เอกสารประกอบการสอน
ชื่อวิชา การออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกล
Design of machine elements
รหัสวิชา ๐๔-๐๔๑-๒๐๕
หลักสูตร ปริญญาวิศวกรรมศาสตรบัณฑิต
สาขาวิชา วิศวกรรมอุตสาหการ
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน นครราชสีมา
2
คํานํา
เอกสารประกอบการสอนรายวิชาฉบับนี้ เปนเอกสารการเตรียมและวางแผนการสอนรายวิชาการ
ออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกล (Design of Machine Elements) ๐๔-๐๔๑-๒๐๕ สําหรับสอนนักศึกษา
หลักสูตร วิศวกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิศวกรรมอุตสาหการ ซึ่งมีเนื้อหาสาระเกีย่ วกับ การศึกษา
เกี่ยวกับหลักการออกแบบชิน้ สวน ความเคนผสมและทฤษฎีความเสียหาย การออกแบบชิ้นเนือ่ งจาก
ความลา การออกแบบและการเลือกใชชิ้นสวนมาตรฐานผูเขียนไดรวบรวมจัดทําเกีย่ วกับหลักสูตร
รายวิชา ประกอบดวย ลักษณะวิชา การแบงหนวยบทเรียน และหัวขอ จุดประสงคการสอนและการ
ประเมินผลรายวิชา พรอมทั้งไดจัดทํากําหนดการสอนใบเตรียมการสอนรายสัปดาหตลอดทั้ง ๑๗
สัปดาห ซึ่งประกอบดวย จุดประสงคการสอน เนือ้ หาสาระที่สอน วิธีการสอน เอกสารและสื่อ
ประกอบการสอน เปนตน ทั้งนี้ ผูเขียนคาดหวังวา เอกสารฉบับนี้จะเปนเอกสารคูมือครูประกอบการสอน
ที่ไดมีการเตรียม และวางแผนการสอนไวอยางรอบคอบ ซึ่งจะสงผลใหการเรียนการสอนรายวิชานี้ มี
ประสิทธิภาพและมีคุณภาพยิ่งขึ้นตอไป
(ลงชื่อ) …………………………….…………
(ผูชวยศาสตราจารยสุทัศน ยอดเพ็ชร)
๒๕๕๑
3
สารบัญ
บทที่
หนา
บทที่ 1. หลักการออกแบบ 4
บทที่ 2 การออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกลทั่วไป 14
บทที่ 3 การวิเคราะหความเคนในชิน้ สวน 25
บทที่ 4 การออกแบบสําหรับความแข็งแรงสถิต (Static Strength) 32
บทที่ 5 การออกแบบสําหรับความแข็งแรงตอความลา 37
บทที่ 6 การออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกล 47
4
บทที่ 1
หลักการออกแบบ
1.1 แนวคิดในการออกแบบ
1.1.1 คุณคาของการออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกล
เครื่องจักรกลเปนสวนประกอบของชิ้นสวนตาง ๆ ที่ตออยูดวยกัน เคลื่อนที่สัมพันธกัน และสง
แรงจากแหลงตนกําลังเพื่อเอาชนะความตานทานตาง ๆ ของเครื่องจักรกลและใชทํางานได ชิ้นสวนของ
เครื่องจักรกลโดยทั่วไปจะเปนชิ้นสวนเกร็ง (Rigid) ขอตอที่ใชจะตองเลือกและจัดทํางานสัมพันธกันโดย
อาจเปลี่ยนพลังงานรูปอื่นใหอยูในรูปพลังงานกลหรืออาจรับพลังงานกลจากแหลงภายนอกสงเขามา และ
เปลี่ยนแปลงใหทํางานไดในลักษณะที่ตองการ
การออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกลเกี่ยวของกับการออกแบบรูปราง พื้นฐานทางดานการคํานวณ
และหลักการเลือกใชวัสดุสําหรับทําชิ้นสวนตามความเหมาะสม กับการใชเครื่องจักรกลกับงานลักษณะ
ตางกัน
การออกแบบเครื่ อ งจั ก รกลเป น ศิ ล ปะของการพั ฒ นาทางด า นความคิ ด ใหม ๆ ทางด า น
เครื่องจักรกล แลวแสดงความคิดนั้นลงบนกระดาษในรูปของแบบ เครื่องจักรกลใหม ๆ เกิดขึ้นไดก็
เพราะความตองการในการใชงาน และเกิดจากมโนภาพที่ไดจากบุคคลหลายฝาย เชน ผูใชเครื่องจักรกล
ผูผลิตเครื่องจักรกล ดังนั้นดวยผลจากความคิดเห็นตาง ๆ ทําใหเกิดการดัดแปลงปรับปรุงเครื่องจักรกลอยู
ตลอดเวลา คนพบวิธีการแกปญหาตาง ๆ อยางมากจนกระทั่งพบวิธีที่ดีที่สุด
สิ่งหนึ่งที่ขาดเสียมิไดก็คือศิลปะในการออกแบบ ผูออกแบบที่ดีควรมีศิลปะในการออกแบบดวย
ศิลปะการออกแบบอาจอธิบายไดดังนี้คือ “ผูออกแบบใชความสามารถในการประยุกตความรูทางดาน
วิทยาศาสตรสรางแบบที่สามารถผลิตไดโดยวิธีการทางวิศวกรรมซึ่งไมเพียงแตจะทํางานไดเทานั้น แต
จะตองผลิตไดโดยวิธีที่ประหยัดที่สุด และทํางานไดดีมีประสิทธิภาพที่สุด”
1.1.2 ขั้นตอนการออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกล
ขั้นตอนการออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกล ดังรูปที่ 1.1 อธิบายไดดังนี้
1. รับรูความตองการ การออกแบบจะเริ่มตนจากวิศวกร ไดรับรูความตองการของลูกคาที่
เกี่ยวของกับผลิตภัณฑในดานการใชงาน คุณภาพของผลิตภัณฑความแข็งแรง ทนทาน ที่สูงขึ้นจึงเปน
แรงผลักดันใหมีการออกแบบ พัฒนา ปรับปรุงคุณภาพของผลิตภัณฑขึ้น บางครั้งการรับรูอาจจะไมชัด
แจง คลุมเครือ บางสิ่งบางอยางยังไมถูกตอง ไมชัดเจนทั้งหมด และมีขัดแยงกันและมักจะเกิดขึ้นพรอมๆ
กันไดเสมอ วิศวกรจึงจําเปนตองใชประสบการณความสามารถที่มีอยูทําความเขาใจกับความตองการ
และปญหานั้นๆ ใหถูกตอง
5
รับรูความตองการ
กําหนดลักษณะจําเพาะและศึกษารายละเอียด
สังเคราะหความคิดสรางสรรคในการออกแบบ
ทดสอบและประเมิน
นําเสนอ
2. กําหนดลักษณะจําเพาะและศึกษารายละเอียด รวบรวมรายละเอียดของสิ่งที่ตองการ
ออกแบบใหมากที่สุด เชน คุณลักษณะ ขนาด อายุการใชงาน จํานวนที่ผลิต ราคาและสิ่งที่คาดวาสามารถ
จะมีการเปลี่ยนแปลงไดบางอันเนื่องมาจากการออกแบบ เชน กรรมวิธีการผลิตการเลือกใชวัสดุ การ
แขงขันทางดานการตลาด
เมื่อไดลัก ษณะจํา เพาะของสิ่งที่ออกแบบแล ว ตอไปก็ทํ าการศึ ก ษารายละเอี ย ดโดย
วิศวกรที่มีประสบการณ ผานงานการออกแบบมามาก รูวิธีการเลือกใชวัสดุ วิธีการผลิต ความตองการ
ของฝายขาย บอยครั้งผลการศึกษา รายละเอียดออกมาแลวทําใหตองมีการเปลี่ยนแปลงลักษณะจําเพาะ
เพื่อความสําเร็จของโครงการ
3. สังเคราะหความคิดในการออกแบบ หลังจากทําการศึกษา รายละเอียดของสิ่งของ
ออกแบบแลว ก็จะเปนขั้นการสังเคราะหความคิดสรางสรรคสําหรับการออแบบ คือการวิเคราะหและ
หลอหลอมความคิดเกาและใหมเขาดวยกัน จนทําใหเกิดสิ่งใหมขึ้น ซึ่งดีกวา มีคุณคากวา และอํานวย
ประโยชนไดมากที่สุด
4. วิเคราะห ออกแบบ และปรับปรุง เมื่อผานขั้นตอนมา 3 ขั้นตอนแลว ก็ทําการ
วิเคราะหรายละเอียดของสิ่งที่จะออกแบบ สวนประกอบ หนาที่ของแตละชิ้นสวน วิธีการผลิตที่ทําให
6
1.2 พื้นฐานของผูออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกล
ผูออกแบบเครื่องจักรกลที่ดีควรจะตองมีพื้นฐานความรูดังตอไปนี้เปนอยางดี
1. มีพื้นฐานความรูทางดานความแข็งแรงของวัสดุเปนอยางดี
2. มีความรูเกี่ยวกับคุณสมบัติของวัสดุวิศวกรรมที่ใชกับเครื่องจักรกลเปนอยางดี ทั้ง
ทางดานโลหะวิทยา กรรมวิธีทางความรอนตาง ๆ และติดตามการพัฒนาดานวัสดุอยูตลอดเวลา เพื่อจะได
นําวัสดุที่เหมาะสมที่สุดมาใช
3. มีความรูทางดานกรรมวิธีการผลิตตาง ๆ หลักเศรษฐศาสตรของวิธีการผลิต เพราะ
ชิ้นสวนเครื่องจักรกลที่ผลิตขึ้นมาจะตองแขงขันกันทางดานราคา บางครั้งการออกแบบชิ้นสวนชิ้นหนึ่ง
อาจเหมาะกับโรงงานผลิตแหงหนึ่ง แตไมเหมาะกับโรงงานผลิตอีกแหงหนึ่งก็ได เชน โรงงานผลิตที่มี
แผนกเชื่อมที่ดี แตไมมีแผนกหลอ จะพบวาการผลิตโดยวิธีเชื่อมจกประหยัดที่สุด แตในขณะเดียวกัน
โรงงานอีกแหงหนึ่งอาจตัดสินใจใชวิธีหลอเพราะมีแผนกหลอที่ดีอยู
7
1.3 การเลือกวัสดุในการออกแบบ
1.3.1 นิยามที่เกี่ยวของกับคุณสมบัติของวัสดุ
นิยามทีเ่ กี่ยวของกับคุณสมบัติของวัสดุและกรรมวิธีความรอน ดังนี้
การขึ้นรูปเย็น (cold working ) เปนกระบวนการขึ้นรูปโลหะอยางถาวรที่อุณหภูมิต่ํา
อุณหภูมิที่โลหะเปนผลึก (recrystallization temperature) ซึ่งทําใหโลหะแข็งขึ้น เนือ่ งจากความเครียด
8
ทํานอรมัลไลซิ่งแลวอาจไมทําใหเหล็กกลาออนพอที่จะกลึงได จะตองแอนนีลลิ่งอีกครั้งหนึ่งหลังจากทํา
นอรมัลไลซิ่ง กรรมวิธีนี้เรียกวา ดับเบิลแอนนีล ซึ่งไดผลดีกวาทําแอนนีลแบบธรรมดา
พลาสติซิตี้ (Plasticity) เปนคุณสมบัติของวัสดุที่ตรงขามกับความยืดหยุน เมื่อวัสดุถูกแรง
กระทําจนเกิดการเปลี่ยนรูปรางอยางพลาสติก และวัสดุจะไมกลับคืนสูรูปรางเดิม
ริมมสตีล (Rimmed steel) เปนเหล็กกลาคารบอนต่ําที่ไลออกซิเจนออกไมหมดเมื่อเหล็กแทง
ชนิดนี้มีผิวเรียบ แตแกนกลางจะมีรูอากาศซึ่งจะหมดไปไดเมื่อนําไปรีดเปนแผน
แอนนีลลิ่ง (Annealing) หรือการอบเหนียวเปนการใหความรอนแกโลหะแลวคอยทําใหเย็นลง
เพื่อทําใหโลหะออนตัวลง วัตถุประสงคอีกอยางหนึง่ เพื่อลดความเคนเปลี่ยนคุณสมบัติทางกลและทาง
กายภาพเปลี่ยนแปลงโครงสรางโมเลกุลใหม
1.3.2 คุณสมบัติทางกลและโลหะวิทยาของเหล็กชนิดตางๆ
เหล็กเหนียว (Wrought iron) ประกอบดวยเหล็กบริสุทธิ์กับสแล็ก (Slag) 1% ถึง 3%
นอกจากนี้ยังประกอบดวยคารบอน แมงกานีส ซิลิคอน ฟอสฟอรัส และกํามะถัน
เหล็กเหนียวที่ผานการรีดมีคุณสมบัติทางกลในแนวยาวดีกวาแนวขวาง เหล็กเหนียว จะมีความ
แข็งแรงเพิ่มขึน้ ได ถาใสโลหะเนื้อผสมลงในเนื้อเหล็กเหนียว เชน นิเกิล 1.5% ถึง 3.5% ความตานแรง
ดึงอัลติเมตของเหล็กเหนียวเพิ่มขึ้นได ถาผานการขึ้นรูปเย็นแลวบมอยางเหมาะสมดูไดจากตารางที่ 1.1
ตารางที่ 1.1 คุณสมบัติทางกลของเหล็กเหนียวและเหล็กเหนียวผสมนิเกิล
คุณสมบัติทางกล,หนวย เหล็กเหนียว เหล็กเหนียวผสม
((คุณสมบัตใิ นแนวยาว) นิเกิล 3.25%
ความตานแรงดึง , N/mm2 290 – 360 380 – 415
จุดคราก, N/mm2 180 – 240 380 – 345
การยืดตัว(200mm),% 25 – 40 25 – 30
พื้นที่หนาตัดลดลง,% 40 – 55 35 – 45
ผลของโลหะผสมที่สําคัญบางชนิดในเหล็กกลา มีดังนี้
1. โคบอลต มีความแข็งขณะอุณหภูมิสูง
2. โครเมียม เพิ่มคุณสมบัติในการชุบแข็ง ความตานแรงที่อณ ุ หภูมิสูง ทนตอการขูดขีดและการ
กรอน
3. ซิลิคอนทําใหแผนเหล็กมีคณ
ุ สมบัติแมเหล็กเพิ่มความตานทานตอการเกิดออกไซด เพิ่ม
คุณสมบัติในการชุบแข็งของเหล็กกลา
4. ทังสเตน มีคุณสมบัติที่สามารถชุบแข็งไดดี และมีความแข็งแรงและความตานทานสูงและ
ทนตอการขูดขีด
11
อะลูมิเนียมผสมเหนียว
อะลูมิเนียมผสมเหนียวเปนโลหะทีน่ ิยมใชกันมากรองจากเหล็กกลา การใชงานจะอยูในรูปแบบ
ตางๆ เปนเสน เปนแทง เปนผง และเปนแผน เปนรูปจากการตีอัดและการหลอ
อะลูมิเนียมจะมีความตานทานตอการกัดกรอนไดมากเพราะมีออกไซดเคลือบผิวอยูตลอดเวลา
โลหะผสมที่ผสมลงในอะลูมิเนียมจะมีผลตอความตานตอการกัดกรอน
อะลูมิเนียมเปนตัวนําไฟฟาและความรอนที่ดี และสะทอนแสงไดดี ถาใชเปนวัสดุโครงสราง
อะลูมิเนียมจะมีความตานแรงพอกับเหล็กกลา เนื่องมาจากโมดูลัสความยืดหยุน อะลูมิเนียมมีประมาณ
หนึ่งในสามของเหล็กกลา ดังนั้นจึงมีความแข็งแกรงนอยกวาเหล็กกลา แตอยางไรก็ตามถาพิจารณา
ทางดานอัตราสวนระหวางความตานแรงตอน้ําหนักเปนสิ่งสําคัญในการออกแบบแลวอะลูมิเนียม
ไดเปรียบโลหะอื่นมาก เชน ในกรณีของเครื่องบิน จรวด รถไฟเปนตน
12
อะลูมิเนียมผสมหลอ
อะลูมิเนียมผสมหลอเปนวัสดุวิศวกรรมใชงานไดหลายอยาง และนิยมใชกนั แพรหลาย
อะลูมิเนียมผสมหลอตัดกลึงไดงาย ถาหลออยางเหมาะสมก็เชื่อมไดงาย อะลูมิเนียมผสมหลอบางชนิด
บัดกรีแข็งไมได
สําหรับขอเสียของอะลูมิเนียมผสมหลอคือ การหดตัวมากจากหลออาจหดตัวถึง 3.5% ถึง 8.5%
โดยปริมาตรและการดูดซึมกาซ ดังนั้นผลจากการหดตัวอาจทําใหนอ ยลงไดถา การออกแบบหลออยาง
ระมัดระวัง โดยการเปลี่ยนพืน้ ที่หนาตัดอยางชาๆ
ทองแดงและทองแดงผสม
ทองแดง ทองแดงบริสุทธิ์ใชกันมากในอุตสาหกรรมทางไฟฟา และอิเล็กทรอนิกส มีคุณสมบัติใน
การนําไฟฟาและความรอนที่ดี
ทองแดงผสม ทองแดงผสมมีอยูประมาณ 250 ชนิด และมีการใหชื่ออยูมากมาย ASTM SAE ทั้งมี
ชื่อทางอุตสาหกรรมอีก ดังนัน้ จึงทําใหมีความสับสนอยูมาก
ทองแดงผสมแบงออกเปน 2 ประเภทใหญ ๆ ดังนี้ ทองเหลือง และบรอนซ (bronze) ทองเหลือง
ผสมเปนโลหะผสมระหวางทองแดงกับสังกะสี ทองเหลืองผสมหลักก็คือ ทองเหลืองอัลฟา ทองเหลือง
อาจมีสวนผสมของดีบุก และตะกั่วปนอยูไ ด ถานิกเกิลปนอยูในทองเหลืองมาก (มากกวา 20 % ) เรา
เรียกวา เงินนิกเกิล
บรอนซเปนโลหะผสมระหวางทองแดงกับดีบุก อยางไรก็ตามบรอนซบางชนิดมีดีบกุ ผสมอยูนอย
มากหรือไมมีเลย แตเรียกวาบรอนซเพราะวามีสีเหมือนบรอนซ บรอนซผสมที่ใชกันมากคือฟอสเฟอร
บรอนซ (phosphor bronze) ซิลิคอนบรอนซ (silicon bronze) อะลูมิเนียมบรอนซ (aluminium bronze)
และแมงกานีสบรอนซ (manganese bronze)
แมกนีเซียมผสม
แมกนีเซียมผสมเปนโลหะที่เบาทีส่ ุด ที่ใชในงานทางวิศวกรรมโลหะผสมในแมกนีเซียมก็เพื่อ
ประโยชนในการใชงานและความตานแรง เชน อะลูมิเนียม สังกะสี เซอรโคเนียม แมงกานีส และทอเรียม
เปนตน ASTM แบงชนิดของแมกนีเซียม ตามชนิดของโลหะผสมดังนี้ A แทนอะลูมิเนียม Z แทนสังกะสี
K แทนเซอรโคเดียม M แทนแมงกานีส H แทนทอเรียม และ E แทนโลหะ rare earth ทําใหคณ ุ สมบัติ
ของแมกนีเซียมผสมที่อุณหภูมิสูงดีขึ้น
แมกนีเซียมผสมมีอัตราสวนความตานน้ําหนักสูง ดังนั้นจึงเหมาะกับการใชทําเครื่องบิน จรวด
ยานยนต อุปกรณขนถายวัสดุ เครื่องมือ อุปกรณทางแสง เครื่องใชสํานักงาน เปนตน
แมกนีเซียมผสม สามารถตัดกลึงไดงาย มีดัชนีในการตัดกลึง 500 เมื่อเทียบกับเหล็กกลาคารบอน
กลึงเสรี B 1112 ซึ่งดัชนีในการตัดกลึง 100 และขึ้นรูปแบบไดหลายวิธี เชน หลอ ตีอัด ผลักดัน การเชื่อม
13
นิกเกิลและนิกเกิลผสม
นิกเกิลมีใชงานอยูม ากโดยเฉพาะอยางยิ่ง เมือ่ ตองการคุณสมบัติที่คงทนตอการกัดกรอน และ
ทนตอการเกิดออกไซด นิกเกิลผสมบางชนิดมีความเหนียวนุม ดังนั้นจึงใชงานไดที่อณ ุ หภูมิสูงถึง 1105C°
โดยมีความตานแรงสูงมากและเปนโลหะผสมพิเศษสําหรับงานโครงสราง
พลาสติก
พลาสติกเปนชื่อเรียกสารอินทรียส ังเคราะหนานาชนิด ซึ่งจะทําใหเกิดความเขาใจผิดไดเพราะ
วัสดุชนิดนี้จะเปนพลาสติกในระหวางกระบวนการผลิตขณะหนึ่งเทานั้น อยางไรก็ตามวัสดุพลาสติก
แสดงใหเห็นถึงความเจริญเติบโตของวัสดุสังเคราะห เพราะวิศวกรหันมาใหความสนใจพลาสติกในดาน
การใชงานเปนโครงสรางและการใชงานพิเศษบางประการ
พลาสติกเกิดจากการเกาะตัวกันของโมเลกุลคารบอน – ไฮโดรเจน และออกซิเจนในสภาพอิ่มตัว
(Saturated) และไมอิ่มตัว (Unsaturated) พลาสติกแบงออกเปน 2 ประเภทใหญๆ คือ เทอรโมเซตติง
(Thermosetting) พลาสติก และเทอรโมพลาสติก (Thermoplastic) เทอรโมเซตติงพลาสติกขึ้นรูปโดยใช
ความรอนและความดัน เมื่อแข็งตัวแลวจะทําใหออนตัวอีกไมได สวนเทอรโมพลาสติกจะออนตัวเมื่อ
ไดรับความรอน และแข็งตัวเมื่อลดความรอน แมจะทําเชนนี้หลายครัง้ ก็ไมทําใหคณ ุ สมบัติของพลาสติก
ชนิดนี้เปลี่ยนแปลงได
เมื่อใสฟลเลอร (Filler) ในพลาสติก เชน ฝาย กระดาษ ลินิน ใยหินหรือแกว จะทําใหไดพลาสติก
อีก 2 ชนิด คือ พลาสติกเสริมความแข็งแรงและลามิเนตพลาสติก ซึ่งมีลักษณะพิเศษ เชนมีความเหนียว
นุมสูง ทนตอการสึกหรอ เปนตน
14
บทที่ 2
การออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกลทั่วไป
2.1 ทบทวนการคํานวณคาความเคน (Stress σ ) ความเครียด (Strain ε )
2.1.1 คาความเคนและความเครียดปกติ
ในการออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกลเพื่อใหสามารถทํางานตามที่ตองการได สิ่งสําคัญที่จะตอง
พิจารณาคือ ความเคน(Stresses) และความเครียด (Strains) ที่เกิดขึ้นขนาดของชิ้นสวนที่ออกแบบจะตอง
มีความแข็งแรงเพียงพอทีจ่ ะรับรองความเคนที่เกิดขึ้นนัน้ ไดและความเครียดที่เกิดขึน้ ก็จะตองอยูใ น
ขอบเขตที่ยอมรับได
ความเคน (σ) หมายถึง แรงกระทําตอหนึ่งหนวยพื้นที่
F
σ=
A
ความเคนที่เกิดขึ้นในระนาบที่ตั้งฉากกับแรงกระทํามีดว ยกัน 2 ชนิดคือ ความเคนดึง (tensile
stresses) ดังรูปที่ 2.1(a) และความเคนอัด (compressive stresses) ดังรูปที่ 2.1 (b)
เพื่อใหมีความแตกตาง ระหวางความเคนทั้งสองชนิดดังกลาว ในทางปฏิบัตจิ ึงกําหนดใหความ
เคนดึงมีเครื่องหมายบวก (+) และความเคนอัดมีเครื่องหมายลบ (-) ความเคนที่เกิดขึน้ ในระนาบที่ขนาน
กับแรงกระทํา เรียกวา ความเคนเฉือน (Shear stresses) ในรูปที่ 2.1 (c)
ความเคนทั้ง 3 ชนิดดังกลาวขางตนเปนความเคนสําคัญ (Principal stresses) ที่ตองวิเคราะหใน
การออกแบบ ภายใตแรงกระทําอันหนึ่งอาจจะเกิดความเคน 2 ชนิดพรอมกันไดบนพืน้ ที่เดียวกัน (ยกเวน
ความเคนดึงกับความเคนอัด ซึ่งจะเกิดพรอมกันบนพืน้ ที่เดียวกันไมได) ลักษณะเชนนีจ้ ะเกิดขึ้นใน
ระนาบที่ไมทาํ มุม 0 หรือ 90 กับแนวแรงกระทํา ดังรูปที่ 2.1
ความเครียด เมื่อมีแรงมากระทําตอชิ้นงานจะทําใหวัสดุมีการเปลี่ยนแปลงรูปรางเกิดขึ้น
เรียกวา ความเครียด ชิ้นสวนเครื่องจักรกลที่ทําดวยโลหะ เมื่ออยูในสภาวะการใชงานปกติการ
เปลี่ยนแปลงรูปรางที่เกิดขึ้นจะนอยมาก และกลับคืนสูรูปรางเดิมเมื่อแรงกระทํานั้นหมดไป การ
เปลี่ยนแปลงรูปรางในลักษณะนี้ เรียกวา Elastic deformation
สําหรับโลหะที่ผานกระบวนการผลิต เชน การดัดหรือในกระบวนการขึ้นรูป รูปรางที่
เปลี่ยนแปลงไปตามความตองการจะคงสภาพนั้นไว การเปลี่ยนแปลงรูปรางในลักษณะนี้ เรียกวา plastic
deformation โลหะหลายๆ ชนิดที่อยูภ ายใตภาระที่เพิ่มขึ้นการเปลีย่ นแปลงรูปรางก็จะเปลี่ยนเปนแบบ
Elastic กอนและเมื่อภาระนั้นเพิ่มขึ้นจนถึงความเคนระดับหนึ่ง การเปลี่ยนแปลงรูปรางก็จะเปลี่ยนเปน
แบบ Plastic ระดับของความเคนทีก่ ารเปลี่ยนแปลงรูปรางเปลี่ยนจากแบบ Elastic เปนแบบ Plastic
เรียกวา Yield point
สําหรับโลหะที่ผานกระบวนการผลิต เชน การดัดหรือในกระบวนการขึ้นรูป รูปรางที่เปลี่ยนแปลง
ไปตามความตองการจะคงสภาพนัน้ ไว การเปลี่ยนแปลงรูปรางในลักษณะนี้ เรียกวา plastic deformation
โลหะหลายๆ ชนิดที่อยูภ ายใตภาระที่เพิ่มขึ้นการเปลี่ยนแปลงรูปรางก็จะเปลี่ยนเปนแบบ Elastic กอน
และเมื่อภาระนั้นเพิ่มขึ้นจนถึงความเคนระดับหนึ่ง การเปลี่ยนแปลงรูปรางก็จะเปลีย่ นเปนแบบ Plastic
ระดับของความเคนที่การเปลี่ยนแปลงรูปรางเปลี่ยนจากแบบ Elastic เปนแบบ Plastic เรียกวา Yield point
16
Young’s modulus
Young’s modulus หรือ Modulus of elasticity ของการดึงคือ
σt
E=
ε
17
2.1.2 คาความเคนและความเครียดเฉือน
ความเคนเฉือนครากและความเคนเฉือนประลัย
ความเคนเฉือนคราก (Yield stress in shear) τy และความเคนเฉือนประลัย (Ultimate
stress in shear) τ u สําหรับเหล็กกลาละมุน (Mild steel) ความแข็ง BHN จนถึง 400 อาจประมาณเทากับ
60% ของτ y และ τ u ตามลําดับ นั่นคือ
τ y = 0.6σ y และ τ u = 0.6σ u
2.2 การออกแบบชิ้นสวนเครื่องกลอยางงาย
2.2.1 คาความปลอดภัยที่สัมพันธกับชนิดของแรงและวัสดุ
คาความปลอดภัยหมายถึง การนําเอาตัวเลขไปหารคาความตานแรงดึงครากของวัสดุ เพื่อใหได
ความเคนใชงาน (Working stress) ในชิ้นสวนงานที่กําลังออกแบบ ซึ่งเรียกวาความเคนออกแบบ (Design
stress) หรือความเคนใชงาน เชน เหล็กกลาชนิดหนึ่งมีความตานแรงดึง และความตานแรงดึงครากเทากับ
700 MN/m2 และ 420 MN/m2 ตามลําดับ และบางครั้งการออกแบบชิ้นงานหนึ่ง โดยใชเหล็กชนิดนี้
ผูออกแบบคิดวาลักษณะการใชงานความเคนใชงานควรจะไมเกิน 140 MN/m2 ดังนั้นคาความปลอดภัย
เมื่อถือความตานแรงดึงเปนหลัก คือ
700
Nu = =5
140
N u = ความตานแรงดึง .
19
ความเคนที่คํานวณได
N y = ความตานแรงดึงคราก
ความเคนที่คํานวณได
ความปลอดภัยที่จะเลือกใชขึ้นอยูกับตัวประกอบ ดังตอไปนี้
1. ชนิดของแรงที่มากระทําตอชิ้นงาน วาเปนแรงที่จัดอยูในประเภทนิ่ง หรือเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา
ขณะใชงาน
2. ลักษณะการใชงานของชิ้นงานวาเกี่ยวของกับการที่อาจสูญเสียชีวิตหรือทรัพยสินหรือไม
3. น้ําหนักของชิ้นงาน วามีความจําเปนที่จะตองเบาที่สุดหรือไม เชน ชิ้นสวนสําหรับ เครื่องบิน
4. จํานวนของชิ้นงานที่จะผลิตออกมา ถาผลิตครั้งละมาก ๆ ควรระมัดระวังในการใชคาความ
ปลอดภัยที่ไมสูงจนเกินไป ทั้งนี้เพื่อที่จะประหยัดวัสดุและลดตนทุนการผลิตไดมากที่สุด
5. เนื้อวัสดุที่ผลิตออกมาอาจไมสม่ําเสมอกัน ทําใหความสามารถในการรับแรงตางกัน
สําหรับผูที่มีความชํานาญและประสบการณนอยในการออกแบบ อาจใชคาที่แสดงไวในตาราง
ที่ 2.1 เปนการคํานวณออกแบบได
2.2.2 การออกแบบชิ้นสวนที่รับแรงดึงและแรงอัด
ชิ้นงานดังรูป 2.4 ทําดวยเหล็กกลา AISI C 1020 รังแรงดึง 30 kN ถาให h = 1.5 b จงหาขนาด
ของชิ้นงาน เมือ่
ก) ใหแรงอยูนิ่ง และถือความตานทานแรงดึงครากเปนหลัก
ข) เชนเดียวกับขอ ก) แตใหถือความตานแรงดึงเปนหลัก
ถาแรงกระทําซ้ําโดยเปลี่ยนคาเปน 0 ถึง 30 kN และใชความตานแรงดึงครากเปนหลัก
30x1000
220.70 =
1.5b 2
เพราะฉะนั้น b = 9.52 mm.
และ h = (1.5)(9.52) = 14.28 mm.
21
ข) ใช Nu = 3 ฉะนั้นความเคนออกแบบสําหรับแรงดึง
517
σ td = = 172.30 N / mm 2
3
จาก
F
σt = 2
= 172.30 N / mm 2
1. 5b
172.30 = 30x1000
1.5b2
เพราะฉะนั้น b = 10.77 mm.
และ h = (1.5)(10.77) = 16.16 mm.
2.2.3 การออกแบบชิ้นสวนที่รับการบิด
ชิ้นสวนเครื่องจักรกลที่มีพื้นที่หนาตัดกลมอยูภายใตโมเมนตบิด (torque) จะบิดไปเปนมุม
เทากับ
TL
θ=
GJ
โดยที่
T คือ โมเมนตบิด
L คือ ความยาว
J คือ โมเมนตความเฉื่อยเชิงขั้วของพืน้ ที่ (Polar area moment of inertia)
เมื่อ J = π d4 สําหรับทอนกลมตัน
32
22
π 4
J=
32
(
d − d 4i ) สําหรับทอนกลมกลวง
d คือ ขนาดเสนผาศูนยกลางภายนอก
di คือ ขนาดเสนผาศูนยกลางภายใน
ความเคนเฉือนที่เกิดจากการบิดจะมีคาสูงสุดที่ผิวนอกของทอนกลมนี้ ซึ่งสามารถ คํานวณได
จากสมการ
Tr
τ=
J
โดยที่
r คือ รัศมีนอกของทอนกลม
ในการจะใชสมการ มักจะจําเปนที่จะตองหาคาโมเมนตบิดใหไดเสียกอน สําหรับ
เครื่องจักรกลที่สงกําลังตามเพลา จะดําเนินหาคาโมเมนตบิดไดจาก
Wp = Tω = 2πnT
โดยที่
Wp คือ กําลังงานเปน W
T คือ โมเมนตบิดเปน Nm
ω คือ ความเร็วเชิงมุมเปน red/s
n คือ ความเร็วรอบเปน rev/s
สําหรับในระบบหนวยอังกฤษซึง่ ยังมีใชกนั อยูจ ะบอกกําลังงานเปนแรงมา และคํานวณ
โมเมนตบิดไดจาก
hp = Tn
63000
โดยที่
T คือ โมเมนตบิต เปน in – lb
n คือ ความเร็วรอบ เปน rev/min
ในกรณีของทอกลมผนังบาง (Thin – walled tube) ซึ่งมีรัศมีเฉลี่ย R และผาตลอดความยาว ดัง
รูป 2.5
มุมบิตและคาความเคนเฉือนโดยประมาณ คือ
θ = 2TL
2πRt 3G
τ = 3T
2πRt 2
2.2.4 การออกแบบชิ้นสวนที่รับความดัน
โดยทั่วไปแลวการออกแบบภาชนะความดัน จะตองทําตามเกณฑของภาชนะความดันทั้งนี้
เพื่อใหไดความปลอดภัย และภาชนะความดันที่ไดมาตรฐานเพียงพอ
ภาชนะความดัน หมายถึง ถังบรรจุแกส ถังพักของเครื่องอัดอากาศ หมอน้ํา ที่มี ความ
หนาของผนังนอยกวา 1/10 ของขนาดเสนผาศูนยกลางถือไดวา เปนภาชนะความดันผนังบาง การ
วิเคราะหความเคนจะงายกวา เมื่อเทียบกับภาชนะผนังบาง ความเคนทีจ่ ะตองทําการวิเคราะห ความเคน
ในระนาบตามความยาวของแกน และความเคนในระนาบตั้งฉากกับแกน ดังรูปที่ 2.6 (ก) และ (ข)
ตามลําดับ
ก. ความเคนในระนาบตามความยาวของแกน ข. ความเคนในระนาบตั้งฉากกับแกน
รูปที่ 2.6 ความเคนในภาชนะความดันผนังบาง
pLD i pD i
St = F = =
A 2tL 2t
24
A π π(D 0 + D i )t pD
2
Stv = = p D i /
2
= i
F 4 2 2(D 0 − D i )t
η=
ความแข็งแร งของสวนยึ ดตอ
ความแข็งแร งของเนื้อว ัสดุ
บทที่ 3
การวิเคราะหความเคนในชิ้นสวน
3.1 การวิเคราะหความเคนในชิ้นสวนโดยวิธีคํานวณ
3.1.1 ชิ้นสวนที่อยูภายใตความเคนผสม
ชิ้นสวนที่รับภาระทําใหเกิดความเคนหลายชนิดพรอมกันความเคนหลายชนิดที่เกิดขึ้นเปน
ความผสม (Combined Stress) พิจารณาจากรูปที่ 3.1 เพลามีแรง F กระทําใหเกิดความเคนดึง (σ) ที่ฝง
บนและความเคนอัด (σ) ที่ฝงลาง เพลามีแรง P กระทําในแนวแกน ทําใหเกิดความเคนดึงที่หนาตัดเพลา
เทากับทุกจุด
Torque (T) กระทําทิศทางตามเข็มนาฬิกา ทําใหเกิดความเคนเฉือน (Torsional Sharing
Stress ) สูงสุดที่ผิวนอกเพลา
ที่ฝงบน σX = σb + σt
σX = 32M + 4F , τxy = 16T3
πd 3 πd 2 πd
ที่ฝงลาง σX = -σb + σt
σX = - 32M3 + 4F2 , τxy = 16T3
πd πd πd
26
(ก) (ข)
รูปที่ 3.2 ความเคนในชิน้ สวน
3.1.2 วิธีคํานวณความเคนผสม
จากกลศาสตรวัสดุพบวา เมื่อดิฟเฟอเรนซิเอด (Differentiate) σn เทียบกับ φ แลวใหผลที่
ไดเทากับศูนย เมื่อแกสมการหาคามุม φ จะไดมุมซึ่งเปนทิศทางของความเคนหลัก (Principal Stress)
มุม φ ที่ไดนี้จะมี 2 คา เรียกวา ทิศทางหลัก สมการความเคนหลักที่ไดจากการกระทําดังกลาวแลวคือ
⎡⎛ σ − σ 2 ⎤
⎛ σx + σy ⎞ ⎞
σ1 , σ 2 = ⎜⎜ ⎟⎟ ± ⎢⎜ x
⎜
y
⎟⎟ + τ 2xy ⎥
⎝ 2 ⎠ ⎢⎝ 2 ⎠ ⎥
⎣ ⎦
ทิศของความเคนหลัก คํานวณไดจากสมการคือ
⎛ 2τ xy ⎞
2φ = tan −1 ⎜ ⎟
⎜ σ −σ ⎟
⎝ x y ⎠
3.2 การวิเคราะหความเคนโดยใชทฤษฏีของมอร
3.2.1 การเขียน Stress Element
เมื่อชิ้นสวนอยูภ ายใตการกระทํา ความเคนที่เกิดขึ้นจะขึ้นอยูกบั ลักษณะ การกระทําของ
แรงที่กระทํา ในรูปที่35 ชิ้นสวนอยูภ ายใตแรง P ที่กระทําในแนวแกน ความเคนที่เกิดขึ้นเปนความเคน
ดึงและมีความเคนดัดและความเคนเฉือนแรงจากแรง F เขียน Stress Element ไดดังรูป 3.5 ในรูป 3.6
ชิ้นสวนอยูภ ายใตความเคนเฉือนจากการบิด T และความเคนดึงเกิดจากแรง P
เขียน Stress Element ไดดังรูป
3.2.2 การสรางวงกลมมอร
ในกรณีความเคนหลักคาที่สามคือ σ3 มีคาเทากับศูนย สามารถเขียนใหอยูใ นรูปของมุมคู
คือ 2φได ซึ่งทําใหสรางรูปหาคาความเคนที่มุม φ ตางๆ กันไดเรียกวา วงกลมมอร (Mohr s circle) มีวิธี
สรางดังนี้ คือ
1. เขียนแกนความเคนปกติ (ดึงหรือกด) และความเคนเฉือน
2. กําหนดจุด (σx, τxy) และ (σy, -τxy) บนระนาบของ σ, τ
3. ลากเสนระหวางจุดในขอที่ 2 ตัดแกน σ แลวคือจุดσc ใชจดุ ตัดนีเ้ ปนจุดศูนยกลางสําหรับ
เขียนวงกลม ดังรูปที่ 3.7
4. มุม 2φ บนวงกลมของมอร วัดตามทิศทางในรูปที่ 3.7 จุดบนวงกลมนี้แทนคาความเคนใน
ระนาบ xy
σ1 + σ2
2
σ1
τmax = คาสูงสุดของ
2
σ2
2
σ max − σ min
นั่นคือ τmax =
2
⎛σ ⎞ ⎡⎛ σ ⎞ 2 ⎤
σ 1 ,σ 2 = ⎜ ⎟ ± ⎢⎜ ⎟ + τ2⎥
⎝2⎠ ⎢⎣⎝ 2 ⎠ ⎥⎦
(ก) (ข)
รูปที่ 3.10 Stress Element
32
บทที่ 4
การออกแบบสําหรับความแข็งแรงสถิต (Design for Static Strength)
ซึ่งสมการนี้สามารถสรางรูปแสดงขอบเขตของความเคนผสมที่มีไดในวัสดุสําหรับชิ้นงานที่
ออกแบบเปนรูปสี่เหลี่ยมจัตรุ ัส ดังรูป 4.1 (ก)
ซึ่งจัดรูปใหมไดเปน
σy
σ1 − σ 2 = ±
Ν
σy
σ1 = ±
Ν
σy
σ2 = ±
Ν
หรือ x-y = ± 1 , x= ± 1 , y = ± 1
หรือ 1 = Χ 2 − ΧΥ + Υ 2
σy
= [σ 2 + 3τ 2 ]1 / 2
Ν
1/ 2
1 ⎡ ⎡ 3τ ⎤
2
⎡σ ⎤ ⎤
2
หรือ = ⎢⎢ ⎥ +⎢ ⎥ ⎥
Ν ⎢ ⎢⎣ σ y ⎥⎦ ⎢⎣σ y ⎥⎦ ⎥⎦
⎣
36
σy
ถาให τ y = = 0.577 σ y แลว อาจจัดรูปสมการ คือ
3
1/ 2
1 ⎡⎢ ⎡ τ ⎤ ⎡σ ⎤ ⎤
2 2
= ⎢ ⎥ +⎢ ⎥ ⎥
Ν ⎢ ⎣⎢τ y ⎦⎥ ⎣⎢ σ y ⎥⎦ ⎥⎦
⎣
บทที่ 5
การออกแบบเนื่องจากความลาสําหรับการแตกหัก
5.1 กลไกความลา
5.1.1 ลักษณะของภาระที่เปลี่ยนแปลง
ในหนวยเรียนที่ผานมาแลวกลาวถึงการออกแบบชิ้นสวนโดยคิดใหแรงอยูนิ่งไมวาแรงที่
กระทําจะเปนแบบแรงอยูน ิ่งหรือไมก็ตาม โดยใชคาความปลอดภัยตางกันไปตามลักษณะของแรงที่มา
กระทําจากการวิเคราะหความเคนในชิน้ งานที่แตกหักเนือ่ งจากแรงที่กระทําซ้ํากัน โดยมีขนาดของแรง
เปลี่ยนจากคาต่ําสุดไปยังคาสูงสุด จะพบวาความเคนที่เกิดขึ้น ในชิ้นงานดังกลาวยังมีคาต่ํากวา ความ
ตานทานแรงดึงครากของวัสดุที่ใชทําชิ้นงานนั้น การแตกหักอันเนื่องมาจากแรงทีก่ ระทําซ้ําหลายๆ วัฎ
จักรนี้เรียกวาการแตกหัก เนื่องจากความลา (Fatigue) ตัวอยางเชน เมื่อดัดลวดกลับไปกลับมาจํานวน
หลายๆ ครั้ง ถึงแมความเคนที่เกิดขึน้ ภายในลวดจะยังต่าํ กวาความเคนแรงดึงลวดจะรับได แตลวดก็จะ
ขาด ออกจากกันเมื่อดัดกลับไปกลับมาหลายๆ ครั้ง เปนตน
5.1.2 ความเสียหายเนื่องจากความลา
ในกรณีที่ชิ้นงานมีลักษณะขาดความตอเนื่อง (Discontinuity) เชน เปลี่ยนแปลง
พื้นที่หนาตัดอยางกะทันหัน มีการเจาะรองลิ่มหรือเจาะรู ความเคนที่เกิดขึน้ ที่บริเวณเหลานี้จะมีคาสูง
กวาบริเวณอืน่ ๆ แสดงถึงแผนแบนราบที่มรี ูเจาะอยูตรงกลาง และอยูภายใตแรงดึง F
ความเคนที่บริเวณขอบรูจะมีสูงกวาบริเวณทีห่ างออกไปจากรูเจาะ ถาแรง F นี้เปนแรงที่
กระทําซ้ํากันอยูตลอดเวลา รอยแตกก็อาจจะเริ่มจากบริเวณขอบรูกอน แลวคอยๆ ขยายออกไป
อัตราสวนระหวางความเคนสูงสุดที่บริเวณขอบรูเจาะ σmax กับความเคนบริเวณทีห่ างจากรูเจาะ (ซึ่งหา
ไดจากสมการ σ0 = F/A) มีชื่อเรียกวาตัวประกอบความเคนหนาแนน (Stress concentration factor) นั่น
คือ
σ max
K=
σ0
ซึ่งเปนคาที่สําคัญในการออกแบบชิ้นสวนเครื่องจักรกลที่รับแรงกลับไปกลับมา หรือแรงที่
กระทําซ้ํากัน
38
5.2 ความตานแรงทนทาน
5.2.1 ความหมายของขีดจํากัดความทนทาน
ขีดจํากัดความทนทานหรือขีดจํากัดความลา (Fatigue limit) หมายถึง คาความเคนสูงสุดที่
กระทําซ้ํากันสองทิศทาง (Reversed stress) ตอชิ้นทดสอบขนาดเสนผาศูนยกลาง 8 mm ผิวขัดมันเปน
จํานวนวัฏจักรนับไมถวน โดยที่ชิ้นทดสอบนั้นไมเกิดการแตกหัก
ก. ข.
รูปที่ 5.2 ก. ลักษณะชิ้นทดสอบ ข. เครื่องมือทดสอบความลา
39
5.2.2 ความสัมพันธระหวางความเคนกับจํานวนวัฏจักร
การทดสอบอาจกระทําได 3 วิธีคอื การดึง การบิด และการดัด ขอมูลจากการทดสอบที่
มีอยูคอนขางมาก ก็คือ การดัด (Reversed bending)รูปที่ 5.2 ข. แสดงถึงเครื่องมือที่ใชในการทดสอบนี้
ในการทดลองใหแขวนน้ําหนัก ที่ตองการเพื่อทําใหชนิ้ ทดสอบเกิดความเคนดัด จากนั้นมอเตอรก็จะ
หมุนไปดวยความเร็วรอบคงที่ ในขณะทีช่ ิ้นทดสอบหมุนไปครบหนึง่ รอบ ตําแหนงคงที่ ณ ผิวของชิ้น
ทดสอบ ก็จะไดรับความเคนที่เปลี่ยนจากความเคนดึงสูงสุดไปเปนความเคนกดสูงสุด แลวกลับมาความ
เคนสูงสุด อีกเรียกวา หนึง่ วัฏจักร ถาวัสดุชิ้นทดสอบเปนเหล็ก เมือ่ นําผลจากการทดลองมาเขียนเปน
กราฟ
5.3 การพิจารณาคาตัวประกอบ
5.3.1 ตัวประกอบผิว (Surface factor) ka
คาขีดจํากัดความทนทานดังที่กลาวมาแลวใชสําหรับชิ้นทดสอบผิวขัดมันเทานั้นโดยทั่วไป
แลวคุณภาพของผิวชิ้นงานจะต่ํากวาชิ้นทดสอบ ความขรุขระของผิวหนาก็ทําใหชิ้นงานแตกหักเนื่องจาก
ความลาไดงายขึ้นอีก เพราะฉะนัน้ จึงตองมีการปรับคาขีดจํากัดความทนทานของชิน้ งานตามสภาพของ
ผิว รูปที่ 5.4 แสดงตัวประกอบที่ใชสําหรับลดคาความลาของผิวชนิดตางๆ มีชื่อเรียกวา ตัวประกอบ
ของผิว ถาชิ้นงานที่มีโอกาสแตกหักเนื่องจากความลาแลว คุณภาพของผิวมีผลตออายุการใชงานนัน้ มาก
41
5.4 การแตกหักเนื่องจากความลาภายใตความเคนผสม
5.4.1 ลักษณะการเปลี่ยนแปลงของความเคน
ในการออกแบบชิ้นงานโดยคิดถึงความลามักนิยมใชวิธกี ารที่เรียกวา เกณฑของโซเดอรเบอรก
(Soderberg’s Criterion) เปนสวนมาก แตกอนที่จะถึงวิธีการออกแบบดังกลาว ใหมาพิจารณาถึงลักษณะ
การเปลี่ยนแปลงแรง (หรือความเคน) และนิยามบางคําตอไปนี้
(ค) กระทํากลับไปกลับมา
ในชิ้นงานทั่วไปแลวแรงจะเปลี่ยนแปลงไปในลักษณะที่ไมอาจจะทราบไดอยางแนนอนแต
เพื่อใหสามารถคํานวณไดจงึ สมมติใหแรงเปลี่ยนแปลงในลักษณะแบบไซนุซอยดัล (Sinusoidal) ดังรูป
5.6 (ก) แสดงใหเห็นถึงการเปลี่ยนแปลงความเคนซึ่งคาเปนบวก (ความเคนดึง) ตลอดเวลา รูป5.6 (ข)
เปนการกระทําแบบซ้ํา คือเปลี่ยนแปลงจากคาศูนยไปเปนคาสูงสุดแลวกลับมาเปนศูนยอีก รูป 5.6 (ค)
เปนแบบกลับไปกลับมา คือเปลี่ยนแปลงจากคาบวกสูงสุดไปยังคาลบที่มีขนาดเทากัน ถาใหอัตราสวน
R = σmin
σmax
โดยที่ σ min เปนความเคนต่าํ สุดและ σ max เปนความเคนสูงสุด จะไดวา
R = 0 ในกรณีที่รูป 5.6 (ข)
R = -1 ในกรณีที่รูป 5.6 (ค)
Fm = Fmax + Fmin
2
Mm = Mmax + Mmin
2
Tm = Tmax + Tmin
2
⎛ ⎞
σ a ⎜⎝σ y /N ⎟⎠ - σ m σ σ
= หรือ 1 = m + a
σn σy N σy σn
เปนสมการของโซเดอรเบอรที่ตองการและเหมาะสมกับการออกแบบชิ้นงานที่ทําจากวัสดุ
เหนียว สําหรับวัสดุเปราะจะไมมจี ุดคราก ความเคนที่ใชก็อาจจะเปนความตานแรงดึง หรือความเคน
พิสูจน (Proof stress) ก็ได กูดแมน (Goodman) ไดวิเคราะหทํานองเดียวกันกับโซเดอรเบอรก แตแทน
จุด B ในรูปที่ 4.7 ดวยความตานแรงดึง จึงไดสมการใหมสําหรับ กูดแมน ดังนี้
1 = σ m + σa
N σ u σn
สมการของกูดแมน นิยมใชออกแบบชิ้นสวนที่ทําจากวัสดุเปราะเปนสวนใหญ
ในกรณีที่ชิ้นงานมีความเคนหนาแนน ผูชาํ นาญการออกแบบไดแนะนําใหไดตัวประกอบความ
เคนหนาแนน Kf กับ σa เทานั้น ทั้งนี้เพราะถือวาความเคนเฉลี่ย เปรียบเสมือนแรงทีอ่ ยูนิ่งไมทําให
ชิ้นงานเกิดความลา ดังนั้นสมการในกรณีหลังนี้จึงกลายเปน σm เปรียบเสมือนแรงทีอ่ ยูนิ่งไมทําให
ชิ้นงานเกิดความลา ในกรณีหลังนี้จึงกลายเปน
1 = σ m + K f σa สมการของโซเดอรเบอร
N σy σn
σ K σ
และ 1 = m + f a สมการของกูดแมน
N σ u σn
1 = τ m + K fsτ a
N τy τ n
โดยที่ Kfs เปนตัวประกอบความเคนหนาแนนของความเคนเฉือน ซึ่งหาไดดังนี้
K fs = 1 + q(K ts - 1)
47
บทที่ 6
การออกแบบชิ้นสวนจักรกล
6.1 การออกแบบเพลาสงกําลัง
6.1.1 การพิจารณาในการออกแบบเพลา
แมวาจะไดกลาวถึงทฤษฎีในการออกแบบเพลามาแลวในบทความเคนผสม แต
เนื่องจากวาเพลา เปนชิ้นสวนที่มีใชอยูใ นเครื่องจักรกลเกือบทุกชนิด ดังนั้นจึงสมควรที่จะไดพจิ ารณาถึง
การออกแบบเพลาโดยเฉพาะเพลาอาจจะมีชื่อเรียกแตกตางกันไปตามลักษณะของการใชงานดังตอไปนี้
เพลา (Shaft) เปนชิ้นสวนที่หมุนและใชในการสงกําลัง
แกน (Axle) เปนชิ้นสวนลักษณะเดียวกันกับเพลาแตไมหมุน สวนมาเปนตัวรองรับชิ้นสวนที่
หมุน เชน ลอ ลอสายพาน เปน ตน อยางไรก็ตามทั้งเพลาและแกนก็นิยมเรียกรวมกันวาเพลาไมวา
ชิ้นสวนนั้นจะหมุนหรืออยูนิ่งก็ตาม
สพินเดิล (Spindle) เปนเพลาขนาดสั้น เชน เพลาที่หัวแทนกลึง (Head stock spindle)
สตับชาฟต (Stub Shaft) หรือบางครั้งเรียกเฮดชาฟต (Head Shaft) เปนเพลาที่ติดเปนชิ้นสวน
ตอเนื่องกับเครื่องยนต มอเตอร หรือเครื่องตนกําลังอื่นๆมีขนาด รูปราง และสวนยื่นออกมา สําหรับใชตอ
กับเพลาอื่นๆ
เพลาแนว (Line Shaft) หรือเพลาสงกําลัง (Power transmission shaft) หรือเพลาเมน (Main
Shaft) เปนเพลาซึ่งตอตรงขากเครื่องตนกําลังและใชในการสงกําลังไปยังเครื่องจักรกลอื่นๆโดยเฉพาะ
เพลาออน (Flexible Shaft) เปนเพลาที่สามารถออนตัวหรืองอโคงได เพลาประเภทนี้ทําดวยสาย
ลวดใหญ (Cable) ลวดสปริงหรือลวดเกลียว (Wire rope) ใชในการสงกําลังในลักษณะที่แกนหมุนทํามุม
กันได แตสงกําลังไดนอย
เพลาอาจจะรับแรงดึง แรงกด แรงบิด หรือแรงดัด หรือแรงหลายอยางรวมกันก็ได ดังนัน้ การ
คํานวณจึงตองใชความเคนผสมเขาชวย แรงเหลานี้ยังอาจจะมีการเปลี่ยนแปลงขนาดตลอดเวลาทําให
เพลาเสียหาย เพราะความลาได ฉะนั้นจึงตองออกแบบเพลาใหมีความแข็งแรงเพียงพอ สําหรับการใชงาน
ในลักษณะนี้ นอกจากนั้นเพลายังจะตองมีความแข็งเกร็ง (Rigidity) เพียงพอเพื่อลดมุมบิดภายในเพลาให
อยูในขีดจํากัดที่พอเหมาะ ระยะโกง (Deflection) ของเพลาก็เปนสิ่งสําคัญในการกําหนดขนาดเพลา
เชนเดียวกัน เพราะถาเพลามีระยะโกง มากก็จะเกิดการแกวงขณะหมุน ทําใหความเร็ววิกฤต(Critical
speed) ของเพลาลดลง ซึ่งอาจทําใหเพลา มีการสั่นอยางรุนแรงในขณะที่ความเร็วของเพลาเขาใกล
ความเร็ววิกฤตนี้ไดระยะโกงนี่ยังมีผลตอการ เลือกชนิดของที่รองรับเพลา เชน บอลแบริ่ง (Ball bearing)
ก็ตองมีการเยือ้ งแนว (Misalignment)ในการใชงานที่พอเหมาะกับเพลาดวย
48
6.1.2 วัสดุที่ใชทําเพลา
วัสดุที่ใชสําหรับทําเพลาทั่วไปคือเหล็กกลาละมุน (mild steel) แตถาตองการใหมีความ
เหนียวและความทนทานตอแรงกระตุกเปนพิเศษแลวมักจะใชเหล็กกลาผสมโลหะอื่นทําเพลา เชน AISI
1347 3140 4150 4340 เปนตน เพลาที่มีขนาดเสนผาศูนยกลางโตกวา 90 mm. มักจะกลึงมาจากเหล็กกลา
คารบอนซึ่งผานการรีดรอน อยางไรก็ตามเพื่อใหเพลามีราคาถูกที่สุด ผูออกแบบควรพยายามเลือกใช
เหล็กกลาคารบอนธรรมดากอนที่จะเลือกใชเหล็กกลาชนิดอื่น
เพื่อใหเพลามีมาตรฐานเหมือนกัน องคกรมาตรฐานระหวางประเทศจึงไดกําหนดขนาด
มาตรฐาน ของเพลาซึ่งเปนขนาดระบุ (Nominal size) ใน ISO/R 775-1969 เอาไวสําหรับใหผูออกแบบ
เลือกใช ทั้งนี้ เพื่อใหสามารถซื้อไดทั่วไป นอกจากนี้ยังเปนขนาดที่สอดคลองกับขนาดของแบริ่งที่ใช
รองรับเพลาดวย ขนาดระบุของเพลาดูไดจากตารางที่ 6.1
ตารางที่ 6.1 ขนาดระบุของเพลาตามมาตรฐาน ISO/P 775-1969
ขนาดเสนผาศูนยกลางเปน mm.
6 25 70 130 240
7 30 75 140 260
8 35 80 150 280
9 40 85 160 300
10 45 90 170 320
12 50 95 180 340
14 55 100 190 360
18 60 110 200 380
20 65 120 220
การออกแบบเพลาตามโคดของ ASME
กอนป พ.ศ.2497 ไดมีการยอมรับวิธีการคํานวณหาขนาดของเพลาสงกําลังซึ่งกําหนดเปนโคด
โดยสมาคมวิศวกรเครื่องกลแหงสหรัฐอเมริกา (ASME) ถึงแมวาเวลาจะลวงเลยมานานแลวก็ตาม วิธีการ
ออกแบบเพลาตามโคด ของ ASME ก็ยังมีความสะดวกและงายตอการใชงาน วิธีการดังกลาวนี้ใชทฤษฎี
ความเคนเฉือนสูงสุด และไมพิจารณาถึงความลาหรือความเคนหนาแนนที่เกิดขึ้นบนเพลา ซึ่งเปนการ
ออกแบบโดยวิธีสถิตยศาสตร (Static design method) ในการหาสมการสําหรับการออกแบบเพลาให
พิจารณาเพลาในรูปที่ 6.1 ใหเพลาเปนแบบกลมและกลวง โดยมีขนาดเสนผาศูนยกลางภายในและ
ภายนอกเทากับ di และ d ตามลําดับ ความเคนตางๆที่เกิดขึ้นบนเพลามีดังตอไปนี้คือ
50
4F
ความเคนดึงหรือกด σa =
π (d − d i 2 )
2
Mc 32 Md
ความเคนดัด σb = =
I π (d 4 − d i 4 )
Tr 16Td
ความเคนเฉือน τ xy = =
J π (d 4 − d i 4 )
ในกรณีที่เปนแรงกด อาจมีผลจากการโกงงอ (buckling) ไดสมการดังนี้
4αF
σa =
π (d 2 − d i 2 )
ถาให Cm = ตัวประกอบความลาเนื่องจากการดัด
Ct = ตัวประกอบความลาเนื่องจากการบิด
ความเคนกดหรือความเคนดึงรวมคือ
σ =σ a+σ b
จากทฤษฎีความเคนเฉือนสูงสุด
2
⎛σ ⎞
τ max = ⎜ ⎟ + τ 2 xy
⎝2⎠
แทนคาสมการที่ผานมาจัดรูปแบบใหมจะไดดังนี้
d =3 16
(Ct T ) 2
+⎢
(
⎡ αFd( 1 + K 2 ) ⎤
+ Cm M ⎥
2
τπ( 1 − K 4 ) ⎣ 8 ⎦
โดยที่ K = d i /d
ในกรณีที่ไมมีแรง F กระทําอยูดวย สมการจะลดรูปเหลือเพียง
16
d3 = (Ct T )2 + (C m M )2
τπ( 1 − K 4 )
σ y ( L / k )2 L
α= เมื่อ > 115 6.2
π 2 nE k
แตถากําหนดวัสดุของเพลาที่บอกถึงหมายเลขของโลหะ หรือสวนผสมของโลหะใหใชคาความ
เคนเฉือนใชงานจากสมการที่ 7.3 โดยเลือกใชคานอยมาคํานวณ คือ
τd = 0.3σy หรือ τd = 0.18σy 6.3
และถาเพลามีรองลิ่มใหลดคาความเคนเฉือนใชงานโดยใชเพียง 75 % ของคาในสมการที่ 6.3
6.2 การออกแบบเพลาภายใตแรงเปลี่ยนแปลง
6.2.1 การโกงตัวของเพลา
เพลาสงกําลังจะประกอบดวยชิ้น สวนที่ใชสงถายกําลังยึด ติดอยูดว ย เชน ลอสายพาน
(Pulley) ลอความฝด (Friction Wheel) เฟอง (Gear) เปนตน ถาชิ้นสวนเหลานี้มีขนาดของมวลมากพอ
ทําใหเกิดน้ําหนัก ซึ่งจะมีผลตอเพลา ทําใหเพลาโกงลงและแรงที่เกิดขึ้นจากการสงถายกําลังดวย สายพาน
โซ เฟอง ก็จะทําใหเพลาโกงในแนวที่แรงรวมกระทํานั้นๆ ระยะโกงที่เกิดขึ้น ถามีมากเกินกําหนดตาม
มาตรฐานและจะมีผลใหเพลาเกิดการสั่นสะเทือนขณะหมุน และไมสามารถทํางานได
ที่กึ่งกลางเพลา ที่ปลายเพลา
FL3 FL3
y max = y max =
48EI 3EI
y คือระยะโกง มีหนวยเปน mm.
วิธีทํา
FL3
y max =
48EI
10(10) 3 x600 3
y max =
48(200 x10 3 )(80 x10 3 )
y max = 2.81 mm.
6.2.2 ความเร็ววิกฤตของเพลา
ในทางปฏิบัติแลว จุดศูนยถวงของมวลของเพลาจะอยูเยื้องไปจากแกนศูนยกลางการหมุน
ของเพลา ทั้งนี้เนื่องมาจาก
ก. ในการผลิตเพลา มวลมิไดกระจายออกไปรอบแกนหมุนอยางสม่ําเสมอ
ข. น้ําหนักของเพลา เฟอง ลอสายพาน และอื่นๆ ทําใหเกิดระยะโกงในขณะทีย่ ังไมหมุน
เมื่อเพลาเริ่มหมุนเร็วขึ้น พลังงานจลนของมวลจะมีคาเพิ่มขึ้น จนกระทั่งมีคาเทากับพลังงานศักยของ
เพลาที่ทําใหเกิดระยะโกงของเพลาในขณะที่อยูนิ่ง ซึ่งจะเปนผลใหเพลาเกิดการสั่นสะเทือนอยางรุนแรง
ความเร็วของเพลาในขณะที่เกิดปรากฏการณเชนนี้ เรียกวาความเร็ววิกฤต (Critical speed) nc
54
⎡ ∑ Wy ⎤
nc = 945 ⎢ 2 ⎥
⎣⎢ ∑ Wy ⎦⎥
โดยที่ ∑ แทนผลรวมจํานวน m พจน
W คือน้ําหนัก มีหนวยเปน N
y คือระยะโกง มีหนวยเปน mm
nc คือความเร็ววิกฤต มีหนวยเปน rpm
6.2 การออกแบบรอยตอดวยหมุดย้ํา
6.2.1 การเสียหายของรอยตอดวยหมุดย้ํา
รอยตอดวยหมุดย้ําอาจเสียหายได 6 วิธี หรืออาจผสมกันระหวาง 6 วิธีคือ
1. แผนโลหะดัดงอเนื่องการดึงของแรงที่กระทํา ดังรูปที่ 6.5 (A)
2. หมุดย้ําขาดดวยแรงเฉือน ดังรูปที่ 6.1 (B)
3. แผนโลหะขาดออกตรงหนาตัดผานหมุดย้ํา ดังรูปที่ 6.5 (C)
4. หมุดย้ําและแผนโลหะอัดกัน (Bearing หรือ Crushing)จนเกิดการเสียหาย ดังรูปที่ 6.5(D)
5. แผนโลหะหนาหมุดย้ําขาดดวยแรงเฉือน ดังรูปที่ 6.5 (E)
6. ขอบนอกของแผนโลหะอาจจะขาดดังลักษณะรูปที่ 6.5 (F)
6.2.2 ประสิทธิภาพของรอยตอดวยหมุดย้ํา
ในการคํานวณรอยตอหมุดย้ําที่มีความยาวมาก แตมีระยะพิตซเทากันตลอดก็สามารถ ทํา
ไดโดยการวิเคราะหเพียงระยะพิตซเดียวเทานั้น วิธีการทีท่ ําใหรอยตอเสียหายอาจเนือ่ งมาจากการดึงการ
อัด การเฉือน หรือการดึงและการเฉือนรวมกัน เปนตน ในจํานวนวิธีการที่ทําใหรอยตอ เสียหายเหลานี้
จะมีอยูว ิธีหนึง่ ซึ่งจะเกิดการเสียหายกอน (รับแรงไดนอยที่สดุ ) และเมื่อเปรียบเทียบ ความตานแรงกับ
แผนโลหะที่ไมหมุนย้ําอยู ก็จะไดประสิทธิภาพของรอยตอนั่นคือ
ความตานแรงต่ําสุดของรอยตอ
ประสิทธิภาพของรอยตอ η = 6.4
ความตานแรงของโลหะ
56
t= pD 6.5
2ησ td
โดย p คือความดันภายในถัง
D คือเสนผาศูนยกลางเฉลี่ยของถัง
σtd คือคาความเคนดึงใชงาน
η คือประสิทธิภาพของรอยตอดวยหมุดย้ําตามแนวยาว
ชนิดของรอยตอ ประสิทธิภาพ
รอยตอเกยย้ําหนึ่งแถว 50-60
รอยตอเกยย้ําสองแถว 60-75
รอยตอเกยย้ําสามแถว 65-80
รอยตอชนย้ําหนึ่งแถว 55-65
รอยตอชนย้ําสองแถว 65-80
รอยตอชนย้ําสามแถว 80-88
รอยตอชนย้ําสีแ่ ถว 90-95
6.2.3 ออกแบบรอยตอดวยหมุดย้ําของภาชนะความดัน
การออกแบบรอยตอดวยหมุดย้ําของภาชนะความดัน จะเนนหนักไปถึงรอยตอของหมอไอ
น้ํา สวนภาชนะความดันอืน่ ๆ ที่มีลักษณะการใชงานใกลเคียงกับหมอไอน้ํา ก็สามารถจะใชวธิ ีการ ที่
จะกลาวถึงตอไปนี้ไดเชนกัน การคํานวณแบบรอยตอจะทําตามขั้นตอนและการแนะนําของ ASME
Boiler Code ดังตอไปนี้
1. ความหนาของผนัง ASME Boiler Code แนะนําไววา ความหนาอยางนอยที่สุดของผนังหมอ
ไอน้ํา สามารถดูไดดังตารางที่ 6.4
57
6 8 10 12 15 18 20 22 25 28
30 32 35 38 40 45 50 55 60
ใชสําหรับแผนเหล็กและหมุดย้ําที่มีความตานแรงอยางนอยที่สุดดังนีค้ ือ
ความตานแรงดึง σut = 380 N/mm2
ความตานแรงกด σuc = 655 N/mm2
ความตานแรงเฉือน τu = 300 N/mm2
ในการคํานวณออกแบบโดยใชคาความตานแรงเหลานี้ จะตองใชคาความปลอดภัยอยางนอย
ที่สุดเทากับ 5 การเลือกใชชนิดของรอยตอดวยหมุดย้ํา จากการพิจารณาตาราง จะเห็นไดวาเมื่อจํานวน
แถวของหมุดย้ําเพิ่มขึ้นประสิทธิภาพของรอยตอจะเพิ่มขึ้นดวย และรอยตอชนจะมีประสิทธิภาพดีกวา
รอยตอเกย การเลือกชนิดของรอยตอขึ้นอยูกับขนาดของหมอไอน้ํา ประกอบกับความชํานาญงานของ
ผูออกแบบแสดงถึงชนิดของรอยตอที่อาจจะทดลองเลือก เพื่อมาคํานวณความแข็งแรงได แตก็เปนเพียง
การแนะนําอยางหยาบๆ เทานั้น
58
d = 6.6 t 6.6
โดยที่ความหนา t มีหนวยเปน mm
6.3 การออกแบบรอยตอสลักเกลียว
6.3.1 มาตรฐานและคุณสมบัติของสลักเกลียว
การบอกขนาดเกลียวตามแบบมาตรฐานระหวางประเทศ บอกโดยใชอักษรยอแทนชนิดของ
เกลียวตามดวยขนาดระบุเปน mm ตามดวยระยะพิตช mm โดยมีเครือ่ งหมาย x คั่นอยู ในกรณีที่เปน
เกลียวแบบธรรมดาไมตองแสดงระยะพิตช ตัวอยางเชน
เกลียวเมตริกแบบมาตรฐานระหวางประเทศ แบบเกลียวธรรมดา ขนาดเสนผาศูนยกลางระบุ 16
mm (ขนาดเสนผาศูนยกลางใหญ) เรียกวา M16
เกลียวเมตริกแบบมาตรฐานระหวางประเทศ แบบเกลียวละเอียด ขนาดเสนผาศูนยกลางระบุ 20
mm ระยะพิตช 2 mm เรียกวา M20x2
นอกจากนี้ยังมีการบอกลักษณะเกลียวที่เปนพิเศษอีก เชน ถาเปนเกลียวซายจะบอกเปน M30-
LH (LH = Left Hand เปนชื่อยอมาตรฐานของเกลียวซาย)
องคการมาตรฐานระหวางประเทศไดกําหนดมาตรฐานของเกลียว สําหรับใชงานทัว่ ไป ใน
มาตรฐาน ระหวางประเทศ ISO/R 261-1969 (E) โดยมีคําแนะนําวา
1. ควรเลือกใชขนาดเสนผาศูนยกลางระบุในชองที่ 1 กอน ถามีความจําเปนมากจึงเลือกใช
ชองที่ 2
2. คําวา “หยาบ” และ “ละเอียด” ที่กําหนดไวมไิ ดหมายความถึงคุณภาพของการผลิต แต
หมายถึงระยะพิตชของเกลียวพยายามหลีกเลี่ยงขนาดที่อยูในวงเล็บ
60
ง. หมุดเกลียวจักรกล จ. หมุดเกลียวปรับ
รูปที่ 6.6 ชนิดของอุปกรณยึดดวยสลักเกลียว
ก. ข.
4. ลิ่มวงเดือน (Woodruff key ) ลิ่มชนิดนี้มีใชมากในเครื่องมือกลตางๆ และตองใช
รองลิ่มที่มีลักษณะเปนพิเศษ ซึ่งตองตัดรองลิ่มบนเพลาใหเปนสวนโคงของวงกลมโดยใชคัตเตอร ดังรูป
ที่ 6.10 (A) ลิ่มชนิดนี้มีขอดีคือ สามารถปรับตัวเองไดเล็กนอยในรองลิ่ม แตมีขอเสียคือจะทําใหความ
แข็งแรง ของเพลาลดลง เพราะตองเจาะรองลิ่มลึกกวารองลิ่มแบบอื่นๆ ลิ่มวงเดือนมีลักษณะเปนครึ่ง
วงกลมที่มีความหนา b มีขนาดตามมาตรฐาน ISO 3912 จากขอเสียของลิ่มชนิดนี้จึงไดมีการปรับปรุง
ใหดีขึ้นโดยทําเปนแบบวิทนี ดังรูปที่ 6.10 (B) โดยใหความสูง h2 = 0.8 h1 และใชกับการยึดชิ้นสวนที่
ใชสงแรงนอย และขนาดเสนผาศูนยกลางเพลาไมเกิน 75 mm.
7. ลิ่มกลมหรือสลัก ลิ่มชนิดนี้ทําใหมีความเคนหนาแนนที่เพลานอยกวาลิ่มชนิดอื่น
และมีขอดี คือ มีพิกัดความเผื่อไดมากโดยลิ่มหรือสลักจะไมบิดและขัดตัวในรองเหมือนลิ่มชนิดอื่น
นอกจากนั้นยังทําการถอดประกอบไดงาย แตมีขอเสียคืออาจทําใหความแข็งแรง ของเพลาลดลงเพราะ
ตองเจาะรูผานเพลา มักใชในการสงแรงนอยๆ บางครั้งอาจใชทําหนาที่ปองกันการทํางานเกินภาระ
(Overload )ไดดวย ลิ่มที่ทําหนาที่เชนนี้ ยังมีชื่อเรียกอีกอยางหนึ่งวาสลักเฉือน (shear pin)
6.4.2 ความเคนที่รอยตอดวยลิ่ม
เมื่อใชลิ่มตอเพลากับดุมลอเพื่อสงโมเมนตบิด ความเคนที่เกิดขึ้นในลิ่มจะเปนแบบสาม
มิติและมีความยุงยากในการคิดคํานวณมาก ความเคนที่เกิดขึ้นนี้เปนผลมาจากแรง 2 ชนิด คือ
1. แรงเนื่องจากการสวมอัดลิ่มลงในรองลิ่ม เชน การสวมอัดลิ่มแบบธรรมดาหรือแบบเรียวแรง
เหลานี้ทําใหเกิดความเคนอัดขึ้นในลิ่มซึ่งไมอาจหาคาที่แนนอนของแรงเหลานี้ได
2. แรงเนื่องจากการสงโมเมนตบิด ทําใหเกิดความเคนอัดและความเคนเฉือนในลิ่ม
66
แรงที่กระทําตามแนวขวางของลิ่มจะไมกระจายอยางสม่ําเสมอตลอดความยาวลิ่มแตจะมี
คา มากในบริเวณใกลกับจุดที่รับโมเมนตบิด ทั้งนี้เนื่องมาจากการบิดระหวางเพลากับดุมลอ เพราะเพลา
มีความแข็งตึงบิด (Torsional stiffness) นอยกวาดุมลอ มีผูทําการทดลองหาลักษณะการกระจายความเคน
ตลอดความยาวลิ่ม พบวามีลักษณะดังรูปที่ 6.13 (ก)
ในการหาความเคนที่เกิดขึ้นในลิ่มนั้น เพื่อความสะดวกในการคํานวณจึงจะใชขอสมมติฐานดังนี้คือ
ก. แรงที่กระจายตลอดความยาวของลิ่มมีคาสม่ําเสมอ
ข. ไมคิดแรงที่เกิดจากการสวมอัดลิ่ม
F 2T Fd blτd
τ= =
A b.d .l
,T = 2
=
2
6.7
โดยที่ T คือโมเมนตบิดบนเพลา
F คือแรงที่กระทํากับลิ่ม
d คือขนาดเสนผาศูนยกลางเพลา
b คือความกวางของลิ่ม
l คือความยาวของลิ่ม
τ คือความเคนเฉือนบนลิ่ม
แตเมื่อคิดวาลิ่มโดนอัดแตก
F 4T Fd hlσ c d
σc = = T ,= = 6.8
A d .h.l 2 4
โดยที่ h คือความสูงของลิ่ม
σcd คือความเคนอัดบนลิ่มหรือเพลาหรือดุมลอ
เนื่องจากโมเมนตบิดบนเพลามีคาเทากัน ดังนั้นจากสมการที่ 6.7 และสมการ 6.8
bl τ d hl σ c d
=
2 4
จากทฤษฎีความเคนเฉือนสูงสุด คาความเคนเฉือนที่วัสดุรับไดจะมีคาประมาณ 1/2 ของ
ความเคนอัดทีว่ ัสดุรับได นัน่ คือ τ = 0.5σy เมื่อแทนคาลงในสมการจะไดคา
b=h
ซึ่งแสดงใหเห็นวาลิ่มสี่เหลี่ยมจัตุรัสเปนลิ่มที่ดีที่สุด เพราะสามารถรับแรงเฉือนและแรงอัดได
เทากันแตเมื่อพิจารณาทางดานความแข็งแรงของเพลาแลวจะเห็นวาไมเหมาะสม เนื่องจากรองลิ่มของลิ่ม
สี่เหลี่ยมจัตุรัสจะตองเจาะลงไปบนเพลาลึกมาก ดังนั้นในทางปฏิบัติจึงไมนิยมใชลิ่มชนิดนี้เทาใดนัก
ยกเวนในกรณีที่ใชกับเพลาขนาดเล็กเทานั้น
ถาลิ่มและเพลาทําจากวัสดุชนิดเดียวกัน ก็สามารถจะหาความยาวของลิ่มไดโดยถือ วาลิ่มและ
เพลารับโมเมนตบิดเทากัน ดังนั้น
bl τ d π d 3τ
T = =
2 16
πd 2
l =
8b
68
เพราะฉะนั้น
ถาสมมติใหลิ่มมีความกวางประมาณ d/4จะได
πd
l= = 1 .57 d
2
นั่นก็คือ ความยาวของลิ่มควรมีคาประมาณ 1.57 เทาของขนาดเสนผาศูนยกลางเพลา
โดยทั่วไปแลวกรรมวิธีการออกแบบจะเริ่มตนดวยการหาขนาดของเพลาที่ใช จากนั้นจึงเลือก
ขนาดลิ่มมาตรฐานที่ใชกับเพลาที่ตองการจากตาราง แลวจึงคํานวณหาความยาวของลิ่มโดยใชสมการที่
(6.1 ) และสมการที่ (6.2) และเลือกใชความยาวคามาก จากนั้นจึงใชความยาวของดุมลอใหเทากับความ
ยาวของลิ่ม แมวาจะยาวเกินความตองการไปบางก็ตาม ขนาดของดุมลอโดยประมาณซึ่งใชกันอยูใน
ชิ้นงานทั่วไป จะดูไดจากตารางที่ 6.7 ถาตองการใชลิ่มยาวมากกวาคาในตาราง 6.7 แลวควรเลือกใชลิ่ม 2
อัน วางหางกัน 180 ° เมื่อแรงที่กระทําไมสม่ําเสมอจะตองยึดลิ่มใหแนนกับรองลิ่มหรือใชลิ่มแบบเรียว
การใชลิ่มแบบเรียวจะชวยใหรอยตอยึดไดแนนและถอดออกไดงาย
โดยทั่วไปมักจะเจาะรองลิ่มบนดุมลอใหมีความเรียวเล็กนอยแลวตอกอัดลิ่มใหแนน การตอกอัด
ลิ่มนี้จะทําใหเกิดความเคนขึ้นบนดุมลอและเพลา ซึ่งอาจทําใหรอยตอเสียหายได แตในเวลาเดียวกันก็มี
ขอดีคือทําใหเกิดแรงเสียดทานอยางมากระหวางเพลากับดุมลอทําใหสงกําลังไดดีขึ้นและแรงเสียดทานนี้
อาจมีคาสูงมากพอจนทําใหความเคนที่เกิดขึ้นบนลิ่มเนื่องจากการสงโมเมนตบิดมีคาต่ํากวาคาที่คํานวณ
ไดจากสมการที่ (6.1)และสมการที่ (6.2)
σcd คือคาความเคนอัดใชงานของวัสดุ
เมื่อคํานวณโดยใชสมการที่ (6.9) นี้แลวควรตรวจสอบวาความเคนเฉือนดวย แตมีขอควรระวัง
คือ ควรจะใชลิ่มใหยาวกวาขนาดเสนผาศูนยกลางเพลาอยางนอย 25 % ทั้งนี้เพื่อ ปองกันการขัดตัวของ
ลิ่มในรองลิ่มของเพลาและดุมลอ
6.4.3 ความเคนที่รอยตอดวยสปลายน
ในกรณีของสปลายนถือวาพื้นที่ที่รับแรงอัดทางดานขางของฟนสปลายนมีเพียง 75 %
ของพื้นที่ทั้งหมด เนื่องจากในการใชงานจริงๆ ฟนของสปลายนจะไมสัมผัสแนบสนิทกันทั้งพื้นที่หนาตัด
ดังนั้นความเคนอัดบนฟนสปลายนคือ
2T
σc = ≤ σ cd
d m .lh 0 .75 z
ดังนั้นจึงหาความยาวของสปลายนไดจากสมการ
2T
l≥
d m h 0 . 75 z σ cd
โดย l คือความยาวของสปลายน
dm คือขนาดเสนผาศูนยกลางเฉลี่ย = (D+d)/2
h คือความสูงของฟนสปลายน = (D-d)/2
เมื่อคํานวณหาความยาวของสปลายน ไมจําเปนตองตรวจสอบคาความเคนอัดและความเคนเฉื่อย
ใหฟนของสปลายนอีก
คาความเคนอัดใชงานของวัสดุลิ่มและสปลายน หาไดจากสมการ
σy
σ cd =
Ny
คาความปลอกภัย Ny ที่แนะนําใหใชมีดังนี้
Ny = 1.5 เมื่อใหสงโมเมนตบิดสม่ําเสมอ
Ny = 2.5 เมื่อมีการกระตุกเล็กนอย
Ny = 4.5 เมื่อมีการกระตุกมาก โดยเฉพาะอยางยิ่งเมื่อมีแรงกระทําสองทิศทาง
4 x900 x1000
le = = 129.52 mm
38 x8 x91.43
5. สลักแบบมีรองสลัก แบบมีรองยังมิไดกําหนดขนาดเปนมาตรฐานระหวางประเทศมีแบบที่ใช
งานทั่วๆไปอยูหลายแบบ ดังรูปที่ 6.19 โดยปกติมักจะใชตอกอัดลงในรูเจาะ ตัวสลัก แบบมีรองจะทํา
เปนรองที่ลําตัวสลัก และสลักชนิดนี้มักทําจากวัสดุที่ใชทําสลักเกลียวขั้นคุณสมบัติ 6.8 หรือ อาจทําจาก
ทองเหลืองหรือพลาสติกแข็งก็ได
6.2.2 ความเคนรอยตอดวยสลัก
รอยตอดวยสลักมักจะใชในการตอคอตเตอร (cotter) กับซอกเกต ( socket) ดังรูปที่ 6.20
ในกรณีเชนนีส้ ลักจะอยูภ ายใตแรงดัด แรงเฉือน และแรงอัดระหวางผิวสัมผัส ในการหาขนาดของสลัก
ใหถือเอาขนาดที่โตที่สุดจากการคํานวณโดยพิจารณาถึงการดัด การเฉือนและการอัด
ดังนั้นจึงคํานวณหาขนาดของสลักจากการรับแรงดัดไดจากสมการ
Mc 32M
σcd หรือ σtd = I
= πd 3
สวนความเคนเฉือนสูงสุดจะเกิดขึ้นที่หนาตัด CD ความเคนเฉือนสูงสุดสําหรับหนาตัดกลมคือ
4V
τ=
3A
สําหรับการอัดกันระหวางสลักกับซ็อกเกตตหรือระหวางสลักกับสวนของกานดึง ก็สามารถ
คํานวณไดโดยใชสมการ
F
σ cd =
A
2T
F = D + ds
75
6.5 โรลลิ่งแบริ่ง
6.5.1 ชนิดของโรลลิ่งแบริ่ง
โครงสรางของตลับลูกปนประกอบดวย แหวนวงนอก (Outer ring) แหวนวงใน (Inner
ring ) ลูกกลิ้ง (Rolling element ) กรอบบังคับระยะ (Case) ความเสียดทานในตลับลูกปนเปนแบบ
Rolling friction ซึ่งมีความเสียดทานนอยกวาแบริ่งปลอก ประมาณ 25-50 %
ตลับลูกปนแบงเปนประเภทใหญๆได 2 ประเภท คือ
1. ตลับลูกปนแบบ Ball bearing เปนตลับลูกปนที่มีลูกกลิ้ง เปนรูปทรงกลม การรับภาระของ
ตลับลูกปนแบบนี้ จะรับเปนจุด
2. ตลับลูกปนแบบ Rolling bearing เปนตลับลูกปนที่มีลูกกลิ้ง เปนแบบทรงกระบอก
(Cylinder) จะรับภาระเปนแบบเสนตรง
6.5.2 มาตรฐานของโรลลิ่งแบริ่ง
มาตรฐานของตลับลูกปน ลักษณะและสวนประกอบของตลับลูกปนจะถูกสรางขึ้นมา
เปนมาตรฐานสากล ประกอบดวยเลขอนุกรมเสนผาศูนยกลาง (Diameter series) เรียงเบอรจาก 8 9 0 1
2 3 และ 4 โดยที่อนุกรม 8 มีขนาดเล็กที่สุด และอนุกรม 4 มีขนาดโตสุดและเลขอนุกรมความกวาง
(Width series ) เรียงเบอรจาก 8 0 1 2 3 4 5 และ 6 โดยที่อนุกรม 8 มีความกวางนอยที่สุดและอนุกรม
6 มีความกวางมากที่สุดการกําหนดใหเลขตัวแรกแทนอนุกรมความกวางและเลขตัวที่สองแทนอนุกรม
เสนผาศูนยกลางความโต
ตัวอยาง 51309 เปนตลับลูกปนชนิด 5 อนุกรม 13 ขนาด d = 9 x 5 = 45 มม.
NU308 เปนตลับลูกปนชนิด NU อนุกรม 03 ขนาด d = 8 x 5 = 45 มม.
6.5.3 การประเมินอายุการใชงานและแรง
การประเมินอายุการใชงานของตลับลูกปน จะอาศัยหลักทางสถิติ โดยปกติแลวคาภาระ
ประเมินที่กําหนดในแคตาลอคจะกําหนดเปนอายุใชงานนอยสุด๖เปนจํานวนรอบหรือชั่วโมงการใชงาน
ที่ความเร็วรอบที่กําหนด) สําหรับ 90 % ของ แบริ่ง และเรียกวาอายุใชงาน B-10 (B-10 life) หรืออายุการ
ใชงานประเมิน อายุการใชงานเฉลี่ยจะมีคาประมาณ 3 เทา ของอายุการใชงานประเมิน หรือ 50 %
สําหรับ Plain ball bearing คาภาระประเมินในแนวรัศมีเปนปอนด จะกําหนดจาก
ความเร็วรอบและชั่วโมงอายุใชงานทีก่ ําหนด 90 % Survival โดย rpm x 60 x ชั่วโมงอายุใชงาน 106 บาง
ผูผลิตอาจกําหนดภาระประเมินจากจํานวนรอบการใชงาน 106 รอบ ที่ 90 % Survival แทนการกําหนด
ดวยชัว่ โมงการทํางาน มนกรณีนี้จํานวนชัว่ โมงอายุการทํางานเทากับ 106/(rpm x 60) จะเห็นวา ทีภ่ าระ
กําหนด การเปลี่ยนแปลงความเร็วรอบ จะมีผลในสวนกลับตอชั่วโมงอายุใชงาน ดังสมการ
77
n1 H 2
=
n 2 H1
เมื่อ n คือความเร็วรอบ rpm
H คือจํานวนชัว่ โมงอายุใชงาน
หรือที่ความเร็วรอบที่กําหนด ภาระทีเ่ ปลี่ยนไปจะทําใหจํานวนรอบอายุใชงานเปลี่ยนไป ดังสมการ
F1k B2
k
=
F2 B1
B = H x rpm x 60
6.6 การออกแบบสปริง
สปริงเปนชิ้นสวนที่มีความยืดหยุนซึ่งมีใชอยูในเครื่องจักรกลทั่วไป หนาที่ไดหลายประเภท
ดังนี้
- ใชเปนแหลงพลังงานใหกับกลไกตาง ๆ งานประเภทนี้ไดใชกันมาตั้งแตดั้งเดิมและก็ยังคงจะมี
ใชกันมากตอไปอีก เชน ลานนาฬิกา กลองถายหนัง และของเด็กเลน เปนตน
- ใชวัดแรง เชน ตาชั่งสปริง ไดนาโมมิเตอร และอุปกรณปรับตาง ๆ เปนตน
- ใชทําหนาที่เปนชิ้นสวนเครื่องจักรกลกลับคนสูตําแหนงเดิม เชน ตัวตามลูกเบี้ยว กานวาลว
เปนตน
- ใชสงแรงจากชิ้นสวนหนึ่งไปยังอีกชิ้นสวนหนึ่ง เชน สปริงแผนคลัตซ คัปปลิง เปนตน
6.6.1 วัสดุใชทําสปริง
จุดประสงคของการใชสปริง สวนมากจะเปนไปในรูปของการเก็บพลังงานเอาไวในตัว
สปริงความเคนที่เกิดขึ้นในสปริงขณะใชรับแรงจะมีคาสูงมาก ดังนั้นจึงตองนําวัสดุที่มีความแข็งแรงสูง
มาใชทําสปริง โดยทั่วไปเหล็กสําหรับใชทําสปริงจะเปนเหล็กที่มีคารบอนสูงกวา 0.5% แลวผาน
78
กรรมวิธีทางความรอนเพื่อใหมีความยืดหยุนสูง เนื่องจากความสามารถในการยืดหยุนเปนคุณสมบัติที่
สําคัญของสปริงทั้งนี้เพื่อใหสปริงมีการยืดหดไดมากนั่นเอง นอกจากนี้แลวยังมีวัสดุประเภทโลหะผสม
เหล็ก กลาไรสนิม และอื่น ๆ ที่ตองใชกั บงานเปน พิเศษ เพื่อปองกันการกัด กรอ นหรือทนทานต อ
อุณหภูมิสูง ๆ
สปริงขด (helical spring) ที่มีขนาดของลวดสปริงไมเกิน 12 mm จะใชวิธีขดขณะเย็น
(wound cold) แตถาขนาดของลวดสปริงโตขึ้นก็มักจะใชวิธีขดขณะรอน (wound hot) ในกรณีของลวด
สปริงขนาดเล็กอาจจะนําไปผานกรรมวิธีทางความรอนกอนจะนํามาขดหรือหลังจากขดแลวก็ได สปริงที่
ขดขณะเย็นควรที่จะนํามาอบเพื่อคลายความเคน (stress relieved) ที่อณุ หภูมิประมาณ 260°C นาน
ประมาณ 15 ถึง 60 นาที ทั้งนี้ขึ้นอยูกับขนาดของสปริง ขนาดของลวดสปริง
6.6.2 คุณสมบัตทิ างกลของลวดสปริง
คาความตานแรงของวัสดุที่ใชทําลวดสปริงจะเปลี่ยนแปลงไปตามขนาดของลวดสปริง
ดังนั้นจึงอาจเขียนในรูปสมการที่ใชหาคาความตานแรงของวัสดุลวดสปริง ที่มีขนาดเสนผานศูนยกลางใด
ๆ ไดดังนี้คือ
A
σu =
dx
B
τn = y
d
6.6.3 ความเคนในสปริงขดรับแรงกด
พิจารณาสปริงขดซึ่งรับแรงกด F ในแนวแกนของสปริงดังรูปที่ 6.23 (ก) และให
Do คือเสนผานศูนยกลางภายนอกของขดสปริง
Di คือเสนผานศูนยกลางภายในของขดสปริง
D คือเสนผานศูนยกลางเฉลี่ยของขดสปริง
d คือเสนผานศูนยกลางของลวดสปริง
79
Tr F
τ= +
J A
FD
แต T=
2
J (π d 4 / 32)
และ =
r d /2
πd3
=
16
πd2
และ A=
4
ดังนั้นจึงเขียนสมการใหมไดเปน
8 FD 4 F
τ= +
πd3 πd2
K = KCKS
4C − 1 0.615
= +
4C − 4 C
8FD
τ = K
πd3
8FC
= K
πd2
6.7 สานพาน
6.7.1 ประเภทของสายพาน
การแบงประเภทของสายพานจะพิจารณาจากภาคตัดขวาง โดยสายพานพื้นฐานที่สําคัญ 4
ประเภท และคุณสมบัติบางประการ แสดงในตาราง สายพานแบน (Flat belt) จะใชกับพลูเลยที่มีรอยหัก
สายพานกลม (Round belt) และสายพานรูปตัววี (V belt) จะใชกับพลูเลยที่มีรอง สวนสายพานไทมมิ่ง
(Timing belt) จะใชกับพลูเลยที่มีฟน หรือใชกับลอฟนเฟอง
6.7.2 การติดตั้งและหาความยาวสายพาน
การติดตั้งสายพานแบน แบบเปด (Open belt) และแบบปด (Close belt) สําหรับสายพาน
แบนที่ใชสงกําลังในลักษณะเปด ในขณะทํางานสายพานจะตองหยอนเล็กนอย ดังแสดงตามรูป 6.24 (a)
81
[
L = 4C 2 − (D − d ) 2 ]1/ 2 1
+ (Dθ D + dθ d )
2
และความยาวของสายพานแบนหาไดจาก
[
L = 4C 2 − (D + d) 2 ] 1/ 2
+
1
2
( D + d )θ