MSK-I MLLNN HAZIRLANII VE LNIYLA

LGL GRLER
Ar. Gr. Serdar SAKN
Erciyes niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm
serdars@erciyes.edu.tr

zet
Misk- Mill, her eyden nce mill ve blnmez Trk vatannn snrlarn
izmi; bu Misk ile Trkler, tam bamszlk ve ulusal egemenlie dayanan haklarn dnyaya duyurarak kendi lkelerinde egemen olmak istemilerdir. Esasen
Mustafa Kemal, 1907de Kurmay Yzba iken arkada Ali Fuat Cebesoy ile birlikte kafasnda tasarlad Misk- Mill fikirlerini Amasya Genelgesi ile balayan
ve Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresi ile devam eden kongreler dneminde kaba
taslak haline getirmitir. Ardndan Osmanl Devletindeki hkmet deiikliini
mteakip Meclis-i Mebusann almasn salayarak Misk- Millnin bu mecliste
kabuln gerekletirmi ve bu fikirleri dnya apnda merulatrmtr. Ancak bu
ilkelerin hazrlan konusunda bir takm farkl iddialar ortaya atlmtr. Hseyin
Kazm Kadri, Yusuf Kemal Tengirenk, Rza Nur, Hilmi Uran, Hsrev Gerede,
Mustafa Kemal Atatrk n eserleri incelendiinde bu iddialar gz nne kmaktadr. Yine bu inceleme sonucunda Misk- Millnin esas olarak Mustafa Kemal
tarafndan hazrland, Meclis-i Mebusanda oluturulan bir komisyonda son eklini alarak 28 Ocak 1920deki gayr- resm bir toplantda kabul edildii grlmektedir.
Anahtar Kelimeler: Misk- Mill, Mill Mcadele, Meclis-i Mebusan

Giri:
Szleme, antlama, mukavele anlamna gelen Trk ulusal bamszlnn uluslar aras belgesi niteliindeki Misk- Mill iln edildii gnden
bu yana deiik adlarla anla gelmitir. Bunlar arasnda Ahd- Mill ve
Peymn- Mill1, Mill Misk, Mill Ant, Ulusal Ant, ve National Pact sayabiliriz2. Ancak bu isimlerden en yaygn olan, Cumhuriyet dneminde de
benimsenen adyla Misk- Milldir.
Peki bu adlarla anlan Misk- Mill genel olarak neyi ifade etmektedir? Her eyden nce, Misk- Mill beyannamesi, Birinci Dnya Sava iindeki baz siyas ve asker gelimeleri bahane ederek Osmanl Devletini

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

paralamak ve bylece tarih ark Meselesini sona erdirmek isteyen tilf

Devletlerinin Ocak 1919'da balayan Paris Bar Konferans srecinde Trkiye'nin geleceiyle ilgili birtakm kararlar almaya altklar bir ortamda,
Trkiye'nin bar artlarn ieren, ieride hakimiyet-i milliye, darya kar
ise istikll-i tam ideolojisini benimseyen, Mttefiklere ve dnyaya Wilson
ilkelerine yansm olan self-determinasyon/uluslarn kendi kaderlerini tayini anlayn ngrmekteydi. Bu adan Misk- Mill beyannamesi Mill
Mcadele hareketinin i ve d politik hedeflerini de ortaya koyan nemli
bir siyas tarih belgesidir3.
erevesini ve muhtevasn belirlediini bildiimiz Mustafa Kemalin
mill politika olarak tanmlad Misk- Mill fikirlerinin esasn tam bamszlk oluturmaktadr. Atatrk, Misk- Mill'den ilham alarak tam bamszlk fikrini aklarken; Biz, yaamak isteyen, onur ve erefi ile yaamak isteyen bir milletiz... Bilgin, cahil, istisnasz btn millet fertleri, belki
iinde bulunduklar glkleri tamamen anlamakszn, bugn yalnz bir
nokta etrafnda toplanm ve kann sonuna kadar aktmaya karar vermitir.
O nokta: tam bamszlmzn salanmas ve devam ettirilmesidir. Tam
bamszlk denildii zaman, elbette siyas, mal, ekonomik, adl, asker,
kltrel vs. her hususta tam bamszlk ve tam serbestlik demektir. Bu saydklarmzn herhangi birinde bamszlktan yoksunluk, millet ve memleketin gerek manas ile btn bamszlndan yoksunluu demektir demektedir4. Mustafa Kemalin bu ifadelerinden Misk- Millnin ne derece nemli olduunu anlayabiliriz.
Misk- Mill Trk Tarihi asndan olduu kadar Dnya Tarihi asndan da nemli bir yere sahiptir. Zira Dnya Tarihi ierisinde insanln
geliim srecini incelersek, modern milliyetilik anlaynn gerisinde
tarih belgenin gze arptn grrz. Bunlardan birincisi, ngilizlerin bugn dahi vnd Charta Magna Libertam (Hrriyetlerin Byk Berat)dr. Bu belge Bat dnyasnda aristokratlarn kraliyet makamna kar atklar mcadele devrinin ilk baarsn ve bu baaryla elde edilen haklar
yanstmasyla bilinir. kincisi, Franszlarn mehur Hukuk- Beer/nsan
Haklar beyannamesidir. Bu beyanname Bat dnyasna yeni bir devrin
baladn iln etmitir.
ncs ise, Trk Misk- Millsidir. Bu belge ile Trk inklplar
Dou lemine yeni bir devrin balamak zere olduunu mjdelemilerdir.
imdi u belgenin ortaya k artlar incelendiinde Trk Misk-
Millsinin daha yksek bir kaynaktan ilham ald grlr. Kuvvetli ngiliz
feodallerinin kendini henz toplayamam ve tamamyla yerlememi olan
314

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

kraliyet makamndan Magna Chartay almas fevkalde bir olay olarak grlemez. Gerekten, zaman itibaryla bu belge byk bir kymete sahiptir.
Orta zamanlarn en karanlk bir devrinde hrriyet ve hukuk endiesiyle hareket etmek phesiz ki byk bir fazilettir; fakat bu fazilet mevcut iken gayenin gerekletirilmesi iin kuvvetli feodaller tarafndan olaanst gayret
ve himmetlerin sarf edilmesi gerekli deildir.
Fransz nklbna gelince; ayaa kalkm btn bir milletin muhafazakrlar tarafndan bile terkedilmi olan kraliyet makamn ykmas ve Hukuk- Beer/nsan Haklar beyannamesini iln etmesi, insanlk tarihinde ulusal egemenlik ve insan haklar asndan nemli bir yere sahip olduu grlr.
Bununla birlikte Trk Misk- Millsinin ortaya k srasndaki
artlar ok daha farkldr: Osmanl Devleti yklm, muntazam kuvvetleri
dalm, her trl sava donanm elinden alnm, devletin banda bulunan
bir taraftan ynetici kadronun nemli bir kesimi milletin uyanmasn savsaklamak suretiyle dmann lkeyi igal ve istilasn kolaylatrrken; te
yandan tilf Devletleri, dikte ettirdikleri Mondros Mtarekesi artlaryla
devlete son verme niyetlerini aa vurmular ve memleketin eitli ksmlarn asker igal altna almlardr.
Heyet-i Temsiliye, Kuva-y Milliye ve meclis gibi meru organlarla
alan ulusal ve uluslar aras durum itibariyle o gnk artlarda Mustafa
Kemal ve kadrosunun, Osmanl asker-sivil brokratik geleneinden yetien
donanml bir rgtlenmeyle Trk Misk- Millsi iln edilmitir. Misk,
Dou dnyasna yeni bir hayat devresi aldn haber vermi ve bu hayatn
erevesini izmitir. Bundan sonra devlet millyet esas zerine kurulacaktr! Baka bir deyile, milletin iradesi gereklemeden memleketin en ufak
paras bile kendisinden ayrlamayacaktr!.. Bundan sonra Trk devleti btn dier devletlerle eit artlara sahip olacaktr. Kendi geleceini tayin hususunda Trk milleti ie ve da kar tamamen hr, egemen ve bamsz
olacaktr. Trkiyenin madd ve manev geliimine kar hibir engel karlamayacaktr5.
te 1923 Trkiye'sinin koullar ierisinde Trk ulusunun bamszlnn kaybedildii bir ortamda Misk- Mill ruhu ile emperyalizmi, bir baka deyile Byk Glerin dayatt ideolojiyi yenerek Orta Dou'da Trkiye Cumhuriyeti Devletini kurmasn bilmilerdir6.

315

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

1. Misk- Millnin Hazrlan Sreci ve Buna Dair ddialar

Misk- Mill ile her eyden nce mill ve blnmez bir Trk vatannn snrlar izilmi, Mill Mcadele'nin ana ruhu oluturulmu, Trk d
politikasnn hedefleri belirlenmi, devletin bamszl, milletin gelecei
ve devaml bir barn salanmas iin yaplabilecek ilkeler tespit edilmitir;
ancak Trkiye Cumhuriyeti'nin temelini oluturan Misk- Millnin ilkeleri
birden bire ortaya kmamtr. Ulusal ve Uluslar aras tarih olaylarn tayin
ettii gibi Birinci Dnya Savanda Osmanl Devleti'nin malup olmas ve
tilf Devletleri ile Yunanistan'n lkemizi igale balamalar sonucunda,
devlet ve milletimizin yok olmas ynnde beliren byk tehlikeye kar
mcadele edebilme amacyla, belirli bir sre iinde domutur7.
Tarih bir sre ierisinde meydana gelen Misk- Millnin hazrlan konusunda farkl iddialar bulunmaktadr. Bu itibarla imdi Misk- Millnin hazrlanna kadar devam eden sreci ve hazrlan srasndaki farkllk arzeden grleri belirtmeye alacam.
Mill Mcadele tarihimiz zerine nemli eserler veren, ilgili dnemin
kahramanlarndan ve eser brakan aydnlarndan olan Ali Fuat (Cebesoy)
Paann, bir deerlendirmesinde Mustafa Kemal Misk- Millnin esaslarn
iln edili tarihinden on yl nce, 1907'de belirlemi, yurdunu tehlikeden
kurtarmak iin ne gibi areler dnp bulduunu yrekli biimde ortaya
koymu olduu gr yanstlr8.
Ali Fuat Cebesoyun Snf Arkadam Atatrk balkl an inceleme
niteliindeki eserinde konu u cmlelerle yanstlr: Mustafa Kemal nc
Ordu kararghnda vazifeli idi, ben de hudutta Karaferye'de mntka kumandan idim. Her hafta sonu Selanie gelirdim. O da zaman zaman bana
gelirdi. Byle bir akamd. nceden hazrladn dinlediim haritay beraberinde getirmiti: Bu, Hasta Adam Osmanl'nn taksimini beklemeden, bizim, kan dklmesine ve mukadder malubiyetleri beklemeden, eklen snrlarmz iinde olmasna ramen asla ve hibir zaman bizim olmam topraklar terk etmeden sonra temeli Trk olan bir devletin hudutlarn gsteriyordu. Yemen'i, Hicaz', Filistin'i daha sonra 1911'de beraberce giderek
mdafaa ettiimiz Trablusgarb' asl halkna brakyorduk. Bugnk Suriye'de olan Halep, Irak'ta olan Musul bizimdi. Makedonya, On iki Ada, zaten
o gnlerde elimizde idi. Msr gibi, hakimiyeti nazarilemi yerleri halkna
brakyor, ama 1878'de ngilizlere emanet ettiimiz Kbrs' alyorduk. Bu
harita, Mustafa Kemal'in 1907'de ki Mill Misk haritasnda bugn bir blm Irak, bir blm Suriye'de kalan topraklarmz gsteriyor ki, Mill
Mcadele sonu muhteem zaferimize ramen, bizi petrol yoksunu brakan
316

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

blge de 1907 Mustafa Kemal-Ali Fuat haritasnn Trk topra olarak iindedir9. Bu ekilde daha 1907de Kurmay Yzba iken Misk- Mill felsefesini oluturan Mustafa Kemal, bunu Ankarada msvedde olarak kaleme
alaca gne kadar hep aklnda tutmu ve yapt ilerde rehber olarak kullanmtr.
Misk- Mill srecinin balamas Mustafa Kemalin stanbula gelmesiyle hz kazanr. Osmanl Devletinin Birinci Dnya Savanda yenilmesi sonucu 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Mtarekesinin10 imzalanmasyla Mustafa Kemal bal bulunduu Yldrm Ordular Grup Kumandanl kaldrld iin Adanadan hareket ederek 13 Kasm 1918de stanbula
gelmitir. stanbulda yaklak 6 ay kalan Mustafa Kemal, bu sre ierisinde
memleketi kurtarma gayesine ynelik eitli siyas faaliyetlerde bulunmutur. stanbul'da herkesi uyarmak, memleketin kurtuluunu salama amacna
ynelik olarak resm kudret sahiplerinin, muktedir memleket evltlarnn bir
hkmet halinde memleketi kurtarma abasna girmelerini salamak iin
btn tecrbeleri denedikten, btn imknlar sarf ettikten sonra uygun bir
zaman ve frsatta stanbul'dan kaybolmak, basit bir tertiple Anadolu iine
girmek, bir sre isimsiz altktan sonra, btn Trk ulusuna felketi duyurmak kararna varmtr11. Bu karardan sonra ansnn da yardmyla geni
yetkilerle donatlm olarak 9. Ordu Mfettii sfatyla Anadoluya gnderilmitir. Bu sfatla Anadoluya geen Mustafa Kemal 20-22 Haziran
1919da lkenin genel durumu ve gidiat hakknda halk aydnlatmak amacyla Amasya Genelgesini12 yaynlamtr.
Amasya Genelgesi; Trk ulusunu, ulusal bamszlk ve ulusal egemenlik savana aran bir bakaldr niteliindedir. Ayn zamanda Trk
ulusunun bu arya uymasnn gerekesi ve kurtulu iin uygulanacak
program ve amac belirleyen bir zellii de yanstr. lk bakta drt subayn bakaldrs biiminde grlen bu genelge, ierdii hkmler ynnden
gerek bir halk savann, yani Mill Mcadelenin fikrini ortaya koymutur.
Bu sebeple Misk- Millnin esasn oluturan mill bamszlk ve mill egemenlik ilkeleri i ie birbiriyle btnlemi bir biimde balatlmtr13.
Amasya Genelgesini asker-sivil tm ynetim birimlerine ulatran
ark Vilyetleri Mdafa-y Hukuk Cemiyeti yelerince nceden kararlatrlm olan ve Dou Anadolunun Trk topra olduu dncesiyle Mustafa Kemal; 23 Temmuz-7 Austos 1919 tarihleri arasnda toplanan Erzurum
Kongresine bakanlk yapmtr. Mustafa Kemal, kongrenin a konumasnda Mill snrlar iinde bulunan vatan paralarnn bir btn olduu ve
blnemeyeceini, Hristiyan aznlklara siyas hakimiyet ve sosyal denge317

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

mizi bozacak imtiyazlar verilemeyecei, manda ve himayenin kabul olunamayacan aka ifade etmitir14. Bylece mill bir devlete doru ilk cidd
ve nemli admn atldn aklamtr15. Bu konumadan sonra kongre yeleri, almalarna balam ve 2 hafta sren etin, kimi zaman da gergin
tartmalar sonucunda, ileride Misk- Mill'nin temelini oluturacak baz
nemli kararlar alarak bunlar bir bildiri eklinde yaynlamlardr16. Nitekim Mustafa Kemalin snf arkada olan, Kurtulu Savanda byk ve
baarl hizmetleri grlen ve fakat 1926da zmir suikasti olayyla
ilikilendirilerek idam edilmi olan Mehmet Arif Bey (Ayc Arif) de Anadolu nklb adl eserinde bunu teyit etmektedir. Ona gre Erzurum Kongresinde tebli edilen esaslar Misk- Millnin aynsdr17. Ayn ekilde
Abalolu da Misk- Mill esasat Erzurum Kongresi mukarrerat
meyanndadr eklindeki gryle bir anlamda Mehmet Arif Beyi dorulamtr18. Kez, Cevad Dursunolu , bu kongrede alnan kararlarn son derece nemli olduunu; nk bu suretle de daha sonra iln edilecek olan
Misk- Mill beyannamesine ilham kayna olduunu kaydetmektedir19.
Erzurum Kongresinden sonra Mustafa Kemal, mill birliin btn
memleketi kapsamas, dank kurumlarn birletirilmesi, hkmetin mill
iradeye dayanmas ve Millet Meclisinin almas amacyla Amasya Genelgesinde belirtildii zere 4-11 Eyll 1919 tarihleri arasnda Sivas Kongresini toplamtr. Sivas Kongresinde Erzurum Kongresi kararlar genelletirilerek kabul edilmitir. Bylece Sivas Kongresi, ulusal kurtulu eyleminin
kongreler dnemini kapatp, Anadolu'da Ulusal Meclise, Trkiye Byk
Millet Meclisi'ne ynelen gelimeleri hzlandran20, Misk- Mill'nin hemen
tamamyla belirlendii bir sre kabul edilmelidir21.
Millete Misk- Mill adn verdiimiz bu belgenin esaslar, nce
Ankarada Mustafa Kemal tarafndan daha sonra Meclis-i Mebusan tarafndan resmen benimsenmek zere msvedde halinde kaleme alnmtr22.
Mustafa Kemal Paa Ankaraya geldiinin ertesi gn 28 Aralk
1919da ehrin ileri gelenlerine yapt uzun konumasnda gelecekte nasl
bir yol izleneceini dile getirmitir; ayrca benimsenmesi ve salanmas gereken snrlarn 30 Ekim 1918 tarihindeki snrlar olduunu ifade etmi, atekesin uygulamaya konulduu anda Trk ordusunun kontrol altnda bulunan snr izgisi iinde yaayan halkn her bakmdan ortak niteliklere sahip mill bir toplum oluturduunu, bunun Erzurum ve Sivas Kongrelerinde
de belirtilmi bulunduunu ve yeni Trkiyenin Gney snrnn skenderun
Krfezi gneyinden Antakyada Halep ve Katma istasyonu arasnda
Cerablus Kprs, Gneyinde Frat rmana kavutuu, oradan Deyr-i
318

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

Zora indiini, sonra douya uzatlarak Musul, Kerkk ve Sleymaniyeyi

ihtiva ettiini sylemitir. Bu snr ordularmz tarafndan silhla savunulan
ve ayrca Trk ve Krt gelerinin yaad yurt kesimini tayin eder. Bu snr
iinde kalan lke topraklarnn Osmanl topluluundan ayrlmaz bir btn
olarak kabul edildiini belirtmitir23.
Mustafa Kemal Paa, 3 Ocak 1920 tarihinden itibaren Ankaraya tek
tek veya gruplar halinde gelip giden milletvekilleri ile bir maksat veya gaye
etrafnda toplanabilmek iin uzun mnakaa ve mzakereler yaptktan sonra
milletin emel ve maksatlarn da ksa bir programa esas olacak surette ve
toplu bir tarzda ifade edilmesi hususunu da kararlatrmtr. Bu suretle
Misk- Mill ad verilen bu programn ilk msveddeleri de bir fikir vermek
amacyla Ankarada kaleme alnmtr diyerek Misk- Millyi Ankarada
esas olarak hazrladn24, Misk- Millnin, ada ve meru bir ynetimin sz konusu olmas kouluyla yeni bir hkmet biimine ak bulunduunu ve Bat modelinde mert ve gl bir Trk Devletinin styapsnn bu
bildiri zerine kurulacan ifade etmitir25.
Bu ekilde msveddeleri hazrlanan Misk- Mill metni, 12 Ocak
1920 tarihinde alan Meclis-i Mebusanda, eitli gayr resm ve gizli toplantlarda grlerek tartlmaya balanmtr. Bu oturumlardan biri olan
22 Ocak 1920 tarihli gizli oturumunda sz alan Antalya milletvekili Hamdullah Suphi Bey konumasna: Mustafa Kemal Paa Hazretlerinin bize
gnderdikleri Misk- Mill metnini Hsrev (Gerede) Beyefendi okudular
eklinde balayarak metnin Mustafa Kemal tarafndan hazrlandn ifade
etmitir26.
Hamdullah Suphi Bey konumasna devamla, Arkadalar,
Her eyden evvel kabul edilmesi zarur olan bir karar vardr. Onu size teklif ediyorum. Anadolu'da, vatan mdafaas iin ortaya km olan
kuva-y milliyeyi tandmz, mill hareketi tasvip ettiimizi ve bu harekete
istinat etmekte olduumuzu dnyaya kar iln etmeliyiz. Dank srye yol
gsterecek oban yldz, mill bir mit halinde Anadolu topraklarnn zerinde doup ykselmitir. Bugnk vazifesi vatan mdafaasndan ibaret olan Millet Meclisi, bu mdafaada yalnz olmadn, son vazife iin yeni bir
mcadelenin lzum gsterdii btn fedakrlklara raz olarak, mcadele ve
istikll bayran eken Anadolu hareketiyle, bizim aramzdaki itirak ve
vahdeti kayt ve iln etmelidir. Ancak bundan sonra sz sylemek, mzakere
etmek, karar vermek hakkn haiz oluruz diyerek Mill Mcadele iin
Misk- Millnin nemine deinmitir27.
319

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

Anlaldna gre; Hsrev Bey tarafndan okunan metnin baz ksmlar milletvekilleri arasnda tartmalara sebebiyet vermitir. Bunun zerine konunun yeniden deerlendirilmesi amacyla bir komisyon tekil edilmitir.
Hsrev Gerede, konu ile ilgili gzlemlerini yle yanstmaktadr: 22
Ocak 1920de zel bir toplant yaptk. Mdafaa-i Hukuk grubunun oluturulmasn g grenler bir paket yaparak, belirli kurallar zerine ykmllk altna girmek iin bir toplant yapp, parti kurma giriiminde bulunmular. Avukat Celalettin Arif Bey ile Gazeteci Cell Nuri bu ayak oyununu
dzenleyenlerin banda geliyorlar. Bir komisyon yapmlar. Bizim Ankarada hazrladmz esaslara yakn bir program da yazmlar. Zorunlu olarak bu kiilere durumu biraz aklayarak, bizim grup program olarak Ankarada kaleme aldmz forml genel kurula okudum. Hoca Mecdi Efendi
bizden yana ok olumlu bir konuma yapt. Sonunda komisyona Rauf, Bekir
Sami, Adnan, Cami Beylerle beni alarak, bu konuda yeni bir forml hazrlanmasna karar verildi. 24 Ocak 1920de de komisyonda toplandk. Komisyon yeleri bir blok olutursa da akta kalan milletvekillerinin says daha
ok. nemli olan her milletvekilinin benimseyebilecei, ulusumuzun d politikadaki gr noktalarn iln etmek zere bir ulusal szleme yapmak.
Komisyon yeleri bunu, Ahd ve Misk- Millyi uygun grdler. Biz de Erzurum ve Sivas Kongreleri bildirisi ierisinde hazrlanacak byle bir szlemenin resmen ilnndaki siyasal yarar dnerek ayn gr benimsedik. 25 Ocak 1920de de komisyon toplantsn yaptklarn, hazrladklar
forml genel kurulun kabul ettiini syleyerek Misk- Millnin hazrlan
konusunda bilgi vermitir28.
Komisyon yeleri arasnda bulunan Kastamonu milletvekili Yusuf
Kemal Bey, seimlerin yapldn, Kastamonu'dan milletvekili seildiini
ve Meclisin alp almaya baladklarn anlatmtr. almalar arasnda
da yaptklar ilerin en nemlisi olarak, esasnn Sivas Kongresinde grldn belirttii Misk- Mill'yi yapmak eklinde ifade etmitir. Yusuf
Kemal (Tengirenk) konumasnda; Misk- Mill'yi hazrlayan encmende
ben de altm. Misk'n balangc ve maddeleri batan aaya stikll!...
stikll!.. diye haykrmaktadr. Bu, teden beri hariten, ieriden kaldklar
kt muamelelere kar artk isyan bayran am, her eyin kaybolduunu
grerek aha kalkm olan Trk yiitlerinin icabnda canlarn vererek kazanmaya ahd ettikleri bir dava idi. Misk- Millnin zellikle altnc maddesi tam ve iyi bir idare kurabilmek, iktisad olarak ilerleyebilmek iin tam
istikll ve hrriyetin esas olduunu iln ediyordu diyerek bu belgenin mill
320

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

bamszlmz iin nem ve kapsamnn zerine bir deerlendirme yapmtr29.

te bu noktada Misk- Millnin hazrlanna dair iddialar deimektedir. Bu konuda bir dier komisyon yesi olan ve Hatratnda, Mustafa
Kemalin kiiliine hakarete uzanan bir slupla yaklaan Rza Nur, herhangi
bir metinden sz etmeyerek Misk- Mill adn dnen ve onu yapann
stanbul Meclisi olduunu sylemi ve Meclisin bilinen esaslara baz ilveler yaparak yeni bir dzen verdiini ifade etmitir30.
Meclis-i Mebusan Bakan Vekillerinden Hseyin Kazm Bey ise bu
konuya ok farkl bir yorum getirerek Misk- Mill metnini kendisinin hazrladn sylemitir. Bu konuyu anlatrken bir gn yan dairesinde milletvekilleri ile toplandklarn ve bu toplantda mevcut durum ve gelecek
hakknda konuarak fikir alveriinde bulunduklarn, daha sonra Meclis-i
Mebusana gittiklerinde de kendi grlerini sylediini ve bunun zerine
Misk- Millnin hazrlandn sylemi, Misk- Mill esaslarn teklif eden benim, hatta bunun msveddesi benim hatt- destim olarak Bursa Milletvekili Asaf Beyin nezdindedir demitir31.
Halbuki Erzurum ve Sivas Kongreleri beyannamelerindeki ve Mustafa Kemal'e ait baka belgelerdeki mana ve slup benzerlikleri, Misk-
Mill'ye ait orijinal bir metnin varl ihtimalini kuvvetlendirmektedir; fakat
yine de metnin, Osmanl Mebusan Meclisinde son eklini ald, kabul ve
iln edilen bu son eklin hazrlanmasnda da komisyon yelerinin bir takm
etkileri olduu anlalmaktadr32.
Hilmi Uran ise Hatralarnda Misk- Millnin hazrlan hakknda
unlar sylemektedir: Bu hakikatte, Mill Mcadelenin gayesini ve millet ve
devlet iin kabul edilebilecek sulh artlarn aleme iln eden bir Misktr.
Bu Misk, daha evvel dnlerek bir taslak olarak Meclise getirilmiti.
Meclis alr almaz Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyetini
mecliste temsil etmek zere bir Felah- Vatan Grubu oluturulmu ve bu
grup ahit name tasla zerinde almaya balamt. Felah- Vatan Grubu
Misk zerindeki almalarn 10 ubat 1920'de bitirmi ve Misk, Edirne
mebusu merhum eref Beyin bir takriri ile 2 Mart 1920'de Meclis Umum
heyetince mzakere ve kabul edilerek btn dnyaya iln edilmitir. Ahitname 10 ubat 1920 tarihlidir ve teker teker o vakit ki Felah- Vatan Grubuna mensup milletvekilleri tarafndan imza edilmi bulunan asl nshas,
Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyetine halef olmu bulunan
Cumhuriyet Halk Partisi Merkezine gnderilmitir. Bu mill ahitname, sonuna kadar Anadolu mcadele ve mcahedesinin vazgeilmez bir gayesi
321

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

olarak yaamtr33 ifadeleriyle Misk- Millnin oluturulmas ile ilgili olarak farkl bir yorum getirerek metnin 10 ubatta hazrlanp bitirildiini
sylemitir. Ancak nceki gelimelerden byle bir tarih deiikliinin de
olmadn anlayabiliriz. Zira Rauf Bey, Mustafa Kemal Paaya 4 ubat
1920 tarihli bir telgraf ekmitir. Bu telgrafnda Evvelce de arz eylediimiz
gibi, bizim ilkelerin ruhunu tayan ayr bir madde halinde yazlmak zere,
milletvekillerinin byk ounluu ile bir Ahd ve Misk- Mill yaplabildi
eklindeki szleriyle 4 ubattan da nce Misk- Millnin yapldn ifade
etmitir.
Hazrlan konusunda bu ekilde farkl yorumlar getirilen Misk-
Mill Beyannamesi, nihayet yaplan bir toplantda 28 Ocak 1920 tarihinde
Meclis krssnden Mehmet eref tarafndan okunmutur34.
Sz konusu oturum Meclis-i Mebusann olaan toplantlarndan birisi
deildir. Zira Mecliste o tarihte herhangi bir resm toplant gereklememitir35. Yine bu toplantnn gizli bir toplant olmas da pek mmkn deildir. nk Mecliste gizli toplant yapldna dair de herhangi bir iaret
bulunmamaktadr36. Bu toplant o halde milletvekillerinin katlm ile Mecliste yaplan, byk bir ihtimalle resm olmayan bir toplantdr.
2. Misk- Millnin ln
Byle bir hazrlk devresinden geen Misk- Mill hemen iln edilmemitir37. Felah- Vatan Grubunun 7 ubat 1920de kurulmas ve ardndan 9 ubatta hkmetin, bildirisini okuyarak gvenoyu almasndan sonra
nihayet, itima- fevkalde eklinde toplanan 17 ubat 1920 toplantsnn
ikinci oturumunda, Edirne milletvekili Mehmet eref Beyin verdii bir nerge ile Meclis-i Mebusan huzuruna gelen Misk- Millnin ilnna karar
verilmitir. Bu nergede Ahd- Mill'nin parlamentolara ve btn basna
bildirilmesini ve tercihan grlmesini teklif eylerim denmitir. nerge
oylanp kabul edilince eref Bey sz alarak,
-Sayn arkadalarm; semenlerimiz bizi buraya gnderirlerken omuzlarmza bir yurtseverlik hizmeti yklediler. Alt yzyldr adaletinin keskin klcna dayanarak ayakta duran bu devletin milleti, tarih, din ve btn
haklaryla bizden savunulmasn istediler. Hepimiz de kabullendik ve ylece
buraya geldik. Buraya geldiimiz gnden beri de gnllerimizde ve kafalarmzda bir dnce belirdi. Bir arkadamz btn yreklerden kopup gelen
bar sesini bir noktada toplad ve btn vicdanlar bu noktada birleti. Ortaya, lmmze kadar srecek olan, bir Misk- Mill kt. Bu yle bir
322

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

Misk- Milldir ki , Meclisimiz bunu kesin bir kararla bundan sonraki tarihimize kaydederken gemiin gl ve parlak gnleri kadar gelecekte de
milletimiz iin umduumuz ve devletimiz iin beklediimiz en parlak gnleri
hazrlam olacaz. Biz Trkler ve Mslmanlar esasen demokrat bir milletiz. Hi bir zaman aada kalan bir tabakay ezmek bir Trkn aklndan
gememitir. Nasl bir mihrabn, bir imamn arkasnda herkes eitse Trkler ve Mslmanlardaki eitlik anlay ve esas da ayndr. Eitlie ve adalete bylesine uymu, herkesle yan yana yrmeye karar vermi olan bir
milletin haklarnn yok edilmek istenmesini ne Tanr, ne de insanlk desteklemez. Biz aka belli haklarmzdan baka hi bir ey istemiyoruz. En tabii ve apak hakkmz olan yaama isteimizin elimizden alnmas Tanr
buyruu deildir. Onun iin Meclis-i Mebusan tekil eden btn sayn arkadalarn birlikte meydana getirdikleri Ulusal And' okuyacam. Dnyadaki btn acl insanlara huzurlu bir gn yaatabilmek iin bunun, insanlar inemek ve esir yaatmak istemediklerini iln etmi olan Avrupa'nn btn uygar devletlerine duyurulmasn teklif ediyorum (Bravo sesleri ve alklar) demitir38.
Daha sonra eref Bey tarafndan Misk- Mill metni okunarak oya
sunulmu ve umumen ve mttefikan kabul sesleri arasnda oybirlii ile kabul
edilmitir. Kabul edilen Misk- Mill metninin sadeletirilmi ekli yledir:
1.Osmanl Devletinin yalnz Arap ounluunun yaad ve 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mtarekesinin yaplmas srasnda dman ordularnn igali altnda kalan ksmlarnn gelecei, halknn serbeste bildirecekleri oylara gre belirlenmek gerekeceinden ad geen antlamann iinde din, anlay ve ama bakmndan birlemi ve birbirlerine karlkl
sayg ve fedakrlk duygularyla dolu rk ve sosyal haklaryla evre artlarna btnyle saygl Osmanl-slm ounluunun oturduu ksmlarn
hepsi gerekten veya hkme bal olarak hibir sebeple paralanamaz bir
btndr.
2.Halk ilk serbest kaldklar zamanda halkn oylaryla anayurda katlm olan sancak (Kars, Ardahan, Batum) iin gerektiinde tekrar serbeste halkn oylarna bavurulmasn kabul ederiz.
3.Trkiye barna ertelenen Bat Trakyann hukuk durumunun tespiti de oturanlarn tam bir hrriyetle bildirecekleri oylara bal kalarak yaplmaldr.

323

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

4.slm Halifeliinin, Osmanl saltanat ve hkmetinin merkezi olan

stanbul ehriyle Marmara denizinin gvenlii her trl zarardan korunmu
olmaldr. Bu esas sakl kalmak artyla Akdeniz ve Karadeniz Boazlarnn
dnya ticaret ve ulatrmasna almas hakknda bizimle teki btn ilgili
devletlerin ortaklaa verecekleri karar geerlidir.
5.tilf Devletleri ve baz ortaklar arasnda kararlatrlan anlama esaslarna gre aznlklarn haklar komu lkelerdeki Mslman halkn ayn
kaynaklardan faydalanmalar midiyle tarafmzdan teyit ve temin edilecektir.
6.Mill ve ekonomik gelimelerimizi salamak devlet ilerini gnn
kaidelerine uygun ynetimle evirmeyi baarabilmek iin her devlet gibi
tam bamszla ve hrriyete sahip olmamz, yaama ve varlmzn temelidir. Bu yzden siyaset, adalet, maliye alanlar ile teki alanlarda gelimemize engel olan balarn karsndayz. Ortaya kacak devlet borlarmzn
deme artlar da bu esasa aykr olmayacaktr (28 Ocak 1920)39.
eref Bey (konumasna devamla) : milletin oyu ile buraya gelen,
devletin ve milletin namusunu ve dinini savunma ve korumada birleen arkadalarmn 28 Ocak 1920'de bu Ahd- Mill'yi kabul suretiyle gsterdikleri
iman ve inanl karar Tanr da kabul edecek ve bizleri baarya ulatracaktr (srekli alklar).
Bakan : Bunu kabul ediyor musunuz? (hepimiz ve oybirlii ile sesleri). O halde gereken yerlere bildireceiz40. Bu ekilde hazrlanan ve iln edilen Misk- Mill aslnda Trk ulusunun Bamszlk Bildirisinden baka
bir ey deildir. Bu bildiri esaslarna gre Bat modelinde canl ve gl bir
yeni Trk devletinin styaps tesis edilmek istenmitir41.
Sonu:
Misk- Mill, ulusal gcn odak noktas, taraftar kazanma ynnde
bir propaganda arac ve d dnya ile bir grme esas ve deimez bir
program olarak Trklerin asgari isteklerini temsil etmesi bakmndan bir eit kutsallk kazanmtr. Yeni Trkiye'nin zgrlk ve haklar belgesi olarak
karlanmtr42. Amerika Birleik Devletlerinin Irak politikas nedeniyle
gnmzde Misk- Mill mant ierisinde devletimizin tutumu eitli alardan deerlendirilmektedir. Ksaca belirtmek gerekirse Trk Misk-
Millsi gemiten gnmze kalc bir ulus-devlet projesi olarak deerlendirilebilir.
324

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

KAYNAKLAR
ABALIOLU, Yunus Nadi; Yeni Gnden Cumhuriyete Kadar, Cumhuriyet, 17
ubat 1924.
AAOLU, Ahmet; Mill Miskn Tarih Kymeti, lk Semeler, C.I, S.I, Ankara 1933.
AKAKAYALIOLU, Cihat; Atatrk ve Onun Mill Mcadeledeki Byk almalarndan Bazlar zerinde Ksa Bir nceleme, Atatrk Haftas Armaan, 10 Kasm 1977,ATASE Yaynlar, Ankara 1977.
AKGL, Suat; Nutukta Aznlklar Meselesi ve Atatrk'n Aznlklar Hakkndaki
Grleri, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, C. X, S. 29, Ankara 1994.
ALP, lker; Misk- Mill, Misk- Mill ve Trk D Politikasnda Musul, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar, Ankara 1998.
ATATRK ARATIRMA MERKEZ EKB; stanbul Meclis-i Mebusannn
Gizli Oturumunda Hamdullah Suphi Tanrverin Bir Konumas, AAMD,
C.I, S.3, Ankara Temmuz 1985
ATATRK; Mustafa Kemal; Nutuk, Yayna Hazrlayan: Zeynep Korkmaz, ATAM Yaynlar, Ankara 2000.
________ ; Nutuk, Vesikalar, C. III, MEB Yaynlar, stanbul 2000.
Atatrkn Sylev ve Demeleri, C. I-III, ATAM Yaynlar, Ankara 1997.
Atatrk'n Mill D Politikas, C. I, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1994.
AYBARS, Ergn; Trkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, zmir 1984.
AYDIN, Mesut; Yeni Trk Devleti ve Misk- Mill, Trkler, C.16, Ankara 2002.
BAYRAKTAR, Bayram; 2002-2003 Eitim retim Yl Trkiye Cumhuriyeti Tarihi Ders Notlar, Kayseri 2002
BUDAK, Mustafa; Hangi Misk- Mill, Yeni Trkiye Dergisi Cumhuriyet zel
Says, C. I, S. 23-24, Ankara 1998
CEBESOY, Ali Fuat; Snf Arkadam Atatrk, nklap Yaynlar, stanbul 2000.
___________ ; 1907 kinci Merutiyet ncesi Mustafa Kemalin nerdii
Misk- Mill, Yayna Hazrlayan: F. Skan- C. Kutay, Acar Matbaaclk
Yaynlar, stanbul 1989.
DLAN, Hasan; Mehmet eref Aykut ve zmir'de lk Fikir Hareketleri, Trk
Ktphaneciler Dernei Edirne ubesi yaynlar, Edirne 1996.

325

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

DURSUNOLU Cevad; Mill Mcadelede Erzurum, Trkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankas Yaynlar, Ankara 1946.
GEREDE, Hsrev; Hsrev Geredenin Anlar, Hazrlayan: Sami nal, Literatr
Yaynlar, stanbul 2002.
NN, smet; Hatralar, C. I, Bilgi Yaynlar, stanbul 1987.
SLAM ANSKLOPEDS; Ahd maddesi, C. 1, MEB Yaynlar, Eskiehir 1997.
JAESCHKE, Gotthard; Trk Kurtulu Sava Kronolojisi Mondrostan Mudanyaya Kadar, C. I, TTK Yaynlar, Ankara 1989.
KADR, Hseyin Kazm; Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, Hazrlayan:
smail Kara, letiim Yaynlar, stanbul 1991.
KARTAY, Hami; Misk- Mill Ruhu 1923-1973, Bayrak, C.20, S.29, stanbul
1973
KAYMAZ, Nejat; T.B.M.Mnde Misk- Millye Ballk And ilmesi KonusuII***, Tarih Ve Toplum, S.22, Ekim 1985.
KIRZIOLU, Fahrettin; Btnyle Erzurum Kongresi, C. II, Trkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 1993.
KL, Suna; Trk Devrim Tarihi, Tekin Yaynlar, stanbul 1982.
KUTAY, Cemal; 1907 Mill Misk Felsefesinden Gnmze nanlmaz Hakikatler,
Trk Dnyas Tarih Dergisi, stanbul Ocak 1992.
MEHMED ARF BEY; Anadolu nklab, Yayna Hazrlayan: Blent Demirba,
Arba Yaynlar, stanbul 1987.
Meclis-i Mebusan Zabt Cerideleri; TBMM Kltr ve Sanat Yaynlar, Ankara,
1992.
RIZA NUR; Hayat ve Hatratm, C. II, Altnda Yaynlar, stanbul 1967.
SONYEL, Salahi R.; Trk Kurtulu Sava ve D Politika, C. I, TTK Yaynlar,
Ankara 1995.
SOYAK, Hasan Rza; Atatrkten Hatralar, C. I, Yap Kredi Yaynlar, stanbul
1973.
TANRIVER, Hamdullah Suphi; Da Yolu, C. I-II, Yayna Hazrlayan: Fethi
Tevetolu, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 2000.
TAKIRAN, Cemalettin; Atatrk ve Misk- Mill'ye Ait Bir Belge, Yeni Trkiye
Cumhuriyet zel Says, C.I, S. 23-24, Ankara, 1998.
TENGRENK, Yusuf Kemal; Vatan Hizmetinde, Kltr Bakanl Yaynlar,
Ankara 2001.

326

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

TOYNBEE, Arnold; Trkiye, Bir Devletin Yeniden Douu, eviren: Kasm

Yargc, Milliyet Yaynlar, stanbul 1971.
TURAN, A.Nezihi; Mill Miskn 70. Yl, Milli Kltr, S.69, Ankara ubat
1990.
TRK ANSKLOPEDS; Misk- Mill maddesi, C. 24, MEB Yaynlar, Ankara
1976.
URAN, Hilmi; Hatralarm, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1959.

DPNOTLAR
1

2
3
4
5
6

7
8

Trk Ansiklopedisi; Misk- Mill maddesi, C. 24, MEB Yaynlar, Ankara 1976, s.
242. Ahdn oulu uhud, kelime manas mukavele veya ittifaktr. Bu haliyle Misk-
Millnin tarih stlah dnda mistik bir anlam da vardr. slm Ansiklopedisi; Ahd
maddesi, MEB Yaynlar, stanbul 1997, s. 156.
Hasan Rza Soyak; Atatrkten Hatralar, C. I, Yap ve Kredi Bankas A. . Yaynlar,
stanbul 1973, s. 110.
Mustafa Budak; Hangi Misk- Mill, Yeni Trkiye Cumhuriyet zel Says, C. I, S.
23-24, Ankara 1998, s. 253, 256.
Atatrk'n Mill D Politikas, C. I , Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1994, s. 48.
Ahmet Aaolu; Mill Misk'n Tarihi Kymeti, lk Semeler, (C. I, S. 1), Ankara
1933, s. 41- 44.
Hami Kartay; Misk- Mill Ruhu, Bayrak, (C. XX, S. 29), stanbul 1973, s. 3. kreselleme srecinde Trkiyeye biilen konumu belirtmesi asndan Adenaur Vakfnn Trkiye Danman, Alman Dileri Bakanlnn finanse ettii Alman Dou Enstits
mdr Udo Steinbach, 15 Eyll 1998 gn Lingen Akademisinde verdii bir
konfgeransta grlerini yle yanstmtr: ...sorun, Atatrkn bir paa fermanyla
(toplumsal temellerden yoksun!) yaratt yapay rn Trk devletidir ve Trk ulusudur.
Sorun Kemalizm ve Kemalizmin milliyetilik ve liklik ilkeleridir. Sorun, uyduruk,
zorlama ve yapay Trk ulusudur. Byle bir ulus yoktur. byle bir ulusun olmadn
Trkiyede yaayan Trk-Krt, Mslman-lik, alev-devlet atmalarnda grmekteyiz. Bu uyduruk ulusu, Atatrk nasl kurdu? nce Ermenileri yok ettiler; sonra da Rumlar. Krtleri u ana kadar neden yok etmediler? Bilinmez. Bayram Bayraktar; 20022003 Eitim retim yl Trkiye Cumhuriyeti Tarihi Ders Notlar, Kayseri 2002, s.
2.
lker Alp; Misk- Mill, Misk- Mill ve Trk D Politikasnda Musul, Atatrk Aratrma Merkezi Yayn, Ankara 1998, s. 175.
Cebesoy, Ben sevgili arkadamn dncelerini daha Karaferiye'deyken dinledim demi
ve eklemitir: Merutiyet'in ilan yeter are olamaz. Cemiyetin bir siyasi parti haline
gelerek Hkmet'i, Merutiyet'in ilanndan sonra ele almas gerekir. Parti, nceden bu
grevini hazrlam ve ne yapacan programlatrm olmaldr. Aksi takdirde, kinci
Merutiyet de birincisinin sonucuna urar. Ayrca bkz: Ali Fuat Cebesoy; Snf Arkadam Atatrk, nklap yaynlar, stanbul 2000, s. 135-138.

327

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

9
10

11
12
13
14

15
16

17
18
19
20
21
22

23
24

Cebesoy; 1907'de Misk- Mill, Yayna Hazrlayan: Faruk Skan, Cemal Kutay, Acar
Matbaaclk Yaynlar, stanbul 1989, s. 17, 19, 30.
Mustafa Kemal, Mondros Mtarakesinin artlarn incelemi ve sonra Osmanl Devletinin bu mtarekename ile kendini kaytsz artsz dmanlara teslim etmeye raz olduunu, yalnz raz olmakla da kalmayp, dmanlarn memleketi istils iin yardm
da vaat ettiini sylemitir. Atatrkn Sylev ve Demeleri, C. III, ATAM Yaynlar, Ankara 1997, s. 1-2.
smet nn; Hatralar, C. I, Bilgi Yaynevi, stanbul 1982, s. 121.
Amasya Genelgesinin metni iin bkz. Mustafa Kemal Atatrk; Nutuk, Yayna Hazrlayan: Zeynep Korkmaz, ATAM Yaynlar, Ankara 2000, s. 21-22.
Ergn Aybars; Trkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi
Yaynlar, zmir 1984, s. 164.
Mustafa Kemalin Erzurum Kongresini a konumas iin bkz. Atatrk; Nutuk, Vesikalar, C. III, s. 926-931, Atatrkn Sylev ve..., C. I, s. 1-5, Fahrettin Krzolu;
Btnyle Erzurum Kongresi, C. II, Trkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 1993, s. 14-21.
Suat Akgl; Nutukta Aznlklar Meselesi ve Atatrk'n Aznlklar Hakkndaki Grleri, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, C. X, S. 29, Ankara 1994, s. 448, 449.
Salahi R. Sonyel; Trk Kurtulu Sava ve D Politika, C. I, TTK Yaynlar, Ankara
1995, s. 95-96. Bu konuda Alfred Rawlinson, Londrada yaynlad hatralarnda
...Erzurum Kongresi sonunda Mustafa Kemal Paa ile grme frsat bulduunu...Mustafa Kemal Paann, o gn benimsenen Misk- Milli'den de sz ettiini ve bu
andn ilk defa bu srada benimsenerek, o zamandan beri de tm milliyetilerin balca
amacn oluturduunu... sylemitir. Cemalettin Takran; Atatrk ve Misk- Mill'ye
ait Bir Belge, Yeni Trkiye Cumhuriyet zel Says, C. I, S. 23-24, Ankara 1998, s.
249.
Mehmed Arif Bey; Anadolu nklab, Yay. Haz: Blent Demirba, Arba Yaynlar,
stanbul 1987, s. 32.
Yunus Nadi Abalolu; Yeni Gnden Cumhuriyete Kadar, Cumhuriyet, 17 ubat
1924, s. 4.
Cevad Dursunolu; Mill Mcadelede Erzurum, Trkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankas Yaynlar, Ankara 1946, s. 69.
Suna Kili; Trk Devrim Tarihi, Tekin Yaynevi, stanbul 1982, s. 37.
Mesut Aydn; Yeni Trk Devleti ve Misk- Mill, Trkler, C. 16, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, s. 58.
Mustafa Kemal, 1907'de kurmay yzba iken temeli Trk varl olan Mill Misk,
Ulusal And felsefesini oluturmutur. O zaman yannda bulunan Ali Fuat Cebesoy,
1907de dndkleri bu metni, yllar sonra, lmnden ksa zaman nce 1961de eski
harflerle 41 sayfalk metinde toplamtr. Cemal Kutay; 1907 Mill Misk Felsefesinden Gnmze nanlmaz Hakikatler, Trk Dnyas Tarih Dergisi, S. 61, stanbul Ocak 1992, s. 23.
Atatrk; Nutuk, C. III, Vesikalar, s. 1178-1190.
Atatrk; Nutuk, s. 247. Bunu teyit eden Jaeschke de eserinde 30 Aralk 1919da
Misk- Mill programnn ilk msveddelerinin Mustafa Kemal tarafndan kaleme alndn sylemitir. Gotthard Jaeschke; Trk Kurtulu Sava Kronolojisi Mondrostan Mudanyaya Kadar, C. I, TTK Yaynlar, Ankara 1989, s. 82.

328

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

25
26

27

28
29
30
31
32
33
34

35
36
37

38
39

Nejat Kaymaz; TBMMde Misk- Millye Ballk And ilmesi Konusu-II, Tarih ve
Toplum, S. 23, Ekim 1985, s. 50.
Hamdullah Suphi Tanrver; Da Yolu, C. I, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 2000,
s. 171, 22 Ocak 1920'de Felah- Vatan Grubunun gizli toplantsnda Hsrev Gerede,
Mustafa Kemal'in Misk- Mill metnini okumu ve bu metin sonradan Rauf Beyin kararyla Ankara'ya gnderilmitir. Diyen Jaeschke, Tanrveri dorulamaktadr.
Jaeschke; Trk Kurtulu Sava Kronolojisi..., C. I, s. 86.
Atatrk Aratrma Merkezi Ekibi; stanbul Meclis-i Mebusannn Gizli Oturumunda
Hamdullah Suphi Tanrver'in Bir Konumas, Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi,
C. I, S. 3, Ankara 1985, s. 978.
Hsrev Gerede; Hsrev Geredenin Anlar, Yayna Hazrlayan: Sami nal, Literatr
Yaynlar, stanbul 2002, s. 170-172.
Yusuf Kemal Tengirenk; Vatan Hizmetinde, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara
2001, s. 160-161.
Rza Nur; Hayat ve Hatratm, C. II, stanbul 1968, s. 515. Rza Nuru teyit edici bir
bilgiye aratrmaclarca ulalabilmi deildir.
Hseyin Kazm Kadri; Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, Hazrlayan : smail
Kara, letiim Yaynlar, stanbul 1991, s. 261-262.
Ahmet Nezihi Turan; Mill Misk'n 70. Yl, Mill Kltr, S. 69, ubat 1990, s. 63.
Hilmi Uran; Hatralarm, Ankara 1959, s. 130-132.
Hasan Dilan; Mehmet eref Aykut ve zmir'de lk Fikir Hareketleri, Trk Ktphaneciler Dernei Edirne ubesi yaynlar, Edirne 1996, s. 10. Jaeschke de 28 Ocak
19920'de Meclis-i Mebusan'n gizli bir toplantsnda Misk- Millnin okunarak imza
edildiini sylemitir, Jaeschke; Trk Kurtulu Sava Kronolojisi..., C. I, s. 87.
MMZC, C. I, D: 4, TBMM Basmevi, Ankara 1992, s. 44-45.
Meclis-i Mebusanda, 27 Ocak- 31 Ocak 1920 tarihleri arasnda herhangi bir gizli toplant yaplmamtr. Bkz. MMZC, C. I, D: 4, s. 35-52.
Mustafa Kemal Paa da, 7 ubat 1920 tarihli cevabnda dnyaya iln edilmesi lazm
gelen bir sulh programnn gizli tutulmasndaki fayda ve sebebin aklanmasn rica ederiz demitir. Rauf Bey ise 11 ubat 1920 tarihli telgrafnda bunun sebeplerini Biz elbette yaynlanmas taraftaryz. Fakat milletvekillerinin bir ksm siyas bir mahiyete
sahip olan bu beyannamenin yaynlanmasnn d ileri memurlarndan oluan bir kurulda dnlerek karar verilmesi ve tercme edilmesini teklif eylemilerdir. Bu kiiler
almalarnda gecikmitir. Binaenaleyh, nce Franszca tercmesini yaptrdk. Ayn
zamanda yaynlanma sebeplerinin tamamlanmas ile urayoruz. Genel arzu da bu
merkezdedir efendim eklinde izah etmitir. Cihat Akakayalolu; Atatrk ve Onun
Mill Mcadeledeki almalar zerine Bir nceleme, Atatrk Haftas Armaan
10 Kasm 1977, Genelkurmay ATASE Yaynlar, Ankara 1977, s. 35-37.
MMZC, C. I, D: 4, s. 143-144.
Misk- Millnin orijinal halini de nemine binaen buraya almay uygun grdk. Ahd-
Mill Beyannamesi Sureti: Osmanl Meclis-i Mebusan azalar istikll-i devlet ve istikbal-i milletin, hakl ve devaml bir sulha nailiyet iin ihtiyar edebilecei fedakrln
hadd-i azamisini mutazammn olan esasat- atiyyeye tamami-i riyetle mmknttemin olduunu ve esasat- mezkure haricinde payidar bir Osmanl Saltanat ve Cemiyetinin devam- vcuda gayr-i mmkn bulunduunu kabul ve tasdik eylemilerdir.

329

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 13 Yl : 2002 (313-330 s.)

40
41
42

Birinci Madde- Devlet-i Osmaniyenin mnhasran Arap ekseriyetiyle meskun olup 30

Terin-i evvel 1918 tarihli mtarekenin hin-i akdinde muhasm ordularn igali altnda
kalan aksamnn mukadderat, ahalisinin serbeste beyan edecekleri araya tevfikan tayin edilmek lazm geleceinden, mezkur hatt- mtareke dahil ve haricinde dinen,
rfen, emelen mttehit ve yekdierine kar hrmet-i mtekabile ve fedakrlk hissiyatyla mehun ve hukuk- rkyye ve itimaiyeleriyle erait-i muhitiyelerine tamamyla
riayetkr, Osmanl slm ekseriyetiyle meskun bulunan aksamn Heyet-i Mecmuas hakikaten veya hkmen hibir sebeple tefrik kabul etmez bir kldr.
kinci Madde- Ahalisi ilk serbest kaldklar zamanda ara-y ammeleriyle Anavatana iltihak etmi olan Elviye-i Selase iin ledel-icap tekrar serbeste ara-y mracaat edilmesini kabul ederiz.
nc Madde- Trkiye sulhne talik edilen Garb Trakya vaziyet-i hukukiyesinin
tespiti de sekenesinin kemal-i hrriyetle beyan edecekleri araya tebaan vaki olmaldr.
Drdnc Madde- Makarr- Hilafet-i slmiye ve Payitaht- Saltanat- Seniyye ve Merkez-i Hkmet-i Osmaniye olan stanbul ehri ile Marmara denizinin emniyeti her
trl halelden masun olmaldr. Bu esas mahfuz kalmak artyla Akdeniz ve Karadeniz
Boazlarnn ticaret ve mnakalat- leme kad hakknda, bizimle sair bil-umum alakadar devletlerin mttefikan verecekleri karar muteberdir.
Beinci Madde- tilf Devletleri ile muhasmlar ve baz marikleri arasnda takarrr
eden esasat- ahdiye dairesinde ekalliyetler hukuku-memalik-i mtecaviredeki Mslman ahalinin de ayn hukuktan istifade etmeleri emniyesiyle-tarafmzdan teyit ve temin edilecektir.
Altnc Madde- Mill ve iktisad inkafatmz daire-i imkna girmek ve daha asr bir idare-i muntazama eklinde tedvir-i umura muvaffak olabilmek iin, her devlet gibi bizim de temin-i esbap ve inkifatmzda istikll ve serbesti-i tamme mazhar olmamz
ussl-esas- hayat ve bekamzdr.
Bu sebeple siyas, adl, mal ve sair inkfatmza mani kuyuda muhalifiz.
Tahakkuk edecek dyunatmzn erait-i tesviyesi de bu esasata mugayir olmayacaktr
28 Kanunusani 1336,MMZC, D: 4, C. I, s. 144-145
MMZC; D: 4, C. I, s. 145.
Arnold Toynbee; Trkiye Bir Devletin Yeniden Douu, eviren: Kasm Yargc,
Milliyet Yaynlar, stanbul 1971, s. 104.
Sonyel; Trk Kurtulu Sava...,C. I, s. 137.

330