HALAMAN PENGESAHAN

Tugas Perancangan dengan judul Rancang Bangun Alat Penyangga Kerangka Untuk
Mengukur Range of Motion (ROM) Sendi Lutut Saat Gerakan Shalat ini disusun oleh:
Nama
Felix Wahyu Utomo
Doni Riyadi Saksono

NIM
21050112140124
21050112130071

Jurusan
Teknik Mesin
Teknik Mesin

Telah disetujui dan disahkan pada:

Hari

Tanggal

Semarang,

Desember 2015

Menyetujui :

Koordinator Tugas Perancangan,

Dosen Pembimbing,

Dr. Rifky Ismail, ST, MT

Dr. Rifky Ismail, ST, MT

NIP. 198007162008011017

NIP. 198007162008011017
ABSTRAK

Shalat merupakan kewajiban yang dilakukan umat muslim setiap hari minimal lima
waktu sehari sebagai wujud rasa syukur dan keimanan kita kepada Allah SWT. Masalah
kesehatan yang berhubungan dengan shalat yang mendasari tugas perancangan ini adalah
pada sendi lutut (knee joint). Sambungan sendi lutut (knee joint) merupakan sendi yang
penting dalam sistem kerangka manusia. Sambungan ini terletak diantara tulang betis dan
tulang paha. Sendi lutut buatan terdiri dari tiga bagian, yaitu Tibial Insert, Tibial Tray dan
Femoral Component.
Tujuan dari Tugas Perancangan ini adalah membuat alat yang dapat memposisikan
kerangka manusia seperti gerakan shalat dan melakukan pengukuran Range of Motion (ROM)
yang akan digunakan sebagai acuan pembuatan knee joint. Sehingga knee joint dapat
digunakan dalam gerakan-gerakan shalat serta dapat diterima oleh masyarakat Indonesia,
dimana mayoritas penduduknya adalah muslim.
Dalam penyusunan Tugas Perancangan ini langkah pertama yang dilakukan untuk
perancangan alat ini adalah studi literatur. Hasil studi literatur tersebut menjadi dasar dalam
perancangan AHJ dan KJ serta mengetahui metode pengukuran menggunakan alat
goniometer. Dalam proses pengukuran diperlukan alat untuk menyangga kerangka manusia
buatan yang dapat memposisikan gerakan shalat. Alat peyangga ini dibuat sketnya didalam
software dan tahap selanjutnya manufaktur alat penyangga kerangka manusia. Kemudian
melakukan pengukuran di RS. Orthopedi dr.Soeharso di Kota Solo untuk mendapatkan nilai
sudut dari ROM pada kerangka manusia buatan.
Kata kunci : Knee Joint, Range of Motion (ROM), Shalat

KATA PENGANTAR

Puji syukur kami tujukan kehadirat Tuhan Yang Maha Esa karena dengan rahmat-Nya
kami dapat menyusun Tugas Perancangan dengan judul Proses Finishing Permukaan
Pada Manufaktur Femoral Head Dan Acetabular Cup Untuk Hip Joint Prosthesis.
Laporan ini disusun sebagai persyaratan mata kuliah Tugas Perancangan, Jurusan Teknik
Mesin, Fakultas Teknik, Universitas Diponegoro.
Laporan ini dapat diselesaikan berkat bimbingan, saran, dan bantuan dari berbagai
pihak. Untuk itu kami sampaikan terima kasih kepada :
1. Orang tua serta keluarga yang selalu memberi dukungan dalam keberlanjutan
pendidikan penulis.
2. Dr. Rifky Ismail, MT, selaku Dosen Pembimbing serta koordinator Tugas
Perancangan.
3. Bapak Towijaya selaku pembimbing yang telah memberikan banyak ilmu dan
informasi dalam penyelesaian Tugas Perancangan ini.
4. Teman-teman satu kelompok Tugas Perancangan.
5. Semua pihak yang telah memberikan dorongan dan dukungan baik berupa material
maupun spiritual serta membantu kelancaran dalam penyusunan laporan ini.
Penulis menyadari bahwa laporan ini masih terdapat kekurangan baik dalam isi
maupun dalam penyajiannya. Untuk itu kritik dan saran dari pembaca penulis harapkan.
Semoga laporan yang telah penulis buat ini dapat menambah pengetahuan dan
bermanfaat bagi semua pihak.

Semarang, Desember 2015

Penulis
DAFTAR ISI
Hal.
HALAMAN JUDUL......................................................................................................
4

HALAMAN PENGESAHAN........................................................................................

ii

ABSTRAK......................................................................................................................

iii

KATA PENGANTAR......................................................................................................

iv

DAFTAR ISI...................................................................................................................

DAFTAR GAMBAR......................................................................................................

vii

DAFTAR TABEL...........................................................................................................

ix

BAB I......................................................................................................................PENDA
HULUAN.........................................................................................................

1.1. Latar Belakang...........................................................................................

1.2. Rumusan Masalah......................................................................................

1.3. Tujuan........................................................................................................

1.4. Manfaat......................................................................................................

1.5. Batasan Masalah........................................................................................

1.6. Sistematika Penulisan................................................................................

BAB II....................................................................................................................DASAR
TEORI ..............................................................................................................
3
2.1....................................................................................................................Sejarah
Sendi Lutut Buatan....................................................................................
3
2.2....................................................................................................................BagianBagian Sendi Lutut....................................................................................
4
2.3....................................................................................................................Kerja
dan Pembebanan Lutut..............................................................................
5
2.4....................................................................................................................Penyakit
Pada Lutut..................................................................................................
6
2.5....................................................................................................................Shalat
...................................................................................................................

BAB III...................................................................................................................TAHAP
AN KEGIATAN................................................................................................
11
3.1....................................................................................................................Diagram
Alir Tugas Perancangan.............................................................................
11
3.2....................................................................................................................Permod
elan Alat Penyangga Kerangka Menggunakan SolidWorks 2012.............

11

3.3....................................................................................................................Penguku
ran Kerangka Manusia Buatan Menggunakan Goniometer.......................

21

BAB IV...................................................................................................................HASIL
DAN PEMBAHASAN.....................................................................................

23

4.1. Gambar Alat dan Kerangka.......................................................................

23

4.1.1........................................................................................................Alat
Penyangga Kerangka........................................................................
23
4.1.2........................................................................................................Backgro
und (kain hijau)................................................................................
24
4.1.3........................................................................................................Senar
Pancing dan Gunting........................................................................
25
4.1.4........................................................................................................Alas
..........................................................................................................
25
4.1.5........................................................................................................Baut
Pengait..............................................................................................
25
4.1.6........................................................................................................Sambun
gan Atas (Engsel).............................................................................
26
4.1.7........................................................................................................Kerangk
a Manusia Buatan.............................................................................

26

4.2. Pengukuran Sudut pada Sendi Panggul.....................................................

26

4.2.1........................................................................................................Penguku
ran Sudut pada Sendi Panggul Ketika Posisi Berdiri.......................
27
4.2.2........................................................................................................Penguku
ran Sudut pada Sendi Panggul Ketika Posisi Ruku........................
28
4.2.3........................................................................................................Penguku
ran Sudut pada Sendi Panggul Ketika Posisi Transisi
Sujud................................................................................................
29
4.2.4........................................................................................................Penguku
ran Sudut pada Sendi Panggul Ketika Posisi Sujud.........................
29
4.2.5........................................................................................................Penguku
ran Sudut pada Sendi Panggul Ketika Posisi Duduk
Diantara Dua Sujud..........................................................................
30
4.2.6........................................................................................................Penguku
ran Sudut pada Sendi Panggul Ketika Posisi Tasyahud
Akhir................................................................................................

31

4.3. Pembahasan Hasil Pengukuran..................................................................

31

Gambar 2.1.

BAB V....................................................................................................................KESIM
PULAN DAN SARAN.....................................................................................

33

5.1. Kesimpulan................................................................................................

33

5.2. Saran..........................................................................................................

33

DAFTAR PUSTAKA
LAMPIRAN

DAFTAR GAMBAR
Hal.
Flowchart perkembangan lutut buatan.......................................................................

Gambar 2.2................................................................................................Bagianbagian lutut.......................................................................................

Gambar 2.3................................................................................................Osteoarthr
itis.....................................................................................................

Gambar 2.4................................................................................................Reumatoid
Arthritis............................................................................................

Gambar 2.5................................................................................................Patellofem
oral Syndrome..................................................................................

Gambar 2.6..................................................................................................Posisi
Ruku..................................................................................................

Gambar 2.7..................................................................................................Posisi
Sujud Tampak Samping......................................................................

Gambar 2.8..................................................................................................Posisi
Duduk Antara Dua Sujud....................................................................

10

Gambar 2.9..................................................................................................Posisi Kaki

ketika Tasyahud Akhir........................................................................

10

Gambar 3.1.....................................................................................................Diagram
alir tugas perancangan........................................................................
11
Gambar 3.2.....................................................................................................Diagram
alir pemodelan SolidWorks 2012........................................................
13
Gambar 3.3.....................................................................................................Tampilan
fasilitas new part.................................................................................
13
Gambar 3.4.....................................................................................................Tampilan
fasilitas lembar kerja...........................................................................
14
Gambar 3.5.....................................................................................................Tiang
bawah..................................................................................................
14
Gambar 3.6.....................................................................................................Tiang atas
............................................................................................................
15
Gambar 3.7.....................................................................................................Sambunga
n atas...................................................................................................
15
Gambar 3.8.....................................................................................................Tiang
penyangga...........................................................................................
16
Gambar 3.9.....................................................................................................Tampilan
fasilitas assembly................................................................................
16
Gambar 3.10......................................................................................................Tampilan
lembar kerja assembly...........................................................................
Gambar 3.11. Dua buah tiang bawah........................................................................
Gambar 3.12. Pemasangan tiang atas........................................................................
Gambar 3.13. Pembuatan tiang kedua.......................................................................
Gambar 3.14. Asssembly tiga buah tiang penyangga................................................
Gambar 3.15. Asssembly alat penyangga kerangka...................................................
Gambar 3.16. Tampilan fasilitas engineering drawing dan sheet format..................
Gambar 3.17. Tampilan fasilitas engineering drawing dan sheet format..................
Gambar 3.18. Engineering drawing alat penyangga kerangka.................................
Gambar 3.19. Diagram alir pengukuran kerangka manusia buatan menggunakan
alat goniometer...................................................................................
Gambar 4.1..................................................................................................Alat

17
17
18
18
19
19
20
20
21
22

penyangga kerangka...........................................................................
23
Gambar 4.2..................................................................................................Backgroun
d (kain hijau).......................................................................................
24
Gambar 4.3..................................................................................................Senar
pancing dan gunting............................................................................

24

Gambar 4.4..................................................................................................Alas
............................................................................................................25
Gambar 4.5..................................................................................................Baut
pengait................................................................................................
25
Gambar 4.6..................................................................................................Sambunga
n atas (engsel).....................................................................................
25
Gambar 4.7..................................................................................................Kerangka
manusia buatan...................................................................................
25
Gambar 4.8..................................................................................................Pengukura
n menggunakan goniometer................................................................
26
Gambar 4.9..................................................................................................Kerangka
manusia posisi berdiri tampak depan, samping dan
belakang..............................................................................................
26
Gambar 4.10................................................................................................Kerangka
manusia posisi ruku tampak depan, samping dan
belakang..............................................................................................
27
Gambar 4.11................................................................................................Kerangka
manusia posisi transisi sujud tampak depan, samping
dan belakang.......................................................................................
28
Gambar 4.12................................................................................................Kerangka

Gambar 4.13.
Gambar 4.14.
Gambar 4.15.
Gambar 4.16.

manusia posisi sujud pendek tampak depan, samping

dan belakang.......................................................................................
Kerangka manusia posisi sujud panjang tampak depan, samping
dan belakang.......................................................................................
Kerangka manusia posisi sujud wanita tampak depan, samping
dan belakang.......................................................................................
Kerangka manusia posisi duduk diantara dua sujud tampak depan,
samping dan belakang........................................................................
Kerangka manusia posisi tasyahud akhir tampak depan, samping
dan belakang.......................................................................................

28
29
29
30
31

Tabel 4.1.

DAFTAR TABEL
Hal.
Pengukuran sudut pada pendi panggul saat posisi berdiri.........................................

28

Tabel 4.2....................................................................................................Pengukura
n sudut pada sendi panggul saat posisi ruku...................................

28

Tabel 4.3....................................................................................................Pengukura
n sudut pada sendi panggul pada posisi transisi sujud.....................

29

Tabel 4.4....................................................................................................Pengukura
n sudut pada sendi panggul pada posisi sujud..................................

30

Tabel 4.5....................................................................................................Pengukura
n sudut pada sendi panggul pada posisi duduk diantara
dua sujud....................................................................................................

31

Tabel 4.6....................................................................................................Pengukura
n sudut pada sendi panggul pada posisi tasyahud akhir...................

32

Tabel 4.7....................................................................................................Hasil
pengukuran sudut pada sendi panggul saat gerakan salat................

10

32