QUICHERAT, Jules - Procès de Condamnation Et de Réhabilitation de Jeanne D'arc.2

*<%..
.r-'
^\*_-^
V.
y-^'' r ""^"^
./-vH'*?N%
^-'M.
15k-,
r
V-^
)J>>
':3f
..V>
>)
>:> >
''-
>
'^
*\'
/^
-.>>.,
~->
>> >
^>
>> n
,7>
'
j> ')
"^
^)
3>- j
^>))>
>
>J>>
/j:
: > >'X
T^ >
>:.
>
>
-^
;>
:>
'
v_
:>.::>- ^>
vas
>>.>
SE>^:^.
>
>
.>
>
'"g
^>":>^
>
3ft^>
-"^
>
.j
^>
..
,>~>
')>
^ >.
>8>
>
>::^;
JB
'
j>>
j
,
^-^
>;>>>
>>
oj
i)
'
>>
573.
>
>\
->
,.3
>^S>
3. j
>
.î
x> oi>
r
->i>
J2>'
'i>^
;53>
>;
>
>2
T.
>^J?>-^
V)
-^^>3> ^:>;' :'S>.: -^

'^^
-î." -iafr
.
:>
>^'_
::..u
>^
:> >
.
,v.^
r.^?'
>
>
-
>>J
J>J u
Digitized by the Internet Archive

in
2009
with funding from
University of
Ottawa
Iittp://www.archive.org/details/procsdecondam02joanuoft
PROCS
J)i:
CONDAMNATION ET DE
llHAilLlTAl !0N
DE
JEANNE DARC
dit:;
LA PLGELLE.
A PARIS,
DE L'IMPRIMERIE DE CRAPELET,
RUE DE VACGIRARD, N
M. DCCC. XLIV.
9.
PROCS
DE CONDAMNATION ET DE RHABILITATION
DE
JEANNE D'ARC
LA PUCELLE
PUIiLlS
POUR LA PREMIRE FOIS DAPRS LES MANUSCRITS

DE LA BIBLIOTHQIE ROYALE
SLIVIS
DE TOIS LES DOCUMENTS HISTORIQUES (Jl'oN A PU
RUNIR
ET ACCOMPAGNS DE NOTES ET D'CLAIRCISSEMENTS
PAR JULES QUICHERAT.
TOME SECOND.
A PARIS,
CHEZ JULES RENOUARD ET
C'^
LIBRAIRES DK La SOCIT DE l'hISTOIRE

DE FRANCE,
RLt DE TOURNON, N
M. DCCC. XLIV.
'^
'
\
'
Socit
'
'
6.
>n^N
EXTRAIT DU UEGLFMENT.
Art. 14. Le
personnes
les
Coii.sc!!
les
pins
(It'.-?igiu'
les oiivrngos n
d'en
i'ap;il)le>>
[tuhlicr,
prp;irer et
cl
choisil
d'en snivre
la
pnl)licalion.
nomme, pour
Il
onvrage pnblier, un Commissairc
cliaiine
responsable, charg d'en surveiller l'cxculion.
Le nom de l'diteur
sera plae la tte de
Aucun volume ne pourra

l'autorisation
tion
du Conseil,
paratre sous le
et
s'il
n'est
chaque volume.
nom de
la
Socit sans
accompagn d'une dclara-
du Commissaire responsable, portant
(jue le travail lui a
paru
mriter d'tre publi.
Le Commissaire responsable soussign' dclare que

de
M. Jules Qlicheiiat sur
DE Jeanne d'Arc,
lui
le
le travail
Procs de Riiarilitation
a paru digne
d'tre publi par la
Socit
DE l'Histoire de France.
J'ail
Paris,
le
Id janrirr 1844.
Sign Ch.
LENORMANT.
Certi/e
Le Secrtaire de
la
Socit de l'Histoire do France
J.
DESNOYERS.
PRELIMINAIRES
DE
LA REHABILITATION,
NON INSRS AU PROCS.
I.
INFORMATIO PRÊVIA SUPER INIQUITATE PRIORIS

PROCESSUS.
Ensuit
la
teneur des lettres de commission de maistre Guillaume Bouille
Charles
par
(1)
grce de Dieu
la
et fal conseiller,
roy de France
maistre Guillaume Bouille
Guillaume Bouille
1439). S'lant livr ensuite la thologie,
et
en obtint
Florent de
cr
il
puis recteur de l'Universit
se distingua dans cette facult,
dcanat. Doyen de la cathdrale de
le
Roye ,
am
noslre
docteur en thologie
d'abord proviseur du collge de Beauvais Paris,
fut
procureur de la nation de France (14-34 et 1437)

(
(1).
et chapelain
Noyon
doyen de Saint-
de Saint-Culhbert aux Mathurins de Paris
membre du Grand-Conseil par
Charles VII
il
fut
qui le chargea en cette quaht
d'une ambassade Rome. Le premier mmoire crit contre la vaUdit du juge-
ment de Pierre Cauchon,

chap. VIII de
la
compos avant
est
procdure
la dlivrance
de
lui.
iiombieuscs,
il
et la
trouvera un extrait de cet ouvrage au

,
d'aprs le prambule
fois
comme
avec autant d'assiduit que
tmoin dans
le lui
En 1473,
on
le
IX,
col.
II.
1035.
le
procs de rha-
permirent ses occupations
En 14G6,
itniv.
il
renona ses
mourut en 1476, ayant prescrit ses excuNoyon sans pompe et sans monument.
Gallia Cliristiana,
V, p. 441, COl, 875, 921.
il
teurs testamentaires de l'inhumer
t.
d tre
trouve mentionn dans l'ordonnance de Louis XI
contre les Nominalistes. Enfin,
{DiBOiLAY, Uist.
qu'il a
discorde de l'Universit et des Mendiants, pendant laquelle
eut plaider plusieurs fois au parlement de Paris.
bnfices.
des pouvoirs noncs dans la prsente commission.
Guillaume Bouille paratra plus d'une

bilitation, qu'il suivit
On
et l'on verra
Paris.,
t.
Ordonnances des
rois
de France,
t.
XVII
p. C09.)
I
PRLIMINAIRES
2
et
salut
Comme
(lilcction.
prinse et
amene en
An"-lois, et
eussent fait faire tel
mis
ayent
fait
contre elle
lement
et la
la firent
commandons
et
morir iniquement
manire comment
et
informez bien
il
contre laquelle
abbus
faultes et
ilz
ilz
eussent et
tellement que
et
ennemis a voient
[ditz]
contre raison
et
pour ce que nous voulons savoir
et
et adversaires, les
par certaines personnes ce com-
movennant ledit procez et la grant haine que nos

,
Pucelle eust t
la
en faisant lequel procez
commis plusieurs
et
de R.ouen
ceste ville
quel procez
dputez par eulx
et
Jehanne
j piea
apprhende par nos anciens ennemis
trs cruel-
procez
la vrit dudit
a este dduit et procd
vous mandons
et
expressment enjoingnons que vous vous enquerez

et
diligentemeat de
[et]
sur ce que dit est
et l'in-
formacion par vous sur ce faicte, apportez ou envoyez stablement (1)
Grant Conseil
close et scelle par devers nous et les gens de notre

et
avec ce
tous ceulx
tures, procez,
ou autres choses touchant
la
matire, contraignez les
par toutes voyes deues et que verrez estre faire
pour
les
que vous saurez qui auront aucunes escrip les vous bailler
nous apporter ou envoyer, pour pourveoir sur ce ainsi que
verrons estre faire et qu'il appartiendra par raison
vous donnons pouvoir, commission

prsentes. Si
et subgetz
mandons
et
que vous
et
commandons
et
de ce
faire
espcial par ces
tous nos officiers, justiciers
vos commis et dputez
obissent et entendent diligemment.
[car]
mandement
Donn
en ce faisant
Rouen
ilz
le quinziesrae
jour de fvrier, l'an de grce mil quatre cens quarante neuf (2), et
de nostre rg^ne le vingt huicticsme. Sic stgnatum

la relacion
du Grant Coseil, Daniel
Parle Roy,
(1)
Manuscrit de V Arsenal, semblablement ; mieux vaudrait y?aZ'/rme/.
(2)
Vieux style; 15 fvrier
(3)
Edmond Richer
i50.
ajoute la copie qu'il
donne de
de cire jaune sur simple queue;
paraphe
de parchemin
"
Noviomcnsem xuper informacione facioida de processu
Johaunam dictam
fol.
2,
la
est escrit
la
Mandatiitn
rvijis
cette pice
et sur ledit
et scell
(3).
ad Guilklmum
Avec
Bouille,
dccamim
alias facto contra
Pucelle. (Manuscrit Fontanieu, cot P. ?S5
Bibliothque du Roi.)
sceau, couvert
liv. iti,
DE LA RHABILITATION.
[
des tmoins.
Dpositions
FRRE JEHAN TODTMOUILL.

Vnrable
et religieuse
personne
frre
Jehan Toulmouill
l'ordre des Frres Prcscheurs au convent des Jacobins de

docleiir en thologie
le V*
jour de mars
aag de quarante deux ans
men
l'affeccion des juges
procez de ladicle Jehanne
le
n'a point assist et comparu au procez
de vue
mais rapporte que
ne sauroit rien dire
qu'il
de ceulx qui ont
el
dpose, pour ce qu'il
commune renomme
la
parapetit de vengeance perverse,
donn signe
jur el examin
Et premirement de
Iraicti et
ilz
divulgoit que
l'avoient perscute, et de ce
apparence. Car devant la mort d'elle
et
de
Rouen,
proposrent mettre
devant Louviers
le sige
les
Anglois
mais tantost murent
leur propos, disant que point n'assigeroient ladicte ville, jusques

tant que ladicte Pucelle eust est examine
d'icelle
de quoy ce qui en-
probacion vidente; car incontinent aprs la combustion
suit fait
,
sont alls planter le sige devant Louviers
durant sa vie
estimant que
jamais n'auroient gloire ne prosprit en
de
fait
guerre.
Item
dit et
Jehanne
dpose ledit Toutmouill que
fut dlaisse
se trouva le
au jugement sculier
matin en
la
et
pour l'induire
pouvre femme
la
mort qui
reusement
et
Hlas
me
faille [que]
soit
lui estoit
piteusement
Et quant
annona
entendu
oy
et
commena
et
rendu en cendres
mieulx estre descapite sept

Hlas
se j'eusse est
fist
la
la
dure
et
s'escrier dolo-
horriblement et cruellement
Ladvenu
il
la
pni-
et
ce que ledit
fois
que
Ha
d'estre
qu'il
corrompu
cors net en entier, qui ne fut jamais
aujourd'hui consum
que
annoncer
lui
se destraire et arracher les cheveulx
traite-l'en ainsi
mon
et
prouchaine,
,
pour
devoit mourir ce jour l, que
elle
ordonn
ainsi ses juges le avoient
cruelle
et charitativement.
mort de quoy
combustion,
Ladvenu
vrave contricion
tence, et aussi pour l'ouyr de confession
moult soigneusement
jour que ladicte
le
prison avec frre Martin
l'vesque de Beauvais avoit envoy vers elle
mort prouchaine
et livre
j'aymerole
ainsi brusle.
en la prison ecclsiastique laquelle je
PRLIMINAIRES
m'cstoie submise, et que j'eusse est garde par les gens d'glise,
..
non pas par mes enneniys
miscrablenienl mescheu,
Dieu
fait.
it
que
juge
le o-rant
Et
faictes
en
la
est.
il
me
ne
il
pas
fust
j'en appelle
si
devant
des grans torts et ingravances (iu'ou
me
complnignoit merveilleusement en ce lieu, ainsi
elle se
dposant
dit le
adversaires,
et
comme
des oppressions et violences qu'on lui avoit
prison par les geliers, et par les autres qu'on avoit
faict entrer sus elle.
Aprs
ses
complainctes
dist incontinent
mena
je
remonstrer, en disant
meurs par vous.

:
Ha
tience.
nous aviez promis,
Jehanne
il
elle
com-
lui
prenez en pa-
vous estes retourne voslre premier ma-
et que
Et la pouvre Pucelle lui respondit
m'eussiez mise aux prisons de court d'Eglise
(<
Et
Yous mourez pour ce que vous n'avez tenu ce que vous
lfice.
dnomm, auquel
survint l'vesque
vesque,
vous
les
et
de vous devant
Dieu.
Cela
fait
sortit hors, et
dposant
si
je appelle
cecy ne fust pas advenu
ledit
et
rendue entre
pour quoy
Il
Hlas
comptens
mains des concierges ecclsiastiques

:
convenables,
n'en oyt plus riens.
FRRE ISAMBERT DE LA PIERRE.

Vnrable
personne
et religieuse
frre
Isambert
De
la Pierre,
de l'ordre de Saint-Augustin du couvent de Rouen, prebstre, jur
examin tmoin
quarante-neuf, dit
prsens
jour de mars
le v*
et
dpose qu'une
on admonesloit
ne
se subniettroit
heure
frre
elle
et
l'an de grce mil quatre cens

fois
lijy et
et sollicitoit ladicte
mettre l'Eglise. Sur quoy

mettot au Saint Pre
plusieurs autres
Jehanne de
se
sub-
respondit, que voulontiers se sub-
requrant estre mene
lui
et
que'point
au jugement de ses ennemis. Et, quant cesle
Isambert
lui conseilla
concile de Basle, [et] ladicte Jeanne lui
de se submeltre au [gnral]
demanda que
c'estoit
que g-
"nral concile. Respondit cellui qui parle, que c'estoit congigacion
de toute l'Eglise universelle et la chrestient, et qu'en ce concile y

comme de la part des Anglois. Cela oy
en avoit autant de sa part

et
entendu,
elle
commena
aucuns de nostre parti
><
concile de Basic.
crier:
je veuil bien
01 puisqu'en
me
rendre
et
ce lieu sont
submettre au
Et tout incontinent, par grant despit et in-
DE LA RÎlAmLITATION.
dcBeauvais comiiienra
(lignacioii, rt\t'S(|iie
par
(Je
le
dyahlel
el tlist
au notaire
raison de ces choses el plusieurs autres
Taisez-vous,
se gardast !)ien d'es-
Anglois
les
et leurs of-
nienacrenl horriblement ledit frre Isamberl, tellement
ficiers
que
h crier
(ju'il
au gnral concile de Basle.
crire la submission qu'elle avoit laide
s'il
ne se
Item
taisoit
dit et
gccteroient en Seine.
le
dpose (pie, aprs qu'elle eusl renonc et abjur,
el reprins habit
d'homme
furent prsens
lui et plusieurs autres
quant ladicte Jehanne
s'excusoit de ce qu'elle avoit revestu habit
d'homme
affermant publiquement que les Anglois
en disant
et
prison beaucoup de
avoienl faict ou laict taire en la
femme
lence, quant elle cstoit vestue d'habits de
ploure, son viaire
que
sorte
Item
plaiii
celui qui parle
dit et rapporte
de larmes
en eut
et
Si
vous
l'assistance
Item
dit et
dpose que
et instance, ledit
veit
par advanture ne
lorsqu'on la
respondit publi-
elle
Messeigneurs de l'Eglise
,
fait, la
compassion.
piti et
que devant toute
garde en vos prisons
de
lui
de vio-
deffigur et oultraigi en telle
rputoit hrectique obstine et rencheue
quement
et
tort et
m'eussiez
me fust-il
mene
pas ainsi.
aprs l'yssue et la fin de ceste session
seigneur vesque de Beauvais dist auxÂnglois
qui dehors attendoient
Faroivelle (l)
faictes
bonne chire
il
est faict.
Item dpose ce tesmoing
que
dcmandoit
l'on
et proposoit la
povre Jehanne interrogatoires trop diiEciles, subtilz et cauteleux
tellement que les grans clercs et gens bien lettrez qui estoient l
prsens, grant peine
y eussent sceu donner response
par quoy
plusieurs de l'assistence en murrauroient.
Item dpose icelui tesmoing, que

devers l'vesque d'Avranches (2)
comme
les
(1) C'est le
lui
mesme en personne
fort
ancien
et
bon
autres', avoit est requis et pri sur ce cas
moi
z.Ti%\3.\s
fut par-
clerc, lequel,
donner son
far ewell, adieu. M. De l'Averciy a imprim /arone//e,
qui n'est d'aucune langue.

(2)
Il
s'appelait Jean de Saint-vit
d'abord abb de Saint-Denis
appel au sige piscopal d'A\Tanches vers l'an 1390.

ge,
il
fut incarcr
cette ville
Rouen, ayant encouru
le
En
puis
1432, malgr son grand
soupon d'avoir voulu
aux Franais. Mort en 1442. {Gallia Christiana,
t.
XI
livrer
col. 493.)
PRLIMINAIRES
oppinion. Pour ce, ledit vesque Interrogua
devers
lui
touchant
la
submission que on doit faire
vesque
bailla par escript audit
lequel dit
tesmoing envoy par-
le
que disoit et dterminoit monseigneur saint Thomas,
l'glise.
Et
Es choses douteuses qui louchent
fut
de cette oppinion,
et
foy, l'en doit
la
toujours recourir au Pape, ou au gnral concile.
que
celui qui parle
dterminacion de saint Thomas
la
Le bon ves-
sembla estre tout mal content de
la
d-
libracion que on avait faicte par-de de cela. N'a point est mise
par escript
la
dterminacion
ce qu'on a laiss par malice.
Item dpose celui qui parle
que
ccpcion du sacrement de l'autel

et fut dclaire brectique et
Item
dit et
mort
du procez, que
sculier se soit
ment ou conclusion dudit juge

autre sentence
grande contricion
,
et si belle
en disant parolles
que tous ceulx qui
lieu
mme
chaudes larmes
le [dit]
con-
condamne
juge lay et
elle fut
presche
toutesfois, sans juge-
est livre entre les
Fais ton devoir.
cause
mains du
en disant au bourreau tant seulement, sans
Item dpose celui qui parle
admirable
au
poinct
l'a
combien que
et
et trouv
ne
et dlaisse justice sculire
et brusle
assistant toute la dduction et
le juge sculier
comparu
derrenirement
si
la sentence contre elle,
excommunie.
ne consumpcion de feu;
bourreau
aprs sa confession et per-
dpose avoir bien veu et clairement apperceu
qu'il a tousjours est prsent
clusion
on donna
dvotes
si
Jehanne eut en
ladicte
repentance
regardoient
la
que
que
la fin
une chose
c'estoit
piteuses et catholiques
en grant multitude, pleuroient
tellement que le cardinal d'Angleterre et plu-
sieurs autres Anglois furent contraincts plourer et en avoir
com-
pacon.
Dit oultre plus

supplia
allast
que
humblement
la piteuse
lui
demanda
en sa
requist et
fin
qu'il
en l'glise prouchaine. et qu'il lui apportas! la croix, pour
la tenir esleve tout droit
afin
femme
ainsi qu'il estoit prs d'elle
que
la
devant
ses
croix o Dieu pendist
yeux jusques au pas de

fust
la
mort,
en sa vie continuellement
devant sa vue. Dit oultre, qu'elle estant dedans la flambe, oncques
ne cessa jusques en
saint
nom
des Saincis
la fin
de rsonner et confesser haulle voix
de Jhesus, en implorant
et
et
le
invocant sans cesse l'ayde
Saincles de paradis* et cncores
qui plus est, en
rendant son esperit et inclinant la teste
en signe qu'elle
esloit fervente
en
la
nom de Jhesus,
ainsi comme nous
profera le
foy de Dieu,
lisons de saint Ignatius et plusieurs autres martyrs.
Item
dit et d|)osc
que,
inconliiicit aprs l'exccucion
le
bour-
reau vint lui et son compaignon, frre Martin Ladvenu, frapp

et
esmeu d'une merveilleuse repentance
comme
tout dsespr
pardon
et
saincte
femme. Et
terrible contricion
et
indulgence envers Dieu, de ce qu'il avoit
tant l'huile
ceste
faict
bourreau que, nonobs-
disot et affermoit ledit
le soufre et le
charbon qu'il avoit appliquez contre
cucur de ladite Jehanne, toutesfoys
les entrailles et le
craingnanl de non savoir jamais imptrer
aucunement consommer ne rendre en cendres
les
n'avoit
il
pu
breuilles ne le
cueur de quoy esloit autant estonn comme d'un miracle tout vident.
;
FRRE MARTIN LADVENU.

Vnrable
religieuse
et
personne
l'ordre des Frres Prescheurs
Rouen, espcial confesseur

derreniers jours
tains articles
et
Martin Ladvenu , de
frre
au convent de Saint-Jacques de
conducteur de ladicte Jehanne en ses
jur et interrogu l'an et jour dessusditz sur cer-
Et pi'emirement touchant l'affeccion dsordonne de ceulx qui
men
ont traicti et
le
procez
et la
cause
dpose que plusieurs
comparus au jugement, plus par l'amour des Anglois
se sont
la faveur qu'ilz
avoient envers eux, que pour
le
bon zle de
et
de
justice
du couraige
et
de foy catholique. Principalement
et
de l'aifeccion excessive de messire Pierre Cauchon, alors vesque
cellui qui parle, dit
sur lui allgant deux signes d'envye
de Beauvais
quant
ledit
vesque se portoit pour juge
hanne
estre
garde es prisons sculires, et entre
ennemis mortelz
et
quoy
qu'il eust bien
peu
garder aux prisons ecclsiastiques, toutesfois

le
commencement du procez jusques
menter
et traictier
trs
si
les
ladicte Je-
mains de
ses
la faire dtenir et
a-t-il
permis depuis
consommacion
icelle tor-
cruellement aux prisons sculires. Dt
oultre davantaige ce tesmoing
tance
la
le premier,
commanda
qu'en
'vesque allgu requist et
la
premire session ou ins-
demanda
l'assistance, assavoir lequel estoit plus
le
conseil de toute
convenable de
garder et
la
dtenir aux prisons sculires, ou aux prisons de l'Eglise
sur
quoy
PRLIMINAIRES
dcent de
fut dlibr, qu'il estoit plus
clsiastiques qu'aux autres

feroit
fors,
garder aux prisons ec-
la
respondit cest vesque, qu'il n'en
pas cela, de paour de desplaire aux Anglois. Le second signe
qu'il allgue
est
que
dclaira hrectique
le
jour que ledit vesque, avec plusieurs, la
rcidive et retourne son meffait pour cela
d'homme,
qu'elle avoit dedans la prison reprins habit

sertissant de la prison
ledit
Warwick
advisa le conte de
vesque
(I) et grant
multitude d'Anglois entour lui, auxquelz en riant dist haulte voix

intelligible
Farowelle
bonne chire
Item
rapporte que
dit et
demandoit questions trop

et
Farowelle ,
en
il
est faict
faictes
ou parolles semblables.
,
la conscience
difficiles
pour
en lui proposoit
prendre
la
son jugement; car c'esloit une pouvre
femme
et
ses parolles
assez simple,
qui grant peine savoit Pater noster et ^p-e Maria.
Item dpose que la simple Pucelle

abjuracion et renonciacion
prison
la
on
lui rvla
moleste, bastue et deschoulle
gleterre l'avoit force;
et disoit
cause pourquoy
elle avoit
dist l'vesque
de Beauvais
et
qu'un millourt d'An-
d'homme
Hlas!
je
et
pas icy.
se
ne fusse
je
Item dit et dpose que quant
au Viel-March
et
elle fut
abbandonne
derrenicrrement presche
justice sculire
juges sculiers fussent assis sur
ne
fut
un
les
escherffault
combien que
toutesfois elle
nidlement condampne d'aucun d'iceulx juges
condampnacion, par deux sergens

l'cscherffault
et
mene par
devoit estre brusle
et
reau. Et en signe de ce
fut contraiucte
peu de temps aprs

la
les
d'une
dme dure
avoir t l'agent principal de la
consignes
au lieu o
un appelle Georges
et
ceste cause
gouverneur du jeune roi
et d'une politique inflexible,
mort de Jeanne d'Arc. On verra par
au procs qu
il
elle
foy et en crime d'hrsie,
Richard Beauchamp, comte de Warwick
homme,
mais sans
mains du bour-
lequel fut semblableraent dlaiss justice sculire.
Henri VI. Cet
de descendre de
lesditz sergens jusques
par iceulx livre entre
Folenfant fut apprhend cause de
gement.
fin,
meurs par vous, car
m'eussiez baille garder es prisons de l'glise
sitions
estoit la
environ la
(1)
aprs son
publicquement que cela
reprins habit
:
que
tourmente violemment en
l'avoit
semble
les
dpo-
contribua de son argent aux frais du ju-
,, ,
les
juges de
arclievesque de
Koueu
quisiteur de la
Rouen
pour l'adverlir
comme
Guillaume Duval
et frre
ne
(ju'il
jugement
definitif, fut
dpose que
dit et
le
frre
ledit
vicaire de l'in-
Martin au
Pucelle
de
hailly
seroit pas ainsi faict dudil
avoit t faict de la
il
finale et
Item
envoyrent
foy,
Loys de Luxembourg
assavoir, messire
loy, c'est
ia
Georges
laquelle, sans sentence
au feu consomme.
bourreau
aprs la combustion
quasi
quatre heures aprs nones ,disoit que jamais n'avoit tant crainct
faire l'excuciou d'aucun criminel

tion de la
grant bruit
de
comme
Pucelle, pour plusieurs causes

et
renom
la lier et afiicher
de piastre
d'icelle
;
et, ainsi
avoit eu la combus-
il
premirement, pour
secondement, pour
car les Anglois firent faire
que rapporloit
la cruelle
un haut
ledit excuteur,
bonnement ne facillement expdier ne acteindre

marry,
estoil fort
grant compassion de
et avoit
manire par laquelle on
la faisoit
Item dpose de sa grant

continuelle confession
invocant dvotement l'ayde des Saincts
comme
et
la
voye du salut
le
nom
la povoit
de quoy
il
et cruelle
repentance
et
de Jhesus
et
de paradis ainsi
et Sainctes
frre Isambert, qui tousjours l'avoit
raddresse en
mourir.
en appellant tousjours
ne
forme
la
manire
escherffault
elle
admirable contricion
et
il
le
convoye
son trespas
cy devant a dpos.
FRRE GDILLAOME DUVAL.
Rvrend pre en Dieu

Duval
de Rouen
vnrable docteur en thologie
ans ou environ
Jehanne
ilz
et
frre
Guillaume
quant
il
ilz
se trouva
faisoit
actuellement le procez de ladicte
De
la
Pierre
ne trouvoient lieu propre eulx asseoir ou consistoire,
s'en alloient asseoir
au parmy de
et
de ce qu'elle devoit dire
avecques maistre Jehan
De
la table
examinoit
signe. Laquelle session faicte
la visiter et
aag de quarante cinq
en une session avec Ysambert
quant on l'interroguoit
vertissoit
jur et examin l'an et jour dessusditz
Dpose que, quant on
et
personne
et religieuse
de l'ordre et convent des Frres Prescheurs de Saint-Jacques
la
en
auprs de la Pucelle
ledit frre
la
boutant
Ysambert
ou faisant autre
cellui qui parle et frre
Fontaine
conceiller ledit jour aprs
ensemble ou chasteau de Rouen
pour
l'ad-
Ysambert
furent dputs juges pour

disner
lesquelz vindrent
la visiter et
admonester
et
PRLIMINAIRES
10
de Varvlc
l trouvrent le conte
et indignacion
Ysambert, en
frre
ledit
lequel assallit par grant despit
mordantes injures
opprobres contumelieux
et
disant
lui
Pourqnoy souches-tu
le
matin ceste meschante , en lui faisant tant de signes? Par la raorbien vilain se je m'aperoys plus que tu mettes peine de la
,
dlivrer et
Pour quoy
advertir de son proutiiet
je te ferai gecter
en Seine.
deux compaignons dudit Ysambert s'enfouirent de
les
paour en leur couvent.

Toutes ces choses veit
car
il
fut pas prsent
ne
oyt celui qui parle
et
non davantaige
et
au procez.
MAISTRE GUILLAUME MANCHON.
Vnrable et discrte personne

prebstre
collgiale
Nostre-Dame d'Andely, cur de
Rouen
Saint-Nicolas-le-Paincteur de
piscopale de
Rouen
chanoine de
et
parrochiale de
l'glise
jur et examin l'an de grce mil quatre
au procs d'icelle Jehanne
jusqu' la fin
l'glise
notaire en la cour archi-
cent quarante neuf, le qualriesme jour de mars

fut notaire
Manchon
maistre Guillaume
aag de cinquante ans ou environ
avecques
lui maistre
dit et
depuis
dpose qu'il
commencement
le
Guillaume Colles
dit Bois-
Guillaume.
Item
la
dit
que son advis
tant de la partie de ceulx qui avoient
charge de mener el conduire
gneur de Beauvais
pour
celle cause
le
et les raaistres
procez, c'est assavoir, monsei-
qui furent envoyez qurir Paris
que aussi des Anglois l'instance desquelz
les
procez se faisoient, on procda plus par haine et contempt de la

querelle
pour
du roy de France
les raisons
que
qui ensuivent
Et premirement
dit
s'elle n'eust
point port son party,
qu'un
nomm
maistre Nicole Loyseleur,
qui esloit familier de monseigneur de Beauvais
extrmement des Anglois (car

tres
alla qurir le
feignyt qu'il estoit
autrefois le
Roy
roy d'Angleterre pour
du pays de
et
tenant le parti
estant devant Char-
faire lever le
ladicte Pucelle
et
sige),
par ce moien
trouva manire d'avoir actes, parlement et familiarit avec elle,
en
lui disant des
nouvelles du pays lui plaisantes
cstre son confesseur; et ce qu'elle lui disoit en
manire de
le faire
venir l'ouvc des notaires. Et de
demanda
et
secret,
fait
il
trouvoit
au corn-
raencement du procez, ledit notaire
tesmoings
ung trou par lequel ou pouvoit
estoit
Bois-Guillaume, avec
et ledit
ehambrc prouchaine
furent mis secretiemeut en une
11
sent rapporter ce qu'elle disoit ou confessoit audit Loyseleur.
semble que ce
lui
escouter, afTin tju'ilz pous-
Et
ou rapporloit familire-
(jue ladicte Pucelle disoit
ment audit Loyseleur, il rapportoit uuxditz notaires et de ce estoit

faict mmoire pour faire inlerrogacions au procez, pour trouver
;
moien de
Item
la
prendre captieusement.
dit
que quant
et lui fut
Beauvais
pour
communiqu
;
Auquel
opinion
quant
il
demanda
dilacion de
de procez ordinaire. Item,

les assistans n'estoient
il
il
estoit traict
pas en pleine
ne aucun qui
et
en lieu clos
et
comme
forme
ferm, o
et
en
le
matire
icelle
party, sans l'ap-
libelle
ne
articles
quelque conseil
icelle
pour respondre tant de mais-
en grandes matires
touchent ses rvlacions,
elle disoit.
par espcial
Et pour ce
celles
qui
sembloit
lui
procez n'estoit valable. Desquelles choses monseigneur de
Beauvais fut
indign contre ledit Lohier; et combien que ledit
fort
monseigneur de Beauvais
ner
fille
pour plu-
pure libert de dire leur

traictoit
et si n'avoit
qui estoit une simple
tres et de docteurs
le
trois jours
valoit riens
de par luy. Item, que
fust
n'avoient point est baillez
que
donnast son
il
qu'il n'y avoit point
l'honneur du roy de France, duquel elle tenoit
deux ou
releve
la
ne
dist qu'il
pure et pleine volont. Item, que l'eu
femme
Rouen
[et] ce lut contrainct. Et icellui maistre Jehan Lohier,
sieurs causes. Premirement, pour ce
peller,
Jehan
maistre
vint en ceste ville de
respondu qu'en
fut
eust veu le procez
il
ce qui en estoit escript par ledit cvesque de
lequel Lohier
le veoir.
commenc
procez fut
le
Lohier, solempnel clerc normant
le
procez
Et inconlinant
lui dist qu'il
demourast pour voir dme-
Lohier respondit qu'il ne demourroit point.
ledit
icellui
monseigneur de Beauvais
lors log en la
maison o demeure prsent maistre Jehan Bidault

Nicolas-le-Paincteur, vint aux maistres
prs Saint-
c'est assavoir, mai.stre
Jehan Beaupre maistre Jacques de Touraine, Nicole Midy Pierre

,
Morice
Thomas de
Courcelles et Loyseleur
Vel Lohier qui nous veut
procez!
" le
Il
il
auxquelz
bailler belles interlocutoires
veut tout calompuier,
vouldroit croire
et dit qu'il
fauldroit tout
ne vault
recommencer,
il
dist
en nostre
riens.
Qu'en
et tout ce
que
PRLIMINAIRES
12
nous avons
quoy
ne vauldroit riens
fait
Lohier
ledit
le
seigneur de Beauvais
saint Jehan
procez
leve
en rcilant
vouloit calompnier
On
voit bien de quel pied
nous n'en ferons riens
comme
il
en Caresme
commenc.
est
Et
respondit
<>
samedi de re-
estoit lors le
,
celluy qui parle, parla
Rouen
audit Lohier en l'glise de Nostre-Dame de

qu'il lui sembloit dudit
cloche. Par
il
ains continuerons nostre
lendemain matin
et le
pour-
mon-
les causes
disant oultre ledit
et lui
procez et de ladicte Jehanne
Vous voyez
la
manire comment
peuvent par ses paroles
demanda
lequel lui
procdent.
ils
Hz
la
prendront
cions o elle dit Je sai de certain ce qui touche les apparicions
mais
certain,
s'ilz
s'elle disoit //
m'est advis qu'il n'est
il
pour ceste cause
<c
et
plus estre.
Romme,
Item
icelles paroles
homme
et
dit
,
Et de
je
ne
me
qui [la] peust
tendray plus icy, car
condamp-
je
par cinq ou six
pour ce que celluy qui parle mettoit en escript
ponses et excusacions d'icelle Pucelle
autres termes, en
muant
la
n'y veuil
demour depuis en cour de
faict a tousjours
y est mort doyen de Roe (1).

que au commencement du procez
les juges le vouloient contraindre,
Je sai de
semble qu'ilz procdent plus par haine que par autrement
ner. Il
journes
me semble , pour
c'est assavoir es asser-
ensemble
les res-
aucunes
et
fois
en parlant en latin, qu'il mist en
sentence de ses parolles
manires que cellui qui parle ne l'entendoit
et
en autres
furent mis
deux
hommes du commandement de monseigneur de Beauvais en une

fenestre prs
du
lieu
estoient les juges;
passant par devant ladicte fenestre
Lesquelz deux
en
soit
la
charge
et lui sembloit
tenue
les
hommes
ne fussent veus.
escripvoient et rapportoient ce qu'il fai-
Jehanne, en taisant
d'icelle
que
y avoit une sarge
et
qu'ils
affin
c'estoit ledit
en faisant collacion
Loyseleur
la releve
et
ses
excusacions,
aprs la jurisdiction
de ce qu'ilz avoieut escript,
deux autres rapportoient en autre manire
et
ne mettoient
point d'excusacions; dont ledit monseigneur de Beauvais se cou-
rouca grandement contre cellui qui parle. Et es parties o

escript
(1)
au procez
La Rntc
(2)
Nota,
c'estoit
il
est
avoit controverse et con-
tribunal o se jugeaient les appels ports
(2) C'est--dire sur la
il
minute de Guillaume Manchon.
Rome.
DE LA UHARILITATION.
13
venoil rccouiniencer nouvelles nteirogacions sur cela
que e qui
l'en
Item
dit
estoil escript
par cellui qui parle
qu'eu escripvaul
proccz
ledit
icelui
et
trouva-
esloit vrai.
dposant fut par
plusieurs fois argu de mouseigueur de Beauvais et desditz maistres,
Icsquelz
le
et contre
vouloient contraindre escripre selon leur ymaginacion,
l'entendement
Et quant
d'icelle.
qui ne leur plaisoit point
ne servoit point au proccz
qu'il
oncques
Item
que
avoit quelque chose
mais
ledit
en disant
dposant n'escripvit
son entendement et conscience.
fors selon
dit
il
dfendoient de l'escripre
ilz
Jehan de Fonte., depuis
niaistre
du prooez jusques
le
commencement
sepmaine d'aprs Pasques m.cccc.xxxi.
la
fut
lieutenant de monseigneur de Beauvais l'interroguer, en l'absence
dudit vcsque, lequel nantmoins tousjours prsent estoit avec ledit
vesque ou dmen du procez. Et quant vint es termes que ladicte

Pucelle estoit fort
Fonte
et frres
somme de
soy submettre l'glise par icelluy de
Ysambert De
la
Ladvenu
Pierre et Martin
des-
quelz fut advertye qu'elle devoit croire et tenir que c'estoient nostre
saiuct pre le Pape, et ceulx qui prsident en l'glise militante, et
ne depvoit point
qu'elle
saint pre le
Pape
de doute de se submettre nostre
faire
au saint concilie
et
car
il
tant de son
y avoit
parly que d'ailleurs, plusieurs notables clercs, et que se ainsi ne le

faisoit
en grant danger
elle se meltroit
fut ainsi advertie
nostre saint pre le
Pape
et
dit
que ce avoit
;
et
est ledit de
pour ce
vesque se courroua
dcsplaisir.
et
se
le
menac pour
Magistri , qui
on leur
qui avoit est parler
garde anglois
elle
Fonte, son lieutenant,
trs fort contre
en
d'icelle
et les
icelle
les
cause
et
se partit
deux
et religieux
maistre Jehan Magistri,
menassant
les
Pu-
lequel garde respon-
trs fort
de leur faire
Et quant ledit de Fonte eut de ce congnoissance,
depuis n'y retourna
ledit
lendemain qu'elle
en l'absence d'iceulx de Fonte
vicaire de l'inquisiteur
esloit
demanda
auquel demanda qui avoit parl
religieux
ledit
manda
elle le jour de devant, et

,
et le
au sacr concilie. Et quant monsei-
gneur de Beauvais oyt celte parolle
celle
se vouldroit bien submettre
elle dit qu'elle
de ceste
cit
quant aux deux religieux
et qu'il
de Rouen
se n'eust est
excusa et supplia pour eulx, en disant que
faisoit desplaisir,
sent est en pril de mort.
jamais ne viendroit au procez,
Et ds
lors fut deifendu
ils
eus-
de par monsei-
PRLIMINAIRES
14
Warwick, que
gneur de
nul n'entrast vers icelle Pucelle, sinon
monseigneur de Beauvais ou de par luy, et toutesfois qu'il plairoit

audit vesque aller devers elle mais ledit vicaire n'y eut point
;
d'entre sans lui.
Item
que au partement du preschement de Saint -Ouen,
dit
aprs l'abjuracion de ladicte Pucelle

disoit
et
Jehanne, vous avez
me
sauv votre
avez
fait
,
pour ce que Loyseleur
une bonne journe,

elle
demanda
<i
vous gens d'Eglise, menez moi en vos prisons,
((
plus en la
main de
Beauvais respondit
quoy
ces Anglois. Sur
remene au chasteau duquel
fut
qu'elle avait reprins son habit
quant
ilz
que
a
je
Et
mands
du procez
d'homme,
entre
ne soye
quoy monseigneur de
ensuivant, qui fut le jour de la Trinit, furent
et
Or
et
estoit partie.
notaires et autres qui s'entremettoient
lui
Dieu plaist,
Menez-la o vous l'avez prinse.
se
le
les maistres,
et leur
Pour
dimanche
et qu'elle estoit
fut dit
rencheue;
vindrent au chasteau, en l'absence dudit monseigneur
de Beauvais, arrivrent sur eulx quatre-vingts ou cent Anglois ou

environ, lesquels s'adressrent eulx en la cour dudit chasteau, en
leur disant
que entre eulx gens d'Eglise estoienttous faulx,
arraagneaux et faulx conseillers

vader
ne.
Et
le
lendemain
qu'il n'iroit point

le jour
de devant
fut
s'il
ne firent riens pour
icelle jour-
cellui qui parle, lequel respondit
pour
la
paour
qu'il avoit
eue
n'y feust point retourn se n'eust t un des
et
Par ainsi retourna
la fin
et
mand
n'avoit seuret
gens de monseigneur de
ret.
du chasteau,
et yssir hors
traistres
pour quoy grant peine purent
Warwick
qui
lui. fut
envoy pour seu-
continuacion du procez jusques
et fut la
except qu'il ne fut point quelque certain examen de
gens qui parlrent
elle part,
moins monseigneur de Beauvais
comme
le
personnes prives
nant-
voulut contraindre ce signer
laquelle chose ne volut faire.
Item
avoit le
dit qu'il veit
nombre de
amener
porlans glaives et bastons

fust assez
ladicte
sept huit cens

,
hardy de parler
Jehanne
hommes de
l'escherfFault, et
tellement qu'il n'y avoit

elle
guerre entour elle,
homme quy
except frre Martin Ladvenu
et
maislre Jehan Massieu. Et dit que patiemment elle oyt le sermon

tout au long, aprs
moult notablemcnl
fist
et
sa rgraciacion, ses prires et lamentacions
dvotement, tellement que
les
juges, pr-
tous les
lats, et
15
autres assistons furent provoquez grans pleurs
plaincles. Et dit lc[dit] dposant
qui
liy
ment
advint
et
quoy d'une
appaiser. Pour
procez,
il
que jamais neplonra
que par ung mois aprs ne
cause de prier pour
elle.
pour cliose
tant
bonne-
s'en povoit
partie de l'argent qu'il avoit eu
acheta un petit messel
qu'il a encores
Et au regart de
et
com-
larmes, de lui veoir faire ses pitables regrez et douloureuses
du
affin qu'il eust
finalle pnitence,
ne
il
veit
oncques plus grant signe chrestien.
Item dit
Ouen
et
rcolent que au preschement fait Saint-
qu'il est
par maistre Guillaume Erard
entre autres paroles fut dit
profr par ledit Erard ce qui s'ensuit
Ha
<<
noble maison
de France, qui as lousjours est protectrice de la foy, as-tu est
r<
ainsi abuse
C'est grant piti.
de
te
adhrer une hrectique
A quoy
quelle ledit dposant ne se recorde point
au monde. Pour quoy
Massieu, par ledit Erard et

<<
scismatique
la-
except qu'elle faisoil
grant louange son Roy, en disant que c'estoit

tien et plus saige qui feust
et
donna response, de
ladictc Pucellc
le meilleur chres-
fut
command audit
par monseigneur de Beauvais
Faictes-
la taire.
MAISTRE JEHAN MASSIEU.

Maistre Jehan Massieu
l'glise parrochialle
prebstre
cur de l'une des porcons de
Sainct-Candres de Rouen
jadis
Doyen de
la
Chrestient de Rouen, de l'aage de cinquante ans ou environ, jur

et
examin
cinquiesme jour de mars
le
Dit qu'il fut au procez de ladicte Jehanne, toutes

fut prsente
son
au jugement devant
office, estoit
dput clerc de mais're Jehan Bcncdicitc
motheur en la cause pour

,
citer ladicte
roient vocquer en icelle cause.
de ce que
veit,
Jehanne
et afin
neur de Dieu
la faire
et
de
mourir,
la foy
et
estoit
Sobriquet donn Jean d'Estivei.
Meu
ad ce dire
de
pro-
qui se cause
par ven-
en dpri-
et
elle servoit
non pas selon raison
catholique.
monseigneur de Beauvais, qui
(I)
et tous autres
que on procda par haine par faveur,
de
(Ij
Et semble audit dposant,
mant l'honneur du roy de France auquel

geance
les foys qu'elle
les juges et clercs; et cause
et l'hon-
car quant
juge en la cause, accompaign
PRLIMINAIRES
16
de
six clercs, c'est assavoir,
raine, Courcelles et Fueillet
de Beaupre
Midy, Morisse
ou aucun autre en son
lieu,
Tou-
premi-
rement rinterroguoit, devant qu'elle eust donn sa response ung,

ung autre des assistans lui inlerjectoit une autre question; par
quoy
elle estoit
aussi
comme
souvent prcipite
ledit
en
et trouble
Et
ses responses.
dposant par plusieurs foys amenast
icelle
Je-
lianne du lieu de la prison au lieu de la jurisdiction, et passoit par-
devant
chapelle du chasteau, et icellui dposant souffrist, la re-
la
queste de ladicte Jetanne, qu'en passant
quoy,
icellui
ndicit,
promotheur de ladicte cause, en luy disant
te fait si
hardy de
laisser
approcher
l'Eglise, sans licence? Je te ferai mettre
verras lune ne soleil d'icy
ung mois
promotheur apperceut que
ledit
en
l'huis de la chapelle, entre iceulx
pescher qu'elle ne
si
feist
devant
Meu
aussi
les juges, la
ad
que
tu
ne
tu le fais plus.
Et
dposant n'obissot
ledit
dposant
fois
au devant de
Jehanne
et
pour em-
son oraison devant ladicte chapelle; et de-
mandoil expressment ladicte Jehanne

Crist
pour
Truant, qui
telle tour,
point ad ce, Xeii Benedicite se mist par plusieurs
excommunie de
celle putain
quant
son oraison
elle feist
dposant fut de ce plusieurs foys reprins par ledit B-
ce, car [quant]
Cy
la
il
quarte ou quinte journe
de Jhesus-
est le corps
ramena en
ung
la
prison de
prebstre, appel
maistre Eustache Turquetil, interrogua ledit dposant, en lui disant

ce
Que
te
Auquel
que bien
<
Dieu
et
semble de ses rponses?

ledit
honneur
le saicbe.
porte vers les gens

toit
dposant respondit
pas bon pour
le
sera-t-elle arse?
mais je ne sai qu'elle sera
elle;
du Roy,
Roy
et fust relat
et celle
est le notaire
Item
dit
fois
que
et
ledit
dposant n'es-
luy par[la] desdictes

,
ouôu
lui fe-
plus que de raison. Et luy semble que, se n'eust
Manchon
que quant
qui
le
excusa,
il
mene
elle fut
n'en feustoucqueseschapp.
Saint -Ouen
presche par maistre Guillaume Erard, durant

viron la moiti du preschement
est
occasion fust mand, la releve,
par ledit monseigneur de Beauvais, juge,
une
la fin
Laquelle response fust par ledit prebstre rap-
choses en lui disant qu'il se gardast de mesprendre

rcit boire
que sera-
Jusques cy je n'ai veu
le
aprs ce que ladicte Jehanne eust
moull blasme par lesparoUes dudit prescheur,
s'escricr haulte voix, disant
pour estre
preschement, en-
Ha France
I
il
commena
tu es bien abuse
DE lA RHABILITATION.
<
chambre
toujours est la
as
<
roy et de
matique
loi
gouverneur,
trcs-crestienne
s'est
aux parolles
(tel est-il),
diffame et de tout deshonneur ])1ainc
mais tout
le clergi
de son obissance
elle a t
examine
et
inutille,
seulement,
et seigneurie,
par lequel
non reprinse, comme
Et du-
elle a dit.
roy reppliqua deux ou trois foys icelles parolles; et depuis,
C'est toi, Jehanne, qui je parle, et te
tique et soismatique.
sire,
peine de
en levant le doy
dy que ton roy
respondit
(juoy elle
est
ma
Par
foy,
ma
Faiz-la
Item
que
vie,
noble crestien de tous
c'est le plus
les cres-
qui mieulx aime la foy et l'glise, et n'est point tel que
vous dictes.
Et
lors ledit
prescheur dist cellui qui parle
dit
que ladicte Jehanne n'eust oncques aucuns conseils
conseiller, lequel lui estoit contraire
Item
que
dit
rvoquer.
doit point
que
Erard
ledit
quoy
ladicte
plutost pour la dcevoir que
du preschement
la fin
Jehanne
fut dit
lui
la causoit
respondit
par ledit Erard
elle
cellui
que
s'elle alloit
mais
leut
me
feit
qu'il la
faire, lui dist
l'encontre d'aucuns desdifz
lui conseilloit qu'elle se rapportast
ou non.
en disant haulte voix audit Erard
rapporte l'Eglise universelle, se je les doy abjurer ou non.
quoy luy
sentement
fut
,
respondu par
ou
ledit
tu seras arse.'
de la place, les abjura, et
et
demandoit con-
qui parle
l'Eglise universelle se elle devoit abjurer lesdilz articles
Laquelle chose elle
une
de abjurer
qu'elle n'enten-
Et dont, aprs excusacion de ce
articles, elle seroit arse
c'estoit dire
il
que sur ce
c'estoit abjurer, et
Et alors
conseillast sur cela.
que
et
la
conduire.
la
cdulle contenante les articles de quoy
seil.
taire.
luy souvient bien que ledit Loyseleur fut une foys ordonn
pour
hrec-
rvrence garde, car je vous ose bien dire et jurer, sur
tiens, et
femme
non pas
lui
et
soy adressant ladicte Jehanne, dist en effect
hrectique et scis-
d'une
el fais
dit
et Charles, qui se dit
comme
adhr
17
feit
Erard
Et de
Tu
faict,
les
Je
abjureras pr-
avant qu'elle partist
une croix d'une plume que luy
bailla ledit dposant.
Item
dit icellui qui parle,
que, au dpartement dudit sermon,
advisa ladicte Jehanne, qu'elle requist estre

l'^lise
II.
et
que raison
estoit qu'elle fust
mene aux
prisons de
mise aux prisons de
l'glise,
PRLIMINAIRES
18
puisque l'glise la condampnoit. La [quelle] chose fut requise

(juede Beauvais par aucuns des assistans, desquelz
dont
en
noms.
les
quoy ledit vesque respondit

venue.
elle est
Et
ainsi fut faict.
prsence du conseil de
la
femme
print habit de
jeudy ou vendredy aprs

en ung sac, en
mme chambre o
la
demoura en garde audit
et
l'uys de ladicte
de nuyt
fers
trois
chambre. Et
sait
lui estoit.
et
lors estoit
dtenue prisonnire,
mains de cinq Anglois
chambre,
la
Et
mis l'habit d'homme
elle estoit
en
point
Menez-la au chasteau
et fut
lieu entre les
dont en demouroit de nuyt
l'ves-
scait
Et ce jour aprs disner,
que ordonn
Pentecouste
la
ne
dposa l'habit d'homme
l'glise,
ainsi
il
et
deux dehors,
de certain celluy qui parle
que
couche, ferre par les jambes de deux paires de
elle estoit
chaaine, et attache moult estroitement d'une chaaine traver-
sante par les piedz de son lict, tenante une grosse pice de boys
de longueur de cinq ou
six pieds et
fermante clef; par quoy ne
pouvoit mouvoir de la place. Et quant vint

suivant
elle
qu'il estoit jour
de
rapporta et dist celluy qui parle
ses gardes
Anglois
Defferrez-moi
lui osta ses
vuidrent
estoit
lrent sur elle en luy disant
de femme oudit
d'homme
Et nantmons ne
lui
lverai.
Live-toi
disoit
et
"
mucrent. l'habit
elle se vestit
en disant
de l'habit
Messieurs
vous
sans faulte, je ne le prendray point.
l'heure de
midy
et
finablement pour
de yssir dehors et prendre
et aprs qu'elle fust retourne
ne
lui
ledit
en voulurent point
quelque supplicacion ou requeste qu'elle
feist.
Interrogu
d'elle
le
comme
iceulx Anglois
fut contraincte
bailler d'autre, nonobstant
en
en voulurent bailler d'autre, en tant qu'en
demoura jusques
ncessit de corps
;
me
qu'ilz lui avoient baill
cest dbat
deust lever,
demanda
Et lors ung d'iceulx

femme que avoit sus elle et
l'habit d'homme
et ledit habit jetsi
Et ad ce qu'elle
sac.
savez qu'il m'est deffendu
habit
habillemens de
ouquel
le sac
dimanche matin en-
le
la Trinit, qu'elle se
dit
i\
promotheur
wick
quel jour elle leur dist ce qu'il dpose de la relacion
ce fut le
mardy ensuivant, devant
se despartit
et luy qui parle
manda
d'homme
ladicte
;
demoura
seul avec elle.
Jehanne pourquoy
et elle
disner, auquel jour
pour aller avec monseigneur de
elle avoit
War-
Et incontinant dereprins ledit habit
luy dist et respondit ce que dessus est dict.
IntciTogii
s'il
dimanche, jour de
fut le dit
la
19
Trinit, au chas-
tcau aprs disner avec les conseils et gens d'glise qui avoienl est
mandez pour
que non
espaourcz
Icz
par
comme
veoir
mais
les
les
dit
rencontra auprs du chasleau moult csbahis
que moull furieusement avoienl
et disoient
d'homme
elle avoit reprins habit
et
est rebou-
Anglois U haches et glaives, et appeliez traistres
et
plusieurs autres injures.
Ifcm
dit
dampne
que
mercredi ensuivant, jour qu'elle fut
le
devant qu'elle parlist du chasteau
et
luy
fiit
con-
apport
le
corps deJsus-Cbrisl irrvrentement, sans estoUe et lumire, dont

frre
Martin qui l'avoil confesse
renvoy qurir une
Et ce
l'administra.
estolle et
fait,
fut
de
Martin
plus de huict cens (i)
hommes de
Et
elle estant
elle eust
grans signes
et
et
air
pour ce
et
et ainsi frre
Yiel-March
et cellui qui parle,
au Vieil-March
grant constance
lumire,
mene
d'elle esloit ledit frre
mal content
fut
la
fut
Martin
et
cost
accompaigns de
guerre ayans haches et glaives.
aprs
la
prdicacion
moult paisiblement
en laquelle
l'oyt,
monstrant
vidences et clercs apparences de sa conlricion
p-
nitence et ferveur de foy, tant par les piteuses et dvotes lamentacions et invocacions de la benoiste Trinit
et
de
la benoiste glo-
rieuse Vierge Marie, et de tous les benoistz Saincts de paradis, en
nommant expressment
plusieurs d'iceulx Saincts
squelles dvo-
cions, lamentacions et vraie confession de la foy, en requrant aussi
manires de gens de quelques condicions ou estt qu'ilz
a toutes
feussent, tant de son party que d'autre
on requrant qu'ilz voulsissent prier pour

le
mal qu'ilz
lui
les
comme
et
d'une demye heure,
juges assistans, et
qus grandes larmes

rrent
elle
en leur pardonnant
avoient fait, elle persvra et continua trs-longue
espace de teHips,
Dont
mercy trs-humblement,
aucuns
mesme
et pleurs, et
et plusieurs
rent et confessrent le
nom
et
jusques la
fin.
plusieurs Anglois furent provo-
de
faict trs
amrement en pleu-
d'iceulx-mesmes Anglois
de Dieu
voyant
si
recongnu-
notable
fin
et
y a en interligne mil d'une criture assez semblable mais d'une autre

Ce 'doit tre une erreur; il ne pouvoit pas y avoir huit mil hommes, et
un autre tmoin paroU indiquer cent vingt au lieu de huit cents ce qui est
(1) Il
encre.
encore plus vraisemblable. {Note de M. de l'Averby.)
PRLIMINAIRES
20
estoient jojeulx d'avoir est la fin
bonne femme. Et quant

parle estoit encore avec
la croix
elle
et
ojant un Anglois qui estoit-l prsent
et ce
mit
demanda bumblement
croix de l'glise
jusques
la
afin
souffert
feit
une
dvotement
en
la croix
pour nostre
entre sa cbair et ses vestemens. Et
cellui qui parle
qu'il lui feist avoir
que continuellement
elle la puist A'eoir
mort. Et celluy qui parle
feit
paroisse de Sainct-Saulveur lui apporta
tant que le clerc de la

laquelle apporte
l'embrassa moult estroitement et longuement
ad ce qu'elle
en
et
elle avoit le signe et reprsentacion,
de laquelle croix
croix en son sain
icelle
oultre
la
qu'il lui bailla
Dieu nostre rdempteur qui avoit
rdempcion
celluy qui
en faisant piteuses lanientacions et recognicions
la receut et la baisa,
et
par l'Eglise
grande dvocion demanda avoir
petite de bojs du bout d'un baston
disans que ce avoit est une
elle fut dlaisse
En
fut lye l'atache.
et la dtint
elle
jusques
tant qu'elle faisoit lesdictes d-
vocions et piteuses lamentacions, fut fort prcipit par les Anglois,

et
mesmement par aucuns de
leurs cappitaines
de leur laisser en
leurs mains, pour plustost la faire mourir, disant celluy qui parle,
qui son entendement la reconfortoit en l'escherffaut

i
prestre, nous ferez-vous icy disner?
forme ou signe de jugement,

maistre de l'uvre
che
Dieu
voix
et
en continuant
les
ofllce.
Jhesus!
Comment,
Et
ainsi fut
mene
et ata-
louanges et lamentacions dvoles envers
et ses Saincts, ds le derrain

:
Et incontinent, sans aucune
envoyrent au feu, en disant au
la
Fay ton
mot en trespassant,
,
cria haulte
MAISTRE JEHAN BEAUPRE.
Vnrable
et
circonspecte personne, maistre Jehan Reaupre
maistre en thologie
chanoine de Rouen
de l'aage de soixante-
dix ans ou environ.
Dit que au regart des apparicions dont
de ladicte Jehanne
qu'il a
eu
et
il fait
mencion au procs
a plus grant conjecture que les-
dictes apparicions estoient plus de cause naturelle et intencion
maine
que de cause sur nature
se rapporte
Item
dit
hu-
toutesfoys de ce principalement
au procs.
que au devant qu'elle
estre prcsche,
au matin
fust
mene
Saint-Ouen pour
cellui qui parle entra seul en la prison de
ladicle
Jehanne par
mene
l'escherflaiit
esloit
oongi<5
21
et adverlil icello qu'elle seroit tantost
pourestre prestlie
bonne creslienne,
et diz elle niettoit
en luy disant que
elle diroit audit escherffaul
que tous
s'elle
ses fais
en l'ordonnance de nostre mre saincle Eglise, et
eu espcial des juges ecclsiastiques. Laquelle respondit que ainsi

feioil-elle.
Et ainsi
inaistre Nicole
le disl-clle audit csdierlTaut
Midy
veu
et ce
renvoye aprs son abjuracion
lut
impropr
favorisoient
Item
dit
que aprs
combien
de Beauvais
l'vesque
aux erreurs
d'icelle
telle
sur ce requise pai
pour
et considr
fut
(jue
celle foys, elle
par aucuns Anglois
ceulx de Paris qu'ilz
et
Jehanne.
abjuracion
et qu'elle eust son habit
l'emme qu'elle receut en ladite prison
de
vendredy ou saniedy
le
d'aprs, lut rapport auxditz juges que ladicte Jehanne se repentoit
aucunement d'avoir
laiss l'habit
d'homme
femme. Et pour ce Monseigneur de Beauvais
et prins i'habl
juge
envoya
de
cellui
qui parle et maistre Nicole Midy, en esprance de parlera ladicte
Jehanne
pour l'induire
tinuast le
et
ammonester
qu'elle persvrasl et con-
bon propos qu'elle avoit eu en
l'escherffaut
et qu'elle se
donnast de garde qu'elle ne rencheust; mais ne peurent iceulx trouver

cellui qui avoit la clef de la prison
d'icelle prison
et ainsi qu'ilz
attendoient
chasteau, dictes parolles comminatoires,
il
seroit bien
employ. Pourquoy,
le
deux dans
la
icelles p,.rolles oyes, s'en
retournrent, et sur le pont dudit chasteau

il
garde
comme rapporta ledit Midy
audit parlant, c'est assavoir que qui les gelteroit tous

rivire,
le
furent par aucuns Anglois estans en la cour dudit
oyt ledit Midy,
comme
rapporta audit parlant, semblables parolles ou prs d'icelles par
autres Anglois prononces
par quoy
les
dessus dictz furent espou-
vanlez, et s'en vindrent sans parler ladicte Jehanne.
Item
dit
que
quant l'innocence
d'icelle
bloit
et n'a point sceu
rompue de
Jehanne , qu'elle
femme comme
bien subtille de subtilllt appartenante
par aucunes parolles
estoit
lui
d'elle qu'elle fust
semcor-
cors.
Item au regard de sa pnitence finale, n'en sauroit que dire;

car le lundy d'aprs l'abjuracion partist de
de par l'Universit de Paris

ensuivant
cion
et elle fut
Rouen pour
condampue
aller Basle
le
mercredy
par quoy ne sceut aucunes nouvelles de sa condampna-
jusques ce qu'il oyt dire Lisle en Flandre.
PRLIMINAIRES
22
IL
CONSULTATIO DOMINI THEODORICI AUDITORIS ROTiE
ROMANA
CURIA
[Discussio super
duodecim
IN
(j).
articulis extraclis e confessionibus Johannae.]
Circa articules elicitos ex confessionibus Johannae
vulgo dict la Pulcela, et per judices
mittendum consultes,
cessum
minus recte
quae collata
ad trans-
llquet percurrenti pro-
ipsius
Johannae
illos
ipsam Johannem gravare videban-
cum
aliis
satis
salvari.
Quod
non
confessionibus,
absona esse videntur, possuntque exdictorum
comparatione
forte
Siquidem omnia
et sincre corapositos.
collecta sunt, quae
tur
satis
et confessiones
illlus
si
ita
omnium
raonstrabitur,
ita esse
apparebitconsultores, exemplumfacti secutos, in
consulendo fuisse deceptos.
Primo
dicitur ipsam
Johannam
circa tertium deci-
mum annum natam, sanctum Michaelem oculis corporalibus et in effigie corporali vidisse, et multitudinem
angelorum,
(1)
Il
et sanctas virgines
Katharinam
et
Margare-
L'auteur de ce Mmoire fut l'un des plus grands canonistes du xv sicle.
est appel
dans les manuscrits Tkeodoriciis
Tkeodoriis de Leliis.
N d'une
ans les assises de la Rote. Pie
quence,
le
fit
mais son
famille noble de
Teramo
II, qui l'appelait sa
vque de Feltre eu 1462; en 1465,
Trvise. Aprs avoir crit de
nombreux
nom
il
vritable tait
tenait vingt-cinq
harpe cause d^'son loil
fut transfr
au sige de
contre la Pragmatique, aprs
traits
avoir t sous trois papes la lumire du tribunal romain
aprs avoir
fait
abjurer Georges Podiebrat, et rempli les missions les plus importantes en
France
en Bourgogne
et
en Allemagne
il
mourut Tge de trente-huit ans
de chagrin, dit-on, d'avoir promis Paul
II qu'il
de longtemps le chapeau de cardinal. (Ughelli

505.)
ne
demanderait pas
lui
Italia sacra
t.
V,
col.
375 et
DE LA Ul'aAHILITATlON.
Quantum
tain.
in l'ornils
atl
lioc,
23
pulo nemlnl duhium angelos
corporallbus liominihus spe apparuisse, et
apparerc posse. Sive enlin in
illis
corporalibus appari-
tionibuscreaturaaliqua creetur, sive formetur ad iihui
opus tantura,
id est,
siveangeliqui mitluntur assumant
corporalem speciem de creatura corporea in usum ministeiii, sive
ipsum corpus suum, oui non subduntur,
verlan t atque
commutent
in species
quas volunt, ac-
commodatas atque aptas actionibus suis (de quo est

quaestio apud Augustinum, lib. 111 de Trinitate), non
euro
satis est
angelos, etiam bonos, corpoiabbus spe-
Tamen eos fuisse bonos

possumus ex aliis dictis per ipsam
Joliannam. Primo ex eo quod in ea tate tredecim aneiebus hominibus apparere.
spiritus conjecturari
norum,quae8etas tenerapuritatietsimplicitatiproxima
ex quo satis prsumi potest virgini et incorruptae
necdum inquinataepeccatis, angelos bonos apparuisse;
quoniam nequam spiritus in eorum mentes illabitur et
est
illosin
erroremdeducit, quosreperitsubdilospeccatis.
quod
Alia prsumptio, ex eo
dicit sibi
prima vi-
sione sanctum -Michaelem incussisse terrorem, ut ipsa,

p. 52
examinata testatur. Hoc idem testatur
),
171, dicens
p.
quod primo
et
secundo territa
est,
nec credebat, donec anglus afTaretur et consolaretur
eamdem. Quod exemplo

carna tionem
Salvatoris
angeli nuntiantis Mariae in,
comprobatur
qui primo
aditu Vlrginem pavidam terruit atque turbavit; ex
post pavidam consolatur, confirmt dubiam, ac fami-
(1)
folios
Dans
de
les
manuscrits folio xxij. Le jurisconsulte romain renvoie aux
la grosse
recherches
du procs
qu'il
avait
entre les mains. Pour faciliter les
nous remplacerons ses indications par des renvois aux pages cor-
respondantes de notre premier volume.
PRLIMINAIRES
24
liariter
Tocans ex nomine
((
Ne
timeas bnigne per-
suadet. Hoc, de incussione pavoris, ostenditur etiara ex
visioneEzechielisdicentls:(f Etvidi,et cecidi infaclem

((
raeam;
cal.
((
Ezech, secundo cap. Et Johannes
Et cum
primo cap.
tanquam mortiius,
:
ejus
in
Apo-
Tidissem, cecidi ad pedes
etc.
Alia est praesumptio ex desiderio
illi
relicto, et
animi
ardore ad illum sequendiim. Ait enim quod recedens
non incussit sibi lerrorem neque fremitum,

sed cum quodam gaudio admixtum dolorem de recessu. Dicit etiam se flevisse eo quod eum, carcere corpoi Is obsessa, sequi non poterat. Simile legimus in vianglus
tis
Patrum,
bus.
Hc
et sanctis \iris contigisse in apparitioni-
habentur p. yS.
Alia praesumptio resurgit ex optimis atque saluta-
ribus monitis ipsius angeli et virginum quas sibi dicit
primum ex eo quod dicit beatasKatharinam

et Margaretam eam exhortasse ad confitendum p. 89,
quod nequam spiritus nullatenus faceret, qui pertinacia
apparuisse
peccati dlecta tur et suas semper latere vellet insidias;
quod hortata
fuerit ut frequentaret Ecclesiam,
quod bene
diabolus horret;
varet yirginltatem,
tanquam
missis a
quam
Deo,
se regeret;
illa
p. 127,
dicit se
quam
item quod serillis
promisisse
qua exhortatione nulla

quod anglus
potest esse sanctior neque melior; item

sibi
denuntiavit miseriam Francise et calaraitatem
hortans eam ut veniret in Franciam et subveniret oppressis ac regnum a tyrannide eriperet, volens Deus
infirma
Nam
mundi
quque confunderet.
a vocibus revelatum quod faceret desuo Regem cocli, cl deinde eo libre
eligere, ut fortia
asserit sibi
pingi in vexillo
ulerctur, ut patet p. 181.
Alia
prsumplio resurgit ex eo quod
imagines circumamiclas liimine et clarilale

quotl
raisse;
non
prsumcndum de
et
25
dicil
sibi
lllas
appa-
aiigelis tene-
brarum.
Alla
hnnna detestata
fuit sortilegla illarum
nunquam
fuisse, p.
187
Jo-
ipsa
mulierum quae
quarum numro
dicuntur volitare per ara, ex

se
co quod
prcesumptio resurgit ex
dicit
ex que apparet ipsam
cognovisse (juid inter revelationes et diabolicas illusiones intersit. Item ex eo
quod
dicit
de quadam
illu-
sione cujusdam Kalharinae, quae dicebat sibi apparere
quamdam mulierem indutam

Johanna
vestibus albis,
quam
irridet et detestalur, ut patet in sexta
natione, p. 106,
satis
ipsa
exami-
patet ipsam scivisse discernere
et judicare de revelationibus et confictis illusionibus.
Item
est alia
praesumptio ex eo quod dicit se non
credidisse, sed ter sibi apparuisse
ex quo apparet
antequam crederet
eam non temere
et
inconsulte fe-
cisse.
Item
est
magna prsumptio, quia
quod seepenuraero
in
illis
dicit interrogata,
apparitionibus signavit se de
non faceret,
ut patet ex illius responsione ad commonitionem archidiaconi, p. SgS. Quod si dmones fuissent, non
signo crucis, tamenetsi aliquando etiam
signum Crucis; sic namque agnitos et pulsos

daemones a sanctis Patribus legimus. Item ex eo quod testa tur pluries in processu, lia-
tulissent
in suis illusionibus
bitam super
tem
illis
apparitionibus inquisitionem diligen-
Pictavis per clericos et litteratos \iros, et ab
ante cognitionem
illos
rei
fuisse
sua fada probasse.
illos tota
aberrasse via.
Non
illis
objurgatam; sed postea

est
aulem prsesumendum
PRL1MI]NA1RES
26
Item
est
prsumptio ex
et intentione ipsius
fine
quam faciebat illis

nunquam aliud petl-
Johannae, et assidua postulatioiie

Saiictis
apparentibus,
visse se asserit
iiisi
quibus
salutem
anim
suae; ut patet in
pluribus locis, et prcipue In secunda sessione, p. 67.

faciunt Incantatores et soi tilega3 mulieres
Quod non
et invocatrices
daemoniim , qu aut cupiditate impel-
liintur, aut vindiclaet libidine excltantur; et aliud ef-
flagitant a
daemonibus, ut liquet ex quotidianis proces-
sibusqui habentur contra
Item
est
taies.
magna prsumptio ex eo quod ducenda ad
supplicium, in ipso mortis articulo,
llcet confessa esset
et Eucharistiam suscepisset, perstitit
veravit usque
in finem, dicens
tamen,
quod verum
et perse-
erat
quod
ipsas voces et apparitiones realiter habuisset; ut patet
ex attestationibus positis in fine processus.
Non
est
autem putandum eam, imminente sibi supplicie, post

confessionem et assumptionem corporis dominici
,
quod, ut asserunt
devotione suscepit,
cum
cum lacrymis et magna

immemorem su fuisse salutis, aut
testes,
multis
interitu corporis et anime voluisse mentiri.
Adjuvat hoc idem bona et religiosa ipsius Johannae

opinio in eo quod dicit se
peccato mortali, se a voce
non credere,
illa
si
esset
in
et dictis sanctis virgini-
busTisitatam; quod professa est p. 65, examinatioue tertia,
ubi etiam dicit, tempore jejunii, et quando eadem
Johanna jejunaverat
frequentius voces audivisse et
apparitiones habuisse; ut
ridie hesternae diei,
disse,
que
qua die
liquet
sa.nclos
illa
usque ad
die,
illa
qua
dicit se a
m horam
me-
non come-
ter audiverat voces, ut patet, p. 70.
ipsam Johannam
Ex
intellixisse
angclos et
homini
in peccato
hominibus peccaloribus
et
27
mortuli constitulo, nonapparere; et lemporc jejunii
Nec euiin si
quis dicat slbi sanctas virgines appaiere et secum eliam
farailiarlter mlscere sermones, aut ctiamab angelis viet orationls lias apparitioncs frequentari.
dbet
sitari,
Illico
aut insanus judicari aut in haeresis
suspicionem incidere. Alioquln et Martinum beatissl-
nium
quem
constat aliquando
Maria
mecum
qulvls condemnabit,
dixisse
(c
Agnes, Thecla
et
fuerunt.
Et referebat vultum atque habitus singularum; nec

solum una die, sed frquenter se ab eis confessus est
visitari. Petrum etiam et Paulum apostolos videri a se
saepius non negavit. Et taraen nemo erit tam sacrilegus qui Martinum existimet fuisse mentitum. Idem
quoque angelos spe familiariter vidit, ita ut conserto

invicem. apud eum sermone loquerentur. lUe tamen
daemonum
lion
insidias
cognoscebat
modo agnoscebat,
nam
eos advenientes
sedprotinus increpabat; Mercu-
rium, Jovem brutum atque hebetem esse dicebat.
Hc
verissima esse testatur disertissimus et beatus vir Seve-
rus Sulpitius, secundo ejus vlt libro.
Illa
tamen etiam
multis in suo monasterio constitutis incredibilia fuisse

narrt, ut in his
latis
humana
fragilitas vix possit creduli-
fidem adhibere.
Excust etiam ipsam Johannara, posito quod

fuissent spiritus,
bona
et sincera credulitifs
dicit illas Sanctas fuisse
erant in clo
veneratam tanquam
fallaces
quoniam
illas
quae
et propterea fecisse celebrari missas in
honorem ipsarum , ut
patet p. 1^7; et quia ddit et
ornavit imagines istarum Sanctarum existentes in

cleslis sertis et cappellis,
Ec-
ut habetur, p. 18G; obtulit
etiam munera
sacerdotibus
ut habetur p.
167.
in
iionorem
ipsarum
Quare non videtur culpanda
si
PRLIMINAIRES
28
illas fuit
venerata, quas crcdebat \ere
fdelibus dbita veneiatione coluntur
Johanna nil aliud unquam ab
illas esse
quae a
:unde etdicitipsa
ipsis Sanctis, nisi
salutem
aniraae suae, sedulo petivisse; quae sancta est petitio.
De
ea ipsa
Ad
p. oy-
illam partem pi imi articuli, in qua dicitur
dictae Sanctse
dicitur, et
quod
fuerunt allocutae sub arbore, quae Fagus
prope Fontem, de qua arbore
fama quod Dominae
fatales
et fonte fert
conversantur; ad id quod
famam divulgatam, adverlendum est quod de hac

fama non constat in processu aliquibus authenticis
documentis, cum informationes, etiam quae fuerunt
dicit
factee in
prsentia ipsius Johannae, ex decreto et con-
sulto
assistentium Belvacensi
p. 3
non sunt insert
1,
episcopo
ut apparet
Et de hac arbore
pi'ocessui.
et
fonte ipsa Johanna interrogata in processu, videtur
quorumdam dicentium
referre superstitiones
citantes, ebibita
aqua
liberari
illius fonlis,
seidnescire, et Fatasvel fatales Dominas

licet
aliquando
cum
spatiando ad arbores
credidisse de
grege et
puellis
aliis
sed dicit
ibi\idisse,
ludendo
et contempsisse, sed
non
vicino
credidisse his
qui dicebant exstare proplietiam de puella fatata in
nemore. Haec omnia

est
p. 67, in tertia sessione.
quod semel tantum
in
et
non
domui
transiret. Dicit etiam se
illas
quodam Nemore Quercoso,
su paternae,
non
febri-
quodam
loco, multis
illo
Verum
impor-
tunis interrogationibus fatigata, videtur dicereSancla-
rum vocem
non intellexisse quod

dicerent, ut patet p. G4
ex quo apparet non fuisse
ibi tantopere in articulis de arbore ponderandum. Et
falsum est quod subdilur in articulo, scilicet quod in
audivisse, sed tune
:
illo
loco fuerit dictas Sanclas venerata, aut cas invoca-
DK L\ RfllAmUTATION.
vcrlt lljiclcin
fuit
nec hoc nppari't
29
proccssii
(;v
et l'also
adjeclum.
Sequens pars
articiili falsa
videtur et calumniosa in
pliiribus, in ro qiiod dit itnr ipsi
fuisse
mandalum quod
ndirct
Johannae
a vocibiis
(juemdam principein
scularein, et quod, ejusdem mulieris opra et Jaboribus mediantibus, dictas princeps
temporale ethonorem
magnum dominium
mundnnum recuperaret
ex ([uo
notatur dolus et fraus condentium articulum. Tacent
enim quod
ipsa Jolianna
spe professa
est sibi
expo-
mandato Dei miserias et calamitates re;ni

dicens quod aliquando permiserat eos affligi
sitas fuisse
Franciae,
pro peccalis ipsoriim, ut dicit p. 178. Missa vero fuit

ad regem, non ad temporale dominium acquirendum,
regnum tyrannide oppressum, recuperandum

non ad honorem mundanum quod sonat ad fastum,
sed ad
et
sed ad sua repetenda, proquibusjustum exdivin legis

sententia bellum geritur. In qua re notanda sunt verba
Johannae plena humilitatis, nihil in
suis
operibus et
la-
boribus confidentis, sed omnia ad Deum referentis. Asserit
enim pluribus
quod veniret
per
filia
in
quod, admonita per voces

Franciam, dixit
Ego sum una paulocis,
i<
ignara belli, p. 55. Et alibi interrogata
quare id Deus per eam magis voluisset facere

per aliam, respondit quod
tati
ita
quam
placuerat divinae boni-
facere per unara simplicem puellam pro repel-
lendo adversarios rgis, ut patet ex processn, p. i45.

Aiibi dicit de vexillo, in quo depicta erat imago Rgis coeli continentis
in vexillo,
tius aliis, sed
in
Deo
et
mundum, quod non habebatspem
nec putabat vexillum suum fuisse forluna-
omnem spem
exDeo,
p.
82.
victoriae et auxilium fuisse
Ex quo deprehenditur
liumi-
PRLIMINAIRES
30
lilasipsiusJohanniiil temeresibiarrogantisjsedmore
etiam prophetarum qui miltebantur
suam
et fragilitatem piofitentis.
fabilis divina
imbecillltatem
Arguitur etiam inef-
Providentia, quse, ut ostenderet se per-
misisse Gallicosaliquando pro peccatis affligi, et, mise-
tandem calamitatem regni, mirabiliter per puellam reginim a servitute eripere voluisse, non per robur
uMaexercitus, ne juxta prophetam Gallici dicerent
ra tam
nus nostra excelsa, et non Dominus fecithsecomnia,

elegit, ut ait Apostolus, infirma
mundi ut
fortia
qu-
que confunderet.
Subjicitur in
sibi
illo
articulo
quod dict
Sanctae, quas
apparuisse dicit, sibi prceperunt ut assumeret
quod mallet mori quam illum di-^

mittere. Quantum ad id quod dicitur sibi a Sanctis
illis fuisse prceptum, nuUibi constat. Quinimo ssepe
habitum virilem,
et
interrogata dicta Johanna, an voces id sibi praecepissent
dixit
quod nolebat onerare hominem viven-
tem super illo,
et
nunquam fassa
praecepisse. Patet id p.
iSs,
est
in
voces
sibi
expresse
examinatione facta
in carcere, die xii. martii, ubi interrogata de habitu,

asserit se
sponte suscepisse, non ad requestam cujus-
quam. Et, interrogata an prsecepto vocum,
dicit
quod
quidquidbonifecerat, fecerat ex illarum praecepto; sed
de habitu se alio tempore responsuram, p.
55.
Verum
eam interroa tam alias, dixisse hoc eamnoii fecisse

humano consilio, nec ceperat vestem, aut aliud feceest
rat, nisi divino
prcepto. Et
dum
interrogeretur an
prceptum esse licitum , respondit caute

quod quldquid prcepto Dei fit, putat licite ficri. In
putaret id
quarla examinatione, p.
habitus, quod,
7/1, et alibi dicit
de delatione
postquam faciebat prcepto Dei
et in
DE LX RririABIMTATION.
non credcbal semale
servitio suo,
placeret
31
.igcre; scd
quaiido
Deo prcipere, statim deponerct. Allas vidoquod nondum tempus advenerat dimittendi
turdlxisse
lial)itnm ndlmc, ut patct in responslone ad xv. articu-
lum,
Kx quibus npparct vX alibi allqua certa

oracido adlmbutam, dictam Johannam ha-
p. 2>.7.
ratione et
bitum assumpsisse. Die xvii. martii diclt quod, quantum ad habitum vlrllcm, non caperot adhuc, donecpla-
Domino
Quando ego
ceret
nostro, p. 176. Et abasexpressiusdicit
f(
fecero iUud proptcr
quod ego sum missa
ex parte Del, ego recipiam habitum mubebrem , p. 594

In admonltione facta per archidlaconum, asseruit non
allqua superstltlone vel oinatus
illlcltl
causa, sed ra-
tione convenlentl et expedientie temporis; et causa
mebus
erat conservand
enim aHter opinabatur
pudlcitlse Inter vlros;
Quod
decenter posse conslstere in prbo.
ne inardescerent
dicitiae fecit,
non videtur
esse
rina virgine,
virl in sul
si
causa pu-
cupiditatem,
damnabile, utl legimus de beata
qu perpetuo
terio conversata est.

et
nec
inter armatos et vlros tute aut
in habitu vlrili in
Nec enimabter poterat
armatos adesse, vel ipsa sua
manu
Ma-
monas-
inter viros
pugnare.
Eadem
habitum in carcere, quoniam erat

quidem lasclvls commissa ad custodlendum nam
commissa custodienda juveni scutifero rgis, sola
ratio fuit retinendi

vlriset
fuit
\irgo atquepuella, utpatet p. 47.
mo quod amplius est,
probatum est per informatlones habitas Rothomagl (i)

quod ici a Johanna allquando conquesta est quod impil quidam et scelestl tentaverant slbl \lm inferre; et
fi
(1)
Ces informations sont
l'Estouteville
jirocs.
et qu'on
celles cpii
furent faites en 1452 par le cardinal
trouvera rapportes tout
au long au chap.
V du
PRLIMINAIRES
32
qiiod Ista fuerat causa retinendi pertinaclter in carcere

habitus\iriles,ipsa Johanna in finedeclaravit,
semel
virili
quoniam,
habitu dimisso post abjurationem et postea
reassumpto, dixit
accepisse quia habitus
se
quam
decentior inter viros
virorum custodia, compedibus
quod daretur
sibi
cum
muliebris,
ille
erat
esset in
ferreis constricta; et
honestus et gi atiosus
carcer_, et
quod
pareretEcclesiae, utpaletcirca finem processus, p. 456.
Et quod
ista fuerit
multa
liis locis
((
causa et ejus intentio, indicant va-
iilius dicta.
Semel enim dixit, p. 68
Detis mihi unain vestem muliebrem,
et sinite
me
in carcere se sinepericulo
pudi-
eam
fuisse
muliebris honestatis oblitam, videat pias preces
iilius,
abire.
citiae
Sciebatenim
non
posse durare. Et, ne quis putet
quae inter reliqua rogavit quod,
ad judicium et
eam
si
oporteat
eam adduci
spoliari, requirebat de gratia
ab
ecclesiasticis quod haberet unam camisiam iongam

muliebrem et unum capitegium, p. 176. Et quidquid
dicatur quod praeelegerit non audire missam et non
suscipere Eucharistiamquam abjicerehabitum,semper
videtur ista fuisse intentio sua quod contenta erat
audire divina in habitu muliebri. Et ita alias instanpetiit dicens
tissirae
Tradatis mihi
unam vestem
sine cauda, et eam mihi traeundum ad missam, ctdeinde ego reassumam

habitum quem habeo, videns, ut praedixi, in alio habitu non posse morari in carcere. i^lias petiit unam ves-
Iongam usque ad terram

datis ad
tem ad
modum unius
muliebre,
et
filiae
burgensis et
unum caputium
ego accipiam pro audiendo missam.
Patet id p. i65. Alias dixit: Certificetis
me
de au-
diendo missam, si debeo acciperc habitum muliebrem.
Et
alias,-
post
omnes confssiones, dum adinonerctur
DE LA
quodam
ejiis
RIIAP.ILITATION.
33
arcliidiacono, p. 394, dcclaravit quae fuisset
intcntio, dicciulo quod, de habitu, ipsa
longam
luerat assumere uiiam tunicam
et
bene vocaputium
muliebre pro cundo ad ecclesiam et recipiendo sacra-
mcntiim Eucharistia?,
quod, statlm post,

reassumeret alium
prelcgcrit
tuta
non
sicut alias respondit, proviso
ipsa
:
illum habiluin "eponeret et
ex quo patet falsum
lecipere
communionem
esse
quod
in die sta-
iiam et in alio loco, dura diutuino carcere mace-
compedibus cruciata graviter laboraret, videns

sibimorlem imminere, judices pieobtestata estdicens
u Videtur milii quod sim in magno periculo mortis,
rata et
visa infiimitate
velit facere
quam
patior; et
placilum suum de
me
quod Deus
ita est
si
,
ego lequiio vos
quod habeam confessionem et sacramentum Eucharistiae et quod sepeliar in loco sacro; w ut patet ex
processu, p. 377. Et alias, in prima sessione, peliit
ex gratia quod posset audire missam antequam adduceretur ad judicium; quod ei impie videtur fuisse deiiegatum, p. 43-
Ex
quibus responsionibus videtur
innuere delationem habitus
virilis,
causa melius con-
servandae pudicitiae, ipsa sebellis ingerente
in carcere
autem, propter cupidos juvenes et lascivos, quibus

commissa erat, fuisse licitam; et non fuisse propterea voluntatem ejus perpetuam aut superstitiosam. Delatio
autem habitus virilis tune videtur damnari canonibus,

quando ad superstitionem, ad indecentem ornatum,
nullo certo consilio, nulla ncessita te,
fit.
quod decem et septem

annorura puella, inconsultis parentibus, recesserit et
se agmlnibus armatorum immiscuerit, die et nocte,
Alia pars articuli incusans
iiuUam apudse mulierera habendo,

II.
parti
m dolo reticet
3
PRLIMINAIRES
34
verum, partira falsum malitiose expiimit. Tacetenim

qu, ad excusationem hujus, ipsa Johanna dixit se
idcirco non Indlcasse parentibus, ne eos noeroreconfi:
ceret; fuisse
enim arctatamdivino prcepto,
dire oportebat magis

sisse
quam
parentibus, et
oui
obe-
illico scrip-
parentibus et veniam fuisse consecutam; item
obedicntiam
quam semper
in
aliis
fuerat parenti-
bus obsecuta. Quae habeutur p. 129, et latius disseinfra, in articulo speciali. Reliqua particula est
ram
falsa,
quoniam,
licet illa inter
armatos versaretur,
uti
quo ad id missa erat, et ducebat exercitum, dicit tamen se in cubiculo unam aut duas mulieres secum habere solitam, et, si quando illas non potuit habere, armatam cubasse neque se spoliasse.
De eo quod subjicitur, quod asserat se missam a Deo
necesse erat, ex
coeli, quia inde inquiratur
et
quoquam hoc
illam signo
testimonio debuisse doceri, dicetur infra, ubi
me-
lius cadlt.
Quod
sequitur,
quod noluit
se
de supradictis sub-
mitteredeterminationi cujusquam,nisi soliusDei, quo-
niam super hoc

in ordine,
turfalsa,
cum
articulus specialis, qui est ultimus
fit
illo
dicetur; in
quo multa ostenden-
multa dolo suppressa ex dictis ipsius Johannae.
Et in eo quod dicebat de certitudine

tis,
quoniam non
ita
suae
salu-
dure nec absone protulit, sed
recte videtur interprta ta, dicetur speciali suo articulo

infra.
Secundus articulus
lum,
est
de signo dato rgi Franco-
videlicet de angelo qui detulit
Franciee, et
coronam
rgi
eidem exhibuit reverentiara. Circa quem
articulum advertenda sunt plura. Primo, quod ipsa
DE
J.A
UnABlLITATlOM.
Johanna spc protcstata
est
quod, de
35
his quae tanunt
regem, non diccret quldquam aut non diceret veritatem; et quaiK[uain iiiultis veibis et minis urgeretur
ab episcopo Belvacensl , quod simplieiter juraret di Vos bene possetis

eere veritatem, aliquando dixit
:
me
talem
rem
veritatem, et de
petere, de qiia ego

aliis
testationc juravit in
lespondit
et
me
multis, quae a
rum,
prima sessione,
Talia posseis a
dicerem vobis;
responderem vobis
non responderem;
rursum
petetis,
me
:
))
et
p. 45.
hac pro-
Et
alibi
non
quod de
petere quae ego

Potest esse
ego non dicerem vobis ve-
ut patet in tertia sessione, xxiv. februarii habita,
quod multas saepe interrogationes repulit tanquam non facientes ad processum, et quod variis illam implicabant quaestionibus, ut,
p. 60. Patet etiam ex processu,
de natura angelica, quis esset verus papa, et multa

milia.
Comminatus
si-
est saepe episcopus ut simplieiter
juraret, alias haberetur pro convicta de crimine, ut

patet p. 61
illa
tamen nunquam voluit simplieiter ju-
Aliquando etiam expresse protestata est quod, de

tangentibus regem suum, non diceret veritatem. Ali-
rare.
quando dixit Ego juravi aliqua non dicere, et vos

non deberetis me incitare ad perjurandum ; ut patet
in secunda examinatione, p. 5o. Ex quibus denuntiationibus et protestationibus videtur quod, si quando
ipsa Johanna multiplici interrogatione fatigata, et pne
coacta (de quo etiam aliquando conquesta est), aliquid
dixerit quod videatur a vero abhorrere, id fecerit sa:
tisfaciendo importunitati petentium, et excusanda sit
advertendum quod, si volumus

ipsius Johannae omnia dicta pensare, et inlelleetum
verborum subtili inquisitione discutere, reperiemus
a perjurio.
Item
est
PRLIMINAIRES
;}C,
Johannamnihil In hocabsurdl dixisse, sed

mystlce et in figura sic locutam fuisse quod in fine declaravit aperte. Quodam enim in loco interrogata de
forte ipsam
corona, videtur dixisse illamcoronam non fuisse operatam et manu factam, quia dicit quod illa corona mit-
quod non
tebatur ex parte Dei, et
mundo
et
qui scivissetfacere itapulchramet
quod
pp.
est aurifaber in
erat boni odoris
i4i et 145.
si
Ex quibus
ita
divitem,
bene custodiatur, ut patet

verbis videtur intellexisse
coronam missam ex parte Dei, id est recuperationem

regni et coronationem Remis fiendam, quae erat boni
odoris,
si
conservaretur fruclu boni operisetjustitiae.
Etquiadixitillam fuisse delatam adregem, ipsa in fine,

imminente supplicio, non revocando dicta, ut falso
aliqui caluraniantur, sed interpretando, dixit semet-
ipsam fuisse angehim delatorera quod satis convenit;

[nam] cum se missam ex parte Dei profiteatur, ideo
:
potest angeli nomine nuncupari
siquldem anglus dici-
tur quasi missus, et
nomen
iiatur vel dignitatis,
secundum doctores
est officii,
non
;
et
angelicae
hoc patet
per illud Malachise prophetae, secundo capitulo a Labia

:
sacerdotis custodiunt scientiam et legem exquirunt ex
ore ejus, quia anglus Domini exercituum est

fêlits, id est
Et hoc
jiuntius.
sentit
quodam
))
an-
alio loco,
[quod] plures viri ecclesiastici et alii viderunt eam, qui non viderunt angelum, tempore quo
ubi dicit
fuit
corona delala. Hoc
dicit die xiii. martii, p.
Et lune bene convenit
illud
quod
dixit de
i45.
corona
quae fuit data archiepiscopo Remensl in praesentia ali-
quorum, quoniam
fuit
decretum
Deo quod
archie-
plscopus Remensis coronaret regera, sicut declaravit
evenlus
rei.
Rgi ergo
De per angelum,
id est[nun-
DE LA
UIlABILlTATIOiN.
37
lialionem ipsius Joliann, fuit corona missa, iJ est
repromissio
reiîii
facla;
qu corona commissa
chieplscopo Remensi, hoc
est
illi
commissura
est
ar-
Deo
est a
regem coronaret. Et quod dlcit de

multitudine angelorum concomilanllum qulbusdam
(juod ipsum in
locis in piocessu,
videtur interpretata, dicendo
illos
fuisse administratoiios spiritus, fortassis sentiens eos
qui sunt ad
hominum custodiam
deputati :quod vide-
quod angeli illi ab hoet quod crebro angeli

homines \eisantur, qui tamen non videntur
tur innuisse aliquando dicendo
minibus vidcri non possunt

inter
uli dixitin
examinatione facta die
Unde praesumendum
est
dixisse in figura, secundura
xii. martii, p. i3o.
Johannam tune
quam bene
exhibitio reverentiae facta rgi per
aliquid
convenit
ipsammet
illa
quod
qudam ipsius Joliannae confessio dividisse in manu cujusdam Scoti, videlicet
nobis dclart
centis se
iraaginem unius puellae armatee, quae erat ageniculata
uno genu
et
prsentabat
quodnunquam
dicens
unam
litterara rgi
suo;
\idlt, \el fieri fecit aliam
ima-
ginem, vel picturam ad suam similitudinem; ut palet

ex responsione ad lu. articulum, p. 292.
Ad
tertium articulum, in quo asseritur Johannam
dixisse se
certam esse de apparitionibus bonis ex earum
sola confortatione et
ita
bona doctrina,
firmiter sicut crdit
Dominum
et
quod credebat
passura pro nobis,
falsus et subreptitius est iste articulas, quia
ex
illo,
certis indiclis cognoscebatveritatem.
quibus
tur
non solum
sed plurimis et maximis argumentis, et quasi
ita
quod
revelationum; ex
experta erat, utasseruerit, cuminterrogare-
si
diabolus transfiguraret se in
formam
angeli
PRLIMINAIRES
38
boni,
quomodo
quod
ipsa cognosceret
glus vel malus, respondens quod
satis
bonus an-
esset
cognosceret an
esset sanctus Michael, \el allqua res conficta. Sic ipsa

dicit p. 171, ubi
credidisse,
etam dicit se non temere nec subito
incussumque
esse sibi
terrorem ;
et alia plu-
rima concurrerunt, quae copiose prosecutus
primam partem primi
arliculi. Licet
enim
sum
circa
difficilis sit
agnitio atque discretio ver revelationis ab illusionC;
tamen, ut aitbeatissimus Gregorius,
lib IV.
Dialogo-
ruTTif sancti viri, inter illusiones atque revelationes
ipsas,
visionum
quodam intimo sabono spiritu per-
imagines
"voces aut
pore discernunt, ut sciant vel quid a
cipiant, vel quid ab illusore patiantur.
auctoritate Gregorii, ex
vocum
Ex qua
imaginum
non solum
aut
militudine, a sanctis et justis viris
patet
dissi-
credi,
sed sciri
posse quid inter revelationem et illusionem
intersit.
Quod confirmt
quo
exemplum, de
Severus Sulpitius, quod
beati Martini
scribit facundissimus vir
diabolum tam conspicabilem
et
subjectum oculis ha-
bebat, ut,sivese in propria substantia contineret, sive

se in diversas figuras spiritalesque nequitias transtulisset, qualibfitque
ab eo sub imagine videretur, co-
gnoscebat; sicutcum illum, circumamictum purpura et
diademale redimitum
sibi
apparentem, agnovit. Plura-
que possunt exempla hujusmodi ex sanctorum Patrum

vitis proferri.
dam
Ex quibus
patet excusabilem et toleran-
esse ejus assertionem; et in
credulilatem illorum credulitati
menti nimis affirmatione
quam
hoc quod compart

fidei,
magis de vehe-
de errore
fidei
potest
reprehendi.
Quartus articulas habet quod ipsa Johanna dicit
se
certam de qiiibustlam
39
fiituris contingentibiis.
In hoc
adverteiidnm quoniamdictaJohannaiill in prt'edictione
fnturorum vldelur temerc esse locutam;

llo
siii
vaticliiil in raultis
et ipsa priedlc-
videturnobispraestare efficax
sinum suae missionis. Qiiod
non
jactanter locuta est,
palet in responsione ad xxxiir. articulum, in

illiid
impingitur. Dicitquod in
est revelare futura

aliis
ciii
Domino
placet sibi
rbus futmMs et venturis, quas
revelationem.
Ita dicit in
et
et ex
quo
sibi
Domino
quod de ense
dicit,
hoc
est
et
per
responsione ad dictum arti-
culum, in processu, p. 25i Ilumiliter ergo retulit ad

divinam virtutem, tanquam si illud didicisset de Evan.
{êlio:
((
Gratias tibi ago,
Domine, quia
abscondisti ea
prudentibus etsapientibus, et reveiasti ea parvulis.
vSed
quae possuntprsedici vcriora,
quam
illaquae dicta
Johanna praedixit? Primo
illud quod pro signo prFrancorum et quod a vocibus sibi asserit revelatum, quod liberaret civitatem Aurelianensem obsidione, et quod coronaretur Remis, quae civitas adhuc
dixitregi
detinebatur ab Anglicis; sicut patet secunda examinatione, p. 63. Item in eo

pluries, sed
quod
praedixit ipsis Anglicis
potissimum quinta sessione,
dixit et denuntiavit Anglicis
p.
84, ubi
quod,antequam elaberenvadium quam Aure-
tur septem anni, perderent majus

lianis, et
nus
haberent majorem perditionem
habuissent
in Francia
quam
hacte-
quod quidem omnes
scimus in reductione urbis Parisiensis fuisse comple-
tum, Sed quod amplius et certius
est,
et his diebus
munere ac dono videmus impletum, illa palam

quod rex suus lucraretur vel recuperaret
regnum Franciae et hoc ita bene sciebat, sicut quod
erat prsens in judicio. Hoc dicil eadem sessione, p. 84
divino
pr.iedixit
Pl\r:LIMINAIRES
40
ante tanta
c|iiod
rri.'iliqriiis
temporum
curricula nullus potuisset
spirilus divinare, qui
ôlum ex quibusdam
coiijncluris, subtilltatcnatur et experlentia,
quaedam
beatus tractt Augusti-
potesl, fulura pnxidiccre, sicut
Dnatura (Latinonwti. Hoc itaque spirltu rcvelavit ensem absconditum in ecclesia sanct KathaliiKL*, signatum tribus crucibus; de quo tamen ense illa
iiiis, libi'o
in rpiarta sessiorn;, li.ibitadic xxv[i
citctiam quod nunquarn
l'ecit (icri
februarii, p. 76, di-
aliquanibencdictlo-
Tiem sup(r ilbirn ensem, ne leeitdeprecationemut
ille
ensisesset fortunatior, nec habebat plusspei in illo ense
qnam inabo;
imo,illc)af)jeeto,aecepit(pi(;mdam ensem
nno lm-ûndo, (|iii vid(;batin- aptior ad
l>enuin^(;rendum. De prjiidielione aulem lilxMationisa
careere, qu vifletur eam fe('elliss(, nolanchim quoniain pr()pt(;r Ikx; ea;l(ra vaticinia non (hJxint haberi
abreptinn
al)
suspecta, (juoniain id ipsutn Iciîinns sanclis Troplietis

contiîsse; rpioinain
ni ai!
Greiôrius bb.
bc-aliis
II.
Dudo'ôvam spintns
rropli(;tai-iMii tn(rnt(s noti siim-
per
de <!OS(;riptuni eslquod,(piando
il
ia(bat;
(piiii iiru
vult, spirat. ine est (piod
David eonslriier*^
rcfpiisitiis si
(:Ons(Misit,
('urii
Nathan,
v\.
l(:iii|>biin
rem
(;(Mii(!r(;l,
ad proliibenlcin piicnnn dixit
anima
<<jiis
in
m(>
non
indic.ivil
(>t
ma^n.e
Uinc
postc.i proliibiiit.
llcntiMU niidi(
]>ietatis
amaritudine
niilii.
est,
in bbris
est
(piod Kbseus
('ausanupie n(\sen'et,
h Dimitt(> eani
(;t
Ibx:
Dominiis
l'iitin.i
(|uin
(;<>lavit
enim Dominus
dispensationi^ disponit,
l*i'(>plirt;r
prius
poss(t,
(|iiia
prievideni
iw.
alifpiando
proplietiu! spirilum dal, ab(|nan(l(> sid>li;diit

<|ii:nidn
Rcgum,
v\.
ali<pi.nid(>
ali-
non
ut pr.ei-hu'e prose<piilnr bivihis Greii;oiins, piima lioniiliit siipri- l<'~A'('liii'l('!)i
<^>iian(piaui d<' sua
bbcralionc
DE LA RnABILlTATION.
ambigu semper responderit
iiescire
il
Johanna,
ipsa
diem ueqiie horara. Et c|uodam
testata se
in loco dicit se
deliberatione sua habuisseancepsresponsum, sedquod
Deo quod illa
haberet succursum a
ligi
velper liberationem
dicebat posse intel-
a careere, vel
nemjudicii. Et lnaliter dicit
per perturbatio-
sibi fuisse
dictum
radisi.
detur.
Et
Ex quo
Hoc
supplicium
suum
quod consuluit
iNon
prdixisse \i-
combusta
et interrogavit
responderunt quod
et ipsa?
ad Deum, et ipse illam adjuvaret.
\oces an
se referret
Hoc patet in processu,
in inteiTogatione facta die ix, maii, p. 401

est
patet in examinatione duodecima, p. i55.
alibi dicit
esset
satis
regnum Pa-
cures de martyrio tuo, quia pei venies ad
Nec miruni
per spiritum ipsam Iiomines, c'uos nunquam viderat,
potuisse cognoscere,
qu multo
biliorade futuropra?dixit,
incertiora et incredi-
cumeliam arcana? hominum
cogitationes et tentationes mentis possunl per spiritum

a sanctis viris
cognosci
ut de superba cogitatione pueri
per spiritum cognila, beatus Gregorius H. libro Dialoiôrurn narrt.
quint um articulum, in
Quantum ad
quantum
dici-
tur ipsam asseruisse se Dei prtecepto assumpsisse Iia-
bitum virilem,
et in illo
liabituEucharislia? sacramen-
tumsuscepisse, considerandasuntillaqudixiin primo

articulo, ubi hoc
ipsum tangitur
et data est illa
con-
clusioquod, [cum] probabilitercredatur missa a Deo, ad
oxercendas res bellicas inter armatorum consortia, ad
comprimeudam concupiscentiam
non autem ex
beliica exercenda,
et indecenti ornatu,
semper dixerit
Dei nutu
se velle in
illonmi, ad liberius
aliqua superstitione
assumpserit. Et
eo habitu permanere,
quod
scilicet
PRLIMINAIRES
42
quamdiu essetin
Deo demandato,
servitio illo slbi a
quamdiuDeoplacuerll,
uli
patetex multis dictls
et
lllius
non dbet hreticum judicari si in eo habitu sacramenta sumpsit, quoniam necessitateofficii et
positis supra
ministerii suscepti, et
bona de causa induebatur. Sicut
necbeat Marin quis imputabit ad culpam,

naslerio monachorum, perpetuo in
gnita vixit,
tis;
cum raonachis communicans
necante
affecta esset,
sexum
\irili
si
in
mo-
habitu, incoin sacramen-
frnina patuit, licet calumnia adulterii
quam ejus
corpus post mortem nudatum
indicavit. Simile de beata Eugenia, quae in vi-
riU habitu diutissime et castissime vixit. Item ipsa Jo-
hanna circa ipsam assumptionem Eucharisti in illo

habitu, dicit (quod istl rticent), quod, licet reclperet,
tempore quo sequebatur castra, corpus domini-
cum
patet
non tamen
quo ipsius
religio et reverentia erga sacramentum. Hoc dicit
in eo habitu,
m.
sexta sessione, acta
in armis; ex
martii, p. 104.
Quoad sextum articulum, in quantum objicit ipsi

Johannae quod inscriberet in litteris Jhesus Maria et
,
crucem ad significandum ne obediretur, ad hoc fatetur

se Johanna in litteris suis prposuisse Jhesus Mahia
idem et in sculptura annuli, de quo p. i85, et in
vexillo. Hoc non dbet reprehensibile judicari imo
hoc est religiosum in unoquoque christiano quocirca
;
et multi
prudentes et religlosi
Verum
observant.
habita die
i.
est
viri in litteris scribendis
tamen quod
martii, p. 85
in quinta sessione,
ipsa fatetur
quod aliquando
aliquod signum cruels faciebat ad significandum inter

suos ne facerent id
gendum de
quod scribebat
aliquo signoln crucis
quod
est Intelli-
modum, quod
a pie-
43
risque etiam catholicis piinciplhus observatur, qui Id

in rbus arduis faciunl et arcanis, ut secretam
mentem
Imo et c}iaracterll)us litteras

totas conficlunt, ne hoc a quoquam posslt intelligi. Sed
quod illa per edictum fucrit interminata exltium non
parenlibus litteris suis, quod sequitur in articule, falsum est et nulllbi apparet ex toto processu.
aliquo signo significent.
Et advertendum
culi
est
quam
caute ultimis verbis arti-
subditur, dicendo quod scribi fecit quod faceret
interfici
non obedientes,
unde suggerere conantur
de ictibus raemorando
et
crudelltatem fuisse et saevi-
tiam in dicta Johanna, illud rticentes quod ipsa Jo-
hanna prclare
est elocuta in
quarta sessione, acta die
XXVII. februarii, p. 78, ubi dicit
quod neminem unquam
interfecit;quinimo,quandoaggrediebaturadversarios,
ipsa
propriismanibus gestabat vexillum suum, pro evi-
tando, ut
ait,
ne aliquem interficeret.Tacent item illud,
quod Johanna per litteras et ambassatiores requisivit

ducem Burgundi ne cdes sequeretur, ut patet ex
responsione ad xviii. articulum,
p. 2 34-
per quod, in obsidione Aureiianensi,

naverit suadentes pacem,
exemplum
illa litteras
desti-
admonentesut inde discede-
rent hostes, ne caedes sequeretur.

exstat
Tacent insu-
Quarum
litterarum
in processu, p. 240, inter articulos.
Haec omnia in Johanna suspicionemcrudelitatiselidunt.

Circa septimum articulum, in
quantum dicitur ipsam in tate decem et septem annorum adiisse unum

scutiferum, quem nunquam agnoverat, ex quo videnturinnuere eara solam, oblitam feminei pudoris, ad
rum accessisse
Johanna
falso in
hoc calumniantur ;
asserit in processu
nam
vi-
ipsa
quod, saepe admonita per
PRLIMINAIRES
44
quod veniret in Franciam, primum accessit ad

avunculum suum et sibi aperuit propositum suum; et
quod eam opoitebat ire ad oppidum de Vallecoloris
et quod avunculus suus eamdeduxit illuc, ubireperiit
dictum scutiferum. scilicet Robertum de Baudricuria.
voces
Hoc
constat
in exaininatione facta xxii. februarii,
p. 55.
Quantum ad aliam partem

quod
insciis et inconsultis
articuli
qua
in
dicit
parentibus lecesserit, circa
hoc aliquid dixi in primo articulo. Non attenderunt

ergo neque notaverunt quemadmodum de hoc se Jo-
hanna elcganler excust,
p. 12g, dicens se idcirco
non
indicasse parentibus, ne aut prohibrent, aut ex re-
cessus denuntiatione eos maerore conficeret; dicens
quod, ex quo Deus

habuisset
centum
ita
prceperat
et
patres, oportebat
mandabat, etiamsi
eam Deo
obedire.
Digna et constans in puella vox, consentanea aposto-
Deo quam
lic sententiae, quia oportet obedire magls
hominibus. Sciebat enim primum voluntatem Dei

impleri debere
deinde parentum, exemplo Christi
cui reperto in templo
cum mater
dixisset
pater tuus dolentes qurebaraus
quod me qurilis
qui
me
.''
te.
Ego
Quid
et
est
Nescitis quia voluntatem patris,
misit, oportet implere? Quare et ipsa Jo-
hanna, prdicto loco
et aliis multis, dixit in caeteris se
semper obedientissimam
Quod vero
fuisse parentibus.
sequitur in articulo,
quod ab
gero acceperat habitum virilem, falsum
imo
ipsa plurimis in locis interrogata
an
ipso armiest.
id
ad
Quinillius
Roberli instantiam, vel ex ejus consilio fecisset, res-
pondit quod de hoc non inculpabat
tem, ut patet secunda sessione,
hominem viven-
p. 54;
semperque
vi-
DE LA Ul<lIAmMTATION.
45
(Ictur dixisse illum voliintatcet praecepto

(jus
servi liiim et
certum tempus,
Et quod ponltur
(jiiod
volchat
Del, se, ad
assiimpsisse.
in fine capltidi, dixisse principi
;ucriam
ducerc
et
ponerc
eum
in
ina^no temporali domlnio, dolose confingitur, nt dixi

in
primo
articulo, quia dixit et in plurimis locis tes-
ex praecepto Dei ad denuntiandum

Francorum quod Dei ope recuperaret regnum
suum, non ad victoriam contra adversarios, sed projustissimo bello, ad regnum ab hostibus eripiendum; non
tala est, se venisse
rgi
pro temporali advenlitio dominio, ut verba sonant, sed
pro suo
et lgitime parto regno, et
ab hostibus injuste
capto, redimendo.
Octavus articulus dicit de dejectione ac saltu turris,

ut inducat et causet in ea crimen desperationis
advertendum quia,
si
ipsius
Johann
sed est
diligenter dicta
pensentur, ipsa se ab orani crimine infamiae in ea re

purgat.
Quodam enim inlocodedictosaltuinterrogata,
quod audiebat Anglicos adventare,

saltavit etcommendavit
se Deo et Beatae Virginl. Et interrogata tune an malebat mori quam incidere in manus Anglicorum, resdicit quod, ira taex eo
ne inillorum manus incideret,
pondit, ut crimen desperationis

ipsa malebat reddere
a se repelleret,
animam suam Deo quam
quod
esse in
manu Anglicorum. Ita testata est in sexta sessione

habita m. martii, p. i lo. Alibi apertius causam piam
ipsius saltus
dierat
dum
inductivam declaravit, dicens quod au-
edictumfecisse, scilicet
septimum.
quoddam
quodomnesde Compendio qui
esset in turri
Anglicos crudele
annum exccd Lurent, vivi cremarentur. Gravis-
PRLIMINAIRES
46
sime indoluil obtestans Deum et dicens Et

:
quomodo
dimittet Deus mori istas bonas gentesquse fueiunt ita
suo? Mota compassione, cuplens
fidles domino
illis
in
tanta calamitatesuccurrere, saltavitde turri.Et infer-
rogata utrum, quando sallavit, crederet se interficere,
respondit quod non; sed saltando commendavit se
credebat, per
mdium
Deo,
quod
et
teitia
examinatione, praesentesubinquisitore, factadie
non traderetur
ipsa
XIV. martii, respondit, p.
excusavit dicens
illa
in
meum
et
eundi ad succur-
quam
per revelationes agnovit se impe-
dixit in alia
bita, p. 160.
in neces-
saltum fui confessa, et requisivi Aeniam
sitate; et post
Domino;
Hoc
se
Egofaciebam hoc non desperando,
rendum pluribus bonis gentibus exsistenlibus
trasse.
dcima
i5o.Et aliolocoexpressius
sed in spe salvandi corpus
evadere
illius saltus,
Anglicis. Sic
examinatione, eodem die ha-
Ex quibus omnibus in unum
collatis asser-
tionibiis ipsiusJohannse, in saltuhaectria fuisse reperi-
rausillamexcusantiarbonumetpiumfinemsuccurrendi
tam impium et nefarium

de Compendio ; spem evasionis ; et post
calamitosis, et prohibendi
facinus in
illos
factum, agnitionem erroris et \enice petitionem. Qui-
bus stantibus, non potest
dem
dici fuisse desperata
siqui-
desperatio, ut theologi definiunt, est qua quis
penitus
diffidit
de Dei bonitate, existimans suam
ma-
magnitudinem excedere; sicut

Major est iniquitas mea quam ut
litiam divin bonitatis
Gain qui dixit
veniam merear.
Quantum ad nonum
articulum, de promissione suae
salutis et certitudine,
non temere nec absone
videtur,
congrue referantur. Ipsa enim
si
ejus dicta
dixisse
DE LA RHABILITATION
sponlc sua interpretata est
alias
titiuline
su
dummodo
fecit
dlxerat de cer-
salutis^ qiiod illud dictura intelligcbat,
teneat
juramentum
et
promissionem quam
Deo, videilcetquod ipsa benc servaret virgiiiitatem
suam tara corporis quam anim:

videturet religiose sensisse,
sit
qiiocl
47
quod
in
quoomnino
sancte
cum in canonibusscriptum
sola virginitas replet
paradisum, quod
castitas
qu cum fiducia \alet Deo animas praesentare; cum laudabilior sit omni proposito, transcendcnsetvincenscoelestia,ut beatusAugustinusait; cum
soia est
etiam virginitas hominemangelisreddat qualem^ imo

angelos excellere faciat, ut beatus Hieronymus prose-
quitur ad Eustochium. Et
dicit de virginitate
notandum quod Johanna
mentis et corporis, intelligens illam
esse veram et perfectam virginitatem,qu8e mente incor-
rupta servatur. Et de peccato,

ferantur in
cuta
unum,
satis
si
orania
illius dicta
con-
convenienter videtur esse lo-
quanquam, ut puella
et ignara,
discretionem et
difFerentiam inter mortale et veniale peccatum potuit

ignorare. Et ego simplices homines audivisse
me me-
mini, qui nullum existimant mortale peccatum,
nisi
maximum quoddam detestabileque llagitium, ut hominem occidere, latrocinium facere, et similia. Ipsa
namque quodam
loco
ait,
interrogata an esset in gratia
Dei, caute et religiose respondens
Deus ponat
me
in
illa
si
Si
ego non sum,
\ero sum , Deus
me
in ipsa
perseveret. Sicrespondittertia sessione, xxiv. februarii, p.
65. Et alibi interrogata, ex quo habet revela-
utrum putaret expedire sibi conflteri responquod nescit quod peccaverit mortaliter; sed si
ipsa esset in peccato mortali
ipsa existimat quod
tiones,
dit
sancta Katharina et Margareta illico dimitterent eam.
PRLIMINAIRES
48
Subjecit tamensapienterquodnemopotest
nimlsmun-
dare conscientiamsiiam. Hocdixit insecundaexaminatlone facta die mercurii, xiv. martii, p.
ponsio
non enim temere
non posse peccare, sed
asse it se
Sy. Cauta res-
non
peccasse aut
pie crdit inquinatls mortali
peccato Sanctos et electos Dei non apparere. Et quod id
enim
ulrum crederet post revelationes se peccare
respondit u Ego nihil scio; sed ex toto me refero ad
Deum. Et cum sibi diceretur quod ista responsio est
magni ponderis, respondit quod etiam tenet eam pro
clare senserlt persplcue declaratur; interrogata
alio ]oco
_,
magno
ihesauro
ut patet prima examinatione facta
XIV. martii, p. i56.
Quantum
quod
ipsa
ad illud
quod
temere asserat
dicitur in
decimo articulo,
Deum quosdam
diligere via-
non videtur aberrare; quinimo humihoc sseculo esse qui plus a Deo
quam ipsa diligi mereantur. Et illud quod dixit fuit de
duce Aurelianensi, de quo dixit se habuisse plures revelationes quam de aliquo alio, post regem suum, quotores, in hoc
liter profiter! alios in
niam, pro succurrendo gentibus ipsius laborantibus,

dixit se missm
non tamen temere aliquid certi de
;
illorum salute asseruit. In
liis
autem,
qu
videntur
esse contra caritatem proximi, ut de Anglicis, alias
amare quosDeus amat,

Et interrogata an scit quod
ipsa rectesalvavit, ubi dixit se

et
odere quos Deus odit.
sanctae Katharina et Margareta odiant Anglicos, res-
pondit quod, de odio et amore quem Deus habet ad

Anglicos, vel quid faciet animabus ipsorum, ipsa nescit;
sed bene scit
dixit XVII.
quod expellentur
mensis martii, p. 178.
a Francia.
Ita
Quomodo enim
eos
vlclelur
odio, quos pcr liltevas caritative
liabiiisse
coinmonuit
49
et hortata
estad paccm? ut palet ex copia
lilleraruni pos'lla inler aitinilos, p. 240. De-Rarîiiulis
minqnnm
non tiiligerc propcnim an voxadmor.iierit eam quod oderet Burgundos, cniite respondit
nildictnsde \ocibiis; sed qnod ipsa, postqiiam voces
et reveintioncs audivit roî Francia^ favere, non dilexit
Burgundos; subdens quod liaberent guerram
nisi
anteui
dixilso orlcre, sed
ter voces quas habuit. Interroiâta
facerent qnoddeberent. Ita respondit in tertia sessione,
XXIV. fcbruaiii, p. 66. Licet ergo

censseillos
non odere,
sed
detur rccte sensissc. Et

caritatis
eorum
non
distinxerit di-
errores,
tamen vi-
evidens in Burgundos
satis
cum teslatur per litterequisivisse dominum ducem Bur-
indicium oslendit,
ras et ambassiatores
gundi ad pacem
inter
regem
et eura, ut patet ex res-
ponsioneipsius Johannaeadxviii""articu]ura, p. 234.
Undecimusarticulusest perplexus, multafalsa contincns.
Primo objicit quod
ipi>a
Johanna exliibebatreve-
rentiam imaginibus apparentibiis
ex qno videtuream
notarede idolatria; sed dolo reticuisse videtur formans

articulum, quod eam venerationemexlibebat tanquam
quas vere et realiter putabat esse Sanctas
illis
qn
sunt in coelis, non inlendens
imagines, sed ut eas
qu
coli a
illas
ilias
venerari ut
fiddibus venerai ique
debent; quod patet, quia ipsa Jolianna dixit se impendere honorera
illis
ret quge sunt in

ofFerebat
quod
munera
illae
sicut sanctae Katharinae et
coelis; et
ob hoc in illarum honorem

quod credebat frmiter
sacerdoti; et
essent, quia
ob illarum honorera ornavit
imagines earura exsistentes in ecclesiis

II.
Marga-
sertis seu cappei/.
PRLIMINAIRES
50
lis.
Quae constant ex confessione
illius, p. i8(].
Tacent
honoiem
quod
ipsa faclebat celebrarl missas in
rum,
et sic debitura cultiim exhibebat; et hoc posito
etiam quod illusiones fuissent
eam tamen
ipsa-
praemissa
ab idolatria excusant.
Ad
id
quod
subjicitur in artlcuio
de corporali et
primo articulo.
reali complexione,
Circa vero invocationem, ex qua quidam eam arguunt
tanquam iivocatricem dmonum, maie videntur interpretari, et contra omnia asserta et confessata per illam. Quodam enim in loco dicit, interrogata utrum
invocaret sanctas Katharinamet Margaretam, responsatis
dictum
est in
quod spe adveniunt sine vocando, et nisi venirent ipsa requireret a Deo quod illas mitteret. Ecce
ergo quod non est invocatrix spirituum sed Dei, ut
per Sanctosdignetur eam confortare. Hoc patet ex interrogatione habita die lun, xii. martii, p. 126. Quin
imo una ejus responsio omnem in hac re suspiciodit
nem
elidit
quam
fecit
Interrogata enim per
ad
l""*
articulum
quem modum
et
p. 279.
quibus verbis
,
\oces requireret, respondit quod reclamabat
Deum
et
beatam Dei genitricem quod mitterent sibi consilium

et confortationem, ponens verba gallica quae ita possunt
interpretari latine
Pissirae
Deus, in
memoriam
tuae
sanctae Passionis, obsecro digneris mihi revelare quo-
modo debeo
liter
hisviris ecclesiasticis respondere. Simi-
falsum est quod
illis
tanquam
imaginibus devovit virgini-
Deo referens tamen

votum principaliter ad Deum. Sic enim semel de hoc
interrogata respondit, quod bene debebat suficere
tatem
nisi
hoc promittere
lun
illis
XII. martii, p.
missis a
qui erant missi ex parte Dei

27.
die
Et ineadem examinatione dicit
DE LA RIURILITATION.
(juocl
prima
vice,
quando
51
aiidivit vocera, vovit servare
virginilatem tamtIiuquamdiuplaceretDeo;etsicvotum
ciistodiaeque comrai-
simplcx \irginitatis Dei cura?

sit.
Hoc
eadem examinationc ,
quod diclam proraissionem et votum ipsa
palet ex processii
p. 198. Et
Jolianna fecerit principaliter Deo, ipsaract declaravit

expresse in secunda examinationc diei mercurii xiv.
quod iljuramentum et promissionem quam fecit Deo; videlicet quod servaret virginilatem suam tam animae quam corporis. Et sic votum
martii, p. 167, ubi de certitudine salutisdixit

servaret
liid intelligcbat, si
factum
pheta
est, quia
Vovete
Deus
qui in circuitu ejus
De
ipse volis colitur, dicente
et reddite
domino Deo
munera.
afFertis
Pro-
vestro, oranes
eo autem quod subjicitur in articulo, quod cela-
verlt curato et ecclesiasticis revelationes suas, ipsa se
excust in sessione habita xii. martii
p. 128, dicens
quod voces su non compulerunt ad celandum hoc,
multum formidabat revelare prse timor Burgundorura, ne eam impedirent a suo viagio, et specialiter
raultura timebat patrem suum ne impediret eam. Haec
namque fuerat, in re tam ardua et tanti discriminis,
sed
justa ad
tempus causa celandi. Verebatur enim indicare
curato qui forte non potuisset sine discrimine reticere;

potuisset etiara facile prohiber! ab exsequendo divi-
num mandatum. Verum

quamdiu revocari
id
non
potuisset;
nam postquam
regem, palam dixit Ecclesi,

cis Pictavis
domadas
congregatis
se dicit
celavit perpetuo, sed
venit ad
scilicet viris ecclesiasti-
quibus ferme per trs heb-
examinatam. Et juramentum quod
prstitit, dicit se prstitisse ut se a molestia liberaret
importune petentium.
PRLIMINAIRES
52
De
aliis
contentjs lu articulo abunde dictum est in
snperloribus.
Quantum
ad ultimum arliculum, de submissione
Ecclesiae, nimis dure vldentur conficientes artlculum
sua verba referre. SI enim voluerimus omnia ipslus
Johannae responsa circa istud in
unum
colligere, re-
periemus eam, allquando siplicitate adactam, quld

esset Ecclesia non intellexisse; aliquando putasse Ecclesiam in judiclbus
sistere;
lllis
quos suspectes habebat, con-
aliquando ipsarasubmissionera judicil timuisse,
cogitans se submittendo judicio, jarn fore
condemna-
tam. Apparet et ultimo in plerisque pnrtibus ipsam de

Ecclesia et ejus potestate recte sensisse.
Primum
simplicitas ipsius et
ligeret, apparet
ex eo quod
alias
quod non
satis intel-
interrogata de hoc, an
vellet submittere se determinationi Ecclesiae, respondit
quod, quantum ad Ecccsiam,
eam
diligit
eam
et vellet
sustinere toto suo posse pro lide nostra christiana
et ipsa
non
est quae debeat impediri de
eundo ad ecce-
siam nec de audiendo missam. nlelexit ergo quadam

slmplicitate, per
ambitum
ill
verba,
iper
EcclesiaTn, murorura
mnterialem ecclesiam contineri. Alias
et
paulo post dlxit quod
de dictis et factis suis
refe-
Deum etbeatam Mariam et omnes Sanctos;

quod sibi videbatur quod unum et idem esset de
rebat se ad
et
Deo
quod de hoc non debebat fieri diffiQuare de hoc ("acitis difficultatem?
et Ecclesia; et
cultas, dicens
Tlc patent ex processu, examinationefacta xvii. mensis
marlii
Secundo
p. l'jS.
ipsa
na vit, pelens
spc
ipsius episcopi judicium dcli-
quodam modo,
si
se judicio
debebat Eccle-
DE LA urjlABlLTTATION.
submlttere, quod
siae
(le
Ita
:)3
adliiherentur viri ecclesiastici
parlibus Franciae sicut Ani^liae. Ita dixit et petiit
aiitequam suhiict jiidlcium
post fuit citata, ut
illico
patet ex relatione exsecutoiis citationis, posita p. 4^.
Quod
etiam exprcssius dcclaravit quando petiit quod
advocnrcntur tresaut quatuor clerici de sua parte, etco-
ram
eis
lesponderet veritatem
ut habetur in processu
p.397.Alibiinterrogatautrumsibividebaturquoddebe-
coram Papa, Dei vicario, respondit recjuirendo et petendo quod adduceretur ad Papaui ;
et quod postea coram eo responderet totum illud quod
debehit; ex quo apparet quod expresse declinaverit
jurisdictionemepiscopi et petierit seremitti adPapam.
ret plcniusrespondere
Hoc
constat secunda examinatione diei sabbati post
meridiem , die
xvii. martii
p.
H5. In qua etiam peti-
tione constans perseveravit usque in processus finem
quoniam hoc denuo

palam professa
petiit, p.
est injudicio,
Quinimo hoc
325.
cum prima
sentenliafer-
retur coram tolo populo, quo tempore patuit malitia
judicantium
omnia
nam
ricos, respondit
tro
Pap.
lli
ulrum
interrogata
dicta et facta sua,
qu
vellet revocare
sunt reprobata per cle-
Ego me refero Deo
et
domino
nos-
autem cupientes conceplam \indiclam
ad eftectum perducere, non veriti auctoritatem Sedis

apostolicae
cui post
delationem ipsius mulieris erat
ab omnibus humiliter deferendum, prsertim in eausis fidei,
quse sunt de raajoribus et ad
cam deferend,
Sedem
apostoli-
ut canones oranes acclamant, dixe-
runt quod non poterat
dominum nostrum Papam
fieri
quod
iret
ita
remote,
et
quaesitum
quod erant
Ordinarii judicesquilibet in sua dicesi, et alia auctoritati apostolicre Sedis
derogantia
in quibus fortasse
PRLIMINAIRES
54
verius judices possent
quam
Johanna reprehendl.
ipsa
Haec constant ex processu in fine acto, die xxiv. maii,
Unde
p. 44^-
quod
patet
terfugere veri et
summi
non sub-
ipsius intentio fuit
Romani
judicis
pontificis ju-
dicium, sed tantum illorum clericorum qiios videbat

in unum convenisse et conspirasse ad damnationem
suam quorum expavescebat judicium et prserlim
quia illi tam crebro interrogabant eam Yerbis horrendis,
;
an
veliet se
de criminibus
et excessibus suis
submit-
tere judicio Ecclesiae, Et hoc indicant aliae suae resuna , qua dicit quod ejus responsiones
ponsiones
:
viderentur et examinarentur per clericos; et postea

sibi dicatur
an
sit ibi
et ipsa sciet dicere

sit
aliquid
aliquod quod
quid inde
malum
erit
sit
contra fidem,
protestans
quod
contra fidem christianam,
non veliet
Deus
praecept, ipsa
irata
de veniendo in contrarium.
quam
sustinere, et esset
Qu
si
bene
fuerunt ipsius
verba in examinationediei jovis, xv. martii, p. 162. Et

alibi in
eadem exarainatione, respondet quod omna
dicta et facta ipsius erant in
manu
exspecto ad ipsum; subjiciens
Dei
et
de his
Certifico tos
me
quod
nihil vellem facere aut dicere contra fidem christia-
nam
et
quod
si
esset
ego aliquid dixissem aut fecissem

supra corpus
dicere esse contra fidem

stabilivit,
rem
aut
ego non vellem sustinere, sed illud expelle-
ut patet p.
Item ex multis
paret
meum, quod clerici scirent

christianam quam Dorainus
quod bene
66.
ejus dictis et factis in processu
sensit de aucloritate Ecclesi;
ap-
qu
interrogata quis esset verus Papa et cui esset obedien-
dum
dum
catholice respondit
erat Papae
Romae
quod
illo
tempore obedien-
exsistenti, scilicet felicis recor-
dationis
domino
ut patet p.
55
Martine; et qiiod in illnm credebat,
8").
Item de potcstate clavium bene sensisse videtur

quia scivit, quolibet anno, esse proprio sacerdoli con-
fitendum. Interrogata enim utrura quolibet anno confiteretur proprio sacerdoti, respondit
quando
prio curato, aut,
quod
sic et
pro-
erat impeditus, de ipsius
licentia alteri sacerdoti. Ita respondit in secunda ses-
sione, acta xxii. februarii, p. 5i. Item quoniampetiit,
morbo
ex maceratione carceris proveniente gravata,
sibiministrari sacramentaConfessionis et Eucharistiae,

die XVIII. aprilis, p. Syy.
Et
alibi,
cum
sibi
diceretur a
quod relinqueretur sicut una Sarracena, responquod erat bona christiana, bene baptizata, et sicut bona christiana moreretur. Et cum sibi
replicaretur de submissione, dixit quod non respon-
judice
dit protestans
deret aliud; et
et erat
bona
quod
diligebat
Deum,
deserviebat sibi,
christiana, et \ellet adjuvare et sustinere
Ecclesiam pro toto suo posse
eadem
die xviii. aprilis,
p. 38o.
Denique per informationes Rothomagi habitas, edocetur ipsam se Ecclesiae submisisse

quod episcopus
:
inscribi noluit; et etiam ab aliquibus fuit data opra
ad
eamsubornandam ne se submitteret Ecclesiae. Asse-
runt enim quidam
testes novissimae examinationis, su-
per decimo articulo id continente, quod quidam Anglicus simulans se Gallicum capti vum ab Anglicis,adibat de
noctesecretocarcerem ipsius Johannae, subornans eam,
ne
se submitteret judicio Ecclesiae
de re sua. Item plures
testes,
adstiterunt judicio, dixerunt

et Ecclesiae submisit.
alias
actum
erat
qui praesentes fuerunt et
quod
ipsa
semper
se Papae
Hoc dicunt super duodecimo
PRLIMINAIRES
56
articulo, dlcentes
eam crebro petivissequod adducere-
Papam; etaliquos
lur ad
sif)i
dixisse
quod submitteret
se Concilio geiierall, in quo aderant
sua
Hc
rlati de parte
reprehensos ab Anglicis.
et illos fuisse
igitur in facto consideranda erunt consulenti-
bus circa processum.

[Deductio punctorum juris a consulentibus considerandorum.]
Circa nullitalem aulem videndum erit

I.
De competentia
judicis,
an Belvacensis episcopus
favens partibus Anglicorum, ex eo solo
quod
illa
fuerit
infra ejus dioecesim capta, fuerit illius competens judex.

II.
Posito
quod
an debuerit supersedere, at-
sic,
tento quod in plerisque partibus processus ejus judicium et jurisdictio declinata videtur primo quod illa
antequam quidquam responderet, respondit exsecutori citationis quod pelebat convocari etiam prlatos
de parte sua, ut patet p. 45; et quod alias dixerit
:
((
Vos
vos esse judicem
dicitis
sitis; videatis
p.
bene, ne
"vobis
meum. Ego
nescio an
immineat periculum,
54 et quod petierit copiam responsionum suarum,

;
ut Parisius ostendere posset, p. 164.
Numquid, ex eo quod
III.
Pap
et
requisivit
submisit judicio
se
ac instanler petiit se
ad eum, debuerit in causa
(idei,
qu
est
remitti
de majoribus^
per judices deferri.

IV. Cuni fuerit ab initio decretum
simul
cum
inquisitord procederet
quod episcopus
ut patet p.
an processus reddatur nullus, ex eo quod

intervenit
ncc inquisitor
nec
ejus
inchoati processus, die ix. januarii

XIII.
martii;
quo lempore novem
5i,
nunquam
vicarius
die
usque ad diem
scssiones vel exa-
DE LA RHABILITA'J ION.
minationes Ipslus Johannae
57
inquisitore
sine
faclae
fuerimt.
An
V.
processum sua ratihabitione confirmare.
fuerit nullus,
VI.
An
qiiitas
quod
vicarius inquisitoiis potuerit, posito
videatur manifesta ex aclis calumnia et ini-
quod Johanna
apparere, attenLo
fuit
per cpi-
scopuui,judicem, illicilispactionibusetpretio nuramario ad supplicium coraparata, et ipsi rgi Angliae tradita; utpatet
ex requisltione ipsiusepiscopifacta,p. i3.
Attento etiam quod ipsa Johanna per regem Angli non

fuit libre tradita, sed
do qua in
cum retentione et protestatione,
lilteris rgis, p.
quod
ig; attento uiterius
ut
fuit in scularibus et profanis carceribus posita,
apparet toto processu, et quod fuerit tradita scutiferis

et armigeris custodieuda;
reis
item attento quod fuit
compedibus mancipata
diuturno carcere mace-
rata, defensionis copia denegala, multis perplexis
tionibus irretita,
processus
tilia
fer-
de quibus liabetur in
qus-
Summario
[an] evidens appareat calumnia et injus-
judicantium.
VII.
Numquid
debuit Johanna censeri relapsa, at-
tento quod se excusavit quod
schedulam abjurationis; attento
nunquam intellexit
quod non fuerit ser-
Tatum, quod major pars consulentium voluit obser-
quod iterato schedula legeretur

quod tamen factura non reperitur,
admo-
vari, scillcet
et
neretur
sed illico
fuit
properatum ad judicium
seji
tento etiam quod antea dixerat
(1)
Ce Sommaire du Procs
mme, pour
graphe
relatif
est
un abrg
l'usage des consultants.
aux Prliminaires de
ad supplicium
at-
quod submittebat
fait
par Thodore de
Leliis lui-
Voyez dans notre Introduction
la Rhabilitation
se
le
para-
PRLIMINAIRES
58
domino nostro Papae, petens
se
illi
remitti
quod ju-
dices acceptare noluerunt, ut praedixi; attento deni-
que quod, ut
dixit, reassumpserat
habitum \irilem,
quia convenientior erat hahitus inter viros, et quia
promissum quod iret ad

et quod ofmissam et relaxeretur a
ferebat se, si daretur sibi graliosus carcer, usuram habita rauliebri. In quo attendendum erit quod, circa
non
fuerat sibi observatum
compedibus ferreis ;
hoc, quidam testes peihibent quod habitus muliebris
assumptus per eam,

retur relapsa
fuit sibi furtive ablatus, ut judica-
de quo constat in informationibus extra-
judicialibus (i).
[Sic signatum:] Theodoricus, Auditor
Rot
in
Curia Romana.
(1)
Telle est la leon des Mss. de
Rome.
Celui du fonds de Saint-Germain-
Harlay donne extravagantibus, aulieude extrajudicialibus. Ces deux expressions, qui sont synonymes, s'appliquent aux informations de 1452, dont le
jurisconsulte a dj parl ci-dessus, p. 31 et 55. Elles taient extrajudiciaires
en ce sens qu'elles avaient t
faites
avant l'intervention de l'autorit aposto-
lique; elles n'avaient pas d'autre caractre que celui de pices d'instruction.
,,
59
III.
DOMINI PAULI PONTANl(l), ADVOCATI CONSISTORIALIS
QU.EDAM ALLEGATIONES
IN PR0CESSU3I PUELI,^.
[Promium.]
Domininostri JhesuChristi perquem
iiitelligltur et
dlscernitur verltas, prsldio invocato, prsuppositis

his quae in facto iiarrantur, pluia dubia dlscutienda
videntur.
[Allegationum
tituli.]
Et primo, an hujusmodi revelationes seu apparicensend
tiones a bonis spiritibus vel a malis factse
sunt.
Secundo, dubitatur an gestatio habitus

culpabilis fuerit vel
yirilis in ea
non.
Tertio, dubitatur an gesta et facta ejus quae ex processu constant, sunt daranatione vel excusatione di-
gna.
Quarto, dubitatur an in
vel excusabilis
(1)
Paul Pontanus, dont M. De l'Averdy a traduit, mais tort, le
de Dupont. Le manuscrit de Soubise
celui
avocat en Parlement de ce personnage

se
donne lui-mme
Orlans
ville
dictis suis reprehensibilis
sit.
il
le titre d'avocat
contresigna
les indulgences
qui
dans
secrtaire
du
du
nomm
,
un
manuscrits plus anciens

Il
tait
en 1452
la fte
du 8 mai. On
mme nom et vraisem-
autres Louis Pontanus,
prcepteur d'Alphonse d'Aragon
par
,
lgat Guillaume d'Estoute-
lettrs italiens
au concile de Ble en 1439; Octave Pontanus,

fut
les
nom
sans plus de raison
accordes pour la clbration de
mme poque, plusieurs

de la mme famille entre
Pontanus, qui
au Consistoire apostolique.
comme
trouve, vers la
blablement
faisait
mort de
la
peste
cardinal; Jean-Jovien
puis secrtaire et conseiller
de ce prince, mort en 1503. (Lenglet Du Fresnov, Histoire de Jeanne d'Arc

3 partie, p. 270.
t.
De l'Averdy, Notices des Manuscrits de
III, p. 194 et 295.)
la Bibl.
du Roi,
PRLIMINAIRES
60
Quinto, dubtatur an erraverit circa submissionem

Ecclesiae.
Sexto, dubtatur an ex praemissis omnibus fuerit

haeretlca judicanda.
Ultimo, dubitatur an processus
Johannam
liabiti,
contra
et sententia
ex juris ordine non servato aut
aliunde corruant.
[
Et
ita,
dendum
doctori
Subscriptio libelli . ]
pro prima summaria visione, dejure concluvidetur raihi, Paulo Pontano, juris utriusque
minimo
ac sacri Consistorii advocato
salvis
sanctae matrls Ecclesi determinatione et judicio ac
cujusllbet alterius melius sentientis.
61
IV.
I
CONSULTATIO EJUSDEM DOMINI PAULI PONTAN!.

[Digeslio operis
quoad dicussioncm
circa xii articules habitam.]
sumraam omnium
Primiis articulas conlinet quasi
articulorum et incipit
((
Qudam fmina ,
et dividi-
tur in plures parles. In prima pouit de revelationibus
sanctarum Kalha-
et apparitionihus sancti Michaelis,
Margaret,
rinae et
quod ex parte Dei
et
erant, et Toto
Tiri nitatis; et in hoc concordat cum art iculo tertio, qui
incipit
Item dicta fmina.
dere\crentia illisper eam
undecimo, incipiente
articulo
dicit.
concordat
cum
de assumptione
cum
fmina
et
ex qua causa,
dicit
de mandato.
concordat
cum
))
Quinta pars
(f
Item dicta fmina

primi articuli,
cum
certitudine futurorum
Jhesus Maria in
incipiente
Quarta pars,
est
quod
Item dicta
de recessu
nil fecit. Sexta pars
cum qua concordat

:
arLi-
Item dicta fmina
quod certa erat

nono, qui incipit
dicit
articulo
dicit et affirmt.
est
de signo;
prosecutione bello-
et
Septima pars
salvari; et concordat
et
facto,
articulo septimo, incipiente:
dicit
de submissione Ecclesiee
dicit et confitetur.
illas
habitus viriiis; et con-
corum,
culus duodecimus, incipiens
mam
secundo,
quod signum.
et gestatione
cum
Item dicta fmina
articulo quinto, incipiente
Item dicta fmina
est
et
dicit
a parentibus sine scitu
rum;
articulo
Item dicta fmina
cordat
Secunda pars continet
Tertia pars habet de praeceplo per
))
quod veniret ad Regem,

et
>>
exhibita; et concordat
Extra sum-
quartus articulus loquens de
loquens de verbis
et sextus
litteris suis positis
et octavus
loquens
PRLIMINAIRES
62
desaltu turris; etdecimus loquens de dilectione dicla-
rum Sanctarum
sua.
Qulbus
regem
in
Fraiiciae et alios
de parte
ne bis idem repetatur.
sic conjunctls,
[Spcimen discussionis
ipsius.]
Circa priraampartemprimi articuli, etconsequenter
circaarticulumtertium, addendumest, primo, pro pleniori instructione
habentium in hujusmodi causa con-
sultare, quod haec mulier erat tempore
eamjudicii,
setatis
intentati contra
xix annorum vel eocirca, ut ipsa
asseruit in prima sessione, p. /^6; et sic ponderetur

quod nondura plnum animi vigorem et intellectum
obtinebat. Item ipsa asserebat
se habuisse
primam
vocem in horto patrissui, non apudarboremFatarum;

et quod illam habuitad sejuvandum ac gubernandum;
quod
et quod prima vice liabnit magnum timorem
:
boni Angeli signum., p. 52. Item, prout ipsa asserebat, illa Yox docuit eam se bene regere et frequentare
est
ecclesiam
et
quod
sibi
vox dicebat rvlasse quod
levaret obsidionemante Aurelianis, proutfecit, p. 55.
Item quod ipsa nescit quod, postquam habuit discretionem, ipsa tripudiaveritjuxtadictarnarborem, p. 68.
Item quod post recessum ipsius vocis, porabat et bene
quod eam deportaret, p. 75. Item quod, antequam Rex \oluit sibi credere quod esset ex bono
spiritu, fuit per trs hebdomadas interrogata a clericis
de parte sua^ et judicaverunt quod in ea non erat nisi
voluisset
bonum,
p.
'j5.
perditionem
liodie
Item quod
omnium
ipsa prophetizavit Anglicis
quae tenebant in Francia
videmus verificatum
nescit an in
chiis, vel
illis
an erant
p. 84-
Item
dicit
quod
quod
apparitionibus aHquid erat de braalia
mcmbra
figurata, p. 86, etc....
DE LA RHAHILIATION.
03
Item quoque quando veniebant ad eamsanctae Katharina et Maigareta, sigiiabat se signo crucis, p. SgS.
Hc
ex primo registre.
Exproccssuprparatorio
(i), frater
Martinus,Pr-
dicatorum, qui audivit eam in confessione, dicitquod

semper et in fine dierum suorura reperiit eam fidelem
devotam.
et
Ex proccssuultimo, frater Ysambardus, octavus testis, asseruit quod quidam Anglicus qui illam odiebat,
dum vidit
illam
religioseifinivisse, fuit quasi atto-
ita
nitus et in extasi
et
quod
asserebat
quod visum
fuerit
inemissionespiritusipsiusJohannse, viderequam-
sibi,
dam columbam albam
exsilientem de flamma (2).
Do-
minus Thomas, presbjter, decimus quartus testis, dicit

quod audivit a multis quod visum fuit nomen Jhesus
inscriptum in flamma ignis in qiio illa fuit combusta.
Haec ob primum.
Circa secundam partem primi articuli
quenter circa undecimum articulum
quod
ipsa asserit
aliud
prmium
quod nunquam
finale
quam
et
conse-
addendum
est
requisivit a dicta voce
salvationem anime suae,
p. 57, etc., etc.

[Conclusio]
Ex quibus habentur
lia
(1)
substantifice, per verba
forma-
ea quae concernunt dlctos articulos, contenta in
Paul Pontano entend par l l'information
d'Estouteville en personne
faite
Rouen par le cardinal
tandis qu'il dsigne par ultimus processus les d-
positions des tmoins entendus quelques jours plus tard par l'inquisiteur
France
(2)
le
et le grand-vicaire
du
mme
d'Estouteville.
Voyez
le ch.
de
du procs.
Les Mss. du procs portent de Francia au lieu de de flamma, ainsi qu'on
verra en son lieu.
PKLIMINAIRES
64
Ex
dictis reglstris.
quod
his
articuli
Articuli seii dubia extra
I.
An
dicti
fideliter
ex processu
prmissos danda sunt breviter hujusmodi
cum dominus Belvacensis non vldeatur

competens judex (eliam dato quod esset in ejus
forum
IL
cum neque
ibi
fuisse
terri-
deliquerit, neqr.e ex alio
sortiebatur.
An
ex nullilate corruant
censis elegerit procedere
conjanciim,
et
cum
tamen de
cum
gantis, potestate,
episcopus Belva-
praetenso subinquisitore
asserti Inquisitoris
eum constituentis
nullo modo constat.
delegatus censetur,
III.
processus et senteatia nullitati subji-
ciantur,
torio capta),
ell-
et corrupte depravati.
imo meiidose
clti,
etiam patet cuicumque legentl
fuerunt minus
An sint nuUi,
quo
seu subdele-
quia ex processa patet eplscopum
solum sine subinquisitore per eum adjuncto, ad plures

actussubstantialesprocessisse, ut, plures solemnes interrogntiones; loci assignationes et similia.
IV.
se
An
solum
sint nulli
fecit
quod causa
quia spe per alios et
non per
episcopus Johannamexamiuari, attento
erat criminalis et gravissima.
V. Quiaexdiclis testiumultimi pl'ocessus, constat de
metu maximo
et impressione illatis per
Anglicos in
subinquisitorem et alios habentes consulere in causa,
an ex dicto melu processus corruat.
An, attento quod Johanna recusavitdictum episcopum ut incompetentem et suspecUim, et sibi, utasV^l.
serebat, capitalem inimicum, ex hoc processus et sententia sint nulli aut saltem manifeste iniqui.
An, quiajudicioPap etConciliisesubmisit et

ad eosducipetiit, et sic sub Papa? protectione se subVil.
nilsil,
65
processus et senten lia poslea pereos cou frai Ilam
habiti,
nulli.
siiit
VIII.
An,
attenta gravitate caiisae, vidclicct de
revelationibus secretis et occultis quae
soli
Deo
istis
notae
sunt, et de dubio causae fidel quae soli Sedi apostolicae

est reservata, nulliter isti processerint, praesertimcuni
per
Papam judicari
petierit.
IX. An, attento quod ipsa Johanna
in
carcere
privalo delinebatur laicorum et in manibus hostium
capitalium, qui erant ad ipsius custodiam deputati,
adeo inhumanissime eam tractabant quod mori de-
et
siderabat
rem
et attento
ecclesiasticum
et
quod
petiit se duci
gratiosum
ad carce-
ex eo processus
cor rua t.
X. [An]
nullus
quia constat quod denegatum erat
eam alloqueretur,
sibi quandoque
et petiit
consultorem
quod
et di-
quod sibi fuit denegatum; attenta etiam tate juvenili decem et novem annorum, et fragili sensu muliebri corruat processus.
reclorem
dari,
XI. An tashujusmodi excuset abhaeresi, in materia

nostra, dubia, saltem ad relaxationem pnae ordinariae (i).
XII. An, quia
illi
qui volebant
eam
dirigere et in-
struere fuerunt per episcopum et Anglicos prohibiti

et eis terrores
multi
illati,
ex
ista
denegata defensione,
sententia et processus subjaceant nuUitati.
XIII. An, quia petiit articules suos per Ecclesiam videri et discuti
denegatum,
(1)
antequam abjurasset
cum
fuerit sibi
sint processus et sententia nulli.
L'auteur du Msc. S. G. Harlay a not cet article d'une oble, sans doute
pour indiquer que

II.
le sens
ne
lui
en paraissait pas trs-clair.
PRLIMINAIRES
66
XIV. An, quia episcopusassertusjudex, ut constat,

prohibebat quod per nolarium scrlberentur excusationes et submissiones su, ex hoc processus totus invalldus, Imperfectus et non veridicus habendus sit.
XV. An,
quia
elicientes
articulos
consultoribus
transmissos, nonveridice sed mendaciter, imperfecte

et
calumniose
illos
forraarunt, ex hoc etiam.sententia
et processus corruant, attento hujusmodi dolo perspi-
cuo.
XVI. An, quia constat per testes et ex processu quod

interroaantes eam multumTexabant et invoWebant in
difficilllmis
qustlonibus et captiosis interrogationi-
bus, adeo quod, secundum eos, vix maximus doctor

scivisset satisfacere; et sic ut eam in sermone taprent
:
ex eo
tum
dicto criraine excusetur; attentis etiam, ut dic-
est
sua tate et sexu
ac defensione et consilio
denegatis.
XVII. An
suadebatur
sibi
c[uia
per submissas fictasque personas
quod non
calumniose removebant
se
sibi
submitteret Ecclesiae, et
vestem muliebrem
ut
sumeret Tirilem, ex hoc etiam dolojudicium corruat.
XVIII. An, quia non constat deprambulo processus super infamia
ex eo etiam processus hujusmodi
irriletur.
XIX. Quia
et in
num
Johanna in schedula abjurationis

senlcntia condemnationis reputatur revelatioet apparitionum divinarum mendosa confictrix,
ipsa
perniciosa seductrix, prsumptuosa, leviter credens,

superstiliosa, divinatrix,
et
bksphema inDeum, Sanctos
Sanctas ipsiusDei, in suis sacramentiscontemptrix
U^gis
divin, sacrae docti'inae et sanctionum ecclesiasti-
carum prvaricatrix,
schismatica
Deum
et
67
seditiosa, crudelis, apostatrix,
in (ide nostra
multipllciter errans,
in
sanclam Ecclesiam multis raodis delinquens,
ipsi Ecclesiae,
domino Pap
ac generali Concilio ex-
presse, indurato anirao, obstinate, atque pertinaciter
subm
Itre se recusans; pertinax, obstinata,
municata, atque haeretica

cessu, fuerit censenda
excom-
an, juxta contenta in pro-
talis.
Caetera supplt prudentia consultorum.
[Sic signatum:] Paulus Pontanus, advocatus

consistorialis.
PRLIMINAIRES
68
V.
SUMMARIUM FRATRIS JOHANNIS BREHALLI
INQUISITORIS
FIDEI (l).
Articuli graviores et principaliores ipsius Johannae
super quibus est deliberandum. Videlicet
Qiiod asseruit se apparitiones et vislones corporales
(1)
au sujet des
t dit de cette pice dans l'Introduction,
Voyez ce qui a
Prliminaires de la rhabilitation. L'auteur, Jean Brhal, tait un docteur en thologie
prieur des Jacobins de Paris, et inquisiteur gnral dans le
France.
et
fit
On ne
sait rien sur sa vie
antrieure
sinon qu
sa profession chez les Dominicains d'vreux.
celui qui joua le principal rle
cement de l'anne 1452

d'office
moins
dans
la rhabilitation
Rouen
Jeanne d'Arc
du royaume
et
enfin
voyagea par toute
il
peut tre regard
Il
de Jeanne d'A rc.
cet effet,
la
entendit les premiers t-
il
un jour
Paris
stances trs-difficiles pour lui
ouverte avec
nitive fut
les
un autre Rouen
7 juillet 145C
le
il
21 du
le
side par le conntable de France

et
clue entre
il
y vaqua presque sans

au milieu de circon-
des chefs.
mme
en guerre
tait
La sentence
le
ordonne par cette
fit
il
publiquement
corps enseignant et les dissidents
cela, on rencontre le
mme
sentence.
la
nom de
146-3.
la
paix fut con-
redevenus ses suppts. Aprs
maistre Jehan Brhal, inquisiteur de la foy, sur
de l'Echiquier de Rouen
aux assises de
soumission des quatre
fires
reste de lui
Il
loritate audiendi confessiones religiosis
il
un
est
mentionn
trait
comme
faisant
posa par ordre du tribunal

la
procdure. ^Qltif
BOULAi, Hi%t, un. Par.,

court,
t.
III, p.
t.
552, 573
et
mendicantibus concessa , eiune vaste com-
Echard,
V,
p.
et
volume du prsent ouvrage.)
il
com-
dont nous donnons quelque chose au chapitre
et
615.
577;
d-
manuscrit De libra auc-
pilation des avis doctrinaux rdigs en faveur de Jeanne d'Arc, laquelle
de
dfi-
mois, Jean Brhal con-
quoique ses paroles fussent trouves un peu
les registres
faut
dlicate.
de fvrier 1457, dans une assemble solennelle de l'Universit, pr-
Au mois
,
si
et cela
tait l'un
duisait Orlans- la procession expiatoire
Ordres
attendu que l'Universit de Paris
Ordres mendiants dont
prononce
de
en 1455, l'ayant galement appel
III,
siger avec eux, pendant huit mois que dura le procs

,
la vie
fameux docteurs
de l'tranger pour avoir leur opinion sur une matire
Les dlgus dsigns par Calixte
interruption
Au commen-
France pour informer sur
se mit en correspondance avec les plus
il
comme
pour procder
le cardinal d'EstoulevilIe se l'adjoignit
la rvision du premier procs.
cits
royaume de
naquit en Normandie
il
Script,
ord. Prd.,
Delaroque,
Hist.
1. 1
p. 815.
viii
Dt-
de la maison d'Har-
et les pices rapportes
dans
le
quatrime
sancti Mlchaclis et sanctariim
69
Katharin
et Margaretae
Iiabuisse, voccs spiritiium frquenter audivisse et reve-
]aliones multas acceplsse.
Quod
Quod
aliqua futura praedixit.

splrilibus sibi apparentibus et
eam alloquen-
leverentlam exhibult.
tibiis
Quod habitum
\irilem gestavit et bellis se immi-
scuit.
Quod judlcio
tls
suis
milltantis Ecclesiae se de dictis et fac-
submlltere videtur rcusasse.
Quod', post abjurationem seu revocationem, habi-
tum
virilem resumpsitet apparitionibus suis, quibus
publie renunciaverat, iterum adhsit.
Hc
sunt super quibus \idetur principaliter esse
deliberandum.
PRLIMINAIRES
70
VI.
ejusdem fratris johannis brehalli epistola. fratri
leonardo, priedicatordm vienisensium, scripta.

Jhesus.
Sincer religionis ac praeclarae famae viro,
Leonardo
(i), sacrae theologiae
fratri
eximlo professori, lec-
torique conventus Viennae in Theutonia, ordinis Fra-
trum PrpRdicatorum
Post sincerae venerationis officium
commendatione
cum
prclarissime magister
devota reet
pater,
ignotus ipse vobis scribere audeo, sed tamen ex clara

faraa noto. Suadet etlam matei ies quae christianissimi
rgis
Francoi'um decorem coiicernit, quanquam non
mediocriter cordi habet ut, pro honore Ordinis, ves-
tram auditam solertiam ad
aliqiiid
non
tana novi
quam
Nam
Majestatis suae deciis per
hostes suos Anglicos in eo
permaxime ab olim enor-
miter lsum
quia
magni commoveam.
exislimat,
puellani et virginem, quae
quamdam simplicem
divino iiutu, ut prope
comprobatur evidentia, rembellicam pro

ejus sorte pridem gessit (2), sub causa fidei, adversus
eam processerunt quin imo et ad extremum, sub ipso
irrefragabili
fidei
judicio
in rgis et regni
vituperium, ipsam hos-
incendio exstinxerunt. Qocirca regia Majestas
tiliter
(1)
Ce personnage
n'est
connu que par son prnom, sous lequel
il
se dis-
tingua dans son ordre. Qutif et chard mentionnent di\ traits asctiques et
moraux,
qu'il ddia
Prdicat.
(2)
t.
Pour que
u moins
les
la
p.
l'empereur FrdricIII
en l'anne 1469. {Script, ord.
843.)
construction de
mots ceperunt
et.
la
phrase
ft rgulire
il
faudrait suppler
Dli
suinmopere cupit
perireveritalem.
in
regno
LA RHABILITATION.
ipsiusseiitentiae et rei judicalae
Ob
commisit
71
com-
quoilmihi, exiguo Inquisitori suo

et iiijiinxlt
quatenus sapientibus
ubicumque expedire Aidcrem,

,
commun icando super processu documenta
fideliaqu<3
ipsorum senlentias percunctarer
et exige-
universis
exlracta
rem etiam,
et
lgitima
ab exteris permaxime, ut favor omnis
Unde per stredominum Leonardum( i), illustrissimi
videatur in peculiari causa exclusus.
nuum
niilitem,
principis
domini ducis Austriae oratorem, cunctaves-
reverenti raitto, quae
trae
prima
rei ipsi
facie
co-
gnoverilis, ut, pro honore Ordinis et vestr meritae
person celebri
et decidatis.
commendatione
casum, supplebit memoratus
De factis
aliquid scribatis
Ctera insinuatione digna

illustris
quoad hune
Leonardus.
nunc Dei permissione lugubri

defluctuatur,
nil
aliudnovi, nisi quod per doprocella
minum nostrum Papam conventui Nannetensi capitulum gnrale restitulum est; sed tamen Provincialis
Romanus manet ordinis \icarius. Horum bullam ipse
ordinis, qui
vidi.
In
Domino
Jhesu fliciter valete.
Ex Lugduno
ultima decembris.
Vester plena caritate frater, Johannes Brehalli
Inquisitor fidei in regno Franci.
(1)
Lonard Wilzkehet, chancelier de Tarchiduc d'Autriche,
bassade auprs de Charles VII.
alors en
am-
PROCES
DE RHABILITATION.
[NOTARIORUM PRiEFATIO.]
Exigit rationis ordo et recta dispositio quitatis do-
sacrorum caiioniim
cet, et praeclpit
institutio salutaris
ut,
et
legum civillum
qu solemnibus
annotentur
acta [sunt] ju-
et
redigantur authenticis
chartis, etinstrumentispublicis
commeudentur, sicque
diciis
scripturis
praesentibus et futuris pariter innolescant, et, labente
memoiia hominum, non pereant. Ad Dei igitur laudem, glorlani et honorera, ad veritatis et justitl elucidationem et manifestationem perpetiiam
continet
hoc opus authenticumque registrum, a'nobis, notariis

infrascriptis
fideliter et integrallter
actis judiciariis,
recollectum sub
solemnibus instrumentis, et docu-
mentis fidelibus, ac variis doctorumet jurisperitorum

tractatibus
processum nuper
et
ex auctoritate
ordi-
natione et rescripto Sanct Sedls apostolicae ac sanctissimi

tia
domini nostrl domini Calixti, divina Providentertii; sub reverendissimo reverendisquc
pap
patribus, Johanne, archlepiscopo
(1)
Jean Jouvenel des Ursins,
1388, docteur en droit
civil et
fils
Remensi
(i),
Guil-
du prvt des marchands de Paris, n en
canon, voque de Barnais, puis de Laon, aprs
avoir exerc la charge d'avocat gnral au parlement transfr Poitiers.
promu
11
fut
Tarchevch de Reims en 14 49. Sa sagesse et son loquence
le
mirent en grand crdit auprs de Charles VII
qui l'employa presque con-
PROCS DE RHABILITATION.
lelmo, Parisiens! (i), et Ricardo
stammcnt dans ses
Il
mourut
pendant ses
Poitiers, et plusieurs harangues dignes de considration
comme mo-
oratoire dans notre langue. {Gall. christ.,
l'art
GoDEFROY,
552, 758.
DucLOs,
une Histoire de Charles VI,
laissant
numents de
de Charles VI.
Ilist.
Loysel,
t.
IX, col. 138
de Beaitvais.
Aiitiq.
de Louis XI, preuves ad ann. 1461 et 14C8.)
Hist,
Guillaume Chartier, n Bayeux, lev dans l'Universit de Paris, ainsi
(1)
que son frre Alain Chartier, aux

1432
pour y professer
mur, archidiacre
la
frais
de Charles VII
qui l'appela Poitiers
Cur de Saint-Lambert-ls-Sau-
droit canon.
le
cathdrale de Tournay, conseiller au parlement,
comme
lu vque de Paris l'unanimit, en 1447. L'Universit l'employa
de Reims
ficateur conjointement avec l'archevque
Mendiants.
En 1458
il
assista
Bien Public,
il
devint par l odieux Louis XI
dans sa querelle avec les
guerre du
la
qui voulut, aprs sa mort, que
mmoire. Cet ordre toutefois ne reut pas d'excution. (Dubollai,

V, p. 876.
t.
Gallia
fut
tombeau en termes dshonorants pour
cette circonstance ft rappele sur son
Par.,
il
paci-
au concile de Mantoue. Ayant conduit l'ambas-
sade que les Parisiens envoyrent aux princes confdrs pendant
sa
XI sans se
tmoigna toujours beaucoup de dfrence.
lui
qu'il avait crite
en 1471
en
Constantiensi (2)
relations diplomatiques avec rAnglelerre. Louis
servir autant de lui
loisirs
73
christ.
YII, col.
t.
Hist. un.
Chron. scandaleuse,
151.
ad ann. 1472.)
Richard de Longueuil
(2)
prsident de la
vque de Rouen par une partie du chapitre
Chambre des comptes
Nicolas V, pour faire cesser le scandale d'une lection conteste
Rouen Guillaume
d'Estouteville
commena
tances. Lorsque
recommanda Richard
et
ne
lui
est
il
prononc du jugement.
donne nulle part
pourpre
le
mentionn
est aussi
Il
le titre
lorsque sa commission de juge
mer
amende de
licanes
si
Cou-
tait
en
ce qui fait que dans presque tous les
comme
absent
cependant
comme
il
il
assista
quoiqu'il ait t dcor
ne
jouissait pas
au
de
la
de cette dignit
dcerne, les grefliers ont d se renfer-
du
rescrit apostolique.
L'vque de Cou-
1458, au procs du duc d'Alenon, o
il
encourut une
10 000 livres pour avoir parl contre la Pragmatique.
une aversion
il
remarquer que dans ces mmes actes on
lui fut
son gard dans les termes
lances assista, en
de cardinal
26 dcembre 1455. Mais
transfra
l'vch de
du procs de Jeanne d'Arc,
la rvision
ambassade auprs du duc de Bourgogne

actes de la procdure
lu arche-
la mort de Raoul Roussel. Mais
Il
professait
manifeste pour tout ce qu'on a appel depuis les liberts gal-
que Pie
II
disait
de
lui
Utinam Constantienses haberemus plures
Aussi Louis XI le choisit-il pour l'un des ambassadeurs qui allrent porter
mme
ce
Pie II l'abrogation des constitutions de Bourges (l462). Ds lors
Richard de Longueuil se
les
vchs et
buer
fixa
les bnfices.
rrmbcllisseinont
en
Italie
auprs du pape
Ses immenses revenus
ne Rome.
Gallia rhiisl.,
t.
qui
lui
X!
fit
pleuvoir sur
lui
permirent de contricul. Sd5.)
PROCS
74
episcopis, juris professoribus dlgnissimis, ac venera-
ptre
bili
magistro Johanne Brehal
sacr theologlae
professore, in regno Franci fidel Inquisitore; agi-
tatum, solemniter discussum et conclusum, vocatis ad
omnia, tam
quam
specialiter
generaliter, qui fuerant
evocandi.
Quo quidem
tia finali
dbite interveniente, sub sanctae
processu mediante, ac senten-
Ecclesiae et apostolicae Sedis ac
Romanae
sanctissimi Romani
Pontifcis auctoritate, eisdem reverendissimo reve-
rendisque patribus in Christo, ad preces humiles et

devotas
ac instantiam sedulam honestae et
prob
\i-
duae Ysabellis d'Arc (i), ac Johannis et Ptri (2),
(1
Isabelle d'Arc
dans
Domremy, portant
(De
et qu'elle tait
le trsor
de
la dposition
femme, ont donn
et Zabillet, sa
En
au Puy
438
la ville
de Jean Pasquerel
Aniciensi)
{in villa
elle alla
demeurer
Jean et Pierre d'Arc, appels
mmoire imprim
entendu Paris par
les
aprs sa
pendant qu'on prparait l'expdi-
mois de dcembre 1429
somme de 48
d'une
Domremy peu de temps
qu'Isabelle d'Arc quitta
et appele
appert d'un ancien livre des obits de
gros barrois par an pour leurs obits, l'an
28 novembre 1458. (Voyez les Pices

(2)
il
Jacob d'Arc
tion d'Orlans. Elle fut anoblie au
ses enfants.
Domremy,
Vouthon prs de
l'extraction et parent de la Pucelle d'Orlans,
juges de la rvision
,
cet article
en 1610.) On voit par
fille
Rome ne
Dompremy chacun deux
au cur de
1428.
alias
du pays Zabillet, comme
le patois
Orlans
ainsi
elle fut
que son mari
et
pensionne sur
sous parisis par mois. Elle mourut le
du quatrime volume.)
justificatives
Pk Iy (Da/w en Lorraine)
depuis l'anoblisse-
ment de leur famille, participrent tous deux la dfense d'Orlans. Jean se tint
auprs du roi jusqu'en 1436, poque oil retourna en Lorraine sur le bruit que sa
sur y avait reparu. Charles VU le fit vers ce temps prvt de Vaucouleurs, et il
garda cet office jusqu'en 467, que Louis XI le racheta de lui pour le donner au
1
duc de Calabre. Quant Pierre,

de Compigne
Le 28
lans
laquelle
des comptes
la
1443
juillet
il
et resta plusieurs
le
le
mme
lui fit
la sortie
mains du btard de Vergy.
don de l'Ue-aux-Bufs prs d'Orchambre
duc a donn messire Pierre du Lys

,
chevalier, ouye
contenant que poui- acquitter sa loyaut
nostre sire et mons. le duc d'Orlans
envers
pour venir au service du Roy nostredit seigneur
le
temps que Jeanne
les
sur l'un des registres dtruits de la
supplicacion dudit messire Pierre
Roy
en
annes entre
duc d'Orlans
tait-il crit
Mons.
fut pris
et
il
se partist de son pays
de mons.
le
duc, en compai-
DE RHABILITATION.
75
defuncta^ qiiondam Jobannae d'Arc , dictae
fratrum
vulgarlter laPucelle, commissa; processus quoiidam

in civitate Rothomai];ensl
hannis de Estiveto,
ad cujusdam magistrl Jo-
promotoris praetensi, in-
fidei
stantiam, sub reverendo paire domino Petro Cauclion,
parte, magistro
in dicti processus
eidem,
assistente
Johanne Magistri
ejusdem
subinquisitore
fidei
cum
sententiis et exsecutionibus inde secutis, nullus de-
claratus est, invaiidus et iniquus

facti in
et
materia et forma contiiiens manifeste, ac prse-
formam jurium
ter et contra
modum
traque stjlum et
ordinationem, con-
et
inquisitionis fidei, ac post
prtensorum
ipsorum judicum
recusationes tacitas
dictae
errorem juris
et
conslliariorum
et
subm.issiones
ac
expressas,
Johannae Sedi apostolicae vim appellationis ha-
bentes
deductus et conclusus; ejusque nullitas, in-
eodem usurpationes, minae, frauduviolenti quae nullum ac adnuUandum red-
tervenientes in
lenti ac
omne judicium
cum expurgatione
dere habent
rare (i),
suorum ab omni
totali dictae
infaraia, nota et labe,
gnie de Jehanne la Pucelle
ment,
sa sur, avec laquelle
du Roy,
tant la rsistance des anciens enne-
service et au fait des guerres
mis du royaume qui tindrent
plusieurs voyaiges faicts et entreprins pour le
de guerre
et
suite
du Lys,
dit
devant la
le sige
ville
Roy
fille
de Pierre
qui
plus tard
L'Ile-aux-Bufs
,
la
cda son
de la Pucelle, pour aller s'tablir en Barrois. Dans
la
Pierre du Lys et Jean de la Pucelle furent aussi pensionns du roi de
France.
Un
autre Jean
du Lys
galement
tils
de Pierre,
fut fait
chevin d'Arras
par Louis XI en 1481. (Voyez Estiesne PiSQuiER, Recherches sur

liv.
comme
d'Orlans,
nostredit seigneui- et ses
autrement en plusieurs et divers lieux.
devint la dot de Jeanne du Lys

frre Jean
jusques son absente-
a expos son corps et ses biens audit
chiefs
Joliann ac
diclorum pro-
il
depuis jusques prsent,
et
pariter detegere et decla-
VI, ch. 5
et les Pices jusiificalives
la
de notre quatrime volume.;
(1) Sic. Lisez pnnVe- deiegi et declarari valneriint.
France.
,,
PROCS
76
cessuum, sententiarumac exsecutionum praetextuvel

occaslone; prout ex agitatione processus infrascripti
declarationibus atquesententiis, ex dellberatione
tura, longa totius processus comraunicatione
cum
bita
praelatis,
doclorlbus et
viris
ma-
prha-
peritissimis,
liquidopolest apparere.
Ex
ordinatione autem speclali dictorum reveren-
dissimi
tarii
reverendorum
ac
judicum
et
et
venerablllum patrum
coramissariorum praedictorum
nos, no-
prdicti, in dicti processus deductione, prstitis
solemnibus juraaientis, specialiter constituti, ex notulis et
ordinatlonibus diurnis, exagitatis omnibus et
productis
hoc nostrum intgrale authenticumque
registrum sub volumine triplicato censuimiis redi-
gendum
in altero
propter processuum
mam,
tantum dictorum Aoluminum
amborum
antedictum processum adnectendo pariter
conjungendo ad longum
prolixitatem permaxiet
sicut a notariis processus
antedicti in judicio solemni est receptus, et per dictos
dominos Delegatos coram nobis,
notariis, et aliispro-
batissimis viris multotiens integraliter visitalus.
quoniam, prudente
visitatione et discussione multipli-
citer processus antedicti per dictos
tos
cum
Et
dominos Delega-
probatissimis et peritissimis, repetitis vicibus
et variis, facta
temporibus notatis, sigillatim, parti-
culariter atque spcifie in materia et in forma, per
singulas cjusdem processus particulas,
paratoria
quam
circa essentialia
et
tam
circa prae-
consequentia ad
processum prdictum, qu pro ejus justificatione,

elFectu et comprobalione, ac e contrario pro nuUitate
seu adnullalionc facere videbantur, in materia et in
forma, apud dicios dominos Delegatos ex fama com-
DE RHABILITATION.
muni
et relata
plurimonim
fideli
77
tlelalum est
in ipso
processus exordio cerfas informatioiies super conversatione et gestis Johannae antedictae, certamque visi-
tatlonem
ex ordinatione judicum prtensorum super
intei^rilatc, pu(licitiaet\lriînitatedictae Jolianiitevera-
clter comperla, iii medicorum et chirurgicorum ac illustriumdominarum et probatissimarum matronarum
[praesentia],factas, ipsisconslliariis et nolariis occultas,

et in
processu malitiose obmissas; certas([ue supplica-
liones super moderationecarccris rigorosissirai
compe-
dumquequibus semper adpedes, etcatenarum quibus,

quoad corpus, de nocte
gata;
dicta
Johanna detinebatur
li-
acmutatione custoduii, ut inhonestorumetacer-
bissimorum arcitenentium
et belli^êrantium,
eidem
penitus denegatas; nonnuUasque requisitiones super
evocatione consiliariorum non suspectorum, super re-
missione negotii ad
Papam
vel ad Concilium, spretas
pariter et neglectas; ac, in ipsa deductione processus,
minas multiplies cum incarcerationibus

nibus nonnullis consiliariis
illatas;
et expulsio-
captiosas
qu-
stiones, subtiles et ad
casum non pertinentes, cum
variis interruptionibus
eidem
invectionibns atque injuriis
Johann.'' factas; falsosque et suppositos
nota-
rios in latebris et locis occidtis depositos (i); in ipsa
autem conclusione processus, certos duodecim articulos, in dicto processu pluries repetitos,
notariis vcris ignorantur
auctores, post conclusaui
dictorum articulorum correctionem

dissonantiam et
quorum
et
a dicta
con-
repugnantiam evidentem,
absque correctione, pro habendis opinionibus super
fessioiie
^1)
Lisez dispositos.
,,
PROCS
78
quibus sententiae, ut in
expresse continetur, vi-
eis
dentur esse fundatae, fraudulenter transmisses; et
sub dissimulatis habitlbus,falsas
Johann deceptiones
et fraudulentas
eidem
et dolosas inductiones effectas,
certasque adjurationes in processu contentas, false et
mendaciter compositas et dilatatas

doinini Delegati, cupientes pro
num
cuncta scrutari,
et
mandatur
sicut eis
quirere
bono
praefati
justitiae
ad pl-
veritatem rerum, tam ex
quam ex
actis processus antedicti,
Idcirco
alils
documentis,
in rescripto, plena discussione per-
super informationibus praedlctis et yisita-
tione, super requisltionibus et recusationibus, super-
que minis,
violentiis et fraudibus,
articulorum prdictorum, superque

procedendi; ex
falsitate
modo et qualitate
duxerunt inquirendum, novas-
officio
que informationes
superque
et inquestas,
quam
antedictag Johannae,
tam
in loco originis
in civitate Am-elianensi
super conversatione et gestis ejusdem Johannae,

in civitatibus
litate
Rothomagensi
processus et
modo
vocatis etiam partlbus
et Parisiensi
quam
super qua-
procedendi, ordinaverunt
per se et per commissarios et
subdelegatos, faciendas. Quas ex ordinatione dictorum
dominorum Delegatorum
cum
certis aliis
informa-
tionibus per reverendissimum in Christo patrem
minum Guillelmum
(i)
do-
Sancti-Martini-in-Montibus
cardinalem, adjuncto Inquisitore praedicto, jampridem
super hoc
factis
huic nostro registro duximus adjun-
gendas.
et
Communicato autem processu antedicto integraliter

ad longum, secundum formam jurium, plurimis
^1)
Guillaume d'Estouteville
archevque de Rouen.
DE RHABILITATION.
79
probatissimis et prritissimis viris, praelatis, doctoribns

et aliis, licet
pondcndo
eorum plurimi,
variis
et scriptis, deliberatione
qustiouibus les-
matura, pluribus
medlis iiullitatcm processus ostendentes in materia et

in
tbrma
multiplies dederunt opiniones atque salu-
tamen prolixitatem et confusionem vitandam, illoium dumtaxat hoc in noslro

registro opiniones atque consilia duximus inserenda
berrinia consilia; propter
qui super singulis processus articulis atque partibus

rescripserunt ad plnum, et tractatus solemnes edide-
runt ad longum.
Ut
autera ordine condecenti
tractatus antedictos,
dictas,
quam
quam
circa seriem
solemnes
tara circa
circa informationes
pr-
omnium,
recolligendorum
per hoc nostrura integrum authenticumque registrum
eodem
convenientius procda tur, et contenta in

gistro,
omni confusione
memoriae
ejusdera
re-
facilius et ordinatius
legentium prsententur
et considerationi
singulas
idcirco
sublata
nostri
sub particularibus rubricis
et notulis
particulas
registri
hoc nostro
exordiati primordio, particulariter et specialiter ordi-
namus distringendas, secundum raodum

subsequentem
et
et
ordinem
sub articulis et materiarum capiti-
bus atque summariis descriptionibus immdiate subscriptis.

Seqccntdr
articuli seu designationes et rubricellae
rum et agitatorum
rescripti
in
omnium
et
singulorum acto-
hoc prsenti processu contentorum a die prsesentationis
dominis Delegatis
factae
iisque
ad diem sententiae
diffinitivae
in-
clusive.
In primo capitulo
rescripti
ponuntur
et recitantur
acta
prsentationis
prsentationes et supplica-
tiones factae in ecclesia Parisiensi dominis Delegatis.
PROCS
80
Deiiide Inseritur publica praesentatio in anla episcopali, nobis, notariis,

praelatls,
praesentibus
citationum generallum
teris
et
assistentibus
cum
doctoiibus et consillariis multis;

et
lit-
specialium, ac rela-
tionlbus exsecutionis earum, ac constltutionibus pro-
cura torum ibidem per partes coiistitutorum.
Secundo, acta primae assignationis

tionibus pr?pdlctis ad civitatem
factae in cita-
Rothomagensem,
ubi,
post continuationes nonnullas et exspectationes par-
tium
ponitur declaratio
competentium judicum
constitutio notariorum ac etiam promotoris, et jura-
mentum eorum; necnon
receptio publica librorum
instrumentorum et actorum dicti primi processus,

necnon informationum per reverendissimum patrem
dominum Guillelmum, tituli Sancti-Martini-in-Montibus Cardinalem, legatum, etc., de manibus notariorum; cumsolemnirequisitione, recognitionesignorum
et sigillorum;
cum
assignatione ad ullerius proceden-
dum.
Tertio, acta secundae assignationis, ubi ponitur
libellus seu petitio
actorum,
cum
certa requisitione
promotoris tam in processu primo,
ipsum;
cum
quam
contra
declaratione facta ex parte haeredum et
exsecutorum domini Peri Cauchoriy episcopi Belvacensis
et assignatione termini
articulis et scripturis
Quarto, ponuntur
deinde assignationes
faciendis
inquestis,
ipsarum,
variis
pro dandis
in scripto
actorum.
articuli et scriptur
commissiones
cum
relatione
actorum;
et citationes
et
pro
publicatione
assignationibus et continuationibus
Jntermixtis.
QuiNTo, ponuntur ad longum informationes
et in-
DE RnABILITATION.
81
informationes fact.T per

qiiestae omiios, et primo
prdictum domiiuiin Cardinalem Icgatum; secundo,
:
fact in loco originis Johannae antedictae
tionedictoriimdominorumDelegatorum;
tertio, factae
ex ordina-
informationes et inquestae per dictos dominos Delegatos et eorura commissarios, super articulis et scripturis
partium antedictis.
Sexto, ponuntur acta assignationis ad dicendum

contra testes et testium dicta
necnon assignationum
ad procedcndum et postea ad dicendum contra pro-
ducta,cum
aliis
assignationibus ad
concludendum
in
cum certis
ra-
causa.
Septisio, ponitur conclusio in causa,
tionibus et motivis juris, datis dicto termino ad con-
cludendum in causa pendente, ac etiam in ipsa conquara ex parte

clusione, tam ex parte promotoris
ipsorum actorum seu procuratorumeorum.
OcTAVO, inseruntur ad longum plures tractatus plurium episcoporum , prlatorum sacrae theologia et
jurium professorum ac aliorura qui super materia
,
dicti processus scripserunt
FiNALiTER
et
primi processus,
ultimo
solemniter et ad plnum.
narratis visitationibus
quam etiam
locis et
temporibus
habitis
cum
faclis,
praelatis,
tam
hujus prsentis, variis in
necnon communicationibus
doctoribus et peritis^ ac revolu-
tlonibus et examinationibus dictorum tractatuumi al-
legatorum, ponitur assignatio ad audiendum jus et

diffiniendum
longum.
H.
et inseritur ipsa diffinitiva sententia
ad
PROCS
8-2
CAPITULUM
1.
[Praesentaliones et supplicationes prvise in ecclesia Parisiensi.]
IN CHRISTl
Ad perpeluam
AMEN.
IVOMI<E,
memoriam,
iiifrascriptorum
et ut
de coiitlngentlbiis processum infrascriptum nihil remaneat incognitum yel incertum, noverint univers!
praesentes pariler etfuturi hoc
noslrum inspecturi re-
anno Domlii! mcccclv.,
glstruin, quod,
iiidlctione
nostii domini Calixti, divina providentia

die vero vu. (i) mensis
nerabili ecclesiaParisiensi,
Christo patris et domini
pontificatus sanclissimi in
anno primo;
m.
pap
novembris
tertii,
in ve-
demane, ndpraesentiam
verendissimi in Ciiristo patris et domini
re-
Joliannis, ar-
chiepiscopi Remensis, ac reverendi domini Guillelmi,

episcopi Parisiensis, ac honorandi magistri
3 ohanms
ac
Brehaly
cum magnis
fidei inquisitoris,
magistri
humiliteraccedens,
gemitibus atque suspiriis eorum pedi-
bus se prosternens, certumque Snnct Sedis apostolicae

mandatum et rescriptum offerens et praesentans, ho-
quondam Jolianquondam Johann vulgn-
nesta vidua Ysabellis cTurc, defuncti

nis (2) d' Arc relicta
miater
riter dictas la Pucelle,
fratre dictae
una cum
filio
suo Petro d'Arc,
Johannae, assistentibus eisdem
A'iris lio-
norabilibus ecclesiaslicis et saecularibus, ac honestis

(1)
Les manuscrits
de cette
mme
die vero
dcima septima
journe et dans toute
novembre comme
la suite
puis la
indiquent le
la
prsentation solennelle du rescrit apostolique.
le
p. 90, 91 et 92;
jour qui fut assign ultrieurement pour
ils
du procs-verbal
fin
voyez ci-apres
Au
sujet
de
cette erreur
manifeste, consultez notre introduction.

(2)
p.
40
Erreur;
,
le
prnom du pre de Jeanne d'Arc tait Jacques. Voyez

du quatrime volume.
et les Pihccs justificatives
t.
DE REHABILITATION.
raulieribus
quam
plurimis, tam suo,
83
quam
filiornm et
consaiiijulncorum suorum iiomiiie, lacrimabili insl-
nuatione ctlugubri deprecatione exposuit, et per certes
quod
ex legitirao matrimonio pe-
ibidem assistenles exponi
Cum jampridem
perisset, et
giii tam
filiam
eam baptismi
fecit,
attjuc confirmalioiiis insi-
dbite sacramentis, in Dei timor et reverentia
et traditionibus Ecclesi,
quantum
aetas et status
sim-
plicis qualitas paliebatur, educasset, sic ut, inter pas-
cua et in campestribus enutrila, ecclesiam saepius fre-
quentaret,
sacramentum Eucharistie,
tenera constituta
mensibus singulis reciperet,
jejuniis
late
licet
post confessionem debitam
quasi
et orationibus
pro necessitatibus populi tune maximis, quibus toto

corde compatiebatur, dvote ac ferventer intenta;
nihilominus eamdem,
devium (i) a fide vel

dissonum excogitantem, molienlem vel facientem
quidam ejus, et consanguineorum suorum, ac rei public principum et populorum sub quibus dicta
Jolianna et sui conversabantur et morabantur, adversarii et muli, in injuriam, contumeliam et contemptum dictorum principum pariter et populorum, in
causam fidei perlraxerunt ; et eam nulla lgitima
licet nihil
auctoritate fulciti
tacitas et expressas
blata,
post recusationes et appellationes

,
omni
innocentiae defensione su-
per dolosum, violentum pariter et iniquum
processum, omni juris ordine prtermisso impositis

eidem falso et mendaciter multis criminibus, falsifi,
catis (2)
pro exquirendis opinionibus
(1)
Manuscrit Notre-Dame, dmon.
(2)
Les manuscrits
mnltU criminibus
falntatis , pro, etc.
multis arti-
PROCS
84
culis
ab ejus confessione repiignantibus et dissonis,
condemnarunt
clamnabiliter et Inique
et ignls
cendio crudelissime, post receptum per
in-
eam cum de-
votlone permaxima Eucliaristiae sacramentum, lacrimantlbus omn ibus, concremarunt, in suarum damnatio-
nem
animariiro, in dictae Ysabellls et
suorum notam,
Cornmota igisua; omnes con-
infamiam et irreparabile detrimentum.

tur \iscera viduae antedictse super
sanguinei ejus
filia
doloribus;
repleti
sed conlinuerunt
dolorem intrinsecus, multis cum eis pariter dolentibus, donec supernaeplacuit clementi post nubila dare
serenum post bella Iranquillitatem , post tenebras

prbere lucem, et Rothomagensem civitatem, imo
Normanniam lotnm ad naturale Francorum dorainiuni reducere, et ad plnum efFectum perducere qu,
,
tempore
inchoata.
dictae
Tune
Joliann, Aurelianis et Rerais fuerunt

evidenter patuit, tune in publicum ex
latebris prodiit et occulte processus ille dolosus, vio-
lentus, pnriter et iuiquus, diutius occultatus; ejusque
nuUitas, iniquilas et \iolentia,
tione,
quam
tam ex
ejus inspec-
ex fama vulgari et fide dignorum relatu,
Quod
multipliciter est dtecta.
attendentes Ysabellis et
consanguinei antedicti, ex consibo et direclione probissimoium multorum, qui processum ipsum \isitaverunt ad lougum ad fontem justiti, Sanctam Sedem
,
apostolicam,
pressis
qu
omnibus
fidei
mater
pia solet
est et magistra, et
op-
prbere juvamina, cuique
dicta Jolianna in dicti agitalione processus seipsam
splus submiserat, et ad
quam
militer
remittendum
remitti spius petierat
duxerunt simpHciter
dicta pariter atque gesta,
et
hu-
exponendo eidem prissa
omnia etpetendo remdia
justiliae
opportuna.
Eorum
DE RHABILITATION.
85
igitur preclbus et snppllcationibus soUta benignltate

inclliiatus, sanclissimiisdomlnu! nosler Cnlixtus,
papa
tertius (i), pia super allictos iêstans seraper viscera

caritatis,
cum
non
informarl ad plnum
posset de
praemissis, cisdem reverendlssimo Johanni arclilepl-
scopo, ac Guillclmo et Rlcardo, Parisiens! et Constantiensi episcopis, ac alterl
Inqnisitorum
fidei in
regno
Franciae, viris eleclissimis et probatissimis, sicut tune

dicta vidua eisdem exposuit, vices suas auctoritatem-
que commisit plenam eisdem, aut duobus ex ipsis tribus facultatem, ut super nullitate et inif[uitate dictl
processus, tam ex aclis ejusdem, quam ex aliis documen lis debi te cognoscerent, nul ta em psam per suam
1 i
sententiam declarando, et dictam Johannam atque
omni
suos ab
nota, infamia atque labe, dicti processus
occasione vel prtexlu, penitus expurgando, etdict

\iduae atque suis opportuna
hibendo; prout in dictis
quque
juris
remdia ad-
litteris apostolicis et
rescripto
plenius continetur.
Dictorum
igitur, reverendissiml ac reverendi,
ar-
chiepiscopi scilicet Remensis et episcopi Parisiens!
necnon venerabiiis
inquisitoris
absente,
bus
in
se
raagistri
Johannis Brehal,
fidei
Ricardo, Constantiensi episcopo, tune
cum magnis
gemitibus atque suspiriis pedi-
prosternens, ac rescriptum, quod suis gestabat
manibus, pluries eisdem et cuique eorum particu-
lariter
praesentatum iterum offerens et prsentans,
cum praedictofilio, tam suo

quam consanguirieorum suorum nomine, humiliter
Ysabellis, vidua antedlcta,
ac instanlissime requisivit quatenus praefati domini De-
1 )
Les manuscrits portent quintus.
PROCS
86
legati
Sanctae Sedis apostolicae ac sanctissimi domini
nostrl Calixti, papae tertil, salubriter sequendo vestigia, ac ejus
reverenter suscipiendo et exsequendo man-
data, ad dicti rescripti eisdem prsentati visita tionem

vel
exsecutionem celerem, absque ulterlori dilatione
vel
mora, procedere dii^narentur; ac
suis
filiis
dictae viduae et
et consanguiiieis justitiam miiiistrare, nul-
litatem processus prdicti declarando, dictam Johan-
iam et suos expurgando et caetera juris remdia adhi-
bendo, ut
justltia et
quitas postulabant et exigebant,
mandabatur in
et eis
rescripto.
Aderant tune inter
assistentes
vidu antedictae
litterati et docti, sseculares et religiosi,
cessum antedictum, quem

thentica profitebantur, ad
tia
viri
qui circa pro-
sub forma au-
se vidisse
longum multa incompeten-
(i) de violentia, usurpatione et inordinato affectu
judicantium; multa de rigore carceris, catenarum et
compedum^ de
vilitate et acerbltate
custodum eidem
Johannae traditorum; de quaestionibus captiosis, subtilibus
et
impertinentibus; de interruptionibus
et
translationibus; de insolito et extraordinario interro-
modo; de minis,
gandi
de
falsificatis
terroribus consiliariis
pro exquirendis opinionibus
illatis;
articulis;
de inductionibus fraudulentis; de abjuratione violenta
de ficto et exquisito
relapsu
recensendo
etiam circa ipsius Johannae simplicilatem, integrita-
tem
et virginitatem,
etiam ab adversariis compertam,
circaque ipsius, in necessitatibus regni permaximis, et

pia et salubria moiiita atque gesta
bant. Quae
(1)
non crimini, sed
multiplicia refere-
laudi;
Manuscrit Ndirp-Danip, de incompeteniia.
non
errori, sed
DE RUABILITATIOIN.
religioni; pietati,
cio,
si
non
pravitati
87
verilali,
non menda-
recta intentlonc pensentiir, tribuenda, et dl-
vino potins
quam hiimano
judicio discutienda, dice-
bant; dictos dominos Delegalos,
exhorlando
cum magna
inslantia
deprecando qua tenus super egenam
et
pauperem viduam dignarentur intcndere,
et
be-
et pia
nignitate ejus desolationibus et querelis, caritatis atque

justitiae auxiliura
Cum autem
nem
in
impendere salulare.
prdictam oratio-
viri litterati praedicti
longum protenderent,
et
eorum quisque par-
ticulariter ad particularia processus antedicti descen-
dere, et ea
specificare
vociferantibus
cum ea
satageret;
dictaque vidua
assistentibus multis, preces suas
geminaret, atque repeteret, magna tune multitudine

ad \oces eorum occurrente
prfati doraini Delegati,
attendentes terapus et locum
non
et \isitatione rescripti antedicti
consilium; quodque tune
non
pati in receptione
plnum deliberandi
aderat praesentia nota-
riorum; dictam viduam, cum assistentibus eisdem,

clusa multitudine, ad
siensis ecclesiae
locum
se-
sacristi prsedictae Pari-
duxeruntretrahendam,
et in loco
pr-
dicto, post consolaliones nonnullas eidem \iduae in
magna
cordis amaritudine
constitutae, ministratas,
postque interrogationes multiplies super origine,
tam dict viduae, quam su
tu, conversatione,
sta-
filiae
Johann prdict factas; lecto prius, inter se, ac

postea coram omnibus, rescripto antedicto, per orga,
num dicti reverendissimi patris domini Johannis, archiepiscopi Piemensis, eidem responderunt se pia animi
compassione audivisse ac ex ipso rescripti tenore percepisse
ac
su
eorum amentationes, querelas atque planctum,

petitionis effectum; unde,
cum
eos, et Sanct
PROCS
88
Sedis apostolicae reverenlia, et dbita eidem fidelitas

naturalis pietas et
et bedientla constringeient, ac
Scriptur testiraonia inducerent causam viduse Ipsius

et
querelam, et patienter audire, et servato modera-
raine lationis et justiti terminls, efficaciter exaudire
parati erant, coiigi uis loco et tempore, evocatis et accersitis notariis,
cum assistentia, directione et
virorum doctorum
et
consilio
proborum, quos disposuerant
evocare, iîescriptum, eisdem prsentatum iterum

revereiitia,
bnigne suscipere;
et
cum
ad ejus exsecutlonem,
post evocationem partiumdebitam, justitia mediante,
secundum
dicti rescripti
tenorem, procedere; ac
viduae atque suis debitum justitiae
dictae
complementum mi-
nime denegare. Praedictam tamen \iduam btium et

processuum inexpei tam, super ai duitate atque difficultate materiae, in rescripti narratione et sua supplica-
tione exposilae, cupiebant

lixes
atque
difficiles
judiciorum progressus
prmonitam ut pro-
fieri
ambiguos atque periculosos
et exitus
haberet dbile piaeno-
lare; et in hac celeberrima civitate, ubi
proborum virorum
doctorum
aderat multitudo, consilium
et
qu-
reret salutare; ne, carnali forsan aireclione seducta, aut

zelo indiscretionis
commota,
vel
minus salubri direcla
consilio, liaberet sibi et suis, loco reparationis et ex-
purgationis petitae,
damnum
et
injuriam renovare et
cumulare; et, loco adnullationis processus contra

"llliam agitati, ejus
reportare.
fdia,
lis
Cum
corroborationem
et
confirmationem
eiiim prdicta Jolianna ejus, ut dicit,
jama longo tempore
in causa fidei,
qu
favorabi-
estdicenda, judicialiter tracta exstilerit, et per gra-
ves, doctos et soleranes judices
simililer
condemnata,
est veri-
pro scntentia eorum praesumendum
nec.
DE RHABILITATION.
89
sine permaximis documenlis, per viam exlraordlna-
ad sententiae retractationcm proceden-
riaiii iiullitatis,
dum
Vox enim
hc una
inqiiit Auijustinus llligantium
;)
latione convicti
i(
perpessos
<c
que
et
nidliim.
diflinita
sunt;
jiidicium
Non
credulitas
manifesta fucrint
dicere se per malos judices esse
eorum
standa
cum
est, etiam
omniiiin
facilis
ergo
f'acllis
non
esse
abrumpenda
iniqiium attalibus
prae-
quae
semel
pietatis aut miserationis
rectiludo immutanda.
teat praetiactari ut
rumunquam
minislrandus aditus, non
leviter ecclesiaslica disciplina; nullo
penda
prtextu,
Cum enim
fidei integiilas et
causas fidei sic opor-
neque polentum neque paiipeium
interveniat distinctio, nec ulla debeat haberi acceptio
personarum, dicente Scriptura

uxor, quae in sinudoi-mit,
c<
voluerit veritatem,
sit
si
Si pater aut
filius, si
amicus tuus pervertere
manus
tua super
eum
\_Deuter., XIII, cap. 6], decet eos qui de rbus fidei
judicant, in prima et multo forlius in secunda instantia,
iterum discutiendo judicata,
Deum solum
justitiam, ipsamque fidei sinceram integritatem
atque
sem-
per suis habere prae oculis, sateram rectitudinis ge-
Patrum traditiofavoris
cujuscumque
quibuscumque
nibus
seclusis
considerationibus, minime deviare. Licet enim pupillis
rere in manibus, et a \ia verilatis et

,
et vidais
non
fidei
esl
debeat Ecclesia favorabilem exhibere,
tamen favor contra justitiam aut contra ipsam
sinceritatem exhibendus.
Haec et
dem
se
alia
dicentes prfati domini Delegati, tan-
finaliter declararunt se preedicta
omnla dicere
et
non 'ad diminutionem innocentiee Johannae

antedict, non in detrimentum causae vel justitiae
ipsius viduae, non causa dilationis vel morae, sed ut
dixisse,
PROCS
00
vidua ipsa, bono semper munita consilio, dbite prae\ideret quod,
tamen
facilis
si
judiciorum ingressus,
omnia qu
et pcriculosus egressus;
in
dlfficilis
futurum
rserva 11 tur, incerta.
Post hc
et alia exposita, prfali
domini Delegati
prsesentationem, receptionem et publicationem rescripti,
responsionem super decreto
et aliis,
runt iterum solemnius et specialius,
in
ordinave-
prsenlia no-
tariorum, doctorum et proborura viroriim, per dictos
dominos Deleatos evocandorum
in aula episcopali
Parisiensi faciendas; assignantes, prout et assignavefilio
suo et suis, xvii. (i)
diem hujus mensis novembris,
in prsedicta episcopali
runt, yiduae antedictee et
aula, ad
praesentandum iterum
et
recipiendum rescrip-
tum antedictum, in publicorum notariorum et consiliariorum evocandorum prsesentia; necnon ad requirendum ex parte viduae prdlctae quod de jure fuerit
requirendum, ac etiam ad audiendum super prsentatione et receptione rescripti antedicti, citationibus et
evocationibuspartium, et aliis praeparatorlis, dictorum
dominorum Delegatorura
determinationem
super
liis
et aliis,
et consilii deliberationem,
et responsum; et ad procedendum
prout de jure veniret procedendum;
admonendo viduam antedictam quatenus, dicta dilatione pendente, bonorumetproborum, Deum etjusti.tiam pr oculis semper habentiiim, sibi perquireret
consilia, et veniret dicta [die], bono et fideli consilio
prmunita.
Prfata autem vidua et assistentes praedicti, protes-
tando expresse quod non^rat intentionis eorum quid-
quam
1)
prosequi
dicere vel facere
Les manuscrits 5970
et
Notre-Dame
quod
srptimam diem.
posset in de-
DE RHABILITATION.
trimentum
justitiae
prjiidicluin fidei
acI
91
verltatls
redundare, vel ab integritate ipsius
atquc
fidei
de-
viare,
dixerunt se ad plnum de simplleitate et iniio-
ceiitla
Johannae antediclae, quantum ad crimina eidem
sub prtextu
fidei
imposlta, certificatos esse; ipsam-
que iniquitatem, violentiam et nullitatera processus,

ex aclis ejusdem et
documentis lgitime appa-
allis
rere; ideo de justltia caus
minime
diffidentes, parati
erant in conspectu publlco comparere, et judiclum

publie
Terminum
requirere.
igitur praedlctum ad
iterum prsentandum rescriptum, et locum eisdem

assignatum,
et
cum
humilitale et reverentia acceptantes,
de cleri et brevi expeditione negotii prfatos do-
minos Delegatos bnigne
et humiliter
fata \'idua et assistentes prdicti,
exorando, prae-
prsentia dicto-
rum dominorum Delegatorum et a dicta ecclesia

Parisiensi, cum gratiarum actionibus, recesserunt, dimissa apud prt'atos dominos Delegatos prdicti rescripti
authentica
copia
et
porrectis et apud eos
dimissis certis supplicationibus
in latino et gallico
omnia
prae-
Delegati, nonnullis
com-
conceptis, in quibus latius explicabantur

missa. Praetati
autem domini
municationibus in
illo
loco prhabitis, ordinaverunt,
dicta dilationependente, spius inter se vocatis pro-
balissimis et peritissimis
Acta
et dicta
amplius communicare.
primo fuerunt hc
ecclesia et sacristia
turius
"viris,
in dicta Parisiensi
et deinde, ut consultius
omnia procdrent
atque ma-
et intenta firent,
materia
renovata pariter et repetita in prsentia prlatorum
dictorum
et
peritorum inferius subscriptorum , nobis,
notariis, ad totam seriem processus constitutis, dicta

die [dcima] septima prdicti mensis
novembris;
prae-
PROCS
92
sentibus etiam ad haec Johanne de Cruisy, scriba

episcopalis
publiais
dictis et
Petro de Rupe
et
DOtariis
una nobiscum subqui etiam prsentes fueiant in omnibus jam

praemissis, tam factis in dicta ecclesia, quam
in fine hujus articuli
scriptis;
Parislensis
ciiriae
etiam renovatis
et repetitis
dicta die raensis
novembris (i) [dcima] septima, cujus
diei acta
in dicta episcopali aula
immdiate sunt descripta.
[Praesentatio solemnis rescripti apostolici, Parisius, in aula episcopali.]
Adveniente
iiîtur dicta die xvii. (2), praedictae
viduae
et suis, ut praedictum est, in dicta Parisiensl ecclesia (3), assignata;
convenientibus in dicta aula reve-
rendissimo ac reverendo, Johanne, archieplscopo Re-
mensi, et Guillelmo, episcopo Parisiensi, ac venerabili
magistro Johanne
rendo
tiensi
/i/ê/zrt/,
in Christo ptre
inquisitore fidei, reve-
Ricardo, episcopo Constan-
tune absente; prsentibus ibidem et assistentibus
episcopis, abbatibus, sacr theologiae et
fessoribus
quam
narum
dicesanarum sedium
ac
offcialibus, aliisque
licentiatis, magistris et peritis, ac cleri et
titudinecopiosa
una
cum
comparuit
suo, tam suo
filio
jurium pro-
plurimis, ac diversarum metropolita-
quam oonsanguineorum
nomine, concomitanlibus eam

ncstissimis atcjue
populi mul-
Ysabellis, vidiiaantedicta,
probissimis.
\iris et
muiieribus ho-
Ipsnque dbite
com-
parente, nobisque, notariis Infrascriptis, ad audienda
in
(1)
Les deux manuscrits Notre-Dame
(2)
Les manuscrits Notre-Dame et 6970, septima.
(3)
Manuscrit Notre-Dame
prdicla Parisiensi ecclesia
ratre
Notre-Dame
et
et
5970, septembris.
In prdio Puriensis ecclesi ; mais

;
il
faut lire
car l'assignation avait t donne pour
compa-
non dans
le
prau de Notre-Dame.
DE RHABILITATION.
93
solem-
et registranda qu.e dlcerentur et fieiont, post

iiia
jurainenta lu matrria
ficlri
reqnisita a nobis, prce-
slita, conslitutis, salva coiistiLiitlone

l)ns evocatis
ampliori;
pro parte ejusdem Ysabellis
parf.i-
vldutê ac sul
magnre circumspectionls atque

Mauiîer (i), decretorum
doctor eximius, prsentatlonem factam, proposita et
filll
et
suorum
vir
sclenti.e, raagister Petrus
pio parle vidua
retjuislla
in dicta Pari-
aiitedlctrc,
siensi ecclesia, repetiit et resurapsit; et
JohaniLT
nece
super crudeli
et querelas
pr}dict[in
et
cxposuit ; dicto etiam archicpiscopo
eidem
exliortationes prdictas
vidu.ne factas, et assi-
giiationem ad hune Jocura et diem

signation!
satisfacere
organutn venerabilis
rescriptum
lamentationes
condt3mnalione
repetente, Cui as-
cupiens vidua antedicta
magistri Ptri jMaagier,
dictl
prseutatum, seu apostolicas
alias
sanctissimi doniini nostri
per
domini
litteras
Calixti, pap.-ie tertii,
more Romanrp curise bullatas, sanas et intgras, non

vitiatas, non concellatas, sed omni prorsus vitio et
susplcione carentes, per quas dictis dominis Dele;atis
mandabatur expresse ut eidem vidu.nn atque suis exhibrent debitum justili complementum, cum humi-
(t)
Avocat de
la
famille d'Arc; peut-tre
fils
prsident du Parlement de Paris sous Charles VI.

tait Parisien
ds l'anne
et
procureur de
'i21. 11
de Robert Mauger, premier
Au moins
exera les fonctions de recteur en l427
avoir t lu dput aux conciles de Baie (1429) et de
beaucoup
d'activit et
de talent dans
Mendiants. Les Facults assembles

qu'il s'tait
n'alla
donne dans cette
la querelle
lui
affaire.
primand publiquement
le
UUt.
tiniv.
en 1431. Aprs
de TUniversil
il
la vrit, la
-351
Ordres
reconnaissance du corps
qu'il s'attira
14 mars 1467, et forc de faire
Par., V, p.
dploya
et des
peu de temps aprs
ayant mal parl du recteur Jean Boulanger,
par sa conduite indiscrte
(DiBoriAi
et
Rouen (1450)
votrent des remercments pour la peine
pas jusqu' le prserver d'une humiliation
est certain qu'il
il
de France dans l'Universit de Paris
la nation
410, 439, 605, 621
il
fut r-
amende honorable.
,
87S
921.)
PROCS
94
litate et reverentia
prsentavit
humiliter supplicando
quatenus prfati domini Delegati, dicto Sanct Sedis

apostolicse ac ejusdem sanctissimi
lixti
domini nostrl Ca-
salubriter insequendo vestigia
ac ejus reveren-
ter susclpiendo et exsequendo mandata, ad dicti re-
scriptieisdem praesentati,vlsitatioiemetexsecutIonem^
celerem, absque ulteriori dilatloiie vel mora, proce-
dere dignarentur; partes evocandas evocare, ac dictae

et suis
"viduae
filils
et consangiiineis justitiam
mi-
nistrare, nullitatem processus praedicti declarando,
dictam Johannam et suos expurgando
remdia adhibendo, ut
et exigebant, et eis
et certa juris
quitas postulabant
justitia et
mandabatur
in rescripto.
Prdicta autem rescripti praesentatione ac requisitione ex parte yiduae antedictae et
prfati domini Delegati
reverentiam
dientia
et
suorum
in
honorem, cum omni humilitate etobe-
rescriptum antedictum reverenter pariter et
prima praesentatione,
,
ob Sanct Sedis apostolicae
bnigne in suis manibus receperunt;
clesia
sic facta
iliud
in venerabili Parisiensi ec-
ut superius dictum est
'viderant
quoniam
et
inter se legerant et
cupientes specialiter a nonnullis ex assisten-
tibus viris utique doctissimis atque probatissimis, consiliura et
pus
tam
directionem super ejus exsecutione,
circa evocationera partium,
quam super
aliis
locum evocationis
praeparatoriis
et
recipere
tem;
ac
contenta quaeque in codera rescripto, et sincerara ejus-
dem
rum
sanctissimi domini nostri intentionem singulo-
assistentium auribus intimare, ut posset conve-
nientiusad omnes,
devenire
spectu
quorum
interesse posset, notitiam
rescriptum antedictum ordinaverunt in con-
omnium perlegendum
et
publicandum, per
,,,
DE RHABILITATION.
95
orâuiin vcnerabilis \iri maglstri Johannis Cruisy
praediclorum
Qui
Parisiensis.
scriba' curiii? (^plscopalis
dominorum
Delei;atoruin
voce
pieiis, alta et iiitelliijlbili
legit,
de
illud,
manihus
reci-
om-
audientibus
nibus et singulis.
Sic aflirmo, Ferrebouc. Sic affrmo, Comitis (i).
Tenor aulem
rescripli anledicti sic praescntati et lecti sequiiur, et est talis:
Calixtus (2)
((
episcopus, servus servorum Dei
aichiepiscopo Remensi
venerabilibus fratrlbus,
Parisieiisi ac Constantiensi episcopis,
et
salutem et apo-
stolicam benedictionem. Humilibus supplicum votis

libenter aniiuimus, eaquc favoiibus prosequimur op-
portuuis. Exhibita siquidem nobis nuper, pro parte
dilectorum filiorum Ptri
Johannis, dictorum<3^'^rc,
et
laicoruin, ac dilectae in Chrislo fili Ysabellis, matris
eorumdem
rum
Ptri et Johannis, mulieris, ac nonnullo-
consanguineorura suorum
petitio
continebat quod
Tullensis dioecesis
quondam Johanna
Johannis, ac
d'Arc, soror Ptri
et
eorumdem
dum
matris,
licet
in
filia
Ysabellis,
humanis ageret,
omnem
hferesim dtesta fuerit, nec aliquid crediderit aut
affir-
maverit, seu adstrinxerit quod haeresim saperet, ac

fidel catholicae et sanctae
Romanae Ecclesi
traditioni-
bus obviaret; tamen, quondam Guillelmode Estiveto,

seu alio
qui tune erat, promotore negotiorum cri-
(1) Greffiers
11
existe
14C8
une
de
lettre
la
cause dont on trouvera ci-aprs les lettres d'institution.
de Robert Gaguin Franois Ferrebouc
dans laquelle ce dernier est qualifi de Pontificii
dire licenci en droit canon
titre qu'il
du procs. {Thsaurus anecdot.,

(2)
pape
date de Burgos
jiiris laureatiis,
c'est--
prend lui-mme dans diverses pices
I, p. 1833.)
Alphonse Borgia, auparavant archevque de Valence en Espagne, lu

le 8 avril
1455
h l'ge de soixante-dix-huit ans.
PROCS
9G
minalium episcopalis
curiee Belvacensis, ad suborna-
tionem, ut verisimlliter credltur, quorumdam aemu-
lorum tam Johaiinae quam fratrurn et ma tris prsedictorura, faiso referentebon memorl Petro, eplscopo
Belvacensi, necnon quondam Johanni Magistri or,
dinls Fratrurn Praedlcatorum professori, se tune Inquistoris hoereticse pravitatlsin partlbus lUis deputati
vices gerere asserenti, etiam tune in
quod
dicta
Johanna
qu tune
humanis agenti,
in dlcesi Belvacensi
constituta erat, crimine liresis respersa foret, et alia
commisisset crimina, quae dict

rent
fidei
contraria fo-
dicti episcopus, ordinaria auctoritate, et
Johan-
nes Magistri, prtendens se super hoc sufficienti fuisse

potestate suffultum,
nem
illius
liujusmodi, super
prtextu, ad falsam relatio-
liis,
adversus dictam
Johannam
ad inquisitionem descenderunt, promotore liujusmodi

inquisitionis
negotium prosequente; eamque statim,
neque evldentia rei , neque suspicionis veliementia ,

neque fam clamore id exigentibus, carceribus et custodi tradiderunt; et tandem, licet eis per inquisitio-
nem hujusmodi non
constaret lgitime, prout neque
constare poterat, ipsam
spersam fuisse, aut
Johannam
alia fidei
aliqua haeresi re-
contraria, ac excessus et
crimina hujusmodi commisisse, seu quibusvis errori-
bus dict
fidei contrariis
inhsisse,
cum ea non
forent
notoria neque vera, ipsaque Johanna eosdem episco-
pum
et
Johannem
Magistri requisivisset ut,
si
quid
ipsam praetenderent dixisse vel dicere quod hresim

saperet, vel fidei contrarium esset, id ad
examen re-
mittcrent apostolicae Sedis cujus judicium ipsa ex tune

erat
subire
parata
nihilominus
omni defensione innoccnliae
eidem Johannae
sutc sublata et juris
or-
DE REHABILITATION.
tline
prtermisso, pro
97
solo libitu voluntntls suae, in
liujusmodl inquisitionis ncgolio iiuUltcr et de facto
procedentes, didinitivam contra
per quani
ipsam Johannam,
hêretlcam alilsque criminibus et ex-
ipsaiii
cessibus hiijusmotli irretilam judicarunt
sententiam
promulgarunt iniquam. Cujus etiam occasione dicta

Johanna postmodum per scularem curiam nequiter
,
fuit iiltimo siipplicio tiadita, in periculo
animarum
ipsam condemnan tium, ac ignominiam et opprobrium,

gravamen, offcnsam et injuriam matris et fratrura
ac
ac consanguineorum prdiclorum. Et,
siciit
eadem
petitio subjungebat, de nuUitate processus liujusmodi
inquisitionis, ex actis illius et alias clare liquet. et de
innocentia dictse Johannce
et quia ipsa
mrita suae culp, nequiter damnata
de
facili
piter d-
exstitit, legitimis
potest constare documentis.
Quare
fratres et
mater ac consanguinei prdicti, prsertim ad recuperationem honoris sui et dict Johann, ac ad abo-
lendam infamiae notam exinde indebite susceptam,

agere cupientes
nobis humiliter supplicari fecerunt
ut causam nullitatis hujusmodi ac expurgationis de

falso dict
Johannee impositis, aliquibus in partibus
terminandam, committere, ipsosque ad prosecutionem caus nullitatis et
illis
audiendam
et fine debito
expurgationis hujusmodi, ac preemissis non obstantibus, admitti
mandare dignaremur. Nos
igitur,
jusmodi in hac parte supplicatlonibus inclinati,

nitati vestrperapostolicascripta
hu-
frater-
mandamus quatenus
duo aut unus vestrum , assumpo per vos aiquo

pravitatis hujusmodi in regno Franci deputato ac
vos, vel
vocatis modernis subinquisitore dicta3 pravitatis

dicta Belvacensi dioecesi constituto, ac
II.
in
promotore ne7
98
PROCS
gotiorum criminaium
dictae curiae, et aliis qui fuerint
evocandl audltis
Iiinc
inde propositis super prmissls
quod justum fuerit, appellatione remota, deceinatis,

faciendo quod decreveritis , per censuram ecclesiasticam, firmiter observai!; uon obslantibus constitutioconquibuscumque. Datum Romae, apud Sanctum
iiibus et ordinatioiiibus apostolicis, cseterisque

trariis
Petrum
III.
anno
domlnic m. cccc.lv.
anno primo, w Sic si-
iiicarnationis
idus junli, pontificatus iiostri
gnatuin in plica marginis inferioris S. Consiliati.

:
[Oratio M. Ptri Maugier de prscntatione prdicta.]
Facta autem praesentatione , receptione et lectura

publica rescripti antedicti
sicut superius est descrip-
tum, ac petitis hinc inde publicis instrumentis, cum

jam prfati domini Delegati cum reverendis et vene,
rabilibus prcclalis
assistentibus
quam
doctoribus et jurisperitis eisdem

plurimis, super responsione danda
superque evocatione
et citatione
partium decernenda,
superque partibus, de quibus in rescripto,

raliter
quamque
speciallter evocandis, ac aliis preepa-
ratoriis dlibrai e inciperent

llarios,
et
jam
partes et consi-
adstantemque multitudinem ad aliam partem
aul se retrahere comraonerent

gister Petrus
Maugier prdictus
ac consanguineos ejus
nem,
tam gene-
venerabilis vir,
et fere per
ut dicebat et ex vocibus
ma-
per dictam viduara
totam multitudi-
multorum apparebat,
instantissime requisitus supplicationem ipsius viduae

et
suorum consanguineorum
in rescripto
contentam,
verbis gallicis particularius ac seriosius exponere

lens
aô-
ut asserebat, tam vcnerabilem coetum de pietate
cause et injustitia judicantium, de innocentia Johann
Dl'
RHAHILITATION.
90
prêdict in tliclo rescripto noininalce, alicjuatcnus

rorniare, aiidicntiam
( r)
(lomlni Dclcgati qui
nondum
suscepcranL
licetprfati
in se partes
judicantium
non necessariam parumque iitilem mul-
liplicitcr assercrent
et
iii-
Quam,
postulavlt.
ad instantiam tamcn frcqiientem
sedulam viduae antedict
et
preces adstantium
ex
deliheratione prlatorum, doctorumet aliorum juris-
peritorum prdictorum, duxerunt concedendamdicto

raagistro Petro
praemonito ut, de partibus
ipsis
de
quibus in rescripto raentio liabebatur , et quibus plena
quam
cum ho-
audienlia et defensio, tam contra rescriptum
materiam principalem, reservabatur,
circa
nestate, modestia et brevilate loqueretur.
Concessa igitur audientia, ac indicto omnibus

lentio
idem venerabilis magister Petrus
quod
protestatus est
si-
in primis
nulli malitiose injuriari, aut in
praejudicium fam, honoris aut dignitatis quidquam

detrahere vel invehere proponebat; sed solum
illa
di-
cere pariter etproponere, sive nunc, sive in tota srie

et discussione futuri processus
bat
atque judicii, intende-
quae ad elucidationero veritatis et manifestatio-
nem justitiae,
ac justitiam debitam suae causae, facere
videbantur ; protestando eliam specialiter et expresse,
quod
erat intentionis suae
judicantes et
mentio
solum
et
dum taxt
promotorem ,
querimoni
contra
de quibus in rescripto
specialis habetur,
(2) verba ap-
; contra vero alios qui in processu

prdicto contra Johannam prdictam attentato, quan-
plicare et adaptare
doque
afluisse
dicuntur
consilia ddissent,
ac nonnullas opiniones aut
cum,
attenta
(1)
Les manuscrits, atidiendam poslulavit.
(2)
Les manuscrits
qenmo?am
verba.
falsa
et
mendosa
PROCS
100
extraclloiie et composltione artlculorum elsdem
municatorum
vel
liabeantur,
excusabiles
proponere volebat;
imo
qulii
nihil
justitia exigente,
in ipsa processus discussione
intendebat,
comclicere
et srie,
multipliciter ostendere articidos ipsos, pro quaerendis
opinionibus transmissos
Johannae prccdictae minime pertinere
facta
dlfferere
miiltis contradicere
et in
Johannae
a confessionibus
indebite extractos, ad casum et
antedictae falso et
His
protestationibus
sic
factls
ab eisque
evidentissime.
magister
prsefatus
Petrus dicta pariter et dicenda in
liac
prosecutione
atque materia submittens correction! ac determinationi Sanctae Sedis apostolicae, et
delegatorum
ac
omnium
dominorum ab
ad quos spectare potest
ea
in
hac parte, incepit dicere et proponere, sub verbis galquae in elFectu sequuntur, hic verbis latinis
licis, ea
explicata
Reverendissimi patres et judices clarissimi, ut
((
vestr prodeat in
crum
mdium
rectltudinis zelus, et sa-
fulgeat veritatis et justiti decus, et ex adverso
judicantium Ptri Cauchon, quondam episcopi Belvacensis
Guillehiii Estiveti
promoloris
Johannis
Magistri, subinquisitoris fidei in Belvacensi (r), et col-
legarum seu complicium eorura,
citra
omnem semper
loquendo injuriam, dolosa detegatur intentio, manifestaque pandatur iniquitas; exemplo purissimi Danielis,
divina gratia pro saluteinnocentis
Susann dolo iniquo
condemnatse, ad convincendam inveteratorum judlcum
(1)
Suppl. (liccsi. Jean Lematrc tait vice-inquisiteur dans le diocse de
Rouen mais
;
inquisiteur
ici
et
dans tout
le
cours du procs
du diocse de Beauvais cause de

,
la
on
le
considre
comme
commission spciale
reue pour procder de concert avec Pierre Cauchon. Voyez
t.
vice-
qu'il avait
p. 124.
DE RHABILITATION.
iiialitlam^ suscitali
101
placeat poslulo attonderc judlcan-
tiuin illorum, (juoruni in rescripto vobis nuiic praescii-
tato nientlo L'Ilicitur, et contra quosiiostra proposltio

dlrigltur,
latentemdolum, perversumzelum, conspira-
tam malltiam, prresuraptque
auctoritatis judlcatiiree
damnahilem nimiam audaclam. Quorsiim qiiso, judicanliumtam doloseexquisita hcjudicandl iiivaluerit

,
absque auctorllate iemerltas,
cum
evidentla docuerit
judicantes eosdem ad ipsam innocentera filiam inimifovisse
citias
capitales,
ut
ita
nedum
cohabitantes
ejusdem inimicis, sed adheerentes, commensales, familiares, fautores, ofliciantes et consiliantes habiti
sunt
eorumdem
judi-
palam, publie
et manifeste
veluli
cantium dicta, facta, processus iniquus,

sententice manifestant et
quo admiranda venit

ipsa noverint jura
et
pernicios
exprimunt evidentissime? Ex
tanta
eorum prsumptio cumi

et humana,
,
clamare divina pariter
nedum capitales hostes, sed cohabitantes eisdem,

candi
Sed ex
ipsa judicii srie
atque forma corrupta nimis ma-
cula taquelucet dictorumjudicantium intentio
que exterminandi
filiam officiosa conjuratio
pariter et iniqua
cum eam
ferreis
ajudi-
testificandi etaccusandi oflcio penitus aienos.
et
ipsamdolosa
compedibus
sub custodibus
"vinculis et
duro adscriptam carceri
vilissimis, in Castro et potestate seeculari, exquisitis,
in
rbus
arduis
vexandam duxerint;
interrogatoriis
fessionis articulatas excerptiones
nes, etopinantium discrepationes,

tas
adjurationes, fictas
crematione
subtilibus
saepe
per falsas su \iolentata3 con-
et
sinistras adjectio-
metuque extorrecidivationes, publica tandem
ausi sunt,
\'i
pollutis conscieiitiis et
ma-
nibus, inique sufFocare. Haec enira ex sui iniqui pro-
PROCS
102
cessus visione patent
ex verissimis informationibiis
constant; ex qulbus infectus ipse processus, sententias

et seqiielas, vitio doli, nullitatls et iniquitatis
latas, relinquit manifeste.
Hc
rissiml; clamt ante tironum

presse
macu-
attendite, judices cla-
Domini
immaculatus sanguis. Vestrls
innocentise opest providentlis
missa desuper auctoritas, factaque delegatio, atque
demandata hujus condemnatonis iniqu,

ut, per justlti ministerlum, conscientias fidelium
elucidatio
serenas reddere habeatis, et reparationem indicere de-
centem atque justam
et
conditam mixturis odoriferis
justitise et quitatis.
((
Nec parum
apud vestras paternitates
in liac parte
attendenda dictse
humilitas niaxima
fliae
,
puritas, conversatio pudica,
sinceritas in fde, fervens devotio ad
sacramenta; qu fidei infamiam, aut heelabem vel suspicionem , nunquam parturiunt aut
ecclesiastica
resis
inducunt. Nec in processus
illius
reperietur tota de-
ductione quod convicta vel confessa
sit
quae falso exprimit iniquissima lata in
Quod
de
si
virilis
crimina
eam
sententia.
armorum
habitus susceptione, aut
pro tempore aliquo delatione, fuerit accusata

ponsa ddit catholica
omni
sum
quo ad hoc commonita,
pioque et divino
allegato
ita
ut ab
labe sibi imposita, praesertim quae fidei proces-
meruerit, expers habita
sit
quemadmodum
cessus ipse in suis probationibus apertissimis

festt.
Qu
omnem
fidei
res-
excusatoria, ostensa multipli-
citer necessitate et utilitate publica,
instinctu
illa,
in
placeat
fit
mani-
animis vestris imprimere, nt
eadcm innocente suspicionem, causaeque
materiam seu nol qualiscumque
cessarc,
pro-
manifestum universis.
sibi impositee,
DE RHA15IL1TATI0N.
Nec
103
plgeat, paires rcvcTendissimi, adverterc
jiuilcaiilcs prfati
liliam agltatl,
lit
ab
iiiitlo
fbrmam
quod
processus contra dlcLam
teiiere
videreiUur jure dis-
posltam, super infiimia, ad partes ejus informationes

fecerunt; sed easdem suo processui non copularunt,
imo latcre eas voluerunt, dolo rcpletl (juoniam immaculatam innocentlam dlvinorum ofliciorum fre([uenliam , sacramcntorum perccptionem , et omnis
;
bon
indolls purltatem, devotlonis et cathollcae veri-
amplexus, bonique nominls et honest conversationls, lama pul)Iica, pcr illas informationes, reJatatls
lionem dederat authenticam. Sed quia judicantium

tentioni adversabatur
hc
informationes abjecerunt
relatio, a processu ipsas

et dolose
in-
sub modio volue-
runt abscondi. Hic autem , judices doctissimi, sui nul-
omnium sequelarum
lilatem processus inferunt, et
nam,
et
secundum
omnis
juris doctores,
nullitatis infecta censetur sententia
cult processui admixtus;
maxime
si
quam
circumspecl;
animadversione notantes quod,
non possit ,
suo judice,
coram
dice
nalis ferri
dolus
ma-
cum
hc pon-
speciali
etiam
sententia crimi-
sponte confessnm juri-
nisi in
convictum
"vel
"vitio
dolo eidem judex
consenserit quomodolibet, prout vestr
derabunt reverenti
illa
hc
Puella
in
et duro carceri mancipata,

custodum, et capitallum inimicorum
opprobriis assiduis judicumque immensis vexationibus
afflicta, pro convicta aut confessa haberi non debuit,
et multo minus condemnari , prsertim ab illis judici-
minori tate constituta,
metu
et terrore
bus quos spius recusavit

mavit,
et a
quibus ad Papam recla-
et se et dicta et sua facla remitti postulavit.
Item,
his suppositis, ac
pro ejusdem innocentis
PROCS
104
Puell expiugatione valituris, de cleris contentis in

processu opus est advertere
quanta perseverantia
Deo et Sanctis ipsam Puellam revelationes habuisse, et

eorum auxiliis se processisse ipsa affirmaverit, judicia
Ecclesiae non recusans sed amplectens; quodque doc,
plurimi
et litterati
toiês
nullus
cum
potius
talia
esse yerisirailiter
taies eas
bonum
affirmant, de qulbus nisi in
judicare deberet
ubi etiam incerta, essent
potius divino arbitrio rellnquenda.
Nec
idoltra
nec
divinatrix aut confictrix hujusmodi revelationum fuit
hc dicenda
Puella
nisi
nuUiter et de facto, nec se-
ductrix in aliquo, quae subditos populos ad sui natu-
domini obedientiam reducere studuit,
ralis rgis et
soli
Deo credens,
et Sanctos Dei invocans, seclusa et
expulsa malorumspirituum adoratione et invocatione
quacumque.
Item, quoniam judices
(c
in sententiis per
antedicti
eos attentatis, doli, iniquitatis et
nullitatis vitio infectis,
multa de
innocente proferre opprobria

riis
confessam criminibus
bere
et
tanquam errantem
et
non erubuerint
filia
et Puella eadem.
ipsamque super ya-
convictam
falso adscri-
in fide et relapsam in
haereticam falso, mendose et inique condemnare
quibus omnibus
nec convicta
si
in
processus sries rcAolvatur, dbite
nec confessa poterit apparere
reverentiis vestris illam prdictis criminibus
noxiam declarare, atque condemnationes

tiones contra eara prolatas retractare, et
placeat
non ob-
et declara-
omnem
liinc
exortum scnndalum abolero, justitia medianle.

Item quoniam faisus ille processus adversantium
continet quod per opinantes multos in sacro et humano jure peritos, lilia hc condemnala sit, cum
((
DE RHABILITATION.
105
tameii ipsls opln;intll)iis suariim confcssioiium nullus
iinquam processus tradltus fuerit, neque visus per

sed
ipsos;
dum
subdoli
articuli
equidem
incipientes
dati
ad opinan-
suiit
Qudam jmina
suis confessionibus dissimiles, subtralientes
sua justlficatlone valebant
et
qu pro
superaddentes aggrava-
tiones iniquas, falsas et subreptitias omniraode, in
quibus tamen judicantium penltus fuiidata videtur

perversa senlentia, exinde nuUitate infecta
quae peto
per vestras provldentias teneri memoriter, et eidem

processui
pro dissimilitudine evidenti
ad confes-
sionem dictae Johann dbite comparari.

Item, et ipsa praetensa , per judices prsedictos in
processu posita, adjuratio falsa venit plurimum pon-
deranda, quonlam
illa
quae processui inserta est, de
novo post processum completuin

valde et artificio confecta valido,
ipsa potuisset innocens
filia
prseutata est dissimilis

hensa;
erit,
quam
quoniam
si
fabricata
prolixa
quam nec
concipere
imo
altra sibi
et ignara
et brevi schedula
territa protulerit,
compre-
nihil egisse visa
et tortoris exspeclatio, et ignis parati
crematio, et instans comminatio crudelis interitus,
melu eam utique permaximo ad id compellere videbantur. Neque pigebit pariter advertere dictam puellam seu
filiam spius tune,
quod
cum sic tractaretur, dixisse

domino nostro Papae
adversis
judicibus
Roman
Eccesise, se et dicta sua penitus submittebat,
ipsa
quodque ad eura duceretur, vel dicta et facta ejus ad

eum mitterenlur. In quibus omnibus constat eam non
fuisse schismaticam, sed veram catholicam non liaereticam, sed obedientem et fidelem; quin imo prdicta
;
omnia sonant interjectam ad Papam appellationem
PROCS
106
Ex
verissimam.
quibus omnibus inferre opus
est sen-
tentlam ipsam judicantlum ipsorum esse iiuUam
et a
non judicibus prolatam, erroneam atque falsam, quae

Puellam ipsam schisma-
falso et raendaciter adstruit

licara paiiter et
Haec et
scripti
alla
errantem.
multa
gnre breviter exposuit
Maugier
in
protestans partlcularius et
amplius, vocatis partibus,

declarare
re-
dicta praesentatione
in
dictus venerabilis magister Petrus
i!la
exponere pariter et
petens et partes vocari
et justltiam viduae
antedictae et suis consanguineis breviter expediri
cut a Sancta Sede apostollca et sanctissimo
si-
domino
nostro Calixto eisdem prsefatis domlnis Delegatis injungitur; partes, de quibus evocandis mandatur in
rescripto, evocando, seu evocari faciendo,
et
nistrando viduae antedictae debitum justiti
mi-
com-
plementum.
[Adjunctio Inquisitoris atque actorum interrogatio praevia.]
His , ut praemissum est , auditis

tentis in eisdem lltteris apostolicis
terent
ut nihil de con-
pro posse, obmit-
in primis \ enerabilem et religlosum.
fratrem Johannem Brehalli
virum
sacrae tlieologl profes-
sorem, ordinis Fratrum Praedicatorum
in
regno
Franci alterum Inquisitorem (i) , secum conjudicem

pariter acceperunt, prout per easdem litteras apostollcas
fieri
mandabatur; eoque
sic
assumpto, qui et
prsens erat, et in omnibus, quae jam acta erant

semper prsens fueratj considrantes negotium hu(1)
AUcnim
royaume
celui
Inquisitorem, parce qu'il y avait
celui
de Paris
de Toulouse
qui tait
dcu\ Inquisiteurs dans
V Inquisiteur de France proprement
Inquisiteur du Lan<iucdoc.
dit
le
,
et
DE RHABILITATION.
107
jiismotll sine evocallone et citatione, ac sine matîia
terminorura distinctione expediri non possc
in primis
diclam Ysabc41em viduam, tune praesentera, raatrem

autedictae
Puellae
Johannem,
ac praefatos
fratres,
Petrum
pariter
et
duxerunt comraonendos super
dillcultatlbus processus; et de consanguinitate
quam
habebant ad ipsam Johannam antedictam, de zelo que
movebanturet
aliis,
juiamento solemni interrogandos.
Quae \idua et fratres anledicli responderunt solemni

juraraento quod ipsa vidiia [erat] mater, et
illi,
fratres
Johannae Puellae antedict, quodque suam et suorum

injuriam
effici
suam
intendebant;
prosequi
et
nolentes
crudeles
suorum famam indebite negligendo
desiderantes de injustitia eidem defunctse et parenti-
bus
illata
dari
apostolicum mandatuin exsecutioni mansecundum ejusdem lenorem sibi jiistitiam
et,
ministrari
cundum dictarum
et
citatorias petentes instanler, se-
litteras
tenorem,
formam
litterarum apostolicarum
sibi decerni.
[Ordinatio super citatione et evocatione partium.]
Et exinde
dicia
et
preefati
incipere debere
nitis
domini Delegati attendentes ju-
ab ea parte
;
quae est de in jus vocando
exclusis tune et se retraliere
Tidua et consanguineis ac conslliariis
tudine
ad aliam partem episcopalis aul
commo-
et multi-
cum pr-
reverendls episcopis et venerabilibus abbatibus
fatis
doctoribus et jurisperitis assistentibus

tione partium et
nominatas
cum
(1)
aliis
opportunis, personas in rescripto
specialiter, alias vero generaliter,
civitatis
super evocaad lo-
Rothomagensis, ubi primus agitatus (i)
Manuscrit Notre-Dame ,fuU.
PROCS
108
processus
citandas et evocandas ordinaverunt
ad
dicendum primo contra rescriptum et personas

et ad dicendum ulterius , ut rationis videretur
dictamque viduam ac consanguineos et consiliarios
,
adstantesque eisdem, iterum ante se redire facientes

litteras citatorias
eisdem \iduae et consanguineis
spciales et gnrales concesserunt
gnato, prout per easdem

fieri
desi-
eisdem
litteras apostolicas
raandabatur in rescripto.
Quo
facto
ipsi Ysabellis
aetale decrepita
vidua antedicta , jam fere
ac Petrus et Johannes anledicti
centes se ad loca plurima

acta et in
non posse
divertere
di-
apud
notariorum infrascriptorum manibus pro-
curatores constitiierunt, hujusmodi sub tenore

[Tnor litterarum procurationis ex parte Ysabellis
((
et
et fieri et exsecu-
mandari decreyerunt, sub tenore inferius
tioni
et Ptri
d'Arc]
In nomineDomini, amen. Per hoc praesens publi-
cum
instrumentura cunctis pateat evidenter
notum quod
anno ejusdem
indictione tertia
dcima octava
(i)
mensis
pontificatus
Domini
et
sit
m. cccc.lv.
novembris die
veiô
sanctissimi
in
Christo
patris et
domini nostri domini Calixti, divina Pro-
videntia
papae
notariorum
catorum
anno primo
tertii
et testium infrascriptorum
nostrum
ad hc vo-
rogatorum, praesenlia
per-
Ysabellis d'jrc dicesis
Tul-
specialiter et
sonaliter constituti
in
dominus Petrus d'Arc, miles,

frater quondam Johann d'Arc , vulgariter dict la
Pucelle de Dompremey-sur-Meize , dict Tullensis
lensis
mater,
et
(l)Lcs manuscriis portent
(invita.
,,
DE RHABILITATION.
diccsis
modo
jure,
eorum
ex
et
ccrtis scientlis, melioribus via,
forma quibus melius potueruiit
buerunt, possuntque
runt
109
et
debent
de-
et
fecerunt, constltue-
creaverunt, nominaverunt et soleraniter ordi-
navcriint apud acta causae hujnsmodi

fidles, venerablles et
dilcctos siios et
circumspectos viros
dominos et
Johannem Loyseux , Johannem Angoti,

Joannem Generi, Joannem Merati Ludovicum P^magistros
nyot , Parisius; Guillelmum Prevosteau{\)
mum
Le conte
Guillel-
Pe~
licentiatos in legibus, advocatos;
Johannem Veteris
trnm Cointe (2)
Rothomagi
procura tores Johannem Geffrof , Gerardum Folie,
Laurentium Surreau, Jacobum Foucques , canonicos
Rothomagenses; Johannem Frocourti^^, Johannem
de Granviller (4) et Radulphum Fabri Belvaci commorantes, procuratores suos gnrales, et eorum
quemlibet in solidum (ita tamen quod non sit melior
,
_,
conditio primitus occupantium, nec deterior subse-
quentium
sed
quod per unum ipsorum inceptum
fuerit, per alium libre prosequi possit
minari et
ad
(1)
finiri,
cum
le cardinal
cipale de l'instance.
un
et 1464,
tat des nobles
On
(3)
demeurant Rouen en 1486
la
Chanoine de Beauvais
lai
promoteur de
la
charge prin-
l'Eschiquier;
aux
et sur
Messire Guillaume Prvosteau,

.3
et 33.)
pice suivante. Voyez page 112.

licenci
en droit canon
cour ecclsiastique de Beauvais et celle de
la
vilges de l'Universit de Paris. lia excut les citations
diocse de Beauvais.
(4) Greffier
trouve sur les registres de l'chiquier de Rouen
Guillaume Prvosleau, conseiller
Appel Lecointe dans
greffier la
ter-
nominibus
c'est lui qui eut la
seigneur de Tourny. (Dcsocu-let, Hist. de Rouen, p.

(2)
sive
d'Estouteville l'avait constitu
cause. Procureur de la famille d'Arc en 1455
annes 1462
mediari
effectu), specialiter et expresse,
ipsorum constituentium nomine
Eq 1452,
en cour d'glise Beauvais.
notaire
apostolique
Conservation des pri-
du tribunal dans
le
PROCS
110
prosequendum nullltatem processuum,
omnium Inde secutorum,

tara
senteiitiae
et
olim agltatorum contra dic-
Joliannam, \ulgariter dictam la Pncelle ^ repa-
rationemque condignam requlrendum
petendum
et
obtinendum; atque coram reverendissimo
et reve-
rendis In Christo patribus, domlnis Johanne
tione divina archlepiscopo et duce Remensi
misera-
Guil-
lelmo, Parislensi, et Rlcardo, Constantiensi episcopis,

et fratre
Johanne
Brelial^ sacrse theologiae professore,
altero ex Inquisitoribus hreticae pravitatis, in regno
Franciae constituto, seu
eorumdem
altero, deputatis
vel deputandls ab elsdem judicibus et commissariis a
Sancta Sede deputatis, comparendum; agendumque
defendendum, nomine dictorum constituentlum: et

pro ipsis libellum seu libellos et quascumque petitiones, verbo vel in scripto , dandum faciendum et
et
replicandum
duplicandum
ofFerendum
dum
opus fuerit, quadruplicandum
lites
et,
si
triplican-
litem seu
contestandum, et contestari faciendum ; domici-
llum eligendura, ipsosque constituentes excusandum,
advoandum et desadvoandum; cautiones quascumque

prstandum; decalumnia, malitia et veritate dicendum ; et ciijuslibet alterius generis juramentum quod
,
in causls requiritur
et postulat
ordo juris,
in ani-
mas ipsorum constltuentium, prstandum; juramen-
tum deferendum delatum

nendum et articulandum
;
in se
suscipiendum
positionlbus
et
po-
arliculis
respondendum testes, litteras, acta, instrumenta et

quvis alia probationum gnera, in modum probationls producendum et exhibendum ; testes jurarc
videndum in testes et eorum dicta , ac contra se
exliibita et producta dicendum, et eos vel ea repro;
DE KHABILITATION.
bandum; crimina
et dllatioiies
ris
et clefectus
tentiain seu
dilliiiitivas
cesse fuerit,
sibi
opponendum terminos
;
petendiim; exceptioncs cujiislibet ;cne-
proponendum;
allc{âi)dum
111
judicis officium
in causa seu causis
ab eisdem
illnto vel
concludendum
et
sen-
tam interlocutorias, quam

petendum et audlendum ; et, si ne-
sententias
ferri
imploraiidum
et alio
quocumque gravamine
inferendo, provocandum et appellan-
dum; provocationes et appellationes suas prosequendum, intimandum, insinuandum et notificandum appellationes(i), cum dbita instantia, semel vel pluries,
;
necnon principale et expensas, si quae fuerint adjudicatae, petendum, repetendum et obtinendum ; de receptis quitandum; beneficium suae absolutionis simpliciter et ad cautelam, ac restitutionis in
integrum,
petendum et obtinendum; alium seu alios procuratorem seu procuratores , unum vel plures loco sui
,
substiluendum, qui slmilem vel eamdem habeant in

prmissis potestatem ; et eum vel eos revocandum,
prsenti procuratorio in suo vigore permansuro
gerendum,
generaliter ad orania alia et singula
dum, procurandum et exercendura,
et
facien-
quae in prsemissis,
et circa ea necessaria fuerint, seu etiam
opportuna,
et
quee ipsimet constituentes facerent aut facere possent
si
in prmissis pra:'sentes et personaliter in-
tressent; etiam
si
qu
sint
qu mandatum
exigant
magis spciale. Promittentes iidem constituentes, per

fidem suara, in manibus nostrum
notariorum sub-
scriptorum, corporaliter preestitara, acsubhypoteca et

obligatione
omnium
et
(1) Manuscrit 5970, apostolo<:.
singulorumbonorum suorum,
PROCS
112
mobillum etimmobilium, prsesentiutnetfuturoruni,
se
firmum atque stablle habere et habituros perpeluo, totum id et quidquid per dlctos procuratores siios, aut eorum alterum, ac pcr substitutos seu
substituendos ab elsdem, seu eorum altero, actum, dictum gestumque fuerit in prmissis , seu etiam allas
quomodollbet procuratum, etsi necesse fuerit judiratura, gratiira,
cio sisti et
De
et
judicatum
solvi
cum
clausis opportunis.
super quibus prmissis omnibus et singulis
spedicti constituentes petierunt per nos, notarios

infrascriptos
mentum,
sibi fieri
atque tradi publicum instru-
seu publica instrumenta
Acta fuerunt hc Parisius

Mariae Parisiensis, sub anno
unum,
juxta
,
,
vel plura.
ecclesiam Beatae
indictioiie, die,
et pontificatu prdictis; praesentibus
mense
ad hc venerabi-
libusetcircumspectisviris:magistroGuillelmo5owi7/e',
in theologia magistro, magistro
JEoîd'io
Simone Chapitault,
Hallage Laurentio Vincentii,

j,
et
Petro Heiir-
galent, testibus ad prmissa vocatis specialiter et roatis.
Ferrebouc. Comitis.
[Tnor litterarum procurationis ex parte Johannis d'Arc]
In noraine Domini, amen. Per hoc prsens publicum instrumentum cunctis pateat evidenter et sit
((
notum quod, anno ejusdem Domini

dictione terlia
i),
m. cccc.lv., in-
mensis vero novembris die vicesima
quarta, etc., etc.; in prscntia, etc., personaliter

constitutus, Johannes d'Arc, frater quondam Johann,
vulgariter dict la Pucelle de
TuUensis dicesis;
Dompremj-sur-Meize ,
ex ejus scientia, etc., dllectos
(0 Los manuscrits portent quarto.
DE RHABILITATION.
sues
venerabilcs et dlscrelos viros,
et lidcles,
et majÎstros
Jolinniieni Lo'iseuXj
113
Johannem Generi
Peiiiot, Parislus;
dominos
Joliannem Angolj
Johaniiem Meratl Ludovicum

Guillelmum Prevosleau
Gulllel,
muin Lcconte licentiatos in legibus advocatos; Petrum Lecointe Johannem Vetcris , Rotliomagi proJohannem GefJ'roy , Girardum Folie y
cura tores
Lam'entlum iS'wrr^fl^ Jacobum Foucques canonicos
Rothomagenses; Johannem Frocourt Johannem de
Grai'illier et Radulphum Fabri, Belvaci commorantes,
,
procuratores
[Tcnor
nos, etc. (i).
liltcraruni citalionis in dicesi Rothoraagensi publicataruni.]
JoH ANNEs, miseratione divina archiepiscopus et dux
((
Remensis
sis
Guillelmus, eadem miseratione Parisien-
episcopus
judices et commissarii in hac parte
sanctissimo in Christo ptre et

Callxto
domino nostro, domino
cum
divina providentia papa tertio, una
re-
verendo in Christo ptre domino episcopo Constantiensi
nostro in hac parte collega
cialiter deputati,
ad supradicta spe-
cum illa clausula uQuatenus

:
duo aut unus vestrum
etc.
Omnibus
vos, vel
et singulis
presbjteris, vicariis, curatisetnon curatis, caeterisque

ecclesiariim rectoribus ac tabellionibus pubiicis
aliis
notariis ubilibet constitutis, ad
quem
et
seu quos
nostr praesentes litter pervenerint, caeterisque quos

infrascriptum tangit negotium quomodolibet
tem
et dilectionem
opra fulget
(1)
il
y a
Le
reste
ternam. Inter catholica
caritatis
comme
dans
ipsi constituentes
fdeliura.
la
prcdent, celte diffrence prs que
procuration d'Isabelle et de Pierre d'Arc,
faut substituer ici ipse constUuens.
II.
salu-
amplexus, cujusardore purisslmo
l'acte
dans
o
il
PROCS
114
oppressorum querelae, pro minislerio
flebiles ssepius
verltatis
Sane
atque
justitiae
remdia cupiunt opportune.
a paucis citra dlebus,
voce lugubri
tione et gravi cordis amaritudine
conspectibus, vicibus ieratis
certum
maiidatum patens
apostolicae Sedis
pia liisinua-
noslris prostrati
se obtinuisse
nobis directum
sub apostolica bulla, constaiiter asseruerunt
et
lerunt, scilicet honesta mulier Ysabellis, mater
Petrus cV Arc, frater, lam suo
tum
quam
obtu,
et
caeterorum pareii-
Johannae d'Arc, nominibus; utque
defunctae
reciperemus gerendum, stabiliendum et fun-
illud
dandum eisdem conquerentibus

supplicationis,
difficilis
et
aflictis;
ut suae
aggressus, causas in apertum
dicerent, et praetensi mandali praesentationem admitti
solemniter postularent, patrocinio sibi consilii distri-
buto
diem
locum assignavimus. Qui rursum
et
mine eisdem
ter-
assignato, die scilicet dcima septima
praesentis mensis
novembris, in aula episcopali Pari-
siens!, convocatis et
assistentibusnonnullorum prsela-
torum venerabiliuraque magistrorum
baccalariorum
Hcentiatorum,
professorum,
rumque regularium scholarium,

laicorum multitudine copiosa
pro tribunali sedentibus
juris utriusque
abo-
ecclesiasticorum et
nobis ad
voce sonora
id
solemniter
per sui orga-
num consilii, exposueruntflebiliterquod, a quibusdara

exactis temporibus,
Johanna d'Arc,
fdia naturalis et
lgitima Ysabellis, et soror Ptri et Johannis, conque-
rentium eorumdem, gravi

tius parentelae
enormiter
laesa
nota
;
admodum
pariter et jactura
fam
et to-
offensa est et
ex eo praecipue, ut dicebant, quod,
quorumdam mulorum suorum,

qua
suae
vel reipublic
sub
ipsa [et] parentes sui vivere et nutriri consueverant,
adversantium
violentia oprante, dicta
Johanna de-
DE RHABILITATION.
tenta est
forma
et sine juris
sitione dbita, et terminis
cessantibus
duro ab
carceri
parte lgitima
iii
initio
inqui-
raateria requisitis
litlei
mancipata
et licct l'nlso, in fidei materia, per
sum
115
quemdam
exstitit
pra?ten-
Caupromotorem , delata
Belvacensi episcopo et quodam vi-
revcrendi in Christo patris domini Ptri
chon, episcopi tune Belvacensis
coram
fiierit
ipso
cario Inquisitoris hsereticae pravitatis, ibidem praetensi, judicibiis
eam
nulliter et de facto processus advcrsus
qualis, agitatus est;
talis
fide Christi renata
cumque
tanquam in
fdelium more, perseveraverit, di-
vinos cul lus et Ecclesi traditiones amplexando devote, neque aliquid

ruerit
sancta Ecclesia alienum asse-
sed potius exquisitis interrogatoriis responsa
catholica dederit
attamen, falso confictis et fabricatis
confessionibus et articulis
metum
et
quibusdam per vim
aut circumventionem extortis
pugnantes
eam
sibi injuste
im-
aliqua a traditione veritatis dvia pro-
tulisse, seu alias contra fdem et Ecclesiam graviter
deliquisse,
falsis
non erubuerunt imponere; exindeque,
ad
dentes,
carceris, et
dem
sicut
inhrenles principiis, subdolis mediis proceiniquas
sententias
primum
perpetui
deindebrachio sculari dimissionis,
et tan-
ad impiam et detestandam finalis excidii exsecu-
tionem, crudeliter processerunt. Subjungentes desolatione lugubri prfati conquerentes
opportunitate suscepta
sibi
quam ex
congruam nescierunt, adSanctae
cujus et ipsa Puella saepius
cium
expetivit
decreta(i
(1)
Pour
);
dum
super his sibi
legitimis causis prius
sic
apostolicae Sedis,
agitaretur judi-
recursum tandem in forma justitiae

forma dicti apostolici mandati, provi,
cujus,
cpae la
phrase
soit
complte
supplez tuitionem confugifxe.
PROCS
116
slonis lobis est delegata commissio.
Demum instantes
(qiioniam et per Ipsum apostolicumrescriptum, a Sede

eadem Sacrosancta et domino Papa moderno, delegatio
ipsa nobis directa cognoscitui), liuraiii et lamentabili
eam
prece, quatenus
eisdem
pia compassione admittere
et
veritatis et justitiae opras irapendere digna-
remm^; tendentes
mandati
et finaliter
concludentes
ut,
per nos
ipsius aposlolici prsesentatione recepta
ejus exsecutionem,
ad
secundum suam formam, proce-
dere curaremus; et deinceps, justitia suadente, dicto-
rum temerariorumacprsumptorum, falsorumetconfictorum, utassereba[n]t,processuum,sententiarum et
exsecutionum , cum omnibus inde secutis, nullitatem,

et temerse
praesumptionis ac
falsitatis
declarationem
seu eoruin irritationem, assationem et adnullatio-
nem, pronuntiare
et sententiare,
necnon
laesi
honoris
fam eorum reintegrationem, reparainjuriarum tauta prsesumptione

congruam
tioneraque
illatarum, et innocenti ejusdem Johann purilatem,
acoffensae, ac
vera expurgatione, palam vellemus decernere;
ad perpetuam cederet
modi
hominum memoriam
ut
hujus-
reparatio; seu alias, ad fines debitos canonice
obtinendos, tempore
et loco latius, ut
tur, exprimendos et reservandos

liumiiiter
ita
protestaban-
eisdem nostrum
implorantibus, protenderemus judicium.
His idcirco sic expositis
ad fines prfatos
cons-
quentes, plurimis rationibus auditis palamqiie deductis

et apcrtis,
cum
protestationibus debitis et honestis,
habita illico super hoc deliberalione sincera,
nostrum
ad ejusdem mandati apostolici receptionem pra?buimus
asscnsum. Suscepto itaque per nos,

cuil
revcrentia,
cum
apostolico mandato,
ea
qua de-
date
Romae
DE RHABILITATION.
apiid
Sanctum Petrum
MCCCCLv., tcilio
117
anno incarnationis dominicae

iit, secundum dchitam
idus juuii;
jurisforinam,'ad ejusdeni exsecutioiiem valide proceda-
perdiclos concpierentcs rcquislti instanter; as-
iniis,
sumplo tnmen
dati
et assistentc
nobiscum
ex eadem man-
forma, alterolnquisiloriim haereticae pravitatis, in
hoc regno Franciae deputato, aucto ri tate eadem, reve-
rendo
scilicet sacrae
maiîstro
torum
relifioso
Johanne Brehal , ordinis Fralnim Praedica-
mandatum
theologi professorc,
ipsiim aposlolicum palara ex inte-
gro perlegi fecimus, et in aperlo publicari. Et deinde,

dcrta per nos evocatione speciali
singulorum
visi
qui
sunt evocandi
eorum omnium
et
secundum ejusdem mandati seiiem

;
insuper ut ampliori maturitate hac
inre procedere habeamus, et ne quisquamagendorum
ignorantiam valent prtendere

ralera et
tionem
blicis
circa
peremptoriam
fieri et
nostram hanc gene-
ex abundanti cautela, cita-
publicari jussimus
ipsamque
locis
pu-
quibus convenerit, duximus afigendam. Quo-
eadem auctoritate
nos, Commissarii spciales
omnibus
apostolica qua fungiraur

et Delegati praefati,
presbjteris
singulis supradictis,
et
riis, curatis et
non
constitutis,
obedienti
et
et in cteros
vica-
curalis, cterisque ecclesiarum
rectoribus, et tabellionibus publicis, et

ubilibet
vobis
mandamus
aliis
et virtute
subpnis suspensionis
notariis
sanct
in presbyteros,
excommunicationis, quas ferimus in liis

quod mandamus prcipimus
scriptis, nisi feceritis
quatenus prsens nostrum instrumentum, edictum,seu

copiam manu notaril signatam, valvis ecclesi Rothomagensis, et aliarum ecclesiarum civifatum et loco-
rum, de quibus, pro
parle conquerontium seu imp-
PROCS
118
trantium eorumdem,
irum
fueritis requisiti, aut aller ves-
palam
fuerit requisltus,
affigat; citetlsque
omnes
et
publie
seu
affigatis,
seu alter vestrum peremptorie cltet
et singulos
cujuscuraque dignitatls seu emi-
nentiae, gradus, honoris, status et conditionis exsistant,
seu quomodolibet interesse credentes, aut in forma

partes formales,
juris
tores dictae
denuntiatores
quondam Johannae,
vel
vel
accusa-
eorumdem
cessuum praetactorum defensores, aut
pro-
alias partes se
exhibere volentes juridice. Quos etiam, auctoritate
eademapostolica, in his scriptis evocamus

ad vicesimam diem
proximefuturam.
tertia,
et
citamus,
instantis mensis decembris, hora

sidies ipsajuridica fuerit; alio-
quinad proximamdiemjuridicam indesequentem, qua

nos pro tribunali aut alium, seu alios pro nobis
,
subdelegatione fungentes, inliac causa sedere contige-
per se, vel per procuratores suos idoneos,
rit;
cienter instructos,
illis
munimentis, quibus
ris et
parte,*
ros,
cum
Rothomagi,
omnibus, juribus,
se
suffi-
litte-
juvare voluerint in hac
in aula archiepiscopali comparitu-
coram nobis aut
altero
nostrum, vel subdelegatis
aut subdelegandis seu subdelegando nostris vel alterius
nostrum; ad dicendum vel proponendum , verbo vel

in scriptis, quidquid dicere voluerint contra litteras
apostolicas prsedictas, evocationes, relationes seuexse-
cutionem earumdem; necnon de
quod justum
promotori
justitia et jure, et
fuerit, dictis conquerentibus ac nostro
opus fuerit
responsuros
ac alias
prout juris fuerit, in hujusmodi causa processuros
cum
si
circumstantiis,
omnes
et
ejus
dependentiis et connexis,
actus juridicos
et
ad
usque ad difinitivam
exsecutionem inclusive
cum
intimatione
DE RHABILITATION.
dbita, cerliflcando
praeflxo
rliit
119
ubilibct sic citatis, quocl, sive
pcremptorio fermlno supratlicto comparueprout fuerit rationis, absentium
lion,
seu
contumacia non obstante, dbite procedernus, aut

procdent, prout
fierit rationis.
Verumtamen, ut
nulla ex parte justitia? via qualiscumqiie fraudetur,
petentlbus nostri mandati exhlbitionem aut copiain
quorum
suis
intererit,
Et quae
exliiberi.
vestrum, facta
sumptibus voluimus dari et
in hac parte,
per vos aut alterum
exsecutata vel affixa fuerint, in vini
sub vestra
iiostrai evocationis,
scriptis relatione, iiobis aut alteri
fide et authentica in
nostrum siA e
nobis
delegandorura, prcipimus, auctorilate prfata, tradi

et indilate expediri. In
quorum omnium
et
singulorum
fidem et testimonium prmissorum, preesenles nostrae

citationisli Itras, seu prsenspublicuminstrumentum,
per iiotarios publicos infrascriptos nostros, et hujus-
modi caus scribas , et per nos juratos, subscribi et

publicari mandavimus; et nostrorum sigillorura. appensione communiri. Datum et actum Parisius, in majori aula superiori episcopali Parisiens! , sub anno a
nativitate Doraini m.cccc.lv., indictione m., mensis
vero iiovembris die xvii., pontlficalus ejusdem domini
nostri Calixti, papae tertii
anno
nerabilibus et litteratissimis viris
Gehe
Guillelmo Bouille
(i),
(1) Parisien
comme
lev
matre es arts en 1410.
Il
et Saint-Damien
il
dont
la distribution
univ. Parl<:.,
t.
Son rectorat
s'adouna ds lors
beaucoup de succs.
Il
prsentibus ve-
maiîstrls
ac fratribus
Gerardo
Johanne
boursier au collge du cardinal Lemoine, reu
fut plusieurs fois
puis recteur en 1433 et 143C.
i.;
procureur de la nation de France,
lui
ayant valu la cure de Saint-Cosnie
la thologie, qu'il
mourut en 1463, lguant
amena de grands dbats
professa depuis avec
l'Universit
800 cus
d'or,
entre les Facults. (Duboixaf, Bist.
V, pp. 423, 439, 597, 6G4, 874, 921.)
PROCS
120
Soret(i), Johanne de Vernone(2), ordlnis fratrum
Monte Carmeli, sacr
Beatas Mariae de
fessoribus
Fraxinis (4)
theologia? pro-
Hectore de Quoquerel (5) , Martino de

decretorum doctoribus ; Petro Gay et
,
Johanne Le Rebours
in jure canonico licentiatis
testlbus ad praemissa vocatis spcial iter et rogatis.
Verura, quia ego, Johannes de Cruisj , pres-
byter Autissiodorensis dloecesis
jure canonico
in
licentlatus, publlcus, apostolica et imperiali auctori-
tatibus
notarius
curique episcopalis Parisiensis ju-
ratus et scriba, praesentium litterarum apostolicarum

praesentationi
receptioni et citationis decreto
cte-
risque prmissis omnibus, dum sic per dictos dominos delegatos Judices, et coram eis agerentur et
firent prsesens , una cum testibus supra , et notariis
,
(1) ^//as
le prieur
JeanSoRETH, gnral de l'ordre des Carmes, n Caen, etprofsdans

de celte
Aprs avoir t procureur de
ville.
la nation
l'Universit de Paris, et visiteur de son ordre en Allemagne,
la suprmatie de la profession carmlite
de ses jours.
Il
Il
mourut Angers
en 147
en 1451
dignit qu'il conserva jusqu' la fin
par
le
poison assurent quelques-uns.
a crit des sermons et plusieurs traits sur la rgle de son ordre. {Biblioth.
Carmel.,
de
la
t.
II,
coL 99.)
Jean de Vcrnon
(2)
Normand
place Maubert, dont
il
sa profession et passa sa vie
fit
prieur en 1456. C'est
tait
thque de sa maison, devenue clbre par

plusieurs traits sur les livres saints.
de Coquerel.
(3) Al.
Il
tait vicaire
doyen du chapitre de Lisieux

fut
commissaire du
en 1404
chard
roi
(4)
la suite. Il
Bibl. Carmel.
gnral et
et conseiller
officiai
mourut en 1461,
l.
II
de l'archevque de Rouen,
En
au paHemcnt de Paris.
d'une ambassade en Espagne. ^Gallia
Martin Defresncs.
11
les dillcrends
au Parlement en 1460,
t.
III
fut
do
christ.,
t.
XI,
la
comme
t.
col.
le
l'(54
il
chargea,
SlO.
Delaroque
Blan,
Uist.
p. 322.)
connnission
survenus entre
DrnoiLxi, Hist. unit: Paris.,
laissant
col. 137.)
Catalogue des Conseillers au Pari, de Paris, p. 25.
pour rgler
aux Carmes
qui fonda la biblio-
lui
aux assises de l'chiquier de Rouen. Louis XI
de la maison d'Harcourt
de France dans
fut lev
il
le
nomme
par l'Universit en 1456,
corps et les ordres mendiants. Cit^
coupable d'excs envois

V, pp. 605, 639).
les
lus do Paris.
DE RHABILITATION.
Infrascriptis, fui
caque
121
sic fieri vidi et audivi
Idcirco
praoscntes Iltteras seu praesens pul)licum Instrumen-
tum,
manu
allerius
scriptum,
fideliter
meo
sii^no
apostolico, una cuin appensione sigillorum infiasciip-
toriim
sii^navi, hic
me manu
propria subscribendo,
signatum
in vcritatis testiraonium, requisitus. n Sic

((
DE CrUISY.
J.
Et ego, Dionjsius Comitis, presbyter Constan-
tiensis dioecesis, in jure
canonico baccalarius, publi-
cus, apostolica et imperiali auctoritatibus
Curique
Conservationis (i) privilegiorum Universitati Parisiensi a
Sancta Sede apostolica indultorum
omnibus
juratus; super preemissis
sicut prmittitur, dicerentur
una cum testibus supra
sigillis
agerentur et firent,
fieri vidi et
signum
meum
dominorum Judicum,
pr-
audivi. Ideo, his
publico instrumento,
litteris, sive
alina fideliter scripto,
cum
dum
et singulis,
et notariis infrascriplis,
sens interfui, eaque sic
prsentibus
notarius
et
manu
solilum, una
notariorum in-
frascriptorum signis et subscriptionibus, apposui, requisitus et rogatus
(1)
On
testimonium
la
vais
de Senlis ou de Meaux
dfense de ses franchises.
assist d'un
Il tait
promoteur, de procureurs
munication.
prsid par l'un des vques de Beau-
lu par les Facults assembles.
de censure ecclsiastique contre
les
et
de
gens du
greffiers,
flsc, et
Le Conservateur,
pouvait procder par voie
mme
les frapper
mme
des rois.
l'assemble du 22 mars 149, le recteur de
l'Universit de Paris appelait le Conservateur de ses privilges

(
baculm defensionis\
qui gnait
si
d'excom-
Cette juridiction, place sous la sauvegarde du Saint-Sige, fut
longtemps redoute
dfense
omnium
appelait ainsi un tribunal permanent constitu au sein de l'Universit
pour
,
in fidem et
son bton de
Toutefois, Charles VII sut faire plier une autorit
fort l'administration.
Par ordonnance du 24 septembre 1400
il
contraignit l'Universit faire rparation aux officiers de la cour des aides, que le
Conservateur avait dclars paryures. (Dubollai, Hl. univ. Paris.,

et
V, p. 635.;
1.
111, p.
^81,
PROCS
122
etsingulorumprmissorum.
Sic signaturn
D. Co-
MITIS.
i<
Et me, Francisco FerrebouCy
jure canonlco licentiato

periali auctoritatibus
clerico Parisiensi, in
publico
apostolica et im-
Curiarumque Conservationis
privilegiorum, amae matri Universitati Parisiensi a
Saucta Sede apostolica
indultorum
et episcopalis
Parisiensis, notario jurato; qui praedictarum littera-
rum
apostolicarum prsentalioni, receptioni et re-
quisitioni,
omnibus
citationis
et singulis,
decreto, cterisque praemissis
dum,
sicut prmittitur
rentur, agerentur et firent, una
cum
dice-
praenominatis
testibus, et notariis supra et infrascriptis, praesens

interfui, eaque sic fieri vidi et audivi. Ideo huic prae-
instrumente
senti publico
gotiis lgitime
meum
prpedlto,
publicum
et feri
manu
alina,
me
solitum
signum
una cum
signis et
subscriptionibus dictorum notariorum apposui

quisitus et rogatus
et
in fidem et
singulorum praemissorum.
REBOUC.
))
re-
omnium
testimonium
Sic signatum
ne-
aliis
fidellter scripto,
F. Fer-
))
Et me, Petro de Rupe, canonico Aniciensi
in
utroque jure baccalario, ac litterarum apostolicarum

abbreviatore
necnon auctoritate
apostolica publico
notario; qui praeinsertarum litterarum apostolicarum

praesentationi
receptioni, requisitioni, citationis de-
creto, caeterisque praemissis
omnibus
et singulis,
dum,
sicut prmittitur, dicerentur, agerentur et firent,
una cum prnominatis

scriptis,
divi.
Et
testibus
prsens interfui, eaque

ideo
me
Iiuic
et notariis
publico instruraento,
alterius fideliter scripto, aliis
me
supra-
sic fieri vidi et
au-
manu
occupato negotiis,
DE RHABILITATION.
123
meura solitum apposui, una cum

signis et subscriptionihus diclorum iiotariorum
in
fidem et testimoniuin omnium et slngulorum prmissorum, requisituset rogatus. Sicsignatum P. de
RupE.
subscripsi, et sii^num
Deinde sequitur
((
relatio cxsecutionis.
Reverendissimo ac reverendo in Christo patribus
acdominis, dominls Johanni, miseratione divina ar-
eadem
commis-
clicpiscopo et duel Reraensl, ac Guillelmo,
miseratione episcopo Parisiens!

sariis
judicibus et
in hac parte, a sanctissimo in Christo ptre et
domino nostro, domino Calixto, divina providentia

papa tertio
una cum reverendo in Christo ptre
domino, domino episcopo Constantiensi, vestro

parte collega
specialiter deputatis
cum
illa
humiles
subditi
Socius
Rothomagensis dicesis,
mensis dioecesis
notarii
et
Foies
etc.
presbjter
Geraldus de Sale, Re-
eadem auctoritate apostolica
reverentiam debitam
in hac
clausa
Quatenus tos, vel duo aut unus vestrum,
Vestri
et
cum
jurati
obedientia et ho-
nore. Noverint reverendissimae palernitates vestrae,
nos
litteras vestras, seu
edictum publicum, imo verius
apostolicum, cui prsentes nostrae
litterae
sunt ac-
test (i) alias annexe, pro parte honest mulieris

Ysabellis, matris, et nobilis îri Ptri d'Arc, mllitis, fratris,
aliorumque parentum defunctee Johannae
d'Arc y vulgariter
dicta* la Pucelle, nobis praesenta-
tum, reverenter rcpiss; ipsumque vestrum edictum,

undecima hujus mensis
in sua originali forma, die
(I)
usil
Manuscrit Noire-Dame, aclelce
dans l'ancienne procdure.
forme irrgulicre du mot actachiat
PROCS
124
decembris, valvis
ecclesiae
horam nonam de mane dlct
publie, circa
fixisse; ipsasquelitteras,
clesia
Rothomagensis, palam
ab
liora
illa
qua dlvina
in ec-
celebiabantur, usque ad horam duodecimam
vel quasi, ejusdem dlei, et in crastinum,
dera originalis edicli
subscriptum
et
dnplum
ejus-
per nos, notarios praedictos,
signatum, eisdem valvis, usque ad
banc diem veneris, decimara nonam

cembris
libet
et
diei, af-
affixas et
mensis de-
dicti
affixum dimisisse; nosque et
nostrum, earumdem litterarum seu
quem-
edicti vigore,
omnes
auctoritate apostolica, peremptorie citasse
et
singulos cujuscumque dignitatis, preminentiae, gra-
dus, honoris
status et conditionis exsistant, seu
modolibet interesse credentes

tes
formales
quondam
quo-
aut in forma juris par-
denuntiatores, vel accusatores dicte
Johannae, processuum contra eam,
dum
vi-
veret, in prtensa materia fidei factorum defensores,
aut
alias partes se
exhibere volentesjuridice, prout et
eadem auctoritate apostolica in his sci-iptis vestris vocastis et citastis, ad diem vicesimam hujus
mensis decembris hora Tertiarum si dies ipsa juridica fuerit; alioquin ad proximam diem juridicam
eos,
inde sequentem, qua vos pro tribunali
aut alium,
seu alios, pro vobis subdelegatione veslra fungentes

in hujusraodi causa, sedere contigerit; per se vel per
procuratores suos idoneos,
suficientcr
cum
omnibus, juribus,
litteris et
juvare voluerint in
liac
illis
quibus
se
in aula archiepiscopali,
instructos,
munimentis,
parte; Rothomagi,
coram vobis,
altero vestrum,
aut subdelegatis, vel subdelegandis vestris

rius
vestrum
nendum verbo
aut alte-
comparituros, ad dicendum vel propovel in scriptis
quidquid dicere volue-
DE RHABILITATION.
125
rint, conlra litteras aposlolicas praedictas, evocationes

et relationes, seii
cxseculionem earumdem; iiecnon
de justitia et jure
et
quod justuni
is
litleris, ac
tibus In dlctis vesti

opiis
iiici it,
rcsponsuros,
dcpendentiis et connexis, ad
prout juris fuerit,
cum circumstantiis,
omnes
actus juridicos,
intimatione dbita, certifcantes ipsos
quod,
sive
si
exsecutionem inclusive;
iisquc ad diffinitivam et ejus
cum
conqueren-
promoiori vestro,
aiit alias,
processuros, in hujusmodi causa
fuerit,
sic citatos
priixo peremptorio termino supradicto
comparuerint, seu non

subdelegnndi,
vos, vel vestri, ut prfertur,
auteorum seu vestrum
fuerit et rationis,
alter,
prout jnris
absentiumcontumacia nonobstante,
dbite procedetis, procdent aut procedet aliquis ves-
trum seu eorum alter prout juris fuerit. Quibus

quidem citalionibus, nullus de citatis comparuit, nec
,
copiam
petiit,
jusmodi,
qnamvis qualibet dierura
multitudine populi
affixionis
lectae fuerint.
hu-
Quae
praemissa sic per nos facta fuisse, reverendissimis paternitatibus vestris
certificamus
per prsentes. In
cujus rei testimonium, easdem prsesentes noslras

teras signis nostris
Sic signatum
((
de Sale.
a Socius et G.
Tnor litterarum
lit-
manualibus duximusroborandas.
citationis in dicesi Belvacensi publicatarum.
JoHANAEs, miserationedivina archiepiscopus etdux
Remensis, Guilleljius, eadem miseratione, Parisiensis

episcopus, judices et commissarii in bac parte, a sanctissimo in Christo ptre et
Calixto
domino nostro
divina providentia papa tertio, una
verendo in Christo ptre
et
domino
cum
re-
domino, Constantiensi
episcopo, nostro in hac parte collega, ad infrascripta
PROCS
126
specialiter deputati,
cum
clausa
illa
velduo, aut imus vestrum
Quatenus vos
universs et slngulis
abbatibus, prioribus, decanis, prccpositis, archidiaconis, thesaurariis
prcentoribus, cantorlbus, archi-
presbjteris, canonicis, rectoribus et perpetuis vicariis,

et allis cappellanis, curatis, ac aliis personls ecclesiasticis, beneficiatis et
non
exemptis, et etiam notai
per civitatem
beneficiatis, exemptis et
iis
et dioecesim
libet constitutis, et
non
et tabellionibus publlcls,
Belvacensem,
eorum cuilibet
et aliis
in solidum, ad
ubi-
quem
seu qiios nostr preesentes litterae pervenerint, salu-
tem in Domino,
et
mandatis nostris, imo verius aposto-
firmiter obedire. Noveritis [quod] nos litteras
licis,
sanctissimi in Christo patris et
domini nostri
domini
pap teitii, cum iilis canbuUa plumbea ipsiiis domini nostri

Papae, bullatas, non yitlatas,non cancellatas,non abrasas, nec in aliqua sui parte suspectas, sed omni prorsus
Calixti
divina providentia
nabisenis (i), yera
^vitio et suspicione carentes
Tenerabilem
nobis [prsentatas] per
scientificum et egregium \irum, magis-
trum Petrum Maugerii decretorum doctorem; praesendomino Petro d'Arc,

,
tibus et adstantibus nobili \iro,
milite, ac Ysabelle, ejusdem matre, hoc petentibus et
requirentibus ac stipulantibus pro Johanne d'Arc

fratre dicti
domini Ptri
d Arc ,
Tullensis dicesis
in dictis litteris apostolicis descriptis; in testium et
notariorum praesentia , cum ea qua decuit reverentia

recepimus, hujusmodi sub tenore
cf
Calixtus, epi-
scopus, servus servorum Dei, etc., ut prias paiet.
(1^
Ms. 50T0, canapisciiis. Adjectif qui ne se trouve pas dans le glossaire de
Cange
Du
mais rgulirement form du substantif cannabesum ou cannabisum.
DE RF.HABILITATION.
127
Postquarumquidem littemrumapostolicarum praesenlationem et rcceptionem, fuimiis, per dictiira domiPctrnni d'Arc, mllitem, et Ysabellem
luui
matrem,
( Ave
stipulantes
leiîtline
frati'c
pro
dlcto
ejus
Johanne
ejiisdcm dominl Pctrl clArc, in dictis
litteris apostollcls principaliter
stantia dbita requisiti, ut
nomiiiatos,
in negotio
cum
hujusmodi,
juxta formana et tenorem dictarum litterarum
prsentalarum, procedere cuiaremus, atque
nem legitimam contra reverendum

dominum cpiscopumBelvacensem,
in-
in Christo
nobis
citalio-
patrem,
etsubinquisitorem
haereticae pravitatis, in dicesi Belvacensi constitu-
tum,
ac proraotorem
curise Belvacensis
sua
communiter
negotiorum criminalium
necnon omnes
dicte
alios et singulos,
vel divisim interesse credentes,
de-
cernere vellemus et dignaremur. Nos igitur, considrantes, Paulo testante, obedientiam victimis jure
prponi, ad ealibenter intendimus, perquae, superio-
rum
Sanct Sedis apostolicae parendo
et praecipue
mandatis, juslitia in publicum pateat, et veritas in
oblivionem non Tagetur
ut exinde contra nescientes
ipsamque
prsumentes, ipsa, regnorum pro-
in semitis-jlistitise gressus suos [dirigere]
conviciis lacerare
tectrix, poscentibus
quo libramine
tribuatur. As-
sumpto nobiscum, quoad prmissa exseqiienda

debito terminanda, et prout in siiprascriptis
apostolicis nobis fieri
gioso
\ iro
fratre
mandabatur, venerabili
Johanne Brehalli
et fine
litteris
et reli-
sacrae theologiae
professore, ordinis FratrumPraedicatorum, altero

reticae pravitatis in
regnoFranciae Inquisitore; volentes
mandatum apostolicum suprascriptum

parte directum
h-
nobis in hac
reverenter exsequi , sicut tenemur
PROCS
128
vobis omnibus et siiiguHs, universis superius nominatls

et vestrum cuilibet in solidum (quos, auctoritate apostolica
in
secundo
hac parte requirimus et
et tertio,
sub excommunicationis
et
monemus primo
,
ac in \irtule sanctae obedientiae,
pna quam
in tos et ves-
trum quemlibet, qui super hoc fueritis requisiti seu

requisitus, [si] mandatum nostrum, imo verius apostolicum
rit
contempseritis, seu ne^^lexeritis
contumaciter adimplere,
jusmodi
imo verius
et
apostolicis,
aut neglexe-
mandatis nostris hu-
non
parueritis
cum
effectu feremus , dicta canonica monitione prmissa),

districte prsecipimus et mandamus quatenus, ad hu-
jusmodi mandatum nostrum exsequendum, aller vestrum alterum non exspectet, nec unus per alium se
excuset.
torem
Eosdem dominum episcopum
et
subinquisi-
dictae liaeretic pravitatis, in dicta dicesi Bel-
vacensi constitutum
minalium
omnesque
ac
promotorem negotiorum
alios et singulos,
cri-
cujuscumque
status, gradus, sexus, dignitatis aut condilionis exsis-
tant,
communiter
vel divisira sua interesse credentes,
imo verius apostolica, peremptorie

citare curetis; quos et eorum quemlibet nos etiam,
tenore prsentium, citamus, ut, duodecima die raensis
decembris (i) proxime futuri, si dicta dies duodecima
ex parte nostra
juridica fuerit
et
nos in aula majori archiepiscopali
Rotliomagensi, adjura reddendum, pro tribunali sede-
nostrum sedebit; alioquin proxima

die juridica ex tune immdiate sequente, qua nos, aut
nostrum alter, in dicta aula majori archiepiscopali Ro-
bimus, aut
alter
thomagensi, adjura reddendum [sedere] contigeril; per
(1)
Les manuscrits, septembris.
DE RHABILITATION.
se vel prociiratores suos Idoneos,
129
ad causam hiijusmodi
specialiter constitutos et suflicienter instructos,
cum
munimenlisnegotium
liujusmod! concernentibiis, Rothomagi, in aula pr-
omnibus juribus,
dicta,
litteris et aliis
compareant
vel altero
in judlclo lgitime, corara nobls
nostrum, ad dlcendum
quldquid dlcere
et
proponenduin
et allegarc voluerint
contra litteras
apostolicas praedictas, cltatlonem, relatlonem et ejus
exsecutionem
procedendum
et alias ad
causa, secundum casus
et
in
hujusmodi
narrationis exigentiam,
usque ad decislonem ipsius causcC
prout fuerit juris
etratlonis; elsdem Petro et Ysabelll, princlpalibus et
pro dicto Johanne stipulantlbus, atque promotori

caus hujusmodi principaliter constituto, de justitia
responsuri. Si vero praefatos episcopum, subinquisi-
lorem
et
causarum criminallum promotorem invenire
personaliter
non
possetis, citetis eos in
tationum suarum,
cessus
si
domibus habi-
ad easdem pateat vobis tutus ac-
alioquin in ecclesia cathedrali Belvacensi
affixlonem praesentium
seu
aliis locis
-venerit
per
earumdem veram copiam,
notariorummanibus signatam, quando

populus fidelium
in ipsa ecclesia
ad divina audienda
de quibus fueritis lequlsiti
et in
seu requisitus;
tamen quod, in his exsequendis, alter vestrum alterum non exspectet, nec unus per alium se excuset;
ita
et allas laliterquod
hujusmodi nostra citatio ad ipsoruni
subinquisitoris et causarum criminalium promotoris

et
aliorum sua interesse credentlum
debeat et prae-
suraatur Terisimiliter notitlam pervenire,
forma superius
inquisitorem et
interesse credeiites,
II.
modo
et
eosdem subpromotorem, ac omnes alios, sua
expressatis. Certlficantes
quod,
sive in dictae citationis ter-
PROCS
130
mino comparuerliit,
nostrum
sive
non, coram nobis aut altero
nos in causa hujusmocll procedemus ad in-
stantiam partliim coram nobis lgitime comparentium,
aliorum absentia seu contumacia non obstante. For-
mam vero citationis, et quidquid super praemissisduxefaciendum, nobis, per vestras patentes
ritis
harum nostrarum
litteras,
litterarum seriem continentes, vel
instrumentum publicum, remissis prsentibus, stu-
Mandamus taraen"vobis
diligenter intimare.
deatis
ut dictis subinquisitori, promotori, et

resse credentibus,
rum tamen sumptibus

singulorum fdem
sua inte-
petierint et iabere volueiint,
si
faciatis seu fieri procuretis
et
aliis
copiam de praemissis ;
et expensis. In
et
quorum omnium
testimoniura praemissorum,
prsentes nostr citationis
blicum instrumientum
ipso-
litteras, seu prsesens
pu-
per notarios publicos infra-
scriptos et nostros in hujusmodi causa scribas, et per
mandamus, et nosappensione communiri. Datum et
nos juratos, subscribi
et publicari
trorum sigillorum
actum Parisius, inmajori aula superiori episcopali Pasub anno a nativitate Domini m.ccccly., inrisiensi
dictione tertia, die xvn. mensis novembris , pontilicatus domini nostri Calixti, papae tertii, anno primo.
,
ibidem venerabilibus
Prsentibus
viris, maglstris
et
litleratissimis
Gerardo Ge/ie, Guillelmo Boidl , ac
Johanne Sojêt (i), Johanne de Vernone, orCarmelllarum , sacras theologi professoribus;
fratribus
dinis
Hectore de Quoquerel , Martino de Fraxinis, decre-
torum doctoribus
injure canonico
tis
Petro
Gaj Johanne Le Rebours

y
licentiatisj lestibus
ad prmissa voca-
spcial ter et rogatis.

i
((
Verum
(i) Mss.
5970
quia ego, Johannes de C'uIsj, presbjter

et
N. D.
Johanne Foret.
DE RHABILITATION.
131
Autissiodorensis dicesis, in jure canonico licentlatiis,
pubiicus, apostolica et imprial! auctoritatibus
iiotarius, ciiriaeque episcopalis Paiisiensis juratus et
scrlba, prcTediclarumlittcrarum apostolicarum pra?sentationi, pctitiotii, dccreto, cterisquc prmissis
bus
et singulis,
et firent,
dum,
prsens, una
eaque
infrascriptis, fui,
omni-
sicut supra scribunlur, agerentur
cum
testibus supra et notariis
sic fieri vidi et audivi
idcirco
praesentes litteras, seu prsens publicum instrumen-
tum, manu
me
aliunde prpedito, scriptum
hanc pubb'cam formam redactura, signo

apostolico, una cum sigilorum dominorum revein
fideliter,
meo
alterius,
rendorum
in Christo
palrum,
rum publicorum signorum

sione, signavi, hic
veritatis
stat
et
subscriptionum appen-
propria
manu
subscribendo, in
testimonium prmissorum, requisitus. Con-
de his Terbis
Calixti,
me
dictorum notario-
et
pap
domini nostri, domini

anno primo , inadvertenter ob-
pontificatus
tertii,
missis, et in ultima linea posilis seu scriptis (i);
approbo. Sic signatum
fideliter
J.
raissa, et in
ultima linea posita
raissa et
non
probo.
Sic signatum
((
de Cruisy.
Et ego, Dionjsius Comitis, presbjter,
Illa verba,videlicetô/2^//zc<2/M5^ etc.,
vitio,
inadvertenter ob-
D. Comitis.
Et me, Francisco Ferrehouc,
etc. (2).
ex inadvertentia ob-
sub eodem signo,

:
qu
fideliter ap-
clerico Parisiensi, etc.
Constat de his \eih\s, poTiiiJicatus^ etc., inadvertenter

obmissis et in ultima linea positis. Sic signatum
(<
F.
Ferrebouc.
(1) Cette omission n'avait eu lieu que dans

Les mots prcits se trouvent leur place dans
(2;
Le
reste
de
la
la
les
rdaclion de l'acte original.
deux Mss. 5070
formule corarae ci-dessus, p. 121.
et N. D.
PROCS
132
Et
me,
similiter,
Petio de Rupe, canonico Anl-
etc.
Constat de hls verbis, pontificatus , etc.,
non
tim line
ex inadvertentia obmlssis, et in fine ul-
cieiisi
vitlo, sed
additls. Sic
signatum
Beinde scquitur lenor
Reverendissimo ac
tribus
dominis
et
P. de Rupe.
relationis cxsccutoris.
reverendo
divina archiepiscopo et duci Remensi
mo,
Christo
in
dominis Jolianni
pa-
miseratione
ac Guillel-
eadem miseratione episcopo Parisiensi, judici-
bus, etc., etc., vester humilis Joliannes de Frocourtj

in jure "canonico licentiatus, canonicus Belvacensis,
publicus
apostolica et imperiali auctoritatibus
ac
curiae Conservationis privilegiorum universitatis sanctissimi studii Parisiensis, notarius, reverentiam
honore ac
servitil
cum
promptitudine. Noverint vestrse
reverendce paternitates mie [rcpiss] litteras vestras

patentes citatorias,
sigillis vestris, in
cera rubea, alba
circumdata, necnon alio tertio mihi incognito,

tas,
sigilla-
ac signis et subscriptionibus raaglstrorum Johan-
nis de Cruisj, Dionjsii Gomitis, Francisci

et Ptri de
Ferreboac
Rupe, notariorum publicorum, munitas
et subscriplas,
liodie, scilicet sabbati,
xxix. mensis
novembris, hora vesperorum, anno Domini mcccclv.,

indictione tertia
patris et
dentia papsc
viri,
dem
pontificatus sanctissimi in Christo
domini nostri, domini Calixti, divina provitertii,
domini
anno primo; pro
et ex parte
nobibs
Ptri d'Arc, militis, et Ysabellis, ejus-
matris, atque Johannis d'Arc , ejusdem domini
YXxxd Arc,
militis, fratris,Tuliensis dioecesis,
exsequendum
cum reveQuibussicper me recep-
directas atque traditas; quas
rentia, prout tenebar, rccepi.
mihi ad
DE R.nABlLITATION.
lis, illico
(l
Incontinenti,
[me
133
contiill]
ad praeseiUiain
reverendi in Cliristopatris etdomiiil Gulllelmi^r

/<7/ir/^(i),cpiscopi lelvaceiisls,
Hel-
tune in ambulatorio
sul
palatii episcopalis exsistentis , pluribus notabilihus per-
sonis associati; inter quos erat discretus vir, dominiis
Reginaldus Bredoulle , canonicus Belvacensis,
domini episcopi seu
ejus curi
causarum
officii
ipsliis
promo-
tor sive fiscalis procurator (2); ibidem etiam casualiter
reperto religioso \iro, fratre Geremaro de Morlanis,

prlore conventus Fratrum Pragdicalorum Belvacen-
sium.
Quarum quidem
rins apostolicanim
litterarum vestrarum,
imo v-
vigore sive praetextu, ipsas, pro
majori parte, eisdem domino episcopo, ac proraotori,

et fratri
Geremaro, pluribus ibidem adstantibus, pu-
blie, alta et intelligibili voce, perlegi, et ad notitiam
omnium
supradictorum deduxi
et singulorura
atque
verentia
dominum Guillelmum, episcopum, cum requa decult, atque suum promotorem ante-
dictum,
citavi
praefatum
comparituros per
procura tores
se, vel
suos idoneos, specialiter constitutos et sufficienter in-
coram vobis, seu altero vestrum, duodecima

proxime futuri, si juridica dies
fuerit, in aula majori episcopaii Rothomagensi; alioquin proxima diejuridica ex tune immdiate sequenti,
qua vos aut alterum vestrum, in dicta majori aula,
structos,
die mensis decembris
ad jura reddenda , pro tribunali sedere contigerit;
dem Petro
il
[et]
YsabelH, principalibus,
(1)
vque de Bcauvais de 1444
(2)
En mme temps doyen de
avait t lev
on 1423. Mort
ubi scribitiir Bredouille.)
le
et
1462. {Gallia christ.,
la
collgiale
25 juin 14G3. {Gallia
pro dicto Jo-
IX,
t.
de Gerberoi
eis-
col.
759.
dignit laquelle
christ.,
t.
IX,
col. 774,
PROCS
134
hanne stipulantibus, atque promotori caus ,

tis
vestris litteris specificatae
ros.
Aut
prout
alias dlxi,
et
plenus
quemadmodum
continetur;
de
in
dictis
rum, priorem supranominatum;

vitrura in
conventu suo
responsu-
esset
vestris
interrogans,
et
dictum
justitia
exercui atque certificavi,
petens
supra
qiiibus
sentibus
feci,
in dic-
litteris
prae-
fratrem Geremaet
ab eo quassivi,
pro prsenti aliquis
in-
quisitor seu subinquisitor hreticae pravitatis; seu

aliquis in partibus istis,
tem
inquisitoris
de suo ordine, habens potesta-
adesset, ut cura eo loqui possem, et
ad ejus notitiam praemissa deducere. Qui respondens,
quod nullum inquisitorem seu subinquisitorem, aut ali.um ab Inquisitore potestatem habentem,
dixit
in suo conventu, seu alibi in dioecesi Belvacensi, scie-
bat; tamen prmissa, quae sic audierat, inquisitori

Parisius exsistenti rescriberet, seu scripto notifica-
me
dictis, factis et
exsecutis, praefatus reverendus pater,
dominus Guilet super ibi no-
ret.
Quibus
sic,
ut praefertur, per
leimus, episcopus
tificatis
respondit quod in
atque causa, in vestris
litteris citatoriis speci-
nullum interesse habere credebat seu praetendebat; recommendans se nihilominus vestris reverendis
paternitatibus. Dictus autem Bredoulle , ejus promotor, respondit quod in his prcemissis sua non
interest , nec aliquod interesse in hoc prtenficata,
dere intendebat. His igitur peractis, linaliter, dicta

hora, recto tramite ad ecclesiam
me
transtuli et ante
majorem Belvacensem
portam ejusdem, dura
clesiadivina celebrabantur, tenens in mcis

teras vestrascitatorias.
Quarum
in dicta ec-
manibus
vigore citavi
omnes
lit-
et
singulos in negotio descripto interesse putantes sive
DE RIlABlLlTATIOiN.
credentcs,jiixla
vestrarum
135
formamscu sericmdictarum littcrarum
ipsarum quoque copiam in pcrgameno
scriplamacsignis quatuor notariorumroboratam,atque
per ipsoscollationatam, ad valvasrjusdem ecclesi puhlicc
aflixi,
oam ibidem
ac
tris
dimisi. Praesentibus ([uoad
personam promotoi
ca qua3 facta fueruiit ad
is
et fra-
Gereraari, veiierabilibus et scientificis viris
ma-
gistro Ilugone Rogier, cjusdem dorai ni episcopi sigillifero etcaiionlco Belvacensi;
Petro Coielle, ipsius do-
mini procuratore gnerai i; Johanne de GranvUUer,

tabcllionc curi episcopalis Belvacensis
bus
aliis
ibidem adstantibus, et per
et rogatis.
me
Ad
ea
autem qu
me
euro pluri-
in testes vocatis
dicta et facta fuerunt per
ad valvas dict ecclesi Belvacensis, fuerunt pr-
sentes domini
Cardot
Firminus Rayer, canonicus
Johannes Bordelle, magni
et
Johannes
vicarii
ac Êgi-
dius Gourbaull, ejusdem ecclesi matricularius; quos
ad prmissa in testes invocavi. In majus igitur robur

et
testiraonium prmissorum, et quod
prout
quemadmodum
et
Joliannem
</e
prmissa,
superius scribuntur, per me,
Frocourt, notarium supranominatum,
fuerunt facta, dicta et exsecuta
ego
ipse,
Fvocourt,
prsentem meam relationem, seu prsens publicum

instrumentum, manu alterius, me prpedito et valde
occupato, fideliter scriptum, exinde confeci et publicavi, et in
hanc publicam formani redegi; signoque
meosolito, hic
me propria manu subscribendo, signa vi,
ipsumque instrumentum
ad marginem hujusmodi
"vestrarum litterarum citatoriarum, de quibus supra

fit
mentio, sub
gnatum
Jo,
meo
sigillo
suevi, affixi sivejunxi
consueto, et quo uti con-
requisitiis et rogatus. Sic si-
de Frocourt.
PROCS
136
CAPITULUM SECUNDUM.
[Continuatio assignationis post defectum citalorum ad civitatem
Rothoma-
gensem.]
Anno Domini mcccclv.,
die vero mensis decembris
duodecima, indictionetertia,pontificatussanctissimiin
Christo patris et domini nostri, domini Calixti, divina
providentia
est
pap
descriptum
tertii
ad
anno primo ,
quam diem
citati
sicut superius
erant
reverendus
in Christo pater, dominus Behâcensis episcopus, subinquisitor hreticae pravitatis in dioecesi Belvacensi
constitutus, ac
promotor negotiorum criminalium
cu-
ri Belvacensis, omnesque et singuli sua in hac parte

interesse credentes; ad
dominis Delegatis
comparendura coram
praedictis
Johanne, miseratione divina Re-
mensi archiepiscopO;
et Guillelmo,
eadem miseratione
episcopo Parisiensi;, judicibus et commissariis in hac

parte
una cura Ricardo
Constantiensi episcopo
prfato domino nostro Calixto, ad infrascripta specialiter deputatis,
cum
clausa
illa
duo, aut unus vestrum
Quatenus tos,
in palatio sive
"vel
majori aula
reverendissimi in Christo patris et domini, domini
Rothomagensis archiepiscopi. Qua die comparuit coram praefatis dominis Delegatis, archiepiscopo et episcopo supradictis, episcopo Constantienti absente, sed
asslstente et assumpto fratre Johanne Brehal, suprascripto
venerabilis et circumspectus vir, magister Ja-
cobus Foucques, canonicus Rothomagensis, procurator et nomine procuratorio venerabilium, personarum
d Arc
daminorum
d Arc, fratrum quondam Johannae
Ysabellis
matris
Ptri et Johannis
d' Arc, vulgariter
DE RHABILITATION.
137
nunciipatse la Pucelle, suo et niiorum
parentum
et
consanguineorura ipsius Johannoe nomiiiibus; de cujus mandate,
apud acta causas hujusmodi, legltimis

constat documentis; asserens diem hodiernam, instanlibus et requirentibus Ysabelle, Petro et Johanne, pa-
rentibus et consanguineis ejusdem Johannse, eisdem
reverendopatri, subinqulsitori, et promotori causarum
crlminalium, fuisse assignatam; petens et requirens,

a dictis
dominis Delegatis
tum opus
et
quannon comparentes, pro
per eos,
esset, ipsos citatos
contumacibus reputari,
et in
sibi et in
eorum contumacia, per
eosdem decerni et statui , prout juris fuerit et ratioEt tamen illi judices, commissarii prfati, nolentes partes arctare, sed maturitale dbita justitiam minis.
nistrare, liujusmodi diei assignationera hinc ad
diem
lunseproximam, quaeerit dcima quinta mensis decembris supradicti, ex officio et alias prorogaverunt et
declarando partes
con-
tinuaverunt
ac
comparuissent. Praesentibus ad haec vene-
si
ista die
illa
die audiri debere
rabilibus et scientificis viris, magistris Hectore
de Co-
Johanne Gresler, iEgiGuillelmo Auher (2) et Johanne
querel, utriusque juris doctore;
dio de Campis (i),
Dugi,
testibus ad praemissa vocatis specialiter et
ro-
gatis.
[Productiones
Adveniente autem
dicti
factae
pro fundatione
dicta die
judicii.]
dcima quinta supra-
mensis decembris, comparuit in judicio, coram
judicibus et commissarlis praefatis atque fratre Jo-
i.
(1)
Autre que celui qui figure au procs de condamnation. Voy.
(2)
Mentionn
XI, col. 892.
comme
chanoine de Coutances en li'ii dans
t.
I, p. 40.
le Gall. christ,,
PROCS
138
hanne Brehal,
sacras theologiae professore, altero
ex
cum
eis
inquisitoribus in regno Franciee coiistitutis,
assumpto, pro
latium sive
apud dictum pamajorera aulam prfati domini Rothoraatribiinali sedentibus,
gensis archiepiscopl
venerabilis et scientificus
A'ir,
magister GulUelmus PrevosteaUy supradictorum Ysabellis, Ptri et
ratorio
Johannis d'Arc procurator et procu-
nomine,
jusmodi caus
assistente
magn
et
de cujus mandate, apud acta huconstat documentis;
legilimis
auctoritatis et scienti viro,
slbi
domino
Petro Maugier, decretorum doctore, in materia et

causa hujusmodi, dictorum Ysabelis, Ptri et Johan-
aliorumque parentum
nis,
per dictos dominos dato
dictae
Johannae, advocato,
et distributo.
[Qui] pro dic-
torum dominorum Delegatorum jurisdictionis et judicii fundatione, exhibuit rescriptum apostoHcum suprascriptum; necnon citationes, [lam] contra dictum
dominum episcopum Belvacensem, subinquisitorem

promotoremcausarumcriminalium curiaeBelvacensis, quam contra omnes alios et singulos sua commuet
niter vel divisim interesse credentes,
prout in
actis
hujusmodi, de verbo ad verbum atque ea realiter in

scriptis, produxit,
rum
cum earum
exsecutionibus; qua-
tenores citationum et earum. exsecutionum su-
pei ius describuntur.
Post
quam
(i) nostrorura jurisdictionis
et judicii
fundationem, ipse magister Petrus Maugier , advoca-
abqua ostendere volens, pro hujusforma solemnis proposiprotulit palam et exposuit in effectu ea qu
tus praefatus
modi
lionis,
(1)
causae deductione, in
Ou
qiiorKm. I.cs Mss. portent
riijus.
DE RHABILITATION.
139
sequiintur, verbisgallicis, ad dictos dominos Deloalos verhodlreclis; jDrsentlbus praelatis, doctoribus et

allis ecleslastlcls et
viris
solemnibus de omni statu; incipiens sub hac
forma
[M.
scularibus in muititudine copiosa,
Pctri MaKjicr proposilio in latinum translata (1).]
Ex approbata
gotiis arduis
et
honesta
observantia
rbus
et dlfficillbus
ne-
in
solet praecedere
divinum verbum ad implorandum sublimis gratiae

directionem ternam , ad honorandum alias excellentes judices suamque et audientium benevolenliam
procurandum,
et
prsertim,
casus occuirat, ad
si
decus et laudes Sanct apostolicae Sedis et Supremi
Romani
celsa
est
Pontificis,
Ab
hac autem exmedio , exorta

delegatio commissa specialiter in
domini
nostri.
sancta et apostolica Sede, sine
omnis
facullas et
hac parte, vobis, prclarissimis patribus, praelatis

dignissimis et dominis metuendis
licet et iliustri
Remorum
reverendissimo
sci-
archiprsuli, duci, primo
Franciae pari, et legato nato (2); reverendo et disertissimo Parisiorum pontifici
ribus fulgentissirais
professore
utriusque juris docto-
secum vocato sacr theologiae

fratre Johanne Brehaly
,
probatissirao
haereticae pravitatis Inquisitore fideli in
regno
tiae
(1)
hic praesentibus
necnon
hoc Franciae
lucidissiraae sapien-
splendore rutilanti episcopo Constantiensi, absenti
Le manuscrit de D'Urf m'a
surtout servi de guide pour la restitution
de
ce morceau, qui fourmille de fautes dans les grosses authentiques du procs.

(2) Lgat-n.
Jean Jouvenel des Ursins fut le premier qui prit ce
resta depuis aux archevques de
Reims. {Gallia
christ.
t.
IX,
titre
lequel
col. 131).)
PROCS
140
nunc. Exinde merito per me, nuper legentem doctoris
geiitium eplstolas
benignum parlter
Romaiios,
omni
c.
xv,
recollectum
i4
veibum suum
scriptum in Epistola ad
et divinura,
v.
est
Pieni estisdilectlone et repleti
scieiitia.
((Digiiissimi patres, materia instans, pia
pena
querela est lugubris
compasslone
supplicatio humilis et
imporatio justi judicii vestri in forma juris. Partes hic
conquerentes justissime sunt

Petrus et Johannes, sui liberi
parentes
Ysabellis d'Arc, mater,
fratres
suique caeteri
suum procuratorem. reprsentali
hic per
competenter. Querela lamentabilis. Ipsa hcestbonae

recordationis
et
Johanna
humilis
vulgariter dicta la Pucelle
d'Arc
pridem
virgo humilis et inno-
cens, de partibus Lotharingi, de Dorapno-Remigio,

Tullensis dicesis,
prope Nemus-Canutum (i)
confinibus regni Francise
exorta
in
ex honestis pa-
rentibus, pauperibus et honestis, vita et moribus
commendata plurimum
in sua humilitate;
pridem per honesta licitaque
qu,
iicet
et catholica mdia, plus
procedentia, ut verisimiliter praesumitur, ex divina

dispositione
bonum
et
quam alias,
sui regni,
ad domini nostri Rgis decus,
multa magna armorum exercitia
honorifice aggrediens et
regiae majestatis
inique tamen
mancipata
et
in
subditorum suorum
, duro carceri
:
onerata et interrogata impie et violenter,

fidei
falso et
coram, tune Iicet nulliter
tensis judicibus,
Sk
et ulilltatem
ad honorem
dolose et injusle detenta
prtenso processu
agitata fuit,
(1;
consummans
Lisez plutt
et
calumniose
de facto pr-
Petro Cnuchon , tune episcopo Bel-
Novum Caxirum.
DE RIABILITATION.
quodam
\acensi, et
111
fratre Joliamic Magislri
de or-
(lineFralrum Praeillcatorum, prtenso Belvaci subinquisitore fidel
instante
cio Benedicite
quibusdam
quodam Johanne de
asse to dicti episcopi
;,
suis coinplicibus.
aliis
Estiveto,
promotore,
et
Haec enim Puella
humilis et devota, juvenis et inexperta, vicibus itera-
ma-
tisacriter et subtilitor interrogata est, detenta in
nibus capitalium inimicoi um suorum

sui judices esse
hos
et
per eos, qui
non poterant quovismodo de jure per

,
fuit reputata a fide dviasse et errasse, et a
doc-
tamen
trina et traditionibus Ecclesiae; calumniose
et
contra verilatem et justitiam. Deinde ipsa Jolianna,
bina vice condemnata iniquissime est; altra ad perptues carceres et faciendum certam abjurationem sibi
ignotam;
fidei
tanquam
altra,
relicta est
brachio sculari
trema confusione
matione sua
fuisset rcidiva in erroribus
quanquam
sed imraunis ab
fraude, dolo
falso processu fundata
et
omni
scelere fidem.
est igi-
scandalis, crudelitate
doloribusque plenissiraa que-
memorand
Audite, clarissimi judices, ut a proposito
vine non cadamus. Magnus

post Christum
in fide
nequitia, calumnia, in fidei
rela matris et parentuni hujus
Dominum
defensor nostr sanct

visitans
in ex-
innocens
,
quovismodo. Haec
tur lamentatione, doloribus

,
in diffa-
catholica fidelis
contingente vel Eccleslam
impietate
tandem
ign crudeli cremata est
vere impositis criminibus

haesitans
et
parentiim et amicorum suorum publico
scandale et nota irreparabili
non
ille
verbo
di-
Paulus, vas electienis,
instructor
fidei
Puell.
prcipuus
et
benigna exhertatiene
Romanes, noviter saporantes
fructus terni
dulcedinem a christiana pullulantis reiigione; ut eos
,,
PROCS
142
in suis turbationibus consolaretur, ut eos doceret per-
severantiam in fide
dllectlonera,
((
verba
mutiiam caritatem
misit
estis dllectione
Pleni
eis
et
supernam
:
omni scieiitia.
dominus nosterPon-
repleti
Conformiter, electissiml judlces,

tifex
et
ab initio proposita
primus, cujus clementia laraentabilem hanc que-
relam suscipere dignata est; qui
alias generali
verbo
deductum fuit, resCum tempus accepero

ponderat conquerentibus
ego justitias judicabo (Psalmo lxxihi.); quod resut Parislus
in aula episcopali
ponsum
eequale visum est verbo
illi
eAangelico
a Des-
clamorem qui venlt ad me, opre

compleverint jam ipse clarius loquitur Pontifex
Summus. Scribo in promptu m inquit electis viris;
locum meum_, pro justitl rainisterio, eis confero
cendam
et \
idebo
si
ut, scrutata veritate, resultet vobis conquerentibus
Jam vestra
manus rescriptum tenet; jam onus commissum subire
optata provisio. Ipse dixit, et facta sunt.
YOtis
post
obtemprant
fiii
paternis
beatum Paulum, exprimentibus
et confi-
dignatur caritas vestra
dentibus in pielate et carltate vestra
sum
Certus
inquit ad \os, patres dignissimos; certus sumautera,

fratres
mei
ego ipse de vobis, ut
ait apostolica
pro-
quoniam pleni estis dilectione et repleti

omni scientia. Et quemadmodum dominus noster
videntia,
))
Papa, vestras agnoscens virtutes solidas et constantes,
verbum
apostoli vobis direxit; verba
voce vestris prsentant dorainationlbiis

ritudine desolata mater, tristes supra
eadem humili
doloris ama,
modum
fralres,
parentes et amici defunctae honestcie virginis, innocentis
Johann
la Pucelle
una cum sua lugubri
lentissima querela; quoniam,
et
do-
secundumprimampartem
DE RHABILITATION.
143
omnis enlm qui
nssiimpti verbl, pleni estis dilectione;
non
c.
37) (i)
et
morte {De Pnitentia, dist. i,

quoiiiam pcr hanc dilcclionem niliil me-
manet
tliliglt,
lliis iutelll!;o
In
([iiam aiiiorcm etdilectionem,
legispiaeceptoevanfêlicae expressam,
suh inngno
primo ad Deum,
secundo ad proximum. De secunda scriptum in Psalmo

rcputo , diligendo
Bcatusqui
et alibi
compatiendo sine passione alina
et
intelligit
Pupillum
super egenum et pauperem, etc.;
egenum justilicate,
et
de
et
manu
Non
diliga-
raus verbo et lingua, sed opre et veritate
(dist.
peccatorum liberate;
et in
canone
xLvii). Sicut hcec est radicata caritas, qua posita
contingere potest
mali
De
Pnitenticiy
dist.
nil
11,
Radicata haec est, quee coelum commovit, quae
c. 3).
Christum ad ima produxit
quae lapidem
angula-
rem
posuit (2) , ut faceret utraque unam, de qua in

canone Caritas (dist, 11, c. 5); a ubi enim fides et
non potest (caus. xxiiii,

quaest. i, Vid). Et pariter, secundum partem secundam verborum Apostoli, repleti estis omni scientia;
caritas deest, justitia esse
vos, gratia cooprante divina
summam
tuosa
nam
a
loquor scientiam
Deo
est,
eliam
vestra
bona
une
scientia et vir-
quoniam omnis bona
(dist.
caus. xxvi, quaest. 2, c.
et
di.
in
mala autem a diabolo
bona
(1) C'est
De Pe
et perf'ectionem tenetis signanter.
scientia, scriptum est in
citation
du Dcret, qui
xxxvii,
Qui
Bo-
scientia
Hinc
De
sine).
canone Si per.
est ainsi indique
dans
les
manuscrits:
7 . 1. J'ai corrig cette indication fautive d'aprs les ditions
modernes du Corpus juris canonici mais je

;
citations qui suivent, lesquelles sont
n'ai
pu en
faire autant
pour toutes
en gnral rapportes d'une maniera
si
les
d-
ictueuse, qu'il est impossible de les retrouver.

(2)
Tous
complet.
les
Mss. donnent
pollitit.
Le
reste de la phrase est d'ailleurs iD-
,,,
PROCS
144
XLVi
dist.
Ponam
in luce scientiam, et
non
prae-
teribo veritatem.
Ut autem principalemnostramdeductionem acce-
dam
et ut
laudes magisque assentatoris (i)
-vestras
animo , quam quas gratas habeam,

gressus sistam
dlccns dunitaxat
vestras dlscretlssimas
nas
directa sunt Aerba primitia

repleti
omni
facere exlstlmetls
qu merito ad
Pleni
perso-
et yirtuosa
clarissimas
estis dilectione et
sclentia. Supeiest, dignissimi patres et
judices discretisslmi, et excogitati processus, et senten-
tiarum praesuraptarum adversus nostram Puellam

nullitatem, dolum, fraudes, injustltiam, iniquitatem
prtensam
et falsam falsoque
facere et in
fidei
materiam, palam
medio aperire; ut luceat
supplicatio facta
Summo
actores , et exinde
veritate fundata
Pontifici per hos querulosos
manans mandatum apostolicum, ves-
tris
directum paternitatibus reverendissimis
et
quitate
undequaque complexura
justitia
attendere
piamque tandem supplicationem \obis alias porrectam et hic porrigendam , ex auditione proferre di,
gnemini,.
cum
exsecutione reparationeque propitiis
intervenientibus vestra tamen compassione et gratia.
Quoniara pleni
estis dilectione et scientia, instat
opus vestras dominationes
judiciale
officium exer-
centes, ordinem vestr legatae potestatis attendere,
ut in primis, educationem, famam, lionestatem
versationem
liujus
bon
et puell, conslderare llceat.
(1) Sic. Lis. et
Deum
ne vestras
con-
parentibus siquidera
catholicis christiauce religionissumpsit exordia,

et disciplinam;
et
voluntatis Johannae, virginis
mores
coluit, ecclcsiam frequentavit
latides
magis quidem assentatoris animo
DE RHABILITATION.
in aetate eliam teiieia
et
dum
aiiiios
145
appullt majores,
dlvinis ofFicils luterfuit, sacramenta eccleslastica
Poc-
iiitenllaprcescrtimetEucharistlaejdcvota soUIcitudinc
coluitsiep(3 et percepit;
li/.aus lidei et
asserens, nlliil doi^maEcclesl adversum quomodolibet , aiit

iiiliil
Roman Ecclesiae traditionibusobviaret;

imo et quamdiu iii liumanis substillt, omnem haeleslm deteslata est. Verura, dum annos pubres attiquodsanctae
gerat, a
bono
habuit
quibus edocta
cum honore
et utilitate
in Franciae regno militans

maximis, sua industria, victo-
inimicorum eodem
ri
procedere, revclationes
Spiritii crditas
regno Franciae
exslirpationem praedixit futuram brevi

ita fuisse
compertum
talium hostium
est.
Et tandem
in violenta capi-
imploravit Sanctae
Roman
reposita
Deo
judicium saepius
apostolicse Sedis.
sunt signa et indicia manifesta
manu medio pecuniarum
et in processu iniquo pulsata acriter
finaliter
manu quod
Quse
gratae et catholi-
personee.
((
Nulla igitm^ (i) contra ipsam informatio potuit
procedere, ex qua in
luerit, aut in
fidei
suspicionem notari va-
eam processus debuerit
circo et advers partes, in apostolico
manda to de-
processum suum attentarunt nullitate infecdolis compositum, violentia prclpitatum

et
script
tum
Id-
agitari.
sententias protulerunt iniquas
nullas
afectatas
falso processu fundatas, juri et justitias
in materia et
forma
(1)
((
Qualiter
Les manuscrits,
II.
in
penitus adversantes et obviantes. Scribit enim
Guillelmus Durandi
relut.,
sit
in
suo Speculo juris ,
sententia
promulganda,
utitui.
lO
tit.
))
de
sen-
PROCS
146
tentiam dici debere nullam pariter et processum, mulinodis, scilicet
tis
tioiiis,
ratione
temporis
ratione judicis
litigaiorum
ratione causae
ratione jurisdic-
ratione
loci
ratione
ratione quantitatis
ratione
modi, ratione processus, ratione manifeste iniquitatis. Inficitur
siquidem processus iniquus
contra de-
functam hanc Joliannam la Pucelle , in antiquorum

regni Franciae hostium manus violenter detentam , attentatus
ac sententiae et exsecutiones inde secut
ex omnibus causis per ipsum Speculatorem
statimi
expressis.
Quippe primo
sequelis,
quoniam
domicilium
ratione judicis seu
dictionem sortiendi
forum
et juris-
totus infectus est processus,
et ipsa
cum
defuncta Piiella nec habebat
nec delictum commiserat fidem concer-
nens, in prsetensajurisdictione judicarepraesumentium.

((
Tum secundo, propler metum illatum in personam
vicarii Inquisitoris in
censis [con]judicis.
riam
fidei dicere,
suspicio
((
Belvaco, tune episcopi Belva-
Qui
vicarius violenta tus est mate-
ubi nulla processit in fide nota vel
nisi dolosa et conficta.
Tum tertio, quoniam ipsa Johanna palam recusavit
in judicem tune episcopum Belvacensem,
inimicum capitalem
tanquam
non judicem; qui, sic licet

omni juris forma per
et
recusatus de facto, processit,
eum
prsetermissa.
Tum
quarto, quoniam ipsa Johanna se expresse
submisit judicio
lis,
summi
Pontificis et Concilii genera-
et petivit ad eos duci
contra
quam submissionem
nulli licuit ulterius procedere.

u
Tum quinto, quoniam hc causa de raajoribus cen-
senda est
quoniam de
rvlt ionibus secretis et oc-
DE RHABILITATION.
Liiltis,
147
qii nobis ignotLC sunt et de quibus est judi-
apostoUcam Sedem causa
care; et ita ad
ipsa remittenda
erat et d)l judicaiida.

((
Tuni sexto, quoniam horror carceris
custodum
et
tciTor qulparaiitur quaestlonibus et torturis, et pro-
cessum inficiunt
fidei
materia
prsertlm in juveiie
iiullitate,
et in
annorum,
quales liuic fill, tatis xix
appllcati sunt.
Tum
septlmo
propter
sibi
in tanta materia, de-
negatum consilium. Debuit enim advocatus

et director
((
Tum
humanitate
octavo, quoniam annis minor erat; nec va-
xxv annis
lent senlenticG nec processus contra minores
non defensos
((
exorti seu facti.
Tum nono,
austeritas
sibi dari
legis et caritatis favore.
quoniam judicum
processus
inficit.
severitas
et verius
In hac enim causa pro-
cessus, minoritas, imperitia, miseratio sexus, judices
ad pnae moderationem debuerunt movere;

in
prima contra Puellam
abjuratio,
non perpetuus
salutaris indicta foret. In
non
ut,
non
carcer, sed moderata poena
secunda vero sententia, om-
nis pernicies et crudelis rigor innotescunt,
relapsa dici
ita
lata praetensa sententia
quoniam
non potuit , quae ex animo et scientia certa

autem Puella juvenis neque in
relabitur; hsec
haeresim prius inciderat, nec abjurationem intellexerat in latino scriptam

((
Tum decimo,
ut liquide patet ex processu.
quoniam judex
processu et truncato innixus
est.
ibi praesidens
falso
Prohibebat enim per
notarium seu scribam redigi excusationem hujus innocentis fdiae , Johannae , et ejus submissiones apostolic Sedi expressas subticeri jubebat, falsitate et dolo
maculans totiim factum.
,,
PROCS
148
Tum
undecimo cponlam ipsi dolosi judlcantes ,

jam dicta on conteiiti , falsos duodecim
,
corruptela
articules ex confesslonibus dictae Johannae fecerunt
calumnioseextrahi, mendose et subreptitie, tacita veritate et falsltate expressa
ipsosque multis notabili-
bus personis transmiserunt sic calumniose extrados,

pace omnium saha. Qulbus illusi articulls, super els
opinantes, suas dederunt deliberationes, non
processibus, super recelata veritate.
tis
non
dellberantibus,
visis
Unde et sic seducimputandum
est aliquid eis
pnse enim suos tenere debent

(
quidquid ex hujusraodi calumniosa seduc-
sed excusandi sunt

actores
et
maculatum
tione secutum, nulJitate, dolo et falsltate

est, et
((
nuUum.
Tum duodecimo,
quoniam et alii seductores eldem
Johannae sunt transmissl clandestine , eam penitus inducentes ut nullam Ecclesiae submisslonem ofFerret,
jBnêntes se, pro salute ejusdem, loqui missosspeciallter
imo
a parte fidelium Galiicorum;

tractae sunt ei vestes
tur vestes viriles,

((
muliebres
et de facto
sub-
ut resumere cogere-
slbi proliibltas.
Haec puncta omnia singulariter
multis ac rationibus
per
me
cum
causls aliis
deducta et manifestata
tam per sacras allegationes juris

divini pariter et humani, et sanctorum Patrum sanctiones et scripta , quam dictorum processuum iniquorum narratlonem et evidentlas patentes. Et quoniam
sunt luce clarius
in prsentis deductione sacrl processus
actorum
in articulis concludentibus et
ipsae nuUilates, dolosiiates,
in petitione
aliis
passibus
calumnise, veritas quoque
narratorum inapostollcorescripto, dictquc Johann

innocentia , et caetera omnia ad propositum pro-
Dt MlIAHILITATION.
149
pilla, passim infcreiula sinil, cL per iucidas proba-
tiones prodiiclloncsque
tia
("iiluras
facli, elucidancla plenlsslme
dignissimi patres
fcrre
Dco
tiucc et cvitlcii-
de mandato vestro,
oa hic [non] ampliori scripto in-
brovitatis causa
militcr et requirendo
conclusum; supplicando
liu-
dictorum [aclorum] suive pro-
curaforis nominibus, apostolicum rescriptum instans,
per vus exsecutioni dbite mandaii
hic perlectum; et
cisdera justitiarn ministrari celeriter, famaeet honoris
defunct ipsius suorumque parcntum restaurativam

ac iniquitatis dictorum
et nuUitatis
processuum
et
sententiarura suaeque exsecutionis et sequelarum, de-
clarativam
pro memoria sempiterna
ac
tiones et intimationes publicas ordinari
clusioncs decerni
suis locis
in processu instanti
exprimendas;
consuetis. Vestri
omni
autem
iii
et con-
postmodum
et
hac parte celeberrimi pro-
scientia, merces erit
Tutor eeternus
cum protestationibus debitis
bissimique laboris, quoniam pleni

repleti
repara-
afigi
estis dilectione et
pauperum suorum
in clesti gloria. Ajien.
[Evocalio citatorum et petitio contuinaci contra ipsos non coparentes.]
Cum
igitur prfati
sitionem, ad
rmn,
magnam
domini Delegati dictam propodictas viduae et
consanguineo-
seu procuratorum suorura et assistentium, in-
stantiam,
semper partes,
tam generaliter, quam

cum omni patientia
speciabter evocatas et citatas,
exspectando, audivissent; peracta propositione,
dili-
genter inquisierunt ac inquiri fecerunt et proclamari

spius,
si
qui essent ex his qui citati et evocati fue-
eorum nomine, tune aliquid dicere aut

proponere vellent quoniam parati erant prdicti do^
rant, aut qui,
PROCES
150
mini Delegati omnes et quoscuraque, in hac eis commissa materia, et verbo et scriptis, tam circa praeparatoria judicii, qiiam circa declsoria,
si
eos contingeret
ad ulteriora procedere, patienter audire; et cumplena

et
omnimoda pace
et securilate,
comparentibus pro
qnam omnibus
imo
cita-
omnibus,
plenarie offerebant. Et quoniam jam, ex fama publica
praefati domini acceperant
et nonnullorum relatu
tis et aliis
eis,
et
nonnulios ex
his,
qui in diclo processu, de quo in pro-
positione tune facta et in rescripto, ex parte viduse
impetrato
pariter
prsentato
et
fiebat
mentio
obtuerunt prfati do-
dies sucs clausisse extremos;
mini omnibus haeredibus aut successoribus
in officiis
vel beneficiis, exsecutoribus, consanguineis, servitoriet amicis, eos bbenter et ad plnum semper,
quandocumque deceret , audire imo et quemcumque
pro justitia processus agitati, pro quo prima facie dicebant prsumendum esse, et ab eis omnibus quae-
bus
cumque, ad justificationem
vel
excusationemdictorum
citatorum, viventium seu defunctorum, facere possent

et deberent,
rendo
niam
cum
benignitate recipere, semper inqui-
et praeferendo veritatem in hac parte;

,
etsi pleni
quo-
essent dilectione et caritate, juxta
verba domini proponentis, erant tamen dispositi et

parati sic dilectionem et caritatem exhibere, et quid-
quid in
eis scientiae et potestatis rei,
impendere, quod semper
et
de qua agendum,
praehonorare et preedili-
gere viderentur integritatem verilatis atque justitiae;

sic diligentes
res,
liomines
ut
nuUorum
diligerent erro-
ut nullis contra justitiam exhibrent favores.
Hc
et alia praefati
domini Delegati tune, ad exspec-
Valionera et supportationcm
evocatorum
et
citatorum.
DE RHABILITATION.
151
tlixorunt, dictosque sic citatos, aiit eoriim procurato-
rcs,
iterum
nulii ex dictis citatis

eis,
Ciim autem
pariler et evocatis, nec aliqui pro
et scpliis evocarl feceriiiit.
dicta die, comparuissent aut etiam
comparrent,
ipse magister Guillelmus Prevosteaii, procura tor ante-
dictus et iiomine procuratorio ipsorum
actorum et
pro ipsis, citationcs et evocationes partium et earum
exsecutioiies, in prima assignatione a qua dies ista per
continuationem dependet,
exhiJ)itas et productas, et
quae superius inseruntur, reproducens
diclorum
cita-
non comparentiuni , nec aliquem pro se mittentium, contumaciam accusavit; petens et requirens a nobis (i), dictos citatos non comparentes, per
tonim
et
nos reputari contumaces, ac, in ipsorum contumacia,
viam de ctero dicendi, opponendi, seu objiciendi

contra litleras apostollcas, nobis directas, citationes-
que
omnia inde
et evocationes, et
secuta
ipsosque pro praeclusis haberi; necnon, in
praecludi,
eorum con-
tumacia, diem eisdem actoribus et partibus adversis

prfigi ad libellandum, et libellari sive petitionem
summarlam
dari
\idendum
in
hujusmodi causa, per
nos assignari; nosque judices fore comptentes decerni

et declarari.
[Institutio notariorum et promotoris causce.]
Praefati
autem domini Delegati, audita requisitione
prdicta, antequam aliquid ordinarent, aut ad ulteriora procdrent, attendentes, in actis judicialibus,
et
prsertim in arduis ipsamque materiam
(1) Voici
un nouvel exemple de
la
les
dlgus
comme
sujets
tan-
ngligence avec laquelle a t rdig ce
procs. Les greiBers, qui jusqu'ici ont parl en leur
coup
fidei
du discours.
nom.
introduisent tout
PROCS
152
gentibus, notarios fidles institui, et ab
eis
in talibus praestari solita, debere recipi;
promotorem-
que
juramenta
in talibus necessarium fore, qui eos in praemissis
habeat Informare, etofficium ipsorum promovere (i):

((
Idcirco dilectos et fidles nostros, venerabiles ma-
Dionysium Comitis, presby terura , injure canonico baccalarium, et Franciscum Ferrehouc, in eo-
gistros,
dem jure
licentiatum, publicos, apostolicaet imperiali
auctoritatibus, curiseque Conservationis privilegiorum
apostolicorum alm matri Universitati Parisiensi,
Sancta Sede apostolica, indultorum, notarios, ad suprascripta per nos coramissos, in nostros et caus
prsentis notarios, instituimus et ordinamus; juraeis et
ab eorum quolibet recepimus, de
officio fideliter
exercendo. Dantes eisdem et cui-
mentaque ab
suo
ipsorum, licentiam, facultatem et auctoritatem
libet
acta et actitata per nos registraiidi; testes productos
examinandi; partlum confessiones ac testium dicta

attestationes,
et
necnon opiniones doctorura magistro-
rum requirendorum,
si
opus
sit, recolligendi
verbo-
tenus vel in scriptis, et nobis referendi; et omnia et

singula acta, actitata in hac materia, facta et facienda,
totum processum
in scriptis ponendi; ac
in
forma d-
bita redigendi, cteraque faciendi, prout ad notario-
rum
officium pertinet
fuerit
u
ubicumque
et
quandocumque
opportunum.
Insuper venerabilem et discretum virum
magi-
strum Simonera Chapitault, in artibus magistrum
et
in jure canonico licentiatum, de ipsius fidelitate, in-
(1)
Les manuscrits,
et officium
nostrum promovere , parce qu' partir do cet
endroit, les greffiers ont copi textuellement les commissions d'olliccs, qui
taient dcernes au
nom
des juges. Voyez
le
paragraphe suivant
DE RHABILITATION.
chistria et
circumspccta scientia suflicientcr informt!,
In
nostrum
(;t
coiKstltuiinus.
lum
153
el piiesciitis
caus promotorem
creamus
Danles eidem potestatem et manclanostrum oficium incitandi et promopotestatemque contra quoscumque, si viderit
spciale
vendi
expediens, se constituendi; in judicio et extra, standi

et
comparcndi
bet
lestes, littcras,
instrumenta et quli-
probalionum gnera, ad veritatem elicicndam,
alia
producendi, administrandi et exhibendi; quoscumque

culpablles accusandi, denuntiandi et contra eos inqui-
rendi
cteraque omnia faciendi et exercendi qu ad

et pertinere dignoscun-
promotoris oficium spectare

tur.
Mandantes omnibus et singulis,
in praemissis, qua-
tenus eidem obediant et intendant, sibique auxilium

praestent, consilium parlter et
rare fecimus de liujusmodi
omni favore odioque

et causis fidei est
jurium,
et
juvamen. Ipsumque ju-
officio fideliter
exercendo,
rejectis, sicut in lalibus materiis
statutum, secundum constitutiones
stylum inquisitionis
[ssignatio facta deficientibus
fidei, et
statutum.
ad dicendum contra DD. Delegatos seu manda-
tum cisdcm directum.]
Praefati igitur
rum
et
domini Delegati, post dictam notario-
promotoris constitutionem, dicto magistro
Guillelmo Prevosteau iterum absentiam et contuma-
ciam citatorum
et evocatorura,
jam sub bina
assigna-
tione exspectatorum, accusante, ac, ut superius fecerat,
dictorum dominorum Delegatorum ordinationem et

declarationem requirente; partibus iterum, per alte-
rum notariorum nuper constitutorum,
evocatis et
non
comparentibus; petitioniseu requisitioni ipsius procura toris dictorum
actorum, tanquara justae
et juri con-
,
,
PROCS
154
sonas, annuentes dictos citatos,

:
coram praefatis dominls
Delegatls, per alterum notarioriim ab eis coiistltu-
torum, evocatos
et
non comparentes, nec allquem pro
se mittentes, de die hodieina reputaverunt , et prae-
sentiiim tenore reputant contumaces prdlctl domini

Delegati
quoad hocjudices comptentes; declarando
eisdem taraen
necnon
aliis,
citatis et aliis
sua interesse credentibus,
ex sua ordinatione, ad valvas ecclesi Ro-
thoraagensis evocatis, diem sabbati proxime futuram,
vicesimam hujus mensis, assignaam, ne in hujusmodi
eadem die, aliquid (quod hodie agere debuissent) coram praedictis docausa perperam agere videantur; ut,
si
minis Delegatis, dicere, proponere aut objlcere volueofferunt prfati domini Delegati eos bnigne
rint,
audire, et justitiam unlcuique,
tiam, ministrare
secundum
facti exigen-
eisdemque de consilio providere.
Eisdem tamen citatis et contumacibus,

sabbati minime comparuerint, viam de
si
dicta die
caetero di-
cendi, proponendi seu opponendi contra prfalos do-
minos Delegatos, seu
nemque
litteras
eisdem directas,
a prfatls dominis Delegatis
citatio-
decretam,
et
exsecutionem demandatam , ex nunc prout ex tune

ipsi
domini Delegati praecluderunt,
buerunt
causa,
et
et
pro praechisa ha-
habent. Decernentes ulterius in liujusmodi
ipsorum citatorum absentia seu contumacia non
obstante, ad ulteriores actus ,
cum eisdem
actoribus
procedi debere; et, ne hujusmodi causa plus debito

proferatur, ordinantes
diem
ipsi
quod intrim
et infra
dictam
actores contra hujusmodi citatos et
non
comparentes, omnesque et singulos sua interesse cre-
suam dabunt in scriptis petitionem, per modum libelli seu summari petitionis, pnes eosdem
dentes^
DE RHABILITATION.
saepedlctos dominos Dclcgatos
seii
155
corumdem
notarios,
pra?dlctaassignata die, partibus tradendam et
iiicandam ut
[
iiierit rationis.
Productio codicis interrogatoriorum primi processus.]
His autem peractis

i'osteaUj,
ipse mai*ister Guillelmus
Pre-
iiomine antedicto, ac praedictus Simon Cha-
pitault, proraotor, ut supra, coiistitutus,

tia
commu-
dbita requisierunt,
quod, cum
cum
notarii in
instan-
primo
processu, de cujus nullitatc seu adnullatione iiunc
quritur, tune adessent, et specialiter venerabilis vir,

magister Guillelmus
Manchon,
processu notarius, et
alii
inquirendi erant, eosque
requirebat inquiri, an vellent in

,
vel aiiquid ad
eodem
nonnulli in eodem processu
notarii, officiarii constituti
facere
principalis in
ista
materia se partes
defensionem Tel justilicationem
ejusdem processus allegare. Qui et principaliter praedictus magister Guillelmus
Manchon, cum respondis-
sent nuUatenus defensionem vel justifcaticnem processus prdicti accipere velle,
instante
promotore
prdicto ac requirente procuratore antedicto, requisiti
sunt, et a prfatis dominis Delegatis auctoritate
apostolica
commoniti
ut,
si
quae haberent apud se con-
cernentia processum antedictum, apud dictos
domi-
nos Deegatos reponere haberent, etsigilla et signa in

singulis libris, pi'ocessibus et instrumentis recogno-
scerent fideliter et dbite, ut praefati domini Delegati
possent convenientius, et in prparatoriis, et in decisoriis
caus praesentis, ordinare,
et
processum ip-
sum, ex actis ejusdem causas, pro quibus prima vice

plurimum praesumebant, vel adnullare, vel etiam conlirmare.
PROCS
156
Quo
facto,
ipse
venerabllis magister Guillelmus
Manchon, certum papjri codicem, apud se repositum,

in quo continetur tota iiotula processus quondam
facti contra eamdeni Johannam la Pucelle, in gallico,
exhibuit; asserens codicem ipsum
manu
sua propria
scriptum, et super quo asseruit processura in latino,

in
quodam
libro tune ostenso conscriptum
fuisse
factum. Qui etiam processus in latino fuit factus per
eumdem Manchon
lelmum Colles,
et honestos viros, magistros Guil-
alias
Bojsguillaume ,
Taquel, notarios publicos; et

signis et subscriptionibus
Nicolaum
eorumdem notariorum
sigillisque
et
quondam domini
Cauchon, cpiscopi Belvacensis, et fratris JohanQuorum quidem notariorum, suum primo et deinde cterorum dominorum,
Ptri
iiis
Magistri, roboratus.
signa publie recognovit; recognoscens etiam sigillum
praefatorum Ptri episcopi,

gistri
et fratris
quorum omnium praedictorum
fuerunt etiam a
notariis
et
aliis
Johannis
Ma-
signa et sigilla
practicis
ibidem
quorum quidem signorecognitionem, alii tune cum pr-
exsistentibus, recognita. Post
rum
dicti
non
et sigillorum
magistri Guillelmus Colles et Nicolaus Taquel
adessent, prfati domini prfatnm notulam et
librum in latino conscriptum,
et signis et subscriptio-
nibus praedictorum notariorum [roboratum],

receperunt
et publie
in
manibus
fideliter
nostris reposue-
runt; ac visitaturi et acturi, ut ratio dictaret, juxta
formam raandati
eis apostolica auctoritate directi.
DE RHABILITATION.
(
157
Hequisilio pronintons supor <iuiliusdain inlorniationiLus faclis Rolhonia"i

M.ixtc.Lii.
et
oarumdein inforinalionum proiluclio, rocognilio
Rcqulsieruiit autcm et iiisuper, prfcfatus

cl
procurator antcdictus, ut, ciim
anno
et visitatio.l
promotor
alias cerise iiifor-
inatlones, tam per reverendlssimum in Christo pa-
trem
dorainum Guillelmum
in-Montibus cardliialem
Scdis legatiim,
quam
Sancti-Martini-
tltuli
tune
in
Francia apostolicse
pcr venerahilem et scientificum
\irum, maiîstrum Philippum de Rosa, venerahilis

ccclesiae Rothomagensis thesaurarium, ab eodem do-
mino
et
legato commissLim et deputatiim, factae fuerint
apud dictiim \enerabilem patrem
hannem Brehal, Inquisitorem

assumptum, reposit
magistruna Jo-
cum
dietis
dominis
quatenus paceret prsefatis do-
minis dictas informationes recipere, et signa et
sigilla
in eis apposita recognosci facere per aliquos de notariis
qui eas receperunt, tune prsentes, et testes absen-
tium signa
autem dolucem reducere,
et sigilla cognoscentes. Prsefati
mini Delegati, \olentes veritatem
in
cum de testium absentia dubitarent, magistro Socio Votes dictas
et, ne in prmissis hsitatio haberetur,
informationes tradiderunt. Qui agnovit signum
manuale
tam
in certa citatione,
quam
suum
in dietis in-
formationibus, appositum; ipseque et venerabilis vir,

ma<:rister
Guillelmus
Manchon
si^na manualia raaeistri
Guillelmi Mesardi et Johannis
informationibus
commissione
Daiwargne
in eisdem
et citatione insertis,
apposita, similiter recognoverunt; asserentes,
medio juramento
Mesardi fore et esse
eorum
dictum magistrum Guillelmum

notarium , et ipsius reverendis-
simi in Christo patris secrelarium,
dictumque Dau-
PROCS
158
vargne esse notarium et talem oui in talibus adhibeatur plena
Post
fides.
quorum quidem signorum et slgillorum recoSimon Chapitaulty proraotor,
gnitiones, ipse raagister
ut supra constitutus, requisivit quatenus omnia prmissa sibi communicarentur
ut, ubi expediens vide-
super facto hujusmodi processus se haberet
retur,
informare ex
actis ipsius causse, et
norum Delegatorum
prdictorum domi-
officium incitare. Prfati
domini Delegati decreverunt inter
se,
autem
pendente dila-
tione et assignatione partlbus evocatis prasfxa, dic-
tam notulam
librum ac informationes piedictas

vocatis eliam notariis primas cause, et nobis ac nonet
nuUis ex bis qui in primo processu antedicto, tanquam

officiarii et consiliarii
fuerant, lgre et visitare; sicut
et legerunt sigillatim et visitaverunt, singula in eis
contenta, adnotantes, ut possent convenientius et in

prparatoriis et [injaliisordinare;ordinantes eliam
communicari promotori praedicto

vel
illa
ad justificationem
defensionem processus, aut ejus impugnatlonem
prout
secundum Deum
et justitiam, videret
expe-
dire.
[Qudani acta pendente assignatione.]
Pendente autem hujusmodi assignatione, et ante

adventum dlctae diei , \icesimae mensis decembris ,
acta fuerunt
hc
Et primo
die
quae sequuntur
judicibus praefatis, in
piscopalis
dcima sexla mensis ejusdem, coram
quadam camra domus
archie-
Rothomagensis, comparuerunt venerabiles
et discreti viri prfati, magistri,
Simon Cappiiault,
prdictorum dominorum Delegatorum
in liac causa
DE RIARILITATION.
159
promolor, iioniinc promotorio antedicto, ex
uiia; et
procurator antedictus
Gulllclinus Prevosteaa
no,
actorum
ipsorum
et pro ipsis;
mine procuratorio
asserentes quod in hac civilatc Kothomagensi et locis
,
circuravicinis, sunt nonnulli testes, senes et \aletu-
rito
quorum morte,
non immeduhitatur. Quare ne, ob ipsorum teslium mor-
dinarii
de
seu absentia
tem seu absentiam veritas liujusmodi materi occultaretur et factorum probationes dprirent , ipsis
,
dominis Delegatis humiliter requisierunt quatenus
sibi
citationem, ad certam et corapetentem diem, contra
hujusmodi
testes, senes et \alitudinarios,
Unde
dignarentur.
decernere
prfati domini Judices, Yolentes
gestorumque veritatem pro posse atlingere, jurato prius per eosdem promotorem et procuratorem,
facti
quod testimonio testium,
in citatorio infrascripto no-
rainatorum
necessario indigebant pro hujusmodi

,
caus elucidatione, citationem contra eosdem testes
decreverunt , hujusmodi sub tenore
:
[Tenor
citationis testium in dicesi
Rothomagensi.]
JoHANNES, miseratione divina archiepiscopus et

dux Remensis, Guillelmus, eadem miseratione, Pari
siensis episcopus, et frater
theologiae professor,
Franci
tertio,
in
domino
sanctissimo in Christo ptre et
domino Calixto divina providentia papa

una cum reverendo in Christo ptre, domino
episcopo Constantiensi
nostro in hsec parte collega,
ad infrascripta specialiter deputati,
sacrae
regno
in
alter Inquisitor, judices et commissarii
hac parte,
nostro
Johannes Brehal,
haereticae pravitatis
Quatenus vos
vel
duo aut
iinus
cum
clausa
illa
vestrum
)>
om-
PROCS
160
uibus presbyteris
non
curatis et
curatis
caeterisque ecclesiarum rectoribus,
publicis, et
notariis ubilibet constitulis, per ci-
aliis
vitatem et dioecesim Rothomagensem, et
eorum
constitutis, et
vicarils,
ac tabellion Ibus
aliis
ubilibet
cuilibet in solidum, ad quera
seu quos nostrse prsentes litter pervenerint
tem
in
Domino,
et
mandatis nostris
stolicis, firmiter obedire.
et dlscreti viri
salu-
irao verius apo-
Nobis, pro parte venerabilis
magistii Simonis Chappitault, in arti-
busmagistri et in jure canonico licentiati, promotoris

in
hac parte deputati
atque Giiilleimi
procuratoris Ysabellis d'Arc , matris

nis
d'Arc, fratrum, quondam
P revosteau
Ptri et Johan-
defunctse Johannae
d'Arc, Yulgariter dict la Pucelle^ asserentium quod,
cum
in nostra inslructione in negotio nobis
tato, suique juris
depositione et testimonio nonnullo-
conservatione
rum
senum
testium,
rum,
depu-
prout ipsorum quemlibet tangit,
et
valetudinariorum
afuturo-
timentium ne, propter
et aliorimi, indigeantj
peniiriam testium, jus suura deperire contingat, veritasque negotii occultetur
fuit
supplicatum hu-
militer quatenus litteras citatorias, sub infrascripta
forma
decernere dignarcmur et vellemus. Volentes
igltur pro posse, negotii
commissi, veritalera in
hujusmodi nobis in hac parte
lucem prodire,
et
unicuique
prout nobis incumbit, justitiam ministrare; auctoritate apostolica
omnibus
qua fungimur
et singulis superius
cuilibet in
in hac parte, vobis
nominatis, et vestrum
solidum, in virtute sanct obedientiae, et
sub pnis suspensionis et excommunicationis, quam

vel quas in vos et vestrum quemlibet, fcremus , nisi
fecerilis
quod mandamus,
districte
prciplendo
DE UEHABILITATION.
161
mandamus quatcnus, ad hujusmodi mandatum nostriim cxsequendum, aller vcstrum alterum non exspectet, nec unus per alium se excuset. Citetis peremptorie et personaliter coram nobis, aut altero
nostrum, apud domum archiepiscopalem Rothomagensem ad diem et iioms de quibus pro parte ipsorum promotoris , Ysabellis , Ptri et Johannis d'Arc,
,
dominum Nicolaum Tasquel; dominum Petnim Bouclier; ma<:5istrum Nicolaum Houp c ville ; dominum Johannem Mussieu; niagistrum
Nicolaum Caual; dominum Guillelmum Manchon;
fueritis requisiti
Petrum Cusquel; fratrem Ysambertum de Petra ; maargurie ; magistrum Ricardum

gistrum Andream
deGroucheto; fratrem Petrum Migecii; fratrem Martinum Lachenu; dominum Johannem Fabri, episcopum Dimitriensem (i); dominum Tliomam il/^ney
dominum Johannem Requier; fratrem Bardinum de
Petra (2) dominum Radulphum Verete, presbjterum;
et omnes alios quoscumque, cujuscumque gradus, sexus
et conditionis exsistant,
requisiti
dam
de quibus ab
ipsis
fueritis
perhibituros testimonium veritati, in quo-
negotio,
processum in materia
Pucelle, per
dudum
fidei
contra prfatam Johannam defunctara,
dictam la
quondam episcopuin Belvacensem
et su-
binquisitorem haeretic pravitatis, instante magistro
Guillelmo de Estiveto
eorumdem promotore
agi-
tatum; ipsiusque processus et sententiarumnulitatem,
(1)
Jean Lefvre
qui figure
si
augustin
vque
in partibus
de Dmtriade. C'est
le
souvent dans les procs-verbaux du premier jugement, avec
mme
le titre
do professeur en thologie.
(?)
Rptition inutile du
nom
d'Isambard Delapierre
rapport
plus haut dans une autre forme.
U.
six
lignes
PROCS
162
et ipsius
quondara defunctae expurgationem, tangente,
coram nobis moto et raoveri sperato. Et quid inde

feceritis, ac
rum
de nominibus et cognominlbus citando-
dlerumque
et
cum inforraationibus in talibus

Datum Rothomagi sub slgillo nostrl ar-
fideliter rescrlbatls
assuetis.
liorarum nssignatlonibus, nobis
chiepiscopi,
anno Domini mcccclv.,
mensis decembris.
F. Ferrebouc.
Sic signatum
die
dcima sexta
D. CoiMITIS et
DE RHABILITATION.
163
CAPITULUM TERTIUM,
[Petilio scripta procuraioris actorum.]
Item, aiino Domini mcccclv., die dcima octava

mensis decembris
teaii,
ipse tnagister Guillelmus Prevos-
procura tor sajpefatus, parendo assignationi per
praefatos judices sibi fact
eosdem
saepedictos
dominos Delegatos, seu eorumdem

in hune modum
notarios, tradidit in scriptis
f<
suam petitionem pnes
jEterna veritas
sapientia Patris,
qu omnem
docuit justitiam adiraplere, ex cujus ore sedentis in
throno exire visus
et gladius bisacutus, felicis gloriae
praemia spondet intelligentibus super
egenum
pcrem
afflictumque
liberantibus
et
pau-
diripientibus
ipsum. Sic enim justitia vestra compatitur miseris

oppressis
et
impios reprlmit, et insontes tranquillis
fovet et protegit amplexibus
compescens anxia
et
aspera reducens in vias planas. Dignissimi patres et

clarissimi judices, in
actores statim
liis
nominandi
scriptis
,
dicunt
et
proponunt
coram vobis, judicibus ve-
nerandls, contra dictos reos, quod
Sancta siquidem
apostolica Sedes, infallibilis justiti prcipua imitatrix
desolatis
semper condolens pauperibus
paupertatis, aures
aflictorum
solitae
nuper prbuit precibus quissirais
commendabilis
honestque
Ysabellis
cVrc, matris, nobibumque Ptri ac Johannis d'Arc,
fratrum germanorum defunct Johann d'Arc, dictae

la Pucelle,
una cum
jamdudum
suis parentibus,
ignis
suppHcio vita functae
suppHcautium, in
liac
parte
PROCS
164
actorum; contra
el
a;
[versus
reverendum
dominum Guillelmum,
patrem,
in Christo
dlvlna providentia
Belvacensem episcopum, acsubinquisltorem hreticae
promotoremque cauBelvacensis, omnesque alios
pravitatis in dicesi Belvacensi,
sarum criminalium
curiee
el singulos sua interesse credentes, et in judicio lgi-
time intervenientes reos. Cujus Joliannae,

nestae
prfati mater et parentes
virgiiiis Iio-
lamentabile exci-
dium dict Sanctae Sedi exponere curarunt, a paucis

citra temporibus, ac a domino nostro Summo Pontifice rescriptura justiti
vobis directum
ipsumque vobis palam.
et publie presentare dispo-
rcportarunt
nentes, eisdem in primis publicam audientiam concessistis,
ad ejus praesentationera apostolici mandati
vobis soleraniter porrigendara.
secunda (i)
nov^mbris vicesima
domus
itaqae
eisdem
novissime lapsi
in aula
ma-
episcopalis Parisiensis; ibi deinde, in
mul-
horr.que tertia post meridiem

jori
Die
praefixis
tltudine copiosa, convenientibus vobiscum pluribus
prlatis, doctoribus et magistris divini ac

juris, et aliis,
tam
religiosis,
i'ibus laicisque civibus, et
fratres, actores, per

liac
quam
clcricis, saecula-
plbe raulta
organum
parte per vos distributi
humani
dicti
sui consilii,
mater
et
eisdem in
solemni et pubiica pro-
positione aperta dicti rescripti apostolici primitus
ma-
quam fidei seu hresis el idolatriae

adversantes eidem Joliann
jamdudum
notam
falso prtenderant, per suum prastensum dolosum et
teria
querulosa
tenere
iniquum processum; ostensaque palam injustitia multiplci, adversus ipsam Johannam, non sine dolo et
(I)
Sji.
Lieoz dcima sepiima.
,,,
DE RllABILITATIOM.
cmissa per qiiosdam tune judicantcs prae-
iniqiiitate
tcnsos
et
Puclhv;
165
pcr ipsos cidem adversantes
pcrpctrata
eliam
dlecta
tam
materia,
in
quam
in
forma, iiuUitntis vitio, dolo, fraude, subreplione, ini[uitale ac falbitalc raultiplieibus
quibus
actores
ipsi
subjaecre dicebant dietorum adversantium etjudican-
lium processus, sententias,
et
in Rothomaiênsi civitate facta
omnia inde secuta

prolata et deducta
Vos, Iiis audilis, una cum supplicationibus et requeslis, humibter per dictos matrem et parentes, actores
vobis porrectis; factam tune solemniter prsentalio-
nem mandati ejusdem

rentia
suscepistis,
aposlolici
superius inter acta hujus causas ad
vobis directum
lamquc
lici
dbita
cum
reve-
ipsumque apostolicum mandatum,
longum insertum
de verbo ad verbum publicari
et publie perlegi [fecistis].
reseripti publicationem
eationes vobis porrectas,
pa-
Postcujus aposto-
eonformiter ad suppli-
promotorem
officii vestri
vestro seu justitiae nominibus, eausam luijusraodi ani-
madversurum
et
stimulaturum, notariosque tempore
debito creastis, vestri futuri processus seribas fidles.
Quibus juramenta
praestari fecistis solemnia
et in talibus consueta;
tationem,
dictis actoribus et
norainatim
eodem
fieri
dbita
vestramque peremptoriam
decrevistis
apostolico rescripto
ci-
promotore instantibus,
adversus
et
alios
expressos
in
quoslibet sua
interesse credentes, reos- comparituros in eadera
Ro-
thoraagensi civitate, in arehiepiseopali palatio, die

et
liora specialiter,
expressis
in dicto
vestro citatorio, tune
dicturos adversus idem rescriptum
et faeultatem vobis
commissam ;
et objecturos
seu vos
quid-
quid objicere etdicere disponerent, auditurosque die-
PROCS
166
toriim actorum petitiones et requestas dictique vestri

fines dbites,
promotorls, ad
et
quod justum
per eosdem eliclendos;
foret responsuros
dicturos
facturos
et ulterius processuros, prout juris esset et rationis,
Quibus advenientibus die
et
hora assignatis, coram
vobis dlgnissimis patribus ac discretissimis judicibus,

archiepiscopo Remensi et episcopo Parisiensi
ac In-
quisitore, in eisdem civitale et palatio archiepiscopali
Rothomagensi praeseiitibus, ipsisque actoribus per se

vel per suum procuratorem compareiitlbus, dictorumque reorum vocatorum, et per se vel alium non com,
parentium contumaciam accusantibus: per consilium

seu advocatum actorum eorumdem, petitio sua, so,
lemni propositione, aperta

prlatis, doctoribus et
est
iterato,
assistentibus
populi maxima comitiva;
di-
cendo, proponendo etrequirendo in effectu, suaraque

petitionem formando, prout sequitur.
M
In primis dixerunt quidem (i) et proposuerunt
dicti actores
dicunt atque proponunt dictos reos fore
et esse, per vos decerni debere,
contumaces; ac in
eorum absentia jurisdictionem vestram divina repletam prudentia fundatam lgitime per ipsum rescriptum apostolicum, citatorium vestrum et exsecutionem
,
ejusdem, quae omnia ibidem exhibita lectaque fuerunt
palam
et publie,
per vos debere declarari
ulterius
quod nuUi velle[nt] injuriam irrogareper

seu dicenda per eosdem (quae expresse Sanctse
protestantes
dicta
apostolic Sedis, vestrae et allorum,
quorum
interest,
dispositioni submiserunt); neque aliquid adversus eos
impingere velle
(1)
qui
Manuscrits Noire-Dame
proposuerunt.
et
in
processu contra
dictam
5070, quod. Manuscrit de D'Urfc, dixerunt et
,,
DE RHABILITATION.
Johaunam
agltato
interluerunt
demptis tamen prfatls
dem;
aut
107
opinati sunt;
et complicibiis eoiiini-
reis
ac propoiientes et dicciites se, ipsos actoies,
suos parentes, dietamque
Johannam defunctam,
hactenus et esse boni nominls
fuisse
famae laudabills et
conveisationls lionest, fidles et catholicas personas;
dietamque Johannam
aut credidisse
niliil
protulisse, vita comit,
fidei et Ecclesiae
adversum
sed vrins
divina officia frquentasse, sacramenta ecclesiastica

confessionis praeserlim et Eucharistiae, reverenter et
spe devotissime percepisse, operibus misericordiae

institisse , nec ullo tempore recessisse ab Ecclesiae
sanctse obedientia ac unitate; ita ut adversus
eamdem
infamatio vel suspicio erroris aut haeresis ortum ha-
bere [non] \aluerit, quomodolibet, aut causari vel

inchoari processus [non] debuerit in
fidei
materia
praetensus, undequaque.
((
Subjungentes actores
ipsi
quod nihilominus
dicti
rei, spiritu furoris ac iniquitatis potius excita ti, dolose,
fraudulenter , mendose et inique , adversus eamdem

Johannam, nulla informatione prvia nisi invalida, si
qua sit; per processum , in fidei materia falso prtensum, errorem idolatriam et varia in fide et Ecclesia
crimina conficta imponere prsumpserunt ; ipsamque
duro carceri ferreisque alligatam compedibus, et catenis mancipatam minis, terroribus variisque et diffi,
cilibus interrogatoriis judicialiter vexaverunt, licet ju-
venem
et doli
nis
tateminorem, ignaram
inexpertem; poenas juris
juris et innocentera
,
scilicet, suspensio-
per illum Belvacensem tune episcopum asser-
tum,
et
excommunicationis per Johannem Magistri
tune vicarium Inquisitoris prtensum,
incurrendo
PROCS
168
manifeste, ratione falso imposit materiae haeresis aut

fidei
qustionis. Qui nlhilominusepiscopuset vicarius,
judices prtensi sic legati, ulterius, licet nuliter et de

facto procedentes, ipsam
Johannam
Anglicls arma-
inimicis suis capitalibus, custodiendam deputa-
tis,
runt, in carcere scularl detrusam, ipsam assidue

opprobriis, minis et terroribusac innumeris
tibus injuriis ;
quam
afligeii-
et judiciali sua ordinatioiie
idoneas matronas, an virgo esset, visita tam et
pertam virginem
et integrara
laudabilis virginitatem
cium matronarum
suae
tamen
per
com-
integritatis
visitationem et ipsarum judi-
omnino
latere et a suo processu
truncari, ut fertur, decreverunt dolose et inique;
eam vexationibus continue inquitantes, ut,

gravi infirmitate prolapsam, medicorum in manibus
diligenter eam foveri voluerunt non ex carltate vel
pietate; sed ut eam praemeditato supplicio ignominiose
tantis
exterminarent, prout publie se jactarunt. Persvrantes etenim ipsi rei
ad arduas et
dicta convalescente Jolianna
difficiles circa
et llcclesiae apices
eam
interrogationes, fidei
concernentes; certasque bonorum,
ut creditur, spirituum visiones, quas in ejusdem innocenlis Puellae damnationem convertere nitebantur,
infeste pcrquirentes et interprtantes sinistre.
quibus congrua
recta
licet
Super
responsa dederit, gratissima, di-
ut creditur, a
Domino;
dicta sua clericis slbi
non adversis, EcclesiaeetSummoPontifici submittendo

et remitti
postulando
recusans, et
ipsa
judices in effectu declinans et
supremum Pap auditorium
vexatione quaesitorum turbata

((
appellans
tamen non exaudita, sed longa amplius multiplici

est.
Continuala autemnidirantium fraude subdolosa
DE RHABILITATION.
prtensis cjusdem
169
innocenlis Johanna coiifcs-
filiae
sionibus assorti sunt [haud] fideliter extracti articuli
duodeciin, incipientes
Qudam jmina ;
[qulbusj
pulsati allqui graves dicuntur, ex apparentlis, ali-
quas ddisse opiiiionuin formas
super dicloriim ar-
ticulorum crdita expressa veritate
tamen
fundatas.
articuli expresse extracti falso fuere
Qui
dictae Jo-
haniiae confessionibus difformes, inique compositi; et
super quibus
sic expressis
opinantes seducti, excu-
satione digni super opinatis per eos, sunt merito cen-
sendi;
f(
tamen
si
Verum
nihil ex afTectu protulerunt sinistro.
et praeter notarios
circumspectos, qui veri-
tatem dictorum per ipsam Johannam , suo processu
ab initio verbis
gallicis inscribebant,
loco abscondito dolose
eidem processu adjecerunt
injuste,
({
alii, in
notarii
iniqua, ab antedict Johannae intentione dis-
falsa et
sona
quidam
prsetensi
latentes
improbe
Super quibus
contra veritatem
et inique.
,
licet dicti asserti judicantes
fundari
non potuerunt nec debuerunt ad actus ulteriores procedere adversus ipsam Johannam innocentem Puel,
lam, attamen
suis exccati perversis affectibus, dicti
rei, praesertim episcopus Belvacensis
divino postposito
svire
timor,
et
sententialiler
Inquisitor,
in
Johannam innocentem non formidarunt
ferentes
in primis,
licet false
et
ipsam
;
pro-
injuriose, dictam
Johannam sua confessione ream mulliplicium offensarum, fidem et Ecclesiam tangentium, puta idolatri,
erroris, superstitionis, temeritatis, invocationis dae-
monum
et hresis;
quarum siquidem offensarum ab-
jurationem, in quadam schedula per ipsam innocen-
tem Johannam non
intellccta, vi^ dolo,
melu
et fraude
PROCS
170
extorserunt.Postquamsicprstltamabjurationem,dic-
tam Johannam ad Ecclesiae promissum refugium, extra

talium suorum improbas
manus adversariorum
re-
poni sperantem, dura nlmis austeritate, in conspectu

populi
ad perptues carceres piiblice condemnariint
exInde complelis diebus, ipsam relapsam in
et paucis
heeresim, rursura in publico civitatis Rothomagensis
loco, injuste pronunciarunt

diderunt.
Qu
illico
brachio tra-
et sculari
ad ultimum
ign cremanda, ap-
plicata suppllcium, fide constans et catholicae reli-
gionis dcore solida

crucis amplexo, et
perseverans, signaculo sanct
nomine sacro Redemptoris domini
nostri Jhesu alta voce flebiliter implorato

rnosis adsistentium planctibus,
animam,
cum lacri-
ut pie credi-
tur, reddidit Salvatori.
sis
Proponentes ulteriusactores
prsefati,
ex his perver-
processibus, sententiis et exsecutione eorumdeni
licet
falsis,
Johannae
inlquis et \itio nullitatis infectis; dictae
fidelis,
tate discessit
innocentis,
qunec ab
Ecclesiae uni-
nec a catholica tradltione in aliquo
aberraît, ipsorumque actorum famain, honestatem

et decus, offensas multipliciter; et
tias,
multarum conscien-
etlam fidelium personarum, fluctuasse turbatas.
Iniquitatem autem et nullitatem, doUim, fraudem et
malitiam ipsorum processus et sententlarum

tores
ex manifestis tam formae
rumdein
quam
vitio et peccatis, in patulo
dicti ac-
materiae eo-
esseproposuerunt,
mediis ralionibus atque causis multis.
Quod autem
ratione formae, nullitatis vitio, saltem cassationis judicio subjaceant processus et sententlae
taies quales,
(
cum inde secutis, oslenderunt
memoratae
ipsi
actores
Primo, exeoqiioniam,jure notissimo,nuilumred-
DE RHABILITATION.
ditur judicium
171
ratione judicis competentis, ratioiie
antem
non erat judex com-
jurisdictionls inept, ratione litiiâtorum. Est

ita
qnod ejusdem Johann
Puellae
petens cpiscopus tune Belvacensis

justitiabilis.
titur
forum
ne ejusdem
ut
Ratione enimdelicti autdomicilii quissor;
ipsa
autem
in jurisdietione dicti episcopi
nec domicilium fovebat, neque

ibi
sibi
imposita crimina,
causabatur impetrasse; sicut ex ipso processu primo
manifeste constare dicebant actores; nec aderat

matera. Et
ila
ratione judicis
fidci
ratione jurisdictionis
et ratione litigatorum claudicabat judicium.

((
Secundo dicebant, ut supra, fore ostensum Belva-
censem tune episcopum
sum \icarium
cum
et illum Inquisitoris praeten-
sine altero
alter
in
prtensae hresis procedere non yalerent
excommunicationis
a jure lata,
raateria
sentenlia
manifeste innodatos;
quoniam crimen hresis fedso imponebant per ipsam

Joliannam fore commissum, et ita jurisdictionem
exercere, aut aliquid in eam validum decernere minime potuerunt, nisi nuUiter, de facto, et inutile.
Tertio, quoniam, ut dicebant ipsi actores, per dictam Joliannam ipse Belvacensis episcopus fuerat recusatus, tanquam incompetens et suspectus et ejusdem
,
Johannas inimicus capitalis
ejusdem atque sentenli

subjacere noscantur
cum
ita
ut exinde processus
secutis, nullitatis vitio
sicut est jure enucleato
mani-
festum; quoniam nec potuit nec debuit exinde
judex ulterius procedere,
omnes doctores
<(
nulJiter,
secundum
enim, recusatio et
quoad supponendum auctorita-
juris. Appellatio
relatio purificantur
tem
nisi
talis
et officium judicantis.
Quarto, fjuoniam jure cautum
est viribus
non sub-
PROCS
172
sistere
qu
ei\
metuve
adores
vi
esse dixeriint ipsi
facta noscuntur. Sic
quoniam
vicario praetenso, per Angllcos, tune processui

sistentes, meliis terribilis
iii
eamdem Johannam
nata,
((
metu
regio etlam
non
as-
est, nisi sententiaret
innocentera. Sacro autem
canone exprimitur quod justum judiclum

injusta
illi
comminatse mortis, cadens
virum constantcm, incussus
contra
autem
dictl Inquisitoris
et diffinitio
vel jussu, a jndicibus ordi-
valeat.
Quinto, superaddentes
dicti actores, jura expres-
notissima, per legitimam appellationem juris-
sisse
dictionem suspendi
curaque ipsa Johanna ab
prtcnsis judiclbus appellaverit,
subseculura,
cum
suum
ipsis
fore processum
sententiis et sequelis, nullitate in-
fectum manifesta. Quod autem sufficienter ipsa Johanna

appellaverit
quoniam,
recusato
ex eo constare prtendunt
ipsi
actores
Johanna judici illi

capltalem horrebat inimicum,
expressis verbis, dicta
quem
sicut
quod Papae submittebat se; petens ad

ipsum suumque remitti judicium, Verba autem haec
appellationi lgitimas quipollere dicebant, secundum
dixit pluries
canonicas sanctiones (prsertira ex ore emissa per-
son
simplicis, jura ignorantis), etiamsi verbum. illud,
appello,
((
non
fuerit expressum.
Sexto, exinde se causarunt dicti actores, quoniam
de rbus ardais, prsertim revelationibus secretis

occultis, ac
hominibus ignotis
et incognitis,
et
qu causa?
censentur majores, nuUa ad hos prtensos judices

cognitio pertinere potuit, nisi nullitcr;
causas majores jura volant ad apostolicam
jorera reraitti indilate; et prsertim
quoniam et
Scdem ma-
ubi lides tangi
prtcndilur seu fidci materia vcntilatur, omnis de-
DE RHABILITATION.
bet causa
talis
lalc rcfcrri
ad Scdcm Petil
vel successoris
ut sacris juribus cautum
173
,
intli-
est.
Septirao, dlxcrunt actorcs memorali proccssum
ipsum cuin
socjuelis nullitate
procedcndi forma,
IVaglll et
infectum
cjualis luit in
ex violenta
lamjuvenc persona,
innocente. Ipsam siquidem violentarunt duri
carceres, vincula ferri, terribiles custodes, arraatorum
capitalium inimicorum atroces injurie, delubria, terrores,
commlnatloncs
et assidua
imperantium vexatio;
ut saspe diceret ipsa Johanna plus velle inori

lia
quam
ta-
ncfanda peramplius sustinere; imoetipsi custodes
spius violenta
manu su virginitatis attentare pudo-
rem contenderunt. Qu omnia,

dixerunt
parari
ipsi
ita
actores torraentis et qustionlbus qui-
ut,
si
plus violenli
quin imo
et
quid ipsa Johanna contra se dlxerit,
quam
omnem
intelligi
illa
esse.
Non enim
et
stante causa
tali
qustiones extortam
per qusestlones tormenla
debent, sed etiam dolores
quam malam mansionem
dusque
adscribendum
verltati veniat
confessionem
opprobrio, per violentiara
censendam
bene attendantur,
si
alii
fams
sitis
et
jura exprimunt, sordi-
et teterrimus carccr.
Rursum et ipsam nullitatem constare actores ipsi ex

eo dixerunt, quodeidem Johann, fragilietinnocenti,
omne consilium et juris auxili um denegatum est, licet de

iidei
apiclbus et arduis pulsaretur qusestionibus. Talis
autem denegatio inhumanaetjustiti inimicacensetur.

Dicebant insuper quod , dum quidam vir pro((
bus, processui assistons, ipsam Johannam dirigere

vellet,
cum
minis et terroribus expulsus est, ut ex
ipso processu constare dicitur; adjicientes ipsam Jo-
hannam
annis esse
minorem,
qiiae
neque judicio
ss~
PROCS
174
tere, aut sine curatore experiri, aut sententiae judicialis
capax foret,
nisi nulllter et invalide
aperte in actu isto factum
Confirmantes
ipsi
cujus contrarium
est.
actores sua dicta, quoniam, licet,
beneficio juris, tati juvenlli et minori annis subve-
niendum
sit; ita
ut miseratio tatis judicem ad raode-
rationem etremissiorem poenam adducat eidem tamen

:
Johann, minori, nulla impensa est moderatio, prout

ex sententiarum praetensarum. immoderato et nefando
constat rigore
ita
ut ex nimia severitate judicantium,
processus aut inficitur, aut cassatione dignus censetur
cum
sequelis.
Inficiebant aliunde ipsi actores
judicium et processum, quoniam,
quod
acta
duabus
omnia
in processu
Imo contrarium fecerunt
nam
sit
redigantur dbite et
idem tamen facere neglexe-
credatur judicanti
runt.
praevaricati sunt;
jure cautum
aut notario, aut
fore (i); ita ut alias nec
aliter
etsi
fideli,
electis personis, in scriptis
complte, comprobandum
ipsum prtensum
et dictse
ipsi
judicantes et rei et
Johann confessiones
truncari fecerunt seu jusserunt, et suas inhibuerunt
excusationes inscribi,
suum exinde processum, cum
sequelis, nullitate et iniquitate infectum,
truncatum,
vitiosum et inutilem relinquentes manifeste.

((
Cujus et nullitatem processus sententiarumque, ac
contentorum
in eisdem, ipsi actores in patulo
argue-
bant, falsitatemque, dolum et iniquitatem apertam
nam
dolo et perfida malitia duodecim articuli
clpientes
Quachun jmina, de quibus
est raentio, falsoque
(1) TelU; pst la leon,
supra
illi,
in-
habita
exinde abstracti sunt, obmiltendo
videmment incomplle
de tous
les
manuscrits.
DE RIIABILITATIOIS.
saepius, ex dicLis
175
Johanii ejusdem, quae pro sua sin-
cera intenlione et valida excusatione ipsa piotulerat;
omniaque
in
pnrtcm sinislram convertendo
et iiiter-
pretando; imo et excrcsccnte officiosa malitia, multa
adjungendo,
perniciosa
elicl
ex suis confessionibus
qiiae
Don valcbant; subticendoexcusationes,
limitatio-
nes, etdictarum confessionum determinationes, in bonum sensum verius reducendas; et obmiltendo sub-
missionem apostolicae Sedi saepius factamper eamdem,

caeteraque su justitl propitia.
Et quoniam, super
articulis,
ipsis
praecipue sic falso
actores proponebant, idcirco
omnia
ferebant actores ; solidantes hanc
suam ratioiiem,
et
afflictae,
judicantium permissione,
fuisse applicatos, confingenles dictse

et
ipsi in-
dicentes eidem Johannae, in carceribus sic diu

alios seductores,
ipsi
iiide secuta falsa,
iniqua, calumniosa et nulla, saltem cassanda
quosdam
elicitis
judicium suum fundasse dictos judicantes
Johannae partem
obedientiam domini nostri rgis Franciae
tenere
eidem fore transmissos, pro

consilio impendendo. Qui eidem suaserunt
et fovere, et se secreto
salute et
ut
nunquam
lico suas
quodque
ipsa se Ecclesiae submitteret,
resumeret vestes
viriles
Johannae vestibus muliebribus
sublatis etiara
ita
ut,
si
quid
sona Johannae exinde sinistrum contigerit

debuit
tali
il-
eidem
in
per-
adscribi
damnatae fraudi, dolo et versutiae, serpenti
consimlliseducentiprimammulierem;quodqueexinde,
neque lapsus aut relapsus causa valuerit

tendatur
fideli
iterata dicta
si
zelo at-
submissio et requesta
quibus judicium apostolicae Sedis ipsa Johanna saepius

postulavit.
Cumque fraus
et dolus nulli
debeant sulFra-
gari, relinquitur ibi fundatus hujiismodi processus
PROCS
17G
seu exintle procedens jiidicium, praetensaque abjuratio, ac sententire
prgetens,
cum sequelis,
nullitatis et
iniqultatis maiiifestae vitiis subjacere, aut saltem cassari et adnullari
meruisse
Itaque et per preemissa
ut dicebant ipsi actores.
dicti processus et sententia-
rum, ex parte su form,
vitia fuisse et esse dtecta
et aperta inferebant ipsl actores.
tamen allegarunt et proposuerunt actores

dictorum processus, abjurationis prtens, sententiarum et sequelarum nuUitatem, iniquitatem, fal Ulterius
ipsi,
sltatem et vitia multa fore et esse manifesta
ratione
materi, in eisdem expressae, seu cumulatae, seu
minum et vitiorum
et adstrictorum.
falso
cri-
eidem Johannae impositorum
Quae veraciter, praesertim ut per vos
qualificata sunt et agita ta, dictisque sententiis inscripta

et expressa, ipsa
Johanna non commisit, nec per eam
confessata sunt aut a confessis per
eam
elicita
veraci-
ter; imo verius, ut dicebant ipsi actores, per ipsam

Johannam in ipso confessata processu, a fide cathollca , Ecclesiae unitate et determinatione non disso-
nant solida
que in sensu interpretata saniori, stare
possunt et defendi catliolice, secundum sacr sriera
Scriptur, doctorumque catholicorum sanam et ap-
probatam doctrinam.
Proposuerunt igltur
dicti actores
super proces-
suura agitatonim materia, et sententiarum per dictos

reos prolatarum, quaedam prtensa per eos crimina
dictae
Johannae falso imposita. In primis, super
tatione, revelationc et adorationc
tuum, quos
rci
quorumdam
visi-
spiri-
malignos norainaverunt, cxinde eam
dolalram, errantem aut hereticam,
dmoiium
invo-
catricem, ab Erclesia discedentem, causari satagentes;
DE REHABILITAI
ION.
177
ciim venus dictae \isiones et revelationes,

qnis, sed verisimlllter a
iioii a
mali-
bonis splritlbus, processisse
aestimandae suiit ; iiec eas aliter per reos eosdem,
aiit
[ab]
alio humanojiidice, censeri debuisse, iieque Johannam
ipsam
mendosum
aliquid in eisdem asseruisse, hasreti-
quovismodo. Quas tamcn visio-
casse vel idoltrasse
nes,
si
ex Deo essent, ut dicebaiit actores, rei sinistra
affectione seducti, intelligere
luerunt; et
ita,
cum
non valuerunt
aut no-
haec sibi occulta esse et latentia
non ignorabant, non debuerunt judicialiter in alteram partem declinare. Nam et hujusmodi occut visiones a quo procdant, soli Deo, secretorum cogniseu scrutalori, cognitum est; neque de
tori
secundum jura divina
et
humana
inferior
judex certam dare poterat sententiam.
his,
quisquam
De
occultis
enim penitus Ecclesia non judicat, sed solus Deus
jura ad haec nolissima sunt et enucleata.

((
Quod autem ab
Angelis lucis et bonis spiritibus
hujusmodi revelationes et apparitiones procdrent,

dicti actores
((
ex rationibus pluribus raanifestarunt
Tum primo, quoniara dicta Johanna, virgo erat in-
tgra corpore, prout interrogata asseruit constanter,

et raatronis exhibita patuit luculenter, assistentibus
mulieribus
nobilibus
dictum
est.
plurimis,
ut
jam superius
Deo grata,
In hujusmodi autem virgine,
Sancti Spiritus obumbratio seu inspiratio conveniens

est;
quoniam
ipsa
templum Dei, secundum ecclesiasti-
cos doctores.
Tum
secundo
quoniam
et ipsa
Johanna humilis
qu neque mundanum quaesi;

honorem, sed animse su salutem; nec superbe
respondit inlerrogantibus. Virginilatem autem et huerat valde et simplex
vit
II.
12
PROCS
178
cum
militatem simul junctas,

dant, et
summo Deo
admira tioiie jura lau-
mirifice placent; et super
re-
lils
qulescit splritus Dominl.

((
Tum
tertio
honest vit
quoniam
ipsa
Johanna
laudabilis et
fuit, pia in pauperes, jejunia excercens,
frequentans lioneste; et confesmissam

sionis sacramentum , et poenitentiae, et Eucharistiae,
frequentans devotissime. Et talis, digna bonorum spiet ecclesiam
rituum apparitionibus
((
est censenda.
quod bonopreecipuum, bona opra
Ulterius adjungentes dicti actores,
rum spirituum signum dicitur

semper
suis sequacibus suadere;
quemadmodum
tus ipsi dictae Johannae apparentes,
ad bona m.ulta
spiri-
eam inducebant
ut ipsa scilicet ecclesiam frequenta-
ret et confessionis
sacramentum, honeste
se regeret,
custodiret animae et corporis vlrginitatem, et
quod
ita
beatitudinem consequeretur ternam. Rursum apparentibus spiritlbus, Johanna se signabat signo, et
non
recedebant, prout recedit splritus malignus hoc territus slgno. Insuper
dum
Anglus ab
hannae apparuit, timorata

titia
est
ab
initio dictae
Jo-
initio, et in fine lae-
consolata; sicut de angelo legitur beatae Mariae
apparente, et multis
aliis.
loquebantur voce clara et

obscure loquuntur
Etiam
spiritus
isti
Johannae
autem maligni
omnia beatorum
alta; spiritus
et involute.
Qu
spirituum, secundum Scripturas, signa sunt manifesta.
Quodque
ipsa ea fideliter etcatliolice fmivit dies, sacro
sumpto et invocato usque

nomine
Jhesu, signum est quod spiritlbus
ad finem
bonis ducta est
quoniam malignus spiritus fidem
inducit pestlferam, et suos ad infernum tandem culto-
Christi corpore devotissime
res deducit. Est et aliud
bonum signum
bonitatis spl-
,,
DE RHABILITATION.
179
nam et ipsa Johaniia, per spirlluum

lionem, omnimodam veritatem annuntlavit,
riluum;
revelaet quae
pra?dixit,qiinsi miraculosiim liabuerunteirectum,puta,

in lempore cnim ([uo plus inimlci Ilorebaut, quo domino nostro Rgi major pars sui regni subtracta erat
regnum rcupra tum, ut prdixerat, Anglici expuisi,
coronatio rcgis, obsidio a civitatc Aurelianensi subito
repente levata
cum
paucis, contra
bebant reputari.
maximam
adversa-
hc veluti m.iracula haHc autem, secundum sacrarum
riorum multitudinem;
ut
ita
traditiones doctrinarum,
a ptre
mendacii, spiritu
maligno, non possunt procedere, sed
a divina revela-
tione et a bonis spiritibus nunciata omniraode cen-
senda sunt. Dicentibus rursum dictis actoribus,

positive loquendo
et
non
alias,
quod,
si
sup
taies apparitio-
nes fuissent spirituum raalignorum, quod dicta Jo-
excusanda erat, tanquam errore dequoniamet bonos spiritus esse credidit, apparentes in Angelorum forma lucis, et sanctum Michaelem
sanctasque virgines Katharinam et Margaretam credidit adorare et revereri. Neque sibi nocet talis error,
quoniam et ipsa Ecclesi se submisit, nec perlinax
fuit; et, sicut habent canones sacri, non est periculosus error, si tune malignus spiritus creditur esse bonus Anglus, dum se mutt in Angelum lucis, quoniam non illi maligno sed bono quem confingit
lianna merito
lusa;
reverentia prstatur.
Praeterea ipsis actoribus dicentibus ipsamJohannam

potius excusandam,
si
se, in
adjutorium
bellis imraiscuit.
quam per reos increpandam fuisse,

sui
Tum
nostrique domini atque rgis,
primo, quoniam ipsum bellum
meritorium contra hostes
et
justissimum fuit, et
PROCS
180
omiies habuit conditiones belli justi, sacris legibus inscriptas.
Tum
secundo, quoniam, ut dicta Johanna
spius asseruit constaiiter, medlo suo juramento, id

Dei, nec uiiquam aliter fecisset. Et ex
fecit ex jussu
jussu Dei prcepit Angllcis redire ad propria, et
non sunt;
spirituDei aguntur, sub lege
omnem legem superat;
inspirationis,
festa sunt eventus et efFectus
culosi. In his
jam
ipsa
qu
enim
lex
cujus signa mani-
dicti
prope mira-
autem non reprehendenda, sed potiusex-
cusanda censetur; sicutSamsonabhomicidio, Abraham
ab adulterio, David a pluralitale uxorum
sacra jura
excusant.
((
Sed
dixerunt actores
et ipsi
ipsam Johannam
reprehensam ex eo quod virilem deferebat habitum, in canone proliibitum, quoniam et

indebite
licite id egit,
ex causis multis, attentis circumstantiis
per eam agendorum ; multas super hoc assignando rationes per ipsos actores. Tum primo , quoniam ex
causa rationabili talem habitum sumpsit, scilicet ex
Domlni jussu; ubi enim spiritus ibi libertas.

Tum secundo, quoniam jura in adversum proposita,
loquuntur id non licere mulieribus, causa luxus; et
omnes doctores in id conveniunt; dicta autem Johanna
credito
pro contraria causa illum assumpsit, ad vitandam sciet virorum in se provocationem ad

licet libidinem
,
luxum, cum quibus frequentare opus erat

citu conversari
tatis
imo
tuitionem
Habitum autem
et in exer-
et
aliquando ad proprise virgini-
quam
Anglici attentare nisi sunt.
variare etiam clericis, ex causa lgi-
tima, aliquando permissura est,
secundum canonicas
bonum
sanctiones. Absit
enim ut
facimiiSy nobis ad
culpam imputentur! Vestes etenim
ea
quae propter
DE RHABILITATION.
iiiullebres dicta Jolianna seepius obtulit
intcr imilieres,
quam
ecclesiastico
in
181
resumere,
carcere
si
aut alibi
interliostes, doponcrctur; quas vestes etiam
mu-
liebres tandem ipsa libenterresumpsit, obcdicns prlensis jiidicibus; et exinde easdem ex necessitate dimisit, sibi siiblatas [ab]
hostibus fraude, et ad violenti
Nec \erum est, ut dicunt

actores, quod ipsa Jolianna missam audire dimiserit,
ne vestes muliebres resumeret, aut quod ipsa confesimo
sata sit domino nostio Rgi eas non deponeie
verum est contrarium, cum et ipsas dimiserit. Aut
repulsionem, ut dictum
est.
excusanda erit propter revelationes et voces divinas in contrarium inducentes, seu quas a Deo credidit processisse;
si
viriles Aêstes
nec exinde crediditrelapsa nominari
tandem resumpsit, cum
id dolo, vio-
lentia malitiaque sibi illatis facere necessitata fuerit,
ad sui corporis tuitionera et virginitatis conservatioiiem, et ex
aliis
causis supratactis.
Ipsam etiam Johannamdixeruntactores non venire

culpandam, si causetur a parentibus propriis (i), aut
((
invitis recessisse,
cum
facere crediderit, et
id jussione divina fecerit
Deo magis
esse
aut
obediendum quam
hominibus judicaverit; quanquam et exinde sacramenti confessione pnituerit, ne amplius culpa sibi
valeat imputari, nec in causa fidei exinde valeatagitari.
Proponentes insuper actores prfati dictam Johan-
nam
inculpatam censeri,
si
nonien Jhesu
litteris suis
missivis inscribi fecerit vel permiserit, quibus bel-
lum(2) incitamentis vitandum
(1)
Sic.
(2)
Les manuscrits, beUoJum.
esse suadebat,
quoniam
PROCS
182
et suum
non credentem malum agere,
quoniam in nomine Domini omnia fieri videntur, secundum canonicas sanctiones et hc responslo
sana fuit. Et quod finaliter respondit ipsa sane, se de
aut tentando
turri non saltasse aut ex desperatione
defendendi
et sucspe\itam
suam
saltando
Deum, sed
bellum ipsumjuslum fore,
et ipsa respondit
secretarium fecisse
currendi obsessis; exfecundacaritate vitam ponere volens pro amicis.

dixerit
Et quod
Angelum
finaliter
mentita non
portasse rgi signum aliquod pre-
tiosum cura genuflexione, etc.; quoniam,
non
liceat,
est, si
licite
tamen
si
mentiri
Yeritas occultalur, loco et
tempore, fictione bona aut verborum circumlocutione,

ut Moises olim coram Pharaone; et, cum Anglus sit
nomen oficii, et idem sit quod Dei nuntius, potuit de
scilicet Dei nuntia
se dicere quod Anglus ipsa
palmam
victoriae qua fruecoronam
et
rgi
portavit
retur; nec in hoc mentita est, sed caute locuta. Et si
,
Angelum illum fore sanctum Michaelem, non

maie dixit, quoniam ex sancti Michaelis prcepto id
fecisse asseruit, et quoniam per alium fecit, etc. Neque
ipsa excessit dicendo quod ipsa erat secura sahari
quoniam et, si sua dicta tune simul jungantur, vera
si servaret quod promisit Deo,
sunt. Adjecit enim
dixerit
scilicet
non
modo
cum rei
virginilatem corporis et animae. Et pari
excessit,
si
se dixerit sclre futura, veluti
nam etpropbetae non prophetiloquuntur, secundum Scripturas, dum
dixeruntaliquando
zant nec vera
(i);
non prophetizando loquuntur. Neque

sanctas Katliarinam et
(1) Faut-il lire
vel etsi
ipsa
Margaretam odio
protulit
liabere
contrarium tes dixeruut aliquando?
An-
DE RHABILITATION.
183
amare eos qos Deus amat, et

glicos;
oderc lios qiios Deus odit. Ncque etiam confessa est
protulisse se pcccatum non liabuisse, seu liabere; sed
secl
protulit cas
(juod nesciebat mortallter se peccasse,
ipsam aliquid
tasses In
nec yellet
se
unde anima sua maculam reporautem omnibus ipsam peccasse nemo
feclsse,
[lis
dicerel.
((
Prtcrea proposuerunt
actores
dictl
ipsos reos
falso el dolose dictam Joliannam praetendisse noluisse
cum tamen
se et dicta sua submittere Ecclesiae,
dictl
actores in conlrarium verltatera dlxerunt prlncipalem
tum primo
quoniam
adstrlcta verisimiliter
tum secundo, quoniam
submlltere non erat
tallter se
ex Scripturarum traditione;
veraciter hoc fecit, et se
Ec-
clesi submisit fideliter et catholice.

((
id
Quod autem
non
facere
fuerit adstricla
rationem suadere multiplicem
Primo, quoniam
spiritu Dei
credebat verisimiliter, et
ita
volunt pariter et humana; et
trinam secuta
imo
est;
si
Secunda
ratio
super
liis
fuit,
ita in
pront jura divina
hoc Ecclesiae doccontra pro-
ad geliennam dificasset.
quoniam ,
an ex bono vel malo spiritu
est
ducebatur aut duci
aliter fecisset,
,
palam
per legem inspirationis,
ab omni lege communi exempta
priam agens conscientiam
esto id
ipsae
dubium
stetisse
procdrent visiones
occultis Ecclesia nihil judicare voluit, et jura
volunt apertissima
quod
Deo reservaret. Etiam,
taie
omnino judicium
licet in his
articulos aut doctrinam Ecclesi
qu fidei concernant
,
scriptam libris ap-
probatis, sequi judicium Eccesiopussit; in
aliis tamen
quod melius plavel non; an tt sint
data est libertas optioque tenendi
cuerit, puta
an rex Salomon
soli
,
,
PROCS
184
salvandi,
quam damnandi;
et hujusniodi, in
quibus
Ecclesi doctores soient aliquando discrepaie. Itaque

si
ipsa
nem
Johanna
Sede
increpanda non
((
Est et
in
liis
visionibus, propriam opinio-
et Ecclesia
est
ab'a ratio
non dissonam
secuta fuerit,
quovismodo.
potissima,
quoniam
dicta Johanna,
juvenis, inexperta, virgo, innocens, sise ab initio
non submiserit
EcclesicC,
mirandum non
est, quia
quag esset Ecclesia tune penitus ignoravit et nullate-
nus
sicut
intellexit,
sua manifestt confessio; sed
deinde,
dum
omnino
patuit, et Ecclesiae se submisit humiliter.
(c
expositum
sibi
est
quid esset Ecclesia,
Insuper ad dictorum reorum, suoi umque processus
et sententiarura
prtensarum confutationem
et
inor-
dinatam affectionem manifestandas , proposuerunt

actores,
quod
viri aliqui
prfato assistentes
et
probi
ipsi
et litterati, processui
pia caritate ipsam advertere
volentes super difficilibus interrogatoriis sibi factis,
eidemque dicentes Concilium gnrale Basile tune

celebrari, ubi ab orani regione, etiam in parte sua,
plurimi adstabant
viri probatissimi
mittere poterat et debebat
quibus
se
sub-
nullatenus auditi sunt
sed ignominiose repulsi sunt, a dictis reis et judicibus

austre objurgati et lacessili injuriis, a civitate etiam
Rothomagensi
illico
proscripti et sub poena capitis
expulsi
Nec esse dissimulandum dicti actores proponebant,
ut supra tetigerunt, quod quidam subdoli lijpocritae,

in habitu simulato, fingentes sedomini nostri Rgis partes fovere, dolosa eidera consilia ministrarunt; blandis
scrmonibus suadentes quod,
nunquam judicio
si
vellet carceres evadere
Ecclesiae se submitteret. Quae,
si ita
DE RHABILITATION.
185
seilucta, sinistruin aliquld protulerit viriô
innocens,
iionsibi, sed dolose id agentibus et permittentibus
imputaiidum
est
merito super his excusanda.
et est
Dictis actoribus etiam dicentibus ulterius ac
tibus qiiod,
si
per dictam Johannam
proponen-
in suo processu,
confessata sincera afFectione videantur et dbite in-
terpretentur, poterunt omnia lgitime salvari, absque

casu erroris, pertinacicc, seu olFensae adversus fidem
et Ecclesiam
per reos prcetensorum ;
siciit
haec in-
processum notissima sunt.
tuenti et intelligenti
Exprimentibus etiam dictis actoribus, ipsam Johan-
nam
ex suis confessionis verbis et sincera mentis in-
tentione, se judicio Ecclesi implicite et explicite

submisisse multipliciter; primo,
nil facere
Dominus
quoniam
dixit
contra fidem christianam
vellet
stabilivit;
quod,
et
dixisset, aut esset supra
si
corpus
quod
quam
aliquid fecisset vel
suum quod
clerici
scirentdicere esse contra fidem christianam, ipsa nollet
Sed rursura ipsa Jout patet expresse per sua prtensa confessata
sustinere, sed
hanna ,
petivit ad
Papam
expelleret.
remitti
qui
eam
judicium stare volebat. Insuper

Ecclesiae se submisit,
Ecclesia, protulit
dum,
quod
se
audiret, et ad cujus
ipsa
Johanna amplius
sibi exposito
quid esset
submittebat judicio Eccle-
si et Concilil generalis; et petiitarticulos sibi impositos
ante prtensam
abjurationem, per Ecclesiam
quod sibi omnino denegatum

per reos, per quos magis dicendum fuit spretum Ecclesiae judicium, non autem per dictam Johannam.
visitari et deliberari
Subjungentes
dicti actores
episcopum tune Belvacen-
sem, judicemprtensum, inhibuisse expresse notariis,

et
sub gravibus poenis, ne dictam subraissionera
sic
PROCS
186
factam
processui inscrlberent, quovismodoj su-
ipsl
per quo dicta Johanna conquesta fuit;

processus reorum
censeatur
ita
ut exinde
truncatus, iniquus et
mendosus, cum inde secutis. Hujus autem submissionis signum esse manifestum dicti prtenderunt
actores quoniam, ante ejus excidium, brevi horarum
mora , dicti rei eidem Johannae corpus Christi seu
Eucharisti sacramentum fecerunt et voluerunt rai-
Quod non
listrari.
fecissent,
si
se
non
submisisset
Ecclesi fideliter; quoniam alias, ipsa sine submissione in peccato
moranti, non fuisset pr-
raortali
stitum hoc venerabile sacramentum.
Proposuerunt insuper dicti actores ipsam Johannam,
ex contente in suo prtenso processu
non
potuisse
relapsam, quoniam relapsus lapsumpraesupponit;
dici
nunquam
auteai lapsa est in aliquam haeresim;
et quae dixit
imo
sine offensa et laesione catholicee verita-
sustineri possunt, ut clare constat per superius
tis
dicta. Igitur relapsa
quoniam dixerunt
dici
non
potest
et
prsertim
quod dicta Johanna

lecturam non intellexit, sibi
dicti actores
prtensae abjurationis
palam, in turbatione populari
et publico spectaculo,
metu vehementi exhibitam repente. Clarum autem

quod ea qu quis non intelligit, non abjurt. Et
quod ipsa non intellexerit, manifestant deliberationes
vocatorum super sua prtensa recidivatione, qui fera
et
est
omnes, abbatis tune Fiscampnensis deliberationem sequentes, dixerunt ab ea qurendum fore si dictam
intellexerit
abjurationemprtensam. Nihil tamen
factum constat super

tionem
(1)
ipsa,
dlibra ta (i)
an eam intellexerit abjura-
et
Les manuscrits deliberate. Voyez
esse
facienda
t. I
interrogatione.
p. 463 et suiv.
DE RHABILITATION.
Quae si interrogata
Toret, iiunquamclixisset se
ûspectam, mcndosam
misisse
et
de hresi
hujusmodi crlmlna com-
imo potius non
vel abjurasse;
coramissa
187
dicta,
nec
et quibus sua repui^nat judicialis confessio.
Relapsam itaque eam
dici fas
non
fuit.
Neque, ut di-
cebant actores, schedula processui prtenso dict Johannae inscripta, prolixa et magna,
eidem Johannae
illa est
qu publie
lecta et exhibita est dict praetensae
abjurationis hora; quae brevis erat, pauca continens et
Et ita processus vitiosus et falsus, et

praesertim quoniam, si verba dictse Johann , in sua
istius dissimilis.
super relapsu prtensa confessione contenta, beneat-
tendantur, non poterit dici relapsa. Dicebat enim in

elFectu, justo
metu sibi imminente mortisque
articulo,
quod heereticam se esse falso confessata est, ad vitam

suam salvandam, cum non esset, neque intellexisset sibi
lecta injuste; ex sua Yoce se opprimendo ignoranter,
ac sic sua dicta exponendo, scilicet quod se non intenderat revocasse, nisi proviso quod id placeret Deo. Id
autem bene
intelligenli proferri potuit sane et sine
nota relapsus.
((
ipsi
Magna etiam animadversione exprimentes

,
ad dictorum processus
actores
sententiarum et sequela-
rum calumniam, falsitatem, dolum
et iniquitatem
referendasaperte, quosdam dolosos articulos ,
numro
Qudani fminaj
a dict
duodecim
incipientes
Johann prtensis
traclos
confessatis confictos et falso ex-
fore Parisius
ad
almam
studii Parisiensis
Universitatem transmissos, super quibus emanarunt
qudam
deliberationes in falsa fundat ratione. Dictorum autem articulorum falsam et dolosam extractionem manifestant prtensa confessata dict Johann,
PROCS
188
suo processui inserta, quae veraciter non consonant,

sed dissonant valde in multis articulis praefatls, sicut
ex mutua confessatorum praetensorum et dictorum
artlculorum comparatione patet apertissime. Unde et

ipsi
opinantes decepti sunt, quibus
non
ipse processus,
sed extracti dolose articuii exhibiti sunt officiose, ut,

celata veritate
nutum reorum, de-
confessatorum, ad
liberaturi opinarentur, veritate relicta.
Et
veraciter
opinantes ipsi, prseter judices seu reos ipsos, excusatione lgitima digni censentur,
si
veraciter
secundum
exhibita sunt opinati; quibus ipsa veritas dolo, fraude

et iniquitate manifestis celata est, et
dictis falso fundatis
quoniam, super
opinionibus, subsecutae reorum
prolataeque sententi, fundatae sunt. Idcirco dixerunt

actores ipsi falsas exinde et iniquas fore sententias
subsecutas, dolosas et iniquas, ac vitio nuUitatis et
prvaricationis infectas,
nibusque dependentiis
opus
est
cum
et sequelis; sic et in
omnes hujusmodi processus
exsecutiones et sequelas
omquantum
suis exsecutionibus
et sententias
viribus et effectu venire
justo judrcic vacuandas penitus
aut censendas nulli-
tate infectas.
Has autem rationes prfatas, mdia et conclusiones,

multis Scripturarum sacrarumjuriumque divinorum,
doctorum probatissimorum sententiis et opinionibus munierunt, fulsierunt

et decoraverunt, ac in scriptls omnia hc per eos jara
canonicorum
et civilium, ac
fore redacta dixerunt et proposuerunt; ex praemissis
omnibus
cum
multis
aliis
dictis
cosdem, tandem concludentes

rentes
ipsi
actores, per vos,
et
propositis per
supplicantes et infe-
reverendissimum ac
reverendos patres et judices clarissiraos, melioribus
DE RHABILITATION.
via, jure,
modo
vantic-e et judiciale
fragari per vos
et
180
forma quibusjura, usus obserslbi valerent, suf-
veslrum oflicium
vestramque sententiam,
dici, proferri
dictum picctens inquisltionis seu fidel

matcri.e proccssiim, adversiis defunctam Johannam
d'Arc y \lrgincm et puellam, atquc praetensas exinde
et scntentiarl
sententias subsecutas^ per
dictum Petrum Cauchon
episcopum Belvacensem,
et
Joliannem Magistri, subin-
quisitorem, ut prfertiir,
prsumptum etprsiimptas,
factum
et factas ac pronunllatas, cura sua abjuratioiie,
exsecutlone, et omnibus indesecutis, vitio nullitatis,
mendacii
doli, falsitatis,
iniquitatis subjacere;
et manifeste violentiae
ipsumque
exsecutione et sequells eisdem,
losum etdolosas, falsum
et ipsas,
nullum
et falsas,
cum
dlctis
et nullas,
mendosum
et
et
do-
men-
dosas, ac violentiae et manifeste iniquitatis macula in-
fectumet infectas, declarari expresse, cassasque

tas ipso jure
aut saltem [quod]
eum
et eas
et irri-
cum suis de-
pendentiis et exsecutionibus quibuscumque, cassaretis

et irritaretis, revocaretis et adnullaretis
omnino, de-
cernendo, sub gravibus poenis et censuris
ecclesiasticis,
eisdera nulam amodo per Christi fidles fidem prberi

qualemcumque et, ne aliter fit, inhibere velletis, sub
;
anathematis censura perpetuo duratura; et nihilomi-
nus, dictae Johannse defunct, eodem vestrojudicio et

diffinitiva sententia,
innocentiam expurgando, ipsam
usque ad obitum inclusive, permansisse fidelem atque

catlolicam, ac ab
omni
sibi
[imposita] labe haeresis
perversque credulitatis, vel

siasticae unitatis discessu
fidei
omnique
per reos imputato, liberam ac
errore, ac ecclealio
crimine
immunem fuisse et
sibi
esse,
plenissime diffniendo, decernere curaretis; ipsamque
PROCS
190
et dlctos actores,
quas ex
dicti
ab omni infamiae
processus
sententiarum
secutariim, occasione possent
iiide
libet, vel
notam
assequi
quomodo-
ariîii
quantum opus
utque vestr sententi judiciique
Veritas, dicl
nota,
exsecutionum
liberaudo; et liberos, et suae
famae pronuntiaretis plenissime,

restilutos;
et culpae
et
foret,
diffinitivi
etiam defunctae Johannae Innocentia, et
ipsorum actorum justitia, prsecedentisque processus,

sententiarum et exsecutionum [iniquitas] cunctis memoriter pateant prsentibus et futuris
per idem ycs-
Irum judicium dignemini decernere dictum processum

iniquum, sententias et sequelas, palam et publie, in loco
extremum aut alibi, per

ign cremandum ac cremandas,
ubi ipsa Johanna diem clausit
ssecularem justitiam
seu per vos lacerandum et lacerandas; et ibidem, ac

in aliis insignibus civitatibus hujus regni, per
prdi-
cationes solemnes, hujusmodi vestram sententiam et
exsecutionem ejusdem, faceremanifestari
cum
erectione crucis,
Rothomagensi
ipsa civitate
si
qua
imaginum
,
et alibi
et publicari,
epitaphiorum in
et
ubi decuerit; et,
solemnis cappellae fundatio erigi valeat, etiam
eam decernendo, ad perptuas defunctorum
fidelium
quodque
exorandas saintes ,
vestra sententia chronicis Francit, si domino iiostro
Rgi placuerit, et sui Tliesauri Chartarum camerae insera tur etiam decernere velitis et ordinare et tandem
quod, pro injuriis, emendis, jacturis, damniset expensis, reos ipsos in graves pecuniarum summas, ipsisacibidem fore aedificandam ;
toribus solvendas, quales vestra discretio provide[re]t,
condempnetis. Requirentcs instanter

tri
promotoris adjunctioncm
vos decerni
sibi
ipsi
actores ves-
imparticndam, per
aut saltem taies lantasque conclusiones
DE IIHARILITATION.
191
rcparationes et cnieiulas ad fines dbites, justos et caiionicos
eisdem actoribus per vos adjudicari et de-
cerni, qualcs ordo dictaret rationis, et canonicae de-
cernuut saticliones; implorantes humiliter oflicium

"veslrum jiidiciale,
de pr.cmissis, quantum opus
et
foret, probare offerentes dicti actores,
cum
caeteris
omni etiam
debitis protestationibus et consuetis, et
juris beneficio sibi salvo.
Datum anno Domini
decembris.
mcccclv.
die xviii. mensis
;;
ProducUo
et receptio testium.]
quam
Die autem dcima noua ejusdem mensis, ad
diem prfati magistri Simon Chapitault et Guillelmus Prevosieau, nominibus antedictis, citari fecerant
testes
dum
infrascriptos
per venerabiiem \irum
de Saincte Mare^lise , presbjterum, curise Ro-
thomagensis notarium
coiistare poterat
prout per relationem ipsius
cujus tnor inferius inseritur
parueruntprfati Chapitault tt Prevosteau, ad
nem
Ricar-
prsescriptam ,
cum
[quam], pro fundatione hujusmodi
citalio-
judicii, exhibue-
episcopum Dimitriensem
bilesque \iros, dominos Nicolaum
de Houppevilla, Guillelmum
trum Migecii
com-
ejus exsecutione infrascripta,
runt; ac reverendum in Christo patrem,
Johannem Fabri
Caval
Manchon ,
dominum
,
venera-
Nicolaum
fratrem Pe-
Johannem Riquier, Johannem (i)

Margueriey iohM-Wtra Massieii ^ fratrem Petrum (2)
LadvenUj senes et valetudinarios, coram ipsis Delegatis
(1) Lisez
(2)
Andream.
Lisez Martimim.
PROCS
192
produxerunt. Quos receperunt et jurare fecerunt, ad

Dei Evangelia, in hac materia plenam et
saiicta
meram
deponereveiitatem^ odio, amore, favore, dono, prece

vel pretio
quibuscumque semotis.
Tnor autem
((
domini Ricardi sequitur, et
relalionis dicti
Reverendisslmo in Christo patri
et
est talis.
domino Jo-
hanni, miseratione divina Remensi archiepiscopo et

duci, ac reverendo in Christo patri et domino, do-
mino Guillelmo, eadem miseratione

Parisiensi,
necnon
fratri
logi professori, etc.,
divina episcopo
Johanni Brehal, sacrae theo-
etc.
vester humiiis subditus
Ricardus de Saincte Mareglise ^ presbjter, vices gerens Decani Christianitatis Rothomagensis, notarius-
que
curiae archiepiscopalis
tiam debitam
cum omni
Rothomagensis
reveren-
honore. Noverint reveren-
dissim et reverend paternitates vestrae me, virtute
mandati
vestri
cui raea prsens relatio seu rescriptio
annectitur, citasse
peremptorie
et personaliter,
vobis aut altero vestrum, apud
domum
coram
archiepisco-
magistros Nicolaum Caval,

Nicolaum de Houppevilla ac dominos Johannem Fabri , episcopum Dimitriensem, Gulllelmura Manchon j fratrem Petriim Migecii et Johannem Ri-
palem Rothomagensem
diem veneris decimam nonam

mensis decembris; necnon magistros Andream iiargiierie^ dorainum Johannem Massieu et fratrem Petrum Ladvenu , presbyteros , ad diem sabbati inde
sequentem , perhibitmos veritati testimonium in
quodam negotio, proccssum in materia fidei diidum
quier^ presbyteros, ad
quamdam Johannam defunctam-. dictam la Piiper quemdam episcopum Belvacensem, et sub-
contra
celle,
DE RHABILITATION.
193
inquisitorera haereticae pravitatis, instante raagistro
Guillelmo de Estiveto, eorumdera promotore, agltatum, ipsiusque processus et sententiarum nullitatem,
quondam
et ipslus
defunctcC expuigationem, tani'en-
tem, coram vobis motis et moverl speralis; ac omnia

et siniûla, juxta
iraplevisse.
tatihus,
mandati, fecsse et ad-
vestri
dlctis vestris reverendissimis paterni-
sub signo meomanuali,
et sigillo dicti
Datum anno Domini
certifico.
XVIII.
Quae
tenorem
jicccclv.
mensis decembris. Sic signatuin
S aine te Mareg lise.
DecanI
die jovis,
R.
de
[Praesentatio facta ex parte hairedum defuncti P. Cauchon.
Die autem vicesiraa mensis decembris, anno preedicto, ad
quam diem
erant
citati
omnes et
singuli, cu-
juscumquedignitatis, preminentiae, gradus, honoris,

status et conditionls exsisterent, seu
interesse credentes, aut in
forma juris partes formales,
quondam Johannae
denuntiatores, vel accusatores
Pucelle
vel
quomodolibetsua
la
eorumdem processuum prtactorum
defensores, aut
exhibere volentes; dic-
alias partes se
verbo vel in
turi et proposituri
scriplis
quidquid
dicere vellent contra litteras apostolicas, evocationes-
que, relationes, seu exsecutionem earumdem; necnon
de
justilia
et jure
dictis
actoribus conquerentibus
aut dicto promotori responsuri;
antequam
illa
die,
pro tribunali sederent [domini Delegati] in camra

reverendissimi in Christo patris et domini
Rothomagensis archiepiscopi
et scientificus vir, raagister
nicus Rothomagensis^
[tfui],
domini
comparuit venerabib's
Johannes de Gouys, canopro
et
nomine
magistri Ja-
cobi de Rivello ac aliorum cohaeredum defuncti domini

II.
i5
PROCS
194
Cauchon, olim episcopi Belvacensls
tempore
obitus, episcopi Lexovieiisis, quamdam schedulam
Ptri
sul
papjream dominis Delegatis

cari facere promisit
Quam
et,
quam
(i) tradidit,
per dictum magistrum Jacobum.
schedulam [ipsiDomini] receperunt,
legendam
ratifi-
et
eamdem
iiostrum, notariorum, tradiderunt, et
alteri
in actis hujus causae inseri voluerunt et ordiiiaveiunt.
Qua
lecta, eidem. magistro
Johanni de Goufs respon-
derunt quod suae non erat intentionis aliquid agere

vel facere
praejudicium compositionis seu aboli-
in
tionis, per
dominum nostrum Regem
habitatoribus
ducatus Normanniae, factae (2). Prsentibus
et incolis
ad haec \enerabilibus et
scientificis
\iris, raagistris
Guillelmo Bouille , sacrae theologi professoie; Hectore de Co^M^r^/;, utriusque juris, etPetro Maugier,
decrelorum, doctoribus teslibus ad praemissa vocatis

specialiter et rogatis.
Tcnor autem
((
dictae schedulae sequitur, et est talis
Quoniam ad mei
magistri,
Jacobi de Rivello
in artibus
primogeniti Johannis de Rivello (3) et
filii
Guillelmetae, ejus uxoris, neptis, ex sorore, defuncti
bon memoriae domini
Ptri Lexoviensis, et peran-
hredis et causam habentis
tea Belvacensis episcopi;

dicti defuncti
una cum
aliis
bus, lam ad causam matris
(1)
meis fratribus et sorori-
me
Les manuscrits portent nobis, au
lieu
prfat,
de D. Delegatis
quam
vene-
par une erreur
analogue celle qui a t remarque, p. 151.

(2)
Voyez Ord. des
(3) Secrtaire
lui-mme
gnacs.
l'avait
rois de
France,
de Charles VI
mari aprs
Archives du
t.
XIV,
et plus tard
p. 75.
de Henri VI. Le roi d'Angleterre
l'avoir enrichi des dpouilles
Royaume Trsor
,
de plusieurs Arma-
des Chartes, reg. 172
pice 310.)
DE RHABILITATION.
rabilis viri
tris,
avunculi mei
cum
dicto ptre
functi
iiepotis,
iii
hredis et exsecutoris, una
meo ac aliis,
nolitiain pervenit
verendi
195
magistri Johannis Bidault y ejusdem Ira-
dicti
domini episcopi de-
quod reverendissimus
et re-
Christo patres, domini Remensis archie-
piscopus, Parisieiisis et Constantiensis episcopi, judices

a SaiictaSede apostolica deputati, ad
decidendum de causa
materia
iiuUitatis
Inquisitorem
et
ejusdem fidei,
facti,
fidei, instante promotore

tempore Anglicorumetguerrarum
hoc regno nuper vigentium, contra
in
quamdam Johannam, dictam

tia
liujus regni
et adversus
la Pucelley de obedien-
domini nostri Rgis tune exsistentem
majores
et
cujusdam processus, in
per praefatum dorainuin episcopum Bel-
fidei,
vacensem
cognoscendum
licet
apud
reputaretur sanctae, integr et
catholicse vitae; citari et evocari fecerunt, per edic-
tum omnes et singulos sua interesse credentes idcirco

ego, tam meo, quara cterorum cohaeredum meorum
,
et
causam
notum
dicti
l'acio
domini episcopi habentium

dico et declaro
nomine,
quod non credo mea
interesse, nec est intentionis meae sustinere autdefen-
dere processum antedictum, quasi validum, juridicum,

aut sententias inde secutas;
modum audi\i
et intellexi
sus et sententi, essem

et aliqui
dicta
diam
et
ea
(cum, tempore
qu
dicti
post-
proces-
quatuor vel quinque annorum,
mei fratres parvuli,
Johanna
cum, per
et aliqui
adhuc nascituri),
tradita fuit in materia fidei, per invi-
suggestionem adversariorum domini nostri
Rgis, ex eo videlicet quia erat de obedientia ipsius et

eis
maxima
inferebat
damna
in facto
guerrarum, vo-
lentium per hoc suam juvare partem
quodque,
si
fuisset
et
querelam
de parte dictorum adversariorum.
PROCS
196
iiequaquara tracta fuisset in materia
Protester
ficlei.
tamen expresse, et ad quod per dictos dominos Judices

peto admitti quod processus per eos fiendus, autsen,
tentia ferenda
mihi aut cohredlbus meis, seu
aliis
causam habentibus dicti defuncti domini episcopi

nullomodo prjudicet, prout ne praejudicare dbet,
maxime compositionibus et aboli tionibus per

dominum nostrum Regem, in reductione patriee Normanniae , misericorditer et bnigne factis quarum
sum capax, et eisdem uti et gaudere debeo et debent
attentis
cobseredes mei
liabentes;
causam
et alii
quarum
domini episcopi
dicti
virtute debeo et debent tueri et
Dominos quatenus ipsos

non faciant quia in hujusmodi
causa comparere non intendunt. Quam quidem schedefendi apud oranes; rogantes
de caetero evocari
dulam,
et
contenta in eadem, ipse magister Jacobus de
propter hoc coram notariis suprascriptis,

quoad hoc per Dominos deputatis, comparens, rata
Rivello
et grata
habuit, et
quantum opus
esset,
denovo
tradi-
dit et exhibuit, petens super his a diclis notariis instru-
mentum. Acta fuerunt

nis Cayei, die vicesima
haec in
prima
domo
dicti
magistri
Simo-
mensis decembris;
prsentibus prfato magistro Simone Cajet et Petro Ogierj clerico Nannetensis dioecesis.
[Petitio contumaciiB contra citatos
non coraparentes.]
Eadem autem die, vicesima mensis decembris, coram dominis Judicibus antedictis pro tribunah in
palatio seu magna auia domus archiepiscopahs Ro,
thomagensis sedentibus, ibidem assistente plebis multitudinc copiosa
comparcntibus
Simone Chnpitault
promotore
pra3falis
et
magistris
nomine promo-
DE
lirjlABlLITATION.
197
lorio pr.iefato, ac Guillelmo Preôsteau,
torum
pro
procuraloc
ipse magister
ipsis;
mine antodiclo
ipsorum
ac-
actorum
et
GulUelmus Prew^/caw^ no-
locutus est]
quinla
dcima
die
iiomine ipsorum
hiijus
asserens cjuod
mensis
cum
coram Dominis
comparuisset, certorumque nominalim expressorum
coram Dominis minime comparencontumaciam

se raittentium
accusasset, petivisset et requisivisset a Dominis et per
eosdem, prfalos sic nominatim citatos non compa rentes reputari contumaces, in ipsorumque contumacia
quod facere usque ad
ad ulteriores actus procedi
si
eadem die coram Dodistulerant,
diem liodiernam
minis minime comparrent; ad quam diem etiam citati erant omnes et singuli cujuscumque dignitatis,
et
citatorum
tium
iiec
aliquem pro
preminentiae, status, gradiis, honoris et conditionis exsisferent, seu

tes, aut in
forma
vel accusatores
quomodolibet sua interesse creden-
juris partes formales, denuntiatores
quondam Johann
laPucelle, vel eo-
rumdem processuum prtactorum

alias
turi,
defensores
aut
partes se exhibere volentes, dicturi vel proposi-
Terbo vel
in
scriptis,
quidquid dicere vellent
contra litteras apostolicas, evocationesque et citationes, aliasque dicturi etfacturi,
proutin eisdem
cltatoriis inferlus insertis plenius continetur
nus ipsos jam pridem citatos
nam
exspectatos
et
litteris
quate-
usque ad diem liodier-
aliosque sua interesse credentes, ad
diem hodiernam evocatos, per nolarios praedictos evocarifacerent; et, si minime comparrent et se contumaces redderent, quatenus ipsos contumaces repularent, in ipsorumque contumacia ulterius in hujusmodi
causa procdrent, ipsosque judices fore comptentes
PROCS
198
in hujusmodi causa declararent. Et ad
docendum de in
diem hodiernam evocatos,
jus evocatione contra ad
exhibuit et produxit ipse Vrevosteau cltationem alias
aDominisdecretam,cumielationeexsecutoris ejusdem.
Exhibuit etiain
et
produxit certes arliculos conclu-
dentes, petens eosdem per
eosdem
veritatera continere, petens ab
eosdem, citationem
et
Dominos admitll
omnes
asserens
ipsis et
alios sua Interesse credentes, dicturos et
poslturos,
per
decerni allas contra citatos,
sibl
coram Domlnis, totum^
et
pro-
quidquld dicere
seu proponere vellent, contra hujusmodi articules,
processurosque ulterius, prout foret rationis.
quldem articulorum tnor
Quorum
inferlus inseritur.
[Expositio requestae promotoris.]
Quibus sic exhlbitis, ipse magister Simon Chapipromotor antedlctus et nomine promotorlo antedicto, cui alias, de mandate Dominorum, processum,
tault,
sententiam et omnia inde secuta , certasque informatienes et advisamenta hujusmodi processum tangentia, et
pnes Dominos, ad suam luformationem, exhi-
communicari ordinaverant ut suum efficlum

incitaret, et eosdem super veritate hujusmodi processus advlsare haberet coram ipsis verbls gallicis,
bita
sub forma infrascripta, exposuit, acclpiens veiba contenta in Clementina
Multorum
>>
de
hcereticis, quia,
[ut]nimis est grave ad exterminatienem hreticae pra-
non agere qued ipsius cenlagiosa enormitas

agendum requlrlt , grave est quoque et damnatione
yitatis
dlgnlssimum, malitiose insontibus eamdem impenere

pravitatem
Quod, post injunctum
slbi officium et
prstitum
DE RHABILITATION.
199
pereiini solemnejuramentumdefitleliterprosequendo,
tam pro processu quam

contra processura , quaecumque fidei, justitiae et relpublicac oppoituna; solum Deum habendo prae occu-
promovendo
et requireiido,
omni Iiumano timor, odio
lis,
favore rejectis,
et
omiiique particulari quarumcuraque partium consideratione et aiFectione deposita; visitato prius et re-
voluto feriatim et integraliter, vocatis secum probatis

viris, processu quondam
eamdem Johannam agltato, informationibusallis, ex Dominorum ordinatione, sibi com-
et honestis ac juris pcrltls
contra
que
et
municatls
et aliis quae
ex eisdem processu et informationlbus,

,
fama
percepit et audivlt,
officium excltantia
ret'erente et proborum relalu

qudam, dictorum Dominorum
in mdium coram eisdem propo,
nere volebat; protestando quod, in liujusmodi dicendis,
non intendebat cuiquam
dicere,
proponere aut prosequi quod non
num
fidei catholicaej
injuriari, vel aliquid
quaecumque
esset
conso-
dicta, facta et fa-
cienda Sanct Sedi apostolicce, ipsisque ab eadem Sede

apostolica dputa tis, submittendo.
autem advertere intendebat super tribus

Primo, super instrumentis et actis caus et proces-
Ipsos
sus
dudum
facti
contra eamdem.
Johannam
la
Fucelhy
acnotariis dicti processus.
Secundo, circa prparatoria processus.

Tertio
circa
processum
Super instrumentis
in se,
et actis
notariis dicti processus,
cum
caus
compertum
inde secutis.
et processus, ac
est
quod, ultra
notarios in dicto processu constitutos, et de
quorum
constitutione etiitteris patet in processu, fuerunt
alii
notarii in fenestris absconsi; etiam confessiones dictae
PROCES
200
Johamise et acta redigentes caus, multa ex
jiistifica-
nibus et excusationil)us dictae Johaiinae obmittendo,

et
nonnulla mendaciter, citra injuriam, adjiciendo; et
de quibus fuerimt
lantibus. In
ellciti certi articuli,
eadem materia compertum
rimos processus factos
fuisse,
missi delibeest
etiam plu-
qui in aliqulbus partibus
a confessionibus dictae Johanii, factis in gallico,
viant,
quodque, longo tempore post morlem
d-
dicte
Joliann, dictus processus fuerat confectus, multis

et detractis, et multis in aliam
superadditis
formam
redactis.
Suoer auteni prparatoriis processus dicebat
piomotor multa
tamen non inseruntur, quia
fidei
trahere
tione praevia, et fama contra
non
alias
dbet, nisi informa-
eum
referente. Quae etsi
processu positae non fuerunt, cum,
factae fuerint, in
ut,
et in principio
factas informationes
al iquas fuisse
preeparatorias, quae
quis in materia
Nam
esse attendenda.
processus, narra tur
ipse
prsumitur, facerent ad ipsius Johannae
justifica-
tionem. Inquirere tamen debebant a quibus, ubi et
quando fuerunt
runt
insertae.
factae, et
quare
in processu
non
Attendi etiam debebat quo zeloepiscopus
Belvacensis et
conjudices, in principio hujusmodi
alii
processus procedebant,
cum
satis
constet, tara per
dictum processum quara per informationes jam
quod
ipse episcopus Belvacensis
fecit erga principes

ita
quod pro
francorum,
ea
posuit,
factas,
maximam diligentiam
eamdem Johannam,
de liabendo
habenda data fuerunt decem millia

centum libree redditus; et tamen
et trs
eam redditam,
non
fue-
in
manibus seu carceribus Ecclesiae

in manibus Anglicorum posuit,
imo eam
et dimisit in turri fortissima, videlicet in Castro
Ro-
DE RHABILTATION.
201
thomageiisi, licet a pluiihus probis et Illteratis \iris,
cumdem episcopum
per
et
ad processus consultatlonem
directionem evocatis, fuissel saepius commonitus et
eam in manibus Ecclesi reponendo.

Quod tamen non fecit, imo eam compedlbus et manicis
ferreis, et, ut fertur, in quadam cabia (i) ferrea reponi consensit; imo, ipse sentiens se minime juridice
advisatus de
procedere
episcopus, litteras garantizationis,
ipse
indemnitatis, permissionis, expendii et defensionis
pro eo suscipiendae,
si
casus contingeret, a principibus
saecularibus Anglicls habere voluit,
antequam ad
dicti
processus exsecutionem etexaminalionem procederet;

videlicet, prout constare dicebat ipse
litteras garantizationis
promotor, per
communicatas. Dicebat
sibi
etiam ipse promotor quod advertere debebant quo-
modo vox
et
fama habebantur
quod, statim postquam
ipsa
in villa
Johanna
Rothomagensi,
fuit
adducta in
Castro Rothomagensi, dicta Johanna, ex ordinatione

ducissae Bethfordiae et
matronas
fuit per
dicitia certitudo
reperla,
inserta.
ejusdem episcopi Belvacensis,
\isitata, ut
de ejus virginitate et pu-
haberetur; et tandem virgo et intgra
non tamen ipsa visitatio in processu fuit

Ad aures tamen aliquorum consiliariorum de-
venit ipsa visitatio, qui in hujusmodi processu postmo-
dum
interesse rcusa verunt, asserentes talem inlegri-
tatem esse in eadem non posse sine

attenta longa conversatione
Circa autem processum in
plura
attendi
quando
(1)
Cagr.
ipsa
debere.
In
cum
se,
aliis
virtutibus,
armatis.
dicebat ipse
promotor
exordio enim processus,
Johanna ad judicium
fuit evocala, respon-
PROCS
202
quod
dit
llbenter compareret; sed
primo, quod vocarentur aliqui
duo
clerici
requisivit
de obedientia
quod posset audire missam. Quas

scilicetrespiciendo primam, de vocandis
Franciae; secundo,
requisitiones,
clerlcis
dam
de partibus Franciae, penitus subticuit. Secun-
vero, de missa audienda, in deliberatione ponere
quod a quibusdam habebat quod missam audire non debebat. Item quod^ post hiijusmodi
noluit; sed dixit
evocationem, fuerunt plures conventiones
quae in
processu designantur tanquam sessiones; et in multis
ipsarum sessionum
pum
visa est ipsa
Johanna ipsum episco-
implicite recusare. Inquisitor
processus prsens
non
fuit die XIV. januarii
fuit;
et
nam
tantum
autem
in principio
processus inceptus
fuit
evocatus die
XIX. februarii, licetinvitus et recusans; cui, ut fertur,
plures
min
illat fuerunt, quia ipsi processui inte-
modos qui tenebantur in proPostquam etiam per aliquas sessiones, et extra

carceres fuisset interrogata , et coram pluribus notabilibus viris, fuit ordinatum quod decaetero examinaretur in carcere et coram paucioribus, quia multi de
adstantibus non erant content! de modo procedendi.
Faciebant enim ipsi Johannge aliqui consiliarii interrogationes captiosas quandoque translationes et inculcatlones materiarum impertinentes, et quandoque
multumseditiosas ex quibus, non solum ipsa Johanna,
resse recusabat, propter

cessu.
imo
etiam aliqui consiliarii ex
hoc conquerebantur.
Ipsistamensapientissime respondebat; utputa, cuminterrogaretur an rex suus juste fecisset occidendo
ducem
Burgundi ipsa respondit quod magnum damnum

erat de morte principum; sed quidquid erat inter dominos Franciae, ipsa erat missa rgi Franciae ex parle
:
DE RHABILITATION
203
Dei. Item, an sacra Scriptura processerit a

respontllt
quod bonura
Deoj
et
quod sic. Item, cui

obedlendum quae res-
est scire
Romanorum
Pontificum esset
pondit
Roma. Item an ipsa erat in

respondit quod si erat, Deus eam manunon esset, eam reponere dignaretur. Et
illi
statu gratiae
teneret
et
qui erat in
:
si
plures alias impertinentes interrogationes fecerunt, ut
de his constare poterat per processum. Fuit etiam ipsa
Johanna tempore hujusmodi processus infirma,
et du-
rante infirmitate requisivit confiteri, recipere Eucharistiam, et habere ecclesiasticam sepulturam. Anglici
autem medicis qui eam visitaverunt, asseruntur dixisse

quod mallent perdere viginti millia salutiorum quod
aliter obiret quam per ignem, et quod de eadem bene
cogitarent ne moreretur ex
bantur etiam spissime
illa
infirmitate. Injuria-
sibi custodes.
Et promotor dicebat etiam eosdem [Dominos]

gulariter advertere debere circa
articules confectos
et ex aliis
septuaginta articulis
eorumdem
elicitos;
nam,
parere',
multa ad justificationem
ut ex tenore
sin-
quosdam duodecim
dicebat ap-
excusationem
et
servientia in eisdem fuerant obmissa, et
multa men-
mentionem non fequodque multae min multis ipsorum
daciter et perniciose, de quibus

cerat, addita;
consiliariorum et deliberantium fuerunt
quod
illatee, taliter
aliqui effecti sunt exsuies, alii incarcerati; alii
timentes, civitatem
Rothomagensem dimiserant, ut
de magistro Johanne LoMer, [quoniam] contra ipsura
processum de nullitate redarguerat, dicitur contigisse.
Item, quod fact asseruntur multae illusiones,
deceptiones et fraudes
ipsi
Joliaunae in carcere
nonnulla induceretur dicere vel tacere
ut
et specialiter
PROCS
204
ut se redderet difficilem in submissione Ecclesise; et
quemdam magistrum Nicolaum
hoc, ut dicitur, per
Aucupis (i), qui
se fingebat
prisionarium de partibus
eamdem Johannam
Lotharingiae, nltens
decipere.
Item dicebat ipse promotor taceii non debere
Johanna accusatur quod se nolebat submittere Ecclesi militanti ipsa tamen in suis inter-
quod
ipsa
rogationibus et responsionibus
tura catholice, super dicta
claiissime et
mul-
submissione respondit,
maxime cum fieret sermo

soleranis per magistrum Guillelmum Evrard , quod
omnia dicta et facta sua remitti volebat Romano Pontifici, ad quem se referebat. Et eam aliqua abjurare fe-
cum
spissime dixerit, et
cerunt, ab aliquibus inducta, seducta etcoacta; timor
enim
ignis et prsenlia tortoris,
mineeque
sibi illat
induxerunt abjurare quee non intelligebat. Quod etiam

fuit inducta ad
recipiendum habitum virilem, post
hujusmodi abjurationem^ quia

vestes muliebres
sibi
amot fuerant
attentareque praesumpserunt custo-
des ejus pudiciti; quare coacta
non habens
vestes
muliebres, fuit coacta accipere vestes viriles ad tuitio-
nem su
Quibus non obstantibus,
pudicitiae.
dicata relapsa, et judicio sculari reddita
qua
aia
eam
Eucharistiae sacramento.
sententia
Multaque
Dominorum,
et
alia,
ign cremata
ad
fuit
ju-
et, sine ali-
suscepto prius per
movendum animum dictorum
dixitetprotulit ipse promotor; petens de
super prmissis omnibus diligenter inquiri, et uni-
cuique justitiam, secundum casus exigentiam, ministrari
<1)
asserens ulterius eidem processui esse utile fa-
Loyseleur.
DE RHABILITATION.
quamdam inquestam,
cere
Johaiina
ipsius
205
super vlta
et
modoqiie aggrediendi
moribus
(i)
patriam
suam; petens ab eisdem et per Dominos, coramissarios

cxamlnandum certos testes, super qui-
dcputnri ad
busdam
eum
interrogatoriis per
dandis
et int'erius
insertis (2}.
[OrJinatio super inqucstis in loco originis
Tune autem
facicndis.]
super omnibus vo-
Jiidices antedicti,
lentes veritatcm inquirere,
Johann
enerabiles et discretos vi-
magistrum Reginaldum de Chicherl , decanum

,
ecclesiae collegiatae Beat Mariae Valliscoloris, TuIIenres
sis
dicesis, et
Watherinum
Thierici
canonicum, deputaverunt
lensis
et
ecclesiae
Tul-
ordinaverunt, ut,
super quibusdam articulis seu interrogatoriis ad eos
eosdem informare haberent. Quibus sic actis et

antedicti suam ordinationem, seu
appunctamentum in hujusmodi causa, protulerunt in
scriptis, per organum domini archiepiscopi, in hune
missis,
actitatis, Judices
modum
[Appunctamentum per DD. Delegatos de
Visis et attentis
mandato
statu causse latum.]
apostolico, pro parte ho-
nest mulleris Ysabellis cTJrc, malris defunct Johannae
(JC
Arc, vulgariter
dictae la Pucelle, ac Ptri et
Johannis d'Arc, filiorum dictae YsabeHis, et dictae defunctae fratrum,
pinquorum
et per
suornmque consanguineorum
actoriim
et
pro-
[nobis commisse] ac directo
eosdem seu eorum procuratorem
(1)
Les manuscrits, a(jrediendi. Ne
(2)
Voyez ci-aprs, au chap.
V du
faut-il
Procs.
pas
lire
lgitime ad
egrediendi patria sua?
PROCS
200
hoc deputatum , plurles in Parisiens! et in hac Rothomagensi civitatibus [prsentato] nobis, Johanni,
archiepiscopo et duel Remensi , primo Franci pari,
,
et
GulUelmo, Parisiens! episcopo, cum quodam collega
nostro,
cum
illa
clausa, etc., auctorltate apostolica
speciallter, in hac parte, delegatis, nobisque Johanni
Brehal, sacrae theologi professori, auctoritate eadem

in conjudlce assumpto;
apostollci
cum ejusdem
petita instanter
mandat! dbita exsecutione, secundum
ejus-
dem tenoremj
K Visis
insuper citationibus et vocation ibus di-
rectis, cum. exsecutione
relatlonlbusauthentlcls,
quam
earumdem
tam
exsecutorumque
speciallter et
nominatim,
generaliter evocatorum et citatorum
Auditis insuper petitionibus et requestis, palam,

solemniter et judicialiter, coram nobis, tam per ipsos
eorum procuratores, quam per nostrum promotorem, contra et adversus specialiter citatos, videlicet reverendum in Christo patrem, dominum Guillel-
actoreset
mum deHellenda, modernum Belvaensem episcopum,

suque Belvacensis curiae causarum criminaiium promotorem, ac causarum sanctae inquisitionis procura torem,necnon contra dominum Petrum6'^fcAo^^, dudum
Belvaensem episcopum, ac JohannemMagistri, prtensum alias ibidem hreticae pravitatis subinquisitorem aut vicarium, suosve hseredes et causam habentes
ac
contra universos et singulos sua interesse
credentes, generaliter evocatos, reos in hac nullitatis

et injustitiae ac expurgationis et innocenti causa,
factis et instanter requisitis; et
nobis postmodum, in
forma articulorum concludentium,

et
more Romanae
in scriptis dbite
curiae, traditis et porrectis; ipsisque
DE RIIARILITATION.
207
acloriim procura tore ac promotore, clictorumrcorum,

generallter et peremptorie evocatorum ad
diem ho-
diernam, ac aliorura, prius specialiter citatorum, ad
jam
ex nostrapjratia, exspectatoruraet
diem hodiernam,
prorogatorum, non
comparentium, nec aliquos pro
mittentium, contu-
dies aliquos
clapsos, et ad iisqiie
maciam accusantibus
Nos, tandem,
apostolici
singulis
attentis
fore
et
esse judices
cum
suis
et
eadem
Delegati,
more fecimus
et
consilio digestis , nos

hujusmodi inslanti causa
in
dependentiis et sequelis
comptentes dicimus et decla-
ramus. Et insuper diclos reos, quos

lito
omnibus
maturo
exsecutionibus
auctoritale
se
evocari, quia
nec aliquem pro se miserunt,
maces reputavimus, prout
et
alta
voce so-
non comparuerunt,
contu-
justitia exigente,
reputamus; nihilominus,
ex abundanti gratia et bona cautela, ordinantes, propler causse arduitatem, ipsos contumaces, pernostram
iterum citationem peremptoriam seu edictum, tam

specialiter
quam
locum, civitatem
valvas
mam
generaliter, iterum evocari,

et ecclesiam
Rothomagensis
Belvacensem,
ecclesiee,
ad diem
tam ad
quam ad
scilicet pri-
juridicam post dominicam primam Quadrage-
simae, qua in sancta Dei ecclesia cantabitur Invocavit
vel
(i) in aula praesenti, hora
idoneum
nona de mane, per se,
instructum procuratorem, peremptorie comparituros, coram nobis aut altero nostrum,

et
seu subdelegato aut subdelegatis, cinn suis omnibus

scripturis,
instructos
allegationibus et munimentis, paratos et

;
dicturosque et proposituros totum id et
(1) C'est--dire le
premier dimanche de Carme, 15 fvrier 1456.
PROCS
208
quidquid dlcere seu propoiiere voluerint, contra articulos dictorum actorum, hodle coram nobis exhlbivisurosque ulterius in hac causa procedl canonice
tos;
et juridice; ac contra hiijusmodl petitionem et articulos, et caetera exhibita,
exhibenda
et
producenda, ac-
turos et factures quidquid fuerit necessitatis et congruitalis, sua absentia
etlara,
etiamnon obstante. Decernentes
dictorum actorum procuratori
promotori
et
nostro, instantibus, processus olim contra dictam de-
functam per
ipsos reos vel
piam ministrari
ad
eorum
fines debitos;
aliquos
facti
nostri promotoris requisita per actores, post

deliberaturi et disposituri
Pronuntiatum
fuit
co-
super adjunctione
modum
prout fuerit rationis.
per
dominum Remensem
ar-
chiepiscopum, adstantibus conjudicibus suis, episcopo

Parisiensi et fratre
Johanne Brehal, Inquisitore;
sentibus reverendo ptre,
domino Johanne
Diraitriensi;
domino Johanne
prae-
domino Johanne, episcopo

(i) Sancti
Audoeni
et
Sanct Katharinae de Monte Ro-
(2)
thomagensi, abbatibus; magistris, Hectore de Coque-
Rothomagensis, Nicolao de Bosco (5), decano^ Johanne de

Goujs, Johanne Bec (4), canonicis Rothomagensibus,
rel, -vicrio
cum
generali domini archiepiscopi
pluribus
aliis
doctoribus, licentiatis, plebisque
multitudine copiosa.
(1)
Jean de Corguilleray, abb deSaint-Ouen depuis
fut conseiller
de Louis XI, qui
le lit
le
12 octobre 1455.
(2;
Jean Lcfranois, abb de Sainte-Catherine, de 1453 1465.
(3)
Nicole Dubois
ment contre
dans
la
la
dit
Il
vque de Lodve en 1462.
Dubosc, doyen du chapitre de Rouen, protesta vive-
nomination de Guillaume d'Estouteville en 1445;
fut
compromis
guerre du Bien public et vcut jusqu'en 1491. {Gallia christ.,
t.
XI,
col. 119.)
(4)
Alias
Du
Bec.
Il
soutint en 1449
un long procs contre Jean de Casti-
DE RHABILITATION.
Qiia ordinatione
forma per eos
ccriieiiU's ulterius in
Datum
appunctamenlo
latis,
sic
seu coruin procmatori, liltcias cita-
(liclis actorihiis,
torlas, in
seii
209
pelita, ficri ordiiiaveniut, de-
hujusmodi causa procedi debere.
actum anno et die prdictis.

Tnor autem productorum hujusmodi sequitur,
el
et
est talis (i).

Primo
tnor citationis.
JoHANNEs, miserationedivina archiepiscopus
et
dux
Remeiisis, Guillelmus, eadem miseralione Parisiensis
episcopus, jucjices et commissarii
omnibus
in hac parle, etc.;
et singulis presbjreris, vicariis, curatis et
curatis, etc., salulem
non
etdirectionemaelernam. Inter
ca-
tholica fidelium opra fulget caritatis amplexus, cujus
ardore purissimo
pro ministerio
flebiles
veritatis
piunt opportuna. Sane
spius oppressorum querelae,

atque
juslitiae
remdia ca-
voce lu-
a paucis citra diebus,
gubri, pia insinuatione et gravi cordis amaritudine,
certum
nostris prostrati conspectibus, vicibus iteratis,
mandatum, patens, no-
se obtinuisse apostolicce Sedis
bis directum, sub apostolica
glione, vque de Coutances
que l'archevque
L'allaire fut
pour une prbende
t.
XI,
de Rouen,
la cathdrale
un certain Guillaume de Chtillon-sur-Marne.
avait confre
mise nant par arrt du Parlement, en date du
{Gatlia christ.,
(1)
buUa, constanter asserue-
fvrier
i50.
col. 892.)
Voici une rptition bien inutile, car les deux pices qui suivent ont t
dj rapportes ci-dessus
pag.
13 et 123
tait leur
place vritable. Rien
dans ce qui prcde n'indique qu'elles aient t jjroduites de nouveau l'audience du 20 dcembre. C'est donc encore
faut attribuer leur prsence ici.
chose,
c'est
Pour nous
des greffiers qu'il
nous en reproduisons quelque
parce que ce nouveau texte, plus complet que
divers endroits, pourra faciliter l'intelligence

II.
la nglijjencc
si
le
premier en
du document.
i4
PROCS
210
runt
et
obtulerunt, scilicet, honesta muller Ysabellls
d'ArCj mater, et vir clarus Petriis d'Arc, miles, fraler,
tam suo qiiam cteroi um pnrentum defunctae Johnnnae

d'Arc, nominlbus; utque iilud reciperemus petlerunt
Verum, qiioniam provida
instanter.
graviate solidum
in rbus discrte gereiidis stabiliendiim est
tnm
eisdem conquerentibus et
olicationis, difficilis aggressus, causas in
oerent, et prteiisi mandati
tributo
diem
et
locnm
termine eisdem assignato
aperlum di-
prsentationem admitti
solemniter postularent, patrocinio

,
fundamen-
ut snae sup-
aflictis,
dis-
sibi consilii
assii^navimus. Qui
rursum,
die scilicet dcima septima
prsentis mensis novembris, in aulo episcopali Pari-
nonnullorum praelatorum venerabiliumque mngistrorum juris utriusque

siensi, convocatis et assistentibus
professorum, licentiatorum, baccalariorum, aliorum-
que regularium
saecularium, eccicsiaslicorum et
corum mullitudine
copiosa; nobisad id solemniter pro
tribunali sedentibus; voce sonora

consilii,
lai-
exposuerunt
tlebiliter
exactis temporibus, Jolianna
per
organum
quibusdam
filia
naturalis et
quod,
d'Arc ,
sui
lgitima Ysabellis^ et soror Ptri et Johannis, conque-
rentium eorumdem
admodum su
gravi
famae et
totius parentelae nota pariter et jactura, olFensa est et
enormiler lsa; ex eo prcipue, ut dicebant, quod
quorumdam mulorum suorum,

desolatione lugubri
etc.,
Subjuiigentes
etc.
ad sanct apostolicae Sedis,
cujus et ipsa Puella saepius
dum
sic agitaretur
cium, expetivit recursum habuisse (i); ubi
(1)
tion
Quoique
la
elle boite
phrase soit plus complte que celle de
la
judi-
et suis pro-
premire iranscrip-
encore en cet endroit. Voyez ci-dessus page
15.
DE RHABILITATION.
palatis querells auditis et receptis
in
forma
211
provisio tandem,
justiliae dcrta, etc. (i).
Deine scquilur relatio.
((
Reverendissimo ac reverendo
in Christo patribus
ac dominis, dominis Jolianni, miseialione divina ar-
chicpiscopo et duci Remensi, ac Guillelmo, eadera miseratione Parisiensi episcopo, judicibus, etc.; vestri
humiles subditi, Socius Votes, presbyler Rolhomagensis dicesis, publicus, apostolica et imperiali, ac
curiae nrchiepiscopalis Rotliomnoensis, et Grrardiis
Sale, Remensis dicesis

lica, jiirati notarii
(1)
la
Le
reste
P. Roche, au
(2)
comme
dillrence que
Le
reste
lieu
de
eadem auctoritate aposto-
reverentiam, etc.
ci-dessus, p. 110-123;
la
mme
mmes
souscriptions,
signature du dernier greffier est mise en franais
de P. de Riipe.
comme
date,
(2).
ci-dessus, p.
123-125,
PROCS
212
CAPTULUM QUARTUM.
Tnor articulorum [per actores prsentatorum.]
Sacrse clixerunt sanctiones
mam nei^ligit,
et
Ciilpandus est qui fa-
qui parentum subdola fraude oppres-
sorum innocentiam non
dfendit.
Iljique,
ut per
vos, clarissiiios et in Chrislo revereiidissimum ac re-
\erendos patres, dominos archiepiscopum et ducem

Remensem, primum Francise parem , insionemque
Parisiensem episcopum, juris
res, ac
venerandum
et
uti
iusque eximios docto-
colendissimum Constantiensem episcopum

sacrae theologi
(i),
famosumqne docto-
rem, fratrera Johannem Brehal^ ordinisFratrum Praedicatorum, haereticae pravitatis inquisitorem, judices
et
commissarios in hac parte auctoritate apostolica
specialiter delegatos; honestis personis Ysabelli d' Jrc,
matri defunct Johannne cUAic, vulgariler dictae la

Fucelle, acPetro et Johanni d'Arc, fratribusgermanis
tam suis
propinquorum
seii
quam suorum consanguineorum
parentum nominibiis, suove procuratori nomine eodefunct ejusdem
et
filiis
dictae Ysabellis,
et
rumdem,
et
pro
ipsis,
tam conjunclim quam divisim,
in causa ista actoribus; contra et adversus Subinquisi-
torem
haereticae pravitatis in Belvacensi dicesi consti-
tutum, necnon contra promotorem negotiorum cri-
minalium episcopalis
curiae Beivacensis, ac
quemdam
Guillelmum de Estivcto, reverendumque olim Pelrum

Cauclion, Belvacensem episcopum, et Johannem Magistri,
(1
pridem
in
eadem dicesi praetensum
L'vque de Coulances n'est pas
nomm
clans le
inquisito-
manuscrit 5970.
DE RHABILITATION.
rem
aut vicarium ejusdem pravitutis,
suosve haeredes et caiisam habentes,
213
si
si
reverendum
rint sua intresse; adversus
snpervlxcrint,
opus
dixe-
sit et
in Christo pa-
trem dominum Giiillelmum de llellenda, modernum

Belvacensem episcopum, caetcrosque iiniversos
et sin-
gulos sua, in hac parte, interesse credentes, et
eorum
quemlibet respective, tam conjunctim quam divisim,

reos; super infrascriptarum molestiarum, infamiae
injuriarum
et
excidii dicfae
jacturarum ne imqiiaecondemnationis
Johannae reparatione, ac processuum,
sentenliarum, censurarum
dolo
falsitate et
tate et pravitate
complices, aut
exsecutionum
et
subreptione
et
infectorum, per dictos reos
eorum aliquem
omni
obreptione ac iniquisuosve
vel aliquos f;ictorum seu
attentatorum, prolatorumque et exsecutalorum,

suis
et
omnibus dependentiis
cum
et sequelis, iniquitatis, fal-
sitatis, dolositatis et nullitatis
declaratione
aut saltem
cassatione, revocatione, irritatione et adnullatione;
necnon super dict defunctae Johannae d'Arc dictas

la Pucelle , expurgationis et innocentiae promulgatione, ad finesque hic tandem inferius expriraendos^
,
ex causis, mediis, factis et ralionibus, et

tionibus statim inscribendis
quod justum fuerit decernatur

ponuntet in scriplis exhibent
juslitia
:
cum
protesta-
ministretur, et
affirmant, dicunt, proipsi
actores petitiones,
articules, facta, causas, rationes et ea quae sequuntur.
I.
riari
In primis protestantur
quod
nulli maiitiose inju-
aut in sui praejudicium famae et honoris quo-
modolibet intendunt invehere vel detrahere; sed ea
prsertim dicere
et
prosequi
quae ad suse justse hujus
causse et prosecutionis Aeritatem faciunt et lucida-
PROCS
214
tionem. Et simillter protestantiir
ipsi actores
quod
eorum quemlbet qui in processu

Johannam facto interfuerunt, aut super
60 consilium \el opinionem dederunt, cum, visa et
adversus
eos et
contra dictam
attenta, falsa,
mendosa, corrupta
tione articuloi
um
eis
et evidenti extrac-
pro consllio prbendo commu-
iiicatorum, de qua inferius dicetur, excusahiles ha-
non intendunt aliquid diceie in sui honoris

fam prejudicium aut suorum honorum jacturam
qualemcunque, demptis tamen judicibus et promo-
beantur
et
toie.
Et nihilominus dicenda pariter
et aiênda
submit-
tunt conectioni et reparationi Sanct Sedis apostolic, vestrarumque claiissimarum paternitatum,
caeterorum quibus
id spectare decet,
si
et
quid fuerit
corrigendum aut reparandum.

11. Item, ethis praesuppositis, et
pro
hactenusin agendo
repetitis habilis et reputatis, dicunt et asserunt
ipsi actores,
quod tam
sua consanguinea
esse intendant,
ipsi
quam
ipsa Puella Jolianna,
sunt et fuerunt, vita comit, ac
boni nominis, bonse famae et conver-
sationis, pacifici et quieti, honeste \iventes et, duce
Domino, absque
infamia seu nota perversa doli vel
criminis;
calholica communicatione,
fideli et
dierum
suorum cursum peragentes; talesque per suos omnes

nolos compatriolas
et reperli
III.
ret,
et vicinos aliosque reputati
palam, publie
et manifeste.
Item, quod dicta Puella,
omnem
hresim delestata
aut affirmavit, seu adstruxit,

fidei catholicae et sanclae
bus obviaret. Et
(f
sunt
dumin humanisage-
est,
nec aliquid credidit
quod haeresim
saperet, aut
Romanae Ecclesi
sic fuit, et est
traditioni-
verum.
IV. Item, et vcraciter, ut bona et
fidelis catholica,
,,
DE RHABILITATION.
dicta
Johanua
dum
Deum
viverct,
21i
coluit fideliler;
cccleslas et divliia oflicia frequentavit,
missas dvote
audlendo; sacramcnta, prsertirn puitentlae et eucharistiae, saiplus percepit, et opra misericordiae pie
exercuit, Christi paiiperibus eleemosynas largiendo
luiiiquam jurando, sed
quoscumque jurantes, praecipue
blasphmantes, increpandoet objuriândo; et in uullo^

a catholie reliiîonis ri tu et fidei christian cultu,
unquam
articulis et uiiilale Ecclesiae,
modo. Et
sic fuit, et est
recessit quovis-
verum.
V. Item, et necjue contra dictam Johannam, quo-
niam
ficlelis
et catholica erat, ulla prcessit infamiae
neque contra
aut suspicionis, erroris vel haeresis nota;
eam
super
lalis
infamiae
rumore aut publica voce,
aliqua inquisitio, in processu fidei prarabula fieri-
que
solita,
prout neque
praecessit;
dubia aut de errore exstitit
ipsam
processus
in
debuit inchoari sive agitari
(juoniam quidquid
fit
suspecta. Et
materia
fidei
,
unquam de
fide
contra
ita
non potuit nec
nisi nulliter et
de facto,
in fidei seu haeresis processu
omissa dicta prvia inquisitione, irritum

saltem cassandum ipso jure. Et
est et nullura;
verum.
sic fuit, et est
VI. Item, et nihilominus dieti judices et promotor,

propriisducti passionibus odioque inaestimabili dicta;
Puell, aut nimio favore suorum raulorum et do-
mino nostro Rgi
ac suo consilio tune adversariorum,
nullo juris ordiue servato nuHaque praecedente iegi-
tima inquisitione, dictam Johannam innocentem, aeta-
novem annorum veleo circa, et oranis juris, scientiaemundanae ignaram, eam apprehenderunt,
tisdecem
et,
et
velutde haeresi conspersara, processui
reticae pravitatisofficii^
fidei
eam adscripserunt;
seu ha;-
cl
contra
PROCS
216
eam, ut talem, processerunt , contra doctrinam juris

eidem crlmina
falso
errores adversus ficlem et Ec-
et
clesiam, imponentes et
sis
pnas
juris in materia haere-
confictae notorie, incutientes. Et sic fuit, et est
verum.
((
VII. Item, et quod, licet dicta Johanna viros litte-
ratos dparte et obedientia Francise slcut et Angli,
dum
a principio in causa fidei citaretur, in carcere
missam audire;
renuerat, et
Cauchon']
[Petrus
praedictus
tamen
haec
postulasset vocari et admilli, et etiam
coram
consiliariis in
cendo,
deliberationeponere noluit, di-
vocatorum, quod
in praesentia consiliariorum
Johanna missam audire requirebat, et quod a

quibusdam aliis habuerat quod ei missam audire concedere non dcbebat; de requisitione alia penitus subticendo. Et hoc fuit, et est verum.
dicta
((VIII.
Item, etprsertim dictus Maglstri, haereticae
pravitatis vicarius tune prtensus,
Cauchon^ tune Belvacensis
nicationls, et ipse
pus, suspensionem
incurrerunt
pnam excommuepisco-
tune
[el] censurarii a jure latas,
falsam haeresis
notam
Jo-
dictae Puellae
processum inquisilionis indebite et sine causa lgitima sic inchoando. Et ita suus
ille processus, ex illo excommunicationis capite, cum
hann
sic
imponendo,
et
suis dependentiis et connexis,
fectus est,
quum
stante
extunc nullitate in-
excommunicato judice
suspenso, juridictio exerceri nequeat
de
fiicto.
Et
sic fuit, et est
((IX. Item, et dicti

rei,
leneram puellam,
illico,
polius ad
verum.
Cauchon et Magislri suique

dictam Johannam juvenem et
complices seu dicti
carcêri
vel
nisi nulliter et
ab initio sui processus
pnam quam
duro
ad nistodiam ordi-
DE RHABILITATION.
ualo, contra juris
formam
tune,
non
Rothomagensis, carcere quiciem
justitiae, sed pravitatis et
siastico sed saeculari
laicorum armatorum
capitali
violenti, nec eccle-
manus
retrusernnl; ac
eam
et liostium sibi
capitalium de-
posucrunt couservandam
corum,
eam
et
et alliga-
ipsamqiie in forti carcere
et injuste;
scilicct castri
mancipaverunt
catenis oneraverunt
conipcdibus fcrreis et
veiunt, impie
217
armatorum
in
Angli-
silicet
odio, assidue verbis, comminationi-
bus, terroribus et derisionlbus ipsam prosequentium.
Quae tamen Puella juvenis
in
manu
non
dita, carceri ecclesiaslico,
nestis sociata mulieribus
tune Ecclesiae
pcenali, mancipata, bo-
debuerat
tra-
iibeitate prae-
missa competenti, humaniter traclari, saltim prtensi

processus cursu slanle, ut juravolunt et omnis quitas deposcit.
Et
sic fuit, et est
\erum.
verum quod dicti episcopus et viceinquisitor per suam judicialem ordinationem decrevcrunt dictam Johannam, puellam et virginem super
prtensae per eam virginilatis integritate per matro
X. Item,
et est
nas et dominas yisitandam fore; prout visitata fuit,

in parte sexus muliebris,
per multas idoneas mulieres,
dominabus valde nobilibus et multis.

Quae Johanna sollicite visitata, virgo et intgra re-
assistentibus
perta est; et hanc visitationem

judices dolose tacuerunt,
sationem
dictae virginis
licet judicialem
nequid ad laudem
buerunt,
feri
nem viderunt,
mentionem;
et eos qui
dictam
dicti
vel excu-
Joliann exprimrent
ea in suo processu fecerunt seu voluerunt,
nec de
imo
inhi-
visitatio-
eadem sciebant, juramento

solemni adstrinxerunt quod ipsa celarent omnino
et reperta in
quodque dictam Johannam repertam
fuisse
virginem
PROCS
218
et
integram iiuUi uiiquam
Et ab hoc
iiiitio,
truncationls
quod
<(
est
quovismodo revelarent.
doli, fraudis
mendacil
nota dignum. Et
sic fuit, et est
XI. Item, et in prdlctis carcere,
mitiva stante dicta
imo
metu
et falsae
siium processum maculaverunt,
vitio
verum.
statu, loco et co-
Johanna, puella tatis
praefatae ju-
venilis,
et hostilisprsesenti et carceris duri terro-
ribus,
et violentia sic afBicta; dicti reiad interro-
gatoria multa, etiam
valde seditiosa, captiosa,
difficilia,
perniciosa et irapertinentia, contra
diveisas materias aggre-
non erubuerunt procedeie,

dlentes
etiam theologicas
ipsam Johannam
quibus et
litterati viri
llbertate fungentes, responsa dare aliquando deficere
potuissent. Quibus siquidem interiogatoriis multipli-
cibus et iteratis, Scepe minis, tauta ipsam Puellam
vexatione oppresserunt ut in gravem corporis valetu-
dinem seu infirmitatem ceciderit, etiam prope raortalem; super quibus, non solum ipsa Jolianna, imo
plerique ex ipsis consiiiariis et assistentibus piuries
sunt contjuesti, et notnmlli ex toto, a piocessu ipso

vise
modo
pulsi sunt.
piocedendi
Et
penitus recesserunt,
sic fuit, et est
re-
alii
verum.
XI. Item, et ut dicti rei contra
dictam Joliannam,
quod conceperant facillus et ad nutum adimplerent,

et omnes directores et consultores, Deumque et justitiam prae oculis habentes
ab ipsius Johannae exami-
locum
nai ione secluderent,
et
tempus examinationis
mutaverunt, ac ipsam Joliannam
in loco carceris exa-
minari de caetero constituerunt, in praesentia Angli-
corum
et
custodum
per paucos consiliarios et
paucis, quos quasi in singulis examinationibus
verunt, et tnm ad interrogandum,
quam
cum
muta-
ad interes-
DE RHABILITATION.
219
sendum seciindum dierum varietatem , diverses statuerunt, et in pauco numro; de quo inter peritos et
consultos facta est non modica quaestio. Et hoc fuit,
,
et est
crum.
Item, etquoniam dicti
XIII.
quendo
rei, citra
iiijuriam, aut propria aut
nedum
nequitia,
nestae mortis
in dictai Puellae
omnem
lo-
raulantium ducti
naturalem seu ho-
consummationem tendebant;
sed verius
immortale ejusdem publicae infamise conspiraverant

excidium ab illa iufirmitate ut curarelur ipsa Joiianna,
:
ac
reservato ser\ itio, circa
ei
adhibiierunt
maximam
eam plurium medicoi um
sollicitudinem
quibusdam
eliam de raajoribus suoi um adversariorum
quibus detinel)alur
lent perdere viginti millia nobilia,

sic
moreretur,
nisi
condemnatoria
et
sub et a
frquenter dicentibus quod mal-
per ii^nem,
quam
ipsa
et sententia
Johanna
contra
eam
ignominiosa praecedente.
dumipsa convaluit, eam rursum multis interrogatoriis dicti judices vexarunt, prsertim de quibusdam eam interrogantes, cei tas visio
XIV. Item,
et illico,
nes seuspirituum bonorura apparitiones, et Ecclesiae
unitatem
difficilia
ac fidei apices
concernentibus
ab ea petierunt, de
et
multaque
super quibus fideliter,
catholice et competenter, responsa ddit honesta et
congrua
sua
praesertim juvenili aetate
conditione
sexus et ignorantia ponderatiset attends. Et sic fuit,

et est
verum
XV.
Item, et inter caetera responsa perdictam Jo-
hannam Puellam
lioneste, quite et
prudenter emissa
manifeslisdictorum actorum passionibus et mulationibus, acodio, vexalione et turbatione
rum judicum
spius declinavit forum.
afflicta, ipso-
Quod palam
ex
PROCS
220
diiobus praecipue constat
tanquam
ex
slbl
primum, quoniam jndices
inimicos capitales recusavlt expresse, et
lgitima recnsatioiie sua, notissimojure, omnis
ista
qua
est sua suspensa juridictio, in
si
ulterius proces-
serunt, praesertim recusationis articulo indiscusso,

nulliter incedunt manifeste;
judiclum Romani Pontificis
secundum
ipsa
est,
quoniam
Johanna spius requi-
ubi et apquipoUens appellatio causatur (i) lgi-
sivif,
tima
Apostolus enim pro appellatione dicebat
tribunal Csesaris sto
j));
prcipue quoniam
(f
et
Ad
ardua
hujusmodi negotia ad suam supremam Sedera spectare
Unde et exinde omnis dictorum

cum suis sequelis, nullitat infec-
iioscuntur, ipso jure.
reorum processus,
tus est. Et sic fuit, et est verum.
XVI. Item, et simili ter, super
ipsa
non
Johanna responsa ddit sancte

dissona;
quoniam
et ipsas visiones a spiritu
procedere credidit, prout
mandum
est, ejusdera
ipsis visionibus,
et a salubri veritate
bono
ita, pie et calholice sti-
Puell integritate, humilitate,
simplicitate, ac reipublicad
quam
sitnte justissimaque causa et fine
ligna aifectione, pensatis,
cum
mittebatur neces-
dbite et sine
aliis
ma-
circumstantiis op-
portunis; neque super hoc oberravit ipsa Johanna,

aut a
fidei veritate
et est
verum.
aliquatenus deviavit.
Et hoc
fuit,
tandem condecens sibi negatum fuerit consilium, divini tamen spiritus directione , ut creditur, fideliter ducta, omnia
((
XVII. Item,
et ipsa
Johanna,
licet
responsa sua, dicta pariter et asserta, vicibus etiam

iteratis
(1) Sic.
Ecclesi sanct submisit, ab ejusdem uni-
Lisez plult cetisetur legihvie.
DE RHABILI'I ATIOW.
non recedens;
late
non suspectes
oninia visitari, imo et in
vcl nfrectos,
requisivit instanter.
XVIII. Item,
moti
corapassione
super
ac expressis verbis, per clericos
Papae et sacri Concilii omnia deferri pluries
jiulicio
((
liis
et
,
Et
sic fuit, et est
quoniam
verum.
\iri litlerali aliqui, pia
diclam Joliannam ignorantem,
qune dicebantur advertere volebant, consu-
lendo ut sacro Basileensi Concilie se submitteret
quo
iiti
iusque obedientiae clerici aderant
per diclum episcopum
siint
uni eoriim episcopus dixit

boli
Quinimo pluribus
taies
in
ulique
conlumeliose expulsi. Imo

:
Taceatis
ex parte dia-
consiliariis et viris
nota-
doctoribus et licentiatis, minae et terrores
bilibiis,
pliirimi sunt illati, et nonnulli a civitate
Pvothoma-
gensi proscripti, etiam in periculo vitae suae;

alifjui infra
nominabuntur; nec
quorum
a post ausi siint
com-
parere, vel dicto processui intresse. In quibus diclo-
rum judicum
et est
sinister alTectus lucide patet.
Et
sic fuit,
verum.
XIX. Item, et nihilominus dicti actores ipsam

Puellam ignominiosae mortis judicio terminare qu((
rentes,
num
quanquam omnium
impositorum crimi-
sibi
expers et innocens exstiterit, sicut infra palam
manifestabitur
ad sui lamen iniqui processus conti-
nuationem, post dictam suam infirmitatera, illico

descenderunt, hujusmodi promotore Belvacensi ne-
gotium prosequente.
(f
XX.
Item, et
ipsa
Johanna
rogata et vexata, tandem
saepius per eos inter-
a dictis reiset
cepto certi sunt articuli compositi
ex eorum prae-
quos
a confessioni-
busdictae Johannae dixerunt excerptos sive extractos,

incipientes
Qudam jmina ,
personis notabilibus et
etc.,
litteralis
quos pluribus
Iransmiserunt; et
PROCS
222
super eisdem opiniones
XXI.
et
vota plurirai habuerunt.
Item, et veraciter dlctlaiticull falso extracti
sunt et inique compositi, nec sunt conformes confessionibus dictae Johannae
nec continent recusationes,
submissiones, excusationes, appellationes,

dictjip
Johann
suarum confessionum
et
necverum
intellectura;
veraciter dici debent opinantes in hoc decepti
imo
et seducti,
eis
exinde aliqua nota dbet adscribi,
ipsis
seducloribus reisque et compli-
nec in
demptis tamen
eorumdem.
XXII. Item, et
cibus
(f
siimpti notarii publici

gallicis dicte
indicto processu fuissent as-
licet
,
fiiie
digni
Johannae processum
gistrarunt, attamen
loco abscondito et
qui palam verbis
et acta
ejusdem re-
quidam alii suspecti notarii, in

propinquo laluerunt, qui plura
falsa scribere
voluerunt, et per quos abscondilos nota-
rios, aut ex
eorum
articuli
scriplis,
memorati. Imo
creduntur confecti
faisi
quidam alius confectus est

plurimum distans et
processu. Et hoc fuit, et est
et
processus in authentica forma,

dissimilis a dicto priori
verura.
(c
XXIII. Item,
iniquas scripluras
et licet dicti judices,

,
per hujusmodi
falsas relationes etconfessiones, ac
articulos confictos, praemissis attentis, ulterius, prae-
sertim in
fidei
materia, procedere
prout nec potuerunt
nisi
non debuissent,
nulliter et de facto; atta-
men
illico
eam
statim, neque evidentia rei, neque suspicionis ve-
hementia
post dict Johann curatam infirmitatem,
neque clamore famae
ribus duris sic detrusam,
id exigentibus
quanquam
eis
non
carce-
constaret,
prout nec constitit, aliqua ipsam hresi respersam

fuisse, aut aliqua fidei contraria excessusve et crimina
commisisse, aut quibusvis erroribus
fidei contrariis
DE KHABILITATIOr^.
inhpsisse
[prtenderunt];
et licet
ut,
et Inquisitorein requisivisset
-223
eosdem episcopum
si
quid eam dlxisse
praetendercnt, vel egisse, quod hreslm sapcret, vel

fidel
contrarinin esset
ipsam Johannam, omni

tifiR
nd examen lemitterent
id
apostolic'p Sedis, cujiis erat
judicium subire parata
in
defensione su innocen-
sihi
sublala, et juris ordine prsetermisso; prolibitosuae
volinitatis, in
prtenso luijusmodi inquisitionis nego-
tio nulliter et
de facto procedentrs, diias lulcrunt
sentent ins iniquas manifeste. El hoc fuit, et est verum.
XXIV.
Item, et per
quarum
ipsi rei principia,
nar-
qnibusdam arliculis in magno numro quos, licet

falso, prtendunt a sponlanea confessione dictae Johannre manasse, et per quos intendunt de criminibus
ratis
per eos praetensis ipsam fuisse
confessam
adquamdam
nedum culpabilem,
sed
prsecogitatam abjurationera,
utsuae nihil deesset maliti, processerunt de facto,
li-
cet in nullo, ut prfertur, fidei materia se offerret; et
tandem, perlecta quadam prtens hujusmodiabjurationls schedula, difficilium
terminorum,
et
quam
vera-
citernon inteliexitipsa Johanna, ipsitamen, inhumana
Johannam, juvenilis aetatis

licet nullo crimine maculatam, imo sibi impositorum errorum pcnitus innocentem, et quanquam ad
Ecclesiae gremium, ut dicebant, revertentem, imo,
austeritate crudeles, ipsam
,
et
per eos a praetensis censuris absolutam, absque mi-
sericordia, ad carceres perpetuos, in pane doloris et
aqua
tristitiae, difinitive
condemnarunt licet inique,

, et est verum.
,
dolose et de facto. Et hoc fuit

(c
XXV.
Item,
et licet, in
hac sua iniqua sententia,
prvia \erba quaedam conficta apposuerunt judicantes

iniqui, ubi
suam gratiam
et
moderationem
salvas esse
PROCS
224
illico tamen dictam Johannam, plurimum

non in carcerc ecclesiastico, non in manus
Eccleslee, non in comiiva lionestarum mulierum, licet
vestem suam muliebrem recipisset, et ita sibi promis-
proferrent;
dsola t am
sum
fuisset; scd in
manu
et custodia
suoriim capita-
lium inimicorum, Anglicoriim, in singularis
(i)
do-
mini fortalilio et carcere, sine socia muliere, solam,
oneratam compedibus
runt
et
reposiierunt
et catenls ferreis
eam
tradide-
contra prcepta carilatis, contra
Ecclesi formam, et ut, verisimiliter , omnem ab

eadem bon perseveranti materiam secluderent, et
seu cadendi occasionem praestarent.
mali];nandi
hoc
fuit, et est
XXVI.
verum.
Johannam foreorum complices,
Item, et deinceps dictam
tiori aculeo tentantes
in ipso Castro,
tum
Et
dum
ipsi rei,
in lecto
seu
nocte jaceret et supra lec-
vestes mullebres, ut eas in craslinum resumeret,
deposuisset; ipsi vestes muliebres ablat.ie sunt et reposltae vestes viriles, ita
ut etiam pro necessitate nalurae
ad ventris piirgationem aut

vestis mîliebris, ad
fuit, et est
(c
alia, nulla sibi relicta sit
suam nuditatem tegendam. Et
sic
verum.
XXVI.
Item, et quod longe amplius perniciosum
postmodum ad lectum ejusdem dorJohann Puell, cujustlam ex dictis ad-
est, prstitus est
mientis (2)
versariis accessus persoualis seu permissus, qui, \iolentia facti, ejus pudicitlam nisus est attentare; ita ut
ipsa, propriae defensionis et virgine

nestatis
[i] Sic.
(2)
necessitudine
Lisez scularii.
Manuscrit 5970, documentis.
servand ho-
propulsa, vestes resumpserit
DE RHABILITATION.
viriles,
non habcns undc
a violcnlia instante
sic fuit, et est
225
aliter sua ossa tegeret, aut
invasorem. Et
tlicliim repelicret
vcium.
XXVIII. Item,
coopra ntihus,
et exintle, dolo, malitia et
dicfi rei
fraude
super relapsu prtens per
eos aL initie liresis vel erroris, Johaniiam causare vel
accusare et interrogare nisi sunt, Quae, licet ad interrogata, congrua et catholica responsa dederit, et, super
ipso prtenso relapsu inquita ta, manifestaveritse ni-
quoniam
hil abjurasse,
in nulla
haeresis specie prius
lapsa est, prout infra dicetur; insuper manifestaverit

ipsa
Johanna
se nullatenus intellexisse
schedulam
prae-
tensae per eos praefat abjurationis; ita ut exinde dici

et inferri
opus
ipsam Johannam nullo relapsu po-
sit
tuisse causari, nisi nulliter et
rei, contra
Deum
de facto
attamen
ipsi
ipsam Johannam in
et justitiam,
haeresim fore relapsam faiso concluserunt. Et sic fuit,

et est
verum.
XXIX.
Item, et licet
excedentium,
rit,
a miilto
talis
conclusio ex
etiam numro
deliberantium votis,
multorum
cteros longe
seu majori parte, non resultave-
aut potuerit nec debuerit recolligi, sicut ex pro-
cessus constabit tenore
attamen
rei
decreverunt eam-
dem, tanquam relapsam, venire condemnandam,

sitientes
ejusdem
infami commercio
finale
excidium morte publica et
consummandum. Et
sic fuit, et est
verum.
XXX.
Item, et proinde cleri ter ad secund dam-
nabilioris sententiae prolationem,
diu exterminio dictae Johanri

licetsex vel
pro
finali
concupito
brevi interpola lo
sci-
octodierum, spatio inter utramque sen-
tentiam, rei processerunt

II.
ita
ut,
in
publico loco
]5
PROCS
226
civitatis
Rothomagensls, ad reorum exterminium so-
llto depiitari,
Johanna perducta
dicta
condemnata
inique, et injuste declarala relapsa in
sit
h.neresira
atque relicta brachio sculari. Solemni etiamprdicatione, licet falsis contexta propositionibus, iniquis
accusatlonibus et responsis, ac opprobriis injuriisque
conspersa, dicta
coram ejusdem
Johanna plurimum infamata

populo universo
civitatis
blie conveniente et convocato. Et sic
est,
ibidem pu-
fuit,
et est
verum.
XXXI.
Item, et (quod pia, lamentabili etdolen-
tissima compassione, aeterna raemoria
deflendum
a brachio scularis justitlae, et verius
ab
erit!)
ipsis reis,
capitalibus inimicis, tradita et dimissa, ipsa et inno-
cens virgo, palam

titulo illico
publie et ignominioso haeresis
apprehensa
nulla ulterioris judicii forma,
deliberatione aut sententia, vel
timo supplicio tradita,
mora prstolata,
et ingentis
combustione dputa ta crudeliter,

sic fuit, et est
((
XXXII.
ignis
vita functa est.
Et
verum.
quam
Item, et
indicibili patientia,
catholica divin majestatis confessione
quamque,
Sanctorum
ul-
vehementi
iterata
quam
palam facta,
nominis Jhesu Domini nostri ac
piissima
maxime
sancti
Michaelis et
sanctarum Kntharinae et M;!rgarelse, devota imploratione, cremationis tormenta sustinuerit; cfuara clara
voce, deliberato animo
et sinceritate virginea, suae
consummationis finem calholicum perseveranti constantia manifestaverit,
audientium
et
videntium
tens (i) mullitudo, ximicorum et etiam
(1)
Les deux manuscrits portent
assisti.
assis-
inimicorum
DE RHABILITATION.
227
ad lacrlmas undequaque prorumpentium
palam
fecit
et attestata est, velut super his inf'ormationes
dit,
fuit
clariores
liice
et est
et
exinde, secundura fdelem Ec-
vcrum.
XXXIII. Item,
clesia?
conaperte demonstrabunt. Et sic
doctrinam, inferendum
ipsam Johannam
est
suos dies sine labe liretic pravitatis aut alio gravi
crimine, sicut catliolicam, duxisse, et

christianae religloni
vitse
conformem, ad diem
(i)
terminum
hredita-
tisgloriaraattingendam,subgratianoslriRedemptoris,
fideliter peregisse;
spiritu
ac dicenda
<(
ut, usque ad vitae
ita
bono confortata
sit.
XXXIV.
Et hoc
terminum,
concomitata, aestimanda
et
fuit, et est
verum.
Item, et quoniam ex hujusmodi damna-
bilibusprocessibus et sententiis, suaque crudeli exsecutione, licet nullis,
dolosis et
hannae innocentia contaminata
iniquis, dicte Jo-
multis crdita est,
quamvis injuste, suorumque parentum fama
plurimum
et scandalizata
itaque
laesa sit
non immerito, ad
ejusdem defunct expurgationem, seu yerius innocentiae declarationem , atque ad faraae propriae suorum
parentum reintegrationem, merito,
Summo
Pontifce,
a domino nostro
mandatum apostolicum seu re-
scriptum , per dictos actores impetratum , vestris est

directum providentiis, reverendissimi ac discretissimi (2) Judices.
Quo imperante
rescripto, cooperan-
tibus justitia et veritate, vestrse paternitates reverend
eisdem actoribus providebunt opportune, ad fines hic

infrascriptos;
(1) Ainsi crit

(2)
quoniam
en toutes
et id
justum
est et
lettres. Lisez plutt divin.
Manuscrit 6970, disertissimi
verum.
PROCS
228
((
XXXV.
quanquam prmlssa sufficere vleorumdem actorum inlentlo-
Item, et
cleantur ad fundandain
nem,
et
consequendos
fines siios hic
postremo inscrip-
quorum etiam omnium probatio
tos;
et verificatio
partium adversa-
patebunt, tara per processus iniquos
rum, quam per lgitimas responsioiies dict defunctae,

coraparatione facta secundum veritatem, ac per testium omnium
majores informationes
(i)
tiones factas, et faciendas
si
opus
omnem
adversarum partium, citra
deposi-
et
rursum licet
loquendo injuriam,
sit; et
dolus, iniquitas, fraus et odiosa ac perniciosa intentio

similiter innotescant^
tiarum
et falsitas
suorumque processus, senten-
sequelarum manifesta nullitas, prvaricatio
et
attamen
ad elucidationem praemissorunc
circa dicti processus et
exinde sententiarum
bus reorum fundatum
est aedificium, nullitatem
brevi
iniquitatem,
sunt, ut
verborum
in qui-
et
aliqua dicenda
srie
omnia quae exinde secula sunt, nulla

quoniam sic fuit et est
ita
iniqua et invalida censeantur;
verum.
XXXVI.
Item, et
cum
injudiciis
forma et materia,
ordinata veritate, supponendae sunt; luce clarius sta-
tim manifestabitur
per ea quae sequuntur
quodratione formae, nuUitatis
in primis
vitio, saltem cassatio-
nis judicio, subjacent processus et sententiae

ratae taies quales; et
dolo,
terise,
iniquitatis
sunt.
deinde quod, ratione etiara
falsitale,
macula
Et hoc
(t)
Dans
dicti processus et sententiae infecti
fuit, et est
les
deux manuscrits,
mol suivant
ma-
prvaricatione et manifestas
verum.
((XXXVII. Item, et (juoniam forma
rien, et le
memo-
il
ya
ici le
est crit major, avec
est
mot excepcio
qure datasse
qui ne se rapporte
une abrviation
la fin.
,,
DE RHABILITATION.
rei, et qiiae
229
contra jus fuerint, deberent (i) utique pro
Impedimentum quod
sortitur ellectum reiûla juris (Z>e re ju-
infectis haberl
de jure non
non
et
dicata,\\h. VI.):
pivmstat
satls est ratloni
congruum, ut,
in
primis, ipsa deducatur dictorura processus et senten-
tiarum nullltas et instabilitas, saltem futura cassatio,

causis
mediis et rationibus quae sequuntur; quoniam
sic fuit, et est
\erum.
XXXVIII.
Item, et quia raultipliciter processus
senlentiae et judicia hujusmodi nullitate inficiuntur
aut dbite cassanlur et retractantur; de quibus per
Henricum
(2), post alios doctores (in cap.
tentia et re judicata)
eod.
lit.
et
Qualis, ver.
i.
per Hostiensem (in
Juxta
), et
De senSumma,
per Guillelmum
De senteniiarum prolatione^ Juxta

ea ))), et [in] caus. (5) xxxv, qust. 9, In summa , et
in capp. Cum inter vos De sententia et re jadicata,
(in Spcula,
et Multis
tit.
sum
;)
dicunt et proponunt
hujusmodi sentcntias
ipsi actores
et processus, a dictis reis
sumptos adversus ipsam defunclam,
pr-
nullitate infectos
aut invalidos, ratione forme, prcipue ex causis quae
sequuntur. Et
((XXXIX.
sic fuit, et est
yerum.
Item, et primo, quoniam ex jure Tobis
notissimo, nullum fere redditur judicium, ratione judicis
incompetentis, ratione juridictionis inept et
ratione iitigatorum (in cap.
(1)
Dans
(2)
Les manuscrits portent hen. C'est
On
si
clerici
Deforo
titre
le canoniste
Henricus Bohic
auteur
Lectur decretalium.
se rappellera que les abrviations caus. ou dist. {causa, distinctione)
ne sont pas accompagnes d'un titre d'ouvrage, indiquent les cidu Dcret. Celles des Dcrtales sont dsignes par l'abrvialion cap.
lorsqu'elles
tations
At
les manuscrits, /ueri/, deberet.
du commentaire qui a pour

(3)
((
(capituln).
PROCS
230
competenti j Cod. Si a non

fin.).
Est autem
competend judice
1.
quod Belvacensis episcopus non
ita
neque
erat prfatae Johannae judex corapetens,
sibi
subdita erat; ratlone enini dellctl aut domicilii, quis-
que sortitur forum;

episcopi,
ipsa
autem
in judlctione
neque domicilium fovebat, neque
poslta crimina ibi causabatur perptrasse
ipso processu constat.
faciunt cap. fin.
Quare,
De joro
accusationihus ; et
11.
dicti
im-
sibi
sicut ex
Optime ad
etc. (i).
competenti, et
fin.
1.
id
De
ff.
etg Cod. ubi decrimineagi-
cum Sum^ma. Et sic fuit, et est verum.

XL. Item, et veluti superius tactum est, ipse
tur,
((
vacensis episcopus suspensionis

"vicarius
Bel-
et dictus Inquisitoris
excommunicationis censuris
lieati
cum
aller
sine altero in materia prtensse hresis ad sententiam
procedere non valebant, nihil validum decernere potuerunt, aut juridictionem exercere
nisi nulliter et
de facto.
Quod autem
censuris eisdem essent innodati
constat;
nam crimen
haeresis falso
imposuerant
ipsi
non commiserat, ut inDe quibus

Multorum , De hreticis , libro VI.
in Clementina
XLI. Item, et quia per dictam Johannam recusatus
est praefatus Belvacensis episcopus, tanquam incom-
defunctae innocenti, quae id
fra dicetur; et ita ipsas illico incurrerant.

(c
petens, suspectus et inimicus suus capitalis, processus

ipsi
atque sententiae prfat nuUitate inficiuntur ipso
jure, nec ultra debuit procedere, nisi nulliter; et
ita
tenent Johannes Cardinalis archidiaconus etJobannes
Andre
bro VI. ;
(l)
in cap. a Lgitima
et praesertim,
De
quoniam
appeUationibus y
li-
appellalio , recusatio
Les conclusions sont ainsi remplaces par un
etc.
dans
les
manuscrits.
DE RHABILITATION.
et relatio pariticauliir
quoad suspendciidiim auctori-
tatem jiuHcis et onicium. Et
ojfficio
m,
caus.
non
viribus
qu
/lis
et
si
ea, quse
Mullum
ut in can.
et iu cap.
Summa. Et
delegati; et
XLll. Ilem,
quaest.
qaidf[uid exinde fe-
ita
ceritjudcx, uulliini est ipso juif
stupeo
231
((
sic fuit, et est
per vim vel
verum.
metum
fiunt,
subsistant, ut in cap. Perlatum
vi meiusve causa
tit.
XL,
De
Licet
De
jj
per totum litu-
et
lum; quoniam veraciter per Anglicos tune processni

prtenso Inquisitoris vicario metus
,
assistentes, dicte
terribilis
virum
comminatae mortis, cadens
in
constantem
incussus est, nisi sententiaret, ut prsefertur
clarum relinquitur processum
et inde secula, aut nulla
ipso jure, aut saltem penitus fore adnullanda. Sacro
enim canone exprimitur, quod injustum judicium et

regio metu vel jussu^ a judicibus
diflinitio injusta,
ordinata,
non
cium (caus.
Quare,
etc.
XI.
humanum
qust. 3,
Et hoc
XLIII. Item,
xv. qust.
valeat (caus.
qiiidem et quatuor modis
et
fuit, et est
si
Omne
Quatuor modis
suficienti
constat;
j.
verum.
cum
ipsa defuncta
nullitate infectus.
ab
cum
judicibus appellaverit, suus processus est,
sententiis inde secutis
tem
).
jura velint per appellationem le-
gitimam juridictionem suspendi

ipsis
pervertitur judi-
Quod
au-
expressione appellaverit ipsa Johanna,
namexquo
aliquis protectioni superioris, et
maxime Pap, se submittit, licet ex simplicitate, vel

alia causa, verbum appellationis non exprimat
tamen
:
pro lgitima appellatione censetur,
et exinde
pro-
cessus, contra talem sic appellantem factus, est nullus (in cap
hoc
est
Ad
audientiam De appellationibus). Et
indubitanter verum, prsertim
cum prces-
^,,
PROCS
232
gravamen, ex quo verislmlllter quis formidat
serit
amplliis a judice gravari. Sic est
quia et ipsa defuncta
quae
autem
in proposito,
jam judicem recusatum
horrebat veluti capitalem hostem, petivit ad judicium

Papae remitti, et eidem spius se submisit.
verba
verbum
cap.
Hc autem
appelatoriis verbis aequipoUent, etiamsi
Appello non
Ad
((
pellatur
in cap.
et Paulus
sit
expressum, ut
audientiam ; facto en
((
Dilecti
filii
hoc
in allegato
sine verbis ap-
De appellationibus
ab infesto prside ad Caesarem appellavit
Ad tribunal Csaris sto. {ct. xxxv. cap.)

XLIV. Item, et maxime, quoniam de rbus arduis
dicens
et obscuris
quas
pu ta revelationibus
cognit aestimantur,
dicare,
secretis et occultis,
judices tractare voluerunt
isti
cum
et
et
de quibus \alde
quae nobis indifficile est
cognitio ac determinatio ad apostolicam
nis
ju-
omSedem
de majoribus, imo de maxirais,
sint
pertinet et remitti dbet; cujusmodi fuit ipsa causa

dictas Johannae.
Nam secundum
,
duae ad apostolicam
quaest.
cap.
(c
Sedem remittendae sunt (caus.xv.
can. a Frater noster
Majores
canones, causae ar-
et
)) ;
quotiens
tit.
fidei
De haplismo
ratio ventila-
tur, omnes episcopi debent causam ad Sedem beati

Ptri, id est ad sui nominis et honoris auctoritatera
et
((
successorem referre (caus. xxiv
Quotiens
XLV.
).
Et hoc
Item
fuit, et est
et aliunde
dicti
quaest.
i ,
can.
verum.
processus et senten-
tiarum nullitas aut iniquitas prparanda manifeste,

scilicet ratione
terribilis
vinculorum, duri carceris assignati
et
custodi dict defunct Johannae; quoniam,
licet aetate juvenis valde
ut dictum est
carcer auste-
rus, custodia capitalium sihi inimicoru?n, atroces in-
DE RHABILITATION.
juriae
delubria et terrores sibi assidue
qiiod assereret plus velle mori
ita
vivere in
Qu
tis,
233
tnli
honore, aut
ibi
asslstehaut;
quam
diutius
ampliiis pennnnere.
cuin, sexus fragilitate et tatis leneritate peiisa-
sublevanda foret, et saltem ecclesiastico carceii
mancipanda
gnam
,
probis mulieribus associanda
sibi illatam
ad
ma-
injuriam et violentiam, reputandum
jurium sanctiones, quod
est contra
fano
non laicorum
busdeputato, sed
aut
ipsa in carcere pro-
reorum publicorura crimini-
in forti
manu hoslium
suorura re-
clusa est, contra lecta et notata in Authentica
Ut nulli
judicum Uceat Necessarium unde sumpta est

Quoniam
Authentica novo jure signala, super 1.
exhibitione
custodia
et
De
tit.
conclave
unum
in
reorum. Et non videtur silentio dignum, quod sui
custodes et hostes armati saepius in eam violenta manu,
suae virginitatis pudorera attentare nisi sunt. Et hoc
;
((
fuit, et est
verum.
XLVI. Item,
et
hujusmodi atroces
res et terrores satis aequipoUent,
quaestionibus et tormenlis;
imo
ifa ut,
injurise, carce-
et aequiparantur
eisdem perduranti-
bus, quidquara contra se confessata est ipsa Johanna,

turbationi et tormentis adscribendum
confessio nihil obest,
Cum
in contemplatione
antiquis.
ratis
ut legitur et
Et
ita ipse
processus
De
cum
ibidem fundatis, nullius sunt
sit; talis
autem
notatur in cap.
regul juris
sententiis
memo-
efficaciae et vigoris.
Jure enim cautum est quod verbo quaestiouis, non

solum tormenta intelligere debemus adhibita corpori,
sed etiam alium dolorem, puta, famem, urgentias (i).
(1)
Dans
les
manuscrits, urfjentes.
PROCS
234
donec objectum crimen confiterenEtiam intelligendaestper verbumqueestlonis, illa
inflictas detentls,
tur.
quain malam mansionem appellamus, pula sordidus,

teterrlmus carcer
(fF.
De
injuriis,
Item apud La-
1.
beonem;), Quaestionem ; et u Quaestionis)) ff. Ad

Silanianura Senatusconsultiim{i) , 1. i). Quare, etc.
Et hoc
w
verum.
fuit, et est
XL\ II.
Item, et
alla
ratione processus
omnino dlcendus
cura sequelis
ille
quoniam eidem
est,
Joliannse tantaejuventutis,juris ignarae, et in
qulbus interrogata
est,
tor et
terminorum
de
els
totum
fere
processum dlrec-
quem spe
interpretator,
petlvit,
apicibus et arduis qustioiiibus pulsa-
fidei
autem denegatio inhumana potius
retur. Talis
super
inexpert, denegatum est cori-
sillum, denegatus est per
llcet et
iniquus
ceii-
senda est et justitl Inimlca. Imo, sicut ex ipso processu constat,
si
quis
eam
dirigere yellet
qusita exponere, minis et opprobriis
rorum pellebaturconsortio. Jura autem

militant
tulaverit ,
in
contrarium
Ad legem Jidiain de adulteriis^
(ff.
Qustioni))).
Et
aut sibi
afflictus, a csete-
1.
Si pos-
in civllibus adhibea-
si
tur advocatus, ratione majori et in criminalibus admitti dbet;
nam etubi
de statu et \ita personae agitur,
quoniam ibi majus imminet pericuhim,

agendum (Cod. De episcopali audientia,
tos wet in cap. a Ubi majus De electione,
ad hoc bene
sitionibus,
(1)
facit
h
Guillelmus in Spcula ^
Septimo videndum
consulte de Silanianus
{ff. lib.
XXIX,
til.
IC.)
contiennent
25
1.
Addic-
lib. VI).
tit.
De
Et
depo-
, ver. 17; et tit.
De
n'y a pas de
titre
Les manuscrits portent adsilley. sena. consul.
pareil au Digeste. D'ailleurs, les paragraphes
cautius est
et
mais
27 de
il
la loi
la dfinition allgue
sur le snatus-
par les demandeurs
DE RHABILITATION.
Utriusque ver.
Et hoc fuit, et est verum.
adversariis y
potest
M.
XLVIII. Item,
sententiarum
iiotissirao,
235
u
nunquam
Sed
et ex nlio caplte, ipsa processus et
iiullitas
cautum
declaratur; iiempe et jure vobis
est
quod processus et sententia juviginti quinque annis ema-
minores
diclalis, contra
non valent
De rejudicata, 1.
nati indefensos,
ipso jure, nec provocare
opus est
(iY.
restitutio in
tam,
1.
),
nec petenda
hi processus etsententiae
facti
sunt contra
minorem
quinque annis, indefensam, nec curatoris, ne-
que advocati, neque consultoris, neque directoris

fragio confortatam, sed penitus indefensam et
XLIX, Item,
seratio tatis
(i)
hoc
verum.
et licet,
id aetati juvenili atque
rem
suf-
omni
auxilio, prterse, destitutam. Igitur, etc. Et

fuit, et est
(f
est
inlegrum (Cod. Si ddersus rem judica-
((Cum minores))). Sed
contra dictam Johannam

viginti
Acta
beneficio juris
judicem ad moderationem
pnam
quinque annis ,
adducat, ut
I.
ff.
et remissio-
De minoribus viginti
Auxilium ^ In debctis
etiam delictasint acriora, quanquara
; licet
minoribus,
ipsis
in criminibus ex certo proposito commissis,
niatur in loto
saltem in
minori subveniatur, quod mi-
non
subve-
attamen, in hac causa, eidem Johannse
minori, neque etiam ex certo proposito delinquenti,
nuUa impenditur miseratio, nuUa moderatio impertitur, ut constat ex sententiarum rigore
et
ita,
ex
nimia severitate, judicium inficitur nullitate, aut sal-
tem
lis,
(1)
cassatione dignus est ipse processus,
etc.
Quare,
Les manuscrits
etc.
Et hoc
remissionem.
est
verum.
cum
seque-
PROCS
236
L. llem, et aliunde manifesta est
dictorum pro-
quoniam
cessus et sententiarum inlquitas etnuUitas,

et jure
cautum
scriptis redigi
est omiiia acta in
processu fideliter
per iiotarium publicum, aut duos vlros
idoneos, nec aliter judicl creditur, sed ipse pimitur,

iiec
pro suo processu praesumitur,
timis constiterit documentis
contra falsam
facto
De prohationibus.
proponunt
dlcti actores
dices, in processu Johannae,
episcopus,
nisi quate:ius legi-
ut in cap.
Sed
quod
((
Quoniam
est, et in
ita
dicti praetensi ju-
prsertira
Belvacensis
non solum fuerunt ngligentes hancjuris
servare constitutionem, sed ejusdem fuerunt adversantes et praevarica tores
quoniam
et
dict Johann
confessiones truncari jubebant, et suas excusationes
inhibebant inscribi. Et
sunt, viribus
ita,
quae per ipsos judices acta
non subsistunt quin imo

;
et totus
pro-
cessus vitiosus, falsus et suspectus ac inutilis censen-
dus
est.
Et ad hoc
tionibus,
LI.
iste
cum
facit cap.
ibi notatis.
aCum dilecti
Et hoc
De acciisaverum.
fuit, et est
Item, et veraciter falsitate manifesta culpatur
processus
cum sequelis; nam, quoniam mendaciter,
imperfecte et calumniose a processu praefato et confessionibus dictae Johannae eliciti sunt articuli, super
quibus consultati sunt opinantes judicii et sententia-
rum prfatarum, omittendo
aliquotiens
quod expres-
serat ipsa Johanna, ad suae excusationis limitationem,
seu determinationem
missionem Ecclesiae
suarum confessionum,
et apostolic Sedi
Johannae confessata, quae
falsa et
aggravantia
sub-
ejusdem
oneri esse poteranl ex-
sibi
plicando crudeliter, dolose et truncate
addendo
et
et
et
quoniam
aliquando
sic
super
falso ebcitisarticulisprocessitexopinantibusjudicium
DE RHABILITATION.
237
claruni est sententias esse iniquas pariter et proces-
imo penllus
siim,
mendosas,
niillas et
citra injuriara,
prout ex comparatione dictorum articulorum
Et ad hoc
fessione diclae Johannae lucide constat.
optimc
I.
guntur
((
et
Si petitor ,
notanlur
in cap.
Cum
De
in
LU. Item, neque tacenda
rum et
De hreticis
lib.
VI.
\erum.
sic fuit, et est
Bertholdus
materia debeat integraliter et seriatim totus ex-
plicari processus, per cap. finale
Et
facit
et ea quae le-
cum Summa. Cum tamen
sententia et rc judicata,
fidei
De judiciis ;
ff.
con-
et
est
dictarum sententia-
processus iniquitas et dolus, ex judicum, ut ve-
consensu fabricatus;
risimililer prcesumitur,
nam
et
subdoli consiliarii addictam Joliannam transmissi sunt,
qui se fidles Gallicos esse tngebant, et
eam
Telle salu-
briter consulere et dirigere spondebant, et eidem sua-
serunt et consultarunt quod non submitteret se Ecclesi.
Jam etiamtaclum
sublatas,
et
resumpsit; aut
si
est vestes
earum
loco
muliebres
sibi fuisse
viriles appositas,
quas
forsan se plane Ecclesi judicio
sic
non
hujus causa esset dolosum illud et calum-
subraisit,
niosum consiliura
sibi sic
subornatum
et
inductum.
cum fraus et dolus nulli debeant patrocinari clarum censetur quod exinde fundatae sententiae memoEt
ratae viribus
vacu sunt;
et
bene
facit,
advocatis dwersorum judiciorum.

Jolianna
Sedi, et
i.
Cod. De
Cum enim
ipsa
proprio spiritu, se submisisset apostolicae
ibi
duci prius peteret irstanter, ut constat
per processum
exorta
1.
videtur
ex
tali fcto et
sententia
praevaricante consilio
prtensi
relapsus
ipsius
Johannae, quae ex hacoccasionenulla est manifeste. Et
quod
talis
sententia nulla
sit
tenent Jacobus de Ra-
PROCS
238
Thinus (r), in dicta lege prima allegata, De

advocatis diversorum judiciorum. Et sic fuit, et est
Taiia, et
Terum
((
LUI. Item, et ex
nibus et causis,
pi missis articulatis factis, ratio-
manifestata videtur dicti pro-
salis
cessus et sententiarura contra diclam Johaiinam edita-
rum
iniquitas aperta,
dolus,
fraus et
praevaricatio
atque nuUitas, per vestrum tandem judicium declaranda; saltem cassatio et irritatio,
cialiter quee
invalidi, ac
formam
quantum ad
ea spe-
hujusraodi processus nullius et
sententiarum consecutarum, respiciunt
et
attingunt. Idci^xo, super his quae ipsos processum et

sententias in forma exorbitare manifestant, satis scrip-
tum
est.
LIV. Item
restt consequenter per ea quae
et
sequuntur manifestare, prout opus

ticulis,
quod
est,
sub paucis
dolo, falsitate, prvaricatione ac
festatae iniquitatis
macula seu
vitio, dicti processus et
senlentise pariter infecti sunt ratione materise
dem. Quae materia
ar-
mani-
nihil aliud dicenda est,
eorum-
quam
ipsa
crimina, xcessus, delicta et relapsus, quibus falso per

partes adversas dicta
Johanna notata
ipsos
processum
quae
\eraciter per ipsam
est; quae per
et sententias agitata sunt et expressa;
Johannam
qualificatione
praetensa per partes adversas aut alias, commissa
non
sunt aut perpetrata, neque
con-
a suis factis, dictis et
Imo et luce clarius

per ipsam Johannam in dicto
fessionibus, ut talia, ellci possunt.
constabit ex dicendis,
processu confessata,
(0
Sic. Peut-tre est-ce
a fide catholica et Ecclesiae deter-
une abrviation mal
Alphanus, jurisconsulte bolonais, Irre d'Accurse.
crite
du nom de Tindarus
DE RHABILITATION.
minatione non deviarc; irao,
in
239
sensu meliori inter-
sccundum
approbatorum ma-
pretataet tutiorl, starc possunt et dofendl,

sacrariim Scripturarum seriem et
îstrornm doctrinam; siib prmissis etiam protestationibus, et
cum omni
revcrentia, ac cilra injuiiam
sempcr loqiiendo.
LV. Item,
((
nam
et in primis,
quoniara dictam Jolian-
accusaie et notare contendunt adversantes super

revelatione
\isione,
et adoralione
dicunt esse malii^'nos,
et
ponunt
vel
invocatricem et hujusmodi
ipsi actores, in
quos
exinde eam causari non ve-
rebantur idolatram, errantem
dmonum
spirituum
hreticam,
:
aut
dicunt et pro-
adversum, ipsas visiones
et re-
velationes
non fuisse malignorum spirituum, sed bono-
rum, ut
veiisimiliter
potuisse aut debuisse
aestimandum
humano judicio
est,
nec
aliter
determinari per
ipsos judicesprtensos, nequeipsamaliquidconfictum
velmendosum, verisimiliter,
abquera errorem
ltrasse
quomodolibet. Et
sic fuit, et est
ido-
verum.
LVI. Item, etquoniamdicti adversantes, praefatas
si
in prdictis dixisse, aut in
incidisse, seu hsereticasse, vel
ex
Deo
essent, visiones etrevelationes intelligereno-
luerunt aut non valuerunt, propria suffocati sinistra-
quoniam et saltem hc occulta esse et

non ignorabant, nullatenus judicare in
alteram partem debuerunt. Occultse enim hujusmodi
revelationes, an a Deo procdant vel non, soli Deo,
que affectione
latentia sibi
qui
rior
est
secretorum cognitor, patent, nec de his infe-
quisquam certam dare potest sententiam. Solus
enim Deus penitus occulta et scrta dijudicat (in

can. Si omnia , caus. vi, qust. prima; in can.
Erubescant
cum
sua glossa, dist. xxxii., et in can.
PROCS
240
Christiana , caiis. xxxii

tls
qust. 5); narade occul-
non judicat (in cap. Siciit tuis In fine,

Tua nos De simonia^. Imo et Paulus,
Sancto plenus, non potuit scrta divini con-
Ecclesia
et in cap.
Spii itu
agnoscere
silii
qust.
2).
Et
municationis
Beatus
cf
cum
nobis
De
sua glossa).
caus.
in his Ecclesiae judicium
potest (cap.
falli
can.
in
spe fallereet
sententia
Et
xxii.
sic fuit
excomet est
verum.
LVII. Item, dicuntet proponunt
ipsi actores ipsas
revelationes et appaiitiones ab Angelis lucis et bonis
omni pia et
verislmlli credulitate et conjectura dicendum est,
quopropter rationes quee sequuntur, Tum primo
spiritibus veraciter processisse, sicut ex
niam
ipsa
Johanna virgo erat intgra carne, prout
ipsa conslanter asseruit,
et
matronis
et
se visitandara
exhibuit; quse inspecta et visitata, pluribus nobilibus
mulieribus etiam prsentibus, tandem intgra virgo

reperta est, ut supra dictum
est.
In
tali
antem virgine,
Deogratissiraa, innocente et pura, Sancti Spiritus ins-
quoniam ipsa
Ambrosio (in can.
piratio conveniens est;
[virginitas] tem-
plum Dei
est, teste
caus. XXXVII, qust. 5).
Tum
Tolerabilius
secundo, quoniam hu-
milis erat et simplex, ut palet in suis assertionibus,
nec quaesivit honorem mundanum, sed anira suse

salutem, nec interrogantibus superbe respondit un-
quam \irginitas autem et humilitas simul junctae,

cum admiratione laudantur in can. Haec diximus , dist. XXX. et summe Dco placent, et super
;
liis
requiescit Spiritus Sanctus Domini.
est
verum.
LVIII. Item, et
quoniam
ipsa
Et hoc
fuit, et
Johanna fuitlauda-
DE RTIARILITATION.
241
jejuuinexercens,
bllis et honoslae vit, pin iiipaupercs,
eccleslam visilans, missam et ecclesiam frequentans et
pnitenti ac
eiicharistiie
sacrameiitum;
digna bonis apparitionibus ceiisenda

et est
El hoc
lalis,
fuit,
\ernm.
LIX. Item,
puum
est.
et
est qiiod
et
signum boiiorum spirituum prci-
bona
seiriper
opra suadeant.IIiautem
inducebant ut fre-
spiritus Joliaun apparentes, eain
quentaret ecclesiam et conf'essionem, honeste se regeret, custodiret
qiiod
ita
animae et corporis virgiiiitatem,
et
beatitudinem consequeretur seternam; quae
sunt signa
bonorum spirituum
fructibus
enim
Rursum, dum apparebant

se signabat, et non
illorum cognoscetis eos.
spiritus ipsi, signo crucis
Johanna
recedebant spiritus, prout et spiritus terretur mali-
gnus
et recedit;
de quoin canone
Postea signatur.
De consecraiione, dist. iv. Item, et dum Angehis dictae

Johann apparuit, al) initio territa est, et in fine
leetitia consolata
quod boni Angeli signum est, sicut
Angelo
Marias
apparenti
et aliis multis notum est.
de
;
Etiam, ut dicta Johanna

intelectu, spiritus
asseruit, clara
voce
et
aperto
vocem dabant; mab'gnus autem
spiritus involute ioquitur et obscure, ut
mala inter-
suam apud suos

Sciendum caus. xxvi,
quaest. 4). Et hoc fuit, et est verum.
LX. Item, et aliud signum bonorum spirituum
est finis ille catholicus dictae Johann, quae obiitrepretatione obscuri verbi auctoritatem
relineat cultores (in can.
({
nam et prius eucharisli percepit sacramentum, cum maximis lacrjmis et summa devotione, et
ligiose
in
medio flammarum,
clara voce
II.
in
hora mortis, exclamnbat
nomen g!oriosum Domini Jhesu
maligni
iG
PROCS
242
autem
magno (i)
fine ad inferna
Augnstinus, dant
exemplum de
spiritus siios ciiltores
deducunt, ut
diclt
Saule, qui diabolum in forma Samuells a Pjthonissa
excitatum, adoravit (can.

quaest. 5).
Et hoc
LXl. Item,
et
(f
INecmirum
fuit, et est
est,
quoniam
caus.xxvi.
amplius signum bonitatis spirituum,
revelationum et appaiitionum,
hoc
Aerum.
Johanna
ipsa
nota dignissimum
et
vei itatem in plui ibus
annuntiataest (2), et qu pi dixit quasi miiaculosum

sortila sunt efFectum. Quid cnim Aêritatem magis ha-
bere compertum
est,
quam
illud ab ea
prnuntiatum,
tempore quo nul la apparent ia imminebant, tempore
quo Anglici plus florebant \iribus et successibiis secundis, tempore quo pars regni maxima Rgi adversa
aut subtracta patebat quod scllicet dominus noster
recuperaret regnum suum Anglicos expelleret coobsidioneni Aurelianensem leronaretur in regem
varet, etc.? Quse omnia in veritate evenerunt exinde;
,
imo
et dlctae
quasi miraculosa
expulslo obsidionis
censenda est, ubi in tanta fortitudine et multitudlne

hostes stipatos ipsa Johanna
cum
paucis expulit, et
obsidlonem levavit aperte. Quare,
etc.
Et hoc
fuit,
et est verura.
LXII. Item,
et talis
prnuntiata veritas, non a
spiritu maligno et ptre mendacil, sed a Deo, qui est
Veritas, procedere aestimanda est
Non
Sed cui pater \oluerit revelare
est
dicente
vestrum nosse tempora,
etc. ,
Domino:
etsequitur:
et illud:
(c
An-
nuntiate nobis qu ventura sunt, etdicemus quod Dii

estis Et secundiim beatum Bernardum, ad maximum
.
(1)
Ou maligno?
{2) Sic.
DE RIIAEILITATION.
243
DominI miraculiim adscribatur quod totum
Chrisll
mumium
subjugaverit, in paucis
legi suae christianae
pauperibus et simplicibus, utreferuntllostiensis et Jo-
hannos Andrc
etiam
Ita
in cap. a Venerabilis
possunius quod
tliccre
De prbendis.
una puella xviii
[si]
annoriim, armis indocta, ex plbe liumili, eo tempore

conditio desolata erat, animos
qiio regni
omnium
erexerit, et sua animositate hostes exercuerit, profu-
gaverit et superaverit;
quod
[si] civitates et
inimicos occupata, apertis januis
sibi
oppida per
patuerint
id
factura esse divino miraculo, et vera praenuntiatione,

et
bono
Quaie,
spiritu, et
Et hoc
etc.
non maligno, stimandum
fuit, et est
est.
verum.
LXllI. Item, et veiaciter exinde ipsa Johanna ex-
cusanda venit
si
se bellis immiscuerit in
adjutorium
domini nostri; tum primo, quoniam et ipsum bellum meritorium contra hostes, ac justissimum
sur rgis et
omnes
erat, et
bus in can.
can.
in
justi belli
nulla
a Si
conditiones habebat. (De qui,
))
Quoniam culpatur
can.
Noii
caus. xxiii
caus.
in can. u
xxiii
qust.
Apud
quaest.
i;
8; in
Teros
;>
in can.
Justum , causa eadem, quaest. 2). Et quod bellum

factum contra Anglicos justum sit, nott et exprimit
Balduinusde Perusioin 1. prima, ff. De vi et vi armata,
item nota.
Tum
quoniam et,
mento medio,
secundo, excusanda
est ipsa
Johanna,
sicut saepius asseruit constanter
jura-
unquam
aliter
id fecit ex jussu Dei,
nec
fecisset; et ex jussu Dei prcepit Anglicis
rent in regionem suam
et
qu
quod redi-
spiritu Dei aguntur,
sub lege non sunt. Ipsa enim legem inspira tionis, quae
omnem
legem superat,
sic
secuta (cujus sunt signa
manifesta conjeclur eventus qui jam dicti sunt

in his reprehendi
non dbet
) ,
juxta lecta et notata
PROCS
244
in cap.
in
cap.
Ex
sunt leges
De conversione conjuratorum ;
De regularibus ; in can. Duae
parte
Licet
((
n, caus. xix,
qust. i
caus. XIV, qust. 5. Haec
nem
enim
ab homicidio, Jacob
et in can. Dixit ,
lex excusavit
Samso-
mendacio, Abraham ab
uxorum, ut in Scriptujuribus multurn expressum est, et plures simiies;
adulterio, David apluralitate

ris el
de quibus in cap.
Gaudeinus
que Johanna merito excusanda
De
divortiis. Ipsa ita-
Et
est.
ita fuit, et est
verum.
cum
LXIV. Item,
et posito suppositive et
de contrario constet, quod
satis
malorum spirituum,
nes fuissent
et
errore decepta foret dicta Johanna
cusanda foret, quoniara

dlt,
et
bonos
non concesso,
taies apparitio-
quod
:
illusa
seu ex
adhuc lamen ex-
spiritus esse credi-
apparentes informa Angelorum lucis, et sanctUm
jMichaelem et sanctas Katharinam et Margaretam pu-
unde iste error non est sibi

periculosus, neque damnosus, nec exinde idoltra cen-
tavit adorare et revereri
senda est (caus. xxix, qust.

et
i,
versiculo Aliter );
prsertim, quia in sua opinione non voluit tandem
animo, imo jndicio Ecclesi se

submisit ut infra dicetur. Textus autem notabilis
Diabolus se nonin dicto versiculo Aliter habet
persistere pertlnaci
,
nunquam inAngelum
culosus error,
si
se simult, etc.
ter,
usque
habere
fuit, et est
((
ibi
quia
lucls
transformat; nec est peri-
tune creditur esse bonus,
cum bonum
Et videatur tolus textus consequen-
quam ille hreticus se menliebatur

multum facit ad propositum. Et hoc
verum.
LXV.
Item, dictam Johannam onerare nituntur
adversantes, exinde quod habitum viriem deferebat,
prohibitum
in can.
Si
qua mulicr ,
dist.
xxx.
DE
et
Deuteron.
lem
c.
RllABlLlTATIOiN.
14ri
quod
xxii. Qiilhiis respondetur
circumstantlis per
satis
sas et rallones
qu
ta-
pen-
hnljituni porfarc valiiit licite ipsa Jolinnna,
eam agendorum, propter cauEt hoc fuit, et est
sequiintur.
verum.
LXVI.
Item,
iiiam ex causa
prima ratio assignari potest, quo-
et
Cum omni
ationabili liahitum sumpsit.
non
divina inspiratioiie nuiitia esset, culpabilis
quiauhi spiritus,
De
ibi libertas (in cap. allegato
est;
Licet
regularihuSf et caeteris juribus allegatis). Secundo,
([uoniam jura per adversantes allegata loquuntur non

licere mulieri uti veste virili causa luxus aut libidinis,
ut
doctores loquuntur; Jolianna autem. hune habi-
ibi
tum
cepit pro contraria causa, scilicet ad
libidinem et virorum ad
quibus conversari in exercitu opus
enim
vitandum
luxum provocation em
erat.
cum
Plerumque
inutatio habitus clericis permissus est, ut in cap.
ultimo De vita et honestate clericoJohanna usa est veste virili ad virginitatem conservandam, etsu pudicitisedefensionem,
Clerici ulterius
Imo
riun.
quam
et ipsa
Anglici aliquando violare attentarunt, sicut et
per ejus coiifessiones, et lgitimas probationes
con-
stat et constare poterit latius. Itaque excusata est l-
gitime; absit enim ut eaquae propter
bonum
facimus,
nobis ad culpam imputentur (caus. xxiii, quaest. 5,

can.
((
((
Deoccidendis
LXVII.
).
Et hoc
fuit, et est
Itra, et praesertim,
saepe obtulit vestes
mulierum, honesto
verum,
quoniam ipsa Johanna
sumere muliebres,
si
in comitiva
in carcere Ecclesiae, aut alibi
muliebres resurapsit,
mo
quam
tandem solitas vestes

obediens prtensorum judicum
inter hostes, deponeretur.
et
suasionibus, eteas ex necessitatedimisit, sibi sublatas
PROCS
246
dolo
et fraude hostilibus, et
ut supra dictum
est.
ad violentiaerepulsionem,
Quare,
Et
etc.
sic fuit, et est ve-
rum.
LXVIII. Item, nec veritatem habet quod ipsa Jolianna postposuerit mlssam audire ne vestes muliebres
resumeret; imoverura est quod instanter missam audire requislvlt, et comrauniter sacramentum altaris
[recipere]; et requisivlt quod sibi darelur habitus
l'oemlii, ad modum filise unius burgensis. Et si dicatur quod confessa est jurasse rgi non deponere vestem
"virilem, contrarium prsumendum est. Per etiamjam
dicta,
si
jurasset hoc, ab
illa
inspirationis lege habuisse,
preesumendum est, qu legi non subest, ut praefertur.

Nec mirum si ipsa perplexa fuerit in oplnione sibi data , quod vellet eligere aut non audire missam , aut
habitum dferre virilem, cum et suae revelationi ,
quam scivit aut putavit a Deo esse derogare non voluil, et missam audire desideravit. Tandem tamen habitum muliebrem resumpsit, et ila [patet quod] aiiquid non prsumpserit facere contra exhortata suo,
rum
preetensorum judicum, aut
clinare.
Et
sic fuit, et est
LXIX.
dici
jussionibus suis de-
verum.
Item, et ex resumptione habitus
non meruit
tia sibi
illatis
cum
et id
ex dolo, malitia
est
re, etc.
Et
LXX.
et
relapsa
et violen-
facere necessitala sit, ad sui corporis
tuitionem et virginitatis conservatiouem
dictum
propter
alias causas
ut saepe
supra tactas. Qua-
verum.
dictam Johannam iterum conten-
sic fuit, et est
Item
et
dunt adversantes arguere,
in
hoc quod confessata di-
citur recesslsse a parentibus, absquc paterna licentia
etc. Quibiis ipsa
respondit opportune quoniam
DE RHABILITATION.
247
ex divina jnssione recessit obediendo,
bono
crcdidil
lo; et
zi
lioniiiiibus. Ij;iliir,
Dco
de. Et
Quare,
etc.
Et
lia,
recessisse
rnniî^ <)l)rdi( nduiii fst
fpnm
eliam coiifcssionern
t'xiiide
fecit sacrnmenlaleni, petiit a
linult.
aiit
pamillbiis vcniam etob-
quoniam
ex hoc reprehendi non posse
se correxit, patet
(caiis. xxiv, quaest.
i,
Et hoc fuit, et est verum.

LXXI. Item, eidem Joliann impiniîtur quod
can. Haec est fdes ).

((
nomen
JnEsuslltteris suls,qiiibiis mala lierimandabat,
inscribi faciebat
in lioc
juslum
nullum
;
etiam
bat (i) id esse
etc.
Respondlt etiam
fecisse
peccatum
ipsa
cum
esset
id siius secretarius faciebat;
malum, quoniam
et
opportune
bellum
nec crede-
nomine Domini
Jhesu genua cordis flectere debemus (in cap. De-
domiim De iminunitate Eccledce , lib. VI.); et

omnia fieii debent in nomine Domini (dist. xxiii,
can.
In nomine Domini ). Quare, etc. Et hoc fuit,
et est verum.
LXXII. Item, et friYobim est eam reprehendisse
quoniam de tuiri saltavit ex desperatione, tentans
Deum, etc.; quoniam et ipsa Aalide respondit quod,
non desperatione mota aut alias inique saltavit, sed
spe salvandi vitam suam et succurrendi oppressis, secundumconsiliumGregorii (dist.xiii, can. a Nervi ;>).
Imo et in ea id fuit signum maximee caritatis, vitam
ponere vellepro amicis; et ita bene excusatur. Et hoc
cet
f<
(f
fuit, et est
verum.
LXXIII. Item^ et rursum ipsam inculpant adversantes, quoniam mentita est Angelum portasse Rgi
illud
pretiosum signum,
ponsio autem haec

(1)
est,
Les nianuscrits, urdebat.
cum
genuflexione, etc. Res-
quoniam,
etsi
non
licet mentiri,
PROCS
248
tamen, fingendo seu caute respondendo, verilatem occultare loco et tempore. Sic Abraham locutus
est coram Pharaone ( in caii. Quaeritur )), Ecce ,
licet
Cum
caus. XXII, qust. 2).

officii
et est
i^'itur
anglus
sit
idem quod Dei nuntius, juxta
meum
((Ecce ego mitto angelum
nomen
illud
etc., loquendo
de Johanne Baptista; ideo et de seipsa Johanna potuit

id dicere, quia anglus, scilicet ipsa Dei iiuntia, por-
Rgi coronam,
tavit
rona fiueretur;
Et
cuta.
Michael
per
se
si
id est
iiec in
dixerit
palmam
victoriae,
hoc menlita
quod
ille
hoc potuit; quoniam
est,
qua co-
sed caute lo-
anglus eiat sanctus

et qui per alium facit,
ipsumfacere\idetar, et ipsa ex praecepto sancti
Michaelis id fecit, et facere credidit. Quare, etc. Et

fuit, et est
verum.
LXXIV.
((
Item, et
et firmiter tenere
dicere,
si
si
quod
Johanna dixerit se certam

salvaretur
servaveritquodpromisit Deo,
porisetanimae
De
LXXV.
Et
scilicet
Et
((si
virginitatemcor-
ut in can, ((Si
11.
esse
ulique hoc potuit
Quamanimaevirginitatem
modo peccat,
pniteita (i), dist.

((
ex integro sua dicta jungantur, videlicet
qui nullo
sic
sic fuit,
siraililer, si dixerit se
illeservat,
enim inquit
et est verum.
scirefutura, in
quibus aliquando, ut dicunt adversantes, mentita
est,
omnia ut prdixit non

evenerint, puta de liberatione ejus a carceribus; quoniam et potuit inlelligi haec iiberatio de morte ejus;
imo et voces, quae sibi prsetlixerant, tandem sibi dixerunt quod sustineret martyrium patienter, et quod
salvaretur. Et ita verum dixit ipsa in omnibus. Etiam
satis reperitur quodspiritum prophetiae habentes non
non
(1)
venit reprehendenda
Ls manuscrits
si
de consecrntione.
DE RHABILITATION.
semper vera
sunt
lociiti
249
nec spiiitu prophtise locuti
sunl, ut diclt Gre;oriiis, super Ezechielem; et luibe-
mus lextum
in
ean.
Qurendum
Potest De pnitentiay dist.
ii.
Quare,
et in can.
etc.
Et
sic
fuit, etc.
LXXVI.
Item,
et similiter, falso
culpalur dixisse
quod sanct Katharina et Mariâreta diliiûnt Gallicos

et odlunt Anglicos; quoniam se exponit dixisse et intellexisse quod odiuntquos Deus odit et dili;;unt quos
Deus diligit; nec in hoc erravit. Neque etiam ipsa
protulit quod peccatum non habet nec habuit; sed
bene dixit quod nescit an peccaverit raortaliter, et
quod non velit Deus quod fecerit vel faciat aliquid
propter quod anima sua onerata sit, quodesset quando
peccasset et dignam poenitentiam non egisset. Itaque
Johanna in his omnibus non deliquit, et in istis excusabilis est. Et hoc fuit, et est verum.
f(
LXXVII. Item,
dolose
et dixerunt adversantes falso et
Johannam non
tere Ecclesiae;
voluisse se et sua dicta submit-
cujus tamencontrarium
in judicio rectae
tum primo, quoniam et id facere non esseadstrictam praesumendum est verisimiliter conjectura et judicio; tum secundo, quoniam et
rationis
dicendum
est
veraciter hoc fecit, et se submisit Ecclesiae fidebler et
Ex primo
catholice.
non
fecerit,
rationibus
capite
omnino
dicendum
est
quod,
si
hoc
excusabilis est causis multis et
prima, quoniam facta per eam ex revela-
tione a bono spiritu agebat, per quam, legem secuta

privatam divinse inspirationis, eximebatur ab omni
lege
communi, ut
satis
supra ostensum
conceditur etiam in cap. a

(1) Il n'y a
Ex parte
est.
Et
id fieri
Deqiir.con. (i);
point de titre pareil dans les Dcrtales.
PROCS
250
Gaudemus
De regidaribus et
in cap.
sequebatur
clesiam
De
divortiis ; in cap. Licet
aliis miiltis.
et
Et
aliud
si
hoc Ec-
in
ita
fecisset
conlra
conscientiam bene informatam ambulasset

cans ad gehennam, ut in cap. Per tuas
et
Summa.
LXXVIII. Item,
(f
niam,
et stante
revelationes ex
cum
id foret
et ratio
De simonia,
secunda hc
))
bono
vel
malo
oinnino occultum
xxxii
dist.
est
quo-
dubio an hujusmodi inspirationes
et
spiiitu procdrent,
et soli
Deo notum, de
his Ecclesia nlliil judicare valuit (in can,
cant
difi-
Erubes-
et in cap. Sicut tuis , et in cap.
cum Summa). Imo et EccleDeo rservt, et propri relinquit

conscienli (in cap. Inquisitioni De sententia excommunicationis). Et confirmaturhaec ratio quoniam
(c
Tua nos
De
siinoiiia,
si judicium id soli
et licet, in his quae
teneamur
et tenere
concernunt
quod
sequi
fidei articules,
tenet et sequitur judicium
Ecclesia, alias haeretici essemus (cap.
i.
De
summa
Tri-
nitate et jide catholica , ib. VI),* et in his similiter
qu
expresse tenet et docet (ut in can.
dist.
XL
cum
ibi notatis
cum Summa);
et in can.
Nolite ,
Novit
dist.
tamen datur libertas tenendi

Salomon rex salvalus Tel
lion; an tt homines sint sahandi quot ceciderunt,
Tel quot remanserunt cum eliam inter doctores Ecclesi Augustinum et Gregorium sit contrarietas. In
XII,
quod
in aliis
placuerit, puta an
his enimsecretis, qullibet potest sequi
priam. Sic nott Johannes Andrese
opinionempro-
cap.
i.
Trinitate, Iib. VI, et Innocentius in cap.
De summa
Ne
inni-
De constitutionlhas Itaque ad propositum

nostrum credere inspirationem hujusmodi , non est
taris
DE RHABILITATION.
de articulis
quod
sit
hauna
Et hoc
inalo spiritu;
Dei
fuit,
imo hujiismodi arcanum
le-
ut supra tactuin est. Igllur Jo-
se([uondo hic
suam opinioneni, non
erravit.
est veriim.
et
LXXIX.
est ipsa
item nec Ecclesia tenet aut docet
fidei;
linqiiit jiulicio
251
Item, et
alia
ratione veraciter excusanda
Johanna, simplex, juvenis
et
ignorans viriô,
etiam supposltive loquendo, palam judicio Ec-
si se,
clesiae
non
submisit, quia
non
ibi
cum dixit v Ego non
debeam
ire
ad
ecclesiam n; eliam
non
Ego non facio difFerentiam inter Sanc-
quid esset Ecclesia, ut patet
sum
talis qiiae
dum
dixit
intelligebat sufficienter
tos et Ecclesiam, et similia.
matione patebit
Sicutenim testium infor-
ipsa a principio,
omnium
assisten-
tium judicio, nesciebat quid esset Ecclesia; sed

postquam intellexit et fuit sibi declaratum, semper se
Ecclesi submisit. Et est plurimum advertendum
quod talis virgo, juvenis et ignara, lias ex se subtilitates comprehendere non valebat. Merito itaque excusanda est. Et sic fuit, et est verum.
((
LXXX.
Item et, ad judicantium confutationem,
eorum elucidandos affectus, non est dissimulandum quod dum aliqui viri litterali judicio
assistentes, pietate, caritat et bona conscientia excitati, ipsam Johannam super obscuris interrogationibus
et sinistros
volebant advertere
interrogata declarare, aut sibi dl-
cebant quod universalis Ecclesi sedebat tune sacrum
Concilium Basileense
omni
in
quo probi
viri et electi
ab
calholica regione adstabant, etiam aliqui de obe-
dientia sui rgis, quibus se ipsam et dicta sua poterat

taies siquidem probi viri auditi non sunt;
imo verius cum austera objurgatione judicum, et prae-
submittere
PROCS
252
sertlm episcopi Belvacensis minis et injuriis, a suo

consortio expulsi sunt, et a civitate Rothomagensi
pna capitis illico proscripti imo et, si coiitinuo

non recessisseiit, submersionis sibi paratum periculum non evasibsent. Inter qiios norainari possunt vesub
magn
raciter, sic territi et expulsi,
probitatis viri
magistri Nicolaus de Houppeville , in
sacra pagina baccalarius,
que jure
litteraturae et
Johann es Zo/z/er,
licentiatus et magister Joliannesde
in utro-
Fonte,
in
jure canonico licentiatus, et in artibus magistri l-
gantes
et
solemnes practici
reraeare opus fuit,
testimonio patebit aperte. Et
((LXXXI. Item,
et
liabitu simulato,
in
ad propria
illico
dignorum
est verum.
fide
sic fuit, et
probabitur quod dolose dicte
Joliannae carceribus inducti

critae,
quos
quemadmodum
quidam subdoii bjpo-
se
conflnxerunt blandis
sermonibus, domini nostri Rgis partem fovere
eidem dolosa
ligere; qui,
suaserunt,
si
et di-
consilia minislrantes, spius
vellet carceres evadere,
quod nunquara
Hoc au-
judicio Ecclesiae se submitteret quovismodo.
tem dolo pernicioso seducta

nistrum protulerit, non
siquidem imputandum
id
venit.
((
si
Et
sic fuit, et est
LXXXII.
profunde
dicta
sibi,
Johanna,
si
quid
si-
sed dolose sic agentibus,
est
et
merito excusanda
verum.
Ilem, et proponunt dicti actores quod
et attente dict Joliannae confessiones
"videantur, et sana interpretatione considerenlur, po-
terant
omnia
dicta ejusdem,
absque causa erroris per,
tinaci et olTens adversus fidem et Ecclesiam pcrpe-
tratarum,
fdeliter salvari,
sicut
ex ipso processu
constabit et alias dbite. Quare, etc. Et hoc fuit, et

est
verum.
DE RHABILITATION.
LXXXIII.
((
ponunt
actores
dicti
253
Item,etulterius dicunt et in facto pro-
quod
A'eracitcr dicta Johaiina,
pcr suas confessiones simul junctas et bono
sicut
afTeetu iiiterpietatas sciindiim suae capacitatis igiio-
ranliam
et
bonae mentis sinceritatem et alias, dbite
constat et constabit aperle,
quod
veraciter ipsa Jo-
hanna judicio Ecclesi implicite et explicite se subPrimo enim , etsi implicite, se satis lamen
misit.
judicio submisit Ecclcsiae,
dum
sua expressit confessio
quod nil vellet faceie contra fdem christianam quam

Dominus slabilivit, et quod, si aliquid fecisset vel
suum quod
dixisset, aut esset supra corpus
clerici
scirent dicere esse contra fidem christianam, ipsa id
nollet sustinere, sed expelleret.

citur
quod
ricorum,
Et per hoc
satis eli-
se Ecclesiae judicio submisit, scilicet cle-
in
hisquibus
fides christiana etEcclesia
eam
\olunt submitli scientiam. Et qui Ault antecedens,

vult
et
consequens necessario; quare,
etc.
Et
sic
fuit, et est verura.
LXXXIV.
Item,
Johanna
et ipsa
etiam judicio Ecclesi se submisit;

sis
raaiîs
aperte
nam et ipsa, expres-
verbis in sua confessione scriptis, saepe petivit ad
Papam
remitli, qui
eam
audiret, et ad
quem judicium
tanquam de majoribus causis, spectare

De haptismo , etcaus.
xxxiv, qust. i, can. Haec est fides . Quare, etc. Et
hoc fuit, et est verum.
in hac parte,
noscitnr, ut in cap. Majores
(cLXXXV.
Item, etamplius, et valde explicite ipsa
Ecclesi se submisit,
dum
quid esset Ecclesia
submissio Ecclesi. Nam. ipsa
et
expressis protulit verbis
intellexit sibi
quod
se
expositum
submittebat judicio
Ecclesi et Concilii generalis; imo et petiit articules
PROCS
254
suos deliberari per Eccleslam
quod tamen
iiiagis et
slbl fuit
antequam abjuraret ;
per judices
illos
denegatum. Et
ita
melius dicendum est jiidiclum Eccleslae fuisse
recusatum per ipsos judices, non autem

per ipsam Johannam. Haec antem probabunt ipsi actores, per processus contenta et per testium infor-
spretum
et
mationes,
a
si
opus
LX.XXVI.
Et hoc
sit.
fuit, et est
verum.
Item, et dicte submissionis signum est
arguraentum insolubile, quoniam et, post dictam

submissionem, eidem Johannse, pauco tempore ante
et
suum finem, corpus

eoruindem
si
se
Christi, ex ordinatione
ministratum
non submisisset
est.
judicum
Quod factum non
quoniam
et ipsa in
esset
mortali pec-
cato evidenter, sine submissione ta!i, manente,

fuisset
cum
nistrari debuisset, ut in cap. Si sacerdos ,
notatis,
De
ojficio ordinarii, et in can.
consecratione, dist.
ii;
et in cap.
tione clericorum et mulierum.

f(
LXXX\ II.
Johannam, ex
dici
non
corpus Christi eidem ministratum, neque mi-
relapsam
Et
Quotidie
ibi
De
Vestra De cohahisic fuit, et est
verum.
Item, et proponuntipsi actores dictam

contentis in processu suo,
quoniam
non posse
relapsus lapsum prsupponit;
nunquam aulem lapsa est in aliquam hresim per jam

dicta. Imo et qu dixit, possunt sine offensa sustineri
sine lsione catholic veritatis. Igitur relapsa
setur.
Et
sic fuit, et est
LXXXVIIl. Item,
non
cen-
verum.
et
per schedulam abjurationis
prtens sibi lectam, nihil inlellexit eorum quae lecta

sunt ei; clarum est autem quod [non] inlelligens non
abjurt. Quod autem non intellexerit schedulam praefatam, constat
satis
ex ultima in processu deliberatione
abbatis Fiscampneusis et aliorum, pro majori parte,
ibiclrm
DE RHABILITATION.
consiiltantium , qui omnes dixerunt
ea c[uaeicnclurn crat
exinde factuin
lexisset
eain iiilellcxerat.
jsi
nuiiquam
esl. Iino
liujusmodi pervcrsa crimina,
est
schedula in
dixisset,
Ihi
pro
XC. Item
modo
sic fuit, et est
pauca continens
dum eam
longe dissimilis.
bene capiantur, non poterit
Dixit enim
intelligent! dicere
hasreticam se dixerat,
;
et
verba Johannse, in sua confessione
ipsa Jolianna
naverat pro salvando vitam suam.
et
fece-
verum.
et, si
reputari relapsa.
intellexerat
veium.
abjurare; imo erat quaedam
rclapsis (i) reputata,
bene
et
processn inscripta, nonestschedulailla
illo
sic fuit, et est

((
Item, et probabitur apertissime quod
runt judices suo
Et
intel-
si
contenta, aliquando
tune eideni Joliannae exliibita etlecta,

parva schedula
tamen
liorum intellcxerit abjurasse,
nlliil
judicanda relapsa. Et
LXXXIX.
quocl ab
JNiliil
de haercsi siispectam, mendosam
se esse
commisissc. Si erjô
non
265
et ita ex
Hoc
quod, pro sua
cum non
voce sua
se
quod sedam-
est,
dictum (2)
vita salvanda,
esset; et quia nihil
daranaverat injuste
ignoranter; et concludit quod non intendit revo-
casse
nisi
viso
quod
cum
talis
proviso quod placeret Deo, (non dicit proplaceat revelationibus aut vocibus).
non
Unde
qualem schedula expriraebat, id

potuit dicere absque relapsu. Et sic fuit, et est yerum.
XCI. Item, nec est obmissione dignum, ad manifesesset
((
tandum dictorum processus etsententiarumfalsitatem,

dolum et iniquitatem, quod per judices aut manda-
tum eorum,
certi
cim, incipientes
sunt articuli extracti
Quaedam foemina
(1)
Les Manuscrits relapsa.
(2)
Manuscrit 5970, dictu.
))
numro duode,
qui transmissi
PROCS
256
suiit Universitati Parisiensi, saltem facultatibus
loglee et
Decretorum
quae transmisse
Theo-
super quibus deliberationes
Haec
siiiit.
est autera verilas
ali-
quodfalso
mendose extracti sunt dlcti articuli ab eodem processu , quoniam , neque dictorum articulorum contenta confessa est ipsa Johanna; imo a suis confessatis
et falsis commentis et iiiterdissona et varia sunt
et
pretationibus subdole composita et fabricata, sicut ex
mutua confessatorum
constat evidenter.
articulorum comparatione
et
Cum
autem super
ipsis articulis et
deliberatione exinde secuta, totus ipse processus et

sententiae dependeant,
eoruradem processus
tiarum manifesta relinquitur nullitas,

quitas patentes. Et sic fuit, et est
XCII. Item,
((
et
et senten-
falsitas et ini-
Terum.
sinedolo esse non possunt delibe-
Rothomagi factae, similiter etiam articulorum

quorumdam mendosa excerptione sic posita procedentes , citra omnem loquendo injuriam. Et non sine
mysterio ad finem intentum dlibrantes perducendi,
rationes
creditur esse factum
quod
ticuli sicillatim raissi
sunt sinûlis canonicis
schedulee particulares et ar-
litteratis et practicis, in civitale
etaliis viris
Rothomagensi exsi-
stentibus, quatenus deliberationem, suo signo signa-
quisque mitteret;
tam, in
scriptis
tius et
seriosius
audire
et rei ac causae
cum tamen
atten-
deliberare, et processus lecturam

,
materi
et circumstantias attendere,
et
formae processus,
simul coUecti
et
congre-
gati
longe melius potuissent. Sed iddolose prsumitur
esse
factum, absque injuria loquendo. Et
verum.
est
XCIII. Item,
lae
sic fuit, et
et
videturassignanda
verisimili[u]s, scilicet ut
nemo
sic
talis
ratio caute-
singulariter sciret
DE RHABILITATION.
257
vel audiret confessa torum et in processii
ritatem
nec
aliter
quam
actorum ve-
dlcti fallaces articuli
ad nu-
judicnm et inimicorum conrccti, exprimobanl;

utque ipsi dcliherantes , secundum inleiitioicm et
alfectloiiem prfatorum, suas opiiiioiies regularent,
liim
cum
omiii reverentia semper loquendo. Et sic fuit, et
est A'erum.
XCIV.
Item, et veraciter multa excusatione digni
sunt ac omni labe prorsus
Deum
librantes,
si
runt, sicut
ita
immunes
ipsi
Domini d-
conscientiam pr oculis liabue.npstimandum est; quoniam et secundum

et
liinitatum eis casum, licet
iniquum atquc falsum,
sua,
ut creditur, recta consilia transmiserunt, judicium ex

narratis praesupposltis inferentes; nec adversuseos,
demptis
ipsis reis et
eorum complicibus,
dicti actores
aliquid dlcere, concludere vel impingere intendunt,
neque volunt
quoniam
a?stimant fore et esse
sic
verum.
((
XCV.
Item,
et
quoniam ex
dicto iniquo, nullo,
casso, falso et invalido processu, et deliberationibus
subsecutis, cjuae in subdole extractis articulis, veri-
tatem non continentibus, fundat sunt, tandem ema-
narunt
diclae iniquse sententi
constat et concludere
necesse est dictas sententias nullitatis et iniquitatis

doli, fraudis, falsitatis vitio infectas, viribus nullate-
nus subsistere, ipsasque

lidas penitus et cassas,
taies
merito, seu etiam inva-
aut saltem cassandas, adnui-
landas et revocandas, debere declarari. Et hoc fuit, et
verum.
est
XCVI. Item,
non solum dictas sententias seu

crudelem earum exsecutionem, scilicet dict Joliann
((
et
cremalioiiem dolosam, perversam, inique et injuste

n.
17
PROCS
258
factam; et scandalosam
contra jus et justitlam prae-
sumptam, ejusdem innocentisPuelIae exterminationem

et difFamatioiiem
virlbus
non subsistentem,
et simili
vltio infectam, constat esse detestandam sententialiter
etdamnandam, ac repaiandam palam et publie; quoniam et id justum est et verum.

XCVII. Item, pariteret conformiter adprsefatum
apostolicum mandatum, dicte Johann \irginis intc((
grltatem, innocentiam et expureationem manifestare
opus est; famamque, exprmissa iniquitate proces-
suum, sententiarum, exsecutionis praefatorum, offensam, lam dictae Johannae quam suorum parentum,
reparare et integiaiê necesse est, prout et justitia
mandatum apostolicum,
vobis di-
nosciturexprlmere; quoniam
et ita fieri
suadente, ipsum
rectum,
satis
justum est.
XCVIl. Item,
actorum
et
quoniam ex
preemissis,
dictorum
intentio fundata est dbite ad fines ad quos
tendunt, canonice obtinendos, ex causis, mediis et rationlbus supra expressis, una

"vestras
ces
cum
cteris de jure par
domlnationes supplendis, reverendissimi Judi-
dicti actores suas sibi decerni conclusiones per
yestras providentias petunt et postulant humiliter,
modo et forma statim exprimendis.

XCIX. Item, et praesertim quoniam, secundum
vestram ordinationem, dicta sua
facta,
mdia, rationes
et conclusiones, judicialiter petita, in hac
forma
arti-
culorum concludentur, petilionem, positiones et probatorios articulos continentium
in scriptis obtule-
runt, prout etofferunt, ac exhibent et deponunt apud

vestras paternitates reverendissimas, seu vestros notarios spciales in hac causa.
DE RHABILITATION.
C.
259
Item, etvestri promotoris adjunctionem petle-
runt judicialitcr
prout et iiistanter adhuc petunt et
requirunt dicti actores, adversus ipsos, ad omnes fines

suos, aliosquo propitios et canonicos, in et sub protestation ihus supra expressis.
omnia et sinjula vera,

noverunt dicti rei, ac su-
CI. Item, et siint praemissa
((
iiotoria et manifesta, et ea
per his laborant piiblica vox et fama.
Ex
ac
aliis,
causis itaqiie, mediis et rationibus prmissis,
per vestras reverendissimas paternitates et
cla-
rissimas providentias, de jure supplendis, ut supra pro-
testando, inferunt, concludunt, supplicant et requi-
lunt
Ipsi actores, via et
forma melioribus quibus jura,
usus et observantiae sibi poterunt suffragari per vos,
vestram diffinitivam sententiam et irrefragabile judi-
cium
dici, proferri
decerni et sententiari; dictum
prtensce inquisitionis seu
fidei
materiae processum,
adversus ipsam Johannanirt^'y^rc, Puellam spedictam,
atque prtensas exinde sententias subsecutas, per dictos
Cauchon, episcopum,
et Magistri
rem, ut prfertur, praesumptum
tum
et factas, ac pronuntiatas,
omnibus inde
mendacii
cere,
et falsas,
subinquisito-
cum
sua exsecutioneet
sccutis, vitio nullitalis, doli, falsitatis,
et manifestae violentiae et iniquitatis subja-
ipsamque
eisdem,
et praesumptas, fac-
et ipsas,
nuUum
[cum] exsecutione
et nullas,
raendosum
nifeste iniquitatis
et
dolosum
et sequeh's
et dolosas,
mendosas, ac violentiae
macula infectutn
falsum
et
ma-
et infectas, dcla-
rantes expresse cassas et irritas ipso jure; aut saltem
eum
et eas, cura suis exsecutione ac dependentiis qui-
buscumque, cassetis, irritetis, revocetis et adnulietis

omnino; decernentes, sub pnis gravibus et ecclesia-
PROCS
260
sticis censuris,
les
elsdem lullam amodo per Christi
fidem praeijeri qualemcumque,
et,
ne
fid-
aliter fit in-
hibentes, siib anatliematis lata sentetitia (i), scripla

in terminatione, perpetuo duratura
dictae
nihilominus
et
Johannae innocentiam, eodem vestro
jiidicio et
diffinitiva sententia, expurganles; ipsam, usque adobi-
tum
fidelem et catholicam permansisse
haeresis labe
sibi
perversque
ac ab ornni
credulitatis, vel
errore, aut ecclesiastic unitalis discessu

alio
crimine
sibi
jam impulato, liberam
et
fidei
omnique
immunem
fuisse et esse, plenissime diffinientes et decernentes
ipsamque
et dictos actores,
ab omni infami et culp
nota, qua ex dicti processus, sententiarum, et exsecu-
tionum exinde secutarum,

quomodolibet, vel nolari
occasioiie, possent argui
librantes, et liberos ac
su famse pronuntiantes plenissime restitutos. Ut ausententiee vestrae \eritas atque dictae defunctae
tem
innocentia et ipsoium actorum justitia
piaeceden-
tiumque processus, sententiarum et exsecutionum iniquits, cimctis pateant memoriter prsentibus et futuris
per idem vestrum judicium decernalur dictos
processum iniquum, sententias et sequelas, palam et

publie, in loco ubi ipsa Johanna diem suum clausit
extremum
et
per seecularem justitiam ign
cremendas; ibidem
hujus regni
slari et piiblicari
(1)
et
exsecutionem cjusdem manife-
etiam
in ipsa
ubi decuerit; et,

erigi valeat,
et in aliis insignibus civitatibus
per prdicationes solemnes, hiijusmodi
vestram sententiam
epitaphiorum
crcmandum
si
cum
erectione
imaginum
Rotliomagensi civitate,
et
et alibi
qua solcmnis cappell fundatio
etiam decernendo, ad perptuas inslituen-
Les manuscrits, Uite sentenck.
DE
diimdefnnclornm
RT^TIARILITATION.
fidoliiiin ibi
2G1
cxorniulns (i)sriIiUes.
siipci'.iithaec vestra scnteiilin ac reparallo
memorla non
rit,
deleatur,
si
domino nostro
ut clironicisFranciae et camerae
Iii-
ab homiinim
Rejî
placue-
Tliesauri Char-
siii
tarum inseratur et recondatur rnemoriter, similiter

decerncndo;
damnis
ris,
et
tandem, pro
injuriis,
emendis, jactu-
et interesse, reos ipsos in graves pecunia-
rum summas
ipsis
actoribus solvendas, quales vestrae
duxerint providissim paternitates, pariter condem-
nando
dem
vestri ex
nunc promotoris odjiinctionem
eis-
actoribus dccernenles impertiri; aut saltem taies
tantasque conclusiones, reparationes et emendas, ad

fines debilos, justos et canonicos, ipsis actoribus
judicelis et decernatis exsequendas
cum
ad-
effectu, quales
postulat ordo rationis, et canonicsc decernunt sanctiones, implorant ipsi actores, liumiliter officium
vestrum
de prmissis probare offerentes, quantum opus
cum
declarandi
corrigendi et interpretandi
juris beneficio sibi salvo
et
cum
omni
alio
cteris protestalio-
nibus debitis et in talibus assuetis.
erit,
protestatione etiam expressa addendi, minuendi,
Comparitio procuratoruni episcopi et Fralrum Prdicatoruni Belvacensium.]
Item, anno Domini mcccclv.
die
dcima sexta
mensis februarii, quae fuit dies lun post instantem

diem dominicam qua cantatum fuit in sancta Dei ecclesia, pro introitu missae, In<ôcavit; ad quam diem, iiistantibus et requirenlibus magistris Guillelmo Prevosteauj Ysabellis d'Arc
(1)
Les nianuscrils
execandan.
Ptri et Jonannis d'Arc, acto-
PROCS
262
riim praefatorum, procuratore, et Simone Chapitault,
promotore, prdlctis;
dicibus aiitedictis
censis
citati erant,
coram dominis Ju-
prfati domini episcopiis Belva-
Subinquisltor haereticas pravitatis in dicesi
curiae
promotor negotiorum criminalium

Belvacensis, omnesque et slnguli , cujuscumque
status
Belvacensi
gradus
sexus dignitatis et couditionis exsis-
communiter
terent,
tes
et
Tel divisim, sua intresse creden-
comparuerunt
Christo ptre et
reverendo
corara eisdem
domino
(i),
domino Guillelmo,
in
epls-
copo Parisiensi, et fratre Johanne Brehal, inquisitore, aliis, Remensi archiepiscopo et Constantiensi
episcopo, absentibus, in magna aula seu palatio do-
mus
vir,
Rothomagensis
arcliiepiscopalis
lelmus Prevosteau
praefatus Guil-
nomine antedicto,
et venerabilis
magister JohannesZe/ieÔMr^, in artibus raagister
injure canonico licentiatus, prfati raagistri Si-
et
monis Chapitault , promotoris

tor, prout per
apud
et
ex una
litteras
acta passatas
;
in hac parte,
procura-
procuratorias inferius insertas
lgitime constitit atque constat,
et venerabiles viri
magistri Reginaldus Bre-
douilley procurator, ut dicebat
reverendi in Christo
patris et domini, domini Guillelmi, Belvacensis episcopi, nec non promotoris causarum criminalium curiae
Belvacensis; [et] frater Jacobus Calciatoris, ordinis
Fratrum Praedicatorum, prior conventus Ebroiceusis,

pro et nomine conventus Fratrum Praedicatorum civitatis Belvacensis, partibus ex altra. Quibus compari-
(1)
Telle est la rdaction
greffiers
*^t
du manuscrit N. D. Dans
ont mis coram no bis
dj signale
151 et 153.
le
manuscrit 5970, les
par une inadvertance analogue celle qui a
DE RHABILITATION.
llonibus sic
coiam Domiiiis
(i) factis
2G3
dictam diem
liodiernam conlinuavcruiit, ex offcio suo
liluc
ad
diem crasliiinm, pracscntcm diem pro prsesentalione

acceptantes. Datum et actum aiino et die prdiclis.
Sequilur tenor
liltfiraruni
prociiraiorinnim dicti niagistri Johannis Le Rebours.
nomine Domini, amen. Per hoc prsens publicum inslrumentum ciinctis pateat evidenter et sit notum, quod, anno ejusdem Domini mcccclv., indictione
In
mensisvero fcbruarii die dcima
qiiarta,
fcatus sanctissimi in Christo patris et
domini
Caiixti
tertia,
ponti-
domini nostri
divina providentia papae tertii^
anno
mei, notarii publici, alterius hiijusmodi

causae scribae, et testium infra scriptorum ad hc vo-
primo;
in
catorum
specialiter
etrogatorum, prsentia, persona-
liter conslitutus venerabilis et
gister
Simon Chapitaidt ,
jm-e canonico licentiatus
dicenda
asserens
daliis et
:
se,
circumspectiis vir,
in artibus magisler
,
promotor
in
in
causa infra
depntatus, [compariiit], dicens et
bcno modo
et
absque ipsius maximo
pendio, certis diebus assignatis, et ad nonnullos

perficiendos,
ma-
et
coram reverendissimo
dis-
actiis
et reverendis in
Christo patribus et dominis, dominis Johanne, miseratione divina Remensi

Parisiens!
episcopo
archiepiscopo
et
Guillelmo,
atque fratre Johanne Brehaly
sacr theologiae professore, altero ex inquisitoribus

haeretic pravitatis in regno Franci constitutis, aut
duobus ex
missariis,
mino
(J)
illis
seu
eorum
altero, judicibus et
una cum reverendo
domino Ricardo
Manuscrit 5970, coram nobis.
com-
in Christo ptre et
Constantiensl
do-
episcopo
PROCS
264
cum
clausa
illa
oausae et
Quatenus vos
\e\
duo,
n,
etc.
causarum quorumdam nuUitatis processuum
et seiitentiarum oliin
contra
quamdam Johamiam,
auI-
gariter dictam la Pucelle , per defuiictos dominos

Petrum Cauchon, tune episcopum Belvacensem et
fratrem Johannem MagistrI tune subinquisltorem
,
haeretieae piavitatis in dioecesi Belvaeensi,
non
comparera
posse. Idcirco, ex ejus certa scientla, meiiorlbus
modo
via, jure,
et
forma quibus meiius potuit
buit, potestque et dbet, fecit
nominavit
et
et de-
eonstituit, creavit,
solemniter ordinavit venerabilem et
cir-
cum.spectumvirum, magistrum Johannem LeRehoars,

in artibus
solum
magistrum
et in
solidum
et
,
scllicet speeialiter et expresse,
nomine
ad, ipsius eonstituentis
dum coram
ex
illis,
injure canonico lieentiatum,
et
pro ipso, comparen-
supradictis dominis Judicibus, aut
in paatio seu
seopi Rothomagensis,
omnibus
assignatis et assignandis
duobus
majori aula domini archiepi-
et singulis diebus jani
ipsumique et personam ipsius
excusandum; atquenonnulla interrogatoria facto

scriptis,
pro testibus jara productis
[recipiendum],
et
super
ipsis
et
etiii
producendis
interrogandum; produ-
eendumetexhibendum; judiceset commissarios eligeudum, et in eos et quemlibeteorumdemconsentiendum;

quascumque supplicationes [et] humiles requestas faciendum; et generaliter adomnia alia circa hoc necessaria faciendum et procuraudum, qu ipsemet constituens faceret aut facere posset ,
liter interesset;
prsens
et persona-
promittens se ratura, gratum, stabile
atque firmura habere

id et
si
et
perpetuo habiturum, totum
quidquid pcr dictum procura torem suum actum,
dictum, faclum gestumve fuerit in prmissis, seu alias
DE RHABILITATION.
quomodolibet procura tum
265
snb snoriim
sliigulorum Jionorum liypotlicca
omnium
et
Uc
et
et ol)lii;ntlonc.
super quibus prmissls omnibus et singulis

constiluens peliit sibi
mentum
fieri et
confie
seu publica instrumenta,
prfatus
publicum
unum
instru-
\el plura, per
me, notarium publicum subscriptum. Acta fuerunt

haec Parisiiis, in
domo
Potrellijsita in vico
habitaliouis magistri Laurentli
Nucum
(i),
subanno, indietione,
mense, die et pontificatu prdictis. Praesentibus venerabilibus viris, magistris Johannc ^ngôt presbytre,
j,
inartibus magistro, Nicolao Gourdin et Petro Oîer,

clericis, notariis publieis Sagiensis, Parisiensls et
netensis dicesium
Nan-
testibus ad praemissa vocatis spe-
cialiter et rogatis .
((
Et ego, Dionjsius Comitis, presbjter Constan-
tiensisdlcesis, injure canonico baccalarius, publicus

apostolica et imperiall auctoritatibus notarius, atque
hujusmodi causse
stitution!
cration i
poteslatls dationl
dum,
singulis,
aller scriba, dicti procuratoris

,
cum
sens interfui, eaque sic
scripto,
omnibus
et
praenominatis testibus, prfieri
vidl et audivi. Ideo huic
publlco instrumento
signum
meum
rum prmissorum,
per alium
solitum apposul
rogatus, in fidem et testlmonium
ordinal ioni
et
sicut praemittitur, dicerentur, ageren-
tur et firent, una
praesenti
noml nation
ceeterisque praemissls
con-
n Sic
requlsitus et
omnium
signatum
Lectio articulorum coram parlibus citatis
fideliter
et singulo-
D. Comitis.
secundum petitionem promotoris
causae et procuratoris actorum.]
Advenieiste outera die crastina
dcima septima
mensis februarii, ut praemittitur, a die hesterna conti(1)
Rue des Nojcrs.
PROCS
266
nuata seu exspectata
comparentlbus, coram dominis
Judlcibus, Guillelmo
Johanne Brehalj
ParisiensI eplscopo
Ipsls
et
fratre
archiepiscopo Reraensi et Cons-
tantiensi eplscopo in remotls agentlbus, praefatis Guil-
lelmo Prevosleau
naldo Bredouille
Johanne Rebours, ex una; Regilam procuratorio dieti reverendi
et
domini episcopi Belvacensis, quam promotorio

causarum criminalium curiae Belvacensis, nominibus,
patris,
et fratre JacoboCalciatoi
nomlneconventusFratrum
is,
Praedicatorum Belvacensium, partibus, ex allera
Prevosteau
et
dicendum de
Rebours ad fundandum jiidicium

^
in jus evocatione,
minis Judicibus
tas,
cum
ipsi
(i) et
exhibuerunt coram doab
litteras citatorias alias
ipsis
dcr-
relatione exsecutoris earum.dem, et per quas
constabat et constare poterat prfatos reverendum
patrem, promotorem et subinquisitorem nominatlm,
omnesque alios et singulos sua interesse credentes,

ad diem decimam sextam mensis februarii, fore et esse
citatos, dicturos et opposituros,
verbo \e\
in scriptis,
quidquid dicere seu proponere voluerint contra positiones et articuos in
liujusmodi causa alias datos et
productos, et eisdem articulisseu positionibus responsuros; petentes et requirentes, ab ipsis et per ipsos,
dictos citatos et comparentes per ipsos adstringi
et
compelli ad respondendum, prout ipsorum quemlibet

tangit et tangere potest, eisdem articulis seu positio-
nibus; et litem super
contumacia data,
si
ineorum
contestandum; necnon
aut petitione
ipsis
opus
sit,
ali
;';
ipsos articuos per ipsos Judices admitti ad
dum vicemque
;
tibus aliisque
',!)
de caetero, eisdem
non comparentibus,
Les manuscrits ajoutent nostrnm,
comme
compareneorum contuma-
citatis
in
proban-
ci-dessus
p. 262.
DE RHABILITATION.
dis et
ipsis
267
pro contiimacibus reputatis, dicendi et
opponendi verho
vol in scriptis contra hiijusmodi ar-
ticulos, prcludi et
pro
prcnpclusa haberi.
His igitur per ipsos auditis, ordinaverunt primo et

ante omnia, articulos hujusmodi, publie et in praesentia dictoiuni citaloruin
comparentium
legi
debere,
pro majori parte fcceruut, per maiîstrum Franciscum Ferrehouc , alterura notarium
prout
et eos legi
hujus causae.
[Responsiones M. Reginaldi Bredouille
et F. Jacobi Calciatoris.]
Qiiibus pro majori parte ipsorumque conclusione

totaliter lectis, et dictis
Prevosteau et Rebours ipsos
probandum, cum instantia, commissariosremotis tam Turonensibus Aurelianensibus
admitti ad
que
in
quam
lis
Pictavis et alibi, pro testibus super ipsis articu-
examinandis, dari et concedi petentibus
dictus
magister Reginaldiis Bredouille tam dicti reverendi

in Chrislo patris, quam promotorio nominibiis, his
et quos jam
articulis contentisque in eisdem auditis
viderat per prius, ut dicebat, respondit quod non crej
debat contenta in eisdem articulis esse vera, nec
ita,
actum per eumdem

imo ipsos
Cauchon;
defunctum dominum Petrura
articulos et in eis contenta, iii quantum facere tenebatur et tenetur, animo litigandi , negavit et negat
fore et essevera; seomnino, et pro omni defensione,
referens processui per eumdem dominum. Petrum
Cauchon facto declaravitque et declarabat quod de
csetero, in hujusmodi causa comparere non n tende
bat, consentiens etiam quod testes, per ipsos et comsicut in eisdem narratur, fuisse
missarios
ipsorum ubicumque deputandos
exami-
PROCS
268
riandi,jur[ar]eiit ipso iiomlne evocato, se

iiino conscientl
ipsorum; dicens, iiomine antedlcto,
hujusmodi processus nullum praeten-
in defensione
dere intresse,
iiec velle
contra hujusmodi articulos
aliquid opponere aut dicere,
Ipse
autem
ruit quod,
referensom-
iiisi
ut supra dixit.
frater Jacobus Calciatoris dixit et asse-
cum jam
plures fact sunt citationes et
evocationes in diclo conventu Fratrum Pr.Tdicatorum
Belvacensium, et per easdem citabatiir quidam assertus subinquisitor iireticae pravitatis,
conventu,
magnis temporibus
quod
est aliquis inquisitor seu subinquisitor; et
tero, per taies evocationes
in
eodem
prout nec adhuc,
citra,
ne de c-
seu citationes,
eodem conventu aliquod scandalum, petiit

vit quod amplius non lirent, quia fratres
ventus ex hoc erant multum turbati.
fieret in
et requisi-
ipsius con-
{Adtnissio articulorum in judicio, prclusa reis via diccndi contra ipsos.]
His igitur actis,

sitis,
nem
((
ipsi
Judices antedicti, super propo-
responsis et requisitis hinc.inde, suarardinatio-
seu
appunctamentum dederunt,
in his scriptis
AuDiTis REQuisiTioNiBUS vcstris, visisquc citatio-
nibustam generalibusquam
specialibus; attenlisetiam
responsionibus, declarationibus et
aliis
allegatis
venerabilem virum, magistrum Reginaldum

douille ,
(i)
promotorio causarum criminalium
per
Brecuri
Belvacensis noraine; attentis etiam allegationibus et
etiam excusationibus [prsesentatis] per venerabilem
virum, Priorem Ebroicensera, vice
'I)
Johannem dans
l^'s
niannscrits.
et
nomine conven-
DE RHABILITATION.
lus
Fratrmn Prdicatorum
269
civitatis lielvacensis
visa
ctiam certa (Icclaratione, vice et nomine haerediim et

exsociitorum deruncti reverendi patris, domini Ptri
Cauchon/pm pridem
citatos et vocatos
facla
tam
coram
specialiter
non comparentes, repulamus

maces.
Decernimus
XX. dccendiris
ai
iiobis
quam
omiies alios
geneialiter, et
declaramus contu-
et
jamdudiim
ticidos
coram nobis praesentatos
videlicet
et
quorum
admissionem usquc ad praesentem diem ordinavimus

dilierendam, decernendo dictas partes lam generaliter
quam
speci iliter citandas fore,
prout et citat fuerunt,
oblata eis copia articidorum prccdictorum, sicut nobis

lgitime conslititatque constat, esse admissibileset ad-
mitlendos fore, prout
ctero eisdcm
citatis
et eos
admittimus; viamque de
dicendi et opponendi aliquid
contra liujusraodi articulos et
cludimus; ordinantes, super

tibus,
vestram inquestam
eorum contenta
ipsis, in facto
fieri
debere;
prae-
consisten-
assignantes
vobisdiem priraam juridicampost Quasimodo i), ad

rfrendum inquestam coram nobis, in bac civitate
Rothomagensi. In cnjus inquestae inchoationem personaliter intendimus
procedere
die
prima juridica
posl festum beati Matiiiee (i), Parisius, in

episcopali
quam diem, cum
domo
nostra
diebus sequentibus,
om-
nibus et singulis sua interesse credentibus, ad viden-
dum
jurare testes coram noJ)is, pro ipsorum actorum
parte producendos, et ad
dandum
interrogatoria,
si
quae tradere voluerint, assignamus; ordinantes de caetero in hujusmodi causa procedi debere, per edicta
fl)
Cette date correspond au mercredi 7 avril 1550.
(2,
Vendredi 27 fvrier 145G.
PROCS
270
publica in valvls ecclesi et Rothomagensis solum

et duntaxat afRiênda
fuerit
ad omnes actus, prout juris
et ratlonis.
H Lecta per nos,
nal! sedentem.
hc
episcopum Parisiensem, pro
Anno
tribu-
et die prdictis, praesentibus
ad
venerabilibus et scientificis viris, magistris Hec-
tore de Coquerel, vicario geneiall domini archiepiscopi
Rothomagensis; Nicolao de Bosco, decano; Guillelmo

Roussel, Johanne de Goujs, Johann e de Becco, canoiiicls
Rothomagensibus; Guillelmo Fertin, Ricardo
Viartj Guillelmo Manchon,

plmîbus
aliis
et rogatis.
Johanne Veteris, cum
testibus, ad prsemissa vocatis specialiter
Tnor aatem dictarum litterarum
citatorianini sequitur, et est talis
JoH ANNEs, miseratione divina archiepiscopus et dux

Remensis, Guillelmus, eadem miseratione Parisiensis
cr
episcopus, et frater Johannes Brehalli, sacrae theo-
logi professor, ordinis Fratrum Praedicatorum, in re-
gno Franciae hseretic
pravitatis alter inqiiisitor, ju-
dices delegati seu commissarii
una
cum reverendo
in
Christo ptre et domino, domino Constantiensl epi-
cum iila clausa

quarumdam causarum
nullitatis, iniquitatis, et injustitiae quorumdam processuum et sententiarum contra quamdam Johannam
scopo, nostro in hac parte collega,

((
Quatenus vos acI duo,
vulgariternuncupatam
etc.,
la Pucelle,
perdefunctosbonae
mmorise dominos Pelrum Cauchon , tune episco-
pum
Belvacensem, et Johannem Magistri, subinqui-
sitorem hrcticae pravitatis in

instante
dicesi Belvacensi
quodam magistro Johanne de
Estiveto, pro-
DE RHABILITATION.
molore per
t'osdeni
episcopum
271
subinquisitorem
et
constitiilo, iiulliter et de lacto, ut prtcuditur, facto-
rum
et
latorum;
et expurgationis
de faiso dicta? Jo-
hannae iinpositorum per eosdem assertos judiccs
promoforem
sauclissimo
domino
iiostro
et
domino
Calixto, divina providentia papa tertio, specialiter deputati
universis et siniûlis abbatibus, prioribus, de-
canis,etc. (i). Noveritis

Calixli,
cum
nosolim litleraspraefatidomini
domini nostri, divina providentia papae
ea qiia decuit reverentia nobis
scientificum et egregium \irum, raagistrum
Maugietj decretorum doctorem,
tertii,
per venerabilem
in jure
Petrum
canonico pe-
ritum, instantibus et requirenlibus Vclro d'j4rc
mi-
acYsabelle, ejus matre, stipulantibusque pro
lite,
Johanne d'Arc,
dArc,
fratre ejusdem Ptri
Tullensis
dicesis, in dictislitterisapostolicisdescriptisetnomi-
necnon earumdem litterarum aposto-
natis, rcpiss;
licarum vigore
citationem legitimam ad cerlam et
competentem diem, contra et adversus reverendum in

Christo patrem , dominum Guillehnum, episcopum
Belvacensem,
et
Subinquisitorem hreticae pravitatis
in dicesi Belvacensi constitutum, atque
negoliorum
vacensis
tioni
et
causarum crirainalium
demandata, coram nobis, Rothomagi,
dentibus,
et
dictae curiae
Bel-
decrevisse. Ipsaque cilatione debitae exsecu-
jori arcllepiscopali
viris,
Promotorem
Rothomagensi
in aula
ma-
pro tribunali se-
personaliter coraparentibus venerabilibus
magistro Simone Chapitault, in artibus magistro
injure canonico licentiato, promotore per nos in
(1,
Le
reste de la formule
comme
ci-dessus, p. 120.
PROCS
272
hujusinodi causis constituto, iiecnon venerabili viro,
magistro Guillelmo Prevosteau, procuratoredictorum

Pelri, Ysabellis et Johaiinis d'Arc, de cujus
mandate,
in actis causae hujusmodi legltimis constat documentis

ipse magister Guillelmus, nomine quo supra
cum
citationem, una
vacensis, subinquisitoris
maciam
eadem
accusavit
dictam
ejus exsecutione, facto, realiter
dictorumque episcopi Bel-
et in scriptis reproduxit;
citatorum, in
et
et proniotoris
et
aliorum
citatione contentorum, contu,
in
eorum contumacia,
petiita
nobis et humililer requisivit qiiatenus nos, Judices
comptentes in hac causa

dict Joliannae
nullitatis et expurgationis
dcernera aut saltem dictam diem ad
diem competentem, ad dictorum malitiam
aliara
cita-
torum convincendam, continuare vellemus, prout
et
continuavimus, Qua die adveniente, comparentes co-
ram nobis
in judicio, in dicta aula, personaliter supra-
dicti magister
Simon Chapitault
promotor,
gister GuillelmusP/'^(ô^/e<2W^procurator,
et
ma-
nomine quo
supra, dictorum citatorum no) coraparentium nec
quem pro
se
ali-
mittentium, contumaciam accusaverunt;
ipsaquecontumacia accusata, petieruntet requisiverunt
nos instantissime quatenus nos, in hujusmodi causa Judices comptentes, dccernere et declarare \ellemus,
[sibi]
atque eisdem partibus, ad tradendum petitioneni
suam,
sive libellum, per
modum
articulorum sive in-
terrogatoriorum aut positionum in scriptis, certam et
competentem diem assignandam, prout et assignavimus. Quo termino pendente, supra dictis partibus judicialiter in dicta aula majori archipiscopal!
Rotho-
magensi comparentibus, atque citatorum non comparentium, nec aliquem pro se mittentium, contumaciam
DE RIIABTLITATION.
accusantibiis, ipsisqueper nos
tatis:
273
pro conlumacibus repuin hujusmodl causa
nos judlces fore comptentes
(lecrevimus, ntqiie fecinms prout in
quadam schcdula
papyrca, (jnam nos, archiepiscopus, pro tune in nostris
tenebamusmanibus[et]perlegimus,pleniuscontinetur,
et quae in actis
Qua
hujusmodi caus
fidellter registratur.
sic perlecta, praefatus majîstcr
Guillelmus Prevos-
teau, facto, realiter et in scriptis, nounullos produxit

articules, petendo et requirendo
tem terminum
dictis citatis
certum et competennon comparentibus, ad di-
cendiim et excipiendum, verbo vel in
scriptis,
quidquid
dicere vel proponere [vellent] contra dictos articules,
per nos
praefigi (i).
requestamforejustam
in
hujusmodi causa
igitur,
snpplicationem et
rationabilem attendentes, ac
nullilalis et expurgationis,
dumDeum etjustitiam_,
procedere Tolentes
Nos
et
secun-
prout fueritjuriset rationis,

citationem preepetitam
contra
et
dictos cilatos et contumaces, per edictum publicum, et
tam generaliterquam
specialiter,
tam adlocum,
civita-
quam ad valvas Rothomaad diem primam juridicara post
tem et ecclesiam Belvacenses,

gensis ecclesiae, scilicet
dominicam primam Quadragesimae, qua

ecclesia
in sancta Dei
cantabitur Invocavit, sub infrascripta forma
decrevimus. Hinc est quod \obis omnibus et sinûlis,

in virtute sanctae obedienti, et
nis et
excommunicationis,
sub pnis suspensio-
quam
vestrum quemlibet feremus,
vel quas
nisi feceritis
iji
vos et
quod man-
mandamus quatenus,
mandatum nostrum exsequendum, alter
vestrum alterum non exspectet, nec unus per aliumse
damus,
districte
prcipimus
et
ad hujusmodi
(1)
Les manuscrits prcE/^KtratMr.

,
II.
i8
PROCS
274
Eumdem dominum
excuset.
sitorem dictae
episcopum
et
suhlnqui-
liaereticee pi avilatis in dicta dioecesi Bel-
vacens constitutuQi, ac promotorera negotiorum cri-
minalium
dictae curiae Belvaceusis,
omnesque
alios et
singulos, cujiiscuinque dignilatis, slatiis,sexus, gradus

et coiiditioiiis exsistant, sua,
communiter vel divisim,

imo \erins apo-
interesse credentes, ex parte nostra,
peremptorie citare
stolica,
ciiretis;
qucs
eoriim
et
quemiibet nos etiara, tenore praesentium citamus, ut,

,
dicta die
prima juridica post instantem dominicam,
quacantabltur in sancta Dei ecclesia hwocavit^

in aula majori archiepiscopali
Rothomagensi
et nos,
adjura
reddendum, pro tribunali sedebimus, aut aller nost.rum, sive subdelegatus aut subdelegati a nobis aut al-
tero
nostrum
sedebit aut sedebunt, per se vel procu-
ratoressuos idoneos, ad causam Imjusmodi specialiter

constitutos et sufTicienter instructos
Rotliomagi in
aula praedicta, compareant in judicio lgitime
coram
nobis, aut altero nostrum, sive subdelegato aut subdelegatis nostris, ad dicendum et opponendum, verbo
vel in scriptis,
quidquiddicere seu opponere voluerint
contra positioneset articulos in hujusmodi causa datos

et
quantum articuli et respondendum

quantum positiones exsistant seu esse cen-
productos
eisdem
in
in
seantur, in causa nullitatis et expurgationis
necnon ad videndum
et
hujusmodi
audiendum voluntalem seu
ordinationem nostram, seu alterius nostrum, aut subdelegati sive subdelegatorum, de et super admissionc
vel repulsione
prdictorum ;
secundum
dictorum positionum
et ad
procedendum
et articulorum
in hujusmodi causa
casus et narrationis exigentiam usque ad
decisionem dictae causae, inclusive, prout juris fuerit
DE RHABILITATION.
275
etratiom's. Si vero pr.npfatos episcopiim, subincjiiisito-
piomotorem invenire
citetis eosclem in domibus
rein et causarnin criininalium
personaliter
non
possetis,
suarum,
liabitalioiiiim
ad easdem vobis palcat tu-
si
tus accessus; alioquin in ccclcsia cathedrali Belvaceiisi,
veram
manibus notariorum infrascriptorum signatam; necnon contra omiics alios et singulos sua inper
afllxionem
prsentium, seu earuradem
copiara,
teresse credcntes, ad valvas ecclesiae
quando
in ipsis ecclesiis
divina audienda, et in
Rothomagensis,
popuhis fidelium venerit ad
aliis locis
de quibus fueritis re-
quisiti seu alter vestruin fuerit requisitus, et alias, taliter
quod hujusmodi
citatio
ad
ipsorum episcopi,
subinquisitoris et causarum criminalium promotoris,

et
omnium aliorum
dentium, debeat
et
et
singulorum sua interesse cre-
praesumatur verisimiliter noti-
tiam pervenire; certificantes eosdem episcopum, subinquisitorem et promotorem, atque omnes alios sua
interesse credentes, quod, sive in diclo citationis ter-
mino comparuerint coram
nobis, autaltero nostrum,
sive subdelegato aut subdelegatis, sive
non
nos in hu-
jusmodi causa procedemus ad instantiam partium
coram nobis lgitime comparentium, aliorum absentia

seu contumacia non obstante. Et quid inde feceritis,
nobis fideliter rescribatis.
Datum etactumjudicialiter,
coram nobis pro tribunali, in praefata aula arcliiepiscoRothomagensi sedentibus, sub sigillis nostrum ,
pali
Guillelmi,episcopiParisiensis, et JohannisBrehalli, in~

quisitoris prsefati
dissimi patris
in absentia sigilli praefati reveren-
domini archiepiscopi Remensis.
Anno
Domini mcccclv., indictione quarta, mensis vero
de-
cembris die vicesima^pontificatus praefati sanctissimi in
PROCS
276
Christo patris et domini nostri, domlni Calixti,

tertii, aniio
pap
primo. Praesentibus ibidem revereiido ac
venerabilibus in Christ o patribus et dominis, Episcopo

Dimitriensi
Johanne
Audoeni
Sancti
et
Johanne
SanctaeKatharinae-in-MonteRothomagensi,abbalibus;
raagistris
Hectoie de Coquerel, vicario generali do-
mini archiepiscopi Rothomagensis; Nicolao de Bosco,

decano Johanne de Gouys, Johanne du Bec, canonicis Rothomagensibus; cum pluribus aliis doctoribus
;
et licentiatis^ testibus ad
prmissa vocatis speciallter
et rogatis. m
((Et ego, Dionysius Comitis,

tiensis dioecesis, etc.,
tioni
termini assignationi
omnibus
et singulis,
rentur, ageientur, et
firent,
terfui,
caeterisque
pimissis
dum, sicut praemittitur, dicecoram dictis dominis Judicibus
una cum praenominatis

eaque
presbyter Constan-
dictorum articulorum produc-
testibus,
prsens in-
Ideo his praesen-
sic fieri \ Idi et audivi.
manu alina fideliter scriptis signum

meum solitum, una cum subscriptione magistri Fran-
tibus litteris,
cisci
Ferrehouc, conscribae mei, apposui
et rogalus, in
fidem et testimonium
requisitus
omnium
et
singu-
lorum prmissorum. Sic signatum D. Coiitis.

Et me, Francisco jPe/reZ'Ofc_, clericoParisiensi,etc.,
qui dictis comparltioni, articulorum productioni, d-
omnibus, dura,
crte, citationi, caeterisque praemissis

sicut praemittitur
una
cum
eaque
dicerentur
agerentur et firent,
praenominatis testibus, prsens interfui,
sic fieri vidi et audivi.
tioni, seu edicto in
formam publicam
alterius fideliter scriplo,
praepedito, signum
Ideo huic praesenli cita-
mcum
me
aliis
redacto,
manu
negotiis lgitime
publicam
tt fierl
soHlum
DE RHABILITATION.
apposni
niiim
Et
nona
date
reqiiisitus et rogatus, in fulem et testimo-
omnium
signt um
277
(f
singulorum praemissorum.
et
Fer
F.
in tlorso
p.
F.
Anno Domini
mcccclv., die lunae
februarii, prcesentes originales litterae, de
dominorum
Jiidlcum
in
earum
in ea divina
ea
man-
albo nominatorum, fue-
runt exsecutioni demandalae, per afixionem

sionera
Sic
bouc.
in valvis ecclesiae
et
dimls-
Rotliomagensis,
dum
celebrabantur et populus Ibidem aderatad
audiendum; necnon post remotionem ipsariun
ne
perderentur, per dimissionem [copi] seu dupli ea-
rumdem, ab
ipsa die lunae
indesequentem.
Sic
usque ad octavam diem
signatnm
Socius. w
Deinde sequilur tnor relationis
Reverendissimo ac reverendo
in Christo patribus
domino Johanni, miseratione divina archiepiscopo et

duci Remensi et Guillelmo, eadem miseratione Parisiensi episcopo, etc. (i). Cum omni reverentia et ho,
nore noverintpaternitates vestrae metuendissimae, me,
Girardum Toussaint, publicum
apostolica et imprial!
auctoritatibusnotarium,dieduodecimamensis februarii,
anno Domini
rum
jicccclv., vigore vestrarum littera-
citatoriarum
mihi
virorum Ptri d'Arc,

Ysabellis,
eorumdem
prsentatarum;
pro parte honorabilium
militis
matris,
Johannis d'Arc, ac
nominatorum
accessisse ad civitatem
in eisdem,
Belvacensem
atque ad personam reverendi in Christo patris, do-
mini episcopi Behacensis, necnon promotoris ejus-
dem negotiorum criminalium

(1)
La formule de
la citation
dictae
prcdente rpte au
curi Belvacen-
datif.
PROCES
278
sis,
eosdemque, secundum formam
rum vestraium
diem, locuin
et
horam
in dicto vestio
tor mihi responderunt
mandate
quod non habebant
ad
citasse
et
latius
promo-
interesse
declaraverant, et ulterius se referebant ad
alias
arbitrium
tenorem dicta-
Qui quidem dominusepiscopus
declaratos.
prout
et
litteraruru citatoriarum
et
bonam
discretionem vestrura
norum Commissariorum;
ulterius dicentes
(i),
domi-
quod dedominus
,
clarato teinpore in vestris litteris citatoriis,
Petrus Cauchon
erat episcopus
oui vos, reverendis-
domine Remensis archiepiscope, successislis; et quod, tempore processus facti contra dictam
Johannam, ipse Cauchon erat absens a villa Belvacensi,
sime pater,
et in altra obedientia. His
cuilibet
non
eorum prsentavi
citationis etarticulorum, de
mentionatur;
quam
obstantibus, eisdem et
et realiter obtuli
copiam
quibus in citatorio vestro
recipere noluerunt. Prsentibus
ad haec magistris Johanne de Frocourt , Guillelmo
^/e
Grosmesnil, canonicis Belvacensibus, testibus ad prmissa Tocatis specialiter et rogatis. Et insuper, pro
ampliori exsecutione facienda, copiam dictarum ves-
trarum litterarum citatoriarum, manibus venerabilium virorum magistrorum Dionysii Comitis et Francisci
Ferrebouc, publicorum auctoritate apostolica
notariorum,
rum, ad
et
hujusmodi caus coram vobis scriba-
valvas majoris ecclesi Belvacensis affixam
apposui et adtnisi; prsentibus venerabilibus
dominis
Dionysio
viris,
Johanne Quignon, canonico Belvacensi,

Clerici,
Johanne Vngier^
et Johsinne le
Fia-
ment, cappellanis dict ecclesiae Belvacensis, testibus
(1)
Les nianuscrils, ve^trorum.
DE RHABILITAT10i\.
279
ad prinissa \ocatis specialiter et rogatis. Deindete-
iioirm vestraruin lilterarum pro posse exsccutioni de-
manda vi,elaccessi adecclesiaiiiFraIrumPraedicatoriim

Belvacenslum, ihidemque Inqulslvi
inqiiisitor,
loquendo persoiialiter
de iMorlaines
si
erat aliquis sub-
Germano(i)
fratrl
priori ejusdem ecclesi.
Qui mihi res-
pondit qiiod iiullum sciebat subinquisitorem in sua

occlesia aut
si
conventu. Ipsum tamen subinquisitorem,
quis esset,
etomnes
allos interesse credentes, citavi,
prout mihl mandabatur, ad personam
Germani, palam
et publie.
dicti fratris
Qui ulterius mihi respon-
dit quod non credcbat quod erat aliquis cujus intret quod riunquam viderat neque cognoverat
esse!
in vestris litteris nomlnatum; se reinquisitorem
illum
ferendo reverendis paternitallbus vestris. Deinde prsentavi et realiter obtuli copiam citationis et articulorum, quam recipere noluerunt. In cujus rei testiraoiiium, praesentem meam relatloiem manu mea scripsi
die duodecima
et signavi. Anno Domini mcccclv.
,
mensis februarii.
[Subdelegalio M.
Anno
et
>i
Thom
Sic signatum G. Toussaint.

Yerel et G. Bourgeois loco F. Johannis Brehalli.]
die prdictis
praefatus frater Johannes
Brehalj inquisitor, asserens [se] in examinatione

tesllum, ubi forte expediens foret, interesse
allis
cum
prpedltus negotiis,
in
pluribus partibus
ob sui defechujusmodi processu deterius quidquam contin-
expdit testes examinari
tum,
in
non posse,
idcirco ne,
geret, loco sui et pro se, ipse, ex ordinatione etbene-
placito prfatorura
(1)
dominorum Judicum, commisit
Appel Geremarus ci-dessus, p. WVi.
PROCS
280
et ordinavit
venerabilem et religiosum virum
magis-
trum Tlioiuam Verel , sacr theologi professorem,

prout, per litteras super hoc confeclas, latius conti-
formam
iietur,
((
quae sequitur continentes
Frater Johannes Brehalli, ordinis Fratrum Prae-
dicatorum, sacr theologiae professor, hreticae pra-
regno Franciee
vitatis in
tribiis nostris,
alter inquisitor, dilectis fi'a-
venerand circumspectionis
et
magnae
iêligionis viris, fratribus Tliomae Verel et Guillelmo
BourgOfSj nostri ordinis Fratrum Prsedicatorum

sacras theologiae professoribus
Illaquae nobis
timus
incumbunt onera
eis
libenter
ac
commit-
quos litterarum circumspecta scientia
salutem in Domino.
et in
agendis providentia recommendant. Nuper siquidem,
cumreverendissimus ac reverendus in Christo patres

domini, archiepiscopus Remensis
et
et episcopus Pari-
siensis,
judices a sanctissimo
domino nostro papa
Calixto,
quarumdam causarum
nuliitatis
et sententiarum
Cauchon, episcopum Belvacensem,

gistri,
processuum
olim per quosdam dominos Petrum
et
JohannemMa-
subinquisitorem haereticee pravilatis in dicesi
Belvacensi, instante
Estiveto
asserto
quodam magistro
GuilJelrao de
promotore causarum criminalium
curiaeBelvacensis, contra
quamdam Johannam
d Arc,
Tulgariterdictam la Pucelle, latarum et factorum, deputati;
tenorem
rescripti
praesentati insequentes,
deductionem
tes,
et
eisdem a domino nostro Papa

nos ad hujusmodi causarum
examinationem, cum
ipsis
assuraen-
certisterminisjam in hujusmodi causis judicialibus
vocaverint (r); certosque judiciales actus exercueri-
(1)
Les manuscrits, vocaverimus.
DE RHABILITATION.
mus;
et
ma ter
in
simiim
adhuc restent exercendi,

i
a ciijiisdam inquestae
in civitate Parisiens!,
per cosdem rcvercndis-
rcverendum patres, nd instantiam parlium,
et
facienda
281
in
quibus personaliter interesse, cerlis
arduis praepediti negotiis, [non possumus]
veslrum cujuslibet
et
aliis
de vestra
fidelitate, providentia ac cir-
cumspocta scientia confidentes, vos et veslrum quemlibet, loco nostri, in
hujusmodi causa subdelegamus
Tobis vices nostras plenarie committentes, donec eas
Datum Rothomaci, sub
ad nos duxerimus revocandas.

sigillo nostro,
anno Domini mcccclv.,
die xvii. raensis
februarii.
[Continuatio termini ad rfrendum inquestas assignat!, requirentibus actoribus
concessa.
Item, die ultima martii, anno Domini mcccclvi.,

indictione quarta
pontificatus sanctissimi in Christo
domini nostri Calixtl, pap
anno primo,
instantibus et requirentibus pnrtibus et promotore
prfalis, seu eorum procuratoribus, terminum, per
eos[dem]episcopum Parisiensemet fratrem Joliannem
patris,
tertii,
Brelial, inquisitorem, alias eisdem assignatum, ad r-
frendum suas inquestas coram ipsis, easque publicandum et publicari videndum, ipsi archiepiscopus et episcopus prfati, ac frater Johannes Brehal, inquisltor,
prorogaverunt
curii [post
cantabitur
et
continuaverunt hinc ad diem mer-
dominlcam] qua
/aî/rt^<? (i);
in sancta Dei ecclesia
volentes prfatam
suam con-
tinuationem, per suas patentes litteras, valvis ecclesiae
(1)
Rothomagensis
affigendas,
Cette date correspond au 21 avril
iO.
quibuscumque sua in-
PROCS
282
teresse credentibus intimari
Quae continuatio per
insinuari et notificarl.
tnor in-
lltteras patentes, cujus
ferius describitur, noticata et insinuala exsistlt.

Tnor dictarum litterarum continuationis
et est talis
f(
earum exsecutionis
et
sequitur,
Unlversis praesentes lltteras inspecturis, Johannes,
divina miseratione archiepiscopus et dux Reraensis
GuiLLELMUS, eadem miseratione episcopusParlsiensis,
Johannes Brehal,
et frater
sacrae theologlae profes-
cum
salutem In Domino. Noverltls quod,
ser,
etc.,
dles
prima jm^dica post instantem domlnicam qua
cantabilm- in sancta Del ecclesla pro Introltu mlssae
Quasimodo,
sit
assignata venerabill et circumspecto
viro, magistro Guillelmo PreiôsteaUj in jure civili

licentlato, procuratorl, et
nestae mulleris Ysabellis
d Arc,
actorum
in
nomine procmatorio ho,
cTArc
Johannis
et
hujusmodl causa; ad probandam
suam Intentlonem, pro prima
dilatione, super arti-
culis in dicta causa productls, et
dum
Ptri
per nos ad proban-
admissis; deputatlsque eidem magistro Guillelmo
Prevosteau, nomine quo supra
nonnullis commissa-
riis,
noblsque, archieplscopoetepiscopoac inqulsitori,
tam
in civitatibus Claromontensi, Bltaricensi, Plcta-
vensi, Turonensi, Aurellanensi,
necnon ad rfrendum
slve
TuUensl etParlslensi;
publicandum
nobls et
per nos, dicta die, in aula majorl archiepiscopi Rotlio-
magensi
et
dicta et depositiones testium
producendorum ,
si
productorum
qui producerentur; qua dila-
tione sic pendente , pro parte dictorum Ysabellis, Pelri

et Johannis,
testes
coram nobls archiepiscopo
nonnulli
fuerunt productl, recepti, jurati et examinatl
DE RHABILITATION.
iiidi;eantque et Iial)cant
tlicti
283
actorcs nonnullos alios
testes, indiversis
dlcesibus ctlocis, quos, dicta dila-
lione pendeute,
minime producere potuerunt
qua-
propler fiimus, per venerabilem et circumspectum
virum, magistriim Simonem Chapitaiilt , in artlljus

maqisti um et injure canonico licentiatum, promoto-
rem
iii
liujusmodi causa pcr nos deputatum, et per
prfatam Ysabellem cl Arc , in vila Aiirelianensi ,

coram nobis, Johanne archiepiscopo, personaliter comparentem, quatenus aliam dilationem
dictis actoiibus
dare et concedere \ellemus et dignaremur. Nos igitur,

Judices siipradicti, volentes in hujusmodi causa
ma-
ture, sancte et juste procedere, nolentesque jus par-
tium ob defectum probationis perire, dictam dilatio-
nem,
sive
prorogationem,
a dicta die
prima
placitabili
post Quasimodo, hinc ad diem mercurii post instan-
tem dominicam qua cantabitur

sia
sancta Dei eccle-
in
pro introitu miss Juhilate
nisi
etc.
alio-
quin, etc., instantibus dictis promotore et Ysabelli,

prdictis, ac ex officio nostro, concessimus
vimus
continuavlmus,
et
rogamus
et
continuamus
et tenore
proroga-
praesentium pro-
decernentes commissarios
deputatos, pendente dicta prorogatione, procedere

posse ad recepllonem
nem
productionem
examinatio-
et
testium intrim producendorum, juxta
et
tenorem commissionum
et
concessarum^
omnibus
Qu
alias
praemissa
et siligulis sua
omnia
et
singula
interesse credentibus, per
affixionem prsentium ad Talvas ecclesiae

gensis, ad instar
formam
per nos decretarum
edictorum publicorum,
Rothoma-
qu olim
in
albo praetorio scribebantur, intimamus et insinuamus.
Incujus
rei
testiraonium his praesentibusiitterissigilla
duximus apponenda. Datum
et
actum Parisins, anno
PROCS
284
Domlni MCCCCLVI., post Pascha,

mensis vero martli die ultima
indictione quarta,
pontificatus praefati
domini
anno primo.
sanctissiml in Christo patris et domiiii nostri,

Calixti, divina providentia papae tertii,
Sic sigiiatuin
Et
Et
alibi
((
in dorso
D. Cobutis
((
et F.
Ferrebouc.
Affixa iv. aprilis, per (i)....
Deposita die xx. aprilis,
alia affixa; prae-
Simone de Mora, fratre Petro SoJolianne Neel et Guillelmo Mei^pelle.
sentibus magistris
hier,
[Continuatio altra ejusdem termini.]
Dte autem dcima octava mensis

qiientis
motore
aprilis
inde se-
instantibus et requirentibus praefatis pro-
et actoribus,
seu
eorum procuratore, diem
mercurii, post dominicam de Jubilate, assignatam partibus prfatis ad rfrendum inquestam seu inquestas
factas et faciendas
videndum,
ipsi
easque publicandum et publicari
Johannes, archiepiscopus, Guillelmus,
episcopus, et frater Johannes Brehal , prfati
conti-
riuaverunt et prorogaverunt usque ad diem mercurii

post festUm Ascensionis Domini (2), litterasque suas
hujusmodi prorogationis eisdem actoribus concesserunt, sub lenore infrascripto
earumdem
\alvis ecclesi
quas per affixionem
Rothomaênsis insinuari
et
publicari voluerunt.
Tnor earumdem lilterarum
et
carum publicaticnis
et est talis
((
Universis, etc. (5).
Noveritis quod,
mercurii post Jubilate fuerit et
(1)
Le nom
(2)
C'esl-a-dirc le 12 mai.
(3
Voyez ci-dessus,
est
en blanc dans
p. 28.
et insinuationis sequitur,
les manuscrits.
sit
cum
dies
assignata venera-
DE RIIARILITATION.
285
circumspecto \iro, inagistroGiiilleImo Prevos-
biii et
tcau, injure
procuiatorl et nomlne
civili licentlato,
procuratorio honesta? mulieris Ysabcllis

et Joliannis
d Arc , actorum
Ptri
r/'yi//'c,
in hujusrnodi causa,
probandam suam intentionem, pro secuuda
ad
dilatione
et secunda productione, super articulis in dicta causa

productis, etc.; nos, etc., dictam dilationem sivepro-
rogationem,
a dicta die
mercurii post Jahilate,
liinc
ad diem mercurii post instans festum Ascensionis
Domini,
nisi, etc., alioquin, etc., instantibus dictis
actoribus ac ex officio iiostro, concessimus, proroga-
vlmus
et
gamus
pro
et
continuavimus, et tenore praesentinm proro-
continuamus; eisdetn actoribus dilationem,
tertia
et ultima dilationibus et productioiiibus
testium, concedeiites; decernentes commissarios deputatos, pendente dicta prorogatione, procedere posse
ad receptionem, produclionem et examinationem tes-
tium intrim producendorum
norem commissionum
juxta
formam
et te-
per nos decretarum et
alias
concessarum. Quae prmissa omnia et singula,
etc.
In
cujus rei testimonium his praesentibus litteris sigilla
nostra duximus apponenda.
Datum
et
actum
Parisius,
sub anno Domini mcccclvi., indiclione quarta, mensis

vero aprilis die dcima octava, pontificatus prfati do-
mini nostri, domini Calixti
anno primo.
Ferrebouc.
tertii
F.
Et
divina providentia papae
signatum
D. Comitis
et
earumdem Affixa fuit hc prsens

per me, Socium Votes, notarium publicum, ad
in dorso
littera
Sic
valvas ecclesi Rothomagensis,
anno
et die xxiv. mensis aprilis. n Sic
Votes.
in albo contento,
signatum
Socius
PROCS
286
[Continuatio diei pro prsentatione inquestarum a DD. Delegatis acceplati.]
Item, dicta die niercurli post festum Ascensionis

Doraini adveiiiente, prorogata et conlinuata, utpraemittltur, a die prima juridica post instantem dominicain
diem qua
Dei ecclesia cantatum fuit
in sancta
Jubilate , et antea a die prima juridica post doraini-
cam qua
7/20?oy
cantatum
in sancta Dei ecclesia
fuit Qiiasi-
coram
assignata eisdem partibusad rfrendum,
dominis Judicibus, ex parte dictorum actorum_, suas
quam
inquestas, tamParisius, Rotliomagi, Aurelianis,
in loco originis prfatae Johaniiae, auctoritate sua et
per ipsos factas; easque inquestas seu depositiones et
contentorum, ab
attestationes testium in eisdem
et per ipsos publicari videndum et audiendum
cessurisqiie ulterius, prout foret ralionis
ipsis
pro-
comparue-
coram ipsis Guillelmo, Parisiensi episcopo et fratre

Johanne Brehal, inquisitore, praefatis, ipsis arcliiepiscopo Remensi et episcopo Constantiensi absentibus
ruiit
et in remotis agentibus, in majori aula
piscopalis Rotiiomagensis
domus
archie-
qua, pro hujusmodi
in
causa agitanda, sedere pro tribunali consueverunt: venerabiles \iri, prfati magistri, Guillelmus Prevosieau,
nomine procuratorio ipsorum actorum et pro
sis, et
JohannesVeteris, in artibus mngisteret in decre-
tis
licentiatus,
nomine procuratorio
ip-
praefati magistri
Simonis Ckapitault, proraotoris inhac causa per ipsos

constituti; et
coram
ipsis assignationi
tisfaciendo, se prfescntaveriint
sarum
et
omnium
sua
interesse
compartntium, quantum opus
hujusmodi sa-
partiumque advercredentium,
erat,
contumaciam
non
ac-
cusaverunt. Ipsi autera hujusmodi diem pro prsenta-
DE RHABILITATION.
287
lione acceptantes, eara usque ad diem crastinam con-
timiaverunt, ex ofTicIo
siio et alias.
Praesentlhus ad
hc
vciicrnbililius et scicnlificis viris, marîstris^
tore
r/^
Qiioquerel , utriusque juris doctore
gencrali domini
hevio Bo'nin
Huqonis,
archiepiscopi
in jure
cum
Ro-
Johanne
el
ad praemissa
testibus
aliis,
Hec-
vicario
Rotliomagensis,
canonico licentiato,
pluribus
vocatis specialiter et rogatis.

Tnor littcrarum procuraloriarum
[dicli
et est lalis
f(
M. Johannis Vcteris] sequitur,

:
In iiomine Domini, amen. Per hoc praesens publi-
cum instrumentum
cunctis pateat evidenter et
notum, quod, anno ejusdem Domini mcccclvi.,
sit
indic-
tione quarla, mensis vero maii dicdecima quinta, pontificatus sanclissimi in
domini
Christo patris et domini nostri,
Calixti, divina providentia papae tertii,
secundo; in mei notarii publici
anno
etc. (j), prsesentia,
personaliter constilutus venerabilis et circumspectus
Simon Chapitanlt , dicens et asserens

comparerenon posse, etc. Idcirco, etc., fecit,
vir, magister
se, etc.,
constituit, creavit, iiominavit et solemniter odinavit
venerabilem
et
circumspectum virum
Joliannem Veteris, in artibus magistrum

nonico licentiatum,
etc., ad, etc.,
magistrum
injure ca-
et
quascumquesuppli-
cationes et requestas humiles faciendum; testes publicari
petendum
instrumenta et
ducendum; contra
concludendum,
(1)
Voyez, pour
p. 263,
les
et
audiendum
testes
litteras
qucumque probationum gnera prose
producta dicendum; in causa
judicis officium
formules,
la
implorandum
et exci-
procuration de matre Jean Le Rebours,
PROCS
288
tandum;
et geiieralitei' ad
faciendum,
omnia
hoc necessarla
circa
etc. (i) .
[Inqueslis productis et receptis, assignatio reorum ad
respondendum
depositionibus in eisdem contentis.]
Dicta autem
\
is,
dcima
die crastlna sequente, quaefult dies jo-
tertia maii, assignata, ut
prmittitur, ad r-
frendum coram domiuis Judicibus inquestas, easque

ab ipsls et per ipsos publicari Yidendum; coram dominis
Judicibus, Guillelmo,Parisiensl episcopo, et fratre Jo-
hanne Brehal, inquisitore, prfalis, ipsis archiepiscopo [Remensi] et Constantiensi episcopo absentlbus;
coraparentibus praefatis magistris Guillelmo Prevosteau et Johaniie Veteris, nominibus antedlctis. Quibus comparitionibus coram
ipsis factis,
ipsiprocurato-
res, assereiites plures fecisse testes examinari,
tam
quam Rothomagi,
loco originis ipsius Joliannae,
formidabant tamen ne
sius et Aurelianis, et alibi,
in
Pariali-
qui testes eisdem propitii et utiles remansissent exami-
nandi, aut propter
eorum absentam,
aut temporis bre-
vitatem, licet dies hodierna ad rfrendum et publi-
candum
esset
eisdem assignata; quapropter hujusmodi
publicationem(2),
si
aliqui testes sibi de
novo, aut
ali-
quae inquestaein remotisjamfactae testesqueincasibus

a jurepermissis
tione
examinandi venirent;
non obstante,
testes
ut, ipsa publica-
hujusmodi seu
ciperentur; petentes et requirentes, ab

ipsos, partes adversas
omnesque
comme
La date
(2)
Voici un accusatif qui n'est rgi par rien
cieuse. Supplez
ipsis et
per
et singulos sua inter-
ci-dessus, p. 264-265.
(1)
et la souscription
inc[uest8e re-
Quapropter requirebant
et la phrase tout entire est vi-
extra hujtismodi publicationcm, etc.
DE RHABILITATION.
coram
esse credentcs,
ipsis
evocatos
rentes,repiilarl contumaces, et in
289
et
non compa-
ipsorum contumacia
commissarios suos, vidc-
inqiiestas j;im, per ipsossou

Ilcet cjuondam
In loco oi iglnis ipsius Johannae, et per
tam Rothomagi, Parisius, quam Aurelianis
ipsos,
alibi, factas, et lgitime
coram
et admiltere, ipsasqne inqucstas seu tcstium in
contentorum depositiones seu

pro publicatis haberi
et
et
ipsis exhibitas, recipere
eisdem
attestationes, publicari
non
ipsaque publicatione
obstante, sialiae inquestae aut testes, in casibusa jure

permissis, evenirent,
eorumdemreceptionemetpubli-
cationem reservare dignarentur

partibus adversiset
edicta publica, ad
copiamque
(2); diemque
et vellent,
ipsarum iiiquestarum eisdem dcernrent
sua interesse credentibus, per
aliis
dicendum contra hujusmodi
testes,
eorum depositiones et attestationes, praefigerent.

Unde ipsi Judices et Commissarii prfati, auditis re-
seu
quisitionibus hujusmodi et visis per ipsos inquestis
tam per
ipsorum, quam per compnes ipsos exhibitas; partes
ipsos et quemlibet
missarios suos, factas, et
omnesque alios et singusua interesse credentes, coram ipsis evocatos et non
adversas seu reos nominatim,

los
comparentes, reputaverunt et tenore praesentium re-
putant contumaces
in
ipsorumque contumacia
questas, seu testiurn in eisdem
contentorum
in-
attestatio-
nes et depositiones, publicaverunt, et praesentium te-
nore publicant ac pro publicatis habuerunt
(1
et
habent
Les manuscrits portent quamdam. Les enqutes du Barrois taient dj an-
ciennes, ayant t faites dans le mois de janvier 1456. Voy. ci-aprs ch. V,
n.
(2) Les manuscrits, decreverimt. Eisdem se rapporte partibus adversis sous-
entendu ou omis par

faudrait
un
infinitif,
les grefliers.
comme
Entiu,
il
semble qu'avant dcernrent
tradi ou commnnicari.
'9
il
PROCS
290
slgnum publicationis hujusmodi , testium iiomina, et cognomlna majoris partis testium in puLlicum, per alterum notariorum ipsorum 'î), nominaveet, in
runtet piiblicaverunt; decernentes copiam hujusmodi

testium (2) dictis actoribus, partibusve adversis, omnibusque aliis et singulis sua interesse credentibus, si
eam habere voluerint,
dari et concedi (3); reservantes,
degratia speciali, eisdem actoribus quod,
questaejamfuerint
rum
factae,
absentiam, aut
fuerint reservati
si
aliqiiae
in-
aut aiiqui testes propter eo-
alias in casibus a jure permissis,
quod nihilominus
si
ante conclu-
sionem causae evenerint, recipiantur, publicentur et

partibus adversis, ad dicendum quidquid contra eos-
dem
[communicenlur]
ordinantes
etiamprfatos reos, expresse nominatos,
et ab'os sua
dicere voluerint,
fore et esse evocandos ad diem

interesse credentes
primammensisjunii proxime sequentis, per edicta publica in vaivis ecclesiae Rothomagensis affigenda , ad
,
dicendum contra hujusmodi
testes
et depositiones seu attestationes,
seu dicta eorumdem
procedendumque ul-
terius ut jus erit(4).
Datum
et
actum anno
et die praedictis; praesentibus
prfatis magistris Hectore de Coquerel et Nicolao de
Raymundo Converso
Fratrum Praedicatorum cum pluribus aliis
Houpefîlle
et fratre
ordinis
testibus
adstantibus (5).
( 1
Le mode de rdaction
suivi jusqu'
prsent exigerait : per alterum nostrum,
notariorum.
testimoniorum.
(2) Plutt
mois manquent dans
(3)
Ces
(4)
(51
trois
in
le
manuscrit 5970.
hujusmodi causa proutfuerit rationis.
Prsetitibus
ad hc
pra-fatis magistris Hectore
de Coquerel, fratre Petro Migecii, sacre thologien professore , Nicolao de

Houppevilla
pluribus
fratre
Raymundo Converso
aliis, testibus
ad preanissa
ordinis
Fratrum Fradicatorum , cum
vocatis et rogatis.
DE RHABILITATION.
291
CAPITULUM QUINTUM.
Tenores autem informationuin
attestntioiium,
tam ex
riini,
mero
oflicio
queslas piomotoris et partium
inquestarum
quam ad
factarum
et
re-
rcccpta-
et
ut siiperiiis dictuin est, sequuntur, et sunt taies.
Ilarum autem informatioiium ,
allae factae
loco originis Johaiinae saepe dict, super
[sunt] in
orii^'ine et
conversatlone ejusdera; ali in civitate Auielianensi

et locis circumvicinis
super
l'actis
et gestis; aliae in
civitate
Piolhomagensi, super qualitate processus jam-
dudum
contra dictam
Johannam
agitati
aliis
concer-
nentibus personas et processum prdictum. Factae

sunt autem aliqu ex
tis
informationibus et inques-
ipsis
per ipsos dominos Delegatos; ali per eorum com-
missarios, variis locis et temporibus, sicut inferius in

singulis inqueslis et informationibus est scriptum.
I.
INFORMATIO PR.EAMBULA. ANNO MCCCCLII. ROTHOMAGI

FACTA.
[Primo coram D. Cardinali de
Estoutevilla.]
VERO , quoniam reverendissimus in

Christo pater et dominus dominus Guillelmus (i),
In
PRiMis
(1)
Guillaume d'Estouteville,
fils
de Jean d'Estouteville, Grand Bouteillerde
France. lev chez les Bndictins,
il
fut tour tour prieur
des-Chanips, vque de Maurienne puis de Digne. Eugne IV

1437j en 1451, Nicolas
l'envoya
tcher de faire cesser, entre

les
comme
lui et le roi
lgat auprs
de Saint-Martinle
fit
cardinal en
de Charles Yll, pour
d'Angleterre, une guerre qui favorisait
envahissements des Turcs en Europe. C'est pendant cette lgation que
dinal d'Estouteville entreprit d'office
Jeanne d'Arc
(ea; officia
avec l'aide de Jean Brebal.
le
car-
mero), la rvision du procs de
n'assista l'audition des
tmoins
PROCS
292
Sanctl-Martini-in-Montibus
tituli
clesiae
Roman
sacrosanctae Ec-
presbjter, Carcliualis de Estoutevilla
vulgarlter nuiicupatus, propter
famam currentem
et
multa quae quoticlie, ejus legallone durante, super

dicto processu contra dictam
Johannam
agitato, fere-
bantur, assuinpto secum praedlcto Aenerablli ptre,

magistro Johanne Brehal ^ inquisitore, nonnullas informationes praeambulas
et praeparatorias fecit et fieri
ordinavit, in civitate Rothomagensi et alibi; quas qui-
dem
informationes
quia, obstante recessu suo
pro-
cedere, sicut speraverat, ad decretum citationis et ad
examinationem processus non potuit, censuit apud

ipsum Inquisitorem et notarios dimittendas idciico
prfati domini Delegati dictas informationes, in hujus
:
processus principio, de manibus Inquisitoris prfati

ac notariorum qui eas scripserunt, nobis prsentibus,
receperunt, et easdem, tanquam praeparatorias et prae-
ambulas, hic primo, inter

questas
alias
informationes et in-
ordinaverunt prmittendas.
Tnor rticulorura super quibus
interrogati fuerunt testes in dicta informatione

auditi.]
Sequuntur ergo
articuli super
fuerunt testes infrascripti
simum patrem
in Christo
,
,
quibus examint!
per praefatum reverendis-
dominum Cardinalem
de
Estoutevilla, tituli Sancti-Martini-in-Montibus pres-
byterum cardinalem
apostolicae Sedis
Sanct.ie
que jusqu'au G mai. Parti de Rouen pour se rendre Paris,
mencement de
juin les statuts de l'Universit.
nait Orlans des indulgences
Enfin
il
alla
de
Le 9 du
pour l'observation de
la fte
la
mois,
il
dcer-
annuelle du 8 mai.
Pragmatique. L'archevque de Rouen tant mort sur
ces entrefaites, et le chapitre ne pouvant s'accorder
Pape
y rforma au com-
mme
prsider l'assemble de Bourges, tenue par le clerg gallican
pour l'observation de
cesseur, le
il
de
transfra
Rouen
le cardinal-
sui- le
choix de son suc-
vque de Digne. Guillaume
,,
DE RHABILITATION.
lalere Lecatiim
regno Franciae
iii
virum, fratrem Joliannem Brehal ,

professorem,
vitatis
in facto
et
venerabilcm
sacrae tlieologlae
alterum lireticae pra-
in regiio Francise
Inquislloicm
293
Johann
Pu-
dictse la
ce lie.
quoddefunctusdominus Petrus Cauaffectu movebatur

,
inordinato (i), faciendo processum contra defunctam
Johannam, vulgariler dictam la Pucelle; quodque
quia ipsa Johanna fuerat in exercitu contra Anglicos, ipse prosequebatur eam et odiebat, sitiens illius
mortem omnibus modis quibus stimari posset.
II. Item, quod etiam dictus episcopus requisivit
a domino duce Burgundiae et domino comit de
I.
<(
In primis,
chon, tune episcopus Belvacensis
LigTij" 2)
quirit
summatorias, in quibus
-per litteras
quod primo
praefata
re-
Johanna tradatur rgi
Angliae, Ecclesiam in hoc postponens. Et iterum pe-
eam
tebat
sibi
dari et expediri; et hoc,
pro deti-
nentibus illam seu capientibus solvere sex millia fran-
corum promiltendo, deinde decem railba; non curans

quantum daret, dummodo illam haberet.
III. Item, quod dicti Anglici vehementer eam timebant, et propterea quaerebant, omnibus exquisitis
((
illam morti tradere, ut dies suos finiret, nec
viis,
amplius terreret eos.

IV. Item,
quod prfatus episcopus fovebat partem
d'Estouteville retourna
le reste
t
XI,
de sa vie,
col. 90.
Fresnoy,
t.
Hist. de
peu de temps aprs
Rome, o
il
passa presque tout
mourut doyen des cardinaux en 1483. {Gallia christ.,

Lenglet dd
Mmoires de Jacques DucLERCCi, liv. I c. 26.
et
Jeanne d'Arc
1.
1, p. 270.
Dcboil.vi,
V, p. 562.)
movebatur inordinate.
(1)
Les manuscrits,
(2)
Jean de Luxembourg. Voyez
effectu
t.
I, p. 3.
Hist. univ.
Paris
PROCS
294
antequam cognosceret de causa, perquod dicta Johanna esset posita etlam ab
Anglicorum;
misit (i)
et,
initio sui processus, in Castro
ceribus profanis et
in
Rothomagensi, in car-
manibus inimicorum
licet
fuissent boni et dcentes ecclesiastici carceres, in qui-
bus lgitime custodiri posset
cumque
et recludi
quantum-
criminosi in fide culpabiles.
V. Item, quod dictus episcopus non erat judex

competens prout frquenter ipsa Johanna contes({
tata est,
((
eum calumniando.
VI. Item, quod dicta Johanna erat simplex puella,
bona
et catholica
sua peccata frquenter confiteri
desiderans et missam audire
ita
quod ex
fine constare
potuit adstantibus ipsam esse fidelem et christianam.
quod ipsa Johanna pluries professa est

quod omnia facta sua et omnia dicta judicio
Ecclesiae et domini nostri Papae submittebat; quodque illa quse dicebat, \idebantur magis a bono Spiritu,
(c
VII. Item,
in judicio
quam
a raalo
procedere.
quod ipsa Johanna minime intellexit

quid esset Ecclesia, quando interrogabatur de submittendo se Ecclesiae, neque pro congregatione fdelium illud verbum afrmabat sed credebat et intelbijebat quod Ecclesia illa, dequa interrogabatur, essentilli
((
VIII. Item,
ecclesiastici qui ibi erant,

((
cum
partem Anglicorumfoventes.
IX. Item, quare condemnata fuerit
[sicut] relapsa,
se veilet Ecclesiae submittere.
((X. Item, quod, postquam fuit condemnata ad re-
vocandum,
et
assumendum
(2)
habitum muliebrem,
coacla fuit reassumere habitum virilem. Propter
(1)
Les manuscrits promisir.
(2) Manuscrits, assumerr.
quod
DE
RI^.HABILITATION.
295
eam relapsam, non

quaerentes rcductionem ejus sed mortom.
XI. It(;m,quod, llcet constaret judiclbus quod ipsa
jiidicaverunt
prcetcnsl
judices
Ecquod fidelis et cathollca exsisteret; nihilominus tamen judices, nlmium faventes

Angllcis seu eorum terroreni et Impressiones sustinere
non valentes, eam ut hreticam poenae ii^nls injustlssime condemnarunt.
((XII. Item, quod deprsemissis omnibus et slnûlls,
Johanna
judiclo et dtermination! sanctae matris
clesi submiserat se, et
sclllcet
de condemnatione Ipsius Johannae, odio et inor-
dlnato favore judicum, fuit et est publlca fama et vuliârls assertio,
commune dictum
ac
Rothomagensibus
\itate et dlcesl
notorlum
In ci-
toto regno
et In
Franclae.
Se<iuilur citatio virtute cujus testes fuerunt citati.
((
GuiLLELMUS
miseratlone divina
tllull
Sancti-
Martlnl-in-Montlbus, sacrosancl Romanae Ecclesiae

presbjter
Cardlnalls de Estoutevllla vulgarlter
cupatus, in regno Franclae, Delphinatu
baudl
et sluiûlls
GalIIarum provlnclis
apostollcae
Sedis legatus; et frater Johannes BrehallI
Fratrum Praedlcatorum,
sacrae
nun-
ducatu Sa-
ordinis
theologlee professer,
haeretlc pravltatls In regno Franclae, auctoritate apostolica inquisitor deputatus. In
hac parte conjudices;
presbjteris omnibus et slnûlls
tls, caeterisque
curatis et
non
cura-
personis eccleslasticis, notarils et ta-
belllonibus publicls, ubillbet
constitulls,
ad
quem
seu quos nostrae praesentes lltterae pervenerint exse-
quendae, salutem in Domino. Vobis et vestrum singulls
mandamus quatenus
citetls
peremptorie, coram
PROCS
296
nobis in manerio archiepiscopali Rothomagensi
diem
certain et competentera
prsentlum
a latore
non
ad
, de qua
reverendum in
fei
fueritis lequlsiti,
iatam
dominum, dominum Episcopum

Dimitriensem; Johannem Autin; dominum Thomam
Marie, priorem Sancti Michaelis, juxta Rothomagumj
dominum Petrum Migecii priorem de LongavillaGiffardi; magistrum Andream J/irzr^Mm^^ canonicum
Christo patrem et
Rothomagensem Guillelmum de Biguars (i), armigerum; magislrum Guillelmum Fortin; magistrum

Nicolaum de Houppeville , dominum Johannem Mas;
sieu;
dominum Guillelmum Manchon;
dinum de
fratrem Bar-
Martinum Ladvenu; domi-
Petra; fratrem
num
Nicolaum Taquel; Petrum Cusquel; fratrem

Johannem Pasquerel; Ricardum de Groucheto et Johannem Fav; laturos testimonium veritatis in quodam negotio inquisitionis [tangente] processum fidei
dudum contra quamdam Johannam, vulgo Puellam
vocatam, per
scopum
et
et
quemdam quondam Belvacensem
assertum Subinquisitorem
cum
agitatum,
fidei,
super articulis in hujusmodi negotio
epi-
datis,
pro parte
intimatione quod ipsum
promotoris
dicti negotii;
Episcopum
ab introitu ecclesire
et alios supradictos
suspendemus, aliosqueexcommunicabimus,nisl coram

nobis comparuerint. Quid inde feceritis, vos qui praeexseculi
sentes fueritis
nobis
Datum anno Domini mccclii.,

late (2). Sic
(1)
signatum
la citation
le
nom
du Cardinal
la
Londe,
tait
un gentilhomme nor-
parat souvent dans les Chroniques de Charles VII. Malgr

,
Guillaume Fortin, qui est

II 3
post Jubi-
Socius.
Guillaume de Bigars, seigneur de
mand, dont
(2j
fideliter rescribatis.
die jovis
il
n'a pas
nomm
dpos dans l'information
aprs
non plus que
lui.
quoique cnour dans l'nonc de cette date, car juMnic lanl
le
DE RHABILITATION.
[
297
Dcpositioncs testium.j
Sequltur informatio praeambula, seu praeparatio

facta per
reverendum in Christo patrem et doininum,

Gulllcimum
miseratione dlvina tituli
dominum
Sanctl-Martini-in-Montlbus,
sacrosanctae
Ecclesiae
Romanae presbjterum , Cardinalem de Estoutevilla

in regno Francias sinqulisvulfijariter nuncupatum
,
que Galliarum provinciis, apostolicae Sedis legatum,

et JohannemBrehalli, ordinis FratrumPrdicatorum,
sacrae theologiae
professorem , haereticae pravitatis in
regno Franci inquisitorem, auctoritate apostolica,
deputatum,
in
hac parte conjudices
referente super his
qu
oliin
gesta fuisse dicebantur contra
Puellara vulgo
nuncupatam
fama publica
perperam
et
errone
quamdam Johannam,
in processu contra
eam,
per tune episcopum Belvacensem et Subinquisitorem

fidei,
sub dominio rgis Angliae, agitato.

D.
GUILLELMUS MANCHON.
Primo dominus Guillelmus Manchon, presbyter,

notarius curiae archiepiscopalis Rothomagensis, tatis
quinquaginta octo annorum
vel circa, juratus et exa-
minalus anno Doraini MccccLii.

mensis
diemartis, secunda
raaii.
Super
I.
articulo, dicit, per
suum sacramenlum,
articulum esse verum, quia audivit, et per
litteras
etiam intellexit; et hoc est notorium.

troisime dimanche
le 4
mai
et
aprs Pques (30 avril 1452),
par consquent
la
citation
parution des tmoins. Voyez ci-aprcs.
le
jeudi d'ensuite serait
postrieure de deux jours la
com-
PROCS
298
Super
etiam,
IL
articulo,
etc. ,
unum
postquam
menses
domini
fuit dicta Jolianna capta
de societate comitis de Lignj , fuit ducta
ad castrum de Beaurevoir ,
trs
et
et
ibidem detenta per
deinde, per litteras rgis Angli et
Belvaceiisis, fuit adducta
et posita in
Super
III.
apud Rothomagum
quadam camra.
articulo
qui incipit
Item quod
Anglici, etc. , dicit quod crdit quod,

tenuisset
Item quod
suo sacraraento dicit esse verum, quo-
Tiiam audivit quod,
per
qui incipit
partem Anglicorum, non
sissent contra ipsara
Johannam
ita
ipsa
si
dicti
Johanna
rigorose proces-
sicut fecerunt.
Et ne-
deponere.
scit aliud
quod episcopus Belvacensis

tenebat partem Anglicorum et vidit quod, antequam
dictus episcopus inclperet cognoscere de causa, jam
erat ferra ta dicta Johanna, et deinde, postquam incepit
Super IV. articulo,
dicit
cognoscere, dicta Johanna,
sic ferrata, fait tradita
custodiendum quatuor Anglicis, ab
illo
quisitore fidei deputatis et adjura tis
quod
custodirent.
sibi ostensa
eplscopo et In-
Et crudeliter tractabatur
tormenta
ad
fideliter illam
,
fueruntque
in fine processus (i).
Et tune
atque conquerebatur
erat itiduta indumento virili
quod non audebat se exuere, formidans ne, de nocte,
,
ipsi
custodes sibi inferrent aliquam violentiam; atque
serael, aut bis,
conquesta fuit diclo episcopo Belva-
censi, Subinquisitori et magistro Nicolao Loyselleur,
quod
alter dictorura custodura voluerat
quibus Anglicis propterea,
relationem ipsorum cpiscopi
(1)
Voyez
t.
I, p. 399.
eam
violare;
domino de TVannh, juxta

,
inquisi loris et Loysel-
DE RHABILITATION.
miiiniagnae
leur,
praesumerent;
et,
lllatae
sunt,
de novo, duo
Super V. articulo,
si
ulterius id attentare
custodes cominissi.
alii
quod,
dicit
299
si
il
le
cpiscopus ip-
sius Joliannae erat judex competens, vel non, se refert
ad jus; sed dicebatur quoil apprehensa fuerat infra

terrilorlum et jurldictionem suam, et quod de dicesi
sua
non
erat.
Et
scit
quod contra eam
processit usque
ad diffinitivam [sentenliam], prout in processu continelur, ad
quem
Super VI.
se refert
articulo, dicit
quod nunquam
Johanna faceret aliquid haereticum,
ipsa
quod
esset contra
\idit
quod
vel aliquid
fidem catholicam; irao vidit quod
sacramentum confessionis
et
missam au-
tamen de propositis contra eam, de

sionibus Angelorum et Sanctorum, etc.,
vestibus, vi-
ipsa petebat
dire;
deducta sunt in processu,

Dicit
tamen quod fama
citia, et
non pro
se refert
erat
quod ex odio
dierum committebat
et Sanctis,
et inimi-
veritate, judicabatur; itaque plures
ex condemnatione sua vidit idem

fine
et aliis quae
ad peritos.
cum magna
Super VII. articulo,
se
testis fientes; et in
Deo, beat Marias Virgini
devotione.
se refert ad
processum.
quod de responsis ipsius

quod magister Joduo fratres ordinis Prdicatorum
Super VIII. articulo,
dicit
constat per processum. Scit tamen
hannes De Fonte
et
fuerunt, perscx liebdomadas ante prolationem senten-
Joharmam advertendam ut se judicio

omnium, videretur
non intelligere factum ipsius Ecclesi. Qui quidom
De Fonte, propter metum Anglicorum et minas sibi
ti, ad ipsam
Ecclesi submitteret, cum, judicio
illatas,
aufugere coactus est;
alii
vero magistri
cum
laboribus pacem
Dicit
suam pertractarunt.
prterea quod magister Johannes Lohier
PROCS
300
tune temporis in hac civitate Rothomagensl exslstens,
suam super processu, videns

quod per alios tute judlcari non poterat, votum suum
ddit quod non bene procedebant, et recessit, nolens
vocatns dlcere opinionem
ulterius insistere.
Super IX.
quod
dicit
Super X. articulo,
quod, postquam
fuit
se refert
ad processum.
refert ad jus. Dicit
se
tamen
condemnata ad revocandum
et as-
sumpsit habitum rauliebrem^ ipsa contenta de hujus-
modi
cum
liabitu, ut videbat (i^, petiit
ea
ad carceres Ecclesi,
et mitti
neretur per viros ecclesiasticos
habitum
sumpsit
mulieres
virilem
et
fuisset missa ad carceres Ecclesiae,
ipsum habitum virilem,
non
et
fuisset ausa se tenere
Super XI.
Super XII.
se refert
quod,
cum
quod
deti-
postmodum
as-
excusando quod,
se
et
sibi dari
cum
si
non assumpsisset
habitu niuliebri,
custodibus Anglicis.
ad jus.
quod, de captione, processu, incar-
dicit
ceratione, condemnatioue et exsecutione sic factis,

est publica \'0x et
Item
dicit
fama.
quod
ipse loquens
scripsit responsa et excusationes
contigit
absconsi
quod duo
,
alii
et
scriptores clam erant prope
qui in scriptura sua omittebant omnes ex-
cusationes; et voluerunt judices
beret
tanquam notarius,
dict Johann
modo
suo,
quod non
F.
quod loquens
scri-
fecit.
PETRUS MIGECII.
Venerabilis et religiosus vir, frater Petrus Migecii
(2),
(1)
Ou
(2)
Voyez
sacr theologi professor, prior de Longa-
bien ut videbatur ?
t. I
p. 6.
DE RHABILITATION.
Tilla-GHrardl
aetatls
circa, juratus et
301
sepluaginta aniiorum
vel eo
examinatus dicta die martis, secunda
mensis maii.
Super
I.
articulo, dicit articulum esse veruai et no-
torium.
Super
II.
arliculo, dicit
quod
ipsa
Johanna
fuit
detenta infra castrum Rotliomaiênse.
Interrogalus de causis scientise
eam
quod
dicit
vidit
ex trahi.
Super
articulo, dicit
III.
quod, per deductionem
quod
processus, salis constat
Aiiglici maiîs
Lant ex odii fomite quam zelo
procede-
qurebant
eam probare hreticam ut infamarent ad hoc domiiium regem Franciae; et, ut crdit, erat eorum potisjustitiae, et
sime intentio.
quod episcopus Belvacensis fovebat partem Anglicorum. Et audivit dici quod

dicta Johanna dire tractabatur in carceribus, et quod
Super IV. articulo,
dicit
habebat ferra tain in pedibus,
tamen non
vidit,
quanquam
Dicit prterea
iiunquam
quod
quam
in
manibus; hoc
examine eam
in
nisi fuisset
fuisset sic tractata aut
viderit.
nociva Anglicis
condemnata,
cum
mrent eam plus quam miagnum exercitum.

Super V., dicit quod, de competentia judicis
fert ad jus;
tamen
dicit
ipsam non
li-
se re-
fuisse oriuiidam
de dioecesi Belvacensi.
Super VI.,
dicit
quod
in ipsa
Johanna non
vidit aut
novit aliquid quod esset contra fidem, quodque major

pars illorum qui viderunt exsecutionem ejus,
mentabantur, dicentes quod
esset contra
eam laeam ex odii
fomite et injuste processum.
se refert ad
processum.
PROCS
302
Super VIII.,
non novit
illas
et
quod in
quod non
diclt
ailquid
responsis ipsius
Johaun
esset cathollcum, praeter
revelationes, quas dlcebat se habuisse a Sanctis,
dictum liabere (i); sed audivit ab ea ([uod habebat
Deo et Ecclesiae volebat obedire.

quod judices sumpserunt occasionem condemnandi eam tanquam relapsam ex eo quod
resumpserat habitum \irilem, ab ea ablatum.
Super X., diclt quod non reputat esse hretlcum
mulleri dferre habitum Tirilem; imo videtur slbi
cor ad
Deum,
Super IX.,
et ipsi
diclt
quod
qui sola
il!a
occaslone judicaret illam hreti-
cam, deberet puniri poena
Super
XL,
Super XIL,
est publica
tallonis.
crdit articulum esse
\ox
F.
diclt
quod, super
verum.
deposltis per
eum,
et fama.
BARDINUS DE PETRA
(2).
Frater Bardinus de Petra, ordlnis Fratrum Prdi-
catorum, tatis quinquaginta quinqueannorum, vel

circa, juratus et examinatus die mercurii, tertia maii.
Super
I.
artlculo, diclt ipsum articulum esse ve-
rum, quia \idlteam captam

Super
II.
articulo, diclt
in
manibus Ani^dicorum.
ipsum articulum
esse "ve-
rum, quia vidlt eam in carceribus caslri Rothomagensis , in quadam camra satis tenebrosa , ferratam et
compeditam aliquando.
Super III., diclt quod, viso processu et aliis quoe
gesta fuerunt in processu, ipse crdit et judicat quod
ipsi
Anglici ex odio et rancore processerunt adversus
(1) Gallicisme, et tavoir

(2) C'est le
mme
pour
dit.
qui est appel ailleurs
Tsambardus de Petra.
DE RHABILITATION.
eam
et nihil aliud quccsiveriint
Itcmdicit
303
mortcm
iiisi
(|no(l ipsc fuit in prim;i
ejus.
prdlcatione facta
per magistrum Gnillelmum Eranli, qui cepit pro the-
mate
Palmes non potest facerc fructurn, nisi mandicendo quod in Francia iiunquam fuerat
serit in vite ,
talemonstrum, sicut tune de eadem Johanna

erat sortilega, haeretica
qui fovebat illam,
schismalica
talis erat, et
quod
erat, quae
quod Rex
et
vellet recuperare
re5num per talem mulierem haereticam. Et propterea
quod fuerunt moti
crdit
inter alla, causa infamandi
diclt
quod episcopus Belvacensis
majestatem regiam.
Super IV. arlieulo,
tenebat partem Anglicorum; et crdit quod ipse epi-
scopus,
dum
compedibus,
dam eam
incepil processura, jussit

et ipse
prohibuitque idem
quod nullus loqueretur cum

,
teneri in
episcopus Anglicos ad custodien-
depulavit,
aut promotoris
eam
episcopus
ea, nisi de licentia ipsius,
vocati Benedlcite (i).
Super V. articulo, dicit quod ipsemet audivltquod

sed
dictus episcopus accommodavit hic territorium
;
fuit capta in territorio ipsius episcopi.
De
aliis se
refert
ad jus.
Super VI. articulo,

se credere
lica,
ter
quod
ipsa
dicit,
quia ipse loquens fuit
flammas,
et in
pro prima parte
Johanna erat bonn
cum
articuli,
et
vera catho-
ea in fine
dierum, in-
ore ejus habult semper Jhesus, dl-
cebatque quod non erat haeretica neque schismatica
prout
sibi
imputabatur in libello
sibi tradito; suppli-
cavitque loquenti quod, accenso ign, descenderet lo-
quens
cum
(1) Alias
CTuce
quam
Jean d'Estivet.
sibi
exhiberet
quod
ita fecit.
PROCS
304
Et
post,
loquendo exclamabat Jhesum; undeassisteiites
fueruiit provocati ad lacrymas.

dicit quod in processu , ipsa
quando loquebatur de regno et
guena, videbatur mota a Spiritu Sancto; sed dum
loquebatur de persona sua, fingebat plura; sed non
crdit quod illa quse dicebat deberent eam condemnare haereticam. Super reslduo se refert ad pro-
Super VII. articule,
multa dicebat
et,
cessura.
Super VIII.,
eam
interroiâvit
respondebat
vobis, nolo
dicit
Quid
me
quod
vellet se
si
ipse episcopus aliquando
submittere Ecclesiae;
est Ecclesia ?
Quantum
submittere judicio vestro, quia
inimicusmeuscapitalis
qu
est
de
estis
Etdeinde, postquam per lo-
quenlemfuit
sibi
dictum quod celebrabaturConcilium
gnrale, in
quo
assistebant plures praelati
etiam de
parte sua, respondit quodse submitlebatipsi Concilio.
Quo
audito fuit dictum ipsi loquenti
scopum, quod
taceret in
rius conquerebatur
illa
quod
nomine
per ipsum epi-
diaboli (i). Etulte-
ipse episcopus nolebat
quod,
quae faciebanl pro excusatione sua, scriberentur
sed ea quae contra
eam faciebant volebat
scribi. Fuit-
que interrogata an vellet se submittere judicio Papae;

quae respondit quod duceretur ad eum, et quod erat
contenta.
Super IX.,
dicit
quod judicata
fuit relapsa
quia re-
sumpsit habitum virilem.
quod non judicaret aliquam mulierem haereticam ex eo quod induat habitum virilem.
Super X.,
(1)
dicit
Manuscrit Notre-Dame, quod, taceret ex parte diaboli. Cette dernire
leon rend mieux
la
locution franaise, de par
le diable.
DE RHABILITATION.
Et
postqiiam revocavit, induit
iiltrrius dicitqiiod,
habitum muliebrem
305
et petiit duci ad carceres Eccle-
quod non fuit sibi permissum.Imo, sicutab cadem

Johanna audivit, fuit per unum maj^nje auctoritalis
tentata de violentia; propter quod, ut illa esset agllior
ad resistendum dixitse habitum virilem, qui in carcere fuerat juxta eam caute dimissus, resumpsisse. Item
quod, post resumptionem dicti habitus, vidit et ausiae
divit
tem
dlctum episcopum, cum
et
et aliis
aliis Anj^licis,
exsultan-
dicentem, palam omnibus, domino de TVaiVik

:
Capta est
Super XI. arliculo
dicit
quod
crdit sicut in arti-
culo continetur.
Super XII.,
dicit
condemnatione
quod
[de] captione, prdicatione,
exsecutione
invocatione nominis
Jhesu, fuit et est publica vox.
PETRUS CUSQUEL.
Petrus Cusqael, civis Rothomagensis
setatis
quagjnta quinque annorum, vel circa, juratus

minatus, dicta
Super
I.
quin-
et
exa-
die.
articulo, dicit
quod
vidit
ipsam Johannam
articulatam per Anglicos adduci.
Super IL,
dicit
quod non
eam duci ad carceres;

quadam camra castri
vidit
sed vidit eam, bis aut ter, in
Rothomagensis, versus portam posteriorem.

Super III. articulo, dicit quod crdit quod quaerebant Anglici eamdem Johannam procurare mori, ex
invidia et displicentia boni
ctedit
quod
ipsi
quod
faciebat.
Et ulterius
Angici movebantur, inter caetera, ut
infamarent dominum regem Franci quod haberet

unam mulierem hreticam et sortilegam. Et subdit
ipsi
H.
20
PROCS
306
quod
nisi fuisset
contra Anglicos et in exercitu
fuisset factiis talis processus contra
non
eam.
quod Ipse loquens, tempore processus, habebatmagnam liabitudinem intrandl

castrum favore sui domini magistri Johannis Son
magistri operum iatoralae (i); et quod, de permissu
Super IV. articulo,
dicit
custodum,
que
in
bis
carcerem ipsius Johannae
compedibus
ferreis, et alligatatn
tena affixa cuidam trabi
ponderata
eam
qudam
fore recludi;
vidit; et in
inlravit,
eam-
una longa ca-
domo
sua fuit
gabia (2) ferrea, in qua dicebatur
non
taiiien vidit
eam inclusam
in
dicta gabia.
Super V. articulo, dicit quod audivit ipsam Johannam fuisse captam in dicesi Belvacensi, et quod propterea cepit
processum contra eam
(3).
Super
aliis
se
refert ad jus.
Super VI. articulo
dicit
quod
in conscientia dicti
loquentis, ipsa Jolianna erat bona catholica, bonae et
honorabilis vitee
compatiebantur
Super VII.
et
ita
se refert
Super VIII.
laborabat fama
et
omnes
sibi.
se refert
Super IX. articulo,

nulla erat alia causa
ad processum et jus.
ad processum.
dicit
quod populus dicebat quod
conderanationis suae,
nisi re-
sumptio habitus virilis, et quod ipsa non portaverat

neque portabat ipsum habitum yirilera, nisi ad hoc ut
non complaceret armigeris cum quibus conversabat; et

quod, semel in carceribus, eam interrogavit cur defe-
(1)
En
(2)
Une
franais
(3) Sic.
matCrc de l'uvre de maonnerie.
catje.
Supplez
dictas Peints Cauchon.
DK RHAKILITATION.
rebat dictuin lial)ltiim virllein;
qu
307
respoiitlit ut supra.
quod audivit, die raortis dicl.nc Johannae,

a magistro Johanne Tressart, secretario rgis Angliae,
quod erat rnortua una fidelis christiana, et quod credebat aiiimam ejus esse in manibus Dei et omnes
Item
dicit
adhaerentes condemnationi ejus esse damnalos.
Super X.
se refert
Super XI.
ad jus.
se refert ad jus.
Super XII.,
quod de
dicit
praemissis captione, incar-
ceratione, condemnatione et exsecutione, fuit et est
publica vox.
MARTINUS LADVENU.
F.
Frater Martinus Ladvenu, ordinis Fratrum Prdi-
catorum,
Super
aetatis
I.
quinquaginla quinque aiinorum.
articulo, dicit
quod
crdit articulum con-
tinere veritatem.
Super IL,
pluries
eam
Anglicorum,
Super
dicit
quod continet veritatem, quia
in Castro
Rothomagensi
vidit
sub custodia
in carceribus ferra tam.
III., crdit
articulum continere veritatem in
forma, credltque quod qurebant Anglici per processum infaraare dominum regem Franciae, eo quod
secum unam sortilegam retineret. Et hoc per finem
illa
qui secutiis est, verisimiliter crdit.
Super I\., dicit quod episcopus Belvacensis tenebat

partem Anglicorum, et quod erat de consiliariis ipsius
rgis; quodque dicta Johanna modo articulato detinebatur; sed nescit
si
jubente ipso episcopo. Crdit
iamen quod, pendente processu, dictus episcopus custodes eidem Johaunae deputaverit.
Sup(3r V. articulo, dicit quod, super prima parte
PROCS
308
ad jus, an esset juclex competens vel

non; sed crdit quod ex odio plus quam ex caiitate,
articuli, se refert
contra ipsam processerunt; nec crdit ipsam
judicatam,
non
tra eos
si
sic fuisse
partem Anglicorum tenuisset, vel con-
fuisset.
Super VI. articule, dicit quod plus eamdem Johannam petentem et requirentem audivit de confessione;
([unm semper
lem
et
dierum suorum
et in fine
reperiit fide-
devotam. Item communis fama tenebat eam
pro bona
et catholica.
dicit
quod
ad pro-
se refert
cessurn.
Super VIII.,
interrogata
ipsa quaerebat
mittebat judicio
tia
Johanna pluries
dicta
responderetur
reprsentantes
preelati
eum
quod
(i)...,
Summi
sibi
quod
et
respondit quod se sub-
Pontificis,
duceretur. Subjungens
Papa
erat
quod
rogando quod ad
ipse testis, de licen-
judicum, ante latain sententiam, audivit eamdem
.lohannam de confessione, ac minislravit

Cliristi,
sic
fuit
se submitteret judicio Ecclesiae; et
ab interrogantibus quid esset Ecclesia
dum
et dicta,
dicit
utrum
quod devotissime
quod
cum
sibi
corpus
lacrjinis uberrimis,
ncsciret narrare, suscepit.
Super IX. articule,

bitus \irilis fuit
Quoad
et
dicit
una de
quod resumptio
causis
rcsiduuii), se refert
dicti ha-
condemnationis
suae.
ad processum.
Super X. articuio, crdit ipsum articulum continere veritalem.
(1)
Los maiiuscrils porloiU
ici
une abrviation mal lue
colum. La premii're dposilinn de (uillaume Manchon

\>.
L3,
dit
Le Pape
el les prlats (|ui
prsident en
]>ar les {ji^rticrs
rapporte ci-dessus
l'I-lijlise
militante.
DE RIIAIULITATION.
Super XI., crdit articiihim
Super
dlcltquod do
XII.,
300
vcium.
esse
prcXimissls
per
eum
depo-
publica vox et fama.
sitis, est
Sic signatum
Socius.
((
[Delegatio M. Philippi de Rosa in loco D. Canlinalis alio rcccdenlis.]
GuiLLELMUs, miseratione divina
tini-in-Montibus
sacrosanctae
Sancti-Mar-
tituli
Roman
Ecclesi.ie
presLjter, Cardinalis de Estoutevilla vulgariter iiini-
cupatus
in
regno Franciae singulisque Galliarum
provinciis, apostolicae Sedis legatus, dilecto nostro
magistroPhiIippodcRosa,tliesaurarioecclesiRothomageiisis (i), salutem in
cessum nostrum ab hac
Domino. Cum, propter recivitate
Rotliomagensi
in
propria [persona] vacare nequeamus circa receptio-
nem
et
examen testium producendorura
a parte
pro-
motoris deputati in negolio inquisitionis, per nos in
eadem
civitate
dudum
contra
incepto
tangente processum
quamdam Johannam,
fidei
vulgo Piiellam
per queradam episcopiim Belvacensem et

,
Subinquisitorem fidei perperam et errone, ut fertur,
vocatam
agitatura
tia,
hinc est quod nos^ de vestris scientia^ peri-
probitate et diligentia suflficienter informati, vos,
ad, loconostri, recipiendum,
(1)
Philippe de la Rose
ques mois aprs dans
du
jurandum
trsorier de la cathdrale
la poursuite
et
de Rouen.
du sige archipiscopal
examinan-
Il
choua quel-
auquel une partie
chapitre l'appela en concurrence avec Richard de Longueil, le Pape, pour
faire cesser le
ville.
On
ims par
dbat
ayant transfr
voit par les registres
le roi tenir les assises
col. Sl)3.
Delaroque
l'glise
de Rouen
le cardinal
de l'chiquier, que Philippe de
Uist.
de ce tribunal en
la
d'Esloute-
Rose
fut
i51. [Gallia christ.,
de la maison d'Harcourt,
111, p. 322.)
comt.
XI
PROCS
310
dum omnes
quos dictus promotor,
et singulos testes
hujusmodi inquisitionis, coram vobis
in negotlo
et
Inquisitore fidei, conjudice nostro, producere voluerit,
cum po-
haruni srie committimus et deputamus,
testate
testes
citandi
Datum sub
pediens.
hujusmodi
cogendi et compellendi
per censuram ecclesiasticam,

nostro
sigillo
videatur ex-
si
,
Domini
aniio
So-
et depositiones
om-
MccccLii, die sexta mensis maii. Sic sigiiatum
cius.
[Repetitio informationis post recessum D. Cardinalis.];
Sequuntur nomina, cognomiiia
nium
et
singulorum testiura pro parte venerabilis
discreti viri, magistri Guillelmi
scriptis deputati,
clesi
coram nobis,
m legibus
Prevosteau,
promotoris in causa,
licentiati,
et
et a judicibus infra-
Pliilippo de Rosa, ec-
Rothomagensis thesaurario, ad hoc per reveren-
dissimum
in Christo
patrem ac dominum
Guillelmum, miseratione divina

tini-in-Montibus
presbjterum,
etc.^
tituli
dominum
Sancti-Mar-
sacrosanct Romanse Ecclesise

,
propter ejus a dicta civitate Ro-
thomagensi recessum, litteratorie comraisso

tato; et
et
depu-
Johanne Brehalli, sacrae theologiae

etc., productorum; et per nos, The-
fratre
professore
saurarium et Inquisitorem, in venerabilium A'irorum

maiistri
Johannis de Gouis. legum doctoris, canonici
Rothomagensis, etfratris Jacobi Calciatoris,

dinis
[Prdicatorum]
ac Socii
dicti
or-
^ôtes et Johannis
Dauvergne, presbjterorum, publicorum, apostolica et

imperiali auctoritatibus
curiaeque
Rothomagensis, notariorum
archiepiscopalis
prsentia, dibgenter et
singulariler rrceptorum, juratorum et
examina torum,
DE RHABILITATION.
311
super articulls dicti promoloris, coram prfato reve-
lendisslmo Ptre et nobis, Inquisitore, datls in hac

tangente processum
causa
fidei
pum
Belvacensem
et
fidei
olim per episeo-
Subinquisilorem ejusdem
fidei,
contra quamdam Johannam, vulgo Puellam nuncupa-
tam,
in dicta civitale, agitatum.

Et primo sequilur tnor tliciorum articulorum qui est
((
Addendo
causa
articulis alias [productis] in
hujusmodi
et injustitie processus et sententiae,
iiiillitatis
contra
facti et latce
lalis
quamdam
dictam Johannam, vulgo
Puellam nuncupatam, Promotor ad hoc deputatus dat

et exhibet articules infrascriptos, super quibus petit,
per vos, reverendissimum in Ciiristo patrem, domi-
numLegatum,
Commissarium
et
ac vos, venera-
bilem patrem Inquisitorem hresis,
testes
per
eum
producendos examinari.
I. In primis,
auxilio
quebantur
((
et
Item,
ipsi
Et
eam prosemortem omnibus
Anglici capitali odio
odiebant, ac
sitiebant.
II.
dicta Jolianna, quia fuerat in
christianissimi rgis Franciae et in exercitu
contra Anglicos,
modis
quod
illius
sic fuit, et est
verum.
cum dicta Johanna multas strages in bello
eam vehementer timebant,

et propterea quaerebant, omnibus exquisitis viis quibus
poterant, eam morti tradere, et quod dies suos finiret,
nec amplius eos vexare posset. Et sic fuit, et est verum.
dictis Anglicis
((
III.
intulerit,
Item, quod, ut hoc
liamento
cum
aliquo colore aut pal-
justitiae facere "viderentur,
tatem Rothomagensem
rum dominio
eam ad hanc
civi-
tune sub tjrannico Anglico-
consistentem, transduxerunt; et contra
PROCS
312
eam,
in Castro, in carcei ibus
cessum praetensum, super causa

impressionem,
et
institui
quemdam pro[perj metum
detentam,
fidei
procurai unt. Et
sic fuit, et
verum.
est
IV. Item, quod, tamjudices, confessores et consul-
((
tores,
quam pronaotor
et alii in dicto
processu inter-
venientes, per illatas eis gravissimas rainas et terrores
ab
rum
, non audebant liberum habere judiomnia ad metum et impressionem Anglico-
Anglicis
ipsis
cium.
sed
agere
si
nolebant
gravia pericula
evitare compellebantur.
Et
Y. Item, quod notarii
eisdem metu
et
minis
Johanna
rei,
et
prout in vero
sic fuit, et est
imo expresse prohibebantur^
per ipsam Johannam prolata,

tione faciebant, inserere;
omittere
et
ex
non
in responsionibus suis loquebatur, scri-
VI. Item, quod notarii ex dicto metu
tebantur,
verum.
in dicta causa scribentes,
bere autacla conficere. Et

((
etiam mortis,
eis illatis a dictis Anglicis,
poterant secundum. v^ritatem

dicla
sic fuit, et est
qu pro
quinimo
verum.
non permit-
in actis
verba
et ejus excusa-
ea compellebantur
nonnulla contra eam facientia, quae nun-
quam
ipsa protulerat, inserere
et est
verum.
cogebantur. Et
sic fuit,
quod eisdem metu et terroribus, nullus

Johann consulere,
causa m pro ea promovere, aut eam excusare,
u VII. Item,
reperiebatur qui auderet dictas

aut ejus
aut
eam
instruere seu dirigere, aut alias
eam
defen-
dere; quinimo nonnulli qui quandoque pro ea aliqua
verba protulerunt, gravissimum vit discrimen passi

sunt,
in
cum
voluerint dicti Anglici eos, velut rebelles,
flumen projicere, aut
fuit, et est
verum.
alteri
morti tradere. Et
sic
DE RIHABILITATION.
'<
VIII. lcm, qiiod dlctam
;M3
Johannam
in carceribus
cum
privatis seu laicalihiis in compctlibus ferreis et
quodque nulhis eidem loqueretur,

ut nullomodo posset sedefendere, etiam appositis Ancatenis, retinebant;
glicisciistodibiis,prohibebant. Et sic fuit,etestverum.
W. Item,
annorum,
quod
dicta Johannaeiatpuella tatis XIX
vol circa, simplex, ir^narajuris aut ritusju-
dicioium, neque ex
se, sine
directoreaut instructore,
eratapta seu habilisadse defendendum in tam gravi et
Et sic fuit, et est verum.

X. Item, quod dicli Anglici, ejus mortem
diffcili
c<
causa.
sitientes,
de nocte ibant juxta carceres, lingentes se ex revela-
eteam hortantes quod, si volebat mortem evadere, nullomodo se submitteret judicioEcclesiae. Et sic fuit, et est verum.
tionibus loqui,
XI. Item, quod examinatores, ut eam in sermone
caperent, illam difficilibus etinvoiutis interrogationi-
bus
et
queestionibus impetebant, et plerumque de
interrogabant eam, de
liis
iliis
quse ipsa quid esset, penitus
ignorabat. Et sic fuit, et est verum.

((
XII. Item, quod eam diu interrogationibus et exa-
minationibus defatigabant, ut, saltetn taedio
affecta, in
ipso multiloquioj aliquod sinistrum verbura abila in-
tercipere possent.
XIII. Item,
Et
sic fuit, et est
verum.
quod spius in judicio vel extra,
in res-
ponsionibus suis ipsa Johanna dixit, asseruit et obtestata fuit
catholicam
quod
quod
ipsa nil vellet tenere contra fidem
et
quid in dictis aut
si
a fide deviaret
ipsa volebat a se depellere et
clericorum judicio stare. Et
XIV. Item, quod
factis suis esset
sic fuit, et est
similiter dicta
judicio
quam
omnia
facta sua judicio
verum.
Johanna, tam in
extra, professa est pluries

Ecclesiae et
quod
se et
domini nostri
PROCS
314
Papae submittebat; et
maie contenta
esset
sic fuit, et est
verum;
aliquid in ea esset
si
et
quod
quod fidem
christianam impugnaret.
XV.
siae dicti
Item, quod dicta verba de submissione EccleAnglici et
faventes, licet essent per ipsam
eis
tam in judlcio quam extra, prolata non peimiserunt, imo prohibuerunt in actis seu praetenso pro-
saepius,
cessu inseri aut scribi
et aliter in
eo scribi procura-
runt, licet mendose. Et sic fuit, et est verum.
XVI. Item, quod fuit et est prter et absque eo

qucidnunquam(i) ipsa Johanna asseruitse noUesubjici
judicioEcclesiae sanctae matris, etiara militantis. Et sic
fuit, et est
(c
verum.
XVII. Item
et in
stare posset dictam
tendo
ipsa
casum
et
eventum
in
quem con-
Joliannam verba de non submit-
idem Promotor quod

Ecclesia minime intellexit, neque pro
se Eccleslae protullsse, dicit
quid esset
congregatione fidelium illud verbum affirmabat; sed

credebat et intelligebat quod Ecclesia
illa,
de qua in-
terrogantes loquebantur, essent illi ecclesiaslici qui ibi

erant,
partem Anglicorum foventes.
XVIII. Item, quod dictusprtensus processus, ori-
ginaliter
primo
in gallico scriptus, fuit
ter in latinum translatus,
minus
fideli-
multis detruncatis dictae
Johannae excusationem contingentibus, et plurimis

additis contra veritatem, ipsis
factum aggravantibus;
sicque dictus processus a suo originali in pluribus et

substantialibus discrepare comperitur. Et sic fuit, et
est
verum.
XIX. Item, quod,
prsemissis attentis, dicti prtensi
processus et sententia,
(1)
nomen judicii
Les manuscrits ])or{cnl itmqiiam.
etsententiae
non
DE RHABILITATION.
merentur, cum non possit
cantcs
judlcium, ubl
dicl
pi timor, arbitrium. Et
jiull-
liberum judicandi
consultores et adsessores
non habent
315
sic fuit,
et
est veriim.
K
XX.
Item, quod, ex praemissis, dictus praetensus
processus est in pluribus sui partibus mendosus
\i-
non perfecte , non fideliter convitiosus, quod nulla ei dbet penitus
tiatus, corruptus,
scriptus
et alias
fides adhiberi.
XXI.
Et
sic fuit, et est
verum.
Item, quod, praemissis et
aliis
ponderatis, as-
sertus processus et sententia sunt nulli et injustissimi,
cum, nullo servato debitojurisordine, a judicibus non

suis, neque juridictionem in hujusmodi causa et persona habentibus habiti et facti reperiantur. Et sic
,
fuit, et est
verum.
XXII. Item, quod ex
alio etiam, dicti processus et
sententia nullitati et manifeste injustitiae subjiciuntur,
quoniam eidem Johannae nulla
fuit data
gravissima causa, se defendendi facultas
fensio, quae juris naturalis exsistit, fuit
ei
in
imo
tam
ipsa de-
penitus de-
negala, per multas et exquisitas vias. Et sic fuit, et

est
verum.
XXIII. Item, quod, licet dictis assertis judicibus

constaret quod prsefata Johanna judicio et determiquod
nationi sanctae matris Ecclesi se submiserat
,
iidelis et catliolica exsisteret, et [ut] tali
communionem
corporis dominici tradendam esse decreverint
terrores et impressiones sustinere
ut hreticara
Et
pn
sic fuit, et est

<(
XXIV.
niliilo-
eorum
non va lentes, cam
minus tamen, nimium Anglicis faventes

ignis injustissime
seu
condemnarunt.
verum.
Item, quod
absque
alia
scularis judicis
PROCS
316
sententia, de facto, dicti Auglici
torum
caterva,
quadam
rabie in
ad supplicium diixeruiit. Et
XXV.
cum
eam
maxiraa arma-
saevlentes, illam
sic fuit, et
estTerurn.
Item, quod dicta Johanna continuo, et prae-
sertim tetnpoi e sui
finis,
catholice et sanctese habuit,
animam suam Deo recotnmittendo

ad ultimum vit spiritum
alta
et
Jhesus usque
voce acclamando;
omnes assistentes, etiam Anglicos inimicos, ad

crjmarum profusionem deduxerit. Et sic fuit, et
ut
ita
la-
est
verum.
XXVI.
Item, quod prmissa omnia etsingula dicti
non juridice, per
Anglici, de facto et
nes
dictas impressio-
contra dictam. Joliannam attentarunt seu
fieri
procurarunt, quoniam dictam Johannam, partes christianissimi rgis Franciae sustinentem
mebant, illamque
bantur
regem
capitali odio
vehementer
odiebant
et
ti-
perseque-
ac etiam, ut ex eo dictum christianissimum.
quod prsidio taliter damnatae mulieris uteretur, infamarent. Et sic fuit, et est verum.
XX\ II. Item quod de praemissis omnibus et singulis fuit et est publica vox et fama, vulgaris assertio,
commune dictum ac notorium in civitate et dioecesi
,
Rotliomagensibus
fuit, et est
w
et in toto
regno Franciae. Et
sic
verum.
Praemissos articulos dat, exhibet et producit idem
Promotor, ad omnes meliores

scit et dbet, salvo
fines et efFectus
quibus
jure addendi, corrigendi, etc., et
dandi, suis loco et tempore, alios articulos longiores,
prout causre
prout fuit
raeritis expediet.
et est
moris.
Et protestatur,
etc.,
DE RHABILITATION.
317
DeinJe soquilur tnor attestationuni teslium super pra;inscrlis
produclorum
arliculis
et exaniinatoruni.
NICOLAUS TAQDEL.
D.
Discretiis vir, dorainus Nicolaus
Taquel, presbjter,
rcctor scu curatus ecclesiae parochialis de Basquevilla
Rothomagensls
annorum,
dloecesis, aetatls quinquaiînta
vel circa
duorum
juratus et examinatus die luiise,
octava mensis maii.
Super
ticule,
quod crdit contenta in arimo etiam de omnibus tenenti-
arllculo, dicit
I.
nedum de
ipsa,
bus partem domini nostri Rgis.
Super
quod
II., dicit
fama vulgaris
Super
cessus, fuit
sistendum
quod
civitatis taliserat.
articulo
II.
crdit sicut supra, et
dicit
quod, circa mdium pro-
vocatusper duos notarios processus ad
cum
eis,
in carceribus castri
et
quod
vidit
as-
eamdem Johannam
Rothomagensis, in quadara turri
versus campos. Et fiebat processus hujusmodi expensis

rgis Anglirt", ut dicebatur (i); sed
demetu
et
impres-
sione, de quibus fitmentioin articulo, nihil percepit.
Super IV.,
pressionem
eodem
articulo
Super V.,
sibi
dicit quod non vidit neque percepit imneque minas aut terrores, de quibus in
videtur
fit
dicit
quod
mentio.
quod non percepit, ut supra; imo
notarii fideliter scripserunt.
Super VI. articulo
metum, nec
bus
(1)
quod non percepit aliquem
vidit prohibitiones seu coactiones
in articulo
Voyez
dicit
pamii
fit
de qui-
mentio.
les pices qui suivent le
procs
juges et assesseurs sur le trsor du roi d'Angleterre.
les
mandats dlivrs aux
PROCS
318
Super VII.
quod non
dlcit
est
aut habuerlt consllium, aut
rit
non
quia
fuit
memor quod
fiierit sibi
petie-
oblatum,
ab initio processus (i). Nec aliud
scit
de
residuo articuli.
Super VIII.,
quod bene scit quod dicta Johanna

eam aliquando in
aliquando non obstante infirmitgte
dicit
erat in carceribus, ut supra; et vidit
compedibus
sua; et
diam
et
quod
ostii
unus Anglicus qui habebat custo-
erat
camerae et carceris, sine cujus licentia nemo
poterat, nec etiam judices poterant, ad
eam
accedere.
quod bene sibi videtur quod dicta

Johanna erat aetatis xix annorum, vel circa, ex inspectione ejusdem; quodque erat simplex sicut mulier
Super IX.,
talis aetatis,
dicit
aliquando bene loquens in materia, et
ali-
quotiens varians et ad quaesita non respondens. Nec

aliud scit.
Super X.,
quod bene
dicit
audivit per villam
quod
Anglici de nocte, in absentia judicum, conturbabant
eam, dicendo aliquando quod moreretur, aliquaiido

quod expediretur; sed si fuerit verum, nescit.
Super XL, dicit quod fuit praesens quando aliqui
judicum faciebant
ei interrogatoria bene difficilia ;

quibus respondebat quod ad eam non spectabat res-
et quod ad eos se referebat. Et aliqui doctorum assistentium aliquando sibi dicebant Vos
pondere,
dicitis
bene, Johanna.
Super XII.,
dicit
quod
ipsa
Johanna, aliquando at-
tdiata pluribus interrogalionibus, petebat dilatio-
(1)
Ayant t
institu greffier
effectivement admis dans

p. 149.
la
pour
cause
le
<ju'
compte du vice-inquisiteur, il ne
l'
mars fi31. Voyez t.
partir du
fut
I.
DE RHABILITATION.
319
nera usqun in crastinum; et concedebatur
ei.
Super
pluries audivit ab
eadcm
l'csidiio, nlhil scit.
Super XIII.,
dicit
quod
quod
Jolianna contenta in articule, et
Et
dicere aut facere contra fidem.
crdit
nollet aliquid
hoc scriptum
esse in processu.
Super XiV.,
quod
dicit
crdit audivisse a dicta Jo-
lianna, in elFectu, verba contenta in ipso articulo.
Super XV.,
quod non recordatur
dicit
vidisse ali-
queni Anglicum in examine diclce Johannae,
tum custodem; nec recordatur de

facta super his
qu
tis,
non faciebant ad
Super XVI.,
dicit
cirai sexti articuli
aliqua proliibitione
processum, quamvis
fftciebant ad
proliiberentur aliqua conscribi
nisi dic-
qu,
judicio loquen-
causa m.
quod
nescit
quod
illa
verba de-
fuerunt inserta in processu, nec re-
cordatur ipsam Johannam in toto processu dixisse se

nolle subjicere judicio Ecclesiae, quamvis
eam
viderit
aliquando perturbatam; et tune, prout dicit loquens,
eam
dimittebatur aliquando usque ad crastinum diem
doctores, qui ibidem assistebant, dirigebant
et
se-
quentem.
quod aliquando expositum fuit per doctores dict Johannae quid erat Ecclesia; et tune dicebat quod credebat, et se submittebat judicio Ecclesiae. Nec aliud scit de contentis in
Super XVII. articulo,
dicit
articulo.
Super XVIII. articulo,

tarii fideliter
dum
dicit
in latino,
crdit
quod no-
secundum quod materia et verba reaudivit quod magister
quirebant. Et de translatione
Thomas de
quod
scripserunt, interdum in gallico, inter-
Courcelles fuit oneratus de transferendo
PROCS
320
processum de gallico in latinum; sed
si
aliquid fuerit
mutatum, additum aut diminutum, nescit.

Super XIX. articulo dicit quod supra dposait
,
quidquid
scit; et
Super XX.,
dicit
quod processus habet quod
fuit capta in dioecesi et territorio
De
sibus.
jus.
dicit ut supra.
Super XXI.,
Johanna
de residuo, serefert ad
dicta
Belvacen-
residuo se refert ad jus.
Super XXII.
respondit prout supra
in septimo
articulo.
Super XXIII.,
dicit
quod non
tione corporis Christi
fuit
prsens in recep-
sed fuit notorium
quod
ipsa
Johanna, anteejus mortem, eadem^die, recepit corpus

loquens
et Tenit
post susceptignem, in ca-
Christi
mra
qua fuerunt interrogationes
factae.
Item, dicitquod nunquampercepitin eadem Johanna
quin
esset
bona catholica; fuitque eidem Johann data
licentia recipiendi
sente,
licet
postquam
non
corpus Christi, ipso loquente prae-
fuerit prsens ad perceptionera.
fuit sibi
ad locum dicti supplicii,

tiones ad
Et
dictum, parm antequam veniret

fecit
pulchras et devotas ora-
Deum, beatam Mariam et Sanctos, unde plures
praesentes fuerunt provocati ad lacrjmas, et prsertim
magister Nicohus Loj'selleur, promotor in causa (i);

qui
dum
flendo recederet a societate dictae Johannae, et
obviaret cuidam turbae Anglicorum exsistentium in
curte castri, increpaverunt
nando
sibi et
eumdem
Loyselleur, mi-
vocando eum proditorem; de quibus ver-
bis valdetimuit, et, sinedivertendo adaliosactus, adiit
dominum comitem
(1)
Erreur du tmoin
il
de TVarviky ut prservaretur; et,
n'tait
quo
le
directeur de Jeanne.
DE RHABILITATION.
fuisset Ipse cornes, crdit ipse
iilsi
Loiscllcur
dicit
vlri ccclesiaslici a
tia
loquensquoddictus
fiiibsct iiitcrlcctus.
XXIV.,
Siipcr
321
recesserunt
quod, scntentia
Ecclesiae Inla,
loco uhi fuit lala hujusmodi scnten-
et ipse
loquens etiam recessit. Et nihil
aliud scit.
Super XXV., dicitquod non

fuit
fuit praesens
dum
passa
supplicium; sed audivit quod ipsa Johanna pie et
nomen
catholice ohiit, invocando
Jhesu
[el] beatae
Mariae Virginis.
Super XXVI., dicit quod bene crdit quod, si dicta

Jolianna non portasset guerram Anglicis, non ita diligcnter et ncriter contra
[hoc], crdit
suae et
de
processissent
et
quod tendebant ad exaltationem
cum
partis
depressionem rgis Franciae.
Super XXVII.,
et
eam
dicit
est publica
illis
quod
vox
et
illa
qu
fama
dixit vera sunt,
in civitate
Rothoma-
gensi.
D.
PETRUS BOUCHIER.
Dominus Petrus Bouchier , presbjter,

quaginta quinque annorum, vel circa
si parochialis de Bourgeauvilla
sis, testis
productus, receptus
tatis quin-
curatus eccle-
Lexoviensis dioece-
juratus et examinatus
die lunae praedicta.
Super I. articulo, dicit quod crdit primum articulum continere veritatem, praesertim quia levaverat
obsidionem Aurelianensem.
Super IL,
hannam,
Super
II.
quod Anglici tenebant eamdem Joquod bene voluissent eam mori.

articulo, dicit quod fuit deducta et tra-
dicit
et crdit
III.
21
PROCS
322
De impressionibus
ducta slcut cavetnr in articulo.

aliis in
et
articulo contentis, niliil soit.
Super IV. articulo dicit quod de toto articulo nihil

scit, iiisi quod unus clericus Aiiglicus
baccalarius in
,
tlieologla, custos privati sigilli Cardinalis
Angli (i),
prsentis, exsistens in prima prsedicatione in coeme-
ibi
Audoeni Rothomagensis,
terio Sancti
facta,
dirigendo
verba domino episcopo Belvacensi, judici dict Johannae

bilis .
jecit
dixit
a Expediatis;
De quo
ipse episcopus
processum ad tenam
aliud
facerel,
vos
quodque
maie contentus, pro-
dicens
nlmis favora-
estis
quod
illa
die nihil
faceret juxta conscientiam
suam.
Super V.
nihil scit, quia
non
fuit
prsens in pro-
non
fuit
prsens.
cessus deductione.
Super VI. nihil
Super VII.
sedens supra
quia
scit,
quod erat sola

audivit quod respon-
nihil similiter scit, nisi
quamdam sedem,
et
tamen si petieril, aut fuerit

denegatum consilium. Nec aliud scit super illo ar-
dit sine consilio; nescit

ei
ticulo.
dicit
in carceribus, in Castro
erat ferrata
licentia
nec
cum
quod bene
Rothomagensi
todiam ejusdera. Et non

fuisse incluses (2)
erant trs claves
cum
cum
quod
vidit
et qui
erat
sed nescit an
ea aliquis loquebatur
aliquorum Angllcorum,
cere, quin essent
scit
nisi
de
habebant cus-
ipsam exeuntem de car-
ea aliqui Anglici,
quos crdit
ea in quadam camra, in qua

quarum unam custodiebal dorainus
Cardinalis aut prfatus baccalarius, Inquisitor aliam

(1)
Winchester.
(?)
Les manuscrits, inclusa.
DE RHABILITATION.
et domiiius
Johannes
summe timebant
Super IX.
XIX annoriim
Beiiediclte,
Aiiglici ipsi
dicit qiiod
,
323
promolor, aliam;
et
ne ipsa evaderet.
jiidiclo lo()ucntis, crat tatis
vel circa, cjuodqiie diccbatur
Nec
satis discreta in suis responsis.
quod
erat
aliud scit.
Super X. nihil scit, nec super hoc aliquid audivit.

Super XI. et XII. nihil scit quia prsens non fuit
,
in
examine
et responsis ejusdeiii.
Super XIII.,
dicit
quod non
fuit
prsens in processu;
Sanctum Audoenum, junctis manibus, dixit alta voce quod se submittebat judicio Ecclesi, deprecando sanctum Michaelem quod eam dirigeret et consuleret.
Super XIV., dicit hoc non vidisse; sed audivit a pluribus quod ipsa Johanna, in examinatione sua, pluries dixerat se submittere domino nostro Pap
et
quod duceretur ad eum.
Super XV. etXVI. articulis, nihil scit, quia prsens
non fuit in processu.
Super XVII. dicit quod de interpretatione quara
facit dominus Promotor, se refert ad intellectum
sed post praedicaliouem factara apud
dict Jolianu.
Super XVIII.,
dicit
quod audivit dici quod processus
fuit in latino conscriptus.
Super XIX.,
XX.
et
XXI.
articulis, se refert ad
jus.
Super XXII.,
audivit
quod
dicit
ipsa
quod
Johanna
nihil aliud scit nisi

sola respondit, et
quod
absque
consilio.
quod, quantum vidit dictam

eam semper bonam christianam et
bene devotam. Et scit quod fuit sibi delatum corpus
Super XXIII.
Johannam
novit
dicit
,,
PROCS
324
Christi
in Castro
ceretur ad Vtus
De
busta.
Super
ecclesiasticum
clientes regios;
sed quld
ii
ibi
in recessu
fuit
antequam du-
prdicata et com-
residuo, se refert ad prucessura.
XXIV.
alii officiai
in loco cai ceris sui
Mercatum , ubi
dicitquod, senteutla
fuit
ducta ad scafaldum Ballivi per
quo
in
per judicem
lata
scafaldo eiant Ballivus (i) et
sseculares; ubi aliquandiu stetit
dixerunt aut fecerunt nescit,
ipsorum,
Super XXV.
cum
nisi
ipsis;
quod
fuit igni tradita.
quod cum ligaretur implorabat

seu invocabat ipsa Johanna sanctum Michaelem specialiter. Et vidit eam usque in finem bonam christianam pluresque assistentes, usque ad decem millia
fientes et lacrymantes , dicentes quod erat magna
dicit
pietas.
Super XXVI. dicit quod crdit quod Anglici eamdem Johannam magis timebant quam residuum totius
,
exercitus rgis
moti
Franciae, et
idere suo
quod
illo
intuitu erant
ad faciendum hujusmodi processum
contra eam.
Super XXVII.,
dicit
quod ea quae deposuit vera sunt
etnotoria, maxime in civitate Rothomagensi.

M. NICOLAUS DE HOUPPEVILLA,
Vcnerabilis et discretus vir, magister Nicolaus de
HouppevlUa,
in
tlieologia
baccalarius,
Rothomagi
oriundus, tatis sexaginta (2) annorum, vel circa,

juratus et examinatus die lunae, octava maii.
(1)
Jean
de Rouen,
(2)
le Bouteiller, alors bailli

t.
de Rouen
Manuscrit Notre-Dame, RoChomagensis
novem,
etc.
et
de Gisors. (Dlsoiillet, Hist.
1, p. -|-121-|-.
dicesit
tatis qninquaginta
DE RHABILITATION.
Super
1.
quod
articiilo, dicit
creillt
32.')
nrticulum esse
veriim; nec unqiiam habiiit aesllmationem quod, pro

zelo fidei nul
oam reducendi ad bonam sectam, hoc
f'eceriut Aiii^lici.
Super
II.
dicit
fama publica
et
quod
crdit articulum esse verurn,
totius civitatis erat talis.
Super
III.
articule, dicit (juod bene scitquod ipsa
Johamia
fuit
adducta ad hanc civitalem Rotliomagen-
sem per Aiii^licos, et posita in carceribus, in castro

Rothomagensi et fuit procuratus processus per eosdem Anglicos, ut crdit; sed de metu et impressione
non crdit, quantum ad judices imo vohintarie hoc
fecisse maxime episcopum Belvacensem, quem \idit
reverti de qurendo eam
et refereiitem legationem
suam rgi et domino de TVannck, dicendo laetanter et
j
non
exsutanter quaedam verba, quae
postmodum
intellexit;
locutus est in secreto dicto
et
domino de
IVarvik. Quiddixit, nescit.
Super IV.
dicit
quod, judicio suo, judices
et adses-
sores erant pro majori parte voluntarii; et de abis, cr-
quod plurcs limebant, maxime quia audivit a masuam opinionem

in scriptis, quae non fuerat grala dicto episcopo Belvacensi
imo fuerat repuisa, dicendo sibi quod non
dit
gistro Petro il/f/^/erquod ipse dederat
immisceret in opinione sua dcrta
cum
theoiogia, et
quod relinqueret dcrta juristis. Praeterea dicit quod

quod fuerunt minae illal per comitem de
TVaivik fratri Ysambardo de Petra, ordinis Fratrum
audivit
Praedicatorum, qui
interftiit
quod submergeretur
nisi taceret
proccssu, dicendo
in
,
eo quod dirigebat
verba dictce Johannse, tune repetendo ea notariis; et

crdit
hoc audivisse per organum
fratris
Johannis Ma-
PROCS
326
dicti ordinis
gistri
quod
ipse loqueiis
cessus,
tune Suliinquisitoris. Item, dicit
iiiia
die vocatus, in principio pro-
non Yenit, aliunde impeditus

non fuit receptus imo
die veniens,
et in
secunda
a dicto
domino
episcopo Belvacensi fuit depulsus; et quia antea dixe-
cum domino
rat, conferendo
Micliaele Colles
quod
periculum erat intentare dictum processum, pluribus

de causis
istud
verbum
fuit
relatum
ipsi
episcopo
pro qua causa procuravit ipse episcopus ipsum loquen-
tem
Rothomagi detrudi , a quibus fuit expeditus ad preces domini tune abbatis Fiscampnensis. Audivitque loquens quod per consilium
in carceribus regiis
quorumdam, quos
cieodum
ipse episcopus vocaverat
ad hocfa-
deliberatum quod ipse loquens exsul
fuit
mitteretur in Angliam vel alibi, extra liane civitatem
Rothomagensem,
nisi
intervenisset supplicatio dicti
quorumdam amicorum suorum. Item, scit

multum timeviditque eum plurimum perplexum durante pro-
abbatis et
de certo quod prfatus Subinquisitor

bat,
cessu.
Super V. articulo,
dicit
quod non
fuit in processu;
sed audivita dicto magistro Johanne Magistri
Johanna semel conquesta
est
gatoriis quae sibi fiebant, et
interrogatoriis quae
super
quod
ipsa
difficilibus interro-
quod nimis vexabatur ex
non pertinebant ad processum.

dicit quod audivit ex quodam
Super VI. articulo,
rumore
quod
notarii prohibebantur aliqua scribere
ex dictis suis.
Super VII. dicit quod crdit ipsum articulura esse

verum, et quod fama talis erat in hac civitate Rotho,
magensi.
Super VIII.
dicit
quod
scit
quod
dicta
Johanna
DE RHABILITATION.
erat in carceribus caslri
Aiii^licos dimt.axat.
327
et (|uod custodiebatur pcr
Et super residuo, erat fama pu-
blica.
Super IX.
dicit
quod
crdit ipsairi Joliaiinam ha-
buisse selalem de qua in articulo

in
eodem
stantin
fit
mentlo,et
articulo contenta fore vera; et
caetera
quod Con-
ejusdem Johann multos arguebat quod
ipsa
habuerat spirituale juvamcn.
Super X. articulo,
dicit
hac civitate Rothomagensi
quod fuerunt rumores,

,
in
quodalicjui, fingentes se
armatos de parte rgis Franci, introducti fuerunt
cum ea occulte,
suadentes sibi quod se
non submitteret
judicio Ecclesiae, alioquin assumrent judicium supra
eam; erantque rumores quod, propter illam persuasionem, ipsa Johanna postmodum variavit in submissione Ecclesiae.
Super XI., ut supra deposuit
dicit
quod
audivit
Johanne Magistri, quod de nimis difminus pertinentibus interrogatoriis con-
a dicto fratre
cilibus et
(luerebatur.
Super XII., crdit ipsum articulum

quia fama erat
talis
esse
verum,
ferebaturque quod fiebant
sibi
fracta, captiosa et semi-iiiterrogatoria.
quod rumor
erat, in hac civitate
Super XII.
dicit
Rothomagensi
de contentis in articulo, usque ad va-
riationem
de qua supra deposuit.
Super XIV.
dicit
quod crdit articulum esseverum,
et erat. rumor talis.
Super
XV et
XVI.
articulis, dicit
quod
se refertad
processum.
Super XVII.,
articulo.
dicit ut supra deposuit, in
decimo
PROCS
328
Super XVIII.
aut in latino
ai ticiilo, dicit
fiierit
Super XIX.,
si
in gallico
et
quod, secundura serisum suum,

adliuc sentit, magis dbet dici
vohintaria et alfectata persecutio
Super XX.,
iiescit
scriptus processus; nec aliud scit.
dicit
prout tune sensit
quod
dicit
quod
Super XXI. articulo,
qnam judicium.
se refert
ad processura.
dicit ut supra deposuit, in
decimo nono articulo.

Super XXII., dicit quod crdit ipsum articuluin
verum.
esse
Super XXIII.,
fuisse
nostri
dicit
quod
crdit ipsam
Johannam
bonam catholicam,* recepitqiie corpus Domini

mane qua fuit exsecuta. Et residuum articuli
crdit esse
Terum.
Super XXIV. articulo

dicit quod vidit ipsam
Johannam plurimum lacrymantem, exeuntem de Castro, duci ad locum supplicii et utimae praedicationis,
per centum. et viginti liomines vel circa
quorum
,
aliqui gerebant clavas et alii alios gladios;
compassione, non voluit
ire
unde, motus
usque ad locum supplicii.
Super XXV. articido, dicit ipsum articulum esse

verum, secundum rumorem etfamam publicam liujus
civitatis Rothomagensis; sed de se nihil audivit ab ea,
quia non fuit in exsecutione.
Super XXVI. articulo, dicit quod crdit articulum,
continere veritatem; et
ita
erat fama in hac civitale
Rothomagensi, yidelicet quod
ipsi
Anglici proccdebant
ex odio et timor, ac etiam ad dilFamandum regem

Franciae.
Super XXVII. articulo, dicit quod continet

tem etiam nemine discrepante.
,
verita-.
DE IIHAHILITATION
329
JOANNES MASSIEU.
n.
Dominus Johannes MassieUy presbyter, tatls quinquaglnta qiiinque annorum, curatus, pro altra portione, ecclesicc parochialls Saiictl-Candidi-Senlorls (i)
Rothoraageiisis, jiiratus et examinatus die lunae prdicta.
Super
tiiiere
artlciilo, dlcit
I.
quod
crdit articulum con-
veritatem.
Super
II.
articulo, dicit
quod etiam
articulum esse verum; et hoc
custodiam ejus erant quinque
quorum
trs erant
satis
ipsum
crdit
palebat, quia ad
Aiii^lici
de nocte inclus
de die et iiocte,
cum
duo extra carcerem.

Super III., dicit quod dicta Johanna
ea
et
de
die (2) erant
fuit capta in
dicesi Belvacensi, et adducta ad houe civitatem
Ro-
lliomaiênsem, etposita in Castro Rothomagensi, in car-
quoad metum et impressionem, dicit quod

magister Johannes de Castellione, tune archidiaconus
cere; sed,
Ebroicensis, doctor in theologia, aliquando reperiens
quod fuerant factae eidem Johann nimis difliciles

qustiones, impugnabat modum procedendi, dicendo
quod non debebat sic procedi in materia. Cujus occasione, j)luries dictum fuit sibi per alios assistentes in
processu quod rumpebat eos

((
Oportet quod acqulctem
propter
quam causam
quem non
ne
recolit,
et ipse
respondebat
conscientiam
fuit sibi
meam;
inhibitum, sed per
(3) ampliiis ibi
veniret, nisi
mandatns.
(1)
Saint-Cande-le-Vieux, paroisse qui relevait de l'vch de Lisieux
quoique situe Rouen.

(2)
Manuscrit 5970, de nocte.
(3)
Les manuscrits
nisi,
en toutes lettres
avec une abrviation sur
le n.
PROCS
330
Super IV.
dictae
articule), dlclt
Johannre
ipse loquens erat decanus Chrisliani-
Rothomagensis,
tatis
et
de carcere ad examen
conducebat dictam Johannam
et
de exaiTiine ad carcerem, at-
non erat aliquis

processui quin timeret, motus ad hoc
que stabat semper

de assistentibus
quod, tempore processus
examine
in
ejus; et
dicendum, quia cum, post primam. praedicationem,
quadam
die sanctae Trinitatis, post
meridiem,
Johanna resumpsisset habitam virilem,
et
ipsa
hoc narra-
Andre Marguerie tune supervenienti
retur magislro
Rothomagensi ipseque Marguerie responquod oportebat scire causas resumptionis ipsius

habitus, et quod non sufliciebat eam videre in dicto
habitu statim quidam Anglicus
tenens quamdam
hastam in manu sua, vocavit ipsum Marguerie tratre
in Castro
deret
.-rmignac! levando hastam
eum; propter quod
quam
contra
tenebat
aufuglt dictus Marguerie^ timens
ne percuteretur; qua occasione
fuit
infirmus, seu
valde turbatus. Et, de timor loquenlis, dlcit quod,
cum
chii
circa initium processus, ex parte
Turquetil
fuisset
domini Eusta-
relatum aliquibus de Castro Ro-
thomagensi quod ipse Turquetil audiverat
quem
dicebat super hoc interrogasse
viderat in ipsa Johanna nlsi

sibile
noverat in ea
loquens per
bonum,
loquente,
quod nondum
et nihil
reprehen-
propter hoc fuit mandatus ipse
dominum episcopum Belvacensem,
ipsum loquentem durissime, ex

pavit, slbi dicendo
quod
dictis verbis
nisi essent
qui
incre-
amici sui, fuisset
projectus inSequanam. Etulteriusdicitquod tractantes
dictum processum, cogebantur magis complacere voluntati Anglicorum quam justiti et quod doctores
;
qui audiverunt processum, favorizabant pro Anglicis.
DE RHABILITATION.
331
Super V. articulo, dicil qupd in diclo processu,

domimis Guillclmiis MaicJion scrihebat; et recolit
qiiod ipse Manchon non scribebat ad bbitum aliquo,
rum,
iiiio
quod
ipsa
pro veritate scribebal
Johanna super
reperiebatur quod
et
aliquando Caciebat
dlfllicultale
Manchon bene
recolebatur, et
iuteUiiêbat et scri-
bebat.
,
dicit
quod
dicit
quod
Super VI. articulo
crdit
quod nota-
rius fidelitcr scripsit.
in
ipse
loquens erat
scafaido, in prima prdicatione, ciim dicta Jo-
lianna; et legit sibi schedulam abjurationis; et,

ipse loquens, ad petitionem et
requestam dict Jo-
hannae, instrueret eam, ostendens sibi periculum
imminebat
ei
articuli per
vel
non
deabjuratione,
cum
nisi prius
quod
viderentur
ipsi
Ecclesiam, an ipsa deberet eos abjurare
hoc videns magister Gulllelmus Erard^
prdicator, interrogavit loquentem quid diceret sibi;
cum
Lego ei istam schedulam

quod ipsa Johanna diquod signet eam
cebat quod nesciret signare tune ipsa Johanna dixit
et
respondisset sibi
et dico
et
:
quod
olebat articulos
\ ideri
et deUberari
per Eccle-
non debebat abjurare istam schedulam,

requirendo quod poneretur in custodia Ecclesiae et
araplius non poneretur in manibus Anglicorum. Illico
dictus Erard respondit quod ipsa Johanna non habesiam, etquoc!
retampliorem dilationem
juraret dictam schedulam
et
quod,
nisi ipsa
tune ab-
prsentialiter cremaretur ;
prohibuitque idem Erard dicte loquenti, ne amplius
cum
dicta
Johanna loqueretur, aut
sibi
aliquid con-
suleret.
Super VIII. articulo, deponit simpliciter totum
ar-
PROCES
332
ticulum esse verum. Et de ciistodia
jam supra de-
posuit.
Super IX. articulo,

erat tatis xix aut
tum simplex,
diclt
quod, judicio loquentis,
xx annorum;
quod gestu mul-
et
sed in responsis discreta et prudens.
Super X. articulo, dicitquod nescitde vera scientia,

super hoc deponere; sed audivit quod raagister Nicolaus LofseleuVy fingens se Gallicum captivum
glicis,
An-
quandoque occulte intravit carcerem dictae

etsuasitsibi quod se non subniitteret judi-
Johannse
cio Ecclesi, alias inveniret se deceptam.
quod bene recolit quod

eidem Johann fracta interro-
Super XI. articulo,

frquenter
gatoria
et
fiebant
dicit
concurrebant interrogatoria
difficiila
pluribus; et, priusquara uni respoudisset, alius facie-
bat aliam interrogntionem, unde erat maie contenta,
dicendo
Faciatis
unus post alium
Et mirabatur
loquens qualiter poterat respondere interrogationibus

subtilibus et captiosis sibi factis; et
quod homo
litte-
ratus vix bene respondisset.
Super XII.,
dicit
articulum esse verum; et durabat
examen ipsius communiter de octava hora usque ad

undecimam horam.
Super XIII.,
audivit,
dicit
articulum esse verum, quia pluries
abore ejusdem Johann, quod nunquam per-
mitteret Deus ipsam aliquid dicere aut facere
quod
esset contra catliolicam fidem.
Super XIV. articulo, deponit ipsum articulum esse

in forma; de vera scientia addendo quod audivit ipsam Johannam dicentem judicibus quod, si per
verum
cam
aliquid
minus bene dictum aut factum
esset,
vo
DE RIIAIULITATIOW.
Icbat
ici
333
coirigere et eraeiidare, aibitrio
dominorum
judicum.
Super
XV.
nrticnlo se relerl ad processum.
Super XVI.
contenta
quod lumquam audivit

ah ore dictae Jobannae , imo con-
ai ticulo, dicit
In artieulo
trarlum, ut supra dlxit.
Super XVII.,
nam dicentem
me
quod bene audivit dictam Johan Vos
dlcit
doctoribus eam interrogantibus
interrogatis de Ecclesia triumphante et miblante;
ego non inteUigo terminos

tere Ecclesi, sicut decet
Super XVIII.,
scriptum
illos; sed
bonam
volo
me submit-
christianam.
quod \idit processum in >allico

postraodum totum processum con-
dicit
et crdit
scriptum fuisse in latino. De
aliis
contentis in artieulo
nescit.
Super XIX.,
quod
vidit
fuit injuste
XX.
et novit
et
XXL,
dicit
quod, secundum
de dicta Johanna et in ea
ipsa
condemnata; motus ad hoc dicendum quia,
prout audivit
a dicta
Johanna
die sanct Trinitatis,
de mane, ipsa Johanna jacente in lecto, custodes ipsius

abstulerunt habitum muliebrem a lecto suo, et repo-
suerunt supra lectum hujusmodi habitum virilem;
quodque , licet requisivisset a dictis custodibus dictum

habitum muliebrem sibi restitui ut surgeret a lecto
et purgaret \entrem, denegaverant sibi tradere, dicendo sibi quod alium a dicto virili non haberet; et
,
cum
quod ipsi bene sciebant quod per

judices eidem Johann fuerat prohibitum neresumeret
ipsa eis diceret
habitum virilem, nihilominus denegaverunt eidem

Johannee ipsum habitum muliebrem tradere; et tan-
dem, compulsa
ncessita te, ceperat
ipsum habitum
,,
PROCS
334
virilem; et, postquam fuisset visa in
habitus per dictam totam diem
illa
resumptione
in crastinum fuerat
habitus muliebris. Et fuit resumptio
sibi restitutus
pro qua fuit judicata
dicti habitus principalis causa
relapsa et condemnata.
Super XXII.,
Johanna
petiit
quod, ab
dicit
initio processus
habere consilium ad respondendum
cuii diceret se esse siraplicein
ad respondendum; cui
responsum fuit quod per seipsam responderet,

vellet, et quod consilium non haberet.
Johanna recepit
sicut
quod bene scit quod

corpus dominicum in carcere,
Super XXIII. articulo,

dicta
ipsa
dicit
ante ejus praedicationein et ejus derelictionem
per
raanus fratris Martini Ladvenu, de licentia episcopi

Bevacensis et Subinquisitoris, ad instantiam dict
Johann hoc
per
petentis; et fuit ipsum corpus delatum
quemdam dominura Petrum multum

,
ter, supra
nea ipsius
patenam
calicis,
calicis, sine
absque superlicio
inAolutum coopertura
lumine
et sine comitiva
et stola. Dicit ulterius
Johanna, post binam confessionem

factam
irreveren-
quod
ipsi fratri
li-
et
dicta
Martino
ipsum corpus dominicum, praesente loquente,

cum magna lacrymarum profusione
devotissime et
suscepit.
Super
XXIV.
articulo,
dicit
quod
predicatione
maglstri Nicolaj JMidi, in Veteri Mei'cato fnita
Johanna
fuit derelicta a viris ecclesiasticis.
cessis, fuit ducla
scularis, ad
Super
locum
XXV.,
dicta
Quibus re-
absque sententia alicujus judicis

supplicii.
dicit
quod
dictus articulus continet
,
,
DE RI-HABILITATION.
veritatem in toto
iinm
XXYl.
nec uiiquam vidit aliquam perso-
linivlssedies suos.
lia catliollcc
Super
335
quod
nrliculo, dicit
crdit sic fuisse
processuui contra dictam Johannain, ex causis conet
quod prdicator qui primam
fecit,
locutus fuit de rei^no Franciae
tentis in articule,
prdicationem
lioc
modo,
in eiFectu
tui
o Johanna
tibi
et
rcgnura Franci
vocatum
putatiini es et
principes
olim re-
cliristianissum, regesque
rex tuus, qui se
adha-rendo et dictis
credendo, elctus
tuis
et
nunc vero per t,

dicit regem Franciae,
christianissimi;
est
haereticuset schismaticus! hoc trina voce repetendo.
Cui
u
assurgens ipsa Johanna
Reverentia vestra salva
quia volo vos scire quod
respondit
non
non
est
est
dicendo
verum ut
dicitis
inter vivos chris-
tianissimos eo melior catholicus.
Super XXVII.
et
dicit
quod
illa
qu deposuit
fuerunt
sunt notoria in hac civitate Rothomagensi.
M. NICOLAUS CAVAL.
Venerabilis et discretus vir, magister Nicolaus

val, presbyter, in leglbus licentiatus, canonicus
thomagensis,
aetatis
sexaginta
annorum,
CaRo-
vel circa
juratus et examinatus, die lunae praedicta.
Super I. articulo, dicit quod crdit quod Anglici

non habebant raagnam dilectionem erga eamdem Jo-
hanna m.
Super IL,
dicit
quod bene
crdit contenta in arti-
culo.
Super
dicta
III.
dicit
Johanna erat
quod communis fama
erat
quod
in carceribus, in castro Rothoraa-
PROCS
336
quod fuit factus processus in causa fidei

contra eam; sed de residuo articuli nescit quid dicere.
gensi, et
Super IV.
nihil scit.
Super V.,
quod super
dicit
ipso nescit aliquid de-
ponere.
Super VI.
dicit se credere
quod
notarii fideliter et
cessante raetu scripserunt.
Super VII.
Super VIII.
ceribus
nihil scit.
quod
dicit
dicta Jolianna fuit in car-
Rothomagensi. De
in Castro
aliis, nihil scit.
quod \idetur ei quod erat bene

juvenis ; de responsionibus autem ejusdem , dicit
quod, dum semel audivit eam in plena aula (i), satis
Super IX.
dicit
prudenter loquebatur.
Super X. articulo,
dicit
quod
nihil scit,
nec aliquid
super hoc audivit.
Super XI.
et
XVIII.
XII.
XIII.
XIV. , XV. , XVI., XVII.
nihil scit.
Super XIX.,
XX.
et
XXI.,
ad jus et pro-
se refert
cessum
Super XXII.,
Super XXIII.
busta;
si
nihil scit.
dicit
quod bene
scit
quod
fuit
com-
juste vel injuste, se refert ad jus et pro-
cessum.
Super
XXIV.
Super
XXV.,
dicit
dicit
quod
nihil scit.
quod non
fuit praesens in
con-
demnatione nec in exsecutione nec vidit turbam

Anglicorum; audivit tamen a nonnuUisquod clamabat
,
(1)
Malgr son tmoignage,
qu'il assista plus
les
procs-verbaux du premier jugement font
d'une audience. Voyez
t.
pp. G9
81
t9G
405
foi
et 4.S9.
DE RHABILITATION.
X\7
nomen JLesii in fine tlierum suorum, et
et invocabat
quod
pliires
Supei-
commovit ad Incrjmas.
XXVI.
limcbant eam
pro
illis
quod
antequain capcrent eamdem;
liiclt
articulo contentis
caiisis in
contra ipsam
(|uod hene crdit
Aiii^lici
sed si,
processerunt
ignort.
Super XXVII.
dicitquod supra dposait quidquid
scit.
M. GUILLELMUS DE DE5ERTO.
Venerabilis et discrctus vir, maeisler Guillclmus
de Deserto
norum
canonicus Rothomagensis
tatis
lu an-
vel circa, juratus et examinatus die octava
mensis mail.
Super
1.
articulo, dicitquod crdit verisimile esse,
quod, si tenuisset partem Anglicorura sicut faciebat

partemFrancorum, non fuissel sic, prout fuit, tractata.
Super II. dicit quod videtur sibi quod Anglici
fuerunt aliqualiter territi ex factis ejus; sed si prop,
terea tendebant eani occidere, nescit.
Super
III.
dicit
quod
vidit serael
eam
in Castro
Ro-
dum
solum ad videndum eam quam vidit

adduceretur coram jndicibus. Et eratfamaquod
ipsa
detinebatur in carceribus, in dicto Castro. De
thomagensi
metu vero
et imoressione, nihil scit.
Super IV.
praesens
non
Super Vil.
eam
V.
et VI.
dicit
se nihi!
scire
quia
fuit.
et VIII. articidis
vidit in carcere;
nihil etiam scit, nec
tamen audivit quod erat custo-
dita per Anglicos.
Supci' IX.
11.
dicit
quod
ipsa Johaiiu: (nal juvenis,

'J.2
PROCS
338
xix
aetatis xviii vel
annorum
batur quod prudeiiter
Super
XL,
vel
et caute
eo circa
et dicc-
lespondebat
(i
).
nlhil sclt, uec aliquid super lioc
au-
dlvit.
Super XII.
iiihil soit,
XIV.
quia prsens non
fuit.
quod
fuit pree-
sens in prima praedicatione, facta in Sancto
Audoeno
Super XIII.
et
Rothomagensi;
in
qua
dicit
vidit et audivit
Johaunam
per dictani
tieri
articulis
abjurationem
submittendo deter-
se
mlnationi, judicioet mandatis Ecclesise. Dicit ulterius
quod quidam doctor Anglicus,
preesens in dicta
pr-
dicalione et maie contentus de receptione abjurationis
dict Johannae, eo quod ridendo pronuntiabat abqua
verba diclae abjurationis, dixit episcopo Belvacensi
quod maie faciebat admiltendo dictam

abjurationem, et quod erat una derisio. Cui prsefatus
episcopus stomachate respondit quod mentiebatur,
tune judici
quia,
cum judex
qurere
Super
esset in causa fidei
potius deberet
quam mortem.
XVI. articulis dicit quod in dicte
ab eadem Jolianna, quod se submit-
ejus salutem,
XV.
et
sermone audivit
tebatjudicioEcclesiae. Si autem fuerit nolariis prohi-
bitum ne ipsam submissionem rdigrent
in scriptis
loquens nescit.

tionem
dictae
Super XVIII.
niliil scit
(I)
XIX.
de processu
Super XXII.
Super
dicit
quod se
refert ad inten-
Johannae.
La rponse sur
dicit
XXIH.
le
XX.
et
XXI.
non
praesens
quod se
quod
dicit
dixime
c[uin
article n'est
dicit
quod
fuit.
refert ad processum.
in
duobus scrmonibus
pas consigne dans
les manuscrits.
DE KIIABILIATION.
in
quibus eam vidit, novit cam
siios
catholicain
Super XXIV. articulo,

fuit
ad modiini et gestus
invocando Ueuin
cotnmunioiie coipoiis Chrlsti
erat
339
et sanctos.
De
nihil scit.
quod locus suppllcii

prparatus ante sermonem; et, sermone facto,
ipsa Johanna per jiidices ecclesiasticos derelicta,
et illico capta
sed,
dicit
fuerit
si
immdiate
diicta
ad sup-
plicium, vel ad Ballivum et alios ofliciaiios regios
qui erant in
Super
quodam
XXV.
scafaldo, nescil loquens.
dicit
articulum ipsum esse verum in
forma
Super XXVI.
eam odiebaut
rint
dicit
quod
satis crdit
timebant; sed,
si
([uod Anglici
propter hoc lue-
moti ad faciendum liujusmodi processum contra
eam,
ea
et
nescit; crdit
qu
tamen quod hoc fecerunt propter
faciebat in armis.
Super XXVII. articulo,
dicit
quod
ea quae deposuit
sunt vera.
D.
GUILLELMUS MANCHON.
Discretus vir, domiiius Gulllelmus

byter,
Manchon
pres-
Rothomagensis; tatis lvii annorum,
Pictoris (i)
vel circa, juratus et examinatus dicta die

SLS
curatus ecclesi parochialis Sancti INicolai-
octava
men-
maii.
Super
I.
articulo, dicit
quod
crdit articulum esse
verum.
Super II. crdit etiam ipsum articulum fore verum.
Super III. articulo , dicit quod ipsa Johanna fuit
,
adducta ad hanc civitatem Rothomagensem
(t)
Sainl-Nicolas-le-Painteur.
etposita
PROCS
340
in Castro
Rothomagensi
cessus contra
eam
in carceribus, et fnctus pro-
in causa fidei
per episcopum Bel-
vacenseni et Subinquisitorem. In qiio processu fuit

notarius ipse loqaens per compulsionem
silii
rgis Anglice
ceplo ipsorum
nec fuisset
aiisus
dominorum de
Magni Con-
contradicere pr-
ipso Consllio. Item,
dicitipsumepiscopumBelvacensem non
fuisse
pressum
ad deducendum processum contra dictam Johannam;

inio
hoc
Inquisitorem fuisse vo-
fecisse voluntarie; et
catum, qui non fuisset ausus contradicere. Et prosequebantur Anglici ipsum processum qui fuit deduc,
tus expensis
ipsorum Anglicorum.
Super IV. articulo, dicit, deproraotore, quod non

imo voluntarie procedebat; et de
fuit compuisus
,
jam dposait. De assessoribus et doctoribus,

et non fuissent ausi condicit quod fuerunt vocati
tradicere venire. De residuo se refert ad conscientiam
eorum.
Super V. articulo, dicit quod, per magnum spa-
judicibus
tium ipsius processus,

erant duo
tram
latio
alii
et, facto prandio
cum
ipse loquens scriberet
scriptores absconsi prope unara fenes-
in praesentla
cum
legeretur et feret col-
allquorum doctorum
in
domo
episcopi Belvacensis, de scriptura dicti loquentis facta
quod per alios aliter

scriptum, inducendo enm quod scriberet ad
de raane, dicebatur
fuerat
modum
liter
ipsi
loquenti
aliorum. Quibus respondebat loquens fide-
scripsisse,
et
quod
nlliil
mutaret
prout nec
mutavit, imo fideliterscripsit.Etrecolilquod inverbis
de quibus erat controversia inter

tores
ips?
ipse loquens faciebat
Johanna super dubiis
eum et
notam
dictos scrip-
et, incrastino,
itfcrrogata
iteruoi.con-
DE RHABILITATION.
341
Iirmabat scripturam ioqucntis, prout
vid(;ri
potcrit
per inspeclionem processus.
Super VI.
(leponlt ut supra immcdiale.

in
hebdoinnde sancta
Fonte,
ciicit
(juod, durante processu
vel cirea
niaiîster
gerens dieli episcopi Belvacensis
vices
Joliannes de
in
Ysamhardus de Petra ac
Martinus Ladvenu^ ordinis Fratrum Prdicatorum
ipsa
causa fidei
et fratres
qui quotidie associabant in processu fratrem Johan-
nem
Magistri
serunt ad
subinquisltorem, moti pielate, acces-
eamdem Johannam,
ad suos carceres
ubi
suaserunt eidem Johannae quod se submitteret Ecclesia3, alias
erat in periculo mortis.
dominorum
Quo
ad notitiam
mi-
Belvacensis et de TVaivik deducto,
rabiliter indignati sunt iidem episcopus et cornes contra eos;
recessit
propter quod, ipse
de Fonte illicentiatus
discrimen mortis
alias fuisset in
alii
vero
duo fratres similiter fucrunt in magno periculo mortis su, nisi eis praesidium dedisset dictus Magistri
qui deducebat processum. Item, dicit quod magister
Joliannes Zo/^z'er, tempore dicti processus, semelexsistens in iiac civitate Rothomagensi , fuit sollicitatus
de dando opinionem suam super dicto processu; qui,
,
praesente episcopo, dixit dictum processum

esse pluribus
de causis
tabatur in tuto loco,
neque erat cuslodita
tum primo
neque
in
nullum
quia non trac-
curia ecclesiastica
in carceribus ecclesiasticis
quia etiam tractabatur causa rgis absentis et

cati.
et
non vo-
Et, quia vidit dicta sua non placere dicto epi-
scopo Belvacensi et aliis dominis de parte Anglicorum^

noluit amplius exspectare ; imo in crastinum recessit,
et profeclus est
Super VIII.
ad
,
Romanam
deponit
curiam.
articulum esse verum
de
PROCS
342
Et erant quatuor aut quinque Anglic
certa scientia.
quorum uuus
custodes,
Super IX. articulo,
erat princlpalis.
dicit
quod
crdit
Johannae fuisse sicut articulus continet;

dicit
quod
interdum
satis simpliciter,
non
respondebat, prout videri
et crdit
quod,
tam difiicili
defendendum
in
erat ex se sufficiens ad se
contra tantos doctores
Super X.
dictae
cum hoc
Johanna interduni(i)satis prudenter, et
ipsa
potest in processu
causa
tatem
et
dicit
inspiratum.
nisi fuisset siLi
quod
audivit a miigistro Nicolao
Loysellear, qui se fingebat esse de partibus dictae
Johann
quod
ipse solus accedebaL ad
eam,
et inqui-
rebat ab ea de multis, etpostea referebat judicibus et
Super residuo
consilio-
XL,
Super
articuli nescit
deponere.
de interrogationibus et responsionibus,
serefertad processum.
Super XII. articulo,
quando
eadem
defatigabatur
quod
dicit
rogabatur per duas aut
ipsa
prandium
die, post
interrogationibus.
in
Johanna inter-
horas de mane, et ali-
trs
multum
et
De intentione
vero judicum, se refert coiiscientiae eorum,- liebantque

sibi
per examinatores
quam
subtiliores
quaestioiies
quas lacre poterant.
Super XIII. articulo,
dem Johannara
dicit
petentera
quod spe
ipsa
cui
et Paschae
non permittebatur
dicto LoyseUeur^ qui
multum
Pahnarum
in
ea
confiteri
re fictus erat.
confjuerebatur quod sibi detiegabatur
vtque ipse loquens, ab orc dictae Johannae

(l)
Niuidum , dans
die Paschae, confiteri et recipere do-
minicum corpus;
nisi
eam-
:>udire nissam, videhcet
diebus dominicis, in Kamis
petendo
audivit
les manuscrits.
Et
audi-
saepius
DE RHABILITATION.
alia
contenta in articulo,
343
parlem contineri
et crdit
in processu.
Super XIV.,
processum;
se refert ad
et
contenta
in articulo pluries autlivit.
XV.
Super
XVI.
et
dicit
quod
scripsit ea
divit in processu. Dicit ulterius audivisse,
summabatur de
submittcndo Ecclesiae,
se
Ysambardus de Petra suaderet

Concilio generali
audiens
nomine
eidem
diaboli
quod
dum ipsa
dum frater
se submitteret
[quod] episcopus Belvacensis , hoc
fratri
Et
sibi
qu nu-
Bardiuo dixit
fuit
hoc
in judicio,
Taceatis, in
quando
ipsa
Johanna exaininabatur.
dicit quod apparebat quod
non intelligebat differentiam inter Ecclesiam
triumphantem et militanten. Super residuo, serefert
ipsa
ad jus.
Super XVIIl.
nalis
dicit
quod processus primus
origi-
per loquentem scriptus in gallico,
fuit fideliter
dempta prima sessione; et crdit quod fideliter in latinum fuit translatus.

Super XIX., se refert ad jus.
Super XX. dicit non credere contenta in articulo,
,
per haec quae supra
dixit.
Super XXI. , se refert ad jus.

Super XXU., dicilquod, durante processu, usque
ad conclusionem vel circa
consilium. Si petierit,
sione^vel, circa, habuit
ipsa
Johanna non habuit
non recordatur; sed in conclumagistrum Petrum Mo?isse, et
unum carmelitamadipsamdirigendumetinstruendum.
dicit
sententia fuit lata
refert ad jus. Scit
tamen quod
quod bene
scit
quod
de justitia vero vel injustitia, se

ipsa
Johanna, die
suae
PROCS
344
mortis
nnte prsedicationem et antequam exiret de
Castro, recepit corpus
dominlcum
ordlnatlone judicum, ad
et
slbi
miiiistratum ex
instantiam ipsius Johannae
requestam.
Super XXIV. articulo, dicit quod fuit adducta ad

Jocum supplicil cum magna caterva arraatorum usque
ad nuinerum octogintoruin, vel circa, cum gladiis et
fustibus; et audlvit quod, post prolationem senten,
judicis
tiae
Johaniice
ecclesiastici
fuit
qui, absque
derelictionem
et
ducta ad Ballivum
alia
ibi
ejusdem
prsentem
deliberatione aut sententia, faciens
signum cum. manu dixlt Ducatis ducatis. Et

ubi fuit cremata.
sic fuit ducta ad locum supplicii
Super XXV., dicit quo(4 statim post senteritiam
Ecclesi , et postquam ipsa Johanna se scivit debere
mori fecit pulcherrimas orationes, recommendando
animam suam Deo beatae Mariae et omnibus Sanctis,
eos invocando ac petendo veniam a judicibus et ab
Anglicis
regique Franci et omnibus principibus
ejusdem regni. Et residuum articub non vidit,quia
recessit; sed bene audivit a raultis qui interfuerant in
exsecutione
quod ipsa acclamaverat nomen Jhesu
:
in fine
dierum.
Super
XXVI.
articulo, dicit, de odio et timor,
addendo quod rumor erat

quod nunquam Anglici ausi fuissent ponere obsidionem in Locoveris (i) qamdiu ipsa vixisset. Et, de fine
prout supra deposuit
dicit quod crdit quod Anglici tendebant per

banc viam dare notam rgi Franci. Et ulterius dicit
quod, in sermone facto in Sancto Audoeno per magis-
articuli
il)
Louviers. Lahire occupait cette place depuis la
fin
de l'anne 1429
DE RHABILITATION.
trum Guillelmum Ernrd
dixit
sine
macula
et
ipse
Erard exclamando
tlomus Franciae
lobilis
345
tu
semper
reprehensione erroris; nunc esset ma-
gna pictas quod incideres in talem errorem

adlibendo fidem
miilieri
isti
Super XXVII. articule
eum
per
fuisti
depositis
sicut de
quod, de praemissis
vox et fama in
dicit
fuit et est publica
haccivitate Rothomagensi.
PETRUS CU.SQUEL.
Petrus Cusquel , laicus, civis Rothomagensis, l an-
norum
vel circa
juratus et examinatus die martis
nona mensis maii.

Super J, articule,
quod fama talis ernt.
Super
II.
similiter
(icit
articulum esse \erum
dicit
et
quod ipsum nrticulum
crdit continere verita cm.
Super
III.
fuit addiicta
quod
dicit
dicta
nd hauc civitatem Rothomagensera
posita in Castro Rotliomagensi
dam camra
sita
campos, ubi
vidit
crdit
Johanna per Anglicos
in carceribus, in
et
qua-
subtus c[uemxdam gradum, versus
eam detentam
quod judices
et
et adsistentes in
incarceratam. Et
processu
proce-
debanl favore Anglicorum, et quod non fuissent ausi

conlradicere; sed de impressione nihil
eis
Super IV. articulo,
sum, audivitque quod
dicit
,
quod
scit.
se refert ad proces-
quia magister Andras
Mar-
guerie, aulalius, dixeratquod l)ene intjuireefcur Veri-
de modo mutationis habilus dictas Johannae per

quemdam (nescil per quem), fuit sibi dictum quod
tas
taceiet innominediaboli.
PROCS
346
Super V. articalo
et ideo nihil scit
dicit
quod non
fuit in
processu,
nec de sequenti articulo.
quod nullus fuisset

ausus eidem Joliann consilium dare aut eam defenSuper VII.
dicit
quod
crdit
dere seu dirigere.
Super Vin. articulo,
quod
dicit
articulus veritatem
continet, prout vidit loquens, qui in favorem

gistri
Johannis Son, tune magistri operum
ma-
dicti castri,
bina vice intravit carcerem dict Johannae
et
cum
ea
advertitque eam quod prudenter loquerequod agebatur de morte ipsius. Et subdit quod
fuit facta una gabea ferri ad detinendum eamerectam;
quam ipse vidit ponderari in domo sua non tamen
locutus fuit
tur, et
vidit
ipsam Joiiaiiuam
in en inclusara.
Super IX. articulo,

juvenis
tatis
quod
dicit
xx annorum
ipsa
vei circa
Johanna erat
et quod bene
prudenter loquebaturj sed crdit quod erat ignara

juris, et
non
sufficiens
ad respondendum tantis doc-
toribus.
Super X.
Super XI.
dicit
dicit
quod uiiiil scit.

quod non fuit praesens
sed fama erat de contentis in articulo
in processu,
et
quod
totis
capiendum eam in sermone,

quia fuerat secuta guerram conlra Anglicos.
Super XII., dicit quod crdit articulura esse verum.
viribus laborabant ad
quod verba contenta in articulo

sermone facto
ipud Sanclum Audoenum.
Super XIV. articulo, dicit quod audivit dici quod
Super Xlll.
dicit
audivit ab ore dict Johannae, in pleno
dicta Joiianna ita dixerat, sicut articulus continet.
Super
cessum.
XV.
et
XVI.
articulis,
se
refert
ad pio-
DE
347
RT^:HARIL1TATI0N.
se refcit ad jus et intcntio-
iiem dictae Johaiinae.
Super XVIII.,
iiihil
scit.
irao
se
refert ad pro-
cessura.
quod crdit quod raagis procedebatur favore Anglicorum quam zelo fidei etjustitiae,
et de hoc erat vox communis in hac civitate RothomaSupei XIX.
dicit
gensi.
XX., se refert
Super XXI. et XXII.
Super
ad processum.
se refert ad jus et
processum.
quod non fuit praesens

in ultima pracdicatione
condemnatione et exsecutione dictae Johannae, ex eo quod cor suum non potuisset pati aut tolerare, pr pietate dict Johannae
sed bene audivit quod dicta Johanna receperat corpus
dominicurn anteejus condemnalionem.
Super XXIV. articulo, dicit quod audivit ({uod
dicit
nulla fuit data sententia per judicem saecularem.
XXV. articulo
Super
esse
dicit
quod
audivit arliculuni
verumin forma quodquemagister Johannes Tres,
sartf secretarius rgis Angliae, rediensdelocosupplicii

ipsius
Johannae, moestus
plangebat ea
qu
et
emens, lamenlabiiiter
in dicto loco
viderat
dicens in
Nos sumus omnesperditi quia bona sancta

corabusta ; et quod credebat animam
ejus esse in manu Dei , quodque , cum esset in mediis
flammis semper acciamaverat nomen Domini Jhesu.
Super XXV.I. articulo, dicit quod crdit lolum
articulum esse verum et fama publica talis erat in
etfectu
persona
fuit
civitate
Super
eum
Kothomagensi.
XXV II. articulo
fuit et est publica
dicit
vox
et
quod de depositis per

,
lama.
PROCS
348
YSAMBARDUS DE PETRA.
F.
Religiosus et lionestus vir
Petra
presbyter
LX annorum,
rum,
frater
Ysambaidus de
theologia baccalariiis
in
vel clrca
ordinis
tatis
Fratrum Prdicalo-
juratus et examlnatus die martis prdicta.
Super
articulo, dicit
I.
quodipse loquens
fuit prae-
sens in toto examine et processu dictae Johannae,

fratre
Johanne Magistri
subinquisitore
cum
quodque
ar-
ticulas ipse continet veritatem.
Super II.
ai
!icuo, dicit simpUciter
continere veritatem; etfama erat, in
ipsumarticulum
liac civitate
Ro-
quod Anglici non erant ausi obsidere

quamdiu viveret ipsa Johanna et
donec mortua esset.
Super ll. articulo dicit quod aliqui de assistentliomagensi,
villam de Locoveris
processus deductione procedebant, videli-
tibus in
cet episcopus Belvacensis
ex favore; quidam vero
uL'^
puta nonnulli doctores Anglici, livore vindictae; et
doctores de Parisius, raercede conducti
alii
timor ducti
alii
nem
non recolit. Et hoc
fuit
vero
ad procuratio-
Angli cardinaiis Vintoniensis

,
fVarvili et aliorum Angiicorum
pensas
alii
ut praefatus Subinquisitor, et nonnulli
de quibus
rgis
ratione
comitis de
qui solverunt ex-
processus hujusmodi factas. Caetera
contenta in articulo dicit loquens fore vera.

Suptir IV. articulo, dicit quod bonae mmorise dominus Joliannes'i), tune Abrinceiisis episcopus, quia
recusavit dare opiuionem suam in raateria hujusmodi,
fuit comminatus per magistrum Johannem Benedicite
(1)
Voyez ci-dessus,
p. 5.
DE RI'HABILITATION.
tune promotorem cansae; et, ad
de Hoiippcvilln
laiis
([uia iioluit
id
349
inaister
Nico-
adosse proeessui ne
suam opinionem dare, fuit in perieulo exsilii. Dieit

ulteriusquod, post primam prnedieationem in qua
,
Johanna revocaverat,
dicta
ipse
loquens
et
magister
Johaunes de Fonte, magister Guillelmus Fallef or-
Fratrum Prdicatorum, et niii ex ordinejudicumiveiuntad castrum, ad dandum consilium eidem

Johannae quod semper perseveraret in bono propodinis
sito.
Quod
videntes Anglici,
cerunt eos de castre
cum
cum impetu
et furia eje-
gladiis et fustibus; cujus
occasione, praedictus maister Johannes de Fonte aufugit, et recessit ab haccivitate, nec inde rediit.
Et
ipsemet loquens perpessus est multas minas a comit
de JFawikj ex eo quod ipse loquens antea dixerat

dict Johannae quod se submltteret Concilio generali.
quod dicta Johanna intersubmittere domino nostro Pap

dum tamen mitteretur et ducere-
Super V. articule,
rogata
an
vellet se
respondit quod
tur ad ipsum
tibus
sic,
diclt
sed noiebat se submittere
saltem dicto episcopo Belvacensi
inimici ejus capitales; et,
deret sibi
quod
congregato
in
se
cum
illis
,
essent
ipse loquens persua-
quo aderant multi prlati
quod eidem Concilio
ipsa
se submittebat.
nomine
diaboli
dominus Guillelmus Manchon
et doctores
Johanna
Tune
Belvacensis aspere increpavit loquentem

Taceatis, in
cum
submitteret Concilio generali tune
de parte rgis Franci, hoc audito
<
praesen-
dixit
episcopus
dicendo
Quibiis sic auditis,
notarius dict causae
hujusmodi subquod non,

respondit
raissionem qui quidem episcopus
dicta Johanna dicente
et quod non erat necesse
quaesivit ab ipso episcopo an scriberet
;
PROCS
350
dicto episcopo
me,
^cHa! vos
'
bene
scribitis quse faciuiit
non vuitis scribere quae faciunt pro

me. Et crdit quod non fuit scriptum; unde subsecutum est in consilio illo magnum murmur.
contra
et
Super VI. articulo, deposuit immdiate supra quidquid
scit.
Super Vll.^ deponit prout supra deposuit.

Super VllI.
tur in
eodem
Super IX.
eetatis
xix
depoiit, de certa scientia,
prout cave-
articulo.
quod
dicit
dicta Jolianna erat juvenis
vel quasi, iiabens tamen bonum

bene prudenler respondebat sed non
annorum
intellectum
et
erat sufficiens respondere difficiiibus interrogationibus
quae sibi fiebant.
Super X., deponit

centibus
quod
solum ex auditu
a nonnullis di-
aliqui in dissimulato habitu de nocte
ibant ad carceres dicte Johannae, suadendo
ei
sit
Super XI. dicit

quamvis ad aliqua interrogatoria daret
,
sufficiens res-
ponsum , prout
constare potest per processum.
Super XII.
quod aliquando examen
dicit
hann durabat
fiebat
eam
dictae Jo-
mane et aliquando
quam post prandium.
per trs horas de
examen tam de mane
Audivit etiam
con-
verum nescit.
quod articulus contiiiet verilatem
tenta in articulo. Si
pluries conqueri
quod
fiebant sibi
iiimiae quaestiones.
Super XIII.
ipsi articuli
et
XIV.
veritatem
arliculis
,
dicit
quod continent
quia ab ipsa Jolianna
liaec
au-
divit loquens.
Super
XV.
et
XVI.
articulis
dicit
quod
nihil scit
super his deponere, et se refert ad processum.
Super XVII.
dicit
quod per magnum spatium pro-
DE RHABILITATION.
cessus
quanilo iiilerioiâbaliir ipsa Joh.mna de sub-
inltteiulo se Ecclesiaj
ipsa iiilelliiêbat
um
gatione judlcuin et assessoi

assistenlium
tuit
eoni^re-
tle illa
tune praeseiilium et
donec pcr magistruin Petrum Mauricii
edoeta quid esset
post(|uam cognovit
et,
dummodo
se submisit Papae,
crdit
351
semper
dueeretur ad ipsum. Et
quod prmissa ignorantia de Ecclesia
erat causa
quare abquaiido distubt se submitteie Ecclesi.
X\ III.
Super
judicio loqueutis
retulit
XX.
et
fideliter scripsit et
et se refert processui.
Super XIX. articulo

dixil
Manchon
dictus
quod
dicit [nlsi]
nilill
quod sententia
quam
Super XXI.
vindict
quod
dicit
fuit
magis
crdit, ut prae-
contra
lata
eam
livore
zelo justiti.
,
dicit
quod
satis
observabant judices
ordinem juris, judicio loquentis; sed de affectu eorum

jam superius deposuit , videlicet quod livore vindictae
procedebant.
Super XXII.
dicit
quod
in aliquibus partibus pro-
cessus fuerunt
eidem Johannae
tum autem ad
nullitatem sententiae
et addit
Quan-
dati consiliarii.
,
supra deposuit
loquens quod in prima praedicatione crede-
bat ipse loquens
cremaretur
attento
modo
procedendi
quod
quia differebat revocationem lacre
fuerat adducla
in
quadriga
et
usque ad cmeterium
Sancti Audoeni Rothomagensis.
Super XXIII. articulo
dicit contenta in
eodem
ar-
ticulo fore vera.
Super
XXIV.
articulo, dicit
fuit lata aliqua sententia
quod
scit
quod non
perjudicem scularem, quia
ibidem praesens erat; sed post praedicationem
exspectatione ibi facta
ad sup-
fuit par clericos regios
longa
PROCS
362
plicium ducta
quam
secuti sunt loqueiis et
Martinus Ladvenu , usque in
XXV.
Super
frater
finetn.
articulo, dicit arliculuiii in toto con-
quod episcopus Belvaoccasione flevit. Et subdil
tinere veritatem; addens etiam

censis
aller
judicum,
ea
quod quidam Anglicus, vir armorum, qui mirablliter eam odiebat , et qui juraverat quod fasciculum
manu
propria
cum hoc
poiieret in crematione dictas Johannag
fecisset et audivisset
ipsam Johannani nomeii
Jhesu acclamantera in fine dieruni suorum, effectus

est ictus atlonitus
ad
et quasi in extasi
ductusqiie fuit
quamdam tabernam prope Vtus Mercatum

,
ut
mediante potu, vires lesumeret. Et, post prandium
cum quodam
(i), audieiite loquente, confessus est,
ipse Anglicus
per organum
et
Fratrum Praedicatorum
fratre ordinls
illius fratris
Anglici , se graviter errasse,
quod poenitebat de hoc quod
fecerat contra dictam
quam
reputabat bonam.mu-
Johannam
lierem; nam,
,
ut praefertur
ut
ei
videbatur
lumbam albam, exeuntem
viderat ipse Anglicus,
Johann
in emissione spiritus dictae
quamdam
co-
de Francia(2). Dicit etiam
quod lictor, post prandium, eademdie, venit ad conventum dictorum Fratrum Praedicatorum, eidemque
loquenti et fratri Martine Ladvenu dlxit quod valde
timebat quin esset damnatus, quia combusserat
unam
sanctam muliercm.
(1) Ainsi
(2)
dans
le
manuscrit de Durf. Les autres donnent Aw^/icw.
M. de l'Averdy, qui
a reproduit cette dposition [Notice des Manuscrits
de la Bibliothque du Roi,
Cependant
fierait la
jlamma
se
les
t.
UI, p. 491
),
a inipriuic exeuntem de Jlamma.
manuscrits purtent bien iisibleinonl de Fruncia
rigueur, du ct de la France
montre pour
tanus. Voy. ci-dessus
la
premire
p. 63.
dans
fois
la direction
dans
la
ce qui signi-
du midi. La levon de
consultation
de
I*aul
Pon-
DE RHABILITATION.
XXVI.
Super
fore vera.
El
353
articulo, diclt contenta in articnio
quod
ulterius dicit
crdit principaliorem
causani, qiiarc fuit processus sic factus contra

[fuisse] ut
infamarentregemFranciae;
illum finem judicio suo;
Erardi
et
eam
tendebatur ad
quodque magister Guillelmus

in uno passu, in praedicla
hoc declaravit
satis
causa, ubi dixit in efTectu
Sola Francia solebat olioi
nunc vero ecce terribile monstrum,

ut per unam mulierem schismaticam
hreticam et
sortilegam, ille qui se dicit regem Franciae, velit recuperare regnum suum. Cui [Guillelmo] Erardi ipsa
Johanna respondit 0 prdicator, maie dicitis non
loquamini de persona domini rgis Karoli , quia bonus
catholicus est, et in me non credidit.
Super XXVII. , dicit quod ea quae deposuit sunt
carere monstris
vera.
M. ANDREAS MAllGUERIE.
Venerabilis et circumspectus vir, magister Andras

Marguerie j archidiaconus Parvi-Caleti , in ecclesia
Rothomagensi , tatis Lxxvr (i) annorum, vel circa,
jura tus et examinatus dicta die, nona maii.
Super
I.
articulo, dicit
quod Anglici armati odie-
bant eamdem Johannam,
et
mortem
ejus sitiebant,
ut crdit.
Super IL,
dicit
quod
crdit
quod plures erant qui
quaerebant eam morti tradere, ne posset
Super
nam
III.
fuisse
eis
nocere.
quod audivit ipsam Johancaptam prope Compiengne ^ in dioecesi

articulo, dicit
Belvacensi; et fuit adducta ad hanc civitatem Rotho-
(1)
Manuscrit Notre-Dame, sexaginta sex.

II.
23
PROCS
354
magensem,
fuit
et detiusa in caslro
deductus processus
pum
Belvacensem
et
Rothomagensi,
contra eara
[in]
quo
per episco-
Subinquisitorem, ad procuralio-
iiem Anglicorum; sed
Super
fidei
per impressionem
si
IV. articule, deponit
dargutos fuisse, quia non
ita
quod
nescit.
audivit aliquos re-
bene loquebantur ad
in-
tentionem Anglicorum, sicut volebant; sed nescit

aliqueui propter hoc fuisse in periculo quamvis audiverit magistrum Nicolaum de Houppevilla non ddisse
,
opinionem suam.
Super V. articulo,
dicit
parum
ipso articulo, quia
quod
nescit deponere super
fuit in
examine
neque
(i),
super sequenti articulo.
Super VU. articulo,

Super Vlil.,
sed crdit
quod
dicit
niiiil scit.
quod non
vidit
eam
in carcere;
custodita fuit per Anglicos, quia liabecastri in
bant custodiam
quo
erat incarcerata dicta Jo-
lianna.
Super IX. articulo,

ipsa
Johanna erat
Super X. ,
Super XI.
dicit
quod, judicio loquentis
in aliquibus responsis cauta.
nihil scit.
,
dicit
quod
crdit Aêrisimiliter articulum
continere veritatem.
Super XII.
et XIII. articulis, niliil scit.
dicit quod crdit potius contrarium

quod audivit quandoque ab eadem Johanna
quod de quibusdam non crederet, neque prlato suo,
Super XIV.
\idelicet
neque Papse, neque cuicumque, quia hoc habebat a

Deo. Et crdit quod fuit una de causis quare proces-
sum
(1)
est contra
11
assista
eam ad revocationem.
au contraire, par les procs-verbaux de

beaucoup d'interrogatoires. Voyez t. I pp. 39
parat
la
,
condamnation,
40
59
SI
200
qu'il
,
etc.
DE RHABILITATION.
Super
XV.
XVI.
et
processum.
se refert ad
nlhil scit
355
iiec
super articulo
sequenti.
Super XIX.,
dlcit
quod prima pars
sed de residuo articuii nihil
Super
XX.
Super XXI.
scit
se refert ad jus.
dicit
et
scit.
articulis,
dicit
quod
nihil
super eisdem.
Super XXIII.,
scit;
qua
quod
XXII.
articuii est vera
nec
dicit
injustitia facta in
Super
quod de hisquae sunt facti, nihil

condemnata nec si fuerit ali-
fuerit injuste
si
XXIV.
articulo
ultima praedicatione
deductione processus.
,
dicit
quod,
attamen non
licet fuerit in
fuit
praesens in
exsecutione, prae pietate ipsius facti; nec de residuo

articuii aliquid scit, nisi
quod plures de adstantibus,
etiam dominus Cardinalis de Luxemburiô
tune epi-
scopus Morinensis, fleverunt.
Super
XXV.
articulo, dicit
quod
tione ejus; sed satis apparebat turbata
nescit de
,
devo-
quia dicebat
Rouen j Rouen ^ mourraj-je cf !

Super XXVI. , dicit quod satis crdit quod aliqui
Anglicorum, non valentes, procedebant ex odio et
timor; sed de notabilibus viris ecclesiasticis, non
crdit. Dicit insuper quod, cum quidam cappellanus
Cardinalis Angliae, praesens in prima praedicatione,
quod nimisfavebat eidem

Johannae, respondit ipse episcopus u Vos mentimini,
quia nollem alicui in tali causa favere. Et tune fuit
ipse cappellanus per dictum Cardinalem Angliae reprehensus dicendo quod taceret.
Super XXVII. dicit quod de his quae dixit, est
dixisset episcopo Belvacensi
publica vox et fama.
PROCS
356
M. RICARDUS
DE GROUCHETO-
Venerabilis et discretus vir, maglster Rlcardus de
Groucheto
(i), presbjter, in artibiis maglster, et in
theologia baccalarius formatas
de Salceja
coliegiatae
LX nnnorum
juratus
canonlcus
ecclesiae
Ebroicensis dicesis
tatls
vel circa, testis productus, receptus et
die martis prdicta.
Super
I.
articulo, dicit
continere verltatem
quod
crdit
ipsum articulum
An-
ex factis et gestis ipsorum
glicorum.
Super
articulo, dicit
II.
quodque
hannam.
quod Anglici tlmebant ipsam Jo-
faraa erat
Super
III.
civitatern
quod continet veritatem,
articulo, dicit
Rothomagensem;
quod
hanc
fuit adducta ad
et vidit
eam
Ro-
in castro
metu
et ti-
mor judicum
articula tis nescit deponere; sed
fama
publica erat,
in hac civitate
thomagensi
ubi fuit incarcerata
Anglici faciebant
fieri
Super IV. articulo,
sed de
Rothomagensi , quod
ex odio et iracundia.
dicit
quod videtur
quod
ei
ali-
qui de adstantibus in processu erant voluntarii et favorabiles,
alii
quorum
coacti et inviti, et multi timidi,
quidam fugerunt, nolentes
adesse processui
et, in-
ter cteros, magister Nicolaus de Houppevilla fuit in
magno
periculo.
Necnon magistri Johannes Piiâche
et Petrus Minerli
quens, qui
cum
eis
ut audivit ab eis, et ipsemet lo-
manebat, metu
et
minis ac terro-
ribus tradiderunt opiniones suas, et adstiterunt processui
et
fuerunt in proposito fugiendi
dicitque
audivisse plurles ab ore magistri Pelri Mauricii quod,

(1) l^'un des assesseurs
au premier jugement. Voy.
t.
I,
p.
3!).
DE RHABILITATION.
cum
primam prdlcationem
post
stando in boiio proposito,
tenu,
et fuit in
Aufijlici
357
moniiisset
eam de
fucrunt maie con-
raagno periculo \erberationis, ut di-
cebat.
Super V.
et
VI. articulis
fidellter scripsisse. Vidit
dicit
tamen
quod
crdit notarios
et audivit
quod epi-
scopusBelvacensis, quando notarii non faciebnnt sicut

volebat, aspere increpabat eos; eratque rcs ipsa valde
Tiolenta
ut asserit, ex his quae \idit et audivit.

Tdit
quod
dicit
quod non percepit seu
aliquis se introraitteret de instruendo aut
consulendo ipsam Johannam, nec vidit quod peteret

aut fuerit
ab
oblatum consilium; putal tamen quod
sibi
initio processus petiit consilium;
dine nescit. Dicit prterea quod nescit

in
periculo
sed ex certitusi
aliquis fuerit
mortis occasione eam defendendi;
sed
quod, dum. alia interrogatoria diflicilia fiebanteidem Johann, etaliqui ipsam diriiêre volcbant,
bene
scit
dure
et rigide
reprehendebantur^ et de favore nota-
bantur, quandoque per dictum episcopum Belvacen-
quandoque per mngistrum Johannem Beaupre , qui dicebat dirigentibus eam quod diraitterent
eam loqui , et quod commissus erat ad eam interrogandum.
Super VIII. articulo, dicit quod bene scit quod
dicta Johanna erat in carceribus, in dic*ô Castro Rosem,
et
thomagensi , quodque custodiebatur , ducebatur et reducebatur per Anglicos; sed de compedibus aut catenis
nihil scit,
quamvis audiverit semper teneri quod bene
aspere et districte tenebatur.
Super IX., crdit ipsam
fuisse tatis articult^;
respondebat tamen prudenter, mullum substantiali-
PROCS
358
audivitque ab ore domini tune abbatis Fiscam-
ter,
quod unus magnus
pnensis,
clericus
respondere interrogatioiiibus
bene
defeclsset
dlfficllibus sibi
factis;
tamen quod ignara juris et ritus judiciorum erat.

, dicit quod nihil scit.
Super XI. et XII. articulls, dIcit quod vidit eam
scit
Super X.
interrogari difficilibus, involutis et captiosis interro-
gationibus, ut caperetur in sermone, prout sibi videtur, et ut distraheretur a proposito suo
obstante
secundum
respondebat;
fragilitatem
aliquando
et
et,
hoc non
muliebrem, bene
advertebat, designando
diein in qua, super aliquibus iterum interrogatis, alias
responderat.
Super XIII.,
dicit
quod
audivit pluries injudicio,
ab ore ipsius Johann, contenta in articulo.
Super XIV. articulo,dicitsevldisseetaudivissein judicio quod,
cum ipsa Johanna interrogaretur an vellet se
submittere episcopo Belvacensi et aliquibus de adstanlibus, tune nominatis, ipsa
non, quodque
se
Johanna respondebat quod
submitlebat Papas et Ecclesiae catho-
petendo quod duceretur ad Papam. Et
licae,
diceretur
cum
sibi
quod processus suus mitteretur ad Papam

respondebat quod nolebat sic
ut ipsum judicaret,
quia nesciebat quid per cos in processu ponere-
lieri,
tur
sed volebat ibi duci
Super
fuerit
XV.
et
XVI.
et
per
Papam
articulis, dicit
positum vel scriptum
interrogari.
quod nescit si
quod se non
in processu
submitteret Ecclesiae, nec vidit prohiberi; sed
quod,
in praesentia loquentis, ipsa
se submisit judicio
Pap
scit
Johanna semper
et Ecclesiae.
dicit
(juam [quod] supra dcposuit.
quod
nihil aliud scit
DE RHABILITATION.
Super XVIII. arliculo,
dicit
quod
359
notarius scribebat
processiim in jâllico, et, qiiando erat

scriptiira
ei
rcpetebatur.
De
dubium super
translationc vcro,
nlliil
soi t.
Super XIX.,
dlcit
articulum esse verum quoad jus.
Quantum vero ad factnm,
quod
prnominati Pigache et Minier, tradiderunt opinionem

suam in scriptis (i), secundum conscientiam suam;
dicit
ipse, et
quae non fuit episcopo et assessoribus grata, dicendo

H
Est hoc quod
Super XX.,
11
fecistis?
dlcit
quod
crdit notarios
bene
et fide-
ter scrlpsisse.
Super XXI. artlculo,

semper
visa
fuit
unde suinpserunt
dicit
quod
dicta
sententia
eidem loquentl injusta, nec

tltulos et causas
scivit
eam condemnandi.
Deallls in artlculo contentis, se refert ad jus.
Super XXII.,
dlcit
quod per
se
Ipsam respondebat,
nec vldlt quod haberet allquem defensorem. De
resi-
duo supra deposuit.

Super XXIII. articulo, dlcit quod de contentis in artlculo erat vox publica in hac civitate Rotliomagensi.
Super XXIV. artlculo, dicit quod non habet notitiam, nec unquam audivlt dici quod fuerit aliqua
sententia per judicera scularem lata contra dictam
Johannam, quia prsens non fuit; sed vox publica et

rumor erat quod violenter et Injuste fuit tradita supplicio.
Super
publica
ita
Super
(r Voy.
XXV.,
XXVI.
1. 1.
dlcit
quod non fuit prsens; sed fama
erat, prout articulus conlinet.
p. -369.
artlculo, dicit
quod, pro
causis
con-
PROCS
360
teiitis
in articulo, crdit ipsam
Johannam
fuisse
morti
tamen teiidebant ad infamandum dominum nostrum Regem, uescit; sed bene crdit qiiod in
contemptum ejus, attentomodo procedendi et modo
traditam;
si
judicii, fuit morti tradita.
Super XXVII.
dicit
eum, sunt
posita per
F.
quod
ea
qu
sunt supra de-
vera.
PETRUS MIGECII.
Venerabilis et religiosus "vir, frater Petrus Migecii (i),

sacrse theologiae professer, prior prioratus de
gavilla-Giffardi
annorum,
Lon-
Rothomagensis dicesis, tatis lxx
vel circiter, juratus et examinatus dicta die
martis.
Super
I.
articulo, dicit
quod
crdit articulum veri-
tatem cotitinere, ex efFectibus qui sunt secuti.
quod audivit a quodam miquod

Anglici plus timebant
,
ipsam Johannam quam centum armatos.
Super II. articulo, dicit quod audivit quod gentes
domini de Luxemburgo ceperunt dictam Johannam
prope Compendium, in dioecesi Belvacensi, et audivit
quod fuit requisita per Anglicos; et fuit electus epiSuper
II.
articulo
dicit
Anglico defuncto
lite
scopus Belvacensis ad faciendum processum contra
eam, quia
fuerat capta in dioecesi sua.
Et
scit
quod
adducta ad hanc civitatem Rothomagensem
fuit
et
detenta in Castro, in cnrceribus; et crdit impressio-
nem
et
metum
de quibus articulo
fit
mentio,
qu^riivis
de certo nesciat.
Super IV. articulo,

cestimare
(1)
Voy.
t.
dicit
quod apparenter poterat
quod per impressionem

I,
p. 6,
et
metum
Anglico-
DE RHABILITATION.
riim fuit processum contra dictam
fuit
rum
semper detenta sub dominio

,
3C1
Johannam
et custodia
quia
Anglico-
nec permiserunt ipsam detineri in carceribus
primo sermone
facto apud Sanctum Audoenum, cum monita fuisset
dicta Johanna de revocando, et ipsa diflerret, fuit dictum per unum ecclesiasticum Anglicum episcopo
Et subdit quod
ecclesiasticis.
Belvacensi,
quod
finito
ipse erat fautor ipsius Johannae
cui dictus episcopus respondit
Vos mentimini. Eiô
debeo, ex professione mea, quaerere salutem animae

et corporis ipsius
Johannae
dominum
delatus apud
Et ipsemet loquens
fuit
Cardinalem Angliae quod erat
fautor ipsius Johannae; de
quo
se excusavit
loquens
erga dictum Cardinalem, timens periculum corporis.
Super V.
et VI. arliculis, dicit
quod
crdit
quod
quod fideliter scripserunt.

quod nescit utrum ipsa Johanna
consilium; sed crdit quod nullus fuisset ausus
notarii Yeraces erant, et
Super VII.
petierit
sibi
dicit
dare consilium aut defensionem, nsi fuisset sibi
concessum.
Super VIII.
crdit articulum continere veritatem,
demplo quod non
eam in compedibus aut ferreis.

quod crdit ipsam Johannam fuisse
tatis XX annorum. Et crdit, quod erat adeo simplex quod credebat quod Anglici non tendebant ad
ejus mortem, et quod sperabat eripi mediante pecunia. Vidit tamen eam catholice et prudenter respondentem de pertinentibus ad fidem , prterquam in
Super IX.,
Tidit
dicit
visionibus quas dicebat se habere, in quibus nimis

persistebat, judicio loquentis.
Super X. articulo,
Interrogatus
si
dicit
quod de
articulo nihil scit.
sciverit aliquos alios missos fuisse ad
PROCS
362
eam de nocte
quandoque
dicit se audivisse
ad eam de nocte, in habitu captivi, ut
ivit
dicit[ur], fingendo
quod
captivus de partibus
esset
rgis Franciae; et persuadebat
eidem Johannae quod
persisteret in assertionlbus suis, et
auderent inferre
Super XI.
sibi
quod Anglici non
aliquod malunni.
quod non percepit contenta
dicit
quod unus homo
in
articulo.
Super XII.
neque
tenta in articulo,
Super XIII.
et
XV.
Super
crdit ar-
et
XVI.
articulis, dicit
quod
se refert
processum.
et
quod bene
dicit
Johanna ad plnum non
Ecclesia
quod
contenta in eisdem audivisse
Super XVII. articulo

ipsa
con-
vidit.
articulis, dicit
et
crdit
Johannae.
dict.ne
ad notarios
XIV.
veros
ticulos esse
ab ore
quod non
similiter dicit
crdit
quod
intelligebat quid esset
nec recordatur ipsam Joliannam rcusasse se
submittere Ecclesiae.
Super XVIII.
et se refert ad jus; sed,
aliquos
non
ad notarios.
se refert
Super XIX. articulo,
dicit
quod
articulus juris est,
ad ea quae suntfacti, crdit
fuisse ex toto liberos, et aliquos
volun-
tarios.
Super
XX.
scripsisse.
crdit notarios fuisse fidles et fi.deliler
Aliud nescit.
Super XXI.
dicit
quod , attento odio Anglicorum
merito potest processus dici injustus, et per conse-
quens sententia injusta.

Super XXII. articulo,
esse
dicit
verum, dempto quod
tum consilium.
quod
nescit
si
crdit articulum
fuerit sibi denega-
DE RHABILITATION.
Super XXIII.
sua libertate, crdit

lica sicut
ipsa
una
quod
bona
alia
instantiam, ut audivit.
ulterius deponere, nisi
catholica.
XXIV.
Et
quod
ad ipsius Johannae
et
deinde combusta.
quod
articulo, dicit
judicis
bona cathoaudivit
De residuo articuli, iiihil sclt

quod fuit adjudicata relapsa
et derelicta justitise saeculari
Super
ipsn fuisset in
si
ipsa fuisset ita
perccperat corpus Cliristi
sententiara
363
articulo, dicit qiiod,
nescit aliquara
scularis fuisse latam
sed fuit
ducla ad supplicium cura magna furia per armatos

Anglicos.
Super
XXV.
ipsum articulum con-
articulo, dicit
tinere veritatem,
prout audivit, ipsa derelicta per
Ecclesiam. Et tune ipsa cplt lamentari et acclamare
Jhesum
passione
non
tune recessit loquens
et
quod exsecutionem
motus tanta com-
ipsius
Johannae videre
potuit.
Super
XXVI.
articulo, dicit
quod
crdit
ipsum
articulum continere veritatem.

per
eum
quod de
publica vox
praemissis
dicit
depositis, fuit et est
fama
et
in
civitate Rothomaiicnsi.
F.
3IARTINUS LADVENU.
Religiosus et honestus vir, fraterMarnns Ladenu,
presbyter, ordinis Fratrum Praedicatorum

pluribus conventibus fuit lector theologiae,
annorum,
vel circa, testis productus et
dicta die martls,
Super
I.
qui
in
aetatis
lu
examinatus
nona mensis maii.
articulo, dicit
quod
parte processus dictae Johannae
fuit praesens in
,
cum
fratre
majori
Johanne
PROCS
364
Maglstri, tune subinquisitoie, et crdit ipsum
primum
articulum esse verum.
Super
II.
articulo, crdit etiam
ipsum articulum
veritatem continere.
Super
quod bene
qnod fuit
dicta Johanna adducta ad hanc civitatem Rothomagensem et in carceribus castri Rothomagensis detrusa;
quodque fuit processus factus et deductus in causa
fidei contra eamdem Johannam ad procurationeni et
expensis Anglicorum; de metu vero et impressione
de quibus in eodem articulo mentionatur, nihil scit.
Super IV. articulo , dicit quod vidit magistrum
Nicolaum de Houppevilla ad carceres regios duci , eo
quod nolebat assistere processui. Residuum articuli
nescit pro certo , quamvis credat quod pars assistenIII.
articulo, dicit
scit
tium
in processu limebat, et alia favebat.
Super V.
crdit
quod
et VI. articulis, se refert notariis;

fideliter scripserunt ea quae
tamen
viderunt et
audiverunt.
Super VII. articulo dicit quod bene scit quod dicta

Johanna nullum habult directorem, consiliarium aut
defensorem usque circa finem processus, et quod nullus ausus fuisset se ingerere ad eam consulcndum
,
dirigendum aut defendeudum, propter
corum; audivitque
castrum
dlci
quod
metum
Angli-
aliqui qui iverunt
ad
ex ordinatione judicum, ad consulendum et
dirigendum eamdem Johannam, fuerant dure repulsi

et
comminati.
Super VIII.,
dicit
articulum continere verum, in
forma.
Super IX., quoad tatem, concordat cum articulo;

de slmplicitate vero dicit quod erat valde ignorans et
DE RIURILITATION.
365
eam quan-
vix sclehai Pater noster, quamvis aiidierit
doque fidelltrrel priulentcr respondciitem.

Super X. articule, dlcit quod de se nescit deponere.
utrum sciverit vel audiverit quod aliquis

eam occulte, de iiocte deponit quod,
ex ore ejusdem Johannae audivit quod quidam magnus
dominus Anglicus introivit carcerem dictae Joliannse,
et tentavit eam \i opprimere; et haec erat causa^ ut
Interroalus
accesserit ad
asserebat, quare resumpserat
Super XI. articido,

hannae
bant
quod
dicit
inlerrogationes,
difficiles
tali et
habitum virilem.
simplici mulieri
fiebant eidem Jo-
qu non compete-
sed de intentione inter-
rogantium nescit deponere.

Super XII. articulo
dicit
quod
satis
bantque inlerrogationes per

interrogantium, et
dura-
trs horas, vel eo circa
De intentione vero
ad quem finem eam sic interroga-
prandium
et fiebant ante
quod
scit
raultum eam vexabant in interrogationibus

et post.
rent, ignort.
Super XIII. articulo
audivlsse in judicio, sed
ab eadem Johanna
dicit
quod non recordatur
se
bene audivit, extra judicium,
contenta in eodem articulo
vel
consimilia.
Super XIV. articulo,

Johannae audivit quod
dicit
se
quod
submittebat
quod duceretur ad eum.

Super XV. et XVI. articulis,
fici
sfepe ab ore dictae
Summo
Ponti-
et
et se refert ad
dicit
quod
nihil scit,
processum.
Super XVII.
Super XVIII.
quod nihil scit.

dicit quod bene scit quod
dicit
,
cessus receptus et conscriptus in gallico.
tione vero processus nihil scit.
fuit
De
pro-
transla-
PROCS
366
Super XIX. articule,

juris, se refert
ad jus;
quod de his quae sunt

quoad ea quae sunt facti se
diclt
et,
refert ad ea quae supra deposult.
Super
XX.
dicit
quod
se refert notariis.
Super XXI. se refert ad jus.

Super XXII., de nullitate processus
Bene
et sententlse,
tamen quod non habuit defensores aut consiliarlos, quamvis peterlt.

Super XXIII. articulo , dicit quod constabat judise refert ad jus.
scit
quod se submiserat determinationi Ecclesi, et

quod fidelis et catholica atque pnitens erat, quodque,
cibus
ex licentia et ordinatione judlcum
corpus Christi
eidem Johannae ministravit loquens. Dicit ulterius
tanquam relapsa, judici sseculari;

Anglicorum, non
fuisset sic contra eam processum.
Super XXIV., dicit quod certus est quod, postquam
quod
fuit derelicta,
et crdit
quod,
fuit derelicta
armatos,
ivus
tenuisset partera
ab Ecclesia
ibi in
quacumque
si
fuit capta
magno numro
per Anglicos
exsistentes, et absque
sententia judicis scularis, quamvis Bal-
Rothomagensis
et
assistrent ibidem; et
eadem Johanna,
Consilium Curi
hoc
scit
a loco castri
saecularis
quia semper fuit
usque ad exilum
cum
spiri-
tus; et ministraverat loquens, ex ordinatione judi-
cum, eidem Johannae sacramenta
Poenitentiae et
Eu-
charisti.
Super
XXV.
articulo
dicit
articulum conlinere
veritatem, quia vidit et audivit contenta in eodem
quodque tortor seu
lictor, ipso
perhibuit testimonium
loquente prsente,
quod tyrannice
ipsa
passa
fuerat mortera.
Super XXVI. articulo,
dicit
quod
crdit
ila esse
DE RHABILITATION.
367
sicutarticuluscontinet. Et addlt loquens interrofi;atiis,
quod maglster Guillelmus Erardj in sermone quem

fecit in cmeterio Sanctl Audoeni Rothomagensis, exclamando
in
quodam
passu, dixit in elfeclu talia verba
domus Franci semper caruisti monsti is usque

nunc; sed modo, adhrendo isti mulieri sortilegae,
!
hrelicae et superstitiosae, infamata es!
per
dicit deposita
esse vera et notoria in liac civitate
Rothomagensi
eum
,
et
alibi.
D.
Reverendus
JOHANNES FABRI.
in Christo pater et
dominus
dominus
Joliannes (i), episcopus Dimitriensis, ordinis Sancti
Augustini
logiae
con\ entus Rothomagensis
sacr theo-
professer, juratus et examinatus die martis
nona mensis praedicti.

Super I. articulo, dicit quod crdit et imaginatur
quod Anglici non multum diligebant ipsam Johannam,
et quod, si ipsa fuisset de parte Angli , non tantam
diligentiam fecissent neque ita rigide processissent.
Super II. articulo dicit quod imaginatur quod
procedebant contra eam quia timebant eam.
Super III. articulo, dicit quod de metu et impres,
bene novit;
et
factum ad procurationem
et
sione, nihil scit; sed caetera in articulo

crdit
processum
fuisse
expensis Anglicorum.
Super IV. articulo,
cum
Voy.
t.
nihil scit, nisi
ipse loquens praesens dixit
conveniens quaestio
(1)
quod
eidem Joliannae qustio an
fieret
gratia Dei
dicit
I,
p. 38l.
etc.
tali
mulieri.
Tune
quod,
ipsa esset in
quod non
erat
episcopus Bel-
PROCS
368
vacensisdixit loquenti
Melius fuisset vobis,
ta-
si
cuissetis.
Super V.
et VI. articulis, dicit
quod
se refert
ad
notarios.

examine; sedquamdiu
consilium
neque
Super VIII.,
ibi
petierit.
quod
dicit
cere, in Castro
quod non fuit semper in

fuit, non vidit quod haberet
dicit
ipsa
Johanna erat in car-
Rothomagensi. De residuo
articuli
nihil scit.
aetatis articula tae, et
toria respondit,
quod
dicta
Johanna erat
multum prudenter
ad interroga-
Super IX. articulo,
dicit
demptis revelalionibus
Deo,
[ita]
quod per spatium tiium hebdomadum credebat eam

inspira tam.
Super X. articulo,
Super
XL,
dicit
nihil scit.
quod
in aliquibus valde
qurebant, de quibus competenter
profunde
se expediebat; et
aliquando interrumpebant interrogatoria, transeundo
de uno ad aliud
ad experiendum an ipsa mutaret pro-
positum.
, dicit quod faciebant longas examinacommuniter durabant per duas aut trs
horas, ita quod doctores assistentes inde erant multum
fatigati; sed utrum ad finem articulatura, nescit.
Super XIII. dicit quod non recordatur ipsam
Johannam dixisse verba in articulo contenta; sed bene
recordatur ipsam dixisse quod ipsa noUet aliquid dicere aut facere quod esset contra Deum.
Super XIV. non recordatur; imo audivit ut supra
Super XII.
tiones
quse
immdiate.
Super
XV.
et
XVI.,
nescit,
neque unquam'audivit
l)i:
quod recusnrot
RKHABILITATION.
3()'.t
submittere Ecclesie; saltem non
se
recorda tur.
Super
XV II.
arliculo,
Super XVIII.
non recordutur.
nihii soit ile Iranslatione
iirticulo,
neque iccordatur an
in
latino vel in
i,'allico
fucrit
reeeptiis.
Super XIX.,
dicit
quod
noji percepit
coactionem;
et nihil aliud scit
Super
XX
se refert
Super XXI.
ad notarios.
se refert ad judices.

quidquid inde
ad
scit, et
dicit
quod supra dposait
de nullitate sententiag se refert
jus.
mone,
facto in
quod, a primo serSancto Audoeno, non fuit vocatus ad

dicit
processum
Super XXIV.,
dicit quod fuit in sermone ultirr.o,

quo ipsa rogavit omnes sacerdotes ut unusquisque
eorum daret sibi unam missam; sed quid postmodum
factum est, non vidit, quia recessit.
Super XXV., dicit quod multum catholicam finem
habuit, et quod judices et plures alios lacryraari comraovit, pr nimia pietate.
in
Super
sed
si
XX V.,
dicit ut supra,
de timor et odio;
tendebant ad infamandum regem Franci
scit; quaravis
iie-
stimet quod in raajori [parte] liben-
ter displicuissent sibi.

fait
vox communis
II.
et
dicit
quod de
illis
quaedixit
fama.
24
PROCS
370
D.
THOMAS MARIE.
Venerabilis et rellgiosiis vir, doinpnus
Thomas Ma-
rie ,
presbyter, in iheologla baccalarius, priorpriora-
tus
Sancti
Mlchaelis prope
Sancti Benedlctl
testis
aetatis
lxii
Rothomagum, ordinis
annorum vel circa;
productus, receptus , juratus
et
examlnatus die
articulo, dicitquod videtur
eidem loquenti
prsedicta.
Super
I.
articulum ipsum veruni
Super IL,
Johanna
dicit
esse.
quod, quia mirabilia fecerat ipsa

coinmu-
in bello et quia ipsi Anglici sunt
niter superstitiosi, aestimabant de ea
aliquid fatale
omnibus consiliis et aliis desiderabant ejus mortem.

Interrogatus quomodo scit quod Anglici sunt sudicit quod communis fama hoc tenet, et
perstitiosi
esse; ideo, ut crdit qui loquilur, in
est
vulgare proverbium.
quod ipsa Johanna fuit ad

hanccivitatemRothomagensem adducta, etincarcerata
in Castro Rothomageusi, quodque fuit factus processus
contra eam in materia fidei ad requestam et propriis
expensis, ut crdit, Auglicorum. De metu et impressione, dicit quod aliqui timor et alii favore interfueSuper
111.
articulo, dicit
runt in processu.
Item requisitus, super IV. articulo, dixit quod non

maxime quoad timorem et
crdit contenta in articulo,
minas, scd magis in favorem> maxime quia aliqui, ut

crdit et dici audivit, receperuut munera. Dicit
quod magister Nicolaus de Houppevilla

fuit positus
in
ista
tamen
occasione
carceribus, et expulsus a processu,
DE RHAHlLlTATiOxN.
371
quia aspere locutus fuerat de materla ipsius Joliannae

episcopo Belvacensi.
Super V. articulo,
dicit (juod crdit notarios vera-
citer et fideliler scripsisse,

lexit,
quamvis forsan, ut
quaiidoque sollicitarentur alio
Super VI. articulo,
dicit
quod
modo
intel-
scribere.
crdit ut supra
im-
mdiate.

sibi fuit
quam
dicit
quod
audivit dici
quod
oblatum consilium; nec audivit quod quis-
fuerit in periculo mortis aut alias,
pro dando
sibi coiisilium.
Super
quod
quod audivit a quodam ferrario

quamdam gabeam ferream, pro tenendo
VIII.
fecerat
dicit
ipsam Johaniiam stantem.

luterrogatus
dere quod
sic.
Super IX.,
utrum fuerit posita

De custodibus niliil
quod
in ea
dicit se cre-
scit.
annorum,
Quantum ad simplicitatem et ignoaudivisse a quodam qui fuerat in pro-
dicit
erat aetatis xviii
judicio loquentis.
rantiam, dicit
cessu et
aliis
quod
ipsa
ita
sapienter ad qusita
respondebat, sicut fecisset unus optimus clericus.
Super X. articulo,
dicit
quod
nihil scit; audivit
tamen [quod], post primam prdicationem, cum

set
iterum posita in carceribus
sibi tt
dicere
cum
vexationes de
castri
fuis-
fuerunt factae
eam oppriraendo, quod habuit
quod mallet potius mori quam amplius
stare
ipsis Anglicis-
quod audivit illa quae continentur in articulo, quamvis non fuit praesens in
processu; et bene crdit quod tendebant interro;a->
Super XI. articulo
dicit
tores ad illum finem articulatum.
PROCS
372
Supe^r XI. aiticulo,
bant
ei
quam
Super XllI. articulo,

tenta in articulo
Super XIV.
Super
XV.
quocl crdit qiiod facie-
ilicit
pejiis poteraiit.
dicit
quod
aiidivil dici
quod
articulis, dicit
quod
Super XVIII. et XX. dicit quod
Super XIX,, dicit quocl, ubi non
dicit
nihil scit.
nihil scit.
nihil scit.
est
liberum arbi-
trium, nec processus nec sententia valent; sed,
hujusmodi processu fuerit

ribus
nescit aliud
dicit
si
in
libertas judicibuset assesso-
quam [quod]
Super XXI. articulo,
Super XXII.,
con-
prout supra immdiate.
XVI.
et
dicil.
niultis; et nihil aliud scit.
.'.
dicil
quod
supra deposuit.
quod
se refert ad jus.
nihil scit, quia
non
fuit
in processu.
quod bene crdit, et ita erat

fama publica, quod dicta Johanna erat bona catholica,
et quod fuit corabusta. Residuum articuli non Tidit.
Super XXIII.
Super
XXIV.
Super
XXV.,
culo
articulo, dicit
dicit
quod
quod
nihil scit.
audivit contenta in arti-
et crdit ita esse, et audivit a multis
fuit
nomen
fuit
combusta.
habuissent
norassent
quod
visuni
Jhesus inscriptum in flamma ignis in quo
Super XXVI.
glici
dicit
et
dicit
unam
non
quod bene
crdit
quod
si
An-
talem mulierem, multum ho-
sic tractassent
Super XXVII. articulo
dicit
eam.
quod
ea quae deposuit
vera sunt, et notoria in hac civitate Rothomagensi.

D.
JOHANNES RIQUIER.
Dominus Johannes Riquier, presbyter,
curatus
DE RHABILITATION.
373
ecclesi parochialis de Hciulicnrte (i), latis xl
rum
nona
vcl clrca
jiiralus et
examinatus dicta die
anno
inartis,
niaii.
Super
articulo, crdit articuliim continere veri-
I.
tateni.
Super
II., dicit
quod
ipsum articu-
similiter crdit
lum esse verum in forma; et addit quod dicebatur

communiter quod AniÎici non audel)ant ponere obsidionem in Locoveris, donec mortua csset.
Super III. articulo, dicit quod fuit adducta ad iianc
civitateni
castri
llothoma;ensem
Rotliomagensis
et
posita
factus
et
in
carceribus
processus
contra
eam
et crdit quod ad procurationem et expensis

;
Anglicorum fuerit factus processus hujusmodi; sed de
metu et impressione niliil scit.
Super IV. articulo dicit quod fama communis erat
,
quod multi eoruni qui faciebant processum, libenter

abstinuissent
aderant; et
et
timor
plus
alias
processui
ita crdit.
Super V. et VI. articulis,

prsens in processu.
Super VII. articulo
tum
qnam
dicit
nihil scit, quia
quod non
non
fuit
recolit conten-
in articulo fuisse factura.
quod non vidit eam in

quod nullus audebat loqui
ferrata, et quod Angl ici eam
dicit
carceribus, sed dicebatur
cum
ea, et
quod
erat
custodiebant.
Super IX. articulo
dicit
quod
audlvit
quod
ipsa ita
prudenter respondebat quod,
si
fuissent ita interrogati, vix
bene respondissent.
(1
'
Heudicourl, aujourd'hui dans
le
ita
aliqui de doctoribus
dpartement de l'Eure.
procs
;74
Super X. articulo,
dicit
quod non
contenta in articulo, neque aliquid
XL,
recolit audivisse
scit.
quod non fuit in processu, sed

quod interrogabatur multis difficilibus
qustionibus, et quod, quando nesciebat respondere,
Super
dicit
audivit ex fama
petebat diiationem in crastinum.

dicit quod processus fuit val de proquod, prout audivit ab aliquibus, illi qui
processum faciebanl, increpabantur ab Anglicis, quod
Super XII.,
lixus, ita
non
citius
terminabant negotium.
Super XIII. et XIV. articulis, dicit quod communis

fama tenebat dictam Johannam affirmasse et obtesta-
tam
fuisse, sicut in articulo continetur.
Super
XV.
et
XVI.
quod
articulis, dicit
niliil scit
de contentis in eisdem (i).
Super XVII.
nihil scit.
Super XVIII. et
XX.
pro-
se refert ad notarios et
cessum.
dicit, in conscientia sua, quod maeorum qui procedebant, si habuissent libernon timuissent furorem Anglicorum non
Super XIX.
jors pars
tatem
et
processissent.
ita
Super XXI. et XXII. , nihil scit.

Super XXIII., dicit quod, judicio loquentis, ex
fine dict Johann, ipsa Johanna erat fidelis et catholica; et audivit
et crdit
quod
quod
peliit suscipere
fuit sibi
corpus Christi
traditum; et
scit
quod
fuit
cremata.
Super XXIV. articulo,
quod, prdicatione
dicit
ultima facta, fuit derelicta a viris ecclesiasticis
(1
Le manuscrit de Notre-Dame
xeptimu.
ajoute
^^
'
îmiliier ita dicit
et
super dcima
DE RHABILITATION.
375
stntim vidit cjuod clientes et AntÎici armati
pcrunt, ac directe ad iociim
eam
siipplicii diixerunt;
recc-
neque
vidit quoil aliqua senlentia fuit lala a judice saeculnii.
XXV.
Super
articulo, dicit
quod
arliculus continet
veritatem, piout vidit et audivit. Item dicit quod ipsc
loquens audivit quod
inaiîster
Johannes Ad-Ensem
lune canonicus Rothomagensis, praesens in exsecutione dict
Johann,
mirabiliter lacrymando, dixil
aliorum prope
in praesentia loquentis et
Vellem quod anima raea
tium
mam
islius
((
mulieris esse.
eum
exsisten-
credo ani-
essel ubi
Super XX\I., de impressionibus, supra deposuit,

crdit
quod Anglici processerunt ex
contentis, et ad
causis in articulo
illos fines.

in
et
dicit
quod faraaeratet
est,
hac civitate Kothomagensi, de his quas ipse supra
deposuit.
M. JOHANNES FAVE.
Providus
vir, raagister
Johannes Fave(i),
in artibus
magister, et in legibus licentiatus, Rothomagi
com-
morans, magisler requestarum domini nostri
rgis,
aetatis
xlv annorum,
vel circa, juratus et
examinatus
dicta die.
Super
I.
articulo, dicit
culum verum
quod
crdit et stimat arti-
esse.
quod satis percepit quod

Anglici timebant eamdem Johannam, et, ut audivit,
Super
II.
articulo, dicit
multum timebant evasionem dict Johannae.
(1)
On trouve
sur les registres de l'chiquier de
missaire du Roi aux assises de ce tribunal, en
Rouen,
t.
p. -f-334-'
Rouen
Jehan Fave, com-
1453. (Dcsoiillet, Hist. de
PROCS
376
Super
articulo, dicit se scire
III.
quod
adducta
fuit
ad hanc civitatem Rothomagensem, et detrusa in carcere, in Castro Rothomagensi
processum
fuit coiitra
eam
et
fama erat quod
materia
in
fidei
cessum
et stipendia doctoribus et aliis ad
De metu
vocatis solverunt.
primam
eidem Johannae
et
eorum; quodque
processum
quod,
et impressione dicit
praedicationera,
cum
ceres, in Castro Rotliomagensi
divit,
quod
ut audivit dici et crdit, procuravennit pro-
Aiiglici
post
et
reduceretur ad car-
mangones illudebant
permittebant Anglici
principab'orc
Anglicorum
magistri
ut au-
multum indignabantur contra episcopum
vacensera
Bel-
doctores et alios assistentes in processu
ex eo quod non fuerat convicta et condemnata

supplicio tradita
aliqui Anglici
scopum
et
quodque etiam
audivit dici
ex indignatione praedicta
doctores praedictos
ac
quod
contra epi-
de castro revertentes,
levaverunt gadios ad eos percutiendum, quamvis non

percusserint, dicenles
quod rex maie expenderat pe-
cunias suas erga eos. Praeterea dicit se audivisse ab
quibus referri quod,

dictam
cum
episcopo
et
Wannk,
cornes de
primam prdicationem
ali-
post
coiiquereretur dictis
doctoribus, dicendo quod rex niale stabat,
ex eo quod dicta Jolianna se evadebat
eorum respondit
bebimus eam.
Domine, non
ad quod unus
curetis; bene reha-
Super IV. articulo,

Super V.,
dicit (juod nihil scit.
dicit se audivisse dici
quod Anglici fue-
runt maie contenti de domino Guillelmo Manchon,

notario dict causae et liabuerunt eum suspectum et
,
favorabilem pro ipsa Johanna, ex eo quod non libenter veniebal neo se gcrebat ad
nutum eorum.
Super VI.
et
Super YIII.,
rum
DE RHABILITATION.
VU. arliculis, nihil scit.
tlicit quod crdit articulum
qtiodque audivit
377
esse ve-
quod spe mutahantur
dici
custodes diclae Joiiannae.
Super IX
XII., XIIL, XIV., XV.,
X., XI
XVI., XVII., XVIII., XIX, XX., XXI. et XXII.
,
articulis, nihil scit.
Super XXIII.
dicit
eratsimplex, bona
quod
ipsa Johaniia
eam
et tandem per tortorem
et
ad locum supplicii, ut cremaretur.
Super XXIV. articulo
quod
quod
et fidelis catholica; viditque
derelinqui per Ecclesiam

alios duci
crdit
dicit
fuerit aliqua sententia seu
quod non percepit
condemnatio
lata
per
judicem saecularem; sed directe ducta fuit ad supplicium.
Super
XXV.,
dicit
quod quasi omnes de natione
lacrjmantes
ista vidit tlentes et
audivitque loquens
ex ore proprio dictae Johann, ipsam Johannam inter
flammas acclamantem nomen Jhesus.
Super
XXVL,
crdit articulum in forma.
Super ultimo, crdit omnia per eum deposita
esse
vera et notoria.
CoLLATio
fit
per nos, superius norainatos notarios,
qui depositiones et attestationes testium praenomina-
torum
in scriptis fdeiiter redegiraus,
nostris
manualibus
prmissorum,
diemercurii,
in fidem
hic appositis.
omnium et singulorum
Anno Domini mcccclii.,
mensis maii.
x.
Sic signatum
estibus signis
Socius et Dauvergne.
PROCS
378
IL
INQUESTA IN LOCO ORIGINIS JOHANNiE.
[Inquisitio
de informationibus
primo processii memoratis.]
in
Receptis autem in hnjns processus exordlo una
cum
llbris, registris et
monumenlis
priml pro-
dictl
cessus, sicut superlus est descriptura, informationibus

praedictis,
tam per reverendum dominum Cardinalem
Legatum antedictum
sub eo
quam
per ejus commissarios,
et ejus auctoritate, factis; et
praedicti
domini Archiepiscopus, Episcopi et Inquisitor
in
tanquam prarnbulas
et
praepara-
hoc processu haberi voluerunt,
et hic in
delegali, ut supra,
torias,
quas informationes
piincipio inforraationum et inquestarum

cio,
quamad requisitionem
tam ex
offi-
partium, factarum, in hoc
processu describi et prmitti voluerunt
praefati
do-
mini Delegati, cupientes ad plnum cuncta scrutari,et

veritateni
tam pro
omnimodam
plena discussione perquirere,
justificatione processus ipsius primi
dictam Johannam
agitati
quam
contra
e contra, instante ad
hocspecialiter venerabili et discreto \iro
Simone Cha-
promotore ad causam constituto; diligentiam

exactissimam fieri et adhiberi voluerunt, et tam per se
pitaidt,
quam
per commissarios suos, fecerunt ac
fieri
raan-
daverunt, in exquirendis et recuperandis certis infor-
mationibus,
quas judices primi processus,
exordio, in loco originis Johannae anledictae

factas,
eorum
in
ejus
et alibi
auctoritate, praetendunt, et quas, ut
dicunt, ex deliberatione consiliariorum ad processum
evocatorum
se
sub
certis articulis rnovasse praeten-
DE RHABILITATION.
(lunt, ac post conf'essionem et
379
renovationem carum,
easdem iiiformationes scvidlsse, ac
iiotariis
processus
et consiliariis ostendisse, in eodem processu multlpliclter recitant, aflirmant et asserunt.
Et interrogato, post
dicti
prlmi receptionem proces-
sus ac ejus, in prsentia nostra et
manibus diclum processum
dicti
eorum de quorum
domini Delegati rece-
perant, visitationem, venerabili viro, raagistro Guil-
lelmo Manchon^, pr'inc'ip^W ejusdem processus notario,

et qui
ipsum processum
ac pro
magna
que
etiani
in singulis foliis subscripsit,
parte originaliter scripsit; interrogatis-
duobus ejusdem processus notariis ,

pluribus et consiliariis qui in dicto pro-
aliis
ac ofticiariis
cessu fuerant assislentes
quia nihil de dictis infor-
mationibus prfati domini Delegati reperire potuerunt, affirmantibus notariis

se
et consiliariis praedictis
nunquam aliquas inforraationes "vidisse \ el
durante prdicti processus agitatione
audivisse,
licet
hoc
in
processu, ex ordinatione et injunctione judicum dicti

primi processus, sit descriptum et expressum; quam
descriptionem et expressionem praefati domini Delegati
plurimum adnotantes
(i), et per ipsas informa-
tiones in hujus agitationibus processus
confidentes; instante ad id
tas dicti
plurimum dirigi
promotore prdicto, ut Veri-
processus primi appareret, et ipse convenientius
pro processu
vel
contra faceret; opportunas praefatl
domini Delegati plurimas commissiones dederunt,
et
plurimas monitiones, in aula publica domus archiepiscopalis
Rothomagensis pro
'0 Les manuscrits, agnotantex.
tribunali
sedentes
PROCS
380
verbo
et scriptis fecerunt, ut,
si
qui dictas informa-
tiones habereiitvel de his nliquid scirent, infia
certum
diem afFerrent et notificarent ipsos specialiter qui

sub nomine episcopi Belvacensis ac coiivenlualium
de ordine Fratrum Praedicatorum conventus Belva;
censis, ac inquisitoris, evocati vnrant,
Et quia, nec per interrogationes
commonendo.
nec per monitiones
praedictas, aliquid potnit in dicti processus principio

reperiri, preedicti
domini Delegati, inquestas facienda
super prnotatis partium articulis
testes
quam
plu-
rimos, et prserlim consiliarios, officiarios, et iterum
etiam notarios preedictos, specialiter
interrogave-
runt et interrogari fecerunt super informationibns

prdictis.
Qui omnes
sic
examinati
dixerunt se
nunquam
vidisse et audivisse informationes praedictas,

sibi "vel aliis ostensas; et
dposait iterum eas
nec eas
prsertim dictus Manchon,
nunquam
vidisse, et
quod,
si
disset vel eas agnovisset consiliariis ostensas, in
\i-
suo
registro posuisset. Similiter et veneiabilis vir, magister
Thomas de Coucellis, sacr
theologiae professor,
unus
ex consiliariis quibus ostensae dicuntur informationes

prdictae, in dicti processus exordio nominatus, dicit
se
nullo
modo
recordari de dictis informationibus fac-
vel ostensis; superaddens in depositione sua, sicut
tis
inferius inter inquestas Parisius factas latius contine-
tur,
quemdam
nem
Loyer, ad dictum processum post ejus inchoa-
venerabilera virum, magistrum Johan-
tionem evocatum, noluisse
(i)
interesse, ac dixisse
processum de jure non procedere, quia informationes
'
I
Les maniiscrils
noiiit se.
DE RRHABILM ATION.
prseainbuhe
l'iicUe
non fueiant
jure tuerai t'aciciulum, sicut

depositione dicti magistri
riri
osteiisae, sicut
de
liaec in diclis iiiquestls in
Thomae
latius coiitincntur.
lam per pia?dictos, quam
In quihus etiani inqueslis,
per alios
vcl
381
ofliciarios et consiliarios, nihil potuit
repe-
de dictis informationibus confectis, renovatis,
cominunicatis vel ostensis. Soins duntaxnt quidam vir
Moreaii,
hoiiestus Joliannes
commoYTiUs,
parochi
mcrcafor, Rothomagi
eWWa- en-Bas signi
dictae
(^\),
prope locum
Johannae, affirmative deponitquod,
tempore processus contra dictam Johannam Rothomaij;i agilati,
quidam
notahilis
tharingiae venilad civitatem

ipsi
homo
de parlibus Lo-
Rothomagensem
et dixit
deponenti se de Lotharingia venisse, et quasdam
informationes apportasse, ad quas fuerat commissus

in facto dictae
Johannaj, et ad inquirendum de fama
ejus in patria Lolharingiae; sed, quia
domino episcopo Belvacensi,
non
pl.icuerunt
dictae sunt ei
injuriae,
nec potuit aliquid recipere de suo labore; super quo

dicto deponenti conquestus est, dicens se nullum reperisse in dicta
Johanna quin
vellet reperisse in
pro-
pria sorore; sicut hsec et alia continentur in sua de-
positione inferius descripta
Rothomagensi
inter inquestas factas in
civitate.
Haec est diiigentia
per Dominos adhibita super
informationibus prfatis, de quibus

cessu.
Quam
fit
mentio
Delegati hic describi
Ville-au-Bois
pro-
ordinando etiam novas infor-
mationes in loco originis Johannae antedictae
(1)
in
diligentiam ordinaverunt praefati domini
dans
le
dpartement de
la
Haute-Marne.
fieri, et
PROCS
382
de
ipsis
dudum
informationibus
etiam speciali-
factis
ter inquiri.
Articuli sive clausulae dicti processus primi
formationibus praeambulis,
in dicto
in quibus
fit
nientio
processu, ut praetenditur.
de prxfatis
factis
in-
quorum
articulorum seu clausaruni occasione moli sunt praefati domini Delegati lam
ad informationes prsedictas inquirendas
et
novas in loco originis faciendas.
Item, die sabbati sequenle,
((
episcopus convocari fecit
nuarii, ipse praet'atus
domo
habitationis suae,
[Facta] (2) autem
scllicet xiii. die ja-
Rotbomagi
inquisitione
in
etc. (i).
dibgenti
super
prdictis informationibus factis in loco originis Jo-
hannae antedictae et
est, in dicti
alibi,
de quibus, ut prciedictum
primi processus exordio
quae dicuntur in eo notariis
et
fit
mentio
et
consiliariis ostensae
quia reperiri nequaquam potuerunt, praefati domini

Delegati, instante promotore, informationes novas,
sub
articulis generalibus et interrogatoriis faciendas,
ordinaverunt, prout inferius
sub tenore sequenti,
describuntur.
[Sequitur tnor comiuissionis virtute cujus inquest fuerunt fact in loco
originis dicts Johanaa;.]
JoHANNEs , miseratione dlvina archiepiscopus etdux

Remensis, Guillelmus eadem miseratione Parisiensis
episcopus, et frater Johaknes Brehalli, sacras theologiae professor, etc.
dominis
Venerabilibus et
et magistris
Reginaldo de Chicherj, decano
ecclesiae seu cappellae Beatae
(1)
(2)
Mari Vallis-Coloris, Tul-
Suivent les procs-verbanx des deux runions tenues le 13 janvier et
19 fvrier li31
Voyez
scientificis viris,
t. I
chez Pierre CauchT)n, pour
pp. 27 et
Le mol
la
mise en jugement de
''.1
a t laiss
en blanc dans les manuscrits.
le
la Pucelle.
DE RHABILITATION.
lensis dicesis, et
383
Watherino Thierici^ ecclesiae Tuliii Domino, et mandatisnostris,
Iensiscanonico,saIutem
imo
vrins apostolicis, firmiler obedire.Cunj ad judicis
officium spectet cuucta rimari
elea plena indagatione
discutere, nobis, pro parte venerabilis et discretlviri,
magistri Simonis Chapitault , in artibus magistri, et
injure canonico bcentiati, promotoris in hac parte a

nobis deputati, Cuit humililer supplicatum ut,
pro parte nostra
cum
promotoris instruc-
et ipsius nostri
tione, negoliique hujusmodi a nobis commissi celeriori expedilione ac veritatis elucidatione, necessario
habeamus quosdam
testes in loco originis
Jo-
ipsius
hannetee examinare, et super quibusdam articub's seu

interrogatoriis nobis, pro parte ipsius promotoris,
porrectis, et quos seu quae,
\obis sub
sigillis
tera inquirere;
cum
praesentibus litteris,
nostris mittimus interclusa, \erita-
laboriosumque foret nobis,
et parti-
bus onerosum ad partes illas accedere quatenus sibi

litteras commissionis, sub infrascripta forma, conce;
dere dignaremur et vellemus; unde nos, Judices et
Commissarii prfati
hujusmodi nostri promotoris
supplicationibus inclinati
sumus, negotia nobis,

stolica
dentia
omni
desiderantes,
prsertim
et
quantum pos-
Sancta Sede apo-
commissa, cum qua decet maturitate

pertractare,
diligentia scrutari
impediti
veritatem
et
,
et provi-
gerendorum cum.
certis nostris nrduis negotiis
vobis et vestrum cuilibet in solidum
de
quorum delitate, industriis et circumspecta scietitia

non iramerito confidimus, in virtute sanct obedienti, committimus et mandamus quatenus omnes et
singulos testes de quibus, pro parte ipsius promotoris
aut latoris pr?esentinm, fueritis requisiti, seu
al ter
PROCS
384
vestrum fuerit requisitus,
et
quos
ipse
promotor,
aiit
prsentiiim lator, coram vobis aut altero vestrum,

loco
iiostri
ad vos informandum super dictis artlculis
seu inteiTOgatoriis,
sibi
ad omnes et singulos terminos
per vos aut altero vestrum assignandos, procedere
voluerit, citari faciatis, et mandetis peremptorie et
coram vobis;
ad actum deponendi
personallter
tis,
recipiatisque et jurare faciaet ad cautelam,
si
absolu-
tione indigeant, absolvatis; necnon, super dictis articulis seu iuterrogatoriis praefatis diligeiiter examinetis,
et censura ecclesiastica
latis.
si
opus
sit, cogatis et
articulis seu interrogatoriis,
quid inde
rius
dictorum
Attestationes vero seu depositiones
testium fideliter in scriptis redactis, una
feceritis nobis,
vestrum
quam
sub
praedictis
citius poteritis
et
aut alte-
remiltatis et rescri-
vestrum remittat vel rescribat. Quo
autem ad praemissa omnia

dependentia ex eisdem
vobis et vestrum
et singula
ex nostro
et ea tangentia ac
officio
cuilibet in solidum
procedentes,
committimus
Datum et actum Rothomagi sub sigillis

anno Domirii mcccclv. more galiicano com-
vires nostras.
nostris,
cum
sigillis vestris
sigillo interclusas
batis, seu alter
compel-
putando, indictioDe iv. , mensis vero decerabris die

XX., ponlificatus ejusdem sanctissimi in Christo patris
domini nostri , domini Calixti, divina providentia

papae tertii, anno i. Prsentibus reverendo ac venerabilibus patribiis, dominis, episcopo Dimitriensi, Joet
lianne Sancti Audoeni, et Johanne Sanctae Katharinae
abbatibus,
Ferrebouc.
testibus ad
prmissa vocatis
et
rogatis.
DE Rf-HAIULITATION.
385
Articuli eu interrojâtorin pro informationibus fnciendis in patrin originiy
defunct.T JohannoUv (1), vulgnritcr la Pucclle appollatav
I.
Primo, de loco
Si
ori^înis et parocliia.
Item, qui fiienuit ejus parentes, d^
II.
eujiis status.
erant boni catholici et bonae famae.

III.
Qui
fiieriint ejns patrini et
IV. Item
si
in primitiva
matrinae.
tate fuerit in fide et mo-
ribus eonvenienter imbutn, pr.Tsertim

quirit
talis
quantum
re-
tas et conditio personae.
V. Item, de conversatione ejus in adolescentia

septennio usque ad egressum
Vi. Item,
spe
si
illius a
doino paterna.
frequentaret ecclesiam locaque sacra, et
libenter.
quo
VII. Item,
exercitio se occupabat seii vacabat
prdicto tempore juventutis.

VIII. Item,
si
eodem tempore
libenter et spe con-
fiteretur.
IX. Item,
quae dicitur
communis de illa arbore

Dominarum; uirnm consueverint ibidem
qiiid
habet fama
choreae puellarum
est juxta
cum
fieri
et similiter
arborem praedictam
aliis puellis
si
de
fonte qui
illo
etiam Johanna ibidem,
frequentaret, et propter
sam seu oceasionem illuc ibat.

X. Item, inquiratur de modo
quam
ca;i-
recessus a patria, et
proi^ressus per viam.
XI. Item,
si
in dicta patria originis fact fuerant
tempore
aliqu Informtiones, auctoritate judicnm
quo
et detenta
fuit captivata ante villam
Compendii
ab Anglicis.
(1)
In partibus
siii.i
vocabatur Johanneta, est-il
gatoire de la Pucello. Voyez
H.
t.
p.
Hit
dans le premier interro-
'i6.
25
PROCS
386
XI. Item,
si
quando Jolianna semel
de loco
fuf*it
origlnls
apud Novum-Castriim, propter armatos,
semper
in comitiva patris et matris.
Datum et
actiim Rothomagi,
fuerit
annoDomini mcccclv.,
die XX. mensis decembris.
Sic sii^natum
Tcnor
Comitis
seu
aiileni dictariim in(]iicslaruni
Ferrebouc.
et
tesliiini
scquitur, el est
alUtslalionum vc! depositionum
talis
Sequuntiir altestationes et dicta testium, noinine

et
pro parte venerabilis
moiiis Chappitault
canonico
licentiati
trlbus et dominis,
in artibiis
et discrei viri
magistri Si-
magistri et injure
leverendissimis in Christo pa-
Johanne, miseralione divina archi-
episcopo et duce Remensi, Guillelmo, eadem miseratione Parisiensiepiscopo, et fratre Johanne Brehalii,
ordinisFratrum Prdica-
sacrae theologi professore,
torum,
in
regno Francise hreticae pravitatis altero
inquisitore, judicibus seu commissariis, una
verendo
eorum
duo,
ptre
aiit
domino
collega,
cum
unus vestrum
lica specialiter
Constantiensi
clausa
illa
,
etc.
;)
Johann
vulgariter
super facto et
nuncupatae la
commissi
Mari
Vallis-Coloris, Tullensis dicesis
Waltrino Thierrici
ecclesiae Tullensis
canonico
commissariis subdelegalis et commissis virtute
rum
coram
Reginaldo Chiclicry, decano ecclesi seu cap-
pellae beatae
et
vel
Sancta Sede aposto-
Pucelle ; promotoris deputati et
nobis
re-
episcopo
Quatenus vos,
deputatis et commissis
causa defunct
cum
commissionis,
a dlctis
liftera-
reverendissimis dominis
commissariis principalibus emanat nobisque in hac

parte directae, ad
examinandum
testes
super articulis
DE RHABILITATION.
387
et intcrrogntoriis cisdem litteris iiifixis, ac nd reques-
tam
lionorabilis
Johannis
viri
Dalic
dicti
(r),
prseposlli laici de Yallis-Colorc, Tullensis dioecesis,

latoris
dictarum litterarum commlssionis; producto-
rum, rccoptorum
juratorum
rum virorum,
domiiioriim
Vausiam
Johannis
(2), et
le
in praesenlia
P;tii
discreto-
de Maxcjo supra
Fumeux
de Ui^ncjo
(3),
Tullensis dicesis, ecclesiarum parochialium reclo-
rum
et curatoriim; ac
per nos, discretumque \iriim
Domiiieum Dominici, Tullensem clericum, notaiium

pidilieum apostolica et
imperiali auctoritatibus
et
curiarum ecclesiasticarum Tullensium juralum, coram

eisdera dominis ibidem praesentibiis^ ad hoc a nobis et
per nos deputatum, examinatorum; anno
modo
et
diebus
forma sequentibiis,
JOHANNES MORELLI.
Et primo, Johannes Morelli, de Greu, prope villam

de Dompno-Remigio, laborator,rRtatis Lxxannorum,
vel circa, primiis testis in hac causa inquisitionis, super
facto ipsius Johaiinet, vulgariter la Pucelle appel-
coram nobis productus juratus et rcceptns in

dicta villa de Dompno-Remigio, ac in prsesentia praediclalae
torum dominorum Ptri et Johannis prrpdictornm, per

nos dictumque Dorainicum examinatus anno Domini
,
MCCCCLV.', die mercurii vicesima octava mensis janua-
per
rii; requisitus,
suum juramentum, quid
materia super qua in testem producitur

il)
Les Lorrains prononaient ainsi
par anoblissement aux membres de
nom de du
scit
Maxey-sur-Vaise
v3)
Ugny, prs de Vaucouleurs.
de
videlicet de
Lys, qui avait t accord
la famille d'Arc.
prs de Vaucouleurs, dpartement de la Meuse.
\i)
le
PROCS
388
contentls
iii
interroatoriis, sive articnlis
datis
pro
informalione facleiida de facto ipsius Johaniietae la

Pacelle; suo autem juramento, per
evangelia pmpsfito, ad ejus
ad sancta Dei
eiiin
memoriam reducto;
exposito qualiter falsidious testis falsum

perliibens,
muka
rnala slmul
Creatoicm
suiitn
contemnlt; secundo judlcem
etsemel committit:
tertio proxiinLiin
smim
[elieiinam, et sic
perpetuo redditur infamis
Super
iiis
etc.
nam
fallit;
ad
itedit, et (iiiaiter aedlQcat
eorumdem articulorum
1.
riorum articule,
et sibi
testlmonium
sive interrogato-
Primo, de loco origi-
iiicipiente u
etiam super
et III. sequentibus arti-
II.
dictumsuura juramentum,
culis, requisitus: dicit, per
quod dicta Johanneta de qua agltur, fuit oriunda de

Dompno-Remigio prsedicto, et fuit bnptizata in ecclesia
parochiali Sancti Remiiîi ejusdem loci. Et vocabatur
Jacobus
ejus pater
di
laboratores de dicto
Arc
(r), et ejus
mater Ysabelleta,
Dompno-Remigio, insimul, dum
vivebant, commorantes; qui, prout vidit et scivit,

erant boni et fidles catholici
bonique laboratores et
,
bonae famae, et conversationis honestae,ut laboratores,

quia pluries
testis
cum
eis
conversatus
est.
Dixit etiam idem
loquens, quod ipse fuit unus ex dictae Johannae
patrinis; et fuerunt ejus matrinae uxor Stepliani

tarii,
(1
Ro-
et Beatrix, relicta Tiescelini (2), in dicta villa de
Jacques
ou suivant l'usage du pays
Jacob d'Arc
prs de Montierendcr, au dire d'Kdmond Richer.

d'Orlans,
liv.
fol. S,
imprim en IGlO par
Dibliotluquc du Roi
la famille
du Lys,
[llist.
tait natif
de Sfond
matiusc. del Piicelle
Fotuanieit, P. 286.)
le fait originaire
Un Mmoire,
de Sarmaize, prs de
Vitrj-le-Franais. Ces deux ouvrages s'accordent dire qu'il mourut de chagrin de la
fin
malheureuse de sa
,2) Alias Esidlini.
lille
Voyez p. 305.
ainsi
que son
fils
an Jacquemin d'Arc.
DR UnilAlULITATIOiN.
Dompno
389
Uomiiîo commoratitcs, ac Jolianncta
Tliiescclini de Vilello, in villa
rclicla
de Novo-Caslro com-
morantis.
Super
((
Item,
eonimdem
IV.
primitiva
in
si
jnramentum
late, ut
incipicnte
etc. recjuisitus
dixit <juod
aiticidorum,
per siium
ipsa Jolianneta in sui p>itna
sibi videlur, fuit et erat
bene
et decenter in
(ide et
bonis moribus
omnes
ejusdeni villaede Donipno-Reniiiîo eatn diliiê-
iirdiuta
quod quasi
et erat talis
bant; sciebat enim ipsa Jolianneta suarn credenliam

/*<2ê/v/o./e/',
^('<?i)/rt/7Vz^siculsiniilesjuvencuIrTsciunt.
Super V. sequente articulo, incipiente

de conversationc ejus,
etc. requisitus
Item quod
dixit
quod
ipsa Jolianneta erat lionesta in convcrsationc, ut talis
est, quia sui parentes
non erant multum
divites; ibatfjue, in ejus juventute
usque ad recessum
et similis
domus
filia
patris sui
custodiebat
in
ad aratrum et aliquotiens animalia
mulierum faciebat,
campis; opra
nendo et etera omnia faciendo.

Super VI. sequente articulo, incipiente
frequentaret
etc. requisitus
juramentum, quod, prout
dixit per
Item,
si
dictum siium
\idil, ipsa Jolianneta li-
benter et saepe ibat ad ecclesiam sive lieremum Beatae

Mariae de Benuont(i
Remigio,
l)
dum
),
n'y a pas plus de trente ans
En 1835, un
croule.
dans
Dompno-
credebant ipsam fore in
Situ mi-cte entre le plateau de Beauniont ou Belmont et
au-dessus de Tancienne route de

il
juxta dictam villam de
sui parentes
les
Domremy
Neufchteau.
On y
une chapelle trs-ancienne
propritaire
du pays entreprit de
ViitiviLLE,
dans l'i'dio du Monde savant.
Il
un
article
dcembre lSo9.
Meuse,
qui depuis s'est
la rparer.
dcombres l'pitaphe d'un ermite mort en 1583, des
bois et une cloche. Voir, au sujet de ces fouilles
la
voyait encore
On trouva
statuettes
de
de M. Vallet de
PROCS
390
campis, ad arntrum aut
Dixit etiam quod,
alias.
missam
ipsa audlebat pulsare
et esset in
quando
campis, ve-
niebat ad villam et ecclesiam ad audiendum missam,
prout idem
testis asseruit se vidisse.
Super VII. sequente articulo, incipiente

exercitio, etc. requisitus
dixit
quod
ipsa
Item quo
Johanneta
nebat, et ibal ad aiatrura, ac animalia custodiebat
jam deposuit
Super VIII. sequente articulo, incipiente

si
eodem tempore,
confiteri
Item,
quod
\idit
tempore paschali
et in
etc. requisitus
eamdem Joliannetam
aliis feslivis
^t
in qiiinto articulo.
dixit
solemnitatibus, \idit ipsam confiteri do-
mino Guillelmo Fronte ejusdem ecclesiae parochialis

Beati Remigii de Dompno-Remigio tune curato.
Super IX. eorumdem articulorum sive interroga^
torium
incipiente
requisitus dixit per

:
quae dicitur
Item, quid habet fama,
(c
etc.
suumjuramentumquod, de arbore
(i), audivit alias dici quod
Dominarum
mulieres et person fatales que yoc^h^wlwrfes , ibant

antiquitus choreatum sub
illa
arbore; sed, ut dicitur,
postquam evangelium beati Johannis
legitur et dicitur,
amplius non vadunt. Dixit etiam quod, modernis temporibus, in dominica qua cantatur in sancta Dei eccle-
(1)
p. 67.
Voyez ce qui a t
En
1G2,S,
dit
de cet arbre au Procs de condamnation ,
Edmond Richer,
de ce fau sont toutes rondes

s'abriter dessous,
faut
comme
le
moins
nature. Cet arbre n'existe plus
qu'il avait t
rendent une belle
presque l'on
que cet arbre aye pour
pays. Les plus anciens de
et
tmoin oculaire, crivait:
le
arrach par un habitant,
JoLLOis
Hist. abrge de
I,
grande ombre pour
qui est
Et
une merveille de
souvenir s'en est conserve dans
le
se rappellent encore avoir entendu dire
nomm Soudart. (Edmond
de la Pucelle d'Orlans, manuscrit Fontanieu

Roi.
t.
Les branches
au couvert d'une chambre
feroit
trois cents ans
mais
Domremy
et
n" P. 286
Jeanne d'Arc, p. 164.)
Richer, ffwr.
la Bibliothque
du
DE RHABILITATION.
sia in
inlroitumissae,
391
m islis par-
Ltare Jhcrusalent,
tlbus vuli;ailtcr dicta (i) des Fontaines, puellae et
juvenes de Dompno-Kemii^lo vaduiit sidjtus illam ar-
borem
tempore
(et aliquollens
veris et statis, diebus
comedunt, et redeiindo veiiiunt supra Foiitem ad Rannos (2),

festivis), ad
elioreandum
et alicjuando il)idem
spatiando et cantaiido, et de aqua
fontis bi-
illius
bunt, et circumcirca ludendo tlorcs collipniit. Dixit

eliam qnod ipsa Johaiina la Piicelle
diclis
temporibus aliquotieiis ibat,
unquam
eum
aliis puellis,
et sicut caeterae fa-
quod Johanneta arliculata, sola nec propter aliam causam

iret ad arborem nec ad fontem (qui fons est propinquior villa
quam sit arbor), nisi ad spatiandum et jocandum , sicut
ciebat; nec
aiidlvit dici
Nec
et alise juvenculcTe.
deposuit.
alias
Super X. sequente articule, iacipiente

quiratur, etc.
requisitus
Johanneta recessit
dixit
domo sui
Item re-
quod, quando
dicta
patris, ipsa ivit bina aut
trina vice ad Vallis-Colorem locutum Ballivo; et audivit

dici
quod dominus Karolus, tune dux Lotharingi (3),

eam videre, et tradidit sibi unum equum, ut di-
voluit
cebatur,
tentis in
pili nigri.
eodem
Nec
alias sciret
articule, nisi
deponere de con-
quod, tempore julii, ipse
loquensfuit Catalaunis, dum dicebatur quod rex

Remis adconsecrandum ipsum, ibidemquereperiit
dictam Johannam , quee ddit sibi unam vestem rubeam
testis
ibat
quam habebat
(1)
(2j
ipsa
indutam.
Le dimanche de Ltare, appel dans
Aujourd'hui
et sur la rive
du pays
la
pays Dimanche des Fontaines
gauche de
la
Meuse.
Il
ne
s'est rien
conserv dans la tradition
qui puisse donner quelque lumire sur l'ancienne dnomination de
cette fontaine.
Ad Rannos
est
peut-tre l'quivalent de Aux-Rains
donnerait prsumer que la source

(3)
le
Fontaine des Groseillers, cl de Doinremy, en amonl
Voyez
t.
I, p. 5:]
tait
entoure d'un bosquel.
ce
(jui
PROCS
392
Super XI. sequente arliculo, incipiente

il)
dicta, etc.
eodem
requisitus
Item
dixit se de coiitentis
si
in
nihii .scire (i).
Super XII. sequeute articuio

quando,
incipiente Item
si
dixit quod, quando ipsa

Novum-Castrum propter armatos (2),
semper in comitiva suorum patris et matris,
requisitus
etc.
Johaniia fuit ad
ipsa fuit
qui in dicto Novo-Castro steterunt per quatuor dies

et postea ad
dictam villam de Dompno-Remigio reces-
serunt. Et hoc scit idem testis, quia

in
villae
cum
aliis dictae
Novo-Castro fuit, ac dictam Johannetam,
suosque patrem
matrem tune
et
\idit.
Plura nescit. Citatus venit; nec amore
nec odio,
prece, pretio, favore vel timor hoc deposuit. Et fuit

sibi
injunctum,
etc. (3).
D.
DOMINICUS JACOBI.
Discretus vir, dominus Dominicus Jacobi, curatus

ecclesiae parochialis
de Monasterio-supra-Sallissas (4),
Tullensisdicesis,presbjter, aetatis XXXV annorum, vel

circa,
tionis
secundus
testis in
hac causa hujusmodi inquisi-
productus; juratus
et
examinatus
Dompno-Remigio, anno prdicto,
(1)
Le dernier tmoin entendu dans
Jean Moreau
comme
Dos mouvements
diejovis, vicesima
prsente enqute,
la
nomme
pourtant
dposition de Jean Jaquard.
militaires eurent lieu, en
chroniqueurs n'en disent rien
142S, dans
le Barrois.
Les
mais on voit par une pice du Trsor des Chartes,
auK Archives du Royaume (K.
cart.
C9, n 43), que Henri VI commit alors
messire Antoine de Vergy
comt de Champagne
de Brie, mettre en son obissance
et
dicto
de ceux qui furent interrogs par les commissaires
l'un
dlgus en 1430. Voyez ci-aprs,

3^
la
in
seigneur de Champlitte
et
gouverneur des pays

les
ville
et
et
chteau de Vaucouleurs (22 juin 1428\ C'est sans doute cette circonstance
(jue se
3)
(41
rapporte l'migration des habitants de Domrcmy.
La fornuile
est ainsi
Montier-sur-Saulx
abrge dans les manuscrits.
Meuse, arrondissement de Bar-le-Duc
DE RHABILITATION.
noua cjusdcm mensis
juramentum, etc. (i).
Vitlelicet
super
I.
ctiam super
II.
suum
requisitus per
jaiiuarii;
teriogaloriorum articulo, iiicipiente

oriiînis, etc.;
393
sive in-
Primo, de loco
scqucnte, requisltus dixit

:
per suum juramentum quod ipsa Johannetafuitoriunda
de dicto Dompiio-Remigio
ut crdit, baptizala in
et,
Remigii ejusdem
ecclesia Sancti
vill?p; et
fuerunt ejus
prognitures Jacobus dVirc et Ysabelleta, conjnges,

qui erant boni
catholici
et
bonse f'amre; et
taies
semper reputari audivit.
Super
III.
sequente articulo, incipiente
qui fuerunt, etc.
nere
requisitus
dixit
per anditum, quia dicta
nisi
Item,
quod nesciret depoJohanna erat anti-
quior ipso.
Super IV. sequente articulo, incipiente
Item,
si
in
primitiva, etc.; etiam super V. et VI. sequentibus

articulis
tam
dixit
a tribus
quod
coi^novit et vidit ipsara
Johanne-
velquatuor annis ante recessum domus
patris et matris
moribus imbula
suorum;
,
et erat ipsa
Johanneta bonis
et honeslae conversationis, ibatque
frquenter ad ecclesiam
et aliquotiens
bantur completoriae in ecclesia
dictae
dura pulsa-
villae
et sla-
bat genibus flexis; et, ut sibi videbatur, dvote suas

orationes dicebat.
Super VII. sequente articulo incipiente
((
Item,quo
exercitio, etc. ; etiam super VIII. sequente articulo,
requisitus
dixit per
suum juramentum, quod
dicta
Johannneta aliquotiens nebat, ibat ad aratrum, aut

animalia custodiebat; creditquequod confitebatur, et,
(1^
La formule comme ci-dessus,
p.
387-388.
PROCS
394
ut sibi videtur, erat bona et prudens

scit
de coiitentis in eisdem
Nec
filia.
Super IX. sequente articulo, incipiente

quid habet,
aliud
articulis.
etc. requisltus
dixit per
Item,
suum juraraeii-
tum, quod arbor ai ticulata vocatur communlter Vabre

Dominarum, et puellae ac infantes et juvenes dict
villae deDompno-Remigio, annissiniûlis, in dominico
Ltare Jherusaleniy vul^âriter des Fontaines , etiam
tempore veris,Yaduntad illam arborem ad choreandum,
et
portant secum panem, et redeundo veniunt supra
Fontem Rannorum comedunt eorum panem

,
et
bibunt
deillaaquaj etliocfaciuntadspatiandum, utdicitidem

Dixit etiam
testis.
di et ire
cum
bant. Dixit etiam

speciei
quod
vidit
ipsam Johannam aggre-
dictis puellis, et faciebat sicut aliae facie-
quod
et est causa
et pueri libenter
illa
arbor est mir
ut crdit, propter
et mirabilis
quam
puellae
vadunt choieatum subtus illam. Nec
aliud scit.
Super X. sequente articulo, incipiente
Item, in-
quiratur, etc. requisitus: dixit se nihil scire, nisi ex

auditu.
Super XI. sequente articulo, incipiente

in dicta, etc. h requisitus
quod
alias
audivitdici
fuerunt prsenti (i)
mationem; sed
nescit
quando,
matos,
(1)
Item,
si
dixit se nihil aliud scire nisi
quod nonnulli Fratres Minores

patria, ad faciendam infor-
in
si
fecerint.
Super XII. sequente articulo, incipiente

etc. requisitus
dictse villae
dixit
Item,
si
quod omncs habitatores
de Dompno-Remigio fugerunt propter ar-
et iverunt ad
Les manuscrits, Tpn.
Novum-Castrum,
inter quos ipsa
DE RHABILITATION.
Johannela,
cuiii
scmper, ut
tiva
Castro
395
ptre et matre suis, et in
cnm eisdem
eorum comi-
ab eodem INovo-
sihi videtur, ivit, et
ptre et matre suis reccssit.
Plura nescit. Citatus venit; nec amore,

sibi
etc.
Et
fuit
injuiictum, etc.
BEATRIX RELICTA ESTELLINI.

Beatrix, rellcta Estellini, laboratoris dictae vill
de Dompno-Remigio,
Ptatis
tertia testis in liac causa
in dicto
lxxx annorum,
\el circa,
producta, jurata et examinata
Dompuo-Remigio, anno et die jovispraedictisjjuramentum, etc.
requisita per suiim
Videlicet super
I.
articule sive interrogatorio, inci-
piente Primo, de locooriginis,
etc.;
etiam super
II.
dixit per suum

et III. sequentibus articulis, requisita
juramentum quod dicta Johanneta fuit oriunda de dicta
villa de Dompno-Remigio, ex Jacobo ^ Arc et Ysabel:
conjugibus, iaboratoribus, veris et bonis catholi-
leta,
probis et valentibus, secundum
cis,
sed
non multum
eorum
divites; fuitque ipsa
zata in fonte ecclesiae Beati Remigii
facultates
Johanneta bapti-
ejusdem
villae, et
fuerunt ejus patrini, Johannes Morelli de Grcu, ac
Johannes
le
dam
lini
Clerici
Langart,
et ejus
Johannes Rainguesson quonJohanneta,
Johanneta,
dictae [villee]
et
matrinae
relicta
uxor Thevenini Rotarii,
ac ipsa testis deponens.

primitiva, etc.; etiam super V.
ticulis
sequentibus
dixit per
bene
Thiesce-
VI.
sibi diligenter expositis
suum juramentum quod
ipsa
Item
VII. et
,
si
in
Mil. ar-
requisita
Johanneta erat
et sufiicienter in fide catholica instructa
ut si-
miles liae ejus tatis; et ab ejus iiifantia seu adoles-
PROCS
396
centla usque ad recessum
moi Ibus imbuta,
casta
clesias et loca sacra
illiiis
filia
domo
paterna
bonis
bonse coiiversationis, ec-
dvote frquenter conversans;
ita
quod quando A'illa de dicto Dompno-Remigio fuit

combusta, ipsa Johanneta diebus festivis semper ibat
auditum missam ad villam de Greu, et libenter conti,
tebatur, diebus congruis, et praesertim die festi sanc-
Pasch siveResurrectionisDomini nostri Jhesu

et, ut sibi visum fuit, non erat melior in
;
tissimi
Christi
duabus
domo
villis.
paterna
Ipsa occupabat Se diversis negotiis in
quia aliquotiens nebat canapum
lanam, ibat ad aratrum, ad messes,
[et]
dum tempus
oc-
turnum patris,
custodiebat. Nec aliud
currebat, et aliquotiens, secundum

animalia et pecus dict viil
sciret
deponere.
Super IX. sequente articulo

quid habet,
etc. requisita
incipiente
dixit
quod
illa
Item,
arbor vo-
catur Z'^reDominarum; et ipsa testis alias fuit, cum

dominabus et dominis temporalibus dictae vilI, subtus
illam
arbrem
nem
magnum
arboris.
iter
ad spatiandum
Dixit etiam
quod
propter pulchritudiilla
arbor
est juxla
per quod itur ad Novuin-Castrum; et
quod antiquitus Domine fatales,

^2\V\cefes, subtus eamdem arborem ibant sed propter
eorum peccata ut dixit, nunc non vadunt. Dixit in-
alias audivit
dicere
super quod puell et juvenes dictae vill de
Remigio,
saleniy
annis singulis, in
qu
Dompno-
dominico Ltare Jheru-
dicitur des Fontaines, ac
tempore
\eris
(inter quas dicta Jobannela ibat), vadunt ad illam ar-
borem, et subtus eamdem cantant et choreas faciunt,

comedunt ibidem, et redeundo veniunt ad Fonlem ad
Rannos, et de aqua ejusdcm fonlis bibunt. Et dixit
,,,
DE
Rl^:nABTLlTATION.
fjuod, (jiinndo curatus,
ibidem
et
eaiilal
Rannoruni
cvangelium
et alios fontes
Nec
pioiit \idil.
Ascoiisioiiis, portt
vii,Mlia
iii
per cainpos, ipse vadit
iiucc's
siibtiis
et
397
illam arborein
etiam vadit ad Foiitem
ad cantandum evangelium,
aliud scit.
Super X. sequente
incipiente
articiilo,
iiiquiratur, etc. requisita
dixit
ivit
ad ValiisColorem, dura
nec
alias sciret
quod
ipsa
recessit de
Ilem,
Johanneta
domo
patris
deponere.
Super XI. sequente

dicta, etc. requisita
Item
incipiente
quod
dixit
in
si
quod
audivit dici
tuerunt Fratres Minores in dicta villa, ad faciendum

inf'ormationes, ut dicebatur
sibi
petitum
nec aliud
scit, quia nihil
fuit.

quando,
etc.
Johanna
fuit ad
dict
requisita
dixit
Novum-Castrum
ibidem fugerant
villae
Johanneta ibidem stando
semper
fuit in
unquam
Item,
si
quando ipsa
omnes habitatores
quod,
,
et, prout vidit,
ipsa
ab eodem recedendo
comitiva suorum patris et matris
alicui nisi patri,
Franciam,
et
nec
usque ad recessum ejus ad
servivit,
Plura nescit. Citata venit, nec amore, etc. Et fuit

sibi
injunctum,
etc.
JOHANNETA TJXOR THEVENINI.

Johanneta (i), uxor Thevenini Rotarii, dict
de Dompno-Remigio
quarta
testis in
aetatis
lxx annorum
hac inquisitionis causa producta
rata et examinata in dicta villa,
anno
1)
Surnomme
ju-
et die jovis pr-
dictis, in hac inquisitionis causa; requisita per
juraraentura
villae
vel circa
suum
etc.
plus loin
Rose, de Roze, de Raye. pp. 408
419
422.
PROCS
398
Videlicet super
rogalorlorum
eorumdem articulorum sive
I.
inter-
In liujusmodi inquisltionis causa exhi-
bltoriim, artlculo incipiente Primo, de loco ori-
ellam super
et III. articulis, requisita
ginis, etc.
dixlt per
suum juramentum
videlicet,
quod
II.
tholici,
^ V^rc
et
fuit
oriunda
conjuges, boni ca-
viri et
secundum eorum
ut honesti laboratores; fuitque ipsa Jo-
hanneta baptizata
ejus patrini
fuerunt ejus progeni-
et Ysabelleta,
bonee farase, probi
facultates,
quod sequitur
Johanneta articulata
ipsa
de dicte Dompiio-Remigio
tores Jacobus
se scire
iu fonte villae
ejusdem,
et
fuerunt
Johannes Barre, de JNovo-Castro,
hannes Morelli , de Greii;
et ejus matrinae
et Jo-
Johanneta
relicta Thiesselini, et ipsa testis quae loquitur.
Super IV. sequente articule, incipienle

primitiva, etiam super V.
ipsa
Johanneta
prout
timens; in
Item,
si
in
VI., VII. et VIII. arti-
culis sequentibus, sibi expositis, requisita
Deum
vidit, erat
bona
et
dixit
simplex
quod
filia
fide sufficienter, ut talis et similis,
bon, simplicis ac dulcis conversationis

amore Dei srepe eleemosynas dabat, ssepe ad ecclesiam dvote ibat confitebatur, ut crdit, quia bona
instructa;
et
erat; in
tiens
domopatris nebat canapum, lanam, etaliquo-
cum
ptre ad aratrum ibat, et, ad
turnum,
ani-
mnlia pro ptre suo custodiebat.

habet,
l'abre
villae
etc. requisita
Dominarum;
dixit
et audivit
Item,
de Dompno-Remigio antiquitus ibant ad spatian-
dum subtus illam arborem
et
ut sibi videtur, domina
Katharina de Rupe, uxor Johannis de Bouriemont

(1)
les
quid
quod illa arbor vocatur

dici quod domine dictae
Sans doute
le
pre de Pierre de Bourlemont,
deux procs. Voyei;
t.
nomm
I, p. fiT, et ci-aprs, p. 407.
(i).
plusieurs fois dans
DE RHABILITATION.
399
dominn dict vill.T, cum suis domicellls ibat ad spatiandum snbtiis illam arborcm. Dlxlteliam qiiodpucll
et juvencs pucri dlctae villa? de
Dompno-llemiiîo, tcm-
jam dicto dominico des Fontaines,

vadnnt subtils illam arborem ibidem can tant, choreas
faciunt, habent panem et comedunt, et ad Fontem
pore veris ac
in
Rannornm veniunt,
quod Johanneta
ibat ad
de aqua cjus bibunt. Dixit
et
articulata tune
cum
unquam
vidit
spatiandum
nec
quod ipsa Johanneta

borera. Nec aliud scit.
vit
eisdera
,
ne
modo
dici audi-
fuerit aliter subtus illam ar-
Super X. sequente articule, incipiente

quiratur de
puellis
recessus, etc.
requisita
Item
in-
dixit se
quod audivit dici quod unus ex avuneamdem Johannam duxit ad Vallis-Colorem.
nihil scire, nisi

culis suis
Super XI. sequente articulo, incipiente Item,

in
dicta_,
etc. requisita
dixit se nihil scire.
Super XII. sequente articido, incipiente
quando,
etc. requisita
fuit, ut vidit,
Castro.
Nec
dixit
quod
semper in comitiva
alias
si
ipsa
Item
si
Johanneta
Novo-
patris, in
deposuit.
Plura nescit. Citata venit, nec amore, etc. Et fuit
injunctum
sibi
etc.
JOHANNES MOEN.
Johannes, d ictus
villa
rotarius,
testis
aetatis
de Dompno-Remigio, in
lvi
annorum,
vel
circa
quintus
in hac inquisitionis causa productus; juratus et
examinatus
1)
il/oe/z^
de Courxeio (i) Tullensis dioecesis commorans,
in dicto
Dompno-Remigio, anno
Coussey, prs de Neufchleau.
et die
PROCS
400
jovjsprdiclis; requisitus per suiim juramentiim, etc.

Vldelicet super
I.
rogatoriorum articulo, incipiente
sive inter-
Primo, de loco
orieinis, etc., etiam super 11. sequente articulo, re-
quisitus
hanneta
dixit per
dicta Jo-
dicta la Pucelle , fuit oriunda, in dicta villa
de Dompno-Remigio, ex Jacobo
d rc
et Ysabelleta,
conjugibus, ac fuit baptizata in fonte ecclesiae Beai
Remigii ejusdem vill. Dixit etiaui quod pater et mater

ipsius erant boni catholici
bon fam
et status
nesti, ut laboratores; ethocscit, quia ipse
testis
hoqui
loquitur, erat vicinus ejus.
Super
III..
fuerunt,
etc. requisitus
dixit
quod
Item, qui
nesciret depo-
nere, quia non lecordatur.
Super IV- sequente articulo, incipiente

in primitiva,
articulis, requisitus
Item,
si
et super V., VI., VII. et VIII.
etc.
dixit
quod
ipsa
Johanneta
prout
vidit, a juventute et infantia sua usque ad recessum

a
domo
paterna, fuit et erat bona et casta
filia,
Deum
timens, ibatque libenter ad ecclesiam, libenter operabatur, nebat, utilia

tiens
domus
patris sui agebat, aliquo-
animaliacustodiebnt. Et
intellectum
crdit
dum
quod,
liabuit
multotiens in anno confitebatur. Nec
aliud scit.
Super IX. sequente articulo, incipiente Item,

quid habet fama, etc. requisitus dixit quod arbor
:
nemus, juxta magnum iter per

et pueri et puellae dict
Novum-Castrum
quod itur ad
villee, annis singulis, communiter in dicto dominico
articulata est subtus
des Fontaines , soient
arborem,
et
ire
ad spatiandum subtus illam
ibidem comedunt jocose,
et
vadunt ad
UE RHABILITATION.
4oi
ibntes juxta illam arborem ad hibeiuluni. N<'c
aliiid
de conteutis in eodem articulo.
scit
Super X.
et XII. sequentibus articulis slbi ex-
XI.
positis, lequisitiis
dlxit se nihil scire.
Plura nescit. Citatus vrnit,

sibi iiijiiiictum
iiec
amore,
Kt
etc.
ftiit
etc.
D.
STEPHANUS DE SYONA.
Venerabilis vir, dominus Stephanus de Syona (i),

curatus ecclesi parochlalis de Roncessejo ante
No-
viim-Caslrum ac decanus christlanitatis (2), presb^ler

de dicto Novo-Castro, tatis liv annorum^ vel circa,
,
sextus testis in hac inquisitionis causa productus; juratus et examinatus in dicto
suum juramen-
et die jovis prsedictis; requisitus per
tum
etc.
Videlicet super
I.
sive in-
teiTOgaloriorum articulo, incipiente ((Primo, de loco

originis, etc.
quisitus
etiam super
II.
articulo sequente, re-
dixit (juod Jolianneta arliculata oriunda fuit
Dompno-Remigio ex Jacobo d'Arc, ptre

ejus; nomen matris ignort; attamen pater et mater
ejus erant veri catholici bonae fam, et (5) taies repulari audivit et vidit, quamvis essent pauperes. Nec
dicto
d.'^
aliiid
dposait.
Super
III.
fuerunt, etc.
requisitus
Sionae, prs de Neufchteau.
(2)
Doyen de
(3)
Ut. dans
II.
tem, qui
(1)
((
((
Item,
la chrtient.
le
manuscrit 5970.
26
si
PROCS
402
in primitiva aetate, etc.;
et iam
))
super V., VI., VII.,
VIII. et IX. artlculis sequentibus sibi perlectis, requlsitus
quod
dlxit
domino
de Dompno-Remigio,
alias pluries audivit dici
Guillelmo Fronte, ejusdem vlil
duni vivebat, curato, quod ipsa Johanneta dicta la

Pncelle erat bona
simplex
et
riiênata,
Deura timens,
filia,
devota, bene rao-
quod non
ita
erat sibi similis
in dicta villa; saepe confitebatur sibi sua peccata; di-
cebat etiam quod,
si
dicta
Johanna habuisset pecunias
suo curato dedisset ad missas celebrandum. Dixit
sibi,
dum
etiam quod idem curatus dicebat quod quotidie,
celebrabat, erat in missa. Necaliud scitde contentis in
per auditum.
dictis articulis, nisi
Super X.
et
XI. sequentibus articulis, eidem
perlectis, requisitus

quando, etc. requisitus dixit quod audivit
:
quod
ribus
ipsa
domo cujusdam
testi
Johanneta
raulieris
fuit in
Item,
dici a plu-
Novo-Castro,
honest, vocatae
si
in
La Rousse,
propter armatos; et erat semper in comitiva patris,

et
aliorum de dicta
Nec
villa
qui ibidem etiam fugerant.
aliud scit.
Plura nescit. Citatus vcnit; nec nmore,
injunctum,
sibi
etc.
Et
fuit
etc.
JOHANNETA RELICTA THIESSELINI.

Johanneta, relicla Thiesselini (i) de Vitello,
(1)
remy
Ce nom de
:
Thiesselin se
lit
encore sur une tombe dans
l'glise
clerici
de
Domp-
Ci gist Jacob Thiesselin qui trespasa l'an mil quatre cent quatre vingt
et trois le
quinseime jour de novembre,
pasa l'an mil quatre cent.,..
et Didier Thiesselin
Jli.ois, Eist.
son frre qui tres-
abrge de Jeanned'Arc, p. l3l".
DE RHABILITATION.
in (i) dicto Dompuo-Rcraiiîo,
dum
ranlis in Novo-Castro, tatis lx
403
vivebat,
annorum
commo-
vel circa
septinia testis in hac inquisilionis causa prodiicta; ju-
rala et examinata in dicto
die jovis praedictis
tum,
etc.; et
Dompo-Remigio, anno
juramen-
per siium
requisita
et
veniendo ad materiam articulorura sive
inteiTOgatoriorum in hujus modi negotio datorum

Videlicet super
I.
lerrogatoriorum articule, incipiente

originis, etc.
etiam super
tibus sihi expositis, requisita
mentum quod Jolianiieta,
Primo, de loco
articulis
II. et III.
sequen-
suum
dixit per
jura-
dicta /a Pucelle, fuit oriunda
de dicto Dompno-Remigio, ex Jacobo

belleta
sive in-
d Arc et Ysa-
conjugibus probis, catholicis, bonae fame,
qui se regebant ut laboratores, honeste secundum eo-
rum paupertatem
quod
Dixit etiam
ecclesiae Beati
testis
et
qu
habebat
hanna
quia
non erant multum
divites.
baptizata fuit in fonte parochialis
Remigii, ejusdem
et
villae,
quod
ipsa
loquitur fuit matrina ejusdem Johannae,
nomen suum. Erat etiam
uxor Tlievenini Rotarii,
sua matrina Jo-
dictae
\illae.
Nec
aliud scit.
Super IV. sequente articulo
incipiente (fltem,
in primitiva tate, etc.; etiam super

et VIII. sequentibus articulis requisita
V., VI,
vidit, in sua
ipsa fuit in dicto
(1) Il faudrait
Domremy. Voyez
les
tamdiu
in,
moins que ce
manuscrits.
articulata,
quamdiu
bona filia,
(2)
erat
membre de phrase, dplac
ne se rapporte au tmoin
ci-aprs, p. 412
Tandem, dans
aetate, et
Dompno-Remigio,
de au lieu de
par une faute de copie
(?)
prima
VU
dixit per dic-
tum suum juraraentum quod Johanneta

prout
si
qui en etfet demeurait
PROCS
404
vivens probe etsancte, ut prudens
Deum
ad ecclesiam,
oraiidum sanctam Mariam;
pnellis, ad
cum eadem
spe,
dum
Dixit etiam
fuit.
neiôtiis niiscebat,
et
ibat llbenler
Bennont cum allqulbus
ecclesiam Nostrae-Dominae de
alias
iilia
timebat. Aliquotiens [ibat] ad
et ipsa testis
qnod libenter
se
nendo, necessaria domiis facieiido;
casus occurrebat,
a(i
turnum pro ptre
animalia custodiebat. Dixit' etiam quod spe confite-
batur, quia
eam
pluries confiteri vidit
domino Guil-
lelmo Fronte, ipsius parochialis ecclesiae tune curalo.

Dixit etiam
quod
defectti
nec erat choreatrix
ipsa
Johanna non jurabat,

;
puellee cantabant aut clioreabanl,
aliae
nisi
sed aliquantio,
Sine
dnm
ipsa ibat
ad
ecclesiam.

quid habet,
etc.
mentum quod
fiarum
nus
requisita
dixit
per
Item,
suum
jura-
arbor articulata vocatur l'abre Domi-
quia dicitur quod antiquitus quidam domi-
nuncupatus dominus Petrus Granier^ miles,
domlnus de Borlemonte, cura aliqua domina quae

Fe vocabatur, subtus illam arborera se visitabant et
iiisimul loquebantur. Et dixit quod hc in uno romano legl audivit. Dixit etiam quod domini et do-
mJn
dict vill de Dompno-Remigio, ut puta do-
mina Bealrix, uxor domini Ptri de Bolemont cum

aliquando
et ipse dominus Petrus
suis domicellis
,
ibant, ut dicebatur
Dixit
spatiatum ad dictam arborera.
adhuc quod puell
et juvenes pueri dictae viliae
dominioo Ltnre dicto

et ibidem comedunt
vadunt bibitum ad Fontem Ranno-
annis singulis vadunt
in die
des Fontaines, ad spatiandura

et
choreant
rumj
sed
et
non recordatur
si
dicta
Johanna
la Pucelle
DE RHABILITATION.
400
subtus illam arborem iiiujuam fuorlt

dici
quod uiKjuan)
nec audi>il
dicta Jolianneta fiierit propler illain
arborera difamata. JNec
alias deposuit.
Super X. sequenti articulo, incipiente

iiihil scire.
Super Xli. sequenti articulo, incipiente

si
quando,
etc.,
dixit se nihil
Plura nescit, citata venit

sibi
iii-
XI. sequenti articulo,
qniratiir, etc.; eliam super

dixit se
Item,
injunctum
Item,
scire nisi ex auditu.
nec araore, etc. Et fuit
etc.
LUDOVICUS DE MAKTIGNEIO.
Nobilis vir Ludovlcus de Martignejo (i), scutifci",
latis Lvi
aunorum,
vel circa, octavus testis in hac
inquisltionis causa productus
juratus et examinalus
Dorapno-Remigio , anno et diejovis praediclis; requisitus per suum juramentum , etc.

Et primo, super I. eorumdem articulorum sive
in dicto
interrogatoriorum articulo, incipiente

loco originis
etc.
etiam super
II.
Primo, de
requisitus
dixit
suum juramentum quod Johanna la Pucelle fuit

oriunda de dicto Dompno-Remigio et fuit ejus pater
Jacobus d'Arc. Matrem habebat; lamen de nomine
per
ejus nesciret deponere. Dixit
erantboni
et catholici,
quod pater
trarium dici audivit. Nec aliud
Super
qui fuerunt
etc., dixit
Martigny-les-Gerbonveaux
jus
per
incipiente Item,
suum juramentum
nihil scire.
{\\
mater
scit.
sequente articulo,
III.
et
prout vidit, nec unquamcon-
prs de Neufchieau.
se
PROCS
406
Super IV. sequente artlculo, incipiente

iii
primitiva tate, etc.,
Item,
51
super V., VI., VII. et
et
VIII. articulis sibi expositis et perlectis, requisltus

dixlt se nihil scire, nisi ex auditu
quod
erat
proba
[quod]
minum
dum
requisltus
)i
enim
dici
et libenter confitebatur (i).
Super X. sequente articulo,

quiratur, etc.
audlvit
voluit ire ad
et
quod
Franciam
Ballivum Calvi-Montis
ducem Lotharingise
equum et pecunias;
Item
incipieiite
dixit
ipsa ivlt
et postea
in-
audivit dici
ad
ad do-
dominum
dominus dux ddit sibi unum

quidam nuncupati Ber-
et postea
trandus de Poulengio, Johannes de Mtis, Johannes
de Dieu-le-ward et Coietus de Vienna duxerunt

versus regem.
Super XI.
Nec
genter perlectis
Plura
sibi
aliud scit.
XII. sequentibus articulis
et
injunctum,
sibi dill-
dixit se penitus nihil scire.
Citatus venit
iiescit.
eam
nec amore,
etc.
Et
fuit
etc.
THEVENINUS ROTARiqS.
Theveninus Rotarius de Cherraiseyo (2),
Dompno-Remigio commorans
vel
circa
causa
nonus
productus
testis
in
juratus
talis
in dicto
Lxxannorum,
hujusmodi inquisitionis
et
examinatus
Dompno-Remigio, anno et die jovis

quisitus per suum juramentum, etc.
in
dicto
praedictisj re-
Et primo, super I. articulorum sive intcrrogatoriorum articulo, incipiente Primo, de loco origi(1)
(2
natif
La rponse sur
Thvenin
dit le
le
neuvime
article est
omise dans
les manuscrits.
Royer, c'est--dire le Charron, cause de sa profession
deChermisey, qui
est
un
l'appellent $(ep/ianu Rotarins
village voisin de Neufchieau. D'autres tmoins

p.
388), Theveninus Carpeniarius{p. 410)
,,,
DE RHAIUMTATION.
-07
nis, etc.; eliam super 11. et III. articulls scqucnti-
bus, requisitus
dixit quoil
Johannela la Pucellei
oriunda de dlcto Donipuo-Remiilo
et
baptizata in
fonte ecclesiaeparochialis Sancti Remigil ejusdem loci,
ut dicebalur
lArc
fueiunt ejus progeiiitores Jacobus
et
et Ysabelleta,
probe vivebant;
et
conjuges, qui, ut labora tores
Johanna, uxor
testis
deponentis
eam tenuerat supra

fontem antequam desponsaret eam. Nec aliud scit de
erat matrina ejusdem Puell
et
contentis in dictis articulis.
Super IV. sequente articulo, incipiente (dtem,
in
si
primitiva, etc.; m etiam super V., VI., VII. et VIII.

requisitus
bona
filia,
quod
dixit
dicta
Johanna
libenter ibat ad ecclesiam,
la Pucelle erat
Deo fnmulabatur,
in die paschali libenter confitebatur, et se occupabat ad
nendum, necessaiia domus faciendum et aliquotiens,

secundum turnum eorum, animalia custodiebat. Et
ipsam Johannetam reputabat bonam, prout vidit, nec
,
unquam
de ea contrarium
dici audivit.

quid habet^
etc.
dixit
quitus domini et domine
quod
villae
Item,
quod antide Dompno-Reraigio
audivit dici
ut puta dominus Petrus de Bouleinont, ejus uxor^ et

alii
sui servitores et domicellae, ibant
ad spatiandum
subtus illam arborem; et adhuc hodiernis temporibus
puell
et
juvenes ejusdem vill in die dominico des
Fontaines a tempore \eris, vadunt subtus illam ar-
borem portant parvos panes et ibidem spatiant et

comedunt, tripudiant et choreant; et dicta Johanna
ibat cum aliis; nec unquam dici audivit quod dicta
,
Johanna
arborem
sola
nec propter aliam causam
iret, nisi
cum
dictis puellis.
Nec
ad dictam
aliud scit.
,,
PKOCS
408
Super X. sequente articulo

quiratur, etc.; n item
nrticulis requisitus
incipiente
injunctum,
Item,
lu-^
Plura nescit. Citatus venit, nec amore

sibi
super XI. et XII. sequentibus
Et
etc.
fuit
etc.
JACQUERIUS DE SANCTO-AMANTIO.
de
Jacquerius
commorans in
LX annorum
,
Sancto-Amaiitio
vol circa
laborator
(i),
Oornpno-Remigio, tatis
dicta villa de
decimus
hujusmodi
testis in
causa inquisitiojiis productus; juratus et examinatus

in dicto
tis;
Dompno-Rernigio, anno
requisitus per
Videlicet super
et die jovis praedic-
suum juramentum
I.
originis, etc.; etiam super

dixit per
etc.
rogatoriorum articulo, incipiente

requisitus
sive inter-
Primu, de loco
sequentibus,
II. et III.
suum juramentum quod prdicla

fuit oriunda de dicto Dompno-
Johanneta la Pucelle
Remigio, ex Jacobo tArc
et Ysabelleta
qui erant veri catholici, et bonae
prout
vidit.
fam
conjugibus
laboratores,
Audivit autem dici quod ipsa Johanna
fuit baptizata in fonte Beati
et fuit ejus patrlnus
Remigii, ejusdem vill,
Johannes Morelli de Greu , et
ejus matrina Johanneta de Roye (2)
Super IV. sequente articulo,
nec allud
Item,
si
scit.
inprimiti\a
tate, etc.; etiam super V., VI., VII. et VIII. artlculis, requisitus
filia,
(1)
Deum
dixit
quod
ipsa
tlraens, iens libenter
Johanneta erat bona

ad ecclesiam
niance, prs de Nancy.
f2) Src.
Lrsz plulot de Roze. VovCz pp. .J97, 110 et 422
occu-
DE RHABILITATION.
domus
pabat se (juotidie ad negotia

iiocte
eam
nere vidil,
domo
in
409
proiit pluiies
al)sqiir o.o
animaiia, duin tempiis occurrebat, custodiebal;
benter
de
cum qiiadam sua (ilia

quod unquam îderit maluin
loc|U(;ntis,
Nec aliud
in die paschali confitebatur.
li-
scit.
Super IX. seqiiente articulo, incipiente u Ilcm_,

quid habet fama,
t
elc. requisitus
domin temporales
tiandum ibidem
villaecommuniter ad spa-
dictas
sul)tus illam arborera, ibant, et ad-
huc modernis temporibiis
puellae et juvenes dictae
vadunt subtus illam arborera
\illae
quod domini
dixit
statis, ac in die des
tempore
veris et
Fontaines, et portant panes ad
ibidem comedendum et spaliandum. Dixit etiam quod

ipsa
Johanna la Pacelle
in diebusprdictis,
dum. Nec
cum
in sua juventute,
ibataddictam arborera ad spalian-
aliud deposuit.

quiratur, etc.
requisitus
<
Item, in-
etiam super XI. sequerte articulo
quando,
puellis,
Item,
si
quod tune, propter

armatos vidit dictam Johannetam in INovo-Castro,
qu ducebat in carapis animaba suorum patris et matris, tune in dicto loco exsistentium. Nec aliud scit.
Piura nescit. Citalus venit nec araore, etc. Et fuit
etc. requisitus
dixit
sibi
injunctum
etc.
BtRTRANDUS LACLOPPE.
Bertrandus Lacloppe, dict
rum
aetalis
testis in
xc
annorum
villae,
vel
receptor teeto-
circa
undecimus
hujusmodi inquisitionis causa produclus; ju-
PROCS
410
ratus et examinatus in dicto Dorapno-Remigio,

et die jovis prdictis; requisitus
tum ,
anno
per suum juramen-
etc.
Videlicet super
terrogatoriorum
originis, etc.
eoruradem artlculorum
I.
ai ticulo,
incipiente
etiam super
tibus, requisitus
quod Johanneta
II.
((
sive in-
Primo, de loco
et III. articulis sequen-
dixit per dictura
la Piicelle fuit
suum juraraentum
filia
Jacobi d'Arc, la-
conjugum, dict villae de

Dompio-Remigio, probarum et catholicarum persoboratoris,
et Ysabellis,
iiarum; et, ut crdit, fuit baptizata in foutibusBeati
Remigii ejusdem
Estellini
et
Dixit
villae.
Johanna
relicta
uxor Theveniiii Carpentarii,
erant ejusdem malrinae,
Nec
quod Beatrix,
prout communiter dicitur.
aliud scit.

in primitiva ate, etc.; etiam
Item
si
super V., VI., Vil.
et VlII. articulis sibi expositis, requisitus
dixit per
dicta Johanna la Pucelle erat
bene imbuta, simplex,
dulcis, ibat libenter ad eccle-
sias,
et specialiter
ad ecclesiam dict
vidit; faciebat opra

caeterae
domus
juvenculae,etaliquando
ibat, et aliquando ad
\illae,
piout
et nebat, sicut et faciunt
turnum
cum
ptre adaratrum
patris animalia custo-
-diebat, et, ut dicebant, libenter confitebatur.
Nec
aliud scit.
Super IX. sequente articulo, incipiente Item,

dixit quod arbor
etc. requisitus
quid habet fama,
qu
Dominarum est arbor qure dicitur fagus;

multum corbatus, et vocatur Vahre Dominarum; et anliquitus dicebatur quod (gallice) les fes
ibant; attamen nunquam vidit, nec tempore suo audicitur
et est
DE RHABILITATION
divt, quotl diclae
Jes subtus
illain
411
arborera irent.
quod allquando puellae et juvenes dictae

temporc veris ac in dominlco des Fontaines^
Dixit etiam
villae,
inter quas, ut crdit, Johanneta erat una, ibant ad dic-
tam arborem et ad fontem jiixta arborem, ad spatiandiim et choreandum; ibidemque soient comedere.
Dixit insuper quod nunquam audivit dici quod dicta
Johanna iret sola ad dictam arborem, nisi cum dictis
Nec aliud scit.

Super X. sequente articule,
puellis.
quiratur, etc. requisitus
incipiente u Item
dixit
in-
quod quidam homo
de Parvo-Burevo (i) venlt quaesitum, ad dictam villam
de Dompno-Remigio, dictam Johannetam la Pucelle,

et duxit
eam ad Vallis-Colorem locutum Ballivo; et

quod ipse Ballivus mandavit eam rgi.
audivit dici
Nec
in
aliud scit.
Super XI. sequente articulo, incipiente Item, si

dicta patria, etc. requisitus, per dictum suum
juramentum
eodem
dixit de contentis in
nihil scire.
Super XII. sequente articulo, incipiente Item, si

quando Johanna, etc. requisitus dixit quod, prop:
ter armatos tune, ut dicebatur, venientes in dictam
omnes ejusdem \illae habitatores iverunt ad

Castrum-No\um, ac dicta Johanna la Pucelle, cura
ptre et matre suis, ac in eorum comitiva ivit, et
villam,
ibidem per spatium quatuor dierum, vel circa,
dem
stetit.
Nec
cum eis-
aliud scit.
Plura nescit. Citatus venit, nec amore, etc. Et fuit

sibi
(1)
injunctum,
Voyez ci-aprs,
etc.
p. 4ii3.
PROCS
412
PERRINUS DRAPPA.RIUS.
Perriuus Drapparius, de dicto Dorapiio-Remigio,
lx aniiorum,
duodecimus
testls
in
hujusmodi inquisitionls causa productus; juralus
et
aetatis
vel circa,
exainiuatus in dicto Dorapno-Remigio, anno et die

jovis
tum
prsedictis
per
requisitus
jurainen-
suuni
etc.
Videlicet super
eorumdera articuloium
I.
sive in-
terrogatoi iorura articule, incipiente Primo, de loco

originis, etc., et super II. et III. sequentibus articulis, sibi diligenter expositis, requisitus
suuui jurameiitum
quod Johanna
la
dixit per
Pucelle fuit
oriunda de Dompno-Remigio, ex Jacobo d'Arc

Ysabelleta
coiijugibus, laboratoribus probis, et bo-
bonae fam, prout vidit; fuitque
nis catholicis. et
ipsa
et
Johanna baptizata in parochia dictse villee, et ecRemigii ejusdem, et, ut (iicitur, habuit
clesia Beati
patrinos et raatrinas, quos
quod adhuc de prsenti,

lieres quae
non cognoscit, exceplo
in dicta villa
sunt duae inu-
dicuntur inatrln dict Puell, yidelicel
Johaimeta, uxor Thevenini Rotarii, dict
Johanneta Tliiescelini de Vitello,

morantis. Nec aliud
in
NovoCastro com-
scit.

in primitiva, etc.;
Item,
si
etiam super V., VI., VII. et VIII.
sequentibus articulis,
quisitus: dixit per
villae, et
sibi
expositis diligenter,
suumjuramentum quod
ipsa
re-
Johan-
neta la Pucelle^ tempore suae juventutis et intelleclus,
usque ad recessum
bona
casta
simplex
nec ejus Sanctos,
domo
patris, fuit et erat
verecunda
Deum
timens
filia
non jurans Deum
frquenter ibat ad ec-
DE HftHAHILlTAllON.
<;lesiam
Miin
sfepe confitcbatur; reddens suae scienliae cau-
quia ipse
rius(i)
testis
temporis erat matricula-
tutic
dictcie ecclesia*
de Dompiio-Rcmigio, et
Johannam
videbat dictam
missis et completoriis; et,
bat complelorias
et ipsa
ipsa Johaiina
Johanna
tiinc
lanasfa), ad fineiu ul
eonipletorias.
Johanna
Dixit
ipse testis
eumdem testem
quod non
dilii.;;e!itiam
idem
causa-
bene fac-
erat
piomiserat eidem
eliam
in
non puisa-
tesli
dare
haberel pulsandi
testis
quod
cum quadam sua sorore

quamdam ecclesiam et heremum
saepe ibal,
fentibus, ad
s,'ej)e
venlre ad ecclesiam
dum
bat et vituprrabat, diceiido
tum;
4I3
ipsa
et aliis
dictam
de Bermoiit, fnndatam in honore bentae Mariae Virginis
faciebat multas eleemosynas, libenter opera-
batur, nendo et cietera opra necessaria faciendo

aliqjiotiens ibat ad
eustodiebat.
Nec
aialrum,
et
ad
et
turnum animaha
aliud scit.
Super IX. sequentearticulo, incipientew ltem,quid

dixit quod arbor aiticommuniler Vabre Dominarum ; et vidit
unam dominam in dicta villa, qii erat uxor domini
habet fama
etc. requisitus
culata vocalur
Ptri de Bollemoni, et
mater ejusdem domini Ptri,
quse aliquando ibant ad dictam arborem ad spatiandum

et
secum ducebant domicellas suas, ac nonnullas puellas
dict
villae, et
portabant panem
et
vinum cum
ovis.
Dixit quod, tempore veris ac in die dominico Ltare

JheriLsaleui , dicto des
dict
villae
Fontaines , puellae
consueverunt
ire
(1) Margiiillier.
Manuscrits 970 et de D'Urf,
juvenes
ad diclam arborem et ad
fontes, et portant secum parvos panes, et
(2i
et
liinax.
comedunt
PROCS
414
sub
illa
arbore, et spatiant choreando et cautando.
quod
Dixit etiam
tiandum
ipsa
cum
tutis, allquaiido
Johanna, tempore
choreandum cum eisdem
et
suae juven-
ad spa-
dictis puellis dlctae vill,
puellis, ad
dictam
arborera et ad Fontem R;innorum Ibat. Nec allud
Super X. sequente articulo, Inclpiente

qulratur, etc. requis! tus
tum quod, quando
domo
dicta
patrls, ipsa cura
avunculo,
ivit
scit.
Item, in-
dixit per siium
juramen-
Johanna \oluit recedere
quodam Durando Laxart^
ejus
ad \ allis-Colorem locutum Roberto de
Baudricuria, tune capitaueo de dicto Vallis-Colore.
Nec
aiiud scit.
Super XI. sequente articulo, inciplente
Item,
si
dixit quod crdit

in dicta patria, etc. requisitus
quod fuerunt fact informationesj attamen non est
:
advisatus
viderit fieri, vel
si
non.

si
quando, etc. requisitus
dictae
suis
trs nut
dixit
Item,
quod, quando gentes
propter armatos, fugerunt ad villam de
vlllae,
Johanna la Pucelley cum ptre et

iverunt et duxerunt animalia sua; et, per
Novo-Castro
matre
dicta
quatuor diest post,
ipsa
cum suo
ptre rediit
ad dictam villam de Dompno-Remigio. Nec aliud
Plura nescit. Citatus venit, necaraore,

sibi
injunctum
etc.
Et
scit.
fuit
etc.
GERARDUS GDILLEMETTE.
Gerardus Guillemettc de Greu, laborator,
XL annorum
modi
vel circa
inquisitionis causa productus
minatus
in dicto
aetatis
decimus tertius testis in hujus;
juralus et exa-
Dompno-Remigio, coram nobis, in

anno praedlcto, et die ve-
praesentia dlctorura testium
DE RHABILITATION.
iieris
-lu
penultlma mensis jamiaril; requisitus per suum
juramentuni
etc.
Igltur super articulis seu interroejatoriis in hujus-
modi causa
exhihitis venlencio
super
vldelicet
articulorum sive interrogaloriorum arliculo

pienle
per
II.
Primo, de loco
et
requisitus
oriiînis, etc.;
secjueiitibus
III.
dixit per
Johanna la Pucelle
articulis sihi
etiam suexpositis,
fuit ex Jacob;;
conjuiîbus, laboratoribus
d'Arc
I.
inci-
dicta
et Ysabelleta,
dict.ne villae, veris catholicis,
bonae fam, boni nominis
absque diffamatione
^^t
laboratores, procreata; et, ut crdit, fuit baptiznta in
parochia dictae
de Dompno-Remigio, in ecclesia
villae
bonos patrinos
Beat! Remigii; et, ut dicitur, habuit

et raatrinas.
num,
et
Cognoscit Joliannem Morelli, suum patri-
Johannetami?oz^f
i),
ac Joliannetam,relictam
Thiescelini, suas, ut asseritur, matrinas. Necaliud scit.
Super IV. sequente articulosive interrogatorio,

cipiente k Item
si
in primitiva tate, etc.;
in-
etiam
;>
super V., VI., Vil. et VIII. sequentibus articulis requisitus
quod
dixit
vidit
dictnm Johannetam
ac
qu erat bona,
conversans cum bonis puelb's
temporesuae notitiaebene eamagnovit;

honesta etsimplex
filia,
et mulieribus dictae villae, ac ibat libenter et saepe ad
ecclesiam
et,
libenter et dvote confitebatur prout vidit,
ut crdit, non erat melior ipsa in dicta
villa.
Libenter
operabatur nendo, necessaria domus faciendo
suorum
patris et matris praeparando
ibat ad aratrum
alias sciret
et aliquotiens
secundum voluntatem
patris.
Nec
deponere.
Super IX. sequentearticulo, incipiente
(1;
et utilia
Voyez ci-dessus,
p. 397.
Item, quod
PROCS
416
quod aiidlvit semper

vocare lllamarborem /'êDominarura; et antiquitiis
dominiR temporales dicte vill de Domprio-Remigio
habel, etc.
solebant ire
cum suis
arborem ad
spatiandiiQi. Dixit
et
requisitiis
dixil
domicellis et ancillis siibtus illam
juvenes pueri dlct
villae
quod aiiquando
de
puellae
Dompno-Remigio
in
domiiiico Ltare Jherusalem , dicto des Fontaines
vadunt ad faciendum suos fontes
Fontem Raiiiiorum,
et
et
spatiandum ad
de aqua ejusdem bibuiit. Dixit
etiam quod \idit dictara Johannetam semel in dicto
dominico cum
Et
rius vidit.
dictis puellis,
dixit
quod
nec
unquam ipsam
puellae et pueri
ulte-
de
villae
Greu vadunt factum suos fontes ad ecclesiam Beatae

Marias de Bermont. Nec aliud deposuit
(i).

quiratur, etc. n requisitus
dixit
quod,
Item, in-
dum
ipsa
Jo-
domo patris, vidit ipsam Johannam

doraum patris sui cum quodam avunculo
siio, nuncupato Durando Laxait, et tune ipsa Johanneta dixil siio patri Ad Deum, ego vadoad Vallis-Colorem. Et audivit dici postea quod ipsa Johanneta
ibat ad Franciam. Nec aliud scit.
hanneta recessit a
transire ante
Super
XL
dicta patria
sequente articulo, incipiente Item,

etc. requisitus
quando,
etc.
))
requisitus
dixit per
ipse testis qui loquitur fuit in
dicta
Johanna, ptre
Johannam
seraper
cum
in
Item,
si
suum juraraentum
quod
et
si
Novo-Castro
cum
matre suis, viditque dictam
ptre et matre
exceptoquod,
per trs aut quatuor dies, ipsa Johanneta, in praesentia

patris et matris, adjuval)nt hospitissam ubi erant lo-
(I)
La rponse au neuvime
article
manque dans
les manuscrits.:
DE RHaBILHAIION.
Al7
Rousse, dictae villae lionestani miilierem; sed bene scit quod ipsi non stetcruut in dicto
Novo-Caslro, nisi per quatuor aiit qiiin(|ue dies
doue arinali fu.Tunt transactl; et tune ipsa rediit
cati, vldeliiet la
oum
patn^
et
matresuis, ad dietam villamde
Dompno-
RemigioPlura neseit. Citatus venit, necamore, etc. Et fuit

sibi
injunctuin, etc.
HAUVIETA UXOR GERARDI.

Ilauviela
uxor Geraidi de Syna
(i), laboratoris in
diclo Dompno-Rernigio commorantis, aetatls
norum,
tioiiis
jurala,
vel circa
causa
dicto
iii
anno
dcima quarta
et die
nuarii, prccdictis, et
testis in
xlv an-
hac inquisi-
Dompno-Reraigio producla et
jovis vicesinia nona mensis ja-
examinata codera anno, die ve-
neris, penultima ejusdenn mensis; requisita per

j ura
suum
mentum,etc.
Videlicet super
I.
eorumdem articuiorum
siveinter-
rogatoriorum articulo, incipiente Primo, de loco

originis, etc.; etiam super 11. et 111. sequentibusarticulis, requisita
dixit
quod
juventute sua cognovit
Johannam dietam la Pucelle^qase fuit oriunda de dicto

Dompno-Remigio, ex Jacobo ( Arc et Ysabellela, conjugibus, probis laboratoribus et veris catholicis,
famae; et hoc scit quia multotiens

stetit et jacuit
amorose,
in
domo
cum
patris sui.
cordatur tamen de patrinis et raatrinis,
tum, quia
1) Sic-,
11.
ipsa
dicta
nisi
Johanna erat antiquior
bon
Johanna
Non
re-
per audi-
ipsa
sans doute de Syonna. Voyez p. 401.
y.j
teste,
PROCS
418
prout
flicebatiir,
do tribus aut quatuor annis, Nec
aliud sel t.
vSuper IV. sequeiite articulo, inciplento Item,

in prlmitiva tate, etc.
si
etiam super V.. VI., VII. et
VIII. articulis sequentihus sibi
expositis, requisita
per dlctum suum jurnmentum dixlt quod ipsa Johanna

ernt
bona, simplex
et dulcis filla
ac Ibat libenter et
spe ad ecclesiam et loca sacra , et saepe habebat verecundiam eo quod gentes diccbaiit sibi quod nimis devote ibat ad ecclesiam; audiAt enim dici curato, tune
ternooris exsistenti
qu(jd phiries confitebatur. Occu-
pabat se dicta Johanna sicul cteree puellae faciunt;
domus
necessaria
faciebat ac nebat, et aliquando ani-
Nec
malia sui patris, prout vidit, custodiebat.
aliud
scit.
Super IX. sequente articulo, incipiente (cltem,

quld habet,
etc. requisita
dixit
quod arbor
il!a
vo-
catur Vabre Dominarura ab antiquo, et dicebatur an-
quod Domine quae \ ocîulnr fes ibant ad

arborem; attamennunquam audivit quodaliquis
tiquitus
illam
unquam
aliquas viderit. Dixit etiam
pueri dictse
villae
consueverunt
Fontem Rannorum,
lem
in die
ire
quod
puellae et
ad arborem et ad
Aoumco Ltare Jherusapanem
dicto des Fontaines , et secum portant
cum Johanna la Pucelle , quae erat socia

alias cum aliis jiivenculis ad dictam arborem,
et ipsa testis
sua
fuit
in dicto
dominico des Fontaines ;
bant, spatiabant
et
et jocabant. Dixit
ibidem comedeetiam quod vidit
portare nuces circa illam arborem et ad fontes. Nec

alias sciret
deponere.

quiratur, etc.
>>
requisita: dixit
quod
Item, in-
nescivit recessum
DE RHARILITATION.
Joli.'mnct;r
dictae
flevit
tam
(juia
cliliicbat
tostis
(]u;l'
419
proplor hor miiltum
propter suam bonitatem
niultuni
Nec
ot qiiod sua socia crat.
aliud scit.
Super XI scquente arliculo, incipientc

in dicta patria
etc. w rccjuisita
Item
si
Super XII. sequente aitlculo incipiente Item, si

quando Johanna etc. requisita per dictura suum
juramentum dixit quod semper ipsa Johanna fuit in
,
Novo-Castro cum pntre

in dicto
per
et
matre suis, quia
Novo-Castro tune temporis
vidit.
ipsa testis
fuit, et illam
sem-
Plura nescit. Citata venit, necamore, etc. Et fuit

sibi
injunctum
ete.
JOHANISKS WATEKIN.
Johannes Tfaterin, de Dompno-Uemigio, in villa

de Greu ]\ixX?i dictam villam dicti Dompni-Remigii
commorans
circa,
laboiator
quindecimus
aetatis
testis in
penultima mensis januarii
et die veneris,
vel
hac causa productus; jura-
tus et examinatus in dicto
requisitus per
xlv annorum
prdictis;
suum juramentum, etc.

primo eorumdem articulorum
Videlicet super
sive
interrogatoriorum articulo, incipiente Primo, de loco

originis, etc.
etiam super
ticulis, requisitus
oriunda de dicto
dem
II. et III.
quod Johanna la lîicelle fuit

Dompno-Remigio et parochia ejusdixit
fuerunt ejus progenitores Jacobus d'Arc
loci; et
et Ysabelleta, conjuges, qui erant
bonae famae
sequentibus ar-
boni catholici
ut laboratores, prout
vidit.
et
Cognoscit
JohannemMorelli, patrinum, etJohannetam Boze, ac
PROCS
420
Johannam de Vitello,
H! ticulat. Nec alias
matriiins, ul dicitur, Johaiinetae
deposnit.
Super IV. sequcnte articido, iuclpiente Item,

in primitiva, etc.
si
eliam super V., Vi., VII. et VIII.
sequeitibus articidis sibi diligenter expositis, requisitus
dixil
Johannae, et
sive pascuis;
Johanna
cum
Joliannetam la Piicelle,
ciirn ipsa
ad aratrum pati
aliis pnellis et ipsa in
dum
et saepe,
is
pasturis
jocaient insimul,
ipsa
trahebat ad partem et loquebatur Deo,
se
videbatur;
ut sihi
Bona
vidit pluries
juventute sua
et fuit in
ipsius
quod
ipse
et
erat et simplex
nbi
et
deridebant eam.
frequentabat ecclesias et loca
quod aliquotiens, dum erat in campis et

ipsa audiebat campanam pulsore, ipsa flectebat ii;enua;
libenter operabatur, ucbat, necessaria et utiba domus
prparabal, ad aratrum cum ptre ibat, et abquando
sacra,
ita
animalia ad
turnum custodiebat confitebaturque Hbeu-
ter, ut tune dicebat presbyter dictae vill
saepe candelas et ibat ad
mont ,
in
portabat
Nostram-Dominam de
fier-
peregrinationem. Nec aliter sciret deponere.
Super IX. sequente articule, incipiente Item quid

requisilus per dictum suum jura-
liabet faraa, etc.
mentum
dixit
niter Vahre
quitus
))
quod arbor
Dominarurn;
mulinres,
(^\u
articula ta vocatur
fes vuigaritei
ibant subtus illam arborem; tamen
quod
aliquis
Tamen
vill de
dixit
commu-
et audivit dici ([uod anli-
non
vocabantur,
audivit dici
uiiquam subtus illam arborera viderit
eas.
insuper quod puell.e et juvenes dictae
Dompno-Remigio
aestatis, ac in die
quolibet anno, tempore
dominico dicto des Fontaines , so-
ient ire subtus illam
arborem
portant parvos panes,
ibidemque comedunt, tripudiant subtus illam arbo-
DK RHABILITATION.
rem,
et redeiinclo veniuiit
aliquoticns ad alios fontes
hanna
cum
et
alias, dicto
nd
et
dominico
421
Fontom Rannorum,
bibunl. Dixit quod Jofuit, ut sihi
visum
sicut caetera? fdiae.
Nec
fuit,
jocaiidum
dictis puellis subtus illain ari)orem, ad
spatiandum
et
dcposuil.
alias
Super X. sequeiite arliculo, incipiente Item inquod vidit eam requiratm-, etc. dixit requisitus
,
cedere a
de Grcu
villa
et dicebat
gcntibus
Ad
Deum! Audivit euim

Franciam et saiigulnem regalem Nec aliud scil.
Super XI. sequente articulo , incipiente a Item,
quod
pluries sibi dici
in dicta patria
etc. requisitus
relevaret
si
Item,
dixit quod ipsa
si quando Johanna, etc. requisitus
dum fuit in Novo-Castro semper fuit in
Jolianneta
comitiva patris et matris reddens causam quia ipse
:
testis
tune
fuit in
cum
Novo-Castro
aliis diclae vill.
Plura nescit. Cltatus venit, nec amore,

sibi
injunctum,
Dl
SPINALO.
Gerardinus de Spinalo (i), laborator
Dompno-Remigio commorans
testis in
tatis lx
anno
et die venerls
per suum juramentum
Videbcet super
1.
in
immdiate
Dompno-Remi-
dictis; requisitus
la
sive in-
Primo, deloco
le nom du propritaire qui

maison o naquit Jeanne d'Arc.
Grardin d'pinal. Gtrardin est
cda au dpartement des Vosges
dicto
annorum,
etc.
lerrogatoriorum articulo, incipiente
(1)
hac inquisitionis causa pro-
ductus; juratus et examinatus in dicto

gio,
fuit
etc.
GERARD NUS
decimus sextus
Et
etc.
len
1818,
PROCS
422
originis, etc.; etiam supeiticulis, requisitus
quod
dem
Johanneta
ipsa
Remigio,
dixit per
et III. sequentibus ar-
oriunda de dicto Dompno-
fuit
parochia Beati Remigli
et baptizata in
loci, ac
II.
dlctum suiim jura ment um
ejus-
fuernnt ejus progenitores Jacobus d'Arc
et Ysabelleta, conjuges; qui, proutvidll, absque dif-
famatione, eiant boni catholici et bon?Rgentes, boni
nominis. Dlxit etiam quod audivit
Greu ,
Morelli de
Nec
Roze ,
Super IV. sequente
))
etiam super V.
VI.
si
VII.
sequentibus articulis sibi ad plnum expositis,
et VIII.
requisitus
Johanneta de
aliud scit.
articulo, inciplente Item,
in primitiva tate, etc.
nos
quod Johannes
fuit suus patrinus, et
sua matriiia.
testis
dici
quod,
mansit
per dictum
a
suum juramentum
dixit ipse
tempore quo habebat decem octo an-
in dicta \illa
viditque et cognovit dictam
Johannam \erecundara, simplicem devotamque.
Ibat
libenter ad ecclesiam et loca sacra, laborabat, nebat,

sarclabat, et caetera faciebat necessaria
fili.
domus,
sicut
Crdit quod libenter coniitebatur, quia devota
multum
erat.
Nec
deponere.
alias sciret
Item,
requisitus dixit per dictum suum
quid habet, etc.
<<
))
juramentum quod illa arbor vocatur Cabre Dominarum. Vldit etiam quod domini et dominas temporales
de Dompno-Remigio, semel aut bis, tempore veris,
portabant vinum et panem et ibant comestum subtus
arborem, quia tune
persa
est
pulchra slcut
lilia
et est dis-
ac folia et rami ejus veniunt usque ad terram.
Consueverunt enlm
Dompno-Remigio,
fdiae
in
et
juvenes dictac
villae
dominico des Fontaines
ire
de
ad
iliam aiborem, et matres eorum faciunt panes, et vadunt
DE RHABILITATION.
423
faclum suos foules sublus
dicii pueri vl puellae
illani
arborer; cantniit ibidem, ctcliorennt, et postea r(;-
deunt ad Fonlem Ilaiinonim
deaqua
illius
comeduut pauem,
et
cum
Johaiincta ibat
puellae faclebant.
aliis puellis
Nec
et faciebat sicut aliae
alias dcposuit.
Super X. secpiente articulo, incipiente Item,

quiratur, etc. rcquisitus
quod,
dum
Compa-
Burgundus, ego dicerem vobis
aliqua.
Credebat eiiim dictus
quod
testis
fuisset
cio quem vellet despoiisare. Etiam

nis, cum quatuor dictae villae, et
nisi
iii-
dixit se niliil scire, excepto
ipsa vohiit recedere, dixit sibi
ter, nisl essetis
timebat
et
bibunt, proutvidit. Dixitque quod dicta
Super XI. sequente articulo

si
pro abquo so-
eam Calalaudicebat quod iioii

vidit
proditionem. Nec aliud
incipiente Item
scit.
sive interrogatorio
in dict.i patria, etc. requisitus

quando, etc. lequisitus dixit quod ipsa Johanna
fuit tempore articulato in INovo-Castro, modicum et,
:
ut sibi videlur,
cum
fratre suo
prseposito de Valbs-Colore
sui patrjs
et recessit
ad
Johanne dArc, nunc
et custodiebat
domum
grave ibidem stare. Nec abud
sibi, ut dicebat,
Plura nescit. Citatus venit, nec amore,

sibi
injunclum,
animaba
quia erat
patris,
scit.
Et
fuit
villee
de
etc.
etc.
SIMONINUS MUSNIER.
Simoninus Musnier
Dompno-Remigio,
decimus septimus
laborator,
dictae
aetatis
xliv annorum, vel circa,
testis in
luijusmodi causa inquisi-
PROCS
424'
productus, et jur^tus anno et die praedictls,
tioiiis
et
Dompno-Remigio, eodemaiino,
die veneris, penultima meiisis januarii, jam dicti;
requisitus per suum juramenlum, etc.
Et primo, super I. crumdem articulorimi sive inexaminatus
in clicto
tenogatoriorum
origiiiis, etc.;
))
articulo, inclpiente u
etiam super
tieulis requisitus
et 111.
11.
Primo, de loco
sequentibus ar-
per suum juramentum
Johaniieta la Pucelle
dixit
quod
ut crdit, fuit oriunda et bap-
lizata in fonte ecciesi Beati Remigii ejusdem loci.
Vidit enim
Jacobum dAvc
Ysabelletam, conjuges,
et
suos prognitures, quos reputabat et reputat bonos

catholicos et bonse famae.
Nec
aliud scit de contentis
in dictis articuiis.

primitiva
aetate, etc.;
VIII. sequentibus articuiis
suum juramentum
Johanna ,
incipiente Item
si
in
etiam super V., VI., VII. et

,
requisitus
quod
dixit lestis
la Pucelle appellata
per dictnm
cum
fuit nutritus
et juxla ejus palris
do-
mura. Scit etiam quod ipsa erat bona, simplex, devola,
Deum
timens et ejus Sanctos; libenter et spe
ibat ad ecciesiam et loca sacra, solicitabat (i) gros,
dabat eleemosynas pauperibus, prout vidit, quia,

erat puer, ipsc infirmabatur, et ipsa Johanna
labatur. Dixit etiam
dum
conso-
quod, dum campanae pulsaban-
Non
tur, ipsa se signabat et llectebat genua.
remissa
ei
erat
laborabat libenter, neba, ibat ad aratrum
cum ptre, tribulaba lerram cum tribula, et alia domus necessaria facie])at et aliquotiens animalia custo;
diebat
\\) Sic
confitebalur libenter, ut dicebatur
lisez solaliabar.
en fritnnis, soiilaciait. connolait.
portabat
DE RHABILITATION.
libenter candelas nd ecclesiam
ut vidit.
Ncc
425
coram beatam Mariam
aliud scit.
Super IX. sequcnte aiticulo, iucipicnte

quid
fama
liabct
juramentum
muniler
dixit
l'ahre
etc. requisltus
quod arbor
Item,
per dlctiim
suum
com
articulala vocatur
Dominarum,
semper
ut
dicl audlvit;
dixitque quorl anfiqnitusyi?^^ vulgariter dictae
subtus
illam
arborem ibant, ut
quam
vidit aliqua signa de aliquibus malignis splriti-
bus. Dixit
quod
pore veris
et
illam
piiellae et
dicl
audivit, quamvls iiun-
juvenes pueri vadunt
tem-
diedominico dicto des Fontaines^ subtus
arborem, ad faciendum suos fontes; comedunt
ibidem suum panem, choreant, et redeundo veniunt

ad Fontem Rannorum, et de aqua ejusdem bibunt;
ipse
cum Johanna
et
et aliis, in setate juvenili fuit ad
arborem praedictam, in dicto dominico des Fontaines,

ad jocandum et spatiandum sicut cterse filiae et filii
,
dictae villae.
Nec
aliter deposult.
Super X. sequente articulo^ incipiente

quiratur, etc.
requisltus
Item
in-
dixit se nihil scire, nisi ex
auditu alieno.

in dicta patria, etc.
incipiente Item
lequisitus
dixit
quod
si
nihil scit
de contentis in eo.
si
Super Xll. sequente articulo, incipiente Item,

quando, etc. requisitus dixit quod, tempore ar:
ticulnto, fuit in
vlllae,
et
inter quos dicta
matre
dum
Novo-Castro
suis
gentes
fuit,
Johanna
armorum fuerunt
allas deposult.
habltatoribus dictae
la Pucelle,
ibidemque modlcum
Novo-Castro, semper
Nec
cum
in
transacti
cum
ptre
stetlt,
,
comltiva eorum
et,
ab eodem
,
recesslt.
PROCS
426
Plura nescit. Cilatus venit
nec amore,
etc.
Et
fuit
iiijunctum, etc.
sibi
YSABELLETA UXOR GERARDINI.

Ysabelleta
),
uxor Gerardlni de Spinalo, laboratoris,
in dicto
Dompno-Remigio commorantis,
noruin
vel circa,
dcima octava
etexaminata
sitionis causa producta,
Remigio, anno
tatis l an-
hac inqui-
testis in
in dicto
Dompno-
veneris, penultima mensis ja-
et die

eorumdem articulorum articulo,
nuarii, pr8edictis;requisitaper
Videlicet super
l.
incipiente Primo, de loco originis, etc. et super

et III.
sequentibus articulis,
lequisita
dixitquod, prout vidit,
II.
sibi diligenter perlectis,
ipsa
Johanneta la
Dompno-Remigio
Pucelle fuit oriunda de dicto
et
parochia ejusdem loci, ex Jacobo d'Arc et Ysabelleta,
conjugibus, bonis laboratoribus
veris catholicis
bonae famae. Dixitque
quod
Gra, erat patrinus,
Johanneta /?oz^
de Vitello,. matrinae
et
Johannes
et
Morelli de
et
Johanneta
prout dicebatur communiter,
dict Johnnnetae. Nec aliud
sclt.

in primitiva aetale, etc.; n
Item,
si
VIII. sequentibus articulis sibi expositis
requisita
suum juramentum dixit quod a juventute

cognovit patrem et matrem dict Johannetae, et
per (lictum
sua
ipsam Johannetam tempore etiam juventutls

diu quamdiu stetit
Johanneta in
ipsa
buta
erat
vota ac
1)
dans
le
et tani-
ptre et matre suis; et erat
fide catholica et
etiam simplex
Deum
Zabillet
cum
timens, ut
patois du pays.
bonis moribus im-
bona, verecunda^ devidebatur; ibat enim
sibi
DE RHABILITATION.
ad
ecclesiam libenter et saepe
427
et aliquotiens
ibat
ad ecclesiam Beatae Mariae de Bermont ; dabat
li-
benter eleemosvnas, faciebnt hospilare paiiperes, et

volebat jaccre
focario, et
iii
quod pauperesciibarent
in
suo lecto;non enim videbatur per viam, sed stabat in
templo, orando; non tripudiabat,
quod
ita
saepe ab
juvenculis etaliis causabalur; libenter laborabat,
aliis
nendo
mus
cum
cultivando terram
laciendo
custodiendo
et aliquotiens animalia
etiam confitebatur libenter
et saepe,
prout vidit
Johanneta la Pucelle erat sua commater
dicta
nuerat ad fontem
quemdam
cum
et saepe ibat
nem
ptre, necessaria do-
INicolaum
filium
quia
et te-
suum;
ea et videbat eam ire ad confessiodomino Guillelmo, tune curato. Nec
in ecclesia
aliud scit.

fama
(|uid liabet
incipiente Item,
etc. requisita
dixit per
ramentumquod semper audivit vocare

Ad-lobias-Dominarum
talicium dictae
villae
temporales ejusdem
illam
arborem
(i); et dixit
erat
bonum
ju-
quod, dum for-
doraini et dominae
ibant ad solatium subtus
villae
in die
suum
illam arborem,
dominico Ltare Jherasaleniy
dicto des Fontaines , et aliquotiens, tempore statis,
ducebant secum puellas

alias fuit
cum domino
dictae villae, et ejus
pluries
quam
(1)
cum
quia
Petro de iloullemont, domino
uxore
quae erat de Francia
et
tam tempore veris

dominico des Fontaines. Dixit adhue
,
reviennent tous l'acception de portique ou de couvert, et
que Wachtqr attribue au radical germanique laub, d'o
paire d'une tort. Notre

si^niHcation.
scit
ux-Loges- les-Dames. Les exemples de lobia ou laubia, all-
Du Gange
c'est le sens
pueros; et hoc
puellis dictae villae,
in dicto
Traduisez
gus par
et
mot loge en vient,
et
laiibc,
avait primitivement la
re-
mme
PROCS
428
quod
puellae et juvenes pueri
dominico des Fontaines
diclse villae, in dicto
consueverunt
ad illam
ire
arborera, ad solatium et ad spatiandum; portant panes ad coraedendum ibidem, ipsaque Johanna

ibat, in dicto
et portabat
ad Foritem
dominico, ad spatiandum
et
cum
eis
jocandam,
suumpanem; et postea veniebant bibitum

Rannorum et propter modum quia mo,
adhuc
quod portant parvos panes et

ibidem jocose spatiantur. Nec alias sciret deponere.
Super X. sequente articulo, incipiente Item, inquiratur, etc. w requisita: dixit quod audivit dici Du-
dus
est
talis
rando Laxart, qui eam duxit domino Roberto de

Raudricuria, quod ipsa dixerat
patri suo
quod
ad finem ut
sibi
quod
ipse diceret
relevatum (t) suam uxorem
ipsa iret
eam duceret
domino Roberto. Nec
dicto
aliud scit.

si
requisita
Item,
dixit se penitus nihil
se ire.
Super XII. sequente articulo^ incipiente
quando
in
etc. requisita
dixit
quod
ipsa
c<
Item,
Johanna
Novo-Castro cum ptre, matre, fratribus
si
fuit
et soro-
ribus suis, qui, j>ropter armatos, duxerunt animalia
Novum-Castrum sed in dicto Novo Castro

non multum remansit; qu ad dictam villam de
sua ad
Dompuo-Remiiîo rediit, cum suo paire, pront vidit

idem testis, quia nolebat manere in dicto loco, sed
dicebat quod prciedillgebat manere in dicto DompnoRemigio. Nec aliud scit.
Plura nescit. Citata veiiit, necaraore, etc. Et fuit
sibi
injunclum
etc.
vO Msc. iSTO, revelatum. Relever
signiKail
assister
une femme en couches.
DE RIHABILITATION
MRNGETA UXOR
Meniêt.'i
JOYART-
J.
uxor Johaiinis Jojart,
Dompio-Rcmi;io lahoratoiis,
vcl circa,
429
dcima nona
producta
lionis causa
tcstis in
Vidolicet snper
hujusmodi inquisi-
et die veneris praescriptis
juramentum
I.
per
et III.
II.
eornmdem articulorum
sequentibus articulis
batur
Piicelle,
1(1
Remigio,
quod
dixit
fuit
etc.
incipiente Primo, de loco oiiginis, etc.;
positis, requisita
de
villae
xlvi aniioruin
jurata et examiiiata in dicto
Dorapno-Remiiio, anno
requisita per siium
clictae
selatis
ipsa
)>
arliculo
sibi diligenter
Johanna
oriunda de dicto
et de parochia Beati Remioii
etiam suex-
qu vocaDompno-
ejusdem
\illae,
lueruntque ejus piogeni tores Jacobus d'Arc et Ysabelleta
conjures, qui erant boni christiani et veri
nominis, prout
catholici, boni
taies
reputnbat et re-
pulari audivit;
habebatque dica Jolianneta pntrinos
et matrinas, et,
prout dicebatur, Johannes Morelli de
Greu
erat suus patrinus, et Jolianneta,
venini de
\iu\s
Dompno-Remigio
Barre ,
in
et
Edeta
uxor Therelicta
Jo-
Ferbecuria (r) commorantis , erant
su matrinae. Nec
aliud scit.

incipiente Item,
si
plnum
expositis, requisita dixit per suumjuramentum quod
domus patris ejusdem testis erat quasi contigua domui
VIII. sequentibus articulis sibi
diligeuter ad
patris
ejusdem Johauietae
Johannetam
(1)
coguoscebatque dictam
la Pucelle, quia siepe nebat in ejus so-
Frebcourt, hnmeau voisin de Dornremy.
PROCS
430
cietate, et alia opra
eadem
bonis moribus
domus de
cum
die et de nocte,
eratque in fide christiana imbuta,
faciebat;
ut slbi videtur, conditionala;
ibat
libenter et saepe ad ecclesiam; eleemosjnas de bonis

patris sui faciebat, et erat ita bona, simplex et devota
quod
ipsa testis et ali
puell dicebant
nimis devota; operabatur libenter

multis
negotiis
et
videlicet nebat,
faciebat, ibat ad messes, et
quod
sibi
erat
occupabat se in
necessaria
dum tempus
domus
occurrcbat,
turnum custodiebat
confitebatur libenter; viditque eam pluries genibus
flexis coram curato dictse villse. Nec aliud scit.
nendo aliquotiens
aniraab'a ad

quid habet
etc. requisita
tum quodarbor
et est
quod
illa
illa
audivit dici
ibi.
Et
dixit
veris, ac specialiter in die
Ltare Jherusalem
puellae et pueri
unquam
quod annis
dominico
dicto des Fontaines , omnes
arbor non esset
tempore
suum juramen-
vocabatur Ad-lobias-Dominarum,
antiqua arbor; non enim
singulis,
incipiente Item
dixit per
cum
parvis panibus soient ire ad ar-
borem, ibidemque comedunt; et ipsa lestis fuit pluries cum dicta Johanna in dicto die, ibidemque comedebant,
et
Rannorum,
veniebant bibitum
postea
et
aliquando habebant
subtus illam arborem,
et
ad
Fontem
unam mappnm
coraedebant insimul,
postea jocabant et tripudiabant, prout adhuc de
Nec
senti ali faciunt.
Super X. sequente
tur, etc. requisita
Johanneta voluit
citur,
ire
fecit venire
et
pr.nR-
aliud scit.
,
incipiente k Item
dixit ipsa testis
inquira-
quod dum
,
dicla
ad Vallis-Colorem, ipsa, ut di-
Durandum Laxart , ad dandum
intelligere patri et matri suis ut iret ad
domum
ejus-
DE RHABILITATION.
dem Durandi Laxart,
ad servieiidum uxorera suam
eidem
testi
Ad Deum
ipsa dixit
tune recessit, et eam

ad Vallis-Colorem.
ivit
aliiul scit.
Super XI. sequenle articulo

si
recedendo
et
et
testem conimandavlt Deo, et
Nec
431
Bureyo-Parvo commorantis,
in
in dicta patrin
incipiente Item
etc. requisita
quando,
Item,
quod tempore aromnes dlctae vill iverunt et fugerunt ad

Novnm-Castrum et animalia sua duxerunt ad dictum
locum et fuit ibi ipsa Johanna cum praedlctis ptre et
raatre suis, et in eorum comitiva stetit semper, et
ab eodem loco recessit, prout ipsa testis \idisse dicil.
Plura nescit. Citata venit nec amore, etc. Et fuit
si
etc. requisita
dixit
ticulalo,
sibi
injunctum
etc.
JOHANNES COLINI.
D.
dominus Johannes Colini curatus

parochiais de Dompno-Remigio, et canoni-
Discretus vir
ecclesiae
cus ecclesi collegiatae Sancti Nicolai de Brixejo (i),

Tullensis dicesis, presbjter, tatis lxvi
annorum,
vel circa, vicesimus testis, in hac inquisitionis causa,

in dicto
nultima
mensis
januarii,
et die êneris,
juratus et exarainatus; requisitus per
tum,
suum juramen-
etc.
Videlicet super
incipiente
(1)
pe
productus
supradictis,
I.
Primo , de loco
Bri\ey-aux-Chanoines
originis, etc.
prs de Vaucouleurs
articulo,
etiam su-
PROCS
432
per IL,
III.,
lY., V., VI., VII. et VIII. sequenlibus
articiilis slbi perlectis
requlsitus

Vallis-Colore
dicta
dixit per
Johanna
dictum
exsistens in
bina aut trina vice venit ad testem
oquenlem, ad confessionem; qui testisetiam per duas

aut trs vices, confessionem ejus audivit, et, ut sibi
videtur in ejus conscientia, eratbona
filia
et
habebat
signa bonae, catholicae et perfect christian; ibat-
que libenter nd ecclesiam. Nec aliud

in
eisdem

quid habet fama
nisi
scit
de contentis
articulis.
iiicipiente
etc. requisitus
Item,
dixit se nihil scire,
per auditum, de quo proprie nesciret deponere.

Vallis-Colore,
dum
dixit
voluit adir
quod
cum
de Mtis
eam
in
et vidit
esset in itinere;
ea Bertrandus de Pulengeyo, Johannes
Coletus de Vienna
tores Pioberti
vidit
Franciam
eam ascendere super equum, dum

et erant
Item in-
equitantes et servi-
de Baudricuria. Nec
alias sciret de-
ponere.

Item,
si
etiam super XII. sequente arti-
culo, dixit se de contentis in eisdem nihil scire.

sibi
injnnctum,
etc.
COLINUS FILIUS
Colinus,
tatis L
in
filius
J.
COLINI.
Johannis Colini de Greu, laborator,
annorum
vel circa
vicesimus primus
testis
liujusmodi inquisitionis causa productus; juratus
DE RHABILITATION.
et examinatiis
requisitus pcr suiiin
Videlicct super
jainiaiil
juramentum
plnum
eonimdem articulorum
I.
etiam super IL,
sequentibus aiticulis
expositis, requisitus
sive in-
Primo, de loco
III.,
IV., V., VI., VI.
sibi
diligenter et ad
per
dixit
et die
prdictis;
etc.
terrogatorium articnlo, incipiente
et VIFI.
anno
dicto DoTnpno-ReiTiiilo,
iii
veneris (i), penullima mensis
originis, etc.
433
mentum quod Johanna, nuncupata
suum
jura-
la Piicelle , fuit
oriunda de Dompno-Remigio, ex Jacobo (Vjdrc et

Ysabelleta, conjugibus, qui erant boni cathobci et
bonae famae, boni laboratores, absque difFamatione,

et ut
semper ipsos tenere pro
reputat idem
teslis;
talibus audivit et taies
enim
audivit
dici
quod Johannes
Moielli de Greu, erat palriims dictae Johannetae, et
Johanneta Rozc erat matrina
Johanna
ipsa
prout
ejus. Dixit insuper
vidit, erat
bona, simplex
quod
dulcis
bonae conditionis, ibatque libenter ad ecclesiam,
filia,
prout vidit;
nam
ridien!, ipsa
Johanna
m-
quasi quolibet die sabbati, post

,
cum quadam
sorore sua et
aliis
mulieribus, bat ad heremumseu ecclesiam beatMariae

i
de Bermont, portabatque candelas, et
Mari famulabatur,
beatae
ejus
devotionem, aliquando
juvenis, et
operahatur
alii
et
juvenes de
videbat
taliter
multum Deo
quod,
ipse testis, qui
ea deridebant.
et
propter
tune erat
Libenter
nutrituram bestiarum
li-
benter gubernabat animalia domus patris; nebat, et

necessaria domus faciebat ; ibat ad aratrum, tribu-
turnum animalia custodiebat. Audivit

domino Guillelmo Fronte , quondam dictae
latum, et ad
enim
dici
(1) Jovis,
II.
dans
les
manuscrits.
PROCS
434
ecclesiae
curato, quoci ipsa Johanna erat
parochialis
bona catholica, quodque nunqiiam meliorem
ipsa vi-
derai, nec in sua parochia habebat. Necaliudscit de

contentis in dictis
ai ticulis.
incipiente
Item,
quod arbor
articulata vocatur Ad-!obia^-Dominaium, et quod audivit dici quod domini et domin temporales de
Dompno-Remigio solebant ire ad otia et spatiamenta
subtus iilam arborem. Dixit etiam quod puellae et juvenes dictae villae, anno quolibet, consueverunt ire,
in die dominico Lcctare dicto des Fontaines subtus
illam arborera, etiam lempore veris et maii; et abquando faciunt unum honiinem de maio, et ibidem
portant panes parvos, quisque habens unum parvum
panem, die dicto des Fontaines; ibidem comedunt,
tripudiant, cantant, et redeundo veniunt aliquando
ad bibendum supra Fontem ad Rannos, et bibunt,
et hoc faciunt propter otia et usum dict domiquid habel fama,
etc. requisitus
dixit
nic des Fontaines. Dixit quod nunquam vidit dictam Johannam ire; audivit enim dici quod ipsa fuit
cum abis subtus illam arborem, ad spatiandiim et comedendum sicut caeterae puellae. Nec alias deposuit.
Super X. sequente articule, incipiente
"quiratur, etc.,
Laxart quod
ipsa
Ilem, in-
quod audivit dici Durando

dicebat quod oporlebat quod eam
dixit
duceret ad Vallis-Colorem, quia Aolebat ire ad Fran-
ciam, et quod diceret patri suo quod ipsa
mum
iret
ad do-
ad relevandum suam fminam

Durandus dicebat quod sic fecitjettunc,
de consensu patris ivit ad Vallis-Colorem locutum
dicti
Durandi
i^ravidam; qui
Roberto de Baudricuria. Nec aliud
scit, nisi
ex auditu.
DK
KfillAUll.lTATlON.
43.')
Super XI. soqucnte nrliculo, incipienle

in dicta palria, etc. n recjuisilus
Item,
si
quod omnes habita-
dixit
si
dixit se nihil scirc.
Super XII. sequente articulo, inclpiente

quanrlo,etc. requisitus
iLom,
tores dictai \\\hv tune tomporis articulati fugerunt ad
Novum-Castrum,
Castro
cum
et ipsa Johainia fuit
paire et matro, in
semper
in
domo quondam
Novo-
dictac /a
Rousse. Redierunt insimul, proutvidit; nec aliud
scit.
Plura nescit. Cilatus venit, nec amore, etc. El
fuit
sibi
injunctum,
D.
etc.
JOHANNES DE NOVELONPONT.
Nobilis vir Joliannes, de Noifelonpont
dietus de
de Vallis-Colore commorans , tatis

Lvn annorum,vel circa, vicesimus secundus testis in
Metz, in
villa
hujusmodi inquisitionis causa productus
juratus et
de Vallis-Colore
anno pr-
examinatus
dicto
in dicta villa
Domini mcccclv.,
januarii
die sabbati
ultima mensis
suum juramentum etc.

eorumdem articulorum articulo,
requisitus per
Videlicet super
incipiente
I.
Primo, de loco
oriinis, etc.
etiam su-
per II. sequente, requisitus dixit quod audivit quod

Johanneta articulata fuit oriunda de Dompno-Reraigio,
et, a tempore recessus dictae villae, vidit patrem et ma:
trem ejusdem , qui ut sibi videtur, erantboni

,
Nec
catholici.
aliud scit.
Super
III.
fuerunt, etc. requisitus
Item, qui
(f
Item,
si
in prinîitiva tate, etc.; etiam super V., VI., Vll.,
VlI., IX. et X., sequentibus articulis sibi diligenter

et seriatim expositis, requisitus
mentum
se scire
quod
dixit per
sequitur. Videlicet,
suum jura-
dum
picta
PROCS
436
Johaiina la Puce/le perventa fuit ad locum et villamde

Vallis-
Colore, Tulleiisis dioecesis, ipse
rubels, muliebribus
et eiat locata
Henrici Le Rofe?-, dictas

locutus fuit sibi
domo cujusdam
de Vallis-Colore; qui
villae
dicendo
iii
Arnica mea, quid hic
op(<rtetiie quod rex expellatur a regno

quod simus Anglici? Qu Puella tune sibi
facitis ?
et
u Ego veni hue ad eameram (r) Rgis,

locutum Roberto de Baudiicuria ut me Aelit d\i-
respondit
loquens
dlctam Johannam indutam pauptribus vestibus,
vidit
((
testis
Regem
qui
non curt de
cere aut duci facere ad
me neque
mdia quadragesima, oportet quod ego sim versus
Regem
genua. Nulkisenim in
nec
filia
ego deberem
si
perdere pedes
mundo,nec
est
sit
usque ad
reges, nec duces,
rgis Scoliae (^), aut alii, possunt
regnum Franciae, nec
rare
((
de verbis meis; attamen, antequam
recupe-
succursus
ei
de memet, quamvis ego mallem nere juxta
nisi
meam
pauperem matrem, quia non
i<
oporet ut ego vadam, et hoc faciam, quia Dorainus
meus
vult ut
ita
faciam. E
est status
dum idem
meus; sed
testis
quae-
reret ab ea quis esset ejus Dorainus, dicebat ipsa Puella
quoderat Deus. Et tune idem Johannes,
eidem Puellae, per
fiidem
suam
in sua
testis,
promisit
manu
tactam
quod eam, Deoduce, duceret versus Regem; et tune

idem testis loquens petiit sibi quando vellet recedere;
quae dicebat Citius nunc quam cras, et crr.s quam
post. Et petiit sibi idem testis iterato si cum suis vestibus vellet ire; quae respondit quod libenter haberet
:
En
(I)
\ille
franais: Je suis venue
cij
chambre de roy
c'est--dire dans
une
do (Iharles
MI
royale, dpendant du roi sans moyen.
{'2/
Ddiis ce
temps,
il
tait
avec Marguerite d'Ecosse.
dj question de marier
le tils
DE RHABILITATION.
vestes liominis.
didit
sil)i
Et tune idem
testis
vestes et ealceament:i
437
de fainulis suis tra-
ad induenduni
et
hoc
facto, habitatoresdiclae viliaede Vallis Colore feceruut

sibi fieri vestes
hominis
et
calceamenta, ocreas et
sexdecim IVancorum,
vel
sibi
unum equum pretio

ciica; et dum fuit induta et
necessaiia, et tradiderunt sibi
habuit eqnum, ex salvo conductu domini Karoll, ducis

Lolhariiigiee, ipsa Puella ivit
duci, et ivit
lensem;
et
secum idem
dum
testis
locutum dicto domino

usque ad civitatem Tul
rgressa fuit ad Vallis-Colorem, circa
dominicum Burarum (i), erunt vigenti septem anni

il) domiiica Burarum proximc veiiientc, ut sibi videtui', ipse testis et
Bertrandus de Pouleiigeyo,
duobussuis servitoribus,
et
Coleto de Vienna
cum
nuntio
quodam Ricardo, sagittario ipsam Puellam

duxerunt erga Regem in Chinouuo slantem, expensis
Rgis, et
et
sumptibus ipsorum
testis et
Bertrandi
a dicta villa de Vallis-Colore, propter
et
recedendo
timorem An-
Burgundorum circumcirca iter exsistentium, eundo versus Regem, ibant aliquando de nocte,
glicorum
et
manserunt per viam per spatium undecim dierum
et
equitando usque addictam villam de Chinon;
rando per
iter
cum
ea, idem testis petebat ab
ipsa faceret ea quae dicebat; et dicta Puella
si
quod non
quod
et, itine-
eadem
semper
habebat
eis
dicebat
in
mandatis hoc facere, quia sui fratres de paradiso
dicebant
sibi ea
que quatuor
radiso et
\\)
timereiit, et
quae habebat agere, et
ipsa
quod erant jam-
quinque anni quod sui fratres de paDominus suus, videlicet Deus, dixerant sibi
vel
Le dimanche des bure, premier dininnche de
c;irine, 13 fvrier
1429
PROCS
438
qiiod oportebat
quod
ad guerram
iiet
pro legno
Francise recuperando. Dixit etiam eundo
quod
simul, sed ipsa Puella jacebat juxta
eumdem
testis
In-
testem,
suo gippono et caligis vaginatis induta, et quod
idem
ipse
Bertrandusqualibet noctejacebant ciim ea
testis et
timebat tabter quod non ausus fuisset
eam
eam
suum juramentum dixit quod nunvoluntatem ad eam, nequemotumcarna-
requirere; et per
quam
habuit
lem. Etiam itinerando ipsa libenler missas, utdicebat,

audisset
quia dicebat
sam, bene faceremus;
eis
sed
u Si
,
possemus audire mis-
propter agnitionem ejus,
non audierunt nisi bis. Dixit insuper idem tests quod dictis ipsius Pnellae multum
credebat; et ipsis dictis et ejusdem amore divino, ut
crdit, intlamraalus erat. Et crdit quod ipsa erat ex
missas in ejus itinere
Deo missa, quia
nunquam
ipsa
jurabat, libenter mis-
sas
audiebat, et jurando crucis signo se signabal. Et
sic
ad
Regem duxerunt, usque ad dictum locum de

quam potuerunt. Dixit insuper ipse
Chinon, secretius
quod ipsa Puella libenter missas audiebat, prout

spe oonfitebatur, libenter dabat eleemosynas;
et dixit testis quod multotieus sibi pecunias ad dandum pro Deo concessit. Dixit iterum idem testis quod,
tamdiu quamdiu in ejus comitiva fuit, ipsara bonam,
simplicem, devotam bonam cliristianam, bene conditionatam et Deum timentem reperiit. Nec aliud scit
de contentis in eisdem articulis, exceplo quod, dum
applicuerunt in loco de Chinon, eam gentibus et consiliariis Rgis prsentaverunt; qu tune multum fuit
testis
Aidit,
inlerrogata.
Item,
si
DE RHABILITATION.
culo, requisitus
cliam super XII. sequente arli-
dixit se
iiiliii
Pliira nescil. Citatiis venit,

sibi
injunctum,
139
scire.
nec amore,
etc.
Et dut
etc.
MICHAEL LEBUIN.
Michael Lehuin (i) de Dompiio-Remiii;io, in Bureyo
agricola, Tullensis dicesis, laborator, tatis xliv an-
norum
vol circa, vicesimus tertius testis in hac causa
productus; juratus et examinatus
in
dicto
Vallis-
Colore, anno et die sabbati, ultima januarii, prdictis;

requisitus per

I. eorumdem articulorum
Videlicet super
incipiente
Primo, de loco originis,
articulo,
etc.;
etiara
super IL, IH., IV., V., VI., VIII. et VIII., sequentibus articulis, requisitus: dixit per
quod ipsam Johannam

cognovit;
fuitque
ipsa
Dompno-Remiiîo,
d'Arc
et
Johanna oriunda
ipsa
Johanna
divit. Dixit etiam
de dicto
de parochia ejusdem, ex Jacobo
fam
ut tune vidit; habebat
patriiios et raatrinas, ut dici
quod
ipsa
bonacathobca
ad ecclesiam
au-
Johanna, tempore su
juventutis et usque ad recessum a

erat
bene
et Ysabelleta, conjuiîbus, probis et catholicis
laboratoribus, bonae
enim
suum juramentum
la Pucelle a juventule sua
domo
palris sui,
simplex, verecunda, libenter ibat
et frequentabat loca sacra. Scit, ([uia
ipse teslis pluries,
dum
erat juvenis,
cum
ea in pere-
grinatione fuit in heremo Beat jMariaede Bennont, et

ipsa
ibidem in dicto heremo, fere in quolibet
bati
(1
cum quadam
Dans
le
[die] sab-
sua sorore ibat, et candelas portabat
manuscrit He D'Urf, letMin ou Levnn.
\
PROCS
440
dabatque ipsa Johanna libenter pro Deo ea quae poteraf.

habere; occupabat diligcnter se negotiis mulierum et
aliarum puellaium beiie
et dcanter, et ssepe confite-
batur. Scit, quia conveisabatur

pluries confiteri.
Nec
cum
ea, et vidit
Super IX, sequente artlculo, incipiente

habet, etc.
tum quod
quod
lequisltus
illa
eam
aliudscil.
dixit per
Item, quid
dictum juramen-
aibor vocatur Lobi Domiuarum. Dixit
audivit dici
quod mulieres, quae
cabantur y^'e^, antiquitus solebant
vulgariter vo-
ire
subtus illam
iverunt^ quia nunc non

quod puellye et pueri juvenesde dicto
Dompno-Remigio annis singulis soient ire subtus illam
arborem, in die dominico Ltare Jherusaleni, dicto
des Fontaines , et ibidem choreant, comedunt, et
postea vcniunt ad Fontem Rannorum ad bibeudum.
Dixit etiam quod dicta Johanna , dum erat parva , ibat
cum dictis puellis et pueris subtus illam arborem, ad
arborem;
attameji nescit
si
soient ire. Dixit
faciendum suos fontes, sicut
quod
alias
aliae
virgines; nec crdit
aut proptcr aliam eau sa m, ipsa Johanneta
subtus illam arborem fueril, quia erat tota bona. Nec

aiias sciret
deponere.

quod semel
ipsa
Johanna
(i)
Item, in-
dixit se nihil scire, excepto

dixit ipsi testi,
quod
in vigilia
una puella inter

etVallis-Colorem, quae, antequam esset
bati Johannis Baptistac,
Couxejum
erat
regem Franci; dixitnnno tune adveniente, Rex fuit conseque quod

cratus Remis. Nec aliud scit.
annus,
ipsa fa.eret consecrare

in
(1)
fi-y
Dans
au mirli
le
,
manuscrit de Notre-Dame, Compeynm

pt
Vaucouleurs au nord de Doiiiremy.
mauvaise leon. Coussey
DE RrjlAlULlTATlOW.
incipieulc
vidit
Item,
si
dixit quod, cum

quemdarn nominalum
dicta patria, etc. requisitus
in
dicta Johaiina luit capta
441
Nicolaum Haillr, de Andeloco, qui cum qiiibusdam

aliis venit ad dictam villam de Dompno-Remiiîo, et,
ad instantiam domini Johanuis de Torcenay , ballivi
tune Calvimoiitis, nomine
glicorum,
asserti rgis Franciae et
informationem super fama
fecit
ut dicebatur, dictae Johann.ne
satione,
An-
conver-
et
ut
et,
sibi
videtur, non audebant aliquos cogre ad jurandum
propter
illos
de Vallis-Colore. Dixit quod crdit quod
Johannes Begot,
dictae villae, fuit
erant hospitati in
domo
quod,
in
examinatus, quia
sua. Dixit etiam
quod
crdit
informatione fienda, nullam mali causam
invenerunt super facto dict Johann. Nec aliud
scit.

quando, etc. requisitus: dixit quod, tempore articulato ipse teslis fuit in Novo-Castro,
cum
aliis liabita-
toribusdictvillaedeDompno-Remigio, viditqueipsam
Johanuam, quae semperfuit
in
comitiva patris et raatris,
Pluranescit, citatus venit, nec amore, etc. Et fuit

sibi
injunctum,
etc.
D.
JOFFRIDUS DE FAGO.
Nobilis vir JofFridus de Fago
(i), aetatis l
annorum
velcirca, vicesimusquartustestisin hujusmodi inquisitionis causa productus; juratus et
Vallis-Colore,
anno
et die sabbati
examinatus
immdiate
suum juraraentum, etc.

super I. eorumdem articulorum
in dicto
scriptis;
requisitus per
Videlicet
(1)
GeoffroT du Fav.
articulo,
PKOCS
442
incipiente Primo, de loco origlnis, etc. et super

requisitus
quod
dixit
vidit
II.
ipsam Johannam laPucelle
venire ad Marceyum-subtus-Voysiam, fuitque
alias
oriunda de dicto Dompno-Remigio, ut dicebatur, co-
matrem suos attamen iiomina

ipsorum ignort; scit tamen quod erant boni christiani et catholici, ut laboratores sunt; nec unquam
gnovitqiie patrem et
contrarium
Super
fuerunt,
III.
dici audivit.
etc. , requisitus
qui

primitiva aetate, etc.;
Item
Item,
si
in
etiamsuper V., VI., VII., YIII.
et IX. articulis sibi diligenter expositis, requisitus
quod, quando dicta Johanna veniebat ad Maripsa aliquotiens veniebat ad domum suam , et
dixit
cejum,
sibi videtur
Nec
quod
erat
bona, simplex
et devota
filia.
aliud scit de contenlis in dictis articulis.
Super X. sequente articulo, incipiente Item, indixit per dictum suum
juramentum quod
ries
audivit ipsam Puellam loqui plu-
et ipsa dicebat
quod volebat
ire
ad Franciam,
viditque
quod Johannes de Mtis, Bertrand us de Pou-
lengejo
et Julianus,
qui erant questres, duxerunt
ipsam Puellam ad Regem, quamvis tune non viderit

ipsam Puellam
Nec
sed ipsi dicebant
quod
iret
eis.
aliud scit.

culo, requisitus
tentis in
;>
suum juramentum
eisdem nihil penitus
injunctum,
etc.
Item,
si
etiam super XII. sequente arti-
dixit per
se
de con-
scire.

sibi
cum
etc.
Et
fuit
DE UHABILITATION.
443
DURANDUS LAXART.
Diiraiuliis dictus
borator,
aetntis
tus testis in
Laxart, de Biireyo Parvo
annorum
lx
(i),
la-
vel circa, vicesimus quin-
hujusmodi Inquisitionis causa productus;
anno
juratus el examinatus in dlcto Vallis-Colore,
et
diesahbati, ultima mensis januarii, praedictisj lequisitus
per siiura juiamentum, etc.
Videlicet super
incipientecf Item,
super
dixlt
II.
I.
eorumdem
articulorura articulo,
primo de loco
sequente, requisitus
quod Johanna
oriiînis, etc.
per
a etiam
suum juramentum
articulafa erat de porentela
Jo-
hannae, uxoris suae. Cognovit etiam Jacobum d'Arc

et Ysabelletam, conjuges, progenitores ipsius
Johannae
bonos et fidles catholicos et bonae famae

quod ipsa Johanna fuit nata in dicta villa de
Dompno-Remigio, et baptizata in fonte BeatI Remigii
la Pucelle,
ac crdit
ejusdera.
Super
fuerunt
III.
sequente articulo, incipiente Item, qui
etc. requisitus
Super IV. sequente arliculo, incipiente
cf
Item,
si
in
primitiva tate, etc.; etiam super V., VI., VII. et

VIII. sequentibusarticulis, requisitus
dixit
Johanna erat bonae conditionis, devota

libenter ad ecclesiam
quod
patiens
dicta
ibat
libenter confilebatur, et dabt
eleemosynas pauperibus quando poterat, prout vidit,
Dompno-Remigio, quam in dictoBurejo,

, in qua ipsa Johanna per spatium
sex septimanarum stetit; libenter operabatur, nebat,
tam
in
in villa de
domo
ipsius testis
aratrum, animalia custodiebat, et alia honesta

mulieribus faclebat. Nec alias sciret deponere.
ibat ad
(1)
c'est
Les deux Burey se nomment aujourd'hui Burey-en-Vaux
probablement Burey-en-Vau\
-appelait
autrefois
Burey
le Petit.
plus
ef
Burey-la-Cte
rapproch de Vaucouleur
qu'on
PROCS
444
Super IX. sequente articulo, inclplcnte

habet, etc.
requisitus
se nihil scire,
multum
per
quia in dicto
suum juramentum dixit

Dompno-Remigio non
stetit.
Super X. sequente articulo, incipienle

quiratur, etc.,
dixit
Item, quid
requisitus
Item, in-
per suum juramentum
idem testisquod ipseeamdem Johannam fuitquae-
situm ad
domum patris,
et
eam adduxit ad domum suae
habitationis; et ipsa dicebat eidem testi
quod volebat
Dalphinum, ad faciendum
ire ad Franciara,
versus
eumdem coronare,
dicendo
Nonne
dictum
fuit
et postea
per
alias
quod Francia per mulierem desolaretur,
virginem restaurari debebat? Et hoc ipsa dixit eidem
quod iret dictum Roberto de Baudricuria quod

eam ducere ad locum ubi erat dominus Dalphinus. Qui Robertus pbaries eidem testi dixit quod
reduceret eam ad domum sui patris, et daret ei alapas ;
et quando dicta Puella vidit quod ipse Robertus eam
ad locum ubi erat ipse Dalphinus duci facere non volebat
ipsa recepit vestes ipsius tstis, et dixit quod
volebat recedere; et dum recederet, idem testis eam
adduxit ad Vallis-Colorem(i); et, postquam ipsa fuit,
ex salvo conductu fuit ducta ad dominum Karolum,
ducem Lotharingiae et quando ipse dux Ciim vidit, sibi
locufus fuit ac idem dominus Karolus quatuor francos , quos ipsa Johanna sibi testi monstrasit, sibi
ddit; et tune ipsa Johanna ad Vallis-Colorem reversa,
habitatores villae de Vallis-Colore emerunt sibi vestes
testi,
faceret
(1)
Faute de copie. Durand Laxart n'avait pas conduire sa nice Vaucou-
leurs, puisqu'elle y tait. Lisez
avec
le
eam adduxit ad Sanctum-Nicolaum. L'entrevue
duc de Lorraine, qui eut
raine, et la dposition
tion d'une
Preuves,
t.
de
la
manire preniptoire.
ITI
lieu
Nancy, d'aprs
femme Henri leRoyer,

(
col. 6; ri ri-aprs
la
Chronique de Lor-
tablissent celte correc-
Voyez VHistoire de Lorraine de D. Calmel

,
p. 44^7.)
DE RHABILITATION.
calcearaenta
lioiniiiis,
ipsc testis et
runt
445
ocreas et sihi necessaria,
Jacobus Alaiiiy de Vallis-Colore
et
eme-
iinnm equiun, pretlo cluodecim francorum
slbl
suum proprium fecerunt debllum atlamen

postmodum dominus Robertus de Bnudrlcuria ipsum
(lequibiis
persolvere
Et hoc facto, Johaiines de Mtis,
fecit.
Bertrandus de Poulei)geyo, Coletus de Vienna
et Ricar-
dus, sagittarlus, cuin duobus servitoribus
eorumdem
Johannis de Metz et Bertrandl ipsam Johannam duxe,
runt ad locum ubi erat dictus Dalphiiius. Et, ut dixit
idem
orania
testis, alias
excepto quod vidit
ista dixit
eam Remis,
Rgi;
iiec aliud scit,
in coronatione Rgis.

culo, requisilus
dixit se de contentis in
Item
etiam super XII. sequente
si
arti-
eisdem nihil
scire.

sibi
injunctum
etc.
Et
fuit
etc.
KATHARrWA UXOR HENRICI ROTARII.

Katharina, iixor Henrici Rotarii
aetatis liv
in
annorum
vel circa
de Vallis-Colore,
vicesima sexta
examinata
sabbati
in dicto loco
ultima mensis januarii, preedictis; requisita
incipiente Primo, de loco originis, etc.

,
et
de Vallis-Colore, anno et die
suum juramentum etc.

Videlicet super I. eorumdem articulorum
per
II.
testis
hujusmodi inquisitionis causa producta; jurata
III.
IV.
V.
VI.
articulo,
etiam super
VII. et VIII. sequentibus arti-
culis sibi diligenter perlectis et expositis, requisita
dixit per
audivlt dici
fuitoriundadeDompno-Remigio, ex bonis et probis

boratoribus. Dixit quod, postegressum a
quod
la-
domo paterna.
PROCS
446
et
dum
per Duraidum Laxart
testem praecedentem
locum ubi
lebat jre ad
domum suam
adducta ad
ipsa Johaniia fuit
et vo-
erat Dalphlnus^ vidit ipsam
quae, ut percepit, erat bona, simplex, dulcis et beiie
moderala
filia,
ac beiie conditionata;
ecclesiam et libenter confitebatur
quia ipsa testis duxit

confiteri
eam ad
il)at
ecclesiam
domino Jobanni Furnerii
libenterad
reddens causam
,
eam
et vidit
tune dict vill
de \ allis-Coloi e curato; libenter et bene nebat, et

quia nevit in
domo
sua
ponere de contentis
cum
ipsa.
eisdem
in
Nec
alias sciret

habet fama,
etc. requisita
Item quid
quod
dixit nihil scire nisi
de-
articulis.
dicitur quodjuvenes vaduntspatiatum ad illam arborera.

quiratur, etc. requisita
tum quod, dum

in
Item
Johanna voluit recedere

domo sua per spatium trium hebdomadarum
ipsa
intervallum temporis
Roberto de Baudricuria
erat Dalphi nus
quod tune
dricuria,
tune
et
,
ut
loqui
fecit
in-
fuit
per
domino
eam duceret ad locum ubi
qui dominus Robertus noluit. Dixit
ipsa testis vidit intrare
tune
suum juramen-
dixit per
capitaneum
dictae
Robertum de Bau"villae
de Vallis-
Colore, et dictum dorainum Johannem Furnerii, in
domo
sua, et audivit dici eidem Johannae quod ipse
presbyter apportaverat stolam, et coram dicto capita
nec eam abjura verat dicendo sic, quod si esset mala

res, quod recederet ab eis
et si bona
veniret juxta
,
ipsos.
Quae dicebat quod Johanna
sacerdotem
genua
et erga sua
se Iraxit juxta
ipsum
dicebat etiam ipsa Jo-
hanna quod presbyter non bene facerat, quia suam

et dum ipsa Johanna vidit
quod dictus Robertus nolebat eam ducere, dixit ipsa
audierat confessionem
DE RHABILITATION.
447
quod aiidivlt eidem Joliannae dici quod oportebat quod iret ad dictum locum ubi erat Ualpliitius,
dicendo Nonne audistls quod proplietizatum fuit
testis
quod Francia per mullercra deperdcrctiir et per

unam viriînem de marchiis Lolliarlniîae restaurare,
i(
((
tur?
Et tune
ipsa testis lisec audisse recordata est,
quod ipsa Johannela bene desiderabat, et erat tempus sibi grave

ac si esset mulier praegnans, eo quod non ducfdatur
et stupefacta fuit. Dixit etiam ipsa testis
ad Dalpliiuum; et post haec, ipsa
testis et
multi
alii
ita quod quidam Jacobus

suis verbis crediderunt
^lain et Durandus Laxart voluerunt eam ducere et
duxerunt eam usque ad Sanctum Nicolaum (i), sed
reversi fuerunt ad dictum Vallis-Colorem, quia audi,
quod ipsa Johanna dixit quod non erat sibi honestum taliter recedere et, dura reversi fuerunt,
\it
aliqui habitatores dict villae fecerunt sibi fieri tuni-
cam,
ensem
caligas, ocreas, calcaria,
emerunt
bitatores
sibi
et similia, et ha-
unum equum,
et
Johannes de
Mtis, Bertrandus de Poulengeyo, Coletus de Vienna,
cum
tribus
aliis,
duxerunt eam ad locum ubl eratDal-
phinus, prout vidit ipsos ascendere equos, pro eundo.
Nec abud
scit.
<(
quiratur, etc.; etiam super XII. requisita
Item, in:
dixit se
nil scire.
Plura nescit. Citata venit

sibi
(1)
injunctum,
A
deux
lieues de
Nancy. Ce lieu
situ prcisment l'oppos de la route
rand Laxart
le dit
ait pris
nec amorc,
etc.
Et
fuit
etc.
ce chemin pour
pourtant ainsi (p. 444
et
il
tait
clbre par ses plerinages, mais
de France. On ne conoit pas que Du-
mener
la
Pucelle Charles VII,
Lui-mme
n'y a que Bertrand de Poulangy qui dpose
(ci-aprs, p. 467) que ce dtour eut la dvotion poiu- objet.
PROCS
448
HENRICUS ROTARIUS.
Hcnricus Rotarius, de Vallis-Colore oriundus, aetatis
annorum,
LXiv
velcirca, vicesimus septlmus testis
in hac inquisitionis causa productus
minatus
in dicto Vallis-Colore
anno
juratus et exaet die sabbati

eorumdem articulorum siAC in-
supradictis; requisitus per

Videlicet super
I.
terrogafoi iorum articule
incipiente
'<
Primo, de loco
origlnis, etc.; j)etiam super IL, III., IV., V., VI., VII.
et VIII. articulis sibi
dixit se nihil scire
ad planum expositis, requisitus:
excepto quod
dura ipsa Johanna
domo sua; et,

nt sibi videtur erat bona filia. Tune nebat cum uxore
sua, libenter ibat ad ecclesiam, et saepe ibat cum sua
venit ad Vallis-Colorom
fuit locala in
uxore,
teste prsecedente.
Super IX. articulo

fama,
etc. requisitus
arborera
incipiente
dixit
Item quid habet
quod nunquamvidit
illam
proprie deponere.
et ideo nesciret
<(
Super X. seqnente articulo, incipiente
c Itra,
in-
quod audivitdici eidem Johann quod oportebat quod iret versus nobilera
Dalphinura, quia Dominus suus, rexcli, hoc volebat
quod ad eum iret , et ex parte rgis coeli erat sic introducta et quod si deberet ire supra genua sua , iret.
Dixit quod dura ipse Johanna venit ad domum suam,
erat induta veste mulieris rubea; fuitque ipsa Johanna
quiratur, etc.
requisitus
dixit
veste, caligis et ornamentis hominis induta, et equitata
super
unum equum
phinus, per
lengeyo,
[et] ad
locum ubi
erat Dal-
Johannem de Mtis , Bertrandura de Pou-
cum
Ricnrdum
eorura servitoribus, ColetumdeVienna,
l'Archier, fuit conducta, prout ipsos et ip-
DE RnAP.ILITAI
sam
vidit lecedere. Dlxit etiam
ION.
4-19
quod durn
ipsa voluif
recedere, dicebatur sibi qiiomodo rccedtrct, proplor
armatos circnmstaiites
timebat armalos
quia,
si
armali essent per viain, liabcbat
minuin suum,
(jui sibl
dominuin Dalpliinum,
duin. Nec aliud
quod non
quae respondebat
quia habebat viam suam expeditam
faceret
et
quod
Deum
viam ad eundum juxta

erat nata ad
hoc facien-
scit.
Super XI. sequente arliculo, incipiente

in difla palria, etc.
culo, requisitus
do-
Item,
ff
etiam super XII. sequente
si
arti-
dixit se penitus nihil scire.
Phnâ nescit. Citatus venit j nec amore, etc. Et fuit

sibi
injunclum
etc.
ALBI'RTIS DE URCHIIS.
Nobilis \ir,
domiiius
Albeitus de Urchiis
miles, dominus ejusdem loci
cesimus octavus
testis in
aetatis
(i),
lx annorura, vi-
hujusmodi inquisitionis causa
productus; juratus et examinatus in civitate Tullensi,
anno [praedicto]
quisitus pei-
mensis februarii; re-
et die quinta
suum juramentum,
etc.
\ idelicetsuperl.articulorumsive interroiâtoriorum
hujusmodi causa exhibitorum articulo, incipiente
in
Primo, de loco originis;
quentibus
etiam super
articulis, requisitus
dixit
II.
quod audivit
quod Johanna artlculata fuit oriunda de

Remigio,
et
et III. sedici
Dompno-
habebat bonos patrem et matrem, prout
dicebatur, nec
unquam contrarium
dici audivit.
Nec
aliud scit de contentis in eisdem articulis.

(1)
Item,
si
Aubert d'Ourches. Ourches est un village voisin de ''ommercy; aujour-
d'hui dans le canton de Void

II.
dpartement de
la
Meuse.
29
PROCS
450
etiam super V., VI.
et VIII. sequentibus articulls, requisltus
VII.
dixit se scire
quodsequitur; videlicet quod ipse yiditdictam Johan-
nam
dnm
quod duceretur
ad Regem, et audivit eidem Puellae dici pluries quod
volebat ire ad Regem et quod bene vellet quod aliqui
in Vallis- Colore,
volebat
eam ducerent, pro maximo Dalphini
proficno; quae
Puella, ut sibi vldetur, erat bonis moribus imbuta;
bene
et
vellet liabere
unam
bonam. Dixit
comitiva gentium
filiam ita
etiam quod ipse vidit eam postea in

armorum, ac vidit ipsam Puellam confteri per fratrem
Ricardum
pus
(i)
Cliristi
ante villam de Sanlis, et recipere cor-
cum
ducibus de Clennont et d/ lenon
per duos dies, et crdit perfecte quod erat bona chris-
Nec allud scit de contentis in dictis articulis.

Super IX. sequente articulo, incipiente u Item,
quid habet fama, etc. requisitus dixit quod alias
audivit dici quod subtus illam arborem An^mX.nsfes
solebant ire, quamvis nunquam audivit quod aliquis
eas viderit. Dixit etiam quod nunquam audivit dici
quod Johanna fuerit subtus illam arborem, quia, antiana.
tequam de
ea loqueretur, per viginti aut triginta an-
nos antea, audiverat

ire
dici c^viojees
gallice, solebant
subtus illam arborem ad spatiandum. Nec aliud
dixit
scit.
Item in-
prout supra deposuit,
Regem;
quae Puella multum bene loquebatur. Quae postmodum
Johannem
fuit ducta per Bertrandum dePoulengejo
de Mtis, et suos servitores, ad dictum Regem. Nec
quia ipsa queerebat
a raultis
ut duceretur versus
aliud scit.
(1)
Voyez
sur ce frre RicbarJ
la
note
<Jn
tome
95.
DE Rf:nABILlTATION
451
Super XI. seqnente articulo, incipiente

culo, requisitus
f<
Item,
cliam super XII. sequente
dixit se
de contentis
in
si
arti-
eisdem nihil
scire.
Plura nescit. Citalus venit, nec araore, etc. Et fuit

sibi
iiijnnctum, etc.
NICOL.US BAILLY.
Honorabilis vir Nicolaus Ballj, de Andeloco, Lingonensisdicesis, tabellio regalisacsubstitutusregalis

in praepositura dicli loci de
Andeloco,
rum,
nonus
vel circa, vicesimus
aelatis
testis in
inquisitionis causa, in civitate Tullensi
Johannem
/?rt//^ (i),
lx anno-
hujusmodi
per dictum
praepositum, coram nobis pro-
ductus, et per nos et dictum notariura receptus, ju-
anno prdicto, die sexta mensis

februarii; requisitus per suum juramentum, etc.
ratus et examinatus,
Videlicet super
I.
terrogaloriorum articulo, incipiente

originis, etc.
quisitus
etiam super
Primo, de loco
re-
suum juramentum quod Johanna

oriunda de Dompno-Remigio et paro-
chia ejusdem loci

et
sequente articulo,
dixit per
articulata fuit
bonus
II.
sive in-
fuitque ejus pater Jacobus d'Arc
probus laborator, prout
vidit et cognovit.
Scit etiam ex auditu et relatione plurium; quia testis
loquens
alias fuit tabellio
Johannis de Torcenaj
comissus ex parte domini

militis,
montis potestatem liabentis ab
tune
ballivi
asserto
rege
Calvi-
tune
Franciae et Anglicorum, una
cum quodam Gerardo,
quondam, tune
praeposito dicti loci de
dicto Petit,
Andeloco, ad faciendum informationenm super facto
(1)
Sic pour
iy. Voyez p. 387.
PROCS
452
dicte
Johan use la Pucelle^ tune, ut dicebatur,
ceribus, in civitateRotliomagensi
Nec
detentae.
in car-
aliud
scit.
Super
III.
sequente
arliculo
qui fuerunt ejus patrini
etc.
Item,
iiicipienle
requisitus
>i
dicit se
nihil sciie.
Super IV. seqiiente

primitivn aetnte, etc.;
articulo_, incipiente
Item,
si
in
etiam super V., VI., VII. et VIII.
sequentibusarticulissibidib'genterexpositis,requisitus:
dixit per
dictum suum juramentum quod
dictam Johannam,
egressura a
domo
vldit pluries
in sua juvenili tate, et
usque ad
paterna; quae eral et fuit bona
filia,
honae conveisationis, bona catholica, libenter fre-
quentans ecclesiam
et loca .sacra,
ibatque adeccle.siam
de Bermont in peiegrinationem, et quasi quolibet
mense confitebatur, ut haec a multis ex habitatoribus

dicti loci de Dompno-Remigio dici audivit; et etiam
eam in inquisitione per eum cum praedicto praeposito
Andeloci facla pro tali reperiit. Nec alias sciret de,
ponere.
Super IX. sequente articule, incipiente

quid habet fama,
etc. requisitus
ramentum quod
audivit pluries dici
dixit per
veris et seslatis,
juvencul
Remigio, diebus
festivis, soient ire
remj ibidem choreant
dictae villae
de
etiam quod semel \idit ipsas
lentis in
eodem
illa
et laciebat sicut
nisi
una de
arbore. Nec aliud
filias
scit
aiis
dictae
de con-
articulo.

quiratur
Dompno-
et flores colligunt; et dicta Jo-
puellis. Dixit
jocose de
suum ju-
subtus illam arbo-
cum
villae redire
Item,
quod, tempore
hanneta ibat
eis
demodo,
per auditum.
etc. requisitus
Item, in-
DF RHABILITATION.
inclpieute u Item,
in dicta patria, etc. requisitus
ramentum
ipsemet
(jiiotl
4:i3
si
dixit per suiiin ju-
testis fuit
jam
tanquam
l;tbellio, ut
dixit, qui tuuc temporisfecit informa tioncm
comraissus ex parte prdicti domini Jolianiiis de Torceiiaj , ballivi Calvimoiitis habentis, ut dicebat, litteras
commissorias ex parte asserti rgis tuncFranciae
et An;licorum.
quod quando ipse et

quondam, fecerunldictam
Jolianvia, propter eorum di-
Dixit etiam
dictus Gerardus, praepositus
informationem de dicla
ligcntiam
duodecim
procuraverunt habere de examinatis quasi

aiit
quindecira testes, ad testificandum in-
formationem, quam fecerunt coram Simone de Tliermis (i), scutifero,
tune gerente pro Jocumtenente
se
capitanei Montis-Claii
de ipsa Johanna la Pucelle, eo
quod ipsiessentsuspicionati non
raale(2) fecissedictam
informationem; qui
testes
tune coram locumtenente,
dixerunt
prout
in
testificasse
eorum examinatione
tenens rescripsit praedicto

Calvimontis, qnod
illa
domino Johanni
quae scripta erant in
tes-
locum-
tificabatur seu continebatur; et tune dictus

,
ballivo
illa
exami-
natione, per dictos tabelllonem et prpositum facta
erant vera; et, (lum dictus ballivus vidit relationem

dicti
locumtenentis, dixit quod dicti commissarii erant
falsi
Armignaci.
Interrosatus
informationem aut
haberet illam
copiam dixit quod non. Nec

Super XII. sequente articulo, incipiente u Item,
quando, etc. requisitus: dixit quod, dum ipse fecit
ejus
si
si
alias deposuit.
manuscrit de Notre-Dame.
(1)
Charmis, dans
(2)
Ou simplement malc? Cependant non maie
iant
le
au point de vue franais,
des ennemis
tait
le
se
comprend, parce que par-
tmoin a pu dire que sa faute, dans
de n'avoir pas mal fait l'information.
l'esprit
PROCS
454
dictam inforraationera, reperiitper

iiiissionis
cum
et
ptre etmatre suis ad
semper
dictae la
testes dictae
com-
quod, propter armatos, semel dicta Johanna

fuit in
Rousse, per
rediit, cura
Novum-Castrum fugerunt,
comitiva patris, in
trs aut
domo cujusdam
quatuor
dies, et postea
eisdem paire et matre, ad dictam villam de
Dompno-Remigio. Nec aliud
scit.

sibi
injunctum
etc.
GUILLOTUS JAQUERII.
Guillotus Jaquerii
aetatis
de Andeloco
servieus regius,
xxxvi annorum, vel circa, tricesimus
testis in
hujusmodi inquisitionis causa productus; juratus et

examinatus in civitate Tullensi, aiino et die sexta februarii jani
tum,
dictis;
lequisitus per
suum juramen-
etc.
Videlicet super
I.
rogatoriorum articule, incipiente

einis, etc.; etiam super
seu inter-
Primo, de loco
omnibus
quen tibus, usque ad finem eorumdem articulorum,

diligenter expositis et perlectis, requisitus
dictum suum juramentum se de contentis

audivit enim
nihil scire, nisi per auditum
;
Johanna laPucelle
fuit
ori-
aliis articulis se-
sibi
dixit per
in
eisdem
dici qiiod
oriunda de dicto Dompno-Re-
migio et parochia ejusdem loci; et erat bona filia,

bonae famae et conversationis honestae. Nec aliud scit.
sibi
injunctum,
D.
etc.
BERTRANDUS DE POULENGEIO.
Nobilis vir, dominus Bertrandus de Poulengeyo,

scutifer scutiferiae rgis Franciae, tatis LXin
anno-
DE RHABILITATION.
rum,
vel circa, trlceslraus
primus
h^^)
testis In
hujusmocii
inqnisitionis causa productiis; jiiralus et examin:tus
Tullensi, aniio et die sahbati, sexta
tlicUi clvilatL"
iii
fel)iuaiii, preeclictis
tum
suum jurameii-
lequisilus per
etc.
Videlicet super
iiiciplentew
II.
eorumdeni articulorum articulo
I,
Primo, de loco originis,
etc.
etiam super
et III. scquentibus articulis requisitus
dixit per
dictum suum jurameiitum quod Johanna articulala
luit
oriunda de Dompno-Remigio, ut dicebatur, fuitque

ejus paler Jacobus
dJrc, ejusdem
matris ignort; sed in
domo
vill.
scit
quod erant boni
scil
ejus
de contentis in dictis articulis.
laboratores, prout vidit; necaliud

in primitiva tate, etc.;
incipiente w Item
si
etiam super V. VI. VII. et
VIII. sequentibus articulis requisitus

scire, nisi ex audilu. Audivit
hanna
Nomeii
ipsorura pluries fuit, et
dixit se nihil
enim dici quod ipsa Jobona filia , bonae con-
in sua juvenili tate erat
Yersationis
ibatque iibenter ad
quolibet die sabbati ibat ad
Bermont ,
ecclesiam, et quasi
heremum
et portabat candelas.
Mari de
Dixit etiam quod neBeatae
bat, ac animalia et equos palris aliquando custodiebat.

Dixit insuper quod, postquam dicta Johanna recessit
domo patris, ipse testis vidit eam tam in Vallis-Colore

quam alibi in giierra et vidit eam pluries et ahquotiens
a
bis
inhebdomada
ac erat
multum
eisdem
articulis.
confiteri; et Eucharistiam
devota.
Nec
sumebat,
aliud scit de contentis in
Item,
dixit idem testis
etc. n requisitus
((
quid habet lama,
quod
vidit pluries illam articulatam
arborem, ac sub
PROCS
456
eadem
fuit
per dnodecim annos antequam vidisset
dictam Joliannam. Dixit etiam, prout
quod
dici audivlty
puellae et juvenes pueii dicte villae de
Dompno-
Remii>io et aliarum vilarum vicinarum, tempore statis, vadiiiit sp.'itiatum et
rem. Nec aliud
choreatum subtus illam arbo-
de contentis in eodem.
Super X. sequente articulo, incipiente Item, insclt
quiralur, etc. requisitiis

dixit
quod
ipsa
Johanna
per
suum juramentum
la Pucelle venit ad Vallis-
Colorem, circa Ascensionem Doniini

tur, et
(i), ut sibi vide-
tune vrdit eam loqui Roberto de Baudricuria
tune capitaneo
quod ipsa vRobertum ex parte Domini sui ut

ipse mandaret Dalphino quod se bene teneret, et quod
non assignaret bellum suis inimicis, quia ejus Dominus daret sibi succursum infra mdium quadragesimae;
etenim dicebat ipsa Johanna quod regnum non speclabat Dalphino, sed Domino suo; attamen Dominus
suus volebat quod efficeret[ur] rex ipse Dalphinus, et
quod haberet in coramendam illud regnum, dicendo
quod invitis ihimicis ejusdem Dalphini fieret rex, et
dictae vill; quae dicebat
nrt versus ipsum
ipsa duceret
eum ad consecrandum. Qui Robertusab
petiit quis esset ejus
Dominus; quae respondit
ea
Rex
Et hoc facto, recessit ad domum patris cum

(juodam suo avunculo, nuncupato Durando Laxart
coeli. M
de Bureyo-Parvo; et postea, versus initium quadrage-
locum VallisCoioris, queerendo societatem ad eundum versus dominum Dalphinum; et hc videns idem testis ipse
et Johannes de Mtis piopsuerunt insimul quod eam
sima, ipsa Johanna rediit ad dictum
(1;
Celle date nous reporte a l'anne
i28.
DE RHABILlTA'llOiN.
47
ducerent ad Regem, lune Dalpliinum;

Ipsa
Johanna
fuit in
et
postquam
peregrinagio in Sancto Nicolao,
dominum ducem Lothorlngiae, qui

eam cum salvo conductu volucrat videra quodque ipsa
et exstitit versus
Johanna reversa apud dictum Vallis-Colorem,
mum
habitationis Henrici Rotarii
Bertrandus
cum
quod
lis-CoIore,
et
do-
ipse
loquens, et Johannes de Mtis tan-
testis
turn fecerunl,
dict vill
adjutorio aliarum gentium de Val-
ipsa dimisit suas vestes mulieris, rubei
coloris, et fecerunt sibi fieri
honiinis, calcaria
ocreas
tunicam
ensem
et vestimenta
et similia, ac
unum
Johanna et cum JuJohanne de Honecourt

servitore Johannis de Mtis, Coleto de Vienna et Ricardo, sagittario, iter suum acceperunt pro eundo
equum;
liano
et
tune ipsi,
cum
dicta
servitore ipsius testis,
versus Dalphinum. Et in exitu patriae, in prima die,
timebant, propler armatos Burgundorum
rum tune regnantium,
et iverunt
et
Anglico-
unam noctem.
per
quod ipsa Johanna la Pucelle

dicebat eidem testi, Johann de Mtis, et alits secum
itinerantibus, quod bonum esset quod audirent missara; sed, dum erant in patria guerrae, non poterant,
eo quod non cognosceretur. Qualibet nocte jacebat
cum eisdem Johanne de Mtis et teste loquente, ipsa
tamen induta suo lodice et caligis suis ligulala et firmata. Dixit etiam ipse testis quod tune temporis erat
juvenis; attamen non habebat voluntatem nec aliDixit etiam idem testis
quem motum carnalem cognoscendi mulierem; nec

ausus fuisset requirere dictam Johannam, propter ejus
bonitalem
quam
videbat in ea. Dixit etiam ipse testis
eundo
usque ad Regem, tune Dalphinum, et eundo habuerunt mulla dubia; sed dicta Johanjia semper dicebat
quod
ipsi
raanserunt per uiidecimdies per
iter,
PROCS
458
eis
quod non timerent, quia,
perventis ad
ipsis
de Chinon, nobills Dalphinus faceret
Nunquam
tum.
jurabat, ac erat ipse
multum intlammatus
suis vocibus,
vlUam
bonum
eis
tuI-
testls, ut dixit,
quia sibi videtur
quod erat ex Deo missa, nec unquam in ipsa vidit aliquod malum sed semper fuit ita bona filia sicut fuisset
,
sancta; et taliter inslrnul, sine aliquo
mento
magno
irapedi-
itineraverunt quoad locum de Chinony ubi
eratdictus Rex, tune Dalphinus, accesserunt; et,
dum
Chinon fuerunt, dictara Puellam no-
in dicto loco de
bilibus et gentibus Rgis praesentaverunt, quibus
idem
Nec
alias
testis
de gestis ejusdem Johannae se refert.
proprie sciret deponere.
Super XI. sequente articulo, incipiente Item,

in dicta patria. etc. n requisitus
nisi
si
ex auditu abaliqiiibus, quibus dici audivit quod
corrigi fecerant
informationem; sed nescit qui fue-
rint.
quando,
etc. w requisitus
dixit
Item,
si
se niliil scire.

sibi
injunctum
etc.
D.
HENRICUS ARROLINI.
Discretus vrdominusHenricus Arnolini deGondri-
curia-Castro (i), praesbjter tatis lxiv annorum, Tel

circa, tricesimus secundus testis in
sitionis
hac causa inqui-
productus; juratus et exarainatus in dicta civi-
tate Tullensi,
anno
et die sexta
mensis februarii prae-
per suum juramentum

eorumdem articulorum seu
dictis; requisitus
Et super
'I)
1.
tioiidrecourt-le-Chleau
prs de Comraercy (Meuse
etc.
interrogato-
DE RHABILITATION.
riorum
in
piente
459
hnjusmodi causa exliibitorum articulo inci-
Primo de loco
originis, etc.
etiam super
quod
et III. sequeiitibus articulis requlsitus: dixit
quo
Johaniia fuit orimida de Dompiio-Remifîo, in

pliiiies vitlit
eam, Jacobum
matrem, qui erant boni

Necaliud
vidit.
soit
cV ylrc, ejus patrera, et ejus
catholici et bonae famae, prout
de contentis in eisdem
Super IV. sequente articulo incipiente

primitiva aetale, etc.
II.
Ipsa
articulis.
Item
si
in
VIII. sequentibus articulis sibi perlectis, requisitus

dixit
quod
Johanna,
ipsa
annos usque ad recessum
moribus imbuta ac bona
tempore quo habult decem
domo
fiiia,
paterna
erat bonis
prout vidit; frquenta-
bat libenter ecclesias et loca sacra; libenter opera-
batur,
nebat et ad aratrum
aliquotiens ibat; ac animalia,

diebat. Dixit
quod libenter
ipse testis confessus est
cum
ptre et fratribus
dum tempus erat, custo-
et saepe confitebatur, quia
eam quatuor vicibus
per trs vices in una quadragesima
una solemnitate;
Deum
et,
\idelicet,
et per aliam in
ut dixit, ipsa erat bona
dum
timens, quia
filia,
erat in ecclesia, aliquotiens

et aliquando habebat
prona erat ante crucifixum,
ma-
vultum et oculos erigendo ad crucifixum aut ad beatam Mariam. Nec

nus junctas et
fixas
insimul
ac
aJiter deposuit.
Super IX. sequente articulo , incipiente

habet fama, etc.
quam
illa
dicta
requisitus: dixit
Johanna
quod
tuisset procreata
arbor vocatur Lobiae Dominarum;
Item quid
alias,
ante-
audivit
quod
et saepe fuit in
Dorapno-Remigio, nec unquam audivit dici quod illa

Johanna fuerit ad arborem. Nec alias de contentis in
dicto articulo proprie sciret deponere.
Super X. sec|uente articulo, incipiente Item,
in-
460
PROCS
quiratur, etc.
etiam super XI. et XII. sequentibus
);
articulis requisitus
tum se de
Plura
sibi
dixit per
dictum suum juramen-
contentis in eisdem nihil scire.

Citatus venlt,
iiescit.
injunctum,
necamore,
etc.
Et
fuit
etc.
JOHANNES LE FUMEUX.
D.
dominus Johannes
Discretus \ir,
le
Fumeux,
de
Vallis-Coloie, presbjter, canonlcus ecclesiae seu cappellae
Beat Marias ejusdem

Ugiiejo
parochialis de
xxxviii
in
annorum
loci, et curatus ecclesiae
Tullensis dioecesis
aetatis
vel circa, tricesimus tertius testis
hujusmodi inquisitlonis causa productus; juratus
examinatus
vsabbati,
anno prdicto
in civitate Tullensi,
septlma mensis februarii; requisitus per
juramentum,
die
suum
etc.
Videlicet super
I.
rogatoriorum articulo incipiente

originis, etc.
et
etiam super
Dompno-Remigio
et
Primo, de loco
II. et III.
ticulis sibi perlectis, requisitus
communiter quod Johanna
seu inter-
dixit
sequentibus ar-
quod
audivit dici
articulata fuit oriunda de
parochia Beati Remigii ejusdem
loci, et alias vidit venire
patrem
et
hannae in Vallis-Colore. Nec aliud
matrem dict Jo-
scit
de contentis in
dictis articulis.

in primitiva
aetate;
Item,
si
etiam super V., VI., \II. et
VIII. sequentibus articulis, sibi diligenter expositis et

perlectis, requisitus
dixit se nihil aliud scire, nisi
quod ipsa Johanna venit ad Vallis-Colorem, et dicebat

quod volebat ire ad Dalphinum. Ipse testis, qui tune
temporis erat juvcnis et niatrlcularius dictae cappellae
Beat Mariae de Vallis-Colore,
vldit saepe
ipsam Johan-
DE ntllABILITATlON.
la Piicelle veiiire ad
iam (liclam
461
dictam ecclesiam
rnultum dvote; quae in eadem ecclesia audiebat malu-
multum stabat inen orando. Dixit etiam

eam in copsis sive voltis (i) subtus dictam
slare ij;eni!)us llexis anle i)eatam Maiiam
tinas misses et
quod
vidit
ecclpsiain
projcclo (2), et aliquotiens vultu
aliquotiens vultu
erecta. Dixit per dictiim siium

dit
quod
ipsa erat
bona
juramentum quod cr-
et sancta fdia. jNec aliter sciret
deponere.

habet fama, etc.;
incipieiite
((
Item, quid
etiam super X., XI. et XII. se-
quentibusarticulis, sibi diligenterperlectisjrequisitus

dixit per
dictum suum juramentum
eisdem articulis nihil
injunctum,
de contentis in
scire.
Plura nescit. Citatus venit, nec

sibi
se
amore
Et
etc.
fuit
etc.
JOHANNES JAQUARDI.
Joliannes
meie
Jaquardi
de Gra juxta et
filius
Johannis
raigium, laborator,
aetatis xlvii
tricesimus quartus
testis
causa
in civitate
TuUensi
in
,
annorum
yel circa
hujusmodi inquisitionis
productus; juratus
et exa-
et die
mer-
februarii; requisitus per
suum
minatus, anno praedictoDomini mcccclv.

curii, undecima mensis
juramentum etc.
Guille-
dicli
prope dictum Dompnum-Re-
Videlicet super
I.
terrogatoriorum articulo, incipiente k
(I)
Dans
les
manuscrits, in captis sive
votis,
sive in-
Primo , de loco
orthographe vicieuse. L'quivanom qu'on
lent franais de capsa est chsse, et c'est vraisemblablement de ce
appelait dans le p;ivs les votes en berceau des chapelles soulcrraines.

(2"
Les manuscrits
preciu.
'
PROCS
462
originis, etc.; etiam super
11., III.,
IV., V., VI.,
VII. et VIII. sequentiljus articulis, sibi diligenter et
perdlctumsuum
juramentum , quod ipsa Johanna fuit oriunda de
Dompno-Remiglo, ex Jacobo d' Arc et Ysabelleta, consuccessive exposilis, requisilus: dixit
jugibus, probis laboiatoribus, viditque pluries dictam
Johannam
Dompno-Ilemigio
la Pucelle in dicto
et in
campis; quae erat raultum dulcis, bona, casla et prudens
filia,
ecclesiam
ut sibi videtur, quia ipsa ibat libenter ad
eam libenter ire ad eccleMariae de Bermont ; libenter operabatur,
et specialiter vidit
siam Beatae
nebat, ad aratrum et tribulatum terram ibat, ac ani-
malia aliquotiens custodiebat, et, ut dicebant
unquam
ter et saepe conGtebatur, nec
audivit dici de ea; sed reputabatur

filia.
Nec
liben-
aliquod
malum
bona
devota
et
aliud scit.
Super IX. sequente articule, incipiente Item,

quid habet fama, etc. requisitus dixit quod puellae
:
et
juvenes pueri, tempore
sestalis,
diebus festivis ac
dominico des Fontaines soient ire subtus illam

arborem, cantant, comedunt, choreant, et ludendo
et spatiando redeunt ad Fontem Rannorum, et bibunt
die
de aqua; et crdit quod dicta Johanna ibat
cum
Nec alias proprie sciret deponere.

Super X. sequente articulo incipiente
Item
aliis
puellis.
dixit se niliil scire,
innivsi
per auditum.
Super XI. jam dictorura articuorum seu interrogatoriorum articulo, incipiente Item, si in dicta pa~
quod vidit Nicolaum, dictum BaUlfj de Andeloco, et Guiotum, servientem,

cum qulbusdam aliis, in dicta villa de Dorapno-Reraigio,
tria, etc. requisitus
dixit
DE
HABILITATION
Rl<
463
qui fecerunt informntionrTn super facto Pneilae, ul
cebntur;attamcn,Mt
sibi vitlc'tur,noii
cJi-
coiêbantaliquos.
Dixit quod, ut crdit, in dicta inforraatione fuerunt exa-
minati Johannes Morelli, Johannes Guilletnete, ejus

pater, Johannes Colini, viventes(t), ac quoiidam Jo-
hannes llfuincquin de Greu
et plures.
dicti comniissarii caute reccsserunt
lilorum de Yallis-Colore. Dixit idem
quod
coium
et
ballivi
testis
quod
fuit
crdit
ad
facta
Calvimontis, tenenlis parlem Angli-
Burguiulorum. Nec
alias dposait.
Super XII. articuh), incipiente

do,
l'acte,
propter timorera
informatio seu inquisitio
dicta
requestam
Et hoc
etc. requisitus
quanper suum juramentum dixit
Item,
si
quod, tempore articulato, omnes habitatores ambarum

villarum(2) fuerunt in INovo-Castro, et dicta Johanna,
prout
ducebat animalia patris
vidit,
redierunt,
et rediit ipsa
suis ac aliis.
Nec
et matris, et postea
Johanna cum ptre
et
matre
aliud scit.
Plura nescit, citatus venit, nec amore, necodio,

prece, pretio, favore vel timor hoc deposuit. Et fuit
sibi in
forma, ut moris est, injunctum,
Sic signatum
Ita est
etc.
repertum. D. Dominici.
Sequitur tnor relationis venerabilium et circumspectorum virorum
rumReginaldi deChichery, decani
magistro-
ecclesise seu cappella; Sanctse Mariae
deVal-
lis-Colore,Tullensis dicesis, et Walterini Thierrici, ecclesiae Tullensis canonici
Commissariorum pro suprascripta inquesta facienda
cera viridi
eorum
sigillis
in
sigillatae.
Reverendissimis in Christo patribus et dominis,
(1)
Jean Moreau et Jean Colin disent, dans leur dposition, ne rien savoir
de cette enqute. Yoy. pp. 392

f' Domremv et Greux.
et
434. Jean Guilleraeie n'a pas t interrog.
PROCS
464
dominis Jolianni, miseratione dlvlna archiepiscopo
et
duciRemensi, Guillelmo, eadem miseratione Parisiensi

episcopo, ac fratri Johanni Brehal , sacrae theologiae
professori
Fratrum Prsedicatorum
ordiiils
in
regno
FrancicC haereticee pravitatis altero inquisitori, etc.
Reginaldus de Chichery, decanus
ecclesiae seu cappellae
Beatae Marias de Vallis-Colore, Tullensis dicesis, et
Walteiinus Thierrici
ecclesi Tullensis canonicus
presbjteri, Commissarii subdelegati
ad examinandum
,'
vobis et per vos
testes, in loco et patria originis
de-
funcl Johann, vulgariter appellat la Pucelle,
vir-
tute vestrarum litteraium
sive interrogaloriis
articulis
deputati et commissi
nore
1
commissoriarum
et in
eisdein litteris infixis
debitam reverenliam
mandatis vesti
is
et super
cum
ho-
obedientiam. INoverit vestra
everendissima ciicumspectio, noverintque universi et
singuli
terit
quorum
interest aut interesse potest, seu po-
quomodolibet
in
commissorias, tribus
et
uno lougo,
futurum, nos vestras
sigillis vestris,
videlicet de cera
libus
quorumdam
una cum
pro inPormationibus
cum
signetis
caudis
manua-
articulis sive interro-
fiendis in patria originis
Johannae la Pucelle appellatae,
eis-
vestris litteris commissoriis in cauda sigilli in
me-
ipsius defunctae
dem
Comitis et Ferrehouc , notariorum
sigillatas et signalas,
gatoriis,
duobus rotundis
rubea
pargameni impendentibus, ac duobus
litteras
dio infixis,
prima
omni prorsus
vitio et
suspicione,
ut
facie apparcbat, carentibus et carentes, nobis
per venerabilem virum
Johannem Dnlye, prpositum
scularem de Vallis-Colore, ejusdem Tidiensis dicesis, corara notario et testibus,
Domini mcccclv.,
et die xxvi.
sub anno
a nativitate
mensis januarii, prout
,, ,
DE RfiHAHILITA'nON.
in quodc'jm
iiistrumciito puhlico,
466
lotiilo
in
infciiiis
siibscriptionc piihlicis dis-
designato, posito,
siii;ii<)
creti viri map;istri
Johannis Andre, notarii publici
et
signato et subscripto, legitimo (constat, piaeseiitatas
cum
dem
ea qiia deciiit reverfntia rcpiss. Qiiibus quivestris litteris
nobis praesentatis
commissoriis
sicut praemittitur,
ac per nos, ut decnit, receptis
fidelem nostrum, discretum virum
minici
clerieum
Tulleiisem
et imperiali anctoritatibus
Dominicum Do-
piiblicnm apostolca
notariiim,
ecclesiasticarum Tii!Iensium juratum
coram nobis omnes

licy
prpositus
dictis vestris litteris
curiarum
ad cilandum
qnos idem Joliannes
testes
producere voluerit,
cum examinandura
et
et uiia
et iu scriptis fideliter,
Da-
nobis-
iina
cum
commissoriis articulisque seu in-
terrogatorils praedictis, redigeiidum, et in publicam
formam ponendum,
aut poni et redigi faciendum; in
prsentiadiscretorum virorum, domiiiorum Johannis

le
Fumeux
de Vailis-Colorc, de Ugneyo, et Ptri de
de Marcevo-supra-Vojsiam ecclesiarum pa-
Fisciolis,
rochialium rectorum
ac ecclesiae Beatae
Mari de
Vallis-Colore praedicto canonicorum presbjterornm
testium ad hoc per nos electorum
depiitavimus et
commisimus. Et deinde ad villam de Dompno-Remigio,

TuUensis dicesis postraodum ad villam de VallisColore ejusdem dicesis, luia cum dicto Dominico,
,
notario, et testibus prfenominatis accessimus, et pos-
tremo
in civitate Tullensi
virtute vestrarum littera-
rum commissoriarum omnes

,
et singulos testes
coram
nobis citatos, etquos idem nobilis vir Johannes Dalje,
prpositus de Vallis-Colore, producere \oluerit, ad-
misimus
ipsos,
quoad actum jurandi
et
deponcndi
'
IT.
3o*
PROCS
4C>Q
si
et
quantum
indigebaiit, nbsolvimus;
mrita ab ipsis et et)rum quolibet
ad
necnon jurasupra sancta
et
Del Evaiigelia, per ipsos et quemlibet ipsorum
ma-
iii
liibus iiostris corporaliter lacta, de verltate dicenda et

clepoiieiida, in prsentia
secundum
seriatim,
toria
sum
eisdem vestris
commlssoriis, ut praemis-
examinavimus
testium
vero
et
et
idem Domi-
fideliter in scriptis redegit
iiicus, iiotarlus; et dictis
11
testinm et no-
et juxta articules seu interrogalitteris
est, dlrectis, infixos et infixa,
examinavit ac
dem
eorumdem
recepimus; et ipsos testes et eorum quemlibet
tarii
depositionibus eorum-
omnium et singulornm,
scriptis in
qulnquagiiita oclo foliis singularibus
cum
pargameni, signo manuali ejusdeni notarii
forma
dimidio
in fine de-
positioniscujuslibettestis, ac cujuslibet marginls folii

signatls, redactis et collationatis, [ea],
anno
uno rotulo ad vobis remittendum
in
soita,
et die datae
eumdem Dominicum, notarium,
per
praesentium,
in
claudi jussimus et maiidavimus.
fieri et
quidemrotulum,
litleras vestras
forma
Quem
commissorias articu-
losque seu interrogatoria praedictos et prdicta in se
contineiitem,
cum
depositionibus et dictis dictorum
coram
examinatorum in
teslium, sicut praemittitnr,
juratorum
et
est, redactis, ac
tri
iiobis
productorum,
ut dictura
scriptis,
prsentibus nostris
litteris sigilll
Reginaldi de Chichery, decani prdicli
rabilium virorum,
ecclesise
dominorum Decani
Tullensis prdictae, loco iiostri
et
,
nos-
ac veueCapitiili
Walterini
Tliierrici dictae Tullensis ecclesiae canonici prfati
siguo et subscriptione publicis dicti Dominici, liujus-
modl
inquisitionis notarii
voslils litti'ris
commissoriis
sigillatis et
signalis,
ac
Itilixiset interclusis, clau-
DE RIJARIMTAIION.
sum
et ligatiim, ac
mittlmus. Et
liaec
eisdem
467
sigillis sii^lllatum,
per praesenles nostras
vohis rc-
lilteras
sionis eisdem vestris commissoriis infixas, siih

iiostri
Decani
sijjlllis
ac venerabiliuin virorum (lomiiiorum
Decanl etCapituli ecclesiTiillcnsis praedlcl,

tas, vestris
busqiie
singulls
((uomodolihet
quorum
in
interest, aiit intresse
futurum
ad omnes vlm,
fines et effectus jurldicos,
intimamus
Datum
domo
et
sigilla-
reverendisslmis circiimspectionibus, omni-
alils et
poterit
remis-
actmn Tulli,
in
Walterini Thierrici, canonici

gatl prfatl
et
et notificamus.
habitationis iiostri,
commissarii subdelc-
anno IncarnationisDominicae mcccclv.

die vero veneris
dcima
tertia
indictione quarta
mensis februarii
hora quarta post meridiem ejusdem
diei; pontificatus sanctissimi in Christo patris et
do-
mini nostri; domini Calixti, divina providentia Papae

tertii, anno primo. Prsentibus in dicta remissione,
prdictis Johanne le
Fumeux
et
Petro de Fisciolis,
domino Johanne
canonicis et curatis prfatis, necnon
Le Grain, de Novo-Castro,
magislro Philippo
Tullensis dicesis
Gpille, reclore scholarum
et
ecclesiae
Tullensis, in artibus magistro, testibus ad prmissa

vocatis specialiter et rogatis.
Et ego Dominicus Dominici, Tullensis
clericus,
publicus aposlolica et imperiali auctoritatibus notarius, ac
curiarum ecclesiasticarum Tullensium juralus,
quia testium hujusmodi inquisitionis produclioni
ju-
ramento receplioni et examinationi caeterisque prsicut prmittitur,

missis omnibus et singulis, dum
per dictos dominos Reginaldum de Chiclierj, decanum, et Walterinum, Tullensem canonicum, commissarios subdelegatos praefatos, ac coram eisdem, ge,
PROCS DE RHABILITATION,
468
rentur, dieerentur et firent

lestibus
prsens
fui
una cum praenominatis
eaque
sic fieri vidi et
audivi
dictaque et depositiones testium coram eisdem dominis
productorum
subdelegatis
rum,
juratorum
et
examinato-
in scriptis redegi; et praesentes litteras, vestrum,
dominorum Commissariorum piincipalium,
litteris
commissoriis infixas, ac grossam dictorum et deposi-
tionum eorumdem testium, de
alterius
manu, me
aliis
arduis prsepedito negotiis, fideliter scriptas, ipsis ta-
men
cum eisdem dominis et

testibus dbite coUationatis, et per me, ut preemittitur, de mandato dictorum dominorum Commissariorum subdelegatorum sigiioque mieo maimali signatis,
dictis et depositionibus
easmet praesentes
lifteras remissorias,
de ejusdem do-
minorum Commissariorum subdelegatorum mandato,

confeci, signoque publico ac subscriptione meis, qui-
bus in talibus utor, hic
me
propria
manu
bendo, una cum ipsorumdomini Decani,

lium virorum, dominorum Decani
subscri-
et venerabi-
et Capltuli ecclesiae
prfatorum, appensione sigillorum, signavi, in fidem, robur et testimonium omnium et singulorum prmissorum requisitus et rogatiis. Sic
Tullensis,
signatum
D. Do3iiNici.
FIN DU
TOMF SECOND.
TABLE DES MATIERES

CONTENUES DANS CE VOLUME.
PRLIMINAIRES DE LA RHABILITATION
AU PROCS.
I.
NON INSRS
INFORMATIO PRTIA SUPER UTIQUITTE PRIORIS PROCESSUS.
Commission rlonne par Charles VII
matre
G uillaume Bouille.
Pcfê
'^""
Frre Isamhert de la Pierre

Frre Martin Ladvenu
Frre Guillaume Du val
Messire (1) Guillaume Manchon
Messire Jehan Massieu
Maistre Jehan Beaupre
'
"
'^
ROMANA.
IN CCRIA
Discussio super duodecim articulis exf ractis e confessionibus Johannae.

Deductio puDctorum juris a consulentibus considerandorum.. ......
III.
DOMIM PABII PONTANl

ALLEGATIONES
2^
COKSULTATIO DOMl.M TIIEODORICI AtDlTORIS I\OT
II.
D(5positions des te'moins

Fr re Jehan Toutraouille'
ADVOCATI CONSISTORIALIS
IN
22
o6
QUIDAM
PROCESSCM PCELLjB.
^
Promium
Allegationum
tituli
'^"''
^"
Subscriptio libelli
IV. COKSULTATIO EJUSDEM D. PAULI PONTANI.

Digeslio operis quoad discussionem circa xii articules habitam
61
Spcimen discussionis
"^
ipsius
'^
Conclusio
Puncta juris extra discussionem articulorum statuenda

V. SUMMARIDM F. JOHAKNIS BREUALLI INQCJSITOmS FIDEI
VI. EJCSDEBI EPISTOI.A F. LEONARDO, PRDIC ATORUM V) F.NKENSIUM, SCRIPTA.
"^
7()
PROCS DE RHABILITATION.
Notariorum
'
prsefatio
Divisio operis
'
CAPlTUtUM
I.
82
Praesentationes et supplicatioues prseviae in ecclesia Parisiensi. . ...
92
Praesentatio solcmnis rescripti apostolici , Parisius, in aula episcopali.
Tnor rescripti apostolici
^^
Oratio M. Ptri lnuiîer de prsesentationc praedicta.
^^
|06
Adjunctio Inquisitoris atque actorum interrogatio praevia
Ordinatio super citatione et evocatione partium.
^Jq
108
Tnor litterarum procurationis ex parte Ysabellis et Ptri d'Arc..
(I)
|i,ir
Guillaume Manchon ainsi que Massieu doivent porter
erreur <|ue
\a qii.ilifiiation
de mair leur
a t
le litre
applique dans
de messire, dominiu. C'est
le texte.
TABLE DES MATIRES.
470
Tnor litterarum procurationis ex parte Johannis d'Arc

Tnor prim citationis reorum in dicesi Rothoraagensi
publicatse.
Relatio essecutionis
Tnor prim
citntionis
reorum
in dicesi Belvacensi publicatae.
Relatio exsecutionis
CAPIXnLUM
J2
113
123
125
132
JI.
Continuatio assignationis post defectum citatorum ad civitatem Ro-
thomagensem
136
Productiones factae pro fundatione judicii

137
M. Pelri HJangier propositio
1 39
Evocatio citatorum et petitio contumaci contra ipsos non comparentes
149
Institutio notariorura et promotoris causas
151
Assignatio facta defcientibus ad dicendum contra DD. Delegatos
seii mandatum eisdem directum
53
Productio codicis interrogatoriorum primi processus
155
Requisitio promotoris super quibusdam informationibus factis Rothomagi, anno mcccclii., et earuradem informationum productio,
,
recognitio et visitatio
acta pendente assignatione
enor citationis testium in dicesi Rothomagensi
?uaedam
157
158
159
CAPITCLCM m.
Petitio scripta procuratoris actorum
Productio et receptio testium
163
191
Rescript um D. Ricardi de Saincte Mareglise de citatione testium
Rothomagensium
Praesentatio facta ex parte haeredum defuncti P. Cauclion
Tnor schedul prassentatae pro dictis hredibus

Petitio contumaci contra citatos non comparentes
192
193
194
196
198
Requesta promotoris
Ordinatio super inquestis in loco originis Johannae faciendis
205
Appunctamentum per DD. Delegatos de statu causae latum
ibiiL
Rursus tnor primae citationis reorum in dicesi Rothomagensi publicatse
209
Item relatio exsecutionis
211
CAPITULCM
IV.
Tnor arficuloriim per actores praesentatorum..

212
Comparitio procuratorum Episcopi et Fratrum Praedicatorura Belvacensium
261
Tnor procurationis M. Johannj Le Rebours a M. Simone Chapitault,

promotore causae, ad agendum in loco sui, datae
263
Lectio articulorum coram partibus citatis
2G5
Responsiones iVI. Reginaldi Bredouille et F. Jacobi Calciatoris pro

citatis Belvacensibus comparentium
267
Admissio articulorum in judicio, praeclusa reis via dicendi contra
ipsos
268
Tnor secundae citationis reorum in dicesi Rothomagensi publicatae. 270
Relatio exseciilionis
277
Subdelegatio IM. Thom fêrel et G. Bourgeois in loco F. Johannis
Breballi.
279
Continuatio termini ad rfrendum inquestas assignati, requirentibus
actoribus concessa
281
Tnor litterarum confinuationis, et carum exsecutionis
282
,
'
TABLE DES MATIRES.
47!
Continuatio altra ejusJcm tcrniiai
284
i'enor lilleraruin alteriiis liujiisce conlinualionis...

CoDtiniintio diei pro praesenlalionc in(|ucstai'iin:i a
acceptai i
Teuor procurationis M. Jolianni Veleris

ageiuliim in Inco
M. Simone
ibiiJ.
DD.
Delegalis
280
Chapilault
ad
287
siii, d.'ita-
Inqiiestis produclis et rrceptis, assignutio

tlej)ositioiiibiis in
reorum ad respondendum
eisdem conlentis
288
CAPITULIIM V.
/.
Infnnnalio prarithida anno uccccLil. Rotliomagi fada.
Primo coram D. Cardinali de Estoutevilla

Tnor articulorum super quibus interrogati
informatione
Tnor
291
fiicnint lestes in ilicla
292
295
297
aiiditi
instriimenti virtiitc cujus testes fiierunt citati
Depositiones testium
ihn/.
Gnillelmus lIJa/uhon
300
F. Petrus Migecii
302
F. Bardinus de Pctra
Petrus Cusquel
305
F. Martinus Ladi'enu
307
Delej;atio M. Philippi de Rosa in loco D. Cartlinalis alio recedentis.. 309
310
Repetitio inforniationis post recessum D. Cardinalis
Tnor articulorum super quibus fuerunt testes denuo interrogati.. . 311
317
Dej)osiliones testium
D. Nicolaus Taquet
D. Petrus Boucluer
ibiJ.
321
N icolaus
324
329
335
337
339
345
348
3o3
356
de Houppevilla
D. Jolianues Massieu
M. Nicolaus Cai'al
M. Guillelmus de Deserto
D. Guillelmus Manchon
Petrus Cusquel
F. Ysambardus de Petra
INI
INI.
Andras
Min-ifuerie
M. Ricardus de Groucheto
3(i0
F. Petrus Migecii
F. Martinus Laih>enu
D. Joliannes Fabri
363
367
370
375
D. Thomas Marie
M. Johannes Fa^'e
//.
Inquesta
in
loco originis
Johann-
378
Inquisitio de informationibus in primo processu memoratis.
Articuli dicti processus primi in quibus fit mentio de praefatis infor382
mationibus
Tnor commissionis virtute cujus inquestae fuerunt factae in loco
tbit/.
originis dictae Joiiannae
385
386
387
39395
Articuli pro dictis informationibus faciendis

Attestationes testium
Johannes Morelli
D. Doniinicus Jacobi
Beatrix relicta Estellini
Jolianneta uxor Thevenini
Johannes AJoen
D. Sfephanus de Syona
397
399
^^^
TABLE DES MATIRES.
472
Johanneta relicta Thiesselini

Ludoviciis lie Martigoeyo
402
40S
406
408
409
412
Theveniniis Rotarius
Jacquerius de Sancto-Amantio
Bertrandns Ladnppe
Perrinus Drapparius
Gerardus GuUlemele
Hauviela uxor Gerardi
Johannes f'fâteriii
Gerardinus de Spinalo
Simonin us Musnler.
Ysabelleta uxor Gerardini
Mengeta uxor J. Joyart
D. Johannes Colini
41
417
419
421
423
426
Jaquerii
429
431
432
435
439
441
443
445
448
449
451
454
D. Bertrandns de Poulengeio
iLit/.
Colinus flius J. Colioi

Joliannes de Novelompont
Michael Lebuin
JotTridus de Fago
Diirandus Laxart
Rai harina uxor Henrici Rotarii
Henricus Rotarius
D. Albertus de Urchiis
INicolaus Bailly
Gu illotus
D. Henricus Arnolini
D. Johannes le Fumeux
Johannes Jaquardi
Tnor
relalionis
458
460
461
Commissariorum pro suprascripta inquesta facienda
subdelegatorum
Fl^ DE L* TABLE DES MATIERES DU
46S
TOME SECONU.
:0
g<:
'
.i^2.
fi_c<
ci <3i
<c
ce
^Kc. ^;
ce
4^'C <g <XC V
<^^:i^-
T<f'' <r'
'<<Z:
oc:'
^<3?_
4C'^C" I.
<c
'<^--^^
"cyc:
<:<c
"<C-r
^cr'î^^
~
tic
<C<<:
^
('Cjct-
:<
c.<:<:
^<<C1
<r <tr; ..csc
ce
^r<ic
<5
^<r
*'
r^
^*'
cis^
<::
-'ccr^
cc<
.
<
r <
.-
<' ^
ir.
<
<r
'
V <:<
f <:*
<:
<
<
^1
Universify of Tore
T ^<:S
c
*
*:
c.
C.
4C"
H -P
X^ ce
ce
<<>
Library
fs
0;
^ o
'<<ae
^.,,
...
.. (
c"
rcc
ce*
: Xcr
-<
^^
0.
DO NOT
REMOVE
THE
CARD
FROM
a:
CL
Cv
-p -p
:<c <<:'-^-c
THIS
POCKET
c'^-.^
Acme Library Gard Pocl
LOWE-MARTIN CO. LiM
^<^<: c c<^>^ /
rC
<C
CC
ce
r-
<41<1^
cit^jt
^^
*^J^
'
^^êsT
cr
Si-
%.<<
c<
^cc .Cr
CS.-C
r.
'
^
c:
ce
<<<:-.
<i^ a<
'CT' rx-tr
<r YC
..
<
.
.
tCC
c
<ic:
'.<
<1
C(C
^/^va^"^.-
"'^M.i.r-'-^
v#">#^v.
^^"g^
'
.^T'.-v
.^^
^-"j.:-...
:^'
.>fj^
J:
r^^fj

QUICHERAT, Jules - Procès de Condamnation Et de Réhabilitation de Jeanne D'arc.2

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

QUICHERAT, Jules - Procès de Condamnation Et de Réhabilitation de Jeanne D'arc.2

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

*<%..

-^^>3> ^:>;' :'S>.: -^

Digitized by the Internet Archive

with funding from

POUR LA PREMIRE FOIS DAPRS LES MANUSCRITS

DE TOIS LES DOCUMENTS HISTORIQUES (Jl'oN A PU

ET ACCOMPAGNS DE NOTES ET D'CLAIRCISSEMENTS

PAR JULES QUICHERAT.

LIBRAIRES DK La SOCIT DE l'hISTOIRE

onvrage pnblier, un Commissairc

responsable, charg d'en surveiller l'cxculion.

sera plae la tte de

Aucun volume ne pourra

accompagn d'une dclara-

du Commissaire responsable, portant

(jue le travail lui a

mriter d'tre publi.

Le Commissaire responsable soussign' dclare que

M. Jules Qlicheiiat sur

d'tre publi par la

Socit de l'Histoire do France

INFORMATIO PR^EVIA SUPER INIQUITATE PRIORIS

teneur des lettres de commission de maistre Guillaume Bouille

maistre Guillaume Bouille

1439). S'lant livr ensuite la thologie,

puis recteur de l'Universit

se distingua dans cette facult,

dcanat. Doyen de la cathdrale de

d'abord proviseur du collge de Beauvais Paris,

procureur de la nation de France (14-34 et 1437)

de Saint-Culhbert aux Mathurins de Paris

membre du Grand-Conseil par

qui le chargea en cette quaht

d'une ambassade Rome. Le premier mmoire crit contre la vaUdit du juge-

ment de Pierre Cauchon,

trouvera un extrait de cet ouvrage au

avec autant d'assiduit que

permirent ses occupations

teurs testamentaires de l'inhumer

trouve mentionn dans l'ordonnance de Louis XI

contre les Nominalistes. Enfin,

discorde de l'Universit et des Mendiants, pendant laquelle

eut plaider plusieurs fois au parlement de Paris.

des pouvoirs noncs dans la prsente commission.

Guillaume Bouille paratra plus d'une

eussent fait faire tel

pour ce que nous voulons savoir

par certaines personnes ce com-

movennant ledit procez et la grant haine que nos

en faisant lequel procez

dputez par eulx

apprhende par nos anciens ennemis

a este dduit et procd

expressment enjoingnons que vous vous enquerez

sur ce que dit est

formacion par vous sur ce faicte, apportez ou envoyez stablement (1)

close et scelle par devers nous et les gens de notre

ou autres choses touchant

matire, contraignez les

par toutes voyes deues et que verrez estre faire

nous apporter ou envoyer, pour pourveoir sur ce ainsi que

verrons estre faire et qu'il appartiendra par raison

vous donnons pouvoir, commission