Libri I Mesuesit Matematika 4

LIBRI I MESUESIT
MATEMATIKA 4
Plani mesimor MATEMATIKA 4

Per vitin mesimor 2011 - 2012
35 jave x 4 ore ne jave = 140 ore
Ore mesimore 119 ore
Teste kontrolli 6 ore
Ore ne dspozicion: 15 ore
Num
ri i
orev
e
1
2
3
Kapitulli
1. Kuptimi
i numrit
Ore
mesimi:10
Teste: 1
Oret e
kreut
1
Numri dhe numerori
Perberja sasiore e
numrit
Perberja shifrore e
numrave
Numrat 1-999. Klasa
e thjeshte
Klasa e mijesheve
Krahasimi i numrave
Renditja e numrave
Rrumbullakimi i
numrave ne
dhjeteshe te plota
Rrumbullakimi ne
qindeshe te plota
Rrumbullakimi ne
mijeshe te plota
5
6
7
8
5
6
7
8
10
10
11
12
2.
Mbledhja
dhe zbritja
Ore
mesimi:
Tema per cdo ore

mesimi
Kuptimi i mbledhjes,
vetite e mbledhjes
Mbledhja. Vetite e
mbledhjes, vazhdim
2
Mje
ti
Dat
a
Verejt
je
13
14
Teste: 1
14
15
16
17
5
6
7
18
19
20
9
10
21
22
11
12
23
24
13
14
25
15
Mbledhja e numrave
me shum shifra
Mbledhja me me
shume se dy shifra
Kuptimi i zbritjes
Veti te zbritjes
Zbritja e numrave
me shume shifra
Mbledhja dhe zbritja
me mend
Gjetja e mbledhorit
Gjetja e te
zbriteshmit
Gjetja e zbritesit
ne problema
Problema
Ushtrime dhe
problema
Test 1
Kuptimi i shumezimit
Vetia e nderrimit dhe

vetia e shoqerimit
Vetia e perdasimit
Shumezimi i
numrave me dy
shifra 24 x 25
Shumezimi i numrit
treshifror 954 x 82
Ore e lire. Prove e
shumezimit
Shumezimi me
dhjeteshe e
qindeshe te plota
26
27
28
29
3.
Shumezim
i dhe
pjesetimi
Ore
mesimi:
23
Ore e lire:
1
Teste: 1
30
31
32
33
34
35
36
37
9
10
11
12
38
13
39
14
40
15
41
16
42
17
43
18
44
45
19
20
46
21
47
22
23
48
49
24
25
Problema me shitblerje
Ushtrime. Problema
Kuptimi i pjesetimit
Veti te pjesetimit
Cilesite e numrit 0
dhe 1 ne pjesetim
Pjesetimi me numer
njeshifror (246:2)
Pjesetimi me nje
numer njeshifror
( vazhdim)
Pjesetimi i numritme
kater shifra
Pjesetimi me mbetje
(vazhdim)
Pjesetimi me 10,
100, 1000
Shumezim apo
pjesetim
Problema ne tabele
Ushtrime dhe
problema
Gjetja e faktorit te
panjohur
Gjetja e pjesetuesit
Gjetja e te
pjesetueshmit
Ushtrime e problema
Test 2
4.
Shprehje
aritmetike
Ore
mesimi:
14
Shprehjet e thjeshta
Teste: 1
Shprehjet me
mbledhje e zbritje
dhe shumezim e
pjesetim
Rradha e veprimeve
ne shprehjet pa
kllapa
50
51
52
53
54
4
5
55
56
6
7
57
58
59
10
60
11
61
12
62
13
63
64
14
15
65
5. Thyesat
66
Ore
mesimi:
11
Teste: 1
67
68
69
4
5
70
71
72
Perdorimi i kllapave
Shprehja aritmetike
e nje probleme
Mesatarja aritmetike
ne problema
Problema. Nga e tera
te perberesit (me
shume)
te perberesit. (me
pak)
te perberesit (here
me shume)
te perberesit. (here
me pak)
Shprehje aritmetike
dhe problema
Ushtrime dhe
problema
Te llogaritim shpejt
Test 3
Thyesa si pjese e nje
madhesie
Thyesat plotesuese
Krahasimi i thyesave
me emerues te
njejte
Thyesa te barabarta
e thyesave
Thyesa si pjese e nje
numri
Gjetja e pjeses se
nje numri
( vazhdim )
Ushtrime. Problema
5
73
74
75
76
77
78
6.
Gjeometri
Ore
mesimi:
10
Teste: 1
9
10
11
Problema me thyesa
Numrat me shenje
Numrat me shenje
(vazhdim)
Plani. Pika. Vija. Vija

e drejte
Kendet. Llojet e
kendeve
2
3
79
80
81
82
5
6
7
83
84
85
86
8
9
10
11
87
7. Matja
88
Ore
mesimi:
10
89
90
91
92
93
94
Shumekendeshat.
Tekendeshi
Katerkendeshat.
Paralelogrami
Rrethi
Trupat gjeometrike
Shumefaqeshat.
Kuboidi. Kubi
Prizmi
Piramida
Trupa rrotullimi
Test 4
Kuptimi i matjes.
Matja me njesi te
ndryshme
Matja me sende dhe
menyra te ndryshme
Matja me centimeter
dhe milimeter
Matja me meter dhe
kilometer
Veprime me njesite e
gjatesise
Perimetri i figurave
gjeometrike
Matja e siperfaqes.
Siperfaqja e
drejtekendeshit dhe
katrorit
Matja e siperfaqes.
6
95
96
10
97
98
99
8. Matja e
sendeve,
kohes,
monedhat
Ore
mesimi: 6
Teste: 1
Te gjejme masen e
sendeve
Monedhat dhe
kartmonedhat
Ushtrime dhe
problema
Matja e kohes
Veprime me njesite e
kohes
Dite-nata, java,
muaji, viti
Test 5
100
101
4
5
102
103
104
105
106
107
9. Algjebra
dhe
funksioni
Ore
mesimi: 9
Teste: 1
Perdorimi i kutizes
dhe i shkronjes
Perdorimi i
shkronjave
Ekuacioni
Zgjidhja e
ekuacioneve
Inekuacioni
Ushtrime.
Ekuacione,
inekuacione
Funksioni
Funksione te
thjeshta
Gjetja e rregulles per
nje funksion
3
4
108
109
5
6
110
111
7
8
112
113
10.
Shnderrim
Siperfaqja e
drejtkendeshit dhe
katrorit (vazhdim)
Vellimi i trupave
gjeometrike
Vellimi i kuboidit dhe
kubit (vazhdim)
Simetria. Drejteza e
simetrise
7
114
et
gjeometrik
e
Ore
mesimi: 6
115
116
117
3
4
5
118
119
120
121
122
Simetria ne rrjetin e
katroreve.
Vendndodhja
Rrjeti koordinatv
Zhvendosja paralele
Zhvendosja paralele
ne rrjetin koordinativ
(vazhdim)
Zmadhimi dhe
zvogelimi i figurave
ne rrjetin koordinativ
11.
Statistike.
Probabilite
t
Ore
mesimi: 6
Grumbullimi i te
dhenave. Paraqitja
ne tabele
Teste: 1
3
4
Paraqitja e te
dhenave ne
diagrame
Mundesi me shume;
me pak
Probabiliteti. Prova.
Ngjarja
Ngjarja e sigurt, e
pamundur, e
mundur
Test 6
123
124
125
Objektivat mesimore per cdo ore mesimi

gjenden ne tekstin mesimor Matematika 4
botim i shtepise botuese Morava, Tirane.
Per perdorimin e oreve ne dispozicion te kihen parasysh edhe

udhezimet e MASH dhe DA. Keshtu p.sh. 4-5 ore mund te lihen
ne dispozicion te detyrave te kontrollit qe mund te zhvilloje
drejtoria e shkolles apo DA.
Per oret oret e lira ne tekst jepet nje model disi i vecante, njw
prove praktike dhe e sigurt per saktesine e shumezimit te
kryer.( faqe 52 ) Mesuesi mund ta pasuroje me lojera
matematike, shaka matematike, konkurse brenda apo midis
klasave, shoqeruar me kuriozitete nga fusha te ndryshme nga
bota e kafsheve, mjedisi etj, ne nje perputhje me lende te
peraferta mesimore Kjo qe ofrojme eshte nje menyre e
shperndarjes se oreve ne dispozicion dhe oreve te lira; cdo
mesues ne perputhje me nivelin e klases mund te beje dhe
shperndarje sipas sugjerimeve dhe pervojes vetiake apo shkolles
ku punon.
HYRJE
N ciklin e ult t shkolls 9-vjeare, t msuarit n matematik realizohet
kryesisht nprmjet veprimtaris s nxnsve n klas. Zbatimi me sukses
i programit t matematiks s klass s katrt, nuk mund t konceptohet pa
rolin themelor t msuesit, detyra e t cilit sht t drejtoj procesin e
vetformimit t njohurive matematike n mendjen e nxnsit. Nn
drejtimin e msuesit, n kt rast si transmetues i ideve t programit,
konceptet zbulohen si prgjjigje n situata problemore dhe njohurit
prvetsohen kryesisht nprmjet sistemeve t strukturuara qart t
ushtrimeve.
T prvetsosh njohurit matematike, nuk do t thot t msuarit formal t
prkufizimeve dhe fakteve, por t dish ti prdorsh sakt, ku dhe kur
duhen. Gjithashtu nuk do t thot thjesht imitim i zgjidhjeve t gatshme.
Gjat t msuarit aktiv, nxns jo thjesht kujton zgjidhjet, por mendon
prmes formimit t tij n mnyr t pavarur. Itinerari i prvetsimit t
njohurive sht nj spirale. Zotrimi i konceptit apo i metods s
zgjidhjes, zakonisht nuk bhet q n paraqitjen e par t tij, por pas
plotsimeve e thellimit progresiv, jo vetm t njohurive t reja, por dhe
duke plotsuar boshllqet eventuale. Kjo siguron integrim gradual t
njohurive n procesin e t msuarit dhe t nxnit t matematiks.
N trsin e njohurive matematike vend qendror, zen njohurit e
domosdoshme, pra ato q nxnsi nuk duhet ti harroj se do ti duhen
gjat gjith jets shkollore e m tej. Njohurit e tjera, q n tekst zen jo
pak vend dhe shrbejn si lnd e par pr t formuar e konsoliduar
njohurit baz dhe at mnyr t menduari q sht karakteristik e
kulturs matematike e q rndom e quajm formim matematikor.
Matematika e klass s katrt, para s gjithash, sht nj prmbledhje e
matematiks s zhvilluar deri n klasn e tret t ciklit t ult dhe mbi kt
baz thellon e zgjeron njohurit e mparshme dhe grsheton natyrshm
dhe gradualisht njohurit e reja.
Vllimi i njohurive matematikore t prfshira n program, sht i prafrt
me at t zhvilluar edhe me par n klasn e katrt. Ndryshimet
konsistojn n avancimin sa m bashkkohor t disa njohurive si:
Shndrrimet gjeometrike
10
Konceptet fillestare t algjebrs lidhur me vendosjen e shkronjs si

prfaqsuese e numrit,
Prdorimin e shkronjave pr modelimin e marrdhnieve t
thjeshta numerike,
Gjetjen e vlerave t shprehjeve shkronjore, duke i paraprir
kuptimit t funksionit nprmjet funksioneve t thjeshta (lineare),
Disa njohuri t thjeshta nga statistika dhe probabiliteti.
Programimi i matematiks s klass s katrt tejkalon vllimin e njohurive
q tradicionalisht jan zhvilluar n ciklin fillor. Ai synon t realizoj nj
lidhje sa m organike me programin e klass s pest q prbn dhe
lidhjen organike e t integruar me programin e ciklit t lart t shkolls 9vjecare.
N kt tekst, msuesit kan t evidentuar objektivat n baz kapitujsh,
trajtime metodiko-shkencore t temave t rndsishme, orientime pr pun
t diferencuar me tre nivele nxnsish, metoda pr drejtimin e puns s
pavarur t nxnsve, zgjidhje t ushtrimeve m t vshtira, etj. N tekstin
msimor, pr do or msimi jan pasqyruar objektivat msimore.
Bashkangjitur (me lidhje t veant) ju paraqesim pr orientim edhe planin
msimor Matematika 4.
11
OBJEKTIVAT SIPAS KAPITUJVE

N fund t klass s katrt nxnsit t jen t aft:
I. Kuptimi i numrit
- T dallojn kuptimet-numr numror, i thjesht dhe i prbr,
- T lidhin kuptimet prbrje sasiore dhe veprimet n rreshta,
- T dallojn numrat nga prbrja shifrore e tyre, t lidhin veprimet n
shtyll me prbrjen shifrore t numrave,
- T zotrojn prbrjen shifrore t numrave n klasn e mijsheve,
- T krahasojn numrat dhe t vendosin shenjn <, =, >,
- T renditin numrat sipas vlers rritse apo zvogluese,
- T kryejn shpejt veprime me numrat,
- T kryejn rrumbullakimin e numrave,
- T lexojn dhe t shkruajn numra natyror, numra thyesor.
II. Mbledhja dhe zbritja
o
T zotrojn terminologjin e mbledhjes, t prdorin vetin e
ndrrimit dhe shoqrimit.
o
T zotrojn teknikn e mbledhjes n shtyll, t mbledhin m
shum se dy mbledhor.
T zotrojn cilsit e 0, t prdorin vetin e zbritjes
T kryejn shpejt mbledhje dhe zbritje
o
T llogarisin prbrsin e panjohur t nj numri; t llogarisin t
trin kur jepen prbrsit; t llogarisin prbrsin kur jepet e tra dhe nj
prbrs,
o
T dallojn veprimin q krkohet n zgjidhjen e problems; t
zgjidhin problema duke prdorur diagram apo skica.
III. Shumzimi dhe pjestimi
T zbatojn vetin e ndrrimit, shoqrimit dhe prdasimit,
o
T zotrojn teknikn e shumzimit n shtyll dhe t shumzimeve
t veanta,
o
T zgjidhin problema me shit-blerje me ndihmn e diagrams,
12
T dallojn vetit e shumzimit dhe t pjestimit,

T zotrojn teknikn e pjestimit me 10, 100, 1000,
T prdorin tabeln pr zgjidhjen e problems.
IV. Shprehje aritmetike

o
T zbatojn rradhn e veprimeve dhe t gjejn vlern e shprehjes,
t prdorin drejt kllapat n rradhn e veprimeve,
T gjejn mesataren aritmetike,
o
Te zbatojn konceptin e pjess dhe t s trs n zgjidhjen e
ushtrimeve dhe problemeve,
o
T gjejn rrugt e shkurtra t njehsimit t vlers s shprehjeve.
V. Thyesa
T ndajn nga e tra pjest q i prkasin thyess; t dallojn
thyesn plotsuese n lidhje me t trn, t krahasojn thyesat,
T dallojn thyesat q kan vler t njjt, t mbledhin dhe zbresin
thyesa me emrues t njjt,
T ndajm nga numri pjes q i takojn thyess, t gjejm pjesn
kur jepet numri,
T dallojm numrat pozitive dhe negative; t prdorin boshtin
numerik pr t krahasuar numrat
VI.Matja
T dallojm t maturit praktik nga matja e sakt; t kryejn
kmbime e veprime me njsit,
T dallojn njsit e peshs (mass); t kryejn veprime me njsit
e peshs,
T dallojn njsit e kohs, t kryejn veprime me njsit e kohs,
T dallojn dhe t kryejn veprime me monedha dhe
kartmonedha.
-
VII.Gjeometria plane
13
T dallojm llojet e vijave, shumkndshave dhe t gjejn

perimetrin,
T klasifikojn kndet,
T prvetsojn lidhjet reciproke ndrmjet drejtzave
prerse,paralele,pingule (nprmjet vzhgimit dhe prdorimit t vizores
skuadr),
T klasifikojn trekndshat sipas madhsis s brinjve dhe
madhsis s kndeve,
T dijn vetit e drejtkndshit, katrorit dhe t llogarisin
perimetrat dhe siperfaqen e tyre,
T njohin, ndrtojn rrethin dhe t dallojn elementet e tij.
VIII.Trupat gjeometrike
T dallojn elementet prbrs t kubit dhe kuboidit,
T prdorin njsit e vllimit, t gjejn vllimin e kubit dhe
kuboidit,
T njohin elementet e prizmit dhe t piramids,
- T dallojn trupat e rrumbullakt dhe prbrsit e tyre.
IX.Shndrrime gjeometrike
T lidhin kuptimin e drejtzs s simetris me vijn e palosjes,
T ndrtojn figura simetrike n lidhje me nj drejtz,
T bjn zhvendosje paralele t figurave n rrjet katrorsh dhe me
an t koordinatave,
T kryejn zmadhimin dhe zvoglimin e nj figure.
-
X.Algjebra dhe funksioni

T prdorin shkronja n vnd t numrave dhe n formula
T zgjidhin ekuacione t thjeshta me tentativ dhe me an t
rregulls pr gjetjen e kufizs s panjohur
T zgjidhin ekuacione q prmbajn veprimin e shumzimit ose
pjestimit
T zgjidhin inekuacione
14
T paraqitin funksionin me formul, diagram, tabel

T nxjerrin nga t dhnat nj rregull, nj ligjsi pr funksionin
XI. Statistik dhe probabilitet

T paraqitim t dhnat e grumbulluara n tabel, n diagram dhe t
nxjerrim prfundime
T krahasojn numrin e mundsive
T dallojn rastet e ndryshme t probabilitetit
Shnim: N tekstin e nxnsit objektivat jan evidentuar pr do tem
msimi
DISA UDHZIME T RNDSISHME

Flett e Puns
Kto flet jan konceptuar e ndrtuar pr pun t pavarur n klas dhe
jasht saj (detyrat e shtpis). Krkesat e para n do flet pune imitojn
krkesat e tems prkatse msimore. Nxnsi, pr ti zgjidhur ato, duhet
t kujtoj se si i zgjidhn ato n klas. Pra, nprmjet ktyre krkesave,
prsriten, prforcohen dhe nguliten mir shprehit e domosdoshme te
nxnsi. N krkesat q vijn m pas, prsri bhet fjal pr njohurit e
domosdoshme, por kto njohuri vendosen n nj form tjetr, psh, n
formn e ndonj tabele, figure etj. Pra, ka dika m tepr se imitimi dhe
nj pjes e nxnsve mund t mos e ket t leht. Gjithashtu shpesh
krkohet q nxnsi vet t kombinoj njohurit e sapomsuara me ato t
prvetsuara m par.
N ushtrimet e fundit krkesat kan edhe element fillestar t krijimit. Kto krkesa nuk mund ti pretendojm pr t gjith nxnsit.
Ort e ushtrimeve edhe kur nuk kan flet pune, jan pjes
e przgjedhjes s msuesit pr nxnsin pr pun t diferencuar.
Detyrat e shtpis
N prgjithsi, do tem msimore, ka detyra shtpie. Ato prbjn punn
jasht klase.Nxnsve, si n klas ashtu edhe n shtpi mund t mos u
jepet t gjithve e njjta detyr. Edhe n qoftse u jepen njlloj ushtrime t
gjithve, pr t stimuluar nxnsit me prparim m t ult, gjat kontrollit
t detyrave t shtpis, q zakonisht kryhet n fillim t do ore msimi,
15
krkesat ndaj tyre kshillohet t diferencohen.

Shpesh
nxnsve, q gjat ors s msimit i kan zgjidhur me lehtsi ushtrimet e
para, mund t mos u jepen ushtrime t ngjashme pr n shtpi. Ktu
msuesi duhet t jet shum i kujdesshm n krkesat ndaj nxnsve. Disa
prdorin shpesh pyetjen qortuese: Pse nuk ke msuar?, duke nnkuptuar
me kt t msuarin pas msimit (n shtpi). Nuk duhet harruar: nj
koncept q ka mbetur i turbullt n klas, nxnsi as q mund tia gjej
fillin n shtpi kur ai sht vetm, pa ju. Pra, jasht klase nxnsit nuk
mund ti krkohet t msoj konceptin, shprehin. Aty vetm mund ti
prforcoj. Mundsit e puns jasht klase paracaktohen nga arritjet
brenda klass.
Pr
detyrat e shtpis diskutohet n fillim t ors s ardhshme. Nxnsit duhen
nxitur t kmbejn mendime, duke krahasuar zgjidhjen ndrmjet tyre. Nga
ky bashkbisedim msuesi kupton sa mundsi u ka dhn nxnsve t tij
pr t kryer detyrat q u ka ngarkuar. Ai evidenton mangsit e
prgjithshme t nxnsve, madje edhe t veanta dhe merr masa pr ti
eliminuar ato.
Nota
Nota duhet pr t vlersuar njohurit, sht si t thuash pag e nj pune,
dhe secili,(pra, edhe fmijt) kan nevoj q tua vlersojn punn. Por
kujdes! Mos gaboni me notn! Psh, kur nj nxns e vlerson me katr,
sepse gabon n mbledhjen e numrave natyror dhe pas disa orsh ai e
prvetson mir mbledhjen e ktyre numrave, ather, tregon kjo not?
Msuesi ka dy detyra kundrejt nxnsve: e para, t organizoj e
drejtoj t msuarit e tyre dhe, e dyta, t vlersoj secilin nxns. Detyra e
par, e afron nxnsin me msuesin, sepse ai sht mbshtetja kryesore
pr punn dhe suksesin e tij. Detyra e dyt, sikur e largon pr faktin se
msuesi kthehet n kontrollor dhe kshtu , duke marr pamjen e gjykatsit,
ndodh t mos gjykoj drejt.
Kemi thn se matematika prvetsohet n klas, pra klasa sht
nj sall studimi, ku nxnsi punon, bn gabime, i korrigjon, pyet, veprime
prmes t cilave u afrohet shkall shkall prvetsimit t njohurive. N se
nxnsi do ta dij se, ndrkoh q ai punon, msuesi sajon n mendjen e tij
nj numr q sht nota, ather ai do t frenohet pr t pyetur, q t mos
zbulohet se nuk ka kuptuar, do t mundohet t fsheh gabimet dhe n vend
q t prpiqet t msoj, do t prpiqet t sajoj sikur ka msuar. Pra,
16
kujdes! Sa koh q nxnsi po mson, po punon, ai nuk duhet vlersuar

me not. Nxnsi ka ardhur n shkoll q t msoj, ai pyet vet pr t
eliminuar dobsit, krkon sqarime kur ka nevoj. N kt mnyr, ai
meriton t respektohet pr kto veprime dhe pr dshirn e t msuarit t
gjerave. Pra, edhe t prkrahet ne kto prpjekje t tij. N procesin e t
msuarit, n asnj mnyr nxnsi nuk duhet t jet nn trysnin e nots,
n t kundrt, frenimi sht i ndjeshm dhe negativ.
Nxnsi duhet ta dij kur msuesi do ta vlersoj me not.
Kjo sht nj etap e veant, merr nj far solemniteti,
nxnsi dshmon far ka prvetsuar, si e ka prvetsuar, pra, sht nj
pun krejt tjetr, nga procesi i gjat e i shumanshm i t msuarit. Kjo
duhet br n fund t gruptemave t prafrta, n fund t kapitujve apo n
testimet prmbledhse.
17
KREU 1
KUPTIMI I NUMRIT
1.1 Numri dhe numrori
Ora e par sht shum e rndsishme si pr nxnsit edhe pr ju. I
paraqiteni pr her t par nxnsve dhe ende pa hyr n klas, jeni br
shum i rndsishm pr ta. Ata do t'u vzhgojn me vmendje dhe do t
vrejn tek ju hollsi q nuk ju kan shkuar ndrmnd. Nxnsit duan t
kuptojn: A i doni ata si nj prind? A do t bni mos q ata t jen t
suksesshm n matematik? A keni besim tek ata?. Ju do ta fitoni besimin
e nxnsve gradualisht, duke menduar dhe punuar pr suksesin e secilit,
me durim do or msimi. Kjo pun krkon profesionalizm, vullnet dhe
dashuri pr nxnsit. Q n orn e par t msimit do t prballeni me
prgjigje t gabuara, t nxituara t nxnsve pr pyetjet q do t'u drejtoni.
Mos u shqetsoni: lereni nxnsin t lir t gaboj. Ata do t msohen
gradualisht t mendohen mir prpara se t prgjigjen. Kjo sht nj
shprehi q formohet ngadal me kmbnguljen e gjat e sistematike t
nxnsit. Ndonjhr nuk ka rndsi prgjigjia se sa fakti: si ka arsyetuar
pr t gjetur prgjigjen. Nuk ka gj m t natyrshme se sa gabimi n nj
proces krkimi. Prpiquni t mos e korrigjoni vet gabimin e nxnsit, por
t hapni dalngadal rrugt q nxnsi t vet korigjohet.
Te tema e par: " Numri dhe numrori", kemi parasysh q nxnsit
jan njohur me numrin n klasat e mparshme. Prandaj tek rubrika
"Kujto dhe provo aftsit" t mundoheni q me pyetje t ndryshme t
nxjerrim nga vet nxnsit kuptimin e fjalve numr dhe numror,
numror i thjesht dhe numror i prbr. I fundit q duhet t'u prgjigjet
ktyre pyetjeve duhet t jeni ju.
Krkesa a) t plotsohet n mnyr t pavarur nga nxnsit pastaj
krkojm q t'i lexojm numrat q kan shkruar.
Tek krkesa b) pyesni nxnsit: far sendesh tregon secili nga numrat? (5
libra, 5 nxns, 8 lapsa, 8 fletore). Mund t marim edhe shembuj t tjer,
q nxnsit t kuptojn se numri ka lidhje me llojin e sendit, por tregon
vetm sasin e ktyre sendeve.
18
Tek pika c) u krkojm nxnsve q t shkruajn edhe numror t tjer

dhe t'i lexojn ata.
Pasi t plotsojn edhe krkesat e piks d) kmbngulim edhe njhr pr
dallimin ndrmjet numrit dhe numrorit.
Tek
rubrika "Diskutojm sbashku", pasi nxnsit bjn plotsimet e
nevojshme u krkojm t sjellin edhe shembuj t tjera po me ato numra.
Pika e) sht shum e rndsishme. Duhet t kmbngulni q do nxns
t jet n gjendje q pr do numror t thjesht t shkruaj edhe numrort
e prbr, u krkojm t marin vet numror t tjer t thjesht dhe ti
paraqitin n numror t prbr.
N
rubrikn "Diskuto me shokun e banks" , pasi punojn n grupe dyshe
npr banka, aktivizojm disa grupe dyshe, n mnyr q t dgjoj e
gjith klasa dhe t korigjojn e plotsojn prgjigjet e tyre. Nse premton
koha nxnsit t punojn me fletoret e puns.
Dy nga ushtrimet e fletores s puns (si ta gjykoj vet nxnsi) jepen pr
detyr shtpie.
1.2 Prbrja sasiore e numrit

Kontrollohen detyrat e shtpis, bhen sqarime dhe plotsime sipas rastit.
U krkojm nxnsve t shprehin nj numr njshifror, psh. 5 si shum t
dy ose m shum mbledhorve m t vegjl. Pastaj kalojm me numrin 8
q sht dhn n tekst dhe ndonj numr tjetr (do nxns sipas
dshirs). Para se t fillojm prbrjen sasiore jasht dhjetshes s par
pyesni nxnsit:
- Sa kube formojn nj shufr?
- Sa shufra formojn nj pllak?
- Sa kuba ka nj pllak?
- Sa pllaka formojn nj kub t madh?
- Sa kuba t vegjl ka kubi i madh?
Vijojm me prbrjen sasiore t numrave dhe me kryerjen e veprimeve t
mbledhjes dhe zbritjes n rreshta.
I lem n do rasrt t veprojn vet nxnsit. Msuesi sht i fundit q
duhet t plotsoj apo t korrigjoj.
N rubrikn Me shokun e banks, nxnsit t formulojn edhe vet
ushtrime dhe t'ia krkojn zgjidhjen shokut.
Pas ksaj t kalohet n ushtrimet e fletores s puns.
N fund jepen detyrat e shtpis.
19
1.3 Prbrja shifrore e numrave

Kontrollojm dhe plotsojm detyrat e shtpis.
Fillojm prsri me pyetjet:
- Sa kuba ka shufra?
- Sa shufra ka pllaka? Po kuba?
- Kubi i madh sa pllaka? Po shufra? Po kuba t vegjl?
Krkesa a), b), c) t lexohen dhe t plotsohen nn drejtimin e nxnsit.
Pr krkesn d) lihen n pun t pavarur nxnsit pastaj caktojm nxns
t'i lexojn pr t verifikuar saktsin e zgjedhjes dhe korigjimet prkatse.
Po kshtu veprohet edhe pr krkesat f) dhe g).
Vazhdohet me fletn e puns. N fund jepen pr detyr shtpie ushtrimet e
paprfunduara nga fleta e puns.
1.4 Numrat 1 - 999 klasa e thjesht

Pas kontrollit t detyrave t shtpis, drejtojm prsri pyetjet pr kubat,
shufrat, plakat, kubat e mdhenj si n temn e mparshme. Pastaj
drejtojm pyetjet e krkess b). N krkesn c) t marrim edhe shmbuj t
tjer prvec atyre t tekstit, sht mir t'i krijojn vet nxnsit. Msuesi,
pasi nxnsit t'i ken plotsuar, u krkon t'i lexojn. Po kshtu veprojm
me krkesn d). N krkesn e) msuesi cakton nxns t lexojn
zbrthimin n qindshe, dhjetshe, njshe dhe pastaj nxnsit t'i plotsojn
n tekst, t marrin edhe shmbuj vet:
Msuesi nnvizon: Njshet, dhjetshet dhe qindshet formojn klasn e
thjesht (klasa e njsive t thjeshta)
Vazhdohet me ushtrime n fletn e puns. Pr detyr shtpie jepen
ushtrimet.
Me ushtrimin 8) nxnsit t punojne n bashkpunim me
shokun ose shoqen e bangs. Msuesi kontrollon e udhzon. Nxnsit
duhet t arrijn vet n formimin e numrit m t madh dhe m t vogl me
shifrat e dhna.
1.5 Klasa e mijsheve
20
Kontrollohen detyrat e shtpis.

Pyesim nxnsit:
- Sa njshe ka dhjetshja?
- Sa dhjetshe ka qindshja? Po njshe?
- Sa qindshe ka mijshja? Po dhjetshe? Po njshe?
- Nga se formohet klasa e thjesht?
Pas ksaj prsritjeje vazhdojm gojarisht
me ushtrimet a) dhe b).
Nnvizojm
q:
mijshet,
dhjetmijshet dhe qindmijshet formojn klasn e mijsheve.
Pasi prmndim tre rendet e klass s mijsheve, u krkojm disa
nxnsve t'i prsritinato, q t'u nguliten n mndje.
Tek ushtrimi c) theksojm se numrori mund t mos ket 6
shifra dhe sqarojm edhe me shmbuj t tjer.
Ushtrimin d), pasi japim udhzimet e nevojshme, nxnsit
ta plotsojn vet. Msuesi kontrollon q t bindet pr aftsimin e cdo
nxnsi. Nse kuptohet dhe zgjidhet sakt ky ushtrim, nxnsit e kan m
t leht tek ushtrimet e), f), dhe g). Pasi zgjidhen t gjitha ushtrimet
msuesi pyet pr vlerat e nj shifre t caktuar tek numrort e dhn.
Nnvizon: E njjta shifr n vende t ndryshme ka vlera t ndryshme.
Nxnsit formojn vet numror me disa shifra t njjta dhe i drejtohen
shokut pr t treguar vlern e tyre. Nse premton koha puna vazhdon n
fletn e puns me ushtrimet 1), 2).
Detyr shtpie japim ushtrimet e tjera.
1.6 Krahasimi i numrave

Kontrollohen detyrat e shtpis. Bjm edhe sondazhe pr t'u bindur q
nxnsit e kan prvehtsuar klasn e mijsheve. Krahasimin e numrave e
fillojm me ndihmn e figurave t ushtrimit a).
Mund t marrim edhe shembuj t tjer derisa nxnsit t kuptojn
se kur numrort kan t njjtin numr shifrash, krahasohen shifrat e
rendeve m t larta; kur kto shifra jan t njjta krahasohen shifrat e
rendeve t njjta m t ulta se t parat e kshtu me rradh.
Konkretizohet ky rregull me ushtrimet b), c). Duke zgjidhur
ushtrimin d) s bashku me nxnsit, ata kuptojn se kur numrort kan
numr t ndryshm shifrash, m i madhi sht ai q ka m shum shifra.
Me ushtrimet e), f) nxnsit t punojn n mnyr t
21
pavarur dhe n fund t krahasohen zgjidhjet dhe msuesi bn sqarime e

plotsime sipas rastit. Nxnsit t krijojn edhe vet shmbuj pr t br
krahasimin e numrave.
Vazhdohet me ushtrimet e para n fletn e puns.
Jepet detyra e shtpis nga ushtrimet e flets s puns.
1.7 Renditja e numrave

Kontrollohen detyrat e shtpis, plotsohet e sqarohet sipas rastit.
U krkojm nxnsve t krahasojn dy nga numrat e vendosur n boshtin
numerik. (Pra: 80 me 90; 90 me 120; 120 me 160.)
U krkojm nxnsve t plotsojn me dhjetshe t plota
boshtin numerik. Tani ata e kan t qart rregullin e renditjes s numrave
nga m i vogli tek m i madhi. N t njjtn mnyr veprojm tek ushtrimi
2) ku plotsimet n bosht bhet me qindshe t plota dhe tek ushtrimi 3)
me mijshe t plota, si dhe tek ushtrimi 4) me dhjetmijshe t plota. Me
ushtrimet 5) dhe 6) nxnsit t punojn n mnyr t pavarur dhe fillimisht
t krahasojn me shokun e banks. Pasi t bindet msuesi q plotsimet n
bosht dhe n tabel jan br t sakta kalohet n ushtrimin c) ku nxnsit
t dallojn rregullin dhe t plotsojn edhe me tre numror t tjer.
Msuesi pyet: Kush sht rregulli i formimit t vargut? Ushtrimet d) dhe
e) jan kryesisht pr nxnsit e nivelit mbi mesatar. Ato duhet t bhen n
pun t pavarur. Msuesi kontrollon e udhzon nxnsit e tjer. Pastaj
kalohet n fletn e puns.
N fund jepen detyrat e shtpis.
1.8 Rrumbullakimi i numrave n dhjetshe

t plota
Kontrollojm dhe sqarojm detyrn e shtpis.
Msuesi drejton pyetjet e ushtrimit a), por edhe me numra t tjer. Pastaj
nxnsit sipas bangave i drejtojn pyetje t ngjashme njri - tjetrit.
Vazhdohet me pyetjet e piks b) duke shtuar edhe t tjera t ngjashme. U
sqaroojm nxnsve kuptimin fjals rrumbullakim. Sqarohen shmbujt e
piks c). U krkohet nxnsve t sjellin shmbuj t tjer rrumbullakimesh
22
me dhjetshe t plota dhe nnvizohet rregulli prkats. Pasi sqarojm

rrumbullakimin n 40 t ushtrimit d), nxnsit t plotsojn vet pikat d)
dhe e) si dhe ushtrime t tjera q do t'i formulojn vet. Prsri n mnyr
t pavarur vazhdohet me ushtrimin f). Msuesi me sondazhe kontrollon
saktsin e zgjidhjeve dhe bn sqarimet prkatse. Nnvizojm q: kur
shifra e njsheve sht 5, numrin do ta rrumbullakojm n dhjetshen m
t madhe. Ve shmbujve t tekstit, nxnsit t sjellin shmbuj t tjer.
Vazhdohet me ushtrimet e para t flets s puns.
Detyr shtpie
jepen nga ushtrimet e flets s puns.
1.9 Rrumbullakimi n qindshe t plota dhe mijshe

t plota
Rikujtojm edhe nj her rregullat pr rrumbullakimin n dhjetshe t
plota. Msuesi drejton pyetjet e piks a) duke shtuar edhe t tjera. Pastaj
krkon nga nxnsit t zbulojn rregullat e formimit t vargjeve q vijojn
m posht dhe t shtojn pr secilin 5 numror t tjer. Pastaj krkon
sqarim nga nxnsit pr rrumbullakimet e piks b). Nnvizojm rregullin
pr rrumbullakimin e numrave n qindshen m t afrt dhe nxnsit t
plotsojn ushtrimin c). N t njjtn mnyr veprohet edhe pr
rrumbullakimin n mijshe t plota (rrumbullakim me afrsi 1000).
Nxnsit plotsojn ushtrimin b). sht momenti t prsritim edhe
njher rregullat pr rrumbullakim me afrsi 10, 100, 1000 dhe vazhdohet
me ushtrimin e piks e). Msuesi kontrollon e sqaron pr cdo paqartsi.
Vazhdohet m tej me fletoren e puns.
jepen ushtrimet e paperfunduara.
23
Detyr shtpie
KREU 2
MBLEDHJA DHE ZBRITJA
2.1 Kuptimi i mbledhjes. Vetit e mbledhjes
Kontrollohen detyrat e shtpis. Pasi punojm ushtrimin a) kmbngulim
q nxnsit t kuptojn dhe t mbajn mnd se:
Kufizat jan: mbledhort
Veprimi sht: mbledhja
Rezultati sht: shuma
Tek ushtrimi b) u krkojm nxnsve t tregojn mbledhort dhe shumn.
Vet nxnsit t hartojn ushtrime t tjera dhe t prcaktjn mbledhort
dhe t gjejn shumn. U krkojm nxnsve t mbledhin secili dy numra
dhe t tregojn shumn. Pastaj t'u ndrrojn vndet mbledhorve dhe t
gjejn prsri shumn. Vazhdojm me ushtrimet e piks b). Nnvizojm
vetin q edhe nxnsit e kan kuptuar pas ktyre ushtrimeve vetin e
ndrrimit t mbledhjes. Pas ushtrimit me petzat u kerkojm nxnsve t
marrin shmbuj vet dhe t formulojn vetin e shoqrimit t mbledhjes.
Nnvizojm dy-tri her t dyja vetit duke aktivizuar edhe nxnsit.
Ushtrimet c) dhe d) n fillim t punohen nga nxnsit n mnyr t
pavarur, pastaj t lexohen zgjidhjet dhe t plotsohen e korrigjohen sipas
rastit.
T vazhdohet me fletn e puns.
Detyr shtpie t jepen ushtrimet
nga fleta e puns
2.2 Vazhdim i msimit 2.1

Kontrollojm detyrn e shtpis.
Pasi bindemi se dy vetit jan prvehtsuar, vazhdojm me vetin e
mbledhjes me zero. Sqarojm ushtrimin a), nxnsit t sjellin edhe
shmbuj t tjer. Ushtrimet b) dhe c) t'i punojn n mnyr t pavarur.
Msuesi kontrollon dhe trheq vmndjen pr pasaktsi e gabime q mund
24
t bjn nxnsit. Ushtrimin e par t piks d) e zgjedh msuesi dhe pastaj

nxnsit vazhdojn n pun t pavarur. Ushtrimet e) dhe f) t punohen nga
nxnsit n bashkpunim (sipas bangave). N fund msuesi cakton nxns
t lexojn zgjidhjet. M pas msuesi sqaron ushtrimin g). Merr edhe
shembuj t tjer, t marrin edhe nxnsit nga nj shembull dhe t
formulohet vetia e pandryshueshmris s mbledhjes.
Vazhdohet me fletn e puns.
Detyr shtpie jepen ushtrimet me tej.
2.3 Mbledhja e numrave me shum shifra

Kontrollon detyrat e shtpis.
Para se t zgjidhet ushtrimi a), u krkojm nxnsve t zbrthejn sipas
rendeve numrat 246 dhe 432, pastaj zgjidhim ushtrimin me rrugn e gjat.
Nxnsit plotsojn shumat e kllapave dhe gjejn shumn prfundimtare.
Pastaj sqarojm mbledhjen shkurt ku numrort mblidhen sipas rendeve,
nga m i larti tek m i ulti. Me ushtrimin b) nxnsit punojn n mnyr t
pavarur dhe kontrollojn punn e shokut t bangs. Pasi bindemi se
nxnsit jan n gjendje t kryejn mbledhjet n rrjesht gjat dhe shkurt
vazhdojm me pikn c), mbledhja n shtyll gjat dhe shkurt. Ushtrimin e
par e zgjedhim s bashku me nxnsit duke sqaruar t gjitha hapat. Pastaj
nxnsit vazhdojn me pun t pavarur ushtrimin d) dhe e). Nxnsit
bashkpunojn me njri-tjetrin n bank. Msuesi bn sondazhe. Problemin
f) e zgjidh msuesi duke aktivizuar nxns. Vazhdohet me fletn e puns.
Detyr shtpie jepen ushtrimet n vazhdim.
2.4 Mbledhja me m shum se dy numra

Kontrollojm detyrat e shtpis, bindemi se mbledhja gjat dhe shkurt n
rresht dhe shtyll sht prvetsuar. Pr zgjidhjen e problemit 1)
ndihmojm nxnsit me pyetjet:
- Sa vez u prodhuan ditn e dyt?
- Sa vez u prodhuan ditn e tret?
- Sa vez u prodhuan t tre ditt s bashku?
Pastaj ndjekim seciln nga mnyrat e zgjidhjes s
25
pikave a), b) dhe c). Nxnsit arrijn n konkluzionin se t gjitha mnyrat

e prdorura jan t drejta dhe rezultati sht i sakt. U krkojm nxnsve
t hartojn vet nga nj problem dhe ta zgjidhin me mnyrn q
dshirojn. Nxnsit kontrollojn zgjidhjen e shokut t bangs.
Vazhdohet n pun t pavarur me ushtrimin
3). Nj ose dy nga kto ushtrime i zgjidhim n tabel (nga vet nxnsit).
Nse premton koha vazhdohet me fletn e puns.
Detyr
shtpie t jepen ushtrimet shtese.
2.5 Kuptimi i zbritjes

Shohim s bashku me nxnsit ushtrimet a) dhe b) dhe u krkojm
nxnsve t gjejn shumat.
a) 220 + 280 dhe
b) 12 + 14
Plotsojm prsri s bashku ushtrimin c).
Tani nnvizojm: Zbritja sht veprimi i kundrt i mbledhjes dhe
vazhdojm me plotsimin e ushtrimit d). Nxnsit t marin edhe shembuj
t tjer. Kalojm n ushtrimin e) me krkesn zbrit pjes-pjes. Sqarojm
ushtrimin e par dhe dy t tjert t'i plotsojn vet nxnsit. Udhzojm
pr zgjidhjen e ushtrimit f) dhe plotsimin e tabels g) dhe nxnsit
punojn n mnyr t pavarur. Pastaj lexohen rezultatet dhe do nxns
kontrollon tabeln e tij. Pasi emrtojm tek ushtrimi 4) kufizat: i
zbritshmi, zbritsi, ndryshesa, nxnsit t shkruajn edhe disa shembuj t
tjer. Ushtrimin k) e zgjidhim nn drejtimin e msuesit. Pastaj nxnsit t
hartojn nga nj problem t till dhe ta zgjidhin.
Vazhdojm me fletn e puns dhe japim edhe ushtrime pr detyr shtpie .
2.6 Vetia e ndryshess

Kontrollohen detyrat e shtpis, bhen plotsime dhe korigjime. Me an t
ushtrimit a) msuesi provon qndrueshmrin e njohurive t nxnsve dhe
pikrisht vetit e mbledhjes: vetin e ndrrimit dhe t shoqrimit.
Me an t ushtrimit:
8-55-8
3?
26
sqarojm se zbritja nuk e gzon vetin e ndrrimit. Nxnsit t sjellin edhe

vet shembuj t tjer me ushtrimin:
(7 - 4) - 1 7 - (4 - 1)
3-17-3
24
sqarojm q zbritja nuk gzon as vetin e shoqrimit. E prforcojm kt
edhe me ushtrimin b). U kujtojm nxnsve vetin e mbledhjes me zero
(nse ata nuk e mbajn mnd).
Psh. 5 + 0 = 5; 8 + 0= 8 etj.
Nga ushtrimet c) nxjerrim dy prfundime (me pyetje ndihmse prpiqemi
fillimisht t arrijn vet nxnsit prfundimet):
1. Kur zbresim zeron nga nj numr ndryshesa sht po ai numr
2. Kur zbresim dy numra t njjt ndryshesa sht zero.
Pasi sqarojm dy ushtrimet e piks d) formulojm vetin e
pandryshueshmris s zbritjes:
Ndryshesa e dy numrave nuk ndryshon nse u shtojm ose u
zbresim t dy numrave t njjtin numr.
Ushtrimet e) i plotsojn vet nxnsit pr t prvetsuar vetin e
pandryshueshmris s zbritjes.
Vazhdojm me fletn e puns.
Detyr
shtpie
japim
ushtrimet me tej.
2.7 Zbritja e numrave me shum shifra

Kontrollohen detyrat e shtpis, bindemi q jan prvetsuar vetit e
zbritjes.
Ushtrimi a) ndihmon pr t kuptuar dhe zbatuar zbritjen n rresht duke
zbrthyer numrort sipas rendeve, si dhe zbritjen n shtyll gjat dhe
shkurt. Tek ushtrimi b) zbritja kryhet duke br kmbime t njsive.
Pyesim nxnsit (pr t kujtuar):
- Me sa njshe kmbehet nj dhjetshe?
- Me sa dhjetshe kmbehet nj qindshe?
- Me sa qindshe kmbehet nj mijshe?
Ushtrimi c) t zgjidhet nga nxnsit n fletore. Ushtrimet d)
dhe e) t zgjidhen n tekst n mnyr t pavarur. Msuesi kontrollon dhe
bn plotsime dhe korrigjime.
Vazhdohet n fletn e puns ku jepen edhe detyrat e shtpis.
27
2.8 Mbledhja dhe zbritja me mnd

Kontrollohen detyrat e shtpis pr t evidentuar prvetsimin e zbritjes
n rresht dhe shtyll.
N rubrikn: "Kujto dhe prova aftsit" tek ushtrimet a) kujtojm
zbrthimin e numrorve t thjesht n numror t prbr. Nxnsit
plotsojn n tekst dhe kontrollojn me shokun e bangs saktsin e
zgjidhjes. Tek ushtrimet e piks b) kujtojm mbledhjen e numrave duke
plotsuar me 10. Nxnsit plotsojn tekstin. Tek ushtrimet e piks c)
kujtojm mbledhjen e numrave duke veuar 10. Nxnsit plotsojn
ushtrimet n tekst. Tek ushtrimet e piks d) kujtojm mbledhjen e
numrave duke mbledhur n fillim mbledhort e barabart. Pasi nxnsit
bjn plotsimet, msuesi kontrollon duke br sondazhe.
Ushtrimet e piks e) shkathtsojn nxnsit pr t kryer veprime
me mend. Ushtrimet e piks f) prforcojn konceptin e zbritjes si veprim i
kundrt i mbledhjes. N pikn d) mbledhja dhe zbritja kryhen sipas
rendeve. Nxnsit plotsojn, msuesi kontrollon. Ushtrimet e piks h)
nxnsit i kryejn duke pyetur njri-tjetrin (sipas bangave). Ushtrimet e
piks k) kryhen duke zbatuar vetin e ndrrimit dhe shoqrimit t
mbledhjes. Tabeln e plotsojn nxnsit n mnyr t pavarur.
Vazhdon puna n fletoren e puns (nse premton koha).
Detyr
shtpie jepen ushtrimet e para.
2.9 Gjetja e mbledhorit

Kontrollohen detyrat e shtpis. Pastaj rikujtojm kufizat e mbledhjes
(mbledhor + mbledhor = shum) dhe vetin q nga do mbledhje rrjedhin
dy zbritje. Nxnsit plotsojn n tekst ushtrimet e piks a). N pikn b)
nxnsit gjejn mbledhorin e panjohur dhe nxjerrin rregulln (me ndihmn
e msuesit). Mbledhori i panjohur gjendet duke zbritur nga shuma
mbledhorin e njohur.
Pr ushtrimet e piks c) me goj, msuesi u drejton ushtrimin me
rradh nxnsve, q t aktivizohen sa m shum nxns. Pjesn me
shkrim, nxnsit e plotsojn n mnyr t pavarur, po ashtu edhe tabeln
e ushtrimit d). Pastaj lexojn me rradh ushtrimet pr t kontrolluar
saktsin e zgjidhjeve. Pr problemin e) mund t prdorim diagramn:
28
?
1110
1110
3288
1110
ose
ose
3288
3288
?
Detyr shtpie japim ushtrimet n vazhdim.
2.10 Gjetja e t zbritshmit

Rikujtojm se zbritja sht veprim i kundrt i mbledhjes dhe shikojm
shembujt e piks a).
Rikujtojm emrtimin e kufizave t zbritjes.
I zbritshmi
Zbritsi
Ndryshesa
Duke aktivizuar nxnsit zgjedhim ushtrimin e piks b). Nxnsit t marin

edhe nga nj shembull vet. Tani kemi prcaktuar rregullin pr pyetjen e t
zbritshmit kur njihet zbritsi dhe ndryshesa:
Pr t
gjetur t zbritshmin e panjohur mbledhim zbritsin me ndryshesn.
Pr t zgjidhur me goj ushtrimet e piks c) aktivizojm pr do
ushtrim nj nxns. Pastaj nxnsit npr banga t'i dretojn pyetje njritjetrit (ushtrime pr gjetjen e t zbritshmit). Pr ushtrimet e piks d)
mund t prdorni diagramn q nxnsit t kuptojn m leht.
630
360
29
Tabeln e) t'a plotsojn nxnsit n mnyr t pavarur.

Detyr shtpie jepen ushtrimet.
2.11 Gjetja e zbritsit

Kontrollohen detyrat e shtpis. Bjm sondazhe pr t'u bindur q sht
prvetsuar nga nxnsit gjetja e t zbritshmit. Orientojm nxnsit te
figurat (diagramat) e piks a) t cilat ndihmojn pr t gjetur kufizn e
panjohur. Marrim edhe shembuj t tjer t ngjashm dhe arrihet n
prfundimin: Zbritsi i panjohur gjendet duke zbritur nga i zbritshmi
ndryshesn.Vazhdojm me zgjidhjen gojore t pyetjes s par t piks b)
duke aktivizuar nxnsit. Pr pjesn me shkrim t ksaj pike nxnsit t
punojn me pun t pavarur dhe pastaj kontrolloni rezultatet.
Pr ushtrimet c) dhe d) Orientoni nxnsit t prdorin figurat
(diagramat) si n temn e mparshme. Pr ushtrimin e) fillimisht krkojm
nga nxnsit t'u prgjigjen pyetjeve pr kufizn e panjohur q duhet gjetur,
pastaj pr secilin rast t'a gjejn at. Plotsohet tabela f) nga nxnsit n
mnyr t pavarur.
Detyr shtpie jepen ushtrimet e paperfunduara.
2.12 Mbledhja dhe zbritja n problema

Pasi kontrollohen detyrat e shtpis, bhet sondazh pr t par aftsin e
nxnsve pr t gjetur t zbritshmin e panjohur dhe zbritsin e panjohur.
Shum i rndsishm sht aftsimi i nxnsve pr t zgjidhjen e
problemave, pr t prcaktuar me saktsi, far duhet t gjej n nj
problem t dhn. Me pyetje ndihmse msuesi duhet t'i drejtoj nxnsit
drejt krkess: Sa nxns hipn n atobuzin e par? (problemi 1/a) dhe t
plotsojn skemn.
N pikn b) n t njjtn mnyr t arrihet te krkesa:
Sa spektator kishte nj sall?
Tek problemi c) duhet t mbrrijm te
krkesa:
Sa libra mbetn n librari? (m par duhet
gjetur: Sa libra u shitn t dy ditt s bashku?)
Te problemi 2, duhet
kuptuar q jan dhn mbledhort dhe krkohet shuma e tyre. N
problemin 3, njihen i zbritshmi dhe zbritsi, t gjendet ndryshesa.
30
Problemat 4. e 5, t zgjidhen me grupe dyshe sipas bangave dhe pastaj t

lexohen zgjidhjet dhe t kontrollohen saktsit e zgjidhjeve.
T vazhdohet me fletn e puns ku jepen edhe detyrat e shtpis.
2.13 Problema
Kontrollohen detyrat e shtpis. Bhen sqarime e plotsime sipas rastit. Te
problemat e ksaj teme duhen orientuar nxnsit q me ndihmn e
diagramave apo skicave t prcaktojn qart se 'far duhet t gjejn.
Problemi 1. Jepen i zbritshmi (72) dhe zbritsi (32) duhet gjetur
ndryshesa. Problemi 2, jan dhn dy mbledhor, krkohet shuma e tyre.
Problemi 3, Krkesa e par: Sa pasagjer ka n tren pas stacionit t dyt?
(dihen i zbritshmi e zbritsi, t gjendet ndryshesa). Problemi 5, krkesa e
par: Sa sht rruga nga B n C? ( Pra shuma e dy mbledhorve 180 dhe
15). Krkesa e dyt: Sa km prshkoi makina? (prsri shuma e dy
mbledhorve 180 dhe mbledhori q u gjet n krkesn e par)
Problemat 6. dhe 7. t jepen detyr shtpie.
2.14 Ushtrime dhe problema

Kontrollohen detyrat e shtpis, bhen plotsime e sqarime sipas rastit.
Ushtrimet dhe problemet e ksaj teme sht mir t zgjidhen n mnyr t
pavarur nga nxnsit. Ata tani kan t gjith prgatitjen e duhur pr t'a
prballuar kt detyr. Ushtrimet 1, 2 , 3 , 4, prmbajn krkesa shum t
njohura pr nxnsit (gjetje e zbritsit, mbledhort, t zbritshmit) Pr
problemin 5. mund t prdorni barazimin:
-x=x
Pra i zbritshmi gjendet me shumn e zbritsit me ndryshesn.
Pra =
x + x domethn i zbritshmi sht sa dyfishi i zbritsit. T
argumentohen me shembuj numerik.
Prshembull. 10 - 5 = 5( 10 - 2 x 5 )
12 - 6 = 6( 12 = 2 x 6 ) etj.
Problemi 6. dhe tabela 7. t jepen detyr shtpie.
31
KREU 3
SHUMZIMI DHE PJESTIMI
3.1 Kuptimi i shumzimit
Me veprimin e shumzimit nxnsit jan njohur n klasat e mparshme.
Tani njohurit e marra duhen konsolidua, zgjeruar dhe thelluar m tej. Tek
ushtrimi a) rezultati sht gjetur me dy mnyra; me mbledhje t
mbledhorve t barabart dhe me shumzim, japin gjithmon t njjtin
prfundim, por shumzimi e kryen punn shum shpejt. Nxnsit duhet t
dallojn faktort nga prodhimi dhe q shumzimi sht veprim. Rndsi i
duhet kushtuar shumzimit me rreshtim, me coptim dhe me zbrthim n
faktor. Ushtrimet b) dhe c) t zgjidhen nn drejtimin e mesuesit kurse
ushtrimet d) dhe e) me pun t pavarur nga nxnsit. Ushtrimi f) duhet
sqaruar me kujdes q nxnsit t kuptojn vetit e shumzimit me zero dhe
me nj. Pra kur njri faktor sht zero, prodhimi del zero dhe kur njri
faktor sht nj, prodhimi m del sa vlera e faktorit tjetr. Nxnsit t
sjellin edhe shembuj t tjer.
M pas vazhdohet me fletn e puns, ku jepen edhe ushtrimet per detyr
shtpie.
3.2 Vetia e ndrrimit dhe vetia e shoqrimit

Pasi kontrollohen detyrat e shtpis vazhdojm me ushtrimin a). U
krkojm nxnsve t gjejn prodhimin, s pari n rreshtrimin 3 me 4
pastaj n rreshtimin 4 me 3 dhe ata duhet t arrijn n prfundimin (po qe
e nevojshme t meren shembuj t tjer) se: Prodhimi i dy numrave nuk
ndryshon nse ju ndrojm vendet faktorve. Ushtrimi b) t'a plotsojn
vet nxnsit. T marrin edhe shembuj t tjer. Pasi zgjidhim bashkrisht
ushtrimin c) dhe d) arijm n prfundimin se: Prodhimi nuk ndryshon
nse i shoqrojm ata n mnyr t ndryshme. Nxnsit t formulojn
ushtrime t tjer. Ushtrimet e) ndihmojn q nxnsit t prvehtsojn
mir vetin e ndrrimit dhe at t shoqrimit. Ushtrimet f) dhe d) t
32
zgjidhen fillimisht n grupe dyshe (sipas bangave) pastaj nn drejtimin e

msuesit. Vazhdohet me fletn e puns.
3.3 Vetia e prdasimit

Kontrollohen detyrat e shtpis, bjm sondazhe pr prvetsimin e vetis
s ndrrimit dhe shoqrimit. Pr t arritur tek vetia e prdasimit e
shumzimit n lidhje me mbledhjen zgjidhim ushtrimet e piks a). Te e
para njri faktor sht zbrthyer si shum e dy mbledhorve, tek e dyta
njri faktor sht zbrthyer si shuma e tre mbledhorve. Nxnsit ven re
se rezultati nuk ndryshon. Marrim edhe ndonj shembull tjetr dhe
formulojm vetin. Pr t shumzuar nj numr me nj shum,
shumzojm kt numr me secilin mbledhor dhe prodhimet i mbledhim.
Ushtrimet b) dhe c) e konsolidojn vetin e prdasimit. Zgjidhim s
bashku me nxnsit ushtrimet e piks d) dhe natyrshm arrijm n
prfundimin se vetia e prdasimit e shumzimit zbatohet edhe pr zbritjen.
Formulojm edhe shembuj t tjer.
Vazhdojm m pas me fletn e puns.
3.4 Shumsimi i numra me dy shifra 24 x 25

Me detyrat e shtpis kontrollojm prvehtsimin e vetis s prdasimit t
shumzimit.
Tek ushtrimi a) i zgjidhur, sht kryer shumzimi i numrave 24 me 12
duke zbrthyer faktorin 12 n shum. Kryejm t njjtin shumzim n
shtyll. sht shum e rndsishme q nxnsit q t prvetsojn
shumzimin n shtyll. Ushtrimet e piks b) t'i zgjidhin vet nxnsit,
msuesi kontrollon dhe ndihmon. Tek ushtrimi c) 'far mund t gjesh?
Nxnsit duhet t kuptojn vet se kemi t bjm me veprimin e
shumzimit. po ashtu edhe n dy ushtrimet e tjera. Tek ushtrimi d)
nxnsit ushtrohen edhe njhere pr sumzimin n shtyll.
Detyr shtpie jepen ushtrimet po aty.
33
3.5 Shumzimi i numrit treshifror 954 x 82

Pasi kontrollojm detyrat e shtpis dhe shumzimin n shtyll t numrave
me dy shifra, vazhdojm shumzimin n shtyll kur njri faktor sht
treshifror. Ushtrimi b) krkon q nxnsit t shpjegojn si jan kryer
shumzimet. Pr ushtrimin e par sqarimet mund t'i bj msuesi, nxnsit
t plotsojn dhe t sqarojn ushtrimet e pazgjidhura. Tek ushtrimi c)
nxnsit duhet t kuptojn se duhet gjetur faktori i dyt dhe pastaj t
kryhet shumzimi. Ushtrimet d) dhe f) t zgjidhen me pun t pavarur dhe
msuesi nnvizon edhe nj her rrugn e zgjidhjes s tyre.
3.6 Shumzimi me dhjetshe dhe qindshe

t plota
Pas kontrollit t detyrave t shtpis, bjm nj sondazh pr t par sa
mbajn mend nxnsit pr shumzimin me 10, 100, 1000. Plotsojn n
mnyr t pavarur ushtrimet e piks a). Vazhdojm me ushtrimet e piks
b) dhe kontrollojn zgjidhjet e njri-tjetit. Msuesi pasi bindet q nxnsit
i kan zgjidhur sakt ushtrimet nnvizon rregullin: Pr t shumzuar
faktort q kan zero n fund, shumzojn sikur t mos ishin zerot,
prodhimit t gjetur i shtojm zerot. Me grupe dyshe punojm ushtrimin c)
pr t gjetur gabimet dhe pr t br korrigjimet e nevojshme. Ushtrimin
d) t'a zgjidhin n mnyr t pavarur n fletoren e klass. Msuesi
kontrollon e udhzon.
3.7 Problema me shitblerje

34
Pasi bindemi pr prvetsimin e shumzimit t faktorve q kan zero n

fund, nga detyrat e shtpis e futim klasn n situat problemore. Pasi
lexojm problemin a) u krkojm nxnsve me ann e pyetjeve t thjeshta
njohjen e situats:
- Sa kg moll bleu shitsi?
- Sa lek kushton 1 kg?
- Sa lek kushtuan 200 kg? Si e gjejm (veprime)
- Sa lek fiton shitsi nga shitja e 1kg?
- Sa lek mori nga shitja e 200 kg? Si e gjejm
(veprime)
- Sa lek fitoi nga shitja e 200 kg?
Pastaj bashkrisht ndjekim zgjidhjen e problemit n tekst. Ndjekim
zgjidhjen edhe t problemit b) duke u br pyetje nxnsve pr t gjitha
veprimet e kryera. Problemi c) t'a zgjidhin fillimisht n mnyr t pavarur
duke br edhe skemn, pastaj e zgjidhim n tabel. Pr ushtrimin d)
krkojm q nxnsit ta formulojn vet problemn. Po ashtu pr t gjetur
shprehjen e problemit e) (450 - 48 x 8) dhe skemn prkatse.
3.8 Ushtrime. Problema

Ushtrimet dhe problemet e ksaj teme shrbejn pr t konsoliduar
njohurit dhe shprehit pr shumzimet me faktor q prmbajn zero n
fund, pr prvehtsimin e katr veprimeve aritmetike dhe pr aftsimin pr
zbatimin e tyre n zgjidhjen e problemave. Tek ushtrimi 1) pasi nxnsit t
plotsojn n mnyr t pavarur numrat e nevojshm, msuesi jep
zgjidhjen e ushtrimeve dhe sqarimet prkatse. Pastaj vazhdohet me
ushtrimin 2) plotsimin e skems dhe kryerjen e veprimeve. Ushtrimi 3) e
zgjidhim me goj duke nnvizuar vetit e zbatuara. Pr problemin 4)
ndihmojm m pyetjet:
- Sa lek kushtojn 120 shishe me birr?
- Sa kushtojn shishet me birr q u thyen?
- Me sa lek duheshin shitur 120 shishe pr t patur
fitimin
6600 lek?
- Me sa duhen shitur shishet q mbeten pr t patur
po at fitim?
T njjtn rrug ndjekim pr problemit 6)
35
3.9 Kuptimi i pjestimit

Tek rubrika "Kujto dhe prova aftsit", rikujtojm edhe njher termat:
faktor, prodhim, i pjestueshm, pjestues, hers dhe Pjestimi sht
veprimi i kundrt i shumzimit.
Ndjekim ushtrimin a) me goj dhe nxnsit plotsojn vet ushtrimin b),
c) dhe tabeln d). Nse msuesi e quan t nevojshme nxnsit t ndrtojn
edhe vet shembuj t till. Ushtrimi e) t plotsohet prsri nga nxnsit.
Msuesi t sqaroj 'kuptojm me: pjestim me tentativ me shembullin e
zgjidhur f) dhe nxnsit t plotsojn ushtrimin tjetr (35 : 5).
Ushtrimi g) mund t zgjidhet bashkrisht me aktivizimin e nxnsve ose
n fillim me pun t pavarur, pastaj t lxohen prfundimet.
Ushtrimi h) ka si detyr kryesore t msoj nxnsit t shprehin me fjal
veprimin q kryejn. Shpesh nxnsit kryejn mir veprimet, zbatojn
vetit por kan mangsi n mnyrn e t shprehurit. Nxnsit t
formulojn edhe nj shembull vet.
3.10 Vetit e pjestimit

Pasi kontrollojm detyrat e shtpis, aktivizojm nxnsit pr t prsritur
vetit e shumzimit: vetin e ndrrimit, vetin e shoqrimit dhe vetin e
prdasis. Drejtojm para klass pyetjen: A e gzon pjestimi vetin e
ndrrimit? Analizojm ushtrimin a) po t jet nevoja marim edhe shembuj
t tjer deri sa nxnsit t binden dhe t nxjerrin prfundimin se: Pjestimi
nuk e ka vetin e ndrrimit. N t njjtn mnyr veprojm edhe pr vetin
e shoqrimit me shembullin e dyt t piks a), dhe prsri nxjerrim
prfundimin se pjestimi nuk e ka vetin e shoqrimit. Duke iu referuar
ushtrimit b) pasi ndjekim hollsisht veprimet dhe rezultatin, bindemi se ka
vend vetia e pandryshueshmris s hersit: Hersi i pjestimit t dy
numrave nuk ndryshon, nse kta numra i shumzojm ose i pjestojm
me t njjtin numr.
Nga shmbulli
c) kuptohet se pjestimi gzon vetin e prdasis. Ushtrimin d) pr t
36
zbatuar dhe kuptuar vetin e prdorimit e zhvillojm s bashku me

nxnsit n tabel.
Detyr shtpie jepen ushtrimet
po aty.
3.11 Cilsit e 0-s dhe 1-it n pjestim

Pas kontrollit t detyrave t shtpis, prsrisim duke aktivizuar nxnsit
vetit e pjestimit. Paraprgatisim terrenin pr temn e re me pyetje si: Nj
kuti shkrepse sht bosh, pa fije shkrepseje, ather cili sht numri q
shpreh kt situat t shkrepses? (0) Vazhdojm me shmbullin e piks a).
Nxnsit t plotsojn veprimet n tekst. Natyrshm dalim tek prfundimi
se: Nuk mund t pjestosh asnj numr me zero sepse do numr i
shumzuar me zero del zero.
Vazhdojm me
ushtrimin b) duke pjestuar numra t ndryshm me 1. Nxnsit t bjn
plotsime n tekst dhe t nxjerin prfundimin se: Po t pjestojm nj
numr me nj, hersi del sa vet numri. Pastaj u krkojm nxnsve t
pjestojn dy numra t barabart dhe t nxjerrin prfundimin. Plotsojm
ushtrimin c) n tekst dhe nnvizojm edhe nj her se: Po t pjestosh dy
numra t barabart hersi del nj.
3.12 Pjestimi me numr njshifror (246 : 2)

Prsrisim vetit e shumzimit, t pjestimit si dhe vetit e zeros dhe
njshit. Pasi t ndjekim bashkrisht ushtrimet a) nxnsit t bjn
plotsime n tekst t hersit dhe mbetjes pr do rast. Pjestimin e par t
ushtrimit b) e arsyetojn vet, dhe pr t tjerat prcaktojm nga nj nxns
dhe plotsimet n tekst i bn do nxns. Ushtrimin d) t'a zgjidhin n
fletore. me problemin e) t punojn n mnyr t pavarur dhe m pas
kontrollojn zgjidhjen.
37

Detyr shtpie jepen
ushtrimet.
3.13 Pjestimi me nj numr

njshifror (vazhdim)
Ushtrimi a) t zgjidhet me pun t pavarur nga nxnsit, msuesi
kontrollon e bn sqarime sipas rastit. do nxns plotson hersin dhe
mbetjen. Vazhdohet n mnyr t pavarur edhe me ushtrimin b) dhe pastaj
nse msuesi e sheh t nevojshme kto ushtrime i zgjidhim n tabel. Me
ushtrimin c) t punojm n fletore, msuesi kontrollon e udhzon.
Kujtojm dhe prforcojm konceptet: Her m shum dhe her m pak.
Detyr
shtpie
jepen
ushtrimet po aty.
3.14 Pjestimi i numrit me katr shifra

Kontrollojm detyrn e shtpis, bindemi q pjestimi i nj numri
treshifror me nj numr njshifror sht prvetsuar dhe vazhdojm me
sqarimin e pjestimit t par t piks a) pjestimi i nj numri me katr
shifra. Tre shembujt e tjer i krkojm t sqarohen nga nxnsit. Dy
shembujt e fundit i plotsjn nxnsit n mnyr t pavarur dhe pastaj t
bjn sqarime pr t treguar mnyrn si kan vepruar. Ushtrimet e piks c)
i zgjidhin n fletore n menyr t pavarur. Msuesi kontrollon dhe trheq
vmendjen pr gabimet q sheh. Pr problemin c) duhen orientuar me
pyetje nxnsit q t arijn vet tek krkesa e par: Sa pako mori secila
shkoll? dhe krkesa e dyt: Sa pako mori secila nga klasat?
Vazhdon puna n fletn e
Detyr
shtpie
jepen
puns.
ushtrimet po aty.
3.15 Pjestimi me mbetje (vazhdim)

Kjo tem sht n vazhdim t asaj paraardhse, por ka si shtes provn e
pjestimit. Ushtrimin e par t piks a) e sqaron msuesi. Nnvizoni si
38
bhet prova pr t kuptuar se pjestimi sht kryer mir apo jo. Nxnsit
plotsojn dy ushtrimet e tjera duke dhn edhe sqarime pr veprimet e
kryera.
Vazhdohet
me
ushtrimin e par t piks c). Msuesi sqaron, duke aktivizuar me pyetje
edhe nxnsit, pjestimin n rresht (duke ndar t pjestueshmin sipas
rendeve). Ushtrimet e tjera t piks b) zgjidhen nga nxnsit me pun t
pavarur, msuesi nse e sheh t arsyeshme zgjidh ushtrimin n tabel.
Ushtrimi c) t zgjidhet nga nxnsit n fletore.
po aty.
3.16 Pjestimi me 10, 100, 1000

U kujtojm nxnsve se pjestimi sht veprim i kundrt i shumzimit dhe
pr do shumzim shkruajm dy pjestime. Zgjedhim gojarisht ushtrimet e
piks a) duke aktivizuar nxnsit. Ndrkoh ata bjn edhe plotsimet n
tekst. Vazhdojm po me goj dhe nxnsit t bjn plotsimet n tekst n
ushtrimin b). Pas ktij ushtrimi nxnsit duhet t arrijn n prfundimin se
si veprohet kur pjestohen me 10, 100, 1000 numra q mbarojn me nj
ose disa zero. Msuesi krkon shpjegime nga nxnsit pr ushtrimin c) dhe
ata bjn plotsime n tekst, vazhdojn me pun t pavarur, plotsimin e
tabelave t ushtrimit d) dhe m pas me fletn e puns.
3.17 Shumzimi apo pjestimi

Problemet e ksaj teme kan pr qllim t aftsojn nxnsit pr t dalluar
situatat problemore ku duhen prdorur veprimet e shumzimit dhe
pjestimet. N rastet kur nxnsi e ka t vshtir pr t gjetur veprimin
msuesi e ndihmon me ann e pyetjeve t ndryshme, pa i thn. Pr tre
problemet e para nxnsi e ka t leht t prcaktoj veprimin e pjestimit
(sepse ka ndarje n pjes t barabarta). Te problem i katrt, nse nxnsit
nuk e kapin, msuesi drejton pyetje ndihmse: Sa dit ka java?
Tek krkesat e problemit b) t prcaktohen n fillim me goj
mund t gjesh dhe veprimin prkats pastaj t zgjidhen n fletore.
Vazhdojm pas me fletn e
39
puns.
ushtrimet.
Detyr
shtpie
jepen
3.18 Problema n tabel

Nj rndsi t madhe pr formimin matematik t nxnsve prbn zgjidhja
e problemeve me ndihmn e tabels. Ajo prmban jo vetm informacionin
e nevojshm por edhe orientimin pr zgjidhjen e problemit. Para se t
kalohet te problemi i par msuesi bn nj pun prgatitore duke u drejtuar
nxnsve pyetje t tilla si:
Sa duhet ta shes shitsi nj moll q e ka bler psh. 100 lek?
M shum apo m pak se 100 lek?
Nse nga shitja e nj sendi shitsi fiton 10 lek, sa
do t fitoj nga shitja e tre sendeve t njjta? Po 5 sendeve? far veprimi
duhet kryer? Pas ksaj prgatitjeje kalohet te problemi, bhen sqarimet e
nevojshme dhe nxnsit plotsojn tabeln. N t njjtn mnyr veprohet
edhe pr problemin b).
Detyr shtpie
jepen ushtrimet.
3.19 Ushtrime dhe problema

Pasi kontrollojm detyrn e shtpis, nxnsit punojn n mnyr t
pavarur me ushtrimet a) duke zbatuar m par vetin e ndrrimit. N fund
kontrollohen rezultatet. Nse sht e nevojshme mund t zgjidhen nj ose
dy ushtrime n tabel. Te problemi i piks b) pyesim paraprakisht:
Kur njohim faktort si e gjejm prodhimin? far veprimi?
Nse nj numr sht katr her m i vogl se tjetri, si e gjejm?
far veprimi kryejm?
Ushtrimi c) e zgjidhim n fletore n mnyr t pavarur, pastaj
lexojm zgjidhjet. Kujdes tregojm q do nxns t bj provn. Pr
zgjidhjen e problemeve d) dhe e) mund t prdoren tabela.
Detyr
shtpie
jepen
ushtrimet.
3.20 Gjetja e faktorit t panjohur

40
Objektivi i ksaj teme sht prforcimi i lidhjeve midis veprimit t

shumzimit dhe pjestimit. Nxnsit tashm din se pr do shumzim
mund t shkruajn dy pjestime. do nxns t plotsoj n tekst
ushtrimet e piks a). Tek ushtrimi b) njihet njri faktor dhe prodhimi,
krkohet faktori tjetr. Pasi bjm plotsime n tekst nxnsit arrijn n
prfundimin se: Pr t gjetur faktorin e panjohur, prodhimi pjestohet me
faktorin e panjohur. Nxnsit pas ksaj plotsojn n mnyr t pavarur
ushtrimin c) dhe pastaj gojarisht zgjidhim ushtrimin d). Vazhdohet me
pun t pavarur plotsimi i ushtrimit e) dhe tabels f). N fund lexohen
plotsimet q nxnsit t kontrollojn saktsin e zgjidhjes dhe t bjn
korigjimet prkatse.
Detyr
shtpie
jepen
ushtrimet.
3.21 Gjetja e pjestuesit

N vazhdim t tems s mparshme, duke u kujtuar nxnsve q
shumzimi dhe pjestimi jan veprime t kundrta me njritjetrin,
nxnsit t plotsojn ushtrimin a). Tek ushtrimi b) njihen i pjestueshmi
dhe hersi , krkohet pjestuesi. Pas plotsimit n tekst t ushtrimit
(nxnsit t krijojn edhe shmbuj vet) arihet n prfundimin se: Pr t
gjetur pjestuesin , pjestojm t pjestueshmin me hersin. Ushtrimi c) t
zgjidhet n mnyr t pavarur nga nxnsit, kurse d) e zgjidhim s bashku
gojarisht. Pr dy ushtrimet e piks e) msuesi mund t drejtoj pyetjen:
far veprimi do t kryejm? Pasi ta plotsojn vet tabeln f),
Kontrollojm pjestuesit e gjetur.
Detyr
shtpie
jepen
ushtrimet.
3.22 Gjetja e t pjestueshmit

Kontrollojm detyrat e shtpis. N vazhdim t lidhjes s shumzimit me
pjestimin s veprimeve t kundrta me njritjetrin, nxnsit t
plotsojn ushtrimin a). Sqarojm problemin b), nxnsit bjn plotsimet
41
e nevojshme dhe nxjerrim prfundimin: Pr t gjetur t pjestueshmin,

shumzojm hersin me pjestuesin. Vazhdohet puna e pavarur e nxnsve
me ushtrimin c). Zhvillojm me goj ushtrimin d) dhe nxnsit plotsojn
t pjestueshmin n tekst. Pr problemet e piks c) fillimisht pyesim
nxnsit, se far veprimi do t kryejn, pastaj n mnyr t pavarur t
zgjidhin problemat. Gjithashtu nxnsit vet t plotsojn tabeln f) dhe
kontrollojm rregullat duke lexuar t pjestueshmit e gjetur.
3.23 Ushtrime e problema

N vazhdim t prforcimit t njohurive mbi shumzimin dhe pjestimin,
nxnsit kryejn n mnyr t pavarur ushtrimin a), duke kryer
shumzimet (n shtyll) dhe provn pr do shumzim. Duke kontrolluar e
duke br sondazh msuesi duhet t bindet q do nxns i kryen vet kto
veprime. Vazhdohet puna e pavarur me ushtrimin b), msuesi u kujton
nxnsve q bhet shumzimi i numrave pa zero, dhe kto shtohen n
fund. Po n kt mnyr (pun e pavarur) kryen pjestimet e ushtrimit c)
dhe kryet prova pr do pjestim. Tek ushtrimi d) pjestimi pa mbetje
kryhet vetm me numrat 672 dhe 8. Nxnsit ti kryejn t dy pjestimet
(872 : 8; 4825 : 8). Tek ushtrimi e) nse nxnsit nuk e kapin zgjidhjen e
sakt, t sqarohen se pjestuesi m i madh i numrit 36 sht vet 36. Po
ashtu edhe pr numrat 48 dhe 9. Problemi f) fillimisht ta zgjidhin vet
nxnsit. Pr secilin nga pyetjet kur nxnsit nuk japin prgjigjen e sakt,
msuesi t orientoj pr t aritur tek zgjidhja, jo zgjidhje t gatshme.
Detyr shtpie jepen
ushtrimet.
42
KREU 4
SHPREHJE ARITMETIKE
4.1 Shprehjet e thjeshta
Rikujtojm me nxnsit: numrorin e thjesht dhe numrorin e prbr,
nprmjet ushtrimit a). Pastaj nxnsit plotsojn n mnyr t pavarur
ushtrimet b) dhe c). Nnvizojm se shumat e pagjetura dhe ndeyshesat e
pagjetura jan shprehje t thjeshta. Vazhdohet n t njjtn mnyr me
ushtrimet d), e), f) pr t shkruar prodhimin e pagjetur (shprehje t
thjeshta).
Detyr
shtpie
jepen
ushtrimet.
4.2
Shprehjet me mbledhje, zbritje

dhe shumzim dhe pjestim
Kontrollojm detyrat e shtpis. Rikujtojm rregullin e kryerjes s

veprimeve: N nj shprehje q prmban vetm mbledhje e zbritje,
veprimet kryhen sipas rradhs. Duke zbatuar kt rregull nxnsit
plotsojn zgjidhjen e ushtrimit a).
Rikujtojm rregulln tjetr: N nj shprehje q prmban vetm
shumzim e pjestim, veprimet kryhen sipas rradhs. Nxnsit zbatojn
rregulln pr zgjidhjen e ushtrimit b). Nnvizojm se numrori i thjesht
q gjendet pasi kryhen veprimet quhet vler e shprehjes. Nxnsit
vazhdojn t gjejn vlern e shprehjes tek ushtrimi c). Msuesi kontrollon
e bn sondazhe pr saktsin e gjetjes s vlers s shprehjeve.
puns.
ushtrimet.
Detyr
43
Vazhdohet me fletn e
shtpie
jepen
4.3 Rradha e veprimeve n shprehjet pa kllapa

Kontrollojm detyrat e shtpis. Rikujtojm edhe njher rregullat e
msimit t kaluar. Shtrojm problemin a), formojm shprehjen:
5 x 60 + 4 x 80 = dhe gjejm vlern 620 lek. Nnvizojm: N fillim
kryejm shumzimet, pastaj mbledhjen. Shtrojm problemin b) dhe
formojm shprehjen: 4 x 90 - 5 x 40 = dhe gjejm vlern 160 lek.
Nnvizojm prsri: N fillim kryejm pjestimet, pastaj zbritjen.
Shprehjet aritmetike t dy problemave q zgjidhm jan pa kllapa, prandaj
formulojm kt rregull: N shprehjet pa kllapa q prmbajn shenjat e
veprimeve ( +, -, x, :) n fillim kryhen shumzimet e pjestimet, pastaj
mbledhjet dhe zbritjet sipas rradhs. Ushtrimin d) e trajtojm fillimisht
me goj q nxnsit t prvehtsojn rregulln, pastaj t gjejn vlern e
shprehjeve. Ushtrimin e) e zgjidhim me pun t pavarur.
Vazhdojm me fletn
Detyr shtpie jepen
e puns.
ushtrimet.
4.4 Prdorimi i kllapave

Pasi kontrollojm detyrat e shtpis, krkojm fillimisht nga nxnsit t
sqarojn ushtrimin a), T prkthejn fjalit n shprehje aritmetike.
Nnvizojm se Kllapat ndihmojn pr t kuptuar cili veprim i shprehjes s
dhn kryhet m par. Nxnsit t gjejn vlern e secils nga kto
shprehje. Ushtrimet b) dhe c) t zgjidhen nga nxnsit, pastaj t sqarohen
me goj se si sht vepruar. Ushtrimi d) t zgjidhet me goj. Msuesi
prsrit vazhdimisht rregulln: Kryhen m par veprimet brenda kllapave.
Vazhdon puna n fletn e
Detyr
shtpie
jepen
puns.
ushtrimet po aty.
44
4.5 Shprehja aritmetike e nj probleme

Aftsimi i nxnsve pr t shtruar problemet, pr t formuar shprehjet
aritmetike prkatse, ka nj rndsi t madhe pr formimin e kulturs
matematikore t nxnsve. Problemet e ksaj teme japin nj ndihmes t
madhe n kt drejtim. Pr seciln problem, fillimisht krkojm nga
nxnsit q t formojn shprehjet. Msuesi sht n rolin e ndihmsit.
Asnjher t mos ket zgjidhje t gatshme. Po renditim shprehjet
aritmetike sipas problemeve.
1) (240 +250) : 7
cokollata
2) 396 : (10 + 8)
gropa
3) 400 - ( 10 x 31)
pem
4 (140 + 100) : 2
lek pr kuti
5) 5 x 30 + 4 x 28
kmish
6) 8 x 192 - 6 x 72
detale
Detyr shtpie japim ushtrimet.
4.6 Mesatarja aritmetike

Krkojm q problemat a), b) ti shtrojn nxnsit dhe t formojn
shprehjen aritmetike (duke i sqaruar 'kuptojm me mesataren aritmetike
t disa numrave), n vazhdim t tems s mparshme. Formulojm
rregulln. Mesatarja aritmetike e disa numrave gjendet duke pjestuar
shumn e ktyre numrave me sasin e numrave q mblidhen. T gjitha
ushtrimet e tjera t punohen nga nxnsit n grupe dyshe sipas bangave.
Msuesi kontrollon, udhzon, duke prsritur vazhdimisht rregullin q ajo
t prvetsohet nga do nxns.
Vazhdohet me
Detyr shtpie japim
fletn e puns.
ushtrimet.
4.7 Mesatarja aritmetike n problema

Kontrollojm detyrn e shtpis, bindemi q nxnsit jan n gjendje t
gjejn mesataren aritmetike t disa numrave. Problemet n vijim i
45
aftsojn nxnsit q t kuptojn kur duhet gjetur mesatarja aritmetik edhe

t formulojn prgjigjen e problemit. Para se t zgjidhet problemi: a)
prsritim me ushtrime (ose me t dhnat e problemit) kthimin e metrave
n centimetra dhe anasjelltas. Dy problemat a) dhe b), t'i zgjidhin vet
nxnsit, pastaj t kontrollohet rezultati. Po ashtu me ushtrimet c), d).
T vazhdohet m tej me fletn e puns.
4.8 Problema. Nga e tra te prbrsit

(m shum)
N problemat e ksaj teme synohet q nxnsit t aftsohen pr shtrimin
dhe zgjidhjen e problemave kur njra nga madhsit ka "aq m shum" se
sa tjetra. Me shembuj praktik (me petza ose objekte t tjera) u sqarojm
se duke hequr mnjan pjesn m shum, mbeten pjes t barabarta. Nn
drejtimin e msuesit, arsyetohet problemi a) q sht i zgjidhur n tekst.
Dy problemat e tjera b) dhe c) t zgjidhen fillimisht me grupe dyshe, sipas
bangave, pastaj sqarohen edhe nn drejtimin e msuesit.
Vazhdohet me fltoren e puns.
4.9 Problema. Nga e tra te prbrsit (m pak)

Pasi kontrollojm detyrat e shtpis, me problemet synojm q nxnsit t
aftsohen pr ushtrimin dhe zgjidhjen e problemave kur njra nga
madhsit ka aq m pak se sa tjetra. Prsri me shmbuj praktik sqarojm
se duke hequr ndryshesn, mbeten pjes t barabarta. N drejtimin e
msuesit analizohet problemi a) i zgjidhur n tekst. Problemi b) dhe c) t
plotsohen nga nxnsit pastaj t arsyetohen n drejtimin t msuesit.
T vazhdohet m tej me fletn e puns.
4.10 Problema. Nga e tra tek prbrsit

(her m shum)
46
N kto problema qllimi sht q nxnsit t aftsohen pr t shtrua e

zgjidhur problema ku njra nga madhsit ka her m shum se sa tjetra. E
tra ndahet n pjes. Bjm t qart lidhjen e pjess dhe s trs. Te
problemi a) Albani ka dy her m shum, pra ka dy pjes, kurse Erjoni n
krahasim me Albanin ka nj pjes. Pra e tra prbhet nga tre pjes etj.
Figura ndihmon q nxnsit t kuptojn leht problemin. Pasi sqarohet
problemi i par nn drejtimin e msuesit, problemat b) dhe c) zgjidhen
fillimisht me grupe dyshe (msuesi kontrollon, udhzon). Kalohet n
diskutimin e prbashkt nn drejtimin e msuesit.
Vazhdohet m tej me fletn e
Detyr
shtpie
jepen
puns.
ushtrimet.
4.11 Problema. Nga e tra tek prbrsit

(her m pak)
N kt tem nxnsit aftsohen pr t ushtruar dhe zgjidhur problema kur
njra nga madhsit ka her m pak se sa tjetra. Edhe ktu e tra ndahet n
pjes. Sqarojm lidhjen e pjess me t trn. Tek problemi a) shfrytzojm
ngjashmrin me ato t ors s mparshme dhe aktivizojm nxnsit pr
t sqaruar problemin e zgjidhur. Problemet b) dhe c), t'i zgjidhin nxnsit
n grupe dyshe dhe pastaj diskutohet bashkrisht n drejtimin e msuesit.
Vazhdon puna me fletoren e puns.
4.12 Shprehje aritmetike dhe problema

Qllimi i ksaj teme sht q t ushtrohen nxnsit n prdorimin e
shprehjeve aritmetike n ushtrime e n problema. Pr secilin ushtrim t
piks a) krkojm q nxnsit t shkruajn shprehjen aritmetike dhe t
llogarisin vlern numerike. Ushtrimi b) prforcon njohurit mbi rregullat e
kryerjes s veprimeve n nj shprehje pa kllapa. Nxnsit pasi t bjn
korrigjimet, t gjejn vlern e shprehjes. Tek problemi c) shprehja esht
120 : (10 + 25), Pra numri i ditve me numrin e pemve t mbjellura n
dit, kan ndrruar vendet. Pr problemin d) shuma e grumbulluar nga
klasa e par do t ndahet n 20 pjes, pra shprehja sht (30 x 70) : 20.
47
Ushtrimi e) v edhe njher n prov aftsit pr t vendosur kllapat n

vendin e duhur.
1) (250 - 50) : 25 = 8
3) (100 : 4 + 10) x 2 = 70
2) (60 : 2 + 40) 10 = 7
4) ( 800 - 200) : 6 = 100
Vazhdon puna me fletoren e puns.
po aty.
KREU 5
THYESAT
5.1 Thyesa si pjes e nj madhsie
Ushtrimi a) ndrthur natyrshm kuptimin e thyess si pjes e s trs

(njsis) me thyesn e shkruar si dhe me mnyrn e t shprehurit. P.sh. tek
figura nxnsi duhet t kuptoj dhe t shprehet se kemi t bjm me
ndarjen e njsis (qarkut) n dy pjes t barabarta, dmth secila prfaqson
njrn nga dy pjest e barabarta dhe me thyes shkruhet 1/2 (nj e dyta).
Kjo mnyr e t shprehurit dhe t shkruarit do t prsritet pr t gjitha
figurat. Ktij qllimi i shrbejn edhe ushtrimet b) dhe c). Pas tyre
nnvizojm se emruesi tregon n sa pjes sht ndar njsia, kurse
numruesi tregon sa nga kto pjes jan marr. N ushtrimet q pasojn
nxnsit t punojn n mnyr t pavarur dhe n fund t lexohen zgjidhjet
pr do ushtrim.
Vazhdohet n fletoren e puns.
Detyr shtpie japim ushtrime
po aty.
5.2 Thyesat plotsuese

Duke plotsuar ushtrimin a) nxnsit t arijn n prfundimin se t dyja
thyesat s bashku (e pjess s ngjyrosur dhe e pjess s pangjyrosur)
plotsojn t trn (njsin). N ushtrimet e tjera pasi t veprojn nxnsit
48
n mnyr t pavarur, kontrollohen zgjidhjet. N fund u krkojm nxns

vt shkruajn vet disa cifte thyesash plotsuese.
Vazhdojm n fletoren e puns.
5.3 Krahasimi i thyesave me emrues t njjt

Tek ushtrimi a) u krkojm fillimisht nxnsve t dallojn cila pjes sht
m e madhen seciln figur: pjesa e ngjyrosur apo pjesa e pangjyrosur
(dallohen me sy). Pastaj t tregojn me thyes seciln nga kto pjes. Pasi
t kemi marr prgjigjet pr t gjitha pyetjet e ushtrimit a) krkojm nga
nxnsit prfundimin: si i krahasojm thyesat kur kan emrues t njjt?
Marrim edhe shembuj t tjer, t marrin edhe vet nxnsit. Msuesi
nnvizon edhe nj her konkluzionin ku u arrit se: ndr dy thyesa me
emrues t njjt, m e madhe sht ajo q ka numruesin m t madh.
Vazhdohet me pun t pavarur me ushtrimet b), c), d), n fund
kontrollojm zgjidhjet.
Kalojm n fletoren e puns.
5.4 Thyesa t barabarta

Q nxnsit t kuptojn mir konceptin e barazimit t thyesave tek
ushtrimi a) fillimisht pyesim:
- Si jan dy drejtkndshat e par? (t barabart)
- 'pjes e drejtkndshit t par sht ngjyrosur? (1/2)
- 'pjes e drejtkndshit t dyt sht ngjyrosur? (2/4)
- Si jan kto dy pjest e ngjyrosura? (t barabarta - dallohen me sy)
Po kshtu vazhdojm me figurat e tjera t ushtrimit a) dhe n fund arrijm
n konkluzionin se: thyesat q tregojn t njjtn pjes jan t barabarta.
Pasi plotsojm dhe ushtrimin b) dhe arrijm n prfundimin q: 1/2 =
2/4 = 3/6 = 4/8 shtrojm pyetjen:
- si prftohet thyesa e dyt nga thyesa e par?
(duke shumzuar me 2 numruesin dhe emruesin)
49
- si prftohet thyesa e tret nga thyesa e par?

(duke shumzuar me 3 numruesin dhe emruesin)
Po kshtu edhe pr thyesn e katrt etj. Pastaj shtrojm pyetjet n drejtim
t kundrt:
- Si prftohet thyesa e par nga thyesa e dyt? (duke pjestuar me 2
numruesin dhe emruesin) e kshtu me rradh. Kemi prgatitur kshtu
terrenin pr t nxjerr prfundimin se: Nse shumzojm, ose pjestojm
(kur sht e mundur) numruesin dhe emruesin e nj thyese me t njjtin
numr, prftohen thyesa t barabarta. Nxnsit t marrin shembuj vet.
Pasi t plotsojm ushtrimin c) nxjerrim prfundimin se: do thyes q ka
numruesin t njjt me emruesin, sht e barabart me 1. Plotsojm s
bashkfigurat e), f), pastaj me pun t pavarur plotsohen ushtrimet g), h),
k).
Kalojm n fletoren e puns.
5.5 Mbledhja dhe zbritja e thyesave

Tek ushtrimi a) pas pyetjeve: 'pjes t figurs tregon secila ngjyr? dhe
po e gjith pjesa e ngjyrosur? (2/4 dhe 1/4; 3/4) pyesim: me far veprimi
do t gjejm gjith pjesn e ngjyrosur? (me mbledhje)
Fillimisht shkruajm formalisht barazimin;
2/4+1/4=3/4, po ashtu barazimet pr figurat e tjera.
2/6+1/6=3/6 dhe 2/8+3/8=5/8 dhe pas pyetjeve q pasojn si: 'far
kan t prbashkt thyesat?....etj, krkojm sqarim nga nxnsit: Si sht
vepruar pr t mbledhur kto thyesa q kan emrues t njjt? Arrijm n
prfundimin q: Pr t mbledhur thyesa me emrues t njjt, mbledhim
vetm numuruesit e tyre. U krkojm nxnsve t shpjegojn si jan
mbledhur thyesat n bosht. (ushtrimi b). Plotsojm e saktsojm
arsyetimet e tyre.
N t njjtn mnyr procedojm pr t arritur edhe n
prfundimin tjetr se: Pr t zbritur thyesa me emrues t njjt zbresim
vetm numruesit e tyre.
Me ushtrimet e), f) t punojn nxnsit n mnyr t pavarur.
Kalohet n fletoren e puns.
Detyr
shtpie
japim
ushtrimet.
50
5.6 Thyesa si pjes e nj numri

Veprimi i t gjeturit t pjess s nj numri sht mekanik, por pr t arritur
rregullin e veprimit do t ndjekim rrugn e arsyetimit q sht n tekst dhe
konkretisht. Pyesim: 'pjes e figurs sht ngjyrosur? (2/3); sa katror
jan ngjyrosur? (10). Dmth 2/3 e 15 sht e barabart me 10. Pastaj
ndjekim veprimin dhe nnvizojm se: Pr t gjetur pjesn e nj numri,
pjestojm kt numr me emruesin e thyess dhe hersin q del e
shumzojm me numruesin.
Marrim edhe shembuj t tjer. Veojm rastin kur numruesi sht 1.
Ushtrimet c) - f) fillimisht t'i zgjidhin vet nxnsit pr t par sa jan n
gjendje ta gjejn vet pjesn e nj numri. Msuesi udhzon e sqaron pr
do rast t paraqitur.
Vazhdohet me fletoren e puns nse premton koha.
5.7 Gjetja e pjess s nj numri (vazhdim)

Tek problemi a) nxnsit duhet t kuptojn se bhet fjal pr t gjetur 2/6
e numrit 30 pr shiritat e kuq. Numri i shiritave blu t gjendet me dy
mnyra: si 4/6 e 30 dhe duke zbritur nga 30 numrin e shiritave t kuq.
Ushtrimin b) ta zgjidhin n mnyr t pavarur.
Tek ushtrimi c) krkohet 4/5 e 400
Tek ushtrimi d) 10/30 = 1/3 e muajit; 1000/1000 = 1
(pra 1000gr = 1 kg.); 3/12 = 1/4 e vitit.
Vazhdojm me fletoren e puns.
Detyr
shtpie
japim
ushtrimet.
5.8 Ushtrime, problema

T gjeturit e pjess s nj numri haset shpesh n problema, prandaj
nxnsit duhet t familjarizohen me problema t ksaj natyre. Tek ushtrimi
a) u krkojm nxnsve q pasi t gjejn numrin e pllakave t bardha (5/7
51
e 164), numrin e pllakave dekorativete gjejn me dy mnyra: 1) si 2/7 e

154 dhe 2) si ndryshes e 154 me numrin e pllakave t bardha.
Ushtrimin b) t'a zgjidhin me pun t pavarur. Tek problemi c) pasi gjen
pagesn e kstit t par (2/5 e 95900) pjesn q mbetet ta gjejn me dy
mnyra: 1) si 3/5 e 95900 dhe 2) si ndryshes e 95900 me kstin e par.
Tek problemi d) pasi gjejm romanet (1/5 e 255); librat me poezi (1/3 e
255); librat me kuriozitete do gjenden si ndryshes e 255 me shumn e
romaneve dhe poezive.
Vazhdohet me fletoren e puns.
Detyr
shtpie
japim
ushtrimet.
5.9 Problema me thyesa

Tek problemat e ksaj teme, sht e rndsishme q nxnsit t kuptojn
drejt krkesat dhe veprimin pr do krkes.
a) 1) Sa pem jan 2/5 e 4725?:
4725 :
=
* 2 =
2) Sa pem u mbolln vitin e dyt? 4725
+
=
3) Sa pem u mbolln n dy vitet s bashku?
+
=
b) Mund t zgjidhet me dy mnyra:
1) 5/9 e 18 :
=
5=
2) Si ndryshes e 18 me 4/9 e 18
c) Problemi c) mund t zgjidhet me dy mnyra:
1) - 'pjes e nxnsve merret me lojrat me dor?
2/5 + 1/5 = 3/5
- 'pjes merret me atletik? 5/5 - 3/5 = 2/5
- Sa nxns merren me atletik?
2/5 e 100
:
= 2=
2) - Sa nxns merren me lojra me dor?
3/5 e 100
......................
- Sa nxns merren me atletik?
(ndryshesa e 100 me nxnsit e lojrave me dor)
Problemi d)
- 'pjes t rrugs ka prshkruar pasi u kthye makina mbrapsht?
5/9 - 1/9 = 4/9
52
- 'pjes e rrugs ka mbetur?

9/9 - 4/9 = 5/9
Veprimet pr problemin e)
1) 3/8 - 1/8 = 2/8
2) 8/8 - 2/8 = 6/8
3) 6/8 e 72 = ........
Veprimet pr problemin f)
1) 4/7 + 1/7 = 5/7
2) 7/7 - 5/7 = 2/7
3) 2/7 e 84 = ........
Detyr shtpie japim ushtrimet
5.10 Numrat me shenj

N kt tem msuesi t ket n klas nj termometr n mnyr q
nxnsit ta shohin konkretisht shkallzimin e tij. Krahas boshtit horizontal
n tabel t ndrtojm edhe nj bosht vertikal t ngjashm me at t
termometrit.
Pasi t shkruajm bashksit:
N = {1,2,3,4,5,.........}
Z = {..... -2, -1, 0, 1, 2, ......}
U krkojm nxnsve t shkruajn numra natyror, psh:
- m t vegjl se +5: {
,,,
}
- m t mdhenj se + 5 dhe m t vegjl se
+10: { , , , }
- mt mdhenj se +15 dhe m t vegjl se
+20: { ,
,,
}
numra t plot psh:
- m t mdhenj se -5 dhe m t vegjel se 0: { , ,
,
}
- m t mdhenj se -3 dhe m t vegjl se +3: { , , ,}
Tabeln e ushtrimit c) t'a plotsojn n fillim vet secili nxns, pastaj
kontrollojm dhe bjm korrigjimet prkatse.
Vazhdojm n fletoren e puns.
5.11 Numrat me shenj (vazhdim)

Tek boshtet numerike t ushtrimit a) nxnsit t plotsojn vendet bosh n
t dy kraht e zeros. Po ashtu n vargjet numerik t ushtrimit b)
53
Pas plotsimit t boshteve me an t pyetjeve q i drejtojm klass

nnvizojm konkluzionet:
-do numr pozitiv sht m i madh se zero dhe se do numr negativ.
- Ndr dy numra me shenj, m i madh sht ai q n boshtin numerik
ndodhet m djathtas
Pas ksaj nxnsit t plotsojn n mnyr t pavarur ushtrimet e) dhe f).
Renditjen nga m i vogli tek m i madhi e shkruajm n tabel dhe
nxnsit e krahasojn me zgjidhjet e tyre. Pasi sqarojm numrat e
kundrt, nxnsit t plotsojn ushtrimin g)
Vazhdohet me fletoren e puns.
KREU 6
GJEOMETRI
Njohurit nga Gjeometria pr ciklin e ult t shkolls 9-vjeare kan t
bjn kryesisht me njohje t figurave t thjeshta gjeometrike, prbrsit
dhe elementet e tyre e m tej me ndrtimin (vizatimin) e tyre, matjen dhe
prllogaritjen me prafrsi dhe saktsi (deri n formula t thjeshta) t
gjatsis, siprfaqes dhe vllimit. Pr t realizuar kto piksynime, sht e
nevojshme t jepen, qoft edhe n mnyr empirike konceptet baz me t
cilat operohet n studimin e gjeometris por me piksynim q t bhen sa
m t prekshme pr psikologjin dhe prfytyrimin e fmijve t ksaj
moshe. Kshtu, fillohet me pikn si gjurm lapsi n fletore, me planin
(rrafshin) si prfytyrim t nj fijeje letre t shtrir t pakufizuar, t vijs si
bashksi pikash, q m tej do t bhet pr ne e konkretizuar n brinj t
figurave etj. Prshkallzimi n dhnien thjesht t ktyre koncepteve, do t
ndihmonte n prfytyrimin e kalimit gradual nga pika te vija, e m tej
plani dhe hapsira ku vendosen figurat dhe trupat gjeometrike (si ndodh
me kalimin gradual nga boshti numerik te plani koordinativ).
Si do t shohim edhe n trajtimin e temave msimore, synohet t
ecet m tej lidhur me t kuptuarit, prdorimin dhe vnien n dukje t
analogjive dhe t ndryshimeve si elemente baz t llogjiks dhe arsyetimit.
Shtjellimi i temave nga gjeometria nprmjet zgjerimit dhe pjesrisht
54
thellimit t njohurive nga klasat paraardhse, synojn t forcojn bazn e

njohurive, formimin e shprehive matematikore, veanrisht zhvillimin e
aftsive pr t vrojtuar (sht pjesa e matematiks q synon ta bj t
prekshme kt) pr t arsyetuar dhe nxjerr prfundime edhe ato t
prekshme.
6.1 Plani. Pika. Vija. Vija e drejt

Jo pa qllim ndiqet kjo rradh pr dhnien e koncepteve baz. N plan do
t zhvillohet ndrtimi dhe studimi i figurave, nga pika, vija, kndi e deri n
shumfaqshat. N ort e gjeometris sht krejtsisht e domosdoshme
puna me prdorim t mjeteve t puns nga secili nxns. Do t
kshillonim t punohej me laps dhe n letr t bardh (jo me vija).
Msuesi punon vet fillimisht n drrasn e zez dhe krkon t ndiqet po
ajo rradh pune edhe nga nxnsit n bank; ai kontrollon si punojn
nxnsit, si prdorin mjetet dhe sugjeron ashtu si n ort e vizatimit, t
punohet leht me laps dhe sakt n prdorim e mjeteve t puns sipas
rastit vizore-skuadr e m tej edhe kompas etj. Kur jepet prfytyrimi i
koncepteve plan, pik, vij ftohen edhe nxnsit t japin mendimin e tyre
pr t sjell prfytyrime analoge madje duke krkuar edhe diskutim nga
klasa pr to. sht nj element shum i rndsishm emrtimi i do shenje,
simboli , pike , vije apo edhe figure. Kjo jo thjesht vetm se si do t
operohet me to, do t shqyrtohen mardhniet mes tyre etj, por pr nj fakt
tepr t rndsishm, emrtimi na prcakton apo edhe veon konkretisht
vet elementin apo konceptin (pik, vij, segmentent etj).
Msuesi t bj norm pune nga vetja dhe pr do nxns
emrtimin e do pike, vije etj. Krahasimi, si n rastin e segmentit,
drejtzs apo gjysmdrejtzs, e prgjithsisht i figurave dhe cilsimi i
vetive t prbashkta apo atyre q veojn njrn nga tjetra, ka qllim t
dyfisht msimor, t mpreh vrojtimin dhe t bhet arsyetim prmes
ballafaqimit dhe analogjis t shqyrtuara paralelisht. Msuesi t ler koh
t mjaftueshme q nxnsit t punojn individualisht pr ndrtimin e
drejtzave paralele, prerse dhe ndr to, ato pingule. Edhe n fletn e
puns i lihet vend m shum ndrtimeve t thjeshta, prve theksimit q i
bhet prmes t vrojtuarit, t vendosjes s krahasuar t koncepteve n
situata t ndryshme (gjetjes s piks s prerjes, dallimi i ifteve t
drejtzave me mardhnie t prcaktuara si prerse, pingule, paralele etj).
55
Si rregull n ort e gjeometris, punohet me ndihmn dhe me prdorimin e

mjeteve t puns. Megjithat, her pas here krkojm q t punohet me
dor t lir pr vizatimin e figurave t thjeshta. T krkohet plotsimi nga
ana e nxnsve t ushtrimeve nga fleta e puns, q nuk realizohen gjat
ors s msimit. Kur shihet e nevojshme, sipas ecuris gjat ors s
msimit, msuesi mund t jap edhe ndonj orientim q e sheh t
nevojshm.
6. 2 Kndi. Llojet e kndeve

sht si t thuash kontakti i par me nj figur gjeometrike. Njohja,
ndrtimi i tij dhe prbrja, na lejojn t dallojm elementet q formojn
kndin dhe nga ana tjetr, n studimin m tej t figurave dhe trupave
gjeometrik, kndi sht elementi q thuajse gjendet kudo. Kjo e bn t
domosdoshm jo vetm prfytyrimin e tij nga nxnsit, por t dalloj at
n pozicione t ndryshme, t njoh mardhniet mes brinjve dhe t
vizatoj llojet e kndeve pr nga pozicioni (n lidhje me kulmin dhe
formimin e brinjve) dhe madhsia e tij e krahasuar me kndin e drejt.
Kemi kshtu edhe fillimin e konceptit t matjes si krahasim me njsin a
m gjer. Ora e msimit normalisht fillon me kontrollin e puns n shtpi
pr plotsimin n fletn e puns apo me detyrat e tjera q mund t jen
ln nga ora e kaluar. Kjo doemos shoqrohet me diskutim t nxnsve pr
rezultatin dhe mnyrat e zgjidhjes si dhe shoqrohet me konkluzione t
msuesit pr punn e kryer frontalisht apo individualisht. Msuesi e
vazhdon msimin me pyetje nga njohurit e ors s kaluar, mbi llojin e
vijave , vijave t drejta dhe qndron m gjat tek gjysmdrejtza, e cila do
t duhet pr t formuar kndin. N kontaktet e para me njohuri t kapitujve
t rinj, msuesi me punn n drrasn e zez, jo vetm do t shtjelloj
elementet baz t koncepteve por do t shrbej edhe si model i mnyrs
s t punuarit, rradhs s puns, kujdesit dhe saktsis edhe pr nxnsit.
Pra fillon msuesi me vizatim gjysmdrejtzash, veon pikat-kulme duke i
emrtuar e deri n formimin e kndit dhe emrtimin e tij. M tej kalohet
n pun t pavarur nga vet nxnsit. Pr nga vet veoria e t punuarit me
vizatime, me prdorim mjetesh t tjera ve lapsit (q nuk duhet t mungoj
asnjher), msuesi duhet t kryej nj kontroll edhe m t veant pr
realizimin e piksynimit q ka n kt rast puna e pavarur. Pr t dalluar e
pastaj pr ti ndrtuar vet kndet e drejta, nuk duhet t mungoj vizorja
skuadr. Me t jo vetm q ndrtohet kndi i drejt , por q sht edhe m
56
e rndsishme, ai do t shrbej pr t krahasuar kndet , pr ti vlersuar

ata pr nga madhsia dhe pr ti klasifikuar n t ngusht apo n t gjer.
N punn e pavarur me dy drejtza q priten, msuesi t mos nnvlersoj,
por t nxit q nxnsit t mos dallojn si ndodh rndom me shnimin e
vetm katr kndeve q formohen por t vrojtoj m hollsisht gjithnj
mbi bazn e konceptit t dhn t kndit, si pjes e figurs midis dy
gjysmdrejtzave. Po t teproj koh, nga ushtrimet e flets s pun,
ushtrimi 4 me prgjigje t shkurtra , mund t zhvillohet pjesrisht edhe n
klas n mnyr frontale. T tjerat jepen detyr shtpie.
6.3 Shumkndshat
Pas kontrollit t detyrave t shtpis duke ndaluar m shum te ushtrimi 5
pr nga sasia dhe llojshmria e kndeve, pozicioni reciprok i tyre, gj q
prbn nj sintez te njohurive nga ort e kaluara, kalohet n temn e re.
Vem n dukje faktin q njohim segmentin dhe kndin t cilat do t na
shrbejn pr figura t tjera m t plota e m t komplikuara duke
prdorur pikrisht si elemente baz, segmentin dhe kndin. Pr t ardhur
sa m natyrshm, zgjidhet jo pa qllim nj vij e thjesht si bashkim i dy
apo tre segmentesh n formn e vijs s thyer (fillimisht t hapur) ku
duken fillesat e koordinimit t segmenteve me kndet q formohen prej
tyre. Gjithmon n rastin kur segmentet meren n mnyr t
njpasnjshme (kjo t cilsohet). Nxnsve fillimisht u krkohet t
vizatojn sipas dshirs, vija t tilla t thyera t hapura ku t dallojn
segmentet dhe kndet e formuara. M tej kalohet te vija e thyer e mbyllur,
e cila na sjell edhe figura q do ti emrtojm shumkndsha, koncept q
ta jep edhe vet emrtimi (me shum knd, jo m pak se tre). Ndrtimi i
shumkndshave n mnyr t lir nga nxnsit, t krkohet t
shoqrohet me emrtimin fillimisht t kulmeve e pastaj t elementeve
prbrs (brinj, knde).
Q n emrtim t llojit t shumkndshave sipas sasis s
kndeve n figur, fillon edhe veimi i figurave gjeometrike. Me
trekndshin nxnsit jan njohur, prandaj dhe veimi i tyre sipas
madhsis s brinjve apo madhsis s kndeve, sht m shum element
q shpie m tej njohurit e marra me sistemimin dhe klasifikimin e ktyre
figurave. E rndsishme sht t shoqrohet me vizatimin e tyre n
mnyr t pavarur nga nxnsit n fletore.
57
Ndrtimi i trekndshit knddrejt sht si t thuash, ndrtimi i

par rigoroz i nj figure gjeometrike. Kurse ndrtimi i trekndshit kur
jan dhn tre pika kulme, i shrben formimit t shprehive pr ndrtime t
thjeshta. Mund t trhiqet vmendja pr unicitetin e ktij ndrtimi (pa hyr
n kuptimin rigoroz). N t njjtn mnyr mund t trajtohet edhe fakti m
posht, q me tre pika n vij t drejt nuk ndrtojm dot trekndsh. N
lojn q sugjerohet n tekst, fillimisht tre nxns trheqin kordonin e
mbyllur e duke shrbyer si kulme formojn trekndshin, i cili merr
forma t ndryshme me lvizjen e tre kulmeve. Po t shtohet edhe nj
nxns tjetr si kulm do t formonim katrkndsha, t cilt do t marrin
forma t ndryshme (gjithom katrkndsha). E kshtu me rradh 5, 6 etj.
Ora mbyllet me lojn dhe jepen detyra nga fleta e puns. Ndrtimi
i figurave mund t krkohet t bhet n flet ose fletore vizatimi.
6.4 Katrkndshat. Paralelogrami

Ora e msimit fillon me kontrollin e detyrave t shtpis (si zakonisht).
Ndalojm m gjat me ushtrimin 4 t flets s puns, jo thjesht vetm pr
t kontrolluar punn e pavarur. Por na shrben pr t br nj prsritje
paraprake pr njohurit mbi figurat n mnyr frontale, duke aktivizuar sa
m shum nxns. Me figurat q do t trajtohen m posht, nxnsit
prgjithsisht jan njohur. E veanta do t jet njohja e tyre m e plot,
vrojtimi i mardhnieve t elementeve prbrs t tyre q do t na sjell n
mnyr t natyrshme pr t br klasifikime dhe emrtime t veanta. Kjo
n aspektin e thellimit t njohurive, kurse n thellim t t menduarit logjik,
shoqrohet n tekst dhe me kujdes nga msuesi n orn e msimit prmes
diskutimit t lir dhe thjeshtsisht t arsyetuar t vetive t prbashkta t
figurave respektive dhe t atyre vetive t veanta. Ndiqet radha e trajtuar
n tekst, me piksynim kalimin nga figurat dhe vetit e njohura me
grumbullim dhe klasifikim t vetive q sjellin t veantn si te kalimi nga
katrori tek drejtkndshi. (Do t ishte m mir kalimi nga drejtkndshi te
katrori, si nga m e prgjithshmja tek e veanta, por meq nga fmija
perceptohet m thjesht katrori fillohet nga ai pr t prgjithsuar). Pr t
cilsuar veorin e figurave nga veti specifike futet edhe trapezi, e n
vazhdim dhe paralelogrami. M posht krkohet t bhet krahasimi i
katrorit dhe i drejtkndshit jo vetm mes tyre por me paralelogramin n
58
prgjithsi, gj q n tekst shoqrohet me nj sr pyetjesh q bazohen n

vrojtimin e kujdesshm t figurave, ballafaqimi i vetive dhe krahasimi i
tyre. Si shihet, n tekst edhe kt or msimi i jepet vend ndrtimit
saktsisht t figurs gjeometrike, si sht paralelogrami (me piksynim
prdorimin e mjeteve dhe sidomos shfrytzimin e vetive tashm t
njohura. Edhe n fletn e puns ndrtimit i lihet vend i veant (t figurave
m t thjeshta).
6.5 Rrethi
Ora fillon me kontroll t puns s pavarur n shtpi. Kontrollohet saktsia
e ndrtimeve t thjeshta dhe pr raste t veanta bhet cilsimi i puns s
kryer, sidomos atyre q kan punuar sakt dhe bukur. Kontrollohet
frontalisht plotsimi i tabels me elemente t shumkndshave duke
aktivizuar sa m shum nxns pr prgjigje apo pr diskutim t lir. Edhe
me rrethin dhe format rrethore nxnsit jan t njohur nga klasat e
mparshme por edhe nga kontakti me objekte q kan forma rrethore.
Mund t filloj trajtimi i tems pikrisht me sjelljen nga nxnsit t
objekteve t ndryshme q kan forma rrethore apo ku dallojn ata rrethin
si figur. Edhe n kt or, theksi vihet n prdorimin e kompasit pr t
vizatuar rrath t ndryshm. Duke u nisur thjesht nga rradha e puns pr t
ndrtuar rrethin: gjetja (ose veimi i nj pike) e qendrs s rrethit q do t
ndrtohet, hapja e kompasit me nj madhsi t caktuar (sipas dshirs). N
apektin msimor si t thuash vihet n dukje uniteti kompas - qendr - rreze
me t cilin mund t ndrtojme nj rreth. Pr t treguar rolin e rrezes dhe t
qendrs n ndrtimin e nj rrethi, kalohet n ndrtimin e nj rrethi me po
at rreze por me nj qendr tjetr dhe n rastin kur n po at qendr
ndrtojm rrath me rreze t ndryshme (rratht bashkqendror). Sipas
rradhs s puns q trajton teksti pr ndrtimin e rrethit, vihen n pun t
pavarur nxnsit pr t ndrtuar rrath. Msuesi krkon q gjat puns
nxnsit t cilsojn hapat e hedhur, veimi dhe emrtimi i piks, q do t
shrbej si qendr, hapja e kompasit si mas e rrezes dhe natyrisht
shkathtsia e vizatimit. Kjo t trajtohet si shtja kryesore e ors s
msimit. Elementet e tjer t rrethit, diametri, korda,vizatimi i tyre, dallimi
i segmenteve q jan ose jo elemente t rrethit, sht nj drejtim tjetr i
ors s msimit edhe pr faktin se me to, do t operohet vahdimisht kur t
59
ndeshemi me figurn e rrethit. Po t mjaftoj koha kalohet n ushtrimet 1

dhe 2 t flets s puns. T tjera jepen detyr shtpie.
6.6 Trupat gjeometrik

Ora fillon me kontroll t shpejt t kryerjes s detyrave t shtpis n
fletn e puns dhe pastaj merren me goj prgjigjet pr pyetjet q
prmbante ushtrimi 3, prmes diskutimit pr problemet q do t lindin nga
prgjigjet e nxnsve apo ndonj mendimi q mund t ket dikush.
Edhe me trupat gjeometrike nxnsit jan t njohur nga klasat e
mparshme. Nxnsit t thon mendimin e tyre nga vrojtimi apo kontakti
me trupa q ngjasojn me trupat gjeometrike msimor.
Tema e re e msimit mund t filloj me sjelljen nga
nxnsit t rasteve t trupave t ngjashm me trupat gjeometrik q njohin.
Do t ishte praktike dhe e dobishme sikur nxnsit t kishin m vete ose
n grup, kompletin e trupave gjeometrike plastike ose edhe me plastelin
(mir sht ta mbajn me vete edhe pr ort e tjera t msimit). Nj gj e
till do t familjarizonte m shum nxnsin me trupat gjeometrik e
sidomos me elementet prbrs t tyre. N dallim por edhe n ngjashmri
t figurave gjeometrike q prbhen nga kulme, brinj dhe knde (apo n
rastin e rrethit nga vija e lakuar) trupat gjeometrike formohen nga faqet si
element kryesor prbrs, q n shumicn e tyre jan faqe t sheshta. Kjo
theksohet q n fillim t trajtimit t tems msimore.
Kjo edhe lehtson vrojtimin pr t dalluar elementet
prbrs te trupat por edhe sht pjes prbrse e vetive t cilat dallojn
vet trupat gjeometrik nga njri-tjetri. Kalohet m posht n ndarjen m
t madhe t trupave gjeometrik, shumfaqshat dhe trupat e rrotullimit.
Konkretizimi i formave q kan trupat gjeometrik msimor me ato q
nxnsit njohin dhe nxiten ti dallojn e ti prmendin, e bn m konkret
dhe m me efekt orn e msimit. Vazhdohet me ushtrimet e flets s pun,
emrtimin dhe veimin e trupave gjeometrik. T tjerat ushtrime lihen pr
detyr shtpie.
6.7 Kubi. Kuboidi

Ora e msimit q fillon me kontrollin e detyrave t shtpis, fillimisht
orientohet n dhnien e prgjigjeve dhe duke i analizuar dhe argumentuar
60
ato, pr ushtrimet cilsore 2 dhe 3 t flets s puns me qllim prsritjen

e njohurive t marra. Pr temn e re si edhe m par pr trupat konkret q
shqyrtohen, bhet klasifikimi i tyre n prbrje t shumfaqshave. Ashtu
si n figurat gjeometrike sht e rndsishme njohja e elementeve
prbrse t tyre e sidomos marrdhniet mes tyre n kto figura
gjeometrike, edhe pr trupat gjeometrik, sht e nevojshme t dallojm
elementet q formojn trupin, sa dhe si (far) jan.
Pr
kt qllim n mnyr m t thelluar fillohet nga kubi dhe kuboidi. Duke
shqyrtuar me kujdes t gjitha elementet dhe duke dalluar n to prbrs me
veti t veanta do t lehtsohej puna kur t shqyrtonim m posht, n
tekst: Kubi dhe kuboidi, far kan t prbashkt? Nga se ndryshojn? Pr
pyetje t ktij lloji n klas t nxitet diskutimi ku t shprehin mendimin
dhe arsyetimin e tyre sa m shum nxns. Figurat m posht n tekst,
jepen me qllim prcaktimin e mnyrs dhe rradhs s puns nprmjet
modeleve t hapura t kubit dhe kuboidit pr t ndrtuar vet trupin
gjeometrik. Skema t shpjegohet si sht ndrtuar (dimensionet e tyre),
roli dhe pozicioni q ka do faqe n trup, mnyrn e prerjes dhe mnyrn e
palosjes pr t formuar trupin. Kjo prbn edhe detyrn praktike pr
ndrtimin e trupave me dimensione t zgjedhura sipas dshirs. (Psh pr
kubin brinja 5cm dhe pr kuboidin 4 cm, 5 cm dhe 6 cm). Kalohet n
zgjidhjen e ushtrimeve 1 dhe 2 n fletn e puns. Pr t ln detyr shtpie
punn praktike.
6.8 Prizmi
Ora fillon me kontrollin e detyrs s shtpis dhe vet nxnsit t
vlersojn modelin e trupit gjeometrik t ndrtuar nga shokt dhe shoqet e
klass. Msuesi mund t bj nj kontroll frontal pr njohurit mbi trupat
gjeometrik, duke pyetur nxns t veant me piksynim t diferencuar.
Prmnden edhe nj her veti t prgjithshme t trupave, krahasim mes
prbrjes dhe vetive t njri-tjetrit etj. Pr temn e re, prizmi, msuesi ka
siguruar trupa n form prizmi duke u krkuar edhe nxnsve t ken
sjellin trupa t till. Msuesi mbase vetm mund t shtroj punn q duhet
br dhe pastaj nxnsit n mnyr t pavarur duke u nisur vetm nga
vrojtimi i prizmave t ndryshm, t listojn elementet prbrs, numrin e
tyre dhe llojin e tyre. Kjo do t nxit vrojtim t vmendshm, referim t
njohurive t prvetsuara pr nj bilanc sa m t plot t puns q kryejn
61
nxnsit individualisht ose n grup. Do t ishte e dobishme q nxnsit t

ken n duar prizma t llojeve t ndryshme pr t br m t plot pamjen
e prgjithshme t vrojtimit t prizmave. M tej msuesi vet bn bilancin e
puns q kan kryer nxnsit pr t dal n konkluzionet msimore t
tems q trajtohet. Duke folur pr bazat e prizmit mund t sugjerohet q
nxnsit t shqyrtojn krahasimisht kubin ose kuboidin si prizma me baz
katrkndore, katror ose drejtkndsh.
N t njjtn mnyr edhe pr prizmin trekndor sugjerohet modeli
i hapur pr t shqyrtuar nga njra an figurat q jan faqe t trupit por si
baz nisje edhe pr t ndrtuar me ta vet prizmin. Mund t lihet kjo pr
detyr shtpie, kur modeli i hapur sugjerohet n madhsi me dimensione
sipas dshirs. Vazhdon puna n klas me zgjidhjen e ushtrimeve 1 dhe 3
t flets s puns n mnyr t pavarur, ndrsa pr ushtrimin 2 rezultatet e
qarkimit pr pohimet e dhna, t diskutohen frontalisht me aktivizim t sa
m shum nxnsve.
6.9 Piramida
N t njjtn mnyr si orn e kaluar veprohet pr t kontrolluar dhe
vlersuar punn e secilit pr prgatitjen e trupit gjeometrik nisur nga
modeli i hapur i sugjeruar n fletn e puns.
sht rasti pr t stimuluar saktsin e puns dhe paraqitjen e saj.
Nga kompleti i trupave nxnsit veojn piramidn. Do t ishte efektive q
npr klas t qarkullojn modele piramidash me baza t ndryshme pr t
vrojtuar sa m gjer kt trup me veorin e tij, krahasuar me trupat e tjer
por edhe mes vet piramidave. Pas shqyrtimit t elementeve prbrse,
nxnsit vihen n pun t pavarur pr t plotsuar krkesat e (b) n tekst.
Kalohet n zgjidhjen e ushtrimeve n fletn e puns, n fillim me pun t
pavarur dhe pastaj duke diskutuar mbi pohimet q prezantojn nxnsit.
Plotsimi i tabels n ushtrimin 3, t sugjerohet pr pun individuale n
shtpi. N fund t tems n tekstin msimor, jepet i skicuar modeli i hapur
i piramids trekndore, sipas t cilit t prgatitet me prmasat e dhna n
fletn e puns si pun praktike.
6. 10 Trupa rrotullimi
62
N t njjtn mnyr veprohet si n orn e kaluar pr t kontrolluar dhe

vlersuar punn individuale n prgatitjen e trupit gjeometrik. T
stimulohet puna e kryer me saktsi dhe t paraqitet bukur nga nxnsit e
veant. Vazhdohet me kontroll frontal t njohurive mbi trupat
gjeometrik, pr vetit, ngjashmrin dhe veorit q paraqesin. Edhe me
trupat e rrotullimit nxnsit jan njohur. Krkohet prej tyre q t kujtojn
far din pr kta trupa, t shqyrtojn trupat q kan npr duar dhe t
sjellin shembuj objektesh q kan ngjashmri me ta.
Me gjith vetit themelore si trupa rrotullimi q bashkojn kta trupa, t
vihen n dukje dallimet e tyre, cilindri me konin, t dy kta trupa n
krahasim me sfern. Kalohet n zgjidhjen e ushtrimeve n fletn e puns.
Pr secilin ushtrim 1 dhe 2, nxnsit t lihen n pun t pavarur dhe pastaj
zgjidhja e sakt t diskutohet bashkrisht me aktivizim kryesisht t
nxnsve. Msuesi kontrollon gjat puns s pavarur si veprojn nxnsit
dhe sugjeron me piksynim t diferencuar pr nxnsit q do t vlersoj
apo me ndonj piksynim tjetr pedagogjik, plotsim boshllqesh, etj.
KREU 7
MATJA
7.1 Kuptimi i matjes. Matja me njsi
t ndryshme
Me matjen si proces nxnsit jan njohur n mnyr t thjesht. Ata kan
patur rast t matin gjatsi psh; segmentesh apo dhe siprfaqe kryesisht me
mbulim katrorsh, drejtkndshash apo rrethorsh. Kuptimi i matjes edhe
ktu jepet fillimisht me mnyra t ndryshme dhe sidomos me mjete
rrethanor, me njsi jostandarde pr t dal m tej me mnyrat m t sakta
dhe kryesisht me njsi standarde t matjes e deri me prdorim formulash t
thjeshta matematikore. Jepen mnyra pr t matur duke przgjedhur njsi
t ndryshme (jostandarde). Ato kan gjithsesi przgjedhjen e nj njsie pak
a shum fikse, por krejt vetjake, si jan gjatsia e pllmbs, parakrahu,
hapi e t tjera q natyrisht dallojn nga njri-tjetri. Gjithsesi ato
mbshteten n kuptimin themelor t matjes q ka t bj me krahasim si
pr shembull t gjatsive. Pr t matur nj gjatsi, ajo krahasohet me nj
njsi t przgjedhur gjatsie duke iu referuar asaj. Kto mnyra matje edhe
63
pse nuk kan ndonj prdorim masiv, vlejn t njihen jo thjesht pr ti

shrbyer kuptimit t t maturit, por duke i konvertuar disa prej tyre n
njsi matjeje themelore si jan centimetri apo milimetri, synohet nj
prafrim n saktsin e matjes. Msuesi me mnyrn e trajtimit shkallshkall, prgatit prmes larmis s mnyrave t matjes nxnsit q t
prgatiten pr kryerjen e matjeve me njsit standarde. N przgjedhjen e
matjes s sendeve t ndryshme do t na duhet t nisemi nga mundsia apo
pamundsia pr t kryer matjen, prandaj ka rndsi zgjedhja e objektit me
t cilin matim, pra t njsis (jostandarde). Kalohet n pun praktike
direkte sipas trajtimit n tekst dhe n prputhje me gjendjen n klas.
Nxnsit ndahen n grupe dhe merren konkretisht me matje gjatsish
objektesh konkret. Me rndsi sht plotsimi i tabelave respektive.
Diskutimi mbi punn e kryer ka rndsi pr t prsosur mnyrat e matjes.
Krahasimi i gjatsive t pjesve t trupit q prdorim pr matje ngjall
interes pr nxnsit, ata si t thuash zbulojn pr veten e tyre disa veori,
sa t gjat e kan pllmbn, parakrahun, gjatsin e hapjes s dy gishtave
t par (epirokun), hapin etj. N fund grupet japin rezultatet e matjes
duke br kshtu edhe ballafaqimin e rezultateve t arritura.
7. 2 Matja me sende dhe mnyra t ndryshme

N pjesn e par t ors s msimit vazhdohet me przgjedhje mnyrash
dhe sidomos mjetesh q mund t shrbejn pr matje. Edhe kjo or ve
qartsimit t mnyrave dhe procedimit pr t kryer matje dhe pr t dhn
rezultatin e tyre, realizohet prmes pun praktike. Prsri klasa ndahet n
grupe t vogla, me dy-tre nxns dhe veprohet si n tekst apo edhe mnyra
e mjete t tjera pr matje gjatsi objektesh. Saktsia n matje dhe
prllogaritje sht e mundur t verifikohet leht me prdorim t metrit,
prandaj t synohet pr t punuar mir. T synohet pr t plotsuar tabelat
prkatse pr do matje t kryer. Ve 4 rasteve q orienton teksti, msuesi
apo edhe vet nxnsit mund t przgjedhin mnyra matjeje, sende si njsi
jo standarte apo objekte pr t matur. N fund t procesit bhet diskutim i
lir pr punn e kryer dhe rezultatin e gjetur. Detyra e ln edhe n fletn e
puns pr matje edhe n shtpi, t shrbej pr zgjerimin e puns s
pavarur, kt rradh edhe me ndihmn e pjestarve t tjer t familjes.
64
7. 3 Matja me centimetr dhe milimetr

Objektivi i ksaj ore msimi sht njohja me njsit standarde t matjes
dhe matja me saktsi e gjatsive t ndryshme. Duke prdorur pr kt gj
vizoren, prgjithsisht si thuhet edhe n tekst, vizorja e shkallzuar
mundson matje t sakta. Prandaj ka rndsi njohja e ktij shkallzimi dhe
rezultati q shfaqin shnimet n vizore. Gjithashtu merr rndsi paisja e
nxnsve me kt mjet dhe t ushtruarit me t. Pr tu familjarizuar me
madhsin q prfaqsojn njsit e matjes, shumfishat apo nnfishat e
tyre, ti kushtohet rndsi faktit t prdorimit t tyre sipas rastit. (Pyetjet
pr njsit q duhen prdorur n matjen e objekteve t ndryshme i japin
nxnsit nj prfytyrim m t plot prsa i prket madhsis q prfshijn
njsit e matjes dhe pastaj edhe mjeteve q duhen przgjedhur pr t br
ato matje). Matjeve t sakta i duhet kombinimi i njsive t ndryshme t
matjes si sht cm me mm. Pr kt t zgjidhen pr matje objekte q
krkojn nj kombinim t till (mund t jen libri, fletorja, lapsi etj). Nj
tjetr kombinim shum praktik q sht me interes pr zgjerimin e aftsive
dhe horizontit t nxnsit, sht matja me sy dhe pastaj matja e sakt pr
t verifikuar saktsin e matjeve me sy. Edhe ky aspekt t trajtohet gjat
ksaj ore edhe n vazhdim pr t nxitur te nxnsit kt lloj t ushtruari.
N kt rast duhet kujdesur, q nxnsit t regjistrojn matjet e tyre (n
forma t ndryshme) dhe t plotsojn tabelat per matjet n ushtrimin
praktik (c). Kalohet pastaj n matje gjatsish t segmenteve duke br
edhe krahasimin e gjatsive t tyre me matje n cm dhe mm. Mund t
trhiqet vmendja edhe n mnyrn e krahasimit t gjatsis s dy
segmenteve me ndihmn e kompasit. Me rndsi n kt tem sht
shprehja e t njjts gjatsi me mnyra t ndryshme, emrtimi ndryshe i t
njjts gjatsi apo ndryshe, lidhja sasiore mes njsive t matjes. Kalohet
praktikisht n zgjidhje ushtrimesh prmes rubrikave: Plotso, T shprehim
ndryshe, Ushtrime praktike). N fletn e puns prsri nxnsit do t
ndeshen me matje segmentesh, vizatim segmentesh me gjatsi t dhn,
krahasim gjatsish dhe n mas m t madhe me ndrrim t njsive t
gjatsis. Po tepron koh mund t filloj zgjidhja e ushtrimeve t flets s
puns. T tjerat lihen pr detyra shtpie.
7. 4 Matja me metr dhe kilometr
65
Mbasi kontrollohet kryerja e detyrs s shtpis, msuesi me kontroll

frontal prsrit lidhjen midis cm dhe mm duke krkuar prgjigje me goj
nga nxns t shumt pr ndrrimin e njsive t matjes. Kjo mnyr t
operuari q n fillim t ors s msimit, thekson edhe te nxnsit t
msuarit e ktyre ndrrimeve, mbasi n ort q do t vin do t shtohen
njsit e gjatsis. Pr faktin q me njsit e gjatsis m dhe km nxnsit
jan njohur m par, ora e msimit me tem m dhe km sht vazhdim i
mardhnieve mes njsive t gjatsis. Mbasi rikujtojm edhe nj her
njsit e reja t gjatsis (m dhe km) dhe lidhjen me njsit e msuara (cm
dhe mm), pr ta br m t kapshme pr nxnsit, orientojm duke
aktivizuar edhe ata, pr prdorimin e ktyre njsive n matje konkrete dhe
reale. Pr kt mund t jepen me prafrsi gjatsi q shprehen dhe maten
m ato njsi gjatsie. Edhe ushtrimet e formuluara n tekst kan kt
piksynim. (Me ciln njsi gjatsie matim?) N rubrikn (b) t njjtn
gjatsi mund ta emrtojm n dy mnyra, vazhdon t ushtruarit e
llogaritjeve pr t kaluar nga njsi t dhna gjatsie n shumfisha ose
nnfisha t tyre. Nxnsit punojn n mnyr t pavarur, msuesi
kontrollon aktivizimin dhe saktsin e puns; n fund t rubriks krkon
nga nxnsit t japin disa rezultate pr t cilat kur sht e nevojshme, nxit
debat pr rrugn e ndjekur dhe saktsin e rezultatit. Vazhdon m tej puna
e pavarur me rubrikn (c) shkruani n fletore barazime duke emrtuar
ndryshe duke proceduar si me rubrikn e mparshme. Zakonisht kur
fillon klasa nga puna me nj grup ushtrimesh, fillimisht mund t jepet
ushtrimi i par i zgjidhur si model ose nga teksti ose nga vet msuesi kur
e sheh t nevojshme lidhur me gjendjen e klass. N vazhdim jepet edhe
nj njsi tjetr pr matjen e gjatsis, decimetri me lidhjen me njsi t tjera
t njohura m par. Marrdhniet mes tyre japin shkas pr zgjidhje t
ushtrimeve t cilat sht e mundur t realizohen me pun t pavarur t
nxnsve. N t njjtn mnyr do t veprohet me prezantimin e
konkretizimin e njsis m t madhe t matjes s gjatsive si sht
kilometri. Veprohet si m lart me lidhjen me njsit e tjera t gjatsis
(metrin) dhe pastaj kalohet n zgjidhjen e ushtrimeve gradualisht sipas
tekstit. Me rubrikat respektive t flets s puns operohet me njsit e
gjatsis n mnyrat e mundshme pr kalimin nga njsi t vetme apo t
kombinuara t kalohet sipas rastit n njsi t tjera gjatsie. Pr ushtrimet t
cilat nuk realizohen n klas, jepen pr detyr shtpie.
7.5 Veprime me njsit e gjatsit

66
Ora e msimit fillon me kontrollin e detyrave t shtpis. Mund t bhet

kontroll fizik pr kryerjen e detyrave dhe e shoqruar me ballafaqim t
rezultateve t gjetura. Pr kt bhet aktivizim i nxnsve ose t
parashikuar pr kontroll ose edhe spontan. Rndsi ka aktivizimi i sa m
shum nxnsve. Tema e re ka t bj me veprimet q kryhen me njsit e
gjatsis. Veprimi i mbledhjes apo zbritjes me t cilat do t merremi, do t
ket n kt rast jo numra me t cilat kemi operuar deri tani, por me numra
q shprehin njsi gjatsie. Kjo sht e veanta n kryerjen e ktyre
veprimeve e cila na detyron t dim dhe t prdorim lidhjet q kan njsit
e gjatsis me njra-tjetrn, pr t kryer sakt veprimet me to. Q n fillim
t tems sugjerojm t qndrohet mbi tabeln e lidhjeve dhe kalimit nga
nj njsi gjatsie n tjetrn pr vetm ato njsi q njohin nxnsit.
Nxnsit t msojn si t kalohet nga njra ndarje n tjetrn ose nga nj
numr tek tjetri prmes shumzimit (apo pjestimit). [Kjo tabel dot
pasurohet m von me futjen e njsive t ndermjetme]. Me tabeln prpara
e mbase edhe t zmadhuar , me shembuj t thjesht numerik krkohen
prgjigje me goj nga nxnsit pr mnyrn e prdorimit t saj, pr ta
patur m leht kur t aktivizohen pr pun t pavarur. Kjo i ndihmon edhe
pr ta br kt tabel t mbajtur mend si psh, tabela e shumzimit.
Mendojm se e lehtson punn e nxnsve edhe vendosja e modelit n
fillim t nj grupi ushtrimesh t lidhjes mes njsive prkatse t gjatsis.
Sipas rastit t ushtrimeve, at shnim q ka teksti (sipr disa shifrave t
mbledhorve) pr mnyrn e mbledhjes apo zbritjes, t sqarohet far ajo
prfaqson pr t kryer sakt veprimet.(Gjat mbledhjes pr t mbajtur n
mend dhe sidomos gjat zbritjes kur pr t mundsuar veprimin, duhet t
bjm kalimin e njsis me vlern prkatse te njsia m e vogl). Pas
zgjidhjes s do grupi ushtrimesh prmes puns s pavarur t nxnsve,
ve kontrollit q bn msuesi gjat puns s nxnsve, trheq vmendjen,
krkon rezultate dhe stimulon e nxit pr t vazhduar punn m tej. Edhe
fleta e puns prmban ushtrime t ketyre llojeve, kshtu q nxnsi
nprmjet tyre ushtrohet pr t kryer veprime me njsit . Dhnia e
problems me iklistin bhet pr t par konkretisht nevojn dhe mnyr e
kryerjes s veprimeve me njsit e gjatsis; kurse ushtrimi n fund t
tems, pr t rikujtuar si t przgjedhim masat me mundsit q ofron
objekti.
Rubrikat nga fleta e puns q nuk jan zgjidhur n klas t lihen pr
detyr shtpie.
67
7.6 Perimetri i figurave gjeometrike

Mbas kontrollit t detyrave t shtpis, msuesi prgatit klasn pr t kryer
matje n figurat gjeometrike. Pr kt rikujton figurat gjeometrike, cilat
jan ato, vizatimi tyre, prbrsit e tyre dhe rikujton edhe veti q kan t
bjn m gjatsit e brinjve. Kjo realizohet me aktivizim sa m t gjer t
nxnsve. Mbas ksaj pune msuesi me ndihmen e nxnsve prcaktojn
perimetrin e figurave, far sht, kush e prbn dhe si gjenden prbrsit
(gjatsia e brinjve) N kt mnyr sht prgatitur situata pr t
realizuar llogaritjen numerike t perimetrit t figurave. Si n tekst
paragrafi a) fillohet me gjetjen e perimetrit t trekndshit; prcaktohet si
shum e gjatsive t segmenteve q jan brinj t tij dhe fillohet me
matjen e gjatsive t brinjve. E gjitha kjo me pun t pavarur dhe deri n
mbledhjen e gjatsive t gjetura. Krkohet nga disa rezultati i arritur me
prgjigje t formuluar sakt: perimetri i trekndshit ABC sht ....... cm .
Detyra praktik q pason (b) ka qllim t dyfisht, ndrtimin thjesht t
figurave dhe pastaj gjetjen e perimetrave t tyre sipas shembullit t
trekndshit. sht pun krejtsisht e pavarur q nga przgjedhja
individuale e figurave nga vet nxnsit. M tej teksti prmban edhe nj
detyr praktike (c) si sht gjetja e perimetrit t figurave kur njihen
gjatsit e segmenteve prbrs, q kthehet n llogaritje numerike
(veprime me njsit e gjatsis). Paragrafi (d) me gjetjen e perimetrit t
vijs s thyer n vazhdim ka t bj me aspekt tjetr t rndsishm sa
msimor aq edhe praktik; sht fjala pr rastin e gjetjes s perimetrit t
figurave q kan segmente me gjatsi t njjt (brinj t barabarta),
gjatsia e t cilave ka nj veori ,sht shumfishi i gjatsis s njrit prej
segmenteve prbrs. Pikrisht kjo n aspektin praktik lehtson punn pr
gjetjen e perimetrit.Nuk maten t gjitha segmentet, mjafton gjetja e
gjatsis s njrit prej tyre dhe gjetja e perimetrit t gjith vijs kthehet n
nj llogaritje numerike (shumzohet gjatsia e njrit segment me numrin e
segmenteve prbrs s vijs s thyer). Kjo do t shrbej pr llogaritjen
shpejt t perimetrit t figurave me brinj t barabarta. Nj arsyetim i till
dhe nj veprim praktik si ky, do t sjell natyrshm edhe prcaktimin me
formula t perimetrit t disa figurave ,q do t trajtohet m posht si nj
krkes e veant edhe e programit msimor. T theksohet leverdia e
zgjedhjes s nj rruge t till pr gjetjen e perimetrit t ktyre figurave si
pr kryerjen shpejt t detyrs s gjetjes s perimetrit por edhe pr faktin se
68
shkurtohet procsi i matjes s gjatsis (matja kryhet vetm pr nj pjes

t segmenteve dhe jo pr t gjith segmentet prbrs t figurs). Nj
lidhje e till i shrben edhe konceptimit t formulave n matematik si
simbole te veprimit praktik t gjetjes s madhsis q ato sjellin e
prfaqsojn. Ushtrimet q sugjerohen n fletn e puns plotsojn
objektivin msimor e praktik q ka tema msimore e trajtuar mbi
perimetrin e figurave.
7.7 - 7. 8 Matja e siprfaqes

Edhe ktu rubrika Kujto dhe provo aftsit, ka pr qllim rikujtesn e
njohurive t mara m par mbi kuptimin dhe llogaritjen e siprfaqes s
figurave. Si do matje edhe ajo e siprfaqes i referohet nj madhsie (ose
njsie) krahasuese. Shembujt pr zgjedhje t ndryshme t sisteme ve
krahasuese me rrjet katrorsh, drejtkndshash, trekndshash apo
rrethorsh , tregojn mundsi t ndryshme pr prcaktimin e madhsis
siprfaqe e nj figure. Vet rezultati q sjellin kto matje(krahasime)
figura mbulon kaq katror apo kaq drejtkndsha e me rradh, japin
pjesn e rrafshit q mbulon figura si dhe numrin q prcakton madhsin e
siprfaqes (me sistemin prkats t referimit). Pr ta br m t plot dhe
m t kuptushme, n tekst kjo shoqrohet edhe me krahasimin si t pjess
s planit q mbulon figura, ashtu edhe t numrit t katrorv apo
drejtkndshav q shprehin siprfaqen. N rubrkat m tej, (b) dhe (c)
kuptimi mbi siprfaqen dhe gjetja e saj bhet prmes zgjedhjes s rrjetit t
katrorv me gjatsi 1 cm, siprfaqja e t cilit sht 1 cm 2, q sht edhe
njsia baz pr llogaritjen e siprfaqes s figurave t ndryshme.
Prllogaritja e siprfaqes s drejtkndshit prmes rreshtave dhe shtyllave
t katrorve njsi, q mbulojn plotsisht figurn (drejtkndshin) prqaset
me veprimet matematikore q njohin nxnsit nga veprimi i shumzimit.
Kjo sjell natyrshm nxjerrjen e formuls baz pr llogaritjen e siprfaqes
s drejtkndshin si prodhim t prmasave t tij. Zgjidhja e dy ushtrimeve
t vendosura n fund t tems (mbi llogaritjen pr gjetjen e siprfaqes s
dyshemes apo t oborrit), ka pr qllim si aspektin prllogarits
nprmjet dimensioneve t njohura (apo t matura) si dhe nj karakter sa
m praktik e t lidhur me realitetitin t njohurive q marrim nga
matematika. N temn q pason ,vazhdohet me konceptimin e dhe
llogaritjen e siprfaqes s katrorit tashm me njsi baz katrorin njsi, me
brinj 1 cm (siprfaqja 1 cm2). Prmes rubriks q pason Ushtrime
69
zgjerohet si karakteri praktik i llogaritjeve ashtu edhe mundsia pr

ndrthurje t zbatimit t njohurive me kalim prllogatitjesh te madhsive
t ndryshme. (Kur njihet gjatsia e brinjs t gjendet perimetri apo
siprfaqja,anasjelltas kur njhet siprfaqja t gjendet perimetri apo gjatsia
e brinjs etj). Nj vend i rndsishm i jepet n tekst faktit t gjetjes
(llogaritjes) s siprfaqes s figurave m t komplikuara. Mnyra e
coptimit t tyre, e ndarjes n figura t njohura gjeometrike sht
padyshim rruga m praktike pr t gjetur siprfaqen e ktyre figurave. N
tekst (dhe kshtu duhet t trajtohet edhe n orn e msimit)nj mnyr e
till gradualizohet; jepet nj figur e till n nj rrjet katrorsh, ku
siprfaqja llogaritet thjesht me numrim katrorsh njsi q mbulon kjo
figur me numrim t prgjithshm t tyre, por edhe me numrim t
katrorve njsi q mbulojn pjes t veanta, t cilat prbjne figurn e
dhn. Kjo bhet m qllim q t jepet rruga dhe mnyra e coptimit t
figurs, q edhe pa e vendosur figurn n rrjetin e katrorve t gjendet
mnyra pr ta br nj gj t till, si n ushtrimet m posht. Edhe pas ors
s par n fletn e puns nprmjet ushtrimeve ndiqet ruga e gjetjes s
siprfaqeve t figurave duke kombinuar ndrtim figure llogaritje
dimensioneshgjetje siprfaqeje.(ushtrimet 1 dhe 2). Pas ors s dyt
plotsimi i tabelave n ushtrimin 3 synon zbatimin e formulave n katrori
dhe drejtkndshi prsa i prket mardhnieve numerike mes brinjve,
perimetrit dhe siprfaqes. Ushtrimi 4 i cili mund t lihet pr detyr shtpie,
sht nj prmbledhje e ktyre mardhnieve n kto figura gjeometrike.
7. 9 7. 10 Vllimi i trupave gjeometrik

Me kontrollin e detyrs s shtpis, n kt rast i bhet nj prmbledhje
mbi kuptimin e matjes s siprfaqe dhe mnyrave t ndryshme t
prllogaritjeve mbi bazn e njohjes s mardhnieve q kan brinjt,
gjatsite e tyre, perimetrave apo siprfaqeve te figurave gjeometrike.
Trajtimi i temave mbi vllimin si dhe te siprfaqja, synon t jap kuptimin
mbi vllimin si pjes t hapsirs q z nj trup (konkretizuar me at q sa
nx nj vllim p.sh arka sa moll nx) dhe nga ana tjetr prcaktimi i
vllimit (dhe matja e tij) si krahasim me nj njsi referuese t vllimit.
Kalimi (nga paragrafi a tek paragrafi b)nga matja me sasin e mollve q
nx arka, apo me sasin e kubeve q prmban nj kuti, t sjell natyrshm
krkesn pr mnyrn e przgjedhjes s matjes s vllimit t trupave t
ndryshm n hapsir(pr t mbushur plot dhe pa boshllqe arkn) deri n
70
przgjedhjen e kubit njsi, kub me gjatsi t brinjs 1 cm ose kub me

vllim 1 cm3. Me formimin e trupave t ndryshm nga forma dhe me t
njjtin vllim me 24 kubet e kutis paragrafi. b) dhe me ushtrimin q jepet
pr t gjetur vllimin e disa trupave si n figur. (prsri me numrim
kubesh),konkretizohet kuptimi i vllimit si nxnsi dhe kjo gradualisht,
prgatit mnyrn e gjetjes s vllimit t kuboidit paragrafi c). Rasti i par
jep mnyrn e t arsyetuarit pr t shkuar hap pas hapi nga numri i kubeve
q mbushin shtresn e par e m tej duke shtuar shtres tjetr e t tjera
shtresa deri n mbushjen e plot t trupit q prbn dhe vllimin e trupit;
rasti dyt jep prllogaritjen konkrete t vllimit t nj kuboidi si shumzim
t tre prmasave t tij. Ushtrimi n fund t tems s msimit krkon
gjetjen e vllimit t tre trupave me dimensione t dhna. Kjo krkes
vazhdon edhe n ushtrimet e flets s puns. Rast prgjithsues prbn
trupi n shembulli 3(trupa t mbivendosur) q krkon nj veim ose ndarje
t trupit n disa trupa t cilve u llogaritet lehtsisht vllimi (pra kthimi n
kube dhe kuboid). N orn e dyt tema vazhdon t trajtohet me gjetjen
dhe llogaritjen e vllimit t kubit dhe kuboidit edhe me formul.Pr t
prvetsuar gjetjen e vllimit t trupave jepen dy ushtrime q krkojn
zbatimin e disa vetive te trupat gjeometrke e nga ana tjetr plotsimi i
tabelave krkon dhe siguron njohje t mardhnieve numerike mes
brinjve, faqeve dhe siprfaqeve n trupat gjeometrike. Vendi kryesor, i
lihet trajtimit t llogaritjes s vllimit t trupave me forma t rregullta.
Mgjithat ushtrimet n fund t tems s dyt jepen pr t prdorur
veimin ose ndarjen e trupit n trupa me forma t njohura tashm nga
nxnsit, kub dhe kuboid.
71
KREU 8
MATJA E SENDEVE, KOHS.
MONEDHAT E KARTMONEDHAT
8. 1 Matja e sendeve
Me matjen e peshs s sendeve nxnsit jan njohur m par por edhe nga
kontakti me shembuj t ndryshm nga jeta e prditshme. Kshtu edhe
mund t filloj ora e msimit me far din nxnsit pr peshn e trupave,
si matet pesha e trupave t ndryshm, me se matet,t tregojn si jan
prbr peshoret si kryhet peshimi, me se matet pesha e nj sendi etj.
Nga dijenit q kan fmijt dhe mundohen ti paraqesin n klas,
msuesi ndrton orn e msimit me plotsimet q bn, nxit fmijt t
flasin mbi njohurit q kan dhe miraton e qartson dijenit jo t plota q
mbartin nxnsit. Sjellja e skicave, fotografive dhe modelet q pasqyron
teksti, u bhen t njohura nxnsve pr zgjerim t horizontit t tyre edhe
n kto fusha. Nj mnyr e till procedimi gjat ors s msimit, rrit
interesin e nxnsve pr msimin, gjallron orn e msimit dhe njohurit
me informacion sa m t gjer bhen m t qndrueshme.
Kshtu vazhdohet edhe me njsit e matjes s peshs q
jan grami dhe kilogrami,Edhe pr kt tem pyeten nxnsit din dhe
far prfaqsojn ato. Mund t sjellin shembuj t mass s sendeve t
ndryshme, sa peshon nj buk, sa afrsisht peshojn sende t ndryshme, sa
peshon vet nxnsi etj.
Msuesi plotson njohurit nga vzhgimi i nxnsve kur shkohet
n dyqan ; jan gurt e peshs , si prdoren ata etj. N paragrafin (c)
trajtohet kmbimi i njsive t peshs. me rubrikat q pasojn, plotso,
veprime me njsit e peshs, krahaso dhe problema praktike. Kshtu, ora e
msimit siguron edhe pun t pavarur t nxnsve dhe aktivizim t tyre.
N rast se mjafton koha, fillohet edhe me zgjidhjen e ushtrimeve t flets
s puns duke aktivizuar me pun t pavarur nxnsit. Detyr shtpie
jepen ushtrimet e tjera nga fleta e puns.
72
8.2 Monedhat dhe kartmonedhat

Ora fillon me kontroll t kryerjes s detyrave t shtpis.
Edhe tema mbi monedhat dhe kartmonedhat, ka vend t trajtohet mbi
faktin q nxnsit i njohin ato dhe q nj pjes t tyre i prdorin pr t
bler sende t ndryshme. Msuesi e shfrytzon kt baz njohjeje dhe
organizon fillimin e trajtimit t tems s r, nprmjet nj aktivizimi t
gjer t nxnsve. Aktivizimi i nxnsve t prfshij llojet e
kartmonedhave dhe monedhave q njohin nxnsit, kmbimi i tyre duke
ruajtur vlern,si mund t plotsohet nj sasi e krkuar leksh me prfshirje
t monedhave t ndryshme etj. Msuesi plotson njohurit ku nxnsit nuk
jan mir t informuar apo kan patur pamundsi njohje dhe kontakti . Pr
plotsim t rubrikave n paragrafin (b) nxnsit vihen n pun t pavarur
pr zgjidhjen e ushtrimeve . Pas do rubrike krkohet mnyra e zgjidhjes
dhe rezultati i gjetur prej nxnsve dhe nxitet diskutim e kmbim
mendimesh nga nxnsit. N vazhdim krkohet t zgjidhen ushtrimet e
flets s puns. Disa prej tyre lihen pr pun t pavarur n shtpi.
8. 3 Ushtrime dhe problema

Qllimi i ksaj ore msimi sht vnia e nxnsve n kushte konkrete t
kryerjes s prdorimit t monedhave, t blerjes s sendeve n dyqan por
edhe pr t realizuar shitje sendesh. N fillimt ors s msimit realizohet
kontroll i detyrave t shtpis dhe kontroll frontal mbi monedha e
kartmonedhat si dhe i mass s sendeve dhe njsive t matjes s tyre.
Ora e msimit m tej organizohet mbi dy drejtime kryesore.
a)
Blerje - Shpenzim
b)
N treg.
N rubrikn e par ti kushtohet kujdes kuptimit t shpenzimit dhe gjetjes
s mimit t nj cope. Dhe kjo nprmjet ushtrimeve praktike. Ve atyre
ushtrimeve q jepen n tekst, msuesi sipas prvojs dhe gjendjes s
klass, zgjedh ushtrime pr ti zgjidhur n prforcim t njohurive dhe
veprimeve praktike q krkon zgjidhja. Ushtrimet e tjera shrbejn pr at
q nxnsit t ushtrohen me njohjen dhe prdorimin e monedhave dhe
73
shpenzimeve t bra pr blerje t sendeve n sasi t ndryshme. Problemat

e rubriks s dyt prfshihen jo pa qllim me titullin n treg Npermjet
tyre sillen shembuj praktik t realizimit t blerjeve, shpenzimeve , mimit
t mallrave veprimeve me njsit e peshs, t monedhave, kmbimit t
tyre etj. Nxnsve mund tu lihet detyr shtpie t tregojn far pazari
kan realizuar vet ose me prindrit, sa ka qn mimi i sendeve te blera,
sasia e tyre, shpenzimi i prgjithshm etj.
8.4 Matja e kohs

Nga klasa e mparshme dhe nga prdorimi gjat dits i leximit t ors apo
kryerjes s veprimeve n koh, nxnsit jan n kontakt me ato q krkon
njohja e ors, leximi i saj dhe matja e kohs. Pikrisht njohja e leximi i
ors dhe matja e kohs jan dy objektivat kryesore t ksaj ore msimi.
Me nj model ore prej kartoni, t praktikohet n klas leximi i ors duke
aktivizuar shumicn e nxnsve pr t njohur sakt gjndjen pr kt
aspekt (mbi kt njohje do t prcaktohet edhe nevoja pr pun t pavarur
me nxns q nuk i kan njohurit e mjaftueshme).
M tej
t veprohet pr t treguar n far kohe kryhen veprime t ndryshm dhe
kjo t shoqrohet me vendosjen e akrepave t ors pr t treguar at
moment t kohs. Drejtimi i tret do t jet tregimi i kohzgjatjes s
veprimeve t kryera , edhe kjo t pasqyrohet me leximin prkat t ors.
Kto jan tre drejtimet e rubriks (a) t msimit. N rubrikn (b)
shtjellohet nntema mbi njsit e matjes s kohs. Me tej trajtohet m
hollsisht prbrja e ors (si instrument) Gjithashtu dhe lidhjet sasiore t
njsive t kohs, ora, minuta dhe sekonda. Nxnsit t njihen edhe me
prdorimin e orve t llojeve t ndryshme, si psh me ato q tregojn: ora
5:45, 4:50 etj. Drejtim tjetr msimor me prdorim praktik sht edhe
leximi ndryshe i ors. Ushtrimi gojarisht gjat ors s msimit do t nxit
nxnsit t prgjigjen pr kt aspekt. (T krkohet t lexojn orn 5 e
dyzet edhe si 6 pa njzet etj). T vazhdohet nprmjet puns s pavarur me
kryerjen e ushtrimeve n fletn e puns. Sugjerohet q leximi i ors dhe
plotsimi i kohs n ushtrimin 2 t bhet n koh reale, ashtu si nxnsit e
prjetojn. Ushtrimet 4 dhe 5 t zgjidhen gojarisht. Ndrsa ushtrimet e
74
tjera t plotsohen me shkrim. Ato q mbeten pa u trajtuar n orn e

msimit t lihen pr detyr shtpie.
8.5 Veprime me njsit e kohs

Ora fillon me kontrollin e detyrave t shtpis.
Me diskutimin mbi to dhe nprmjt kontrollit frontal t njohurive mbi
kohn dhe matjen e saj, t prgatitet situata pr trajtimin e tems s
msimit mbi veprimet me njsit e kohs . sht kryesisht fush e nje
aktivizimi t gjer me pun t pavarur t nxnsve. Q n fillim t rubriks
Kujto dhe provo aftsit n (a) nxnsit vihen n prov me kalimin nga
nj njsi n njsi t tjera t matjes s kohs. I kushtohet vmendje orve
me erek, gjysm apo treerek dhe kmbimi i tyre me minuta, si n lexim
t ors apo edhe t kohzgjatjes s nj veprimi. N rubrikn (b) vazhdon
dhe pjesa kryesore n aftsimin e nxnsve, n kryerjen e veprimeve me
njsit e kohs (mbledhja dhe zbritja).
Nn rubrikat q ndahen sipas njsive t kombinuara q
prdoren,ushtrimet e para jan kryesisht t zgjidhura pr t shrbyer model
pr zgjidhjen e ushtrimeve m tej. T kushtohet kujdes pr kalimin gjat
veprimeve t njsive nga njra tek tjetra. N tekst kur sht e nevojshme
trhiqet vmendja duke vendosur kutiza mbishifrat ku ndjehet nevoja e
shndrrimit t njsive. Edhe n ushtrimet e flets s puns sht ndjekur
ky kriter n przgjedhjen e ushtrimeve si dhe vendosjen e modelit t
zgjidhjes t ushtrimeve t para n rubrikat e sugjeruara.
Kjo pr arsye se e bn m nxitse punn e nxnsit dhe i shrben
q t orientohet pr t mos ngecur dhe t humb koh. Ushtrimet e flets
s puns mund t zgjidhen t alternuara, n mnyr q ushtrime q
nxnesit i kan zgjidhur n klas t ken ngjashmri m ato q do t
zgjidhin n shtpi. Natyrisht ka edhe ushtrime me dallime cilsore.
8.6 Dita. Nata. Java. Muaji. Viti

Ora e msimit fillon me kontrollin e detyrave t shtpis mbi veprimet me
njsit e kohs.
75
Pr trajtimin e tems s re msuesi ka prsri nj nivel njohjeje nga ana e

nxnsve pr shtjet q prmban tema e msimit. Njohja e masave m t
mdha pr matjen e kohs dhe veprimet me to jan dy objektivat kryesore
t ors s msimit. Me aktivizim t nxnsve dhe plotsime nga ana e
msuesit, trajtohen rradhazi, dit, nata, java, muaji dhe viti e m tej edhe
Shekull dhe Mijvjeari. Pr t prvetsuar kalimin nga njra njsi matjeje
tek tjetra shrbejn ushtrimet q shoqrojn dhnien e secils prej ktyre
njsive t kohs. T trhiqet vmendja n mnyrn e leximit me shifr t
ors pas mesdits (ora m shum se 12) Pr kt t jepen sa m shum
shembuj. Nj shtje tjetr pr t ciln qndrohet, sht kalendari vjetor,
ndrtimi i tij dhe veprimet q mund t kryhen pr t gjetur gjetur shpejt
psh datn dhe ditn e krkuar dhe anasjellas.Teksti shoqrohet me
ushtrime t karakterit praktik n llogaritjen e njsive m t mdha t
kohs. Ka prej tyre q krkojn zgjidhje gojore nprmjet nj aktivizimi
frontal t nxnsve por edhe ushtrime ku nxnsit t aktivizohen n pun
t pavarur. Edhe ushtrimet e vendosura n fletn e puns ruajn kto
piksynime dhe po kt renditje.
76
KREU 9
ALGJEBRA DHE FUNKSIONI
9.1 Prdorimi i kutizave dhe i shkronjave
Gjetja e numrit q duhet vendosur n kutiz, apo n vend t shkronjs
sht paraprgatitje pr t gjetur m von vlern numerike t nj shprehje
shkronjore. Pasi udhzojm pr mnyrn se si duhet t plotsohet tabelat
n ushtrimet (a) dhe (b) nxnsit t punojn n mnyr t pavarur. Pr
ushtrimin c) nxnsit t udhzohen q t prdorin mnyrn me tentativ.
Po ashtu pr ushtrimin d). Pr ushtrimin e) nga nj shmbull pr seciln
shtyll t sqarohet gojarisht nn drejtimin e msuesit, pastaj nxnsit t
punojn n mnyr t pavarur. Vazhdohet me fletn e puns.
e paprfunduara nga
fleta e puns.
9.2 Prdorimi i shkronjave

Kryejm kontroll t detyrave t shtpis.
Para se t shohim ushtrimet n tekst, pyesim nxnsit pr vetin e
ndrrimit dhe t shoqrimit pr t par se sa dhe si i mbajn mnd kto
veti. Pastaj i prforcojm duke par n fillim ushtrimet me numra pastaj
prgjithsimin me shkronja pr seciln veti. Msuesit dhe nxnsit t
sjellin edhe shmbuj t tjer pr tu prvehtsuar m mir kto dy veti.
Kujdes t tregojm pr vetit: e mbledhjes me zero, t shumzimit me zero
dhe t shumzimit me nj. T mos e teprojm me sqarime teorike, e n
prgjithsi. T merren sa m shum shmbuj q tu rrnjosen kto veti,
sepse edhe n klasat m t larta nxnsit hasin vshtirsi n zbatimin e
tyre. N t njjtn mnyr edhe pr t sqaruar formulat pr perimetrat,
siprfaqet e vllimet t paraqiten me shmbuj numerik dhe gradualisht t
arijn tek formulat prkatse. Krkojm edhe nga nxnsit t sjellin
shmbuj t till. Vazhdojm me fletn e puns. Detyr shtpie jepen
ushtrimet, t cilat nuk arrijn t zhvillohen n orn e msimit
77
9.3 Ekuacioni
Kontrolli i detyrs s shtpis t konsistoj jo vetm n realizimin fizik t
tyre por sidomos n realizimin sakt t tyre. Nj gj e till do t nxiste
nxnsit t punojn me kujdes pr tju prgatitur zgjidhjeve t formave t
ndryshme t ekuacioneve dhe inekuacioneve. Zgjidhja e ekuacionit sht
nj moment shum i rndsishm n formimin matematik t nxnsve dhe
natyrisht sht nj proces jo i leht. T mendohemi t vm n veprim
arsyetimin e nxnsve e jo tu japim t gatshme rrugn e zgjidhjes. Tek
ushtrimi a) u krkojm nxnsve q me tentativ t provojn dhe t gjejn
numrin q duhet vendosur n vend t shkronjs X.I zgjidhim gojarisht s
bashku me nxnsit n mnyr q t gjith ta prvehtsojn kt mnyr.
Tek ushtrimet c) ndihmes t madhe na japin pr t orientuar nxnsit drejt
zgjidhjes diagramet. Nxnsit t aftsohen me ushtrime t ndryshme e t
bollshme pr t prcaktuar pozicionin e shkronjs (mbledhor, zbrits,
faktor etj), si dhe pr t br provn n secilin rast. Ushtrimet c), d), e) t
zgjidhen gojarisht nn drejtimin e msuesit. Ushtrimet f) t zgjidhen n
mnyr t pavarur nga nxnsit. Vazhdohet me fletn e puns.
Detyr shtpie jepen ushtrimet ne vazhdim.
9.4 Zgjidhja e ekuacioneve

Aftsimi pr t zgjidhur ekuacione arrihet nprmjet ushtrimeve t shumta
e t larmishme. Tek shembulli a) shkronja x sht nj nga faktort e
prodhimit. Pasi t sqarohet zgjidhja edhe prova, nxnsit t formulojn
dhe t zgjidhin ushtrime t ngjashme, po me njrin faktor t panjohur.
Ushtrimi b) e ka t panjohurn pjestues, kuse ushtrimi c) e ka t
pjestueshm. Duke mar nga disa shmbuj pr secilin rast, nxnsit do
aftsohen pr tu orientuar shpejt dhe sakt drejt zgjidhjes s ekuacioneve.
Ushtrimi d) pasi t japim sqarime e nevojshme, ta plotsojn vet nxnsit
n mnyr t pavarur. T inkurajojm edhe bashkveprimin e nxnsve me
njri tjetrin. Me t njjtn mnyr t vazhdohet edhe me ushtrimin e).
Tek ushtrimet f) para se t fillojn t zgjidhen prcaktojm gojarisht duke
pyetur nxnsit rolin e t panjohurs x n secilin ekuacion (mbledhor,
zbrits, faktor etj.) pastaj nxnsit t punojn n mnyr t pavarur. N
fund lexojm zgjidhjet.
Detyr shtpie jepen ushtrimet. n vazhdim
78
9.5 Inekuacioni
Kontrolli i detyrave t shtpis vec rolit pr t par sa dhe si sht kryer,
na jep nj pasqyr t plot tani q kemi shqyrtuar shumicn e formave t
zgjidhjes s ekuacioneve pr t kaluar edhe n inekuacionet dhe zgjidhjen
e tyre. Nxnsit q kan prvehtsuar mir zgjidhjen e ekuacioneve e kan
t leht t kuptojn dhe t gjejn zgjidhjen e inekuacioneve. Duke zbatuar
mnyrn me tentativ, jepen zgjidhje gojore pr ushtrimet a) duke br
pastaj edhe zvndsimin e kutizave me shkronja. Tani e kemi t leht t
prkufizojm inekuacionin si mosbarazim shkronjor. Ushtrimin c) ta
zgjidhin fillimisht nxnsit duke bashkpunuar sipas bankave. N fund
lexojm zgjidhjet dhe nxnsit bjn korigjimet e nevojshme. Tek ushtrimi
d) duhet q vet secili nxns t shkruaj 4 ekuacione dhe inekuacione.
Vazhdojm me fletn e puns. Aty jepen edhe ushtrimet pr detyr shtpie.
9.6 Ushtrime. Ekuacione. Inekuacione

N fakt kjo or msimi do t shrbej si or prsritjeje pr t br
bilancin e deritanishm t zgjidhjes s ekuacioneve dhe inekuacioneve,
prandaj edhe kontrolli i detyrave t shtpis do t shrbej pr t patur m
t qart gjendjen e nxnsve pr prvetsimin e njohurive. Ushtrimet e
ksaj teme do t shrbejn q nxnsit t aftsohen m tej n zgjidhjen e
ekuacioneve dhe brjen e provs si dhe n zgjidhjen e inekuacioneve.
Ushtrimet a) ti zgjidhim n fillim vet nxnsit me pun t pavarur, pastaj
t plotsohen zgjidhjet dhe t bhen korigjimet e nevojshme. Ushtrimi b)
t zgjidhet nga nxnsit me grupe dyshe sipas bankave dhe n fund t
kontrollohen rezulltatet duke caktuar nxnsit t lexojn zgjidhjet. Tabeln
c) t prpiqen vet nxnsit ta plotsojn. Ku t hasin vshtirsi, ndrhyn
msuesi. Nxnsit t marin edhe shmbuj t tjer.
vazhdim
Detyr shtpie jepen ushtrimet n
79
9.7 Funksioni
Ushtrimi a) t trajtohet hap pas hapi duke krkuar prgjigje nga nxnsit
pr moshn e sakt. Pasi t sqarohen diagrama dhe tabela, nxnsit
natyrshm duhet t arrijn n konkluzione se: Pr cdo vler t moshs s
Mirs, ekziston vetm nj vler e moshs se sakt, dhe pr ta
prgjithsuar; pr moshn x t Mirs, mosha e sakt sht
x + 3 pra
x (x + 3)
Tabeln b) dhe boshtet c) ti plotsojn vet nxnsit. Tani sht prgatitur
tereni pr t dhn prkufizimin e funksionit si nj lidhje nj pr nj midis
vlerave t x dhe t (x + 3).
Pr funksionet e tjera t ushtrimit d) nxnsit t formojn dhe t plotsojn
nga nj tabel si tek ushtrimi b).
Vazhdohet me fletn e puns nga ku
edhe ushtrimet pr detyr shtpie.
jepen
9. 8 Funksione t thjeshta
Pr funksionet e thjeshta (q kan vetm nj veprim) t ushtrimit a)
nxnsve u krkojm q ta shprehin me fjal gjithcka q kryejn.
Nxnsit ti japin a edhe vlera t tjera prvec atyre q jan n tekst. Pasi
sqarojm diagramn dhe tabeln tek ushtrimi b) nxnsit t bjn vet
plotsimet dhe n fund ti kontrollojm duke lexuar me z rezultatet. N t
njjtn mnyr veprojm edhe pr ushtrimin c).
Vazhdohet me fletn e puns
dhe dhnien e detyrave t shtpis.
9.9 Gjetja e rregulls pr nj funkksion

Gjetja e rregulls s formimit t nj funksioni sht hap i rndsishm n
formimin matematik t nxnsve dhe n zhvillimin e aftsive praktike t
tyre. Tek ushtrimi a) operatori + 10 e zbulon vet rregulln dhe nxnsit
tashm jan n gjndje t plotsojn diagramn dhe tabeln. N
shmbullin b) duke vrojtuar tabeln ata duhet t kuptojn q Beni lexon
gjithmon dyfishin e faqeve q lexon Alma dhe pastaj me lehtsi mund t
80
plohtsojn diagramn ( me operator 2). Edhe n shmbullin c) nga

tabela nxnsit t gjejn rregulln (operatorin). Msuesi mund t ndihmoj
me pyetje t ndryshme q nxnsit t arijn t kuptojn vet rregulln.
Asnjher mos u japim zgjidhje t gatshme.
Vazhdohet me zgjidhjen e ushtrimeve
t flets s puns e dhnien e detyrave t
shtpis.
81
KREU 10
SHNDRRIMET GJEOMETRIKE
10. 1 Simetria. Drejtza e simetris
Ort e gjeometris prgjithsisht mund t fillojn me pun praktike. N
mnyr t vecant n shqyrtimin e shndrrimeve gjeometrike, kur sht e
nevojshme t studjohen dhe t gjenden veti t figurave gjeometrike, puna
praktike e zgjedhur lehtson si kuptimin e simetris s figurave, ashtu
edhe jep mnyrn praktike t gjetjes dhe ndrtimin e drejtzs s simetris.
Pikrisht pr kt arsye msuesi duhet t ndaloj fort n kt aspekt q n
fillim t ors s msimit. Msuesi ndan klasn n grupet q do t
prgatiten pr t kryer kt pun praktike.sht fjala q t przgjidhen t
dyja ciftet e brinjve n nj drejtkndsh, gj q do t na coj n
konkluzionin q drejtkndshi ka dy boshte simetrie aq sa sht numri i
cifteve t brinjve n kt figur gjeometrike. Msuesi kujdeset q grupet
e nxnsve me cifte t ndryshme brinjsh prball t jen afr. Puna
praktike do t vazhdoj n mnyr t pavarur sipas hapave q sugjerohen
n tekst. Msuesi ndjek punn e nxnsve pr t qn t kujdesshm n
gjetjen e mesit t brinjve (pr matje t sakta) si dhe pr mnyrn e
palosjes s figur prreth drejtzs (boshtit) t simetris; ai t vizatohet
sakt dhe dukshm. Vet nxnsit t arrijn n konkluzionin q nga
palosja, figura puthitet, t dy ant e figurs puthiten (plotsimin mund ta
bj edhe msuesi). Pr punn praktike (numr 2) gjetjen e drejtzave
(boshteve ) t simetris te katrori, msuesi ose ka drejtuar gjysmn e
klass t merret q n fillim t ors me kt figur(ndrsa gjysma tjetr
merret me drejtkndshin) ose mbaron me njrn figur e gjith klasa dhe
pastaj vazhdon me figurn tjetr. Mund t cilsohet edhe n kt rast
ndryshimi i ktyre dy figurave edhe n numrin e drejtzave t simetris ,
prve vetive t tjera (q kan t bjn me barazin e gjatsive t
brinjve). Pr kt qllim sht drejtuar edhe pyetja: provoni a jan
diagonalet e drejtkndshit drejtza simetrie sic jan te katrori? Qllimi i
figurave m posht sht q nxnsit t dallojn ato figura q kan drejtz
(drejtza) simetrie. Ata t shprehen lirshm, ndrsa msuesi t drejtoj
nprmjet ndonj ndrhyrjeje me hollsi q prqasen drejt simetris. (psh
82
pr pjes ekstreme t figurs apo detaje q vihen re n t qnt ose jo

simetrike, sic sht doreza e ens, pozicionet n drejtime t kundrta t
shikimit etj)Pr kt arsye ora e msimit t shndrrohet n debat t lir.
Edhe m posht procedohet si m sipr mbasi jan mar figura
gjeometrike q nxnsit i njohin dhe din vetit e tyre(sugjerojm q para
fillimit t puns pr gjetjen e drejtzave t simetris t ktyre figurave, te
prsriten nga nxnsit dhe msuesi vetit e ktyre figurave,trekndshi
barabrinjs dhe trekndshi dybrinjnjshm). Mnyra e puns sht e till
q, si m lart, kombinon vetin e drejtzs pr t qn drejtz simetrie, por
edhe gjendet praktikisht drejtza e simetris s ktyre figurave. N fund, te
rrethi, t dal nga vet nxnsit q rrethi ka nj numr t pafundm
drejtzash simetrie, sic sht i till edhe numri i diametrave n nj rreth.
N rubrikat (f) dhe (g) prgjigjet mund t krkohen edhe n mnyr t
diferencuar nga nxns t prparuar. Mund t filloj puna me ushtrimet
praktike t flets s puns, nga ku do t jepen edhe detyra shtpie.
10.2 Simetria n rrjetin e katrorve. Vendndodhja

Ora e msimit fillon me kontrollin dhe diskutimin e zgjidhjeve t detyrs
s shtpis. Prmes ksaj prsriten edhe nj her njohurit mbi drejtzn
e simetris dhe plotsimi i vetis s saj n figura t ndryshme. Fakti q do
t operojm n rrjetin e katrorve, e lehtson punn, mbasi sht m
thjesht edhe t gjendet drejtza e simetris edhe t ndrtohet simetrikja e
krkuar(katrort jan njsi t barabarta dhe pingultia siguron t qnt apo
t maturit sipas drejtimit t pikave apo figurave kundrejt drejtzs s
simetris. N fakt, q n objektiva t ors s msimit dhe procedimin
metodik t ors s msimit prcaktohen si drejtime baz: t dallojm
drejtzn (drejtzat) e simetris, t ndrtojm at (ato) dhe m e
rndsishmja t ndrtojm simetriken e figurs s dhn kundrejt nj
boshti simetrie.
Msuesi mund t prezantoj n drras figura t thjeshta (katror
ose drejtkndsha) n pozicione simetrike kundrejt nj drejtze n nj
rreth katrorsh q sht prgatitur q m par. Sugjerohet t prmndet
fakti q nj figur e njohim dhe e ndrtojmpo t dim kulmet e saj, n
mnyr q lehtsisht t prqndrohemi tek puna kryesore pr ndrtimin e
figurave simetrike, q sht mjafton t dim t ndrtojm simetriket e
pikave. N fakt edhe q ktej fillon msimi i ri me ndrtimin (ose gjetjen)
e piks simetrike t nj pike n lidhje me nj bosht simetrie.Mir sht t
zgjidhen pika t ndryshme pr tju gjetur simetriket n lidhje me nj
83
drejtz( t dalluar dukshm psh me ngjyr) n drras t zez. Msuesi t

ndaloj bindshm n gjetjen dhe ruajtjen e drejtimit pr t shkuar te pika
simetrike si dhe n gjatsin e ksaj rruge pr t shkuar nga pika e dhn
te pika simetrike q do t shnojm.
Plotsimi i tre kushteve q cilsohen n tekst, t jet objektivi
kryesor msimor dhe mbasi jemi t bindur q kto kushte q prcaktojn
edhe hapat q ndiqen, t jet prvetsuar nga nxnsit, vetm ather, t
kalohet n gjetjen (ndrtimin) e simetrikeve t segmenteve apo figurave t
thjeshta. Pasi t jet bindur msuesi, duke aktivizuar edhe nxns n
drras pr gjetjen e simetrikes t pikave t ndryshme, kalon n pun t
pavarur nga nxnsit , secili n rrjetin e katrorve t vet (mund t shrbej
fleta e fletores me kuadrate). Nxnsve u krkohet t vizatojn nj drejtz
(mbase n drejtimin vertikal) me ngjyr pr ta dalluar diku nga mesi i
rrjetit t katrorve (si te shmbulli i drrass s zez), si dhe t shnojn
nga dy-tre pika (nga njra an e drejtzs fillimisht, se m tej prcedura
edhe pr nga ana tjetr sht po ajo) dhe t gjejn e t shnojn pikat
simetrike respektive.
Mbyllja e rubriks s par me prezantimin e rasteve kur nuk kemi
pika simetrike, pra ku mund t gabohet n detyrn pr gjetjen e pikave
simetrike kundrejt nj boshti, ka rndsi t vecant t trajtohet fort dhe me
shprehjen e mendimeve nga vet nxnsit. Kshtu synohet t prvetsohen
kushtet e simetris.
N rubrikn e dyt (b) kalohet n ndrtimin e simetrikes s nj
segmenti. Paraprakisht t cilsohet segmenti si pjes e nj vije t drejt t
kufizuar nga t dy ant, kush jan pikat kufizuese t tij dhe q vet
segmenti mund t ndrtohet (vizatohet) pikrisht po t njohim kto dy
pika. Kjo do t lehtsoj si kuptimin mbi cprfaqson nj segment dhe sa
thjesht ndrtohet simetriku i tij kur mjafton t gjejm pikat simetrike t dy
pikave kufizuese t tij. N fillim punon msuesi n tabel(prsri me
aktivizim t nxnsve) dhe pastaj nxnsit n pun t pavarur.
Praktikisht n kto momente t grshetohet puna n
drras, puna e pavarur nga nxnsit dhe paralelisht referimi n figurn q
ka teksti dhe nxnsit e kan prpara. Edhe pr rubrikn (c) kryhet pun
paraprake si te segmenti, kt radh pr figurat ku gjetja e kulmeve ka
prcaktuar vet figurn (n form dhe n madhsi).
Procedohet njlloj si m lart. Nprmjet rubrikave t tjera
(d, e, f) kalohet n pun praktike t pavarur pr t punuar n libr mbi
gjetjen e drejtzave t simetris apo ndrtimin e tyre. Rubrika (f) ka t bj
me vendndodhje t figurave n rrjet katrorsh t orientuar n rreshtimin
84
rreshta-shtylla, me t cilin nxnsit jan t njohur. Orientimi ka t bj me

sistemin e zgjedhur (rreshtimi prkats). Kjo m tepr t trajtohet edhe si
loj pr t argtuar nxnsit dhe q indirekt do t lehtsoj orientimin n
rrjetin koordinativ. Prgjithsisht ora e msimit t kthehet n pun praktike
t nxnsve sipas drejtimit q ka prcaktuar msuesi me shembullin e tij
dhe aktivizim t lir t nxnsve.
Edhe ushtrimet e zgjedhura n fletn e puns kan kt orientim pr pun
n klas ose edhe pr detyr shtpie.
(Prdorimi i vizores dhe lapsit sht i domosdoshm.)
10. 3 Rrjeti koordinativ

Msimi fillon me kontroll t detyrave t shtpis. Prmes kontrollit frontal
synohet n prsritjen mbi orientimin n rrjetin e katrorve dhe puns
praktike pr t lvizur dhe ndrtuar n t. Kjo shoqrohet edhe me
prsritje t njohurive mbi boshtin numerik dhe mnyrs s gjetjes s
pikave q i prkasin numrave t caktuar. Jan kto dy orientime baz pr
t prgatitur ndrtimin e rrjetit koordinativ dhe t prdorimit t tij. Kshtu
nga rrjeti i katrorve kemi prvetsuar lvizjen e orientuar sipas shtyllave
dhe rreshtave, kurse nga boshti numerik lidhjen midis numrit dhe piks
prkatse n boshtin numerik. Ky sht edhe piksynimi i trajtimit t
rubriks (a) n tekst, si pun paraprake pr t hyr n rrjetin koordinativ.
Mbas verifikimit t prvetsimit t dy shtjeve baz (rrjeti i katrorve dhe
boshti numerik), futemi n trajtimin e rubriks (b) q sht edhe thelbi i
msimit t dits. Pr kt i duhet kushtuar kujdes zgjedhjes s boshteve
numerike pingule me orientimin prkats dhe me zgjedhjen e t njjts
njsi matse (nga njri numr te pasardhsi), t njjt n t dy boshtet
numerike. E veanta e zgjedhjes s ifteve t numrave ku njri sht i par
dhe tjetri sht i dyt, n kt rast sht thelbsor pr faktin se pozicioni i
numrave n ift prcakton edhe pozicionin prkats t piks respektive n
rrjetin koordinativ. Pr kt arsye sht zgjedhur t trajtohen t dy iftet e
numrave (2;3) dhe (3;2) prsa i prket vendit q zn n rrjetin koordinativ
ose pikave q prcakton secili ift. Mund t vazhdohet me pun t br
nga nxnsit me gjetjen e pikave n rrjetin koordinativ q u prkasin
ifteve t ngjashme t numrave si (4; 5) dhe (5; 4) etj. M tej vazhdohet
me dy ushtrimet n mbyllje t rubriks s dyt. sht zgjedhur jo pa
85
qllim trajtimi njri pas tjetrit t ktyre lloj ushtrimesh, gjetja e iftit t
numrave q i prkasin piks dhe nga ana tjetr, gjetja e vendosja n rrjet e
piks prkatse sipas iftit t numrave. Mbi kt pun t kryer sht m
leht t arrihet n konkluzionin q do pik n rrjetin koordinativ i prket
nj ifti numrash (ku njri sht i par dhe tjetri i dyt), dhe do ifti
numrash i prket nj pik n rrjetin koordinativ. Rubrika (c) trajton
formimin e figurave n rrjetin koordinativ kur njihen (ose jepen)
koordinatat e kulmeve t figurs dhe nga ana tjetr, prcaktimin e figurs
nprmjet ifteve t numrave q u prkasin kulmeve t nj figure. Para
trajtimit t ksaj rubrike, t prsritet me prgjigje frontale edhe nga
nxnsit fakti q figura prcaktohet nga kulmet e saj (numri dhe rradha e
tyre n figur). Dhe kjo prmes llojeve t figurave q njohin nxnsit.
Ushtrimet q pasojn kt rubrik kan pr qllim prforcimin e
njohurive; ato zgjidhen n mnyr t till t grshetuar me vizatim dhe
ngjyrosje e m tej me nj far loje q bjn nxnsit me figura q i
fshehin njri-tjetrit, t trheq aktivizimin e t gjith nxnsve. Ktij
qllimi i shrben edhe przgjedhja e ushtrimeve n fletn e puns, msuesi
zgjedh ato q mund t kryhen n klas dhe ato pr pun t pavarur n
shtpi.
10.4 Zhvendosja paralele

Msimi fillon me kontroll t kryerjes s detyrs s shtpis, jo vetm
fizikisht por edhe zgjidhjes sakt t tyre. Me kontroll frontal jepen
zgjidhjet q nxnsit u kan br ushtrimeve n prgjithsi por edhe pr
ndrtime apo dukuri t veanta si konkluzion i mnyrave dhe rezultatit t
gjetur. Duke qn se do t duhen edhe pr kt or msimi njohurit e
prvetsuara mbi rrjetin e katrorve dhe rrjetin koordinativ, kjo prsritje i
paraprin n mnyr sa m efektive tems s re t msimit. Tema mbi
zhvendosjen paralele ndahet n dy or msimi pr t trajtuar zhvendosjen
n rrjetin e katrorve dhe n orn pasardhse zhvendosjen n rrjetin
koordinativ. Rubrika (a) edhe ktu i shrben paraprgatitjes pr t kuptuar
kt lloj lvizjeje dhe pr ta paraqitur at n mnyr t orientuar. Sjellja e
sa m shum shembujve pr t ilushtruar vizualisht zhvendosjen paralele,
do t ndihmonte edhe pr t paraqitur kt lloj lvizjeje n mnyr grafike
n rrjetin e katrorve apo n rrjetin koordinativ. Orientimi i lvizjes n
kt lloj zhvendosjeje (posht, lart, majtas, djathtas e m sakt vertikalisht,
86
horizontalisht .) t jet objekt i vmendjes s msuesit, si n rastet e

orientimit n boshtin koordinativ apo rrjetin e katrorve dhe rrjetin
koordinativ, duke qn se, si do lvizje edhe zhvendosja kryhet vetm
saksisht e orientuar. Objekti tjetr i rndsishm si sht sasia e
lvizjes, apo njsia q dikton dhe mat kt lvizje, (numri i katrorve apo
ndryshimi i kordinatave) t trajtohet nga msuesi si pjes e kuptimit t
kryerjes s zhvendosjes paralele. N rubrikn (b) trajtohet zhvendosja
paralele gradualisht e piks, segmentit dhe pastaj e figurave. Kur sht
fjala pr zhvendosje t segmentit e m tej edhe t figurave, t theksohet
prputhja n drejtim dhe n sasi t lvizjes s kryer nga secila pik, si
element karakteristik i zhvendosjes paralele, gj q pastaj t konkludojm
se gjat zhvendosjes paralele kemi vetm ndryshim venndodhjeje t
pikave, segmenteve dhe figurave n t njjtin drejtim dhe me po at sasi t
lvizjes. Kjo do t na bj t arrijm n konkluzionin se n kt lvizje si
sht zhvendosja paralele, ruhen madhsit e kndeve dhe gjatsit e
brinjve n figurat q zhvendosen. Dhe kjo bazohet vetm n at far
shohin nxnsit me lvizjen e pikave, segmenteve dhe figurave (t
thjeshta) q kryhen n tabel, q pasqyrohen n libr apo vet nxnsit e
konstatojn edhe nprmjet puns s tyre. Si kudo, por veanrisht n
figurat e ndrtuara t arrihet nj saktsi e madhe, pr ti ndihmuar qoft
dhe n mnyr empirike nxjerrjes s konkluzioneve pr vetit e
zhvendosjes paralele. Prve puns paralelisht q kryejn nxnsit me
referenc drrasn e zez apo, librin, lihet nj far kohe q nxnsit t
zgjedhin vet figurn t ciln pasi ta ken vizatuar n rrjetin e katrorve
(n fletoren me kuadrate), t prcaktojn drejtimin dhe me sa do t lvizin
kulmet e figurs. Kjo i bn ata t rritin besimin te vetja, t ushtrohen mbi
njohurit e marra dhe t krijojn bindje pr konkluzionet q nxirren
bashkrisht n klas. Puna me laps dhe vizore t bhet pjes e aktivizimit
t nxnsit n kto lloj angazhimesh t tij, n klas dhe n shtpi. Msuesi
prcakton masn e ushtrimeve pr pun t pavarur n klas dhe n shtpi.
10. 5 Zhvendosja paralele n rrjetin koordinativ

Ora e msimit fillon me kontrollin e detyrave t shtpis. Kontrolli frontal
q pason ka pr qllim verifikimin e qndueshmris s njohurive t
kapitullit por sidomos t tems. Krkohet q nxnsit jo vetm t njohin
rrjetin e katrorve pr t kryer zhvendosje paralele t figurave n t, por
edhe t sillen edhe nj her njohurit q kan e duhet t ken nxnsit pr
87
rrjetin koordinativ, i cili do t na shrbej kt or msimi t paraqesim n

t zhvendosjen paralele. Shqyrtimi i zhvendosjes paralele n boshtin
koordinativ ka dy piksynime kryesore, s pari t tregohet se njlloj si n
zhvendosjen e shqyrtuar n rrjetin e katrorve kemi t bjm m nj lloj
lvizjeje q kryhet e orientuar plotsisht dhe ruhen vetit e saj (figura
ndrron vetm vendndodhje por ruhen format dhe madhsit e figurave
kur zhvendosen; natyrisht rrjeti i katrorve dhe ai koordinativ kan
mnyrat e veta t relizimit dhe paraqitjes s ksaj lvizjeje. Por ktu
theksohet nj lidhje e ngusht mes zhvendosjes paralele dhe ndryshimit q
psojn koordinatat e kulmeve t figurs dhe anasjelltas, ndryshimi i
koordinatave q sjell edhe mnyrn dhe sasin e zhvendosjes paralele. N
rubrikn (a) prezantohet nj figur (si sht trekndshi ABC) n rrjetin
koordinativ, ku i krkohet nxnsit t prcaktoj koordinatat e kulmeve
dhe kjo me qllim q nxnsi t aktivizohet q n fillim t trajtimit t
tems s re (pr t trhequr vmendjen dhe aktivizimin e tij me piksynim
q ta ruaj kt aktivizim edhe pr fazat e tjera t ors s msimit). N
kt rast jepet e kryer zhvendosja paralele e figurs, nxnsit kt e
konstatojn drejtprdrejt nga figurat n rrjet. Krkesa pr t gjetur
koordinatat e reja t figurs pas ksaj zhvenosjeje, ti bj nxnsit t
vrojtojn pr figurn jo vetm lvizjen dhe llojin e saj, por msuesi i
orienton t shohin ndodh me koordinatat respektive t pikave (kulmeve)
q zhvendosen. sht m bindse kur nxnsit e dallojn dhe nxjerrin vet
konkluzionin e ndryshimit n madhsi konstante t koordinatave t para
(msuesi duhet ti oj deri n kt shkall konkludimi). Menjher
krkohet shqyrtimi i shembullit t dyt pr t br m t mundshme
arritjen e konkluzionit t ndryshimit kt rradh t koordinatave t dyta.
Dy ushtrimet pr pun t pavarur q pasojn n mbyllje t rubriks s
par, plotsojn lvizjen, pra zhvendosjen paralele n dy drejtimet e tjera.
Kjo prbn edhe pasqyrn e plot t lvizjeve t tilla n rrjetin koordinativ
t figurave prmes zhvendosjes paralele. sht vendi pr t br nj
prmbledhje t konkluzioneve msimor t arritura nga shqyrtimi i ktyre
lvizjeve, q zhvendosja paralele sjell ndryshimin e koordinatave n
lvizjet respektive dhe anasjelltas q ndryshimi i koordinatave sipas
rregulls respektive, sjell zhvendosje plotsisht t prcaktuar paralelisht.
Nuk sht e thn q nxnsi t prsrit rigorozisht konkluzionet
respektive por me fjalt e veta t prcjell at q vrojton dhe mendon. N
ushtrimet pr pun t pavarur nj rubrikat (b) dhe (c) kjo vartsi mes
ndryshimit t koordinatave dhe zhvendosjes paralele bhet edhe m e plot
dhe natyrisht m e pranushme pr nxnsit, pr shkak t aktivizimit
88
individual ose edhe n grup t vet nxnsve. Ushtrimet e flets s puns

japin mundsi pr zgjerim t horizontit t shqyrtimit t zhvendosjes
paralele n boshtin koordinativ. Mbas nj pune intensive n klas sht
plotsisht e mundshme kryerja e ushtrimeve n klas por edhe n shtpi.
10. 6 Zmadhimi dhe zvoglimi i figurave n rrjetin

koordinativ
Kontrolli i detyrave t shtpis t shoqrohet edhe me kontroll frontal pr
rrjetin koordinativ dhe lidhjen q shqyrtuam midis nj lvizjeje t figurs
(si ishte zhvendosja paralele), me ndryshimin respektiv t koordinatave t
kulmeve t figurs. Nj lidhje e till do t na dal edhe pr nj lloj
lvizjeje tjetr n rrjetin koordinativ. Njlloj si n shqyrtimin e tems s
mparshme, trajtimi i tems s re do t krkohet t bhet bashkrisht me
nxnsit. Normalisht sa her q njohurit e nxnsve prputhen, ose jan
n gjendje t marrin prsipr shrytzimin e tyre n funksion t tems s re,
msimi ose shtje t veanta t tij, zhvillohen bashkrisht dhe
konkluzionet nxirren po bashkrisht, msues-nxns. Asnjher nuk duhen
ln pa shfrytzuar mundsi t tilla n funksion t msimit t ri. N
rubrikn (a) n nj rrjet koordinativ jepet i vizatuar nj trekndsh, ku
nxnsve u krkohet t gjejn vetm koordinatat. Zgjidhet kjo mnyr
trajtimi pr faktin e thjesht si edhe m lart, se m posht do t kemi pun
pikrisht me koordinatat pas lvizjeve q do t kryejm. Kshtu q edhe
n drras shnohen kto koordinata dhe posht tyre shnojm koordinatat
t cilat do t merren, sipas rastit, dy her m t mdha (apo edhe m t
vogla), q t jet me e dukshme far ka ndodhur, si sht kryer
shndrrimi i tyre. Kjo pastaj, krahasuar edhe me pikat (kulme) t figurs
q formohet, e bn m t leht nxjerrjen e vartsis apo lidhjes mes
ndryshimit t koordinatave dhe transformimit t figurs si lvizje dhe si
zmadhim apo zvoglim t saj. T dy shembujt respektivsi ai i rubriks (a)
ashtu edhe ai i rubriks (b) trajtohen menjher njri pas tjetrit pr t vn
n dukje ndryshimin e njrit nga tjetri. Ndrsa zmadhimi disa her i
koordinatave t t gjitha kulmeve sjell zmadhim t figurs (n madhsi por
duke ruajtur format) dhe njkohsisht zhvendosje n drejtimin djathtaslart, zvoglimi disa her i t gjitha koordinatave t t gjitha kulmeve sjell
zvoglimin e figurs (n madhsi por duke ruajtur format) dhe
njkohsisht zhvendosjen n drejtimin majtas-posht. Jo pa qllim gjat
89
puns me aktivizim t pavarur gjat trajtimit t tems s re, nxnsve u

krkohet t matin gjatsit e brinjve t figurs s formuar dhe ti
krahasojn me ato t brinjve t figurs s par pr t nxjerr edhe
konkluzionin q brinjt zmadhohen (ose zvoglohen) aq her sa
zmadhohen (apo zvoglohen) koordinatat e t gjitha kulmeve t figurs.
N t njjtn mnyr sht krkuar n tekst t trajtohen edhe ushtrimet pr
pun t pavarur t nxnsve. Gjithashtu atyre u jepet edhe nj fond tjetr
ushtrimesh n fletn e puns, q mund t realizohen brenda klass apo
edhe n shtpi.
90
KREU 11
STATISTIK, PROBABILITET
11.1 Grumbullimi i t dhnave.
Paraqitja n tabel
Kjo tem ka pr qllim dhe ndihmon n aftsimin e nxnsve pr t
grumbulluar t dhnat (informacion) dhe pr ta sistemuar (paraqitur) n
mnyr m t thjesht e m praktike pr ti prdorur. Pr t plotsuar
tabeln nxnsit t orjentohen q notat e numruara (psh. 4) t
nnvizohen, ose tu hiqen nj viz e leht, m tej notat 5 e kshtu me
rradh. N kt mnyr veprohet m shpejt dhe pa gabime. Pasi t
plotsojn tabeln pyetjeve m posht saj tu prgjigjen gojarisht nn
drejtimin e msuesit. N t njjtn mnyr veprohet edhe me problemin e
dyt.
Detyr shtpie jepet ushtrimi i par.
11.2 Paraqitja e t dhnave n diagram

Kontrollojm plotsimin e detyrs s shtpis dhe diskutojn nxnsit pr
rrugn e zgjidhjes dhe prpunimin e t dhnave. Pr t analizuar t dhnat
dhe pr t nxjerr konkluzione m shpejt, t dhnat e grumbulluara dhe
sistemuara n tabel i paraqitim n diagram vertikale (ose horizontale).
N diagram ato jan m t lexueshme, dallohen menjher ndryshesat
etj. Nxnsve tu paraqitet diagrami i par n tabel q ato t shohin
mnyrn se si ndrtohet hap pas hapi diagrami. E rndsishme sht t
kuptojm q nj drejtkndsh i vogl prfaqson nj nxns. Nxnsit,
pasi msuesi ndrton diagramin n tabel, plotsojn diagramin n tekst.
Pyetjeve mbi informacionin nga diagrami tu prgjigjen gojarisht nn
91
drejtimin e msuesit. Pr diagramin e dyt, nxnsit punojn n mnyr t

pavarur dhe prsri pyetjeve u prgjigjen gojarisht.
Detyr shtpie jepet ushtrimi i par.
11.3 Mesatarja aritmetike

Mesatarja aritmetike ose shkurt mesatarja, sht nj nocion (nj fjal) q
prdoret shpesh n jetn e prditshme. N tekst jan paraqitur dy
probleme: ai i nots mesatare t nxnsve dhe problemi i shpenzimeve
ditore t familjes. Mund t prmenden edhe probleme t tjera ku prdoret
mesatarja si psh. temperatura e ajrit gjat dits; shpejtsia e ecjes s nj
makine nga nj qytet n tjetrin; sasia e reshjeve gjat muajit etj. Para se t
paraqitet problemia (a), me 10 nota pr ta kuptuar m leht nxnsit,
marim nj shmbull me 2 nota. Psh. nota 5 dhe 7. Mesatarja e tyre gjendet
(5 + 7) : 2 = 6; sqarojm po t ishin 3 nota, shuma e tyre do t pjestohet
me 3 e kshtu me rradh. Kalohet pastaj tek problemi a). Pr problemin e
dyt nxnsit t punojn n mnyr t pavarur. Dhe pyetjeve tu prgjigjen
gojarisht nn drejtimin e msuesit.
Detyr
shtpie
jepen
ushtrimet n fletn e puns.
11.4 Mundsi m shum, m pak

Me intuit do nxns sht n gjndje t prcaktoj se midis dy a m
shum sendesh me ngjyra t ndryshme, mundsia m e madhe pr t marr
rastsisht njrn, sht pr ngjyrn q ka m shum sende. Konkretisht n
shmbullin a) duke par figurn ata do t prcaktojn jo vetm numrin e
sferave sipas ngjyrave por edhe mundsin m t madhe pr t nxjerr
rastsisht njrn prej tyre. N ushtrimet b), c), d) nse nxnsit nuk arijn
vet n konkluzionin se mundsit jan t njjta, msuesi me pyetje
ndihmse t prpiqet q nxnsit t arijn vet konkluzionin.
Detyr shtpie
jepen ushtrimet e flets s puns.
11.5 Probabiliteti. Prova. Ngjarja

92
Ushtrimet e tems s mparshme prgatitin terrenin pr t kuptuar leht

probabilitetin e ndodhjes s nj ngjarjeje. Nxnsit duhet t arrijn n
konkluzionin se; n shembullin a) me provn e hedhjes s monedhs kemi
dy ngjarje me mundsi t barabarta pr t ndodhur (L ose S). Probabiliteti
= 1/2. N ushtrimin b), n provn e nxjerrjes s nj sfere, kemi tre ngjarje
me mundsi t barabarta (1, 2, 3, 4, 5, 6). Probabiliteti = 1/3 etj. Me kujdes
duhet trajtuar rasti i ngjarjeve bie numr tek ( 1, 3, 5), bie numr ift ( 2, 4,
6). Duhet kuptuar q kemi tre mundsi pr t rn numr tek dhe po aq pr
t rn numr ift. Pra, probabiliteti = 3/6 etj.
Detyr shtpie jepet ushtrimi
i dyt.
11.6 Ngjarje e sigurt, e pamundur, e mundur

Para se t trajtohen shembujt e tekstit prgatitim terrenin me pyetje nga
jeta e prditshme pr t kuptuar nxnsit. far sht e mundur; far
sht e pamundur dhe far e sigurt, si psh:
A sht e mundur q n orn 12 t nats t shklqej dielli?
A sht e mundur q nj njeri t jetoj 100 vjet?
A sht e sigurt q pas dits vjen nata?
Pas ksaj kalohet me ushtrimet e tekstit. Ushtrimet a) dhe b) t zgjidhen
me goj nn drejtimin e msuesit, duke krkuar sqarime pr seciln
prgjigje. Ushtrimin c) fillimisht ta zgjidhin nxnsit n mnyr t
pavarur, pastaj t lexohen zgjidhjet pr t kontrolluar saktsin e
zgjidhjeve.
Detyr
shtpie
ushtrimet.
93
jepen

Libri I Mesuesit Matematika 4

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Libri I Mesuesit Matematika 4

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

LIBRI I MESUESIT

Plani mesimor MATEMATIKA 4

Numri dhe numerori

Tema per cdo ore

Vetia e nderrimit dhe

Plani. Pika. Vija. Vija

Objektivat mesimore per cdo ore mesimi

Per perdorimin e oreve ne dispozicion te kihen parasysh edhe

Konceptet fillestare t algjebrs lidhur me vendosjen e shkronjs si

OBJEKTIVAT SIPAS KAPITUJVE

T dallojn vetit e shumzimit dhe t pjestimit,

IV. Shprehje aritmetike

T dallojm llojet e vijave, shumkndshave dhe t gjejn

X.Algjebra dhe funksioni

T paraqitin funksionin me formul, diagram, tabel

XI. Statistik dhe probabilitet

DISA UDHZIME T RNDSISHME

krkesat ndaj tyre kshillohet t diferencohen.

kujdes! Sa koh q nxnsi po mson, po punon, ai nuk duhet vlersuar

Tek pika c) u krkojm nxnsve q t shkruajn edhe numror t tjer

1.2 Prbrja sasiore e numrit

1.3 Prbrja shifrore e numrave

1.4 Numrat 1 - 999 klasa e thjesht

1.5 Klasa e mijsheve

Kontrollohen detyrat e shtpis.

1.6 Krahasimi i numrave

pavarur dhe n fund t krahasohen zgjidhjet dhe msuesi bn sqarime e

1.7 Renditja e numrave

1.8 Rrumbullakimi i numrave n dhjetshe

me dhjetshe t plota dhe nnvizohet rregulli prkats. Pasi sqarojm

1.9 Rrumbullakimi n qindshe t plota dhe mijshe

2.2 Vazhdim i msimit 2.1

t bjn nxnsit. Ushtrimin e par t piks d) e zgjedh msuesi dhe pastaj

2.3 Mbledhja e numrave me shum shifra

2.4 Mbledhja me m shum se dy numra

pikave a), b) dhe c). Nxnsit arrijn n konkluzionin se t gjitha mnyrat

2.5 Kuptimi i zbritjes

2.6 Vetia e ndryshess

sqarojm se zbritja nuk e gzon vetin e ndrrimit. Nxnsit t sjellin edhe

2.7 Zbritja e numrave me shum shifra

2.8 Mbledhja dhe zbritja me mnd

2.9 Gjetja e mbledhorit

2.10 Gjetja e t zbritshmit

Duke aktivizuar nxnsit zgjedhim ushtrimin e piks b). Nxnsit t marin

Tabeln e) t'a plotsojn nxnsit n mnyr t pavarur.

2.11 Gjetja e zbritsit

2.12 Mbledhja dhe zbritja n problema

Problemat 4. e 5, t zgjidhen me grupe dyshe sipas bangave dhe pastaj t

2.14 Ushtrime dhe problema

3.2 Vetia e ndrrimit dhe vetia e shoqrimit

zgjidhen fillimisht n grupe dyshe (sipas bangave) pastaj nn drejtimin e

3.3 Vetia e prdasimit

3.4 Shumsimi i numra me dy shifra 24 x 25

3.5 Shumzimi i numrit treshifror 954 x 82

3.6 Shumzimi me dhjetshe dhe qindshe

3.7 Problema me shitblerje

Pasi bindemi pr prvetsimin e shumzimit t faktorve q kan zero n

3.8 Ushtrime. Problema

Detyr shtpie jepen ushtrimet po aty.

3.9 Kuptimi i pjestimit

3.10 Vetit e pjestimit

zbatuar dhe kuptuar vetin e prdorimit e zhvillojm s bashku me

3.11 Cilsit e 0-s dhe 1-it n pjestim