*i'iti#iur.:,:l
I;;;;;"nione
_veteri
;nH
cujus ipfc funda.mr,tjrJl[rr";A;",
Itt
inte'
ubi
'
g"ri omo-ia-p"ti.brtur.'Q.od

iI

e.rrcanoa

ritu
de.ir:de in adem
Antir'liti
jitt*'-:.J"e
ia-,.-i"ris A.ntiftiti
.oni..i#'o;" , gerri.mo ;;;;i;':;;i*
."i;;#'.;il
rr"'nrl'rJi"i" id,.'npiris
Ji'#'";,1"il:;l'j"
1"_ 1a."1:
i;*:;'
brcnfi-*lll:
obe'nri rr*,rr r,:, :Tlui. r..-"L".ii"ri.. i Georgio nn.ti.iif" , ctii. 1b

,Ttr'."J,li;;.','i.i1,:::]t!i,':ii
1,,1,:li*;iijx,t;"miJm;Fl;j[iiffi
iffi;'.',1Hvcrd extrem'T,

["j:.lff'l:I^1.y,g,x";".ffi:'i:;#l',

il"::'.f;j**1,,*;5.

runt ! cePtAmque u.9^..{ ,:iq.:"lli#?J,?

Jri,i'Jfil,
pop':'10 auxerunt
"i;4;rJ
rortunrs
Iocuolerr,,,^.

'

ii f'?lffi:'"&i.' i-i; r.il-*':-":

a_"1:i',aJ::::
u:ltt'j''j;
cr
Ir liiiltii'olx.ndio
r
";:;;';;,ri'"ri.i,
enrrrrn

fapere cceterat, virum

ri're imbutum fa'

iilTti$';Hr;'.{i*,ri1ii'$.' 1"il*ri'Hr'rirlf:lt*n*l:**it
l:;llt,I"#,"?i:?,T:yi:
';fiilTX*,,"'vo'..r"t
lir*"i:fi#i"1i:aq,ii':i'';"T:*Hi
i
i
;lil;
authorit.t.'ilH'.;ij,.'J","t"llilii-,
frfll:
:5*i^c"*,:;'.i,"';J;ii
' intermirrt ' sran'
iffi:H .,.X;11ir,""1'J: -,.l:o"o*i-hi,,,,
\'ItrITr;uqo fub. ;. f.*k
tn*i:{ltil$lii
jeccraf
i.Tji"l"',i,,T::.f:,,1,nlll
&'.Hru"'Jx3,!l,lii.,Fi:
Iiberratem"'r:nv
' f,tu&ur t:T:"tifi
,,*lt";i;irri.a.i.prolncre-e;ra&us, at remr

,.

|ifi;lui,,menofori
*1,:;b;il;il:,lJ&1"fi,'rrl.,ll?'l[J::
ox'cndij
- .Precmarurus
i:ll;:!l$ruil*"T,qi.#ti?'iikJl
-i*g.. rev6centr6rum ltudium,
gurd
Arrneaopori excirayir.
331us,,tu,b.r*."i
uc ,niril. ra.,- r guc
".r

&lio)#
lfr
-'rri"ioriUu,
thoritate profequi fas f -iF,rrif
rb.iet.
g u_od

incle

nequi U. t r,

enimis

jooftolic;,

.ii"L

literis , evoruro ;.;;;; bi;# lnfiiuAur.

in"rrroflvania-nr red,ux rneli';; I;;;;;.nlru*
res
.con{tituns repcrir. occupatii- qriri* s"_
cerdotis Romd iriin ;;;;I-;;"";;fi;r"*

,,f
ii#li'i$;r1,:ff
tir erga Romanr :t"r',:H-jfu
Sacra

.'ii[

reversntiarn

crue_
fenlim cperunt repatirc. aclcjlit
rDlrurus facroruir Arrne nopoli
Curatoris

rant

obitus., cujrrr

coriiv-";it;;

;;.;, #ll*ir-

j, lmen or u ni yac illa r e i" n.n _

tia.. Huic enim viri
"opi',- "
1""e"-";;;;;;1;."_
dori Danielis , & Salomonis Thoclorii
opcr{
pcrennis vel ided ,p"d p;ft;;;;
J:,?tlr"
ent memo..:ia, in munere ru..ilfit
ii;rrrr.r
TheoCoroyicsius ; .ot, Urrui
-iu;r;{i;;;;;t;
Ar*.""pil;,
,
rcjectis icerum u"nrru-r.ae bris, Rom ana fcfe- rcdcl
i di i lr.r" n
hodic
"]"irr "a
conlecuta , ut nerninem
-fclicitatis
in
ee
reperiar , G un.rrr.dil;;-d"._
tera-civium
rat fu pcrft i tion i s rnulic rern
ii piir,-q"i
td ccetum re&i fentrentrum
". rcdiiiGt.
non
Digna proinde el hor
a ui o riil;;;,' ; ;i,1j::Ifi '
ffi H6i i,l'i,?
impertiit , dum libere , RegirQue
nomine , ac privilcgrrs clccoravit" civitaris
Ir-one_

ili

Dudum

id

#(ar){l

id meditrbrtur Oxcndiut , at nonnifi Ann6

r7rs. operi Apoftolici per Tnnfylvaniam
Milfionarii Minae de Baron , & nounullorum Armcnorurn ftudiO elt confc&um. Qos
intcr non po{trcmd ccnGndus loco cft magnum fur gentis dccus Theodorus Daniel ,
qui pluribns annis fupremurn in Tranfylvenir Armcnorum Judicem cgcrat , quiguc
confilium Armenis i Moldavia profugis in
Dacirm veniendi fuggefl'erat , & primus
dcindc eorum genti nobilitrtcrn, ac indige.
nx nomen intulit.
Arrngnopolitanorum exemplum fecuti
ctcri , religioncm palfirn amplexi funt Catholicam , & quotqtrot fcr} C Moldavir,
ips6quc Arrnenia ctirmnum adveniunt, ve.
tcri abdicato errore fidem Orthodoxam ample&untur : ut proinde jurc hodic dcvotioribur Daei* lopuiis Armeni accenfcantur.

S.

xll.

)rigo Ealgdrorum in Dacia, & fata

pcr cgt Rcligioni Catholicn tcecJfio.

inter nrtisnet , quas TranfylvrT/arias
v nia finu excepit ftro
o firmam quooue Bulgarorum eens oblinet ftationem. dc
qua pau"cis ad inftituturn pertinet meminiffe. Rcgioncm in Bnlgarir turcic6 qo"l;_.
irt

{,

\"'

iiL.'

,,

trrI
i
I

a----

* ( 6' ) **

opprcf6m iug6. Chriftianis tamen addidtara

frtd"t"totom Ducem Emcricum Tbltbltum
facris ille folus ivcrit inficias, qui rerum tam f
fcfe coniunxerunt' At continuo
"oot.ffuto
ignarus eft pcrcgrinarum, quim gnarus fua. i i?'i;;i;
proditi, & Pozaroviczii intercepri in
rum. Qgatuor ca comple&ebatur urbes, fin. t ior.nti.rn lmperatoris Turcarum dcvenegulas Monafterio Ordinis Seraphici infigncs.
pr*videntes depopuhtion6
i runt. Suam cetetl
Caiprspot, eerum prima nuncupabatur ,' aueum uxotibur & liberil, cun&6que tc--vGntr'
go{!6 Virginis in Cclos afur,rpra tcmplO.
li. rcli&a veteri {tatione, in Valechiam Tranrteligioforirm D. Francitci cenibio, erchi"
eioinem. per occultas palantium Tlrtarorum
Epifcopi denique Sardicnfis fedenobilis, cu.
i,"t,it fuorum amiflis, .funt- dilr'
i;ffi;;:'
Rcligioforum
ius Diccefis uni Romano Pontifici fubiicie"
;fi. Profuqum grcgem facra-fecutui
paftor
batur. Thaumaturga eO loc6 Virginis DEi6:-Ft;;;i[l cor5ha"ftipatus
'
incidit
para icon , facro przdives apparaiu, fidelihoftium
Itchi-EpifcopusSardice'n{is,in
unr patebat venerationi, cuius ad fpe&acu.
quiuut malc verbir, & verberi'
;il;'i
-but
'lum ipfi adcd naturd & moribus barbari fre'
t.itptus , Jaccrdotalibu.r. infupct , cxll'
lAccr'
quentes accedebant. Cryi looa6,slalteri nomen,
tut ornlmentir , trG vili- tc&ur
Cafareum
*de & ipfa Principi Apo{tolorum facra conpervenit
exercitum
ad
nuli
'
fpicua, hoc ccterir fclicior , qudd incolag
cui opportune fub initium Anni r79o' CVahaberet Arnautol nulli unquarir herefr obi".rrii isredicnti cum fuis comcl [a&us' Du-'
Heirler eb
noxios. Zclql'ena tcrtia, aliis Ferr:rra: qua!.
;il; #;;t" ;. Pace, & Donrtoindu&ur
cft'
ta demum KtiJbura hec Angelorum intcieiderstrein in Trrniylveniam
ex
cum
ligneno Michae li, illr Divo Alcrandrinorum
Cibinii
pof,ce
Alcbatur ir
.alrquot
viris^impentir
Antilliti Marco facrr.
ii;,li;t i.;;pfiico Dco dicatis Tranfylvaniam
Opulcnti hrs urbet arl annunc ufquc r 63l"
fupremi pcr
.u"in..itii
".
Dulgari , & Arnruti ncgotiatorcs iicolcbant,
rci bellicr Prrfc&i donec vitem htnc morguO aloriofit LBopoLDr I. Romrnom.rrt fflt,
commutilfot' Cglqus Albam'
i;i;;;;t"i
j;il;
armis,
crcptO
Turcil
Belgrrd6 ,
d"latum honorifico ibiilcm funere
?eratoris
guatuor Arntutorum Centuriones Copilqvaiumulrtum
--fut;;;"meft. verb colonir villat rc
czio cgrefli , Friderico Vererani arnorunt
Per
'
Gafarcorum Pr*fcdto Ungarorurn Turcis fce.
prtos'quot-drm difl ribute dcgebant in Trandciif"*ii ld tn. ufque rToo'-diplortl dcin'

dc

g(r+)#
de impetrirunt, guO Vinczii defolati propo
Albam-Juliam oppidi , in emporium eri.
gendi fcdisque perpetuc ibi collocanda Lno.
tolDur Imperator potcftatern fecit. Miflus
etiam I frcra Congregatione dc fide propa.
grnda Bulgarus Sacerdos Chri{tophorut Peichich hodie faci Cfanadienfium Canonico.
rum Senatus columcn , qui dilperfos multo
labore populares collcgit, rc Vinczium dcduxit.
Refpirarc hic paululum I metu. brevi cti.
am duorum C Bulgara ?cnte Pauli Katale.
aichii, & Marci Puenichii auxiliO rnimunr
sceperunt erigere ; qui fcrvatas I barbarorum direptione fortunrs in popularel.fuot
relum omnium inopii preffos largitliml'
erogabant, & qut poterant ratione, hbo.
rantibus amicis opitulebantur. Ita in fuorum.
providl corfi oda, faluti quoq; confultri ibantn
viris Rcligiolis avita facre procurantibus.
Er jam rebus Bulgaricis afpinre fortuna cceperar, cim mutati arnici Rcip. tempeftateu
iramani velut turbine cverfr iterum funt
omnia atque dilfinata. Ercitatd quippe in
Qngaria fcditionc Tranfylvaniam quoque dc.
populantc pars in Valachiam Tranralpinam
abire, pars in munitiora loca, vitam ae fortunas fervaturi, recipcre I'efe funt eoa&i.
ll6c, crcdidcrim, tcmpoftate Alba guoq;

Ju'

#(sr)#

Bulsaroruin ngnnuilos fcdem fixiflc:

coi.,s t.i"incuientum' e{t tcftimonium ledi'
cuis etiarnnum cxtens cum annexo Religio'
forum Br,lgat'orurn D. Francifci Seraphici.do'
rnicilio, ubi 'Ihaumaturga Virgirris DEiparae icon, quem Cziprovaczio. profugi.abftu'
lerrnt, auieo, arge ntc6que dives anathcma'
te aflcrvatur, ec fumrna popult colltur vc'
oeratione.
Seclitione compofita An. rTrt' in ftatio-

iilie

nem nonnulli rirnigrtrunt fuem : - cctcri

Vincziurn temporis , hoftirimque in;urtts
expofitum caufiti . Cibinium , tc Devam
fefc contulerunt' Degunt in his ctiamnurn
losis nurnero{i ', eminct vcrd inter eos hodie Bibiciiorum nomen, ut nobilitatis pr'
rogltive , & opibus : ita virtute ' -ac Pl?'
tusa curnPrrmrs ln
in eecnoilibcralitrte inclytum' Qibus' utoor"'Vit"tum Rcligioforum fautoribus Bul'
;;;i R;iiil;], i"tle'it.t.nt, Divorutn de'tc
iubre fpGndorcm ,'crlrmitoft vitam ,
lor-i*.i, rcfelre dcbent in acceptis" sed ne
gentis totius laudes oro{apia uuius.circ.um'
Icribfm comrnendatione : communls Gaque
rnrrima c-tcrorum cum Bibicsiir Bulgrro'
gloria tot intcr xdverfas'vic-es avit"nec
"n
i s obfc rvanti tfi m or ex ti tiffc-,'.
giSn
i
I
t.
ilfrlfarum
oliii ihp.titor crhrnitltibur ed
oPi'

#( g)=8.-,,, .[
o;,inionum commenra defsciffe. Illud etirm I fiffi-.E*
non mediocrcm eorum commcndationi fi.

[
1it,accetfigngm, quqi forrunas fcu ri frequen. [
tr depopulatrone religr:lt,
-fen ncvo -fuilo. |
re.conquilitrs erigendir Divorum
edibur , [
coemendoapparatui facro, fublevande egen.
tlrlm lnoPie proximorum emolumcnto im. |
pendant : quod ut arl offciirm Chrifto au. II
thoratorum maximc pertincre vidctur : ln I
m:ximam.quogue Bulgarorum nomini .oo.
|
crllEt exrttltnluonem.
I

6. XIil.
Ii
A ^ rt'
Ingretfut Societath l&Sllinr'rarfil.
vtnian, 6 anrie ejrdcu lortnii II
Pauli IIt. oraculd
I
r rontifici0
"onfir-.tnr
JFsLlsocientem^ctm res abea
geftado.
_

**i, fop.iruar ; infonante

.oniu$um prrefte_
".r.niir"""ur"naii,
;;;fi;;'J,'"iil]r[ai, ''"if.?irgirier fufMagiftratu. Hrc
ficicbantur
, ita volente
'i"rir_"-iiti
per

."rrn

---#J-iDF----l

propior
fomnium homifn.ni.rn ^. q.rialcs iunt Clerici Societr.
"o'*
tis JESfu {ibi vifam efle retulii, qui adfutuii.-ua."riioue non exisuo rei'Catholicr
i;i;&" ir;i;iurl nit.*ndtio*. paucr abie;.;;;;&;l.t* edcrent pp. socictatir JEfo , rt voluntrte Principir , ec Pontificis in
jllud cenobium , & rdje&urn
1"t,i:1,ftempfii. in platee qui Luporatn yocant iadUr'urn pliudere'mutier *. Djo
Ai
trles viros pucllir Dro
qf,:: {i.:r" ,

rini
,
lo,}d
*1:H::il'illi;"r",
Koros-Monoftorinum
f.-iii; b-. s.i.Ji6ti i1m iabett* ReginI
:ifi:'"':ji:::-*-:,T*",1';T?1':'
:: p:' i T{;l; ;:+i"T i* i"..f*v".'.d,cto-"pii
clefiag
nefarium bellum inferebrnt,'slcpir.

i ;t;-ii,iiiil,ir familir Bathoree boniiin

nus Batborius invitavit in Tnnfylvanirm
& nova hofpiti attrbuir,
Allo rs7e,. cui f.optjTt cum poteltatc pn. iI urg*ir-r.rit,
calininilor,ii ircpn"ni fraier,'& crerto po.
cratr ut Lutheranis. Calvinianis, Unitariiiquc
i lonir dege Stcphino Tranfylvanie:nrinceli
f,rcra & prolana mifcentibus obfifterct. i".
;F;-;l;o-, i1.,, Jcgenyc , xaj{nt6 , Tipro- II purcz, DqqarEglKe, non
-:- ;-;. ;----.;--r----:-- per.potoniara
Sqcmptol uul
pe,
r!..^v^vur.r...reuui per
:i:...T-,i,.1"1'!,f'"rgn3us
datis decem. fod
firc'o-nrincipu'rn,
iniuriim,-r,ec
dccirptor
:J,:.'tlt:tl?::Ii:_s^,:l)'erus
scraphica quondam
:'j:,,T:rr^gaudiopoli
lamlltt s@nobtum gt'.od.poftmodnm i di- | per fum'mrm iniuftitiam i Socictrrc' iepcri
crtis DEo Virginibus' f,abiribatur. unica ix
| ;;fi#'---

ii [il;;;6feii.lr..,';.i-;e;i,.ir

iJir;,;;;;;;

i i;;;l;;il;d;p,"i

iisl-

Frri

sF(58)#
Pari liberalitatc Albe-Julia , quam hodic
Carcli,nam vocint , Collegium iidcm Ste.
phanus , & Chriftophorus Sociereti funda.
verunc. Probavit hanc Principum munifi.

centiam rgnum , ctm Tordc rfgg: &

Claudiopoli rgS r. obirentur Comitia , &
Societatem JESII legitimum Dacic mcmbruru elG voluit. tn ftabiliram fuprerna vo.
luntate Rex Stephanus tocidcm , -quot fub.
jungo,vcrbis Sigiim undo nepoti corfi'endavi t :
., Ad te redco charilfime nepos Princeps
,, Tranfylvania Sigismunde Bethori. Tibi inrr primis Collegiunr Claudiopolitrnum , &
,, Albenfe lego. & cpmrnitto : quc Collc.
,, gia Pater tuus , & ege fundavinrur proex facuitatibus noftris , {ine cujus.
'rr priis
i[udrn iniuria. Qge ite tuearis , ac defcn,rd'as, quarenus auime tue , Patrieclue , cni
, falus tibi cara eft. Non dcarunt
'pr;Ecs
porro
;lrriani
1r
t atqrre inprimis Kolosva,rrienfes r qui gs everfa velint. Favcbunt iis
,rsenrtores tui omnes , aut Calviniftr , aut
,rLutherani . nec deert:nt opportunitati iu.
,,venes , aut Ar.rlici pariter hrrecici , qui

, procaciter in eos invehenanimtimque

11 tur ;
-fcd tuum in transverfi vir cs, facilifimul
rapient'
:
,,i'um
conftrntii ,' zel6que
omnibus
foli
reliftcs
,,
.
piir hominibr:c
magisquc
mrgir
pictrtis
,r
,,

tii;i

adulrntcs

COrl-

,, conteftate.

sQgi(.ttl&-rlegic intelligat , & Va-

tem coronatum veneretur , unaque conrrcirt putidi mentitum fui{lc haud itr pridcm . qui in hiftoria, quanl Diplomaticrm
appellai, Stephano Brthorio tribuit epiftolii; ad PP. d; Societate JESU in Tranfllva.
nir, guibus monet , ut ab in'ignioribus ,
quorum rei fint., criminibus abftincant. Si
enim reos criminum credidi{Gt , ob qua
;ura fontes furce addicunt , qualir brllur
illc hiftoriographus Stephano de Societate
innotuitle rcferi , n6nne omnium mortr.
lium facinorofillimus fuiflet Stephrnur, trm
ncfarios homines ita foveri , defendiquc rb
innoccnte Ncpote volens , quemadmodun
Petrirm, & fuam animam Princeps eurare
dcbet t cur locus, ex guo prima earum epiftolarf e:empla funt fumpta.non nominrtur I
cdr, ubi legi gueent , ne ullum tit dubium,
non infinuetur I Nimirum dc generc illorum
fcriptor ir eft , qui legibus hominem obfe.
qui-non poft, & ftvc _obfcquatur , livc
sontrafacirt , perinde elG : Nihil acl eninrorurn felicititcm preclard gefta proficere,
nihil officere {upcun{; fegitia. imd quidquid agrmus , pecclre nos credunt. Undc
aec mendacium erubefcunt , nec fincerrti
ullus apud eot honor. Comminifcuntur ad

lti

hgitar irTcjarnento Stepbnni"

iufr-

,il

#(zr)#

#(ro)#

E-

-
infamiem proborum crirn.ina ,'que
li .per.
f,vi deri pofle defperenc , cum Machiavilto
ecquiefcunt providcnres , futuros qui dubi.
tent de innocenria i.llorum , quibos rot fl.
girir trihuuntur.
E vivie fuhhtd Scephrn6 , & Chriftopho.
'16. slgismundi imbecillis retas fpem, & ion.
{ilia Unirariorum erexit ed
ad expel,le
expel,lendam Soc_ietatem., Cui idcirco Medgye[inr
nr An. rt88r
rl'enuncilru1. eut Societatern , eut Principie
folium dimitrendum elfc. Fra&us his minir
edolrfcentulus arlcnfrr , ut Societas JESO
t Ii'_ ft
:'^1:1*:
F i'l_" I
":':"'l : ^.q:

::*:.

pnftetur , equi rcrurn arbitri cred'ent r gul

Socic tz

cui(Gnt

ebf, t

ur,

rn ali ti orC con fi 6te

JG.

dum Pofonii centenig plurcs circa

Annum t6Z+. Acatholicorum Predicanter

in Lroror.our Ungarir Kcgern perducllionir

'

convi&i ad transtra dannnati , crimina cum

& tcftibus typis vulgata funt 1 con..
vi&os criminum in Tranfylvauia JEfuitar.
non tatuilfent. Non tacui'lltt D.iplomatica
haud ita pridcm author hiltorie , qui plurimis con,trr. Societatem ccnfiCtis. dum rbul.

i'ndiciis

eri eqre gid, n on potuit infi ciari, fpe

ftudid captande gloriafieri fcripfit.
Sed quid ego hrc perfequor I quandoso..
cietatis innocentirm Tranfylvanic Principum , aliorfmque virorurn' il.lrrltri,um, ic
quorum oculis vixit, probant teftimonia"
Sigismunclur Bithorius, gui metu amittcndi.
rrgni, reclamantc confcientie in eius exilir
um confenferet, literis Alba-Julia datic 3.
te{tatut Jesuitas ,, quamdiu in
l
' Junii f lg.
,, Tranfylvania. vixerunt , probd ac diligcntcr,
,, ficut vite, -ftudior.um,. religionis, pictatisq;:
,, orum ratio poftulat, munere voiati6n6{:
,, fua fun&os effe, n9c aliam ob caufam, quirir
, gudd regnii ltrtur & orr{ines fcrrc cos nilue.
D3
llUAfa-

ta ab

earl 6 fi

lucri ,

erm probrvit, furnentaretur, + Claudioiioli

Anno t6o7, , Eiftricii t6ro. , Albe.Julir
t6ft" Acatbolici audecii & numerC veli.
diores corifirmirunt, adje&i enorrniusr ciminum infamiA ; fcd qua nulli de Societetc c,?ram Judice obfc&r ,, nunquem juris i,
I
ordine crrmprobata funr. Edicaiur enim , I
qui accufatos audivit , dcfignelrtur ncmina, {
exprirnatur locuq , in quo convi&i , teftes, ji
inciicie, raliones recirenrur, quibur patrata fcclera in lnccnn produ&r funt. N.i hoc
I

Plt"
# rti
rycrti articuhi Comitioram,

ti im pon

Et verd quir crcdat hrc fcivi{|e,, rticuif.

tb tamen eos, qui tot infamibus ljbellis So.
cietatem appet.iverunt t ProfeCtd fi aliis tr"

E
{
I
:'}
i
.l
I

&

#(7,)#

#(zr)#

rogabrnt, ne viris bonir tam iniguor fttot

fubdiros effe patercntur. Altcr0 i r9ss. quo
orofcriota cft ann6 eam arcellivit Claudio-

q runt , difcctli(lc. Alter Sigismundur & Tran-

, qui
Acatholicis teftis fufpeCtnr efl'e nequagu:m
npoteft , ,, Prtres Societat. JESu ut bonor &
,, mcrum integritate qtaves yiros non ob ul,,lum deli&uni , aut"Rotr alicujus virium ,
, vertm ad inftantiam Rornanee & Catholicr
,, fidei contrariam opinioncm fcquentif efle
,, in alie loce demigrire coa&ol , ait literis in
te{timonium innocentia abeuntibus datis. Sigismundus & Balthaf:r Kornifii, Pctrus Binlfr
dcLofoncz, Joanncs Kalncki Clcinens Bclli aliique Procrres Catbolici iniguiffim6
Anni r 6o7. dccretO, quantum licuit obnunciantes. lcgitirni contellati funt, ne levilfimi rriminis. cur i piis legitimisgue regni
Principibus fundationcs , privilegir, & confrmationes obtentas de iure amittcre potuiC
fnt, unqud convi&cs fuiflc. *
Toi clarilfimorum Virorum encomiis potitr , quim teltimoniis , ac innocentil fufl
confolabatur fe fe aifli&a JESO Societas , nec
Eoquam Tranfylvaniam plcnd deferuit. Lerabant dolorem Rudolphul , Mrthias , &
Fcrdinendus IlI. Ccfrres , nec non JcanneE
Cafimirus Poloniarum Rex , qui Sigismundum, & Georgium Rak6czios pei fubmitlas litcrer laudum Societatis plenas , ac Lcgatos
rogarfutant bt
3.litert inkieit, D6.ProfS,J.ThbaL
fylvanie Princcps generi Rakocziur

|olim tigismuodus , tertiO ercptum Albc

Collegium P. Carillio cum gcminic Sociis
reddidit g: placuit nihilominur , abftinere
tentifper vefte Societatis , & eam inducre,
qui vuled Canonici utcbantur. Ann0 dcni{ur ,g9i. fumptd priii dc Proccribus ob

->

I
'

lt
4

injtum contra 'furcae fcedus cum Rudolpho

Crfare in Principcm coniurantibus fuppli.
ci6, Mcdgyefienfium Comitiorum dccretis
poftliminio juribus, pofL'flionib0sque rcltiiuit, qurc aovis illico cx Ungaria , & Polonia au&a eft fupplernentis.
AnnO rurfum t599. inchoatis ab Andrca
Bathorio Cardinale Comitiis, in quem Sigifmundus Principatum transtulerat, vi&or in
can:pis CibinicnGbus Michadlis Valachia
Vayvode exercitus triumpbentis in morern
Albam ingrcffur Collegiunr diripuit ; at rnulta ltatim Societatis laude pri{tinum in ftrturn repofitum eft, non diu tamen Patribur
quictis effe licuit; Darl comif{i quinto ab
Alba lapidc_ pugn5, & vi&6 Sigismund6 pet
Baftam, ac Michailem, fcx i Michaelir militibur in cuftodiam pertradti rogos, & nccem erpedtabant, doncc catholice Belgarurn
cobon monitO Broperi 8a{li cdu{tot carcere

D4

DCIIo

#(zrt#
ffiffiffic;,"-TG;
Bethorii, &
r6r4.
Catliolicir

#(z+)#
pericuJo fubdu:.it. Cades

& rrpinas, eliirq;

injuriar admi.fis Claudiopolim Anno r6oi,

Michaelir Szkely copiis., toleratae qua rationr Societatis Patres ulti' fint t in' hiltoria
i I lud: peculiar, qudcl
Collcgio, lup aiffatit,
Sacramcnta,.aliiquc foluia miniftrentes 6nt
crtin&i.
Anno r 6o5. Stephanus Botrkaius cr\rn authoritate comitiorirm Societaterh regnd exturbare non. po{fet, pcr (efe id perfecrt. Ve.
ri:m fenfit altero poft mcnfe vindicem DEI.
nilenum, & inftantc morte merird fe ple&i'
exelemavit, qudd Societgtem Tran(vlvanii
exrurbdffct. Obtincnte Prineipatunl, Gabriele Bathorio Collrqium Societstis JFfu Calviniani occupirunt. Hos illis auimos Batb-orius facie brt , qtri cr[is fugatisque PrimoribusCatholicis infc&urn eotum cruore gla.diurn ad Calvinianum Antifiitrm mific, adtnonens, ut hoc crcmplo in Catholicos fcvirct". Nequc tamcn, quod ma;ime molicbatur, p.ifi.er va!uit-, non pauci quippe
latcbril tc&i'manlEre, imd unus in omnium
oculis, cui uf I rlonnitiis profcripto amplam
remancndi facultatem concedcrct , Paulus
Vcfe lnius Catholictrs, Principi in paucis fidus, ac rrarii Prefs&ur impctravit.
Oum principio Bcthlcniani rcgrii rcfpirerc

fl ni tCri orum,

re t

gc{la

Ii mur ;

viccni id temporis

vifr

.{

I
I

i
1

edverfas

Socictatique leges rcfciderunt. Bethlerriur

Monoftorienfem facram adem, & Societatem Catholicis Anno r 5 r g. folemni decreto
rcddidit, advocatis in Monoftor, Albam, &
Xfirinfebes compluribus i Societete , quos
fuis impenfis non paucor annos eluit. Eiur
humanitatern irnitatus eft Frater S.tephanus,
& ut. omnes imirarentur Principec,'fanxit.:
qudd libertas Socictatis JEfu in Tranfylvenia
ed unionem fit necelTaria. Sic tut favore
quoque Catharine vidur Eethleniane & feniorh Gcorgii Rakoczii ad an. ufque r693"
licuit ellc Societati. Tum qurrrd-Gntentil,
Cornitiorum prof$ipta. mutat0 folitarum
vellium cultu in familiarem Curionibus, varia egit ac paffr eft, ufque ad Afiurn r7oc.
P, tamen Stelhanus Xornis, hodiernir Exgellentilfimo ac Illufiriliirno Sigifmundo, &
Stcpbano Kornisiis Sanguine jun&us , doncc
vixit n :i profcriptionc ncc cultum veftium ,
nec folum patrium adverfus Principir , &
ecathclicorum minas murare unquarn voluit, qudd gcnete privilegiisque- nobililfirais Tranfylvanorum par nonnifi accufatul
ac convi&ur cx.ilio rnrel&ari gucet. fu verd
nunqusm accufetus aut convidtus fuit, nec
convinei firir cum fociis unquann potuit.

D9

la gentilitio

#_(zc)# __,

improbos, fi qui futur

,
tatts poeniteat , imd ipfis etiarn irnprobir
plglt Ea rcgni i'llius iausri pr*n"Uii,' ,.
qutDus voluptaterD, emolumeita,
fplendo.
rem capere Respublica & unusquisque
,
fa.
.caiholicis
rutem_:lternam confcgui polfit.
verd fue fi1ne, a. lui;s i,i"AAU,.r-,
ir"._nrDus merltrs ex mirrillerjis Societatis
per
-p";r:';rj,

cem {truftis undique ab acatholicis infidiis

non pollet , totd leti vicinii Catholjcis Sa.

cremsnta miniftrabat.
Flrmari cept6 in Tranfylvania circa finem
prioris faculi Imperi6 Augullilfima Domiis
Aultriace, Religio & Socictas JEfu in fpem
fccnndiorum renrm ere&a elt. Gubernatore
comite Georqio Binlfi univefa fcre Tranfylvrnia fummis prccibus apud Lnoror.puu Ma.
glurn in{titit, ut viros de Societate in Tranfylvaniam mitterer. Magnus ipfc Luororo[s
'Anno
r699. inter caterl imperavit aboleri
omnia, quae repugnarent aaqua,libertati Rcligionis Cathoticc cum cricris : qua cLrm liber.tate puqnere ltatuta de Epifcopo Catholico , de Patribus Societatis , * iliis OnO
dicetis viris in 'Iranfyivaniam non admittendis declaravit Anno r7oz.
Denique nuperis hu,iur Aii Comitiir fummo in i<l conatu incubure Procereg CathoIici , ut afr'nfu omnium quidquid eeflum,
fincitdmquc eft unquarn :idverfirs Socieratcm, refcindatur. His l"t'rd. liberalircr tamsn
toluniatem fuam Acatholici adjunxcrunt,
& ut rquo cum crieris jure Sorietas in
Tranfylvania vivat, alGn[i funt, Dabitopenm Societal o ut ncrninern unguam .oifi

lm.

#(77)Wl

ca{tro S.Eenedi&i plrnus merirorri obiit,unde prr noCtis tenebras, cilm per Iu-

inclytum Tranfvlvrni*

ll,..T
GebJt.

,rs,iu;
,n rranfflvani" s*i;;; 5"e;r;'ri_,

-i;.
.i Dej?8a
.

$. xlv.

trietfiarum, 6

Inrtfife_

rCflti&m.
plcti{tas quidem uon aufim
Dacia ci- vitate donatos alGrcre : atiinIndiffrrenuum, ur vocant, fcdtam ( i quibus pacificln.
nragis
atque ovum
ovo aifrft .n?n
-,.
runt
"U in eam ex
) paucis abhinc
annis--i.rri
cJiim
Impcri6 ir-reSfrffe, qu,im
,'irrn a.lere non furficio. C'rim eninr io'.orp.r,o
fi_t_,:rutlam prrdiftarum AA;;
".rif" i.
,leu receptarum , feu toleratarum
::iliYrcrtgtonum r
luir quefo inficias ierit, fe&r.
e;u-r patriis procul finibus arccndos
::r:r,
zc
ad extrcrnam ufque- Thulcn ,elrgaodoi ,
ubi pro voro fuo , ^vetut i" rril'r?1i;gn."

cnt[u-

*(zr)#

r.ili.* Afi;rp.l.il
ffiittr,
vanisque Morphei illufionibus d

;ttf-t-. -n iclent Hierarchiam

.95tcni-{1
sacrificiurn Mifla, quod
ffi:-sa;;tdotium

pro-prio

cerebio enatis pafci , oblc&arigue polfint.

Et tamen, proh dolor ! utinam non fint ,
qui omnem moveant lrpidcm , ut operi
f-ui confeftum efG, guod o?tant , gloriari
ooflint ! tam latC nimirum lndi{brentium
fuos exte-ndiffe , u-t guod
ic&am palmites
-Arii tcmporibus
didturn , id ipfum'
olirn de
:. Daciem antc fe
ftt
nobis ingemifcendum
mirari
Indiffercntem
, i[uim talcrn cffc Ib
fentiat.
---Cui
*ato ut eb iis, guolum intereft , tcmpeftiyd obviam eatur, creteri verd etiarn {iLi o.mnss ab eo , vetut peftifcra luc cavgre
polfint , ope: plani pretium cenfuimus,
irivis corum fedtam coloribus depingere"
Quia verd Indifcrentibus , & Pacificantibuc
in-nonnullis cum Novatori,bus , cgros Fictiftas vocant , convenit , & vel in eo maximc, qudd ut hi , ita illi iu Ronranain Sedem,-& Ecclefiarn probris, ac conviciis pro
Iibidine gralGntur, in altis verd quibusdam,
difconvcnit , placuit & de ilietiftii paucuia
nrrmittere.
*
Pieriltp proin explodunt quidcm fidem
mortuem , id eft fidem fine operibus, dLuthero adftrudtam , fed cum ca omnia Grnul
Sacrarnente, iBrumque ctiann fu6 rnedd BaBtir,

#(zp)#

4-

,1
It
t

i
I

f''

ti

"

compendium idololatri?c' & abominationem

vo.tht. Vilip:ndunt Religiond, feu culturn
DEl externurn , nec opus habent verb6 Drr
fcrintO : etm quilibct eorfi e'xiftimct ipfum
ioit'itum fanftim fapientie firntem omnil
fibi foge.r.tt. Expl'odunt inanem Lutheri
f duciam, ncc fecus iu{titi:rm imput-rtivam :
fed lonei acerbiis , crudclifcqu-e dilaniant
Catholiiorum fpem ' quam in Sacramcntir
rcoonunt. Opus opcraium , abominandurn
iiitilts nornin, [ine cachifiis, ac fibilis vir
unoo*- profcrri patiuntur I Ip{i ffduciam
o*it.* in intima cum DEO, & Chrifto coniundtione, ipfos, tird guidcnr iudiciO, vivih."nt., & itrimante ' ncc non Spiritu frn&o ipficrum corda , animlsgue inhabitrnte

ff: i:;
?*I;ii #i ;3t1' l"o'.
*'
Cce'
inflar
ferd
De6que
aclu,
bearos

'u'.'# 1:'
etiant

Opera bona.guod attinet' urpent quidcm eorum excrcitationcm; nefl1nt

i"..ti ca vel efG meritoria ' vcl crcdentibus frlutaria. Liberum arbitrium variis er'
roribus cxplicant, gratirm r gtrarD vocmut
a{lualem omncm imp.iis neglnt hrbilat'
Iem vctd fape cum lumrne glorre
' conlun-

litum pcrfrui.

.6d

.tL
**(so1 ?*r
aa t''.!"0 *i-BEffiT.?l;ffi

cam Ecclefiiam teftatumabundifaciunt, cfim

quidquid in buccam .venir, o*ot" i.*r. io
fummum Ecclelie pa{torem cflutiunt. egcrn
iam Anti-Chriftum, jam homiri- p.idC,
ia_m filium perditionis, perditum oi""ino
i
oc omnra p-erclcntem appeilant, qui adyertetur omnibus, extollitque fe fuier omne
r{,_qu-o0 dicirur DEus. I,apal ccrtg pictiliis
cft 8eftia Apocal;,pticr, q,,*' i",lu*ir-o_n.,
populos, qur )uj dicit, impgritque Regibus
terrp, que perfequitur fandtos ; & niirt;r_
rcm arniCtrm fcle. Ecclcfiam Romanam cen-

fcnt e{fc mercrricem illam ,Babyioni."-,

Matrcm abominatiorlum, & fnrni.*tionum.
ilillionarii ab iie habcn,r, pro-fpiriti[uo iflis imrnundis ranarum inftai in q';;;;;

bis parres cmilfis , ur congregeni Regcs "r.

acl
pr:rrum Umnipotentis DEI. Conciliuri Triapucl eos non alirer audit, atque
!g1iou*
oqc1n-a errornm, ac abom_inarionum.

Aid-

Jl.tTt A pocalypticot , quidoia

l*l1d,dt:iqr^
tltj tl Ep.iftolis Faulus dc Anti_Chritto
va_
trcrnati, id ornne in unurn vclut fafcenr col_
lcdtum in Cathedrarn, & f..tinam-noma_
arm conjiciunt.
porrd.reperti, quor ab Ortho, Novilfimi
oora
fide thenos cim pudcar feu Luthcri,
&u Crlyinil, fcu dcnigui arii doftrin"hu[cri'

#(sr)#

fcribere, novem fidei incunt rationem ' totique in eo de{udant, ut rcligiones omncs
I
inrcr fc concilient, fi unam Romano-Ca'
tholicam excipias, cum qua cateras concii
.i
liari po{fc, vil ip[ inficiari debcnr; cim
nullalucem inter & tenebrrs intercedatneif,, ceflitudo. Hi ergo te&i quadam pietatis
fpecie miram fibi authoritatem arrogaltt clorl cindi novatorum recentiorum errorcs, gui
;i,
ncc religioni Orthodoxe , nec ulli feCta ab
,1.
hac alicnr conveniant. Freq':gn5 illis is orc
.i
pacis nomen, paccm inclamant plenisquc
'
buccis crepant, laceram fc inconfutilis vcItimenti Chriiti farturim refarcire ' guern
tanren ipti rniferim fcdrimq'-ie difccrptum
i eunt , d-ilaceratrimquc. Dt fucum quaienr,
qtralem do&rin;c f,re illinant, in id unurn
vires ncrv6sque nccquidquam- inic-ndunt,
ut Fidei Chriftianp articulos cf{Entiales ( it
, loqr-runtur ) fubftantiales, ftndsmentales ,
neicffarios ab accidcntalibus , accclfbriis ,
, inccrtis diiternant. Primos inter ftatuunt Firl dem in DEum unum & trinum, itr Chrii ltutn pro falutc humani generir palfum ,
I malturimque, gui etiam t mortuis rcfurrei xit, bonorum ritributor , vindtxque malo'
i ru- futurur. Fidem corum. qu* in Syrni bolo Apoftolorum contiuentur, eorum dei:.
fuur cuiquc Spiritus
nique onrnium,
I

'u"

irc

E-

#(sl)s--

#(lo1g

S;"fpirr*ri,. t{*. f"-;;;ffi"Effi

differcntium , r.:'igue accidenralir cii.cunt ,

que- credere vel non credere perlim aut

ad falutem conferac. eafi iert) m.rjor
DEO fides habenda foret Chriflum paflirnr
aut mortuum revelanti, quim Cena'm Oo_
r-n!!i, aut alios artieulor,'
,ll...rnrli,
bclli hi Thcologi difcernuniHujus furfuris libclli C coml>luribus no_
vatoribus editi funt : ur I Sarnuele de pu{eor-lo1ff Jus Feciale Divinum de confcn.fu
& difltnfu editum Lubeca r6qc. Theolo.
gia comparativa, edita prits djacobo Garclen, tum ab Anony,mo Cjbinii r,Zo9. recufa; gui tarnen omnes in pace cliur.iaium.rIigionnm..concitianda nihil .aqunt , quod
non ab aliis_ jam dudum necquicqna,", uduno
fit. tlt aded novi duntaxat -comit.s iis lacceiliilc vidcri potlint ad jdem Sifiphifaxunc
volvcndurn.
Faccm certA pacificantibus pratuli(G Zc_
nonem lmpcratorern mentorat Evagrius L.3c. r4. & 3o. Eandem cr.amben coxii apcllis
JVlarcionilla_.1ptrd Eufebium L. y. Hi/t.i. r3.
Eadd obgafiirc Jo. Crociur in vindiciis Antilecani, ubiacerrimC contddit I"urhci inter &
Grlvini feCtatorcs nihil omnino cllc ftcdr_
nenclum, inrernofccndrimque, fcd ecuC hos
rc iUot in fua.fidc frlutcm atcrgam'confc-

L' de Fidc rtho'

6--t. J*.t.serranus
ftnfum abrepti :
cundern
in
alii
ii..,t
-otti
ja.a
Indiffcrentes, feu Pacificrntcs hoti
hos
;i;"t nihil 6bi de Enthufrafmo eciam pof-

-.

nihil

i.naqu. Morfhei illuliqne vendlcare iltos

fateri cogantur eattdcm ente
priores novetores ceciniflc'
oden
- Noitiameftiro,pofiti
mei genrinr.huiu.s.fc&e

A"i,ha

;;;,

Ctl-

orertitfimoi eitot.s argumentis rct'ellere ,

iec voluntate in id inclinor ; crim perfuafurn
lr"L.t. Indittbrentibus , ac Pacificentibus
ilfis proUe perfpc&os efll . nec alia dc cau'
d-iis"dtt*rite i'quirn ut collyriOaibi ali:'
qoO-orulot inungint : & quir i Catholic.a
alieni, fundamentis carent ; !ttt;
Religione
^tut.l
innitantur , h6c qua[i foporiferd
bus

'

rn

t,l

ntdcon

fci e n t i

tv

er

rn d fo pi u n

t' h {c e fcl'

venenatt obiedti-q,uietem iili''

{ibicuctconcilianf. Erit , cirh aliur id ner'
vlirtn"ii pr:"n"bir, qood cg.o 1b inftitu'tr
narrationc
ac
reiigionurn
ium Lentiurn '
rlienrim c{fc duxi.
rtbfol'virnus variarum in Dacia gentiuml
lc reliqionurn originem, feliiem prtitcr et'
qur inilti."m 6artim progre{fum nerra.ti6ne
&-ttt incornpta ' finccri tlmen e:egimut'
"
o.uantumvis

g* oo.a.-'om iltod cdnfici'as : fccunda'iam

D.Itcgis SteBhrni temporibus Dacic

fluxi(fc ficula, acc trtn cxtcrarurn gtlj;:[

i"dJt

tr
!

#(t,r)F __.__
rdventu r c[urim peregrinis & ab Ortho-

#(tr)#

do.ra Religione alienis' dogmatibus admillis

fui{lt turliita. Felix quipfe aurca pace, ple-._

ne poputo , fcecuuda- frugibus, Tranfylva-

aie_confpiciebatur, quamdiu Catholica prof,tebatur Myftcria: horum verd fublat0-revcrcntii omnis in unam figna fu{tulir calanitas Tranfylvaniam. Nec anrd medelam
a((eptis-vulnerilrus fpcrare licer, qudm lcgi
fsb i'erdinando Rege fandtifll in p6fonienfibtu UngarorriComitiis A. rgjo. latc fubfcri.
,, bemus : ,, San&a & Cetholica fides ac Re,,ligioDEique Opt. ,vtax. cultus iurte vcte,rtem San&orum Patrum do&rinarn longo
.,tempore per univerfum orbem Chriftiar, rum recet)tam arque approbatam ubiquc in
,rrcgno reftituatur : quO demum confegue,,rDur, ut fit yera & folida anirnorum con,, junftio , uni6que in- regno , ac exinde

,,DEI Optimi lvlaximi miiiricordirin.

,, rlies rnagis augcatur.

lRS

P AR S SECUIVD /t"
Prineipes Tranfylvaniae ab An-

no If71.
STEI'TIJ{NI.IS

ATHORI"

A }lplitfimas Geograpbi regiones , guls

nec oculis cmetiri potes, totas anguc;Ltrf
r fta in tabeila fpeCtandas exhibent:
irnd celis irnrninentie rnontiurn iuqa pauin pun&is tam fcitdcornprehendnnt, ut

cis

rlI

in pundtis montes vidurs , & eorum molern

fine mole inteiligas. Et nos fimiliter freere
tnnieri:e, gurm narrandann fufcipimus , dignitas cogii, & ubertas. Principes enim Da-iro reprrefentarnus
i quorum anrplitudine rn
mirrri r:obis conveniat poti&s, qudrn verbis
vellecomplefti. Gcfta guoque (orum attinr
gimus : qur fi accurati hic perfequi velimus , Iliadem in nucrrn denud coqemus.
Unus Stephanus Bathorius nomen ufque ed
fidera notum volumen grrnde expolceret,
nifi iam volumirra , imd orbem prrclarie
fa&is , & immortali nominis fui gloria implevillet. 0t tamen eius vcl paucis li gc'
{torum iplius infinitatcm fpc&cs I mcminc-

#(r2s
_.
:*::,.jio-ffrlcil.ffi

#(ez)#
hrreli

arriana occcecatit Zapolyii fcnrtoribus ; i quibus hoc folo no_mine, qudrl orthocioxe'Rctigi'onis tcnacilfirnus e{Gt , inconftantis , lubricaque fidei in[imulabaturt
& clanculariis 'non -fernel inEdiis petebrtur. Qid temen cffccit livor t excelfam

l,lld:.. Jure, qui.ppe. eius, memori.tr r,iicre

Patria noftra
Per
::,:1-l:_
"gucrn
cua_mnum "olr:
vivjt ', & viqet.
.

H*ros igirur ifte.rcgia r.dirus ftiine

Oporlo.

:H,:i?f J};ff.[il': l;.* l',f *#:'

i;H' ,,ut
rcfgond.rott

llerois virtutem hec lima expolivit

po{lee chriris effulgeret in folis.

ultiml-ori*ir. n*.
libyt
drvrna hulus vetullillime Fan:ilia in
Dlvoso

ladnora, ut fafces, quos libi. iftra

nlverant,, non fonc, fid virtuce ;;,;r"qr"_
tetur. Einrs enim .ad^Fcrdinaqauro i.,'
*
Mexim.ilienum II.. Ccfares pro
.Ioanne iigisrr,ylrlg Zapoly i o lcqa tion e.s' oU uir:]" q Uu.
uti fui cxi{firnationirn auxit, i., -flrrrl*ui p"cem , Sigisrnundo conjugem
;oannaJ-lrn-

peraroris Ferdinandi

filiari .or.itieiiii

;i,"*kif ,'# ; nT'it

iru;: ift li::r

verfus Sa,rt h m arinurn Cafa ria"l, .ri p"ii, p.takinum deditione eoepit , Crv.toirom'folo
*quivit., Bidiam arcem fumma celeritace
-riiiri,
occupavit ,
-ftrenui ubiquc Ducis ,.
pcrfungens. Tcilcbatur
1ul.j.
esra Batborius,ab omnibus; ar nonnii;;r%
"it-rr".'rj

ut

'

&

homines promerir-a
-;;.;;;-h;; non"r"ti,
honorata. poft adotefc"ili;r'nir' dir.u
plinis exadtam,, minoribus i"-f"iiirii,
,a,
nuc^conuttenr.,
edi_
_maxima bello., pac6q:
,iefti_
sr.r

f.

His procedente'i.mpot" , & aliis rebur

domi ,'forisque prcclari geftis , erq; etilm
-regia forme , ac ltaturr dignitatc_r {ui omner Dacir Optimates facilC fuperab$ , mertit , ut fublato i visis Joanne Sigismundo,
& rcie&6 amul6 Bckeflid arritna lue infe&6 , An. falutis r97l. d Prrfc&ura Varrtlicnfi evocaretur , & adnitente fratrc Chriftophoro Brthotio , id ternporis Dacie Gubernetore , confpirantibus o-mnium l'otis in
Vayvorlam Tranfylvanie eligeretur , Principisoue titul6 primus feftivar inter acclamiati6nes infignire tur. Placuit hac ele&io
utriquc Monirchc, Stll'mo nemPe Orientis,
& [,iarimili{no occirJentis , atgue idcirco
utriusque calculd lirmatr s[t' Non item Beketlio , qui ut pritrs Principis dignitatem ^fpe
nbei Principis-imdevcr,rvlrat , ila poftea
perir dctre*abrt. Ac cttius irnperia fcrrc
non yolebat I nec lrma fuftinult. Ea re et
Fogrras ; in qur rr&a obfi.dionc conclufus

crltt

#Css)#

srat, clapfuE acl lvlaximilianum Imperrto-

rem'fe contulic , falutcrn apud ipfum , & fi

Supcrie placerec ambiiam, ac prenfatarn di.
sitatem quaeliturus.
Obtento fic Principatu nihil Chriltirno
Heroi magis cordi fuic-, quim brcchanti hareft ogcurrere , tuenti c6ntrri ver*e relieioni
opem ferre. Altcr6 proinde fui Principat0s
1nn6,Chrifti r972. faluberrimum fecit deqretum, qu6 fynodum Luthericolarum tunc
in Dacia frequentillimorum Medgycfini con-

grcgetam jubet dodtrinam Catholicam fimbold Apoftolicd, Nicrn6, & Athanalian6

comprehenlam profiteri. DoCtrinsm item
Catholjcam de Pcenitentir , de Fidc, de Ju0ificatioge , de bonis operibus , lege Dci ,
mandatis F.ccle{ire . dc Sacramcntis divinitus inftitr.rtis , Baptifmo , & Ccena Domini,
in quibus prefcrtirn Novacores evi noftri
fc cerebrofcs exhibenr , alfiduC proponi : denum uniformsm in confuetis Ecclefie ccrimoniis ufum fervari : Magiftratus ittm omaium orclinum, & graduum i publico fuggeftu idenridr:nr comooneri , ac edoceri ,
,, G divinitus ele'Soi e{fc ( verba funt dccre,,ti) non tanlinr ut corpore tueantur, auc
.,divirirs cumulandis inhient , fed ut fcr,,ecntvocern decalogi, in cxtcrna difcipli,rnr honeftas legcs fancicndo, intrprctcm
rr VO'

#rte)#

Iffi

Prohibeant edi&a
blafPhcmias hor::;;;l;'6 f.lf"
unum & trtnum:
DEum
adversiis
.. itnd"t .
fi lYI"-t:
aut
lupcs.,
ovili
,,ri.."ic'"u
^1on
corporalibus
p'cenil
eciam
..a.fi"t",
,atfe, ut tii Pax Eccreftr
"iJi,
quibus
Provocatur.Ire
..ori. & fc:ndalr ,
his conltmtltl '
,, ntt,' ce(Gnt. : Plura alia
ffia' ;;roiut aign" Printeps,rcli gro6-llimus
ar'
ia"l, . o.lrtb,tt tt6vos inrlies dogmatum
t
e'
r
* i it t t' e s c o d r &

r.nit nivine'
cosmata

.
:i;;;;;il;ni i

;;

i",'.'&:

t=

;ii

"

:'1

- N"t ai" hac virtus unius duntaxa.c Pro'

jlcc fcli.De'
oi".i* "-Uir"
.i"-?iu.uttur

continebatur '
amplifiirno
. qu?.l
'
^cu.iquc
eirt' rcrftrr,nxir
ptt
;.;";';;a.ttna"'
.

hac Polonorum oculis, qui u-t ip[r.fortitli'

il;;;;oi,rfrllimi mortalilrn fult' ita Prin'
Hinc
;o..,.'rl;f ;*t-""im-ts exambiunt'
^
cleferent-e
rcgnorrr
iitt"tri" vii.iiJ totut'.
.Potlorl
&--"i nt"".icrm Coronam abeunteeligitur'
fuffragiorum prrt.-"[ eis inRege.q mone'
Et n,i. r976.'per Oretorel fubmilloscleCtiotur, ut regnum amptillimum lure

oii'nui dlbitu- piimo 9u9qu:

tenrPore

ra-tg:'
Bathorius nihil cun&andurn
Comitiis'
ad Meilgycfinum
indidtis a&utum
-riui-llit,um
actcPtet

.ait.i.

ilffi

' * til;:

# (2{_$

*(P')#

t ..s"iir notonoG;.1.-I;TrT.;ffi4
folcnni, more obftringit, pollicicui-il oii
fuperis bencfavenribus" ad ittu.l inirnaurn
gljnjgcfys .,profe&urum. Fecifet edam ,
nif Maxirniiianus
Imperaror, qui & ipfe

*" ",t" i" fangvirrern lundere paratum di'

hitabat. & labanti in ea verae Religioni cer'
tits prode{li po{Gt.- Lucr:lencC .patuit hrc
cjus inrentio,-ctm decem i Societate JESII

pa rt^e fu

ffrag io.ru rn arl id cm regnri'vocabr

virot in Daciam trrnsmilit. fundatis fubinde

resii munificentii binis cidcm, Albr ncm-

ur,

pf. & Claudiopoli Collegiis

b:ll? m?lam injecifttt. clg6 tfmrn cffe&um

alhtlr nrlr ut Laureatus princepe ardentiore
I P-olonis ltudio expcteretur. 'Ut enim rc.
cep6re
.poloni contia tantum ,aurrniiurn

r ![ua ootr Gott'

irntus omni drim viveret fure ftabilircr ltlo'
, ricns quoqtlc Nepoti fuo Sigismundo efficr'
ciffimii in'tcftamcnto fuo Ycrbir commen-

ynqrlaq aater in eum {tudiis exarsrb .' ar_

tlcntioribfsque eiusdcm adveutum ....1.rr.
ri precibus perire. Ubi,vcrd eum fplcnili.
do.:ppararu iemiam adventrntem aidirc;
exiEre obvirm cum exercitu, & Creeoviam
introdudtum Calenclir. Maji p'olonii-..'iy"
venie corcnd capiri cjus impoliti inaugura.
vere. Q"m ver.d cumulatC polonorurl xpe&ationi refpondrrit quant{que ed immortrlem nom,nis pslonici gloliarn gefltrir,
h6-cce conrpendium t on c.!it, srrd.i.rurn
volumina doccnt.

Qir verd Divini Rer conlilii perfpe:it

rd rJparandum Relisionis fclicem ftrtum icl
rnaxiini momenti f6ie, fi iuventus honeftil

gloriosC triumphi{G,vehementioribus qua.m

drta voluit.

difciplinis, atque altioribus fcientdir, quibus fpecioli no-vatotum fuci deteguntur,

itn'

buerdtur : Academiam in urbe Claudiopoli'

trni inftituit, elmgue ornamentir omnibus'
iuribus r ac prrrogrtivis-, quibus alie per or.
bcm Univcrfitrtes gaudentr. excoluit 1. Gotlfe&ir hac fuper rc 'Iiterie regiis, & rd Fratrcm Chriftdphorum Anoo- t981. rz. Meii

Rex creatus Bathorius Chri{lophorum Fra_

egod quidem non

embirioirc , fed charitrte
litrie'fa.iriit'. ur
rcmpe lic jundtis cum Fritrc
viribus Dacirn
pro

tttm fuum ca ratlone fui fuccciforern con- I'

ur.& fib: ius, tiiulrrmqu, frin.ipis I
fitui;.,
Tranfyltruie retinsrct.

transmilfic. Ni vcrd trecc(hriur in urbe tum

haredcr iuvcntuti vi&us deelfet, SeminariFratre Vayvodr
urn
slU J$Yllrurrt
Juvenum f quod-irm
' Yuve fuerat,I tam
Nobilium .
fcliciter inchoetulm
quim.t'lcbeiorum, qui ob tcnuem fortlT,trn
i-ngenium literis exiolcrc nonpo(funt, libc.
nlirr turit, mille ed clm rc8 luleit llllll-

mir

,
I

I
i

{S(e?}*

mis annis fingulis in ?erpctuum pcndendis , cx cenfu Cathedracico Curio-

num

Srxonum affignatir. Audis hec

Juventus Dacica : de igitur operrm t
Der fandtillimos Prrentis tui Manes tc
ibteftor. ut piilfime cius beneficentie refpondeas. viriutiqurac literis ea fedulitate

ie impcntlai , ut

faluberrimi eius conatus

ac de{itlerir finem fibi prrftitutum per tc'
confcquantur. Tui enim illr operd prifcam
Mujorum pietaiem revocandam I vctaltl Ftli;ronem Patrir rcfiitucndam , e-rrorem I
civium veltrorum fibrir evellendum ccrtri fperrbat. Nehr fit trm juft* fpei non
refpondere.

& hoinLitvanle
ninibus optimd meritus.Grodne
3nnum pt3tis 1gens f t. ingemifccntc toto
orbe Chriftiano'? vivis exce0it improlis'

irnd"m optimut

Princcps de DEO

Ejus corpus tettiO eb obitu rnn0 ,

nimirum An, rss3. GrodnA' lugubri ritu
Cracovlrm clelrtum, rnenfe Maio eiusdem

anni infacrllo Templi Pontificelis retro altere mrjus conditum cft. Ncque enim alio
fcpeliri loco vetum Eccleftr filium cotrvgr
nilbat , qui vel moriturus fuprcmis verbir
de cultu bioioo augendo, provehend6quc
firis nrandate dabat.- Vir crrt incomprrebilis , rnrgnificus, liberalis, facilir, rnilitrrir
fciI

fcientie-iuxti ac liberalium difaplinarum

emantilfimus, par marimls guibusquc he'
roibus. Polonii {anC tantus virus cft, ut vi
bellica, magnitudinquc animi, vi&oriarum
curfu & nuiler6 non tantilm eos, qui pauld ante eum in Polonie regnl(fent, fed cti.
am fuperioris fecuti Regei fummd glorir
frftiqid fuperprcfiirr
-q-e- ab eorumidfcriqtoribur
verd meritd eferetur,
treditur.
rrgumento dt fepulcralis infcriptio C Joanne-Zemofcio -.!no Polonic Cenceltrrio ei.
,,dem concifiatr. ,,stephanu; MagnusRer Po.
,,lonir

Magnur Dux Litsanie,

Princeps

,,Tnn fyl vanirc, poll con{t i tuta iudicir, rcccprrtrs Livoniam, Poloci6mquc Provincias, pro,,lator, adjcdt o agro Velilienli.vr{liflim o, Lit,rvanip fines, parta pace Vi&or, Triumphr,rtor., Plter l'atriec, ercellit d vivir r j8 6.
'
,,idibur Dccemb. poftquf regnifGt rnnos ro,
,,trrenfcs 7. dics r a. Et tu Dacie quid Principi, verifir Patri tuo optimo in grati rnimi
rnonumenturn preftrbirr quibus elogiir, fta.
tuii, ac colollis ejus memorirm honorabir t
toli leborare : fruelc eiur bcneficid, & qur
eiur munificentit accepifti , farta r;dtr
tuerc : piis cius Manibur bcnc prccrrc, &
officio fecifti fetir.

El

CHRI.

t!:

ffrr+)#
CHRISTOPHOR US BATHORT.
Bathori priusquam ad Prin1]ariftophorus
v

cipir Dscic dignitatcm evchcrsturI il

eliis, iisque fpedtatitfimis muneribu3 Virtu.
tenr fuam egregiC Dacil probavit, erri .fo.
!irm dominationem iure o,btcntam exiltio
lnani, guem virtus, non c@ca forcuna pa.
reret. In primis enim mortuo Joenne Sigismundo Zapolya Arriano, ne quid Rcrpu.
Slica dcfcdt.r'..pirit dcrrimenti laperet, ab
Ordinibut Proeincic Gubcrnatoris nomine
prreflciufus eft. Stephan6 Bachori6 iu Principcm Tranfylvania publicis fuffragiis clc-

&6, ipfe in Prafrdtura Varadinenli Fratri fuo

fuccellor fadtus; in ea adminiftranda tamdiu
perfevcravit, dum idcm Frater fuus art Coionam Polcnic capeifendam evocaretur.
Habebat autem in animo Stephanus adhuc
dum Tranfylvania Principatum iriierat', rem
Catholicam in fubiedta fibi Provincir ad priftinum {plendorem rcvoctre, graflant6mq;.
latd hrrefim codrceteo Societlte etixm JEfu in lubfidium advocati.". QSia verd rd id
Berficienrium unius Daeip Principis opes fuffe&ure non vidcbantur, Divin6 prorfus con.
Sliii, tt fuprr infinuatutn abicnr in Polo.
niam Fratri Chriftophoro' ite Provincirm
furnme curn potcftaic tredidit, ut tantcn
Pc.

#(pr)#
pencs fc fimul ius & Titulur Principil Tran-

fvlvrnir

remancret.

.'ObtentA hoc modo fumml potesatcChri'

fiophorus nihil antiquius elfe duxit, quim
frn,ftiflimis Fratrir fui Polonie Regis votir
obfccundare, & delideratem pridem Socie.lltcm JESU in Provinciam introducGtcr
f,am ob rem literas dedit ad fummum Pontificem Gregorium, eius norninis XIII. ad
Prapclitum itcm Generalem di&r Societatis liverardurn Mercurianum, & ed Regera
Ffatrem, quibus Patres Societatis nuncupatillimis voiis expetebat. Addena, qulm ubercs in fterili hoci & loligine lururiante agro
unius cluntrrat Joannis Lelcfzii Apoftollcur
hbor, & inculpate vitr excn'plum, fiufiur
iam peperifGt.
I{is literis perceptis Rex Stephanus Anno
rl7g. manipulum dccem Sociorum mifit,
qui ut ante ldventum Chriftophoro deiidcr,'atitlimi, ita poftquam adveriifilnt, furc
lcccDtillimi. bedu&is e&utum Colos-MoAbtatic. & duonofi6rinum ,-oppidi
-Bic ipfius,
& Jegggye polfellionem
rum pagorura
pii in Patres ac Patriem libcrr'litatc cortlliit , confe&ir hac fupcr re f.undationir literir, & dimidii , prits, qulm advcnirent ,
anni fpatid promulgatis.
Atguc ut drinccps quoque fuo in Societa.tcm
Er

#(gc)#

tcm effc&ui , &

Regis Stcpbani

frequcns P.oPo],*t^i:*:l;ffit,j."t
l* r.,"t", brccrclotJs, ne ?iudi e{Ilt Prin'

voluntrti

gnavitr,'r urgebat fabricem

tnorcm gercrst,
"dls
Semiririi in ipfi urbe ClaudioCollegii
politina, in quam tem?ore non ita multo
fubitationi aciomodatan An. ItSl. mcnfG

cipi'eos toncederc. Hec ctiam Comitiorurn

irirUtii.,"-- uli

Aprili Socierrtem , & i,uventutern eius in.

ftiiutioni per publica ibgni comitir creditam induxit, a:quum iudicrns eos mcenibug
orbir rccipi , qui urbibus bonos cives, civibus incorruptos Magiltratus Pararent.
Nc lutcri Adolcfientes , quibus anguftiores fortunr , vi&0r inopi4 d ftudiis revoca-

rat : qu;rruntur fcd fru{tr;i , difparuerunt

univerii. Patres 'dcindc , nullo comParcnte
rdvcrfirio inter fc exercitationir gratil , &
d illuftrandam veriratcm difceptlntes Au'
ditorcm frequcntillimum cxPcdtrtionc fua
fruftraium dimisre. A meridie Tranfylvari
adolefcentcs Drammr Principe, Proccribus'
oue fpc&antibul cdidre. Iti illud liberelis
i'nftit'itionis fpccimen arrifit i ut celtatim
Nobiler , qdanguam haretici fuos lihros
Collceii difciplinr comm ittcrcnt.
reth & fciundus rei Catholicc hic annus
ridcri poterrt, prcfertim otrm & uxor Prin.
ribis C-hriftophoii . Crlvinicua fe&a colunicn Elizabitha nata Botskai diem fuprernum obierit. Ni{i & iplius Principis mors
mp nult'i 3di fccuta fuiffet. Tennri mor-

tentur , ettribuit cotum Scminario decimal

intcgrai polfclfionic fur Mak6- :- atgue fic
Scmlnarii ptuperum initium fecit , quod
pauld pd{t-peternd Gregorii XIII. libcraliiatc , ic pii tegis Polonia munif,centii in.
lqniter audtum , Gtiamnum rnaximo Rcipublicr Dacice emolument6 pcrfe verat.
Q;rp" viros gigncte non dcfinit n gui &
rfri&e religioiri opem ferant , Patrir in
quacunque fortuna con{litutc lnanum poriig"nt , & ipris Provinciis , fi forr fc-rat;
cum hudc precffc nOrint.
Eodcm aino r98r. Calcndis Maii Comitia Gencralia Princeps Cbriftophorus Claudior,oli inchorvit . in quibus Nobilitas eidcm
fucietforern iuravit Sieismundum filium rtrtc o&cnnsrn, Dccrctum Ptrtcrcx clt , ut S
rs

PP. Societatis JESo -Thcfet

la .otttotitate Traditionum difputandas pro'

ponunt , e:rt plcrisque lr{iniftrorum-.'. 9.!r
;;oliit'9o. .onv.otiant . tradunt" ubi dier'iifooi.,ionis di* illurit ' venit.cun&a
Ncbilitas in Collcgium i venit Princepr.cum
filio , confluxit ingens hominttrn multitu'
e;'; it;-a un,liqfie expedtatio : nullus interim adclt miniftiorum-, qui manus conft'

qul

,i
;l

;ffi

#(rt)S

mitiorum cauii accefferat. lnde verd Albam rediens, inclementis podrgrz , & tr.
ticulorum doloribur ptand ad exiiema deduStur c{1. Qgod ubi advertit , mce0illimoc
ad fc $enrtores accerlivic , corrimque fidci
Iiliolum fuum,sigismundum in J" rtatc
Vayvodlm Tranfylvan ia conft itutum lacry.
lnantiFus oculis impensi corfienciayit. Tum

,
tatc inftituendum , in honeftis artibus eru-

qucm aeger nufquem il

P. Joanni Lelefzio
fuo laterc dig-redi eft paffus, Cundcmln pie-

dienrlum tanquarn alteri parcnti C finu fuo

tradidit. Sic omnibus riti conftitutilad iter
xternita:is optimi comparatus animam Dso
rcddidit Anno etetis fue gr. Chrilti vcrri

rrI r. die vi. Calend. Junii.

Funeratus cft An. rt83. magnif,centiflirnis excquiis Albe in Tcmplo Societatis JESU C fe con{trudto r gucrurn porapam igfc
Rcx Polonir Stcphanus millis ad Sigismundum Nepotem fuurn literis prcfcriplit , &
fimul fumptuofum rnonumcnturn cr mrr,
morc & alabaftro Frrtri optimo f,cri fecit
Fuit hic Princepr mitie ingenii. & fingutrri manfuetudine Chriftiena prrditur': Fr
lrie, ac vere Religionil amant'rffimur : {tudiofe juvcntutis , & literatorum Meccnrs
'munificentillilDut ; & vcrA Cb.riftophorus

H4-

#'( r ) #

sui rhinimam Chrifii

-
illO
JESU socictater:n

r-'urbulentilfimd rerum articuld fuir humeri:

in Daciam intulit,.fovit , ftabilivit. Dignus,
culus mcmoria epud poftcrob fit in beae'
di&ione.

SIGISMUNDUS BATHORI.
cr
N Ondum
dus, ctm iuratum

ephebis exectftrat Sigisrnun-

Claudiopolitanis in
pauld pdft ad
Anni
rtg
r.
dcdu&o
Comitiis
crtrernl Chri {top h oro, Principat um obtinu it.
Clariflimo editur Patre Stcphani Bathorii
Nepor effe&ur cft , & utriusque in fc deti-

varir animi decora, utrumquc ge{torum gloria efformiffet,.ni{i in celamilofe eded tempou rcgnurn cjus incidi{lct. Indolem quipijc prrfirebrt' quim fingi votis poGt egre.
!ia'm , & vcri Religio:ris ftuiium fupre
itatem. Morum,ac bonarti artiri Magillrf na6tus cft P. Joannem 'Lclefzlum , qui & eulem Regii Principis ab Arii , Calvini , Luthcriqui repurgabat erroribus , & tenenm
accepii f'atris animrm iemjam agcntis
Gnu tvronis Sipirmundi rtatem fclicitcr inftitutim ad afnum ufquc duodcvigefimum
provchcbat , donec orta Procerum in rcligioncm confpiratio Socictatem JESO, ctim'
iuc ille mod.tatorem Lelcfzium d Trrnflfanir cxturbrvit. obiu&ebrtur ilitid Prin-

Eg

3c91,

'# _( t."l$
___crp,.ttrribiGiirffi
cii heretice

nobilitatis fra&us , o" ai-irteret Puncipir folium, regni & riligionis dimirtere drbuit propugnaiulum. A't brevi,
guos, g!:rlrgue viros abirc fivitlct, didicit,
cum ea re
^graeem in fc Sixti V, pontificir
tnirnr.lverfionem
provocetetn, & hrrcticorum frdtiones invalefcerc fen{ir. Revocare
igit-ur in quorum exilium inconfultus eonfenferat, agqre{lus-e{t , 6tque manum ulti_
mlm bene ceprrs imponeret , Tranfylvanis,
ordrnri omniri in Calcndas O&obres Cbmitie

indixit ,

minirnO dubius

,,quio-io.i.t.iir;o

intcgrum reftitutionern ir5rietraret. Or".obrem animos fibi proceruin , qui inf,arcticorum Fartibus authoritati praeftabant,
devincire, Andrerrn Batlrorium bardinalcrn
petruu-m fuum d polonia accire n qubrunr.
ope rdvers&s frditiofos triumnhare t'. ipnarus guinrarn rcligioui pcrni-ciem o.ri.rt.
Du&is fuffLagiis ed pars rirai,,l Comi.iorurn
incnbuit , ut indi&um Med;yeini Religio_
ai , & Societari exilium no-v6 d..ruto fan.
circtur Ed quinimd proce;fit adverfs,iorurn
euCrcia , ut 'fran{iivaniam in Turcarnm
fdem ,. clientelimgue confcrre cogirarent
poti[s-,' qy.am in c-a non jam Socitarcm
&d vei Rilieionem Carhoiicam ftare pare-,
trat!tur. Ira nempe projc&a ail audcndum eft
f,cditio , fi nequi,ai reli{icre.
Non

#Cr.or)S
Non latuit tanta rernm turbatio el.il*rr.
tem ,. Rornanum
temporis Antiftirem,
-id fedaturus
guam li non prorfur
, cohibicurus
falsem ,- in id toto conatu incubuit r ur Sigismundum ad feriendum in Turcis fcrrO
ffemml,que Ungeriam vaftantis, -i-aor'io.
d'uccret. Sigilmundo ipfi pronum in id ani_
mum' f?cerant auCta re-cdns veCtigalia . ft
iniquitfima Sinani mandata, quibfi arl tellum adversfis Rr:dolphum Ceiarem in pan_
ditilcitfi*i pi"rioir.
lonia gerendur4 faCiuprovincia{u,
bantur. Sibi itaque,
fuo cln.

fulturur Comiua pro alGrendr publicr li_

bertate Szafz-scbelinum indi.xit, ifUi quum

magnitudinem pcriculi, perfirliam' TLiic"rum,, infidias Sinani , ac vfrm, qu6 ilLr evi_
tarcntur , defedtion6mqte ab iinpia barbrrorum focietate di{feruiilcc ,
.r"rm
Crfare jungenda fuefi/lct : in"rmique
cliveifum abire Procercs animadvertit . ,. nou. ,ii*"
volvens confilia , ut rd di,ftum ,tid i;;_
dam armati convenirent ,^ cerrique .liqoia
deli bere r Et, cdixit. Con v-en re frequ crr t i tli'm ;
rt plcriq; ab ineuncto fadcre aljeni', o. in iliin-;
cipe m coniurati,.cerriq redire ad
3
r,.ri.i iurr:r u r.n :.& c ri m s i e i s m ri i di o*. r.i t u rn lii Jo t. _
ftrrc haber-ent, ed mifcrri adegrc princip6, ur
fy.g
o_n! li ri i n i r e
31
_cog c rc t u r.la t o ra t i #r-b; :
r_i]lii s. J. sacerd. o6fi rria tu r, u u i6 d;; .;;.
&1i6, & vicinerri arciri pretidia iaiu',u"rtji"ii

il\,,,

-'--"- -;[.F'
nz +,
'1,.:t.,
:,

Fd*

#Cror)S

-ry
indixe.
rliopolim ad Comitir, qur f*&iofi
r*ni, revertitur. Mira fubitd.fa&e animo.
rum rnutatio : Principis dc barberorum jugo
cxcuticndo fader6que ineundo {cntentiam
rDetu compulfi proliirunt omncs : die gue
fecuta eft Brptifta clccolleto facra fumpturq
dc coniuretir decem & quatuor Proceribus
fupplicium 3 capti quippe, & carcerr ali'
quamdiu detcnri, vit6 alii,alii fortunis ac Pl*ti'ii privati funt. Sedato utcunque turnultu
Anno rg9g. Oratorem ad Rurlolphurn Cefarem mi[t Carillidm, hunc fecutus fubinde c{t
Stephenus Borkaius curn nonnullir a{iis, qui
non multis diebus interje&is condirionibus ritl conceptis f.*due cum Crfare pepigerunt. Has inter Sigifrrundc Principir titulus cum torclue Aurei Vcllcrir , ac Tranfylvania omnis cum annexa Llngari;e parte'
MolCavie, & Valachia , guarum Vayvcdc
i Turcjr def,cceiant, , CI*b iu*,,oolifonebatur 3 fponfa ittm Maria Chriftierna Ceroli
Archidircis Auftrie fili: , qud fcedus i&um
ncxu guodarn cognationir itabiiirctut ' ell
conscG r cluafit ineuntc rftatc in Tranfyl:

vaniam dedudtam Sigismundus apParatu pla-.

aC Reqio Albr Julie matrimonid fibi junxit"
Noil ignarur verd cxflIftd barbarorum iugd Turcar in fc , Provinciimq; fuam rrma
iroturor , nibil potiuo hrbuit, quirn, rebur
fuis,

.-l-.----

#('or)#

confulere' Suas igitur

Erc. n.iqite publica-----;--ii r'iit*i'perira&is Refuano Moldavie , &

iundtis vi'
Ducem
copiarum
Turcicarum
ribus Sinanurn
rni' '
inf9l$q,
Tranfylvanis
ingcnio
i'oopr"

fiiil,"Cf" Valachie Principibus,

.
'.
,,
:

n6'priftinum fraufylvrnie , Valachicquc

iupurr imponendi ingenti cum exccrcltu ld'
ycirtanti vim d...roit. Vi&oriis animatus
'
ouibus nupet Totvardam ' Fetsadum, LiP'
p"* , ali6quc mu-nitiorr loca Tureit fubje'
ha.dicioni'fu* acliecerat : comParato guioouapinta & duorum millium cxercitu ca'
{ira-rd Rucariam promovit' Vi&oriis Sigis'
'rtundi cceium o*in" prrluGt : precipiti
tiol.,o delapfa C vicinis ilpibus aquila ptope tabtrnaculum Prttorlanum conlccllt t
io"* humd fe fc attollcre nequeul'ttcm '

captam boni ominis ergd Principi obtulerttnt. tlec vanum fuiffe omd docuit eeen'
. . a,td.; sinrndrn quip.pe Duceinii t3 3t-atc 3i;:fol0 adventiis fui famA fe'
riltmmurn
"ei
mtf ac iterum fugavit ' Terg.oviftam, Sicu: loium fuorum, fiiro bellandi ritu JESU &
Mastn xomina inclamentiurn virtute cx,'s
i pugnavit
infecutus e:rerciturn ,
' Turcarum
' ia'bitoionem
qr-,inque eorum millia partim
I aouis ?rerfit. 'pattim fcrr6 , c*cidit, tanti
,, '' edit6 llrape r ut tRri rlveur tni^.lium, hoi ftifmquc" cafonlr. crdavcribur orrlctul,

,.

f;;tir"t

#(r"4)g__,
l--tc
mutto
ctuore
immixtus curfu liro inbiI
- Scrctur.

Arce demum

#(ros)H'
lie,

ipfr eb arte, d Dao

. !]t. loci munititiima potirur, vindicatis irr

I i:ii?ilt :ti i? :;, ::'f fi ,*:n i; ii'i,:':
Iiir in Tranfylvaniim cft re'verfur : vel

ncc repentinum probabat conlilium ,,

-quinimo' cortatu orini ad illud immu-

tlndum bortabatur : At Sigifmundus, cujur

animum obfirmate quadam libido occupa.
verat, ut honeftic & prafentibus incertt perniciiosigue prrferret, tanta obftinationc in
fua perliftcbat fcntentia; ut fi Cafar nollet,

froo

l lomine ,gloriofilfimus,,
9ud'd Sinanum, fu.
FtUum ac .indorrituml principem , qui
It qnoia
ambiticni fuse celTura' cxiltimabai
o

admod'um juvcnir faperc docuirfer".

. l-rn.upl
ardore'Anno tise. -in TemeI fcnfcm
I"n minori
! tt-stcrn Purporatum ditioni fua vim inteninye&ur crftra, fua edi Temefianr
'
ufgue
arcrD
I oppugnat,l promovit,
eui nequidsuam

manus cum hofle conferuii, ac

.
profligat6s5ue ad'tertium m.illiarc pcr_
1fo1,
Fcutns ctt. Pari ad Agrigm felicitate ium

II

teximitiano contr3 Mehemctcm

irl

q"i'j;;*'..r-,

erL

Panicur
p.t-| Dlm
!Fj, -ni6_
vr0toribus cxtorii(Gt.
hec.extra provinciam ferf gefta
l,__glolioTu
rcrum
in Dacir exccpit inclinitio.
I ?ggot
I tigismundus feditionun domcftic.;; p;i:
aded tot .jam bcllorum pro
- 5Tr,-arciue
lDrcie fufceptorum tcdid vi6tus dc abdican.
Principatu cogitavit, errc inirio anni
llrb
'rJ2-?. Pragam contcndit, ut torquerB aurci

dit

I
I

t*-

3x,f:::l.f
;lfli
r

"#iiiiiihl':[?,

lia,

f,ne aliquo tcrminaret. Malui(Gs' fanl

Rudol phus Sigismundri Ttan fyl vania prre(fc,

cumlPolonis fe, vel Turcarum Prinripe de

!gno transa&urum affirmarct, dum iPFa.
cale Prouincic admini{tratione cxcedere ,
optatfque quiete perfrui liceret. Ne igitur
infi.gnis Ungr^rie'portio in exterorum aut
'
barb'arorum:potellatem venirer, ad necelTlria* cum eo conditionesCrfar defccndcre e{t
coa&us :, ninirum ut Tranfylvania in Ru.
dolphi jur, ac ditionern ceclcrct; Sigifmundur Oppolitanum in Silefia Comitattim cum
gocoo., nummfim aurtorrlrn pcntione accipe-.
rct, Eiusmodi pa&ionern An. r99S. convocatis Albarn incunte Apiili Comitiis fignificavit, popuiumquc facrameutd lblvenr
Rudolpho ejusque Pr*fcdtis. gravi priir oratione ielmonitum s nefoiita adrcs novandat
mobilitete agcrctur , n6vc incoftantie

nomrn , tt gr.rondam Funic* fidei de.

drcur, in prover-biLrrn abirct; parerc,iu{liti
demurn in silefiarn feeellit, Privatur ibi C

Pris-

'F*
I

!---r--#(rod)#
Princip-e , folus ,
F...ru.rrrlu,
". "",orrild M;fr;;
?rocerrimqr
rr(rccrumqt
lpfli{fimo,
* dcge n j ect

comicetu
COmiCetU
--;;;oj aliqUam_

"tiou",,,_
m t.; ;;
rl'r'.t_
r".
-ab
petere con{lituit.
tum fe dclufim-qurnor,
di

i
i
,
[
i:i;lf{f T ;J,.,T.:!"fi :i,"fJfr
I
J,'"Ti,"l
;
i:
t:.::il
:
i
;:
&j
i::
i;fi;*ff
"i
& ctaudiopoti'pelterrt",
i;t;;;j,'.i,
i
i.r_
plum albenfe S'oeietatjs,
s

#kj

hrreticir traderc1ol. Qgod quidem po{tremum-driilrri.o,

r*
i;:: m,;H#?J,T',.tr
t, datis itcrig i"nr..iti"' l**,
l'.?ibur,
rccufavi

ve&igalium ufu conce/Ib, cui

anno fc,
,.nitulL -"-Arqll rir Sigismdndi abdlcationem aunr
,
quam
CJcmenil Ror
dL

iirrn; iuccumbentc

fe

d;. b.ri dcmum tot

mpcr Cafari'sigiemun'
adverlis rebus offenfur

tn ?erpetu'
foli6 in
ec Principatfis IbIi6
ercrcitu, rc
.PcrPetu'
"x.t.iio,
Eofiemiam conceflit , ubi
in
um
r.lihb
'reliovum quod fuperfuit vita Privatus
tsit': slorioitfimi iuxta ac felicitfimi frin'

nifi partam eeftii amilifiimis qloriam rep.e'

.iia'roiitt io.on{taniii maculiliet' obiit

guc.nre Collegium ipfum

Anno t 6o3.

'"'"Ji#[:
'it, it",j";;;;'-;:;i1il,*:ff
Ar Sigsmunclus rncru U.iti"friftor,

ii

* i fuis adverfus Auftriacos ccncltatus nofumglt'

-rn rurfum Principis ac perfonam Claudio'
i,to" iem ob rom atb"m inter & commif'
;;li- prclium femel ac itcrum

;fi; "?;;n. a"pon,o etiam onerc ' Caroli

v'. erempl6. aiud pofteror confecuturus t

!i_ui:.Crefar, ut
quod
Tranfylvania t;fft'fGr.*
ex fcedere iniret, parabjt, ar-*irj,irnil'
i,r_
;i;
r';'t' il'" qoi;:I' l;iH'fi :: ;"#:?-"j :r
r e n tia, p"'iu niui'5:i.:::ifr:i:i1';'r:,itr
Andrcam Dathorium Cardrnal-cm',r.rfi"fir,
rcmifit ad Matrcrn rvlrrif bi.di;;;.
,
quem fifcinrtur ryerfari r*p"r.i.'-jnnO
Jfppr.,Andrel ex acic profug6',-d iU i"ni.
bur fugicntir vcftigia picmcn-tiiur
."16, i"
di-

#(roz)#

F elti"""t" Crferis reda&a eft Tranfylvenia'

F lt sigismundus privatam pertafur vitam,

;;;fb;;

II.

Impcrator tlcbita Llngarie

q.F"si: stePhani
-inde .c infignir nlrP.cr
frrnfylvanie
t.-oot?bot
' Ferdi'
a"oio- eedcm tempeftlte Regum-inJoannandi. & Joaanir Zapolyii fa&ione
nem iieismundum, inde in Brthortos trlns'
Odotphus

rt

UDOLPHUS II.
jem

r.rnfylveniam Lcgetis stc'

Vaceienfi.,^ErrthoEpifcop6
;t;"'0 Sauhaid
lftvanffi0 certll
Nicolad
Pcczid
&
iome6
,
'
ior*iigitrnundo initir conditionibul rcce'

iata'.-Hllns

in

pit

ff(ros)g

#(ror)#

pitel.tr?. Hlrl"ffi

piruat

plecipue fuir : ut, fi Sieijmundus animum

.d ficje fufcipiendr adiiceret , rpud fum.

finieri offenfus fortuni d T'ranfylvania ercetlit : Moyfee verd duplici fu-

;,-#t;;.; i.'il,,pu,,
II 31t
i;;,*;il"
dtgnitatc
omncm fuam opeiam Rudollhus
interponerct. Stetit conv'cotis lmpiraro,

;
Ir
.

|
I

peratur prrlio, interfe&risque eft.

Subje&2 iterum Rudolpho Dacii, Auftriece illico pietatis editum fpecimen : rcdiit
fua Catholice Religidni libertas. ac fccuritas : Divinum Chrifti-Corpus per Urbis Ario
nuper dcdita compita folJnni' fupplicationc
depormtum cft , collachrymantibue pre geudio plerirquc, fcnibus prcfcrtim , qui ean.
dcm cerimoniam ante annor facili quinquaginta vifam d fc nerrabant : Redditi deniq;
DEI Filio rcycrentii mlgnil indicr incremcntis res Catholicorum augcbantur : donec Stcphanur Eotskaiul eor in invidiam
addu&urus famofum promulgavit libellum,
in quo exploratun fibi cflL alfirmabar Rudolphum , & Pontificcm id concordibur
animis , atquc armis moliri , ut omncl I
Romana fidc alicnor exterminarent r corum
ditefcercnt bonis , & impcrii fines ultrl
proferrent. Ad hoc tam immene periculum
fc rrmr lirmpfife , nc dubitrrcnt fequi fc
prpeuntcrn, & facre, Patriimqne fuam
Duce fe defendsrent. Hoc vclut clalfico er.
citati Trrnfylvrni prllm C C*far.c dclbifcentcr trrnr corripute , puls6que,Duce Ccfarti crcrcit0r Sockrium Principcm p"roclaFl3lUAtr

at Sigismlndus prucis elapfis menli6us ab,

rcnle tremrutq Ivlaximiliano cui Rudol,
phus Tranfylvaniam deftinau.iat feditio-

operi.in firiium rcpolojl-*^guorundam.

fitus eftl quod quidr;;-,
rumorc territui Sigismun,lus-dcfcruit i nu*

i.-i"""iii'i[iri

, ifi '.d,1?i
, ;"''ilfi
aT fa&ioforum

I Yinrlicavit
:illud

lrjl iT^'f;Hi'li, l,'i-

confiliO

eft

rranslarum,

armir, Cefari non multd,

pdft trtichae'l Vrlachia vryvoJa, ,. iniirr",
8r{la , sxcrcitfir C-e frrei 'du&or Lu_
fTlgjurnomine
gotplr
gubernavir.. Noua illico rc_.
hr Drcicis lux caperet oboriri' :. Divorum.

rlaaiu."tu, ;"irurb;;;;;
It*pJE{u-t.lirimis
Socie tar priftinas in Gdes,, ac Col.

.cr1t

X.i,lk Jttr #31?: i J',lffil:

Fjlrq*
ttflet
Itfiet
cv_cntul,
cv-cntu$,
nifr eam,
eam,animi
animi.leviiatJ
lcvitatj Si_.
I
prof igi{lbt. Geminrtd Rudolphi
I3rrmunAus
'crercitum aggrefli prelib
Sigismund.ur,^,!r

-fi

,Ioyfcr Siculue & non omnin+ encrvd-.

Irrat, rttcnuilrunt tamsn vel hltdrn ocGU_,

"

: doircc fufis fugatisq; Tranfylvanis,

Sigismundus

pflruntr
II
i.

# ( 'ro ) *

mArunt. lta Tranfylvania Catholico nrlpct

Principi reddita excuft6 Rudolphi lmpera.
toris.,pacir, quim belli amantioris imperi6,
Principi i facris Catholicis alieno parerc
ccepit r guem alii fubinde , feric r quern
debimur, excepcrun't.

ANDREAS BATHORIUS
cARDINALIS|
Qlgirmundur Batborius contra fidem Cefr.
u
ri darrm , receptam Tranfylvaniam Rudolpbo iterum ccdere medirabatur, Legatit
atianc eurh in fincm Pragam milfis. Veirim
folin animi lesicate 1&us., an feditiofoliim confi1i6 t Regni fafcis Andre: patrueti
dcfenc mal.uit r guCrn iuratam Oefari fidem
obfervarc. Epifcopatum ir Varmienfcm inPruflia Polonica tum ditionis pror.incia ,
collegi o Purpu ratorum adlcri p cur ob.tinebat :
unde clim evocatri, Sigismundus principem
certii fub conditionibus dixit. Eas inter piimr
fuit, ut quotafiis yicena & quatuor
"ur"'orum
nummfim millir peadere-. egibus
ultr6
promitlis, initurrr Andrers Principaturn.fir.
Faturus ge-mials A!. ttt9. inftituit Legz- I
tiones : Ad Michaelem unam , VrlecAie I
Transalpine Vayvodam i quf noVi prirlci- I
pit amicitiam , boniquc viclni ojficium exlctcbet r vicifsimqi polli6sh3ur ; Ad Geor- I
giun
.,

i
i

dem ouippe fuarn ad obfequium Cafaris

femper'pit.t"m obtulit . eiGquc rci con-

firmindei ered virum ordinis Scnatorii Ste'

ad Rudolphum mifit'
' It" r"bur Dacic conftitutis Comitia ad
D. t ucr feftum Albem-Juliam indircrat '
fedus cum Crfere, ac Pontificc initum pro--

'oh"*u* xaliillium

mulpaturus: cirm adfertw Michadlem Trans'

elpinum magnis ftipatdm copiis alpes fu'
periflc . hoiiil6quc-quidpiam lrrnis , ac iniendid bo,on* rinotiri. Sblutis reptnte Comitiis Cafparum Kornifium exercitui prae'
fccii-. ipfc'cum fex rrmatorum millibue in
."-o'i,'Cibin;enfibus Michaeli occurrit'
airox die Divis Apoftolis-Simoni ' &.Jq'
prclium commictt'
de facra, cruenifmque
-Tranfylvani
'j
omisrc ,
initib
ilihit
tur
oudlnovum Principem defeudercnti irruen'
tiuui dcinde Transalpinis pedem rcferrc ,
uod.l'md &'tcrga volcarc cGperunt. Pro'
h;e.tur cum fuii Prinieps Bar[orius , fugl
cbic&is Purpur* or&-ipfc
t feluti confulcrc
tlSr

# ( rI! ) 'S_
namentis ,;ttm;AffiE;ffi
,

pr iam.ad radicer monrium treifylviniam

Moldavia & podolia a;r;-rnAr- ,.rrb.a
fuc indignatus fortun*,-.uni i"ru.
Eapu pervsnerlr , quum in opi1..1o_t-1trones
quordrm , nodturnil ignibus calefcc'ntes incidie e quorum unum iure6 doneturn
nunnmO ctm pro haurienda'vicino C fonte
rgua tame ac Gti la{fur mittit hoftes frn,

t,
I

l:lti:!

qyn3rio.r, q-ui cruorem ipfius

cue tn

I
I
I
I

ttt.

La tron sr nonn

6ii-etiii., .a-

ulli fui{fc fcribunt,

fgrc{tes Iftyanrfiur Siculos roieirir,.iV., profu-qum 'ix acie Crr-

tachrs aggregato.

lt* ti,lf 'fflfii:

quam tentltor precibur ac promiflis,'
iii:,j;T ffJ,t?:ili:h

ail

tamen motol , belluino in piincipcm iurore irruj.tlt, ho{til6mque impetum hried ali_
quamdiu gladi6 cluiitG ti*"fi ai-"rn
,
io
$onre , ac-occipitG accepto vulnerc crani_
mem corruifli. Uicunqu-e fc res habertt:
Lu.
gendu,s cerri princcpr ttt
quIJ-ruroor._
;
tum fenguincrn tutindis pitril finibu, i non
provehcnda Religioni Carholice
rrn p.e n fu nr. Ca p u t- Bat horii abfci
{fu.'"otu.rit
Irf iprimirrn allatum , dcinde religuo
"a
::T].:t"
lodrcum corpori magnifico fepultura
hono_
rc curatum Albr-Julir An" rSpc. .
STEPHA.

S(irl)#k_
- _STEPTTANUS

BOTSKAI.

fMgugn-aqm -notr expultnatam fub RudolI pho -dt Bathoriis Daciam novr demum
loftis feriic;.
u! rrorum- fi.rii',U*ru_,
gua
irerum
religionc Romana pro-fumma

fcqui.cepit inltituta.

I"n

patrir pirii.i"rr,

cortFiravre Filii, & quam illico' evertere

nequiverunt,- ut Gverteritur laborf;,oot, dum
excufsd fvavifiim0 Auftrjacorum iusd st.ph_anum Borskaium de Xir-Maria 'f;ilicatis
l-fcmet dolis rdjuturn reclamrnt. noaot?ho' Tranfylvania Principem, ac parrium

lllgarie Dominum An. icor.

nneileyefini

falutirunt ; gucm non mult0'poif -a?ir*r.

tes Turcarum Impe_retor tradiiri p", irg.tum. clavi. enfc, & vexillO canfirmavit.
Turbatis domi rcbur novisqut triburis impolitis. poft inaugurationeniin uneiiiam A
contuht, non tamen.fine barbaraidelitatis
infignibur, ur Rovis alibi molitioniilor.-.onciliand6que Mehcrnetis atfe&ui ia"n.", i"a_
deretur. Foedus Budae cum Turca pepigir,
&.mox obligatr fidei merccd"* , .ii[nu*
olrm Thrrcie , cnfem aur6 gemmisque
or-

naturn, fcepcrurn ac vcxilluli i Meh'emetir

menjbur accepit , Rex 0ngaric rb eodcm
proclamrtus. Gratas habuit-princeps Regir
dignitrtir Dorilt r as teracn gemiaim oibir
Ilngr-

# C r'+ ) #

r*

Ungaricur numeiaret firlem , vaftattque

tis'iegio duobus parere Dominis .R.udolpbo
& golskaio c(]qeretur r vel potiirE ne non
Angelico infienitus tliadcmate , regni
ufu?pator
.fe audirct r coronem muneris lo.
accepturum dixit. Odium reipfr
cd
fercbat in Regem. quod pgllca derirarij in
ciyem. Non ego Lic uiigvem imprcfl?ro
yulneri, quod nondum fetis rnnalium gue.
relis cleplcrltum deplorent hotliedum po.
ftcri. & notam 'Botikaii hiftorirrn uberri.
mis lachrymis dcfiniunt. Trnt0 certe Reliqionis Caiholicrc flegraba3 odi6, ut negaret
fe dominari potlc, nifi eius fe&atoribur ex.
tin&ie. Famim rgui , religibrique Principil
ambiens, corr{i fibi JEfu Socictltem fcmper
operil , ne quid in c{
futurd dixit, daturrimq;
-{tatueretur.
- At qud
prrcter ius & ftqultm
icipfa eflct in Jam anim6 , te{tatum fecit , cunr dcliberaturn libi efG Societrten
exigere atfirmavit, qudd Rcligioncm Cetho.
licarir iu Traufylvania luftcntaret : & quam.
vis expertem criminis n6iGt, profcripfit :
quanroLrem moriensquoq;r rneritd fcfe ple&i cxclamavit. Nicolaum Mikaczium Va.
radinenfem, & Georgium Szaletnrkium
Qrinqur-Eccle{ienfcm Anti ft ites caPtivos tttuit , multa popularium fuorum millia brrberorum iugi iubjccit, Unp,rriam tumuL

'

coltiofo fuorum
ffi-t"t"Gt , furori fuo.
Princeps-ttlot'
orbi
Lltilior
litavit.
ianpu;n.
ir"?. o"l- vivus : ubi enim fcu hydrope'
iru v.itend . ilt aliis placet ' confumptus
Ce{fovia nullo relifto herede guin'lt'agenr'

fa-

tl.

f*(t'r)W

r5o6. eg. Decemb" occubuitt-Orirccl<lidit'

;;; ; &: oc"id.otem Praturn
dcla'
pompi
negit
b-irt"t',ribrm-Juliam
maArchangeli
Michaelir
D.
cde
in
tooi,
gaifijo ftlnerc tumulatum eft'

*oi-e".

$IGISMUNDUS RAKOCZI.
QTephanum Sigirrnundur excepit fit digniD
t.iir,ini .rrriri h*rts : hoc eltir6 t'uperior,

qudtlrfeditionibus ille ad regni fa{tiqid aditurl

eleriiet: Invitus iftc ob frvoe erticulorri ds'
ft;i, qui membrorum Penc omnium ufurt
ademeriot , Principetum inirct. Meaut
unl ofrcium non nigavit, qud & ftris pr'
troiinrri. & vcritati"polfct r?vcrfti. Egit
utru*qo" ftreouC, drim iniqurs in Religio'
nern Cithoiicanr leger confiilit : nervoe io'
fupcr f,.elieioni lncidic, durn viros fecrl Pro'
ferior inftitutr i fuis Cotrlegiis , bonisque
.. non ob ullum clelidtum, (Sigismuadi funt
l. vcrbr ) verirn ad inftantiam R.omana &
,,CetUoii.t fidei contrrriam opinionem fequentium profcripfit, Claudiopoli zf. Jqii
inn0 rdoi. Vii rnemorirrn Ebrcri ge{to'

rttn

'
'

I
b-

#(rrd)S

tS__

I rum Fafcium tempore confecuturus, ni6 eri

J fe facinore po{terii rgemorabilem reddidiG
G;. &liti Princeps ingenio, & innatr enimi
lenitate
fpem initi6 fecerat revoctndr, rrg;
I
iri
Il {.1dry Tranfylvania pacic, xc fore, ut
Grtholicis licCc iovilis t.mperaret, fi prin.- cipatum diu retineret : vertm rt$itus morI bis diqnicatem rmbicnti ceflir Galrrieli BrI thorio , -altero ineun're Principatts annO ;
igfe verd corrahs in Tranfylvinia thefiurii
I locuples . retente prrtium Patakinenhurn
I po-f,clfione. fuls in-ditiones feceffir. Obiit
I h rrcc Szcrencs, humat6sclue eft An. r6zr.

?"I;r"lffi;ffi
:p".'."^;tlifi
r-r-llo td Uoronam

--__&_!?

i raiororn imr.o,o*
:l::,Ti|aftigio,.illos.
rurnqmgue apice pracipitavit, multor ,
fu. i rpenolo aecrri , Eultos ign_i lis forcipibur
i ac eguorum ferocientium tri&u difcerpi iull,
rrE , yattavit oppidr
r Bagoi expihvit..foitunrs.drrtp,uit,_ popularis fuos Turcis
mlnciNec fatir furori fuo litatum ratul
,' !l-yrr:
pre0e;o_rutunere, nobiliores depopofcit
vidtimas. Ut en"im omnem netigioii ac Socie_
'f trti reftituende yiam praclud?;,
cuius *i_

GABRIEL BATHORI.
-p*iUur.rius
Bathoriis Tranfylvrnia prin.
|
^. gi-?"t-ur iam in quintunn tradu&us in
1 Gabri iedefiii.fur.rrufo adeprus fuffragiurn,
II & ab Ordinibur Tranfylvanic Prineep"s rclunciatus Ann6 r6os. famam fui reliquite'
. v.o.re, tyrannidquc probrotillimarn.' Spe-

dmen utriurque accipe : I Cibinienfibus in

I- rrbem non rhmi{fur'.um, cirn arte haud
aultirn ab illa difpari, qui olim Trojr fuit
dev:&a
, cepiffet, inclnlis, in vafa fiiliti1
pro
quibus invchendis, yelut .lrincipir
b*
.
J
I &ppellcdtili refertis , eives frcultatbm feierirlc; ,viris urbe exedtis , Andree Bathorii
I luui fui in,itllii, qudd curn rcic fufum re.

qrta fub Sigirrnundo iakocri. ip.iiinrCr.

Proceres Catho-licor , quibirs
uir.qo"
ritebarur, pesdere ftaruit,
irror-io'iuorncaput coniurdiG fingir, C;;i;;
l,l,1,t11
ctrtclt,
rn
quibur
variis per cal;msi1m qps_
.
rati criminibur. omniuri voce irnq".i
p.*.
' d uelles dam n a ren r ur. -No,r i" r"lr"t
?1,r, ori.
. cor funefta con6lia, adire ,..or.iiciliri.,
munirir rlii arcibur fe inclucluii,-iiii
f*

rot,

i Moldavie , & \rrlr.

chiz Transalpina veyvgais viftus iniraii.in Trenli'lvatios exeriuit tyraiiicld o-oiUor."
,
lortunis atios, viri rlios-fpolitvit, hos ilcligni.

Elrl, lrma allliad injuftam vim ."pelt"n-

drm moliuntur. procerum f"iiTe'rfir."p.

'Balthafer Kornitius-,
qui f,. Diii.iem Vnrar_
belyium in Tranfyli,aniam a"a"..r*,

.'clPc

:ur"
i

rliquot d Socictete .*otr.

e
lrg.;'i;ifli:

!!a6Gd-

i,_._#(rrE)*

f# ( rr! ) # _----'q"q='++'r"'

c-aefis

o' ftrpplex

pro v!ro fibi che'ritfirne ,-cuius-integritas tQ'

ti nora erat Provincia, & ad nrthoriidt pedes
atlvolute impetravit , ut indefletus tgno-

Solcnni i,
,"t f"-ni"qia in arce nooreretul
pro'
;;;r;rei ie'creto, pcenisg; gravilfimis
xr,
Cathol' Sacer'

ion,lt fancittl, ne quis deinceps

f;os redem in Tranfylvanirm inlerret' anl'

qur
nror^ Nou.toribus faciente Bathsrio -' infe&um
fang-vine.
catholicorur:o
il;;;t;;
o{tentans gladiurn,, clua.in Catholicos retlQae fevienium eflbt, admonebat' ^ .
Crteta Grbriclis gefta ne quelie.rrc ' lccup
t?T;
ftnt enim potifis Principern o guim venid
'furcis
coluit
eum
rnendant. Picem
'videbl*
ln*tn dignus, .qudd necc{ftrilm tr'tdeferue'"
i.-u- opportuna
;;;'.;.;;laiit,
jii;h";;tpfr
iiberari ri*llaten-us poteft '
;ir:
culr"ia l ;vrtiotibus acceBtam , &utfen&d
tranquillQ
il*"*rilTnetn- catitiicam,
Cal v ini eommutdrit' @6
iln
".i.,-.l.iroribus
;46';;;ft;;-.R hi'P'* fuarn ' quam red'nr
b"r" ptopemoducn ttrnam-.P9lYtJ!tt'
lrtfolff.,' Dorninandi libidine Nor
".rnai.
iiii"r" i"fc qdiunt qoncitavlt': & iarn grr'

I
I

il

promifiitque Turcr
Principatum Da'
arcibis
i;t;ii:'-il"i.ioit
Bethlcniu r
;i;t;b' ^ilitiit.- sultano Gabrief
mctuGns. Ba'
i;;';;;;.1-i-.oiot infidias
Yaracttnr au'
ti.itius ex Ungaria & Polonia
jam
iiti. ."p.aobit. Adcrat cirm cum :ooo'
A;;t;;,il-ib"ffiut ' suos glandium
-infpc&urur
Plum'
IJil;;';;;.el;;;',*p'-iiti'
occlditur r7' octo"
;:";; i&il"l.. i"fi'diisanno
un6 a-ntca-ir
t;'rr ;;;a';6-t;. crlm
Mallngaria
Regc
ab
Ad;;-";; fociciatem

;ffie;iccufetione
-.#--

Partinr '
.x"*i fur aluerat
ffi
rtmato'
itriit" AiltpGs Primoribus acacle&a
con'
plagis
retra&us,[u* *oou'i fugr
Bathorii
fuppticium.
ad
;#;; ;;i veftigio
-oUftitit Nobilitas

iriffu raferetllr

.,,.

I
I
I

I
"r'l
1

Joannel
thi" tt..ptrs 'fuillct' Necis authorcs compre'
Nadan/iur
bt.qorius
&
i"iirnut l

prealta- turri prrctpttct

liiif ct"uaiopoli-d Bathorii
aliquamoru rna&i funt : caiiaver
proie{tum ncc multri
iJiirt* , in aqunr
'
pdft i fideli canc protra&6-, ec plruttro ltllp.o'
ibiq;
dcveclum
f;;il ffi;;;;;dinumcxPette
tumulatum'
omtir

cf

il.;;l;ft
t

G.aBR.IEL tsETHLEN'
CuUlrtd crudcli nece Grbriclc Eathorio dc
D-n"iftot in Comitiir fine mora, prefcntir
Tu.rcrrurn exercitfis mcto ',- cor-&ir Tranfvioi"i"PrinceprClaudiopoli .diSy cft Gr'

briel Bethlen idchorto Novembri Anni r6 I t'

inhium regno I crudclitatc fecit, durn gra'
tam ottorianno rsm fr&urus , c-uj-qc , vivo
obtinuerat
itirmnum Gabriclc;

lutliegiirrl

'

trrec

.l

I
I

I
I

I
I
i
I

':i 't,
''l

Iil
a!

ilr

# ( rro ) S

, ac vicinis.ir*il-."t+Eifr
T.: tief..".f
ditioni
fubjedtis tcdccirn propi Ct rini""orum millia Turcir fervirc todgit. Xec fatil:
Militem contra fcrdinandu*'II. l-o.r"ro-

rem piillimum cduxit , cxcitarisqu. i., U*_

3ar^ierr,r turnulribus f.ri0 omn_ia n#;;;
y*:1i.. Vulnere, ![ue ReligioniI Caihoiica
tnnrnt , lentirent etiamnum po{tcri , nift

fympd ei urdem emol urnenra jJ""ii.r'nef ;_

, Socictatique JEfu leges , rc Bathorii
gcft: rcfcidif{it , ncc non 'pridinis fcdibu:
reftitutot Socic-.rtio Sacerdois imp"oi!s non
modicis aluifllt. pr-clara h*.'g.ft" tinf-um minuunt ceterorum, quibus I .n pro
fundits in animum
.defccncl'crc"i, .m.iif.i,
nifi pauco,rum cgrcgid
in Dacia g.ftoru; -r,
gio-ni

molll3

dcteftando

in

Ungaria-facinore ru_

mulfl{Gt. Vcrim concitatris ab hoilib,usFerdinandi lI. (Inqeri.

Icgnum Auflriacis creplum , rrrores cerd Calvinipropaqatum!cns,
dum cd bacchanti militi indt,mi lientte, gud
Viror Divine legc trngi vetitos , Marcurn
Crihnum, Crnonicurn Strigonienfcfil , S8cphanum Pongriczium , & i{clchiorem Grodecrurn Socictatis JEfu Saccrdotcs rrdtd pri_
n[m "rcgia in domo Caffovir cuftotlire , rum
fecre direptr
fupcllcdtili vcftibus ipfis erucrc, fame, & fiti, appofitir vcfci'carnibur
fcrti Domisi ferin renucnt* c.lcruciarc, da
muro

t""ttir pt*"o"ffi
-.,t't
ca frcra con{tanter conf,reatlb::s ::i.:l:n cl:.
vi ferref elidcre , corpur fr=!.;s siu-:ic .

fcrr6 denique , & horrlndii aiiir c--:oecib':i

coefta facra Marryrum oigcon. crip-s C;.
tbolicorum civium falus reienp:-. f--i: . rr
fordium receptaculum abjiccrc'o"o r.r.rtur : durn inquam eam becchao:i eilj:i ir:dulfrt liccntitm , cternam ncirJ:i, ccacir=
&isquc fuis oblivionm com?a.-rr.ic.
Ita feverus in alienor Bctticnils. m:lti
in fuos rxtiiii bcnignior. Collcgiuor
-i i:r iibae-Juliae funda','ic ," cui acci:os
G=:c:ar.ie
IVIagiftros Al{le dium , BilierfelCium, ii-crto-

rcm, ali6squc impofuit. Tcmlla, l.:do: lrterarios pagis , ve&ig,alibus , redii:ricu: ecrcnni locupietavit : ut proinde plu;m'a Seiclenio Calvini a{fccla referre hibcear in ecceptis. Yir glorir cupidilfimur , ut dc uii.
verfa ctiam Tranfylvania bene me:i:us audiret, fatagebet , ere&is tum Claudicpo!.i ,
tum verd in Saxonum civiteribus fumpruc =
fis adibul. Arccm Vinczii propi Albadr-;'; liam i fundamenris ad culmen ufque perCurit; Caltrtrm Kisfaludienfc du6qu" v.'S. Atb*-Julie propugnacula ercxi,', Bei:rfalvarn, Kbvarinurn .magnifici murorunr Sru-

dturi exornavit : Varadinum muniriqnibur aurit, ubi tcmpli ctiam honori virginis
F

DEI,

i'
j

*(rza)S

DEIpare I D. Rc-Bc Ladrslao Angeli rrJonitu cre&i plrtem in propugneculuir convertir. Bclli gerendi rit peritiffimus , ita fclicill
fimut : qudd vicenis & quaruor pirliis, quibur intererat, te{tatum iecit. u'rbe, u. ,r..
Pofsnienfi gc:ugala , facram regni llngarir
-*----gHI.
eoronam
fui juris fccit, nunquam tamen ailduci potuit , ut eam capiti iub imponeret
Comitiir ctiam eofine -An. r"6:o.'Neofolii
hebitir. Habet nimirum certi $uper'Gn: providentid
ridentid illud Celirum rnunus hbi pro"oriurn
nunqul{n inirnicum
inirnicum Rctigioni
Relipi,jni'Catm.:, utcaput-redimiar"
tholicr
Rcddidiidiadema
rcg.ium^ Ferclinantlo II. tiruld ctiarn Regir
abdicatd Anl rdai. d quo S.R" X. ac Tranf,ylvrnie Princc;rr, &- dgpolic
, lc Ratiborir Dux rppellatus cft. Ad extrcma dedu&us fuprenre voluntrte
u

Ferdinando ll. Rornanorurn Irnperatori equd

lcgavit cum phalcris multo ac pretiofo uriioo
ae diftindtis, & 4oooo. aureorum. Tantundem Ferdinando III. Ccfrris filio, Ungarotum, Bohemor$nnque Regi , & Impelatori
Turcarurn. Coniugem . verd Catherinam,
rooooo. rureorurn , totidem lrnpcrirlium,
ac florcncrurn , arciurn Munklcs, Fogaras,
& bonorum Tokaienlium heredem fccir ,
comruilfa Turcarurn lrnperrtori te{tamenti
orccutisnc n Ccfari vcrdiFerdinando Conju-

gil

#t ,11 )#

gis & Tianfylvanie prote&ione cornmen.

clata. Mortern

hydrope confumptus oppe.

C. tdz9. I j. Novembris,
initi Principatfis rB. rtatis 40. Parcntatum
eidem rnemorrbili rnagrificentia die I, Ja.

tiic Albr-Julie

A.

nuerii A. t6go.

CATHARINA

AI{DEBIIRGICA,
rE T
STEtr]HANUS BETHLEN.
\/Iduata propd fucrar fuo Tranfylvr-

nia Principe

BR

, ni vidua Gabrisle con.

I
,

fic dj&a
i-uge Cathrrina Brandeburgiea
frattc r!/ilhclrno Ele&ore Brandeburgo, annuentibus Rcgni Comitiis, Gabricl6cl'ue' iarn

anrc fata adlaborante Annd fupra milt.nrnum fexcentefimum vigefimd'rron6 orbatum Principe folium occlpdflEt. Enituit in
ca profufa in omnes liberalites, mirl in modcrando benignitag & manfuctudo, nec dccrat gurrendz peci, publicr{uc uanquilli,
tati-; quam eO qu6- {cgcs di&abat tJmpore fecuta fempcr n fed non aflbcuta , rlum
invidid nefcio ambitiosi , an ambitione in.
vidiofa fratrir Gabrielis , Stephani Bethlc;
nii Tranfylyanie Gubernatorii, eiusque fi.
Iiorurn Stcphani , & Petri , ac plpiiuli rlio.
rum Procerum nondum exrrletb infcsuente
Anno t61o, Clrudiopoli ip6l in Coriririir,
Fc
t31.

f
t

taoquamf

taltc moli impar rcgno cederC

ixbtur. Tulit inigurm Crtharinfequ6 anim0 Procerunn feniertirm, & .oa",i-ialu"

-_ i conjuge Gebricle i"grt. fpouno in bona
pondit fe rece(ILrrm
\cgni_Comitia , que Cethrrinr
,-,"-t:j:T
frtcrs
enpure , principatum Stephano Bethrento detulerunt. Retinuillet proctrl dubio
djutiru_, ni evocr16.ad occul.'rrau- principir folium jam indc .nt. id"ftrm digni_
tarem er Unsarir Geo.r.g_rg Rakoizi6 qidd
,
illud fi bi obventurum dikl";;; -,--Jnliorn_
C1m iriis Sc gc r_yarien fi bus,' piorn ou.n_
l_bu_s
te res Georgii perJoannemKem6'nviurn Cr_
rharini, anno adhuc eodem tranfciibere de_
!ui{Gt, Ad vorum id cctliffc fil'." iit" i"_
&lix, it cvcnrus ciabit , C"tt aiina , fir,;ru
lc Rakocziurn Bcthlenio- fuccellifft viait,
.regiis ejur co-njugis , ac f,Iiorum inimos fi,
Dr dem^ere.ri dnnis pergebat futurorum ignara ,. Srgrsrnundum principis Gcorgii*fliin fuurn adoptauit lerr6.1;
1tl inrrj epulas
Munkatfine
donavit. Verrim exiguo pdfl

:.pgorjr inte-ryallo non -Munkaen,ib fotl-,

fed dk Foqarafino carere. debuit;
ac tarn illi
Srephanus Be-thleniur ad vitam pri!:lyatlm clucendam funt reda&i. H6c iol6

&lix Crtharina , qudd-rutiorr-

cel6sgue
FoUcarn

vi:m ,

",l-Ofu*,
R.,:ligionem nirnirum
Ca-

rml,lcrr fuilli

fcrctur" CEOR.

I
I
i

ryf t-r)_S

dcRGIus

---

-.

:Hi'j'i' J; :, ff :' if
,g'""",:I'f:
atrrs placet fenjor nuncupatus,
11.,r.ut

*
:

J,j:
albe-

iurfsue principis afG_

1:l::- "jl_lh:onl-,.
Belhle-nios,
viterum im'mcmor
.,""t
:::9
Dencncrorum, fubdol0r prrfrcuru$
etl odj6,
Qudm verd rnitc' m*rfirt",iq;; ;;f;"r"
tempore illiur foret imperium, vcl
in uno

::::d.
qu:m

j_"] f l.* i rr-t i, i" pe ilii" a..r _,,

crgnationis
",,,
fuc cificacililmum licti

, feptcmdeci- .nnoio. -u*.uf,,

lje:t:f onerrtum
Usquc

cd detjnuic,
^ovailnr
animirn imoftali corpore extorqueret. Curn
non Perro Bethlcn io,'S te phani p'ri".iri, e.:.rat
ftruxcrir_iafidiar, ootu.' ;{i--i;;;# i rio
prri.i$t pr.ocutdubio, -ni?i,i,.,rr.
"inr_
.
111.
que,f rs unice_perditurn ibat, apurl
Tr.,rcam
protugus gue0iffcc.

tjq::_ prortripfit' ,

Stepbanurir Alrum-,rn
-r."*

rol

-Gothardumortrs pronunciavit, plurimos

at:L, *
avito fqLgvjne nobiliores'
, *- r".d'lir,u-

nisque illuftriores, bonorum-lairir*"a"rum ceuri aut lepibur, oppretiit i"i,iuim*;,

r;i,;' ;;rfr'; "a..,

{.t"_T Fcrdinandu* .ggi*{ruiur ,'t iir"'ro.
io A,Igraviam An. 1644" promovit, Sveci$guc fc rrtjunxil. p.d; f;;inli;;'r;.;rau

ce

rbi lli m i s "co

n d e rir;

in.*

\-

gnarn Ungaric portionem ditioni fue adjeiir, aedes facras nonaginta magn0 fuorum
crnolument0, maxirnb Religionis Catholica
dctriment6 , Calvini a(Gclis atldirit : non
in ec frvcntcrn Catholicis oculolum ja&um reperi{Iir, minitantem fcrnper obfcr.
vl.ifer. Claudiopoli :qualenn 0nitarior'inter , & Calvinianos, cxclu{if'lCatltolicid in'
Magi{lratu partitionem edi&6 firnnavit. .in.
r0 ie*2. Georgium filium ipfe adhuc fu.
per{ler, Principem elcgit. Jnterca Georgius
ienior non tam *tate,.quirn curis ac mcerore confumptus, qudd regni Polonie coronam defun&5 urladisla6 Regc mifsO ad Re mpublicrm Polonicam Legatd FrancifcC Bcthl'eni6, ac pecuniarum poilicitrtione necquid-

--#(11]-ry-e@-,

quam roliicitA,Gt, tirminum vita & Imp'erii ad decimurn & o&avum lnnurn Proira&i attigit Alba-Julir Annd r643. ibidcm lugubri pompa tumulatue.

GEORGIUS RAKOCZI IT.

Ixit in mortuo Parente filius, dum

eius

vitam adumbrevit " revixit in vivente

Georgius'RaGeorgio Rakoczio Itr. Genitor
k,6czius I. dum eum na&us e {l in gubernrnda Drcie fuccelforem. Claruit trtc, tc Mari
te : & artc quidern , quurn 'f urcam Parenti
fue infcafum fibi dcmeriturur, guindecirn
,
all_

lureorum nummsm. millia tribrrti nornine,

quod Genitor perfolvere ncglexerat fuPer'
idditir regiis niuneribus eidem numeravit :
Marte, cilm Befilium Moldavie Principcm
An, r6rl. bell6 fuperatum , opibul cxu'
turry d iolio .l.totblvit, Stcphanimq; ciur
aule Cancellarium motleraude provincia
lihftci't ;' Conftantinum ver-6 Tranlalpine
I
Frigcipem A Szemeniis tebellibus , expilatC
rrari6', in vincula conjodtum An. t 699. re'
guo reftituit, utrumq; vedtigalem effccit.
I - Felicia
h*c initia, inlcliccm Rak6czium
l
: Invitatul I Polonir, ut adverful
reddiddrc
It'
ec Cofacorum vires fe tueletur;
Svecoruin,
t'
ldfuit ille quidem cum le&a fuonrm manu I
'h
verim cuem amicum przftolabantur , iniI micrifuft experti. Rak6iziul quippe reiedtl
I
Polbnorum blnevolenti$, qul cjus filioFrzn'
cifco, dum Rcligioneno Catholicarn rrnple'
&cretur, Regni-fui-diadcma, ac regium fo'
lium polliceliantur : nil etiam-,,fui; & Po.:
i
, gravitlirna Georg,ii
fi fieiorrim immemor
Szelcocsenvii t.cpati C;efirei i turn Nitrienfis
rf
Epifcipi oiationc motut, 9ui , ut fcedur
c,im Sve co i&um rc(cinderit, ac opcrn Po'
Iono , quam'poflit, mcrcedem oPere cororrrttt iitio pollicenti, ferret ; pluiMiniflro.
ruin fuorum grrtia ..& Legati Svecir- premaleb6rguc coronari
cibus tribuis
1

I.

il.f;

I ,

#(:::l-g-*"
=,,

'i,;

At rujus
l.L quam tr.lrntt (oronetum intueri.:vehemcn,
confilia neglexit , negle&e deinde
titlimd doluir. EteniFr ctrn bclii iniria multd
I fclicillimr haberet , auder6rqr:e iundtig
copiis C:rcoviam obfidiooc cin.
i eum Svcco
tetc, rc dcmgm fub jugum rtiittr:re ec fero
vitutem : adfuit opinione ciri&s Rex poloDlc cum ruxiliaribur Csfaris copiis eemcDtibus fub fugo civibus , & vi&ii pr"lii6 toft.ibus.jug.um fcrvile I cervicibus' depulit
urbc in libertatera zlfetta.' e.sr hiric Ra.,
locziane fortir converfio t l&o-fcederc. cuius ipfum meritd pudcrt, pceniteitoue , taltc t:aborantem exercitun in podoliam tra_
iccit , & ad extremum nunciato Tartarorum adyentu defcruit , ut impund pro Ii.
bidine brrbari in
'ram fervitutrrn eum graffari ,,rc in'mife.
pecudum more abigere ooG
Gnt. Crfo .p1rt_im , partim capto lrrreitu,
& viris nob;iiflimj'st in el.mi Tartarorurn
compsder cosied{f i p*inceps curD paucis irr
Tranfylvaniam reici-fur dubrum, Orientis ,
etque Occidenti$ Imperatorum, quorurn antd-coirfi lia neglexerat, odiri incunir. Drm urn
rdversd fortuni d culminc gloriae dijcdtus ,
An. r6rs. i dignitrtis etia; faftipio.i Mahomete pcenes negle&i coufilii 'i"p.rrntc
o3turDltus flt.

il
q

it
lr
ri

--*--- FRrl$crscus REDEI,

ET
GEORGIUS RAKOCZI II.

O.to dignirate Georgio in Comitiis .Al-

celcbrrtis,

t
t.

I
1.
t'
{'
t.
l

I r'l

:i,i

i'
I
i

ql
i
L'
i
I

rRAN,

# ( rzr ) #

i
j
t

ordinum fuffragib
^bz-Julia
fuffe&ur
e{t Francifcus Redei Uaremrrfrgi
Comes vir innate manfuetudinis , & pacis,
ac tranguillitetis amanti{fimus , gubcrnrcula regni in,feram procul dubio mid.rrrurur
etatem , ni fubtra&us femel imperio , rurfum admoyeri voluiffet Rak6cziui. Nondurn
fradtus hu;us animus crerit fc fe I lapfu . co__
pier codgit, armavitmilitcm, bellum adornaeit , nullam Principi pacem pollicitur ,
nisi gur vcl a{Grii fo'ttu'ni, o.l'r-oril'ro"
conftaret. Et cum Redeio quidi rern ex animi
fcntentia confecit in Comifiit Medgycficrli_
bus, qud intempe{ta no*e armaturidverstr
congregatos Proce{s .&
inimatus venerat ,
lurclurandoq; atflrfnagit;,lon fc laturum in_
fcltari i Turcis Tranfylvrniarn , modd fibi
clayum cjusrurfum tcnere .on.ed.tu,,fr"o_
cifcuc verd Redci non expe&at6 Rakoczii
in gmtiarn Turcarum rrdiiu dc proviucia
difcedcns iuratur teftetur lunquam fe principis dignitarern rcfumpturumi, Ccllit ex a.
nimi voro fcntentia , quanrvis Regni proccrcs Rak6czii virilul dffidcrcnr ; .jRcd"ius

trStls.

'g=

l'.

#Ctlo)#

I
I

.
:

#("r)S

translat6 in Rak6cziurn imf,eri6 firas in-.pot: I

ACACIUS BARCSAI ,
fcrfiones ab vitarn tranguiliE , U*rreq, ti;t
ET
t
fgendrrn conceffit.
I
RAKOCZI
,
GEORGIUS
Non eadem felicitate cuhl Oriente ref,n .t
Hunyatlienfis
I
Comitatfis
Barcsai
i
ca.ius
confecit Rak6czius, cui, repetiro Fri*ip.ro, ,
A
TranfYlvano'
cim
l
comes
furr.*us
,
vindica_turus injurian bellirm in.li*li i obI to* J'*.*orrta ciatlc fervatorum legatio'
tulit fe inl Denam purpqrarus Budcnfis
,
ne' lpud fupremum Turcicarum copiarurn
iram rrran fylu.aoj p"riciiffi;;;;;,
,i.!' O'licrt in aice
Jcnb fungerCtur , ab eoCem'
tuc clt cnm clade fuoturfi" tu.uiinta ,
!r
lud
rcfeft6 Rakoczi6 Tranfl'lvaniam morlerarr.punciatft. Mahometer furore ionrrnr".tu,
,
dcltinat Tranfylvaniam rd n.r.,,'1".."a;.
iuilut eft, ctti, ut fecurus in Dsciarn revertc'
retur . p6oorr. Segcsvarienlia Comitia Prinvaititatem infinico rniliti r eucff fubmifit.
, looor Turcarum funt
Parucrunt barbari, nec quid{oarn od iuro:

illie"*

rem fibi reliqvum fecerrint,'grrflint. blir

parce Ghanno Tartarorum in viiam ac for_
tunas ciyium, & quod morte acerbius in li_
berrarem. Ferunrur ccntf it rninimtri: Chri;
Jtianorum millia ea tcmpeltate per;iffc :
arcibirs l.en6
l-it4l
-reiiquieilm
xaranlebes,rlggos,
nihil i'n armii fo
tr.r!5rc p_rafidii vidillint I clernentiarn Veztrrt per Legatum Acacium Barcsai implordtemen non njfi aur6, au&isq;
lult i quap.
veCtigalibus mercri poruerunt, exuinfuper
turn preterca rurfum principatu Rakoczium
Turca in ordinem, vittrmgui priv*am-du-

}::."flfli

cendrm rcdcgit.

II,

"rot.Lintittt"tii
adiun&a' optimatum

adep'3tr5

fuiliagium

'
dimif$ Turierum erercito ' annum totum
;;;i. rebur Dacir compontndis , ordinan'
il. tliequc impcndit. Rak6cziug interea tot lain
I clad'ibus aitritus vircs ab Hunqaria mutuett
r- C fotii
in thronurn alicnie rnanibus
"t"uari Acaci6. Iisdcrn cniuli mo'
dcturbetb
""fnt eludcns arti6us Atacius , Terne'
ii,io"rt
iiamiantifper Albi-Julii fc recipit gracla'
rhrn rnenum auxilitrem implont ,'& im'
. iuneit fe Seidi Lihrnet Budcnfi-,
"",t.i iir'noiil
armEtus viribul Provinciam
itoo,
reictit. Superrnti Dacir limiter An' r 699'
oclurrit ingcntibus animis rivali Rak6czius,
pcriclitatuius fortunem , 9uf, unA fpeao fu'
im folabrtur' Et Yon guidcm cul! cxcrci'

tu

f*crr+)#

frcn, lilifmque infiituendum Societati: Jlli

fu Saeerdotes eyocayit.
ACACIUS BARCSAI,

ET

JOANNES KEMENY.

intereaCibinii Barcsalur, rtec antf '.ftebar

ti urbe ercellit, qrrdm obtcntr dc Ratoczio viCtorir fama id eum fuifet pcrhta. Tum gratiaro conlervatori fuo relrenfu8us comei Turce frftus c{l in Ungeriam.
Verilm n-e per ignavirm amitteret I quod
multo fudore comparaverat , ad defcnden4am brcvi fubjc&arn fibi provinciam rcvertirur : tametfi eam erandi etiam cum peritulo nequiverit con?erverc, Adcrar ;ovq
curn crcrcitu Ali-Baifa fuam in ditionem
V-.ratlinunr reda&,urus : quod dum Bai*
crai'us pro ea, qua Partium Uneari:e Dominui,
fubjedtam Cbi urbcrn dcfcnderc debebrt,
roimi generofitate tradere rccufat , ceptiyur mortis fubit periculumii ncc nifi
fo0
eptum hoftili megis {trangemate , quiro
Irmorum vi Vrradinum libertati , foti6qg
n{tituitur. Redur in Tranfylvaniem Actcius in,a.tj.cm Gbrgny fc recipit , guod Siculos, ali6sque non paucos , ac in iis pro.
rcres-Rakoczio pritr addidtos pro Joanne
I:mnyio ftudiil Gcrtarc,i rnimadycrti{Gr.:

. lrs'

Fffi';;

#("r)#
t"s"fil,

i"

T;"0I;i.-

Kem6nyiurn Cafparus Barcsaius Acacio fangvine iun&us , vcrirm h6c occisO evicit
ipud Acaciuin. ut mi{fam hceret Principi:
dignitarem , fi Frocercs fibi fuffregarentur.
Junxre induftrirrn Optimrtcs XemEnyio , &
in .Comitiis Reg6nyicn{ibur Principem felu.
't0runt menfe Januerio An. r 66t. Erstut
dignitatc Acacius ne{uaqurm animum ael
eam repetendrrn exult : quare nova qurdam in'Kem6nyium machinari rnimadver,'fus ejusdem anni menfe Februario in Comitiis Biftricicnfibus , ldtiterum mcnfe Ju'nio in ,Medgyeficnfibus perduellionis in
Principem accufatur. Capite jerg tum re'gnandi cupiditatcm expiA{Gt Krm6nyius, fr
per Ali-Baffam licui{Ict. Nec diu odium li.
hulavit : cvoca.tus 'ex arce Gbrgny Bar.
ctaius Ali.Ba[le leniendi r vGl , tt alii mr.
..lunt,
mutandi domicilii fgecic edhibitd
'.cuftodic
'
ctusi cum aliquot militiburVaredid
3u-'
trdcidereturl
in
itinirc
lcenturionc , ut
'thor fuit. Corpur diu infepultum'in vir
publica iacuit, dum i vicino pxgo Kozmt
iuncupato agreftes miferti humo contegercnt. Uti vivunn plurimi odsrant; ita mottuum ncrno dolsrc, hcmo mifcratiolc profecutus cft.'
JOAN,

{*(,t'r)#

JOANI{ES KEMENYIUS

ET

'#

tvlICHAEL APAFFI.
rnrulO Kem6nyiur non diu princi.
f .lE.
pis folium quietus tenuir. tnpreflus ho4iliter in Traniylvanirm .rli ilafra partarn
feliciterem deferere , & fceptrum cu'no gletlio mutare coe'git. Gralllba^tur i, tota b".
cii_co potillimilm nomine , qudd Barcsaii
cede Sultani Maieftatem lrefilfti l(em6nyiut,
& barbarorum deteftatus amicitiam. nomenor.,lT_Imperatorir Leopoldi tuteld fcfc
credidi{le_t. E,t jam viginti miilia auxiliarioEum militum obtinuirat Duce copiarum
Ray'm.undo l\{cntccucLjlo, guos mato'Turar.
rum : Tnnfylvania in Ungariem profugus
Xemnyius ad Szattmarinum opeiiebatur.
Interea dr:m Montecuculus : i diuturni iti-.
neric labore militem rcficit , novum Ali.
Ba{li Tranfylvanir imponit principem. Ln-'
clinabet injri6 in Stephinum pcrkiirm , vc"
rtim major is erar, quiru ut brrbaris federe iungeretur , & metum incuticbant prin.
eipri precedcntiii cruenta veftieia. Eyocltum
proinde Ebesfalvi, gentiliri6 ipatfiorri crftrO
MichaClcrn Apetfium Principcm pronuncirt
An. t 66 r. ,r9. Nov. & dccimo pdft die in Comiriis eo fine coadtis infignibrie Turcicis ortrturu confirmrvit r promulgrvltguc. Rce

rrz )

tecreato paulilper exercittt placuit Mon'

tecuculo , ut-miler diverfir in Tranfylvaniam
viis inerederttllt i divifo armorum ftrcpit'lt
m*joris nurne.ri opinioncrn fparfurus. ClaudJspolirn ufque ium Xem6nyio nrogrcilus
tuica prrelii iitandi ceusi in intimi Tranfyl.
Jinir ietrocelfiile intcllcxit. Dolebat *tcn'
tecuculo iaboriofarn eded expeditiorrcm ir
irriturn recidi(fe ; fatir tEmcn fecuritati pu'
blicp . fatis fame confttltum ratus ' qudd
arces camp{ures , Claudiopolil ipfa firm6
prl"fia;a tlneretur ; reditum in Unqarirm
dccrevit. Secutris eurn Kem6nyius lrrg,itct
illacrymatus eft, tantlgue recuPerendi Prin.
cipnthr libidine tenebaiut , ut palim profitiictur : privatnm fc vivere ncn poill.
Ergo uti anno fuperiorc Barcsriun everte.
rei', media hyeme , Turcis 'pcr byberne
fperlir, Apalfium imparrtum ' ttque iner'
mirn opprlmerc ftatuit ; dicere csirm auditur : h'vet ipli viti conftiturrm hanc exoeditioncnr fibi liquid,i conftaret , ab ea fc

ii"ourour- deftitrirum. Et infclix lrbi ru'

g.rifo;i : Principi6 Januarii..quioq;. fuorum,
tuobus Germanorum millibst ftipatus in

Tqanfylvaniam cmergit. Intertlufum Medo,v.froi tum agentem Apatfium cupiebat :

li'itt" ,

ltmul"ic irrdicium hoGis farftunr ,

Scgesvarinum cve{it. Copiir urbi circumfu-

Ir e;

p.ttiuu-ardffiIir---,

,",ii.ffi,

; ilffi'

frrcm Leopoldum : confuleret mifei ima re_

gronl cenrum- emplirlt homiuqm millibur

B;

#('4,)#

j demnavit. Ur verd equitatis amaniem fe fe

l. .exhibcrct, con{litutio'ncs Regni Tranfylvrff,l,l,if;il; , %nlli l,T,'j,fTJi:?:: :.f"1: I ,' .oiry , Q01r Com2il,ttds,vocant r typis edinr
I [vulgauit.
Hec intei
inter n.rigio"ir
Religionis ncgoti:l neabduceret. Er annuebat facild taE;, oi
fvulgavit. tt.c
'lquaquam
"i{"ii.
"r;r.
quidem
: & Catholic:
intermifit
ftus metur incefGret , ne Turca Reeionem
'heud multum obeffc voluit : res Ca'lviniroccuplret , Ii Gcrmanur milcs abfiedercr.
.il?ru9
, & ipfe Celvino eddiCtus non me\Qare locorum Prnfe&is in jun&um:
'rliocriter

ftrenul
, c:teris " ut
maDu laborantibus pialtri efllnt"
llpedite
Vcrfim .o-pportuniUs ca mon'ita lclhibira ,
.qu1m fideliris obtemperatf. G.eorgiur Bcthvixdurn adireriienti ep"m"',--.-.h"
lnius
C.-eferjr milite Fogara{inurn irrdidii , Cl.uoopolir o&o Tran$lvenorum , quatuor
Turcarurn millibus appugnltr , ne contin-ud in eorum abiret poirf,.t.m j lUars effe.
cit Auftriacqr_ , cui ticpid* f, UlfUs ioUaulit, nee quidquam prererca in crmpo genyn prg.pu-tgatis megn6 utriurque ixer"ci_

commifllr fibi

"

promovit : Lutheranis Archi.

,Epifcopi nomine prafiuit , euO palfirn
. ,in literis i, Lutheri affcclis bbnorabatur.
JTalil nimirunr Antiftc rciigioni Luthen. :Da convenlebat.
Ltmulum fubinrle Apaffio. invidia eom.
,. paravit paulum Beldium'nobiti & pervctu.
srto senerc netutD. Animum is ad princi-

arces tutarentur

t0r

gaudiO induciis.
Gcmebat interer'rcliqur Drcia sravilfio0 opprcfh iug6 , crhiuriebetur Spibur
acc domefticis carcbrt fcdirionibur ;o
quibr:s incitetus Apalfiur innrtam exucre
lenitrtem , & fcvcium induerc principem
cor&ur, multos Ordiois etiam Senatorii vi*
ror iu vincule & crrcerq cornpcgit , Dio.

ry[ium

?atum adjecerat, qudd vidert crteros mlj

.;ori in pretio cfle principi, publiciscue mu_
negle&0 adrno.v?ri r rdj-undth igitur
; t1ii.s
Proccrum nonnullir, & Sedium Siiuli. fbi afe
carutr.S.-p!, Xtzdi, & Orbai incolis, prinn
crpern bcll6 petcrc conftituit. Ar Siculi i
.ltir::ip" qtfi:ii rdmoniti arma pofute;
I ,: B6ldius verd ubi res furs
proftmtas v'idit, ari
:
fortam Ottornalrnicrm f,a recepit, n.. fin"m
qucrclit frcicbrt. y.rX. ubi'faiutem qurfiit, exitium rcperit : purpurati per fubinift
I
I
fos Principis Legrtor aur6-n.fcdfriolir'
arge;rr6que de_
I vindti B6ldiurc curn fociir
acl feI
Ga
ptsllr
I
I

I
I

;ffi;r

#{r+'}#

:!

T""ar""'rt*, . rbt l;ilffi

porir vencn6 interfeftus eft,

Prtmif.fum
triltuturn
augeret, cert6sque dies populaticni in Tranfylvania concederet : At is Patrir norr ingratrs fuc mori in carcere maluit, qui.m
cum perpetua norninis fui ignominia, Patrieque excidio dignititem obtinere.
Seditionum ofor Apatfius focius fubin.de
frCtus eft feditioforum. rArdente bellis ci-

captivo Priniipaturn feruqt ,

fi

vilibus tlngarii,'.fokainum I Szatrrnarirrurno

& alias no n n rrllas arcer ab Rtk6czio

, per: fegator i C.tf1e repeteba-t : nec expc.&atd refpon56 auriferir Nagy[1p1,4 rnontibtts -du-

aliquamditr po{feifas

dum infidiatus dlode.im .r-rtorum mil-.

Ungeriam infudit , ,qui non multd
pd{t miferi eded regicnqnl - pulcherrimam
depopulati funt , ut--rd dfhral:cl.ades . &,
opinras prcdas crptivi o&ingcnti barbrrrr
rnors abducerentui. Anno deinde r65r. in
ermorum fscietatem i Turce adfcitus, fu-

lir in

prernum excroit0r Du&orem Mahumeti vo-

luntatc cgit, gu6 dum -funqerctur tnune re

Befzerminyium Ungarir oppidum obfidione
preffit, c:pugnavitque. Rurfum A. r63r.
Purpuiato Budenli, & Emerico T6k6lio iun.
&us arcenr Fftlek obfedit, cuitrs prufidia-rii,
renitente necquidqurrn loci Gubernetore'Ste-

!har

{*
.Jj-

( u+r

)#

indNoharib s deditionctrt lccerunt, Annodc;

dJque r 59 t. Mahirmct Turearum Imperatot
fripremo Purpuratorum Principi curn exerciitu in Ungariarn abcunti I'rincipern Apalfium curn Tranfylvanis fuis adcffe voiuit ;
quoc deindc ad cuftodicndos ponte3 inter Ar,'ibon.* maiorem , & miirorcm difpofuit
fccundb Tranfylvariis cvcntu : c*fo quippc& profigato ad Viennam ir'rmani Turcrium exercitu, falvi illi in T.ranfylvaniam
funt 'reverfi. Prcclara hrec viff;oria, & fdue detc{tandum , qu6d Chriftianum Prin<lpem in Chriftienot favire eogebat , falutrrem Dacis cogitationem fuggelfit dc diuti:rno, gravilfim6quc barbarorum jugo ex.
,.tutiendo. Agcre igitur A. C. r 68;. curn Au.
gu{tilfimo Ccfare Leopoldo c@perunt, ut
pd Ungaric Coronam redirct franfylvania.
{fritfus cam ob rern Legatus ad Cafarern
Tbannc.s Haller; ac ut minori curn Orientis
-offcn[r , indiEnation6que res conficercrur ;
'C*fareo militi , Duce Con:itc Schaffcnbur'go in Tranfylvaniem ingredicnti cedere Prin.
rcepr cum Magnatibus voluit , & Cibinium
l.concedere r euod , velut ab hofte fe fe
tlcfcnfurus , milite Tranfylvrno cingi
iuifit; c*ditur ille, profigatrirgue , ut L;.
garo Turcarum, qui tum adeiaf , palin fierct , Cefaris viribui Daciam refiltere non
G7
poffc"

.--kj.;_:_"

*r

#(r++)#

potrr.- [dcm rnno fequcnti frCtiutum, ctm

' Serenillimur Lorhrringir Dur Carolur Joingrederetur :-tMilcr ttmen votuni fcphur
tltc Principis, rc Procerurn in urber omnet
t certis legibus rcceptur , fi Coronam excipirr; !!!N diu obftinrtr rnnd pri.mtm r6f8.
. Ayalfii , Cefarisguc Leopoldi armis expur

': gnlta ptrere didicit. Uniycrfr deindc Tranfylvanir coram Erc. rc lll. D. Jofepho Co.
aite I Xrraffa Cefire:rurn cooirrum Duce
' per Michaelem Telekium, Nicllaum B:thlenium, & Stcphanum Aperi'.:m in Ctferir
Leupoldi fidern, ac clientilam fcfctradidir.
Srpicati prorfur con6lio : utpore quc terminrtO brevi Principit Apaffii impeii6 breyem brnc, & vi: dcguftet{ fub Principil Auftrirci protc&ione fslicitrtcm jug6 iterum
Turcic0 commutlffct. Fetir quippe ercptut
e{t Michedl Apaffiur rogerafiii ii. apr;tis
An.C" r69o. rtatists. iaiti Principatur
29.
-fequentil
fepultus honorrto funcre anai
menfc Fcbruaric in Almaker6:. Fclfx diu- turnd inperiO
Princeps , mulcd verd felicior affcrta libertate Dacia , qurm cim
Orienti ftipendiariam ab anteceiloribus ac.
cgpi{-et, liberam , fccurlmque hrrcdi Michaeli rcliguit.

MI.

t4f)#

MICHAEL APAFFI II.

I

Apaffius fexto ante parentis obif,fiIchadt

r tum ann6,
rv
etiamtum Adolefcenr Al-

Lr-Julia in publicisiregni Comitiir princrpr

I Tranfyl_vanir
renunciatuf .- in{ignia Megiftratrli
fceptrum , *& vexillum'd manidirr
i Legrti Turcarum accepir
An. r6S4. rg. Sct
:
:

ptembris. Inter ipfa'inaugurationis folcnnie

dum feftivo pleufu brnnii perfonanr r mlchinr enca recins fg.fe vi -pulverir nitrati
tuptr, rc exculTl {iniftrum Orienti porrendit omen : rumpendurn nimirum fedur
fumma Drcir pernicie tot ennos fervrtum;,
quod non minore bonorum omnium fola_
tio, quim Ottomr'nni m@rorc vivo etiamnum fcniore.Apatfio,.eft perfedtum. Nego-,
tium illico ab.ciue ribitu novo principi'irccllivit Emcrirus T6J<6liuc , dum Unfaris ,
Tartarir, & Turcis ftipatur ironilcm lil -odum Drciam. invafrt.- Occurrrc fediriofis
Donrtur Comcs ab,Haisler, & Micbrdl'Iclckiur, bic Tnnfylvqparum, ille Cafarcarum
' copiarum Du&or cum exigua
militum me.
nu.;. fed i confertt. rnultit[dine ccfi prrtinr,
parrim capti , prlmrm hofiibus crfcrunt
lurn q_uidem- et- brevi _novit ruCti fuppctiir,
Duce Serenit[ princ. Ludo vir o Badennt'6fratium C tnnfylvrnir cxegcrurt : Grlgem Sul.
G4
trqurn

!.

Tj'.'

,f

#cr+6)*
o&ueginte Turcarum rnilibui
!ilIm.cum
y-!.- grallantem
.u utcla
tn
:tc elm prafcrtim
pfelCftlnc _re.
_lC.
Er.ncrrrerll , tc
ttonem ,.gur varadinum refiicir depopuI.ntcm-r ingcnti prits clade ettb&um'fuietunt I tugtyerunt.
D_egcbat interea Claudiopeli Michrel A.
PtTlrt' mrxirntm indc .lSudem confccutus,
quod-rn el calamitalc-.rrq.Tpo:um ,. magne
Trenfylvanic.parte- T6k6iioadhrrcnte,'in
tlde rp-te ac clrenrcle Arieultiilimi Romano_
rum Innpeqatoris Leopoldi cum procerjbur
fuis perfevaririt. Nihiifr:rerca dieo"m
io,
f erorutn mernoril gcrfit j, nonnini uriiiir;
quinn muncre , rc dignitate princepl, Irn_
plr t:rntp rnoli adolehcns reliquurri .', quod
fuperfuit vit:, Vienne ferC tnisepit ir*msturum iniens matrimcnium in"eos irolabebatur rrrorcs r qui
thalarqtrpa inreniB<fi ivos fcqu un rrrr. Lll iimrii irtoflpic. fne fiirculus rvican* Ivtajorum 'gloriam fcpulch,ro
intulit, &heterodoxorum princirrurn
fcriena cum vita terrninavi.t Vienna. 'Do"
curnentum- p_o{teris relinqucns : rnali.
mam no,bilitlimarurn familiarurn minarn
per immatura conn.ubia 6 non cxoriri, augeri cerri, perficiquc. Corpus in Trenfylra-

nram deportetum propd patrir cincres

conditum cJl in Almakcrdt. poterat hic
Princcps Drcir Fefccs cum sit& in fcram

fcne.

l,t

#(ta71g

fcne&am producerc, quin & mrioribnsau.

' dtus.honoribus
dtus-honoribus Au-guft5
Auguft6 l rit fumof
f umor ferebat)
' berri thalarnd , fi- cupiditatibus
domineri,
: , Ii malevolorum confilii aver(ir.i , -li avitam
I ' dcnique religionem arnplcdti goluj{fct. Hec
i.-; Y!td 1"m neglexit. irnperium Dacjr fecunii' do prorfus eventu ad domurrt Atrftrircam ,
. fcecundrm tot Regurn ac Imperatorum pa-

I
I

rcnterr tranfiit i'uhde progn^atorurh Oacie

Priirciprim ur epitomen texan:us , ferier
poftuiar inftirute narrarionis.

I-EEPOLDUS MAGNIIS.
it J'J
T-)tuturnis arilidtr rnalis Dicia fcliciorir
'
curfus ordiucm fub. po{trcrnis Prrncipibus Heterodoxis inchoavit , dum
- crplbus
clum Anno
qu6
ha&enus
.rswrrrruo
ririfcre
rrrll(Il
premc.
:sv
'.|t;ttbatu,r,
. ,r6S7. 9xcufs6,
Ottoman'nicd iu96 fub clemtntiili. , mas Auftriacp Domfis , ac Lf,orotor I. RoI

r..
,
:4

"

manorum Impemtorir alas, & proteCtionem I

fe cgmmifit. Orto hoc fo. le , & fulgorem
{e
I
fuum. Jati
ruurD
rarc tp3rgcntc , expallujt
cxpalluii luna turci-Turci- !
t:rg.l,9c? : imd vldeii deliir ,
1rc. pr*t., aliguid '
obfcurr lucie , & nomlnls
ftii minas o,liaquarn reliquit. Et certi vidi(ti Le&or b'cnevole, gulrfi fub imperio priorurn prin.
cipum Dacia noftra proyincia fuerir carum de
llm!.r.o una , de que meritd dici potiit illucl
Salufji : Dilcordii r.t md&im. itltbnnta*.

G9

q(

r+s

-r

)#

Scilicct divifa in plurimas fedtar, error6sque

Dacia. quid aliud fperrrepotuit. guimccedes, inccndie. vaftitatem , ruinam i Noyorum dogmrturn Architedti fedem hic
fuam locevrc. & quisque fibi, quim tibuit
?orrionern tcrre occupayit , ut liberits in
i.eligioncm Orthorloram grafliretur : fubinde difcordtr & ipG intrr fe tumultuarentur, fe invicem cedibur & ruinis peterent,
fi huic imponerent diademe vert;ci, illi rcgni
clavum Principi rlteri moderrndurn trrdercnt, hi prote&ionern Portc Ogtomafiicavcllent, illi fe potits Coronr Angclic- fubmittcrent, reapfc,prtrirm mifcrA depopularcntur, f6gue inficcm confumercnt.
Hec facier Reipublice crat, entequam Du.
plus ille fol emergcret. Opportebat quippc,
ut qui confilid & induftrii meliorem Europr partcm Cafrr, & Rex Apoftolicur gubcrnabrt, gedranr ctiam henc Corone fuc Angcliclc ab omni purgatam macula ad natiium fulgorem reduceret. Et verd vix Lcopoldus lmperator Daciam fub alas recepit,
illico bellum impicteti tft indi&um, Turcam gloricfir rrmis Gmel, iterumque profliglavir. er Patria eiecitl effecitq-ue, ut qui
olimS"ote&or Tranfylvania audiebet . fpcm
proprmodum acciihm haberet eam non moid Tubjugendi , fcd ne rcvifendi quidcrn-

Er

# ( r+r ) *
_
E- q"o qqa"tu-@

qulhra orta lit felicitzs, ir o;tlei :r,;i:.

qui fu6 mal6 didicit jugum ferrc Tutr..-_=.
Externrin:td Turci ut fua ri:; ,_j:,r.& rquitati [t fedes, Megiftnrr:m lt:iifmurn erigit, :ui viror viit,jte ac ti;i-jj
inGqnes i c6sque cx omni procrr:m ordine ie.Ctiffimos preficit, qui.vica:ir po:ei:c
omnibur jura darent ; Nor }iigi$r-ar:m, ilum Excelfi Gubernii ncmiie rrira=sAtque hoc illud Scnatijscoafui:un e:i. ia
quo Petrir Patres confidcnt , pro rri; & fo:it., !!o equitate, verb0, pri parriz boir
indcfcfsi crcubant, ac drceioun:. Er:::bata,mahornetana impierare, ftabi.jci ia r-a
gno egultate, pretarcm ! 3c ver- Rei:gio:;r
culturn ind,:ccre nitebatur : hic .laeo:-. i.-<
oput.crat, quod notiffimr Eurcp"i tori Leopoldi pietati Calum rcferviilc sidebersr.
f,,c ccrtd ftudium omne in id irnpeadir p:ffimus Imperator, ut labanr.- i" tra:t1!vrnia Religionern- rurfum erigerct t cr!erminatos ioigr,itfima lege faiiorum pr-6rles reduceret, cultores Orthodore f,dri, ciror.
fapienti6 , ac virtute crcellca:c,
-ccrtC
publicis Rcgui mrmiir, i guibus iniiui$ad
arcebrntur edmoycrct , -nibil.lue 'eorcq
intermi;reret r gue ad Rclgionea Habilicndam opporrunr forc judicabet r Et
Eenlu
G6

@F

#(ts:l#

ft(rer)#

.!

nempe oppreflim aded innocentiam

-- I fer.
vituie vinclicaree, mund6qrie palirn faceret,
llpdern in poteltetem A.uftriaci Frir.rcipis de- fi
venillc Daciam " cuius eft non rnodd fclicirstem Patrir., fcd
& immortalis DEI cul. f
tuffi. , & ryita rcligienis' emslurnentum i

,"1i

Promovere.
- Qg,i* jncundior frrit illidoj Dacic facir..l,

etm fuprernurn facrorum Antiftiter.r,r, qu6

compluribus carere cogrbatur,an[isi rurfumr
tlecret6 Crlercb introdudfurn conf,piceret l
ctrn tcnrplum tum Cleudiopoli, tuit Albtunc Julie , nunc Carolina crtholicis frcris
refti.tutum , c[m rdi informandam iuventutem publica aper.irentur Lycaa, & Mufa
quidem Claudiopolitrn* Iongo a,b exil.io rcduces Acadcmicis etiam trophcis inclarcfce"
rc <Ienuo occeperunt : Cilm.i.pfi bonerunr
artiurn N4agiftri, Socioc JEfu intelligo, non
ampliils elieno fub ami&u latentcs, fed vefte religiofa induti, palim & liberc Juvcntutem erudircnt, pal?m dbgmata Orthodoxa fidei populo in{lillarent, eirorer dedocerent fribque fvavc Ch.rilii iugunr .rralabun"
das per avia, & devi: oyic'ulas"reducerent".
tnfrimuit {ine dubio hardfis , tium hrc
fpedtaret; fccl nempe Leopoldi Pri'ncipis Augu{iilfimi maicftate. perftridtr furiofor cohibuit rnorus r. malu,itque triumphantcm virte-.
IC

ti
I

i
ll

i.
'1'

il.figiooem Catholicetn., qu^iT

iul.T:T
'Sed &
jllud
M";;;;?i;--*n-'9- experiri'
cft,
argum-entti.
A;;;i;. Lepol<linc piitatis
lngentl nu'

oudd Valachorum gentem t qux

irerd Trantylvaniam incolit,-zritquc etro'
;il"r pft"iii, & veriis fuperftitioni'bus :dJict. , .t* . inquarR , gentcm rd Romeni
Pontificis irnperium , ad ea.dem .nobifcurn
fiena ad(luxii, Anti{litem eir dcdit Rorna'
'tti
ir* authoritatc confecratum , & cum
.rntior ferc Tranlylsania pals Valacbis con'
lftct',
efft'cit ; ut rnajor eius parr Catholico
ritu'lroftiam' pacificam DEO litaret' Flura
.-pro DEI elorii intendcbat piiliimul Impe'
i.*r. &irocul dubio eft'eciffct . ni bellO
Turcic0, & C.tti.A impcditus fuiffe-t, m6rs'
Maii
. que ipfa co-natus optimos graeveniffct t'
-morr
,.4n. rZcS. Negue ia'rneh ita.
Potutt"
lut iugrm fui iremoriam nobis non relin'
quiri ; Erat quippe virtute praeftantiflirnus.
dpientiA pcrfpicacilfirnus , Maic{latc potentiifirnus, ?'ortitudine invi&ilfinrus' hoftium
';;;;;t,- iubditorum atnor , in omnibur clcAugu{lilfimus"
. nigue

.'.

JOSEPHLTS"
A Miferat Leopoldum Dacie, !ilcm tlmcri
.A in Joss'Ho Cefare Auguflillimo rurIum repirit , & .nifi prarrnaiurc cum fete
ad

.I n"ecr.A*u'nEi";d"-;m
-#(rlr)#
I, ticitfima.fanc vixifec;;;;; ,'riiJr. ."i
DEus
-- felititlimum huno'princip"ri. drair
Salvrtor_eT: Et vCrd prarerqu.rn'quJd
;

c.r.

I #i"ili, i'illl.,Ti[i.:' ii,['#i:

Dacia,

T,,ffi :,T;
noftra inte0inis ;;;l;b*-'iir.rC
J {urlleuatur ,- imd quorundam perduellium

vertici alteri diedema Tianfylvania

t ttfirone
rmponitur. Sed nempe finiftra erat he c Dacie pars, melior ejus-portio io nac. a..fi; cntela
Josrpar c{G gefticbrt. poreraihic Au.
It guttrfltmus
princepr ad d.ebitam
obfervantilm tot demcftriruh palmrrum qtoriofil *rnir adigere , tt qui imor" nmfr Ali*o_
rc nrodcrabatur, fubje&r fibi rcgna: verirm
pacem.priirs offerebai, dein pceI:Tlb:,t
nas
mrnabacur, & quia Marcir porir)r fubi_
re aleam perdueller'voluerunt ,'ooi*- fUU
:micr prcis. olcr-quiefcere, timoic i.-.ern_
dum re tur.Augufti tfi mur Imperetoi
ir,fcrt, & tribur vicibur perruptis rlpium
"rmichuftris-, & faxis viam gioriofo miiiti eprrir,
perduclles- non uaa vlce cedir , fugrr', p"ccm ac felici;atem Decice infclt, r.faii pro
cu{todia_eiur belli Imperaroribul lonpi
-.J?-a"U_
ccllentitlimis , qui &' perduclt..
"r.
oiltem cogerent, & fideler
i fr&ioforum in& furorc profegcrcnr,,Gt* li.iurn
,
Jiuriis

rlit

rp
;

S(rrr)#

dir fuit Dacic faiics .

dum Principig Josr-

rur rrmis ac virtute inclaruit : Religio certC Catholica qu4,labrfcebat iterum ,l ingreffo in Prtriard Jofcphino milite caput
pietrtc norere
:lluu5 , &1l.tuftrirca
ocliAulrrtlcr Ptc(arc
forere
crerit altits
crcrtt
rur{um pcrrexit. fclicem finC Daciam t fi
tento difenfore 6liutius potiri Iicuiflct ;

quippe no[is eft opinione citiir ,

( creptus
alit, Auguftilfimi Gcnitorir
nimirum
fcri6
i

'li
.' it

fui obitu ann0. 1 J

Cctcrim rerur4ifotiente Josrrxo palmas
undique mcffuit Afltria , in Germania, Ita-

t lia, Eelgio-Gallos $rofigrvit , in Hifpania

!

'1,

,''

.l

' ,i

,, l
I

'ir '

...'
;"

.'.

Gallo-Hifpenos dorf uit, & magnrm Citho.

lici regni prrtem ligitimo heredi Fntri fuo
fubiugrvit , in Hungaria & I)scia perduel-

les iudit , & rd fidem fan&its fervandam

coegir, ubique.mlr" , & timore triumphavir. Felicillimul iu;ti, ac gloriofillimur Imperator quanquarffbidtorc gladio tetrorcm
hoftibus incu(Gritr;,. pacem tamcn 'amabat
ampliis , & vcl ilrlter martiales tubarum
clangorrs , & fer$m armorum ltrepitum
clcmentii Ca;farei'1illu{tris amorcm fui vel
eb invitis extorqui-[at. Dignus longiore vita , nifi ccelo mattta virtut ed imnrortl"
lem vinm cum cydctf{it Au, r7rr. xyii"
I
Aprilis.

,|

f,'
,ir

eA"

a
al
lq

.j

#(rf4 ).lf*I

6q

t'

cARoIus

.r---

Romanorum ImBeracor VI"

R.ex U,rga.t"

{Ol
'\,,

ttt;,lri:f*

Tranglva-

ovus orbi Dacico ill uxic,rlunr Leopol rlui

Impe.rator veri Magnrr derurn ooii.b.,

tur n alti&s prove&us e'ft fub ;ofepio , in
ipfo m_eridie conftitutur eft regnarire lldic
glorio{ilfimoCael'ire , ac FrinTip" Caio"o.
-ooI
'Fulgorern bunc r\o&ua nqrr fcitiat .
equlle pulii irrcrortum inlum defipamus
oeulum , & cuius fplendS?err ero diooitrte dcp,ingere non vriemusl, faltim Uriuii..
propoliturn lati admirernrii, ; cuirti tadiis &
ipti illuftrati propicium frn airUo {idus
aon find ingenti geudio f.Fimui. Et certi

ffii.

i:l;*: : fiTffi

T,

.mttn iT : l:lfi

iptur rqu6 vix poifint ftrftinere oculO. Suum reftiruit Decie Prefulem , prafr,:li fuarn
fdem,, dig*itatcm, fundod, rcdditusr, eun.
dcm fupremo, dt vocrnt , Guberniali Tribunali admovit , atqur ut proxirnus . ab
!pfo ltranfylvanie Guberrrrt'ore alfidcrer ,
imperavit ;: quin eciam uqo{tenr}er?t , qu6
ft ipfe facror cjusmodi EcUefie prtrcc Lo_
nore profcgqercrur r&g1rm ab rliir ,f*I

F--

l-

#(rvc)#

i lenerrtionem prrftari vellet, modernum ft'

, crorum ,tntiftitem Excelientitlirtrum ac Illuftrillimurn D. Grcqoriurn Sorqer virurh
. fapientii , virtute , iel6 Apoftolicd clarilfi.
io'u- non mod6 Libcruri Baronern, fed

' .ctiam Intimum, tt vocant, Statfir Conlilia' iium nominavit; fcd & facrum Canonico- ')
rnm Colicgium rcftituit Dacir, irt elTent,
' qui pro Do'mo DEI excubarent. Religioni -

Catholice compluribur in Urbibur & Oppidis tcmpla rcddidit , rtque Claudiopolitat lum qudem D. Micbaeli Archang" facrum,
quod annis compluribur , hofier Filii DEI
profanabant, C manibus eorurn eripuit , &
I iomanr re{iituit Ecclcfie. Peginr me dcfi.. ceret n fi que Princeps hic veii Cetholicuc
i ,verl Apoftolicur pro Domo DEl, & ei-uc

i!,lti
t:,':lf:^'ff
::: :"":::1i:"'::
dubiam
fpem nos haud 9R1:
tamcn L'i.: t,li..tt
thrh.t.
(ub
(ub?iinf[ : haberc,fururum,
frrFrrrrrrn- ut
,rt .rrllto*d-odum
Piin.
quelnadmodum
,cipibur ab orthodoxi fidc rlicnis in diver'fai abiic fe&asTranfyvania, & fola Cathoedi6tis profcribebatur
lica Kellglo
Rcligio publicis
iI llce
Prolcrroeoatur :
PuDucrs ecrctrs
lte I'u6 Catholico, & Aueuftilfimo hoc Prin'cipe exturbatis tot feCtarurn errorib'.rr in
r' 'unum Romane Ecclcfir finum fi non totq
:

certd, meli6rque prrr redeat

;mrjor
' Verim
non modd Religioni Catholicr,
&
publico
Pruie bono illurit. Sol hic
fed
'.

-rfffi#

r' .ton. i i,-q;od J;goE

{{e.."
"
omnrno Lit precii,
mlrimf tam6 indc fumic,.
i- quo ac.ep-tum eft, d Carolo ,;;;'p;;;j
eipe_AuEuttillimo, qui tamcn virt'utcs pa_
tris in Filiis
-prernirie perglt; rarl urlurB.
so{um Francifcurn
fu p remurn,il t yocr n t. Co-,.r
rniratfis Kirlrirll6ienGi iutlit cfle Comirlm,,
rlter. Sigismundus nunc in fgem prtric e'
Petrie fcholrfticos inter pulveiel in Convi_r.

6tu !'I_obilium Claudiopoli adolefcit

, fp,;_

nnr facit
ConTo futurum
f.....-..que
e11rn vcram patri, lui
imrginem. Dignus certd :vir iftc Excellen- .
trffirnus. cui rnalima bonorum ac dignita_
cum ornementr triburntur, utpote 6ri &
lingulari in Religi,Tem Cctholicim zeio, &
peculiari in San&iilimarneius Matrem,.ulur '
Thrumaturgar lconcs complures publjca vc_
nerationi expoluit, multiique, ic pretioGs
:

_--'tl

"ob

($'.8_

l\

gem'
-crfigic& Patrirm m-erita
ffiilt"ftt1ffi,
donatui-c{t'
'#.l'c?iitls
l* tntttmur,
ac lllu-

lt";#';;niq;.'r";.llentiTfi

iriin-"t

o.

Siephanur Ve{fcl6ni'

;:

Qin.imd

li ll'ili:
I'."m * : .tiigia'rui , rlios:i; torquibur
r"r?"r'r?i-Li
in omnei cle,; :nr l:' ;ir1f

*m
;;;;'";;;;;i,. f.'*o
Daciam-omncs be'
in
trg
-io"ta;
#;;il';{tcritat,
ot difperfi flc videet*r'
;.;;1;;;i;
Clementiiiimo' Po'
Prineifi
iiul. otoinrlc
Auguftiflif o'. ct

[r',r'nt""l r"tiniffirto, vitam ln plurrr

-iholi.o, Apoftolico 'DEUS
olo3 profirrt .tnfs' Yivrt ' Pcrcnnct t
triirqnPhet'

M.

ornameoris locupl*auir; piitete fcitur, &

rcri ingenic, ac indefefsd ;irduftril, in perria
bonum ac emolumentum tlefudat,
tltcr ab hoc eadem ornrrus dignitate e4.
fupra jam nominaror Excellentilfrmus - It.
lnllrillimur, ac Reverendilfimur D, Grcgo_
riur Sorger Dacorum .tn.iifles : tertius Exccllenrillimur ec lllu{lri{limus D. Joannes
tornemifza L, B. de Kefzon .Tranfylvania
( it vocaut )
-Cancellari* Aulice |rJfrq, qoi ,
ipfc

&

.,ti"i
'lt

infignie in.tugu{lidirnam'DL
rnulll

.a'i

. ,tL

*'{q
.l.'

,,.'i
tii'

7t,

t\

1l
\

ir
rl
ii

r.l
t'1.

,.1.

.-

$#ugffisS$$S#ffiffi
Al O M I N',rt
'

oF"F'.ERENTtgM.
,t
ri$r.#,:rlS

Brsrcs,

*tH

Bulgrrus

Drsdrrl, Nob. [trragarus de.

-IOANNES
Csernek ex Com. Sairofir'g C. Nob.
NICOLAUS LunaHrnvt , Nob. Ung.

arolin. ex Com. Alben*rd C. Nob.

GREGORIIIS Gl; r.r,lvliNob. Sic.
Ghlfalv, er Sede Maruf i.C. Nob.
f RANCISCUS'Frscurn, !inb. Germ,
Claudiopolir. ex Corn. @loficnfi.

Fn.ln rz, Ung.SIcczenfe.

-IOSEPHUS
Aba-Uivlr.,dC. Nob.
Com.
ex
frn.

LlPtSlaUS SzdxrrY, Nb.

rorirn. ex Sedc Kdzdi

Sic.

Al-

SBnV!:Nob.

:
i

GEORGIUS He,r,uecrt ;1Nob. Sic.

Nagy Solmofien. ex Sede{Idvarhely
1r*
d eonv. Nobilium"
.p,'3
)

g.t .gs"'