ATATRKN CUMHURBAKANLII SEMNDE KORKU

SYASETNN KULLANIMI
Mehmet KILI
ZET
Bir tehlike veya tehlike dncesi karsnda duyulan kayg ve znt olarak tanmlanan
korku; insann bilinen en kkl ve en eski duygusudur. Bundan dolaydr ki insann bu
duygusu srekli olarak kullanlmtr. nsanlar kontrol altnda tutup istedikleri gibi
ynlendirebilmek

iin

korku

hayatn

birok

alannda

kullanlmtr.

Korkunun

kullanldnda alanlardan birisi de siyasettir. Siyasette korku faktrnn kullanlarak

toplumun ynlendirilmesi olan korku siyaseti Trkiye Cumhuriyetinde cumhurbakanl
seimlerinde kullanlmtr. zellikle cumhurbakanl makamnn temsil ettii laik
dnce Trkiyede hemen her cumhurbakanl seiminde korku siyasetini kullanarak
seimlerde halk ynlendirmek istemitir. Bu almada Trkiye Cumhuriyetinin ilk
cumhurbakan olan Atatrkn cumhurbakanl seiminde korku siyasetinin nasl
kullanld zerinde durulacaktr.
Anahtar Kelimeler: Korku Siyaseti, Trkiye, Cumhurbakanl, Seim, Atatrk.

lgili makale ayn yazarn Trkiyede Cumhurbakanl Seimlerinde Korku Siyasetinin

Kullanlmas balkl doktora tezinden retilmitir.

Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Doktoras, mehmetkilic2@gmail.com

23

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

www.jemsos.com

KILI, Mehmet

ABSTRACT
Fear which is described as anxiety and sadness towards danger or a belief of danger is one
of the oldest feelings of human being. It is because of this reason that this feeling has always
been used. Fear has been used to keep people under control in order to lead them according
to their wishes or ideas. Fear politics is one of the fields that fear is used. Fear politics which
is based on the use of fear for directing the society has been used presidential elections of
Turkey. Since the presidency is the symbol of secularism in Turkey, fear politics has been
used to direct the society. In this paper the use of fear politics in the election that Atatrk
was chosen as the first president of Turkey is going to be studied.
Key Words: Fear Politics, Turkey, Presidency, Election, Atatrk.

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

24
www.jemsos.com

1. KAVRAM OLARAK KORKU VE KORKU SYASET

1.1. KORKU KAVRAMI
Korkunun; etimolojik olarak baz kaynaklarda Arapa

kelimesinden1 baz

kaynaklarda ise ilk defa Orhun Yaztlarnda kullanld iin Gktrklerden2 geldii
belirtilmektedir. Korkunun bilimsel anlamda ilk kez kullanmyla ilgili farkl grler
mevcut olsa da Neuman ve Leviye3 gre korku tarihte bilimsel anlamda ilk kez Aristo
tarafndan tanmlanmtr. Aristonun; kendi klasikleri arasnda saylan Retorik'te yapt bu
tanmlamaya gre korku, gelecekte kurgulanan ykc veya ac verici bir ktle dayal bir
ac veya rahatszlktr. Aristonun bu ifadelerinden de grld gibi korkuya bak as
negatiftir ve korku rahatszlk verici bir duygudur. nsanda birok duygunun var olduu
bilinmektedir.
Korku kavram ilk kullanma girdii gnden bugne kadar birok farkl ekillerde
tanmlanmtr. Korku; Trk Dil Kurumu (TDK) tarafndan bir tehlike veya tehlike dncesi
karsnda duyulan kayg, znt4 olarak psikoloji alanndaki tanmnda ise gerek veya
beklenen bir tehlike ile youn bir ac karsnda uyanan ve coku, beniz sararmas, az
kurumas, kalp, solunum hzlanmas vb. belirtileri olan veya daha karmak fizyolojik
deimelerle kendini gsteren duygu eklinde tanmlanmaktadr. Ccelolu5 ise korkuyu;
iinde bulunulan ortamn alglanmasyla ortaya kan, i organlar harekete geiren,
bedende, davranta ve bilinte kendini belirten duygusal bir sre olarak tanmlamaktadr.
Psikoloji bilimine nemli katklarda bulunan Freud6 ise insanolunun zellikle tabiat ve
lm karsnda aresiz olduunu ifade ederek; byle bir aresizliin ise srekli bir korkuya
ve insanolunun doal narsizminin zedelenmesine neden olduunu belirtmektedir. Burada
Freudun korkuya yaklamnda da yine insanolunun aresizlii gze arpmaktadr. nk
Freauda gre eer korku olmam olsayd insanolu narsizmini rehber edinecek ve

1
2
3

http://www.etimolojiturkce.com/arama/korku,(Eriim Tarihi: 25 Temmuz 2015)

http://www.nisanyansozluk.com/?k=kork-&lnk=1, (Eriim Tarihi: 28 Temmuz 2015)
Yair Neuman and Mor Levi, (2003), Blood And Chocolate A Rhetorical Approach to Fear Appeal,
Journal of Language and Social Psychology, 22.1, pp. 29-46.
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=tdk.gts.54eef19c8eec99.369 99762,
(Eriim Tarihi: 28 Temmuz 2015)
Doan Ccelolu, (1998), nsan Ve Davran: Psikolojinin Temel Kavramlar, stanbul, Remzi Kitabevi,
s.264.
Sigmund Freud, (2009), Uygarln Huzursuzluu, ev. H. Barcan, stanbul, Metis Yaynlar, s.17.

25

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

KILI, Mehmet

www.jemsos.com

bylelikle z benliiyle yaayacakt fakat korku bylesi doal bir yaamn nne geerek
insanlarn yapay yaamalarna sebep olmutur.
1.2. KORKU SYASET
Korku siyaset yapclar tarafndan da sklkla bavurulan bir duygudur. Korku kimi
zaman toplumlar bir arada tutmak iin kimi zaman ise belli politikalara meruiyet
kazandrmak iin kullanlr. nk korku; toplumlar bir arada tutmaya yarayan ve ayn
zamanda szkonusu toplumlara akl almaz davranlar yaptran en etkili silahtr. Korku
insanlk tarihi kadar eskidir. nk insanda var olan bir duygudur fakat korkunun siyasi
amalar iin kullanm ise kapitalizmle birlikte balamtr. Bundan dolaydr ki Duhm7 da
korkunun kapitalizmin mal, rn ve yap ta olduunu belirtir. nk gnmz dnyasnda
korku artk kapitalizmin bir nesnesi olmu ve korku zerinden ekonomik rantlar elde edilmeye
balanmtr. Bundan dolaydr ki Giddens ve Beck'in de vurgulad gibi korku, gnmz risk
toplumu iin anahtar kelimedir.8 nk korkutulan birey veya bireylerden istenen her eyi
yapmalarn salamak bylelikle daha kolay bir hale gelir.
Korkunun yzyllar boyunca toplumlar kontrol etmek iin kullanld noktasnda
hemfikir olan Altheide,9 Furedi10 ve Glassner11 korku siyaseti ile ilgili olarak unlar
belirtmektedirler:
Korku zellikle ABD ve Bat Avrupada sosyal kontrol amal olarak bir hayli kullanla
gelen bir kavram olmutur. Korkunun gnlk hayatta fazla bir ekilde kullanlmas
zamanla bir korku sylemi oluturmutur. Korku bildik bir tecrbe ve beklenti haline
geldii zaman korku siyaseti iin gerekli olan sembolik ortamda olgunlam olur.
Iraktaki sava, terrizm ve sula ilgili kayglar korku siyasetini beslemi ve
desteklemitir.

Bundan dolaydr ki etinin de belirttii gibi Popper, her trl toplumsal ve siyasal
deiimin kt ilan edilip durdurulmak istendii; bireylerin toplumsal birlik ve btnlk

7
8

10
11

Dieter Duhm, (2009), Kapitalizmde Korku, ev. Sargut Sln, stanbul, Krmz Yaynlar, s.52-58.
David L. Altheide and R. Sam Michalowski, (1999), Fear in the News, The sociological quarterly,
Vol. 40.3, pp.475-503.
David L. Altheide, (2002), Towards a Mapping of the E Audience. In Postmodern Existential
Sociology, edited by Joseph A. and John M. Johnson Kotarba, Thousand Oaks, Calif, Sage Publications,
pp.41-62.
Frank Furedi, (1997), Culture of Fear: Risk-Taking and the Morality of Low Expectation, London, Cassell.
Barry Glassner, (1999), The Culture of Fear: Why Americans Are Afraid of the Wrong Things. New York,
Basic Books.

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

26
www.jemsos.com

ierisinde eritilip siyasal iktidara uyumlulatrld; faist propaganda ile toplumun bir
btn halinde rgtlendirildii; mutlak iyiliin sadece devlet iin ngrlp bireysel
zgrlk ve mutluluk aramann yok edildii; bireylerin haklarndan deil grevlerinden
bahsedildii; devletin shhatli, kuvvetli, birlikli ve istikrarl olmas iin organizmac toplum
modeliyle rlm btncl egemenliin olduu; bireylerin bamsz hareket etme
yeteneini yok edecek ocuk yatan itibaren balayan bir eitim sisteminin olduu; devleti
korumann her eyden stn olduu ve ona itaatin en byk erdem kabul edildii; devletin
elindeki tm gcn vatandalarnn yaamlarn denetlemek iin kulland; adaletin
devletin, ulusun, snfn, partinin kudreti, shhati ve istikrar iin yararl olan eylere
indirgendii siyasal sistemi totaliterizm olarak tanmlar.12
Byle toplumlarda ise alg ynetimi totaliter rejimler iin ok byk nem tar.
nk bireyler kendi bireyler fikirlerini ifade edebilme zgrlnden yoksun, siyasi ya da
gnlk herhangi bir olaya tek bir bak asyla bakmaya zorlanyorlar. Bireyler sahip
olduklar haklarndan ziyade hkmetlerine kar yerine getirmek zorunda olduklar
grevlerle daha ok ilgileniyorlar. Ayrca devleti her trl ykm ya da zarardan korumak
iin kk yata balayan bir eitim sisteminden bahsediyor. leride ki konu bal altnda
da ele alacamz zere eitim korku siyaseti ve alg ynetimi iin nemli bir ere sahiptir.
nk eer bireyler kklkten itibaren devletin ya da baskn glerin istedii ynde
eitilirse bu bireyler daha sonra devletin nemli pozisyonlarna geldiklerinde istenilen tarafa
ynlendirilmeleri ya da istenilen fikirlere sahip olmalar daha kolay salanr. 13 Bu
zelliinden dolaydr ki gerek alg ynetimi gerekse alg ynetiminin de iine dhil olduu
korku siyaseti miktar deikenlik gstermek kaydyla her toplumda kullanlmtr.
Trkiyede de zellikle cumhurbakanl seimlerinde korku siyaseti kullanlmtr. Korku
siyasetinin kullanld ilk cumhurbakanl seimi ise Atatrkn cumhurbakanl
seimidir.

12

Halis ETN, (2004), zgrle Kar Gvenlik: Hayekin Klelik Yolu Eserini Yeniden Okumak,
C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 5, Say 1, s. 3.

13

etin, agm, s.4.

27

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

www.jemsos.com

KILI, Mehmet

2. ATATRKN CUMHURBAKANLII SEMNDE KORKU SYASETNN

KULLANILMASI
Trkiye Cumhuriyetinin kuruluuna giden yolu on dokuzuncu yzylda Osmanlnn
modernleme srecinde aramak gerekmektedir. Bu yzyl ile beraber devlet ierisindeki
yapsal deiiklikler ve bu deiikliklere yneticileri zorlayan i ve d etkenler yeni bir
devrin de balangcn iaret etmekteydi. ncelikle klasik dnemindeki gaza ruhunun yerini
yava yava laik bir ehirli kltr almaya balam, endstrilemenin de etkisiyle bu kltr
hem zenginleme hem de laikleme eiliminde olmutur.14
Bu tarz modernlemeye toplumu iten saik ise endstrilemi bir bat toplumu
karsnda geleneksel yapsyla srekli geri kalan ve mevzi kaybeden bir Osmanl
toplumunun olmasdr. Bunun yannda her etkinin bir tepki dourmas gerekliinin olduu
dnyada, bu tip modernlemeye kar kan baka bir toplum yaps da yan banda
mevcudiyetini devam ettirmekteydi.15
Devlet eliyle modernleme abalarnn zellikle gn yzne kt Tanzimat
dneminde eitim alannda ok nemli gelimeler yaanmtr. Bu gelimelerin en dikkat
ekenlerinden bir tanesi ise eitimi laikletirme abasdr. Bu abalarn yan banda dier
bir nemli gelime ise Osmanl devletinin brokratik elitini bundan byle kendi laik
okullarnda yetitirme isteiydi.16
Bir taraftan geleneksel ve dini kurumlar ihmal edilirken.17 dier taraftan Tanzimat ile
beraber laik kurumlara ok byk nem verilmi ve bunlarn ders mfredatlar batdaki
bilimsel gelimelere gre ayarlanmtr. zellikle merkezin glendirilmesi drts ile
hareket eden Osmanl eliti, ncelikle nemi orduya vermi, hem eitimi hem talimi hem de
yeniden yaplandrlmas ile zel olarak ilgilenmitir. Bu manada orduda yaplacak talimleri
desteklemek zere batdan uzmanlar getirilmi, eitim mfredatlar bat standartlarna
ekilmitir. Ancak bunun yannda askerlere tevdi edilmi olan vatan koruma grevinin

Cyril Edwin Black, (1986), adalamann itici gleri. Vol. 27. Trkiye Bankas Kltr Yaynlar,
s. 77.
15
Kemal H. Karpat, Akile Zorlu Durukan ve Kaan Durukan, (2002), Osmanl Modernlemesi: Toplum,
Kuramsal Deiim ve Nfus, mge Kitabevi, s. 16-18.
16
M. kr Haniolu, (2008), A Brief History of The Late Ottoman Empire, Princeton, Princeton
University Press, s.102.
17
lber Ortayli, (1999), mparatorluun En Uzun Yzyl, stanbul, letiim Yaynlar, s. 86
14

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

28
www.jemsos.com

btn eitimleri boyunca oka tekrarlanmas ve bu anlay zerine yetimeleri neticesinde

bir brokratik elit olarak devlet ilerine ok daha fazla ilgi duymaya balamlar ve siyasetin
iine girmilerdir.18
Bunun yannda Osmanl ordusunu byk lde siyasilemeye iten sebeplerin
banda Balkanlarn durumu gelmekteydi. Hem de blgedeki ayrlk faaliyetleri
mtemadiyen ahit olmular ve devleti iinde bulunduu badireden kurtarmaya almlar
hem de iinde bulunduklar Balkan corafyasnda batl fikirlere ok yakn durmulardr.
Birbirlerine gsterdikleri yaknlkla siyasi grlerini de birbirlerine amaya balayan
Osmanl zabitleri, bir taraftan ykl grmekte, dier taraftan da buna are olacak siyasi
fikirleri ortaya dkmekteydiler.19
Devleti kurtarma noktasndaki amalarn gerekletirmek zere ortaya km olan
ttihat ve Terakki Frkasna ye olmular, bununla beraber birok siyasi hadiselerin iine
girerek nemli lde tecrbe kazanmlardr. Bunun yannda zellikle yirminci yzyln
banda devletin nemli lde gerilemesine sebep olan Balkan Savalar ve Birinci Dnya
Savan bizzat tecrbe eden ordu mensuplar, cumhuriyete giden yolda nemli lde siyasi
tecrbe kazanmlar ve d konjonktr ve bu durumda devletin yapabileceklerini ok iyi
tetkik etmilerdir denilebilir.
Cumhuriyeti kuran kadrolarn Osmanl devleti ierisindeki bu serencam dikkate
alndnda, hem batl tarzda bir eitim almlar, hem birer entelektel olarak yetimiler
hem de devlet ilerinde nemli lde tecrbe kazanmlardr. Tm bunlara ilaveten devletin
son dnemdeki ykln grmler, Balkanlardaki ayrlk hareketlere ahitlik etmiler,
ayn zamanda da devletin olanaklar ile ilgili realist bir bak as kazanmlardr. Bunun
yannda son 10 yllk srete hem Balkan Savalarn grmler, hem Birinci Dnya
Savana ahitlik etmiler hem de sava sonunda galip devletlerin tutumlarna muhatap
olmulardr. Birinci Dnya Savann sonunda ortaya kan konjonktrde, korkunun bir
siyasi ara olarak kullanlmasnn ok tesinde herkesin iinde samimi olarak hissettii bir
durum olduu grnmektedir.

18
19

Ahmet Turan Alkan, (2006), II. Merutiyet Devrinde Ordu ve Siyaset, Ufuk Kitap, s. 23.
Alkan, a.g.e., s.45-73.

29

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

www.jemsos.com

KILI, Mehmet

Osmanl Devletinin adeta fiili olarak sonunu getiren Mondros Mtarekesi, znde
birok korku unsurunu da barndrmaktayd. Yenilginin mutlak olarak anlalmas zerine
stanbulun igal edilebilecei korkusu, 14 Ekim 1919 tarihinde greve balayan Ahmet
zzet Paa hkmetini acil harekete gemeye de zorlamaktayd. tilaf Devletleri ile atekes
iin giriimlerde bulunmaya balayan hkmet, ilk etapta Makedonyada bulunan Fransz
komutanlaryla irtibata gemek istese de bunda baarl olamad20. Sonrasnda Bykadada
konuk olan General Charles Townshendin kendisi byle bir teklif iletince21, grmeler
balam ve sonrasnda Akdenizde bulunan ngiliz filosuna Osmanlnn atekes istemini
iletmek zere yola kmtr.
Bu atekes antlamasnn getirdii psikolojik ortama bakldnda, bir tarafta savaa
devam edecek gte olamayan Osmanl Devleti, dier tarafta Birinci Dnya Sava boyunca
aralarnda yaptklar gizli anlamalar Sovyet Rusya tarafndan duyurulan tilaf Devletleri
vard. Bu durumda da Osmanlya kar nasl davranlaca konusunda zellikle ngilizlerde
ikilemler olumaya balamt. nk Anadoluyu igal etmeme taahhdnde bulunmak
istemelerine karlk dier devletler, gizli anlamalarda kendilerine verilecek yerlerden
vazgeilecei anlam kardklar iin bu duruma kar kmaktaydlar.22 Bu durumda
ngiltere, hem Osmanlya atekesi kabul ettirecek bir yol aramaya koyulmutu hem de kendi
mttefiklerini memnun edecek bir yol arayna girmiti. Dier taraftan Osmanl Devletine
bakldnda, grmeler yapmak zere grevlendirilmi olan Rauf Beyin de ileri derecede
mitsizlik iinde olduu grlecektir. nk artk Osmanlnn herhangi bir cephede savaa
devam edecek hali yoktu.23
Dier taraftan, boazlarn ngiliz ve Fransz gemilerine almasna raz olan Osmanl
Devleti iin en byk korku Anadolunun igal edilebilme ihtimaliydi ki bununla da
Mondrosun yedinci maddesinde karlat. Bu durumu kesinlikle kabul edemeyeceini
ileten Osmanl ynetimi, sonrasnda ngilizlerin bu konudaki yumuatc tavrlarna

li Trkgeldi, (1984), Mondros ve Mudanya Mtarekelerinin Tarihi, Ankara, Trk Devrim Tarihi
Enstits Yay., s. 29.
21
Charles Vere F. Townshend, 81920), My Campaign in Mesopotamia, London, Thornton Butterworth Ltd.,
s. 376-377.
22
Gwynne Dyer, (1972), The Turkish Armistice of 1918: 2. A Lost Opportunity: The Armistice
Negotiations of Moudros, Middle Eastern Studies, Vol:8, s. 316
23
Dyer, a.g.m., s. 319.
20

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

30
www.jemsos.com

kanmlard. Dolaysyla korkuyla beraber bu maddeyi kabul etmek zorunda kaldlar. 24

Atekesin hemen ardndan 13 Kasmda stanbul igal edilmi ve tilaf Devletlerinin bu ehre
yerleen birlikleri atekesin uygulanmasn denetleme kisvesi altnda btn bir ehirde tehdit
ve antajlarla korku havas estirmilerdir.25
Aslnda daha batan Mondros Atekesinin kendisi ve devamnda gelen igaller btn
lkede bir korku havasn ve bir noktada da ylgnl ortaya karmt. Sonrasnda ortaya
kacak gelimeler ise bu havay iyice sertletirir lde cereyan edecektir. Bu atekesten
sonra lke ierisinde byk lde mitsizlik havas esmeye balamt. Hemen sonrasnda
balayan igaller ise bu karamsarl srekli trmandran bir etki oluturmaktayd. 26
Bundan sonra igale balayan tilaf Devletlerine de sava balatanlar yargladklar
izlenimi vermeye alan Osmanl ynetimi, 16 ubat 1919 tarihi itibariyle Fevkalade Darus Saadet Divan-i Harb-i rfisini kurmu ve sava sulularn bu mahkemede yarglamaya
balamt. Bu arada gelimeler tm hzyla devam etmekte ve igal edilen illere yenileri
eklenmekteydi. Bu arada tutuklamalar ve idamlar da bir taraftan devam etmekteydi.27
Bu korku ortam sadece siyasi arenada hkm srmemekteydi. Ayn zamanda
toplumda da nemli krlmalara sebep olmutu. zellikle de igalci g olan ngilizlerin hem
devlet ilerinde alanlara hem de halka kar ikinci snf insan muamelesi, insanlardaki
ylgnl artrc etki yapmt.28 Tarihler 16 Mart 1920yi gsterdiinde ise stanbulun
resmen igali gereklemiti. Bu igal neticesinde askeri ve mlki baz kurumlar ele
geirilmi ve bazlar da tutuklanmtr.29
Sonrasnda ise 15 Mays 1919da zmir Yunanllar tarafndan igal edilmi ve bu ilde
bulunan baz yabanc unsurlar tarafndan cokuyla karlanmlardr. Hlbuki bu durumun

24

25

26
27

28

29

hsan erif Kaymaz, (2008), Mondros: Bir Atekesin Tahlili, 21. Yzyl Dergisi, Ekim/ Kasm /Aralk
Says, s. 255.
Zekeriya Trkmen, (2000), 30 Ekim 1918 Tarihli Mondros Atekes Antlamasna Gre Trk Ordusunun
Kurulu Ve Kadrosuna Bir Bak, OTAM (Ankara niversitesi Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama
Merkezi Dergisi), Say: 11, s. 630.
Trkmen, a.g.m., s. 617.
Salahi R. Sonyel, (2010), Gizli Belgelerde Mustafa Kemal, Vahdettin ve Kurtulu Sava, Atatrk
Aratrma Merkezi, Ankara, s. 13.
zer lbeyi, (2003). Mtareke Ve gal Yillarinda Osmanli Devletinde Grlen Sosyal knt Ve
Toplumsal Yaam, Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 14 (14), s.247-271.
Grkan Frat Saylan, (2014), stanbulun Resmen gali (16 Mart 1920), Marmara niversitesi neri
Dergisi, Cilt 11, Say 41, s. 17.

31

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

www.jemsos.com

KILI, Mehmet

getirebilecei olumsuz sonular, zellikle Trkler iin geri dnlmez baz noktalara olaylar
srkleyebilirdi. nk yabanc unsurlarn sevinmelerine karlk, Trkler arasnda
kkrtc hareketlerde bulunanlar kabilirdi. Nitekim ngilizlerin istei de bu yndeydi
denilebilir. nk Mondros Atekesinin onlara verdii ok byk kozlar vard. Bu kozlardan
bir tanesi de tilaf Devletlerinin gvenliklerini tehlikede grdkleri blgeleri igal etme
haklarnn olmasyd. Nitekim birok Trk yetkili halkn bylesi bir giriimde bulunarak
yabanc unsurlara saldracak olmasndan korkmaktaydlar. nk bylece gvenliin
salanamad gerekesiyle zmiri Yunanllara verebilirlerdi. Bunun yannda zmirden
karaya kan Yunan ordusu, ilerledii yerlerde insanlar korkutacak ve yldracak birok
hareketlerde de bulunmutur. Bu durum ise toplumdaki korkuyu artrc dier bir etki
oluturmutur.30
Bu gelimelerin ncesine bakldnda lke iin ok byk felaketler getirmi olan
Birinci Dnya Savanda silahaltna alnan kiiden biri evine dnebilmiti. Bu dnemde
yine Ermeni meseleleri byk bir problem olarak lkeyi nemli lde tehdit etmiti. Daha
da ncesine bakldnda Balkan Savalaryla beraber byk bir nfus mbadelesi
yaanmt.31
Bu korku ortamn sadece Trkiye ile snrl grmek ok doru olmayacaktr. Dier
btn lkelerde de bu ortamlar olumu ve yirminci yzyl adeta korkularla dolu bir yzyl
olarak balamtr. te bylesi korkularla dolu olan bir ortamda da korku siyaseti gtmek son
derece olaan bir durum olmutur. Hatta tesine geildiinde birok mahkemelerin kurulmas
ve yarglamalarn infazlara dnmesi bu korkulara yenisini eklerken, olas muhaliflere kar
da byk bir gzda vermekteydi.
Mustafa Kemalin Samsuna hareketinden nce, stanbulda ok ar bir havann
olduu ve igal kuvvetlerinin adeta cirit att bir ortam bulunmaktayd 32. Bunun yannda
Anadoluda zellikle Ermeni ve Rum tehdidinin de ileri derecede hissedilir olmas33,
Erzurumda bir yerel kongre hazrlklarna sebep olmutu. Savatan km btn bir lkenin
30

31
32
33

Zekeriya Trkmen, (2001), zmirin gali Olay Ve Yunanllarn XVII. Kolordu Mensuplarna Ynelik
Gasp Ve Yamalama Hareketi, Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say: 10, s. 123.
Taha Akyol, (2008), Ama Hangi Atatrk, stanbul, Doan Egmont Yaynclk ve Yapmclk, s. 13
Kemal H. Karpat, (2012), Trk Demokrasi Tarihi, 3. Bask, stanbul, Tima Yaynlar, s. 119.
Seluk Ural, (2002), Ali Galip Olay'nn Milli Mcadele Taraftar Gazetelerdeki (rade-i Milliye ve
Albayrak) Yanklar, Ankara niversitesi Trk nklap Tarihi Enstits Atatrk Yolu Dergisi, Cilt: 8
Say: 29, s. 161.

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

32
www.jemsos.com

tekrardan igal edilmekle yz yze kalmas, her tarafta korkuyu ayrca artran bir etken
olmutu.
Aslnda ortamn srekli olarak gerilim artrdnn baka bir rnei de Ali Galip
Olay olmutur. Damat Ferit Paann emriyle Elaz Valisi Ali Galip, Sivas Kongresini
basp Mustafa Kemal Paay tutuklamak isteyecektir Bunun yannda Erzurum kongresine
katlan baz delegeler, Sivas Kongresine gelmek istemeyecektir. Bunun ise nemli
sebeplerinden bir tanesi gerek tilaf Devletlerinin gerekse stanbul Hkmetinin
basklarndan korkmalaryd.34
Bir taraftan igallerin devam ettii, bir taraftan da kendi iinde siyasi ekimelerin
kol gezdii bir ortamda, 23 Nisan 1920de Byk Millet Meclisi kurulurken, oradaki dini
havay ele almak gerekmektedir. yle ki 23 Nisan hem Cuma gnne denk getirilmi hem
de Hac Bayram Camiindeki namazdan sonra dualarla almtr. Bunun da tesinde
Hamdullah Suphinin anlarnda bahsettii ekliyle, Ortalk insan kaynyordu ama hocalar
kendilerine has kyafetlerle ve saylarnn okluuyla hemen dikkat ekiyorlard.35
Meclisin ilk ald gnlere bakldnda yine dini vurgunun ileri derecede olduu
ve halifeyi ve padiah koruma zerine vurgular yapld gze arpmaktadr. Mustafa
Kemal Paann 24 Nisan 1923 tarihli Meclisteki gizli celsedeki konumalarndan u
blmler dikkate deerdir:
Bittabi selmet ve necat iin yegne (mracaat ettiimiz memba) (2) kuvayi
lemi islmiyet olmutu. lemi islmiyet bir ok noktai nazarlardan milletimizle,
devletimizin istikllile yakndan ve fevkalde bir surette alka ve merbutiyeti diniyesi
olmakla ve bu vehile btn lemi islmn manen bize muavin ve mzahir olduunu zaten
kabul ediyoruz.36

Burada dini vurgular ve dier Mslmanlarla yardmlamak zerine konumaktadr.

Burada dikkat eken nokta zellikle kurtulua ermek iin slam aleminin kuvvetine ihtiya
duyduklarn ifade etmesiydi. Ayrca ayn gnk konumann iinde dikkat eken baka bir

34
35
36

Ural, a.g.m., s. 162.

Hamdullah Suphi Tanrver, (1968), Anlar, stanbul, Mente Kitabevi, s. 280.
T.B.M.M. Gizli Celse Zabtlar, 24 Nisan 1336 (1920), Devre: 1, ctima: 1, Cilt 1, s. 2.

33

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

KILI, Mehmet

www.jemsos.com

unsur ise o gn itibariyle Hilafeti kurtarma noktasndaki vurguya karlk, Damat Ferit
hkmetini eletirmeye balamasdr.
Vaziyet bu suretle tenevvr ettikten sonra hareket iin iki eyden birine karar
vermek lzmdr. Birincisi; stanbul muhitinin Ferit Paa Kabinesinin kabul ettii eyi kabul
etmek erefimizi, hayatmz, her eyimizi brakmak yani ngilizlere esir olmaktr. O zaman
yaplacak mesele yoktur Merkezle anlamak meselesi hakknda, merkez demek, yani
makam saltanat ve hilfet olan stanbul demektir, stanbul dmann resmen ve filen taht
igalindedir. Bu gn stanbul demekle Londra demek arasnda hi bir fark yoktur. te
Londra mahiyetinde bulunan Istanbulda maatteessf btn lemi islmn perestikrane
merbut olduu Halifemiz ve ecdad kirammzn bize en kymetli yadigr olan padiahmz
kalm bulunuyor. rtibat arasak arasak bu makam muallnn tavassutu olabilir Ancak
nazar dikkati linizi celbederim ki halifei mukaddesimiz Efendimiz Hazretleri edayi salt
iin Camiye gittikleri zaman kendilerini muhafaza eden ktaat askeriye islm askeri deildir.
ngiliz askeridir. Bu eraiti elimeye duar olmu olan Padiahmzla husus temas dahi
mmkn olamaz.37

zellikle hocalarla ve hilafet taraftarlaryla dolmu olan bir mecliste, Mustafa Kemal
Paann hilafete ve saltanata tazim derecesindeki sitayileri ve dier taraftan stanbul
Hkmetini hedef alarak eletirmesi aslnda bir siyasi manevrann gerei olarak ortaya
konulmutu. Bu haliyle meclisteki hocalar ve hilafet taraftarlar da motive edilmekteydi.
Ancak zaman ierisinde birok konuda ihtilafa den milletvekillerinin olduu mecliste
karar almann ok zor olmas zerine 5 Eyll 1920 tarihinde Nisab- Mzakere Kanunu
karlmtr. Bu kanunun 5. Maddesi yledir: Her dairei intihabiyeden be za intihab
itibariyle heyeti mecmuasnn nsfndan bir fazlas nisab mzakeredir.38 Bu madde ile
beraber meclisten bir kanun karmann da yolu alyordu. Yani meclisin toplam saysnn
yarsndan bir fazlas mecliste varsa grmelere geilebilirdi. Bununla beraber daha sonra
10 Mays 1921 tarihinde Mustafa Kemal Paa nderliinde Mdafaa-i Hukuk grubu
kurulmutur ki bu grubun ortak hareketiyle birok kanunun da karlmasnn n almtr.
Ancak yine de kanunlar kolay kmam ve zerinde hararetli tartmalar olmutur39.

T.B.M.M. Gizli Celse Zabtlar, 24 Nisan 1336 (1920), Devre: 1, ctima: 1, Cilt 1, s. 8-9.
Nisab Mzakere Kanunu, Ceridei Resmiye ile Neir ve ln: 21 ubat 1337 - No. 3
39
hsan Gne, (1981), I. Trkiye Byk Millet Meclisinde II. Mdafaa-i Hukuk Grubunun Program (II.
Grub'un), Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Tarih Blm Tarih Aratrmalar
Dergisi, Cilt: 14 Say: 25, s. 117-118.
37
38

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

34
www.jemsos.com

Ayn kanunun birinci maddesi ise yledir:Byk Millet Meclisi, hilfet ve

saltanatn, vatan ve milletin istihls ve istikllinden ibaret olan gayesinin husulne kadar
eraiti tiye dairesinde mstemirren inikat eder. Bu maddenin gnmz Trkesi ile ifade
edili tarz ise yle olabilir:Byk Millet Meclisi, Hilafet ve Saltanatn, vatan ve milletin
kurtulu ve istiklalinden ibaret olan gayesinin husulne kadar faslasz toplanr.40
Burada hilafet ve saltanatn kurtarlmasndan bahsederek aslnda yine bir hilafet ve
saltanat yanls bir anlay benimsenmitir. Ancak bunun sadece konjonktr itibariyle byle
olduu da gelecek olaylar tarafndan tasdik edilmitir. Ancak burada dikkat eken bir husus
ise bu madde ile beraber Meclisin bir noktada hilafet ve saltanatn vazifelerini de deruhte
ettii grlmektedir.41 Bu maddenin aslnda 20 Ocak 1921 tarihli Tekilat- Esasiye
Kanununun bir ncs olduu sylenebilir. Bu kanunun ilk maddesi ise yledir: Madde
1- Hakimiyet bil kayd art milletindir. dare usul halkn mukadderatn bizzat ve bilfiil
idare etmesi esasna mstenittir.
Madde 2- cra kudreti ve teri salahiyeti milletin yegne ve hakiki mmessili olan
Byk Millet Meclisinde tecelli ve temerkz eder. Madde 3: Trkiye Devleti Byk Millet
Meclisi tarafndan idare olunur ve hkmeti Byk Millet Meclisi Hkmeti nvann
tar.42 Burada Meclise biilen rol artk nemli lde deimitir ve icra kudreti ve kanun
karma salahiyeti milletin tek temsilcisi olan Meclise verilmitir. Bylece bir noktada
nceleri srarla zerinde durulan hilafet ve saltanat da geri plana itilmeye balamt.
Bunun yannda Mustafa Kemal Paa nderliinde kurulmu olan Mdafaa-i Hukuk
grubu, kendisini Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin devam niteliinde
gstermesi, baka bir grubun yine bu ad almasnn da nn amtr43. Buradan anlalaca
zere, kliklemi mecliste bir noktada psikolojik sava ortam da mevcuttu. nk Meclisin
kuruluundan nce var olan Mdafaa-i Hukuk cemiyetleri olumlu bir hava oluturmu
olacak ki birbirine muhalif iki grup da bu ismi almaya kalkmtr. Sonrasnda ise Meclis,

40

41

42

43

Samet Aaolu, (1981), Kuva-y Milliye Ruhu, Birinci Byk Millet Meclisi, Ankara, Kltr Bakal
Yaynlar, s. 285.
Ferhat Koca, (2000), Son Dnem OsmanlAydnlarnn Hilafet Tartmalar, iinde: Osmanldan
Cumhuriyete Siyaset ve Deer Tartmalar, editr: Ferhat Koca, Yeni Araylar Platformu Kitaplar 4,
stanbul, Rabet Yaynlar, s. 286.
Tekilat Esasiye Kanunu, (1921), 3. Tertip Dstur, Cilt: 1, s. 196, Ceridei Resmiye, 1-7 ubat 1337,
Kanun No:85, https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa21.htm, (Eriim Tarihi: 10 Temmuz 2015).
Gne, a.g.m., s. 118

35

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

KILI, Mehmet

www.jemsos.com

bu gruplarn birbiri ile olan mcadeleleri ile doludur. Muhalif gruplarn hareket tarzlarna ve
tartmalarna bakldnda, Mustafa Kemal Paann projeksiyonlar hakknda byk
endieler

tadklar

grlmektedir.

Bu

yzden

de

engelleme

giriimlerinde

bulunmulardr44.
Bu engelleme giriimlerinin en hararetlilerinden birisinin Mustafa Kemal Paann
bakomutanla seilmesi ve grev sresinin uzatlmas konusunda yaand gze
arpmaktadr. Ktahya-Eskiehir savalarnn sonrasnda Trk ordusunun alm olduu
malubiyet ve geri ekilme sonras Sakarya Savana hazrlanrken Mustafa Kemal Paa'nn
ordunun bana geirilmesi gndeme gelmiti. Ancak Mustafa Kemal Paa'nn ordunun
bana gemesini istemeyen muhalif gruplar seslerini yksek perdeden karmaktayd.
Mustafa Kemal Paa'nn belirttiine gre ordunun bana gemesini isteyenlerin bir ksm da
zaten

ordunun

yenileceini

Mustafa

Kemal

Paa'nn

itibarnn

sarslacan

dnmekteydiler. Dier taraftan ordunun bana gemesini istemeyen bir ksm ise bunun
son are olarak dnlmesi gerektiini, o an iin byle bir noktada olmadklarn ifade
etmektedirler. En son baka bir grup vard ki bunlar da Mustafa Kemal Paa'nn bir galibiyet
alacan beklemekteydiler. Mustafa kemal paa bir nerge verip bakomutanla talip
olduunu bildirmitir. Ancak bunun iin 3 ay sreyle meclisin btn yetkilerini kullanma
istediini ifade etmitir. Bu istei olumlu bulanlar olduu gibi kar kanlar da olmutur.
Nihayetinde Mustafa Kemal Paa'ya bu yetkileri veren kanun 5 austos 1921 gn yaplan
2 gizli oturumdan sonra kabul edilmitir. Ancak burada ilgi ekici nokta oylamaya katlan
herkes olumlu rey vermi iken, bu katlanlarn says sadece 184'te kalmtr45. Ancak
Karnapn (2004) milletvekili ya ortalamalarn verdii yerde ifade ettiine gre 1921 bahar
ayna gelindiinde 82 milletvekilinin eitli sebeplerle vekillikten ilikisi kesilmi ve geri
kalanlarn says 335 olarak belirlenmitir.46 Bu durumda 151 milletvekilinin oturuma hi
katlmadklar grlmektedir.

44
45

46

Gne, a.g.m., s. 119

Nermin Gmalan, (2012), Milli Mcadele Dnemi ve Sonras Mustafa Kemal Paann Seim Yolu
ile Alm Olduu Grevler, KS Sosyal Bilimler Dergisi / KSU Journal of Social Sciences, 9 (2), s. 136137.
Huriye Karnap, (2004), I. ve II. Dnem Trkiye Byk Millet Meclisi'nde Trabzon Milletvekilleri
(Biyografi Ve Faaliyetleri), Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal Atatrk
lkeleri Ve nklap Tarihi Bilim Dal, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Konya, s. 54-55.

36

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

Mecliste

gndem

yaplan

konulardan

www.jemsos.com

bir

tanesi

de

Ktahya-Eskiehir

muharebelerinde geri ekilmi olan ordunun durumunun nazara sunulmasyd. Askerlere

giyecek ve iecek gitmedii iin firar etme teebbsnde olanlarn varlndan sz
edilmekteydi. Hatta suyu ve ar olmayanlardan bahisler almaktayd. Bu durumda
ordunun toparlanmas ve moral bulmas iin baz deiikliklere ihtiya vard. Daha da tesi
Ankarann bile debilecei endiesi yaanmaktayd. Bu glkleri aabilmek iin de
Mustafa Kemal Paann mutlaka greve getirilmesi gerektii konular ilenmeye
balamt.47 Grld zere ordunun durumu ve Ankarann dme ihtimali zerine
milletvekillerine korku salnarak aslnda bir noktada Bakumandanlk kanununu daha hzl
geirmenin hesabna girimilerdi.
Karnapn

(2004)

belirttiine

gre

mecliste

toplamda

437

milletvekili

bulunmaktayd. Bunlardan 197si I. Grup, 118i II. Grup ve 122si bamszlar

oluturmaktayd. Ancak bunlar her ne kadar grup kursalar da baz konularda grup halinde
karar veremedikleri gibi, ayn konuda dier grubun baz yeleri ile de ortak fikre
gelebilmilerdir48. Ancak burada ilgin olan oylamaya sadece 184 milletvekilinin katlmas
ve onlarn oylaryla karar verilmesidir. Aslnda bu, o zamanlarn karanlkta kalan bir
noktadr. nk bu konuda birok kanun grmelerinde tartmann devam ettii
grlmektedir.
ncelikle meselenin Kanun-i Esasi zerinden balad grlecektir. Bu anayasann
115 ve 116. Maddeleri yledir:
115: Kanunu Esasinin bir maddesi bile hibir sebep ve bahane ile tatil veya icradn
iskat edilemez.. 116: Kanuna Esasinin mevadd mndericesinden bazlarnn icab hale ve
vakte gre tagyir ve tadiline lzumu sahih ve kat'i grnd halde zikri ati erait ile tadili
caiz olabilir. yle ki Heyeti Vkel veya Heyeti yan veya Heyeti Mebusan tarafndan ibu
tadile dair bir teklif vukubulduu halde evvel Meclisi Mebusanda azay mrettebenin
slsan ekseriyetile kabul olunur ve kabul Meclisi yann kezalik slsan ekseriyetile tasdik
edildikten sonra iradei seniye dahi o merkezde sudur eder ise tadilt meruha dsturlamel
olur ve Kanunu Esasinin dali iteklif olunan bir maddesi bervehi meruh mzakerat

47

48

Ahmet Emin Yaman, (1992), Bakumandanlk Kanunu,Atatrk Yolu, Ankara niversitesi Trk nklp
Tarihi Enstits Dergisi, Cilt 3, Say 9, s. 89.
Karnap, a.g.e., s. 63.

37

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

KILI, Mehmet

www.jemsos.com

lzimesinin icrasile iradei seniyesinin suduruna kadar hkm ve kuvvetini kaip etmeksizin
meriylicra tutulur.49

Gnmz Trkesi ile anlalmas olduka zor olan bu metinin 15. maddesi Kanuni Esasi'nin bir maddesi bile hibir sebep ve bahane altnda uygulanmama gibi bir durumla
kar karya kalamayacan bildirmektedir. Orijinal metinde yazlm olan icradn
kelimesi ise icradan anlamna geliyor olsa gerektir. Anayasann 116. maddesi ise slsan
ekseriyet diye bir tabir kullanmtr ki bu da 3 blmn ounluu eklinde bugnk
Trkeye sadeletirilebilir. Bunun anlam ise te iki ounluk demektir. te bu kanun
maddesi meclislerde alnacak kararlarn ncelikle Meclis-i Mebusanda te iki ounlukla
kabul edilmesi gerektiini sonra Ayan Meclisinde ayn ekilde ounlukla kabul edilmesi
gerektiini ifade etmitir. En sonunda ise padiahn kabul ile beraber kanun maddesi geerli
olabilecektir. Ayrca meclislerden getikten sonra, padiahn kabulne kadar geecek olan
srede kanun maddesinin geerli olduu ifade edilmitir.
22 Austos 1909 tarihine gelindiinde ise bu anayasann mezkur maddelerinin nazara
alnd ve ileyemeyecei noktasndaki zr beyanyla beraber Heyet-i Ayan Kararnamesi
ad altnda bir kanun karlmtr. Gnmzdeki adyla kanun hkmnde kararname olarak
nitelendirilebilecek bu kanunun tam ismi yledir: 7 Zilhicce Tarihli Kanun- Esas'nin Baz
Mevadd- Muaddelesine Dair Kanun.50
Yine ar bir Osmanlca ile yazlm olan bu kanunun giri ksmnda Kanun-i
Esasideki te iki ounluk hatrlatlmaktadr. Ancak mevcut durum itibariyle Meclis-i
Mebusanda bulunan kanunlarn ok fazla olmas ve bu i ykn kaldramayacak durumda
olmasn bir zr beyan olarak ifade etmilerdir. Kanun-i Esasi gibi bir anayasann batan
sona tetkikinin o gnn artlarna tekrar uygun hale getirilmesinin bu kadar i yk ierisinde
bulunan Meclis-i Mebusana ar geleceini ifade etmitir. Ancak o gnn artlarnda
Merutiyet ortamnda baz maddelerin de deitirilmesi gerektiinin altn izerek deiiklii
bu ekilde kararname ile yapm olduklarn ifade etmiler ve Meclis-i Mebusan'n Kanun-i
Esasiyi o gnk artlara gre tekrar almasnn ileri bir tarihe ertelendiini sylemilerdir.
Deiiklik yaplan nc madde burada ele alnan konu ile yakndan alakaldr. Kanunun 1876
tarihindeki ekli yledir: MADDE 3.- Saltanat Seniyei Osmaniye hilfeti kbray slmiyeyi haiz
49
50

http://www.anayasa.gen.tr/1876ke.htm, (Eriim Tarihi: 11 Temmuz 2015)

https://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/1876/1876-1/1876-1-degisiklik.pdf, (Eriim Tarihi: 11 Temmuz
2015)

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52
olarak slalei li Osmandan usul kadimesi vehile ekber evlada aittir.

38
www.jemsos.com

1909 tarihli deiiklikte ise baz

eklemeler yaplmtr:
nc Madde Saltanat, Seniyye-i Osmaniye Hilfet-i Kbr-y slmiyet'i
haiz olarak slle-i i-i Osman'dan usl- kadimesi vehile ekber evlda aittir. Zat-
hazret-i padiah-i hin-i cluslarnda Meclis-i Ummde ve Meclis mctemi deilse ilk
ictimanda er'-i erif ve Kanun- Esasi ahkmna riayet ve vatan ve millete sadakat
edeceine yemin eder.

1876 tarihli maddede anlatlmak istenen ey, eskiden beri gelenek olarak geri haliyle
saltanatn, Osmanl hanedanndaki en byk evlada ait olduunun alt izilmitir. 1909
ylnda yaplan ekleme ile beraber, padiahn tahta gemesi srasnda meclis toplanm halde
deilse sonraki ilk toplantsnda eriat hkmlerine ve Kanun-i Esasiye riayet ederek vatan
ve millete sadakat edeceine yemin edecei belirtilmitir. Burada da grlecei zere meclis
toplantlarnn her zaman istenildii ekilde mmkn olmad bir durum ortaya konulmu
bylesi bir durumda nasl hareket edilecei kanun maddesi ile tespit edilmitir. te bu
noktada zaman ierisinde ayn mesela defalarca gndeme gelecek ve mecliste istenen saynn
salanamamas durumu oka vuku bulduu iin zerinde bir karara varlmaya allacaktr.
Birinci dnya sava sonras artlarda, gerek baz milletvekillerinin hastal ve
yall gerekse bazlarn srgnde olmalar sebebiyle istenen sayya ulalamam olmas
sebebiyle ayn meselenin 2 ubat 1920 tarihinde meclis-i Ayanda grld gze
arpmaktadr. Mecliste ele alnan takrir aadaki gibidir:
Nizamname-i Dahilinin 22 nci maddesi mucibince; Mecliste mzakereye ibtidar eylemek
iin Aza-y mrettebenin nsfndan bir ziyadesi bulunmak icap eder. Fakat Aza-y mrettebenin
bazlar esbab- mcbirre saikasiyle Meclise itirak edemeyecek bir vaziyette olduundan, Hey'et-i
Ummiyyede nisab- ekseriyyetin husul taassr eylemektedir. Binaenaleyh, cereyan- mzakereyi
sekteden vikaye eylemek zere ekseriyet meselesinin Kanun-u Esasi Encmenince tezekkr
lzumunu arzeyleriz.51

Meclisteki konumalar da anlald ekliyle Rza Paann teklifi o anda stanbulda

mevcut bulunan ve meclis toplantlarna katlmas kabil olan toplam milletvekillerinin
yarsndan bir fazlasyla itima edilmesi eklindedir. Bu kanun teklifine deiik itirazlar o
da ba gstermitir. zellikle mevcut milletvekillerinin te iki ounluunun aranmasnn
51

https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MECLISIAYAN/mad04ic01c001/mad04ic01c00
1ink005.pdf, (Eriim Tarihi: 11 Temmuz 2015)

39

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

www.jemsos.com

KILI, Mehmet

kanuni esasiye aykr olacan bildirenler olmutur. En sonunda alnan karar ile beraber bu
meselenin encmene havale edilmesi kararlatrlmtr.
Yukarda da getii zere, Nisab- Mzakere kanununda ele alnm ve benzer
sebepler orada da zikredilmitir. Ancak bu kanunlarn uygulanmasnda ortaya kan
karklklar meclis tutanaklarna yansd ekliyle de oka tartlmtr. Ancak bu
kanunun uygulamasnda srekli olarak tartlan mesele te iki ounluu neye tekabl
ettii meselesidir. Kanun-i Esasinin belirledii hkmlere gre meclisteki toplam vekil
saysnn te iki ounluu ile karar verilecek olmasna ramen, Nisab- Mzakere kanunun
ilgili maddesinde o anda hazr bulunan vekillerin te iki ounluuyla karar verileceine
hkmedenler olmutur ve bu mesele mecliste uzun uzun tartlmtr. Hatta ayn meselenin
Tekilat- esasiye Kanununun grlmesi srasnda da ele alnd ve kanuni esasi de
gsterildii ekliyle bu kanun geemeyeceini iddia edenlerin olduu grlmektedir. Ancak
buna kar gelenler ise, mevcut meclisin dierlerinin devam olarak saylmamas gerektiini,
olaanst artlarda kurulmu bir meclis olduunu, dolaysyla kendi verdii kararlarn
kendisini balayacan ifade edenler olmutur.52
Aslnda nisab mzakereden toplam milletvekili saysnn te iki ounluu
anlalacak olsayd hibir kanunun kma ihtimali sz konusu olmayacakt. Bu noktada ilgi
eken bir meseleye yine Trkiye Byk Millet Meclisinin Zabt Ceridelerinde rastlamak
mmkndr. Tekilat- Esasiye Kanunu mzakeresine takaddm eden gnlerde Kastamonu
mebusu Halit Bey'in verdii takrir reddedilmitir. Reddedilen bu takririn orijinal metni
yledir: Tekilt Esasiye Kanununun mzakeresine slsan ekseriyeti temin maksadiyle
azay kirama bir ay mddetle mezuniyet verilmemesi hakknda Kastamonu Mebusu Halit
Bey ve rfekasnn takriri ledelmzakere reddedildi.53
Kastamonu vekili Halit Bey ve arkadalarnn kanunun mzakeresinde te iki
ounluun elde edilmesi maksadyla milletvekillerine bir ay sreyle izin verilmemesi
eklindeki takriri meclis ierisinde reddedilmitir. Buradan da anlalaca zere, meclis
ierisinde birtakm milletvekilleri te iki ounluu toplam vekiller olarak anlamakta iken,

52

53

Emin Memi, (1988), 1921 Tekilat- Esasiye Kanunu zerine Doan lgin Bir ekil Sorunu Tartmas
ve ki Anayasal Rejim Olgusu, dare Hukuku ve limleri Dergisi 9.1-3, s. 217-218.
T. B. M. M. Zabt Ceridesi, Cilt 7, Devre 2, S. 17,
https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c007/tbmm02007002.pdf, (Eriim Tarihi:
11 Temmuz 2015)

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

40
www.jemsos.com

dierleri bunu toplananlarn te ikisi eklinde anlamaktadrlar. Aslnda milli iradenin en

olgun ekliyle ortaya kaca bu takririn reddedilmesi, bu kanunun o kadar vekilin hazr
bulunmas durumunda kamayaca korkusundan kaynakland hissini uyandrmaktadr.
Dier trl byle bir takririn reddedilmesini gerektirecek herhangi bir durum
bulunmamaktadr. Ayn ceridede geen u alnt yine dikkat ekicidir.
Reis vekilleri ve Divan ktipleri ve idare memurlar intihabatnda orum Mebusu
smet Beyin 191 rey ile ikinci Reisvekletine, Sivas Mebusu Rasim Beyin 193 ve Hakkri
Mebusu Asaf 192, stanbul Mebusu Ali Rza Beyin 188 rey ile idare memurluklarna,
Zonguldak Mebusu Ragp ve Adana Mebusu-Kemal Beylerin 189 zar rey ile Van Mebusu
Hakk, Bozok Mebusu, Avni Kngr Mebusu Talt, Ergani Mebusu Kzm Vehbi Beylerin
190 nar rey ile Divan Riyaset Ktipliklerine intihabedildii Makam Riyasetten tebli
olundu.54

Grld zere te iki ounluk hibir zaman salanamamtr. nk 437 toplam

sandalye ele alndnda te ikisi 292 ederken, mevcut milletvekili says olan 335 ele
alndnda te iki ounluk 223e tekabl etmektedir. Bu durumda gerekten de toplanan
vekillerin te iki ounluu aranr olmutur. Bununla beraber de birok kanun toplanan
vekillerle karlm ve yukarda getii ekliyle de toplamn te iki ounluunu salamak
zere vekillere izin verilmemesi meselesinin reddedildii grlmtr. Bu duruma geen
kanunlara hep 180-190 kii aralnda oy verilmesi de ahittir ki kanunlar farkl yorumlanm
ve belirlenen hedefe doru kullanlmtr. Bu hedefler ise sonradan ortaya kaca ekliyle
yeni bir Cumhuriyetin kurulmasna kadar varmtr.
Aslnda burada anlatlan uygulamalar ve baka ekilde ortaya km icraatlar,
muhalefetin Mustafa Kemal Paa ve grubu hakknda hem ok fazla dikkatini ekmi hem de
muhalefet noktasnda ok sertlemesine sebep olmutur. yle ki belli noktadan sonra,
Mustafa Kemal Paa'nn aslnda saltanata ve hilafete gz diktiini dnen vekiller dahi
olmutur. Bunun yannda Kazm Karabekir ve Rauf Orbay gibi milli mcadelenin nde gelen
firmalar dahi, Mustafa Kemal Paa'nn ne yapt konusunda byk endieye

54

T. B. M. M. Zabt Ceridesi, Cilt 7, Devre 2, S. 17,

https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c007/tbmm02007002.pdf, (Eriim Tarihi:
11 Temmuz 2015)

41

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

KILI, Mehmet

www.jemsos.com

dmlerdir.55 Mustafa Kemal Paa'nn 20 Temmuz 1922 gn Byk Taarruz ncesi

Bakomutanln Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan sresiz uzatlmas sonucunda
yapt konuma yledir:
kinci saadetini temin edecek olan husus, benim bundan sene evvel mukaddes
davamza baladmz gn bulunduum mevkie dnebilmekliim imkn olacaktr. Hakikaten
milletin sinesinde serbest bir millet ferdi olmak kadar dnyada bahtiyarlk yoktur. Hakikatlere
vakf olan, kalp ve vicdannda manevi ve mukaddes hazlardan baka zevk tamayan insanlar
iin ne kadar yksek olursa olsun, maddi makamlarn hi bir kymeti yoktur. 56

Armaana gre, bu konumann ieriinden anlalmas gereken, Mustafa Kemal

Paa'nn bylesi olaanst yetkilerle donatlmas karsnda baz milletvekillerinin
diktatrle doru gidildii konusundaki endieleri gidermek istemesidir. Bu noktada
kendisinin dnyevi olarak herhangi bir makam beklemediini ve zafer kazanldktan sonra
milletin bir ferdi olarak siyasetten ekilip hayatna devam edeceini bildirmitir.57
Aslnda Mustafa Kemal Paann icraatlar hakkndaki endieler bunlardan ibaret
deildir. Kazm Karabekir Paann hatralarndan ifade edildii ekliyle, saltanatn
kaldrlmas noktasnda Mustafa Kemal Paa ile bir mutabakata vardklarn, ancak hilafetin
Osmanl hanedannda kalacan kararlatrdklarn sylemitir. Ancak sonrasnda 63
milletvekilinin imzasyla hilafetin kaldrlmasna dair kanun tasars nne gelince drdnc
maddede unu grmtr: Hanedan l-i Osman madum (yok olan) ve tarihe mntekildir
(devredilen). Osmanl hanedan olduu gibi yok sayan bu hkm karsnda endielerini
dile getiren Kazm Karabekir, Mustafa Kemal Paa'ya daha nceki anlamalarnn bu
olmadn ve hilafetin Osmanl hanedannda kalacan hatrlatmtr. Ayn cmleyi Rauf
Orbay grnce " Ne oluyoruz nereye gidiyoruz?" eklinde barm ve tepkisini ortaya
koymutur. Bunun zerine Mustafa Kemal Paa: "Ben sizin endienizi hak verdim. Durun,
cmleyi silip tashih edeyim" demi ve hanedan- li Osman kaydn silerek stanbul'daki
padiahlk eklinde yazmtr.58

Mustafa Armaan, (2007), Efsaneler ve Gerekler, Kller Altnda Yakn Tarih 3, stanbul, Tima
Yaynlar, s. 25.
56
Armaan, a.g.e., s. 24.
57
Armaan, a.g.e., s. 24.
58
Uur Mumcu, (1990), Kazm Karabekir Anlatyor, stanbul, Tekin yaynevi, s. 54-55.
55

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

42
www.jemsos.com

Sonrasnda ise meclis ierisinde Mustafa Kemal Paa hilafeti ve saltanat alyor
eklinde dedikodularn yayldn ifade etmitir. Bunun zerine Kazm Karabekir, saltanatn
kaldrlmas ve hilafetin Osmanoullarnda kalmas fikrinde olduunu ifade ederek
tekrardan bir takrir hazrlama yoluna gitmitir ve bunun iin bir gn istemitir. Bunun
zerine birok milletvekili meclisi terk etmi ve yaplan oylamada 132 kabul, 2 ret, 2 de
ekimser oy kullanlmtr. Toplam katlan says 136 olduu iin bu kanun gememi, nisap
iin 25 oya daha ihtiya olduunu Kazm Karabekir Paa'nn kendisi nakletmitir59. Burada
ilgin olan o gn iin 161 milletvekilinin nisap iin kabul edilmi olmas, ancak bu sayy o
anda salayamamalar olmutur. nk Mustafa Kemal Paann Mdafaa-i Hukuk grubu
zaten bu saydan fazladr. Onlar ierisinde bile bu durumu kabul etmeyenler kmtr.
Devamnda ise yle gemektedir:
Mustafa Kemal Paa bu vaziyetten can ok sklmt. Beni odasna ard ve bu
vaziyetin mnsn sordu. Ben de ylece syledim: Memlekete olan ballm ve size olan
samimiyetim her zaman olduu gibi imdi de fikrimi apak sylemeye beni mecbur klar.
Meclisin ekseriyetini kayp etmi olmas bir tezahrdr. Bu takrirle sizin hilfet ve saltanat
almak olduunuz kanaati belirmitir. Kk de salmaktadr, korkarm ki, bu takrir aramba
gn itimanda galiba daha az rey bulacaktr. ok nazik bir i zerindeyiz. Hilfet ve
saltanatn hanedan deitirilmesine kar vakit vakit beliren tezahrn fiili bir ekilde
inklbndan (dnmesinden) korkarm. Garp halk ve ordusu hakknda sz syleme
selhiyetim yoksa da iin vahim bir neticeye varabileceini temasa geldiim mebuslarn hleti ruhiyesi gstermektedir. Ya fikren ve fiilen tezahrattan endie ederek arktan geldiniz,

diye kzgn cevap aldm. Dedim ki:

Evet, sizin Hilfet ve Saltanat almanz arzusunu haber aldm. Buna kar arkta
emrivaki (oldubitti) beklemek ve zuhura gelecek tezahrat karsnda iin nerelere kadar
varabileceini kestiremediimden halimize ve tarihimize kar fikrimizi Byk Millet
Meclisi'nde beyan etmek ve daha nce sevgi ve sayg ile bal bulunduum bakomutanm
ikaz etmek istedim.60

Buradan anlalaca zere Mustafa Kemal Paa'nn projeksiyonunda izdii yol

biroklarn endielendirmi ve bu endieler dalga dalga yaylarak Kazm Karabekir Paa'ya

59
60

Mumcu, a.g.e., s. 56.

Mumcu, a.g.e., s. 56- 57.

43

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

KILI, Mehmet

www.jemsos.com

kadar varmtr. Bunun zerine de Kazm Karabekir Paa arktaki grevinde oldubittileri
beklemek yerine, Ankara'ya gelip Mustafa Kemal Paa'y ikaz etmek istemitir.
Kazm Karabekir Paa, yukarda alnts yaplan Mustafa Kemal Paa'nn 22 Temmuz
1922 tarihinde yapt konumay hatrlatarak, baz milletvekillerinin endielerini dile
getirmektedir. Endie eden milletvekilleri, Kazm Karabekir Paa'y araya sokarak tarihte
yaplm olan konumann gereini Mustafa Kemal Paa'nn yapmasn istemilerdir. Ancak
burada dikkat eken baka bir husus, Mustafa Kemal Paa'nn tarafnda olan
milletvekillerinin bir kar atak olarak hilafete vg meyannda Mustafa Kemal Paa'nn baz
meclis konumalarn gndeme getirmi olmalardr.61 Bu mcadeleden anlaldna gre,
hilafet meselesi o gnk mecliste ok fazla gndem olmu ve kaldrlmas noktasnda byk
endieler tayanlara karlk, bu endieleri gidermeye alanlar olmutur.
Saltanatn

kaldrlmasna

ilikin

takririn

okunmas

zerine

Osmanl

mparatorluu'nun otokrasi ile beraber mnkariz olduuna dair madde ve dierleri gze
arpnca Kazm Karabekir Paa, Sakarya zaferinden sonra rtbe alarak mareal olmu ve
sonrasnda gazi unvanna kavumu birisinin daha nce vaat ettii ekliyle sine-i millete
dnmesinin mmkn olmadn grdn ifade etmektedir. Bunun zerine, Mustafa
Kemal Paa'ya saltanat ilga etmek ve hilafeti Osmanl hanedanna brakmay teklif etmitir.
Sonrasnda ise cumhuriyet ilan edecek ve Mustafa Kemal Paa, tarihi bir not almak ve maddi
olarak

lnceye

kadar

cumhurbakanlnn

nimetlerinden

faydalanmak

zere,

cumhurbakanlna bir defalna seilecek, sonrasnda kendisi istifa edecektir, eklinde bir
teklif gtrmtr. Ancak sonrasnda bazlar, bu meseleyi bytp Kazm Karabekirin
cumhurbakanlnda gznn olduunu Mustafa Kemal Paaya iletmilerdi.62 Sonrasnda
yaplan grmelerde saltanatn kaldrlmas ve hilafetin Osmanl hanedanna verilmesi
kararlatrlm ve bu haliyle de kanunlamtr.63
Saltanatn kaldrlmas gn, Mustafa Kemal Paa'nn yapt konumann ieriinde
ise hilafeti gklere karacak ve saltanat yerecek ifadeler gze arpmaktadr. zellikle
"fahri alem efendimiz cenab peygamber, hazreti Ali kerremallahu vehe, Huzeyfe
radyallah anh" gibi ifadeleri kullanlm olmas, bu metnin dini literatre hakim kiiler

61

Mumcu, a.g.e., s. 57-58.

Mumcu, a.g.e., s. 60.
63
http://www.anayasa.gen.tr/1921ay.htm, (Eriim Tarihi: 11 Temmuz 2015)
62

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

44
www.jemsos.com

tarafndan hazrlandn gstermektedir ki nihayetinde Ali Fuat Cebesoy bu meseleyi

dorular tarzda anlarnda ele almtr.64
Aslnda korku ikliminin oluturulmaya alldna gzel bir rnek tekil edecek
mesele ise, saltanatn kaldrlmas gnlerinde yaanmtr. nk Meliste bazlar saltanat
ve hilafetin birbirinden ayrlamayacan ifade etmiler ve bu kanun maddesine itiraz
etmilerdir. Bunun zerine milletvekillerine konuan Mustafa Kemal Paa, meselenin
sunulduu gibi kabul edilmesinin uygun olacan, br trl meselenin yine gelip bu
noktaya dayanacan ve saltanatn eninde sonunda kaldrlacan ifade etmitir. Ancak asl
vurucu cmlesi bunlarn sonunda gelmitir: htimal baz kafalar kesilecektir65 Buradan
da anlalaca zere hem korku iklimi hem de psikolojik sava devam etmektedir.
Aslnda birok insanda o gnlerde ne olacana Mustafa Kemal Paa'nn ne yapmak
istediine dair korkular hat safhaya gelmi olmasna ramen, bu konuda iz srmek ok
byk zorluklar getirmektedir. Bunun bata gelen nedeni ise sonradan bir ideoloji olarak
ortaya km ve kendi kimliini topluma kabul ettirmeye alm olan Kemalist dncenin
mensuplar, tarihin bu dnemi ile ilgili ele aldklar eserlerde bu ekilde korkular el
almaktansa, bu insanlar hilafet yanls ve mrteci gibi aalayc ifadelerle yermi olmalar
ve o insanlarn korkularn nemsememeleridir. Ayrca bu dncenin literatre
olabildiince hakim olmas ve bakalarnn da bu meseleye ok girmemesi bu konunun
takibini zorlatrmaktadr. Gerek Kazm Karabekir gibi dnemin ahitlerinin ifadesi gerekse
son dnemde yazlm birka eser bu konuda insanlarn ne kadar korkular yaadn gzler
nne serecek mahiyettedir. rnein, Akyolun (2008) u ifadeleri meseleye k tutacak
tarzdadr: 30 Ekim gn nergeler grlmeye balanyor. Bakan Mustafa Kemal ad
okumak suretiyle Rza Nur ve arkadalarnn nergesini oylayacan sylyor, ama
mecliste karar yeter says bulunamad iin grme 1 Kasm'a kalyor.66
Ancak Kazm Karabekir Paa'nn anlar okunduunda, meselenin sadece bu minval
zere dnmedii ve milletvekillerinin birok endieleri tad gzler nne
serilmektedir. Sonrasnda meclis almalarna bakldnda, yine eskisi gibi hkmetin
veya bugnk adyla icra vekilleri heyetinin istediini istedii gibi karmas muhalif

64

Akyol, a.g.e., s. 349.

Akyol, a.g.e., s. 351.
66
Akyol, a.g.e., s. 349.
65

45

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

www.jemsos.com

KILI, Mehmet

olanlarda ciddi ekilde kayglara sebep olmutur. Bu problemlerin bir tanesine de Lozana
gnderilecek heyette rastlanlmaktadr. O gn iin bu heyeti kimin seecei konusu
gndeme gelmi ve hkmetin bunu neden setii ve meclisin semedii muhalifler
tarafndan sz konusu edilmitir. Ancak bu meselenin ok fazla tartlmasnn ardndan
yine Lozana gnderilecek heyeti hkmetin semesine karar verilmitir. 67
Yine bu mecliste en sert tartmalarn meselesi zerinde dnd grlmtr.
zellikle muhalefet cephesi, Mehmetikin sngs ile kazanlm topraklarn masa banda
kaybedilmesi eklinde olan yorumlam ve muhalefetin dozunu artrmtr. Bu konuda
zellikle kavga edenlerin banda Trabzon milletvekili Ali kr Bey gelmektedir. Hatta bu
kavgalarn I. meclisin sonunu getirdiini de sylemek mmkndr.68 1923 ylnn mart
aynda Mustafa Kemal Paa meclisin yenilenmesi isteini bugnk meclis bakan Rauf
Bey'e ve gerekli admlarn atlmasn istemitir.
Ancak Rauf Orbayn anlattklarna gre, meclis ierisinde birtakm milletvekilleri
bulunmaktayd ki bunlar zaman ierisinde mecliste ortaya km olaylara kar ileri derece
hassasiyet kazanmlar ve Mustafa Kemal Paann bir diktatrle doru gittii endiesini
tamlardr. Bu endielerinden dolay da birok konuyu uzlama olmayacak ekilde yokua
srmler ve meclisi ilemez hale getirmilerdir. Bunun zerine de Mustafa Kemal Paa yeni
bir meclis iin seime gidilmesi gerektiini ileri srmtr.69
Bu arada birinci meclisin nemli muhalif simalarndan biri olan Trabzon Milletvekili
Ali kr Bey, 1923 ylnn mart aynn sonlarna doru meclis toplantlarna gelmemeye
balam, bunun zerine de Erzurum Milletvekili Hseyin Avni Bey 29 Mart'ta meseleyi
gndeme getirmitir. Ali kr Bey'in hayatndan endie ettiini ifade edince, Rauf Bey de
bir milletvekilinin kaybolmasnn ciddiyetle karlanmas gerektiini ifade etmi ve konunun
aratrldn sylemitir. Sonrasnda ortaya kmtr ki 27 Mart 1923 tarihinde Kk
Mfrezesi Komutan Topal Osman Ali kr Beyi ldrmtr.70

Bengl Salman Bolat, (2013), Tekin Demiraslan, Lozan Grmeleri Srasnda Mecliste Ortaya kan II.
Grup Muhalefeti Ve Basna Yansmas, Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits Atatrk Yolu
Dergisi, Say 53, (Lozan Antlamas zel Says), s. 33.
68
evket Sreyya Aydemir, (1999), Tek Adam Mustafa Kemal 19221938, stanbul, Remzi Kitapevi, s. 79
81.
69
Feridun Kandemir, (1965), Hatralar Ve Sylemedikleriyle Rauf Orbay, stanbul, s. 124.
70
Karnap, a.g.e., s. 88.
67

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

46
www.jemsos.com

Kazm Karabekirin anlattna gre, 14 Ocak 1923 gn Mustafa Kemal Paa ile
beraber trenle zmir'e giderler. O gn Mustafa Kemal Paann ok sinirli olduunu Ali kr
Bey'in karaca gazete olduunu ifade etmektedir. Sonrasnda ise Mustafa Kemal Paa
yakn ykn diye kt. Sonrasnda ise Ali kr Bey'in ortadan kaybolduunu ve bunun
zerine ikinci grup milletvekillerinin krsden hkmete sert eletiriler yneltti ini
aktarmaktadr. Bunun da tesinde ali kr beyi ldren kiinin Topal Osman olmas ve ayn
kiinin Mustafa Kemal Paann muhafz taburu komutan olmas Ankara'daki havay daha
fazla gerecek ve itimatszla sebep olacaktr. Yine Karabekir'in aktardna gre muhalif
vekiller bu ii dorudan Mustafa Kemal Paa tarafndan yaplm olarak grmekteydiler.71
Ali Fuat Cebesoyun olayla ilgili anlattklarn bakldnda Osman Aa ve adamlarnn
katil olduklarnn anlalmas zerine yakalanmalarnn sz konusu olduunu sylemitir.
Mustafa Kemal Paann koruyucular olan bln yakalanmadan nce meclis muhafz taburu
ile deitirilmesi gndeme gelmi ve bu taburu tarafndan Topal Osman'n yakalanarak adliyeye
teslim edilmesine karar verilmitir. Bunun iin de ncelikle Mustafa Kemal Paa ve ei Latife
Hanm'n istasyonda bulunan binaya yerlemeleri karar verilmiti. Mustafa Kemal Paann
istasyona inmesi ile beraber Osman Aa ve arkadalarnn tepelenmesine balanmt.72 Bunun
gibi birok hatrada bahsi geen bu olay, Ankarada byk bir korku ve panik havasn
oluturmu hatta bazlarna gre Topal Osman ldrlmeden nce ankayaya baskn
yapmaya kalkmtr.73
Ali kr Bey'in cesedinin bulunmasndan sonra meclis ierisinde ok byk
tartmalar ba gstermi ve ikinci grup milletvekilleri bu saldrnn millete yapldn
savunmulardr.74 Byle bir iklimin hakim olduu Meclis'te de iler yolunda gitmedii iin
bir muhalefet son derece sertletii iin bir deiime ihtiya duyulmu ve neticesinde meclis
kendini feshederek bu yln Haziran'nda yaplacak olan seimlerle yenilenmitir.
Aslnda birinci meclisin ierisindeki kavgalara bakldnda siyasetin her trl
enstrman kullanlm, ancak bunlarn ierisinde korkunun zel bir yeri olmutur. Ancak

71

Mumcu, a.g.e., s. 66-77.

Ali Fuat Cebesoy, (1957), General Ali Fuat Cebesoy'un Siyas Htralar, Vatan Neriyat, s. 295.
73
pek allar, (2006), Latife Hanm, Doan Kitap, s. 56.
74
Ayegl Demirden Yzge, (2006), Birinci Byk Millet Meclisinin Yapisi Ve Faaliyetleri (1920
1923), Sleyman Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dali, Yaymlanmam
Yksek Lissans Tezi, Isparta, s. 78.
72

47

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

www.jemsos.com

KILI, Mehmet

bu korkular sadece siyasi bir enstrman olarak kullanlmakla kalmam, o gnn artlarnda
herkesin ierisinde ileri derecede hissettii bir duygu olarak varln srdrmtr. Son
olarak da meclisin kapatlmas ve ilerin daha kolay ilemesi iin baka bir meclisin almas
noktasnda, burada oluan korku ortam adeta bir gereke olmu ve btn bunlarn
neticesinde Mustafa Kemal Paann teden beri arzular olduu Cumhuriyete geiin n
almtr. Ancak yeni meclise gemekle beraber ortam birinci meclise gre biraz daha
yumuam olsa bile nihayetinde bir takm muhalif hareketler kendini yine kendini
gstermitir. Bunun zerine tekrardan korku esinin kullanlmas gndeme gelmitir.
Cumhuriyetin ilan edilmesinde ilk gze arpan durum, Lozandan sonra 3 ay
beklenmesi ve bu 3 ay boyunca muhalif izgi benimsemeleri muhtemel olan Rauf Orbay ve
Kazm Karabekirin Ankara dnda olduklar bir gnde ilan edilmesiydi.

Bylece

muhalefetlerinden korkulan kiiler cumhuriyetin ilan srecinden dlanm bir pozisyona

drlmler cumhuriyet kart olarak lanse edilmilerdir.75
Aslnda sancl durum sadece bundan ibaret deildi. kinci meclis ile beraber muhalif
kanat tasfiye edilmesine ramen, yine de uzun noktasnda birtakm fikir ayrlklar
bulunmaktayd. Byle bir ortamda hem ar toplar saylacak Kazm Karabekir ve Rauf
Orbay'n Ankara dnda olaca bir gn seilmi hem de dier vekillerle ilgili baz giriimlerde
bulunulmutur. 14 Mays 2011 tarihli Trkiye Gazetesi'nde Ylmaz ztunann kaleme ald
yazsnda bu konuya deindi grlmektedir. ztuna ya gre cumhuriyete gei sancl olmu,
bu duruma muhalefet etmesi muhtemel olan vekillerin oturuma katlmamalar iin haber
gnderilmi, bunun da tesinde meclise gelmeleri iin evlerinin nne polis dikilmitir.76
Cumhuriyet iin yaplan oylamann dikkat eken dier bir yn ise oturumun gece
yaplmas ve meclis toplamnn yarsnn orada bulunmamasdr. Ylmaz ztuna'nn
gazetede yazd yazsnda ifade ettii oturumun gece yaplmas meselesi Akyol (2008)
tarafndan da teyit edilmektedir.77 Bununla beraber oturumda hazr bulunan vekil says 184

75
76
77

Akyol, a.g.e., s. 429.

Trkiye Gazetesi, 11 Mays 2011.
Akyol, a.g.e., s. 429.

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

48
www.jemsos.com

olarak Akyol (2008) tarafndan verilmitir.78 Ancak TBMM zabt cerideleri bu sayy 158
olarak tespit etmektedir.79
Aslnda btn bu srelerin iinde korku ikliminin nasl hkim olduu ve korku
siyasetinin srelerde nasl kullanldnn bu almada bahsi gemesinin sebebi, srelerin
birinci dereceden aktr olan Mustafa Kemal Paann Cumhuriyet gibi kritik bir aamay
planlamasyd. Hem btn bu srelerden tek aktr olarak kmak hem de sonraki kltr
devrimlerini gerekletirmek iin Cumhuriyetin gelmesi kendisinin baa gemesi kilit rol
oynayacak bir durumdu. Grld zere sreler iinde birok siyasi enstrman kullanarak
adm adm istediklerini yaptrma gayretine girmitir. Hatta yle bir noktaya varmtr ki bizzat
en yakn arkadalar bile endie eder olmutur. zellikle saltanat ve hilafetin beraber
kaldrlmas istei karsnda byk endieler ortaya km, bu endieleri gidermek adna baz
giriimleri olmutur. Hilafeti sonrasnda kaldrmas de gsterir ki o zamandan byle bir hedefi
vard ancak artlar ona msait deildi. Bu durumda insanlarn korkularn izale edecek ekilde
geri admlar atmt. Bunun yannda kendisine muhalif olanlardan endieleri olmu ve onlar
bertaraf etme adna baz siyasetler gtmtr. zellikle Ali kr Bey hadisesinde grlecei
zere muhalefetin almlarndan yana rahatsz olmu ve sonrasnda cinayetlerle beraber
ortaya kan korku ortamndan faydalanarak artk mevcut muhalefetle ilemesinin imkn
olmadn grd meclisi feshetmitir. Bu meclisin bu kadar sert muhalefete girimesinin
arkasnda ise sre ierisinde srekli mevzi kaybetmeleri ve kanunlarn ok az vekil ile
kmasyd. Ayrca Mustafa Kemal Paann bir diktatrle doru gittii ynnde de
endieleri olduu iin onu dengeleyecek bir mekanizma kurmann derdine dmlerdi. Dier
taraftan Mustafa Kemal Paa da kendi planlarnn akamete urayaca endiesini tam ve
birinci meclis ile olmayacan grd yerde meclisi feshetme yoluna gitmitir. Sonrasnda
ounluunu kendi setii milletvekilleri arasndan bile kendi kurgulad ynetim biimine
muhalefet edenler olmu olsa gerektir ki onlarn Cumhurbakanl oylamasna gelmemeleri
iin baz tedbirler almtr. Aslnda Trkiyede birok yetkileri bulunan Cumhurbakannn

78
79

Akyol, a.g.e., s. 429.

T.B.M.M. Zabt Ceridesi, Cilt 3, Devre 2, 29 Terinievvel 1339, Pazartesi,
https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c003/tbmm02003043.pdf, (Eriim Tarihi:
12 Temmuz 2015)

49
www.jemsos.com

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

KILI, Mehmet

seilmesi meselesi o gnden balayarak, zellikle sistemin ok skk olduu dnemlerde,

demokratik teamllere ok da uygun olmayan yntemlerin kullanlmasyla yaplagelmitir.

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

50
www.jemsos.com

KAYNAKA
Ahmet Emin Yaman, (1992), Bakumandanlk Kanunu, Atatrk Yolu, Ankara niversitesi Trk
nklp Tarihi Enstits Dergisi, Cilt 3, Say 9, s. 89.
Ahmet Turan Alkan, (2006), II. Merutiyet Devrinde Ordu ve Siyaset, Ufuk Kitap, s. 23.
Ali Fuat Cebesoy, (1957), General Ali Fuat Cebesoy'un Siyas Htralar, Vatan Neriyat, s. 295.
li Trkgeldi, (1984), Mondros ve Mudanya Mtarekelerinin Tarihi, Ankara, Trk Devrim Tarihi
Enstits Yay., s. 29.
Ayegl Demirden Yzge, (2006), Birinci Byk Millet Meclisinin Yapisi Ve Faaliyetleri
(19201923), Sleyman Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dali,
Yaymlanmam Yksek Lissans Tezi, Isparta, s. 78.
Barry Glassner, (1999), The Culture of Fear: Why Americans Are Afraid of the Wrong Things.
New York, Basic Books.
Bengl Salman Bolat, (2013), Tekin Demiraslan, Lozan Grmeleri Srasnda Mecliste Ortaya
kan II. Grup Muhalefeti Ve Basna Yansmas, Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi
Enstits Atatrk Yolu Dergisi, Say 53, (Lozan Antlamas zel Says), s. 33.
Charles Vere F. Townshend, 81920), My Campaign in Mesopotamia, London, Thornton
Butterworth Ltd., s. 376-377.
Cyril Edwin Black, (1986), adalamann itici gleri. Vol. 27. Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar, s. 77.
David L. Altheide and R. Sam Michalowski, (1999), Fear in the News, The sociological
quarterly, Vol. 40.3, pp.475-503.
David L. Altheide, (2002), Towards a Mapping of the E Audience. In Postmodern Existential
Sociology, edited by Joseph A. and John M. Johnson Kotarba, Thousand Oaks, Calif, Sage
Publications, pp.41-62.
Dieter Duhm, (2009), Kapitalizmde Korku, ev. Sargut Sln, stanbul, Krmz Yaynlar, s.5258.
Doan Ccelolu, (1998), nsan Ve Davran: Psikolojinin Temel Kavramlar, stanbul, Remzi
Kitabevi, s.264.
Emin Memi, (1988), 1921 Tekilat- Esasiye Kanunu zerine Doan lgin Bir ekil Sorunu
Tartmas ve ki Anayasal Rejim Olgusu, dare Hukuku ve limleri Dergisi 9.1-3, s. 217-218.
Ferhat Koca, (2000), Son Dnem OsmanlAydnlarnn Hilafet Tartmalar, iinde: Osmanldan
Cumhuriyete Siyaset ve Deer Tartmalar, editr: Ferhat Koca, Yeni Araylar Platformu
Kitaplar 4, stanbul, Rabet Yaynlar, s. 286.
Feridun Kandemir, (1965), Hatralar Ve Sylemedikleriyle Rauf Orbay, stanbul, s. 124.
Frank Furedi, (1997), Culture of Fear: Risk-Taking and the Morality of Low Expectation, London,
Cassell.

51

Atatrkn Cumhurbakanl Seiminde Korku Siyasetinin Kullanm

www.jemsos.com

KILI, Mehmet

Grkan Frat Saylan, (2014), stanbulun Resmen gali (16 Mart 1920), Marmara niversitesi
neri Dergisi, Cilt 11, Say 41, s. 17.
Gwynne Dyer, (1972), The Turkish Armistice of 1918: 2. A Lost Opportunity: The Armistice
Negotiations of Moudros, Middle Eastern Studies, Vol:8, s. 31
Halis ETN, (2004), zgrle Kar Gvenlik: Hayekin Klelik Yolu Eserini Yeniden
Okumak, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 5, Say 1, s. 3.
Hamdullah Suphi Tanrver, (1968), Anlar, stanbul, Mente Kitabevi, s. 280.
http://www.anayasa.gen.tr/1876ke.htm, (Eriim Tarihi: 11 Temmuz 2015)
http://www.anayasa.gen.tr/1921ay.htm, (Eriim Tarihi: 11 Temmuz 2015)
http://www.etimolojiturkce.com/arama/korku,(Eriim Tarihi: 25 Temmuz 2015)
http://www.nisanyansozluk.com/?k=kork-&lnk=1, (Eriim Tarihi: 28 Temmuz 2015)
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=tdk.gts.54eef19c8eec99.369
99762, (Eriim Tarihi: 28 Temmuz 2015)
https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MECLISIAYAN/mad04ic01c001/mad04ic01c00
1ink005.pdf, (Eriim Tarihi: 11 Temmuz 2015)
https://yenianayasa.tbmm.gov.tr/docs/1876/1876-1/1876-1-degisiklik.pdf, (Eriim Tarihi: 11
Temmuz 2015)
Huriye Karnap, (2004), I. ve II. Dnem Trkiye Byk Millet Meclisi'nde Trabzon Milletvekilleri
(Biyografi Ve Faaliyetleri), Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal
Atatrk lkeleri Ve nklap Tarihi Bilim Dal, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Konya, s. 5455.
hsan Gne, (1981), I. Trkiye Byk Millet Meclisinde II. Mdafaa-i Hukuk Grubunun
Program (II. Grub'un), Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Tarih Blm Tarih
Aratrmalar Dergisi, Cilt: 14 Say: 25, s. 117-118.
hsan erif Kaymaz, (2008), Mondros: Bir Atekesin Tahlili, 21. Yzyl Dergisi, Ekim/ Kasm
/Aralk Says, s. 255.
lber Ortayli, (1999), mparatorluun En Uzun Yzyl, stanbul, letiim Yaynlar, s. 86
pek allar, (2006), Latife Hanm, Doan Kitap, s. 56.
Kemal H. Karpat, (2012), Trk Demokrasi Tarihi, 3. Bask, stanbul, Tima Yaynlar, s. 119.
Kemal H. Karpat, Akile Zorlu Durukan ve Kaan Durukan, (2002), Osmanl Modernlemesi:
Toplum, Kuramsal Deiim ve Nfus, mge Kitabevi, s. 16-18.
M. kr Haniolu, (2008), A Brief History of The Late Ottoman Empire, Princeton, Princeton
University Press, s.102.
Mustafa Armaan, (2007), Efsaneler ve Gerekler, Kller Altnda Yakn Tarih 3, stanbul, Tima
Yaynlar, s. 25.
Nermin Gmalan, (2012), Milli Mcadele Dnemi ve Sonras Mustafa Kemal Paann Seim
Yolu ile Alm Olduu Grevler, KS Sosyal Bilimler Dergisi / KSU Journal of Social Sciences,
9 (2), s. 136-137.

The Journal Of Europe - Middle East Social Science Studies

ISSN: 2149-6439, October, 2015, Volume: 1, Issue: 2, s: 22-52

52
www.jemsos.com

Nisab Mzakere Kanunu, Ceridei Resmiye ile Neir ve ln: 21 ubat 1337 - No. 3
zer lbeyi, (2003). Mtareke Ve gal Yillarinda Osmanli Devletinde Grlen Sosyal knt
Ve Toplumsal Yaam, Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 14 (14),
s.247-271.
Salahi R. Sonyel, (2010), Gizli Belgelerde Mustafa Kemal, Vahdettin ve Kurtulu Sava, Atatrk
Aratrma Merkezi, Ankara, s. 13.
Same Aaolu, (1981), Kuva-y Milliye Ruhu, Birinci Byk Millet Meclisi, Ankara, Kltr
Bakal Yaynlar, s. 285.
Seluk Ural, (2002), Ali Galip Olay'nn Milli Mcadele Taraftar Gazetelerdeki (rade-i Milliye
ve Albayrak) Yanklar, Ankara niversitesi Trk nklap Tarihi Enstits Atatrk Yolu Dergisi,
Cilt: 8 Say: 29, s. 161.
Sigmund Freud, (2009), Uygarln Huzursuzluu, ev. H. Barcan, stanbul, Metis Yaynlar,
s.17.
evket Sreyya Aydemir, (1999), Tek Adam Mustafa Kemal 19221938, stanbul, Remzi
Kitapevi, s. 7981.
T. B. M. M. Zabt Ceridesi, Cilt 7, Devre 2, S. 17,
https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c007/tbmm02007002.pdf, (Eriim
Tarihi: 11 Temmuz 2015)
T. B. M. M. Zabt Ceridesi, Cilt 7, Devre 2, S. 17,
https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c007/tbmm02007002.pdf, (Eriim
Tarihi: 11 Temmuz 2015)
T.B.M.M. Gizli Celse Zabtlar, 24 Nisan 1336 (1920), Devre: 1, ctima: 1, Cilt 1, s. 2.
T.B.M.M. Gizli Celse Zabtlar, 24 Nisan 1336 (1920), Devre: 1, ctima: 1, Cilt 1, s. 8-9.
T.B.M.M. Zabt Ceridesi, Cilt 3, Devre 2, 29 Terinievvel 1339, Pazartesi,
https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c003/tbmm02003043.pdf, (Eriim
Tarihi: 12 Temmuz 2015)
Taha Akyol, (2008), Ama Hangi Atatrk, stanbul, Doan Egmont Yaynclk ve Yapmclk, s. 13
Tekilat Esasiye Kanunu, (1921), 3. Tertip Dstur, Cilt: 1, s. 196, Ceridei Resmiye, 1-7 ubat
1337, Kanun No:85, https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa21.htm, (Eriim Tarihi: 10 Temmuz
2015).
Trkiye Gazetesi, 11 Mays 2011.
Uur Mumcu, (1990), Kazm Karabekir Anlatyor, stanbul, Tekin yaynevi, s. 54-55.
Yair Neuman and Mor Levi, (2003), Blood And Chocolate A Rhetorical Approach to Fear
Appeal, Journal of Language and Social Psychology, 22.1, pp. 29-46.
Zekeriya Trkmen, (2000), 30 Ekim 1918 Tarihli Mondros Atekes Antlamasna Gre Trk
Ordusunun Kurulu Ve Kadrosuna Bir Bak, OTAM (Ankara niversitesi Osmanl Tarihi
Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Say: 11, s. 630.
Zekeriya Trkmen, (2001), zmirin gali Olay Ve Yunanllarn XVII. Kolordu Mensuplarna
Ynelik Gasp Ve Yamalama Hareketi, Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say: 10, s. 123.