NGY

XA N
TT
QU TI
Ngy xa cnh n tt
Nguyn n nc ta
rt long trng, c
nhng tc l chung
cho mi lng thc
hin. Nhng mi lng
c nhng cch ring
n Tt theo tc l
ca lng mnh (bi l
php vua thua l
lng)
Lng ti, mt lng qu li v vng su ca ng bng Bc B: lng Lng ng, nay thuc x ng
Giang, huyn ng Hng, tnh Thi Bnh, li c nhng tc l ring, rt c v v khc vi cch n
tt ca nhng lng ln cn. Ngy xa ni y l nhng nm thng trc CMT8, khong nm
1935-1945. D khi y ti mi c 5-10 tui, nhng n nay ti vn cn nh rt r nhng tc l y.
T u thng Chp ( thng cui nm m lch), y nghe thy ting pho n ng, nhng ch
l nhng ting pho l ca bn tr con t chi nhng ngy trc Tt. M u cho khng kh n
mng Nm Mi, cc gia nh bt u dn ca dn nh cho khang trang, p hn. T ngy 20 thng
Chp tr i, trong cc trng lp d nghim khc n u cng khng th no hc hnh nghim chnh
c, v trong sn trng v pha sau trng, thnh thong vn c ting pho n ln. Ngy 23 thng
Chp, nh nh lm l trng cy nu v tin a ng To v tri ng vua Bp bo co vi Ngc
Hong Thng v cng vic lm n trong mt nm qua ca h gii. Cy nu l mt cy tre c
cnh l ngn cy, c trng trc nh. Trn treo mt l c mu vng rc r v mt vng trn c
gn nhiu l c nh ng sc. vng trn ny c treo mt chic khnh mnh snh, vang ln nhng
ting lch cch mi khi c gi thi. Trng nu l mt cch cm cc tiu nhn t ai nh mnh,
khng cho bn qu i xm nhp. L tin a ng To v tri nht thit phi c xi tht v m o
hng m ( khng c qun). li phi c con c chp ( sng trong mt chu nc) lm phng tin
cho ng to ci ln thin nh.
( L cng ng To phi cho hu mong vua Vua bp bo co
tt cho gia ch. u cng l mt cch hi l c t xa).
nh miu, cha chin cng c trang hong p . ng x c sa sang, qut dn sch s. ng
th t ( gi nh) n c my bc tun phu dng cy ct c ln ( l cy tre mai, tre bng to v cao
ti 15 mt) trc sn nh. Trn nh ct, treo mt l c thn kh ln mu tung bay trc ln gi
ng m p. Pha ngoi ca nh li cm mi l c ng sc, cng lm tn v trang nghim v ti vui
cho cnh nh trung trong nhng ngy Tt. Ngi ch nh thng hp vo bui chiu hng ngy, bn
my th hng ha nht dng, khng ng khch lm nhng t 25 n 30 thng Chp th tr thnh ch
Tt ca c mt khu vc rt ng vui, tp np. Hng ha c thm nhiu th: tht ln, tht g, go np,
u xanh, bnh chng, hng m, hng pho, hng tranh ( tranh Tt), hng ng, hng mt. Cc phin
ch Tt rt ng vui, hp t tra n ti, v c nhiu ngi i mua sm Tt. Li c nhiu ngi i xem
ch Tt, mc qun o p, chen ln cng cc khch hng, thm ch x y nhau m chng mua sm
th hng no. Nhiu ngi x vo hng pho, hng tranh dn gian v hng cu i Tt. Pho th c
1

nhiu loi: nhng trng pho r ( cn gi l bnh pho), nhng chic pho ng ( loi ln, n to), pho
thng thin ( khi t, n phng vt ln tri cao, le ra la , xanh rt vui mt), pho chut chy ( to
bng nm dao, khi t n chy khp sn v phun la rt th v). Tranh dn gian ( nghe ni c hai lai:
tranh ng H v tranh Hng Trng) c nhiu ngi ( c gi v tr) a thch l tranh thy dy
hc, tranh vinh quy bi t, tranh thy cc, tranh chut tt mo,, c bit l hai bc tranh
ni ting: tranh Hng da vi hai cu th nm : Khen ai kho tc nn da/ tro y hng cho
va lng nhau, minh ha cho cnh mt anh tro cy da hi qu, mt ch ng di gc cy, tc cao
vy qua u gi hng da, trng rt tai qui v nghch ngm; tranh nh ghen c hai cu:
Mng non nu vi g ng/ Th chi mt chuyn xem chng v ai, m t cho cnh nh ghen tranh
chng: mt chng trai mt nhn nh au kh ra sc can ngn nhng bt lc, ng gia hai mc vy
cc cn tung h o ym, mt my vnh vo tc ti, chn xoc ra, tay cm ko nh ct tc, xo v
i phng, nhm tranh chng v phn mnh. Tht l mt cnh nh ghen ng ngc in hnh nng
thn trc kia. Thu y, ch Tt qu ti khng c thy ngi vit thu cho khch, m ch c ngi
bn nhng mt hng ch ngha lm sn, vit trn giy nn c hoa rt p. i t th c nhng bc
vit ri ch Phc, ch Lc, ch Th, hoc vit chung c ba ch Phc- Lc- Th. Cu i th c nhng
cu chc phc, mng xun hoc ni v vic th phng, tng nh cng c t tin, nh: Thin thim
tu nguyt, nhn thi m th/ Xun mn cng khn, phc mn mn, hoc: T cng tng c thin
nim thnh/ T hiu tn hin vn i hng. C khi li c cu i nm t cnh ngy Tt, nh: Tht
m, da hnh, cu i / Cy nu, trng pho, bnh chng xanh. Ngi mua loi hng vn ha
ny, c ngi bit ch Hn, ch Nm: li c ngi khng bit ch, thy ch p th mua v treo ly
may. Ngy 28, 29, 30 thng Chp, khng kh n Tt rn hn ln: khp lng ting ln ku eng o
khi b chc tit ly tht n Tt. tht ln c ch bin thnh nhng mn n c bit: gi, ch, mc,
nem, ninh v lm nhn ca bnh chng. Bnh chng l th bnh ch ngy Tt mi lm i tr: c
go np ci lm o bnh, c nhn u xanh v tht, gi bng l dong, buc bng lt giang v luc
chn nh trong chic ni ln ( hoc thng to) trong nhiu gi; c khi phi luc t ti hm trc n tn
sng hm sau. Quanh ni luc bnh chng, thng l mt bn nh bc gm cc thnh vin trong gia
nh: nh bi tam cc hoc nh bng quay, c thua ch vi xu, chi cho vui thc canh
ni bnh chng cho chn thu, khng sng, khng kh ( nu bnh chng sng hoc kh th nm mi v
c nm sau s dng khng c may mn).
Tra ngy 30 c tc cng l n ng To t thin nh tr v h gii vi tng gia nh. Ti 30, c l
co yt cng gia tin bui tt nin, mi n t tin, ng b v thn nhn qu c v n tt vi gia
nh, hng lc trn vn ba ngy Tt thing ling ca dn tc. L ny cng rt long trng v hm
phi mi cho bng c tt c cc hng linh ca gia nh, khng st mt ai, cng v thu lc ngy
Xun.
m 30, d cho p tri th vn l ti nh m 30. Cc gia nh u thp n sng choang nhng
vn khng t c bng ti ca m tt nin. Trng pho vn n lng trn xm di v cng n rn
rng hn t gi Hi tr i, v sp n gi n Giao Tha. Tc l n giao tha cng rt long trng v
thing ling: mi nm ch tin nm c- n nm mi c mt ln vo giy pht lch s, chm dt mt
nm c va qua v n mt nm mi va n vi bao nim hn hoan v tin tng. Hu nh mi nh
u thc c mt trong l Giao Tha, cng hng bu khng kh trong sng, m p, ngt hng
ngt hoa ca tinh khi t tri gi u v ngy u ca nm mi. Ngoi mm c cng gia tin trn bn
th, l mm ng qu vi nm th qu mang tnh truyn thng: chui, bui, cam, da, v chm qu
sung nhng sp n gi n Giao Tha, cng cn nhiu vic lin quan. Nhiu nh treo n thp
sng cho cy nu trc nh v ly vi bt v trn sn ba hnh vung v by hnh trn vi ngha
mong c : Ba vung snh vi by trn/ i cha vinh hin, i con sang giu. C khi li v ( cng
bng vi bt) bn hnh ci cung vi bn mi tn, hng v bn pha: ng, ty, nam, bc bo v
gia nh mnh. Chung quanh nh trn, nh di v c li i ra ng, cng rc vi bt nh du vn
t, nh ca ca mnh, khng cho bn qu i n cp h hoc xm nhp.
2

Pho bt u n lin tc, nh ny tip nh kia, lng ny tip lng kia, vang rn bn pha, nghe rt vui
tai. Trng nh, chung nh cha khua vang lin hi, bo hiu n giy pht giao tha, giy pht
trng i m mi ngi u ch i, tng cu- nghinh tn; tin nm c- n nm mi. Pho n
gin, rn vang trong gi cao im ca m 30. Trn bn th ca cc gia nh, n nn sng choang,
khi hng nghi ng. Ngi ngi trang phc chnh t long trng lm l cng giao tha vi mt lng
thnh knh: cng tri t, cng gia tin, mng cho quc thi dn an, mong cho ma thun gi ha v
vn s nh . Chu con mng tui cho ng b, cha m an khang, phc th. ng b, cha m mng tui
cho chu con lm n thnh t, hc hnh tin b. li chc Tt thng c cu kt theo cng thc:
Chc nm mi tn ti, pht ti bng mi nm ngoi.
Ting pho trong xm ngoi lng tip tc n vang n tn sng ngy mng Mt, nh nh thng nu
mt ni nc l, hoa v r cy rau mi mi ngi ra mt ly khc- c may mn u nm.
L cng gia tin vo sng mng Mt Tt cng rt long trng vi mm c y n, c cc mn gi,
ch, nem, ninh, nu, xo, xi v bnh chng, cng vi my li ru thm ngon v nhng mn hng
trm thm ngt. Sau l ba tic gia nh rt vui v v m m. Tng lc, ting pho li n rn vang.
Ng trong, ng ngoi rn r ting ci v li chc Tt ca b con gp nhau nm mi v ko n
nh cc c gi v b trn chc Tt theo tc l ca qu hng. L i chc Tt ko di trong ba ngy
mng 1, mng 2 v mng 3, nhng ai cng tranh th i chc tt sm cho c long trng hn v
cn n cng l t tin t ng ca dng h. Sng mng 1, cc v hng l v tc biu lm l
m ca nh v t Thnh hong. Sau m l hi ma Xun sn nh v khu vc ln cn cho dn
lng vui chi vi cc tr nh u, nh gy, nh c tng, chi g, bt mt bt d, nhy b ( nhy bao
b), nm vng vo c vt v cc tr chi dn gian khc. Trong nh, cc o nng ht ca tr. Ting
n, tin phch, ting trng chu quyn vo nhau n ting ht trong tro, m p v sang trng
trong bui u Xun. D ham vui n my vi th vui Xun, dn lng vn nh n chc Tt cc thy
c c ca mnh, cn bn tr thi n chc Tt cc thy c ang dy chng t lng tn s trng o
theo truyn thng ca dn tc.
n Tt qu ti, th no cng phi t chc ht cho trong su m lin, t m mng 2 n m
mng 7. Sn nh bc sn khu din cc tr tuy rt quen thuc nhng vn hng th i vi
ngi dn. l cc v cho Quan m Th Knh, Lu Bnh- Dng L, Trng Vin, Thch Sanh,
Phm Ti- Ngc Hoa, Tng Trn- Cc Hoa, v.v y cng l dp cho trai gi trong lng v cc
lng ln cn c dp gp nhau tm s, trao i tnh cm v sau c nhiu cp nn v nn chng
Ngy mng 3 Tt, cc nh cha v trong nhn dn lm l tng Tt v thng c l chia qu Tt;
bnh chng, ng mt cho cc gia nh ngho. y cng l ngy ha ( t) vng m, giy tin
cng tin t tin. Cng trong ngy mng 3 tt, cn c tc l bc ch ( bc vai cy cho tru b
chng ko cy, ko ba ( tng trng) trn sn hoc vn nh, vi lng tin tng vic cy ba trong
nm c thun li, tru b khe mnh, cy la tt ti v nhng ma mng bi thu.
Ngy mng 7 Tt c tc l h cu nu trong cc gia nh v h ct c trc ca nh lng. L c i v
cc l c ng sc c ct i tr li sinh hot bnh thng cho lng xm qu ti.
Th l t ngy 23 thng chp nm trc, ngy ng To ln chu tri, ri tr v h gii vo ngy 30
cui nm, cho n ngy mng 7 Tt l ngy h cy nu, qu ti c na thng tri n Tt nguyn
n, tht vui v, tht tha mn n mng Xun mi vi nim hi vng trn tr. Sang nm mi lm
n tn ti, pht ti bng nm bng mi nm ngoi, mc d cuc sng vn cn kh khn, gian kh,
nhng gy c mt nim tin tng lc quan v yu i./.
Tc gi bi vit: NGUYN XUN T
Ngun tin: Cu lc b Ngi Yu Sch Nguyn Huy Tng