ENEGRAMLA

KENDNZ
KEFEDN!

Don Richard Riso

NDEKLER
SUNU

KISIM 1
1. Kiilik Tiplerini Anlamak
2. Enegramn Kkenleri
3. Ana Hatlar

II
19
31

KISIM 2
D o k u / Kiilik T i p i
DUYGU LS
4. kinci Tip: Yardmsever
5. nc Tip: Motive Eden
6. Drdnc Tip: Bireyci

59
H7
115

DNME LS
7. Beinci Tip: Aratrmac
8. Altnc Tip: Sadk
9. Yedinci Tip: Cokulu

143
169
197

GDLERYLE HAREKETE GEME LS

10. Sekizinci Tip: Lider
I I . Dokuzuncu Tip: Bar
12. Birinci Tip: Reformcu

225
255
2X5

ENEGRAM

SUNU
u anda elinizde tuttuunuz bu kitap, kendimi tanma yolculuunda bana byk katklar olan temel birka kitaptan biri o l ma zelliini tayor. Bu kilab yaynlayarak T r k e ' y e kazandrmaktan da sevin duyuyorum.
Bu kitaptaki bilgiler spiritel konulara sadece merak duymakla yetinenlere biraz daha bilgi sunmay deil, spiritel geliimin, kendini tanma yolculuu olduunu ve uygulama gerektirdiinin bilincine varm, zorluklar gze alm, korkularnn
li/erine gitmeye kararl, kendini derinden sorgulamaya hazr insanlara yol gstermeyi amalyor. Spiritellik umak deil,
ayaklarn yere basmas srecidir.
Gerek anlamda spiritellik. derin psikolojidir. Oz d o a m zn derin psikolojisi.
zelle; Enegram, ruhsal geliim yolculuuna kendini adam
insanlar iin derin ve esiz bir sistem. Lay lay lom spirilellikle
uyalananlar iin ise "ar" bir reti.
Enegram, bir kiinin ya da bir retinin icad deil, kolektif
insanlk psikolojisinin iinde "kefedilmi" bir kendini tanma
sistemidir.
Her insann yreinin gtrd yolculuun 9 temel ana yolu vard.. Enegram Yunanca'da "9 ynl figr" anlamna gelir.
Her canlnn iinde kendisi olma drts vardr. Trtln kelebee dneceinin, kozalan mee aacna dneceinin
5

Kitab okurken kendinizde her tipten bir para bulabilirsiniz.

Ama yeniden ve dikkatlice okuduunuzda, temel karakteristik
zelliinizin bu tiplerden birinde younlatn greceksiniz.
Tipinizin "'kanatlarn" tespit etlikten sonra kendinizi anlamanz
daha kolaylaacaktr: tabii temel sorunlarnz da.
Kendi tipinizi bulmak konusunda acele etmeyin. Kendinizi
drste g z l e m l e m e y e baladnzda, kendi tipinizi tekrar tekrar ve dikkatle okuma istei duyacaksnz. te o tip. byk olaslkla sizin tipinizdir.
Unutmayn, kendini kefetme bir sretir. Yaam boyu sren
bir sre. Tipinizi tespit etmek, bu srecin sonu deil, balangcdr.
Tipinizi kefettiinizde... bileceksiniz. Bazen, yaramazlk
yapan ocuklarn yakalandklarnda utand gibi. yakalanmlk
duygusu yaayacak, bazen iinizi bir coku kaplayacaktr. Bilinaltnzda zaten bildiiniz birok ey netlik kazanmaya balayaI aktr.
Tiplerin tanm erkekler iin de kadnlar iin de ayndr. Kadnlar ve erkekler, davranlarn, eilimlerini, zelliklerini farkl ekillerde ifade etseler de temel eilimler ve zellikler avndr.
Tipinizin tanmladktan sonra/Tabii ki pheci olurum. Ne
ile olsa altym" ya da " Hep hareket halinde olmalym. Ne de
olsa yediyim" gibi tanmlamalarla "tip bamls" olmamaya
dikkat edin. Bu yaklam, geliim srecinizi engeller.
Enegram. tipinize ait tuzaklar ve zaaflar size gstererek, sizi kemli z doanza daha derinden bakmaya davet ediyor.
Enegram almas, tipimizin otomatik tepkilerine dur diye
rek, igr kazanmamz salayarak uykuda yaamak yerine
it) tnmamz amalyor.
Pipimizin otomatik tepkilerini ne kadar ok grrsek, onlarla zdelemekten o kadar vazgeeriz. Kendin olmak ve zgrlemek ile budur.
7

BRNC B L M

KLK TPLERN A N L A M A K
Kiilik tiplerini anlamann faydas nedir? Her birey benzeriz olduu iin insanlar snflandrmak ho hr ey deildir. K i ilik lipleri teoride faydal olsa bile, gnlk hayalmzda kullanmak iin ya fazla akademik ya da anlalmaz olacaklardr.
M itirazlar hakl gibi grnse de. esas noktay gzden kalyorlar. Kiilik tiplerini bilmek iin pek ok iyi neden vardr.
Ilmlardan en nemlisi insann ilgin ve tehlikeli olmasdr. Hekimiz iin dier insanlar ilgi ekicidir nk deiken, ileden
, karan, mutlu edilebilir ve gizemlidirler. Her gn, dorudan ya
dil dolayl bir ekilde dzinelerce insanla karlar?. Bunlar ailemiz, arkadalarmz, sokaktaki, iyerindeki insanlar olabildii
((bi, televizyondaki, hayallerimi/deki veya korkularmzdaki
insanlar da olabilirler. nsanlar her yerdedir. yi ya da kt. ha
)allarmz etkilerler.
('ou zaman hibir skntyla karlamadan hayalmzn kylarnda tasasz bir ekilde geziniriz. Ancak hepimizin hayatnda, tandmz sandmz insanlarn gerekte ok farkl olduklarn anlayp bundan znt d u y d u u m u z zamanlar olmutur,
kendimizi bile tanmakla glk ektiimiz anlar olmutur. nanlarn halta kendimizin davranlar zaman zaman tuhaf ve
dengesizdir. Hayatmzda garip eyler oluverir. Bu srprizlerin
buzdan memnunluk verici olabildii gibi bazlar da hayalmz
II

 b i l m e l i y i z . Elbette k i . Kierkegaard m tavsiyesini gerek havana uygulamak zordur. Bunu uygulayabilmek iin kendimizi
- v m e k . e n ve kandrmaktan vazgemeli, insanlar incelerken
hissettiimiz alayc ve savunmac tavrlarmz ise bir yana b.iakmahyz. Kendimizi incelerken cesur, bakalarm incelerken
ise empatk olmalyz.
htiyacmz olan bilgi ve duyarll nasl elde ederiz^ nsan
kiiliinin karmakln, nasl zebiliriz? Daha dolu ve mutlu
yaamamz salayacak i-grilye nasl sahip olabiliriz '
1

Cevap elikilidir: Kendimiz, tanmadan insanlar, anlayamaz

ve insanlar, tanmadan da kendimizi anlayamayz. Bu problemin
zm, kendimizi ve dier insanlar, -insan doasn.- anlama"in madalyonun iki yz olduunu bilmekten geer
nsan doas,.arat,rmak iin ok geni olduundan, hu t a n dk ama kefedilmemi alan.n kesin bir haritas.na sahip olmak
byk layda salar. K i m olduumuzu ve nereye gittiimizi esleren bir haritaya sahip olmak yolumuzu kaybetmemizi nler
Enegramin insanlarn uzun sredir aradklar harita olduuna
'".myorum. Enegram ok eski olmakla beraber adatr da
f";
S
genSten bugne deimemitir. Tarihin
Mlmrneyen bilgeleri tarafndan g n m z e kadar ulatrlan
, k u

, n s a n

a s

13

veya da dnk oluuna ve ileri srd drt temel ruhsal fonksiyonu -duygu, d n m e , sezgi ve his- tarafndan ne kadar deitirildiine bah olarak ekillenir. Jung'un snrlandrmasnda
da dnk duygulara sahip olan bir kiilik tipi ve ie dnk
duygulara sahip olan bir kiilik tipi vardr. Bunun yan sra. da dnk dnen ve ie dnk dnen tipler vardr. Snflandrma bu ekilde devam eder.
Karen Horney kiilik tanmlarn kiileraras etkileimlerin
klinik gzlemlerine dayanarak gelitirdi. Snflandrmasna gre
insan "dierlerine yaklaan"."dierlerinden uzaklaan" ve " d i lerleri aleyhine hareket eden" olarak deerlendirilir. Btn kiilik tiplerini bu genel kategoriye gre ekillendirmedi ama
ftc yle yapsayd.ortaya, Enegramda olduu gibi. dokuz kiilik tipi kard.
Enegramn dzenleme prensibi basittir: grup ve bunlarn
het birinin er kiilik tipi vardr ve bylece ortaya dokuz kiilik tipi kar. Enegramn gruplar temel kiilik tipinizde duygular, igdlerle harekete g e m e yetenei ya da d n y a ile iliki
I M I ma tarznzn ar bastn gsterir.
imdilik kiilik tipleri hakknda ksaca bilgi vereceiz. Duygu grubunda Yardmc ( i k i numaral kiilik tipi -cesaret veren.
Mhiplenen ve insanlar kendi karlar dorultusunda ynlendiMfl tip),Motive eden ( numaral kiilik tipi -azimli, mantkl
W narssl tip) ve Sanat (drt numaral kiilik tipi -duyarl.ie
lloitk ve mutsuz tip) kiilik tipleri vardr. gdlerle harekete
P V i c grubunda Aratrmac (be numaral kiilik tipi -kavrayan, analitik ve her eyi basite indirgeyen tip).Sadk {alt rtumaI di kiilik tipi -sadk, grev bilincine sahip ve pas i f-sa d rgat
tip) ve ('okulu (yedi numaral kiilik tipi -sekin, hiperaktif ve
In tip vardr. IgdUleriyle hareket edenler grubunda ise Lider
[tekiz numaral kiilik tipi -kendine gvenen, saldrgan ve d Hnnlanyla yzleen tip),Bar (dokuz numaral kiilik tipi -alt15

\ . i l m i l e r hasialarna daha doru tehis koyabilecek ve hastalar

da kemlilerini daha iyi tanyarak zaman ve paradan tasarruf edeMleCekUr. Enegramn yardmyla, hangi psikoterapi okuluna
bagll olursa olsunlar, psikologlar ve hastalar ortak bir dili konulabilecektir.
Avukatlar mterilerini daha iyi anlayabilecek ve mterle
rinn gvenilirlik ve ibirlii kapasitelerini daha iyi deerlendirebilecektir. zellikle boanma ve ocuun velayeti gibi kiilik
faktrlerinin sz konusu olduu durumlarda Enegram onlara
(Ok faydal olacaktr. zellikle psikolojik problemlerin sebep
Olduu fiziksel rahatszlklarda, doktorlar hastalarna daha yararl Olabilecektir. Bu kitabn yardmyla retmenler rencilerini daha iyi anlayabilirler. Deiik kiilik tiplerinin deiik yelmekleri, deiik r e n m e tarzlar ve dier rencilerle deiik
iliki kurma yollan vardr.
IVsonel mdrleri ve i adamlar/kadnlar alanlarnn k i ilik tiplerini tanyarak daha iyi ynetici olabilirler. alanlar.
v< nei ihtiyalarn anladnda ve onlara nem verdiinde daha verimli alrlar. Her ne amala olursa olsun -ynetim kurulundan montaj hattna kadar- etkili takm kurmakla sorumlu olan
grevliler i vermeyi dndkleri insanlarn kiilik tiplerini tamyabilirierse daha baarl olurlar. Kiilik tiplerini anlamak ga/ n e l, r. politikaclar ve reklamclar iin de faydaldr. Ksaca
m.kiilik tiplerini anlamak herkes iin nemlidir.
ok saydaki pratik uygulamasyla bu kitap insanlarn kiisel
lutyallanda kullanmalar iin yazlmtr.
W ak bunun tipik bir bireysel geliim kitab olmadn syaliyim: Bu kitap mucizeler vaat etmiyor. Salkl ve mutlu
Ml birey olabilmek iin psikolojik bir "tarif kitab" yazmak
""inik m deildir. T a n m l a m a k gerekirse, btn bir insan olabilmek, urunda abaladmz bir ideal, hayatmz boyunca devam eden bir sre gerektirir. Kitaplar bize deerli bilgiler ve
17

KNC B O L U M

K N E G R A M I N KKENLER
Enegrami tantrken karlalan temel sorunlardan biri Enegram kkenlerinin bilinmemesidir. Kimin tarafndan kefedildii
ve nereden geldii bilinmemekledir. Baz yazarlar onuncu ve on
buci yzyllar arasnda slamiyet'in bir kolu olan Sofiler arasnda ortaya ktn leri srerken: dierleri gemiinin Milattan nce 2500*10 yllara kadar uzandn ve Babl'de ya da Orladou'da Oflaya ktn ileri srerler. Ancak bunlar sylentiden baka bir ey deildir.
Grne gre. insan her zaman kendini yenilemenin gizemi
IH-ulo komutur. Smerli kahraman Glgam'n lmszln
Mi hulrak in kt yolculuunun anlatld hikayede bu
a.ay grebiliriz. 4500 yl nce. Glgam destannn eski bir arkdan derlendii sralarda. Mezopotamya'da, akll erkeklerin bir
araya geldii bir kardelik kuruldu. Bu kardeliin yeleri insann
kendini yenilemesinin kozmik srrn bulmular ve bunu nesilden
esitc aktaryorlard. B sr uzun bir sre Babl'de korundu; 2500
Yt\ fince Kanhise (Milattan nce 524'le Msr' fetheden Pers krall) Umannda Babl'de bir araya gelen Zoroaster. Pisagor ve dier
bilgelere akland. Daha sonra gelenei koruyan kiiler kuzeye
l"l'o pi fililer ve bin yl kadar nce Oxus nehrini geerek gn
le t i/bekiMan'da yer alan Bokhara'ya vardlar.
>n beinci yzylda, okullarda eitilmi olan Mslman male
19

eklinde olacaktr. Odaya kan bu sralama, herhangi bir tam saynn yediye blmnden kalandr. Bu zellik ancak onlu say sisteminde ortaya kar. Bu da. Enegramn. Orta Asya'daki matematikiler tarafndan sfra ayr bir sembol verilmesiyle ortaya kan
modern saylar teorisinden sonra kefedildiini gsterir. Yedi saysnn kutsal saylmasnn kkeni muhtemelen Smerler zamanna
kadar gitmesine ramen. Enegramn eklinin on drdnc yzylda Semerkan'ta gelitirilmi olmas daha muhtemeldir. Bu. Hint
ve Avrupa literatrnde yer almamasn da aklar. Ancak. GurdiJeff, Enegramn ok daha eski olduunu ve Sarnan Kardelii tarafndan gelitirildiini ileri srmtr. ki yorum da doru olabilir. (J. G. Bennet. Curdjieff: Mukin a New tyerid)
Sofilerin gizli tarikatlar arasnda nasl ve nerede kullanlrsa
kullansn. Enegram son zamanlara kadar Bat da bilinmiyordu.
Enegram B a t ' d a yayma onuru George vanovich Gurdijefre
(1877-1949) aittir. Kendisi bir maceracjuhsal geliim retmeni ve insann gizemli doasn aratran bir aratrmacdr.
Hayat hakknda yazdan pek ok kitap ve retileri hakknda
yaplan pek ok aratrmaya ramen Gurdijeff hakknda hala
fazla bilgi yoktur. Bazlar onun bir arlatandan baka bir ey olmadn dnrken, dierleri ruhsal bir geliim retmeni ve
uygulamal bir psikolog olarak neminin farkna varlmadn
dnrler. Gurdijeff kendini karizmalik ve gizemli biri olarak
gstermek istedii iin faaliyetlerini gizli tutmutur. Bu yzden,
hakkndaki yorumlarn hangisinin doru olduunu sylemek
/ordur. Bununla birlikte, hakknda kesinlikle doru olan bir ey
varsa, o da karlat herkesi derinden etkilemesidir. retilerini takip edip yayanlar onu ve byk, karmak dnce sislemini lmnden beri tartmakladrlar.
Gurdijeff Enegram nerede ve nasl kefettiini hatrlamamasna ramen, Enegram 1920'lerde Avrupa'da yayan o olmutur.
Avrupa Enegram ilk olarak GurdijetTin Paris dndaki Fonta
21

nemli bir yer tumakladr. Kircher bilgiye nem veren Rnesans

zamannn tipik bir nsan ve daha sonrasnn Jest bilginlerinden
biriydi...
Arilhmologia da. ekenar genden meydana gelen ve
"Enegram" ad verilen bir ekil vardr. (Webb. The Harmonim
Cinle)
Webb. Kircher'in eklini "Enegram" olarak adlandrmasna
karn. Krcher'in ekli ekenar genden meydana gelir.
< iurdijefTinki ise ekenar gen ve dairenin iindeki bir altgenden meydana gelir. Dolaysyla ikisi arasnda nemli bir fark
vardr. Webb bu fark belirtmekle beraber stnde durmamtr.
VVebb Kabala ve gizemci Ramon Lull'un tartmasyla devam eder. Daha sonra. Hristiyanlk. Budizm. Avrupa ve Rusya'da on dokuzuncu yzyln gizemli bir ekilde canlanmas ve
dier hareketleri ele alm ve bu hareketlerin Gurdijelf'i nasl etkilediini rneklerle gstermitir. Ancak, sonunda Gurdijeff'in
dncelerinde Enegramn yerini tartmaktan uzaklam ve d i er konulara ynelmitir. Sonu olarak. Enegramn tarihi k kenleri hala lam olarak bilinmemektedir.
Gurdijeff'in kaynaklarn aratrmak ilgin olmakla birlikte
bizi konumuzdan uzaklatryor nk G u r d i j e l f i n "kiilik
t i p i " benim dokuz kiilik tipi ile ilgili aklamalarmdan olduka farkldr. (Dokuz kiilik tipi hakkndaki ilk aklamalar Oscar
lehazo. Claudio Naranjo ve Jestlerden gelmitir.) Burada yapmamz gereken. Enegram B a t y a ilk tanlan kii olarak Gurdil e l l ' i onurlandrmaktr.
Bu kitapta sunulan dokuz kiilik tipine ilk k tutan Arica
E n s t i t s n n kurucusu Oscar lehazo olmutur. Ichazo Enegramn kkenlerinin ok eskiye dayand konusunda Gurdijeff le
ayn fikirde olmakla beraber Enegram Afganistan'n Pamir ehrindeki Sofi retmenlerinden rendiini syler. Gurdijeff'in
23

1970'li yllarn balarnda aralarnda Robert Ochs'un da bulunduu pek ok Amerikal Jesuit papaz Enegram Esalen Enstits'ndeki Claudio Naranjo'dan rendiler. Ksa bir sre son
ra, Jesuitler seminerlerde ve kiisel sorunlarda kullanmak iin
Enegram kendilerine gre uyarladlar. Jesuitler Enegram ile i l gilenmeden n c e , bildiim kadaryla, dokuz 'kiilik tipinin tanmlar retmenlerden rencilerine szl olarak bildiriliyordu. Ancak 1972 ve 1973 yllarnda kiilik tipleri hakkndaki lk
ksa notlar yazld ve Jesuitlerin dini merkezlerinde. zellikle
Iterkeley'deki Kaliforniya Enstits'nde ve i k a g o ' d a k Loyola
Universitesi'ndeki resmi olmayan seminerlerde datld.
1974 ylnda. Kanada'nm Toronto ehrinde Enegram ile ilk
karlatmda,"Jesuit materyalinin" z kiilik tiplerinin birer
sayfalk 9 adet empresyonist taslandan oluuyordu. O sayfalar
bu kitabn temelini oluturdu.
Enegrama ilk bata pheyle yaklatm. Ben de her yeni gelen gibi bana bir "Sofi n u m a r a s " verilmesinden rahatsz oldum.
O srada Toronto niversitesi'nde Teoloji okuyor ve Jesuit seminerlerinde grev alyordum. Jesuitler Enegramn kiilik tiplerini bir, i k i ya da numaral kiilik tipleri olarak deil. Sofi numaralar ile adlandryorlard. Enegram kendilerine yzeysel bir
kimlik vermek iin kullanyorlard.
lk izlenimim. 1970']i yllarda Kaliforniya'dan kan her
eyde olduu gibi. Enegramn da geici bir heves olduuydu.
Ancak insanlarn Sofi numaralar hakknda syledikleri merakm uyandrd. Ksa zamanda sistemin, insanlarn anladndan
ok daha derin olduunu kavradm.
Aniden Enegramla derinden ilgilenmeye baladm. 1974'n
knda, bir sabah.afaktan nce uyandm ve zel bir neden o l madan. Enegram hakkndaki Jesuitlerin anlattklarn yazdm
deflere uzandm. Battaniyenin altnda, ilgiyle okuyup, dikkatimi
kiilik tiplerinin dokuz empresyonist taslana verdim. Ksa za25

 bir ekilde olmutur. Bilgi ahnacak ne bir kaynak ne de bir geenek vard. As nda, Enegramn yayh.nm gelenei -Gurdileff. lehazo ve Jesuitler- birbirlerinden olduka farklyd. Daha' Enegram zerinde almaya baladm 1975 ylnda hu konuda yazd eser yok denecek kadar azd. G n m z d e de bu konu zerinde yazlm olan fazla kaynak voktur
^ ^ E n e g r a m n yayhm bir ema ile anlatmak daha aydnlatc

Bilinmeyen K k e n l e r
(BabiEde veya O n a d o u ' i a . Milattan nce 2500)
Sofi Tarikatlar (Milattan sonra 14. veya 15. yzyl)
Gurdijeff(1910)

Ichazo(l960)

Gurdijeff alma gruplar Arca Enstits

I
Claudio Naranjo
Jesuitler
Dier retmenler

Yazar

E n e g r a m n Yayl
Enegram hakknda bilgi bulmak karlatm tek zorluk de
. d Farkl retmenler anlatt, iin farkl yorumlar ortaya
Mk i . Onlarn rencileri de kendi yorumlarn, eklediler. yi ya
d k o n , Enegram hakkndaki bilgi devaml deiti ve Jesuit ak'mnda bile krkl yorumlar ortaya kt
B a a yorumlar kiilik tiplerinin anlalmasn, k o l a y l a t r d
- da. dierlerinin bir katk.s, olmad, r n e i n , baz retmenle,
27

ilim Anlamsz veya yararsz eyleri karmay da ihmal etmedim < iereksiz eyleri kardka, bu snflandrma eklinin daha
"
may ve kullanlmay hak etlii kesinlik kazand.
Verdiim her bilginin kendine gre bir kanl vardr. Nasl k i
larih hakkndaki'bir teorinin kant fizik alanndaki bir teorinin
kantndan lrklysa. sanal hakkndaki bir teorinin kant da elK-tlc k larih alanndaki bir nerinin kanlndan farkl olacaktr.
nsanlar,kendilerini daha derinden anlamalarn salayacak ekilde tanmlad iin bilimsel bir ekilde incelenebileceine
inanmakla beraber, bana yle geliyor k i , Enegramn doruluunun kanl onun deneysel geerliliinde deildir. Son analizde,
k lik tiplerinin tanmlar ya gereki grnr ya da g r n m e z ;
Enegram sizde mantkl bir izlenim brakr ya da brakmaz. Zamanlarn verip de kitab okuyanlar bu sayfalarda kendilerini buU aklardr. Kendi kiilik tipinizi kefettiinizde ksa sreli bir
nk yaayabilirsiniz. Bu Enegramn doru olduunun en n e m li kantdr.

29

NC BLM

ANA H A T L A R
Enegram m nasl altn anlamak iin baz kavramlar b i l mek gerekir. Kiilik tiplerini tanmlamak iin pek ok ayrm
gerekli o l d u u n d a n . Enegram hassas ve karktr. Bu blm
Enegramn btn nanslar hakknda deildir: onun yerine tannlan okumadan nce bilmeniz gereken pratik noktalar size
tantacaktr.
Bu blmdeki aklamalar bilinli olarak m m k n olduunl a basit tutulmutur.

ENEGRAMIN

YAPISI

Enegram ilk bakta kark grnse de. gerekle yaps basittir. Dairenin evresinde eit uzaklkta dokuz nokta vardr. Si-

31

hk tipinin, duygularyla ilgili gl yetenekleri ve kusurlar vari l l i . Bu yzden, duygu lsnde yer almakladr. Yedi numaral kiilik tipinin harekele g e m e k ile ilgili yetenek ve kusurlar
Vardr ve bu yzden gdleriyle Hareket Edenler lsnde
M I alr. Her kiilik tipi iin durum byledir.
Her lnn kiilik tipleri geliigzel bir ekilde bir a r y a
gelmemitir. Her tip o ly oluturan psikolojik yetenekleri
tez, antitez ve sentez oluturan bir "diyalektiin" sonucudur. Her
i, nde tiplerden biri o zellii fazlasyla tarken, dieri o bece i v e yeterli derecede sahip deildir ve ncs ise hi sahip del i l d i r . Bu ilikiler aadaki illstrasyonda gsterilmektedir.
9 liki kurmay asla beceremez
X <taretindentuzla iliki kurar

1 Yeterince iliki kurama/

' (ir-inden fazla hareketlidir

2 Gereinden tuzla duyguludur

6 Harekete gemeyi baaramaz

3 Duygularndan kopmu>ur

s Harekele gemekte yeterli deildir

4 Yelerince duygulu deildir

llerin Diyalektik Yaps

Enegramn llerini okuduunuzda bunun ne anlama geldiini greceksiniz. rnein, duygu lsnde ikinin duygular
fazla gelimitir. Olumlu duygularn ifade edebilirken, olumsuz
duygularn bastrr. duygularndan kopmutur. Sahte bir
I yanstr. Drt duygularn dorudan ifade edemedii iin
duygularn sanat veya esietikle ifade eder.
Dnme lsnde be harekete gemekte baarszdr: Harekete gemek yerine dnerek dnceleri iinde kaybolur.
All bir el otoritenin onay olmadan bir ey yapamaz. Yedi ise
33

dana gelen bir konfigrasyon olduunu syleyebiliriz. Herkes

* " " " < h n kiilik (ipinin benzersiz bir bireyi olarak kmt w- o noktadan balayarak psikolojik potansiyelleri ya gelimi ya da geriye gitmitir.
Kiilik tipleri ve onlarn birbirleriyle ilikileri ematik olarak
gNlerilebilir. Enegramn evresindeki dokuz noktann her biri
Wl ksk tipini temsil eder. Bu kiilik tipi sizi dier kiilik tipl i m d e n daha iyi niteler. Bu sizin ksa zamanda tanyabileceini/ temel kiilik tipinizdir.
k l

Kiiliin bir ocuun ailesi veya hayatndaki dier nemli

Iflaanlarla etkilemesinin bir sonucu olduu psikologlar arasnda
' '
g n k t e d i r . Bir ocuk drt ya da be yana geldiinde
bilinci kendim ayr bir insan olarak grebilecek kadar gelimiin. Kiilii hala ok deiken olmakla beraber, bu yataki bir
JO. uk kiiliini ve dnyaya kendi bana nasl uyum salayaca , bulabilir. Kukusuz, ocuun karakterini etkileyen genetik
faktrler de vardr. Ancak bilim kaltmn etkisini tam olarak
topll edebilmi deil ve Enegramn her temel kiilik tipi ocuun blmli ya da bilinsiz bir ekilde ailesi ve dnyaya uyum
alama yollarn batan sona gsterir. Ksacas.insann temel
Kiilik tp. genetik de dahil olmak zere, ocuun kiiliim
Oluturan btn ocukluk faktrlerin bir sonucudur. Aklamad ve T e r i b l m n d e her kiilik tipinin kkenleri hakknda
daha lazla bilgi yer ald iin. burada detaylara girmeyeceim.
1

Ancak temel kiilik tipinin kendisi hakknda deinilmesi genken pek ok nokta var. lk olarak, insanlar bir temel kiilik t i 1'iMde bir dierine deimezler. Her kii o grubun benzersiz bir
bireyidir ve son tahlilde, hayat.n.n geri kalannda ayn tip olarak
kalr. Gerek hayatta, insanlar deiirler ama kiilik tipleri dejtncz.
kincisi, kiilik (iplerinin tanmlan evrenseldir ve hibir kiillk lipi z n d e kadnlara veya erkeklere zg olmad iin ka35

'lana gelen bir konfigrasyon olduunu syleyebiliriz. Herkes

ocukluundan kiilik tipinin benzersiz bir bireyi olarak kmn ve o noktadan balayarak psikolojik potansiyelleri ya gelimi ya da geriye gitmitir.
Kiilik tipleri ve onlarn birbirleriyle ilikileri ematik olarak
gsterilebilir. Enegramn evresindeki dokuz noktann her biri
bir kiilik tipini temsil eder. Bu kiilik tipi sizi dier kiilik tiplerinden daha i y i niteler. Bu sizin ksa zamanda tanyabileceiniz lemel kiilik tipinizdir.
Kiiliin bir ocuun ailesi veya hayatndaki dier nemli
insanlarla etkilemesinin bir sonucu olduu psikologlar arasnda
kabul grmektedir. Bir ocuk drt ya da be yana geldiinde,
bilinci kendini ayr bir insan olarak grebilecek kadar gelimitir. Kiilii hala ok deiken olmakla beraber, bu yataki bir
ocuk kiiliini ve dnyaya kendi bana nasl uyum salayacan bulabilir. Kukusuz, ocuun karakterini etkileyen genetik
l-kirlcr de vardr. Ancak bilim kaltmn etkisini tam olarak
tespit edebilmi deil ve Enegramn her temel kiilik tipi ocu-u bilinli ya da bilinsiz bir ekilde ailesi ve dnyaya uyum
alama yollarn batan sona gsterir. Ksacas.insann temel
kiilik tipi, genetik de dahil olmak zere, ocuun kiiliini
Oluturan btn ocukluk faktrlerin bir sonucudur. Aklama
lar ve Teori b l m n d e her kiilik tipinin kkenleri hakknda
daha fazla bilgi yer ald iin. burada detaylara girmeyeceim.
Ancak temel kiilik tipinin kendisi hakknda deinilmesi gereken pek ok nokta var. lk olarak, insanlar bir temel kiilik t i pinden bir dierine deimezler. Her kii o grubun benzersiz bir
bireyidir ve son tahlilde, hayatnn geri kalannda ayn tip olarak
kalr. Gerek hayatta, insanlar deiirler ama kiilik tipleri derimez.
kincisi, kiilik tiplerinin tanmlar evrenseldir ve hibir kiilik tipi znde kadnlara veya erkeklere zg olmad iin ka35

rafsz olmas yerinde olur. Saylar kullanmak bu fonksiyonun

e' i. klelirilme.sine olanak tanyor.
Saylar hakknda deineceim son ey saylarn srasnn
'nemli olmad. Byk bir say kk bir saydan daha iyi deildir; dokuz olmak iki olmaktan daha iyi deildir.
BefnctS, hibir kiilik tipi z n d e bir dierinden daha iyi ya
du kolu deildir. Her tipin kendine zg gleri ve zayflklar
1 udu ve bunlarn ne olduunu bilmek son derece yararldr. Her
1 hk ipinin kendi yetenek ve kusurlar olmasna ramen, k i m i
kltr veya gruplarda baz tipler daha ok arzu edilir. Kiilik t i pinizin bir kusuru olduunu d n p bundan memnun olmayabilirsiniz. Ancak, kiilik tipleri hakknda daha fazla bilgi edindike, her tipin kendine gre snrllklarnn yan sra benzersiz
veleneklcri de olduunu greceksiniz. Modern Bat toplumunda
baz kiilikler daha fazla arzu ediliyorsa, bu o tiplerin dierlerinden stn olduunu deil, o zelliklerin o toplumda daha fazla
nyg grdn gsterir.
' inein, rekabeti, maddiyat ve baarya nem veren toplumumuzda, saldrgan, kendinden emin ve da dnk tiplere
daha fazla deer verilir. e dnk, insani deerlere nem veren,
uysl insanlara ise ikinci snf vatanda gzyle baklr. Eer k i filik tipiniz ikinci gruba uyuyorsa, unutmayn ki toplumda daha
o k arzu edilen tiplerin de snrllklar vardr toplum tarafndan
daha az ilgi gren insanlarn da kendilerini deerli klan zellikl i vardr. Doru olan insanlarn g ve potansiyellerim kskanmak deil, olabileceinin en iyisi olmaktr.
s

T E M E L KLK TPNZ B U L M A K
Bu kavramlar kendinize uygulamak onlar daha somut hale
Belirir. Zamannzn byk blmnde aadaki rollerin hangini size daha ok uyar? Baka bir ekilde ifade edecek olursak.
37

imdi her kiilik tipinin yetenek ve kusurlarna bakarak niye

her birinin duygu, d n m e veya igdleriyle hareket edenler
liisiinde yer aldn anlayalm. Aadaki tanmlar da basit
olmakla beraber, en bata setiiniz kiilik tipinin size hala uyup
uymadn anlamaya aln. Eer uymuyorsa, dier olasla
bakn.
DUYGU LSNDE:
K, V E D R T N U M A R A L I KLK T P L E R
Bu tiplerin harekete gemek konusunda ortak yetenek ve kusurlar vardr. Bu tipler salkl olduklarnda, kiiliklerinde hayranlk duyulacak zelliklerin merkezinde duygular yer almaktadr. Duygular insanlarla ilikilerinde kendilerine deer verilmesini salar. Ancak salksz olduklarnda, duygular bir ekilde
kontrolden kar.
Salkl ikilerin glerinin temelinde insanlar iin olumlu
duygular hissetmeleri vardr. efkatli, cmert, sevecen ve dncelidirler; insanlara yardm edebilmek iin fedakarlk yapmaktan kanmazlar. Ancak evrelerindeki insanlar ok sahiplenirler ve kontrol etmek islerler. Sevilmek isterler ama insanla m bayatlarna zorla girmeyi de isterler. Salksz olanlar olumsuz duygulann.zellikle saldrganlklarn inkar ederler. nsanlar kendi karlar dorultusunda ynlendirdiklerinde ve bencill e davrandklarnda bile insanlarn kendilerini iyi ve sevilmeye
deer biri olarak grmelerini islerler.
Salkl lerin yetenekleri arasnda insanlara uyum salayabilmek vardr. Kendilerini nelerin ekici ve cazibeli yapacan
kolaylkla renirler. Sosyal evrelerde insanlarn hayranln
kazandklar iin insanlar kendileri gibi olabilmeleri iin moti\ e ederler. Ancak normal ler kendi duygularndan ve bireyselliklerinden uzaklamlardr. nsanlarn alklayaca grntlee brnen bukalemunlardr. Salksz ler isledikleri ilgiyi g remezlerse son derece kt niyetli ve dmanca davranrlar.
39

minin onayn almak isterler. Eer otorite onlarn yannda yer almazsa, bamszlklarm kantlamak iin ona kar mcadeleye
giriirler. Salksz altlar endie, aalk kompleksi ve gvensizlik duygular iinde boularak en byk korkularnn gereklemesine neden olurlar.
Salkl yedilerin gleri pek ok eyi olaanst derecede
iyi yapmalarndadr. evrelerine byk bir nee, canllk ve cokuyla yaklaarak pek ok etkinlikte olaanst derecede baarl olurlar. Ancak normal yediler her eyi yapp tketerek yeni
heyecanlar peinde koarlar. Zamanla doyumsuz olurlar. Ne katlar ok ey yaparlarsa, o kadar zor tatmin olurlar. Her eyin daha fazlasn isterler. Salksz yediler ben-merkezcidir ve insanlarn kaprislerini ekmelerini isterler. Sorumluluktan kaarlar ve
kolayca kontrolden karlar.
Be. alt ve yedinin ortak problemleri gvensizlik ve endiedir. Kiilik tiplerine bal olarak, her biri, endie ve gvensizlikle farkl ekillerde baa k m a y a alr.
G D L E R Y L E H A R E K E T EDENLER L S N D E :
S E K Z , D O K U Z V E BR N U M A R A L I K L K T P L E R
Bu kiilik tipinin, iliki kurmakla ilgili yetenek ve problemleri vardr. Bu tipler, salkl olduklarnda evreleriyle olaanst derecede iyi ilikiler kurarlar. Genellikle bir eit liderdirler. Ancak salksz olduklarnda, dnya ve insanlar ile kurduklar ilikilerinde dengesizlikler yaarlar.
Salkl sekizlerin glerinin temelinde kendilerini herkesten
gl grmeleri vardr. Kendilerine duyduklar inanlmaz gven, cesaret ve liderlik zelliklerini bakalarna ilham vermek
iin kullanrlar. Ancak normal sekizler sadece kendi karlarn
dndkleri ve bakalarnn hak ve ihtiyalarna aldrmadklar iin evrelerindeki her eye saldrgan bir ekilde hkmetmek
islerler. Salksz sekizler, zorba ve zalim insanlar olarak yollarna kan her eyi ve herkesi acmaszca yok ederler.
41

Her kiilik tipindeki bir veya iki zelliin kendinize Uyduunu grebilir, kiilik tiplerinin hepsinde de kendinizi bulabilir ama
hibirinin sizi lam olarak tarif etmediini dnebilirsiniz. Kiilik tiplerinin hepsinde de kendinizden bir para bulmakla beraber
kendi kiilik tipinizi okuduunuzda, onun gerek kiilik tipiniz
olduunu anlayacaksnz. Omurganzdan aa inen bir rperti
veya midenizde bir rahatszlk hissedebilirsiniz. Bu. bilinaltnz hassas bir noktaya dokunduunuzu anlatna eklidir.
Aklamalar anlamak zor deildir ama onlarla duygusal olalak baa kmak zordur. Bazlar kendi kiilik tiplerinin aklamalarn okurken endielendiklerini veya zldklerini hissettiler. Bu sayfalarda kendinizi grmek sizi sevindirdii gibi zebilir de.
Kendi kiilik tipinizin aklamasn okurken endielenirseniz, sizi neyin zdn bulana kadar kitab bir kenara koymak
iyi bir fikir olabilir. Aklamalar tekrar gzden geirmenizin en
byk yararlarndan biri hayatnzda yapmanz gereken deiiklikleri anlamanz salamaktr. Kendinizi deitirmek, zaman ve
k idi hakknzda ho olmayan eylerle karlamak iin istekli
Dlmay gerektirir. Ancak k alkanlklar ve davranlardan
kurtulmann tek yolu budur. Daha sonra grebileceiniz gibi. k i mlik tipinizi okumak rahatsz edici duygular da vurarak onlardan kurtulmanz salar.

KANAT
Kiilik tipinizi tahmin etliinize gre. daha derin konulara
girebiliriz. Kimse bir kiilik tipine tamamen uymaz. Herkes temel kiilik tipinin ve Enegramn evresinde ona bitiik olan iki
l lk tipinin benzersiz bir karmdr. Temel kiilik tipinize
kumu olan iki liplen biri sizin kanadnzdr.
l emel kiilik lipiniz kiiliine tamamen hakimdir. Kanat ise
43

Her
, n z l m e Yn Enegramda u sra dizisi ile e s erlmtr: 1-4-2-8-5-7-1. Bu u anlama gelir: Nevroik drdn
rub saghg, daha da bozulursa, ikiye, nevroik iki sekize nevrotik sekiz bee. nevrotik be yediye v nevrotik yedi bire ynelecektir. Benzer ekilde, ekenar gen zerinde, say dizisi u ekildedir: 9-6-3-0. Bunun anlam udur: Nevrotik dokuzun ruh
saghg, daha da bozulursa altya, nevrotik alt e ve nevrotik
dokuza ynelecektir. Aadaki Enegram zerindeki oklarn vnn lak.p ederek bunun nasl ahim grebilirsiniz
[ | p

imilme Yn
1-4-2-8-5-7-1
9-6-3-9
Her tip iin Btnleme Yn yukardaki say. dizisinin tam
' . ' I M ekldedtr. Her tip Btnleme Ynne ynelmek iin satksz ynnn tam tersine hareke, eder. Bundan dolay Btnleme Yn sras, yledir: 1-7-5-8-2-4-1. Kendisiyle btnle b i l e n bir yediye, yedi bee. be sekize, sekiz ikiye, iki drde
ve drt bire ynelir. Ekenar gende s.ra yledir- 9-6-1-4
45

Verilen her kiilik tipi iin Btnleme ve z l m e ynlerini bilmek iin her i k i say srasn ezberlemeniz sizin iin ok
ltyEl 1 olur.
liinleme ve z l m e Ynlerinin herkeste olan psikolojik
un ., Ic iin birer benzetme olduunu anlamak nemlidir. Eegriun evresinde gerek bir hareket yoktur: bu daha ziyade belli
m kiilik tipinin iinde bulunduu durumdan btnleme veya
.."/nlme ynne harekel etliini gsteren sembolik bir yoldur.
Ksa bir rnek bu hareketlerin ne anlama geldiini daha i y i
M Icrccek. Alt numaral kiilik tipinde, bir izgi alt.baka bir
i s e dokuza doru ynlendirilmitir. Bunun anlam udur:
Ml salkl olmak ve potansiyelini gerekletirebilmek iin
l
1 1 . u n d a Btnleme Yn olarak gsterilen dokuz numaral
kil lik tipine doru hareket etmelidir. Enegram salkl allnn
dokuzu doru hareket edecei tahmininde bulunursa, bunun alt
bireylerinde grlen psikolojik gelime ekli olduunu grrz.
Minini problemlerinin ounun (emelinde gvensizlik ve endip vardr. Alt dokuza yneldiinde rahatlar ve daha huzurlu
"m Kendisine her zamankinden daha fazla nem verir ve her
/.un.nkinden daha az endielidir.
M .

Dunun tersine, e doru izilen izgi altnn Btnleme

i "iunii gsterir. Nevrotik altnn ruh sal daha da bozulursa,
" . i ynelir. Altnn endieleri herkesten phelenmesine y o l
i,.11 v e aalk kompleksi ve gvensizlii an boyutlara varr.
1
ynelmek altnn ar derecede narsst davranmasna neden
DNruk zsaygsnn desteklenmesine ihtiya duyduunu gste111 1 In alanna gelen alt ne kadar sert olabileceini gstermek
1. kendisini tehdit ettiini dnd nsanlar malup etmek
k,
sanlara kt niyetle saldrr.
Ksacas.ahnn alnndaki tehlikeli ekilde saldrgan ve
Dalkopattr.
Temel kiilik tipiniz ne olursa olsun. Btnleme ve zl47

H- l-.dk tipinin Btnleme Yn o tipin kiiliinin en saM i liklerinin doal geliimidir ve bundan dolay dier tip1

11

ilikiyi gstermek iin Enegram zerinde bir izgi

Il hllbirlerine baldr. O halde, bir bakma, her kiilik tipinin
'
' ^ kiilik tipine yneldiini dnebilirsiniz nk BIfllr-
Ynndeki tip nceki tipin geliimini gsterir. Ayn
f lde, zlme ynndeki tip ise ruh salnn bozulduunu
gtM'i.
Sonutu, a m a Enegramn tamamen evresinde hareket edeI ' " temsil ettikleriyle birlemek ve her tipin salkl po~
ll ' Ni n n i etkin bir ekilde kullanmaktr. deal olan dengeli
'
men fonksiyonel biri olmaktr. Enegramn her lipi buna
"
^ i^'in gereken farkl.nemli ynleri temsil eder. Dolay 11 hayata hangi kiilik tipinde baladnz nemli deildir.
1

I l

kiilik tipinizle ne yaptnz ve kendisiyle btn"

11 bil insan olma yolundaki geliiminiz iin balama noktas
M k ne kadar iyi ya da kt kullandnzda-.

Klil.K ZELLKLER CETVEL

I le kiilik tipinin batan sona bir yaps vardr. Greceiniz
|thi he tipin analizi salkl zelliklerini aklamasyla balanp, um mal ve sonra da salksz zellikleriyle devam eder. Bu
pipi kiilik tipini oluturan Kiilik zellikleri Cetvelidir.
Bil bireyi doru anlamak iin. onun sadece temel kiilik tipi
mdn deil, o kiinin temel kiilik tipinin Kiilik zellikMI eivelinin neresinde yer aldn da gz nnde bulundur
- h m / liaka b i r d e y i l e . kiinin salkl.nomal veya salk olduunu tespit etmelisiniz. Bu nemlidir nk ayn temel
l lik tipi ve kanadna sahip olan iki insandan biri salkl dieII n hksz ise birbirlerinden farkl olacaklardr.
Kiilik "cetveli" akademik bir terim deildir; gnlk hayat
ezgilerimiz ile anlayp rendiimiz bir eydir. Kuku1 1

49

11 vardr. Geliim seviyelerinin her birinde yer alan kiilik

zellikleri geliigzel bir ekilde sralanmanlardr: hersevjyel i'iplar halinde dzenlenmilerdir. Her kiilik tipinin aklamalarn okurken, aslnda Cetvelde ruh salndan nevroza kada her seviyede yer alan en nemli kiilik zelliklerinden bazInn greceksiniz.
Cetvel salkl, normal ve salksz zelliklerin yerletirile bir at salayarak her kiilik tipinin bir btn olarak anlat m a s n a yardmc olur. Cetveli anlamamz gerekir nk Blllnlcme Ynnde ilerlemeye salkl utan, zlme ynnde
lelemeye ise salksz utan balarz. Baka bir deyile, kendiHllzle btnlemeden nce salkl olmamz gerektii gibi nev
roza girmeden nce de snr kiilik, psikoz veya izofreni yaa . I M / . Kolayca nevrozdan btnlemeye atlayanlayz. Ruh sab|'
/ verilideyken de anszn nevroza girmeyiz. nsann kendillylc btnlemesi zaman alan bir sretir. z l m e de zaman
.h eitli nedenlerle ve eitli ekillerde salkl olmay renebiliriz. Farkl nedenler ve farkl ekillerde salksz olmay da
|rcncbliriz.
HALARKEN
imdi dokuz kiilik tipinin aklamasna dnebiliriz. Bunlar
i' iliiniz srada okuyabilirsiniz.
Aklamalarn dzenlenme eklini anlamak iinizi kolaylaItrnbilir. Her blm o tipin en nemli kiilik zelliklen hakknj l fikir vermek iin bir Karikatr ve Profil ile balar. ncele
>linin/ kiilik tipinin size ya da baka birine uyup uymadn

ek iin bir kontrol listesi olarak kullanabileceiniz elli ve daha fazla sayda anahtar sfat verdii iin. zellikle profiller
blm ok yararldr.
Daha sonra anlatlan tipin temel psikolojik dinamiklerini su
bir Balan Sona blm vardr. Batan sona b l m n d e k i 51

Kendi tipinizi ve arkadalarnzn tiplerini kolayca bulmanza karn insanlar snflandrmay zor bulabilir ve nereden balayacanz bilemeyebilirsiniz. Her iki durum da normaldir. B i rinin hangi tipe ait olduu her zaman belirgin olmayabilir ve yeteneklerinizi gelitirmek zaman alr. Salkl ve salksz eitli
durumlar tehis etmeye alan, tp fakltesine yeni balam
bir renci gibi olduunuzu hatrlayn. nemli semptomlar tehis etmeyi renmek ve onlar normal durumlara uygulamak
pratik gerektirir.
Bazlarnn psikoloji konusunda yetenekli olduunu, bazlarnn ise olmadn hatrlamalsnz. Eer psikoloji konusunda
veteneiniz yoksa, bunun cesaretinizi krmasna izin vermeyin.
Aklamalar dikkatlice okuyun. Bir eyi kontrol etmek istediinizde veya yeni eyler kavradnzda aklamalar tekrar gzden geirin. Yeteneinizin ne kadar hzl bir ekilde gelitiine
belki de aracaksnz.
nsanlar snflandrmay renmenin bir srr yoktur. Hangi
"/elliklerin hangi kiilik tipine ait olduunu ve insanlarn bu
" / e l l i k l e r i nasl gsterdiklerini renmelisiniz. Bunu yapmak
k-ceri ister nk greceiniz gibi kiilik tiplerinin pek ok al
tipi ve tuhaf davranlar vardr. Bunun yan sra. farkl tipler
birbirine benziyor gibi grnebilirler. rnein tiplerin ou bakalarna hkmetmeyi sever. nsanlara emir vermelerine ramen,
bunu farkl ekillerde ve farkl nedenlerle yaparlar. Sekizler insanlara hkmederlerken u mesaj verirler: "Dediimi yap nk ben senden glym ve itaat etmezsen seni cezalandrrm."
Hrler ise insanlara hkmederken u mesaj verirler: "Benimle
u tma; sadece dediimi yap nk ben haklym." Sekizler isledikleri gibi davranamadklar iin intikam almak amacyla g
ve yeteneklerini zarar vermek iin kullanrlarken birler insanlar ne yapmalarn sylerken kendilerini hakl gstermek iin yau.lnaz dorularna bavururlar. Deiik artlarda dier tipler de
53

m./da bakalarna da yer vermeli, ben-merkezci olmaktan ka) " y ' " i d i n i z i astnzda, gerek hayatnzn kalitesi
fonu dorulayacak. Sadece anlk bile olsa, hem kendiniz hem de
Hindiniz, am bir ekilde yaadnz iin aydnlanacaksnz
:

55

KISIM 2
Dokuz Kiilik Tipi

DRDNC BLM

KNC TP: Y A R D I M S E V E R
KNN PROFL
Salkl: Cmert, taral'sz ve fedakardr. nsanlar karlksz
bir ekilde sever. nsanlarn duygularn anlayabilir. efkatli,
duyarl,scak ve ilgilidir. Tevik edici ve vericidir: Yardmsever.
Sevgi dolu bir insandr.
Normal: Duygularn gsterebilen, hayranln abartl bir
ekilde gsteren, arkada canls ve iyi niyetli bir insandr. Fazla yakn olarak sahiplenebilir: Fedakar, ana bir insandr. Kendine nem verir: Vazgeilemez biri olduunu dnr fakat insanlar iin yaptklarn abartr. Otoriterdir ve himaye etmeyi sever.
Salksz: nsanlar kendi karlar dorultusunda ynlendirir. nsanlarn kendilerini sulu hissetmelerini salayarak kendine borlu hissetmelerini salar. Motivasyonlar ve davranlar
konusunda kendini aldatr. Hkmedici ve zorlaycdr: nsanlar
59

 J kullanrlar. Sevgi bayra allnda yryenler arasnda ok iyi

Itlyetli meleklerden nefret dolu eytanlara kadar eitli insanlar
l/ardtr. iki numaral kiilik tipini anlamak neden yle olduklar anlamamz salayacak.

DUYGU LSNDE
Ikdcr insanlar iin gl duygular hissetmekle beraber duygularyla ilgili potansiyel problemleri vardr, olumsuz duygulaI , m a l

ederek, olumlu duygularn abartl bir ekilde ifade

derler, kendilerini sevgi dolu, hassas insanlar olarak tarif ederin ama insanlar sadece karlnda sevilmek iin severler.
Ancak salkl ikiler btn kiilik tipleri iinde en dnceli
K sevgi dolu insanlardr. Gl duygulan olduu ve insanlar
P'iekten nemsedikleri iin insanlara yardm etmek amacyla
ne gerekiyorsa yaparlar. Ancak ruh salklar bozulduunda,
olumsuz duygularnn varl ve bunlarn younluu hakknda
kendilerini kandrrlar ve ne kadar hkmedici ve bencil oldukla*WmazBT. Greceimiz gibi. kiilik tipleri arasnda en sinsi olanlardrlar nk kendilerini insanlar iin feda ettiklerine inanarak en bencilce ileri yaparlar. Kendilerinin ok
\ olduklarna inanarak en byk ktlkleri yaparlar.
1

Problemin temelinde normal ikilerin bile kendilerini olduklaM ubi grememeleri vardr. Aslnda kark motivasyonlar.eI f k i l i duygular ve tatmin etmeleri gereken kiisel htvalan
-lan insanlardr. Bunun yerine, ok parlak insanlar olduklarna
inanarak olumsuz duygular olduuna inanmazlar ve yava yata; kendilerini inkar ederler. kilerin kendilerini nasl kandrdkU n anlamak zordur: stesinden gelmeleri gereken ey istekleu elde etmek iin insanlar kendi karlar dorultusunda ynlendirmeleridir. ok erdemli olduklarna inanrlar. Ne kadar kotu olurlarsa, onlar anlamak o kadar zorlar. Devaml olarak
kendilerini aklarlar ve sizden de ayn eyi yapmanz isterler.
61

hepsi bunu farkl ekillerde gsterirler. kiler olumsuz duygula

n olduunu inkar ederler. Olumsuz duygularn sadece kendilc inden deil baka insanlardan da saklarlar. Herkes gibi ikiler de
laldrgandrlar. Ancak bunun varlm ve younluunu fark etmekten kanrlar nk imajlar ak bir ekilde d m a n c a dav
'
alarma izin vermez. Ancak saldrganlklarnn kendileri del'd bakalarnn yararna olduuna ikna olurlarsa yle davranr
I U V t r m a l ve salksz ikiler ak bir ekilde bencilce veya dmanca davranrlarsa hem erdemli imajlaryla elikili davranmaktan hem de insanlarn kendilerinden uzaklaacaklarndan
k--karlar. O yzden bencil veya dmanca duygular olduunu
inkr ederler. Davranlarn hep kendilerini hakl karacak ekilde yorumlarlar. Sonunda bunu alkanlk haline getirerek gerHk ilekleri ve davranlar arasndaki eliki konusunda kendiItrii kandrrlar. Kendi zihinlerinde bencil de saldrgan da o l madklarn dnmelerine ramen hem bencil hem de saldrgan
bil ekilde davranabilirler.
Motivasyonlarnn kaynanda sevilme ihtiyac vardr. A n lk sevilme ihtiyac ihtiyalar kolaylkla kontrol etme ileine
ebilir. Yava yava insanlar kendilerine baml bir hale
| m irken, kanlmaz bir ekilde kendilerine ierlerler. Yine de.
'" imtartn ne kadar iyi olduklarn onaylamalarm isterler. nsanln konimi etmek istedikleri iin insanlarla aralarnda atjma:,

ya ktnda, salksz ikiler "hakszla uradklarn""

- ' - Kendilerini, canlarn insanlar iin feda eden fakat
k d i edilmeyen ehitler olarak grrler. Saldrgan duygular ve
V meleri sonunda psikolojik kkenli ikayetler ve fiziksel raU l ../hklar ortaya kar. Bu rahatszlklar.insanlarn kendileriy,lirll

lgilenmeleri iin kullanrlar. Sevgi adna hasta olduklarn

didinilirler.
nsanlarn sevgisini kazanmak ikiler iin nemlidir nk
pailtlilcri olarak sevilmcyeceklerini dnrler. Ancak her za63

onlar o kadar ok severler. Dahas,erdemi i olmann dl yalnzca erdemli olmak deildir: Erdemli olmann dl mutlu o l maktr. ok salkl ikiler iyi olduklar iin mutlu ve cokuludurlar. Dnyann en ok nee saan insanlardrlar. Gerekten
iyi olmak ve insanlar iin iyilik yapmaktan kaynaklanan tarif
edilemez mutluu yayarlar.
ok az insan karlksz sevgiye sahip olabilir ve olabilenler
bunu reklam arac yapmazlar. Kendilerini byle d n m e y e c e k
kadar alakgnll olmalarna ramen, bunu yapabilenler bir
aziz mertebesine yaklarlar. Aziz olduklar sylendiinde ulanrlar nk erdemlerinin ne kadar krlgan olduunu bilirler.
yle bile olsa, ok salkl ikiler insan doasnn kabilecei en
yksek tepeye kabilen insann bir rneidirler. Kendi hayatlarnda bakalarna yer vermek iin egolarn amak iin girdikleri hi bitmeyen sava kazanmlardr. Gerekten sevmeyi renmilerdir.

NSANLARA NEM V E R E N K
Her zaman fedakarln zirvesinde yaamasalar da. salkl
ikiler insanlarn mutluluuna nem verirler. Kiilik tipleri iin
de. insanlarn duygularn en iyi anlayabilen tiptir.
Empati. baka bir insann duygularn anlamak iin kendinizi onun yerine koymaktr. Empati baka insanlarn duygu ve ihtiyalarn kendinizinmi gibi anlamanz salar. Salkl ikiler
mpati sahibidirler ve efkat ve ilgi duyarak kendilerini baka
insanlarn yerine koyabilirler. Ac duyanlarn duygularn anlayacak kuvvetleri vardr. rnein, televizyonda bir felaketin
meydana geldiini renirlerse, kalpleri acyla dolar. Arkadalarnn evlilik veya i problemleri onlar derinden etkiler. Sadece birinin nasl hissettiinizi bilmesi, sizinle beraber alamas.sizi nemsemesi, ihtiyalarnz ciddiye almas ve size yardm
elmek iin elinden geleni yapmas bile zntl olduunuzda
ok rahatlatcdr.
67

Salkl ikiler yapmas zor veya fedakarlk gerektiren ilerde

I M , . insanlara yardm ederler. nsanlarn maddi, psikolojik, duy " l ve ruhsal ihtiyalar konusunda ok dncelidirler. kiler
l>/ durumlarnda olaanstdrler nk insanlar onlara gve
I"' eklerini bilirler. Gecenin yarsnda arayp yardm isteyebil- M einiz insanlardr. Zaman. ilgi. para ve dier kaynaklarn
II . l arca harcarlar. Benzersiz ilgi ve yardmseverlikleri iin tamlar ikileri gerekten de ararlar.
Suglksz ikilerin cinstyele bakmakszn herkes zerinde yi
. k.U n vardr nk sevgileri ok belirgindir: nsanlara binle
' gereklen nemsediklerini hissettirirler. nsanlarn
Midck iyilie tanrsal bir nem verirler. nsanlara cesare veHrle ve itenlikle iyi yanlarn verler. Dierlerinin iyi hisseli n . I . um salarlar ve gven verirler. Herkesin hlya duyduu
lgi ve takdiri gstererek insanlarn zsayglarn artrrlar.
o n l a r

Amalar bu olmamasna ramen, insanlar nemseyerek.

Pnlura inanarak ve onlarn yanlarnda olduklarn hissettirerek
lann zerinde derin bir etki sahibi olurlar. nsanlarn iyi
\ ler yapacaklarn beklemek ve onlara inanmak insanlarn zr ' o , illerinin a n m a s n salar ve harika iler karmalarn sa| l ) m ak bir ortam sunar.
Dolaysyla, salkl ikiler iyi bir anne veya baba rneidirp
Karlatklar herkese ana veya babacan davranrlar. yi
babalar ocuklar iin en iyi olan isterler. Etkin bir e'
kilde onlarn mutluluunu isterler. Ayn ekilde, salkl ikiler
ile insanlara destek verip cesaretlendirerek, olgunlap kendi
(lerini kefetmelerini salayarak etkin bir ekilde mutluluklarm gzetirler.
c

v e

Baka bir deyile, yardmseverliin eylem halindeki somu!

sembolleridirler. Salkl ikiler birer aziz olabilir veya olmayabilirler ama her iki durumda da sevgi dolu. y a r d m s e v e r ve zenil olmaya alrlar. Bu. onlarn idealidir ve salkl ikiler bir e
kilde bu ideallerini gerekletirirler.
69

duygularn ifade etmek istediklerinden emindirler. Ancak inHtlara olan sevgilerini abartl bir ekilde gsterdiklerinde, hu
P ek sevginin yerini abartl bir vme alr. Bu vgnn amac
ekte kendisinin vlmesidir.
Din yaamlarnda nemli bir rol oynar. Normal ikilerin dini
nanlar samimi olabilir ve dini gereklerden dolay insanlara
o lk yapmak isteyebilirler. Ancak, din onlarn kendilerine baklar iin ok uygundur. Din iyi niyetli imajlarn destekler ve
ten grnmelerini salar. Ayrca ok sevdii konular olan sev* dostluk, fedakarlk, iyilik hakknda konumalar iin bir kelime hazinesi ve saygn bir deerler sistemi verir. Din normal
ikilerin bir melek derecesine ykselmelerini salar ve bylece
\ok az insan onlarn amalarn sorgulayabilir. Din onlarn gularn da okar: Bir kurtarc ve mucizeler gerekletiren biri
olarak dnlmekten zevk alrlar. Sevgilerinin insanlar fethetmesi, dierini iyilikle yenmek ve iyilikle insanlarn gnllerini
fethetmek eklinde hayalleri vardr. Hepsi de ikilerin kendilerini iyi hissetmelerini salayan dini konulardr.
Salkl ikilerin insanlar itenlikle takdir etmeleri normal
ikilerde yerini ilgiyi incelikli ekillerle kendine e k m e y e alan
hr benmerkezcilic brakmtr. Her durumda, duygularnn denliliinden ve yi niyetlerinin ne kadar ilen olduundan bahsederler. Normal ikiler insanlara gzel szler sylerlerken, aslnda
en ilgili dinleyicileri kendileridirler. Gzel dnceleri kendile iyi hissetmelerini salar ve insanlara, salkl ikilere gre.
daha az itenlikle ve daha az yardm ettiklerinden, nasl hissettiklerini anlatmak iin bol zamanlar vardr. nsanlar.en derin
dnceleri ve zel hayatlarnn mahrem detaylarm anlatmalar
in cesaretlendirerek duygularn paylamay severler. Rahatsz
edici detaylarla ("Bizden konualm." "Niye bana direniyorsun''
Yoksa artk beni sevmiyor musun?) arkadalar ve arkadalkla
hakknda konumay severler.

71

i v e verene kadar arkadalarnn her sorunuyla ilgilenirler.

,
krn kendilerine ihtiya duymalarn (sevgi, tavsiye, onay
I . \ . rehberliklerine) isledikleri iin. insanlarn iyilii iin oldu|
dnerek, ilerine karmakla tereddt etmezler. Kiisel
pruln sormakta da yanl bir ey grmezler. Pek ok insan redA Imcye ekindikleri ya da onlara baml olduklar iin sorulana cevap verirler. Sorun bilgi aknn tek ynl olmasdr:
Mormal ikiler, insanlarn anlatmak istediklerinden fazlasn leuuek isterler. Ne de olsa, sorunlar olan onlar deildir: Onlar
n/ sorunlarnz zmek iin oradadrlar.
Normal ikiler insanlarn hayatlarna hzla karverirler; intanlar uzaklamakta zorlanrlar. nsanlar ikinin sevgisine -veya
K ilmek ileine- katlanmak zorunda kalrlar ve ne yazk k i , bu
insanlar rahatsz eder. nsanlarn ilerine karmalarnn, sevdik , ini dndkleri insanlar rahatsz etmesi artc delildir,
(zenli annenin sevgisi boucu bir hal almtr.)
Ancak sevgileri iin kendilerini feda ettiklerinden, bundan
yararlanan insanlar ikayet etmezler.
\ o r n i a l ikiler, insanlar iin kendilerini feda ellike, insanlar
zerinde hak sahibi olduklarna inanrlar. Arkadalarn sahiplenirler ve inanlmaz derecede kskanrlar ya da onlar koruyucu
bir tavr taknrlar. nsanlar zerindeki etkilerini azalacandan
korkarak arkadalarn birbirlerine tantrmazlar veya birbirleriyle yaknlamalar iin tevik etmezler. En ok holarna giden
ey. insanlarn bir sorun yaamalardr: Arkadalarnn hayalla nda her eyin yolunda gitmesinden veya insanlarn onlar olmadan da yapabileceklerini renmelerinden holanmazlar. nsanlarn hayatlarndan kp gitmelerine katlanamazlar. Ruh salklar bozulduka, bu nemli bir sorun haline gelir.
nsanlarn hayatlarnda her an bir problem ortaya kmasn
istiyor gibidirler. nsanlarn, her eit kiisel sorunda bavurduklar biri olmak onlar mutlu eder. Doal olarak, insanlarn
7.1

Ot abanrlar. Hastalklar, hafif sinir bozukluklar.hastalk hasta olma halleri ortaya kar.
Bu salbadaki normal ikiler dndkleri kadar sevgi dolu delildirler. Gl bir egolar vardr ve bunu muhtemelen inkar etmezler. (Egolar olduunu hibir zaman inkar e t m e m i l e r d i r
uma iyi niyetli ve sevgi dolu olduklarn iddia etmilerdir.) Dorudan ifade edemedii kiisel ihtiyalar ve saldrgan drtleri
de vardr. Bencilce davranarak insanlar kendilerinden uzaklatrmaktan korktuklar iin. yaptklar hibir eyin y a n l olamayacana kendilerini ikna ederler nk ok n e m l i insanlar o l duklarna inanrlar. lerinde kaynayan bir fke v a r d r . Bu. insanlar kendi karlar in kullanmak, zorlama ve intikam iin
bu kaynak oluturur.

S A L I K S I Z KY A N A L I Z E T M E K
KENDN A L D A T A N MANPLATR
Bu noktada, ikiler hzla klye gilmeye balarlar. Saldrganlklar gl bir ekilde uyanr. Ancak iyi imajlaryla eliecei
iin, gerek duygularn yanstamazlar. Sonu olarak, insanlarn
mitsizce arad sevgiyi onlara vermek iin onlar kendi karlar dorultusunda ynlendirerek saldrganlklarn dolayl bir
ekide yanstrlar. Ancak, ironik olan udur k i . insanlar kendi
skarlar iin kullandka, insanlardan aldklar tepkiler onlar
asla tatmin etmeyecektir.
Sevilmediklerini hissetmek onlar zmekle kalmaz, btn
deer sistemlerinin -'*sevgi'"nin deerini- s o r g u l a m a l a r n a neden olur. Eer sevgi istediklerini elde etmelerini s a l a m a z s a , ne
salar? Sevmi ve kaybetmi olduklar iin fkelidirler. Sevgilei iten deildir. Onun yerini insanlara -kendi karlar iin- iyi
grnmek almtr. Hala sevgi ile ilgili kelimeleri kullanmakla
beraber, bunlar, kendi karlarna hizmet eden, belli etmemeye

75

iddia ederek bakalarn kendi davranlaryla kyaslayp onlarn

davranlarm kt gsterirler. Sevgi adna istedikleri gibi dav-

nmriar.
Sahip olduklarn dndkleri erdemler ile gerek davranlarnn arasndaki uurumu g r m e m e k iin kendilerini kandrrlar. Ne kadar ykc davranrsa davransnlar, kendilerini kandrarak yaptklarnn iyi olduuna inanrlar. Zihinlerinde, hala iyi niyetli ve sevgi dolu insanlardr.
Salksz ikiler, mantkl olmadklarndan, insanlar kendi karlar iin kullanmakla bir saknca grmezler. Kendilerini kandrarak, hayallarm.kendilerine gre mantkl bir ekilde grrler. Kendilerini daima iyi olarak grdkleri iin hibir sululuk
duymadan her eyi yapabilirler.
nsanlarn kendisinden kopmalarn slemedii iin. insanlar
kendi karlar iin kullanan bir ikiden uzaklamak ok zordur.
Eer salksz ikiler, sadece karlar iin insanlar kullanmakla
kalsaiard.sadece bir ba belas olurlard. Ne yazk k i . bundan
daha kl olabilirler.
HKMEDEN ZORBA
Normal ikilerde g r d m z hUkmedicilik. salksz ikilerde nevrotik bir ekilde insanlardan zorla sevgi istemeye dnmtr. nsanlardan istediklerini almaya haklar olduunu dnrler. Bak alarna gre. daha nce fedakarlk yaptklar iin
nisanlar onlara islediklerini vermek zorundadrlar.
Azizler iin, nevrotik ikilerle uramak olaanst derecede
/odur. onlarla yaamak ise cehennemin ta kendisidir. Fedakarlk yapmaktan yorulmulardr. Arlk insanlardan kendi ihtiyalarna ncelik vermelerini islerler. nsanlara eitli ekillerde
hizmet ederek ihtiyalar dolayl bir ekilde karlanan egolar
yzeye karak ve insanlardan taleplerde bulunarak intikam alr.
Sevgi adna, ustalkla, insanlarn cesaretlerini krarak onlar
77

arkadalarnn kendilerine gvenmelerinden ve hayranlk

duymalarndan zevk aldn hatrlamak gerekir. Sz ve drsllnden phelenilmeyen retmenler, papazlar, bakc veya
hemireler olabilirler. Bu safhada, ikiler nevrotik olduklar ve
htemelen akranlaryla samimi ilikiler kuramadklar iin
duygusal ve cinsel ihtiyalarnn giderilmesi iin ocuklara y nelebilirler.
Ihndan baka, insanlar karlar iin kullandklar ve kendilerini kandrdklar iin, zayf ocuklardan faydalanabilirler.
< lerekten de ocuklarn aciz olmalar ikileri cezbeden ocuklar nce korkutarak sonra da kurtarc rolne soyunarak teskin
ederler,

PSKOLOJK KKENL HASTALIKLARIN KURBANI

nsanlardan sevgi istemek onlar bir yere gtrmezse, salksz ikiler baka bir yol denerler. Sevilmeyi, lgi grmeyi ve takd edilmeyi her zamankinden daha ok isterler. Fiziksel hastalk aradklar ilgiyi bulmalarn salayabilir. zm hasta o l Makln nsanlarn ona bakmaktan baka areleri kalmayacaktr.
lgi grmek sevginin yerini tutmaz ama hi yoktan iyidir.
Nevrotik ikiler, bilinsiz bir ekilde ruhsal ynden paralanmay dileyerek, her zaman arzuladklar sevgiye ulamay isterin Szlerinden ve hareketlerinden sorumlu tutulmaktan korkarlar, Saldrganlklarnn ikiyzllklerini ortaya kardndan ve
hu yzden sevilmeyeceklerinden korkarlar. Gemiteki ykc
davranlar sorumluluundan kurtulmak ve cezalandrlmamak
umacyla fiziksel bir knt yaarlar. En azndan zihinlerinde,
fiziksel knt iddialarn hakl karr: Hibir zaman kendilednmemiler, insanlarn nankrlnn kurban olmular
- bakalar iin kendilerini feda etmilerdir.
Nevrotik ikilerin salklar ktye gider nk inat ve zor
nldklan kadar, byk elikiler iinde yaamann gerginlii de
79

IKININ D N A M K L E R N ANALZ E T M E K
O/.ULMK YN: K SEKZE YNELR
Normal ve salksz ikilerin temel problemleri saldrganlk iri) l Mizlememeleridir. Hastalklarnn ve aclarnn derinlikle bile, insanlarn ilgilerini istediklerinin bilincindedirler ve
bu dnce onlar fkelendirir. Yataa debilir veya hastaneye
yatabilirler ama ne delidirler ne de gereklerden kopmulardr.
I lolaysyla, fiziksel bir ekilde knt yaamalar uyumlu
M I da (nk hastalk ve fiziksel yetersizlik insanlara iddet
Uygulamalarn imkansz klarl.bu uyum ekli uzun srmevehittl Bununla birlikte, iyileebilirler ve sekize ynelebilirler. Sek i / . ' ynelmeleri, saldrgan duygularnn ykc davranlara d n ilesine neden olur.
1

Ancak, hala nevrotik olduklar iin. saldrgan drtleriyle

vapc bir ekilde baa kamazlar. Kinleri sevgilerini onlardan
rsgrycnlerc ynelir. Dolaysyla, nevrotik ikiler sekize yneldiklerinde stedikleri gibi davranmayanlara saldrrlar. Bastrdklar nefret gn aa kar ve gemite kendilerini yeteri kada sevmeyenlere ynelir. Sevgi nefrete ve iin iin yanan neft t i iddet ve ykcla dnr. Sekizin alanna giren iki muhteinclcn fiziksel iddete bavurur, hatla cinayete kalkr. En bvuk risk grubu aileleri ve sevdikleridir. Hasta ve kendini feda
. den ehit, ac eken aziz insanlar feda eden bir canavara d nmtr.

BTNLEME YN: K DRDE YNELR

Salkl ikiler drde yneldiklerinde, kendilerinin bilincine
\ ar arak duygular.zellikle saldrganlklaryla irtibat kurarlar,
kendileri ve amalarn incelemek istemezken, kendilerini tanmak istemeye balarlar.
Kendileriyle btnleen ikiler, olumlu duygular kadar olum81

Hl
as. Alan Alda, Bili Cosby. Ann Landers. Florence Nighllngale, Levviss Caroll. Melanie Hamilton VVlkes ve Jean BroIte
Ksmen bir kanadnn prensipleri nedeniyle, bu alt tipin salkl insanlar insanlar iin nemli hizmetlerde bulunabilirler. nMnlura retmek, hayatlarn gelitirmek ve bir ama iin yaamak dikkate deer kiilik zellikleri arasndadr. Pek ok yardm cemiyetini, dini ve yardm organizasyonlarn kuranlar ve
-.mineliler arasnda onlar da vardr. nsanlara m m k n olan en
I) hizmetleri vermeye alrlar ve bunu dier alt tipten daha alsak gnll ve iten bir ekilde yaparlar.Bir ama ile gerekle
" ve deerlere entelektel bir bak alarnn yan sra duyguM bir scaklklar olduu iin iyi bir retmen olabilirler. Bir
retmen ve ebeveyn olarak tevik ve takdir edicidirler.
Hu alt lipin normal insanlarnda, bireysellikleri ve idealleri
.11.snda bir gerginlik vardr. ki olarak insanlarla empati kurarl .una eer gl bir kanatlan varsa, soyut idealleri duygulum l a alarak insanlarla itenlikle empati kurmalarn engeller.
Bn azndan bir paralar.ahlaki deerlerini eletirmeye hazr bir
..- kilde bekler. Bu alt tipin normal tipleri hem kendilerini hem
ile dierlerini sk bir ekilde kontrol edebilir. dealleri, zellikle sevgi ideali tarafndan gizlense de aslnda benmcrkczcidirler.
ki al tipin birbirleriyle elien eilimlerini en ak olarak bir
tandan mantkl ve tarafsz olamaya alrlarken ayn anda da
insanlar iin nemli olmak istemelerinde grrz. Bu alt lipin
bireyleri, kendilerinin belirledii ahlak standartlarna uygun ekilde yaayamadklarnda kendilerini elelirdikleri iin kanadna sahip olan ikilere gre kendilerini sulama ve eletirmeye
daha yatkndrlar.
Bu alt tipin salksz insanlar dar grl ve katdrlar ve daima kendilerini hakl grrler. Kendilerini her zaman hakl grmeleri, kendilerini kandrmalar ve insanlar kendi karlar iin
83

nemli hissetme eilimleri vardr, ahlaki idealleri ineyip sululuk duymaktan daha ok kk dmek ve stal kaybetmekten
korkarlar.
Bu alt tipin insanlarnn ruh salklar bozulursa, insanlar karlar iin kullandklar,insanlar smrdkleri, hem insanlar
hem kendilerini aldaitklan.frsat ve nevrotik bir ekilde istedikleri her eyi elde etmeye haklar olduuna inandklarndan
dolay insanlara duygusal ynden byk zararlar verebilirler. nsanlara ar derecede dmanca davranabilir ve onlar kullanabilirler: Cazibelerinin altnda ktlk yatar. nsanlara ciddi zararlar verebilecek psikopatlardr. Kt niyetlidirler. Sahip olamadklar eylere, zellikle ilikilere zarar vermeye yatkndrlar.
U kanadna sahip olan ikiler hastalk derecesinde kskantrlar
ve tutkularnn neden olduu vahi cinayetler ileyebilirler.

SON SZLER
Geriye baktmzda, sevme ve sevilme istekleri, gerek zsayg ve insanlar kendi karlar iin kullanarak kendini iyi hissetme arasnda kalarak elikiler yaadklarn grrz. Ne yazk k i , salksz ikiler. Olhello gibi, ne mantkl ne de gzel bir
ekilde sevebilirler. Ancak, en azndan kendi bak alarna g i'. sevmek iin aba gstermilerdir. Amalarnn asaleti ve bunu baaramamaktaki trajedi tam bu noktadadr.
Nevrotik ikilerin en byk korkularn gerekletirmeleri ironiktir: Sevilmek islerler ama sonunda nefret edilirler, en azndan
knse tarafndan istenmezler. Karanlk bir ekilde komik olan
ikinci ironi, hasta ve nevrotik ikiyle ilgilenecek tek kiinin bir
baka iki olmasdr. Dier i k i , kendi karlar iin fedakarlk yapyorsa, birbirine benzeyen ve insan ruhunu tketen bu iki insan
a.snda bir irade dellosu yaanr. Sonu korkun bir lm
ikilisidir.
Bu kiilik tipinden bir ders alacak olursak. kilerin sevginin
85

BEINCI BOLUM

NC TP: MOTVE E D E N
N PROFL
Salkl: Kendinden emin. enerjik, uyumlu, genellikle fizikH l olarak ekici ve poplerdir. Kendini gelitirmek konusunda
a/imli, sekin ve hayranlk duyulacak zelliklere sahiptir. nsan unun gibi olmak isterler.
t trtalama: Prestij ve statyle ilgilenmektedir: Kariyer ve bahtlya ok n e m verirler. Kendi grnmlerine olduu kadar
k a k a l a r n n gznde nasl grndklerine de nem verirler.
Mantkldrlar, daima bir bedelleri vardr ve verimlidirler. Heph davranrlar ve duygularn belli etmezler. Daima kendileri
clitirme abas iindedirler ve olduklarndan daha iyi g rnmeye alrlar. Narsist. kibirli ve gsterie dkndr. nini,m kmser ve sevmez.
Salksz: Frsat ve karc olabilir. ok yalanc ve hilekardll Kincidir ve sahip olamadklarna zarar verme eilimindedir.
Sabotaj, cinayet ve suikast gibi psikopat eilimleri vardr.
87

bir imajnz varsa siz de bir yldz hatta ilah olabilirsiniz. Bu k i ilik tipi ilgi ve onay aradka daha bo hale gelen insanlarn bir
rneidir.

D U Y G U LSNDE
Duygu lemesinin ncelikli tipi olan numara duygularndan en ok uzaklaan tplir. Sonu olarak numarann kimlik
sorunu vardr. Grntleri ve gerek kiilikleri arasnda bir uunun vardr. Zamanla imajlar sahip olduklar tek gerek haline
gelir. Bu tipin ortalama bireyleri zaman zaman gerek karakterlerini gsterebilirler. Bu kiilik tipinin bireylerinin en byk
problemleri duygu ve snrllklarn, dolaysyla kendilerini tanyamamalardr.
Bu tipin salkl bireyleri hayranlk duyulmay hak ederler
nk sahip olduklar becerileri kazanmak iin ok almlardr. Kendilerine gvenmekle hakldrlar ve hem zel hayatlarnda hem kariyerlerinde el stnde tutulurlar. ok sekin insanlardr.
Ancak bu tipin ortalama bireyleri bakalarndan stn olmay istediklerinden baar ve prestij kazanmak iin ok alrlar.
Kendilerini gelitirmek yerine insanlar etkilemeye alrlar.
Hesapl ve mantkldrlar, baarl olmak ve ilgi e k m e k iin
imajlarn ustalkla deitirebilirler.
Bu tipin salksz bireyleri sahte stnlklerini srdrebilmek iin insanlar kullanmaktan kanmazlar. Kazanmak iin
her trl hileye bavururlar. ok kskantrlar. Bakalarnn baarlarn hazmedemez ve zarar vermek iin ellerinden geleni
va parlar.

DMANLIK V E NARSZM
Bu lnn dier tiplerinde olduu gibi bu tip de kendinden
daha baarl olanlara kar dmanca davranr. ki ve drt nu89

kakrna baml olmalar ve narsist yaplar nedeniyle bunu hibir zaman fark edememeleridir. Narsisllikleri ar bastnda
dmanca tavrlar nedeniyle insanlarla beraber y a a y a m a z l a r
ancak bakalarnn ilgisi olmadan bir hi olduklar in insanlar
olmadan da yaayamazlar.

OCUKLUK TEMELLER
Bu kiilik tipinin davranlarnn arkasnda kendilerini anneleri veya annelerinin yerine koyduklar biriyle zdeletirmeleri
yatmaktadr. Her ilikiye annelerinin kendilerine gsterdikleri
ilgiyi bekleyerek balarlar. Annelerinin kendilerini hayranlkla
sevdii gibi btn dnyann da ayn ekilde sevmesini beklerler.
Anneleri kendilerini nasl el stnde tuttuysa btn dnyann da
ayn ekilde el stnde tutmasn beklerler.
Annelerinin hayranlk dolu baklar nasl kendilerini n e m li htssetlirdiyse bakalarnda da ayn hayranlk dolu baklar
grmeyi beklerler. Hayranlk kendilerini canl ve nemli hissetmelerini salar. Hayranlk olmadan kendilerini bo ve dman
bir dnyada hissederler nk kiilikleri tehdit edilmitir. Ancak
insanlara bu ekilde baml olmalar kiiliklerinin gelimesini
engellemektedir.
Hibir aba gstermeden anneleri tarafndan onaylandklar
iin snrllklar olduunu hibir zaman renemezler. Sper
egolar hibir zaman tam olarak gelimez. Bunun yerine idleri
ve kendilerini stn g r m e zellikleri olaanst hr ekilde eliir. Snrsz potansiyelleri olduuna inanrlar ve bunun sonucunda yapabileceklerinin tesinde beklentilere girerler. Bu olaanst beklentileri nedeniyle gereklerle karlatklarnda hayal krklna urarlar.
Psikolojik geliimleri bir yandan bu tipin salkl ve ortalama bireylerini baarya ynlendirirken te yanda salksz bireyleri hi rahatszlk duymadan insanlar kullanabilirler nk n91

Dnyann sahte hayallerinden ve gereki olmayan beklentilerden uzak durmamz salar. Kendini kabullenme, en basit anlatmyla, snrllklarmzn farkna varmaktr. Bu tipin salkl
bireyleri kendilerini kabullenerek yetenekleri lsnde kendi
lerini gelitirme sorumluluunu alrlar.
Bu durumda bu tipin salkl bireyleri kendileri hakknda alakgnll ve dorudan bir ekilde dnmektedirler nk
enerjileri sadece kendilerine ynelmitir. Samimi ve gvenilirdirler, olduklarndan ne daha fazlas ne de daha az. Gerekleri
ve hayalleri kiiliklerinin geliecekleri bir temel oluturacak ekilde birlemitir. Duygular bakalarnn taklidinden deil gerek kiiliklerinden gelmektedir. nsanlar olduklar gibi grrler
snnk kendilerine de olduklar gibi davranmaktadrlar. nsanla kendilerini tatmin edecek aralar olarak grmek yerine onlara
deer vermektedirler. Bu tipin salkl bireyleri ancak kendilerin i kabullenebildiklerinde bireysel olarak geliebilirler. Ancak
bu ekilde bir btn olarak varolabilirler. Geliimleri isel ve k i iseldir, deiiklik davranlarnda deil deerleri ve yaklamlarndadir. Bu tipin ok salkl bireyleri ne olduklanyla deil ne
Otmadklanyla nitelendirilebilirler: maj ynelimli deillerdir.
Narsist, karc veya kt niyetli de deillerdir. Kendilerini deerli klabilecek potansiyele sahip bireylerdir.

KENDNDEN EMN K
Bu tipin en salkl bireyleri bile o kadar da salkl deillerdir. ynelimli olmak yerine reddedilme endiesiyle ba edebilmek in insanlarla etkileim iine girerler. Bakalarnn kendileri hakkndaki dncelerin farknda olarak, insanlarn beklentilerine uygun ekilde davranrlar.
En stn sosyal igdlere sahip olduklar iin. yapraklarn
gnee dnmesi gibi aba gstermeden insanlarn beklentilerine
olaanst bir ekilde uyum salarlar. Her duygusal deiiklik.
93

'inde getirir, olumlu duygular da baka olumlu duygulan beraberinde getirir. numarann salkl bireyleri kendileri hakknda olumlu eyler dndklerinden zsayglarn artracak eyler yaparlar. Onaylanmaya altktan sonra, sradan olmaktan
korkmaya balarlar. Sonu olarak numarann salkl bireyleri zaman ve enerjilerini kendilerini gelitirmek iin kullanrlar.
Kendilerini bir ekilde stn bireyler olmaya adarlar.
Bu grubun salkl bireyleri gerek akademik, fiziksel ve gerek kltrel, profesyonel ve entelektel ynden kendilerini gelitirmek konusunda istekli ve azimlidirler. Bu azimleri para. n
veya stat iin deil kendilerini gelitirmek iindir. numarann salkl bireylerinin hayran olunacak pek ok zellikleri vardr nk gerekten de mkemmeldirler. ster Olimpiyallarda
sporcu, ister Tp Okulunda renci olsunlar baarlaryla her zaman rnek alnan insanlar olurlar. Toplumun hayranlk d u y d u u
"/elliklere sahip kzlar ve erkeklerdir. (Tabii k i numarann
tek bir bireyi sizin hayranlk d u y d u u n u z veya sahip olmak islediiniz niteliklere sahip olmayabilir ancak toplumun hayranlk
duyduu niteliklere sahiptir.) Bundan dolay numara insanlar toplumun rnek ald deerlerin yaayan bir rnekleridir.
Olaanst niteliklere sahip olduklarndan insanlar kendilerini gelitirmek iin motive ederler. nsanlar onlar rnek alp
kendi potansiyellerini gelitirmek isterler. Dahas.kendilerindek niteliklere sahip olmalar iin bakalarn zendirirler. Vcut
gelitirme sporcular iseler spor salonunda sizinle beraber alacaklar, m k e m m e l dans iseler size dans etmeyi retecekler,
baarl bir borsac iseler size de bu iin inceiikerinf reteceklerdir.
Hayatn her dakikas kendini gelitirmekle geirilemez. ok
sevimli ve ekicidirler; son derece enerjik, genlik dolu. ele avuca smaz insanlardr. ddial ve kendine gvenen yaplaryla
kerrdileriyle dalga geip insanlarn gvenini kazanrlar. Bu zel95

da edinemezler. Yine rekabeti yaplan baka insanlar baarlarnn nndeki tehdit ve engel olarak alglamalarna yol aar.
Ancak evrelerindeki insanlardan daha stn olduklarnda veya
onlar herhangi bir rekabet ortamnda ak bir ekilde yendikle
rinde rahat hissederler.
Bu grubun ortalama bireyleri baarnn peinden baka hibir
kiilik tipiyle kyaslanamayacak ekilde koarlar. (Onlar kelimeyle tanmlayacak olursak u kelimeleri kullanabiliriz: baar, prestij ve stat). numara iin baar kazanmaktr, bir numara olmaktr. Zirveye ulamak ve orada kalmak iin ok alrlar. Mesleki rekabete ok nem verirler ve zellikle zirvede
olmann prestiji iin mesleki alanlarnda en i y i olmay hedeflerler. Baarl olmak onlar iin zengin ve nl olmaktr, zellikle
nl olmak, n onlar iin ok ey ifade eder nk ok sayda
insan tarafndan tannmak demektir. n varlklarm onaylar: Arlk bir hi deillerdir.
Bu noktada kariyerden baka bir ey dnmezler. Ne de o l sa ancak mesleki baaryla kendilerine deer verirler. Kariyer
planlar aralksz bir ekilde devam eder. m m k n olduu katlar
abuk ykselmek isterler ve baarya ulamak iin gereken her
eyi yapmaya razdrlar. Halta bunun iin evliliklerini, ailelerini
veya arkadalarn feda etmeye razdrlar. Prestijli bir unvan veva i sahibi olmak onlar iin ok nemlidir. N de olsa bylelikle baarl olduklarn hissederler. (Ayn nedenle prestijli bir kariyerleri yoksa kendilerini tehdit altnda hissederler. Eer isizIcrse kendilerini daha da kl hissederler.)
Su katlmam bir ekilde stal peinde koan insanlar olarak
sosyal merdivenleri hzla kmak iin gereken doru insanlar tanmak konusunda usladrlar. Kariyerlerini gelitirmek iin devaml yeni insanlarla tanrlar ve sosyal evrelerini geniletirler.
nsanlar prestijlerine gre deerlendirirler. Hep unu soruyor gibidirler: "Ne kadar statye sahipsin? Tanmaya deer misin?"
97

 numarann ortalama bireyleri kendilerini pazarIanacak

mal olarak grdnden bakalarnn kendilerini nasl grd
ve imajlar onlar iin en nemli ey haline gelir. Bu gre g le gerek ahlaki deerler diye bir ey ne kendi ilerinde ne de
l dnyada vardr. Sadece aradklar imaj vardr. Dolaysyla,
onlar iin nemli olan tek ey talep edilendir.
Asl problem udur ki gerek ihtiyalarna gre deil yansttklar imajn ihtiyalarna gre hareket ederler. kna edici rollee girmekte ustadrlar. Oynadklar rolde iten, dost. alakgnll, nazik, piman ve erdemli grnebilirler. Oynadklar rol ve
gerek kiilikleri zamanla karabilir. Bunun sonucunda gerek
kiiliklerini grmek daha da zorlar.
Kendilerini nasl ekici bir ambalaj iinde sunacaklarn iyi
bilirler. Bir bukalemunun evreye gre renk deitirmesi gibi
laikli evrelerde farkl grnmlere girerler. Oynad rol bakalar tarafndan benimsendiinde artk kendi gerekleri haline
gelir.
Bu grubun ortalama bireyleri ok iyi rol yaparlar. zellikle
akll ve iyi eitimli biri sz konusuysa davranlarnn ne kadarnn gerek ne kadarnn sahte olduunu anlamak ok zordur.
Bu kiilik tipi sadece televizyon yarmalarndaki ov hosteslerine, gzellik yarmas adaylarna veya iinde baarya ulamak
isleyen genlere zg deildir. letme mastr rencisinden
Beyaz Saray yneticilerine, sporcudan politikacya halta ressamlardan haber sunucularna kadar her yerde ve her meslekte
onlarla karlaabilirsiniz.
Onlar tanmak iin bilmeniz gereken grnmlerinin fazla
m k e m m e l olmasdr. Prova edilmi davranlaryla fazla mkemmeldirler. Ho tavrlaryla rollerini ok iyi oynarlar. Dahas.insanlarn oynadklar role kanp kanmadklarn da hemen
anlarlar.
Fazla m k e m m e l olduklar iin onlarda neyin eksik oldu99

ri olmad in tek rehberleri neyin ie yaraddr. Teknik

problemlerin stesinden ok iyi gelmekle beraber iyi bir lider
deillerdir nk vizyonlar,bakalar iin iten duygular yoktur ve kendine zg deerleri de yok denecek kadar azdr. Bununla beraber prestij elde etmek iin lider olmak isterler. Eer
lider olabilirlerse gereklen ihtiya duyduklarn veya gerek
dncelerini deil insanlarn duymak istediklerini syleyeceklerdir. Bunda baarl olabilirlerse hayatlarnn geri kalan boyunca sahte bir yaam srdreceklerdir.
KENDN ELTREN NARSST
Grntlerinin btn mkemmelliine ramen istedikleri
hayranl elde edemezlerse insanlar etkilemek iin amanszca
kemlilerini gelitirmeye girieceklerdir. nsanlarn kendilerine
hayran olmalarn ve kskanmalann.her ekilde m k e m m e l o l duklarn ve her eye sahip olduklarn dnmelerini isterler.
Burada asl nokta insanlar stnlkleriyle etkilemeye almalardr. Baarlaryla vnerek, kendilerini harika gstererek,
her eyi herkesten daha iyi yaptn syleyerek kendi reklamn
(tapar.
Bu noktada yapt her ey fark edilmek ve hayranlk duyulmak iindir. Devaml "Bana bakn " demeye almakladr. Kllrleri, eitimleri, statleri, vcutlar.zekalar.kariyerleri, eleri,
evgilileri ve esprileriyle ksacas hayranlk uyandrabilecek her
..evle vnrler. Konutuklar lek konu kendileridir. nsanlar her
syledikleriyle bylenmelilermt gibi davranrlar: nsanlar onlo tandklar iin onur duymaldrlar.
U numarann narsist tipleri kibirli ve kendini beenmitir.
Hama kendilerini bakalarndan stn grmektedirler. Davranlaryla sanki "Ben senden i y i y i m " demektedirler. Kendilerini
isliin grerek bakalar tarafndan reddedilmeyeceklerini d
um lor. Eer bir nedenle reddedil i rlerse de reddeden kiileri k
101

Kendilerine yaklamaya alanlar da ters davranarak sinirlendirmekten holanrlar. Davranlaryla yle demekle gibidirler:
Kakabilirsin ama dokunamazsn. Tapabilirsin ama sahip ola
/sn."
Baarlaryla ar derecede v n p iddial davranarak insanlarla ters der. ("Buluum Nobel d l ' n kazanacak." 'Relim sergim daha ilk gnnde kap kap satacak.") Sorun udur
ki ne kadar iddial davranrlarsa eletiriye toleranslar o kadar
/alu. in komik yan ok byk beklentileri nedenivle sk sk
hayal krkl yaarlar. Narsisllikleri arltka n e m s e n m e d i k l e rini hissederler. Narsistliklerinin dorua vard zaman en almi'.u okluklar zamandr. Bu da narsizmin zgven olmadn
p'sierir.
Narsisllikleri devaml olarak iirilmezse espri yeteneklerini
kaybedip dmanca bir tavr taknrlar. nsanlardan irenir ve
dalga geerler. Grnle drst davranarak insanlarn kendileftni kl hissetmelerini salayarak lepede kalmaya alrlar. A z
'.audaki arkadalarna da kl davranrlar. Randevularna herhangi bir sebep gstermeksizin gelmezler, arkadalarn ihmal
eder ve aalarlar.

S A L I K S I Z A N A L Z E T M E K
IKARCI V E FIRSATI
I lata yapmak numara iin ok aalayc bir eydir. Eer
beklentilerine ulaamazlarsa zgvenlerini kaybetmemek iin
insanlar kullanmaya balarlar.
nsanlar kullanmay stn imajlarnn devam iin bir gereklilik olarak grrler. in komik yan ancak kendi gzlerinde sIttn olmalardr. Ayaklarnn zerine basp snrllklarn tanmal veya stnln srdrebilmek iin insanlar kullanmaya
devam etmelidir.
HM

IN ecreklemez. Sahksz numaralar insanlardan istedikle

rini elde ettikten sonra onlar zgn ve hayal krklna uram
bu ekilde brakp giderler. zc gerek udur ki eer insanlar
"ulara g vermese numara da bu kadar gl olamaz.
Ne yazk ki salksz olduklarnda bile numara son derece
lonksiyoneldir. (Her zaman olduklarndan daha salkl grnrler.) Nevrotik numara hile yle grnmez. numara asB depresif. endieli, duygusal olarak eliki iinde, i yapamaz
halde veya kendini tahrip eder bir halde grnmez. Aksine, insanlar depresyona sokar, endieli, kararsz ve i yapamaz halde
hissettirir ve kendilerine zarar verecek ekilde davranmalarna
n.-den olur. Ac eken her zaman bakalardr, onlar deil. Hibir ey olmam gibi ilikilerini bitirip ekip gidebilirler. Zaten
onlar iin hibir ey olmamtr. Kpekbalklar gibi evrelerine
\ok i y i uyum salarlar ve kpekbalklar gibi soukkanl bir ekilde yaralayp ldrr ve yaamaya devam ederler.

KT NYETL HAN
Salksz numaralar karclklarn belli etmeden insanlar kullanmak isterler. Aksi halde insanlara borlu ve baml olaI aklar iin kendilerini stn hissedemezler. Eer insanlar onlan snrllklarnn farkna varrlarsa kendilerini kk dm
hissederler. Dahas.insanlar kullandklar iin cezalandrlrlar.
Sonu olarak, salksz numaralar kurnaz ve hilekar bir ekilde davranarak gerek niyetlerini m m k n olduu kadar saklayarak zlerini kapatrlar.
Bu durumda sahte imajlar her zamankinden daha nemli hale gelir. Her zamankinden daha yalanc olan salksz numaralar sahtekar grnmeden btn oyunlarm srdrmektedirler.
("Sahte y z sahte kalbin bilmediini saktamaldr."- Macbeth. I.
M I . S2) Oynadklar imaj hala ikna edicidir ancak o grntnn
altnda son derece tehlikeli hale gelmilerdir. Ancak kt emel
105

olmadndan hibir ey onlar insanlara zarar vennekten alkoyamaz. Aslnda, kendilerini stn hissetmek iin insanlara zarar
vermeyi gerekli grrler.
Zafer kazanarak intikam alma ihliyac.sklkla kar konulamaz
ve bilinsiz bir ekilde insanlar kurnazlkla yenmek veya kiisel
ilikilerine zarar vermek amacyla orlaya kan fkeli drtlerle
kendini gsterir...
Daha sklkla, zafer kazanarak ntikam alma ihtiyacn gizlerler.
Bu ihtiya, gerekten de, ykc doas gerei, zafer kazanma abasnda en gizli unsurdur. Grnen rek ey lgnca bir azimdir. Ancak analizle bunun arkasndaki ilici gcn insanlardan stn olarak
onlar yenme ve kk drme htiyac okluunu grrz. (Karen
Horney, Nevroz ve nsan Geliimi)
Bu noktada sadist ve eytani eilimlere sahiptirler. Snrlar
ap en zalim intikam hayallerini gerekletirerek tam bir psikopat haline gelirler. nsanlara zarar verip de fkeleri geene veya
biri onlar durdurana kadar nlerine geleni ykp geerler.
Saldr, kundaklk ve sabotajn yan sra cinayete de gleri yeter. nsanlara rastgele saldran terristler ve toplu katliam
sanklar genellikle bu kiilik tipinden karlar. En ufak bir vicdan azab duymadan ldrebilirler. Bir keskin niancnn sokaklaki herhangi birini ldrmesi gibi psikopat davranlarnn hedefi de herhangi bir insan olabilir. Ancak psikopatn bak asna gre insanlar ldrmeye motive eden stnlk elde etme ih
tiyacdr.
Erkek psikopatlarn kurbanlar genellikle kadnlardr. Bunun
nedeni numarann kendini annesiyle zdeletirmesidir. A n nelerinin olaanst sevgisi onlar narsisl yapt iin varlklar
tehdit edildiinde fkeleri annelerine veya anneleri yerine koyduklar insana ynelir. Bunun sonucunda da numaradan tecavz, ikence ve seksel saldr beklenebilir.
107

Olmadndan hibir ey onlar insanlara zarar vermekten alkoyamaz. Aslnda, kendilerini stn hissetmek iin insanlara zarar
vermeyi gerekli grrler.
Zafer kazanarak intikam alma ihtiyac.sklkla kar konulamaz
ve bilinsiz bir ekilde insanlar kurnazlkla yenmek veya kiisel
ilikilerine zarar vermek amacyla ortaya kan fkeli drtlerle
kendini gsterir...
Daha sklkla, zafer kazanarak intikam alma ihtiyacn gizlerler.
Bu ihtiya, gerekten de. ykc doas gerei, zafer kazanma abasnda en gizli unsurdur. Grnen tek ey lgnca bir azimdir. Ancak n lzlc bunun arkasndaki tc gcn insanlardan usln olar ak
onlar yenme ve kk drme ihiyac olduunu grrz. (Karen
Horney, Nevroz vc nsan Geliimi)
Bu noktada sadist ve eytani eilimlere sahiptirler. Snrlar
ap en zalim intikam hayallerini gerekletirerek tam bir psikopat haline gelirler. nsanlara zarar verip de fkeleri geene veya
biri onlar durdurana kadar nlerine geleni ykp geerler.
S a l d n , kundaklk ve sabotajn yan sra cinayete de gleri yeter. nsanlara rastgele saldran terristler ve toplu katliam
sanklar genellikle bu kiilik tipinden karlar. En ufak bir vicdan azab duymadan ldrebilirler. Bir keskin niancnn sokaktaki herhangi birini ldrmesi gibi psikopat davranlarnn hedefi de herhangi bir insan olabilir. Ancak psikopatn bak asna gre insanlar ldrmeye motive eden stnlk elde etme ihtiyacdr.
Erkek psikopatlarn kurbanlar genellikle kadnlardr. Bunun
nedeni numarann kendini annesiyle zdeletirmesidir. A n nelerinin olaanst sevgisi onlar narsist yapt iin varlklar
tehdit edildiinde fkeleri annelerine veya anneleri yerine koyduklar insana ynelir. Bunun sonucunda da numaradan leca
vz, kence ve seksel saldn beklenebilir.
107

insanlar iin komik ve Irajik bir noktadr. Paralanm, farkl ki

'.ilikleri daha nce oynadklar karakterlerden daha gerektir.
B T N L E M E YN: A L T I Y A D O R U G D E R
Altya doru yaklamak numara iin korkutucudur nk
reddedilme korkusunu gze alarak kendilerini baka birine adarlar. nsanlarla yaknlamak zellikle korkutucudur nk imajlarnn altndaki gerek kiiliklerinin fark edilmesinden lesiye
korkarlar.
Ancak salkl numara altya yaklatnda kendinden daha stn birine yaklamann dnd kadar kt olmadn
fark ederek kendini kendi dndaki biri veya bir ey olmaya
adar. Kendiyle btnleebilen numara kendini kendisi dndaki bir eye adayarak ruhsal anlamda b y m e y e balar. Bakalaryla zdelemek gerek deerlerin kk salmasna izin verir.
Bakalarna ballk korktuklar eyi yapmalarna izin verir.
(ielimemi olduklarn bir bakasna gsterebilirler. Salam hr
ilikide bunu yapp da kabul edilmeleri kendilerini gelitirebilecekleri temelin olumasn salar. (Bu anlamda dini bir ballk
ok faydal olabilir.) numarann altya gidip orada kalmasn
salayacak olan bir baka deneyim ise kendinden ak bir ekilde stn olan biriyle ak yaamaktr. Rekabet iinde olmad
biri tarafndan hayranlk duyulup sevilirse. ilikisi gereklen de
uzun sreli olabilir. Uzun sreli bir iliki kurabilirlerse iliki iyi
ynlerini ortaya karabilir ve bylelikle salkl kalabilirler.
Alt numaraya doru gittiinde numara insanlar prestij,
baar ve stat ile etkilemek ve kendileriyle v n m e k l e daha
fazla ilgilenmezler. Yeteneklerini kendileri iin deil insanlara
faydal olmak in kullanrlar. Son olarak, kendilerini ap gerek deerlerle ilgilenerek bilin dzeylerini gelitirirler. Snrl
hklarnn farkna varp mantkl beklentiler iine girerler.
109

pjrler ile dahil olmak zere hayatlarmdaki her eyle vnmek

I lerler. Bu alt grubun narsizmleri d n kanadna sahip olan
nazizminden ok daha fazladr. Bu alt grubun insanc m d a taciz ve tehircilik de daha ok grlr.
I ; r a n m

Bu alt grubun salksz bireyleri istediklerini elde etmek iin

adece bakalarna deil kendilerine de ihanet ederler. stedikle lg ve sevgiyi gremediklerinde intikam almak iin insanlar
istekleri dorultusunda kullanrlar. Hem numara hem de iki
kanadnn saldrganlk problemleri vardr: iki numara isledii i l j l y i gremeyince saldrganlar. numara ise narsist yapsna
bu tebdil geldiinde saldrganlar. Bu ikisinin karm zirveye
Ulaamadnda ok saldrganlaan bir tip yaratr. numarann
Mksz bireylerinde g r d m z kskanlk iki numarann
salksz bireylerinde de vardr. Kskan drtlerinin etkisiyle
nisanlar islediklerini vermeye zorlarlar. ki kanadna sahip
Humara son derece kt niyetli, hatta psikopat derecesinde zararldr. Bu numarann erkekleri de kadnlar da son derece ekie. ancak psikopattrlar. Her ey yolunda giderken aniden narsist
hlyalarna karlk vermeyen arkadalarna kar son derece
Kaldrgan davranrlar.
D R T K A N A D I N A S A H P O L A N
numara ve drt kanadnn birleimi zellikleri birbiriyle
elien kark bir alt grup yaratr. insanlarla rahat iliki ku
rabilen bir tipken, d n numara insanlardan uzak durur. Drt kanad ar basarsa numaradan daha ok drt numaraya benzeebilirler: Sessiz, iine kapank olup estetik duygulara ve sanat eilimlere sahip olabilirler. Drt kanadna sahip olan dikkate
deer numaralar arasnda u nller yer almaktadr: Jimmy
< arter. Gary Han. Bryant Gumbel. Chris Wallace, Sting M i c k
lagger. Slyvester Stallone. Henry Winkler. Michael Tilson Thomas, Dck C a v e t . Truman Capote. Andy VVarhol. Somerset Maugham ve Iago.
0 ,

 HAKKINDAK SON SZLFR

U geri d n p b a k . m u z d a ancak en salkl dnemlerinde
U

UnU

t u W b T" * ^

y0rUZ

Si

0W

- *" " ^S b

k nd lerm br butun olarak gelitirmek yerine sadece belli bir

an'
" - d a Herler. Sahip olduklar nitelikler sadece belli b n
/ . u d u . Ortalama bireylerinde sadece narsistik imajlar ,
"
^ i m t grdk. A y n , zamanda, kendilerini eelitrmek y r u i
-.sanlar, kullandklar,, ve onlara zarar verdiklerini grdifk
U numara ,y, bir izlenim yaratmakta usta olduu iin ksibakalarna bagrnll, artt.ka sevilecek ynleri azal.r

'

Konuk olan en son ey ise bu tipi,, salksz bireylerinin kor

u ann, gerekletirmeleridir. Reddedilmekten JL

- M a k a r a ve kt niyetli olduklar, iin reddedilirler. Hay

Z- t. m
Z '
"
* * - i l m e z . Mkemu arma ramen enmde sonunda aslnda bo biri oldukla9

S , e y C n

e , b e

113

ALTINCI BOLUM

DRDNC TP: BREYC

D R D N PROFL
Salkl: lham dolu ve y a r a n a d r . Sezgileri gldr ve b i linlidir. Kiisel, drst ve kendini ifade edebilen biridir: ciddi
\ e elenceli, hassas ve duygusal ynden gldr.
Ortalama; Sanat ve romantiktir. Hayata estetik bir ynden
yaklar, duygularn gzel bir ekilde ifade edebilir. Kendi iine d n p can skkn ve melankolik bir hale girebilir. Hayattan
Uzaklaarak kendini insanlardan farkl hissedebilir. Hayal ve
kendisi hakknda abartl hayaller kurarak ar beklenliler iine
girip bunun sonucunda kendine acyabilir. Hayalcidir: mantksz., verimsiz, ksr ama yine de deerli.
Salksz: Kendine ve insanlara yabanclaabilir. kendini snrlar ve keyifsizdir: engellenmi ve duygusal olarak felce ura
mtr. Kendini kk grr ve acmaszca eletirir, hastalkl
dnceleri vardr. mitsiz hissederek kendine zarar verir ve
115

glerinden biri gizli kalmaktr. Yine de sanat eserinin yaratlmasndaki itici gler olan iletiim kurabilmek ve kendini gizlemek her insan iin olas motivasyon kaynaklardr. Bu iki tici
g zellikle drdn yapsna uygundur. Elbette ki dier kiilik
liplerinin bireyleri de para kazanmak iin sanat eserleri reten
sanatlar olabilirler. Ancak d r d n sanat olmasnn arkasndaki lek neden iletiim kurabilmek ve kendini gizlemektir. D n
kendini aramaktadr. Kendilerini bulmann ve bunu dnyaya duyurmalarnn tek yolu sanattr.

D U Y G U LEMESNDE
Duygularn kiisel dnyasn yaratclk ve bireysellikle, ie
lnp kendini zmseyerek ve kendine dmanlk ederek yaratmaktadr. Bu kiilik tipinde yaratc sanat lar.romamik estetikileri, insanlardan uzaklam hayalcileri ve kendilerini aamadklar iin engellenmi olmalar nedeniyle kendini farkl hisseden bireyleri grrz.
Drdn bireyleri kendi potansiyellerinin bilincinde olan insanlardr. Drdn en byk elikisi potansiyelinin farkna varmak ve ayn zamanda kendi iinde skp kalmamak iin kendini ama istei arasnda kalmasdr. Potansiyelinin farkna varmak vc kendini amak arasndaki gerilim yaratclkla alabilir.
Yaratc olabildii zamanlarda duygularn kendilerini kstlamadan ve kendilerini kefederek gzel eserler yaratmada kullanrlar. lham aldklarnda hem kendileri olurlar, hem kendilerini
aarlar. Bundan dolay yaratcla nem verirler ve yine bundan
dolay yaratcl koruyabilmek zordur. Bunu tehdit edici olaak grseler bile ancak kendilerini aabildiklerinde ilham alrlar.
< l halde diyebiliriz ki ancak kendi ilerine bakmaktan vazgeeek kendilerini bulabilir ve kendilerini yenileyebilirler.
Drdn normal bireyinin sorunu duygularn anlayarak kendini bulmaya almasdr. Kendilerini ararken i dnyalarna
117

Kendilerini d dnyaya kapattklar iin salksz bireylerinin olumsuz duygular kendilerine dner. nsanlara ve kendilerine ylesine yabanclarlar ki ie dnk yaplarn aacak bir
vd bulamazlar. Kendilerine bile itiraf edemedikleri z m s z ,
elikili ve mantksz duygular iine ekilirler.
zellikle kendilerini gstermek istediklerinde kendilerini
kefetmek nem kazanr. Duygular hzla deilii iin karakterleri oturmamtr. Kendilerini tanmlamakta ve kendilerine gven duymakta zorluk ekerler. Bir an sonra ne yaayacaklarn
bilemedikleri iin kendilerine gvenemezler. Kendilerinde bir
eyin eksik olduunu hisseder fakat bunun ne olduunu bulamazlar.
Drdn normal bireyleri aka veya sanat araclyla ifade
edene kadar duygularn fark edemezler. Duygularnn hepsini
irade ettiklerinde ise kendilerini ok fazla atklarm dnerek
ulanr ve kendilerini cezalandrrlar. le yanda kendilerini ifade
edemediklerinde ise kendilerini kefetme frsatn karrlar.
Kendi ilerine ekilirler ve btn dnyalar hayaller, pimanlklar ve hatralardan ibaret olur.

OCUKLUK TEMELLER
ocukluklarnda ne anneleri ne de babalaryla zdeleirler.
Annem gibi deilim. Babam gibi de deilim.) Ailelerinin mutsuz evlilikleri, boanmalar .hastalk veya sadece aile iindeki k i ilik atmalar nedeniyle mutsuz bir ocukluk devresi geirirler. Aile iinde rol alabilecei rnek bir model olmamas nedenyle tek bilgi kayna olarak kendi duygu ve hayallerine dnerler.
ocukluktan itibaren kendilerini hayatta yalnz hissederler.
Kendilerinin de anlayamad nedenlerden tr ailelerinin kendilerini sevmediklerini veya nemsemediklerini dnrler. A i leleri ihtiya duyduklar ilgi ve sevgiyi vermedii iin kendile
119

lannda yanl yne girerler. Onlar iin ne kadar gerekli grnrce grnsn hu arayn mitsizlikten baka bir yere gtrmeye eme ikna edilmelidirler.
te yandan salkl drt numaray salkl yapan duygularnn karmaasndan kurtulmalar deil bu aknty aacak bir yol
bulabilmeleridir. Salkl drt numara duygularn aarak k i m l i ini bulabilmeyi baarmtr. Benliklerini bulmak iin hayattan
Uzaklap kendi ilerine dalma drtsnden kurtularak kendilerine zarar vermekten kurtulmakla kalmayp gzel ve faydal bir
leyler yaratabilmeyi de baarrlar. Bu ekilde yaamay renebilirlerse, ktden i y i y i , mitsizlikten midi, samalktan anlam
karmay baararak dnyann en faydal insanlar olurlar.

S A L I K L I DRD N C E L E M E K
LHAM D O L U YARATICI
Drdn salkl bireyleri btn kiilik Iipleri iinde bilinaltlarndan gelen isteklerle en salkl irtibat kurabilen tiplerdir.
evrelerinden gelen elkilere akken kendi i seslerini de dinleyebilmeyi baarrlar. En nemlisi, z benliklerini aabilir ve yetenekli ve eilimlilerse bilinallndan gelen drt ve istekleri yaratc bir ekilde kullanabilirler.
z benliklerini aarak yeni bir eyler yaratmak iin serbest
kalrlar. Yaratc olmak kolay deildir ve bir an lham doluyken
bir an sonra kendilerini verimsiz hissedebilirler. Yine de zaman
/aman olaanst derecede yaratc olabilirler. Farkl farkl kaynaklardan ilhan alabilirler. Byle yaparak ac verici tecrbele inden bile gzel eyler yaratabilirler. lham dolu ve yaratc sanal eserleriyle insanlara da ilham verir ve yaratc ynlerinin ortaya kmalarn salarlar.
Yaratclklarnn paradoksal bir yn vardr nk bireyi
dnebileceklerinin de tesinde anlaml, etkili ve evrensel bir
121

Balan sona bak blmnde g r d m z g i b i aileleri tara

fndan yelerince ilgi ve sevgi grmedikleri iin kendilerini anla
mak istemektedirler. ("Kimim? Hayatmn amac ne?") Kendle
" d a bilgi edinebilmek iin duygularyla ilgilenirler
0

l a k k l

Ancak, kendileriyle ilgilenmek bu grubun s a l * ! , bireylerini

bile evrelerinden uzaklatrr. Onlar iin hayat hem oyuncu
hem de seyrc, olduklar, bir tiyatro sahnesine d n e r Kendinin
bilincinde olmak salkl drdn kendini anlamas iin insanlar
la arasna salkl bir mesafe koymasn, salarken, kendini ifade
edebilmesini ve gnlk hayatm pratik olaylarna katlmasn,
gletirir. Yine de bu grubun salkl bireyleri ac dolu ve ra
hatsz edici bile olsa duygularn dinlemekten korkmazlar
Gl sezgileri sayesinde hem kendilerine hem de insanlara
kar duyarl.d.rlar. Sezgileri insanlarn duygu, dnce vc d n
yaya bak alarn anlamalarn salar. Sezgiler telepati olmak
lan ote bilinalt araclyla gerei kavrayabilmektir Bilincin
kylarnda yzen bir ienin iindeki mesaj almak gibidir
Kendinin bilincinde olmak sezgilerin psikolojik temelidir
Dort numara bilinalt araclyla kendini, dnyay, ve nianlan
tanr. Yaadklar, tecrbelerin kendi zerlerindeki etkilerini m
eleyerek kendi snrlarn tanmay mit ederler. (iirsel bir i f
deyle Ruhuma vurduka yanklara dikkat ediyorum.-- Stenda

Drt numara Jung'un iine dnk, sezgisel tipine uyar

e dnk sezgiler iteki bir nesneye ynelir, bilindm.n
ieriine uygulanabilecek bir terim...
Sezgileri d nesneler tarafndan uyarlabilmelerine ramen
d olaslklarla deil d nesnenin rettikleriyle ilgilenir
Bu ekilde ie dnk sezgiler bilincin gerisindeki ilemleri
da dnk hislerin d nesneleri kaydetmesi kadar seici bir se
kilde alglarlar. Bu nedenle, bilind grntler sezgilerle kav
umabilir.
123

Bundan dolay salkl drt numara nasl kendine kar disisc bakalarnn da kendilerine kar drst olmalarn islerler. (" Bu her eyden daha nemli : Kendine drst o l . / vc bylelikle gecenin gndz izledii gibi./ nsanlara kar da drst
olursun."- Hamlet I . i i i ) nsanlarn duygularna duyarl.bireyselliine, zel hayatlarna vc ihtiyalarna saygldrlar. nsanlarn
hayatlarn kontrol etmeye almadan insanlarn hayatla kendi
sollarn bulmalarna izin verirler. Bu nedenle iyi birer anne baba, iyi bir arkada ve iyi bir dinleyici ve terapisttirler. nsanlar
kendi tatminleri iin kullandklar bir nesne olarak deil deer
verilmesi gereken varlklar olarak grrler.
Kendilerinin bilincinde olan bireyler olarak her eyin teki
yzn grebildikleri gibi kendilerinin de benzersiz dier ynlenin grebilirler. Yalnz kalmamalarna ramen, hayatta bamsz, tek bir birey olduklarnn farkndadrlar. Bu bak asndan bakldnda, drdn salkl bireyleri sadece bireyci deil
luey olarak kendilerinin farknda olan varoluulardr.
Btn bunlar ciddi olmakla beraber, her konuda ciddi deil
lerdir. Esprilidirler nk insan davrannn dokunakl glnDUn geni bir perspektiften grebilirler. Salkl bireyleri inanlar iki farkl ynden grebilirler. Ayn anda hem eytan
hem melei, hem alaklar hem de asilleri grebilirler. Bu zilk1

' yan yana bulunmas komik olduu kadar dokunakldr da.

nsanlarn uyumazlklarn gln bulmakla beraber kendi
Uyumazlklarnn da farkndadrlar.

DRDN NORMAL BREYN NCELEMEK

H A Y A L GC KUVVETL SANATI
Yanl anlalmaktan veya zel hayatlarn ok fazla aarlard incinmekten korkarak duygularn sanatsal bir ekilde ifade
> ' M tercih ederler. zel hayatlarn dorudan a m a d a n sanall la.diyetlerle ifade ederler.


lerindeki estelik hissini uyandranlar onlar derin bir ekilde ekerler. Ancak insanlar olduklar gibi deil hayallerindeki
bir sanat eseri olarak alglarlar. Hayallerinde sevgilileri veya arkadalaryla uzun sohbetlere girebilirler. Ak ve z l e m , kur yapmak ve romantizm, dierini cinsel bir coku ile sahiplenme ve
sevgilinin gitmesine izin vermenin ac gzyalar onlar bitkin
drr.
Ne yazk k i . ilikilerinin ou hayallerinde geer. Bu nedenle, dierleri onlarn ilgi ve sevgilerinin farknda bile olmazlar.
Hayal glerini kullanarak, ilikilerinin kendi zerlerindeki etkilerini artrarak ok heyecanl bir hale getirirler. Ancak byle
sapmakta kendilerini ok fazla aarak reddedilebilirler. Doal
olarak insanlar hayal ettikleri gibi kmayabilirler ve bu da e idi problemler yaratr.
Hayal gc elbette ki kt deildir ancak hayallerine bir kez
daldklarnda dengelerini kaybetmeye balarlar nk hayallerine gerekten daha fazla balanrlar. Drdn salkl bireylerinde grdmz sezgi gc hayallerin gerein yerine getii bir
i liksiz bir hayal gc halini alr.

KEND NE GMLEN E DNK DRT

Herhangi bir nedenle kendilerini ifade etmeyi baaramazlarl hayal krklna uramamak iin gereklerden tamamen
Uzaklarlar. Sadece kendileriyle ilgilenirler. Duygularyla ve
lliyal gleriyle ilgilenebilmek iin yalnz kalmak isterler.
Hu noktada sessiz, utanga, melankolik ve ar derecede ie
dnktrler. Duygular hakknda kararsz olduklar iin kendilerlltc gven duyamazlar. nsanlarla tanmak, onlarla sohbet etlllck ve herhangi biriyle almak onlar iin ok zor hale gelir.
I " anlardan uzaklama ihliyac sosyal evrelerde rahatsz hisset" lee yol aar. Bunun nedeni insanlar sevmemeleri deildir.
Aksine, youn ve tutkulu ilikiler kurmak iin derin bir zlem
127

^bileceklerinden pheye derler. evrelerine uyum salayamamaktan rahatszlk duyarlar. "Neden byle hissediyorum?"
diye dnrlerken "Bende yanl olan nedir?" eklinde dnmeye balarlar. pheler y a m u r gibi yaarken kendilerine gvenleri sarslr.
Drdn salkl bireyleri yalnz olmaklan rahatszlk duymazlarken normal bireyleri yalnz kalmaktan sknt duyarlar.
nsanlar tarafndan sevilmediklerini, en kk bir problemde
ilikilerinin bilebileceini dnerek devaml endie iinde yaarlar. Sosyal durumlarn kesin bir ekilde deerlendiremeyebillrler ama bunun iin kendilerine bir frsat da vermezler.
Bunun yerine kendileri hakknda dncelere dalarlar. ok
^
o c u k l a r iin kaprisli ve geimsiz olurlar. Herhangi bir
.ev yapmadan nce duygularn analiz ettiklerinden her olayda
psikolojik durumlar bir nkoul halini alr. Kendilerini i y i his d e n e kadar mektup yazmay.manava gitmeyi veya i aramay
itelerler. Ancak kendilerini ne zaman iyi hissedeceklerini asla
lan olarak bilemeyeceklerinden ileri ya t a m a m l a n m a m bir
halde kalr ya da keyifsizce yaparlar.
l

a n

Bu d n numara iin bile tatmin edici bir yaam deildir. Y i ne de. kendilerini geri ekmeye devam ederler nk ne olduk"lomeseler de ilerindeki bir ey tarafndan arldklarn dnmektedirler. Fiziksel bir ekilde yaralanm ve lmcl
hll kanamalar var gibidir. Bir ey yapmadan nce ilk yardm a l malm gerekmekledir. lgilerini herhangi bir eye yneltmeden
ilerindeki huzursuzluu zebil mel idirler.
Ne yazk k i . kendi ilerine gmldke kendilerine ac veren
m ne olduunu bulmakla o kadar zorlantrlar. Dnyadan
'' * *
kendilerine doru bir perspektiften bakmaktan da
- >l Iatklarnn da farkna varamazlar. Bir ksr dng iinde
Midilerini aramaya, aramaya devam ettike de kendilerinden
b/Masaya devam ederler.
i l

r a k



lan g l e n d i r m e z aksine zayflatr. Daha ak bir ekilde sylemek gerekirse kendine hogrl davranmak sadece yzeysel
ihtiyalar tatmin eder. Ancak kendine hogryle yaklaabilen
drt numara bireyleri genellikle yalnz yaadklarndan bakalarnn hogrlerinden faydalanmalar diye bir sorun olmaz.
stedikleri gibi davranmakta srar ettiklerinden, gerekleri
hor grerek mantksz davranrlar. Kendilerini samimiyetle ifade etmek yerine yapmack tavrlarla davranmay tercih ederler.
Sanat eserleri kendilerini yanstr. ok rahat davranarak hibir
eyi ciddiye almayp erotizm ve hayallere dalarlar. Hayalleri hatika iirler, etkileyici arklar ve srkleyici k arklar retir
ama bunlar kada dkmezler.
Bu noktada hayattaki pek ok eyi kardklarnn zellikle
iliki kuramadklarnn farkndadrlar. Bunun sonucunda kendileri iin znt duyarlar. Kendileri iin kendilerinden baka
kimse zlmedii iin hastalk hastas olurlar. steklerini mantkl bir hale getirebilmek iin kendilerine acrlar. Kendilerine
acmak hayaln onlara borlu olduunu dnmelerini salar.
Kendilerine acyarak kendilerini deitirmeden veya reddetmeden trajik varlklarndan zevk alabilirler.
Kendilerine acmak bir ile megul olmalarn salar. Ancak
problem udur ki hayali zevkleri asla tatmin olmaz nk ger
ek ddrlar. Yine de hayal gc tatldr nk duygularn konikler. Kendilerini hayallerine teslim ederek hayattan kopma
pahasna kendilerini canl hissederler.
Gittike byyen mutsuzluundan kamak iin kendini cinM-llie verir. nsanlarla temas kurabilmek ve heyecan hissedebilmek iin ehvet dkn insanlar oluverirler ya da erotik hayallere dalarlar. Sk sk mastrbasyon yaparlar. Hayallerinde
.k olduklar insanlar saplant haline getirerek bundan zevk ve
ac duyarlar, fkelenirler. ok fazla uyuyabilirler veya ok fazla yemek yiyip uyuturucu ve alkol kullanabilirler.
131

Daha fazla zlmemek iin istek ve beklenti iine girmekten

kanrlar. Bunun sonucunda btn duygular engellenir, canlln kaybeder. Btn mitleri yklr. Duygusal felce urayarak
hayattan ve kendilerinden uzaklarlar.
Kendileri in gayret sarf etmek olaanst zor hale gelir.
Yaratc drtleri harekete geene kadar valelerinin veya daktilolarnn bana oturmazlar. Ne arkadalarn ararlar ne sinemaya giderler. aramay veya bir terapiste gitmeyi akllarndan
geirmezler. Btn gn yalakta yatmay isterler ve genelde de
yle yaparlar. in komik yan.herhangi bir eyle ilgilenemedikleri iin artk isteseler bile kendilerine hogrl de davranamazlar.
Kendilerine kzgn olmakla beraber ilerin daha ktye gitmesinden korkarak kzgnlklarn gstermekten kanrlar. Birine, rnein eski sevgililerine kzdklarnda o kadar fkelidirler
k ayn odada kalmaya bile tahamml edemezler. fkeleri o kadar youndur ki duygularn gstermekten bile kanrlar. ( A n cak dardan perian ve alamakl grnrler.)
Yine de kendilerinin farkndadrlar ve keyifsizliklerinin bilincinde olarak daha da zlrler. Duygusal knt yaamamak iin ok aba gstermeleri gerektiinin bilincindedirler.
mitlerini yava yava kaybetmektedirler. Her ey bo grnmekledir.
DUYGUSAL O L A R A K E Z Y E T E K E N K
Kendinden ve insanlardan uzaklaarak depresyona giren salksz drt numara zamanla daha ktye gider. Depre yon 1 aryla ba edememeleri yznden lanetlendiklerini dnrler. Havai krklklar kendilerine ynlenen fkeye dnr.
Nevrotik drt numara kendinden nefret eder. nsan olarak deersiz olduklarn, sevilmeyi hak etmediklerini, zamanlarn boa harcadklarn ve hep hata yaptklarn dnerek kendilerini
133

KENDNE ZARAR V E R E N NSAN

BJer artlar iyiye gitmezse, kederleri o kadar derinleir ki
Mvrotik drt numara bireyleri bir ekilde kendilerini tahrip etrve kalkarlar. mitsizlie kapldklarnda kendilerini dorudan bir ekilde veya alkol ya da uyuturucuyla ldreceklerdir.
Dier kiilik tipleri iin kendilerinden nefret etmeleri nedelllyle drdn nevrotik bireylerinin kendilerini hayattan, ayrdklarna inanmak zordur. Dnyadaki her ey - olumlu, gzel, i y i
yasamaya deer olan her ey- onlar iin bir azap haline gelir
e hayatlarnn geri kalann bu ekilde geirmeye tahamml
demezler. Ykc olan olumsuz yanlarndan kamak iin bir ey
yapmaldrlar. Yaplar gerei nevrotik drtler hayat tarafndan
lamamen yenilgiye uratlana ve hayata geri dnecek bir yol
k.layncaya kadar kendilerinden defalarca kurtulmaldrlar.
Nevrotik drt numaralar tamamen mitsiz olduklarna samimiyetle inanrlar. Bu yzden intihara teebbs etmeleri olasdr.
ntihar teebbsleri yardm iin bir ar deil, onlar iin bir k yoludur. mitsizlik iindeki drt numaralar lm hibir zaman bitmeyen problemlerinin kesin zm olarak grrler.
' ular iin lm hilie karmann bir yolu. ac dolu varlklarndan kesin kurtululardr.
ntihar sadece youn aclarndan bir ka olmayp, ayn zamanda kendilerine yardm etmedikleri, ihtiyalarn anlamadklar ve onlar nemsemedikleri iin insanlara verdikleri bircezadr. Drdn bak asna gre insanlarn sevgisiz ve anlaysz
davranlar onlara intihara yneltmitir. ntihar sululuk duymadan ve sonularyla yzlemek zorunda kalmadan nsanlar
y a l a n d r a r a k kamann bir yoludur.
ntiharn ekici bir yan daha vardr: mitsizlik iindeki drdn hala kontrol edebilecei bir eydir. ntihar ederek aclarna
son verip hayatlanndaki bir eyin hakimi olurlar. Eer sterlerse
hayatlarna son verebileceklerinin dncesi bile onlar iin rahatlatc bir eydir.
135

da artar. Durumlarm kendileri ktletirdikleri iin insanlar sinirlendirirler. Hayati arn da ki problemleri kendileri yaratmakla
beraber z m bakalarndan beklemektedirler
Hala kendilerinden nefret ettikleri iin kendilerini bakalar
araclyla bulmann yanl olduu gereinden kaamazlar. Bu
nedenle mitsizce balandklar ilikiye zarar verebilirler. Durumlar gerekten ktdr: Profesyonel yardm almazlarsa deli ip intihar edebilirler.
BTNLEMENN YN:
DRT BRE DORU GDER
Salkl drt numara duygu ve hayallerinin tesindeki bir
nesneye odaklanarak kendini bulur. Salkl drt numara bire
ynlendiinde kendi dnyalarndan gerek dnyaya dnerler.
Duygularn yanstmadan davranacak cesareti bulurlar ve bylelikle serbest kalrlar. Artk duygularnn etkisinde deillerdir.
Duygularla deil manlkla harekel ederler.
Uyulmas gereken deerler olduunun bilincindedirler. Dnyaya katkda bulunabilmek iin potansiyellerini gerekletirmek
amacyla disiplinli bir ekilde alrlar. Kendilerini yanl ynde aramak yerine gerekten yaplmas gerekenleri yaparak zgr
kalrlar. Dnyann bir paras olarak kendilerini kefedebilecekleri bir alan bulurlar.
Gerek hayatta yaayarak nuilu olduklarndan artk kendi ilerine d n m e ihtiyac duymazlar ve farkl olduklarn da dnmezler. Bunu yapmak yerine kendisiyle btnleebilen drt numara sosyal ve ahlaki zorunluluklara uyar ve snrlarnn farkna
vararak bilinli bir ekilde gereklere uyar. Salkl bir numara
gibi kendilerine nesnel bir gzle bakabilen ve bunun yan sra
kiisel dnyalarnn zenginliklerini hayata kalabilen olaanst
retmenlerdir. Sezgi gleri olaanst yarg ve kavrama yetenekleriyle glenmitir.

137

n , Bu alt grubun insanlar sevilecek bir imaj sunmakta usta

Olduklarndan duygularn dier alt gruptan daha iyi saklayabilirle nsanlar onlarn ne kadar hassas ve incinebilir olduklarn
.nk etmeyebilirler. Rekabetidirler ve kendilerini kantlamak
llterler ancak baardan, kendilerini gstermekten ve kk dmekten korkarlar. Ancak kanadnn etkisinde kald iin nar>asi eilimleri (lgi ve hayranlk grmek iin lehircidirler.) vard. Narsist ihtiyalar tatmin edilmezse hayal krkl yaayabiller.
Bu alt grubun salksz bireyleri temelde drt numara insan
olduklar iin saldrganlklar kendilerine ynelir. nsanlardan
uzaklaarak kendilerini snrlarlar, keyifsizdirler ve kendilerini
sevmezler. n etkisiyle zaman zaman salksz numara b i Hjyi gibi davranrlar. Bu al grubun insanlar saldrgan ve kl
niyetli olabilir. n de etkisiyle o k kskan olurlar. kar 1.frsat vc ikiyzl olabilirler. n intikam peindeki ktl bu alt grupta genellikle grlmez. Ancak bu al grubun
nevrotik bireyleri intikam almak istediklerinde gereklen o k
acmasz olurlar ve cinayete bile kalkabilirler.

DRT

BE K A N A D I N A SAHP OLURSA
Drt ve bein zellikleri birbirlerini destekler. kisi de ie kapank tiplerdir. Drt duygularn b e ise gvenliini korumak
iin kendi iine kapanr. evrelerini zellikle insanlar dikkatle
incelerler. Dier grupla olmayan entelektel bir derinlik ve yoruldua gl bir sosyal gvensizlik eklenir. Dikkate deer rnekleri arasnda u isimler yer alr: Virginia Woolf. Franz Kafk..ngmar Bergnann. Saul Slcinberg. J.D.Salinger. Bob Dylan.
Soren Kierkegaard. Hermann Hesse. VVilliam Blake ve Hamlet.
Bu ali grubun yetenekli bireyleri btn kiilik tipleri iinde
en yaratc olanlardr nk sezgi, kavray ve duyarll enle
lekel zeka ile birletirerek olaanst eserler yaratrlar. ka
139

Bu perspektiften baktmzda, en nemli halalarnn duygulurna gre davranmak olduunu grrz.

Kemlilerini anlamak iin zellikle olumsuz dncelerini anlamaldrlar. nsann varl d u y g u l a r n d a n ibaret deildir,
l Humsuz duygularn varl insann zndeki iyi ynleri ortadan
kaldrmaz. Drt bunlar grememekledir.
Ancak insanlara olumlu bir ekilde yaklaarak kendilerini tanyabileceklerini renmelidirler. Yelerince sevilmediklerini
|0|Unseler bile insanlar sevmelidirler. nsanlar sevmeye baladklarnda kendilerini de tanyabilecekler ve bunu zgven izleektir. Sevebi[diklerine gre sevgiyi bir yerden renmi o l duklarn dneceklerdir. Belki de sevilmilerdir.

141

YEDNC BLM

BENC TP: ARATIRMACI

BEN PROFL
Salkl: ngr sahibi, derinlemesine kavrayabilen, yenilikleri kefedebilen; muhtemelen bir dahi. Her eyi olaanst bir
keskinlik ve ngr ile gzlemler. Dikkatini bir noktaya derin
bir ekilde verebilir. Derinlemesine bilgi sahibidir. Yaratcdr,
deerli ve orijinal fikirleri vardr.
Ortalama: Entelektel ve analitiktir. Aratrmac ve derinlemesine bilgi sahibidir. Soyut dncelerle ilgilenmek ve gerer karmak yorumlarn yapmaktan zevk alr. Her eyi mantkl ve pratik bir ekilde aklayabilir. lgintir. Gelenek ve inanlara kar kar, ar ulardadr ve radikal yorumlar vardr.
Salksz: Yalnz yaamay tercih edebilir ve gereklerden
uzaklaabilir. Alayc ve muhaliftir. nsanlarla grmeyi reddeder. Garip ve korkutucu dncelere saplanarak paranoyak biri
haline gelir. Fobi ve baka rahatszlklar vardr. izofrenik eilimler duyarak ldrabilir.
143

Dnme lsnn yeleri olan be. alt ve yedi numarann

hepsi dikkatlerini d d n y a y a evirirler. Bu ifade be numarann dncelere daldn syleyen ifade ile eliiyor gibi grnebilir fakat aslnda dorudur. Be numara dikkatini d dnyava eitli nedenler iin evirir. Bunlardan en nemlisi dnd malzemenin ounun d dnyadan gelmesidir. Ancak d
dnyada ne olduunu tan olarak bilemedii iin sezgilerinin kesinliinden asla lam olarak emin olamaz. Kesin olarak bildii
lek ey kendi dnceleridir. Problemlerinin temelinde dnyay
kavraylarnn gereklerle arpmas yatmaktadr.
GVENLK VE ENDE P R O B L E M L E R
Dnme lsnn dier iki yesi gibi be de gvenliinden
endie eder nk evrenin tehdit dolu olduunu dnr. zellikle insanlardan gelebilecek tehditleri nceden tahmin edebilmek iin olaanst derecede gzlem yaparlar. Derin kavrayla.sezgilcri ve meraklarnn ve paranoyak eilimlerinin hepsi
kendilerini gerek veya hayali tehlikelerden koruma abalardr.
Salkl okluklarnda gerei olduu gibi grebilirler ve karmak olaylar bir bakta zebilirler. Ancak gvenlik peinde
kusarken ortalama be bile doru dnemez. evreleri hakknda yanl yorumlar yaparak hatal sonulara varrlar. Karmak
gerei tek. basit bir dnceye ndirerek her eyi z p kendilerini savunabileceklerini dnrler. Ruh salklar bozulursa
uylesine tuhaf dncelere dalarlar ki gereklerden uzaklarlar.
Bunun sonucunda ruh sal bozulan be numara kendi zihninde yaratt korkutucu dncelerden dehele derek paranoya
hastas olur.
Dnme lsnn btn kslk tiplerinde ortak olan problem gerei nesnel bir ekilde grememeleridir. Herhangi birinin
veya herhangi bir eyin dncelerini etkilemesinden korkarlar,
liaska biri tarafndan kontrol edilmekten veya sahipleilmekten
145

be bile tecrbelerden faydalanmaz. ok az tecrbeden ok ey

renen insanlardr nk insanlarn gremediklerini grebilirler. Bylelikle byk keifler yapabilirler. Ancak dnyay gzlemlemeyi brakp dikkatlerini kendilerine evirirlerse gerekle
balarn kaybederler. Dnyay gzlemlerken zihinlerini ak
tmak yerine kendi dncelerine dalarlar. Dncelerine uymayan her eyi reddederler. Bu da onlar iin ciddi sonular dourur.
OCUKLUK TEMELLER
ocuklukta edindii tecrbelerin bir sonucu olarak hem anneleri hem de babalar tarafndan olduka deiken bulunurlar.
Aileleri onlar dengesiz bir ekilde yetitirmi olabilir veya duygusal olarak rahatsz insanlar olabilirler. Alkolik olabilirler veya
evliliklerinde sevgi yoktur. Sebep hangisi olursa olsun ailelerinden sevgi ve gven grmemilerdir. Bunun sonucunda da bu o cuklar hem ailelerine hem de dier insanlara dengesiz davranrlar.
Dengesiz davranlar yznden hep panik iinde yaarlar.
Bakalar tarafndan kontrol edilmekten korkluklar ve olaylar
nceden grp nlem alabilmeleri iin kendilerini ailelerini ve
evrelerini gzlemleyecek .ekilde eitirler.
Ancak evrelerini anlamaya alrken ayn zamanda kendilerini evreden korumaya alrlar. Ailelerini hem sevip hem
nefret etlikleri gibi evrelerini de hem severler hem de nefret
ederler. evrelerini hem tanmak hem de ondan uzak durmak islerler. Sadece dnceleriyle zdeleerek dengesizliklerini z mek isterler. Kendi dncelerinin iyi olduunu (doru ve gvenli bir ekilde tehis edilebilir) d dnyann gereklerinin ise
kl olduunu (bundan dolay dikkatle izlenmelidir) dnrler
ve bundan dolay d dnyay reddederler.
Ailelerini, dnyay ve insanlar ilgi ekici ve gerekli bulma147

myabilme yeleneine sahiptirler. Bakalarnn karmak bulduklarn bir btn olarak g r p kalplar iine yerletirebilirler.
Mevcut bilgiyi sentezleyip olaylar arasnda daha nce kimsenin
kuramad balantlar kurabilir. rnein zaman ve uzay. D N A
moleklnn yaptalar veya beyin kimyas ve davran arasndaki iliki gibi konular arasnda yeni balantlar kurabilir.
Kendi dncelerine taklp kalmazlar. Onun yerine, gerei
ylesine derin kavrarlar ki sadece dnerek varamayacaklar
leklenmedik gerekleri kefederler. Cevaplar bilmek iin deil
gerei gzlemlerken zihinlerini uyank lutmak iin kefederler.
Gerei kendi dnceleriyle arptmadklar iin g z l e m l e dikleri her eyin mantm.yapsn ve ilgili kalplarn kefederler. Sonu olarak, anlalmas g meselelere net yorumlar getirerek olaylar nceden grebilirler. Yeteneklerinin doruundaki
l>e numaralar kahin veya sezgileri gl insanlar olarak yorumlanrlar. Aslnda gerek ok daha basittir. ngr sahibidirler
nk daha bitirmeden dokuduu rtnn kalbn bilen bir dokumac gibi gerei olaanst netlikle grebilmekledir.
Sonu olarak, nesnel gereklii ortaya karabilmek iin
mantkl dnceyi aarlar ve byle yaparak geriye kelimeler,
leoriler ve sembollerin kald benzersiz bir kavray dzeyine
ularlar. Dnyay btn karmakl ve basitlii iinde kendilerini aan bir kavrayla grrler. Dnceli deil derinlemesine dnen insanlardr.
Salkl vc yetenekli be gerei ylesine m k e m m e l tarif
eder ki kefi ok basit ve bilinen bir eymi gibi grnr. B i l i nenden bilinmeyene atlamak ve bilinmeyeni kesin ve net bir ekilde anlatmak byk bir baardr.
Bundan dolay salkl be bilgide r aan entelektel nclerdir. Yetenekli bir be numara bilimde byk bululara imza atan bir dahi olabilir. Daha az yetenekli bireyleri ise cebirde
veya bilgisayar kullanmakta ok baarl olabilirler. Yeni bir ey
renmek onlar iin memnuniyet vericidir.
149

bir gerei retmilir-aratmacnn varl aratrlan nesneyi

deitirir.) Dahas.evreyi tanma ve anlama istei salkl bir
ihtiya olsa da bilinmeyenden korkulduunu gslerir. Bu noktada bile. salkl be evresini anlayamazsa endie duyar. Dolaysyla, aratrma alkanl sadece merak deil derin bir kiisel ihtiyac ifade eder.

BLGL U Z M A N
Dnyay gzlemleyerek bilgilerini artrrlar. Artk d n c e lerini evrelerine uygulamak isterler. Bilgilerini gerekle uyumlu olup olmadn ve gerei nasl etkilediini g r m e k iin kullanmaktan holanrlar.
Sanattan (rnein 17, yzyl Fransz Operas veya Msr H i yeroglifleri) bilime (bilgisayar retmek veya uzaya uydu gndermek) kadar eitli alanlarda uzmanlk gerektiren bilgiye sa
hptrler. Genellikle birden fazla alanda uzmanlarlar. Ne hakknda konutuklarn bilirler ve bilgilerini paylaarak toplumun
btltUna gelitirirler. Hem kendileri hem de dnceleri toplum
n son derece deerlidir. Modern dnyann gerei olan bilgisa\ M lar vc antibiyotikler, stn iletiim medyas ve teknolojik gelinmeler olmadan nerede olurduk?
/ a m a n zaman bilgileriyle dahice bulular veya teknolojik
mucizeler yaratrlar. Bir alanda kullansz olan bir yenilik bir
baka alanda son derece yararl olabilir. rnein televizyon ve
'.'darn bulunmasn salayan bilim dal fiziktir. Bein bulup da
m iin yararsz grnen fikirleri zamanla bir baka alanda faydal olur.
1

Keskin zekalar ve derin bilgileriyle problemlerin kalbine

nerek zmleri insanlara anlalr bir dilde anlatrlar. Bilgileri
m paylamay severler nk fikirlerini tartarak daha fazla ey
b|renirler. te bu nedenle i y i bir retmen, i y i bir i arkada
Wya yi bir arkada olabilirler. Yeni dncelere duyduklar hc151

hepsini bir bilim haline getirmeye alrlar. Tam bu nokt a d a gerein sadece ilgilerini eken yzyle ilgilenerek fazla
s o y u t konulara daldklarn grrz. Henz gerekten kopmam a l a r d r . Ancak ilgi alanlarn derinlemesine inceleyebilmek
iin odaklarn daraltmalardr.
olsun,

Fiziksel dnyada ayn dnyaya uzakl.kurunun ivmesi,

okyanuslarn derinlii gibi pek ok ey kesin olarak llebilir.
Ancak deneysel yaklamdaki sorun kesin olarak llebilenin
dndaki hibir eyle ilgilenmemesidir. Tarafsz olarak llemeyen dorulanamaz. dolaysyla bilimsel deildir v bu nedenle de kesin deildir. (Ancak hayattaki pek ok deerli ey fiziks e l olarak llemez. rnein ak llemez veya t a n l a m a z .
Ancak ortalama be ak bilimsel olarak incelerse g z temas . n a b z at ve beyin kimyas gibi miktar belirlenebilecek eyleri lebilir.)
e

Bilginin peinde koarak pek ok kii tarafndan anlalamav a c a k , teknik bilgi gerektiren zor konularda uzmanlarlar. (Uzman olarak "Senin bilmediin bir eyi biliyorum" demekten
z e v k alrlar ve gurur duyarlar.)
Bazlar genetik yaplar analiz ederek veya kar tanesi oluumunu inceleyerek ya da Amazon Delta'sndaki kularn g
ynlerini inceleyerek akademik alanda alrlar. Dierleri antika, pul toplama veya jazz daha az akademik konularda uzmanlarlar. Hangi alan olursa olsun yaklamlar ayndr: daha fazla bilgi edinmek iin bilgi toplamak ve analz etmek.
Kitap kurdudur. Kitap ve ktphanelerden kmazlar. Enlelektel insanlar arlayarak gecenin ge saatlerine kadar sohb e t eder ve tanrlar. Bilgisayar ekipman veya ortaaa ait el
Y a z m a l a r gibi ilgi duyduklar eylere btn birikimlerini harcam a k t a n kanmazken rahat ve lks iin para harcamaktan nefret
ederler.

Bilimle uramayan be numara bireyleri bile geree bilim-

im

matik veya felsefe gibi akademik almalar veya Kabala, astroloji veya by gibi ancak ufak bir grup tarafndan bilinen anlat m a s g konularla ilgilenirler. Satran veya Zindan ve Ejderhalar gibi entelektel oyunlardan bylenerek bilimi oyuna oyunu bilime evirirler.
Ancak teoriler gelitirip, dncelerini her adan inceleyip
M ' n i yorumlar reterek btnden uzaklarlar. Her yeni varsaymla fikirlerini batan aa deitirirler. Yazdklarn anlalm . / h a l e gelene kadar deitirirler. Her ne kadar p a r l a k fikirleri " K a da bir sonuca varamadklar iin dncelerini kitap haline getirip yaynlamay baaramazlar.
ler eyi mantkl bir hale getirebildikleri iin her dnceyi
akla yakn bulurlar. Dnebildikleri her eyin m m k n olduun a i n a n r l a r . Dnlebilen her eyin gerek olduuna inanrlar.
Btn yaptklar yeni olaslklar zerinde speklasyon yapmaklar ibaret olduu iin tuhaf ve korkutucu dncelerle bile duygusal ve enleleklel bir ekilde oynamaktan zevk alrlar. Ancak
dnceleri gerek dnyayla uyumlu ve tutarl deildir. Ama
dnmelerinin amac gerek ve dnceleri arasnda bir ba
kurmak deildir. Speklasyon zihinlerini canl K l a r a k varidelerini srdrebilmelerini salar.
Dahas.ok fazla dndkleri iin ve anlalmas g fikirleri nedeniyle insanlar onlar anlamakla zorluk ekerler. ok
l a z l a detaya girerek dnceleri anlalmaz bir hal alr. Bir noktadan tekine atlayarak asl konudan uzaklarlar. Beethovcn"n
Dokuzuncu senfonisinden konuurken Yldz Savalar filmine
allayabilir. Sohbetleri byleyici ve nefes kesici olabilir ama takp e t m e k zor olduundan anlalmas g de olabilir.
ler zaman gergindirler. Bilinlerine y a m u r gibi yaan drllcri basttramazlar. Bu da ilerini ve ilikilerini etkiler.
Bu yzden, kemli dncelerine dalarak evrelerinden uzaklarlar. Gerekler yerine kendi dnceleriyle ilgilenmeyi t e r
155

yelen bir tanr dncesine tahamml edemezler. Anlayamadkla! biri veya bir eye yakn olamazlar. Tanrnn zihinlerine girmesini de istemezler. Her eyi bilmek isterler. Tanrnn her eyi
bildiini dnmekten holanmazlar. Dahas eytann kendisi de
Tanr'ya inanmas yolunda ok byk bir engeldir: dnya onlar
iin o kadar belirsiz ve korkutucudur ki dnyay bu ekilde yalatan hangi tanr olursa olsun sadist bir tanrdr. Bu yzden byle bir tanrya inanmay reddederler.
HER E Y A I R I B A S T B R H A L E G E T R R
Zamanla zihinlerinde yarattklar karmaalar yeni ve daha
karmak problemlere neden olur. Hibir ey nel ve kesin deildir. Bu yzden endieleri artar.
Varolabilmek iin kesinlie ihtiya duyduklarndan kendile ini zorlamaya balarlar. Zihinleri bir dzen arar ve bu kadar abadan sonra hala bu dzeni bulamazlarsa kendi dzenlerini yine
kendileri yaratrlar. Bunun sonucunda, farknda olmadan kendi
dncelerini evrelerine yanstarak btn anlaynn anahtar
"lan tek bir dncenin gerekliine inanr. " E e r yleyse?" d i ye sorarken "Evet y l e " demeye balar.
Bundan dolay.okuduundan daha fazlasn grr, karmak
ynlerini atarak her eyi basit bir hale getirir ve hepsini kapsavan basit bir aklama getirir. Her eyi bir baka eyin eitleri
olarak deerlendirip gerektiinden daha basl hale getirir. Bylelikle teorileri dorulanr ve her ey kesinlik kazanr.
Her eyi basit hale indirenler doru cevab bulmak iin bekleyemeyen dnrlerdir. Tek bir eye youn bir ekilde odaklandklar iin resmin btnn gremezler. in ironik yan.kendilerini kannak dnceleri zmeye adamalarna ramen gerei olduundan daha basit grrler. rnein iein
kendini g n n e y e r e k iinde yetitii amuru grrler. Bu bak-,
asna gre en gzel iek bile iinde yetitii topraklan baka
157

in her zaman syleyecekleri ilgin eyler vardr. Sorun hangi

dncelerinin deerli, hangilerinin mantksz olduunu a v n
bilmektir.

SALIKSIZ BE NCELEMEK
Y ALNIZ NHLST
Gerei kesin bir ekilde yorumlama ihtiyac kendileriyle
- M I . fikirde olmayanlara kar muhalif olmalarna yol aar Dlncelen sorgulandnda, daha da kts sama bulunduunda
Mldrgan bir tavr taknrlar. Dncelerine bal olan varlklarn srdrebilmek iin muhaliflerine kar irkin bir ekilde saldrya geerler: Muhaliflerinin dncelerinin ne kadar deersiz
BMuu, zmlerinin bo birer hayal olduu ve aptal okluklarn kantlayarak itibarlarn sarsmaya alrlar. Bundan dolay
'aknda olmadan kendilerini reddetmek iin insanlar tahrik
derler. Ondan sonra da btn ilikilerin deersiz olduuna inaa r

'

^ l e yapmakla yalnz kalrlar ve herhangi biriyle

dki kurmann nemini kmserler.
nsanlarn inandklar eyleri reddetme ihtiyalar ylesine
kuvvetlidir k i hayatn olumlu ynlerinin yanl taraflarm.insanl.'Ha dk kurmann imkanszln, ve insan doasnn temelindeki rml vurgulamaktan keyif alrlar.
nsanlarn rahat yaamlarn kmsemekten keyif alrlar
Rahal bir hayal sren insanlarn bo.burjuvu havaileri iinde ya,d,klar,n.ke,dilerinin zekalar sayesinde bu tuzaa dmediklenn ileri srerler.
Her zaman olduu gibi burada da bir gereklik pay. vardr
Haz.lannn kendi iyilikleri iin rahat bir ekilde yaadklar, baz
insanlarn oz benliklerine ihanet ettikleri, baz ailelerin ikiyzl
lak. k.skanhk ve g savalar, ile lekelendikleri dorudur An
...k herkesin burjuva hayalleri iinde yaad doru deildir
15

.Meliklerini dnrler. Sonula kin dolu duygularn, evrelerine yarlarak paranoyak hale gelirler.
Endie ve saldrganlklarm insanlara ynelttikleri iin bunlarn sunucundan dehete derler. Herkes ve her ey tehlikeli g Hlnr. Kot tesadflerin gerek olduunu dnrler. En masum
zler bile paranoyalarn dorular. Caddede kendilerine doru
yryen bir yabancnn kendilerini tutuklamak zere gelen polis
veya kendilerini lakip eden bir casus ya da saldrmaya hazrlanan
b u u n u dnrler. Zihinsel balamdan bozulur Gerekle hibir ilgisi olmayan eyleri ciddiye alrlar. Ne yazk k. arpk dnceleri endielerini artrmaktan baka bir eye yaramaz
Anlamsz paranoyak hayallere kaplarak delirirler.
d e l 1

nsanlarn kendilerine zarar vermek istedikleri ynndeki pafikirleri yerini Tanr veya uzayllar
izleniyorttr gb. kendilerini nemli hissetmelerini salayacak grkemli
lakal arpk dncelere brakr. Byk bir mucit veya Napole""
zannederler. Grkemli fakat paranoyak d lncelenne paranoyak unsurlar da katlr: F B I pelerindedir
Unk yerekimine kar nkleer bir cihaz gelitirdiklerini b i l mekledirler. Ote yandan, paranoyak unsurlar dncelerine tamamen egemen olabilir: Telefonlarnn dinlendiine mekluplaC I A tarafndan okunduuna, arkadalarnn arkalarndan
dolap evirdiklerine, yiyeceklerine zehir konduuna inanrlar
M l n bunlara ramen gerekleri sadece kendilerinin grebildiklerine inanrlar. Gerekte ne olup bittiini bir tek onlar b i l inekledir.

Pjnoyak
y

tarafndan

rjnrn

Dncelerinin kontrolleri dna kmas nevrotik bei bile

knfcutar. Dnceler zihinlerinde y a n y o r gibidir. Paranoyak
g n c e l e r i yznden her an korku ve endie iindedirler. Bun
ardan bir trl kurtulamazlar nk onlar yaralan kendiler idi,
klktor Frankenstein gibi hayatlarn, adadklar, eyler yznden
Hayatlarnn mahvolmas tehlikesiyle kar karyadrlar


Bundan dolay nevrotik be bir bolua ekilir ve bu ekilde

yaamaya devam ederse izofreniye yakalanabilir* Btn entelektel kapasitesi yok olur. in ironik yan kendilerini uzaklal rdklar ey gerekler deil gerekler hakkndaki endieleridir.
Kendi duygu ve dncelerinden uzaklamay baarmlardr.
Bunu yaptklarnda kendi ilerinde yarattklar boluk nedeniyle
insanlardan yardm istemeyi de baaramazlar. Onlardan geriye
kalan tek ey dipsiz bir uurumdaki boluktur.

BEN DNAMKLER
ZLME YN: BE YEDYE DORU GDER
Be'n temel problemi dnmekten eyleme, bileiden tecrbeye geememesidir. Makul bir kesinlikle hareket edebilmek
iin bir gvenlik kayna bulmaldrlar. izoid beler gerekle
(zellikle gerein olumlu ynleriyle) tekrar balant kurmaldrlar. Ama bunu baaramazlar. Y e d i y e doru yaklatklarnda
dncesiz, yanl ve isterik bir ekilde davranrlar. Nevrotik.
manik-depresif yedi gibi endie iinde hareket ederler.

* izofreni e n l i olduu iin bu hastalk Ve be arasndaki ilikiyi gozIton geirmeliyiz. izofreni, muhtemelen, nevroik bein gerekle haa kabilmek ,,n yarai, bir sonutur. Sosyal yalnzlk ve hiperaktif bir zihnin neden
Milim fiziksel luken beynin kimyasn deitirerek izofreniye neden otabii" Mhcte k her salksz be izofreni hastas olmad gibi her izofreni hasM. b,r be deildir. Ancak bu kiilik tipi izofreniye daha yakn grnmekteB e ve izofreni arasndaki ilikiyi gstermek amacyla bu ikisinin paralel
lihnsel izgilerde olduunu dnebiliriz. Beyin nevroik bein y a a m larzyI.. daha fazla ba e d e m e d i i n d e nevrozdan izofreniye allar. Kii psikolojik
uyumsuzluktan kimyasal ve fiziksel bir haMaha atlar. Bu. neden baz rievra
p-k belerin nevrotik olarak kainken dierlerinin izofreniye yakalandklar..,,
\,k kyabilir.

163

dr. Dnyay sadece gzlemlemek yerine evreleriyle ibirlii

yapmaya karar verirler. Sadece dnceleriyle deil dncelerinin nesneleriyle de btnleirler. Bundan dolay.kendileriyle
bnleebilen beler evrelerine g v e n m e endielerini amlardr. Salkl sekizin etkisiyle kendilerine gvenleri artar.
Sekize yaklatklarnda aslnda dier insanlardan daha fazlasn bildiklerini fark ederler. Harekete gemeden nce her eyi
bilmeleri gerekmediini de fark ederler. Her geen gn yeni
eyler renirler. Bylelikle yeni problemler ktka zebilmeyi renirler. Tam bir kesinlie ulamann bir hayal olduunu ve bunu baarmann imkansz olduunu renirler.
Kendilerine gven duymay renirler. Her evi bilmemekle
beraber insanlara liderlik edebilecek kadar bilgili olduklarnn
bilmeme varrlar. Gerekler dncelerinin doruluunu onaylad iin harekete gemekten korkmazlar. Dncelerini ve
kendilerini ortaya koymaktan ekinmezler. nsanlara faydal
Olabileceklerini fark ederler. Sonuta dncelerini uygulayarak
lider olabilirler. Sadece kendilerinin bildiklerini insanlara retirler vc daha nce g r d m z gibi dnceleri ok faydal ola-

BE.N N E M L A L T G R U P L A R I
D R T K A N A D I N A S A H P O L A N BE
Be'in ve drt kanadnn zellikleri genellikle birbirleriyle
antir: Be tecrbeye nem verir ve dnrken drt daha yov g u l a r hissetmek iin her eyi kiisel le tirir. Bu farkllklara ramen -veya bu farkllklar nedeniyle- bu iki lipin bilei' A n s t sanatsal ve entelektel baarlar m m k n klacak
Pil ah grubu meydana gelirir. Bu al grubun dikkate deer isimI- M arasnda unlar yer almaktadr: Albert Einstein. D . H . Law' Friedrich Nietzsch, Oriana Fallaci. Hannah Arendl
I mlly Dickifuon, Itaio Calvino. Jean-Paul Sarire. Jacob Brol,l|



BE A L T I K A N A D I N A S A H P OLURSA
Be ve alt kanadnn zellikleri birbirlerini destekleyerek bu
np iliki kurmas ve srdrmesi en zor kiilik lipi haline getirirler. Bu ali grubun insanlar bakalarna gvenemezler nk temci kiiliklerinin be ve kanallarnn alt olmas nedeniyle s
rekli endie iinde yaayarak iliki kuramazlar. Bu nedenle ilikilerinde bocalarlar ve genelde ilikilerine nem vermezler. Bu
al grubun dikkate deer isimleri unlardr: Sigmund Freud. Sione W e i l . James Joyce. Charles Darwin. Kari Marx. James
Walson. Doris Lessing. Cyntha Ozick. Bobbv Fischer. B.F.
Skinner, Isaac Asimov. Ezra Pound ve Stepnen Havvking.
It alt grubun salkl insanlar sadk vc ailelerine baldrlar.
ok alkandrlar ve hayatlarndaki en nemli ey ileri ve g cvleridir. Dier ekici ve sevilecek zelliklerinin yan sra espli ve entelektel olarak elenceli, ho sohbet insanlardr. nsanlarn yaklamalarna izin verirlerse, sadk ve ok iyi bir arkada
"Imlar. Bazen sosyal ilikilerinde beceriksiz davransalar da elfimi ilikleriyle kendilerini hemen sevdirirler.
Ancak bu al grubun bireyleri ilikilerinde genellikle problemler yaarlar. Duygularn fade edemezler. Bu nedenle kendi
duygu ve duygusal ihtiyalarna olduu kadar bakalarntnkine
d.- duyarsz davranrlar. nsanlarla nasl konutuklarna dikkal
lmezler. Entelektel amalar peinde koarak kendi zihinlerinde yaarlar ve islerinden baka her eyi dlarlar. nsanlarla alna yaadklarnda problemlerini zmek yerine pasif vc saldrgan tekniklerle insanlar uzaklatrarak kendilerini ilerine
ilaha ok verirler. Bir ey bilinsizce duygularn harekete geirle bile hrn ve kavgac davranabilirler.
Hu ah grubun nevroik bireyleri insanlardan phelenme eilimindedirler ve herhangi bir yakn ilikiy? girmekten ok kor
karlar. B c ' l e g r d m z yalnzlk ve paranoya alt kanadnn
pheleri. kendim aa grmesi ve insanlar tarafndan yargla


SEKZNC B L M

A L T I N C I TP: SADIK
ALTININ PROFL
Salkl: Kendiyle bark, hem kendini hem de bakalarn
seven, bamsz ama takm oyuncusu. ekici ve kendini sevdirir, insanlar etkiler. Sevdii insanlara sadk ve baldr; aile ve
arkadalarna nem verir. Gvenilir ve sorumluluk sahibidir.
Normal: Otoriter bir figre balanarak ona boyun eer. Geleneki ve "organizasyon a d a n r d r : grevinin bilincindedir
ama otoriteye kar koyma eilimindedir. Birbirine zt fikirleri
vardr. Pasif ve saldrgandr. Karasz ve tedbirlidir. Sorumluluklarndan kaabilir. Kark hislerine kar s a v u n m a c . " s e r t
adam" tavr alr. Endielerinin stesinden gelebilmek iin otoriter ve kendinden yana tavr alarak bakalarn sular.
Salksz: Gvensiz ve baml olabilir. Kendini kk grebilir. ok endielidir ve endieye kar ar tepki gsterir. Para
noyaktr ve bakalarnn kendine zarar vermesinden korkar
169

Alt. kendisi dndaki gl bir otoriteye balanarak kendini gvende hisseder. Kendinden daha byk ve daha gl birinin korumasnda kendilerini gven iinde hissetmek isterler.
Korumas altna girmek istedikleri ey I B M , Komnist Partisi
veya Cumhuriyeti Parti ya da kilise olabilir. nandklar doktrinler onlar iin nemlidir ama daha nemli bir ey varsa o da
inanacaklar biridir.
DNME LSNDE
Alt numara d n m e lsndeki temel kiilik tipidir. Bir
nisan, bir kurum veya din olsun, herhangi bir oorite olmadan
kendi balarna karar veremezler. Ne yapmalar ve ne yapmamalarn syleyecek, hayatlarna yn verecek ve zellikle duygusal
Itdan gvende olmalarn salayacak bir otoriteye ihtiyalar
yardr. Elbette ki her kiilik tipi bir ekilde bir eit otoriteye
inanr ancak buna en ok ihtiya duyan alt numaradr.
Dokuz kiilik tipi iinde anlalmas en g olan altdr nk ruh halleri ok deikendir. Bu nedenle insanlar artp siBlrlendirebirler. Bir an cana yakn ve sevimliyken teki an ters
w olumsuz davranabilirler; bir an kendinden emin ve kararlyken teki an kararsz ve gvensizdirler. n e m verdikleri insanla tarafndan onaylanmak isterlerken ayn anda kendi balarna
buyruk olmak islerler. Bir an otorileye boyun eerlerken teki
n kr kp sylenileni yapmazlar. Bunun sonucunda en eliI 'h itp olarak anlalmas en g kiilik tiplerinden biri olurlar.
I n ) aknlar bile onlar anlamakta glk ekerler. ArkadalanIII ctracak olursanz "Onu sevmek kolay fakat lanmak zor" di
ye> eklerdir.
Alty anlamak iin onun zt kuuplar iinde gidip geldiini
bilmek gerekir. Kiiliinin zt kutuplan olan bamllk ve sal
tfirgllllklari arasmla bocalamakladr. Hem gl hem zayii.
Ih m baml hem bamsz, hem pasif"hem saldrgan hisscdei
171

alanlarnn peinde koarak endielerinden uzaklar, yedi her an

bir eyler yaparak endielerini unutur. Halbuki alt endielerinin
krkmladr: endielerine bazen kar koyabilir bazen yenilir.
Ancak psikolojik dinamikleri nedeniyle normal be bile gerekte ne kadar endieli olduunu gstermeyebilir. yle zamanlar
olur ki endieleriyle mcadele ederlerken saldrgan yaplar nedeniyle hi endieli grnmeyebilirler. Yine de aka gsterseler de tepki de gsterseler btn sorunlarnn kaynanda endie
vardr.
Att numarann normal ve salksz bireyleri gvensiz hissederler nk duygulan ok deikendir: nsanlar hakknda ne
hissettiklerini bilemezler. Sevilmek isterler ama sevilmediklerinden phelenirler. stelik normal alt insanlarn kendileri
hakknda ne hissettiklerini bilemez. Bunun sonucunda, sevilip
sevilmediklerine dair kanl arayarak insanlarn davranlarn
test ederler. Ruh salklar bozulup da nevroz yaarlarsa insanlardan o kadar ok phelenirler ki endieleri yznden paranoyak olurlar ve o kadar ok endielenirler ki gnlk hayatn basil
gereklerini bile glkle yerine getirebilirler.
Alt Jung'un ie dnk duygulanm tipine uymakladr. Dnme lsnn bir kiilik tipi olmasna ramen duygular endielerinden etkilendii iin duygularyla hareket etmektedir.
Ne yazk ki Jung bu tipi ok ne anlatmamtr. Bu tipi aklamakta glk ekerek yle demektedir:
Bu tipin farkna vardnzda tuhaf yaps ok belirgin olmasna ramen ie iik duygulanm srecini anlatmak ok zordur.
<C.G. Jung. Psikolojik

Tipler)

G r d m z gibi. deiken yaps nedeniyle bu tipi tarif etmek zordur. Onu da dnk ve ie dnk tiplerin bir karm
olarak nitelendirmek lavdal olabilir. te bu yzden, zellikle


ne geecek birilerini rnek alrlar. ocukken babalarnn onayyla kendilerin, gvende hissetmiler, babalar tarafndan onaylanmadklarnda ise gvensiz hissetmilerdir. Bydke babalar yerine sivil otorite veya din gibi eylerde gven ararlar.
ocukluklarnda babalarn memnun etmek iin her eyi ya
p ular. Anne ve babalarnn szn dinlerler. Ancak byle yapmakla kendileri yerine dardaki bir otoriteye deer verirler
"""leye boyun emezlerse cezalandrlacaklarn dnrler
I bette k hayatlarnn sonraki dnemlerinde otorite sembollerikar gelebilirler ya da gelmeyebilirler ancak doalarnda
(kllarnn gzne girmek vardr.
Salkl olduklarnda btn kiilik tipleri arasnda en ok seIh " nisanlardr. Neeli ve tahmin edilemez d o a l a n y l a kendi7 V u b u c a k sevdirirler. Eer size gvenirlerse en sadk arkac n z olabilirler. Eer size gveniyorlarsa sizin iin kavga biS " durmazlar. Ancak normal alt otoriteye ok
' *
yan' ^ r a ayn otoriteye hem pasif hem de
" " "
Mdliu davranarak ondan kopmak isteyebilir. Ancak saldrgan
'
grl, otoriter ve nyargl insanlar olurlar.
*
" "'tluklarnda ise dengesiz tavrlaryla ar tepkiler
" rek hem kendileri hem de evreleri iin ciddi problemler
i " HI Bu hareketlerinden dolay kendilerini ok gvensiz vc
l i'h hissederler. atma ve endielerinin stesinden geV<>k korktuklar cezalandrlmay gerekletirerek
l,len- zarar verirler.
*
1

1l |

, ) l l i r

v e

d a r

1 1

*M K I ALTIYA BATAN SONA BR BAKI

' ' t l l l t l E BARIIK K
'

'l'hkl alt kendini onaylamay renir. nsani,,,

" ' i l i k i l e r kurma potansiyelleri vardr. Kemi.
- aha! hissederler.
1

175

may beklememelidir. nsan hastala, lme ve kaderin binbir

trl talihsizliine kar kendini gvenceye alamaz. Bu yzden,
salkl ve kendiyle bark alt numara kendini her zaman gvende hissetmeyi beklememelidir nk bunu baarmak imkanszdr. Bunun yerine, daha yksek hedeflere varabilmek iin endielerini dizginleyebilmeyi renmelidir.
G V E N A R A Y A N K
Salkl alt bile her zaman kendini onaylamaz ve kendini insanlardan aa grebilir. Gvenlii kendileri dnda ararlar
nk terk edilip yalnz kalmaktan korkarlar. Bakalarna ihtilalar olduunu hissederler ve ancak olumlu ilikiler kurup srdrerek iyi olabileceklerine inanrlar.
Gven nemli bir konudur. stedikleri gvenlie ulaabilmek
amacyla uzun sreli ve ciddi bir iliki kurabilmek iin tamamen
gvenebilecekleri birini ararlar. Bakalar tarafndan kabul edilmenin duygusal gvenliine ulaabilmek iin insanlar tarafndan sevilmek isterler. Ancak tamamen gvenebilecekleri birini
bulduklarnda duygusal ilikiye girerler.
All numarann salkl yetikinlerinin bile insanlara sevimli
gelen ynleri vardr. Jung'un ie dnk duygulanm srecini anlutmakta zorluk ektii nokta ite budur.
Salkl all ok sevimli ve sevilecek bir insanken neden bu
kadar sevildiini sylemek gtr nk bu kiisel bir konudur:
Hr insana sevimli gelen bir bakasna sevimli gelmeyebilir. An
, ak her zaman doru olan bir ey varsa allnn insanlarn duygularn kolaylkla harekete geirebildiidir. nsanlar onlarn ilgilerine karlk verir nk numara gibi alt da kiilik tiplerinin fiziksel olarak en ekici olanlardr. Sevimliliklerinin cinsel
Ve taciz edici bir yn de olabilir. ("nl olmak istedim nk
bylelikle herkes beni sevecek ve sevgi ve ilgiyle kuallacakl."- Marilyn Mooc)
177

K E N D N A D A M VE S A D I K
Biriyle yaknlama istei reddedilme veya ilikini iyi gitm
Yenilecei olasln da beraberinde getirir. Salkl allda bile
insanlarla yaknlama gereklilii bir para da olsa endie yaran Gvenlii insanlarn kendilerini onaylamalarnda aramakla
gvensizlik duyarlar. Bunun sonucunda, insanlarn sadece kendllcrini korumalarn deil, kendileriyle kalc ilikiler kurmala" i " isterler. Bunu salamak iin. son derece sadk ve baml
olarak kendilerini bakalarna adarlar.
' iddi duygusal ilikiye girdikleri insanlara derinden balanl... Kendilerini sevdikleri kiiye adarlar ve ondan da aynsn
klerlcr. ste bu nedenle, bir eit aileye sahip olmak onlar iin
\k ..nemlidir. Aile onlarn arad duygusal destek ve dengenin
"" "boldr. Gvenebilecekleri, koulsuz olarak kabul edileklcri insanlar ve ait olacaklar bir yer isterler. Aile ve arkadaInriyl sk balara sahip olmak kendilerini yalnz hissetmen*
6 - Bakalarna balanmak terk edilme korkularn.
irulin
M

l n r

Meeler bile duygusal ilikilerine son veremezler. Eer biri

'" '
''duysalar hu zamanla nefrete dnebilir ama asla i l g i I
dnmez. yi ya da kl. inandklar bir insan, bir futbol
l l

1 ,

"
" y ""a din olsun, asla balarn koparmazlar. Balhkl.ni silici nk balandklar yzeysel seimler deil kendih Hlllll bu parasdr.
"lk kalarak, arkadalarn ve ilikilerim sonuna kadar saballklarn gsterirler. nsanlar doru da yapsalar
'' " VP*alar arkadalar all daima yanlarnda olacaktr.
H* /.iman e l l e nebileceiniz biri varsa alldr. dnyasnda alt. M I \ ) > I duyulur nk alkan, zenli, gvenilir ve sorumlu
M sahihi insanlardr. hayatlarnda hibir zaman sorun kar
'< k e d i baslarna da alsalar bakalaryla da alsala
I " tlHiklerne ok n e m verilir. Bu nedenlerle ve sevilen ind



ne olursa olsun onlar, dinlerlerse hibir zaman e l e t i r i l m e y e c e im ve cezalandrlmayacan dnrler. ("Ben sadece kurallar uyguluyordum.".-- Rahip bunun dosru olduunu s y l e d i " "
ier soru sormam, sadece sylenileni yaparn." tipik y a k h . s m ard.r.) Ancak itaat ederek endielerden uzak kalmakla beraber
karar verme sorumluluunu alamadklar iin o l g u n l a u m a z l a r
Bu normal alimin karar veremedii anlamna g e l m e z ancak
kiminle evlenecei veya hangi ie girecei gibi nemli k a r a r l a r ,
kendi bana veremez. Ne yapacaklarn, syleyecek b i r i n i n o l masn, .sterler. rnein evlilikle kararlar, elerinin v e r m e s i n i isterler. Bakalarna bamllklar bir aresizlik d e i l d i r s o r u m luluk almann sonularndan kamak ve gvenlie u l a a b . l m e k
m kendim bakasna teslim etmektir.
Bununla birlikte, omurgasz, korkak insanlar d e i l l e r d i r
K-cnd, bak alarna gre, onlar sadece yasalara u y m a k t a d r l a r .
Asl amalar ise, yasalara uyarak otorite ve geleneksel d e e r l e r den destek almaktr. Dolaysyla, normal altlar ne bir e v yapmadan once izin alma zorunluluu hissederler ne de k u r a l l a r a vc
*
y a r - (Gerekten de. normal altlar o t o r i t e tat l n d a n dzenlenen kural ve dzenlemeleri kendi k a r l a r n a
uygun ekilde kullanmakta son derece us.ad.rlar: K a n u n veya
Organizasyondan yana olmak ok ilerine yarar.)
,

l e j , , l c r c

a r |

ieleneki, grev adam ve takm oyuncusu (bunlar b t n ku r d a

V t f

brokraside temel gruplardr) olmaktan son d e r e c e

memnundurlar. Otorite kendilerin, bask altnda deil daha o c n e |

e n n i alar. Bir grubun yesi olmakla k e n d i l e r i n i

''"V
gvende hissederler. (Bu grup bir r e n c i
'''
P
olabildii gibi parti, sendika v e y a d i n i
" ' <*
- ) Grubun gc bireyin gcnden f a z l a d r
grup birey,,, kendi bana yapabileceinin fazlasn b a a r r .
'
' " ' " ' e c e k a r k a d a l k l a r d a doabilir. r n e i n is
'* ' " " ' " ""^mda veya futbol takmnda. Ancak b u n u n
,

, , a h a

k l

o l a b i l i r

1X1

ianlarin kendilerini sevdiklerini bir baka zaman ise sevmediklerini d n p sakin ve saldrgan ruh halleri arasnda gidip gelirler. nsanlar bir an sevdiklerini dnrlerken bir baka an
wvmediklerini dnrler. nsanlara dengesiz davrandklarn
bildiklerinden insanlarn da kendilerine dengesiz davrandklarn dnrler. nsanlara kolayca sn evireniIdiklcrinden insanimi da kendilerine kolayca srt evirebileceklerini bilirler. O
yzden souk ve mesafeli olurlar.
Kendi isteklerini lamyamadklar iin kendi balarna karar
fi remezler ve eer lider seler insanlar doru bir ekilde yn! nd.enezler. lerini erteleyip, kendilerinden ve ne yapmak istediklerinden emin olamayarak dolanr dururlar. Harekele geu> k gerekiyorsa son derece ledbirii ve korkak davranrlar. Bir
\ \.plmas gerekiyorsa son ana kadar beklerler ve sonra da
l lirebilmek iin byk bir bask altnda alrlar.
I klalarn terapiye balamalarnn en bata gelen nedenlerinI' R k.s, okluu iin kararszlk ve endie psikologlar taralndan
m nh.iszhk olarak tanmlanmtr.
PilNl saldrganlarn kark hisleri hayatlarnn akn sektfi ftnturak, kararszlk, tutarszlk ve genel bir dengesizlie
i'-l in Rahatlk ve gvenlie ulaabilmek iin insanlarn arzu" y u n emek veya kendilerini dinlemek ya da insanlara
Ptyun e].erek baml olmak veya meydan okuyup bamsz o l "
a .l. inisiyatif alarak kendi dnyalarn yine kendileri y ) ' Pasif bir ekilde bo bo oturarak bakalarnn li
beklemek arasnda bocalayp dururlar: tereddt ederler
1

v c

mra, atasozndeki eek gibi hangi yolun doru olduunu biV'iek bit o yana bir bu yana giderler.

duygularnn dengesizlii sorumluluktan kamasna

f i aarken avn zamanda youn bir duygusal stres
P '" l
' neden olur. Sanki ayn anda ayaklar hem | U

yaratarak

183

dr. Hayatlarnda ilk defa kendilerine ve bakalarna kar davranlarnn kark ve elikili olduunu fark ederler. nsanlardan ve kendilerinden phe ederler. Otoriteden ve otoritenin
kendileri hakknda ne dndnden emin olamazlar. Kendi
duygu ve dncelerini bilemezler. Ne yapmak ve ne yapmamak gerektiini de bilemezler. Ksacas,zihinleri her eit phe
ve endieyle dolar vc bu bir kere gerekletiinde bunlardan
kurtulmak olduka zordur.

KAYIPLARINI ABARTILI BR EKLDE

TELAF EDEN SERT ADAM
phe ve endielerini z m e k yerine farkl davranarak tepki
gstermeyi tercih ederler. Kararsz, baml ve endieli olmadkn m gstermeye alarak kendilerine ve bakalarna abartl
m ekilde saldrgan davranrlar. Pasif taraflarn bastrmaya alarak pasif-saldrgan kiiliklerinin saldrgan ynn ortaya karrlar.
Hu salhada. endielerinin stesinden gelmek amacyla kendide endie uyandran her eye saldrarak "korkularla yzleme' savunma mekanizmasn kullanrlar. Bu savunma mekanizmasna karanlktan korktuu iin, bu korkusunu amak amacyla isleyerek karanlk bir odaya giren bir ocuu rnek verebiliH* Ancak bu safhada normal all masum olmaktan ok uzaktr.
K + kla yla yzleme istei abartl tepkilerde bulunmasna nebV + o l u r Kemlini korkutan her eye abartl bir ekilde saldrr.
\ kavgac.kabaday bir ekilde yryen "sert adam" olarak
N Ififc alnmayacak biri olduunu gstermeye alr.
1

Abartl saldrganlklar gerek bir gcn deil insanlar f. lendirerek ve onlara zarar vererek kendini stn hissetmenin
hl yoludur Bu safhadaki normal alt gl biri olmak yerine inMara ln/usuzluk veren saldrgan biri olur. Zayf fakat tehliM b hl torbadr.


eller, yabanclar ve grubunun dndaki herkes- kendi endielen birer aynasdr.

Onlar daha nceden tanmayanlar eskiden byle nyargl
w .Huriler deil sevgi dolu ve sevilen insanlar olduklarna nandrmak ok zordur. imdi o kadar kt niyetli ve dar kafaldrl u k onlar iin sylenecek en son sz sevilecek insanlar oldukta Idr. Dahas.otoriter kavgaclklarnn gc deiken psikoloi'k yaplarnn zerine oturduu iin bu gleri srekli deildir,
tn ak, ne yazk k i . saldrganlklar gerektir ve bu nedenle intanlara /arar verebilirler.

SALKSZ ALTNN ANALIZI

GVENSIZ KII
1

ok saldrgan davranrlarsa, otorite ile olan ilikilerini tenli*

fcyc altklarn ve bunun sonucunda ciddi ekilde cezalandrlaI , lann dnrler. Otoriteden tamamen uzaklamam* nlubi"'
'amamen koptuklarm dnrler. Bunun sonu
'"
'" V'un bir endie yaayarak kendilerini teskin edecek bir
1

a r

"lk ...alar. Tabii ki bu varlk, gemile sorun bile yaasa. oto"l. (Aslnda otoriter zrhn altnda kokmu.gvensiz bir
t< nk vardr.)
' Wa nce r / g a r gibi esen. halta otoriteye ihtiya duymayan
k

* "
'
deiiverir. Gz yal vc ar ekilde itaat eden
Ul.keud ayaklarnn zerinde duramad.hams.z olamad
1

" ' M ' v i ' n a m a d t iin kendinden irenir. Kendini korkak

ktM'd-
V

1,1

P""w>lojik sal bozulur nk kendinden uzakla* d e n s i z l i i kendini deersiz vc aa grmesine yol

g r d m z kararszlk ve sorunlardan ka.

N

e r

111

, H

''"

k s i z

y ' n i gvensizlik ve endieye brakr. Sa

vc kendi bana hibir ey yapamayacan
187

kadar kt hissederler ve bu ksrdng bylece srp gtdei

nsanlar gerekten problemlerini zmek isteyip istemediklerin
den phelenirler nk problemleri bakalarnn kendilerini
leskin etmelerini salar. Aslnda, salksz alt problemlerinin
devam etmesini ister nk bylelikle birisi gelip onlara yardm
edecek vc htiya duyduklar gveni verecektir.


AIRI TEPK GSTEREN STERK

Dengesiz yaplar bir kez daha kendim gsterir: Salksz all kendini kk drrken endieleri yznden ar ve isterik
tepkiler vermeye balar. Daha n c e . endieli hissediyordu nk kendini kk dryor ve aa gryordu. imdi, bi
bunlarn yan sra. nevrotik alt endielerini kontrol edebilme ycleneini kaybettiinden hayalna endieleri yn vermekledir.
Kendilerini dndklerinde mantksz ve isterik, bakalarn

dndklerinde pheci vc paranoyaktrlar.

Gvensizlii yle youn bir endie haline gelir ki nevrotik
alt gerekleri salkl bir ekilde gremez ve en kk sorunu
bir kriz haline getirir. Nevrotik all kendi saldrganln bakalarnda grr. nsanlarn nefret dolu ve kt olduklarn dnerek paranoyak korkulara kaplr. Bu psikolojik durumlarnn bozulduunu gsleren bir baka iarettir. Artk problemlerinin temelinde yatan kaynan kendini kk grme deil insanlarn
dmanca tavrlar olduunu dnrler. Bir baka ekilde ifade
edecek olursak, kendilerinden korkmak yerini insanlardan kork
maya brakr.
Bir bakma, nevroik hale geldiinde normal altnn endiclc
n kalknarak artar. nsanlarn kendileri hakknda ne hissettikle
um grmek iin onlar lest ederler. Paranoyak korkularnda hak
h olduklarm dnerek insanlarn zarar vermek iin pelerimle
olduklarm inanrlar. Eer patronlar sense, mantksz bir ekil
<le korkarak ilen atlacaklarn dnrler. Eer ev sahibiyle bu
189

Otorileyle ilikilerini bitirmemek ve yeni vc koruyucu bir

Otorite yaratmak amacyla balarna bir felaket getirirler. Kendi
kendilerini yenilgiye uratarak en azndan bakas tarafndan
vemlgiye uratlmaktan korunurlar. Kendilerine yaptklar ne
kadar ac verici ve aalayc olursa olsun, sonuta kendilerini
sulayarak intihara kalkabilirler. O halde, bir bakma, daha kt bir kaderden kurtulabilmek iin kendilerini baarsz klar ve
aalarlar.
Altnn mazoist olmasnn nedeni ac ekmekten zevk almal deildir; ac ektii in birilerinin kendine yardm edecei
dncesidir. Mazoist bir ekilde ac ekerek karsndakine u
mesaj vermekledir: -Beni cezalandr nk kt davrandm.
Sonra beni yine sevebilirsin."
VVilhelm Reich mazoist davrann temelinde bir otorite f i grnn dikkatini e k m e dncesi olduunu kabul etti. Ancak
sper egoyu vmek veya korkun bir cezay yerine getirmek iin yapld fikrine katlmad. Bunun yerine, bu grkemli
kkrtmann cezalandrlma ve endieye kar daha yumuak bir
I e/ayla yer deitiren ve kkrtlan otorite figrne, mazoistin
Mimlini hakl karacak bir ekilde "Bana ne kadar kt davrand n g r " diyen bir savunma mekanizmasn temsil ettiini iddia etmektedir. Byle bir kkrtmann arkasnda, temelinde tek
hasna braklma korkusu olan ve mazoistin ar bir ekilde talep eit akta yaanmasndan korkulan derin bir hayal krkl
I ardr.

hunim

Nevroik alt baka biri tarafndan cezalandrlmay baarsa

bile. yine de kontrol biraz da olsa elinde tutmay baarr. Bun
dim dolay.az da olsa z saygs vardr. Cezalandrlarak otoriteden istedii ceza ve gvenceyi elde eder. Nevrotik all in. t e nle tarafndan cezalandrlmak mutlu olunacak bir eydir. Ne de
olsu biri onlarla ilgilenmektedir. Bundan dolay, mazoizm red

BTNLEME YN:
A L T I DOKUZA D O R U G D E R
En basit ifadeyle, alt kendi ve insanlar hakkndaki endie ve
deiken duygularn zmek ister. Dokuza gittiklerinde de
meydana gelen tam olarak budur.
Dokuza yaklaan alt duygusal ynden insanlara kar ok
daha ak. hogrl ve anlayldr. Kendisiyle btnleebilen
alt duygusal ynden daha dengeli, bar dolu ve kendine sayg
duymakladr. Bamllk eilimlerinin lamamen stesinden gelirler ve insanlarn gvenebilecekleri bamsz bireyler olurlar
nsanlardan destek ve gvence bekleyen deil, insanlara destek
ve gven veren bireylerdir.
Aslnda, dokuza yaklaan all salkl altdan bile ok farkldr. Kiiliinde devrim niteliinde iyi gelimeler olmutur: BaP i n s z d r ama insanlara hi olmad kadar yakndr.
Bu gelimenin beklenmeyen bir sonucu olarak kendisiyle blnleen altnn gvenlie ulaabilmek iin otorite veya grup
uvelenne ulamaya alt zamana gre ok daha fazla arkadavi vardr, insanlara eskiden olduu gibi gerici bir ekilde davranmad iin insanlarla salkl ilikiler kurabilir. ok salkl 61|Un ve uyumlu olduu iin aranan insanlardr. Esprili ve elen l ynlerine daha nce sahip olmadklar neeli, iyimser, nazik
"zelhkleri de eklenmitir.
Kendiyle bark alt sadece gvenlie deil her zaman kork
W
bakalarna gvenebilme becerisine de sahip
""""
"'*
- Kendine gvenebildii iin nihayet insanlara da g v e ne bilmektedir.
, , , r

o l a n

ALTININ N E M L ALT T P L E R
BE KANADINA S A H P OLAN A L T I
Altm,, ve bein karakter zellikleri bir dereceye kadar bir193

ranoyak dnceler ve aalk duygusunun stesinden gelebilmek amacyla alkol veya ila kullanabilirler. Cinsel hayatlarnda sadomazoist eilimleri olabilir. Yalnz yaamay tercih etliklerinden iddet eilimleri fark edm'njr/feu alt grubun insanlar ok sevilen ve sosyal m s a n l ^ d n ^ ^ k ' c n d i l e r i n i ne de hayal ciddiye alrlar. Eer akll v e ^ G n e k l i l c r s e . bata spor. politika, elence veya sanat olmak zere sosyal olan her alanda baanll olurlar. Hayat ve hayatn skntlaryla baa kmalarnn en
nemli yolu esprili ve rahat yaplardr. Bundan dolav ok ne:''h ve elencelidirler.
Bu alt grubun normal bireyleri endie, gerginlik ve basklara
tahamml edemezler. Bu duygulara dengesiz, kararsz, hrn ve
Inirll tepkilerle karlk verirler. Espri yeteneklerini insanlar isdklcr. y n d e etkilemek, pasif-saldrgan yaplarn ise istenilmeyen durumlardan kurtulmak iin kullanrlar. Canlarn skan
y a kendilerini endielendiren insanlara honutsuzluklarn d i vnrmekten ekinmezler. Ancak zarar vermek yerine tehdit
1

: k l c

yetinirler. Saldtrgan davrandklarnda bakalarna deil

ndilcrine zarar verme eilimindedirler.
Bu alt grubun salksz insanlar bakalarna daha ok baw

duygusal ihtiyalarnn derinliini saklamazlar. Aa|llk duygular kendinden kama isteiyle birleir. Yedi kanad
"P
salksz alt endielerle baa kamaz ve endie
' ti a . m k a dengesiz davranmaya balar. Bu al grubun insanla
" paranoyadan ziyade manik davranlara eilimlidirler. Dier
lll Itmba gre. isicrik davranlara daha yatkndrlar. Endie y'Udn panik atak geirebilirler. Dolayl olarak yardm istemek
'
ha etmeye kalkmalar olasdr.
ll

111

M N DNCELER
1

'-Tindeki bozulmaya baktmzda, gvenlik arzular

' " ' ' '"
I S a l k s z alt kendinin en byk d

D O K U Z U N C U BLM

YEDNC TP: COKULU

YEDNN PROEL
Salkl: Hayatn gzelliklerinden zevk alr; minnettar, keyifli ve sevin doludur. Hassas, hayat dolu. neeli ve alebdir. Prabk. retken ve baarldr: pek ok farkl eyi ok iyi yapabilir.
Genellikle pek ok farkl alanda stn yetenekleri vardr.
Normal: Yeni eyler renmek vc yeni deneyimler yaamak i n zevk alr: pek ok konuda uzmanl vardr. Da dnk, sim i tanmayan, hiperaktif ve maymun itahldr; heveslidir. Materyalist, tketici, agzl ve tatminsizdir. ok ey ister, ben-

merkezci, ar vc hafifmereptir.
Salksz: steklerini elde etmek iin kaba. krc ve duyarsz
Olabilir. Dncesizce davranr, olgun deildir ve irentir: Nerede duracan bilemez. Kolayca kontrolden kar. Baml.
Ulayc, manik depresiftir. Savunma mekanizmalar baarsz
Olduunda istenk bu ekilde ve panik iinde davranr.


dka mullu grnenler -en azndan yle olduunu zannedenler- vardr fakal mutluluu derin bir seviyede yaamak yerine
b.> ilerle oyalanmakladrlar. En sonunda da. her eye sahip olmalarna ramen mutsuz olanlar vardr. Herhangi bir nedenle,
zenginlik ve hayatla iyi olan her eye sahip olmak onlar iin yeterli deildir. Neden bu eit insan arasnda farkllklar vardr?
Btn kiilik tipleri nasl en iyi ekilde yaanaca konusuyla bir ekilde yzler ama bu sorunu en derin yaayan tp yedidir. A m a zevk almak in yaamak olmadan nasl zevk alnarak
yaanabilir? nsanlarn ihtiyalarna duyarsz davranmadan hayatn zevklerine nasl sahip olunur? inde kaybolmadan dnya'l. nasl yaamal? yi ya da kt. yedi bu sorulara cevap arar.
DNME LSNDE
Yedi d n m e lsnn kiilik tipinden biridir. Harekele gemekle ilgili potansiyel problemleri her eyi abartmalaM.nulluluk ararken yoldan kmalardr. evresi yediyi heye unlandrr uyaranlara gl bir ekilde karlk vererek, kendikrlni yeni tecrbelerin kollarna brakrlar. Olaylar karsnda o
k a d . hzl harekete geerler k i yaptklar yem olaylara neden
ol
Hayattaki rehberleri tecrbeleridir. Maddi dnyann zevkleI ' i n i k l e r i , sesleri ve dokusu iinde kendilerini evlerinde hissefolei
Karakter ve zsayglarn yaadklar heyecan verici
Olaylar oluturur, Karakter zellikleri, savunma mekanizmala''
' " motivasyonlar arzu edilecek her eyin d dnyada
"Idenu dndklerini yanstr. Sadece be duyularna hitap
den somut eylerle ilgilenirler. Ne kendi i d n y a l a n . n e de
halkalarnn i dunyalanyla ilgilenirler. Bunun yerine tecrbe
h

"'"
d.l.u

i l c

ilgilenirler, da dnktrler, pratik ve maddiyat'

Dnyam, kendi zevklerini tatmin etmek iin v a r o l d u u 199

bileceklerinden daha fazlasn lkelirler. Her eyin daha fazlasn steyerek hayattan zevk alamaz hale gelirler.
ENDE VE GVENSZLK P R O B L E M L E R
Hayattan daha az zevk aldka, normal yediler endieli ve
gvensiz hissederler. Bu. d n m e lsnn ortak problemidir.
Bu yzden, her eyde arya kaarlar. Ancak, hiperaklif olduka, normal ve salksz yediler, hayattan daha az zevk almakla
kalmazlar, daha da endieli ve gvensiz hissederek daha dengesiz davranmaya balarlar. Byle davranmakla bu ksrdngden
kurtulmann zorlatn fark edemezler.
ok fazla da dnk olduklarndan, endieye hi tahammlleri yoktur. Endieyle uramay veya nedenlerini aratrmay
islemezler nk byle yapmak kendi ilerine dnmelerine neden olur. Bu nedenle d evrelerine dnerek endielerini bastrrlar. D evreleriyle ilgilenmelerinin endielerinin bilinlenilin derinliklerinden yzeye kmalarn engellediini renirler.
Endie ve mutsuzluktan kanmak iin daha hareketli yaarlar.
Sorun udur k i , normal ve salksz yediler ne kadar ok ey
taparlarsa, mutlu olmalar o kadar zorlar. Tecrbelerinden
ders almadklar ve heveslerini kontrol edemedikleri iin mutluluklarnn salam temellere oturmadn gremezler. Eer tecrbelerinden bir eyler renemezlersc. yaptklarndan kesinlikle memnun olamazlar. Hibir eyin kemlilerini mutlu edemediini fark ederek panie kaplrlar. fkelenirler ve korkarlar nk hayal onlar mutluluktan mahrum etmitir.
OCUKLUK TEMELLER
Yediler yaptka renirler nk ocukken anneleri veya
k

' ' ' verine koyduu kiiden kt etkilenmilerdir. M m k n

llllt pek ok nedenden dolay,ihtiya duyduu gvenlii sala| anlad iin annelerine kzgndrlar. Bunun sonucunda, alama201

 Mdrlar ve evrelerinin zenginliini kendileri olduu kadar bakalar iin de kullanrlar. Ayn zamanda olaanst derecede
mutlu insanlardr nk tecrbelerinden faydalanmay bilirler
ve kendileriyle barktrlar.
Ancak psikolojik salklar bozulduka, inanlmaz derecede
hrsl davranrlar ve k i b i r l i , bencil ve krc olurlar. Sadece kendi cnnuniyctlcriyle ilgilenirler. Trajik bir ekilde kendilerine
uzak olduklarndan hibir ey onlar mutlu edemez. Her zaman
daha fazlasna ihtiya duyan ila bamllar gibidirler. En sonunda, salksz yediler mutluluu ararken ylesine dengesiz
davranrlar ki tamamen kontrolden karak hem hareketlerinin
kontroln hem de gittike arlan endielerini bastrma becerile
rini kaybederler. Balanabilecekleri hibir somut ey kalmadndan endieler iinde boulurlar. Salkl olduunda hayatla
boi k olan yedi salksz olduunda hayattan en ok korkan tip
haline gelir.

SALIKLI YEDY NCELEMEK

OK MUTLU VE TAKDR EDEN
En iyi zamanlarnda, salkl yediler karlnda hibir ey
beklemeden evreleriyle balant kuracak kadar inanldrlar.
Masaln onlara verdiklerinin mllu olmalar iin yeterli olduunu dnrler. Dahas.dcrinden tecrbe edilen gerek onlar ad e mutlu imekle kalmaz, ayn zamanda sevinten kendilerinden geirerek hayal olduu gibi kabul etmek iin gerei ama
" alar. ("Hayat kaytsz artsz scviyorum-Arthur Rubinslem")

Hayatla bark olarak insan varlnn gizem ve gvenilmezllln kendilerini etkilemesine izin verirler. Ancak varoluun
t inlganlyla endielenmek yerine, hayat olduu gibi cokuy evcrler. Belki de ilk defa, yzeyin tesindeki bir eyi daha
203

Salkl yediler baka hibir kiilik tipinde olmad kadar

yeni tecrbelere aktrlar. Duyumsal dnya onlar heyecanlandrr ve bu heyecanlarnn m m k n olduu kadar uzun srmesin i islerler. Psikolojik yaplar bilinsiz tecrbelerini baslrarak
sadece somu! dnya ile uyarlr nk sadece gerein farkndadrlar ve sadece ona tepki gsterirler.
Salkl yedilerin bile i dnyasn tanmlamak zordur nk
i " isek dnyann izlenimlerinden meydana gelmitir, t y a a m ln tecrbelerinin bir katalogudur. Aslnda yedilerin derin bir i
funyalar yoktur. Bir ilgi ve etkinlik ayla kendilerine daha fazla Uyarc kayna yaratrlar. Bylelikle evrelerinde bir heyecan
11 enerji dalgas emberi yaratrlar. yle der gibidirler: "His diyorum yleyse v a r m . "
Salkl yediler kendilerini mutlu ve cokulu grrler. M u t l u
Mmaklan holanrlar ve bunu hayatlarnn amac olarak grrler.
Akada olarak elenceli insanlardr nk her zaman mutludurl " i < nllk ve neeleri bulacdr. nsanlar onlarla olmaktan
M , alrlar. ok iyimser ve canl olduklar iin ok elenceli.inle evrelerindeki insanlarda onlarn mutluluuna katlmaktm kemlilerini alkoyamazlar. ("Enerji sonsuz bir sevintir "
V* lh. Blakc)
U d i l e r zekidirler ve dilbilim becerileri harikadr: dil reni n , l . ,ok becerikli, esprili ve hazrcevaptrlar. Dillerin yap ve
> letini ok abuk kavrayabilirler. Hafzalar, zellikle foto1

ili/alan ok gelimitir. Hafzalarna kaydetmek iin bir

Altnlar yeterlidir. Hemen ve aba gstermeden hikayeleri.
"' 11 ni lan. ark lan. fi m szlerini vc larih olaylarn hatrlayahlnlcr
1

ok yimserdirler. Yalandklarnda bile gnlleri hala gen ' - i ektirler. Kllerinden tekrar y a a m a dnen Anka k u Ibl kanlmaz baarszlk ve hayal krklklarndan hemen
' mllll kurlarabili Hibir eyin kendilerini uzun sre zmesi205

rt yeni alanlara srkler ve yetenekleri zirveye kar rnein

bir yed. bireyi piyano almay, renebilir ve bir arkc ondan
kendisine elik elmesini isteyebilir. Daha sonra yedi arkcya
|el olmak isteyebilir ve bylece yerel bir opera grubunu ynetme ans doabilir ve bu bir kariyer balangc olabilir. Bir baka yedi bireyi ise kardelerine hikaye anlatmaktan holanyor
"lab.hr ve y a y m l a n m a s . iin anlatt hikayeleri yazmaya karar
^-"hlr. Fazla zaman g e m e d e n , ksa hikayeler bir kitaba d nr. Kitab bir roman, roman bir senaryo onu da senaryo yajarlig. veya aktrlk izleyebilir. Yedilerin katld her olay birNri ardn, izler ve bundan sadece kendileri deil bakalar da keVil alr.
Neelerini bakalarna yaymaktan keyif alrlar. Cokularnn
, , :

b , r

, a b ,

- kurabiye,sarkl veya dnce olabilir ve bunun

'
"mat,,.,, paylamaktan keyif alrlar. Salkl yediler sadece
, ' " "
" ' t a n l a r n da iyi vakit geirmelerini ve keyif
h klar eylerden insanlarn da keyif almalarn ister. Bu zelliklen onlar insanlara daha ok sevdirir.

d e

NORMAL YEDY NCELEMEK

l'KCRBEL ENTELEKTEL
'"

"

k a /

a n n w

k onlara mutluluk verdii iin dikkatlerini

v c r , r , e r s e

b a

k a

e y l e r i kaybetmekten korkarlar
i n d i l e r i n i mutlu eden eylerin hep daha fazlasn
' " Hu mantksz bir istek deildir faka. maymun itahlhk" - "<>rmal yediler, her eyi en azndan bir kez de
' > d.,l,a kzla tecrbe kazanrlar. Bylelikle, kendilerini bir
"'
alnm etme endiesini yaamazlar.
I'kh ve normal yediler arasndaki fark normal yedilerin
''
maddiyat.daha az baar.l. vc daha
"' " " ' "
*'"'
' fazla ve daha farkt heyecanlar yasa
!,

'' '"' W

11,1,1

U t

k l

ltlil

, ) : , h i

207

rinden geldiince iyi bir ekilde elendirirler yi yemekten anlarlar ve iyi bir alcdrlar ya da en i y i ahnn hangisi olduunu
bilirler. Her zaman moday takip ederler ve stile nem verirler.
Normal yediler en iyisini bilirler ve kendileri, arkadalar ve aileleri iin zengin ve lks bir atmosfer yaratmaktan zevk alrlar.
En byk hayalleri ok paraya sahip olmak bylece para yznden sorun yaamamaktr.
Ancak normal yedilerin servetleri zevkleri, tasarruf edip etmediklerine, sosyo-ekonomik gruplarna, eitimlerine ve zekalarna gre byk farkllklar gsterir. Baz yediler moday yakndan takip edip. en iyi ve en yeni restoranlarda yemek yiyip
Opera ve tiyatro allarna katlabilirler. te yanda, maddi dutundan elvermiyorsa, baz nonal yediler daha azyla yetinmek
'
"'a kalabilirler. Yine de, karlayabildikleri her eyi satn
ulular vc karlayabildikleri her yere giderler. Tiyalro yerine siRamaya giderler veya Avrupa'ya ylda drt defa deil de sagiderler. Gece kulpleri yerine alveri merkezle'''
nil.- giderler. Normal yediler iin nemli olan yem ve zevkli
V \ler yaamaktr. ("Hepsini istiyorum.")
D r

\ m ak btn yediler iin ortak tehlike istekleri arttka yaali lan tecrbelerde seici davranmamalar ve zamanla tketici
malardr. stekleri her zaman tatmin edebileceklerinden daha
h/ladr,
11 P E R A K T F V E D I A D N K
|

Ne karlar ok ey yaparlarsa, tecrbelerinin eit ve kalitesi

kadar der. Bir ey yapmadan bir dakikalarnn dahi ge
"demezler. Aksi halde endie yaayacaklardr. nce zevk-

Hb ' iken /.imanla seici davranmayarak her deneyimi yaamak

' le Srekli harekel halindedirler. Devaml yeni tecrbeler
irim Sloganlar udur: " Y a p y o r u m yleyse v a r m . "
I h \ b sev,- huyu demedikleri iin bir gne m m k n olduu
209

Bakalaryla beraber olmay sevmelerine ve elenceli olmalarna ramen iyi bir dinleyici deillerdir. lgi merkezi olmak,
dinlenilmek isterler. akalarna glnmesini ve insanlarn ilgilendikleri eylerle bakalarnn da ilgilenmelerini isterler. Ancak
bakalarnn anlattklarm gerek bir ilgiyle dinlemezler. ("Bu
ok ho. imdi, sana bugn ne yaptm anlataym.") Ayn zamanda, kafalarndan pek ok dnce getii iin konudan konuya atlarlar. Tartmaktan bile heyecan duyarlar ve elenirler.
Hipcraktif olnalarndaki problem bunun yzeysel ve nemsiz ilerle zaman harcamalarna neden olmasdr. ronik bir ekilde, nc yaparlarsa yapsnlar tecrbelerinden bir ey renemezler nk durup dnmezler. Ya baka bir evle ilgileniy o r l a r d (Bir tiyatro oyununu izlerken program okuyorlardr.)
ya da bir sonraki faaliyeti dnyorlardr. Henz yaadklar
<>lay hakknda dnmek iin ok meguldrler. Bir olay hakknda en ok bir an dnp tek satrlk bir yorum yaparlar.
("Yemek iyiydi ama daha iyisini yedim.")
Her ne kadar yetenekli ve akll olsalar da. gerekten nemli
bir eyler yapma frsatlarn karrlar. Kabul etmemelerine ramen, ciddiyetsizdirler ve kolaya kaarlar. Salkl yedilerde grd m z byk baar kapasitesi normal yedide kolaycla
dnmtr. Artk ilgilendikleri ilerde uzman deil sadece bir
amatrdrler. (Hala ark syleyebilirler ama yeterince almadklar iin iyi syleyemezler: Franszca birka c m l e renirler
rdindan Rusa'ya geerler; nce resim, ardndan fotoraf sonla da piyano dersleri alrlar. Ancak hibir eyi yeterince uzun si t yapmadklarndan hibir eyde baarl olamazlar.) Bir kez bir
faaliyet dikkat ve aba gerektirdiinde normal yediler sklrlar
ve bir baka eye geerler. Her iin adam. olduklarn dnerek
yzeyselliklerini kendilerince mantkl bir hale getirirler. Ancak
hibir konuda uslalaanazlar.
Yalnz kalmaya tahamml edemediklerinden insanlar onlar
211

lerler; bir krk mantoyu yeterli bulmayarak birka krk manto

daha isterler.) steklerinin hemen tatmin edilmesini isteyerek a gzl ve srarc davranrlar. ("Daha fazlasm istiyorum -ve hemen imdi istiyorum.") Fiziksel, duygusal veya herhangi bir rahatszla tahammlleri yoktur. Btn arzularnn hemen gereklemesini islerler.
stedikleri an istedikleri eyi alabilmeleri iin ok paraya sahip olmalar, ok nemlidir. Btn paralarn kendilerine harcarlar. Kredi kartlaryla deyebileceklerinin stnde harcama yaparlar. Hibir eye hayr diyemezler ve kendilerini memnun etmek n paralar, olmasn, beklemeyi gereksiz grerek, kredi
kanlaryla istedikleri her eyi alrlar. ok paralar, olmayan yelliler bunu hayatlarnn bir numaral amac yaparlar. Zengin biliyle evlenirler veya alk olduklar yaam stilini srdrebilecek
kadar ok kazan.rlar. Onlar iin ak evlilii yapmak fantastik bir
ideal olabilir ama maddiyat yediler akn veya akn yokluunn istediklerini elde etmek iin yollarna kmasna izin ver
mezler.
Yaam stilleri maddiyat.tketici ve gsteriidir. Bu noktadaki yediler doymak bilmeyen bir ekilde tketirler. (" slediim
eyi gryorum ve onu elde edene kadar (einden gideceim ")
> edinin en byk gnah agzllktr. li kimse yediler kadar iren bir ekilde maddiyat deildir. ler eyin ok daha
la/lasn, isteyerek acnacak bir ekilde arc olurlar ("Eer bir
yy iyiyse, iki ey daha iyidir.") n...ik bir ekilde, sekin ve
evk sahibi insan kaba ve gsterii biri haline gelir.
kendileri iin ok nemli olan salk ve genliklerini koru
k

c , n

a l d l k I a n

n , , k

tedbirler de dahil olmak zere hayatlarnn her

k c

( , i n i

*
"
Hissettirir. ("Zenginliin veya z a y . f l *
- i arl yoklu,.- \Vindsor Desi") Ciltleri k u r u m u deriye
'Htnllp estetik cerrahiye ihtiyalar olana kadar gnein altnda
"
yerler ve ierler ki sonunda bir zayflama
0

k a d f t l

213

Ne yazk ki bu durumdaki yediler ok mutsuzdurlar. Parann

alabilecei her eye sahiptirler. Ancak duygular talam ve
tatminsizdirler. stelik agzldrler. Arlk onlar tatminsiz
bir hale getirmitir.

SALIKSIZ YEDY NCELEMEK

DRTLERYLE HAREKETE GEEN KORKAK
Hayatn sunduu pek ok iyi eye sahipken neden mutsuz o l duklarn anlayamazlar. Mutsuz olmalarnn nedeni tecrbele inden bir ey renememcleridir. Tek bildikleri mutsuz olduklardr ve bu nedenle istediklerini elde etmelerini engelleyen her
eye saldrrlar.
Salksz yediler ok hareketli yaantlarna devam ederler.
ler eyden k a m a y a da devam ederler. Normal yedilerde grd m z snr tanmayan hiperaktivite salksz yedilere kendilerini mutlu edecek veya en azndan endie veya gerilimden kurtarabilecek herhangi bir eyi yaptrr. Tamamen tkenene kadar
kendilerini seks maceralarna, imeye ve uyuturucu partilerine
Verirler. Kendilerinden kamak iin yeni yollar vc yeni heyecanlar aradklar iin seks dkn haline gelirler. Kendilerinden o
kadar koparlar ki ne kendileriyle ne de baka herhangi bir eyle
rtibat kurabilirler.
Yediler bamldrlar nk kendilerine zevk veren veya endielerini azaltan herhangi bir ey onlarda bamllk yaratr,
kendilerini heyecanlandran veya s a k i n l e m e n her ey onlarda
i'..unlhk yaralr. Bu noktadaki yediler, mutlu olabilmek iin
het trl uyarc ve sakinletiriciyi kullanmlardr. Yine de. her
ecen gn daha da nulsuz olurlar.
Hr an iin bile fkelenirlerse, kk drc, kaba ve hastalkl eyler sylerler vc yaparlar. stedikleri olmaynca ne kalii ncitici olursa olsun aklna gelen her eyi syleyen mark
215

bir sre sonra da kahkahalarla glebilirler. Doal olarak, insanlar byle bir durumla uramak istemezler ve eer nevroik yedilere manakl] davranmalarn sylerler veya onlan snrlamaya
kalkarlarsa yediler genellikle tahmin edilemez ve tehlikeli bir
ekilde davranrlar.
Genelde kendilerini iyi hissetmelerine ramen, bu aldatc.yapay ve zorlama bir davrantr. Kendilerini dnyann tepesinde, heyecan dolu olarak grrler. Amfelamin alm gibi hzl
ve yksek sesle konuurlar. Her eyi yapabileceklerini hissederler ve bu nedenle gerekte yapmalar mmkn olmayan projele<c byk paralar yatrrlar. Sonularm d n m e d e n , keyifli hallerini srdrebilmek iin tehlikeli dozlarda uyuturucu ve alkol
kullanabilirler.
Depresyona girmemek iin kendilerini her eit taaliyete kanlmaya zorlarlar. Bu faaliyetler alveri etmekten kumara, bitmek bilmeyen alkol veya uyuturucu kullanmndan, kendilerini
zorlayarak ok fazla yemeye ve ok fazla cinsel etkinlie kadar
deiebilir. Drtlerinin odakland nesnelere gre kleptomani
levroik alma drts) gibi maniler bile sz konusu olabilir.
Eer nevroik yediler bir aldanma iinde olduklarn gremivrlarsa, bu kontrolden ktklarn fark edememelerindendir.
olarn bak alarna gre. endie ile baa kmalarnn tek yolu endie onlar alt etmeden onu bir ekilde boaltmalardr. Bu
mantkldr nk nevroik yediler manik faaliyetleriyle endielerini boaltacaklar yeni tecrbe kaynaklar yaratrlar. Dolayvla a m a l a n planlarn lamamlamak deil ka yollar bulmaktr.
Ancak nevrotik yedilerin kabul edemedikleri ey byk bir
Hlikede olduklardr. Zihinleri scak bir tnn srayan su
damlalar gibidir -yavalamak sonlan olacaktr. Devaml harel i l iinde olma yeteneklerini kaybederlerse, ciddi bir depresyona girerler. Manik faaliyetleri onlar depresyondan uzak tutmak217

r. bir yer yoklur. Korkudan fel olmular, lmek, d d r m a k ve

kamann m m k n olmach. bir ikence iinde kapana ksl
maktan korkmakladrlar.
Endielerinin en korkun yanlarndan biri, endielerinin hala
snz olmasdr. Bu yzden, endielerini zmek bir yana na
sd baa kacaklarn bilemezler. Bunun nedeni, d dnyayla
ok fazla ilgilenerek, kendilerine yabanclamalardr. Cetvelin
aalarna indike, yaadklar yzeysel havaim olumsuz sonular olmadm mit ederek bir bakma "zaman satn alyorlar di. imdi yanldklarn fark ederler.

YEDNN DNAMKLER
ZLME YN: YED BRE GDER
G r d m z gibi. nevrotik yediler kaytszca kontrolden
km ve panik iindedirler. Bire gittiklerinde, btn enerjilerini kontrollerini bir ekilde yeniden ele geirmeyi mit etlikleri
bir yn veya plana verirler. z kontrol -kendi zerine odaklanmak ve duygusal dengeyi bulmak- en ok ihtiyatan olan evdir
W brc gitmek bunu salayacak gibi grnr. Daha nce mutluluu bulmak iin evrelerine ynlendirdii enerji hem gerek
hem de onlar, fkelendirenlere kar bir nefrete dnr
Ruh salklar bozulan yediler aniden btn varlklarm saplant haline getirdikleri bir kii veya nesneye adarlar. Daha n e. maninin evreyle yeni ilikiler kurarak endie ile basa kmann bilinsiz yollar, olduunu grmlk. imdi, saplantlar
yn amaca hizmet eder. Manik savunma mekanizmas.nevrotik
yedilerin kontrol tekrar ele geirmeyi ve endielerini bastrma
> '
Mptanih savunma mekanizmasna dnr B i 1

gitmek, istediklerini yapmayanlar, sadiste cezalandrdklar,

M lemel salar. C e z a l a n d r m a drtleri ve insanlar en aalk
(nlemlerle kk drmeleri sz konusudur.
219

ulurlar. Dikkatlerini d dnyaya verdike. lecrbeleri yeni derinlikler kazanr. Artk dnyay sadece tketmekle kalmayp ona
ekil de verirler. Tecrbelerinden daha ok renmek iin btn
yeteneklerini kullanrlar. Bee gittiklerinde salkl coku vc
retkenliklerini kaybetmezler. Aksine, dnyaya dikkate deer
eyler katarak daha retken olabilirler.

YEDNN NEML ALT TPLER

A L T I K A N A D I N A SAHP O L A N YED
Yedinin ve all kanadnn kiilik zellikleri birbirleriyle alma indedirler: Altlar insanlara ynelmilerken, yediler kenh ihtiyalarn yine kendileri tatmin ederek nesnelere ve tecrbelere ynelirler. Ancak her iki tipin de bamllklar vardr; alllar insanlarn kendilerini onaylamalarn ve gvenlie ulamay islerlerken yediler mutlu olmak iin evrelerine bamldrlar.
Bu alt lipin insanlar dier insanlara ilave bir mutluluk ve destek
kaynaklan olarak bakarlarken mutluluu kendi ilerinde ararlar.
Bu alt tipin dikkate deer rnekleri arasnda u isimler vardr:
lohn F. Kennedy. Arthur Rubinstein. Leomard Bernstein. Mae
VVcst. Elizabeth Taylor. ZsaZsa Gabor, Betle Middler. Liza M i nelh. Robin VVilliams. Peter Ustinov. Carol Bunelt. Shelley
N inters, Liberece, Richard Srnrnons, Mickey Rooney, Bob Hopa. Sid Cacsar. Mel Brooks. Zero Moslel, John Belushi ve Batan l'ggy.
Bu al lipin insanlar sevgi doludurlar. ok elenceli ve espbdler. Saldrgan olmalarna ramen insanlarn kendilerini
BVmelerini ve kabullenmelerini isterler. Eer paralar varsa.
l i k l e -.osyal olaylarda, partiler vererek, seyahat ederek c fMrl dav;
I. Bu alt tipin insanlarnn y u m u a k , tatl bir
Kini.m vardr. Bu bu feriyle elien kiilik zelliklerinin bir ka't
d hr. nsani
gzne girmeye alrlar ama kstahtr221

'l tipin insanlarnn saldrganl iki ynldr: evrelerine taepierde bulunurlar ve bu taleplerin yerine getirilmesi iin e lann. glendirirler. K,zd,klar,nda bunu mutlaka gsterirler Bu
Jll tipin dikkate deer rnekleri arasnda u isimler vardr- Joan
ollms, Barbra Streisand, Joan Rivers, VVndsor Desi Marlene Detrch. Phyliss Diller, Helen Gurley Brovvn. George P m p ton. Cary Grant. Noel Coward. Cole Porter. David Nivcn Laliren Bacall, Judith Krantz, Jacqueline Susana ve Virginia Wo"M dan Kim Korkar Hain Kurttand
Marlha.
e o

remelde yedi olduklar, iin bu alt tipin insanlar, son derece

" ^ e l i d i r l e r . Sekiz kanad zorluklar,,, ve engellerin s
" '"!
i l m e l e r i n i salayacak zgven, irade ve iddiaclk kaf i Bu alt tipin liderlik kapasitesi vard.r. Bu ait tipin lider insan
' T parlak zekalar ve harika kiilikleriyle tannrlar. Sekiz kanallm zgveni pek ok faaliyetle ilgilenmelerini ve gl egoJ da baanma kadar baladklar, eyin peinden gitmelerini
l'idg iin ok baarldrlar,
" u al tipin normal insanlar, alt, kanadna sahip olan yedileV e

d e n

r a , , k

m a d

d e c i ve renklidirler. steklerini dile ge'

ihtiya, istek ve duygularna aldrmadan istek
' *
B'^ler.
Hatta bazen kanun ve ahlak kurallan'
aldrmazlar. Sekiz kanadnn saldrganl yaptklar, her
bask ve benmerkezcilik katar. Paraya dkndrler ve
"ktklarndan, ona sahip olmak iin her eyi yaparlar
' " ' " ' l a n kamazlar. Aksine, heyecan verdii iin tart'
" a r a r l a Genel olarak, bu daha sert daha
<* daha benci b i r a l tiptir. Bu insanlar her eyden ok
" ;
^ alt, kanadna sahip olan altdan danaddval ve zevk dkndrler.
m

, c

m d e n

1 1

n ,

r , n e

, c i n

i i n c n

r , r s :

v e r i r l e r

I'i "II pin salksz insanlar, yedinin manik kiilik zellikle'

'' *-'
S ' ' dkn kiilik zellikleriyle kar
"
M ".larn istedikleri bir eye sahipse son
1

,s

v c

d d e



ONUNCU BLM

SEKZNC TP: LDER

SEKZN PROFL

-.en

* '" " ^
UVCnL

ondu

"'en doal lider. Kararl tirih>

knruyar, ve
*

? " * r i " a : rakipleriyle kars h

v k a l v . iine ciren

-T.

and, ve h ^ ,

r>. >

lsni, I s , a

7 L A

ve

'

225

*s,ek

^
" "
" * * * ve

''

^T"

*
k

verene-

kendine gven vc ykclk- girmeden gc tanmlamak zordur.

rnein irade ve iddiaclk arasndaki fark nedir? rade iyi ola
ak da kt olarak da yorumlanabilir. nsan neyin otoriter veya
lider yaptn sylemek zordur. Gcn onayladmz eylerde
kullanlmas iyiyken onaylamadmz eylerde kullanlmas kolu mdr? Gcn ne kadar adil olup olmadn burada tarria ak deiliz. Ancak bu blmdeki kiilik tipi gce en fazla dkn olan tip olduu iin deinmeden de e d e m e y e c e i z .
Sekizinci kiilik tipinde, cesaret, irade, kendine gven. liderlik, otorite, azmi ve gcn karanlk ynn grrz.
IGDLERYLE HAREKETE G E M E LSNDE
Sekiz igdleriyle harekete g e m e lsnn tiplerinden
biridir. Bu lnn kiilik tipi de evrelerini bir ekilde kendilerine uydurmaya alrlar. Sekiz evresine hakim olmak isi n , dokuz evresiyle ittifak yapar ve bir onu mkemmelletirmek iin urar. Sekiz evresine hakim olmak ve ona hkmetmek iin evresindeki her eyle iliki kurar.
Enegramn btn tipleri iinde sekiz saldrganl en ak
"lamdr. radeleriyle kendilerini evrelerine ve labii dier insanl". /orla kabul ettiren insanlardr. Kimse sekizi kmseye' Bunu yapanlar sonunda piman olabilirler. ok gl ve
" 'del, okluklar iin en ok rnek alnan insanlardr. Ancak ay
'"l*-'
uramas en g olan insanlardr. Eer salkl, , t k

(,L%

l U la gl irade ve kendilerine gvenlerini evrelerini yapc

bil ekilde deitirmek iin kullanrlar. Ancak e e r salksz ise' '
sahip olduklar bln gc. insanlara zarar vermek
" i a olsa bile, insanlara h k m e t m e k iin kullanrlar.
, c k i z l e r

liki kurmaktaki sorunlarnn temelinde kendilerini herkest ulll grmeleri yatmaktadr. ddial olduklarndan ve genelI ddialar hakli ktndan dolay kendi glerine ok inanr\m Sekiz bln kdik tipleri iinde en azimli o l a n d r Ancak
1

227

ler, Kendilerine olan byk gvenleri insanlara da ilham v e r i r ve

nisanlar enerjilerini yapc bir ekilde kullanmay renirler.
Ne yazk k i , Jung'un ima etlii gibi. sekizler bencildirler.
Egolarnn ve uygulamaya koyduklar projelerinin rzgaryla
yol alrlar. Normal sekizler bile g ve hakimiyet iin bakalaryia mcadele ederler ve insanlarn kendilerinden daha gl
"malarna dayanamazlar. Tepede sadece bir insann olabilece i n e inanrlar ve o insan onlar olmaldr. Dnyann kendilerine
lyak uydurmasn ve hedeflerine ulaabilmeleri iin insanlarm
onlara yardm etmek amacyla sraya girmelerini beklerler.
Bu durum gsteriyor ki salksz sekizler son derece tehlikelidirler. Hedeflerine ulaabilmek iin insanlarn hak ve ihtiyalarn gzetmeksizin merhametsizce saldrgan davranabilirler.
Kndan dolay.sekizin karakterinin her iki ucu birbiriyle eli
mekledir: salkl olduunda hibir kiilik tipi insanlar zerinde
iMlla kadar olumlu ve yapc etki brakamazlar. Ancak hibir k i jlk lipi de salksz sekizler kadar ykc olamaz.
S A L D I R G A N L I K VE B A S T I R M A P R O B L E M L E R
Igdleriyle harekete g e m e kurma lsnn her tipi
saldrganlk ve bastrmadan kaynaklanan zgven eksikli i problemleri vardr. Bu tiplerin her birinin saldrgan drtlelim.udu. Dokuz hu drtleri bastrrken, bir onlar yapc bir e' lde kullanr. Sekiz ise bu drtleri gl bir ekilde ifaeeder.
\ M I . /amamla, bu tip de kiiliklerinin bir yann bastrrlar:
hjbu kendilerinde bir yanllk olduunu diin''' "
I c

l a a k

le Bln nemli problemlerin d kaynakl olduunu dn" le Sekiz evresine h k m e t m e y e alrken, dokuz evresiyl blik olur. Bir ise evresini gelitirir. Dahas.bastrma savunlll mekanizmas eylemlerinin sonularndan doacak endieler
durmalurni salar. Bylece yaamlarna duygusal a" ' l miat ve phelerden uzak bir ekilde devam ederler. Ksaca
Iflldf etmek gerekirse, karakterlerinin bu yan sekizler iin
,



ilaha gl grmelerine yol at. ok kk yalardan itibaren

islediklerini elde eline kapasitesine sahip olduklarn rendiler.
Vlamayana meme vermezler. "ok gemeden, herhangi bir
lululuk veya endie duymadan insanlar rahata ynetebildikt -1 ini fark eltiler.
Annelerine meydan okuduklar gibi endie ve sululuk duy|Usuna da meydan okuyarak kendilerini endie vc sululuk duygusundan korumay rendiler. Yumuak huylu davranmay ve
bakalarndan merhamet dilemeyi reddetmeyi de rendiler. Enle ve sululuk duygusuna meydan okumalar onlar ileride daha nemli eylere dc meydan okumalarna hazrlad ve bylece
Deride bu duygular bastrlm olarak kald.
I ler kiilik lipi insanlarn kendileri gibi olduunu dnd
in, normal sekizler dc insanlarn kendi haklarn korumak iin
k inlileri kadar saldrgan davranabileceklerini dnrler. Ba
i .darnn da kendileri gibi problemlerini rahata yzleerek / bilet eklerini dnrler. Ancak, elbette k i . her kiilik tipi tekinden farkldr ve herkes sekizler gibi evrelerini hakimiyeti alma ulumaz. Sekizler insanlarn duygularna veya fiziksel, eko
k ya da duygusal problemlerine aldrmazlar.
Bunun yerine, hayat sadece g ve gcn uygulama alan
l..k g r r l e r kendilerinden daha zayf olan insanlara yardm
H n e k yerine onlarn zayi Ilklarndan yararlanrlar. evreye ve
(fecilikle insanlara kar olumsuz tavrlar insanlar iin olumsuz
RMlUla dourur. Saldrganlklar kendileri iin bile felaket yunmhl nk eylemleri nc kadar kanund.ahlaksz ve barbar .i olursa, kendi varlklarm da o kadar tehlikeye atarlar.

SALIKLI SEKZ ANALZ E T M E K

\ l CEGN I 1,1 KAHRAMAN
I n yi Zamanlarnda, salkl sekizler iddiac yaplarm diz

Bylelikle, kahraman sekizler kendilerini izleyenlerin gnllerinde ve zihinlerinde kalc bir yer kazanarak lmszle kavuurlar. Her zaman sevgi vc saygyla hatrlanrlar.
K E N D N E G V E N E N NSAN
Salkl sekizler her zaman bu kadar salkl kalamazlar. nsanlara balanmaktan korkarak sadece kendilerine gvenmek
islerler. Hayatta kendi yollarnda ilerlemek isleyerek irade yalatmak ve iradelerini glendirmek m evrelerini hakim olmak
islerler. rade glerini asla sorgulamazlar. Bu da onlara gven
verir.
Gl bir insan olmalar iradeleriyle d d n y a d a bir eyler
baarmalarnn sonucudur. Gl olduklarn hissederler ve bunu evrelerine yanstrlar. Glkleri aabileceklerini bilirler ve
atklar her zorlukla kendilerine gvenleri bir kal daha arlar.
Haklarn korumak iin mcadele ederler ve iradeleriyle basklara kar koyarlar.
Otoritelerini kabul ettirdike kendilerine gvenleri ve glkleri ama becerileri artar. Baarszlklar yeni Arsallara e u m e becerileri vardr. Bir eyin neden haarlanadn sormak yerine, zihinlerindeki plan uygulamaya koyulurlar. Dier
kiilik tiplerinin tersine, salkl sekizler endie, gvensizlik sonlular yaamazlar ve kendilerinden pheye dmezler. g z lem veya kimliklerini aramakla da uramazlar.
Btn karakter zelliklerinin dalmnda, zgvenlerini, iraI' eulcrini ve otoritelerini kabul ettirme isteklerini greceiz.
Sekizler isteklerini asla ince veya dolayl bir ekilde dile getirmezler: kendilerine gvendikleri iin evrenin basklarn atk"
elerini kabul ettirmek iin her frsat deerlendirirler.
1

kendilerine gvendikleri ve nandklar iin ok beceriklidirM ler yaplmas gerektiinde kendi kendilerini motive ederek
iplen ellerine alk Bir baka deyile, hayatta kendi yollarn
233

Nasl bir topluluk yaratmak gerektiini bilirler ve o toplumun

sembol haline gelirler. nsanlar dnebileceklerinin tesinde
iler baarmalar iin tevik ederek onlarn zsayg.zgven ve
cesarel kazanmalarn salarlar. yi liderler ne kmaktan holanmadklar gibi kendilerini izleyenlerin yaptklar hatalarn sorumluluunu almay da bilirler. yi liderler olarak sadakat, onur
ve itaati hak ederler.

NORMAL SEKZ ANALZ ETMEK

GRKEN MACERACI
Salkl ve normal sekizler arasndaki fark salkl sekizin
menfaatlerinin toplumla ayn yndeyken salksz sekizin menfaatlerinin toplumla almasdr. Normal sekizin saldrgan yan
kendi menfaatleri peinde komasna neden olur.
Normal sekizler de lider olabilirler ama kendi menfaatlerine
dkn olmalar liderliklerinin kalitesini olumsuz etkiler. Normal sekizler lider olmay hak etmezler. Onlar sadece kendi menraatleriyle ilgilenen macerac ve giriimcilerdir.
Kendi kendilerine yettiklerini dnen vc serbest piyasa ekonomisine inanan bireyci insanlardr. Normal sekizler ibirliini
e\ mezler, takm oyuncusu deillerdir ve kendilerine bir yarar
Olmadka toplumun refah ve mutluluuyla da ilgilenmezler,
lirimci yaplaryla zellikle i dnyasnda vc politikada ok
baarl olurlar. Onlar en iyi anlatacak rnek yoktan balayp
kendi servetini kazanan Horatio Alger'dir.
Bu durumdaki sekizler, lipik olarak iadamlar.emlak devleri, sanayiciler, bankaclar veya kendi alanlarnda ok baarl
Dilin iadamlardrlar. Para kazanmak bakalarna baml olmamalarnn yoludur. Tek motivasyonlar paradr. Para. ayn zamanda, insanlarn balln ve sadakatini gerektirmeden istedikleri projelere girimelerini salar. Yeterli miktarda parayla
235

ile egolarn glendirmek iin yeni bir neden verir. Normal sekizler daha ok yiyerek byyen ve bydke daha ok yiyen
ve bylelikle daha fazla alana sahip kan hayvanlar gibidirler.
Sekizler evrelerini etkileyerek evrelerinde kendi izlerini grmek islerler. Salkl lider hkmeden patrona dnmtr.
Bu durumdaki normal sekizlerin doutan g kullanma be eileri vardr ve bunu kullanmakla tereddt etmezler. Gc
Dlmkn olan her ekilde kullanan "g komisyoncusu"durlar.
< lcn isledikleri eyi yapmalarn salayan, olaylara yn veren
W evrelerini istedikleri gibi ekillendirebilmelerini salayan
Ur ey olduunu anlamlardr. Gcn sahip olunmas deil kullanlmas gereken bir ey olduunu dnrler.
Gc genileyerek kullanrlar. Genilemeye devan etmek
b " i bulduklar her boluu doldururlar. Normal sekizler dnyay satran ustalarnn satran tahtasn grdkleri gibi grrler:
Her ey sona yaklamak iin bir hamledir. nsanlarn zayflklarndan faydalanrlar ve birisi harekete gemekle tereddt etliinde bu frsat karmazlar. Kendilerini elki alanlarn genileterek
lade etlikleri iin snrlanmak islemezler. Normal sekizler genileyemezler ve evrelerini etkileri altna alamazlarsa kendileendieli hissederler. Bu yzden, devaml olarak evrelerini
Ikileyebilmenin yollarn aratrrlar.
Genileme isteklerinin tipik bir ifadesi " b y k l k " kompleksleridir. Destans hikayelere baylrlar. Kendilerini yanstt
rece, bir ev veya devasa bir irket olsun, bir eyler ina etme
M severler. zel yaamlarnda, etkilerini nesiller boyu devam
elluecek geni ve gl bir aile sahibi olmak islerler. Nfuzlar
ne kadar geni olursa, evre zerinde de o kadar elkili olurlar ve
y l e c e her zaman aradklar lmszle kavuurlar.
Gereklen dc normal sekizler seks hayatlar da dahil olmak
t e r e hayatlarnn he alannda genilemek isterler. Erkek sekizl i kendilerini ok mao grrler. Halbuki evreleri onlarn ks-

lar. Her eye ve herkese hkmeltike insanlarla daha fazla sorun

yaarlar nk btn gcn kendi ellerinde bulunmasn isterler
I >lor,teye boyun emezler; insanlarn kendilerine stnlk fslamalarna izin vermezler ve kimseye gvenmezler. Herkesin kendilerine kaytsz a n s z boyun emesini isterler. leklerinin yeHne getirilmesinden holanrlar ama insanlarn isteklerine nem
vermezler.
Nc yazk k i . insann egosu bir kez kabardnda onu frenlemek ok zordur. Normal sekizler ok benmerkezeidirler: egolai ' hayatlarnn merkezidir. Bir bahvann btn ilgisini ok sev>l,f ieklere vermesi gibi egolarn beslemek ve bytmek iin
'" sey, yaparlar. Bylesine zenle beslenilen egolar inanlmaz
Nl .eklde byyerek karakterlerine hakim olur.
1

Bu noktadaki sekizler kendilerim her eyden ve herkesten

" iirtirler. nsanlarn karakter zelliklerine (adil. onurlu veI hakl olmalar) aldrmayarak herkesin kendilerine boyun c " i ve kendilerini sorgulamadan sayg duymalarn islerler
h o

, a n n

' *
dndrr: evrelerini etkilediklerini, isteklerinin
>< m,e getirildiini, grmek onlar, mutluluktan sarho eder.
\u ak. hayalleri ne kadar bykse insanlara da o kadar ihtidoIay,normal sekizler emrindekitere para
himaye seklinde yardm teklif ederler. G veya zaferi
'
" Paylamak istememelerine ramen ileklerinin yerine
l n e s , ,, insanlara bamldrlar. Bu durum ruh salklarnn
o l u r

h i r

m noktasdr nk insanlara hkmetmek

H -is kullanmalar, insanlar kk drecek bir saldrganlk
l a la dnr.

VI /I E E N D M A N
k

" " w harekete getiinde kabaran egoyu dizginlemek zorNormal sekizle, imdi insanlara daha ok meydan okuyarak
H laft ve stnlklerini kabul ettirmek isterler
239

kadalarna rakiplerine deil elerine ve ocuklarna kar da

etirler. nsanlar motive etmek iin onlar korkulurlar. Boyun
meleri halinde dllendirileceklerini vaat ederler. Boyun ememeleri halinde ise misilleme yapmakla tehdit ederler. " Z p l a "
dediklerinde emirlerinin hemen yerine getirilmesini beklerler:
\ ermek isledikleri mesaj udur: Ya sylediim, yap. ya da ek
| l l taatsizlik ve sadakatsizlie tahamml edemezler. Emirleri Bin sorgulanmasn yasaklarlar. Szleri kanundur.
Ancak burada ironik bir durum sz konusudur: Normal sekizler sadece yenebileceklerine emin olduklar insanlara gzda verirler. Harekete gemeden nce rakiplerinin zayii' noktalann bulurlar ve en hassas yerine saldrrlar. Ancak artlardan
mm o l d u k l a r n d gc kendilerine eit veya daha gl rakip
lee saldrrlar. Bu onlarn sadece bbrlendiklerini sylemek
Mi deildir. Aslnda durum bundan ok farkldr. Ancak kavga
t . sekizler yenilgiyi gze almak tansa blf yapmay i c a d ede,
ler. Eer yenilrlcrse mahvolurlar. Sadece rekabet ettikleri seyi
kaybetmekle kalmazlar, gururlar da yklr.
Daha ironik olan ey ise insanlara ok fazla zorbalk ederek
(.evrelerinde bir nefret dalgas yaratmalar, vc emirlerini yerine
getirmeleri iin ihtiya duyduu insanlar, dman yapmasdr
evrelerindeki herkesin gzn korkuttuktan iin kentlilerini
lllsanlan serbest braksalar ne yapacaklarn, dnmekten alkoyamazlar. nsanlara patron tavrlaryla davranm olarak ya geJye itilmelerine izin vermelidirler ya da zorbala devam etmeld, ler. insanlara bir kez dmanca davrandktan sonra bir daha
M a dinlenemezler.
Sekizlerin zorbalklarn, nereye kadar gtreceklerini bilememek korkutucudur. Her an kavga etmeye hazr olan sekizle,
r a k o p a deillerdir: davranlarnn ve menfaatlerinin nrrlan' bilirler, istediklerin, elde etlikten sonra insanlara daha (azla
zorbalk etmezler. Ancak her durum dierinden farkldr ve se

Salksz sekizler ise hi sululuk hissetmeden iddete bas- n a b l . r l e r . Sekizler de sululuk duyabilirler ama buna meydan
"kurlar ve davranlarn, deitirmezler. Bilerek merhametsizce
davranrlar.

Sululuk duygularyla savamak iin gcn kuflan.lmas, anlabilir; hr insann ne kadar gc varsa, davranlarn, haki.
gkarmaya o-kadar az ihtiya, vard.r. zsaygda art. sululuk
tygularnda azalma demektir. Ayn ekilde, sald.rganla zdellck de endie ve sululuk duygularyla savamakla ok faylnlnlr.
J

jmeak bu ie yaramayabilir nk sper ego insann kiilii

LDV. .r. Bundan dolay.g arac.h.yla sululuk duy M i m i kar. mcadele vermek daha fazla g ve hatta gc kul
1

S U

'

U U

duygusundan daha fazla uzaklamak iin

s u

"
'S'emeye neden olacak bir ksrdngye y o l aar
' ""'" "
y 8 " l a n n bastrmak ve iledii sularn kamili
'zalandrlmadm kendine kan.tlamak iin daha fazla
l

d u

Wi\

hilerini ktye kullanarak o kadar ahlakszladrlar k i sulu,

- " A n m a k iin daha ahlaksz isler yaparlar Ne

* ' " ' ^""V'.eler. sululuk duymamak iin o kadar daha k
twttillllll.lt
'

li / .ekzler en byk ktlkleri en yaknlarna yapar

'""
y = s z ' " larak kt davranarak onla
" ''"iiulcr. Tecavz, ocuklar, taciz etmek ve elerini
(zcilikle kendilerini savuanayacak insanlara zarar
' " I " 'aldugahklar arasndadr. Salksz sekizler bk

''>'" '

'"'-vk servetlere, uluslararas hacimli ir " ' " l.n. -alip olmak isterler.
1

u bks.zsekizlerbirkezyasa.ahlak deerleri ve ter

kuduklannda daha sonra duramazlar. Gerek

erilin. Kontrolde kalabilmek iin fiyaka sular, soytarlk yapar,

vgill tni'lr. batan karc vaatlerde bulunur, lehdi eder, yan M U l klla cinayet iler. Yine de. yenilmezliini gstemek
n kil). v< skan bir hayvan gibi lerler. lmden ok korkar. Her
san milli \ potansiyel bir kurbandr. (Silvia Feldman. Psychogy I<'!< H.bel Schrder'in filmi General tli Amin Dada ze-

ne Cto|llle
evrolk .ek/ler gerekle, zellikle kendi gleri hakknda
rekledi lolarn koparmlardr. Kendilerini ierden tahden bu kanser gihi egolar benliklerine tamamen hakim o l ur. I k u h k , egolar ylesine bymtr ki benliklerinin
m bu lameli yoktur. Hayalta kalmalarn garantileyecek
az kararln vermek iin gereken muhakeme gc sarslmronik bu ekilde yenilmezlikleri hakknda ne kadar ger hayallere kaplrlarsa o kadar korkusuz olurlar. Bu da
sonlarn ha/u lar.
undan dola) gerekd hayallere kaplan sekizler bir alerisindedirler: giderek tehdit edici bir hal alan evreden
lerini uzakl.lrmal ve bu arada kendilerini ve berabcrneri, tabii ee kalmsa, dnyann mutlak hakimi olduklarandrmaldular Kalan glerini insanlar psikolojik veya
el olarak kk drecek ekilde kullanarak vc daha fazddete bavurarak bu atmay zmeyi denerler. Ancak
z olduklar iin. zellikle eer kalil olurlarsa, baarszlahkumdurlar. Er ge durdurulmaldrlar ve durdurulacak-

AH Y O K EDC
egaloman sekizler bile kendilerine kar birleen glere
za kadar kar koyamayacaklarn fark ederler. Bu neden

dersmtz. Kontrolde kalabilmek iin fiyaka salar, soytar.bk yapar

vgler yadrr, balan karc. vaalerdc bulunur, tehdit eder yalan syler, hatla cinayet iler. Yine de. yenilmezliini gstermek
,, keye skan bir hayvan gibi terler. lmden ok korkar Her
insan onun iin poiansiyel bir kurbandr. (Silvk Feldman. Psychohzy Today. Barbe, Schrderm filmi General idi Amin Dada zerine elelirilerl

Nevrotik sekizler gerekle, zellikle kendi gleri hakkndaki gereklerle balarn koparmlardr. Kendilerini ierden tahrip eden hr kanser gibi egolar, benliklerine lamamen hakim o l mutur. stelik, egolar, ylesine bymtr ki benliklerinin
salam b.r temeli yoklur. Hayaita kalmalarn garantileyecek
kurnaz kararlar vermek iin gereken muhakeme gc sarslmtr, ironik bir ekilde yenilmezlikleri hakknda ne kadar gerekd hayallere kaplrlursa o kadar korkusuz olurlar. Bu da
kendi sonlarn hazrlar.
Bundan dolay gerekd hayallere kaplan seki/ler hr alsna ierisindedirler: giderek lehdit edici bir hal alan evreden
kendlerm uzaklat.rmal. ve bu arada kendilerini ve beraberindekileri, tabii eer kalmsa, dnyann mutlak hakim, oldukiannand.rmal.drlar. Kalan glerini insanlar psikolojik veya
"zksel olarak kk drecek ekilde kullanarak ve daha fazla iddete bavurarak bu at.may. zmeyi denerler. Ancak
|k-rvas.z olduklar, iin, zellikle eer katil olurlarsa, baar.s.zl.M mahkumdurlar. Er ge durdurulmahd.rlar ve durdurulacak-

VAH YOK EDC

Megaloman sekizler bile kendilerine kar. birleen glere
s u z a

k a

d a r k a r . k..yamayacaklar,n, fark ederler. Bu neden

SEKIZIN DINAMIKLERI
ZLME YN: SEKIZ BEE YAKLAR
8

C S n c

h e r S S r ^ S ,
'
^
" " ' " . n a r k,
' r ' ,
m a n d e r l e r . Sekizlerin bee gitmelerinin
"
- . ' n b,r taktik olarak saldrgan eylemlerden dncen
hgme e k m e l e r i d i r . Daha kurnaz ve planl, davranarak gcrm srdrebileceklerini dnrler. Pervaszca davranmak
n i n e . daha saduyulu davranmay tercih ederler. Daha a*z, s,k, davranarak uyarmadan saldrrlar, kurnazca davranarak dmanlarn, tamamen yok edecek gce sahip olana kadar dmanKtaacasMekizin bee ynelmesinin neden,
S

k e n d l , e r m c

Ancak gerekte olan ey bu deildir. Nevrotik sekizler bee

d kler,nde hayatta kalmalar, asndan ar, arunova\
> . . . m , r Bee ynelerek ve kendilerini dierlerinden ayiraf
endlern. etkili bir ekilde ne savunabilirler ne ,1e g s t e n t
P

^
^
***
"
ularnn bir ksm gerek olur.

Bylece paranoyak

paranoyalar, arttka insanlardan uzaklarlar ve insanlardan

M s,,
da paranoyalar, artarak bir ksrdng haln ai.r
^
hayatlarnda ilk defa atr, ck.lde endielenirler nk
- - m a mekan,zma,an.zellikle korkularyla yzleme ve in
' a v u n m a mekanizmalan.art.k onlar, korumamaktad.r. ileUer, sular m cezalandrlmaktan korkarlar. Bu sularm ba,"" 7 .
'
y-g,lansalar idama mahkum edileb t . Egcr paranoyalar devam ederse, gerekle balarn, amakoparabilirler ve kendilerini savunma becerilerini kavbe*
' R h saghklar, bozulan btn sekizlerin izofren olacak'
Muhtemelen olmazlar da. Ancak bu du

, C S , n e

d r

k i

y , C n i c k

'""

S r c r w

' ^ ' ^ e n de izofreni sz konusu olabilir |

247

men yeni bir ey yaratrlar. En grkemli g olan ak le kendilerini d n y a y a aarlar.

Sekizlerin en mthi ve en soylu olanlan ikide kendilerini insanlarn klesi olarak grerek sevginin en yce derslerini renirler. Kendilerini bu alakgnll fakat yce mevkiye ykseltmek zellikle daha nce kibirli olan sekizler iin olaanst bir
kahramanlk rneidir. Kendini insanlara amak, onlar sevmek
ve skntlarn yklenmek -gerekten de kendini insanlar iin
leda etmek- herhangi bir insan ve zellikle sekizler iin ok cesaret gerektiren, zor bir itir. Byle bir kahramanlk onlar gerekten lmsz yapar.

SEKZN N E M L ALT GRUPLARI

YED K A N A D I N A SAHP O L A N SEKZ
Sekizin ve yedinin zellikleri birbirini glendirerek ok sald.ga bir tip yaratrlar. Sekiz g istedii iin. yedi ise yeni de ' Hinler y a a m a k ve servet sahibi olmak iin ok saldrgan davrimr. Bylelikle ortaya en saldrgan alt grup kar. Bu. ayn zamanda, btn kiilik tipleri iinde en benmerkezci tiptir. Dolar y l a insanlarla anlamas en zor olan tiptir. Bu alt grubun dikkale deer insanlar arasnda u isimler yer almakladr: Mikhail
florbachev, Franklin D. Roosevelt. Lyndon Johnson. ndim
limdhi, Ferdinand Marcos. Lee lacocca. Hennry Kissinger. Richard Burton. Barbara Walters. Billy Jean K i n g . Bella Abzug
- Frank Sinatra, Mikc VVallace, Muhammed A l i ]
Uislotle Onassis. J. Pierpont Morgan. John Delorean, A l Capo1

M a i I e r

loseph Stalin. Mao Tse-tung. Howard Hughes, the Shah o f

l> m Muammer Oaddafi. di A m i n , saygdeer Jim Jones. ve
I L  L Vjio Corieonc.
Hu alt grubun salkl insanlar ok da dnk, hareketli ve
" iliktirler. anlamalarndan romantik bulumalara kadar
249

DOKUZ KANADINA SAHP OLAN SEKZ

Sekizin ve dokuzun zellikleri bir dereceye kadar brbirleriy
le atr. Dokuz kanadnn gcne bal olarak, bu al grubu,,
bireyler, mal mlkten daha ok insanlara nem verirler A y n e
daha az otoriterdirler. evrelerinde sessiz bir g dalgas yara
tular. Genellikle daha az saldrgan olan bir kiiliktir. Yine de temelde sekiz olduu iin gerektiinde olduka saldrgan olabilir
Bu alt grubun dikkate deer rnekleri arasnda u isimler ver almakladr: Martin Luther K i n g . Golda Meir. Charles De Gaulle
Pablo Picasso. John Huston. Johnny Cash. Fidel Castro. Leonid
Brezhnev. Darlh Vader. Othello ve Kral Lear.
Bu alt grubun salkl insanlar.kendileri ve insanlarla iyi gel i n l e r . Her an vc her frsatta kendilerini gstermek zorunda
hissetmezler. Sadece kendi istekleriyle deil, zellikle aile b i cylenyle de ilgilenirler. Yedi kanadna sahip olan sekizlere g re daha nazik vc daha iyi huyludurlar. Hrsl fakat hmlldirlar
a h a ince ve daha duyguludurlar. nsanlarla aralarmda mistik
denebilecek bir ba kurarlar. Sanat, doa ve ocuklarla ilgilene
bilirler.
Bu alt tipin normal insanlar, saldrgan (Bu vnleri loplum
inde ve rekabeti durumlarda onaya kar) ve pasif (zellikle
' '
P ^ n i r l e r ) yanlar, arasnda blnrler. Genilemek isleyen gleri ruhlarnn derinliklerinde yer alan ve kimse
l l

r m

y : n , n d u

'amayaca, bir kalenin iimledir. Bu kutsal yer huzur

indedir. Ancak bu alt tipin insanlannn bu kutsal yeri yeterin ziyaret edip etmedikleri kukuludur. Bu bir ideal olarak kalr
lemel kiilik tipi sekiz olduu iin, bu alt tipin insanlar d i | r l e n n e kadife bir eldivenin iindeki demir bir yumrukla hk- derler. nsanlara, zellikle yaknlarna nce g / d a , verip
dmanca, ardmda uysal ve nazike davranabilirler
Bu al tip hemen hemen hi endie yaamad iin. dokuz
kanadna sah.p olan sekizler acmas.zhk ve kay.lszl, birleli251

let.nm nasl gerekleeceini kesin olarak bilemediimizden en

azndan u kesindir: Nasl yaam olursa olsunlar sekizler
lmllkten kaamazlar. Herkes gibi onlar da l m e bakalarnn yarglarna teslim olacaklardr.
Son ironi en dokunakl olandr: Eer ykc davranm.larsa
dnyay kendi imajlarna gre yeniden kuramazlar. En derin arzularnn iinde hapsolurlar.



ON BRNC B L M

D O K U Z U N C U TP: BARII
DOKUZUN PROFL
Salkl: Bamsz ve talinin olmutur: lml ve mutludur.
K m dncelere ak. rahat, dengeli ve bardr. yimser ve
M i t t i atcdr. Sabrl.iyi huylu, alakgnll ve gerekten de
m. bir insandr.
Normal: Kendi kendine zarar veren, insanlara ok Cazla uyan.
l cksel rol ve beklentileri kabul eden biridir. Yzeysel, fazl uysal, unutkan vc tepki gstermeyen bir kiilii vardr. Ser*
I pasif ve kendinden honuttur. nsanlar yattrmak iin
| tblenlcri n e m s e m e z . Kadercidir ve boyun eer.
' 'hksz: ok bask altnda, gelimemi ve yeteneksiz olabi|l Problemleri grmek istemez, ihmal eder: inatdr ve sorunml.u kaar. Sonumla i gremez hale gelir: amasz bir ekil dolar durur. oklu kiilik sz konusu olabilir.
Motivasyonlar: teki yarsyla birlemeyi, her eyin olduu
Mili l almasn,tartsna ve gerilimden uzak durmay, zc ey255

ten en uzak olan tiptir. Dokuzlar baka birini kendilerine rnek

alarak dnyayla balant kurarlar. Bunun sonucunda, ne kendileriyle ne de dnyayla bilinli bir ba kurabilirler.
Varlklarn bakalarnn emrine girerek devam ettirdikleri
n bamsz ve kendi balarna varolma becerisine sahip olamama riskine girerler. Duygusal dengelerini korumak iin baka biriyle birlemek zorunda hissederler. Dolaysyla, baka biriyle birlemek istemeleri iki ynldr: Baka biriyle birlemeleri sonucunda kendilerini kusurlu grrler ve bylece bir birey
Olarak dnya ile balant kurmaktan korkarlar. kincisi, biriyle
zdelemeleri sonucunda kendilerini bir birey olarak geliliremezlcr. Btn motivasyonlar huzurlarn korumaktan ibaret
Olur.
Sadece en salkl dokuzlar ihtiya ve steklerini bilen bakmsz bireyler olabilmeyi baarrlar. Tersine, normal dokuzlar
\k pasiftirler. Gremedikleri ey kendilerini bir birey olarak
pmiiremezlerse insanlara bir katkda bulunamayacaklar veya
"' anlar gereklen sevemeyecekleridir. Ancak bu dokuzlar iin
fann deildir nk onlarn ilgilendikleri kiisel b y m e , biyaellik ve kiisel amalara ulamak iin azimli olmak deil
huzurlu ve yardmsever biri olmaktr.
BASTIRMA VE SALDIRGANLIK P R O B L E M L E R
Dokuzlar da sekizler ve birler gibi bastrmakla ilgili probJ
sahiptirler. Her kiilik lipi dc bir alandaki eksiklikleMm bir baka alanda abartl bir ekilde telafi etmeye alrlar.
I kl uzlarn iliki kurmaktaki sorunu insanlarn fikirlerine daha
m l t f r c

Utla ak olabilmek iin kendilerini bastrmalardr. Sonunda.

M i d i l e r i n i o kadar bastrrlar ki bir birey olarak i gremezler.
M bakas araclyla veya belirsiz bir hayaller dnyasnda ya" i > Kendilerini bastrarak, kendileri, insanlar ve dnya tamamen /ilimlerinden kar. Bylece hibir ey onlar rahatsz ede257

hatrladklar bir dnemdir. Daha sonraki ocukluk devrelerinde

yoksulluk, hastalk veya baka felakellerin tasasz varlklarn
paralad dnemler geirebilirler. Ancak kiilikleri bu kt
dnemlere kadar oturmu olduu iin bunlardan ok fazla etkilenmezler.
Dokuzlar anne ve babalaryla olumlu bir ekilde zdeletiklerinden varlklarn baka nsanlarla zdeletirerek devam ettirmeyi de renmilerdir. Hayatlarnn daha sonraki evrelerinde bakalaryla birlemeyi ve huzurlu yaamay isterler. Bu. ayn zamanda kendileriyle birlemelerinin de bir yoludur. En ok
korktuklar ey zdeletikleri insanlardan kopmaktr. te bu
yzden, normal ve salksz dokuzlar kendileri ve dierleri arasndaki duygusal balar korumak ve glendirmek iin m m kn olan her eyi yaparlar. Bunun iin gerekirse bakalarnn
emri altna bile girerler.
BLN VE BREYSELLK P R O B L E M L E R
Tanmak isteseler de istemeseler de dokuzlar birer bireydirler. Kendilerini grmezden gelemezler ve ciddi bir bedel d e meden potansiyellerinin gelimemesine izin veremezler: likilerinin idealletirlmi hayallerden ok farkl olmad yar b i linli bir hayal dnyasnda yaayarak insanlarla birlemek yerine aslnda onlardan uzaklamaktadrlar
Dokuz Jung'un iednk ve heyecan arayan tipine uymaktadr. Jung bu tipin bakalaryla kendi olarak deil idealleri araclyla birletiini ve ancak bu ekilde huzurlu olabildiini syler. Jung dier kiinin aadaki nedenlerden dolay kendini deersiz hissettiini syler:
Ilmll ve pasifliiyle veya manlkl z kontrolyle (Dokuz,
zellikle bir kanadna sahipse) dkkal eker. Aslnda bu grnmnn allnda dnyaya kaytszl yer almaktadr. Dnyaya nem
259

dieli veya duygularnn farknda olmak normal ve salksz ,1

kuzlar iin ar derecede korkutucudur nk duvgularn.n bilincinde olmaya alk deillerdir. Herhangi bir duygusal tepki
bask altnda tuttuklar duygularn al st eder. S o n u olarak
normal dokuzlar her ne pahasna olursa olsun huzuru ararlar .
Bencilce fakat bilinsiz bir ekilde dedikleri bedel herkese ve
her eye gzlerini kapatmalardr.
Kafalarn kuma gmerek huzura mitsizce tutunurlarken,
sonunda hibir eyle uraamaz hale gelirler. Problemleri hir an"
nce arkalarnda brakmak istedikleri iin. hibir eyle dorudan
szlemezler ve bunun sonucunda problemlerini zmeden brakrlar. Uykuda gezer gibi amasz bir ekilde dolar dururlar.
I >oru kararlar veremezler ve bu nedenle trajik sonular yasayabilirler. Bundan baka, kaytszlklar ve dikkatsizlikleri, en
azndan bakalar tarafndan, sonsuza kadar g r n c / d c n gelme
mez. Salksz dokuzlar her ne pahasna olursa olsun bundan L
usalar da yaptklar yznden kavga etmek zorunda kalabil!)
ler. Ne kadar ihmalkar olduklaryla yzlemckleuse g e r e j e la
amen srtlarn dnmeyi tercih ederler.
le yanda, salkl dokuzlar dnlebilecek en mutlu insan
ladr. Yeni fikirlere olaanst bir ekikle- aktrlar. nsanim
'adarn yannda olduklar gibi kabul edildiklerini hissederle! I >
kadar olgundurlar ki anlamazlk ve aynllfi da byme vc bl
'cysellii de ayn olgunlukla kabul ederler. Kendileri olabil
\ baarmlardr. Yine de kendilerim insanlar., aal
e,
\
ak bir kez insanlarla yanl bir ekilde birlemek isledikle

nu
., u- kendi
deiiklikten korkarlar, kendilerinde
kendilerini yok ederler. Ne kendi gerekleriyle ne de bafkalan
mil gerekleriyle uramak isterler. Hayatlarna KOfta girmek s
leyen her eye direnirler. Gerekd bir dnyada va.u l.. I .m
Valar parampara olurken mitsizce hayallere tUlunurM
261

nn o l m u hissederler. Kendilerini ve hayatlarn bilinli bir e

kilde ynetirler. Bu tarif etmesi veya gzlemlemesi zor. ar derecede zel. neredeyse ruhsal bir olaydr. Bununla birlikle, gerek ve karart bir davrantr. ok salkl dokuzlar psikolojik
olarak bilinli doarlar. Dnyaya yeni bir g girmektedir- yeni
bir olu.ok yal bir ocuk, boyun emez bir ruh.
Bundan dolay.en iyi zamanlarnda btn kiilik tiplerine
kendi ve dnyayla bir olmann rneini gsterir. nsanlar iin
mmkn olan derin bir birlikteliin bir rneidirler. Kiinin
kendiyle olduu kadar dieriyle de birlemesinin bir rneidir.
Kiinin zgvenini ve teslim olmasn mistik saylabilecek kadar derin bir ekilde retirler. ylesine rahat bir ekilde kendileriyle btnleirler ve yeni dncelere o kadar aktrlar ki insanlar kendi dncelerine g m l m e d e n ve kendi kendilerine
yabanclamadan nce nasldlar sorusuna bir cevap verirler.
Her ey sylenip yapldktan sonra insanlar iin bir hediye olduumuzun ve insanlarn da bizim iin birer hediye olduunun yaayan bir sembolleridirler. Tamamen kendimiz olabilmek ve y i ne de insanlarla yi ilikiler kurabilmek sessizlik iinde dnmemiz gereken bir gizemdir.
YEN D N C E L E R E AIK O L A N K
Ne yazk k i . salkl dokuzlar bile her zaman bu kadar salkl deillerdir. Sakin kalabilmek zordur ve zihinlerinin derinliklerinde kendileri iin nemli olan insanlarn kendilerinden
ayrlmas endiesi vardr. Eer buna tahamml edemezlerse,
kendileriyle birlemek yerine insanlarla birlemeyi isterler.
Dokuzlar kendilerini hayatlarnn merkezindeki insanlara
ulayarak bakalaryla zdeleebilme becerisine sahiptirler. Yeni fikirlere olaanst derecede aktrlar. nsanlarla i g z l e m sel davranmadan ve kendinden pheye dmeden zdeleeblir. Kendilerini bakalarna adamakta sadece zgr deildirler:


baka, insanlarla zdelemeye alkn olduklarndan, onlar zihinlerinde, doada, hayvanlarda ve hatta soyut dncelerde k i iselletirmek ilerinde derin duygularn uyanmasna yol aar.
rnein lkelerini soyut bir ey olarak deil yaayan bir canl
olarak dnrler; besledikleri hayvanlarn insanlar gibi grrle; krlk alanlarn mitolojik yaratklarla dolu olduunu hayal
ederler; dalar, aalar ve nehirlerin arketip gler olduuna
inanrlar; odalarnda veya glgeler iinde cce ve yaramaz cinler ve hayaletler olduunu dnrler.
Salkl dokuzlarda g r d m z hayal gc baka insanlara
da ekici gelir nk herkesin bir dereceye kadar istedii evrenle bir olma arzusunu uyandrr. Salkl dokuzlar dier kiilik
tiplerine dnyann byl bir grntsn salarlar. Dnyaya
masum gzlerle bakarlar. Mitolojik hayal gleri her eyin byleyici grnd ocukluklarn hatrlatr. Salkl dokuzlar
merakl ve dnceli ynlerini asla kaybetmezler.
Son olarak, dokuzlar kendini doann bir paras olarak grdklerinden seks, doum, yalanmak ve lm onlar iin hayatn
bir paras olarak kabul ettikleri doal eylerdir. Doay vc doann ileyi ekillerini kabul etmeleri bir baka huzu kaynadr
nk dier kiilik tipleri gibi varolula mcadele iinde deillerdir. Dokuzlar doann dzenine meydan okumazlar. Kendilerini doaya vererek onun bir paras olmaktan mutluluk duyarlar.
DESTEK VEREN BARII
Kendileri ve insanlar arasndaki herhangi bir gerilim huzurlarn tehdit ettiinden hayatlarnn her alannda huzurun hkm
srmesini isterler. Huzurlu olmay baarmak ve korumak onlar
bar olmalar ynnde motive eder. Yaknlarnn tartma ve
anlamazlklarnda arabuluculuk yaparlar. Dokuzlar herkesin
birbiriyle uyum iinde olmasn ve bylelikle her yerde huzurun
lkm srmesini islerler.
265

Son olarak, ok uyumlu olmalarna ramen, mesleklerinde

gerekten ok baarl olabilirler nk sevgi dolu bir ortam yaratarak insanlarm potansiyellerinin aa kmasn salarlar.
Ancak rekabeti ve benmerkezci olmadklar in insanlar onlar k m s e m e y e kalkarlar. nsanlar onlarn ne kadar deerli o l duunu anlayana kadar onlara gereken nemi vermezler.

NORMAL DOKUZU ANALZ ETMEK

YARDIMSEVER OYUNCU
Grnte, normal dokuzlar salkl dokuzlardan farkl g rnmezler. Ancak davranlarnda deil yaklamlarnda bir fark
vardr. Salkl dokuzlar ve normal dokuzlar arasndaki fark
salkl dokuzlarn kendileri ve bakalaryla iyi ilikiler iinde
'malardr. Normal dokuzlar kendilerini toplumsal rollere ve
kurallara fazla kaptrarak vc kendilerini bakalarnn bak asndan grerek kendilerinden ve insanlardan uzaklarlar.
Normal dokuzlarn en byk problemleri hayattaki rollerinin
kendilerini deil bakalarn tatmin etmek olduuna inanmalardr. Kendilerini n plana karmaktan korkarak yardmsever bir
mi taknrlar ve kendi kendilerini yok ederler.
Normal dokuzlar isteyerek insanlara yardmc olurlar nk
ancak bu ekilde varolabilirler. nsanlar ne kadar ideal lei irirlerse, kendileriyle o kadar gl duygusal balar kurabildikleriQL ve kendileriyle o kadar blnleebildiklerini hissederler. o tklan iin yaayan bir anne veya kocalar iin yaayan bir e
gibi davranrlar. Elbette ki bir annenin daha bebekken vc onsuz
yapamazken ocuklarnn ihtiyalar iin koturmas son derece
olaandr. Ancak ocuklar bydnde de ayn ekilde davra
nrsa bu bir sorun olur. Sorun udur ki dokuzlar kendile
bas
kakryla ok fazla zdeletirerek kendilerinden uzaklan l.u
nsanlarn istekleri kendi istekleri, insanlarn dnceleri kendi
dnceleri haline gelir.
267

P A S F BR E K L D E D N Y A D A N U Z A K L A A N K M
Duygusal dengeleri inanlarnn ve ideallerinin devan etmesine bal olduu iin normal dokuzlar deiiklikten korkarla.
Kendilerim zecek bir ey yapmak istemediklerinden mevcul
durumu devam ettirmek isterler. Olaylara mdahale etmektense
kendileri hibir eye karmadan her eyin kendi halinde s r m e sini sterler.
Komik olan bir ey varsa o da normal dokuzlarn hibir ey
yapmamak iin de bir eyler yapmalar gerektiidir: evrelerinde huzurlarn bozabilecek her eyden uzak durmalar gerekmekledir. Salkl rahat lavrlar kaytszla dnmtr. Hala
dosta tavrlar vardr ama a n k insanlarn klesi gibi davranmazlar. Kendilerinden honutturlar, entel ve duygusal bir tembellie dalmlardr. Pasif bir hayat srerler.
Bu durumdaki dokuzlar kendilerinden uzaklaarak hi bir sevin kendilerine ulamalarna veya kendilerini zmesine izin vermeyen bir pasillic gmlrler. Hala ok uyumlu insanlardr
ama evreleriyle herhangi bir iliki kurmazlar. Hibir eye fcattln.ayarak ve hibir eyin kendilerini heyecanlandrmasna izin
vermeyerek kay.tsz davranrlar. Ksacas.her .eye ilgilerini
kaybederler.
Jung'un belirttii gibi ne gereklen mutlu olabilirler ne de
gereklen zlrler. Kendi duygularndan uzaklatklarnn ve
bu yzden her eye kaytsz kaldklarnn farknda bile deillerdir, insanlar onlarda bir eylerin eksik okluunu fark ederler
Sanki gizli bir ey zerinde dnyor veya isel bir seyahate
\ i k m gibidirler.
Hibir eyi nemli grmezler ve gerekmedike hibir eye
enenj harcamazlar. Detaylarla ilgilenmezler, pek ok evi unuturlar ve dikkatlerini birka dakikadan fazla veremezler Geliinize! sohbet ederler veya aniden konuyu deitirerek ilgisizliklerim belli ederler. dcalleiirdkleri nesneleri veya kiileri d

ramazlar: Basit bir ekilde, sebep ve sonu balants onlar iin

bir ey ifade eimez. Eylemlerinin sonularn veya harekete gememelerinin de bir bedeli olabileceini dnemezler. Sorgulamadan her eyn en iyi ekilde sonulanacan, dnerek hibir
eyin zerinde fazla durmazlar.
Btn sorunlarnn temelinde kendilerinin bilincinde olmamalar, vardr. Salkl olmadklar srece kendileri de dahil o l mak zere hibir eye dikkatlerini veremezler. Bunun sonucunda kaytszlk doar. Tam tersine, btn dikkatlerini bilinsizlie ve bakalarnn dncelerine verirler. Kendilerini ayr btr birey olarak gremediklerinden gerei yzeysel olarak g r m e y e
alrlar. zellikle insanlarla anlamazlklar yaadklarnda kaytszlklar ileri bsbtn daha kt hale getirir. Normal dokuzlar giderek artan bir ekilde, sorunlara zm bulmak yerine
sorunun bir paras olurlar.
likilerden uzak durarak insanlarla tartmaktan da uzak dururlar, insanlar iki nemli gruba ayrrlar: zdeletikleri insanlar ve dierleri. Normal dokuzlar iin dierleri ok az ey ifade
der unku onlar gerekd..soyut kavramlar olarak grr Onlara sor, derece kat ve kaytsz davranrlar. Dokuzlar iin onlar
gerekte yokturlar.
Normal dokuzlar zdeletikleri insanlarla ilikilerine bile
lazla aba harcamazlar. Once onlar idealletirirler sonra ilgileri
baka insanlara ynelir. Sonu olarak insanlar kendileriyle veva
h n y a l a n y l a ilgilenilmediini dnrler. in komik yan, direrler, de kendileriyle yeterince ilgilenilmediini dnerek douza olan ilgilerini kaybederler. Dokuzlar ilikiden uzakla.rlarken dierleri de uzaklar.
Kriz anlarnda herkes yaplmas gerekeni grebilir fakat dokuzlar gururlar, nedeniyle olanlara tahamml etmeyi tercih
.nler: Ayak uydurarak sorunlarn stesinden gelebileceklerini
'
sarfetmektense. olaylarn akn deitjrmek iin
a b a

@

/orunda kalacaklarn, fark ederler, y l e olsa bile kadere, do

kuzlar insanlar fkelendirirler. Ancak dokuzlar hala ho insan
lardr. B u y z d e n , insanlar onlar, zmek istemezler. Dokuzla,
huzur .rnde kalmak istedikleri iin insanlar onlar, yaimz bira
imdi bencillikleri ortaya ,km,t,r: Dokuzlar farknda olma
dan huzurlar. insanlarm ihtiyalarndan ve gerekten daha
nen,,, grmlerdir. Byle yapmakla insanlara zarara vermek-cd.rler. insanlara taviz vermeleri kendilerini ve dealle.irdiklen insanlarla ilikilerini bozmamak adna uyguladklar, bir savunma mekanizmastdrr. Gerei olduundan ok daha nemsiz
grrler. nsanlarla birletii hayaline devam etmek iin insan-'
da ederler Bylelikle varlklarn, ve huzurlarn, srdreM r i e r . Bu ck.lde huzurlarm srdrmek adma elerini, ocukkrn ve kendilerini feda edebilirler
Aslnda burada bir saldrganhk sz konusudur ama ylesine
nce bir sald.rganhktr ki insanlar bunu fark edemezler. Ancak
kuzlar , dier insanlar gerek deildir. Hayatlar, fiziksel
anlamda deil ama psikolojik olarak ellerinden al.nnuslr. Dokuzlar hayallerle ilikiye girerek gerei ve zellikle baka in-

: ; ! S

'

e t m i 5 , e r d r

B u

** bn

SALIKSIZ DOKUZU ANALZ E T M E K

HMALKAR NSAN
S a h k s z dokuzlar anlamazlk ve problemlerle yzlememek konusunda son derece kararldrlar. Neden okluklar, probemlen g r m e m e k l e direnirler. Bylelikle kendilerini sululuk
g sundan vc endieden korurlar ve hayallerle y a a m a a de
" - d e b h r l e r Sonu olarak, salksz dokuzlar inat.ihmalka ve deg,meler, ynndeki basklara kar. son derece daya273

verdikleri dierleri, onlar kendilerinden kurtarmak iin ad,,,,

alarak salksz dokuzlarn yzlemeyi reddettikleri problemle
rm zmelidirler.
Bu noktada, daha nce kmadysa bile. insanlarla ciddi
problemler ortaya kacaktr. Dmanca davranlar ortaya ,k
tnda salksz dokuzlar insanlarm kendilerine duyduklar,
o'umsuz duygularn younluu karsnda hayrete decekle,
edcmezer

SI

n S a n

'

a r a

, ; r k

Kaytsz kalarak zdeletikleri insanlara byk zararlar verlklenn. fark etmek onlarda iddetli endie ve sululuk duygulannn ortaya kmasna yol aacaktr. mitsizlie ve belki de
intihara srkleneceklerdir. Ancak bastrma mekanizmas onlan hatalar, ve yetersizliklerinin farkna varmaktan koruyacaktr
Mcak zaman zaman kaytszl.klann.n sonular, onlar, rahatsz
edecektir. Zamanla ihmalkarlklarnn telafi edilemeyecek sonulara yolI a u g m fark ederler. Artk geri dnmek iin ok ge"r. Bunun deheti evlerinin kapsn lnnalayan vahi bir hayvanin peneler, gibidir. Bundan nasl kurtulacaklarm, bilemezler.

BLNEN K
Gerein basks ve insanlarn dmanl o kadar gldr
k. kendilerin, yapaklarnn bilincine varmaktan korumak iin
r n k l e r l e bln balarn, koparrlar. Bylece ne gerek kendienyle ne dc onlar gereklerle iletiin, kurabilirler. Endieden o
kadar ok korkarlar ki kendi ilerinde blnmeye balarlar A n K f c n n n rahmine d n m e k isler gibi bebeklere zg bir inkar
IMsna gerilerler. Kendilerini o kadar ok engellerler ki uyku- l u g u andran hissiz, tepkisiz bir duruma ekilerek kendilerinRCn ayrlrlar.
Nevrotik dokuzlar gelecei d n e m e y e n gemii ise hatrlanmayan otomatonlar gibidirler: ne hissedebilirler ne de tepki

275

,^ T
n T
'
-y
arak daghrkr Data nce g r d m z gibi. kendilennden
e 5 , ,

k i e r e

b i r

rTb-T
i ' l "
*n**.
imdi
l > a r a | blnerek kendilerinden tamamen uzaklarlar
5

0im

a , k

ara

Nevrotik dokuzlar bilinsizce kendilerinden vazgeerler B i linlerin, endilennin eitli paralarna blerler. Her b , pa ,
kar ettikler, bastrdklar, veya gelitirmedikleri bir y
em.1 eder. Daha sonra evrelerine oklu kiiliklerinden hiriv "
epk. y e r r i e r . Baz, durumlarda oklu kiiliklerden biri e v l
khgm btnnden daha i y i tepki verir
,

Kendilennden vazgeip oklu kiilikleriyle yaamak bir e o z u m u , Bylelikle kendileri yaayamaz ama baka
X
5

n C C

ks
"7
T " "-
^ u z l a r m baka
b r k aracdgyla y a a d d a n n renmitik. imdi ise dier
d r k l e n arac,.,,y,a y a m a k t a d r l a r . Kiiliin z o kadar d '
M b r t n t y m a g e r m . t i r ki rya grenin olmad bir rya iind gbtdrler. Buna y a a m a k denemez. Bundan baka alt k X
I
terdej, b u tanesi insanlara veya kendine zarar S i l e c e i
bu gvenli veya makul bir yaam ekli deildir
oklu k.l.klere blnmek nevrotik dokuzlar iin konuk bir
, de uygun b,r sondur nk kendilerine bir birey olarak as
yttennce tlg, gstermemilerdir. Zaten gerek anlamda bir birey
* g ' H e n r Onlar pek ok farkl insanlardr ve hi kimsedirler

DOKUZUN DNAMKLER
ZLME YN: DOKUZ ALTIYA YNELR
k o k l u k.liklere blnen dokuzun altya m, ynelecei yokJ voklu kdklerden birinin veya daha faz.asmm psiklo k
- . k daha da bozulup bozulmayacan, bilmek zordur. Byk
. le oklu k.liklere blndkten sonra izofreninin bir
P i l (muhtemelen paranoyak izofreni; bu da altya doru bir
277

Ne yazk k i . ruh salklar, bozulan dokuzlarn endie veya

saldrganlkla baa kabilmelerini salayacak savunma mekanizmalar, yoktur. zellikle kendileri iin nemli olan insanlar,,,
kendilerin, reddetmelerinden duyduklar, endieyi artk bastmmazlar. isterilerini kontrol edebilmek iin areyi alkol veya
uyuturucularda arayabilir veya huzuru tekrar bulamazlarsa intihar etmeye ynelebilirler.

BTNLEME YN: DOKUZ E YNELR

Sal.kl, dokuzlar ile birletiklerinde, kendinden emin bir
ekilde kendilerini ve yeteneklerini potansiyellerinin sonuna kadar gelitirmek iin aba gsterirler. Kendilerine hakin, bir ekilde aktf ve iten ynlendirilen bir g ile kendilerini asmaya
ynelirler zaten sahkl, ve son derece dengeli olduklarndan, artk bir bakas a r a c . h , y | yaamadklar gibi kimliklerinin ve
zsayglarnn kayna olarak toplumsal rollere uymay, da ec
nksz grrler. Bunun yerine, btnleen dokuzla, kendilerini
dzgn bir ekilde ifade ederek kendiler,,,, yaratrla,. Artk derkhkten korkmazlar. Daha esnek ve uyumludurlar. Bir hrey
olarak gereklerle doru bir ekilde baa kabilirin
a

Btnleen dokuzlar y a a m a gleri ile irtibat kurmulardr

' cd un terimleriyle ifade edecek olursak, id le, kendilerinin
''Idrgan ye igdsel yanlaryla ba kurarlar. Dokuzlar her zaman saldrgan drtlerinden korkmulardr. Artk saldrgan drMltennden korkmalarnn gereksiz olduunu nk bu drtlerin
ykc olmayabileceini, aksine kendilerini gelitirmeye ynlendirebileceklerini fark ederler.
Huzurlar, daha az krtlgan bir hal kazanr nk insanlara
Wld,rgan davranmadan ve ilikilerini tehlikeye atmadan istek ve
W
l.ka

e , d e

edebileceklerini kefederler. zsayglar, arl-

.hkler, daha olgun ve daha doyurucu bir hal kazamr

Kend.ler.yle btnleebilen dokuzlar iliki kurabilecekleri biri219

Zl alanlarnda baarlar kazanarak kendilerinden memnun olabilirler. Ancak dier alanlarda son derece rekabetidirler Entelektel alanda yetenekli deillerse, biraz ar anlyor gibi grnrlerz - i y i huylu ama biraz kaln kafal- nk ne dokuz nc dc sekiz ok zekidirler. Bu insanlarm dieriyle psikolojik ve cinsel
birleme iin gl drtleri vardr, karcdrlar ve maddi ynden rahat etmek isterler. Korunma igdleri uyandnda kendilerin, ve mallarn, korurlarken insanlar incitmek istemezler
Bu al t,p,n normal insanlar dierlerine kavgac bir ekilde davranabilirler ama bu uzun sreli bir dmanla d n m e z En
ok ailelerine, manlarna ve yaam tarzlarna sald.r.ld.nda fkelemrler. Ancak fkeleri getiinde eski dmanlaryla dost
olurlar.
Sekiz kanadma sahip olan salksz dokuzlar hareketlerinin
sonularna aldrmadan iddete bavurabilirler. Bu alt tipin insanlarnn ,d drtleri ve saldrganlklar gldr vc bunlar
kontrol etmek iin gereken sper egolar, veya bilinleri yelerince gelimemitir. zellikle elerini cinsel ynden kskand.klarnda ok saldrgan davranrlar. Sevdikleri birinden tutkularnn
snmesi yznden ayrlmalar, dokuzlar, mahveder ve sekizi ise
yaralanan gururu yznden hrslandrr. Sonu olarak sekiz kanadma sahip olan dokuzlar drtleriyle saldrarak fiziksel ynden tehlikeli olabilirler. Neden olduklar, zarardan kendilerini
duygusal olarak ayrarak anlamazlk yaadklar, insanlardan inikam alabilirler.

BR K A N A D I N A S A H P O L A N D O K U Z
Dokuzun ve bir kanadnn karakter zellikleri birbirlerini
i'ilendrmeye eilimlidirler. Dokuzlar huzurlarn srdrebilmek iin duygularm bastrrlarken, sekizler z kontrollerini
'Hamak iin duygularn bastrrlar. Bu alt tiple dier alt gruba
0

d u v

g u s a l ynden daha dengeli ve sakin insanlar grrz.

281

gn bir yaps olduu iin kolaylkla fkelenebilirler. ddialarn

desteklemek iin hakl gstermeye alabilir, ahlaki ynle,,,,,
aklayabilir, politik, snfsal ve dini ideolojileri kullanabilirler
artc derecede duyarsz davranarak insanlar n e m s e m e y e b i lirler nk bu alt lipin normal kiileri kendi idealisl dncelerin, desteklemek iin gerek dnyadan pek ok eyi rnek olarak gsterebilirler.
Bu alt lipin salksz insanlar bakalarna kar cezalandrc
davranabilirler. Ar derecede sinirlenerek drtleriyle hareke,
edebilirler. Yanllklara ve adaletsizliklere sinirlenirler ve sekiz
kanadna sahip olan dokuzlardan daha fkelidirler. Harekele geerlerse, bir kanadna sahip olan dokuzlar normal d a v r a n s l a n y .
la elierek olduka keyfi davranabilirler. Nevroik kiilik zellikler, arasnda saplanil,-zorlay,c, eilimler bulunmaktadr ve
bu al tipin insanlar, kendilerini zorlayc hareketlerinden veya
gerek problemlerinden ayrarak grnteki sorunlar zerinde
MplantJ davranabilirler. rnein hibir ey o l m a m gibi sapknllarnn odak noktasn unutmaya karar verebilirler I ie, ali
llpte savunma mekanizmalar daha genel olduundan, bu al t i pin nevrotik bireyleri almalarn daha derin yasamaya eilim
l k l a r bozulursa ciddi duygusal problemler vefa snr bozukluklar yaamaya daha meyillidirler.
r l e r

v e

r u n

SON D N C E L E R
Dokuzlarn ruh salklarnn bozulma srecine baktmzda, en ok korktuklar ey olan ayrlma korkusunu gerekletirdiklerim grrz. A n k blnm kiiliklerdir. Sadece insanlardan deil kendilerinden de ayrlmlardr. Kendilerine tama
" yabanclam ve kendilerinden korkmakladrlar Ancak
i ' i ' M ' k glklerle kiiliin geriye kalan ekirdei kendini tamir
ilebilir.
Grne gre az saydaki dokuz byle bir nevroz yaar.


O N KNC B L M

BRNC TP: R E F O R M C U
BRN PROFL
Salkl: Aklh.sezgileri gl ve hogrldr. Kararlarnda
tamamen gereki ve dengelidir. Yksek prensipleri vardr Her
zaman ad, ve tarafsz olmak iin aba sarf eder. Ahlaki deer n ok yuksekt.r: Onun iin gerekler ve adale, ok nemlulir
<.ok durusltr: Ahlak hocasdr.
:

C y

d e

, 0 k e , n n

l i

^
y c e gnll bir
. d e l M s n l r T Sl
dea|
. Reformcudur ve zay.flann haklarm savunur. Dzenve verimlidir ama duygularn bast.nr. ok eletirir ve yarg., :
^
- Mkemmclliyctvi ve ikolik.ir. Ahlak deerenn. savunur, fkelidir, insanlar, azarlar ve bu davranlarla
insanlar rahatsz eder.
*
l s t t l r

, n a

, d , r

Salksz: Her zaman kendini haki, grr. Hogr sahibi dc

. Dogmatiktir ve esnek deildir. Tart.u.nda serttir ve f i U k , , n , n u r m u l m c s m e tahamml edemez. Saplan,,!, ve zoria- dnceler, vardr. Davranlar tutarszdr, sylediinin
285

Birlerin tipik olarak gremedikleri ey ne kendi ilerinde ne

de d n y a d a uzlaamayacak glerin almalar arasnda taklp
kaldklardr. yi ve kt. beden ve ruh. ideal ve gerek arasndaki mcadeleyi ilgiyle izlerler. Birler iin. doalarnn mantksz ve karmakark yanlan ile mantklarnn akl.karanlk ve
tutkulu drtleri ve z kontrolleri, melal'iziksel zlemleri ile insanca ihtiyalar arasndaki sava snrlar kalpleri ve akllan
arasnda kesin bir ekilde izilmitir.
LK LSNDE
zgvenlerinin temelinde kendilerine deil ideallerinin d o ruluuna duyduklar gven olmakla beraber kendilerinden emin
grnrler. Grnlerine ramen, kendilerini ulamaya altklar ideallerden deersiz grrler. Kendilerini doruluk veya
adalel gibi evrensel ve soyut bir deere adarlar. Kendilerini bir
bakasyla bir olarak gren dokuzlarn aksine birler ideallerinin
kemlilerinin bir paras olmadnn bilincindedirler. Tanmlamak gerekirse ideal urunda aba gsterilmesi gereken ama hipfl zaman tam olarak ulalamayan bir eydir. Yine de. grecen i n i z gibi. ortalama ve salksz birler bu uurda aba gstererek kendilerini sradan lmllerden yksekte g r r l e r /
Tam bu noktada birlerin problemleri balar. Ortalama birler
fUh salklar bozulup nevroza doru srklendiklerinde ideallefiyle ylesine zdeleirler ki salksz birler ideallerine ulatklarn zannederler ve bunu baaramayanlar yarglarlar. Salksz birler bile zihinlerinin bir kesinde m k e m m e l olmadklarn bilirler fakat kendi zihinleri veya bir bakas tarafndan yarglamamak
m k e m m e l m i gibi davranrlar. Ortalama vc
'Hksz birler mkemmellik iin ne kadar aba harcarlarsa, o
kadar hakl olduklarn dnrler. dealleri iin altka, bajertsz hile olsalar hakl olduklarn dnrler. Sadece ideallcHyle zdelemeleri bile kendilerini dnyann geri kalanndan
287

Bu ip tarafsz gereklii veya tarafsz bir ekilde tasarlanan

/h.nsel bir forml sadece kendisi iin deil evresi iin de geeri, bir prensip haline getirmeye alr. Bu forml ile iyi ve k t, gzellik ve irkinlik llr. Bu formle uyan her ey doru
uymayan her ey yanltr... bu forml hayam anlammm tamamn, kapsad iin, her yerde ve her zaman uygulanmas gereken evrensel bir yasa haline gelir. Da dnk dnen tip kendim bu formle adad gibi evresindeki herkes de kendi i y i l i k le tm bu kurala uymaldr. Kurala uymayanlar yanl yapmakadnlar nk evrensel yasaya kar, gelmektedirler. Bundan dolav,.man.,ks,z, ahlaksz ve bilinsiz bir ekilde davranyorlardr
Ahlak, deerlere verdii nem istisnalara hogr gstermesini
engeller. artlar nc olursa olsun ideallerine Uyulmaldr... Bunun
eden, evres.ndeki insanlara deil, doruluk ve adalete nem
^n.es.d.r... bu programda "yap,las gerekenler" ve "zorunluluklar n e m i , bir yer tutar. Eer bu formln geni bir uygulad alan, varsa, bu tip toplum hayatnda bir reformcu veya sava
Olarak faydal olur. Ancak formln uygulama alan, darsa inin ar, ve kendini tek bir ekilde davranmaya zorlayan seri dela> larn zerinde duran ve kuralc biri haline gelir. Bu tip iki asl U arasnda gidip gelmekledir.

'

Bizim bak amzdan baktmzda. Jung'un birin zellik

Pek ok noktadan ele aldn grrz: Ortalama birler re
"
savsdrlar. te yanda, sabks.z birler hosL

V e

h a k l , n , n

i n s a n I a

'""; ;
:5
" kendi kafalarndaki ekle uymaya
'Harlar. Greceimiz gibi. birin zellikleri insan doasnn
"i"
Virkin zelliklerini kapsar. Salkl oldukfrmda btn kiilik tipleri iinde en tarafsz, prensipli ve akl
adil davranabilmek iin kiisel
'
,M

b ,

S l 1

e k , , d e

n l a r

, a b i l i r , e r

fcygulanm insanlarla olan ilikilerine mmkn olduu kdar

" " ' - ' " l a m a y a alrlar. Sadece kendileri iin deil tm insan
I' 'su, adalet isterler.


ocuk Tanry kzdrp yarglanmaktan korkabilir. ocuk drtlerine uyarak keyfi, bencilce veya din tarafndan gnah fakal bir
ocuk iin normal olan davranlar gerekletirdii iin cehenneme gnderilmekien korkabilir. Birler, bir bakma, daha o cukluklarn yaamadan yetikinler gibi davranmaya zorlanrlar.
Bu nedenler yznden babalar gibi olmamaya karar verirler.
Yarglanmaktan kanmak iin babalarndan daha iyi olmalar
gerektiine inanmakladrlar.
unu da eklemek gerekir ki uymalar beklenen kat kurallara
kar kmak yerine gnah iledikleri iin sulu hissetmilerdir.
Yine de. kendilerinden m k e m m e l olmalar beklendii iin sinirlenmiler ve bu basknn altnda olmayan dier insanlar grdke daha da fkelenmilerdir. Dierlerinin zgrl onlar
mirlendirir ve kendi yasaklarnn altnda daha fazla fkelenmelerine yol aar.

K I Z G I N L I K VE M K E M M E L L K P R O B L E M L E R
Birler m k e m m e l olamadklar iin kendilerine sinirlenerek
belerini bakalarndan karrlar. Ortalama ve salksz birler
kendi karmak duygularn z m e y e almaktan, kendileri
l nida her eyde hala bulurlar. Kendilerini her zaman hakl gr
"" ' ' "
^ I d r g a n yapar; ama bir yle saldrgan bir kiilik
lipi deildir. dealleri kendileri de dahil olmak zere her eyi
Hc birimleri olduu iin ideallerine itaat ederler. Kiiliklerin
k i saldrganlk ideallere m k e m m e l bir ekilde uymadklar
Iflll kendilerine ve insanlara duyduklar fkenin bir ifadesidir.
Ilmdan baka, fkeleri kendilerine ve dier insanlara ok
' diklendiklerinin bir iaretidir: Mkemmellik insan doasllt dayanamayaca bir yktr. Doal olarak beden ve ruh birime bamldrlar ama birler bunu kabul edemezler. Doa
"
'
yanla" mantkl yanlan kadar kolay kontrol
mkcmelletirilcmez. Yine de. ideallerine daha
o

; , k

v e

d , s

kiki gereklilik deildir. Tam bir insan olabilmek yclcm..dur. Paradoks yaratacak bir ekilde, kendileriyle b t n l e s m l . ...
sanlar olarak birler insanca m k e m m e l l i e m m k n oldur.. I .
dar yaklamlardr. Bu kadar salkl olduklarnda, asl insi
olarak meleklere ok yaklamlardr.
Salkl birler olaanst doru kararlar sayesinde kiilik
lipleri iinde en akll olanlardr, idealleri deil gereklen du
ndklcri iin doru karar verme becerileri ok gelimiin
Mantkl dnmeyi aarak iinde bulunduklar durumdaki en
doru seenei bulurlar. ok salkl belerin fiziksel dnyay
ok iyi anlamas gibi ok salkl birler de deerler dnyasn
ok net grerek insanlar doru yola ynlendirirler.
Kendilerine hogrl olduklar gibi bakalarna da ok hogrldrler. nsanlar hogr szcn "izin veren" anlamnda, insanlara yapmak istedikleri eyler iin izin verilmesi gerekliini kastederek kullanrlar. Ancak insanlara hogrl olmak
islediklerini yapmalar iin izin vermekle ayn ey deildir. Gerek hogr bilgili insanlarn farkl dncelerine sayg duymaktr. Protcsan olan hogrl bir. Yahudi ve Katolie. M s lman ve Hindu'ya. Tanrya istedii gibi ibadet etmesi iin izin
verir. Bu. hogrl birlerin dierlerinin dini inanlarnn doru
Olduunu kabullendii veya dini farkllklarn nemli olmadn dnd anlamna deil insanlara doruyu kendi balarna
ve kendi istedikleri gibi bulmalarna izin verdii anlamna gelir.
I rkl bak alarn onlar desteklemeden veya kendi fikirlerini kabul ettirmeye almadan anlayla karlarlar.
Mutlak deerleri kendi dncelerinin zerinde tutarak bu
kadar hogrl olabilirler. Salkl birler doast, ruhsal alan gz nnde bulundurarak, geree daha geni bir bak amdan bakarlar. Bu da her eyi olduu gibi grmelerini salar.
Sezgileri o kadar gldr ki herhangi bir durumda gereklen en
"nemli olan eye dikkatlerini verirler. Bir bakta neyin doru

neden olduu sonularn sorumluluunu almaktan da kanmazlar. Kararlarn, bu ekilde tanmlamak kararlarn, olduundan daha mantkl gsterebilir. Salkl birler doru kararlara
hi zorlanmadan varrlar nk dnyay tarafsz bir ezle Grebilirler.
Salkl birler o kadar tarafszdrlar ki kendi hareketlerini
yaklamlarm ve duygularn tarafsz bir gzle deerlendirebilirler. Hata yapmak istemezler ve farkna varr varmaz hata yaptklarn kabul ederler. Yanl fikirlerle hibir ey elde edilemeyeceini b.hrler. Haki. ve doru olmak onlar iin nemlidir. O
jfzden yanl fikirlerini gurur meselesi yapmazlar.
Ahlaki deerlere bal ve bilinli olduklar, iin doruyu yanldan ve iyiyi ktden ayrabilirler. Salkl b i r l e t bencillik
Inallk vc kk eylere taklmaktan nefret ederler ve kendilerinde bunlardan birini fark ederlerse hemen skp atmak isterI' Erdemli davrandklarnda huzurlu olurlar ve erdemli olmay
'" " "
V - duyarlar. Saduyu, alakgnlllk ve
MH ve tarafsz davranmann ne kadar deerli olduunu anlaJ link bunlarn kendilerini kstladn dnmezler. Gerekten
J '"'nl. snrlamalar olmadan insanlarn bir toplum hayatnn
olamayacan dnrler. G n m z medeniyeti onla
' kiisel kazanlar yerine daha yksek hedefler peinde ko
laudan ok ey kazanmtr.
;

m , / l a r s a

s u

, u l u

Nc kadar erdemli olsalar da veya ne kadar i , olmak slese d, ktlklerden ve aclardan her zaman uzak duramayacak
' ' " ' . n e m d e d i r l e r . Tanryla iyi olmalarnn karlnda
RK'bll sknt yaamayacaklarna dair bir szleme Vapm deilI M v. olmalarnn kendilerini hayatn skntlarndan uzak
'
^
ilinekledirler. Bakalarnn bana gelebilecek
' k e n d i bala, ma da gelebileceini bilirler. Balarna kf
"
^

' "
ben?" diye sormak yerine "Neden
*
'>"
^ ' " ' c s i n ki?" derler. Hayatn kolay veya dertsiz
v

, d i

i n ( k

, , :

295

Bir kez bu safhaya ulatklarnda insanlarn iyi niyet, hak ve

bilinlerini gzeterek doru olduuna inandklar deerleri savunurlar ve bakalarn memnun ya da rahatsz edip etmediklerine aldrmadan, dncelerini korkusuzca dile getirirler. Bundan dolay.salkl birler toplumun ahlak retmenleri vc "gerein tanklar" olarak prensiplerini ve ahlaki vizyonlarn dier
insanlara ulatrrlar. Bu. retmenin en yksek eklidir. Sadece
bilgiyi deil doru ekilde yaamann vizyonunu aktarmaktr.
nsanlar doru ve yanl ve doru ve yanl ekilde hareket etmenin sonularn gremeden hayatlarna yn veremezler.
Ancak yle bile olsa. insanlar inandklar eylere inanmala iin zorlamazlar. nsanlara vaaz vermek yerine kendi tecrbelerini aktarrlar. nsanlar onlar dinlemese de gerein eninde
"ununda anlalacandan emindirler nk gerek insann ruhuna ihmal edilemeyecek bir ekilde seslenir.

ORTALAMA BR NCELEMEK
DEALST REFORMCU
Bilinlerinin rehberlik ettii birler itaat etmediklerinde da\m endie ve sululuk duyarlar. Eer herhangi bir nedenle ahlak prensiplerini m k e m m e l bir ekilde yerine getirmediklerini
JUnrlerse ar derecede yksek standartlarn peinde koarbu Her eyi daha iyi yapmak isterler. Herkesi devaml olarak
hindilerini gelitirmeye tevik eden idealist ve reformcu insanim ulurlar.
Salkl ve ortalama dokuzlar arasndaki fark ortalama birie"nyay kendi ideal yorumlarna gre deitirmek istemeleril. Ortalama dokuzlar, her eyde bir idealin peinde koma
S duyarlar. Bu yzden, ortalama birler dnyaya ahlak
Vperk-ri bakmndan daha stn olduklarn dndkleri bir
asndan bakarlar. yle der gibidirler: "lerin nasl yl l l l l

297

ada lar. Bu davalar g m e n iiler iin grev gzcl yapmak,

polt.k bir par., , , mahalledeki insanlar, organize etmek veya
evre sorunlar, ,in insanlar harekete geirmek olabilir
n

Ortalama b.rler bir reformcu ve bir davann taraftarlar, olarak her konuda nerede duracaklarn, bilirler ve grleri iin bir
misyonerin gayret ve cokusuyla tartrlar. ok konukandrlar
vc tartmay ok severler. Grlerini etkili bir ekilde ileri glebilirler. Davalarnn haki, olduuna inanarak kendilerine sonuna kadar gvenirler. Ellerini ekilsiz bir a m u r ymna cokuyla suren heykeltralar gibi dnyann sorunlarn, stlenirler
rabll k l burada gerek sorunlar, balar. Dnya ve zellikle dier
nsanlar b.rlenn reformcu drtlerine gre ekil verilecek a m u r
vumrular, deillerdir. Birler kendi dncelerindeki seki, vermek istemelerine ramen, her eyin bir ekli zaten vardr.
D Z E N L K
Bu noktaya kadar birler belki de sadece aileleri ve arkadalar arasnda br eit reformcu konumu alm olduklar iin kiIC duygular ve resmi idealist konumlan arasnda bir fark olmaln, .stcmezler. Hayatlann.n her alannda, zellikle duygulan
zerinde konirol sahibi olmak isterler.
Salkl z disiplinleri cani, bir verimlilie ve dzenlilie eerilemtr Ortalama birler mantn her ey, ynelmesin, ,s,er7:
y ^ n n ukurunu kazarak ift kutuplu ruh halleW * a n r .
W - siyh veya beyaz, doru veya yanl
ya da kt. doru yaplm veya yanl yap.lm olarak gl
- " e r o m a n gre. kiisel tercihler iin yer yoktur vc olmama;
i n i yok etmesi olarak grrV
' '
"
f e r i n i , dierlerin, ve evrelerini
antik vc dzen ile ynetmek isterler
'"'
M

K , ?

s e l

l e r C I , 1 , e r i

a m a

d o k u

k i

i n i

J , r

b , r

Dnyay titizlikle ve lam olarak dzgn kategorilere blmek

1

'

l , T

d e l a

> ' ' i ^ ' i k ' e dnr, akla gelebilecek her i f a *



leri gerektiini dnrler. te yanda, eer bir ey yapmak istemezlerse, rnein hafta sonu almak istemezlerse, kendilerini
disipline altrmak iin kendilerini onu yapmaya zorlarlar. in
komik yan.byle yapmakla drtlerinin devaml olarak bilincinde olduklar iin drtlerinden daha fazla etkilenmeye balarlar.
Her ne kadar sahip olduklarnn etkisine bal olsa da. zellikle cinsellik, zevk almak ve beden sz konusu olduunda, ortalama birlerin sade ve sssz, konforsuz bir tarzlar vardr. zellikle cinsel drtler onlar iin korkutucudur nk bu drtler mantksz olmakla kalmayp yasaktrlar. Kaslar sklkla gergindir:
Dudaklar i l k i .dileri kenelenmi.boyun vc yzleri gerilmitir.
Bu noktada, davranlarm ve duygusal dnyalarn gergin, sert.
kaskat,souk ve resmi sfatlaryla nitelendirebiliriz.
Oz kontrol sahibi olmalarna ramen kendilerini byle grmezler. Ortalama birler mantksz drtleri ve cinsel arzularnn
bilincindedirler. Onlarn bak asna gre. dzenli ve verimli
olarak d n y a y a bir iyilik yapmakladrlar. Sadece bununla kalmayp, serbest braktklarnda dnyay alt st edecek olan tutkularm bastrarak dnyay koruduklarna inanrlar. Kendilerine isledikleri gibi davranmalar iin izin verirlerse, duygularnn
kontrolden kp kendilerinin en vahi drtlerle srklenip g i dc eklerinden ve kanlmaz olarak kalbin en karanlk gnahla mn iine deceklerinden korkarlar. Bilinaltnda nelerin yaadn kim bilebilir ki? Birler hibir eyi kurcalamamann aklh' a olaca kararna varrlar
Bil nokta birlerinin ruh salnn bozulmasnda bir d n m
noktasdr nk hayal birlerin dnd kadar dzenli deill> ve birler de istedikleri kadar dzenli olmay baaramazlar.
Dizginlenmi drtleri bastrmann barikatlar arasndan szl'T yzeye kmay baarrlar. Bu noktadan itibaren, kendilerini
r? evrelerini daha fazla kontrol altnda tutmaya alrlar. ByM)]

 Yarglayc birler yaniabilecelclerini asla dnmezler , K , i r veya yapmack bir alakgnlllkle davranmak iin yanddUdanm syleyebilirler ama bu sadece gstermeliktir >
Bundan b a k a , grlerini asla deitirmezler nk grle
nnm temehnde idealleri varrhr ve idealler, kendilerine d o * u yo ^ pusula kadar sabittir. Bylelikle haya, h i bitmeyen
k.lde idealler,,, olaylara uygulanmasndan, hatalara, dzcl"mesmden. kotu yaplan eylerin hi- bitmeyen bir ekilde yemden yaplmasndan ibaret olur.
V

w mkemm^T ' ' f

***** ^
barna
m k e m m e l olamamalarna sinirlenir vc ierlerler. Eger biri
8

a , a r S a

V e y a

' t "

d.klar, biri vergisini d e m e l

da yasak bir iliki yayorsa bunu kendilerine vaplm,s t
olarak grrler. Eletirilerinde haki, be olsalar
v^
'T"' "
sinirlendirirler. Bu yzden insanlar
"'
f e r i n e ulak asmazlar. Kabahktan k n c , bir dogmatizm ge
E m i l e r d i r . Ama bu onlar iin bir sorun deildir ele , e bj .
; ;
d
t

k , r a r

v e

Kendi y a a m l a n n d a . yeterince retken o i m a d k l a n n , d

* k k u d l e n n . sulayan koliklerdir. Ancak m k e m m e l h y e nemsiz uynnnlarla ylesine ok ilgemrler ki kendile"< < mkemmelliyet, olmayan benzerlermden daha
M
- daha az baar,!,
olurlar. Devaml, olarak kimsenin h, kSZ
^ ^ ^ " n r l e r nk ancak bu ek ,,
il
Elbette k i . m k e m m e l l i y e . (

fr

, k , a r i n i

t : '
r

*
i s t e m e .
,
"7 '
'

'S veya karar, bir

" M brakmak istemezler nk k.msenn kendileri kadar
J ara. v eremeyeceine inan.rlar. Yeni birini eitmenin ok
h

e d e m e Z , e r

i i r a

H i

b i r

S " dnerek her ii kendileri yaparlar

r d olarak, kemmellliyetikleri yznden hibir eyin
303

iyi grleriyle dncelerinin yanl olduunun kantlanmasna

dayanamazlar. Ne sylerlerse veya ne yaparlarsa yapsnlar her
zaman doru olduklarndan emindirler. dealleri verimsiz ve kat kurallar haline gelmilerdir ve birler idealleri hakknda asla
esnek davranmazlar.
dealleri asla sapmayacaklar kal dogmalardr. Her eyi ve
herkesi kat kurallar nda grrler -doru veya yanl.iyi ya
da kt. kurtarlm veya lanetlenmi. Onlar iin hibir eyin ortas veya istisna yoktur. Mutlak mkemmellik ile uzlama gerektiren durumlar dnmeyi bile reddederler. Bak alarna
gre, en kk kusur btn bozar ve bu yzden acmaszca
kkten sklp atlmaldr. Ancak, kat kurallara gre yaamak
insanca ynlerinden vazgemeyi gerektirir. Nc kadar yukar karlarsa, insanca yanlarndan o kadar uzaklarlar. nsanl se
ven fakat bireylerden nefret eden insanlar haline gelirler.
Mkemmelliyet ortalama birler ile hogrsz salksz
birler arasndaki fark ilkinin, en azndan ara sra. kendilerin, de
eletirebilmeleri ve m k e m m e l olamadklarnda sululuk hissetmeleridir. Ancak eletirilmeye tahamml edemeyen salksz
birler iin bu geerli deildir. Salksz birler mkemmelliycii
ideallerine sk skya bal olduklar iin kendilerini her zaman
hakl grrler ve ideallerini davranlarna yanstp yanstmadklarna aldrmazlar. ("Haklym. O halde sylediin, ve yaptm
ler ey dorudur.")
En belirgin, belki dc tek duygular lkeleridir. Salksz birler yanl yapanlara adaleti getirirken kiisel davranmadklarm
dnmek isterler. Ancak ne kendilerine ne de bakalarna itiraf
edemeseler de onlar en ok motive eden ey intikam isteidir,
kendilerini kusursuz olan eylerden baka hibir eyi kabul etmeyecek kadar yce grrler.
Gerekte bakalarnn dnce ve davranlarna tahamml
edemezler. Kendileriyle ayn fikirde olmayan insanlar ahlaksz
305

rini saplantlanyla. mantksz hareketlerini ise zorlamal eylemleriyle kontrol etmeye alrlar. Saplantlar ve zorlamal davranlar sahip olmaya altklar kontroln k m e y e baladnn
iaretleridirler.
Zihinlerinden devaml saplantl dnceler geer. Mstehcenlie, dini deerlere veya iddete yneltebileceinden, saplantlar inanlar in ok tehlikelidir. Saplantlar o kadar youndur
k ruhlarnn eytan tarafndan ele geirildiini veya kendilerine
bircinin musallat olduunu dnrler. Aslnda bir bakma ruhlar ele geirilmitir ama bunu yapan b i r c i n veya eytan kendilerine yzlemek iin izin vermedikleri drtleri ve bastrdklar
duygulardr. Dahas.kendilerini neyin rahatsz ettiini bilemediklerinden saplantl dncelerini zemezler. Farknda olmadklar ey insanlardan nefret ettikleridir. Sonu olarak, zamanlann dncelerini konlrol etmeye alarak geirirler.
Dikkatlerini gerek sorunlarna vermek yerine temizlik veya
baka eit " k i r l i l i k l e r i " ve bastrdklar d n ve duygularyla i l Jli dzensizlikleri kknden skmeyle ilgili saplantlara taklp
kalrlar. Cinsel drtlerle veya bedenin kontrol ile ilgili saplantlar yemekle yer deitirerek muhtemelen yemek yememe hastaln veya ok y i y i p sonra kendim zorlayarak kusmak ya da
laksatif kullanmak suretiyle orlaya kan bir baka yeme bozukluu yaayabilirler. Ar derecede temizlik [akntlar olabilir.
Ifekellcrinin zorlayc yaps dzen ve z kon trol leriyle atmakladr.
Ancak saplantlar karakierlcriyle uyumludur nk nevrotik
bler ne bilinli davranmay ne de drtleriyle hareket etmeyi
kabul ederler. te yanda, takntlar onlar ok rahatsz eder. Bu
Vll/den, zorlayc ve dolaysyla keyfi, tutarsz ve ikiyzl dav
an 11 lar.
k

Nevrotik birler patlak veren drtleri tarafndan bilinsizce

edildiklerinde inanlarna ters davranarak, m e i n . ok
1 , 1 1

307

la dorulamak zorundadrlar. nsanlarn fikirlerini rtmekle

kalmamah.onlar cezalandrmahdrlar da. nsanlar gizliden gizliye gnahkar olduklar iin hibir vicdan azab duymadan ayplanabilirler ve yok edilebilirler.
Cezalarnn hederi olan insanlara ne sevgi ne de merhamet
duyarlar. Nevrotik birler insanlk d bir zalimlikle insanlara ac
ektirirler. nsanlara en ar cezalar vererek "onlar sadece hak
iliklerini alyorlar" derler.
Merhametsiz ve hogrsz bir ekilde adaletsiz ve canavarca davranrlar. Sadist cezalarndan kendileri deil adalet sistemi
sorumluymu gibi davranrlar. Artk ahlaki deerleri de bozulduu iin insanlar hapse altrabilirler. ikence e v i r e b i l i r l e r veya yaktrabi lirler.
Ayplanmaktan korkan kiilik tipi imdi insanlar acmaszca
yarglamaktadr. Bir zamanlar kendini adalete adayan kii imdi
en adaletsiz ileri yapmaktadr. B i r zamanlar saduyuyu temsil
eden kii imdi tamamen mantksz davranmaktadr.

BRN DNAMKLER
Z L M E Y N : BR D R D E Y N E L R
Birler drde yneldiklerinde sahip olduklar son deerler de
yok olur. nkar ettikleri cezalandrc yaklam ve hareketleri bir
kabus gibi zerlerine ker. Kendi yozlamalarn grrler ve
hakl olarak dehete derler. ("Tanrm, ben ne yaptm?) snrlann telafi edilemeyecek ekilde atklarn dnerek asla balanmayacaklarndan korkarlar.
Drdn etkisindeki birler karklna henz hazr olmasalar
da bilinaltnn etkisi altna girmilerdir. Bilinalt onlar iin yabanc bir alandr ve rendikleri eyler onlar korkulur, irendirlr ve kendilerinden nefret ettirir. ok net bir ekilde neden o l duklar karmaklk ve ktlklerin bykln grerek deh309

yapmak zorunda olduklarn hissetmezler. Bylelikle, zorunluluklardan cokuya, snrlardan zgrle ynelirler. Daha rahat
ve retkendirler ve duygularn kolaylkla ifade edebilirler. Daha sorumlu, elenceli ve mutludurlar.
M k e m m e l olma zorunluluunun getirdii yk omuzlarndan kalkmir. zellikle m k e m m e l olmann gerekmedii alanlarda her eyi gelitirme zorunluluu duymadan yaamdan keyif
alabileceklerini renirler. y olmak iin her evin m k e m m e l
olmas gerekmez. Hayattaki pek ok eyin zalen harika olduunu anlarlar. Doadan, sanatn gzelliinden ve kendileri gibi
m k e m m e l olmayan fakat olaanst ilere imza atan insanlarn
baarlarndan bylenirler.
Bundan baka, gerek deerlerden fedakarlk etmeden de esnek olunabileceini renirler. "yi daha iyi olann dman deildir" atasz onlar iin anlaml hale gelir. Soyut eyleri dnmekten vazgeerek hayat olduu gibi kabul ederler. Kendileriyle btnleebilen birler Olynpos dandan inerek insan rkna
karrlar.

BRN N E M L A L T GRUPLAR
D O K U Z K A N A D I N A S A H P O L A N BR
Birin ve dokuz kanadnn karakter zellikleri birbirlerini desteklerler. ki tip de evrelerinden uzaklama eilimindedirler:
bir ideallere, dokuz ise insanlarn kendilerine deil onlar ideallestirilmi hallerine baldr. Sonu olarak, dokuz kanadna sahip olan birler insanlardan kopmulardr ve iki kanadna sahip
Olan birlerden daha soukturlar. Bu alt grubun dikkate deer inlanlar arasnda u isimler yer almakladr: Margarael Thatcher.
Kalph Nader. Sandra Day O'Connor. Catherne Hcpburn. W i l l i an F. Bucklcy, Peler Jennings, Jeane J. Ki kpat ick. Diane Femsiein. Joyce Brothers, David Stockman, VValler Lipmann. Eric
31 

kl olduuna inandklar davranlarn dzeltmeye alrlar,

insanlara ne kadar ac verdiklerini fark etmeyerek onlara byk
zararlar verirler.
K K A N A D I N A S A H P O L A N BR
Birin kiilik zellikleri ile iki kanadnn kiilik zellikleri bir
dereceye kadar birbirleriyle atrlar. Birler mantkl,d,rlar ve
kiisel davranmazlar. kiler ise duygulu ve sosyaldirler. Temel
kiilik tipinin bir olmasna ramen, bu kiilik tipi birin duygusal
kontroln telafi etmek iin daha scak davranr ve daha sosyaldir. Bu alt grubun dikkate deer isimleri arasnda unlar yer almaktadr: Papa kinci John Paul. Mario Cuomo. Jane Fonda
Tom Brokaw, John Chancellor. Shana Alexander. Barbara Jordan. Gene Siskel, Alistair Cooke. Bili Moyers. EdvvinNevvman.
Aziz Thomas Moore. Anita Bryant ve Jean Harris.
ki kanad birin hain ve yarglayc tavrn, yumuatr. dealleri arasnda dnceli olmak ve komularn sevmek yer aldndan, i k i kanadna sahip olan birler zenli ve samimi davranmaya alrlar; kat prensiplerini y u m u a t m a y a alarak insanlarn ihtiyalarn g z nne alrlar. Bu alt grubun salkl insanlar hogry efkat ile. drstl insanlara verdikleri nem
ile, tarafszl bir bakasnn duygularn anlayabilme becerisiyle birletirirler. Cmert, yardmsever, nazik ve i y i huyludurlar.
Bylece birin souk davranlarn dengelerler. Hedefleri insanlar olduunda idealleri daha etkili olduu iin retmenlik ve
hemirelik gibi yardm gerektiren mesleklerde alrlar.
Bu alt grubun ortalama insanlar i y i niyetlidirler ve hem idealist bir zorlama nedeniyle hem de insanlar zerinde etkili olabilmek iin insanlar kendi taraflarna ekmeye alrlar. Sade
t > drst deil ama iyi niyetli de olduklarna inanrlar. ToplumM davalara idealist bir ekilde katlrlar ve insanlarn refahndan sorumlu olduklarn dnerek bir ekilde reform gerekle313

hmkg>

hareketlerini hakl gstere, w

on-arm aleyhine

"

'

W
ki

^ e k l e r olarak s u ,
Gerek olduunu S ^ t S
salan t e m e l l e " d H y t *

'-ket c

rafsiz yanlarn,

^
a

^
v

Cok kat, deaHcre ^

^
'akszl.n derinliklerine ^

***

"Mtkadar

*"

" i r kez birlerin duygula, m Z

halar, belaya , J
n n do
in m a k ; ,ek

d d i a

f^

, I

'

****

^ a d k l a n roln kii.sel ve tak

*
n

i ?"*
^
* *
^

*"

*
v

h l 2

>-

"aya. bir kanvonun z e n n d e k i I t ^ l S n * " ^ ' - ^

*
dayarlarsa mahvo,ur.ar Eh,
T * T T
^
"
'
korkun grnr n v m h r . l
f
" " * ''ayal
H n r u Z E
islemezlerse, birler
'eri de salkl
0 ^ 1 0 ^ ?
1

>gru olmalar yeler.

315

* * * *
^imdc

, W ,

k e

ON NC B L M

LER ANA H A T L A R
Bu b l m d e . E n e g r a m ' n alma ekliyle ilgili sorularn/a
cevap vermeyi mit ediyorum. Rehberde anlattm konulan de
(aylaryla inceleyeceim. imdiye kadar aklamalarn en a/n
dan birkan okumu.dolaysyla Enegram hakknda bir lk
edinmi olmalsnz. Bu nedenle .sizin iin anlaml olacak \ \
nemli konuyu detaylaryla inceleyeceiz: Btnleme vc fl
/ l m e Ynleri. Kanallar ve Kiilik zellikleri Celveli.

B T N L E M E VE Z L M E Y N L E R
Aklamalardan rendiiniz zere, her kiilik tipinin H
letme ve z l m e Yn vardr. Bunun yan sra. n i lpn k..
dun da Btnleme ve z l m e yn vardr Kanatr ynl rl
grdmz kalplar izler. rnein, bir kanadna sahip olan do
kuzda bir kanadnn Btnleme Yn yediye z l m e
OMU
ise drde dorudur. Al grubun bln kanallar iin ayn ej ge
eri id ir.
<

zellikle u ait gruplarda dzensizlik sz konusu olabilir: ki

kanadna sahip olan bir. bir kanadna sahip olan i k i . sekiz, kanallna sahip olan yedi ve yedi kanadna sahip olan sekiz. nk
hu ali gruplar iin hem Btnleme hem de zlme Yn ayn
kiilik tipidir. rnein, iki kanadna sahip olan bir bireyinin drde ynelmesi salkszdr. te yanda ise, d n . iki kanadnn B317

kiilik tiplerinin geliimleri veya bozulmalar iin bir aklama

vermek m m k n deildir. Temel kiilik .ipinizin nasl btnlei i n i veya zldn bir kez grdnzde, kanadnzn da
hangi tarafa yneldiini anlayabileceksiniz.
Hibir kiilik lipi tam olarak salkl olmad iin kiilik t i pinin Btnleme veya zlme ynnde yaklat kiilik tp
de hibir ekilde salksz olarak dnlmemelidir. z l m e
Ynndeki kiilik tp. lemel kiilik tp iin salksz olarak
kabul edilir nk temel kiilik tipindeki eitli zellikler nedeniyle henz baa kamadmz zellikleri ierir. Bundan dolay,temsil ettii psikolojik zellikleri hemen kazanamadmz
U1 z l m e Ynndeki kiilik tp s idece r e t e l olarak salkszdr. Salksz tip bizim iin baa kmas en g olan zellikleri temsil eder.
Benzer ekilde, kiilik tiplerinin geri kalan iin. z l m e
Ynnde hareket etmenin niye salksz olduunu anlayabiliriz.
Ksacas.lerin en ok uramas gereken ey duygularndan
kopmalardr ve bu Dokuz ile ifade edilir. Drderin en ok uramas gereken ey her eyi yapmaya haklar olduunu dnmeleridir ve bu ki ile ifade edilir. Beler en ok dncesiz davRUllianni zmelidirler ve bu yedi ile ifade edilir. Altlar en ok
korktuklar insanlara kar dmanca tavrlarn deitirmelidirl' i ve bu U ile sembolize edilir. Sekizlerin en byk sorunu inallardan korkmalar vc bunu inkar etmeleridir (paranoya) ve
bunun sembol Betir. Dokuzlarn en byk problemi inkar eHkleri endieleridir (isteri) ve bunu sembolize eden Altdr. Birli ise en ok kendilerini engelleme problemleriyle uramalda lar ve bu D n ile ifade edilir.
Sklkla z l m e Ynnde hareket etmeye yelleniriz nk
al ve nevroik atmalarmz bizi duygusal problemlerimiz
i\ acil bir ekilde zm bulmaya iler. z l m e Ynndeki
.119

ile bnlemelidir. Ancak, psikolojik geliimin hedefi tamamen

grebilen bir birey olmak olduu iin. birincil ya da ikincil tip
olmak ne avantajldr ne de dezavantajl. Hem birincil hem de
ikincil tipin psikolojik hedefi ayndr: potansiyelini dengeli bir
ekilde gelitirmek.
Yine de, birincil ve ikincil tiplerin nemli bir fark vardr: b i rincil tiplerin kendileriyle btnlemeleri daha zordur nk llerinin temel problemlerinden ikincil tiplere gre daha fazla
etkilenirler. Karakteristik problemlerinin stesinden gelmek onlar iin daha zordur. Ancak bunu baarabildiklerinde. geliimleri bir devrim niteliindedir. A n i ve etkili bir ekilde daha iyiye
ynelirler. kincil tiplerin geliimi daha yava veya evrimseldir
nk E n e g r a m ' n evresinde hareket ederler. kincil tiplerin
daha fazla yol almalar gerekir ama Btnleme Y n n d e bir
tipten dierine gittikleri iin deiimleri daha yava gerekleir.
Bundan dolay.ikinctl tiplere gre daha hzl btnletikleri
iin, birincil tipler bir bakma avantajldrlar. Ancak bir baka
bak asndan baktmzda, daha yava ama daha az korkutucu bir ekilde deilikleri iin ikincil tip olmann da bir avantaj vardr. Ancak hangi adan bakarsanz bakn herkesin amac
salkl zelliklerini birletirmek olduundan birincil ya da ikin
cil tip olmann mutlak bir avantaj yoklur. Bu srecin Enegram'n neresinde balad nemli deildir.
Btnleme sreci asla sona ermez: insan doas gibi Enegram da ak uludur. Tam bir btnlk veya mkemmelliin son
noktas diye bir ey sz konusu deildir. Enegram da byle bir
jey vaat etmez. Yine de, kendini gelitirmenin yukar basamaklarna doru devaml olarak ilerlemekteyiz. M k e m m e l l i k ve
btnlk bizi daima ilerlemeye iten ideallerdir: tamamen elde
edebileceimiz durumlar deillerdir.
le yanda, yaadmz srece kendimizle btnlememiz de
levam eder ama grne gre hi kimse zlmenin Ynn321

vardr. Kanat temel tipe komu olan iki tipten biridir- Enegramda baka bir yerde bulunmaz. Dokuzun Drt. Yedinin ki kanadna sahip olmas sz konusu deildir. Gerek hayatta insanlar
psikolojik elerinin geliigzel birleimlerinden ibaret deillerdir. Eer yle olsalard,kiiliklerinin genel bir kalb sz konusu olmazd. Kt yazlm bir romann, kiilik zellikleri anlamsz bir ekilde elien karakterleri gibi olurlard. (Kiilik
zellikleri birbirleriyle eliebilirler ama asla drst bir adamn
hrsz olmas gibi laban tabana zt olmalar sz konusu deildir.)
rnein ayn kiide Yedi ve n kiilik zelliklerinin bulunmas bir kiinin hem grebilmesi hem de kr olmas gibi bir eliki yaratr. Kiilik zelliklerinin geliigzel karm insanlarda bulunmaz ve bu yzden Enegramn kiilik tiplerinde de bulunmaz.
Temel kiilik tipimiz ve kanadmz ailelerimizin zerimizdeki etkilerinin bir sonucudur ve annemiz, babamz veya her i k i siyle eitli muhtemel zdelemelerimizi temsil eder. Bu birlemeler tutarsz olamazlar ama eer lemel kiilik lipi ve kanal
Enegramdaki tiplerin geliigzel birlemeleri olsayd tutarsz
olurlard. rnein kimse kanadna sahip bir Yedi olamaz
nk byle bir birleme anneye kar tutarsz davranlara neden olur. Yedi annesine kar olumsuz tavrlar indedir; ise
annesine olumlu bir ekilde yaklar. Temel motivasyonlar
farkldr: Yediler geni bir mal mlk ve tecrbe sahibi olarak
mutlulua ulamak ister. Yediler temelde insanla uyumlu deillerdir. te yanda, ler insanlarla uyumludurlar ve insanlarn
kendilerine deer vermelerini isterler. Ayn kii insanlarla hem
ilgili hem de souk olamaz. Bundan baka, yedilerin ve lerin
n/ellikleri olduka farkldr ve birleimin tanm psikiyatrik literatrde bulunamaz. Byle biri gnlk y a a m d a da bulunmaz
nk yedi ve n zelliklerinin bileimi gerek insanlarda bulunmaz. te yanda, bu alt kanadna veya sekiz kanadna sahip

lmek muhtemelen m m k n deildir. Yine de. kabaca bir tahminde bulunabiliriz: Eer bir bireyin kanadnn temel kiilik t i pi zerindeki etkisi bykse, o kiinin " a r " bir kanad olduunu syleyebiliriz. Eer kanat ayrt edilebiliyor fakat temel kiilik tipi ak bir ekilde kiilik zerinde etkiliyse. kiinin "ortalama** bir kanada sahip olduunu syleyebiliriz. Eer temel kiilik tipi kiilie tamamen hakimse. kiinin "hafif' bir kanada sahip olduunu syleyebiliriz. Her durumda, temel kiilik tipinin
kiiliin en az y z d e ellibirini oluturmas gerekir. ki tipten biri, her zaman kiilii bir btn olarak ynetir. Kiiliklerde kanal
ve temel kiilik tipi arasnda gerek bir yzde elli ayrm yoktur
nk yle olsayd hangisinin temel kiilik tipi olduunu sylemek zor olurdu.
Kanat hakknda byle farkllklar yapmak yararldr nk
Enegramn onsekiz nemli alt grubuna- dokuz kiilik lipi ve her
tip iin iki kanat- baktnzda arlk onsekiz alt grup hakknda
deil. ar. ortalama ve hafif kanatlarn temel kiilik tipler zerindeki etkilerine bakarak aa yukar ellidrt alt srup hakknda konutuumuzu grrsnz. Kanadn tam etkisini gz n n e
ldnzda-yzde bire yzde doksandokuz. yzde ikiye yzde
doksansekiz. y z d e e yzde doksanyedi...- Enegramn yzlerce alt grubu olduunu grebilirsiniz.
Teorik olarak, kiilik tiplerini en kesin ekilde tarif etmenin
yolu nemli her al grubu ayr bir snf olarak ele almaktr. Bu
durumda, bu kitapla dokuz deil onsekiz kiilik lipi olurdu nk rnein saf bir birey diye bir ey yoktur. Sadece iki kanadna sahip olan birler ile dokuz kanadna sahip olan birler vardr.
Ancak kanadn temel kiilik tipine etkisi nemli miktarda deilii iin btn ah tipleri, aklamak neredeyse imkansrz olurdu.
I hbr kitap her deiiklii kapsayamaz. Bu yzden tanmlamalar kiiselletirmeiz nemlidir.
325

Dokuz farkl seviyeye, tanmlarda numara verilmemitir ama

0 blmlere geri d n p de bakarsanz ak bir ekilde iaretlendiini ve cetvel boyunca kiiliin bozulma srecinde nasl deiiklikler yaadn, gsteren iaretler olduunu greceksiniz.
Analizin bandan itibaren saymaya balarsanz. Geliimin dokuz seviyesini, isimleriyle verecek olursak, birinci ve nc seviyeleri analizin salkl ksmnda, drdnc ve altnc seviyeleri ortalama ksmda, yedinci ve dokuzuncu seviyeleri ise salksz ksmda bulabilirsiniz. rnein, kavgac bir be bireyi.(altnc seviyedeki be) salkh.zeki be bireyinden (ikinci seviyede)
olduka farkldr. Hkmetmekten zevk alan otoriter iki bireyi
(sekizinci seviyede! de ana ikiden (nc seviyede! olduka
farkldr.
Geliimin dokuz Seviyesinin her biri. kiilik tipini bir btn
olarak oluturan ve bu nedenle birbirleriyle yakndan ilikili dokuz farkl alt tip ortaya karr. Teori blmnde greceimiz
gibi. dier kiilik snflamalar pek ok ayn alt tipi Enegramnkiler gibi tanmlar. Ancak deiik alt tiplerin aralarndaki benzerlikler nedeniyle, kuramclar bunlar sklkla kartrmlardr.
rnein. Karen Horney bir kiilik tipini "boyun e e n " olarak tanmlarken tekini "uyumlu ve mekanik olarak deerlendirir".
Enegramn bak asndan baktmzda, bunlarn ayr kiilik
tipleri deil, dokuz numarann iki al kiilii olduunu grrz.
- "uyumlu ve mekanik" olan kii ortalama dokuz iken (beinci
seviyedeki" evresiyle ilgisini pasif bir ekilde kesen kii"),
"boyun een tip" dc ortalama dokuzdur. (Altnc seviyedeki boyun een kaderci). Psikologlar taralndan kullanlan snflandrmalarn ou. gerekte lek ve btn bir tip yerine, bir kiilik t i pinin bir veya iki seviyesidir. Bundan dolay.rcin."mutsuz
kiilik b o z u k l u u " gerekte yedi ve sekizinci seviyedeki drllr."yabanclam mutsuz*' ve "duygusal ikence gren kii".


cak. her seviyenin nemli faaliyetleri hakknda bir fikir vermek

iin aag<dak ksa aklamay eklemeyi uygun g r d m .
Salkl Seviyelerde
Birinci Seviyede: En salkl .iptir. Psikolojik ynden dengelidir. zel ruhsal yetenekleri veya deerleri vardr. Btnleme
ynnde ilerlemek iin ideal durumdur.
kinci Seviyede: Hala salkldr ama ocukluktan kaynaklanan endielere tepki olarak ego vc onun savunma mekanizmalara ortaya kar. Aileleri ile ilikilerinin sonucu olarak derin ko ku ve arzular ortaya kar. Kendinin bilincine varmas ve tipin
bilisel tarz bir btn olarak kendini gsterir.
nc Seviyede: Hala sahkll say.hr Ego daha etkindir ve
tipik bir karakterdir. Salkl ve sosyal karakfer zelliklerine sa

O r t a l a m a Seviyelerde
Drdnc Seviyede: Her karakter tipi
halar

<

l a r k h

'

( ) | a r

bulunmaya

Beinci Seviyede; evresini karakteristik ekillerde kontrol

-meye alrken egosu byr. Savunma mekanizmalar daha
u d bir hal a r. Ruh salnn bozulmasnda d n m noktasdr kiilik zellikler, salksz ve olumsuzdur. nsanlarla tartmalar yaamaya balar.
8

Altnc Seviyede: Artan endie ve arpmalarndan abartl

329

ve en sonunda vahi bir yok edici olduunu grrz. zgvenin

g hrsna ve sonra da aldatc bir megalomanla dntn
grrz. Sekizin iyi zamannda ok sayda insan zerimle ok
olumlu etkilerinin olduunu, salksz iken ise tam tersine ok
olumsuz etkileri olduunu grrz. Bu aklamalar bu eit yapsal dncelerle tekrar zihninizden geirdiinizde, bu vc bunun gibi pek ok karlkl likinin birbirinden ayrlmaz olduunu greceksiniz.
Her kiilik tipini, en salkl seviyesinden endie, arzular, alma ve savunma mekanizmalarnn etkisiyle nevrozun derinliklerine yuvarlandn grmek perinleyici olabilir. Bir ahlak
oyunu gibi. her kiilik tipinin zlmesinin kanlmaz bir yn
vardr. Eer akll ve ansl deilse, her kiilik tipi. bilerek ya da
bilmeyerek endie ve hayallerinin iine yuvarlanr. Bundan dolay.Cctvel. insan doasn net bir ekilde grmemizi salar. Bununla birlikte, tecrbelerimiz Cetveldeki tahminlerin ne kadar
isabetli olduunu gsterir.
Geliim Seviyeleri, kiilik tiplerinin en nemli ynlerinden
biridir. Her kiilik tipinin kendi iinde nc kadar etkileim inde
Olduunu fark ettike, Enegramn insan doasn dinamik bir ekilde yansttn greceksiniz.
Geliim Seviyelerini dikkate almak nemlidir nk byle
yapmakla Enegramn bir snflandrma yntemi olarak nc kadar
zgn olduunu grebiliriz. Hatrlayacanz gibi. 18 alt tipi dokuz temel kiilik tipinden ve onlarn her birinin iki kanadndan
jkarrz. Kanal oranlarnn derecesini -ar. ortalama, hafifl tiplere eklediimizde. 54 alt tip elde ederiz (18 x 3). Geliimin dokuz seviyesini eklediimizde, ortaya 486 alt tip kar.
' al dokuz tip arp iki kanat arp ar. ortalama ve hafif kanatlanl oranlar arp Geliimin dokuz Seviyesi). 486 alt tipin fa k.131

ve en sonunda vahi bir yok edici olduunu grrz. zgvenin

g hrsna ve sonra da aldatc bir megalomanla dntn
grrz. Sekizin iyi zamannda ok sayda insan zerinde ok
olumlu etkilerinin olduunu, salksz iken ise tam tersine ok
olumsuz etkileri olduunu grrz. Bu aklamalar bu eit yapsal dncelerle tekrar zihninizden geirdiinizde, bu ve bunun gibi pek ok karlkl ilikinin birbirinden ayrlmaz olduunu greceksiniz.
Her kiilik tipini, en salkl seviyesinden endie, arzular, alma ve savunma mekanizmalarnn etkisiyle nevrozun derinliklerine yuvarlandm grmek pcrinleyici olabilir. Bir ahlak
oyunu gibi, her kiilik tipinin zlmesinin kanlmaz bir yn
vardr. Eer akll ve ansl deilse, her kiilik tipi. bilerek ya da
bilmeyerek endie ve hayallerinin iine yuvarlanr. Bundan dolay.Celvel. insan doasn nei bir ekilde grmemizi salar. Bununla birlikte, tecrbelerimiz Cetveldeki tahminlerin nc kadar
isabetli olduunu gsterir.
Geliim Seviyeleri, kiilik tiplerinin en nemli ynlerinden
bindir. Her kiilik tipinin kendi iinde nc kadar etkileim iinde
olduunu fark ettike, Enegramn insan doasn dinamik bir ekilde yansttm greceksiniz.
Geliim Seviyelerini dikkate almak nemlidir nk byle
yapmakla Enegramn bir snflandrma yntemi olarak ne kadar
zgn Olduunu grebiliriz. Hatrlayacanz gibi, , 6 alt tipi dokuz temel kiilik tipinden ve onlarn her birinin iki kanadndan
karrz. Kanat oranlarnn derecesini -ar. ortalama, hafifal tiplere eklediimizde. 54 al tip ekle ederiz t , ; \ 3). Gelii
mm dokuz seviyesini eklediimizde, onaya ,;! alt tp kar,
(saf dokuz tip arp iki kanal arp ar, ortalama ve hfil kamil
larm oranlan arp Geliimin dokuz Seviyesi). 486 al lpn laik


Ti 11 ne &stersmstr k kiilikli tttl nemli snflara ayrlabilir

ve bunu yapmak kiilik tiplerini almak iin yararl bir aratr. Snflandrmalar
ok ciddiye alnmamaldr
-salkl dnmeyi
engellerler- ama onlar kullanma korkusu salkl dnmeyi
geller.

daha da fazla en-

-Kari A. Menningcr. nsan

Zihni

ON DRDNC BLM

E N E G R A M TEORS
Enegram hibir ekilde ilk kiilik snflandrmas deildir.
Kesin bir snflandrma arama almalar binlerce yl ncesine
gider. Bu alandaki ilk almalar Yunan filozoflar yapmlardr.
Hipokrat'n drt kiilik zelliini-melankolik, sinirli, sakin,
iyimser- gelitirme onuru Galen'indir. Hpokrat'a gre bu kiilik zelliklerini tespit eden bedenin nemli svlaryd. Bu svlar srasyla siyah safra, sar safra, balgam ve kand. Drt huy teorisi on be yzyl boyunca kullanld. Aydnlanmann bilimsel
aratrmalar bu teorinin geerliliini ortadan kaldrd. Yine de.
bu ok eski sistem dilimizde ve kltrmzde nemli bir rol oynamaya devam etmektedir nk insan doasna igryle bakmamz salar.
Popler sezgi vc psikologlar arasnda resmi olmayan bir fikir
birlii, kiilik tiplerinin bir ekilde var olduunu gsterir. Psiko333

r a m ' dier snflandrma ekilleriyle kyaslayacak, daha sonra

E n c g r a m ' n soyut nedenlerinin zerinde duracaz.

E N E G R A M V E DER SINIFLANDIRMALAR
Karen Horney. Sigmund Freud. Cari Jung ve psikiyatride geen dier patolojik kategorilerle kyasladmzda. Enegramn
dikkate deer zellikleri daha belirgin hale gelecek.Bu kyaslamalar gereklii gibi ksa tutulmakla beraber. Enegramn sadece
modern psikolojik sistemlerle uyumlu olmakla kalmayp, dier
sistemlerin iindeki belirsiz noktalan da aydnlattn sylemeliyim.
KAREN HORNEY VE ENEGRAM
Psikanalisl Karen Horney klinik g z l e m l e r i n e dayanarak.(l885-1952) genel nevrotik "zm "olduunu ne srd: "nsanlardan uzaklamak" (kendilerini geri eken tipler),
insanlarn aleyhine davrananlar" (saldrgan lpler). ve "insanlara ynelenler" (itaat eden tipler). Bu genel nevrotik zmler,
kiilik tiplerini geni fakal doru bir ekilde snflandrmada ok
faydaldrlar.
llerin sorunlu ynleri olan duygu, eylem ve iliki alarndan diyalektik bir ekilde birbirleriyle balantl okluunu
daha nce grmlk. Bir baka diyalektik iliki, Horney'in k i leraras kavramlaryla tantlan analiz seviyesinde bulunur.
Horney'in z m n E n e g r a m ' n dokuz kiilik tipi ile badatrabiliriz. Onun U tespitini Enegrama yerletirirsek, her lnn kiilik tiplerinin birlemesinden meydana gelen bir urup
olduunu grrz. Her l iinde Horney'in z m n d e n
birini barndran karm bir ldr. Her l saldrgan tip (insanlarn aleyhine hareket eder), itaat eden tip (insanlara yaklar) ve kendini geri eken iplen(insanlardan uzaklar) oluur.


Enegramn dokuz kiilik i ipine- baktmzda, nn geri ekildiini grrz: drt, be ve dokuz. ilaat eder: bir. i k i ve
alt. ise saldrgandr: , yedi ve sekiz. Dokuz kiilik tipini
bu ekilde gruplamak. orlak zellikleri olan yeni bir simetri grubunu ortaya karr. Burada nemli olan. Duygu. Eylem ve liki llerinin E n e r a m d i k l lek l ilikiler olmamasdr. leri
de greceimiz gibi, kefedeceimiz bakalar da vardr.
Bu blmn ilerisinde, bu yeni gruplar, yeni balamlar iinde greceiz. Horney dokuz kiilik tipini bizzat almamakla
beraber, yrtt klinik almalar onu bu noktaya getirmitir.
U alt tipini, ksaca, "genileyen z m " (dierleri ve evre
aleyhine hareket eden saldrgan tipler) bal altnda "narsisl i k " , " m k e m m e l l i y e t " ve " k i b i r l i ve intikamc " tipler olarak
t an n lam tr.
Horney "kendini feda eden" (sevgiyi bulabilmek in insanlara itaat eden tipler) zmn alt tipleri zerinde alma yapmamtr. Yine de, aratrmalar arasnda Enegramn i k i . alt ve
dokuz tiplerine uyan eler vardr. ki ve altnn itaat eden tipler
olduuna katlyorum ama dokuz ilaat etmekten ziyade kendi
iine ekilen bir tiptir.
Horney "boyun e e n " zmn (isel zgrln bulmak
iin insanlardan uzaklaan ve kendi ilerine ekilen tipler) alt
tiplerini almak istemitir. Enegramn dokuz ("devaml olarak
boyun e e n " alt tip) be ("isyankar grup"),ve drt ("yzeysel bir
ekilde yaayan") numaral kiilik tiplerine uyan bir tipi incelemitir. Son grubu alt gruba ayrr: Bunlardan biri "elenceye
daha ok nem verir" (Enegramn yedi numaral tipine uyar),dieri "prestij ve baarya nem verir ve frsatdr" (Enegramn
numaral kiilik tipine uyar),ve ncs ise "uyumlu ve mek a n i k t i r (Enegramn dokuz numaral tipinin salksz bireyine
uyar).
Horney'in tiplerini Enegramn tipleriyle tamamen kyasla337

ERELID V E E N E G R A M
Enegramn dokuz kiilik tipi Freudu kategoriler ve Freudu
kavramlar temel alan kiilik tipleriyle karlkl ilikilidir. Doal olarak, Freud ve onu takip edenlerin dncelerini anlatmak
bu kitabn kapsam dndadr. Yine de. psikoloji ve psikiyatride
ok nemli bir yeri olduu iin Freudu kavramlar lemel akn
iki yaklam ele alacaz.
Freud ocuun geliiminde libido -cinsel yapnn ruhsal
enerjisi- dknl iin alan olduunu ileri srd ve bunlar " p s i k o s e k s e l " dnemler olarak adlandrd. Libidonun geliimi srasnda, ocuun dikkati srasyla unlar zerinde younlar: az (oral dnem),tuvalet eitimi srasnda ans (anal dnem) ve r e m e organlar evresinde (fallik d n e m ) . Bu d n e m lerde ortaya kan deiiklikler tam olarak allmamtr ve
bunlar sonucunda ortaya kan "karakter tipleri'nin anlatmnda her yazar farkl bir dil kullanmtr. Temel snflandrmalarn
kendi ilerinde tutarszlklar vardr. Baz, yetkililer, oral dnem
iin sadece iki alt tip ileri srerken, tekiler anal ve fallik dnemler iin alt tip ileri srerler. Emmeye dkn olan ocuklar " o r a l - b a m h " olarak iielcndirilirken,"srnaya" dkn
olan ocuklar "oral-sadist" olarak adlandrlrlar. Bylelikle, baml ve sadisl oral tipler verilirken, anal -baml veya anal- sadist tipler ileri srlmemitir. Anal tipler arasnda anal-uzaklattran ve anal- alkoyan tipler olmakla be,aher."unal-alc," ad
verilen bir tip bulunmamaktadr. Byle bir snflandrma insanlarn kafasn kartrmaktadr.
Sorun udur k i , Freud vc dierleri psikoseksel dnemin
(orak anal ve fallik) doru olmasna inanmalarna ramen, dier
deikenler konusunda tutarszdrlar. Oral. anal vc fallik dknlklerin bamsz, alkoyan, uzaklatran, alc veya sadisl
kiilik zellikleri tarafndan etkilenip etkilenmedii konusunda
tutarllklar yoktur.
339

Bu tespitlerin, sadece psikolojik sreler iin belli belirsiz

sembolik bir dil olduunu, libidonun az, ans veya penis evresindeki gerek dknlkleri olmadn grmek zordur. Yine
de. pek ok Ortodoks Freudu bunlarn gerek olduuna inanr.
Belki de bu yzden bunlar gerek hayata uygularken glklerle karlarlar. Ancak, bunlar birer benzetme olarak ele alrsak,
temsil ettikleri kiilik tiplerinin zellikleri hakknda ipucu verirler. Bundan baka, Freudu terminolojiyi mecazen kullanacak
olursak, nc fallik terminolojiyi kadnlara uygulamak problemiyle kar karya kalrz, ne de fallik-alc, tipi gibi garip tespitler
iin gerek bir anlam bulmak zorunda kalrz.
Birka rnek vermek gerekirse, benim szde fallik-alc t i pim Freud'un meslekta ve yakn bir arkada olan Ernest Jones
tarafndan nerilen bir karakter tipine (relral karakter) benzedii gibi Enegramn numaral kiilik tipine de uyar. Bu tip bir
erkek narsist bir ekilde insanlarn kendi bedenine (erkeklik organna) hayranlk duymalarn ister ve sklkla cinsel ynden
tehircidir. Kadnlar veya cinsel organlar evresindeki libido
dknl yerine narsist problemleri olan insanlar iin Fallikalc tipi veya retral karakter yerine Enegramn numaral k i ilik tipini kullanmak ok daha yerinde olur. Narsizm kelimesi,
kiinin cinsel organlarna veya kendine hayranlk duyulmas
iin duyduu bilinsiz istei daha iyi mi anlatr? Eer kal bir
Freudu yorum mutlak gerek olarak gsterilse bile, byle bir
yorum normal bilin ve davranlarn ok tesinde olup, son derece anlamszdr. Kiinin iirilmi zsevgisini anann zerinde almak, rnein, narsizmi kiinin cinsel organlarna hayranltk duyulmas iin duyulan istee indirmek, daha anlamldr.
Freudu klasik anal lipi (daha kesin olmak gerekirse anal-alkoyan tip) tutumluluk, inatlk ve dzenlilik zellikleriyle nitelendirilir ve bir numaral kiilik tipinin zelliklerini tanmlamasna ramen, aslnda dokuz kanadna sahip olan birin kiilik
341

FREUDU YAPISAL K A V R A M L A R
Freudu " y a p s a l " terminoloji Enegram tiplerine de uygulanabilir. Uygulama srasnda, dokuz lemel kiilik tipinin ego. id
ve sper egosunun hangisinde sorun varsa o noktaya odaklanlr. Aadaki resimde, Frcudun yapsal terimlerine Horney'in
terimlerini ekledim.
En belirgin dengesizlikleri egolarnda olanlar Horney'in kendini geri eken tiplerine, idlerinde dengesizlik olanlar saldrgan
tiplere ve sper egolarnda sorun olanlar ise ilaat eden tiplere g i rer. Bu tespitler, herhangi bir insann bak asndan bakldnda bile anlamldr.

. Ego (kendini geri eken)

1. Sper Ego (ilaat eden)

8. d (saldrgan)

7. d ( s a l d r g a V T T ^ * ^ ^ ^ , , ^ - r f p e r Ego (itaat eden)

6. Sper Ego (itaat eden)



5. Ego (kendini geri eken)

Yapsal

Kavramlar

d (saldrgan)

4. Ego (kendini geri eken)

ve

Enegram

rnein, saldrgan insanlar idlerinin igdsel enerjileriyle

davranrlar. Bu karlkl ilikiler ileride grlecei zere daha
geni bir ekilde yorumlanabilir.
Drt, be ve dokuz egolarn dorudan ifade edemezler ve
bunu eitli ekillerde ifade ederler: Drtler hayal gleriyle,
beler dncelere dalarak ve dokuzlar kendilerini bakalaryla
zde lei irerek gereklerden uzaklarlar.
Bir. iki ve alt kiiselletirdikleri bir eye itaat ederler. Davranlarna bu kii veya nesne yn verir. Birler sper egolar ta343

Bir da dnk d n m e tipine uyar.

ki da dnk duygulanma tipine uyar.
hibir Jung tipine uymaz.
Drt ie dnk sezgisel tipe uyar.
Be ie dnk d n m e tipine uyar.
Alt ie dnk duygulanma tipine uyar.
Sekiz da dnk sezgisel tipe uyar.
Dokuz ie dnk hissetme tipine uyar.
Tablo 14.2 Jungu

Korelasyonlar

Jung'un Psikolojik Tipler'ine bir kez gz atarsanz, onun sekiz tipinin Enegramn dndaki liplerinc nasl uyduunu g receksiniz. Bununla birlikte, Jung'u dikkatle okursanz, pek ok
tipinin aklama blmnn Enegramn numaral tipine uymadn grrsnz. numaral tip iin ayr bir kategori vermemesine ramen, klinik almalar ve kiisel tecrbesiyle bu
kiilik tipinin farkna varm olmaldr. O halde. Jung. bir bakma, bu kiilik tipini ayr bir varlk olarak d n m e d e n ve farknda olmadan onun baz elerini bulmutur. Bunu ayr bir kiilik
tipi olarak dnnemesnin temelinde, bunun, teorisinin " i k i
kere drt" eklindeki atsn bozacak olmas yatabilir.
n (kiilii ok deikendir) Jung'un tiplerine uymamasnda.iirsel bir uygunluk da vardr. Btn kiilik tipleri arasnda, kendini yeni koulara en ok adapte edebilen tip olarak, ,
ayr bir kategoride yer almadan Jung'un eitli tiplerinde kendine bir yer bulur.
Yeterince kapsaml olmamasnn yan sra. Jung'un aklamalarnda baka pek ok sorun vardr. Bunlara ksaca deineceim. Ne yazk k i . Jung'un bln aklamalar ayn ekilde bilgilendirici deildir ve syledikleri de her zaman anlalr deildir.
Jung'u bir kez anladnzda, ne demek istediini de anlarsnz.
345

psikiyatri evrelerinde, ok tartlmtr. Bu tartmalarn sonunda tekrar gzden geirilmesine karar verilmitir. Belki de
Enegram. insanlar nevrotik rahatszlklar yaadklarnda son derece karmak hale gelen temel kiilik tiplerini zerek psikiyatrik kiilik bozukluklarna k tutabilir.
DSM-IH"n temel problemlerinden biri, kitab derleyenlerin,
bir kiilik tipinin zelliklerini baka bir kiilik tipinin zellikleriyle hatal bir ekilde birletirmeleridir. Bunun sonucunda, sunduklar ksa ve ematik aklamalar insanlarn kafasn kartrabilir. rnein. D S M - I I I eski bir terim olan "isterik" tip terimini
kullanmaktan kanarak "abartl" tip terimini kullanr. Bununla
birlikle. D S M - I I l ' n "abartl" kiilik bozukluu iin sunduu
tanm Enegramn iki ve yedi numaral kiilik tiplerinin zelliklerini birletirir. ki ve yedi farkl ekillerde ve farkl nedenlerle
"abartl" kiilik tipleridirler. ki kelimenin tam anlamyla "abartl" bir tiptir nk duygularn gerekten de bir tyalro oyunund a y m gibi abartl hareketlerle gsterir. Eer nevrotik ise, endienin fiziksel semptom ve hastalklara dnt isterik lepkiler verir. te yandan, yedi ar davranlarndan dolay gze
arpan ve dncesizce davrand ve duygularn kontrol edemeyip onlar ar bir ekilde ifade eden biri olduu iin. bu bakmdan "abartl" bir tiptir. Yedi de isteriktir ama onun isterik
davranlarnn temelinde endie ataklarna gsterdii panik tepkileri vardr. Bundan dolay.bu ki tip arasnda zgn benzerlikler olmasna ramen, bu kitaptaki tanmlarn tekrar gzden geirecek olursanz aslnda farkl kiilik tipleri oldukl arn greceksiniz. Onlarn kiilik zellikleri D S M - I I l ' n tek bir kiilik t i pinin ats altnda toplanmamaldr.
Yer darl.resmi D S M - I l ' n psikiyatrik lipler ile Enegramn (iplerini tam bir ekilde kyaslamam engelliyor. Yine de.
btnl, modern psikiyatrinin Enegramn kiilik tiplerini nasl desteklediini ve Enegramn psikiyatriye nasl faydal olaca347

Horney ya da bir baka psikologu destekleyen bir snflandrma

ekli midir? Bu sorularn cevaplar tartlmas karmak ve soyut olduu iin sadece ksa cevaplar vermekle yetineceim.
ncelikle kendi dncemi aklayaym. Enegramn pek ok
aklamasn verecek olmama ramen. Enegramn niye ie yaradna dair teorik aklamalar lek bir aklamadan ibare deil.
Hibir teori Enegram aklamak iin tek bana yeterli olmaz.
Sadece Freudu. Jungu veya Horneyci grler de Enegram
aklamaya yetmez. Enegrama Freudu bir bak asndan yaklaacak olursanz. Enegramn Freudu dncelere uyduunu
grrsnz. Enegrama Jungu veya Horneyci bak alarndan
bakarsanz, Enegramn onlar da temsil edebildiini grrsnz.
Bu da. Enegramn. benzersiz yapsn korumakla beraber pek ok
farkl yoruma ak olan evrensel bir sembol olduunu gsterir.
Dier psikolojik sistemlerdeki her eyin Enegrama uygulanamayaca vc modrern psikolojik sistemlerin birbirleriyle e litii dorudur. Yine de. Enegram pek ok ortak kefi organize
edebilir nk soyutluun pek ok farkl seviyesinde alrken
ayn zamanda ok kesin sonulara da varabilir. Enegrama farkl
noktalardan yaklaabiliriz ve her yaklammz yeni eyler renmemizi salar.
nsanlar pek ok farkl bak alarndan bakarak analiz edilebilirler. Her bak as.btnn bir yzne k tutar. nsanlar
biyolojik, psikolojik, sosyolojik, tarihsel, fizikiler tarafndan fiziksel nesneler olarak ve teologlar tarafndan ruhsal varlklar
olarak yorumlanabilirler. Ancak, insan doasnn tamamn kapsayan tek bir aklama olmad gibi. Enegramn tamamn kapsayan tek bir aklama da yoktur. Enegramn Freudu bir sistem
olduunu syleyemeyiz nk Freudu dncelerin daha fazlasn kapsar. Jungu. Horneyci ya da bir baka dnce akmna
da ait deildir. O kendisidir: insan ruhunun kapsaml ve dinamik
bir semboldr.
.149

liki lsnde, sekizler gereinden fazla evreleriyle ilikiye girerler. Kendilerini herkesten her eyden byk grrler.
Dokuzlar, kendilerini gelitirmek yerine bakalaryla zdeletikleri ve bakalarnn hayatlar araclyla yaadklar iin evreleriyle iliki kuramazlar. Birler ise devaml ideallerinin peinde kotuklar iin evreleriyle iliki kuramazlar.
Diyalektik kalplan Uez. anlitez vc sentezi d n d m z de, her zaman karlkl iliki iindeki l gruplar d n y o ruz. Enegram tiplerini Freud'un ve Horney'in tipleriyle kyasladmzda, pek ok farkl manlkl grup grdk: Horney'in kendi iine ekilen, ilaal eden ve saldrgan tiplerini ve Freud'un
ego. id ve speregosu ile oral. anal vc fallik tiplerini grdk. Bu
mantkl kalplarn doas insan zihninin kalplarn yanstmaktadr. Eer Enegramn neden ie yaradn merak ediyorsak, cevab budur.
G E L M S E L BR Y A K L A I M
Eer bir ocuun anne ve babas ile ilikilerinin allnda
bakacak olursak. Enegramda neden dokuz kiilik tipi olduunu
anlayabiliriz.
Geliimsel bir bak asndan haklmzda. Enegramn. her
zaman ve her kltre uygulanabilecek bir snflandrma sistemi
olduunu grrz nk Enegram insanlarn aileleriyle kurduklar olas dokuz iliki eklinin hepsini de betimler. stisnasz herkesin, l ya da diri. iyi ya da kl birer anne ve babas vardr.
Dokuz temel kiilik tipi vardr nk nsanlar aileleriyle dokuz
farkl ekilde iliki kurabilirler. Genetik yatknlk vc evresel
faktrler de gz nne alndnda, herkes in geerli olan. do
kuz lemel yaklam ekli vardr vc bunlarn her biri zamanla do
kuz temel kiilik tipinden birini oluturur,
Herkesin lemel kiilik tipi. gemile \ , ' \ . gn
veya babasna ya da ikisine birden birincil ynelmes
351

zde anne
itkisi)

yansmalarn zlemek ok retici olabilir. rnein, toplumun

en saldrgan yeleri, ocukken annelerine ynelen tiplerdir.
Toplumumuzda iddetin artmasnn nedenlerinden bir tanesi boanmalarn artmas sonucunda ocuklarn anneleri tarafndan
yetitirilmeleridir. Bu ve bunun gibi kltrel faktrler, toplumdaki saldrgan kiilerin -narsisl psikopatlar (salksz ler), manik-depresif maddiyatlar (salksz yediler) ve kavgac asosyal
caniler (salksz sekizler)- saylarnn artmasna neden olur.
Her tip de deiik ekillerde ocuk gibidirler ve Freud'un terimi ile etkin bir idleri vardr.
Bundan baka, all-iki-bir grubu (babaya ynelen tiplerlitaat
ederek kendilerini savunan kiilik tipleridirfHorney'in "insanlara y a k l a a n " tipleri). Genel olarak, yasa ve dzene sk skya
bal olan kiilik tipleridirler. Kiiliklerinde hakim olan e itaat etmek olmakla beraber, aslnda saldrganlk ve ilat etme eilimlerinin bir karmdrlar. Baka nsanlar veya endie yznden bask altnda kaldklarnda tahrip edici bir ekilde patlamaya eilimlidirler. Babalarnn vc babalarnn simgeledii isel
yasaklar,pheei vc otoriter (salksz alt), her zaman kendini
hakl gren, cezalandrc (salksz bir) ve insanlara kendilerini
sulu hissettiren ve onlar kendi karlar dorultusunda ynlendiren (salksz iki) karakterleri yaratr. Bu tiplerin de. kendilerini toplumun ahlak deerlerinin koruyucusu olarak grdkleri iin. farkl ekillerde, bir otorite figrnn roln stlenirler. Freud'un terimlerini kullanacak olursak, sper egolar ok
etkindir.
Son olarak, dokuz-be-drt grubu (hem annelerine hem de
babalarna ynelen tipler) kendilerini geri ekerek (Horney'in
"insanlardan uzaklaan" tipleri) kendilerini savunan kiilik lipididirler. Onlar, toplumun yalnz, entelektel ve hayalvi insanlardrlar. ocukluklarnda hem annelerine hem de babalarna
yneldikleri vc kendi ilerinden ya da dardan gelen basklar
353

kn olup olmadn sormutur. dlerinin igdsel arzulan tarifin

dan ynetilen "erotik" tipler: ne dier insanlar ne de id ve M I , . . |
egolarndan etkilenmeyen, sadece egolarnn hakim olduu M
ist" tipler; ve bln yaamlar kiiliklerine hkmeden kal bi M
per ego tarafndan ynetilen "zorlamal" tipler vardr. Freud .1 \
gcn birleiminin dierinden ar bast "kark" tipleri d. 1
rumlamtr.
Freud'un "erotik" ve -narsist" lip lanmlamalarmm, .,
egolar vurgulanan kiilere uyup uymad sorusunun yan || |
nerdii snflandrmaya daha nemli bir tiraz vardr: Pstkonall
dinamik bir disiplindir. atmalarn sonularn deerlendiril
"d kiileri","ego kiileri" ve "sper ego kiileri" eklinde hu -anl
landrma dinamik deildir. Dinamik lipler d. ego veya spoi |
olarak deil, bunlar arasndaki karlkl etkilemelerin bir s.........
olarak dnlmelidir. te bu yzden. Freud'un snflan.
,
r.nevroik karakter bozukluklarnn anlalmasnda kullanlmam
tr. (Fenchel. Psikanalitik Nevroz Teorisi. 522-526)
te bu nedenle. Enegram kiilik tiplerini kapsaml bi sekil
de temsil edebilir. Enegram tipleri id, ego ve sper egonun |l
l.ki etkileimlerini dinamik bir ekilde sunar. Ortaya k....
dokuz tipin her birinde, zihnin Freudu fonksiyonlarnn hep..,
birbirleriyle etkileim iindedirler. Fenichel'in de deindii | |
b."kriterlerin tek bir asn" seip dierlerini ihmal elmek
runda deiliz. Her kiilik tipinde ve Enegramda zihnin am
ezamanl bir ekilde ve bir btn olarak deerlendirilir.
Her l, zihnin Freudu kategorilerinden birinin egemeni,
indedir. te bu yzden, llerin karakterlerinde ne kan ey
duygular (idleri tarafndan ynetilen tipler), hareketleri (sup, ,
egolar tarafndan ynetilen tipler) veya iliki kurma ekillenil
deki (egolar tarafndan ynetilen tipler) problemlerdir. Baka
bir ekilde ifade edecek olursak, her lnn temel bir problem,
vardr: Duygu lemesmdeki tiplerin ortak problemleri dlerin
355

sal bozulup da yediye ynelirse, drtlerinin kendisi zerindeki etkileri arlar, gittike daha fazla saldrganlar ve en sonunda paralara ayrlr. Bu analiz gsteriyor ki bein zerinde en
ok almas gereken ididir.

9 Ego

1 Sperego
E g t ^ ^ * ' ^  Sperego
Sperego

6 Sperego

3 d

5 Ego

4 Ego

Enegramn Freudu

Dinamikleri

Son olarak, . alt ve dokuz, her lnn temel problemini

daha fazla hisseder. Duygu, harekele g e m e ve iliki kurmada
en ok problem yaayanlar bu tiplerdir. Dolaysyla id. ego ve
sper egolarnda da en ok problem yaayan lipler bunlardr.
rnein, idiyle, all sper egosuyla ve dokuz da egosuyla i l gili sorunlar yaar. rnein n d problemleri onun duygularna yabanclamasna yol aar. Salksz dnemlerinde kt niyetli ve saldrgandr. Altnn s p e r e g o problemleri, otorite figrnn saldrganlnn zdeletirilmesinden kaynaklanr. Bu.
d evreye saldrganlk, kendine ise mazoizm olarak yansr.
Dokuzun ego problemleri, kendine en ok yabanclaan birey
olmasndan kaynaklanr. Bu durum, dokuzun zamanla gereklerden kopmasna ve yelersizlemesine yol aar.
e daha yakndan bakalm. Bildiiniz gibi, duygu lsnn "duygularna en ok yabanclaan" tipidir. Ruh saln
dzeltmek in sper egosu ve egosundan yardm almaldr. Bu357

Nasl ki atom aileleri arasndaki karlkl ilikiler tek bir k i i taralndan dizayn edilmek iin fazla kark ise. Enegram da

lZ T
n

S * * * *" * * a r , , k , s

f m d a n

,r

ta

ramn ele aldg, nsan doasubir snflandrma iin gereken ele

nm arm konlrol listes, tarafndan d z e n l e n e n e ecek k a 2 k
'
*
* n - Enegram
a, i
msan z h m m n uyum ve uyumsuzluklarn, gsteren bir sembolP

y a r a

a C a k

359

C k W e

ON BEINCI B O L U M

DP NOT
Dnya ve insan varlnn plak, savunmasz ve korkutucu
gvensizlii herkes iin yzlemesi zor bir durumdur. Her kiilik l i p i . varlnn gvensizliinden farkl ekillerde korunur.
Her tip. gvensizlik ve yalnzla kar bir savunma mekanizmas olarak farkl stratejilerle egolarn iirirler.
Burada bir paradoks vardr: Kendimizi baka trl, varlmzn bilincine varmaktan koruyanlayz. nsanlar varlklaryla
yzlemekten korkarlar. Bazen varlklarn olumlu bir ekilde
onaylarlar, bazen ise mitsizlik iinde geri ekilirler. Ancak, daha nce aklamalarda g r d m z gibi. e e r her kiilik tipi
egosunu iirir ve savunma mekanizmalarn ar bir ekilde
zorlarsa. bu beraberinde kendi ykmm gelirir. Hayata kendimizi ok fazla aarsak kendimize zarar veririz. Hayattan uzaklardk yine kendimize zarar veririz. o k fazla zgrlk de bamszlk kadar zararldr. Her ey sylenip yapldktan sonra, varolusal endie, lml olduklarnn farknda olan insanlar iin
normal bir tepkidir. Yanmakta olan alln nndeki Musa g i bi, varoluun nndeki usuz bucaksz boluun farkna vararak
korku iinde titreriz.
Grnen o k i , bunun lek bir k var: Yaammz iin, kendimizi bizi aan bir eye halayacak bir neden bulmak.
Ancak, yaammz bir btn olarak anlamadan bunu baarmak mmkn deildir. Kendi hayatmzn tesine gemeden o

Eer bu kitabn bir konusu veya kiilik tiplerini alarak karlacak bir ders varsa, hakl bir ekilde mutluluun peinde
koarken, genellikle onu yanl yerde aradmzdr. Her kiilik
l i p i . kentlini memnun eden bir inan yaratr. Ancak bu inanc yaratmakla, mutluluu ararken, en ok arzulad eyi kaybeder ve
en byk korkularnn gereklemesine neden olur. Eer mutluluu ararken daha nemli deerlerimizi ihmal eder vc egolarmz iirirsek. baarsz olacamz kesindir. Gerekten iyi olan
eylere aldrmayp egoyu iirmek aptallktan baka bir ey deildir. Bu. insanlar sahte iyilik ve sahte idollerden baka bir yere gtrmez. Her kiilik tipi. iinde, kendine ihanel etmesine neden olabilecek bir kaynak barndrr. Eer bu kaynak, farknda
olmadan kullanlrsa, kesinlikle insanlar mutluluktan uzaklatrr. Bu. insan zihninin d e i m e z yasasdr. le bu yzden, mutluluu doru yerde ve doru ekilde aramalyz.
Kiilik tiplerine bir btn olarak bakmak, gerek deerleri
ihmal edip egoyu iirmenin nelere mal olacan gsterir. kiler, insanlar kendilerini sevmeye zorlayarak kendilerinden nefret ederler. ler, kendilerini olduklarndan byk grdkleri
in insanlar tarafndan reddedilirler. Drller her zaman duygularnn peinde koarak hayatlarn boa harcarlar. Beler, gereklerin yerine kendi dncelerini koyduklar iin gereklerden koparlar. Altlar insanlara ok fazla baml olduklar iin.
insanlar tarafndan terk edilirler. Yediler zevk iin yaadklarndan, sonunda mutsuz olur ve fkelenirler. slediklerini elde etmek iin insanlara hkmeden sekizler sonunda kendilerine zarar
verirler. nsanlara ok fazla uyan dokuzlar olgunlaamazlar. nsani deerlere nem vermeyen ve mkemmel olmaya alan
birler insanlktan uzaklarlar. Bu acmasz sonulardan tek k
yolu, mutlulua ulamay mit etmek, iin egoyu amak gerektiinin bilincine varmaktr. Bilgeliin syledii g i b i , yaam
bulmak iin nce lmek gerekir.


mutlu olabilir. Yedinin mutlu olabilmesi iin isledii her eye

sahip olabilmesi gerekir. Sekiz mutlu olabilmek iin kendi istedii gibi davranabilmeli. dokuz ise bakasyla birleeblmelidir.
Birin mutlu olabilmesi iin gereken ise mkemmel olmaktr.
Btn bu stratejiler baarsz olur nk yzeyseldirler.
O halde, Enegram bizim iin gerekten iyi olan bulmamza
nasl yardm eder? Cevap basittir: Her kiilik tipinin gereklen
ihtiya d u y d u u eyin Btnleme Ynnde olduunu gstererek.
Zor olan ey. Btnleme Ynnde ilerlemeden nce kendimizi amaktr. Kendimizin dndaki deerlere ulaabilmek iin
istekli olabilmeli ve egomuzu aabilmeliyiz.
nsann kendini amas zor ve korkutucudur nk yabanc
bir alana girmeyi ve kiiliimize yabanc olan ekillerde hissetmemizi, harekete gememizi ve iliki kurmamz gerektirir. Eski alkanlklardan, davran ve kimliimizden farkl davranmay ve o c u k l u u m u z d a n bu yana sregelen kusurlarmzn stesinden gelmeyi gerektirir. Bir bakma, yeniden domaktr. Eski
alkanlklarn geride brakmay renen ve yeni bir dnyaya
adm atmaya hazrlanan birinin ortaya kdr.
Gerek mutlulua ulamak iin. her kiilik (ipinin yapmas
gereken tam olarak budur. ki salkl drde ynelerek drdn
anlayna sahip olmal ve bylece kendine ihanet etme eilimini amaldr. . salkl allya ynelerek onun sadakat ve ballna sahip olmal vc bylece kt niyetli kskanlnn stesinden gelmelidir.
Drt salkl bire ynelerek onun tarafszlk ve z disiplin
zelliklerini kazanmal ve bylece kendisine zarar vermesine
neden olan znelliini amaldr. Be salkl sekize ynelerek
onun cesaretini kazanmal ve bylece nihilizmini amaldr. A l t salkl dokuza ynelerek onun alcln kazanmal ve bylece pheciliini amaldr. Yedi salkl bee ynelerek onun


Ancak kendini aarak mutlulua ulalabileceine, y a a m a d a n ,

kim inanabilir ki? Gerei kendimiz kefedene kadar mutluluk
iin neyin gerekli olduunu unuturuz.
Ataszne gre, eve giden en ksa yol. onun evresinden geen
en uzun yolmu. Ona zaten sahip olduunuzu grmek iin, bir yere giderek onun gizemini kefetmeye almanz gerekli gibi grnyor. Yol daima sizi dairenin evresinden gtrerek baladnz
yere gtrr. (Alan Waits, Mutluluun Anlam,! 19-120.)
Bunu Enegramn terimleriyle ifade edecek olursak. Btnleme Ynndeki harekelimiz bizi lam bir dairenin evresinden
dndrerek yine bize gelirir- "evredeki en uzun yol eve giden
en ksa yoldur." Mutluluk, kskan bir ekilde k o r u d u u m u z
kendimizde deil hayatmzda bakalarna yer vermeyi renmek ve bu ekilde kendimizi amaktadr. Alan VVatts bu konuyu
daha geni bir ekilde ele alr. Der k i : "Btn psikolojik teknikleri kullandktan sonra bile kendimizi tam olarak tatmin o l m u
hissetmeyiz nk mutluluu yanl yerde aryoruzdur."
Psikolojik tekniklerini zemedii bir ey her zaman kalr nk daima kk, tanmlanmas ve anlalmas zor hir honutsuzluk
kalr...
Aslnda bu "tanrsal bir honutsuzluk" ur nk bunun mistiklerin ruhun Tanrya ulamak iin duyduklar arzu ile ayn ey olduuna inanyorum: Aziz Augstine'in syledii gibi " Bizi kendin
iin yaralm, bundan dolay senden baka bir yerde huzur bulamayz." Belki yz kadar leknik kullanarak hayatlarmzn detaylarn
kendi isteklerimiz dorultusunda ynlendirebilir vc yzeysel bir
ekilde nullu olabiliriz. Ancak teknikler sadece detaylarla, ayr
paralarla baa kabilir; insann hayala yaklamn bir btn olarak deilinnek iin farkl bir ey gerekir. Bu deiim olmadan
muisuzluu deitirenleyiz. Bu mutsuzluk eitli klklara girerek


BREYSEL GELM

BR GELM PSKOLOJS KLS: ENEGRAM SSTEM

Kendisini elerinden sorgulamak isleyenler iin!
"Enegram kendimizi daha yi tanmak iin srad bir ara. Bireysel ve
ruhsal geliim alannda eski ve yeni entelektel fikirlerin senteziyle oluan bi
klasik eser... Enegram'a insan ruhunun derinliklerinde gezinen "psikolojik
sembol sistemi" de diyebiliriz.
Enegram'n kefi Sul'ilere kadar, yzyllar ncesine gitse de bu sistem
Freud, Jung ve Horney'nin fikirlerinin de arasnda bulunduu modern
psikolojik teorilerle nemli l d e rtyor. Okurlar bu kitab kendilerini v
yaamlarndaki nemli insanlar anlama konusunda gelitirici bulacaklardr.
zellikle psikoloji, danmanlk, retim, sosyal hizmetler, gazetecilik ya da
insan kaynaklar konusunda alan herkes iin byk yardmlar olacaktr.
Bu kitapta her kiiliin hastalkl, ortalama ve salkl ifade biimlerini
renecek, kendi geliiminizi nasl hzlandracanz konusunda farknda!kla
kazanacaksnz.
ENEGRAM'IN DOKUZ KLK TP
Bir: Reformcu Prensipli, dzenli, mkemmeliyeti ve hep hakl
ki: Yardmsever Sevecen, cmert, sahiplenici ve manipulatif
: Motive eden Yeniliklere uyumlu, tutkulu, imaj dkn ve saldrgan
Drt: Bireyci Yaratc, sezgileri gl, kendisiyle megul ve depresif
Be: Aratrmac Alglayc, orijinal, mesafeli ve lgn
Alt: Sadk ilgili, grev bilincine sahip, savunucu ve paranoyak
Yedi: Cokulu Hevesli, baarl, radikal ve manik
Sekiz: Lider Kendine gvenen, dominant, kararl ve kavgac
Dokuz: Bar Sakinletirici, uyumlu, pasif ve ihmalkar

nternetten

sipari

iin

. W. ki t a p urdu-I

nsan kurallara
R

sm

 PE GASU S AJANS
KLK TPLER
EncgromB K n d . n I . ( d *
Dini Rirhard Risn

Uiing

KITASIN ZGN ADI

P e r o no I 1y T y p e s
I h . E " > **'
S.l D c o v o r y
TRK C E S I
Cika- Tly

YAYIN YNETMEN
N Gn

YAYINA HAZIRLAYANLAR
GBff* Saym Ali Errivan

KAPAK VE SAYFA DZEN

Uur Alkapar
ISBN 975-6744-87-I
stanbul. 200

BASKI
Kinp Matbaaclk
TH: 1^12.56748 94

KURALDII YAYINCILIK
DttMft

t i u l , :

"

KmttMr-i****

fMall k al<lisi(aknl'lt*i ' -

wwJaraldixi.c<xn

KISIM 3
I V leri Ana Hatla

14. Enegram Teorisi

15. Dip Not

317
333
361

bilgisi, trtln ve kozalan iindedir. Bu bilgi balangta sadece potansiyel olarak vardr. Potansiyel, kendiliinden ortaya
kmaz. Her canlnn ncelikle potansiyelini ortaya karacak
koullar iinde olmas gerekir. Kozalan toprak, su ve gne ortamna ihtiya duymas gibi. Sonra gelimesi ve kendisini ilade
etmesi iin belirli srelerden gemeyi gze almas gerekir. Trtln koza rmesi ve kelebee dnmek iin ayaklarndan ve
kozann gvenliinden vazgemesi gibi.
nsann kendi yrd yolda kendi gereini bu mas,btn
bir insan olarak kendini ifade ederek dier insanlarla salkl iletiim kurmas ncelikle kendisini tanmaktan geiyor. Gerek
Spiritellik budur.
Yanz, eitiminiz, yetitirilme tarznz ne olursa olsun, insann en byk paras henz kullanlmam potansiyelidir.
Kendimizi gereklen gzlemlediimizde, yani yarglamadan
ve drste kendimize objektif olarak baktmzda karakterimizin etkisinin ibanda olduunu grr/.. Kilogram, iste bu temel eilimlerimizin haritasdr.
Enegram sistemi iinde kendi yolumuzu b u l d u u m u z d a , bize sunduu bilgiler olaanst bir yaam rehberliidir.
9 tip... 9 temel yolculuk.... Kendin olma yolculuu.!
Bu kitapla bulacaklarn/:
Her tipin eilimleri, davran kalplar, armaanlar ve spesifik dntn sreleri
- I (er tipi kendisi olma yolculuunda harekete geiren engeller
Her tipin olas salksz alkanlklar ve tepkileri
Her tipin / n d e k i gerek zlemin ne olduu
Size destek veren "kanallarnz"
"Kendin o l m a y " hayatnzn amac yapmadm/, takdirde
SZ bekleyen skntlar
Geliimi setiiniz takdirde sizi bekleyen dller
6

Kendini [anma yolculuuna kendini adam bir yolcu ve yol

gsterici olarak, ruhsal geliimin emek istediini bilen dier
yoldalara bu kitabn benzersiz bir armaan olacan biliyorum.
Sevgiyle hoa olun.

Nil Gn

nce kendim tam, Tann hokkanla tahminlerde bulanma:

Insanhm zerinde at*** W '"' * * " " *
e

-Alcaaruter Pnc. / * "

f r

"

derinden etkileyecek ac verici olaylar olabilir. le bu yzden,

kiilik tipleri zerinde yeterince d n m e z s e k , sonunda ac veren olaylarla karlaabiliriz. Tandmz sandmz biri gerekle bir canavar veya mitsizce ben-merkezci biri kabilir.
Acmaszca kullanldmz veya en temel ihtiyalarmzn ihmal edildiini fark edebiliriz. Eer kendimizi yelerince tanmyorsak, ok zlebiliriz. Tam tersi de dorudur. -gr sahibi
deilsek. iyiyi ktden ayrt edemeyebilir. gerekte srdrmeye
deecek bir ilikiyi kolayca bitirebiliriz. -gr sahibi olamazsak, incinebilir veya aptal konumuna debiliriz ve her durumda da zlrz.
Bu yzden, kavray sahibi olabilmek en azndan ac verici
sonulardan kanabilmek iin gereklidir. Kendimizi ve dier
insanlar tanmak bizi daha mutlu eder.
Ancak, sorun udur k i . insanlar baka insanlar tanmak islerken, sra kendilerini tanmaya gelince steksiz davranyorlar. nsanlar neyin mutlu ettiini bilmek isterken kendimiz hakknda
zc veya hayal krkl yaratacak eyler renmekten korkuyoruz. G n m z n rekabeti kltr, dikkatini "kendini tanmak" yerine " i n s a n l a r " tanmaya evirdi. Bir yandan insanlarn
en zel duygularn renmek islerken, te yandan kendi zayflklarmzn ve kusurlarmzn fark edilmesini istemiyoruz. Kendimiz de dahil olmak zere, kimsenin bizi olduumuz gibi grmesini istemiyoruz. Ne yazk k i . bu arada kendimizi tarafsz bir
bak asndan g r m e yeteneimizi kaybediyoruz.
Her eyi al st ediyoruz. Bunu dzeltmek iin. Kierkegaard'in tavsiyesini hatrlamalyz. Kierkegaard insanlara tarafsz
bir bak asyla bakarken, kendimizi znel bir bak ; K sndan
grmemizi nerdi. Bunu yapabilmek iin insanlarn davranlarn yarglarken, kendimizi onlarn yerine koymal ve kendilerini ve dnyay nasl grdklerini anlamaya almalyz. Kendimizi yarglarken ise. kendimizi bakalarnn bak asndan g12

Enegram, insan doasnn derin b i r kavrayn temsil eder. nsan doasn anlamak gemite o l d u u kadar g n m z d e de
nemlidir. Enegram gnmze kadar ulamtr nk gerekten de ie yaramaktadr. Bu kitabn a m a c bu dikkate deer sistemi insanlara tantmaktr.
Psikoloji uzun sredir kesin, p r a t i k , kapsaml ve zenli bir
kiilik snflandrmas aramaktadr. Beinci yzylda Hipokral
ile balayarak. Yunan filozoflar k i i l i k tiplerinin bir ekilde varolduu sonucuna vardlar. Ancak kimse kiilik tiplerinin temel
kategorilerini bulmay baaramad.
Yzyllar boyunca, farkl s n f l a n d r m a ekilleri ileri srld
fakat bunlarn hibiri kesin deildi ve tm elikiliydi. Pek ok
snflandrma ekli ya ok az kategori ierir ya ok soyuttur ya
da normal davranlar yerine nevrozun deiik tipleriyle ilgilenmektedir. Bireysel kiilik tiplerini k e f e t m e k byk bir kavramsal problem olmakla birlikle, kiilik tiplerinin birbirleriyle ilikilerini ve dolaysyla insanlarn deitiklerini ve olgunlatklarn gsteren bir sistemi k e f e t m e k daha da zorlamtr. Enegramn kefine kadar insan d o a s n doru ekilde inceleyen bir
sistem bulmak m m k n o l m a m t . Kitabmn tartma konusu
budur.
Her psikolojik sistemin bir d z e n l e m e prensibi vardr. Dier
sistemlere ksaca bakarsak, r n e i n Freud'un. ocuun geliiminin erken yllarnda ruhsal enerjinin az. ans ve cinsel organlara odaklandn vurgulayan karakter lipi vardr. Freud bu karakter tiplerini oral. anal ve fallik tipler olarak adlandrmtr ve
bu tipler Enegramn tipleriyle de uyumludur. Freud karakter tiplerini incelerken, karaktere yn veren eleri id. ego ve sper ego
olarak adlandrmtr. Teorisyenler F r e n d i m bu stn snflandrmasn uygulamakta glk e k m i l e r d i r . Ancak, ileride greceimiz gibi. bu snflandrma da Enegram ile uyumludur.
Jimg'un snilandrmas.kiinn
14

psikolojik yaklamna, ie

e.uyumlu ve kendinden honut tip) ve Reformcu (bir numaral

kiilik tipi -manbkil.dUzcnl ve m k e m m e l i y e t t i ) tiplerini grrz.
Bu ksa tespitlerden kendi kiilik tipinizi bulabilirsiniz. Eer
bulamazsanz, zlmeyin. Ana hatlar b l m n d e kendinizin ve
bakalarnn kiilik tiplerini nasl bulabileceinizi greceksiniz.
Dokuz kiilik tipinin her biri hakknda bir blm olduu iin renecek ok ey var.
Tahmin edebileceiniz gibi Enegramn alma ekli kark
ve hassastr. Kiilik tipinizin temel ynlenmeden (duygu, dnce ve igdleriyle hareket etme) birinin sonucu olduunu
dnmek Enegramn olas analiz seviyelerinden yalnzca biridir. Kitab o k u d u u n u z d a , dokuz, kiilik tipine Freud. Jung ve
Horney'in ve bakalarnn bak alarndan bakabildiimizi g receksiniz nk Enegram ayn anda farkl soyutluk derecelerinde iler. Derinlik psikolojisini vurgulayan bak alar ile davran zerinde duran yaklamlar arasnda bir kpr oluturur.
Eneramdan renebileceklerimiz arasnda insan doasnn en
soyul genellemelerinden her kiilik tipinin kapsaml bir aklamasna kadar pek ok ey vardr. Enegram. elikili bir ekilde,
kark olduu kadar da kolay anlalrdr.
Bununla birlikte, dokuz kiilik tipi farkl kategorilerde yer almakla beraber, birbirlerinden tamamen farkl deildir. Enegram
insann kendisi gibi deiken ve ak uludur. Hareket ve deiim -btnleme ya da z l m e ynnde ilerlemek- bu dikkate
deer sistemin nemli paralardr. Enegramn kiilik tipleri
hakkndaki aklamalar salk ve btnlemenin en yksek seviyelerinden nevrozun en alt kademelerine kadar deiiklik gsterdiinden, insan davrann anlatmakla kalmaz, onun hakkn
da tahminlerde de bulunabilir.
Konuyla ilgilenen okuyucular, aklamalar

hayallarndaki

pek ok duruma uygulayabilirler. rnein, psikologlar ve psiki16

tavsiyeler verebilir, yeni ufuklar gsterebilir ve bize cesaret verebilir, ancak lek bana b i l g i , kentlimizi deitirmek iin yeterli deildir. Eer yle olsayd.cn bilgili insanlar en stn insanlar
olurdu, ama bunun byle olmadn biliyoruz. Kendimizi tanmak, mutlu ve iyi bir yaam srmek iin gereken bir aratr ama
lek bana mutluluk, kiisel tatmin veya erdemli olmay salamaz. Kitaplar ne y z l e m e m i z gereken problemlerin cevaplarniJK de mcadele etmek iin gereken cesareti salarlar. Bunlar bulmak iin kendi iimize ve kendimizin tesine bakmalyz.
Bununla birlikte, bu kitap Enegram veya kiilik tipleri hakknda sylenen son sz deildir. Her zaman sylenecek baka
szler, kurulacak yeni balantlar ve ulalacak yeni anlaylar
vardr. Belki de. hibir zaman tam olarak anlalamayaca iin
ruhun gizemi tam olarak z l e m e y e c e k . nsanlar kendilerine
nasl tamamen tarafsz bir bak asndan bakabilirler? Kickeuaard'n nerdii gibi bakalarna tamamen znel, kendimize tamamen tarafsz bir gzle nasl bakabiliriz? nsan doasn aklamaya alan psikologlarn kendilerinin de her insan gibi kusurlar ve yanllar vardr. Kimse insan doasn tamamen tarafsz bir gzle g r e m e z . Bu yzden de. kimse insan doasnn anlamn kesinlikle zdn iddia edemez. Bu yzden, psikolojinin iinde ler zaman bir inan esi yer alacaktr. Bu. elbelte
ki dini bir inan deildir ama insan hakknda bilimsel olarak
gsterilebilenin tesinde bir nantr.
te bu yzden, kendimiz hakknda mutlak ve tarafsz bir geree' ulamak m m k n deildir. Mutlak cevaplara varmaktan
daha nemli olan ey fetih peindeki aratrmaclar olmaktr.
nk kendi hakkmzdaki gerei ararken, daha dolu. daha
mutlu ve kendini amay baarabilen bireyler haline geliriz.

is

makilcr tftr saysnn nemini kcfeiiler ve ardndan gnmzde btn dnyann kulland onlu say sistemini yaradlar. Gzlemleri sonucunda, bir say e veya yediye blndnde yeni bir
saynn onaya ktn kefettiler. Gnmzde buna tekrarlayan
ondalk diyoruz...
Bu zellikler ok nemli olduu kantlanan bir sembol iinde
birletirildiler. Hayat da dahil olmak zere, kendini yenileyerek devam eden her sre iin bu sembol kullanld. Bu sembol dokuz
izgiden oluur ve bu yzden Enegram olarak adlandrlr. (J.G.
Benet, Enncagram Studiet)
Ana Yunan dilinde dokuz anlamna gelir. Enegram ise "dokuz diyagram" anlamna gelir. Kkenleri hakknda varlan akla
yatkn bir tahmine gre Enegramn temelinde Pisagor. Platon
veya daha ncesinde yaplan matematik keifleri vardr ve on
drdnc ya da on beinci yzyllarda Yunan ve Arap relileriylc beraber M s l m a n l a r taralndan Bat'ya tanmtr. Bu zaman zarfnda slamc mistikler. Sofiler ve zellikle Nakibendi
Tarikat yeleri tarafndan kullanld sylenir. Eer Sofiler
onu bulduklarnda imdiki halinde deildiyse. Arap malematiindeki ilerlemelere gre onu gelitirmi ve kardelikleri iinde
bireylerin kendilerim tanmalar ve daha geni bir toplumda insanlar arasnda uyum salanmas iin kullanm olabilirler.
Bu sembol ve temsil ettii dncelerin 2500 yl nce Sarman
toplumunda (veya Sarmon Kardelii. Babl'de varolduu rivayet
edilen bir ahlak okulu) ortaya kt ve on besinci yzylda emerkant'ta Arap say sistemi gelitirildiinde tekrar gzden geirildii
sonucuna vardm...
Bu dikkate deer sembol pek ok farkl ekilde yorumlayabiliriz. En basit yorum, dairenin evresindeki noktalara birden dokuza kadar birer say vermektir. Bu ekilde, oluan genin numaralar 3, 6 ve 9 olur. Oraya kan altgenin rakamlar ise 1-4-2-8-5-7
20

inebleu kasabasnn yaknndaki nsann Uyumlu Geliimi Enstits araclyla tanmtr. Ondan sonra. Enegram Gurdij e f f in retileriyle birlikte ve kk alma gruplar araclyla Londra. New York ve d n y a n n drt bir yanna yaylmtr.
Gurdijeff'in say figrne yapl en byk kaik Enegram figrdr. Gurdijeff Enegramn kendisinin btfl say sistemini ierdiini ve temsil elliini syler. Onun Enegram evresi doku/, noktaya blnm bir daireden oluur. Bu noktalar bir gen ve dzensiz, all kenarl bir ekil oluturacak ekilde bir araya getirilir. Gurdijeff genin daha yksek gleri, all kenarl eklin ise insan
temsil eniini syler. "Bu sembol gizemcilik alanndaki almalarn hibirinde bulunamaz. Onunla ne kitaplarda ne de sylem ilerde
karlaabilirsiniz.- (P.D.) Ouspensky. Gurdijeff'in yle sylediim iddia eder: "Enegram. onu bilenler iin (rnein Sofi hocalar iin) o kadar nemliydi k i . onu bir sr olarak tutmaya karar verdiler."
Ourdijeff oluturduu sekle ok nem verdii iin. onu takp
edenler bu ekli bulmak iin gizemcilik literatrnn her eserini incelediler. tJ.G.t Ben nen onun hibir yerde bulunamayacan: eer
Gurdijeff in takipileri tarafndan bulunduysa bile sr olarak saklandm iddia eder. (Wcbb)
Gurdijeff, belki de. Enegramn kkenlerini kastl olarak sylemedi nk retim yntemlerinden bir ianesi rencileri iin
her eyi mmkn olduunca zorlatrmak, bylece rencilerinin aba gstererek kendi balarna renmesini salamakt.
Gurdijeff'in amac ne olursa olsun. Webb Enegramn tarihi kkenlerini aratrrken, ilgin bir keif yapar.
Enegram. bir Jesuil papaz olan Alhaasius Kircher 11601-80)
tarafndan yazlan 1663 ylnda Roma'da yaymlanan Arilhmologia
kitabinin basndaki muhteem saylann merkezini oluturmakladr.
Kircher (1601-80) Gurdijeff'in dncelerinin temelinde ok
22

yazlarn okumadan n c e . Sofiler Enegramn srlarn ona retmilerdir.

lehazo. Enegram insann geliim sisteminin kapsaml bir
paras olarak r e t m e y e ilk olarak Bolivya'daki La Paz Ensiit s ' n d e balam ve daha sonra, 1960'l yllarda.ili'deki A n ca ehrinde devam etmitir, lehazo. 197! ylnda Amerika'ya
gelerek Arca Enstits'n kurmu ve retisine burada devam
etmitir. Brore gre. Arica Enstits."insan potansiyelini sistemli bir ekilde gelitiren insan geliimi bilimini retir. Kendini teknolojiye adayan toplumumuzun gerekleri ve gerginlikleri ile uraacak ekilde dizayn edilmi teori ve yntemleri sunan. B a t n n psikolojik gelenekleri ile D o u ' n u n mistisizminin
bir sentezidir." Ichazo'nun sistemini ilk renen Amerikallar
arasnda Kaliforniya'nn B i g Sur ehrindeki Esalen Enstitsnde alan John L i l y ve ve psikiyatrisi Claudio Naranjo vard.
Benim Enegram yorumum Ichazo'nun yorumundan birka
nemli noktada ayrlr. Benim yorumumdaki "ego dknlkler i " daha kapsaml ve kullanldr. Bylece, kiilik tiplerim modern psikoloji ile daha uyumludur.
Aslnda. Ichazo'nun ve benim Enegram yorumlarm olduka farkldr. Ichazo'nun Enegram yorumu ego dknlklerini,
her ego d k n l n n "tuzaklarm","kutsal dnceleri",tutku ve erdemi, bedenin merkezlerini (Patt, Oth ve Katl -srayla
kafa. kalp ve karn niteler),bedenin fiziksel organlarn ve sistemlerini ierir. Bunlar beden hakknda d n m e n i n sembolik
ekilleri, astrolojik iaretler, mantralar ve ok daha fazlasyla
ilikileri iinde deerlendirilmitir. Ancak ben bunlara yer vermeyeceim.
James Webb'in Gurdijeff'i derinden etkilediini syledii
Atahanasius Kicher'in de bir Jesuit olmas ve Enegram gelitiren ve yayanlarn byk lde Jesuit olmalar ilgin bir tarihsel rastlantdr.
24

manda kendi kiilik tipimi bulmay baardm. Hemen ardndan,

seminer grevlilerinin, ailemin ve arkadalarmn kiilik tiplerini de buldum.
Birka saat sonra yataktan kalktmda, bu sistemin dnd m d e n de derin olduunu anladm ve daha fazlasn renmek stedim.
Psikolojik bir sistem olarak Enegramn detaylar yeterince
allmam olmasna ramen, kiilik tiplerinin ne kadar tutarl
olduunu hissedebiliyordum. Enegram insanlar mantkl bir ekilde snflandryordu. Hayatmda ilk defa gerekten de kiilik
tiplerinin varolduunu anladm. nsanlarn benzersiz olmakla
beraber, hayvanlar aleminde deiik trler olduu gibi insanlarn da daha geni kategorilerin bireyleri olduklarn g r d m . Arlk bilinmeyelim merhametine snmak /orunda deildim; b i reylerin hangi kiilik tiplerine ait olduklarn grerek, onlar daha derinilen kavrayabilirdim. Bu nemli bir keifti.
Enegrana ilgi duyan tek kii ben deildim. Daha ok insan
Enegram tandka. Enegrama olan ilgi artt.
Baz Jesuitler arkadalar ve dostlarna anlattlar. Enegrama
olan ilgi Amerika'dan balayarak. Kanada. Avrupa ve zellikle
Yenia ve insan potansiyeli gruplar araclyla Jesuitleri ap
dier dini kurumlara, daha sonra dini olmayan evrelere yayld.
Yine ile. Enegramn nasl alt ve kiilik tipleri hakknda bilgi bulunmuyordu.
Enegram mantkl bir sistem olduu iin. modern psikolojinin bulgularyla tutarl olmas gerektiini dndm nk ikisi
de insan doasn aklyordu. Enegram kendi hayalmda iki yl
kullandktan sonra doru, pratik ve modern psikoloji ile tutarl
okluundan emin oldum,
Ksa sre sonra. Jesuit Sofilerinin saylarn psikolojide uygulamann birka nedenden dolay g okluunu grdm. Grd n / gibi. Enegramn geliimi ve yaylmas uzun ve gizem-

26

kiilik tiplerini tanmlamak iin baz renkler ve hayvan isimlerini kullanrlar. Eer farkl retmenler farkl renkler ve hayvan
isimleri kullanmasayd.bunu iirsel bir ben/etme yaklam olarak deerlendirebilirdik. Daha nemlisi. Enegramn temelleri,
rnein Btnleme ve z l m e Yn. hakkndaki yorumlar
birbirleriyle elimektedir. En nemlisi ise. baz retmenlerin
kiilik tiplerinin zelliklerini kantrnasdr. Sonuta. Enegram
hakknda anlatlanlarn ou yanl aktarlmaktadr: Anlatlanlar
hala dorudur ama insanlarn gnlk hayatta faydalanabilecekleri kadar kullanl deildir.
Btn bu problemler y e t m e z m i gibi. geleneksel Enegram
materyalleri her kiilik tipinin salksz ynlerine odaklanarak
olumsuz bir izlenim uy andrm hrdr. Elbette k i . salksz ynlerimizi renmek nemlidir nk dana ok sorun yaratan salkl deil salksz zelliklerimizdir. Ancak, fark ettim k i .
Enegramn insanlar tarafndan kullanlmas in olumsuz ve sknt verici olmamas gerekir. Kiilik tipleri insan bir btn olarak (art etmeli, sadece nevrotiklcre odak bulmamaldr.
Bu yzden, her kiilik tipinin salkl ve normal zelliklerini
gelitirmeye altm. Ne kadar nemli bir hedef setiimin farkmla deildim. Gereklen de, yllarca kiilik tiplerine ekil veren yzlerce, belki binlerce kiilik zellii zerinde altm.
Bunlar birbirinden ayrp her zelliin hangi kiilie uyduunu
kardm. Nevrozun normal davramsladaki bozukluk ve atmalardan kaynakland psikoloji prensibine dayanarak, salkl,normal ve salksz zelliklerin her kiilik tipi iin bir "zellikler cetveli" oluturduunu fark ettim.
Ksacas.ona atfedilen yanl yorumlara pheyle bakarak
Enegramn zn buldum. Enegramn z dokuz kiilik tipini
tanmlamasyd. Bunun yan sra. geleneksel retme eklinin
bir paras olan ve sadece kk insan gruplar tarafndan bilinen eler ile ne kullanl ne de doru olan yorumlar da kar28

nsan kurallara sma

metri ve kolaylk iin her noktaya bir numara verilmitir. Her

nok d o k u . k i i l i k ' t i p i n d e n birini temsil eder
deki izgilerle gslerildi&i gibi her nokta dierleriyle belli dk
I i S r
Eer kendiniz izerseniz. Enegramn nasl ortaya

Emgm*jgj

' T ilnve

doksun " k e n a r

bir gen

turduunu dikkat

edin. Geriye kalan alt. nokta aadaki strada birbirleriyle bagB U d r d e balanr, drt ikiye, iki sekize, sekiz b e e . be yediye ve yedi bire. Bu alt, nokta dzensiz bir altgen oluturur. Bu
sra dizisinin a n l a m n a ksaca deineceim.

LLER
En basit ifadeyle. Enegram doku/ kiilik tipinin l gruplar
halinde dzenlenmesidir. Aada gslerildii gibi, duygu ulusu d n m e ls ve icgdlcriy.e hareket edenler lsnde
er iane kiilik tipi vardr. Her gruptaki er kiilik tp. yetenekleri ve kusurlaryla mlclendrilir. rnein ik. nunan

Dnme ls

Duygu ls

Enegramn
32

lleri

ok hareketlidir. Hiperaktif ve maniktir. Bir sre sonra kontrolden kar.

Igdleriyle hareket edenler lsnde, sekiz evresiyle
iliki kurma becerisini abartarak herkesten byk olduunu dnr. Dokuz evresiyle bir birey olarak iliki kurmay baaramaz Bamsz bir birey olmak yerine kendini biriyle zdeletirmek bakasnn hayat araclyla yaar. Bir ise her zaman
idealleri peinde kotuu iin evresiyle iliki kurmaz.
Ekenar gendeki tipe- . alt ve dokuz- -'birincil kiilik tipleri diyeceim nk duygularnda, harekete gemekte ve
iliki kurmakta en ok sorun yaayan ve en ok engellenen onlar Geriye kalan alt kiilik tipi- altgendeki bir. drt. k. sekiz,
bes ve yedi- " i k i n c i l " tiplerdir nk karmlardr ve duygular harekele g e m e ve iliki kurma yeteneklerinden kopmamlr.
leri Anahartar' o k u d u u n u z d a , bunun ne anlama geldiim ve
bu ayran yapmann neden nemli olduunu greceiz.
Temel kiilik lipi hangi lde yer alrsa alsn, herkesin hissetme, harekele g e m e ve evresiyle iliki kurma becerisi vardr
o c u k l u u m u z d a n balayarak, baskn olan zelliklerimiz temel
kiilik tipimizi tespit eder. Ancak bu dier ikisinin bir paramz
Olmad anlamna gelmez. O ye.enekler ve biz neysek oyuz
nk yetenein hepsi bir denge iinde hareket ederek kiili_,
imizi ortaya karr.
Kemlimizi anlama srecine balayacamz nokta, iinde bulunduu lde kendi kiilik tipimize odaklanmaktr. Ancak
dikkate alnmas gereken baka pek ok faktr vardr. Ne de o l sa. Enegram. en soyut ifadeyle, evrensel bir semboldr- her birimizin sembol.

T E M F . L KLK TP

Enegram basit bir ekilde ifade edecek olursak, her kiilik t i pinin bir say. ile temsil edildii ve dokuz kiilik tipinden mey34

ok hareketlidir. Hiperaktif ve manikr. Bir sre sonra kontrolden kar.

Igdleriyle hareket edenler lsnde, sekiz evresiyle
iliki kurma becerisini abartarak herkesten byk olduunu dnr. Dokuz evresiyle bir birey olarak iliki kurmay baaramaz. Bamsz bir birey olmak yerine kendini biriyle zdelctirerek bakasnn hayat araclyla yaar. Bir ise her zaman
idealleri peinde kotuu iin evresiyle iliki kurmaz.
Ekenar gendeki tipe- . alt ve dokuz- "birincil" kiilik tipleri diyeceim nk duygularnda, harekete gemekte ve
iliki kurmakta en ok sorun yaayan ve en ok engellenen onlar. Geriye kalan alt kiilik tipi- altgendeki bir. drt. i k i . sekiz,
be ve yedi- " i k i n c i l " tiplerdir nk karmlardr ve duygutar.harekele g e m e ve iliki kurma yeteneklerinden kopmamtr.
leri Anabatlar"! o k u d u u n u z d a , bunun ne anlama geldiini ve
hu ayrm yapmann neden nemli olduunu greceiz.
Temel kiilik tipi hangi lde yer alrsa alsn, herkesin hissetme, harekete g e m e ve evresiyle liki kurma becerisi vardr,
o c u k l u u m u z d a n balayarak, baskn olan zelliklerimiz lemel
kiilik tipimizi tespit eder. Ancak bu dier ikisinin bir paramz
olmad anlamna gelmez. O yetenekler ve biz neysek oyuz
nk yetenein hepsi bir denge iinde hareket ederek kiiliimizi ortaya karr.
Kendimizi anlama srecine balayacamz nokta, iinde bulunduu lde kendi kiilik tipimize odaklanmaktr. Ancak
dikkate alnmas gereken baka pek ok faktr vardr. Ne de o l sa. Enegram. en soyut ifadeyle, evrensel bir semboldr- her birimizin sembol.

T E M E L KLK TP
Enegram basit bir ekilde ifade edecek olursak, her kiilik t i pinin bir say ile temsil edildii ve dokuz kiilik tipinden mey34

dlar iin de erkekler iin de geerlidir. Cinsiyet rolleri ve tamamen biyolojik kkenli cinsiye! farkllklar nemlidir ama
bunlar hu kitabn konusunun dndadr. Her durumda, erkeklik
veya kadnlk ile badatrdklarn!/, insann doasnda yer almayan fakat kltrel beklentiler ve renilen davranlarn sonucunda ortaya kan eylerdir.
ncs, kiilik tipinizin aklamasnda yer alan her ey her
zaman doru olmayabilir. Bunun nedeni, insanlarn kiilik tiplerini oluturan zelliklerinin salkl.normal ve salksz hallerinde dolamalardr. rnein temelde salklysanz, salksz
zellikler sizin iin geerli olmayacaktr. Ancak, kendinizi daha
tarafsz bir ekilde tandka, kiilik tipinizin zelliklerinin iinizde bulunan zelliklerin gerek eilimleri olduunu greceksiniz. Enegram salkl ya da salksz olduunuzu tespit edebilir.
Drdncs, daha nce g r d m z gibi, Enegram kiilik
tiplerini gstermek iin rakamlar kullanr. Saylarn kullanm
hakknda renecek ok ey var. Kullanmlarnn lemel nedeni
snrsz olular. Ntr deere sahip olduklar iin. olumlu ya da
olumsuz bir ey ima etmeden, her tipin zelliklerinin dalmn
ifade edebilirler. Say kullanmak, bir kii hakknda ok ey sylemenin tarafsz ve pratik bir yoludur. Psikiyatride kullanlan
etiketlerin tersine, saylar insanlarn kendilerini kt hissetmelerine neden olmaz.
r n e i n psikiyatrik terminolojide, kiilik tipleri patolojik
zelliklerine gre adlandrlr: Saplantl tip, mutsuz tip. psikopat tip, asosyal tip vb... Enegram her kiilik tipinin patolojik
ynlerini kapsamakla beraber, onun olumlu ve standart zelliklerini de ifade eder. Dahas.zelliklc normalseniz ve nevrotik
deilseniz, kendinizi rnein paranoyak tip yerine be numara
olarak ya da manik-depresif yerine yedi olarak dnmek daha
cesaret vericidir. Enegram standart tespitlerin daha fazlasn
kapsadndan, kategorilerinin m m k n olduu kadar ntr ve ta36

kendinizi tek bir kelime ile ifade edecek olsaydmz.u kelimelerden hangisini tercih ederdiniz?
9 Bar
S Lider
7 Cokulu
6 Sadk
5 Aratrmac

1 Reformcu
2 Yardmsever
3 Motive eden
4 Bireyci

imdi bu tek kelimelik aklamalar genileteceiz. Kiilik

tipinizi tanmladm d n d n z kelimelerin size uyup uymadn g r m e k iin aadaki drt kelimelik tanmlar okuyun. Bu kiilik zelliklerinin kiilik tipleri hakknda sadece bir
fikir verdiini unutmayn.
ki sevecen, cmert, sahiplenen ve kendi karlar dorultusunda ynlendiren bir tiptir.
uyumlu, kendinden emin. hrsl ve saldrgandr.
Drt yaratc .sezgileri gl, ie dnk ve depresif bir tiptir.
Be kavray sahibi, orijinal, sabit fikirli ve tuhaf bir tiptir.
Alt i l g i l i , grev bilincine sahip, savunucu ve paranoyak bir
tiptir.
Yedi hevesli, baarl.dncesizce hareket eden manik bir
tiptir.
Sekiz kendine gvenen, dominant, sava ve kararl bir tiptir.
Dokuz bar.teskin edici, pasif ve ihmalkar bir tiplir.
Bir prensipli, dzenli, mkemmeliyeti ve tek doruyu kendinin bildiini dnen bir tiptir.
38

Salkl drdn en byk gc sezgisel bilincidir. Salkl

drder ok kiiseldir. Duygularn yle bir ekilde ifade ederler
ki insanlarn kendi duygularnn farkna varmalarn salarlar.
Ancak normal drtler kendi duygularyla, zellikle olumsuz
olanlaryla ok fazla ilgilenirler ve insanlardan uzaklaarak kendi hayallerinin iinde yaarlar. Salksz drtler ok mutsuz ve
insanlardan uzaktr. Kendilerinden nefret eder ve phelenirler.
Gereklerle daha fazla ba edemediklerinde intihar edebilirler.
ki, ve drdn kimlik ve saldrganlk sorunlar vardr. K i ilik tipine bal olarak, bunlar kendilerine ya da dier insanlara yanstrlar.
DNME LSNDE:
1E, A L T I V E Y E D N U M A R A L I K L K T P L E R
Bu tiplerin harekele g e m e k l e ilgili yetenek ve kusurlar vardr. Bu tipler salkl olduklarnda baarma azimleri benzersizdir. Olaanst pratik veya bilimsel baarlarn ardnda onlar
vardr. Ancak salksz olduklarnda, harekele g e m e yetenekleri bir ekilde dengesizleir.
Salkl beler kiilik tipleri arasnda kavraylar en gl
olandr. ok bilgilidirler ve problemlere parlak, zgn ve yara
tc zmler bulurlar. Ancak normal beler harekele gemeden
kesin olarak emin olmak islerler. Bir ey yapmadan nce ok
fazla dnrler. Salksz beler ok fazla dndkleri iin
kendilerine, zebileceklerinden daha fazla problem yaratrlar
nk gereklerden kopmulardr. Neyin gerek ya da sahte,
doru ya da yanl olduunu bilemezler.
Salkl altlarn becerisi insanlarla gl duygusal balar
kurabilmelerindedir. Harekete getiklerinde, bu herkesin yararnadr. Sadk ve baldrlar ve bakalarndan da ayn eyleri beklerler. Ancak normal altlar, harekete g e m e d e n n c e , kendilerine ne yapacaklarn syleyen bir otorite figr veya inan siste40

Salkl dokuzlarn yetenekleri kendilerini bir bakas veya

bir inan ile zdeletirebilmelerindedir. Salkl dokuzlarn yeni dncelere ak. iyimser ve sakin kiilii insanlara huzur verir. Dokuzlar herkes iin uyumlu bir atmosfer yarattndan insanlar kendilerini gelitirecek bir ortam bulurlar. Ancak normal
dokuzlar kendilerini baka nsanlarla veya bir inanla ok fazla
zde [etirerek geliimlerini ve gereklerle baa kma yeteneklerini engellerler. Salksz dokuzlar ise gereklerden koptuklar iin gerek olduunu sandklar hayallere skca tutunurlar.
Tehlikeli bir ekilde kaderci ve ihmalkardrlar.
Salkl birlerin gleri evreleriyle tarafsz bir ekilde liki
kurabilmelerindedir. Mantkl.ak fikirli ve bilinlidirler. Doruyu ve yanl ayrt etmelerini ve bilinli olmalarn salayan
prensipleri vardr. Ancak normal birler duygularn ok fazla
kontrol etmeye altklar iin duygular dengesizdir. Hibir eyi olduu gibi kabul etmeyip, daha iyi olabileceini dnerek
mkemmelliin peinde koarlar. Salksz birler ise hogrszdrler ve daima kendilerini hakl grrler. Kendi elikili
davranlarn grmezden gelerek insanlarn kt olduklar dncesini saplant haline getirirler. Zalim ve acmasz olabilirler.
Sekiz, dokuz ve birin ortak problemleri bastrma ve saldrganlktr. Kiilik tipine bal olarak, bu problemleriyle farkl ekillerde baa kmaya alrlar.
[ lala kiilik tipinizin hangisi olduuna karara veremiyorsanz.
en azndan olaslklar iki ya da e indirmeye aln. Aklamalarn tamamn okuduunuzda kiilik tipiniz netlik kazanacaktr.
Genel bir problem insanlarn olduklar deil, olmak istedikleri kiilik tipini semeleridir. Kendiniz hakknda tarafsz davranmaya alarak bundan kanabilirsiniz. Ancak bunu baarmak ok zordur. Yine de. aklamalar ve kendinizi anladka,
kiilik tiplerinden birinin size dierlerinden daha ok uyduunu
receksimz. Bunun hangisi olduunu bulmak iin kendinize
zaman tanyn.
42

onu tamamlar ve kiiliinizin btnne nemli ve bazen de elikili zellikler katar. Kanal bliin kiiliinizin " i k i n c i yndr" ve kendinizi ya da baka birini anlamak iin onu dikkale almanz gerekir. rnein, kiilik tipiniz dokuz numara ise kanadnz ya bir ya da sekiz numaral kiilik tipidir. Kiiliinizin btn, dokuz numaral kiilik tipinin zelliklerinin bir ya da sekiz
numaral kiilik tiplerinin zellikleriyle benzersiz bir karmyla ortaya kar.
Kanattan nce temel kiilik tipinizi tespit etmeniz gereklii
aktr. Kanadnz tespit etmek iin lemel tipinize bitiik olan
iki kiilik tipinin zelliklerini bilmelisiniz. Kanadnz tespit etmenin en iyi yolu olas iki tipin aklamalarnn tamamn okumak ve hangisinin size uyduuna karar vermektir. Bunu kolay
Iatrmak iin. her aklama blmnn sonunda her k knadn
da zelliklerini anlatan ksa bir t a n m a y a yer verdim.
Ayn kiilik tipine sahip olan iki insann neden birbirleri inlen
farkl olduunu gsteren nemli faktrlerden biri olduu iin,
kanat konusuna leri Anahatlar'da daha geni bir yer vereceim.

BTNLEME V E ZLME YNLER

Anlamanz gereken bir sonraki nemli kavram. Enegramdaki izgilerin ne anlama geldiidir. Dokuz kiilik lipi sabit bir kategori deildir: psikolojik geliim ve gerilemeye izin verecek ekilde ak uludur.
Enegram zerindeki saylar belli bir srada birbirlerine baldr. Say verilen noktalarn birbirlerine balanma ekli psikolojik
olarak nemlidir nk her hr r sndaki izdiler her kiilik l
pi iin Btnleme Ynn (salk, bireyselliin farkna varma
ve zlme Ynn (saln bozulmas.nevroz) tespit eder. Bir
baka deyile, ruh salnz daha iyi olduka veya bozulduka
Enegramn zerindeki izgilerin gsterdii gibi temel kiilik tipinizden uzaklaarak farkl " y n l e r d e " hareket edersiniz.
44

Kendisiyle btnleen dokuz e , altya ve alt dokuza ynelecektir. Aadaki Enegram zerindeki oklarn ynunu takp
ederek bunun nasl altn anlayabilirsiniz.
9

Btnleme

Yn

1-7-5-8-2-4-1

Btnleme ve z l m e Ynleri iin farkl Enegramlar vermeye gerek yoktur. Oklar, ortadan kaldrarak ve noktalar duz
izgilerle birbirine balayarak her i k i yn de gsterilebilir.
9_
.1

Btnleme Yn
1-7-5-8-2-4-1

zlme Yn
1-4-2-8-5-7-1

9.3.6-9

9-6-3-9
46

me ynlerindcki tiplerin zerinizde etkileri olduunu bilmelisiniz. Kendinizi veya baka birini daha iyi anlamak in sadece temel kiilik tipinizi ve kanadnz deil. Btnleme ve zlme
Ynndeki tipleri de dikkate almalsnz. Bu drt tipin zellikleri kiiliinizin btnne yaylr: bu drt tipin benzersiz karm
ortaya kiilik tipinizi karr. rnein hi kimse sadece iki numaral kiilik tipinin zelliklerini tamaz. ki numaral kiilik t i pine sahip olan herhangi biri ya bir ya da kanadna sahiptir ve
ikinin Btnleme ve z l m e ynleri de kiiliinin btn
zerinde etkilidir.
Salksz birinin nevroza girmeden nce z l m e Ynnn
salksz elerini gstereceini de aklnzda tutmalsnz. r n e in, normal alt gittike byyen aalk kompleksini telafi etmek iin kibirli davranarak insanlar kk grebilir. Kibir ve
hor g r m e n zellikleri olmasna ramen allnn nevroza gireceinin erken sinyalleri olarak ortaya kar.
Herhangi bir kiilik tipinin Btnleme ve z l m e Ynleri
iin verdiim ksa aklamalardan daha fazlasn renmek istiyorsanz, her kiilik tipinin Btnleme ve z l m e Ynleri
hakkndaki blmleri okuyup kendinize uygulayabilirsiniz. rnein, ikinin drtle btnlemesinin ne anlama geldiini renmek iin salkl ikinin zelliklerini aklnzda tutarak salkl
drdn aklamasn okumalsnz. Dokuzun zlme yn olan
allya doru harekel etmesinin ne anlama geldiini merak ediyorsanz, salksz allnn zelliklerini okumal ve zelliklerini
ilokza uygulamalsnz. Bunu btn kiilik tiplerine uygulayabilirsiniz. Temel dnce udur: Bir tip kendisiyle btnletiinde, btnleme ynndeki tipin salkl zelliklerini kazanr.
Ruh sal bozulduunda ise zlme ynndeki tipin salksz
zelliklerine sahip olur.
Enegram btnlemi veya z l m kiilik zelliklerini
tahmin edebilir nk bunlar temel kiilik tipinin habercisidir.
N

suz. kendimiz ve bakalar hakknda rendiimiz bir ey bazen

iyiye bazen ktye gider ama nemli olan devaml deimekte
olduumuzdur. Cetvel kavramn anlamak kiilik tipimizi oluturan kiilik zellikleri erevesinde deiliimizi gsterir. len
Anabatlar b l m n d e Cetvelde nasd ve neden hareket ettiimizi greceksiniz.
Temel kiilik tiplerinin her biri iin Kiilik zellikleri Cetvelinin illstrasyondaki gibi resmedildii dnlebilir. Cetvel geliim seviyelerinden olumaktadr. Cetveli bir fotorafnn gri
lei gibi dnebilirsiniz. Gri lein bir ucunda saf beyaz,
dier ucunda saf svah ve bu iki renk arasnda grinin pek ok
tonlar vardr. Cetvelin en stnde kiiliin salkl zelliklen
vardr. Cetvelin aalarna indike Geliimin her seviyesinden
geerek en aada saf siyah ile temsil edilen nevroza ulalr.
. Btnleme Ynne Doru

- -

Salkl

. _ Normal

- -

Salksz

z l m e Y n n e Doru

Kiilik zellikleri

Cetveli

KsacasLher kiilik tipinde salkl alanda U. normal alanda

ve salksz alanda tane olmak zere dokuz geliim sevi50

silik tiplerinin kendi lsndeki dier tiplerle kyaslandn,

ocuktuk temcilerini. Jung'la ve dier snflandrmalarla karlkl ilikilerini, en nemlisi de onu izleyen analizde sistematik
bir ekilde gelitirilecek konular greceksiniz.
Batan Sona blmn kiilik tiplerinin analizinin yer ald
sistematik bir aklama takip eder. Salkl kiilik zellikleri ile
balayp, normal kiilik zellikleri ve ardndan salksz zelliklerle devam eder.
Analiz, tipin Enegramda btnleme ve zlme ynlerinde
ilerlemesi durumunda neler olaca zerine yazdm dncelerimle son buluyor. Bu iki blm gerek hayattan veya romanlardan nl karakterlerle rnek verdiim, her kiilik tipinin
iki nemli alt tipinin -kanatlarn- anlatld bir blm izliyor.
T i p i bir btn olarak ele aldm ve tip hakkndaki son dncelerimi yazdm blmle konu noktalanyor.
Tannm insan rnekleri, sezgi, gzlem ve okumak zerine
bilinli tahminlerdir. Salk durumlarn veya nevrozlarn belirtmeden, kiilik tiplerinin eitliliklerinin aklda kalmalar iin
verilmitir. Bu insanlarn hayatlarnn eitli dnemlerinde salkl.normal veya salksz olduklarn ve btnleme veya zlme ynnde ilerlediklerini hatrlayn. Hepsinin tesinde, rnek olarak verilen tipler arasnda zeka. yetenek ve tecrbe de dahil olmak zere byk bireysel farkllklar olduunu hatrlamal n z . Ancak hu eitli faktrleri gz nne aldmda bile tannm insanlara yer vermeyi uygun grdm nk onlarn deiik kiilik tiplerini rneklerle nasl gsterdiklerini anlayarak
onlarn ortak noktalarn ve her tipin ne kadar geni bir psikolojik alan kapsadn greceksiniz. Kimsenin kiilii birbirinin
ayns deildir ama ayn kiilik tipindeki insanlar arasnda derin
benzerlikler vardr.
Aklayc blmler hakknda deineceim son nokta, parantez iindeki alntlar her tipe kiisel bir tat katmasn islediim
iin aldm.
52

hkmetmeyi sevebilirler. kiler islediklerini yaptrmak iin despota hkmederlerken u mesaj verirler: "Beni zmek istemezsin, deil mi? O halde istediimi yap." Altlar insanlara saldrgan davranabilirler, yediler ise insanlardan isteklerini yerine getirmelerini talep ederek onlara hkmederler.
Bu yzden, dikkatinizi lek bir kiilik zelliine verip ona dayanarak sonuca varmamalsnz. Bir tipi. batan sona stili, yaama bak as ve temel motivasyonlaryla bir bln olarak grmek gerekir. Bir tipi doru olarak tespit etmeden nce pek ok
faktr gz nnde bulundurmak gerekir.
yi ya da kt, ne kendinizin ne de bakalarnn kiilik tipini
tespit edebilmek iin kolay, otomatik bir yol vardr. Zaman, hassasiyet, gzlem yetenei ve ak bir zihin gerektirir. Ne yazk k i ,
bunlar Enegramn yardmyla gelitirilebilecek nitelikler olmasna ramen, insanlar bunun farknda bile deildir.
Enegramn hedefi insanlarn potansiyellerini sonuna kadar
kullanmalarn salamaktr. Enegram. insanlarn kendilerini daha net grmelerini, bylece daha dengeli ve btn bireyler o l malarn salar. Ancak Enegram ne mkemmellik ne de ok sade bir yaam iin bir rehber olmay vaat eder. Gerek hayatta,
insanlar ne Zen benzeri bir aydnlanmann iinde ne de btn olmay baarm bir ekilde yaarlar. Ne kadar mutlu ve salkl
olursak olalm, her zaman eksik ve snrl olacaz. Tecrbelerle Olgunlam, muttu ve dolu bir yaam hedefine ulamak her
birimizin bir eliki haline gelecei anlamna gelir: zgr, ama
snrllklarla kstlanm; kurnaz ama masum; insanlara ak
ama kendine inanan: gl ama gcn insanlar iin kullanan;
kendini en yksek hedeflere a d a m ama kusurlu olmay kabul
edebilen: hayaln aclarla dolu olabileceini kabullenmi ama
yaama sevinciyle dolu.
Yaam en byk insanlarn orlak nitelii potansiyellerini
gerekletirebilmek iin kendilerini ama abalardr. Hayati54

iu kurallara

smaz

dan isledii her eyi elde e m e y c hakk olduuna inanr. "Kurnan ve ehittir": kullanldn dnerek ierler ve kzar. Bunun
sonucunda hastalk hastas olur ve psikolojik kkenli problemler yaar.
Anahtar Motivasyonlar: sevilmek, duygularn ifade etmek,
ihtiya duyulup takdir edilmek, insanlar kendisine tepki vermek
iin zorlamak ve kendini hakl karmak sler.
rnekler: Rahibe Teresa. Mahalma Gandi, Eleanor Roosevelt. Leo Buscaglia. Bili Cosby, Luciano Pavarotti, Sammy Davis, J.r..Bay Rogers ve Yahudi Anne rnei.

KYE BATAN SONA BAKI

Pek ok farkl yz olduu iin sevgiyi tanmlamak zordur.
Her insan iin farkl eyler ifade eder. yi nitelikleri olduu kadar kt alkanlklar da kapsar. kiler iin sevgi insanlar iini
olumlu duygular hissetmek, insanlarn ihtiyalaryla ilgilenmek
ve fedakarlk yapmaktr. Kukusuz sevginin bu yzleri ncmUj
dir. Ancak ikilerin unuttuklar ey sevginin duygularla oldu'
kadar gereklerle de yakndan ilikili olduudur. Gerek sevg
ilikiyi riske atmak pahasna sevilen kiinin iyiliini istemektir
Sevgi, ikinin dierinin hayatndan kmas gerekse bile, sevle
kiinin gl ve bamsz olmasn istemektir. Gerek sevgi n
sanlarn ellerinden bir eyleri zorla almak deildir. K i m hatal
Olursa olsun, sevgi bencillik ve hatalarn zerindedir ve gen alt,
namaz. Geri alnabiliyorsa, sevgi deildir.
kiler hayattaki iyi olan her eyin kaynanda sevginin bu
Umduuna inanrlar ve pek ok adan hakldrlar. Ancak ba~
ikiler iin "sevgi" kelimesi farkl eyler ifade eder. Bu kiilik t
pi, sevgiyi ok farkl ekillerde kullanr. karsz, gerek sevgi
den. vg dolu, cokulu sevgiye oradan Yahudi bir annenin
sanlar kendi karlar iin kullanmasna kadar eitli anlam!
6(1

Aslmla sizden istedikleri ey. siz doru bulmasanz ve hatta

gereklerle de b a d a m a s a bile onlarn doru olduunu kabul
etmenizdir.
kiler Jung'un snflandrmasmdaki da dnk duygulan
olan tipe girer. Ne yazk k i . bu tip Jung'un ok bilgi verdii bir
tip deildir. Yine de . aadaki kiilik zellikleri nemli olduu
m onlara deindim.
Ego ve anlk durumun ayrlma derecesine bal olarak, kendinden kopu iaretlen belirgin hale gelir nk hlindnn temeldi
telafi edici yaklam ak bir kartlk haline gelmitir. Bu nce
duygularn abartl bir ekilde da vurumu, ok fazla konuma ve
abartl istekler le kendini gsterir. nsanlar yle derler: "Bayan
ok isyan ediyor." Bir eit direncin abartl bir ekilde telafi edildii belirgindir. nsan bunlarn farkl bir ekle dnp dniineyeceini merak eder. Ksa bir sre sonra da dnm gerek olur.
En kk bir deiiklikle davranlar da deiir. (C.G Jung. Psikoi
hjik Tipler. 357-358.)
Jung ikinin dengesiz duygularn tarif etmektedir -olumlu
duygulardan aniden olumsuz duygulara geii. Kiilik zellikleri Cetvelinde ikinin ruh salnn bozulmasnn derecelerini
takip ederken, salkl ikilerin insanlar gereklen de sevdiklerini grrz. Ancak normal ikilerin duygular karktr: Sevgileri
ne dndkleri kadar saftr ne de karlkszdr. Salksz i k i lerde ise durum sevginin tam tersidir: nsanlara ierlemeleri derin bir nefrete dnr. Jung "Tam tersi bir ekilde davranmalar iin en kk bir deiiklik yeterlidir." derken hakl deildir
nk duygularn bir ucunda gerek sevgi, dier ucunda nefret
vardr. Ancak Cetvelin aalarna indike, adm adm gerekleen budur.

DMANLIK V E KMLK PROBLEMLER

ki. ve drtlerin ortak problemleri dmanlktr. Ancak
62

SALIKLI I K I Y I ANALZ E T M E K
LGSZ

yi olduklarnda, salkl ikiler cmert ve fedakardrlar. n

sanlar karlksz ve karsz bir ekilde severler. Bu nedenle in
sanlardan ilgi ve sevgi g r m e zorunluluunu hissetmezler. On
lar iin sevgilerinin karlk grmesi nemli deildir.
Gerekten kaytsz ve artsz olan sevgi hem zgrdr hem
de kiiyi zgrletirir: Salkl ikiler sevmek veya sevmemekte
insanlar ise karlk verip vermemekle zgrdrler. nsanla
kendi balarna istedikleri gibi gelimekle ve hatla sonunda i k
lerden uzaklamakta zgrdrler. Salkl ikiler, insanlarn ken
dilerine hayatlarnn bir paras olmalar iin izin vermelerini
bir ayrcalk olduunu, hak iddia edecekleri bir ey olmadn
daima hatrlarlar.

ok salkl ikiler insann olabilecei kadar fedakardrla

Kendi iyiliklerini dnmezler. ok iyi niyetlidirler ve insanla
rn mutlu olmasndan ok memnun olurlar. Yapan ve faydalana
kim olursa olsun iyiliin yaplmas gereken bir ey olduun
inanrlar. ok salkl ikiler, birisi yaptklar eyden fayda g
rrse kzmazlar. yilik yaplm.insanlar bundan faydalanmla
dr. nemli olan budur.

Dolaysyla, en i y i zamanlarnda, kelimenin tam anlamy

fedakardrlar: karlarna gre hareket etmezler. Sadece insa
larn iyiliini dnrler. karlarn dnmedikleri iin insa
larn gerekten neye ihtiya duyduklarn bilirler. karlar
egolar karmad iin. ilikilerine olaanst bir drstlk h
kimdir.

ok salkl ikilerin elikileri ne kadar verirlerse, o kad

ok vermek istemeleridir. Ne kadar sayg grrlerse, o kadar a
akgnll davranrlar. nsanlar onlara ne kadar g verirse,
kadar az islerler. Kendilerini ne kadar az dnrlerse, insanl
66

nsanlar iin gl ve olumlu duygular lissettiklerinden. salkl ikiler, insanlar nemseyen, empati sahibi insanlar olarak
kendilerinin biline i ildedirler. Davranlarna akllar deil kalpleri yn verir. Dolaysyla, insanlar doru veya yanllarla yarglamazlar.
Salkl ikiler i y i insanlar olduklarn dnrler nk gereklen de iyidirler. Kendilerini sevgi dolu insanlar olarak grrler nk gerekten de sevgi doludurlar. ten ve scaktrlar ve
bunu bilirler. Dahas.insanlar gereklen nemsediklerini b i l mek kendilerine byk bir z g v e n verir. Bu zgven "meleklerin zerinde yrmekten korktuklar yerlerde" yrmelerini
salar. Ancak gvendikleri kendileri deil, derinden inandklar
i) diktir.
Salkl ikilerin ok Cmert olduklarn sylemeden olmaz.
zellikle yrekleri ok cmerttir, (iki numaral kiilik tipinin b i reyi fakir veya orta halli olabilir). ok hayrseverdirler. Her eyin iyi yann grrler. nsanlarn iindeki iyi ynleri bulurlar.
Bu olaanst bir hediyedir nk mantn tesindedir: Salkl ikiler hatal olduklarnda bile insanlarda hala bulmazlar nk
sadece yeni dncelere ak deil olumludurlar ve olumlu deerlen desteklerler. Gnah deil ama gnahkar severler. Ara
daki fark nemlidir.
DESTEK VEREN YARDIMSEVER
Salkl ikiler insanlar ne kadar sevdiklerini ifade etmeyi severler. nsanlara duyduklar gl, olumlu duygular onlar hare
kele g e m e y e zorlar. Bu noktada temel dnce hizmettir v
salkl ikiler insanlara pek ok farkl ekillerde yardm etmek
ten zevk alan verici insanlar olurlar. A doyurup, elbisesi olmayan giydirerek, hastalan ziyaret edip. hayrsever faaliyetlere kaj
tlarak ve insanlara yardm etmek iin yapabilecekleri ne var?
yaparak ihtiya sahibi ve kendilerine bakamaya insanlara yat|
dm ederler.

68

N O R M A L KY A N A L I Z E T M E K
COKU DOLU ARKADA
Salkl ikiler gereklen de yi olmakla beraber, normal i k i ler iyi olmaktan dalu ok duygular ve yi niyetleri hakknda konuurlar. Bazlarnn ruh halleri deiir ve daha nce insanlara
ynelen ilgilerini kendilerine yneltirler. lgileri iyi eyler yapmaktan kendilerini iyi hissetmeye kayar. Duygularnn ne kadar
abartl bir hale geldiini anlayamazlar veya syledikleri ve yaptklarndan farkl motivasyonlara sahip olurlar.
Yardmsever, tevik edici insann yerini cana yakn ve neeli bir insan alr. Kalpten syledii eyler bir alkanlk halini alr.
Normal ikiler herkese nasl hissettiklerini sylerlerken, empalileri sadece szde kalr. nsanlarla kolayca tanrlar ama bu tanklklar arkada olmaktan teye gitmez. nsanlarn ellerini gven veren bir ekilde skarlar veya onlara skca sarlrlar. Fiziksel yaknlktan holanrlar. p m e k , dokunmak, sarlmak onlarn
cana yakn ve abartl davranlarnn birer parasdr.
Elbette k i . en stn deerleri hala sevgidir ve herkesi sevmek
islerler. Sevgi onlarn mazereti, mant.motivasyonlar ve hayattaki tek hedefleri haline gelir. Her zaman sevgi hakknda konuurlar. Ancak normal ikiler sevgi hakknda konutuklarnda
bahsettikleri ihtiyalarnzn z m olan kendi sevgileridir.
Normal ikiler insanlarla paylaabilecekleri bir eyleri olduundan emindirler: kendilerini -sevgi ve ilgilerini. Her eyi benimseyecekleri bir ekilde yorum kyarak, herkese duyduklar iyi
niyetin itenliinden emindirler. Ancak dndkleri kadar yi
deildirler. zellikle kendilerine g s t e r m e m e y e almalarna
ramen, egolar bayatlarm etkilemeye balamtr.
Bu sallada. normal kiler bunu kabul etmek istememelerine
ramen, karlnda insanlarn kendilerini sevmelerini bekleyerek insanlar menun etmeye alrlar. nsanlar sevmek ve bu
70

Pek ok insan normal ikilerin ilgisinden holanrlar ve normal ikiler de bunun farkndadrlar. /ellikle mitsizce onaylanmay isleyenler iin ikilerin insanlar v m e s i , ikiler iin bir gil
kaynadr. Ancak bu vgler karlksz deildir.

SAHPLENEN CANA Y A K I N ARKADA

Kiisel yeteneklerine bakldnda, ikilerin evresinde onla
baml bir arkada evresinin olmas artc deildir. Normal
ikiler, geni bir aile veya topluluk yaratarak onun merkezi o l mak islerler. Bylece, kendilerini nemli hissedeceklerdir. nsanlar kucaklayarak, ailenin bir paras olduunu ve bylece
kendilerine borlu olduklarn hissettirirler.
Bu safhada, yaptklarn hibir /aman yeterli grmeyen ana
lipnr -Yahudi anne rnei. Her din ve cinsiyetten normal iki bu
davrana yatkndr. Hem som Ut hem de duygusal olarak insanlar her /aman desteklerler. Bu. dier insanlar derinden etkiler.
nsanlarla ieniikle ilgilenir gibi grnmeleri, insanlarn gvenini kazanmalarn salar. Psikolojik nedenlerle anne sevgisi arayanlar iin normal ikiler aradklar ilatr.
Normal ikiler herkesi sevgi ve ilgiye a olan ocuklar olarak
grrler. nsanlar gereklen de sevgi ve ilgi arasalar da aramasalar da bunu onlara vermeye alrlar. evrelerinde dolap
lnarak ve ilerine kararak, insanlar istemese de onlara tavsiyelerde bulunarak, insanlarn hayatlarna zorla kararak ve kendilerini zorla kabul ettirerek, fedakar bir sevgi adna bir ba belas haline gelirler. Sorun, kendilerini feda edecekleri bir problem yaratmala.giderilmesi gereken ihtiyalar yaralan bir ehit
olmalardr. Bylece kendilerini nemli hissederler. Ksacas.cn
bvk ihtiyalar.kendilerine ihtiya duyulmasdr. Herkesin iine burnunu sokan, igzar insanlar haline gelirler. Kendi akranlarna bile sevecen birer anne veya baba gibi davranarak, e bulmaktan i bulmaya, bir dairenin nasl dekore edilecei zerine
72

hayal krnda olup biten her eyden kendilerini haberdar etmelerini isterler: nemli her bilginin gelii bir telefon santrali o l mak isterler. likilerinin baarsn grmek iin insanlardan somut tepkiler beklerler. nsanlarn kendilerini zlediklerini ve
sevdiklerini gsteren telefon arlar almay.akam yemeine
davet edilmeyi, dnlebilecek her durum iin kari ve teekkr
notlar gnderilmesini beklerler. Eski arkadalaryla irtibatlarn
koparmazlar. likilerini devam ettirmek iin ok zaman harcarlar. nsanlarn, kendilerini d n d n , onlar iin zldn
ve dua ettiklerini bilmelerini isterler. Dolaysyla, normal ikiler
hala dnceli olmalarna ramen, bu ok yzeyseldir: insanlarn d o u m gnlerini hatrlarlar ve sk sk telefonla arayp hatrlarn sorarlar ama daha fazla insan etkilemek iin insanlarn
gerek ihtiyalaryla ilgilenmezler. zellikle kendi aileleri varsa, insanlarn hayatlaryla ok fazla ilgilenmeleri gerek sorumluluklarnn nne geer. Br ballk problemi ortaya kar. Devaml olarak yeni sevgi kaynaklar aradklar iin vefasz olurlar. Herkes tarafndan sevilmek ve takdir edilmek istedikleri
iin. arkada ve dost evrelerini devaml geniletirler. nsanlar
iin daha fazlasn yaparlar ve giderilmesi gereken ihtiyalar yaratrlar. Onlara gvenen insanlar, yardm almak iin geldiklerinde onlar bulamazlar nk normal ikiler bakalarna yardm
ediyorlardr.
Normal ikiler ok fazla insana yardm ederek, ok fazla top
lantya katlarak ve ok fazla insana tavsiye vererek kanlmaz
olarak yapabileceklerinin ok fazlasn stlenirler. Sonunda, f i ziksel olarak ypranarak bu ykn allnda ezilirler. Ancak insanlara yardm ederek varolabildikleri iin insanlara yardm etmeden duramazlar. Bundan baka, abartl davranlarndan da vazgeemezler. nsanlar in kendilerini feda ederlerken, iyi olduklar iin ac ektiklerini dnrler. yiliklerinin neden olduu
her ar ve acy.her rahatszlk ve problemi dramatik bir ekil74

alarak insanlardan bir eyler elde etmek iin dizayn ettikleri

kelimelerdir. Oyunun ad insanlar kendi karlar iin kullanmaktr.
nsanlar kendi karlar iin kullanan ikiler sululuk duygusunun ynetmenidirler; insanlar bir orkestray ynetir gibi y nelirlerken sululuk duygusunu bir kresendoya ykseltebilirler
veya bir sla indirebilirler. nsanlar birbirleriyle kavga ettirirler ve halta daha kts insanlar kendileriyle elikiye drrler. nsanlar kendi karlar iin kullanan ikilerin . insanlarn hayatlann nasl ynettiklerini grmek ok edicidir. Yetikin kadn
ve erkekleri, ailelerin reislerni.irkellerin bakanlarn duygusal
bir enkaza dntrebilirler. Salksz ikiler, insanlar kendilerinden phelendirip, sululuk iinde brakarak balarndan savarlar.
Neden olduklar acy iyilelireceklerini iddia ederek insanlarn kuyusunu kazarlar. Bir elleriyle yaray iyiletirirken dier elleriyle yaray kanatrlar, sizi nce zerler, ardndan szde iltifatlarla gnlnz alrlar: sorunlarnz unutmanza asla izin vermezler, geleceinizin mitsiz grnmesini salayarak her zaman yannzda olacaklarn sylerler: eski yaralar aarlar, ardndan bu yaralar iyiletirmeye alrlar. En iyi arkadanz o l makla beraber ayn zamanda, farknda olmadan, en kl arkadasnz olurlar.
Doal olarak, salksz ikilerle uramak insan delirtir. Ne
sylerlerse ve ne yaparlarsa yapsnlar, kendilerini ahlaki ynden
daima hakl karrlar. Amalarnn daima iyi olduklarn iddia
ederek, nsanlar yarglarlar. Amalarn veya kendilerini sorgulamaya kalkan herkese ktlk yaparlar. yi niyetleriyle bir ilgisi olmadn iddia ederek, somul kantlardan bile etkilenmezler.
Salksz ikiler, iyi niyet ve sevgiyi kullanarak daima kendilerini savunmay baarrlar. Sululuk duygusundan ve sorumluluktan kamak iin dini kullanrlar: dini kurallar takip ettiklerini
76

kltr. "nsanlarn iyilii iin" olduunu iddia ederek, insanlarn hem yzlerine hem de arkalarndan en kl szleri sylerler. Sevgilerini vermeyerek insanlar cezalandrrlar. ("Betisiz
yapmaya al") Onlar olmadan nasl yaayacanz, hakknda
korkun tahminlerde bulunmakla tereddt etmezler. ("Mutlu
olamayacaksn; bana d n m e k iin yalvaracaksn.") nsanlara,
haklarnda ne dndklerini sylemekten memnun olduklarn
veya bunu yapmakta gizli bir amalar olduunu inkar ederek,
istedikleri her eyi syler ve yaparlar.
nsanlara kzgndrlar ve bunu gsterirler. Sevgi maskesi der ve nevrotik ikiler kendilerine kt davranldindan, salklarnn bozulduundan ve takdir edilmediklerinden ikayet ederler. Sonu gelmeyen bir ekilde gemii g n d e m e getirerek, size
ne kadar yardm etliklerini, onlar olmadan yapamayacanz ve
sizi bugne kendilerinin getirdiini tekrarlayp dururlar. ("Senin
iin neler yaptm hatrlar msn? Byle mi teekkr ediyorsun?)
Sonu gelmeyen ikayetleri ve kk drc szleri insanlarn onlarla ilgilenmelerini salasa da bu istedikleri trde bir i l gi deil, yalnzca ierleme ve fkedir. Elbette k i , salksz ikiler
bunun farkndadrlar ve bundan da ikayet etmeye balarlar. i
kayetleri aralksz bir ekilde devam eder. Ancak, derinden seven insanlar olduklarna inanarak, insanlara yaptklar kt eylerin kendilerine yansmayacan dnrler ama insanlarn
kendilerini sevmediklerinin de farkndadrlar. Yine de, vicdan
azab duymadan en byk ktlkleri yapabilirler. ("Eer biri
sevgiyi sonularyla yarglyorsa, arkadalktan daha ok nefrete yakndr."- La Rochefoucauld)
Gereklen de nevrotik ikiler sevilmeyi o kadar ok isterler k i ,
bunu salamak iin insanlara ok kl davranabilirler. Bunun
kkeninde, sbyanclk ve ocuk tacizi olabilir ve ikiler, bir grup
olarak, bu tarz ykc davranlarda bulunabilirler. kilerin, aile
78

t a h a m m l edilecek gibi deildir. nsanlara duyduklar nefreti

kontrol etmek ve hakl karmann gerginlii nihayet kendini
gsterir.
sterik d n m tepkileri olarak bilinen rahatszln sonucumla ruhsal kkenli hastalklar ortaya kar. Psikoloji terimleriyle ifade edecek olursak, nevrotik ikiler endieyi fiziksel belirtilere dntren isteriklerdir. Cilt dkntleri, hazm bozukluklar.mafsal iltihab ve yksek tansiyon gibi stresin nemli bir rol
oynad hastalklar ortaya kar. (Normal ikilerde bile ruhsal
kkenli hastalklar grlebilir; ama nevrotik ikilerde bu hastalklar bir yaam ekli haline gelir. I kiler o kadar ok hasta olurlar ki insanlar ikilerin bundan sadomazoist bir zevk aldklarndan phelenirler ama gerek kesinlikle yle deildir. Ac ekmekten zevk alyor deillerdir nk aclar gerektir. Ama ac
ekmenin kendilerine salad faydalardan zevk alyorlardr.
I lomey bunu canl bir ekilde tarif eder.
Ac ekmek bilinsiz bir ekilde iddialarm gerek lei irmelerini salar. Acya sadece meydan okumakla kalmalarm deil ama
bunu abartmalarna da olanak lamr. Hu aclarnn sadece gsterme*
amacyla ve sahte olduklar anlamna gelmez. Onu ok daha derin
bir ekilde etkiler nk htiyalarn giderilmesi iin hakk okluunu kendine kanllamaldr. ok ac ektiini hissetmeli, bylece
vardm istemeye hakk olduunu dnmelidir. Haska bir deyile.
m olay kiinin ektii acy ok daha derin bir ekilde hissetmesine neden OUT. I Karen Horney. Nevroz ve mim
Cclismi)
Nevrotik ikilerin ektii aclar, onlara sevgi ve ilgi gstermeyen insanlarn sululuk duymalarna neden olur. Fiziksel ac .kiler iin. li tkenmeyen bir ilgi. ve ihtimam kaynadr. " A z i z "
herkes iin bir \ k haline gelmitir. nsanlarn en sosyal olan.ya
ailesini ve arkadalarn kendinden u/aklatrm ya da onlarn
havutlarn ekilmez bir hale gerilmitir.
80

su/, duygularn da kabullenirler. Bu. drdn alanna girdiklerinde olumsuz duygularyla hareket estikleri anlamna deil, bu
duygularnn farkna varmay isledikleri anlamna gelir. Drdn
alanndaki ikiler duygular hakknda drst davrandklar iin,
sadece her zaman bulunan ve imdi her zamankinden daha iten
olan sevgilerini deil, btn duygularn ifade edebilirler.
Hayatlarnda ilk defa. kendileriyle btnleen ikiler kendilerini ve dier nisanlar kaytsz artsz, olduklar gibi kabullenirler. O yzden, insanlara gemitekinden daha derin ve kiisel bir
eyler vermeleri m m k n d r . Birisi onlar severse, bu daha da
mutluluk vericidir nk insanlar onlar olduklar gibi ve bir btn olarak severler. Kendileriyle btnleen ikiler, hakl olarak,
insanlarn kendilerini yaptklar eyler iin deil, kendileri o l duklar iin sevdiklerini hissederler.
Daha dolu ve zgn olan duygularn yaratc ekillerde
lanabilirler. Sezgi sahibi, derin insanlar olurlar. nsanlara
dikleri imdi daha deerlidir nk kendileriyle btnleen
ler gerek insan, gerek sanat.anne veya baba ya da arkada
rak daha itendirler.

kulverikiola-

KNN N E M L A L T P L E R
BR KANADINA SAHP OLAN K
kinin ve bir kanadnn kiilik zellikleri birbirleriyle atmaya yatkndr: kiler duygusal, sosyal ve abartllarken birler
mantkl ve kontrolldrler. kinin empati ve sosyallii bir kanadnn tarafszlyla dengelenir. Bilinli ve prensiplidir. Dolaysyla, temelde iki olmas ve bu yzden mantk ve duygular arasnda almalar yaasa da. duygusal ihtiyalar ne olursa olsun
insanlara adil davranmaya alr. Bu alt tipin dikkate deer rnekleri arasnda u isimler yer alr: Rahibe Teresa, Mahatma
Gandi, Eleanor Roosevelt. Piskopos Desmond Tutu. Danny
82

kullanmalaryla birleince onaya deitirilmesi zor snrlar dar

bir ekilde izilmi bir zihin kar. Bu alt lipin insanlar pein
hkmldrler ve her durumda kendilerini hakl karrlar. nsanlarn kendilerini hatal veya bencilce davranmakla sulamalarna izin vennezler. Saldrgan duygularn da inkar ederler. Bu
alt tipin insanlar hastalk hastas olmaya yatkndrlar. Bedenlerine odaklanan saplantl zorlamalarda yaayabilirler.

KANADINA SAHP OLAN K

kinin ve kanadnn kiilik zellikleri birbirlerini desteklemeye eilimlidirler: ki tip de insanlarla kolayca iliki kurabilirler. Bu alt tipin dikkate deer rnekleri arasnda Luciano Pavarotli. Sammy Davis, Jr..Leo Buscaglia. Doug Henning. Tommy
Tune, John Denver. Pal Boone ve Lillian Cartcr vardr.
Bu alt tipin salkl insanlar cazibeli, arkada canls ve cana yakndrlar. nsanlarn ilgisinden holanrlar, kendilerinden
emindirler ve yaam sevinlerinden kaynaklanan bir k saarlar. Bu alt tipin insanlar gerekten de ok scaktrlar ve bu scakl dierlerine yayarlar. Genellikle bir kanadna sahip olan
ikilerden daha cazibelidirler. Ahlaki ve entelektel nilekiklerden
daha ok sosyal niteliklere n e m verirler.
Bu alt tipin normal bireylerinde, ikinin kiilik zellikleriyle
karm bir ekilde rekabetilik. baar ve prestij arzusunun unsurlarn grrz. kiler i y i olduklarndan emin olmak, ler ise
zellikle cinsel ynden arzu edildiklerini hissetmek iin insanlar kullanrlar. Dolaysyla, bu tiplerin hesapl bir ekilde harekel
etliklerini grrz. nsanlarn kendileri hakknda ne dndklerinin ve insanlar zerinde nasl bir izlenim braktklarnn da
bilincindedirler. Doru insanlarla arkadalk etmek, insanlarla
dosiluk kurmaya almak tipik davranlar arasndadr. n
imajn hesaplamas ve ikinin kendini feda eden maskesinin bunu bir dereceye kadar saklamasna ramen, narsist ve kendini
84

deerli olduunu d n m e k t e hakl olduklar ama insanlar sevme tarzlarm yanl olduudur. nsanlar sevip karlnda kendilerini sevmeye zorlarlarsa. (arknda olmadan sevgilerinin gerek sevgi olmadm kantlarlar ve bu nedenle sevgilerinin sonu
hsran olur. Ego sevginin ardna saklanr saklanmaz, bu kiilik
[ipinde g r d m z gibi. sevgi kt bir ey haline gelir

86

Motivasyonlar: Onaylanmak, dierlerinden farkl olmak, i l gi grmek, bakalarnn hayranln kazanmak ve etkilemek ister.
rnekler: Jimmy Carter, Brooke Slelds. Bru.ee Jenncr, Jane
Pauley. Mary Lou Retton, Slyvester Stallone, Truman Gapote,
Ted Bundy and lago.

E B A T A N SONA B A K I
Amerika Birleik Devletleri hzla " " kltr haline geliyor: Narsist.ekilci, sembollere nem veren bir kltr. M k e m mellik aray yerini her eyin pazarlanacak bir reklam malzemesi olarak grld sahte bir dnyaya brakt. Politika prensipler veya gcn halkn iyilii iin kullanld bir bilim olmaktan kp kiilerin kendilerini sergiledikleri bir vitrin haline geldi.
Medya zellikle televizyonun lek hedefi ilgi ekerek bir eyler salmak oldu. ov dnyasnn s deerleri ve ihtiam her eyin lld standartlar haline geldi. Tek rehber ilgi ekebilme
yetenei oldu: Fark edilen ve talep edilen deerli hale geldi. nsanlar paketle o kadar ok ilgilenir oldular ki paketin iinin bo
olduunu g r e m e z hale geldiler. M c L u h a n ' baka bir ekilde
ifade edecek olursak paket mesajn ta kendisi oldu. Gzellik
kralielerinin prova edilmi itenliinden televizyon programlarndaki kiilerin sahte sevecenliine kadar her ey bir maskeli
balo haline geldi.
Rekabeti bir pazarda gsteri ve kendini pazarlama kabul
edilir oldu. Herkesin tek bir amac var: kazanmak, baarl ve
nl olmak. Her gn baarl olmak iin nasl giyinmek, nasl
yemek ve nasl iletiim kurmak gerektiini anlatan yeni bir k i tap kyor. Narsist bir hayali satn alyoruz: Eer herkes gibi.
hatla onlardan daha iyi olursak, gereklen nemli biri oluruz. yi
X8

marn dolayl yoldan d m a n c a davranrken numara dmanln aka gsterir. nsanlar zmekten baltalamaya ve ihanele kadar b a v u r m a y a c a yol yoktur. Bu bireylerin kt niyetlerini sezenler m m k n olduu kadar uzak dururlar. Bu tip hakknda asl korkulacak ey istedikleri stnl elde edemediklerinde gerek bir psikopat haline gelmeleridir.
Bu tipin ortalama bireyleri insanlarn en narsist olanlardr.
Salkl numara salkl bir zgven duyarken, salksz olan
numara kendine aktr. Ancak daha kesin sylemek gerekirse kendilerine deil imajlarna aktrlar. Kendilerini olduklar
gibi sevmektense sahte imajlarn sevmeyi tercih ederler.
Narsistler kendilerini ve bakalarn imajlarn destekledikleri srece severler. Benmerkezcidirler ve bakalarnn duygu ve
ihtiyalarn anlama yetenekleri olduka snrldr. te bu yzden bu lipin ortalama bireyleri bir kez narsist olduklarnda tatmin edici ilikiler yaayamazlar. Ak ilikileri tek ynldr nk her iki taraf da ayn kiiyi sevmektedir: numaray.
Tabii ki narsisllikleri insanlarla ilikilerinde sorunlara yol
aar. Kendilerini stn hissetmeye o kadar ok ihtiyalar vardr
ki herkesle rekabet iindedirler. nsanlar sadece hayranlar olarak grrler ve kendilerine hayranlk beslemeyenleri de aalarlar. Daha da kts sevmedikleri insanlarn bile hayranlklarn isterler ve elde edemediklerinde aalamak ve incitmekten
kanmazlar.
Narsistlik gerek zgven deildir. Bu tipin orlalama bireyleri kendinden emin grnseler de gerekte yle deillerdir nk zgvenlerinin temelinde gerek zellikleri deil bakalarnn hayranlm kazanabilme becerisi yatmaktadr. nsanlarn
farkl davranlarna gre farkl ekillerde davranmakta beceriklidirler. Ancak imajlarnn gerisinde boluktan baka bir ey
yoktur.
in komik yan kendilerini herkesten stn grrlerken ba-

lar iin insanlar narsist yaplarn talinin etmek iin kullandklar aralardan baka bir ey deillerdir.
in komik yan bu tipin ortalama ve salksz bireyleri kendilerini herkesten stn grmekle beraber aslnda son derece snrl insanlardr. Eer bakalarnn hayranln kazanmaktan
v a z g e m e z ve kendilerini gelii irmezi erse ne kendilerini ne de
bakalarn sevebilirler. Ortalama bireyler grnlerinin aksine
son derece boturlar. Bakalarn etkileyebildikleri dorudur ancak bu kendilerini olduklarndan ok daha stn gsterehilmelerindendir. nsanlar kendilerine nasl hayran brakacaklarn iyi
bilirler. Ancak hep insanlarn hayranln kazanmak isterler,
kendilerine taparlar ve bakalarnn da kendilerine tapmalarn
isterler. stedikleri yerine gelmezse karakterlerinin kt ynleri
ortaya kar.

S A L I K L I A N A L Z E T M E K
ZGN NSAN
Bu tipin ancak en salkl bireyleri bakalar tarafndan onaylanma ve kabul edilme isteini aabilirler. Bakalarnn ne dnd ve hayranlyla ilgilenmezler. Daha ok kendileriyle
ilgilenirler ve retkendirler. Byle yaparak kendi duygu ve dncelerinin farkna vararak z benliklerini bulabilirler.
Kendini kabullenme snrlarm bilmeyi de beraberinde getirir. Snrllklarn ne inkar ederler ne de cesaretleri krlr. stnlk kompleksleri yoktur ve zel niteliklere sahip olduklarn
dnmezler. Zaten stn nitelikleri de yoktur.
Kendini kabullenme baka eyleri de m m k n klan bir balang noktasdr. Baz kendine yardm kitaplarnda okuduklarmzn aksine kendini kabullenme nevrozlarmz ve kt alkanlklarmz erdenmi gibi grmek deildir. Aksine, kendini
kabullenme hakkmzdaki ac gerekleri de kabullenebilmeklir.
92

her scak ve souk davran ruhlarna adeta kaznr. nsanlarn

hayranlklarn kazandklarnda adeta ldarlar. nsanlarn onay
ve ilgisiyle kendilerini canl ve i y i hissederler.
Psikodinaniklerini tam olarak tarif etmek zordur nk i n sanlarla aralarnda devaml sregelen hassas bir etkileim vardr. Bakalarnn onay ve ilgisiyle arzu edildiklerini hisseder ve
dierlerinde grdkleri deerleri taklit ederler. Kendi yansmalarn numarada gren dierleri onlara ilgi gstermeye devam
ederler ve bylece etkileim srer.
Annelerinin onayyla salanan zsaygyla kendilerinde zel
gler o l d u u n a inanmlar ve bu hassas etkileimi kullanmay
daha ocukken renmilerdir. Daha kk yalarda bile kendinden ve kendi deerlerinden emindirler. Kendi kendilerine
"Ben deerli ve nemli bir i n s a n m " demekte gibidirler.
Kendinden emin olular ve arzu edilme duygular onlar ok
ekici yapar. B u etkileim de insanlarla daha o k etkileim ve
daha ok onay demektir. Dier insanlar da bu grubun insanlarn ekici bulurlar nk genelde fiziksel olarak olduka ekicidirler. Genelde kkken de annelerinin tapt gzel ocuklardr. Bydklerinde de gzel, atletik veya dierlerinin ilgisini
ekecek sra d fiziksel zelliklere sahip bireylerdir. Dahas insanlar onlarla vakit geirmekten holanrlar: Fiziksel gzellikleri heyecan vericidir ve seksel bir ilgi uyandrrlar.
Arzu edilirlik ve ekicilik insanlar iin nemlidir nk biyolojik adan baktmzda trmz devam ettirebilmek iin
bakalarn etkileyebilmemiz. gerekmekledir. Ayn zamanda hepimiz sosyal yaratklarz ve kendimizi iyi hissetmek iin bakalarnn hakkmzda iyi dnmelerine ihtiya duyarz. Hi kimse numara insan kadar ilgiye ihtiya duymaz ve ilgi ekmekte de hi kimse bu grubun insanlar kadar baarl deildir.

STN RNEK
Nasl k i her olumsuz duygu baka olumsuz duygular berabe94

liklcri fiziksel ekicilikleri ve dier hayran olunacak nitelikleriyle birletiinde toplumda her zaman aranan insanlar olurlar.
Herkes bir ekilde salkl bir numara bireyi gibi olmak ister. K i m ekici ve bakalar tarafndan sevilen biri olmak istemez ki? K i m kendinden emin ve potansiyelini gerekletirebilecek enerji ve motivasyonla dolu olmay islemez ki? K i m kendini onlar kadar ok sevmeyi islemez ki? numarann salkl
bireyi gerek bir yldzdr. Onlarla birlikle olduunuzda zel biri olduklarnn farkna varrsnz.

N O R M A L ANALZ E T M E K
R E K A B E T V E M O T V E EDEN K
nsanlardan farkl olmak islerler. Bu grubun salkl ve ortalama bireyi arasndaki fark ortalama bireyin rekabete ve stnle dkn olmasdr. Bakalarndan daha stn olduklarn
hissetmek kendilerine gvenlerini artrr. zgveni kazandklarnda daha ekici olurlar ve bylelikle bakalarnn ilgi ve hayranln daha kolay kazanrlar.
rnein i y i bir yzc veya tenis oyuncusu olabilirler ancak
bununla yerinmezler ve insanlardan nde olmak isterler. Dolaysyla rekabet yaratrlar. Onlarn gznde her ey bir yarmadr.
Grnmleri, mesleki baarlar, maalar, kariyerleri, elerinin
ekicilii onlar iin daima rekabet konusudur. Ne yazk k i . devaml rekabet yaratmak ve kendilerini hep bakalaryla kyaslamak btn ilikilerinde rahatszlk yaratr.
Bunun en nemli sonularndan biri hayatnn her alannda
bilinaltnda kazanmak drts olmasdr. Sahip olduklarnn tadn karamazlar, sadece kendilerini dierlerinden stn hissederler.
Rekabeti yaplar ilikilerinde problemler yaratr. Rekabaj
insanlar sevmelerine engel olur ve bu yzden kolay kolay arka96

Yeni sosyal deerler yaratarak tipik stat sembollerini gelitirirler. numarann ortalama bireyleri sahip olduklarna kendi statlerini katarlar ve daha sonra bunu rekabet iin kullanrlar. Dahas rekabetle sekinlie nem verirler ve daha az sekin
insanlar evrelerinden uzaklatrarak k i m i n kalp kimin gideceine karar veren hakem grevini stlenirler. Baar lek hedefleridir. Oyunlarnn ad statdr. Oyunun hakemi olarak kimin oynayp kimin o y n a m a y a c a n a karar verirler. Ancak kim oynarsa
oynasn bu onlarn dndakilerin kaybedecei bir oyundur.

GRNTYE NEM V E R E N YZEYSEL K

nsanlarn stat ve prestijleri hakknda ne dndklerinden
korkarak kendilerini deil Takat imajlarn gelitirerek rekabetin
tasn ykseltirler. majlar kendilerini yanstsn veya yanstmasn iyi bir izlenim brakmak islerler. Onlar iin ierik deil
ekil nemlidir.
Sonu olarak numarann ortalama bireyleri insan olarak
daha az arzu edilirken bir meta olarak hala ekicidirler. numarann g r n m e n e m veren bireyleri Erich Fromm'un "pazarlama y n e l i m l i " olarak tarif etlii lipe uymakladrlar.
Kiinin lakas ve rn olarak deerinin kkeninde yer alan karakler ynelimi...
Baar insann kendisini nasl pazarladna baldr. Kendisini
iyi bir ambalaj iinde sunmasna baldr.... Bir borsac, satc, sekreter demiryolu yneticisi, prolesr vcva olel mdr, h nt meslekten olursa olsun, yapmalar gereken en nemli ey udur: lalep
edilmek...
Pazarlama ynelimi...insann potansiyelini gelitirmez; sadece
yaklam deitirir. Bu ynlendirme sadece satlabilen zellikleri
gelitirir. Hakim olan lek ey boluun istenilen nitelikle doldurulmasdr. Ancak bu gerek bir nitelik deildir: daha iyisi bulunduunda yeri doldurulacak sahte hir roldr. (Fromm. Kentlisi in nsan)
98

nu anlamak zordur. Ancak onlara derinlemesine bakabilenler ilerinde hibir samimi duygu, kiisel gr.kiisel zellik ve tutku olmadn grebilirler. M k e m m e l grnseler de bir btn
olarak incelendiklerinde eksik ve uyumsuz yanlar olduu fark
edilebilir. Eksik olan kiisel iliki ve ballktr. Kendileri ve
d u v s u a n y l a iliki kuramamaktadrlar. M k e m m e l alt iin
gerek duvulan makineler gibidirler.
Tahmin edebileceiniz zere bunun zorluklar da vardr. Aslnda bo olduklar fark edilebilir korkusuyla samimi ilikilerden kanrlar. Ancak kayda deer ekicilikleri ve uyumlulukla]
ryla samimi g r n m e y i baarrlar. te bu yzden oynadklar
roln gvenilirliini her zaman kontrol etme ihtiyac duymaktadrlar.
Aslnda souk ve hesapl davranlar da samimiyetten kanmalarnn bir baka nedenidir. Btn dnceleri, inanlar
ve hareketleri daha nceden tasarlanmtr. Hayatlar boyunca
bu ekilde yaadklarndan ok ikna edicidirler.
te yanda, bunun faydalar da vardr. Enerjilerim mesleki
bedellerine varmak iin kullanarak ilerinde ok verimli olurlar,
Duygusal olmadklar iin kimseye ve hibir eye balanmazlar.
Soyul prensipler ve duygularla ilgilenmedikleri ve mantkl olduklar iin problem z m e k t e beceriklidirler. Bugn doru dediklerine yarn yanl diyebilirler. Bugn bir taraftan yana davranrken yarn kar cephede yer alabilirler. Kendilerinden baka kimseye sadk deillerdir.
(irek zel hayatlarnda gerek meslek hayatlarnda baarya
gtren formln leknini arayan teknisyenlerdir. Amalar gerek bakan seilmek gerek di macunu satmak olsun dili ok iyi
kullanrlar Ancak m k e m m e l davranlar ve ekiciliklerine
ramen onlarda tiksindirici bir yn vardr: korkutucu soukkanllklar.
Bu noktada ..ulan ynlendirecek herhangi bir ahlaki deerle
100

k grrler. Ksacas,insanlara sadece kendilerine bakp bakmadklarn grmek iin bakarlar.

Bu noktada numarann ortalama bireyleri olaanst iddialarda bulunarak etkilemeye alrlar. Narsist egolar z benliklerinden ayrlmalarna ve sadece hayallerinde var olan kiiyle
zdelemelerine neden olur. Aslnda sylediklerinin ne kadarnn gerek ne kadarnn yalan olduunu anlamak ok zordur
nk ok ikna edicidirler. Yine de m k e m m e l grnmelerine
ramen bazlar gerek olmak iin fazla m k e m m e l olduklarn
dnebilirler. Ne de olsa syledikleri birbirini iulmamaktadr.
numara iin iyi grnmek daima nemlidir ancak narsisl
yanlar orlaya klnda hibir ey onlar iin fiziksel ekicilik
kadar nemli deildir. Sekin grnmek ve ilgi e k m e k iin rolden role girerler. Erkek ya da kadn ilgi ekebilmek iin tehirci bir ekilde davranrlar. Ar derecede erkeksi veya kadns
davranp, cinsiyetlerini n plana karrlar, gzellik yarmalarna katlrlar. Elbette ki her U numara ekici deildir. Yine de f i ziksel zellikler onlar iin nemlidir. Fiziksel ynden ekici olmayanlar bu eksikliklerini zeka. para. baar, n ve prestijle kapatrlar.
Narsizm aslnda pasiftir. numarann seksel yan da pasiftir. Ancak hayranlk d u y u l d u u n d a egolar tatmin olur. Seksel veya psikolojik ynden kimseyi memnun etmekle ilgilenmemekle beraber insanlarn kendilerine hayranlk duyarak kendilerini memnun etmelerini isterler.
Narsistik pasiflik kendini baka ekillerde de gsterir. nsanlarn hayranlklarn kazandklarnda ok kibirli olurlar. Tam
mu onlara bir hediyesi olarak bir hedefe ulamak iin fazla bir
aba gstermeye gerek duymazlar. Cazibcleriyle bedellerine kolayca ularlar. Bir kez elde etliklerinde insanlarn nemi kalmaz. Kendilerini insanlara bahedilmi bir ltuf olarak grrler.
102

Hata yapma ve aalanma korkusu stnlk hayallerinin devam adna drst d a v r a n m a m a l a r n a yol aar. Tek prensipleri
ilerine yarayan yapmaktr. Bu yolda yalan sylerler, sahtekarlk yaparlar. Kaybetmemek iin her eyi yaparlar.
Tepeye kmak iin arkadalarn satar, yalan syler, taraf
deitirir veya insanlardan faydalanr. Vicdanlar olmadndan
insanlar kullanmaktan rahatszlk duymazlar. Baka bir deyile,
frsat peinde koan karc ve hilekar insanlardr. Duygusuz olmalar bu konuda uzman olmalarn salar. ("Bu iten ne fayda
salarm? Bunu nasl kendi yararma kullanrm?")
Frsatlklarnn farkna varan nsanlar onlarla bu konuda
yzlemekten kanrlar. numara insanlarn bu konuda onlarla yzlemekten korktuklarnn farkndadr. Salksz numarann terbiyesizlii nsanlarn kendilerini savunmalarna olanak
brakmaz nk tartmann seviyesini hi rahatszlk duymadan
drebilirler.
nsanlar kullanmalar insanlar hor grmelerini aa karr.
Ahlak deerleri olmad ve insanlara deer vermedikleri iin
onlar kullanmaktan hibir rahatszlk duymazlar. Onlar iin insanlar egolarn bytmek iin ilgi ve hayranlk salayan kaynaklan baka bir ey deillerdir. te bu yzden karlkl bir iliki yrtemezler. likilerini istediklerini elde ettikleri srece yrtrler ve daha cazip birini bulduklarnda hi d n m e d e n bitiriverirler. M k e m m e l grnmlerine ramen salksz numarann aslnda grnd gibi olmadn anlamak iin en i y i ipucu uzun sreli ilikilere girememeleridir. nsanlar kullanp ileri bittiinde terk ederek bir arkada grubundan dierine koarlar.
Peki neden insanlar kendilerini salksz numaraya kullandrrlar'.' Cevap numarann insanlarn iindeki narsist arzular uyandrmasdr. nsanlarn zgvenleri ne kadar azsa numaraya o kadar g verirler. numarann snrsz grnen zgveninin kendilerine de geeceini zannederek yanlrlar. Bu
HM

lermi gerekletirip zarar verdikleri sonra insanlar nevrotik yaplann fark edebilirler.
Sinsi ve iki yzl nevrotik numara hi dnmeden arkadan baklayabilir. nsanlar zmekten, krmaktan, gvenlerini
boa karmaktan ekinmezler. Sr tutmaz, dedikodu yayar ve
insanlar birbirlerine drrler. nsanlarn yaptklarn bozup
kendilerini sevenlerin zlmelerinden zevk alrlar. ("Benim ba a r m a m yetmez, bakalar kaybetmeli."- Oscar Wilde)
Nevrotik numaralarn patolojik yalanclar okluklarn sylemeden olmaz. Hi gerekmese bile yalan sylemekten zevk
alrlar. Sadece insanlarla elenmek iin bile yalan syleyebilirler. nsanlar yalanlarna kandklarnda kendilerinin zeki insanlarn aptal olduklarn dnrler. Ancak pek ok defa insanlar
yalanlaryla zerler ve zarar verirler. nsanlarn bana dert a maktan keyif alrlar. nsanlarn sknt ekmelerini grmekten
keyif alrlar.
nanlmaz kskanlklar akl almaz ekilde kt niyetli olmalarna yol aar. nsanlar kmsemelerine ramen insanlarn
kendileri gibi narsist hayaller yerine gereki hedefler peinde
komalar kskanlk nbetleri geirmelerine neden olur. Duygular olan. seven ve sevilen ksacas potansiyel olarak herkes
stnlk kompleksleri iin bir tehdittir ve kt niyetlerinin hedefi olabilirler. Zafer kazanabilmeleri iin insanlara zarar vermeyi saplant haline getirebilirler. Bu insanlara gstermedikleri
gizli ve karanlk ynleridir.
KNC PSKOPAT
numarann nevrotik bireyleri gizlice insanlarn kendilerinden stn olduklar endiesini yaarlar. Bu noktada sahtekarlktan kincilie uzanrlar. yle dnmektedirler: "Seni yenmek iin ne gerekiyorsa y a p a c a m . " Kaybedecek bir eyleri
yoksa hibir ey onlar durduramaz. Empati kurma yetenekleri
106

lerini gerekletirip zarar verdikten sonra insanlar nevrotik yaplarn fark edebilirler.
Sinsi ve iki yzl nevrotik numara hi dnmeden arka
dan baklayabilir. nsanlar zmekten, krmaktan, gvenlerini
boa karmaktan ekinmezler. Sr tutmaz, dedikodu yayar ve
insanlar birbirlerine drrler. nsanlarn yaptklarn bozup
kendilerini sevenlerin zlmelerinden zevk alrlar. ("Benim baarmam yetmez, bakalar kaybetmeli."- Oscar VVlde)
Nevrotik numaralarn patolojik yalanclar olduklarn sylemeden olmaz. Hi gerekmese bile yalan sylemekten zevk
alrlar. Sadece insanlarla elenmek iin bile yalan syleyebilirler. nsanlar yalanlarna kandklarnda kendilerinin zeki insanlarn aptal olduklarn dnrler. Ancak pek ok del'a insanlar
yalanlaryla zerler ve zarar verirler. nsanlarn bana dert amaktan keyif alrlar. nsanlarn sknt ekmelerini grmekten
keyif alrlar.
nanlmaz kskanlklar akl almaz ekilde kt niyetli olmalarna yol aar. nsanlar kmsemelerine ramen insanlarn
kendileri gibi narsist hayaller yerine gereki hedefler peinde
komalar kskanlk nbetleri geirmelerine neden olur. Duygulan olan, seven ve sevilen ksacas potansiyel olarak herkes
stnlk kompleksleri iin bir tehdittir ve kt niyetlerinin hedefi olabilirler. Zafer kazanabilmeleri iin insanlara zarar vermeyi saplant haline getirebilirler. Bu insanlara gstermedikleri
gizli ve karanlk ynleridir.

KNC PSKOPAT
numarann nevrotik bireyleri gizlice insanlarn kendilerinden stn olduklar endiesini yaarlar. Bu noktada sahtekarlktan kincilie uzanrlar. yle dnmektedirler: "Seni yenmek iin ne gerekiyorsa y a p a c a m . " Kaybedecek bir eyleri
yoksa hibir ey onlar durduramaz. Empati kurma yetenekleri
106

kiyzllk ve hile karlk krn a ramen, kurbanlarna, onlara

/arar vereni gsterme istei yznden kendi kendilerini tuzaa
drebilirler. Farkl ckillerdeki ilgi ve onaylanma ihtiyalar
en byk dmanlar haline gelir. Ancak bu onlarn umurunda
deildir. Kt hret ve toplum tarafndan ayplanma ok istedikleri ilgiyi onlara verecektir: Korkulmak ve nefret edilmekle
varolduklarn hissederler.
N DNAMKLERN

NCELEMEK

Z L M E YN: DOKUZA DORU GDER

numarann en byk sorunu kendi duygularna yabanclamasdr. Dokuz numaraya doru bir yaklam duygularna yabanclamasn krkleyerek nevrotik savunma mekanizmalarnn aniden zlp dalmasna yol aar. Psikolojik durumlar
psikopat benzeri bir hal alarak hibir zaman uyanmayacaklar
bir hayal dnyas halini alr. nsanlara yaptklar korkun ktlkler de dahil olmak zere hayatlarulaki her ey gerek d
bir hal alr. Artk fkeli, kinci ve saldrgan hissetmezler. Dokuz
numaraya doru yaklatklarnda sahip okluklar tek duygu olan
saldrganlklarn kaybederler ve tamamen hissiz kalrlar. Keyifsiz hissetmezler. Ancak kendilerine bile ilgi duymazlar. Bombo hissederler: bir l gibi.
Ruh halleri ktye gittiinde kendilerine yabanclamalar
grnr hale gelir. Narsizmlernin yarattklar sahte hayalleri
ker ve geriye numarann b o m b o hilii kalr. Kendilerine
ilgilerini kaybederler ve kilo alp fkeli bir hal alrlar. Psikoloj i k durumu bozulan numara bir ekilde kendiyle btn olmay baarr ancak bu psikozlarnn yaratt sahte bir btnlktr.
Bu durumda hayatlarnda belki de ilk defa endie yaarlar.
nsanlardan destek alamazlarsa durumlar daha da ktye g i der ve kiilikleri paralanmaya balar. Bu farkl imajlar sunan
108

N NEML A L T G R U P L A R I
K K A N A D I N A S A H P O L A N
Genel olarak numarann zellikleri ve iki kanad birbirlerini btnlerler. ki kanadna sahip numarann olaanst
sosyal becerileri vardr: nsanlar arasnda ilgi merkezi olmaktan
keyil" alrlar; genellikle son derece cazibeli, sosyal ve poplerdirler. Sosyal ortamlarda ok aranan insanlardan biri olmalarnn en nemli nedenlerinden biri fiziksel olarak ok ekici olmalardr. ki kanadna sahip numaralarn kayda deer rnekleri
arasnda Burt Reynolds. Elvis Presley. Prens Andreu-, Jack
Kemp. Brooke Shields. Chrislopher Reeve, C y b i l l Shcpherd,
Vanna White. Mark Spitz. Bruce Jcnner. Mary Lou Reton. Jane Pauley. Richard Gere. Philip Michael Thomas, Arnold
Schvvarzenegger. Ted Bundy. Gary Gilmore. Hedda Gabler ve
Leydi Macbeth yer almaktadr.
ki kanadndan ne kadar etkilendiine bal olarak bu alt gruba ait olan numarann salkl bireyleri scak ve olumlu insanlardr. Ne de olsa numarann her bireyi duygusuz deildir.
Az saydaki yaknlarn nemserler. nsanlara cesaret verip onlar sevebilir, alnp incinebilirler. lgi grmenin yan sra sevilmek de isterler. Bu istekleri onlar insanlarn ilgi ve isteklerine
kars daha hassas yapar.
Bu alt grubun ortalama bireyleri duygularn veya sahte duygularn gstermeyi baarabilirler. Oyuncular, mankenler ve arkclar genellikle bu alt gruptandr. Burada baarnn yan sra
sahiplenme, insanlar kontrol etme istei ve kendi neminin farkna varma da ortaya kar. nsanlarn kendileri hakknda ne konutuklarna ok n e m verirler: Rekabet, kendilerini bakalaryla kyaslamak ve ilikilerinde baarl olmak nem kazanr. Sadece kskanlan bir ilikiye sahip olmakla kalmayp herkesin
hayran olaca bir e isterler. ocuklar.hobileri. tatil iin gittii
110

Drl kanadna sahip olan numaralarn hem kendilerine

hem de bakalarna yneltebilecekleri sezgi gleri vardr. ki
kanadna sahip olanlara gre daha bilinli olduklar iin kendilerini hem kltrel hem de duygusal ynde gelitirebilirler. Sanat ynleri olabilir ancak bunu topluma hizmet etmek amacyla deil kendileri iin kullanrlar. Bu alt grubun bireyleri kendinden emin ve bir ekilde sra d ancak ie dnk ve duyarl insanlardr.
Ancak temel tipleri numara olduu iin drt kanadna sahip olan ortalama bireyi dier alt gruptan daha nazik bir ekilde de olsa insanlar ile rekabet iinde olup baar ve prestij ile
ilgilenecektir. Duygularnn zerinde hayal glerinin etkisi vardr. nsanlar yerine estetik nesneler ile ilgileneceklerdir. Drt
kanadnn ar basl numara iki kanadna sahip olan numara kadar cazibeli olmamakla beraber bu eksikliini zekasyla
kapatacaktr. Bu alt grubun insanlar dier alt gruptan daha tedbirlidir ve bakalarnn ila tedbirli olmalarn islerler. nsanlara
kars daha mesafeli ve bilinlidirler, stnlk vc kibirlilik ho
gr (eriyle karr. Gsteri konusunda daha hassas davranmakla beraber yine de gsterie dkndr.
Hu alt grubun salksz bireyleri n narsizm ve drdn
kendine gvensizlii arasnda gidip gelirler. Temel kiilik lipi
numara olduu iin narsizm ve gsterili hayaller ar basar.
Hayal krklna uradklarnda drdn depresyon ve kendini
kk grmesiyle kar karya kalrlar. Ancak kendilerini sulamalar uzun srmez. (Ruh hallerinin sk sk deimesi nedeniyle bu alt grubun insanlarna manik-depresif tehisi konulabilir fakat bu yanl bir tehistir. Asl problemleri endie deil,
narsizm ve gsterili hayallerinin gereklememesidir.) slediklerini elde edemezlerse kendilerine zarar verebilirler ve intihar
etmeye teebbs edebilirler.
112

nsan kurallara sma

problemlerinin z m n alkol veya uyuturucuda arayabilir.

Ulardaki bireyleri duygusal knt yaayabilir veya intihar
edebilirler.
Motivasyonlar: Kendini anlamak ve gzel bir ekilde ifade
edebilmek ister. Duygularn korumak iin kendini geri eker.
Herhangi bir eye kalkmadan nce duygusal ihtiyalarn gz
nnde bulundurur.
rnekler: Tennessee Williams, Rudolf Nureyev, Maria Callas. lngmar Bergman. J.D. Salingcr. Franz Kalka. Marcel Proust, Virginia VVoolf. Blanche DuBois Ve Laura Wingfield.

DRDE BATAN SONA BAKI

Btn sanatlarn ortak bir elikileri vardr. letiim kurma
ihtiyati ve anlalmama ihtiyac.
D.W. VVinnicott, Anthony Storr*dan alnt
Yaratln Dinamikleri. 58.)
nsann i dnyasn bir sanat eserinde anlatp sonra da bunun
nemli olduunu insanlara kabul ettirmenin doru yolu nedir? Yaratc bir insann baarsndan duyduu hazzn bir paras insanlar
tarafndan kabullendiini bilmektir. Dahas sanal kiisel bir mesele olduu iin yaratc sanal eseri bireyin kendini ifade etmesinin
kiisel bir eklidir ve sanatnn i dnyasn anlatr. Gerei abanma eilimindeyizdir. Bir tablo veya ark ne kadar iyi olursa olsun
sanatnn kiiliini ifade ellii gerei nemlidir. Sanat hakknda bize bilgi versin veya vermesin o gizemli, tanmlananayan vc
byleyici eyin, sanatnn kiiliinin, bir alm olduu gerekur. t Anthony Slorr. Yaratln Dinamikleri. 5K.)
Yaratcln doas belki de her zaman gizemli kalacak nk temelinde, yani yaralan kiinin duygu ve bilinsizliinde,
mantkszlk var ve WinnicoH'un syledii gibi yaratmann itici
I n

ylesine derin bir ekilde dalarlar ki i dnyalarnn hayaln ta

kendisi okluu yanlgsna kaplrlar. Duygularyla ok fazla i l gilendikleri iin duygularn ifade etmekle baarsz olurlar. Yetenekli ve eitimli iseler, duygularn aka gstermek yerine
sanat araclyla dile getirmeyi tercih ederler.
Kiiliklerinin genel yn kendi ilerine dorudur nk kendilerini dier insanlardan farkl hissederler ve bunun nedenini bilmek isterler. in komik yan.hayattan uzaklaarak duygularnn
izini srmeye alrlar. Ancak kendi ilerine ekilmelerinin sonucunda bu tipin normal bireyleri hayatla ba etmekte zorlanrlarken, salksz bireyleri ok ciddi duygusal problemler yaarlar.
Salkl bireyleri ise dnyalarnda huzurlu olabilirler. nsann hem ruhsal hem de hayvani ynnn farknda olarak ikisi
arasnda bir kpr olurlar. nsan ruhunun en derinlerine inebildii gibi en yksek noktasna da kabilir. Hibir kiilik tipi insan ruhunun potansiyelinin onun kadar bilincinde deildir: nsanlar varoluun iki dzeninin arasnda zor bir konumda bulunan ruh sahibi hayvanlardr. Potansiyellerinin elikili olan her
iki ynlerinin farkndadrlar ve bundan keyif alrlar. nsan ruhunun derinliklerine dalabildikleri iin insanlar derinden etkileyebilecek sanat eserleri retebilirler. Byle yaparak kendilerini
aabilir ve sanala kiisel elikilerini vc farkl duygularn katarak insan doasnn evrensel gereklerine ulaabilirler.
Ancak dier herkes gibi onlar da potansiyellerinin zirvesinde
yaayamazlar. Endie yaadklarnda kendi ilerine dnerler.
Olumsuz duygularn bastrmak ve hayatlarn tahamml edilir
bir hale sokmak iin hayal glerini kullanrlar. Bunun sonucunda drdn normal bireyleri hayattan uzaklarlar. Kendi lerine
dnerler ve insanlarla liki kurmay ve dnyayla baa kmay
renemezler. Dnyayla iletiim kurmalarm engelleyen sklgan yaplann aamazlar ve kendilerini dnyaya yabanc hissederler.
IS

rinin kusurlu olduklarn d n lirler. Bunun sonucunda kiiliklerini kefetmek iin kendi ilerine dnerler.
Kendini tanmak d n y a y a uyum salamak yolunda en nemli bedelleri haline gelir. Kendilerini kefederlerse dierlerinden
farkllklarnn kalmayacan dnrler. Ancak kendi ilerine
bakarak kendilerini gelitireceklerine kendi derinliklerinde skp kalrlar. nsanlara yabanclaarak krlgan hissederler ve kendilerine, arkadalarna ve zellikle ailelerine kar saldrgan
davranrlar. Ancak kendilerini gsz hissettikleri iin problemlerine zm bulamazlar ve saldrganlklar kendilerine ynelir.

DMANLIK V E MTSZLK PROBLEMLER

Duygu lemesinin dier kiilik tipleri olan iki ve gibi
drdn de d m a n c a drtleri vardr. Kendilerini kusurlu hissettikleri iin d m a n c a hisleri kendilerine ynelir. Aileleri kendileriyle ilgilenmedikleri iin kendilerine deer vermezler. Kusurlu olduklarn dnerek kendilerine fkelenir vc kendilerini cezai anl rrlar.
Ailelerinin kendilerini yelerince sevmediklerini dnerek
onlara kar d m a n c a tavrlar taknrlar. slenmediklerini dnerek ailelerine fke duyarlar. Ailelerine kar fkeleri o kadar
derindir ki bunu ifade edemezler. Kendi fkelerinden korkarak
lkelerini dizginlerler.
Olumsuz vc d m a n c a duygularnn farkna vardklarnda
kendilerinden daha fazla sulayarak mitsizlik ve kederin iine
gmlrler. ektikleri acnn asla iyilemeyeceini dnmekle
beraber yaamaya devam etmek iin gereken cesareti aramaya
devam ederler. Aslnda hep mitsizlik akntsna kar yzmek
zorundadrlar. Eer mitsizlikleri ok glyse, bundan asla
kurtulamayacaklarn dnerek duygusal knt iine girerler
veya intihar ederler.
Hayattan uzaklap kendilerini benliklerini bulmaya adadk120

seMde ifade edebilirler. Gizli derinliklerine alarak Herkes

hakknda doru bir ey ifade e d e b i n d e , Yine de. ^
M
'
^
n,n kaynam aMaroakta zorlanrlar. Kendiler, ve bakala
hakkndaki bilgileri aniden ve gizemli bir ekilde geliveren bir
ilhamdan baka bir ey deildir.
yarana olmak sadece sanadarm deil herkesin sahip olmas
gereken bir zelliktir. Yarane.hn en nemli ekli egoyu aarak
kendini yenileyerek kendini yanumaknr ly, ya da kolu bnlan deneyimlerinizi kendinizi gelitirecek b.r ekilde kullanmak, r. ( Her
seve anlam kazandracak bir insan olun."- VVU.attl James)
, u o ) Rank sanaicmm kendisini deil, iinde kendim bulduu
kltrel deerlerle kendini ifade eden yaratc birey, vmektedir
Aslrnda. Rank sanatnn sanaln iinde gerek hayala dnmek , n
bir yol aradm sylemekledir. Bunu bir kere
psikanalizin yaratmak iin arad yeni ursan olacaktr. (Reubcn Fic. Psikanalizin Tarihi)

lham duyduklarnda yaratt eserlerle aslnda kendilerini yaratp kefetmekledirler. Bu ekilde problemlerin, zebilmektedirler YaratUklan eserlerle kendilerini yemden d e e r l e n d i r i r C .
ste bu nedenle drdn salkl bireyleri sadece sanat olmakla
kalmayp ayn, zamanda yaratc ve hayala gzellik katan insantL.
Kendini devaml yenileyebilmek bir tablo yapmaktan, k tap yazmaktan ve dans etmekten daha stn bir yaratclk gerektirir. Bunu baarabilen insanlardan renecek ok ey vardr.

SEZGLERNN FARKINDA OLAN DRT

Drdn salkl bireyleri bile her zaman bu kadar bilinli 0 *
mazlar. nam Ve yaralc.lklarmdan uzaklatklarnda y a r a n d k
i d n gerekli olan z g r d n c e d e n de uzaklarlar. lham ve yaratclk ancak z benlik alabildiinde gerekleir. Bu nedenle,
drl numara egosuna yenik dtnde i dnyasna dalarak ,1
ham ve yaratcln kaybeder.
122

Bilinli hayatlarnn en zengin ksm kontrollerinin dnda

okluu iin. drdn salkl bireyleri bile hayatlarn tamamen
kontrol edemediklerinin bilincindedirler. Sezgileri kendi kontrollerinin dnda anszn gelir ve gider. Dahas, sezgileri zmesi veya tehis edilmesi zor duygularn farkna varmasn salayarak rahatsz edici olabilir. Mantkl bir temelleri olmad ve
bilinsiz nedenlere dayand iin sezgilerini mantkl bir ekilde ifade edebilmeleri de gtr. yi ya da kt sezgileri kendileri ve dnyalar hakknda sonu gelmeyen bir olumlu ve olumsuz
duygular nehrinin farkna varmasn salar. Bundan dolay sezgilerini anlamak ve tehis etmek drdn zamanm alr. Bununla
beraber sezgilerini zehildiklerndc onlar cesaretle kabullenebilmey de renirler.

KENDN AABLEN BREY

Drdn salkl bireyleri hissettiklerini anlatma ihtiyac duyarlar. Bylelikle sezgilerinin kendilerine ne anlattklarn anlayabilirler. Btn kiilik tipleri iinde en zel olanlardr. nsanlara dorudan vc drst bir ekilde yaklarlar. Ne kadar gurur
verici veya yakksz da olsa ne kendilerini duygu ve drtleri
hakknda kandrrlar ne de endie ve zayflklarn saklayarak
maske takarlar. Kusurlarndan rahatsz olmazlar ve insanlarn
kusurlarn fark etmelerinden de sknt duymazlar. Onlara gre
insanlarla iletiim kurduklarnda iyi yanlaryla beraber kt
yanlarn da gslermezlcrse bu drst bir davran olmaz. Bu
ok insanca bir eydir: Onlarnki samimi ve derin bir duygudur
ac duyma pahasna dokunulma isteidir.
Gelenekiler tarafndan sansr edilme pahasna kendilerine
drst davranrlar. Salkl drdn bu ak szll drdn bu
kadar dorudan davranmamasn tercih eden bakalar tarafndan rahatsz edici veya utandrc bulunabilir. Ancak drdn insanlara verdii bir mesaj vardr. Bir birey olduklar iin herkesin deerli olduu mesaj.
124

Elbelie ki drtln normal bireylerinin her biri sanat olmad gibi her sanat da drt numara deildir. Yine de. duygusal
salklarn koruyabilmeleri iin herhangi bir sanat dal ile ilgilenmeleri gerekmektedir. Ancak bu ekilde kendilerini anlatabilirler.
Eer profesyonel sanat iseler, yeteneklerine en uygun arac kefetmilerdir. Kendilerini en i y i ekilde ifade edebilmek
iin sanatlarnda usta]amlardr. Eer profesyonel sanat deillerse veya kendilerini sanatn bir ekliyle ifade etmelerine
zin veren bir meslekte deillerse mesleklerini sadece para kazanmalarn salayan bir i olarak grrler. Gerek ilgileri baka bir yerdedir. Gzellik ve estetikte. Sanat olmayan norma]
bireylerine bir dilek tutmalar sylense ressam.arkc.balet veya balerin, air. yazar, heykeltra veya sanatn baka bir alannda olmay isterler.
Sanat alannda yetenekleri yoksa bunu evrelerini gzelletirerek. mesela sanat eserleri toplayarak, dairelerini zevkli bir ekilde deyerek veya gzel giyinerek telafi ederler. Estetik nesneler duygularn uyandrd ve kendilerini bulmalarn salad iin insanlarn veya nesnelerin indeki gzelliklere hayranlk
.hyarlar. Dahas, estelik kendi ilerinde aradklar btnlk ve
mkemmelliin bir semboldr. lerinde bir eyin eksikliini
hissederek bu boluu estetiin duygular zerindeki etkisini at
trarak doldurur. Gzellii idealleliren romantiklerdir.
Ancak gereklerden uzaklap hayalleri zerinde tekrar alarak hayallerini duygularn glendirmek iin kullanrlar. Hu
yk lkula .iirsel zlemler ve frtnal duygularla srklenmek
ve bylelikle canllklarn korumak isterler. Tanr. doa. kendileri, bakalar veya bunlarn bir karm zerinde anlam arayurak lmden bylenirler. Ancak hayal glerini ok fazla kul
kandklar iin hayal gleri snrsz bir teselli ve memnuniyet
kayna haline gelir.
$

duyarlar. Ancak ilerine kapank olduklar, iin toplumda rahal

davranamazlar.
Doal olarak, sosyal yasam onlar iin bir eziyet haline gelir.
nsanlarla uramak duygusal dengelerini tehdit eder. zellikle
iyi u m m a d k l a r insanlarla sohbet etmekten ve yaknlamaktan
kanrlar. Sessiz ve soukturlar. nsanlar onlarn gizemli olduklarn dnrlerken, aslnda sadece ie dnktrler ve gittike
byyen duygusal incineblrliklerini bir gizemlilik maskesi almda saklamaktadrlar. Eer birisi duygularm incitmise ve yaralarnn ivilemesi iin uzaklamlarla aslnda bu inciten kiinin fark etmesi iin gsterdikleri bir tepkidir ve bu tepkileri lark
edilmezse fkelenirler.
Problemlerinin temelinde her eyi kiisel olarak alglamalar
yatmaktadr. Tecrbelerinin anlaml bir hale gelmesi iin onlar
kiiselletirme ihtiyac duyarlar. Ancak her eyi kiiselletirerek
alngan bir hale gelirler. rnein garsonun kaba ifadesi bulun
bir gnlerinin kt g e m e s i n e neden olabilir veya arkadalarnn
eleslirileri y z n d e n aylarca z lebi lirler. Eer birisi onlara a
ka yollu tak.l.rsa ne yapacaklarn bilemezler. ("Ne demek iste
di''") e dnklkleri arttka hrn ksrlar.
Btn tecrbelerini kiisel lei irdiklerinden hayatlarnulak
bet sev dierleriyle balantl grnr. Her yeni tecrbeden etkilenirler. T a h a m m l edemeyecekleri bir noktaya gelene kadar
yaadklar, her eyi hafzalarnda biriktirirler. Eer salkl ise
ler duygusal balantlarn zenginlii yaratclklarn artrr n.
k kiiselletirdikleri ve biriktirdikleri tecrbeleri onlara ilhan
verebilir. Ancak kendi ilerine dnmelerinin komik yan ke
duygularna yabanclamalardr. Kafalar karr, hayatlarm!hibi sevin verine oturmadn hissederler. Kendilerini g
ekmeleri problemlerine z m bulmak yerine kendilerim da
yetersiz hissetmelerine yol aar. evreleriyle balam, k u r a b i l . *
yeteneklerinden ve ok alngan olduklar in kendilerim sa"
12K

Bu hayatlarn] kendilerini aramaya adayan insanlar iin trajik bir eydir.

TESLM O L A N ESTETK
lerine g m l d k e hayatlarn zorlatrrlar. Sosyal ve mesleki becerilerini gelitiremezler ve devaml kendilerini sorguladklar iin kendilerine gvenleri geliemez. ncinebilir ve gvensiz hissederler. B i r baka deyile, kendilerini farkl hissederler n k insanlardan uzaklaarak gerekten de farkl olmulardr. Farkl olduklar iin de ihtiyalarnn farkl ekillerde tatmin
edilmesi gerektiini dnrler. Arzularna teslim olarak eksikliklerini telafi edebileceklerini dnrler. Sra d olduklarn
ve kendileri olabilmek iin tamamen z g r olduklarn hissederler. Bunun sonucunda z g r davranarak duygusal ve maddi btn zevklerin tadn karabileceklerini dnrler.
Bir zamanlar kendilerini sevdirmi veya insanlarn ilgisini
e k m i olabilirler. nsanlar utangalklarndan ve hassasiyetlerinden etkilenmi olabilirler. Ancak imdi her ey deimitir.
ok inat olduklar iin insanlar sinirlendirirler. Sosyal sorum
tuluklar yoktur; hibir konuda gveilemezler; btn zorunlu
luklara kar koyarlar, olaylar veya insanlar tarafndan bir ey
yapmaya zorlandklarnda hrnlarlar. Her eyi istedikleri ekilde ve istedikleri zamanda yapmaktan gurur duyarlar. Aksi
halde yapmazlar. ("stediimi istediim zaman yaparm.")
nsanlardan farkl olduklarn hissettiklerinden kendilerini
zel hissederler ve dier insanlar gibi yaamak istemezler. (" Bir
fabrikada a l a m a m . " ) Duygusal ihtiyalar nedeniyle her eyin
ho grlebilir olduunu dnrler: zamanlar sadece kendilerine aittir ve zamanlarnn herhangi bir ekilde alnmasndan
holanmazlar. Baka bir ey yapmak kendilerini daha iyi hisset
tirecekse. i sahibi olmaktan bakalaryla ibirlii yapmaya kadar her eye direnirler. Ancak kendine hogrl davranmak on130

Hayal gleri onlar o l g u n l a m a m ve hayatla uyumsuz b i reyler haline getirir. Hayatlar boyunca serada tutulan nadide orkideler gibi duygular ok gldr. Bu durumdaki dorl numara
en azndan insanlarn gznde kmtr. Doal olarak drt numara kendini byle g r m e z . O sadece mahrum kaldklarn telafi ediyordur.
Elbette ki hayattan koptuklarn kabul etmezler nk gereklerden kopmulardr. zc olan gerek kendilerini aramaktan vazgemeleri ve onun yerine kendilerine zevk verecek eylerin peinden gitmeleridir.

DRDN SALIKSIZ, BREYLERN NCELEMEK

NSANLARDAN UZAKLAAN KEYESZ TP
G r d m z gibi kendilerini seven drt numara bireyleri
zevk duyduklar kendi dnyalarnda yaarlar. Bu zamanla yeni
bir endie kayna yaratr: mit vc hayallerine zellikle z benliklerine ulama ansn kaybetme korkusu. z benliini bulmay her zaman istemitir. Ancak bir ey olur da hayallerini kaybederlerse kendilerinden koptuklarn hissederler. Yaptklar veya
baaramadklar bir ey y z n d e n ve kendilerini ilaha hzla kayptan korumak iin kendi eksenlerinde d n m e y e balarlar.
Drtln salksz bireyleri kendilerine yaptklar yznden
kendilerine fkelidirler. Deerli zamanlarn ve frsatlar harcayp kiisel, sosyal ve mesleki ynden insanlarn gerisine dtklerini d n p bundan utan duyarlar. Kendilerinin baaramad ve sahip olamad eyleri baarp mutlu olan insanlar kskanrlar. Kendi dnyalarna ekilmenin kendilerini bulmalarna
yarar olmadn zlerek fark ederler. Yanl yapmlardr ve
hayatlarn harcamaktadrlar. in kl yan bunun bilincindedirler. Akllar karmtr vc kendilerinden phelenerek eziyet
ekmekledirler. Dikkate deer bir ey baaramamlardr ve hibir zaman baaramamaktan korkmaktadrlar.
132

sularlar. Olumsuz dnceler iine gmlrler ve mitsiz bir

ekilde kendilerini sularlar.
Hastalkl hayallere saplanrlar. Ailelerinin ve kendilerinin
halalar yznden ac eken kurbanlar olduklarn dnrler.
nsanlarn hakl olarak kendilerini reddettiklerini dnerek
kendilerine acrlar. Varolduklar iin sululuk duyarlar: hayatlar boyunca hibir faydal i yapmamlardr ve onlar olmadan insanlar daha mutlu olacaklardr. Kendilerine kar dmanlklar
nemsiz olaylar almas g hale getiren bir elektron hzlandrcs gibidir; z gvenlerini parampara eder.
Kendilerini kusurlu grmekle beraber insanlarn da kendilerini rahatsz edici bulduklarna inanrlar. Hi z gvenleri yoktur ve olacak gibi de g r n m e m e k t e d i r . Btn hayat yutan kara bir delik gibi ilerinde derin, karanlk bir ukur vardr. mitsizlik ve kendilerini sulamay bir trl aamadklar iin hep
endie iindedirler. Saatlerce tek balarna ac ekerek oturabilirler. Anszn gzyalarna boulabilir ve daha sonra tekrar sessizleip youn acsna geri dnebilir.
Her ey onlar iin bir ac kaynadr: Hayatn tamam onlara
yabanclklarm anmsatan bir ac kaynadr. Eer bir zamanlar
sanat iseler tamamlayamadklar eserler ac verir, bir zamanlar
ak olmularsa kendilerini terk eden sevgilileri ac verir, bir zamanlar aileleri veya ileri varsa imdi onlar kaybetmi olmaktan ac duyarlar.
Ne yazk ki kendilerini sulamalar aslsz deildir. Kendi lerine ekilmeleri ve rahat tavrlar yznden pek ok frsat karmlardr. Bir dereceye kadar, halalarnn sorumluluu kendilerine aittir. Bu yzden kendilerini sulamak bu kadar ac verir.
Ancak kendilerini sulamalar ve kendilerinden nefret etmeleri
yine kendilerine zarar vermekten baka bir eye yaramaz. Tek
k yolu strap veren bilinlerinden tamamen kurtulmaktr.
134

ntihar etmeden nce bunu ok dnmlerdir. Bunu dnmelerinin tehlikeli yan d n d k e l m e daha ok yaklamalardr. mitsizlik iindeyken hayallerinde intihar etmeyi o kadar ok prova ederler ki hi d n m e d e n veya insanlar uyarmadan intihar edebilirler.
DRDN

DNAMKLER

ZLMENN YN: DRT KYE DORU GDER

Nevrotik drt numara intihar etmezse kendinden nefret etmekten kurtulabilmek iin baka bir yol deneyecektir. kiye
yaklamalar zledikleri sevgi ve anlay onlara salayacak
olan kiiye balanarak kendinden kama isteidir.
Genellikle kendilerinden uzaklamalarna ramen, drdn
normal ve zellikle salksz bireyleri her zaman insanlara ihtiva duyarlar. Zaten iki numaraya yaklamalar da bunu gsterir.
Kendilerini sevecek birini bularak kendilerine ve bakalarna yabanclamann stesinden gelmeye alrlar. Byle yaparak zamanla kendilerini sevebileceklerini ve lerindeki iyi ynleri ort ya karabileceklerim dnrler. Nc \ zk k nevrotik dort numara bir ilikiye girebilecek ve onu srdrebilecek kapasiteye sahip deildir. Duygulan ok incinmitir ve kendilerini sevememektedirler. Bu nedenle bakalarn sevmeleri mmkn deildir.
Birini sevmenin aksine, ikiye yneldiklerinde duygusal bir
knt yaayp birilerinin kendileriyle ilgilenmelerini islerler
ancak kendileriyle ilgilenecek olan kii hayallerindeki sevgili
olmayabilir. Paralar da olmayabilir Ve bakalarnn parasyla
geinmek isleyebilirler. Dabas.duygusal knt geirdikleri
iin kendilerinden bir ey beklenmemesini isterler.
in komik yan kusur ve gvensizliklerini hatrlatt iin
bal olduklar insanlardan nefret ederler. Kendileri ve bakalarna saldrgan drtler arasnda gidip gelirlerken i atmalar
136

Kendilerini amay baaran il dikleri iin eserlerinden kendileri hakknda ok ey renebilirler. Yarattklar bir sanat eseri
veya na/ik bir davran ya da baarl bir iliki olsun"zgvenleri artarak eserlerinden gurur duyarlar.
Ancak iyi insanlarn iyi eserler yaratabileceklerini renirler.

DRDN NEML A L T G R U P L A R I
D R T N U M A R A K A N A D I N A S A H P O L U R S A
Drdn ve n zellikleri birbirleriyle eliir: Drt ie d nk, yalnz ve hassasken da dnk ve poplerdir. Drt kendini ararken n tad imajlar, gerek kiiliini yanstmamaktadr. Drt baarl olmaktan korkarken kendini gstermekten ve rekabete girmekten holanmaktadr. Drdn e d nk yaps n cazibesi ve da dnk sosyal becerileriyle taban tabana ztlk indedir.
Bu iki tip birbirleriyle elise de ikisi iin de zgven nemlidir: Drt kendine g v e n e m e z k e n kendine fazlasyla gvenir. Birbirlerinden ok farkl olan bu zellikler ayn kiide bulunabilir, lu alt grubun dikkate deer insanlar arasnda u isimler
yer almakladr: Tennessee VVilliams, Maria Callas, Rudolf Nureyev. Frederic Chopin. Marcel Proust. Martha Graham. Paul
Smon. Harold Pinter. Lavvrencc Olivier. Roberl De Niro. Walt
VVhilman. Alhert Camus. E . M . Forsler. Guslav Maliler. Peter
Ilicg Tchaikovsky. Charles Ryder ve Blanche Dubois.
kanad bu alt grubun salkl insanlarn zellikle sanat
konusunda sosyal, azimli ve baarl yapar. K i m olduklaryla daha enerjik ve da dnk bir ekilde ilgilenirler. Bu alt grubun
insanlar genelde olduka azimli ve cazibelidirler vc drdn ie
dnkln dengelerler. Uyumlu, hassas ve esprilidirler.
Bu alt grubun normal bireyleri nsanlarn kendileri hakknda
ne dusndklcrvle ilgilenerek t dnklklerinden uzakl ab
,.

nadimi sahip olan d n numaradan daha yaratcdrlar ancak kendilerini abuk tketirler.
Bu ali grubun normal bireyleri kendi ilerine kapanmakla
kalmayp lelsefi vc dini konulara da derinlemesine ilgi duyarlar.
Karakierlerine duygulan hakimdir ama enleleklel zekalarnn
elkisini de gz ard elmemek gerekir. Dier al grubun bireylerinden daha yalnzdrlar ve sosyal iliki kurmakla baarszdrlar. Bu eksikliklerini sanalla telafi ederler. ok bamsz ve sra
ddrlar. Kendi dncelerine dalmalar nedeniyle okluka gizemli grnrler. Yaratc dnceleri sra d balla gerek st olabilir. Bu alt grubun yeleri kendilerini anlayamayacak insanlarla k o n u m a y a tenezzl etmezler. Onun yerine i dnyalarn iirsel veya kasvetli, korkutucu veya yce bir ekilde ifade
etmeyi tercih ederler.
Bu alt grubun salksz yelerinin korkutucu bir i dnyalar
vardr. Kendilerini ve hayat reddederek varoluun en acmasz
problemleriyle urarlar. Temekle drt numara bireyi olduklarndan kendilerinden phe ederler, insanlardan uzaklarlar, keyifsizdirler ve kendilerini sevmezler. Bein etkisiyle insanlardan
gelen yardm elini reddederek insanlardan daha da uzaklarlar.
Endielerini evrelerine yanstarak phe, paranoya ve fobilerle
uramak zorunda kalrlar. Kendilerinden nefret etmekle kalmayp d dnyay da b e e n m e z l e r ve hayaln anlamszl karsnda ktmser dncelere dalarlar. Btn kiilik tipleri iinde
kendilerinden ve gerekten en ok uzaklaan tiplerdir. Bunlarn
sonucunda izofreni hastas olabilirler.

SON SZLER
Geriye d n p baktmzda nevrotik drdn trajik bir ekilde
en kt korkulann gerekletirerek kendini gereklen de kusurlu biri haline getirdiini grrz. Ne yazk ki en byk kusurla
r kendilerinden nefret etmeleridir ve bunun sonularna katlan
mak zorunda kalrlar.


nsan kurallara smaz!

Motivasyonlar: evresini anlamak, daha fazla bilgi edinmek, evreden gelecek tehditlere kar kendini savunmak zere
her eyi yorumlayabilmek ister.
rnekleri: Albert Einstein, Sigmund Freud, Friedrich N i etzsehe. D . H . Lawrence, Emily Dickinson, Simone W e i l , Jean
Paul Sartre. Jacob Bronovvski. James Joyce. Charles Ives.
Bobby Futcher ve Ezra Pound

BEE BATAN SONA BR BAKI

Dahilik ve lgnlk arasndaki snr uzun bir sredir tartlmaktadr. Bu iki durum kiilik spektrumunun zt k u t u p l a r n d a
dr. Dahi bilgiyi ngr ile birletirebilen, dnyay ok keskin
bir zeka ile ok net grebilen insandr. Dahiyi deliden ayran ise
gerekleri grmesidir. Dahi gerekleri okluu gibi grrken deli her eye yanl bir anlam ykler. Dahi de bazen gerek hayattan uzaklaabilir ama bunun nedeni derin konular zerinde almasdr. Deli ise gereklerden tamamen kopmu ve bir hayal
dnyasnda yaamaktadr.
Be numara ar ulardaki insanlarn bulunduu kiilik tipidir. Be numarada hem dahileri hem delileri, entelektel ve bilginleri, hem hafif rahatszlklar bulunanlar hem de ciddi derecede paranoyak olan insanlar g r r / . Bu kadar farkl insanlarn nasl ayn kiilik tipinde bulunduklarn anlamak be numaray anlamaktr.
NME LSNDE
Be numara d n m e lsnn yesidir. Eyleme gemek
ile ilgili problemleri eylem hakknda ok fazla dnmelerinden
doar. O kadar ok dnrler ki hayatlarndaki her eyi unutur
giderler. Bu hibir ey yapmadklar anlamna gelmez. Ancak
gerek d n y a d a geirdiklerinden daha fazla zaman dncelere
dalarak geirirler.
II.

endie duyarlar. Ancak iin ironik yan be numarann ortalama

bireyleri bile kendi yarattklar dncelerin esiri olurlar. Hibir
dncenin kendilerini etkilemesine izin vermezler. Sadece kendi dncelerine gvenerek gereklerden uzaklarlar.
Bunun sonucunda ortalama ve salksz bireyleri evrelerini
doru alglayp alglamadklarndan pheye derler. Neyin
gerek neyin kendi zihinlerinin rn olduunu bilemezler. nsanlarn kendilerine d m a n olmalarndan korkarak endielerini
ve saldrgan drtlerini evrelerine yanstrlar. Yava yava garip ve gittike paranoyaklaan dncelerinin gerek olduuna
inanrlar. Bunun sonucunda o kadar korkarlar ki endieden bitkin dmelerine ramen hibir ey yapamazlar.
D n y a y a almaya almalarnn temelinde d n m e k vardr; bu tip Jung'un ie dnk dnen tipine uyar.
ie dnk dnme kiisel faktrlerden kaynaklanr.... Somu
tecrbelerden nesneye deil znel ierie ynlenir. Bu ekilde dnmenin amac ve temdi d gereklet deildir uma ie dnk kii byle grnmesini isler. zneyle balayp yine zneye dner.
Gerekler hibir zaman kendi yararna deil bir dncenin kantlar olarak toplanr. (C.G. Jung. Psikolojik Tirler)
Jung'un ie dnk d n m e tipine uymasna ramen, be numara daha ok znel bir d n m e tipi olarak tarif edilmelidir
nk dncelerinin amac ie deil daha ok kendilerini savunmak amacyla anlamak istedikleri evrelerine yneliktir.
Jung'un syledii gibi d n m e drtleri kendilerinin dndakini bilme ihtiyac olan "znel faktr"dc ve evrelerini anlayamadklar zaman duyduklar endieden kaynaklanmaktadr. te
bu yzden be numara d n y a y a uyum salamak ve bununla elimekle beraber, kendini d n y a y a kar korumak iin dnr.
Bein d n m e eklinin sonularndan biri olarak salkl

146

lavna ramen bir d g [ararndan kontrol edilmemek in her

eye ve herkese mesafeli dururlar. Her eyi iki farkl alana ycrlelirirlcr: i dnya ve d d n y a , / n e l e r ve nesneler, bilinen ve
bilinmeyen, tehlikeli ve gvenli... Kendilerini zne ve dnyann
geri kalann nesne olarak grdkleri bu keskin ayrm hayatlar
boyunca srer.
UZAK DURMA VE PARANOYA PROBLEMLER
Salkl olduunda be numara kendini evresinden uzak
durmak zorunda hissetmez. Ne de olsa gerekleri olduu gibi
grebilecek kadar g v e n d e hissediyordur. Aneak ruh salklar
bozulduunda dikkatleri evrelerindeki tehdit dolu ve tehlikeli
eylere kayar. Tehditleri olduklarndan daha fazla ciddiye alarak
endie iinde yaarlar. in ironik yan kendilerini gvende hissedebilmek iin devaml tehlikeli bir eyler dnmek zorunda
hissederler: Ne kadar paranovuklarlasa kendilerini o kadar savunurlar.
Sonula, hep tehlikeli eyleri dnerek korku iinde yaarlar. Ar derecede tehlikeli olduunu dndkleri dnyada kendilerini savunmasz hissederler. O kadar paranoyak hrlar ki birik rinden yardm istemekten bile korkarlar. Ne yazk k i eer birilerinden yardm almazlarsa gereklerden daha ok uzaklarlar.
Bu ekilde uzun sre yaarlarsa zihinleri korku ve endieyle
o katlar ok dolar k i sadece dnyadan deil kentli dncelerinden bile koparlar. Nevrotik be numaralar yaamaya devam edebilmek iin kendilerini kaynayan zihinlerinden bilinsizce ayrarak izoid hale gelirler. Korku krndan kaarak bolua yuvarlanrlar ve daha fazla korkarlar.

SALIKLI BE NUMARAYI NCELEMEK

LDER VE HAYALC
Be numarann salkl bireyleri, gerei derinlemesine kav-

ZEK GZLEMC
Be numara her zaman bu kadar salkl olmasa da bulun
uyumazlklar ve bilmek tkenmek bilmeyen karklk! a n . g zellik ve kllkleriyle evrelerindeki dnyann olaansi bir
ekilde bilincindedirler. Btn kiilik tipleri iinde en merakl
olanlardr. D n m e k ve yeni eyler renmekten byk zevk
alrlar. Bilgi ve anlay onlar yeni eyler renmeye tevikeder.
Salkl be zekasyla yzeyi ap derinleri grebilir. ok
keskin bir zekalar vardr ve daha n c e grlemeyeni, anlalamayan grebilir ve anlayabilirler. Dnyay yanlmaz bir sagr ile grebildiklerinden her zaman syleyecekleri ilgin szleri vardr. Eer bir ey zihin veya duyularla grlebiliyorsa be
numara iin anlalabilir de. Bir kez bir ey anlaldnda, ona
hkmedilebilir. Ondan sonra da istedikleri kesinlikle hareket
edebilirler.
Salkl be numarann dikkatinden hibir ey kaamaz, insanlar ve nesneleri detaylaryla zihinlerine kaydederler. evrelerindeki her eyi ok ilgin bulduklar ve zihinleri devaml alt iin asla sklmazlar. Ne kadar bilirlerse bilsinler her zaman daha fazlasn r e n m e k isterler. Zaten her zaman renecek yeni eyler vardr.
nsanlardan daha fazlasn renebilirler nk dikkatlerini
bir noklada uzun sre tutabilirler. nceledikleri nesneye derinlemesine konsantre olabilirler. Entelektel meraklan dikkatlerini
eken eyler hakknda daha fazlasn renmek iin ok aba
harcamalarn, salar. Uratklar problemi zmek iin yllarca
uraacak kadar alkandrlar. Ayn zamanda doru sorular sorarak problemlerinin snrlarn doru ekilde tarif edebilen iyi
aratrmaclardr. Neyi zebileceklerini bilerek yapamayacaklar eye kalkmazlar.
M m k n olduu kadar ok ey bilmek isterler ama aratrmalarna ister istemez kiisel bir yan katarlar. (Fizik psikolojik

is

ves bulacdr ve bilgilerini dier entelekteller, dnrler veya kendileri kadar ilgin, merakl ve akll insanlarla paylamay severler.
Zekalarn takdir eden insanlar arasnda olmaktan holanmakla beraber asla ok bamsz deillerdir. ncelikle renmek ve d n m e k tek bana yaplacak eylerdir. Keiflerinin
kendilerini nereye ynlendireceklerini bilemediklerinden bamszlklarna ok n e m verirler; gerektiinde geleneklere kar karlar, insanlarn ve toplumun onaylayp onaylamadna aldrmakszn yeni dncelerin peinde koarlar. Gerekli grdklerinde yerleik inanlara meydan okumaktan korkmazlar.
Bulular bilinen tm dnce ekillerini alt st edecek kadar
devrimsel olabilir. Bilgileri ve zekalaryla tarihin akn dei
rebilecek bululara imza alabilirler.

O R T A L A M A BE NCELEMEK
ANALTK UZMAN
Salkl be ile ortalama be arasndaki fark ortalama be'il
dncelerini veya bulularn insanlara gsterecek kadar bilip
bilmediinden phe etmesidir. Daha ok alp daha ok aratrma ve gzlem yapmalar gerektiini hissederler. (Ne kadar bilirsen o kadar bilmediini fark edersin.) Bu yzden daha anali
tik davranarak gerei zerinde daha derin allacak kk,
basit paralara blerler. Bir baka deyile, salkl b e bilginin
hakimiyken, ortalama b e bilginin peinde komaktadr.
Ortalama be her eyi en kk delayna kadar derinlenes
ne inceler. Kesin ve nesnel bilgiye ulaabilmek iin her eyi l
p bierek deneysel bir yaklam yrtrler. Ancak byle yapmakla odak noktalarn kaybederek btnden uzaklarlar.
Her eyi lp analiz ederek ilgi alanlar larih, dilbilim. M
sistemi, kou ayakkabs veya empanze ailelerinin sosyolojisi
152

sel veya entelektel adan yaklarlar. Her kiilik tipi yeteneklerine ygun alanlarla ilgilenir. Be numarann yetenei zekasdr dolaysyla kendilerini gelitirmeye adarlar. Btn kiilik
tipleri iinde en akll olanlardr. Mhendislik okullarnda, nobel dl aday listesinde hep onlarn isimleri vardr. Be numarann bireyleri arasnda olaanst zeki olmayanlar da vardr.
Yine de ancak akllarn kullanarak dnyadaki yerlerini bulurlar
ve gvende hissederler. Her durumda, kendilerini dnr vc
entelektel olarak grrler.
TEORSYEN
Bilimsel ve analitik yntemleri baarsz olursa veya duygusal ihtiyalarn ok a b u k tatmin ederse, kesinlie ulama
ihtiyalarna r a m e n bilgilerinin a n l a m n d a n p h e y e derler.
C e v a p l a r n bilmedikleri yeni sorular ortaya kar. S o n u olarak, gzlem ve aratrma yerine yorum ve speklasyona bavurarak gereklerden daha ok kendi dnceleriyle ilgilenmeye
balarlar.
Bu kiisel geliimlerindeki d n m noktasdr. Gerek dnyay aralrmaktansa kendi yorumlaryla ilgilenirler. Ruhsal olarak
kendilerini yaadklar evreden ayrarak evrelerinin sadece
kk bir parasyla ilgilenirler.
Descartes'n nl sz 'Dnyorum yleyse v a r m . " onlarn bayat grdr. Bedenleri akllarn tayan bir aratan baka bir ey deildir. Hastalanmadklar srece bedenlerinin fiziksel durumuyla ilgilenmezler. Kendilerini projelerine ylesine
kaptrrlar k i yemek yemeyi, uyumay veya elbiselerini deitirmeyi unuturlar. Sa ba d a r m a d a n , dalgn profesrlere benzerler. Onlar iin nemli olan bilginin peinde komann ve ona
sahip olmann heyecan nemlidir.
zerinde alrken kendilerini dnyadan izole ettikleri kar
makark. zlmesi g sorunlara dalarlar. Astronomi, male

cih ederler. Her an rettikleri yeni teoriler hem kendilerinden

hem dnyadan uzaklamalarna neden olur. Bundan dolay ruh
salklar bozulurken, gzlem yeteneklerini kaybedip sadece
kendi zihinlerinde yaarlar ve gereklerle balarn koparrlar.
I [er yerde gizli anlamlar ve nedenler arayarak salkl bak- alarm kaybederler.
Her yerde uursuz bir iaret grdklerinden g onlar byler. Bilginin g o l d u u n u , bilgiye sahip olarak gce de sahip
olacaklarn ve bylelikle gven iinde olacaklarn dnrler.
Doa. politika veya insan davran gibi g le ilgili alanlarda
alrlar. Ancak g konusunda kark dnceleri vardr ve
insanlarn kendileri zerinde g sahibi olmalarndan phelenirler. nsanlarn sahip olduklar gleri kendilerine kar kullanp bakalarnn kontrol altna girmek en byk korkulardr.
Be numarann insanlardan daha fazla uzaklaan bireylerinin
herkes hakknda kark dnceleri vardr. nsanlarla iletiim
kurmak isterler ancak bir yandan da onlardan phelenirler. nsanlar neyin mutlu ettiini bulmak islerler. Ancak insanlarn
tahmili edilemez olduklarn dndkleri iin onlarla derin
balar kurmaktan kanrlar. Gl tutkularn konlrol edemezler: tutkuludurlar. Her ne kadar insanlardan kanmak isteseler
de gl cinsel drtleri yznden bunu baaramazlar. Bu nedenle, bir yandan insanlar ve ilikileri byleyici bulurken bir
yandan da tedbiri elden brakmazlar.
Bu yzden be numara bireylerinin evlenmemelerine veya
frtnal ilikilerine armamak gerekir. nsanlarla samimi olmay ok kark ve yorucu bulduklarndan insanlarla iliki kurmaktan vazgeerler ve kendilerini ilerine ve dncelerine verirler. Kimseye yakn olmak istemezler nk kimsenin tek hakimiyet alanlar olan dnceleri zerinde egemenlik kurmasn
istemezler.
Bu nedenle ateisttirler nk her eyi bilen ve her eye gc
156

bir ey deildir. Resim yapmak karalamaktan, tanr da evrensel

b,r baba figrnden baka bir ey deildir. nsanlarn makinelerle ortak ynleri olduu iin onlar da biyolojik makinelerden baka bir ey deillerdir. Bunun sonucunda mantkl dnceleri
abartl yorumlarla karr ve hangisinin mantkl hangisinin
abartl olduunu ayrt edemez.
Arlk sosyal hayatlarnda olduu gibi entelektel bak
alarnda da kendini gsterir. Politik ve sanatsal meselelerde
her eyi basite indiren be radikal bir tutum iindedir. Bilinen
dnce ve eylemlere mevdan okuyarak ve popler dnceler,
ykarak dncelerinin snrlarn, zorlarlar. (Fikirleri dndk
leri kadar doru deilse bile tahrik edici dnceler, insanlar,
tepki gstermeye zorlayarak yeni tartmalara girilmesine neden
olur.) Feminizm, politika, ocuk yetitirme, cinsel zgrlk de
dahil olmak zere toplumda yerlemi olan btn inan ve geleneklere kar karlar. Tartmalara girdiklerinde hrn davranrlar.
,.
Dncelerinde gerek pay. ok az olduu .n kiiliklerinin
ie domik ve znel yan. belirginleir. Gerekler dncelerin,
dorulamasa da dndkleri her eyi destekleyecek bir eyler
bulmay baarrlar.
Gerekleri kabul etmemeleri d n m e srelerim bozmu
tur Tuhaf dnceleri olmalar ve geleneklere kar kmalarna
ramen deli deillerdir. Ancak garip saplantlar vardr. (Karma
eilimin ahlak deerlerin dejenerasyonuna yol atna veya
Byk Piramit'in yksekliinin iyiletirici glen olduuna inanabilirler.) Ancak ar ulardaki dncelerini kendilerinin bu
paralar olarak errler ve her ne pahasna olursa olsun onlar,
savunarak kar fikirleri rtrler. Eer birilerinin dncelerini aldklarn dnrlerse dava amakla tehdit ederler.
Radikal ularda olmalar, ve her eyi fazla basit grmelerine
ramen hedeflerinden tamamen kopmazlar. ok akll olduklar.

158

nsanlarla yaknlamaktan korktuklar iin gven, mit, ak,

nezaket, arkadahk gibi kavramlar onlar iin yabancdr Bu
noktada insanlarla iliki kurmay, bir tehdit olarak gorduklennden, btn ilikileri k m s e y e r e k yalnzlklarm haki. karmay

" Bir van" m Hortumunun basnl suyunun bir kalabal dalmas gibi saldrgan drt illeriyle dolu olan zihinler, de kendilerini etkileyebilecek olan her eyi geri pskrtr. Dmanlkla^
zellikle insanlara ynelir nk insanlardan etkilenmemek u.
valnz kalmaya devan e.meiidirler. Genellikle iddete bavurmamakla beraber barp arabilir, k.r.c, davranabilir veya
nefret dolu bir sessizlie ekilerek lers lers bakabilir nsanla, bu
tip davranlardan rahatsz olduklar, iin giderek daha yalnz kabrlar Zaten onlarn istedikleri de budur. Ancak bu nedenle dnceleri daha da arpkla.r. Tabii k i insanlar kk gren la
vrlarnu tepki gsterirler vc hasla olduklarm dnerek kendi
lerinden uzaklatrrlar veya kar saldrya geerler. Bu yuzdu,
saldrganlklar ve endieleri arlar.
Her eyi kk grrler. Ne yazk ki kin onlar, canl .ularken
zihinlerini nefretle doldurur. Her eyi deersiz grerek ve ev
releriyle iliki kurmay, reddederek sadece yalnz kalmazla bu
nun yan, sra insanlarla iddetli tartmalara girmek istemedikle
rinden bir trl boaltamadklar, saldrganlk drtleryle do a,
kr Bu yzden korkun bir ikilem iinde kalrlar Saldrgan d,
tleri iinde saplanp kalmlardr ancak sonularndan korktuklan iin bir ey yapamamaktadrlar. Sonu olarak bir ey yapmak yerine fkeden kprrlcr.

YANILGI NDEK PARANOYAK

Dnya onlarn g z n d e yle iren bir yerdir k i her ey- y i
kip ykmak isterler. Ancak ironik olan udur k i herkesin kendi
lerinden nefret ettiklerini ve herkesin kendilenne zarar venek

Endieleri yaylp artarken geree baklar daha ok arp| , . Youn bir korku iinde yaadklarndan bir ey yapmalar
imkansz hale gelir. Bu nedenle derin fobilere kaplrlar ve kapasiteleri der. Nesneler ekil deitirmeye balar. Tavan stlerine kecek, koltuklar onlar iine ekecek gibidir. Gerekle
varolmayan sesler duyarak veya nesnelerin ekil deitirdiklerini grerek halsinasyonlara kaplrlar. evrelerinin kendileri
aleyhine d n d n e inandklar gibi kendi bedenlerinin de kendi aleyhlerine dndklerine inanrlar. Dinlenemez, uyuyamaz
veya dikkatlerini istedikleri noktaya veremezler nk her an tetikte olmalar gerektiine inanrlar. Sonuta bitkin derek problemlerinin z m n daha da gletirirler.
r

Hayat t a h a m m l edilemez bir hale gelir: gz kapaklar ameliyatla karlm gibi ok fazla g r m e y e balarlar. Aslnda zihinleri onlar y i y i p bitirmektedir. D n y a korkun bir yer haline
gelir nk zihinleri korkuyla doludur.
BO ZOD
En sonunda nevrotik beler farkmla olmadan bilinlerim ki'
ye ayrarak zihinlerini nasl kontrol edebileceklerini, zellikle
kendilerini tketen paranoyalarnn yol at endielerle nasl
baa kabileceklerini bulurlar. Kendilerinin gvenli grnen
paralarna ekilerek psikozu andran olistik benzeri bir durum
yaarlar.
Bu son noktada gerekle btn balantlarn keserek kendi
[erini geree kar savunurlar. Bir baka ekilde ifade eimek
gerekirse, kendi dncelerinden o kadar ok korkarlar ki bir ekilde onlardan kurtulmalar gerektiini hissederler. lerindeki
bolukla zdeleerek bunu baarrlar. l m olan ocuklarnn
anlarndan kurtulmak iin ona ait olan her eyi atan aileler g.h.
btn dncelerini atarak kendilerinden uzaklarlar. Dnyayla
ilgili ac dolu ve korkutucu btn anlarndan kurtularak bo bir
ekilde yaarlar.
162

Korkular nedeniyle hareket edemedikleri yalnz, paranoyak

bir durumdan asn derecede hareketli bir duruma geerler. Dncesiz hareketlerle balarna daha byk dertler aarak evreleriyle daha ciddi sorunlar yaarlar. Bu yeni davranlar gerek
ihtiyalarn tatmin edemez nk hala nevrotik olduklar iin
yeni tecrbelerinden yeni bir eyler renemezler. Muhakeme
yetenekleri o k zayf ve mantkszdrlar ve bu nedenle doru kararlar veremezler. Hala biri veya bir eyle z d e l e m e d i k l e r i n den evreleriyle iliki kuramazlar. Deiik uralara girmeleri
de yararl olmaz.
Yediye doru yaklamann bir baka sonucu ise ruhsal problemleri olan belerin kontrol tamamen kaybetmeleridir. Yanl
ve sorumsuz davranlar yznden en ok korktuklar eyler
gerekleebilir. rnein C I A veya Marsllar tarafndan deil
ama yrrken nlerine bakmadklar iin onlar ezen bir kamyon
tarafndan ldrlebilirler. Kontrollerini kaybeden beler huzursuzdurlar ve eitli kazalar geirebilirler. Korktuklar gibi KCB
tarafndan deil, yememeleri gereken bir eyi yedikleri iin zehirlenebilirler. l m e yaklatklarn ve hayatlarnn korkun bu
ekilde son bulacan dnerek kendilerine veya bakalarna
zarar verebilirler. E n d i e l e n dorua kt iin birini ldrmek
veya intihar etmek gibi sonucu deitirilemeyecek eyler yapa
bilirler.
BTNLEME YN: BE SEKZE YAKLAIK
Harekete gemek iin yelerince bilgili olmadklarn dnrler: Her zaman renecek yeni eyler vardr. Sadece zihinlerine deil gerek d n y a y a da egemen olana kadar kemlikg v e n d e hissetmezler. Psikanalitik bir bak asndan bakld
nda. egolar idlerine gre ok zayftr. Saldrganlklar ve d
er drtleri zihinlerinin gcn aar.
Ancak kendileriyle btnleebilen beler iin bu doru deil.


novvski. Glenn Gould. Peler Serkin. Klas Tennstedt. Elvis Costello ve Stanley Kuhrick.
Bu al grubun salkl insanlar doulan gelen sezgi, bilgi,
lassasiyel. cslelik ve entelektel yeteneklere sahiptir. Bu alt
grup zellikle matematiksel gzellikle ilgilenmekledir. Onlara
gre ezellik uerei gsterir nk gzelliin temsil ellii dzen bir dncenin doruluunun kanldr. En gl yanlarndan biri sezgileridir. Sezgileri, bilgileri ve bilinleriyle gremeyecekleri alanlar kefetmelerini salar. Onlara gre ilham kei m kaynadr. Ayn zamanda dier al gruptan daha insancl,
sanal.zel hayatlarna dkn ve duygusaldrlar.
Bu alt grubun ortalama bireyleri kendi dnceleri ile ilgilendikleri, ie dnk olduklar ve duygularn gsieremedikleri
iin evrelerinden uzaklarlar. nsanlara yaknlamak iin onlar anlamak yerine analitik glerini kullanmay tercih ederler.
Bu alt grubun duygusal ve krlgan olan insanlarnn ruh halleri
deikendir ve zellikle ileri veya dnceleri sz konusu olduunda eletiriye tahammlleri yoklur. nsanlardan uzaklap
mnzevi bir hayat srdrmeyi tercih ederler. Temel kiilik (ipleri be numara olduu iin dikkat gerektiren ilere ve dncelerine younlaabilirler. Ancak drt kanadnn etkisiyle duygusal
ve krlgandrlar. Bu yaplar ilerini aksatabilir. z m alkol,
uyuturucu veya cinsel maceralarda arayabilirler.
Bu al grubun salksz insanlar depresyona girerek zayf debilirler vc bununla birlikte salksz drtlerinden rahatsz olabilirler. nsanlar kskanr ve hor grrler. Dnyadan uzaklama
krndan pimanlk duyabilirler. Entelektel almalar hayatlarn mitsizletirirken duygusal almalar da entelektel ilerini
srdrmelerim engeller. Dahas psikolojik durumlar bozulur d
nevroza yakalanrlarsa mitsiz bir ekilde insanlardan u z a k l a
rak ve kendilerinden nefret ederek btn kiilik tiplerinin en yalnz insanlar olurlar. ntihar cime olaslklar ok yksektir.
|f,d

naca dnceleriyle glenir. Ar tepkiler gsterme eilimindedir ve bu nedenle mantksz ve mazoist bir ekilde davranarak kendini haksz karabilir.
SON S Z L E R
Bee bln olarak baktmzda d n m e k ve harekele gemek, ayn anda dnyay hem sevmek hem de ondan korkmak,
insanlarla zdelemek ve onlar reddetmek, sevgi ve nefret arasnda gidip geldiklerini grrz. nsanlara bir an yakn olmak isterken bir an uzak durmalar anne ve babalarna kar birbirine
zt hisler duymalarndan ileri gelir. Ne yazk ki kendilerini potansiyel tehlike ve ktlklerden konularken o kadar tedbirli ve
saplantl davranrlar k i ktyle beraber i y i y i de dlarlar. Bunun
sonucunda da kendilerini zdeslciivbilecekleri ve inanabilecekleri hibir ey kalmaz; nihilist olurlar.
Nevrozun derinliklerine dsen her kiilik tipi gibi en ok
korktuklar eyleri gerekletirirler: Dnya onlar iin tehlike dolu, tahmin edilemez ve anlamsz bir yer haline gelir. Aslnda her
eyden uzak durarak hayatlarn kendileri anlamsz hale getirmilerdir. Gvenlik veya g aramak yerine dncelere g m lerek gvensiz ve gsz olmalarna neden olan da yine kendileridir.
Trajik bir sondur. Be'in sapkn ve karanlk bir yan varsa
kendini korumak iin insanlardan tamamen uzaklamasdr. Geriye ne kalr'? Sadece karanlk.

|(X

Mantksz davranarak korkularn gerekletirir. Davranlarnn

sorumluluundan ve endielerinden kamak iin kendini aalayarak mazoist eilimler gsterir.
Motivasyonlar: G v e n d e olmak, sevilmek ve onaylanmak,
insanlarn kendine kar yaklamlarn tesl etmek ve gvensizlik ve endieyle baa kabilmeyi ister.
rnekleri: Roberl F. Kennedy. VValter Mondale. Phil Dona?
he, Marlyn Monroe. Diane Keaton, Johnny Carson. Ted Turner. J. Edgar Hoover. Jerry Falvvcll. Richard Nixon. G.Gordo
Liddy. Joseph McCarlhy ve Arcie Bunkcr

A L T I Y A BATAN SONA BR BAKI

All elikilerle doludur. Duygusal ynden bakalarna baml olmalarna ramen kendilerini gizlerler. nsanlara yakn
olmak islerler ancak gvenilir olup olmadklarn grmek iin
nce test ederler. Otoriteye taparlar ve ayn zamanda oloritedcn
korkarlar. Hem boyun eerler hem hrn davranrlar; kavgadan
korkarlar ancak bazen kendileri son derece kavgac olabilirler.
G v e n iinde olmak isterler ama gvensizdirler. Sevilebilecek
nsanlardr ama nefret dolu olabilirler. Geleneksel deerlere
n e m verirler ama ayn deerlere Kaldrabilirler de. Cezadan
kamak isterler ama ceza grecek durumlar kendileri yaralrlar.
Endieleri yznden dengesizdirler ve bu yzden elikilerle
doludurlar. Endielerine tepki olarak gvenebilecekleri bir otorite ararlar.
Eilim sistemimiz kendimizden baka bir eye inanmamz
retiyor- bir oriaa. ticarete, meslee, dine, politikaya, ekonomiye...
Ksacas uyabileceimiz ve uyduumuzda dllendirileceimiz
herhangi bir kurallar kmesine. Evcil bir hayvan olmak vahi bir
hayvan olmaktan daha gvenlidir. (Michael Korda. G!)
170

1er. Doktor Jekyll ve Bay Hydc rneinde olduu gibi bir sonraki an nasl davranacaklarn tahmin edebilmek gtr.
Sadece bakalarna deil kendilerine de deiken davranarak
ileri daha da karmak hale getirirler. Kendilerini hem severler
hem kk grrler. Bir an kendilerine gvenirlerken sonraki an
bakalar olmadan y a p a m a y a c a k m gibi mitsiz grnrler. Bir
an zayii karakterli ve korkak davranrlarken teki an fkeyle
evrelerine saldrrlar. Sadece evrelerine deil kendilerine de
dengesiz davrandklarndan ilerindeki baml ve saldrgan
drtler arasnda gidip gelerek tuhaf ekillerde davranrlar.
Sonuta deiken duygular arasnda bocalarlar. Bir oraya bir
buraya gittiklerinden duygusal dengelerini ve gvenliklerini kuramazlar. te bu nedenle davranlarnda M ok sorun yaayan
tiplerdir nk harekete gemek iin bir otoriienin onayna ihtiya duymakla kalmayp ayn zamanda kararsz ve dolambal
davranmaktadrlar.
Deiken yapsn anlamadan ally anlamak mmkn deildir. Varln devam ettirebilmek iin kiiliinin farkl i k i y nyle de etkileim iine girmek zorundadr. Kiiliinin bir yann bastrp tekini ne karamaz. rnein baml yann bastrarak bamsz davranmay baaramaz. y ya da kt. her k
yanlarnn bir karmdrlar. Salkl olduklarnda her iki ynleri el ele alr. Ancak i k i farkl ynleri arasndaki gerilim artarsa endieleri de artar. Sorunlarnn kaynanda bu vardr.
ENDE VE GVENSZLK PROBLEMLER
Eylem lsnn her kiilik tipinin endieyle ilgili problemleri vardr ama lnn temel kiilik tipi olarak en ok endie
yaayan altdr. Endielerinin farknda olmayan veya endielerini bilinsizce farkl semptomlara dntren dier kiilik tiplerinin aksine endielerinin farkndadrlar ve stelik endieli olmaktan da endie d u y m a k l a d r l a r rnein be entelektel ilgi
172

endieli olduklarnda daha nce yaptklarnn tam tersini yapabj

lirler. Daha sonra yaptklarna da tepki gsterirler vc bu bylece
srp gider. rnein birine sevecen bir ekilde yaklaablle
fakat daha sonra kullanlacaklarn d n p ayn kiiye tepki
gsterebilirler. Ancak phelerinden endielenerek ilikilerinin
yolunda gitliinden emin olmaya alrlar. Ancak dierinde
emin olur olmaz kendinden ok laviz verip vermediin, mera
ederek o insana ihtiyac y o k m u gibi mesafeli davranrlar, l a-,
elikilerle dolu anlalmas g biriyle urayorsanz buyllk
htimalle karnzda all vardr.
Alt hakknda bilinmesi gereken bir baka ey ise d u y g u l
olmalarna racmen duygularn en yaknndaki insanlara bil.
gstermemeleridir. Hem bakalarna hem de kendilerine ka.y
kark duygular insanlarn onlar anlayamamalarna neden n|
maktadr. Bir baka ekilde irade edecek olursak, duygula ma
zellikle endieye tepki gsterirler ve bunu ilikilerine yanstl
lar. ok salkl olduklar zamanlar dnda akllarndan n I *
geirdiklerini bilmek gerekten zordur.
te bu yzden, bamszlk vc duygusal denge, zellikle
dielerinden kurtulmak, onlar iin ok nemlidir. Eer ok yu.
msak bal iseler oraya buraya ekileceklerim dnerek U n
dilerini kk grrler ve kendilerine gvenleri azalr. Oic \m
da bamszlk ararlarken ok saldrgan davranrlarsa keul.l. H
ne gven salayan insanlar kendilerinden uzaklatrarak kttf
bir ekilde cezalandrlacaklarndan korkarlar. Yapmak... tfffj
ken'atsmalar arasndaki gerilim, drerek zt kul..,

ynlerini uzlalrarak kendileriyle btnlemeleridir. Amak

ekilde salkl bir insan olabilirler.

OCUKLUK TEMELLER
ocukluk deneyimlerinin bir sonucu olarak kendilerini I
balarn veya dedeleri ya da retmenleri gibi babalarnn f f f l

174

Kendilerine inandklar iin kendilerini onaylarlar. Bu kendini narsist bir ekilde v m e k deildir. Salkl allnn kendini
onaylamas deerlerinin farkna varmaktan kaynaklanan kendine gvenden ileri gelir. Kendilerini onaylayarak insanlarn iindeki iyi ynleri grrler ve kendilerine inan duyarlar. ok salkl all tepki duyan deil olgun bir insandr. O kadar olgunlardr ki onlar bakalarna deil bakalar onlara baldr.
likilerinde hem kendilerine hem de partnerlerine tam bir zgrlk salayarak hem kendilerinin hem de partnerlerinin potansiyellerinin btnyle ortaya kmasn salarlar. likide ikisi de
ne hakim olmaya alrlar ne de boyun een taraf olurlar. nsanlar desteklerler ve desteklenirler, sever ve sevilirler, hem kendi
balarna hem de insanlarla alabilirler. Takm oyuncusudurlar,
insanlarla verimli bir ekilde alrlar. I layatla nida ilk defa kendilerini gerekten gvende hissederler ve kendilerine gvenirler.
Bunun sonucunda, hak eden insanlara da gvenirler.
Kendilerine inandklar iin en derin duygular serbeste ortaya kar. Artk kendi duygularna tepki duymadklar iin kendilerini hem kiisel olarak hem de ilerinde verimli bir ekilde
ifade edebilirler. Yeterli duygusal olgunlua sahip olduklar
iin. eer yetenekli ve etimlilerse. sra d bir sanat veya l i der o labih'rler. All numarann ok salkl bireyleri ok elkili l i derler olabilirler nk kendini gvensiz hissetmenin ne demek
olduunu iyi bilirler. nsanlara gerek gveni verirler. Cesur olmak all numara iin byk baardr. Bu yzden ancak en salkl olanlar cesur olabilir. Onlarn cesareti gerekten vgye
deerdir nk sadece d glere kars deil ayn zamanda ilerindeki derin endielere kar kazanlm bir zaferdir. ("Tek
gvenlik cesarettir."- La Rochefoucauld)
Endie insan d o a s m n bir paras olduu iin. ok salkl
almn bile endielerden tamamen kurtulamayacan bilmesi
gerekir. Elbette k i alt kendiyle ne kadar btnleirse endielerinden o kadar uzaklar. Yine de. endielerden tamamen kurtul17i.

Ama bundan daha fazlas vardr. Salkl altnn neden bu kfl

dar sevildiini ve insanlarn allnn ihtiya duyduu gvem neden onlara verdiini anlamann yolu allnn bunu planlamazdr.
Kabul edilme istei insanlarn onlar sevmelerini salayacak ekilde davranmalarm salar. likileri balatan davet edici, insanlarn gzne girmeye alan ynleridir. yle olsa bile. cazibelerini tanmlamak ok zordur nk gze arpmayan bir ekil
de davranrlar. Bu bir gz temas veya g l m s e m e olabilir. Bu
hareketleri asla taciz edici veya gze girmeye alacak bir ekilde deildir.
ocuklarn davranlarn incelersek altnn neden cazibeli
olduunu anlayabiliriz: ocuklarn ailelerine gsterdikleri gven, beklenti ve sevgi altnn insanlarla iliki kurma eklidir.
Hareketleriyle unu sylyor gibidir: " Benden korkman gerek
siz-sana y a k l a m a m a izin verirsen, ben de bana yaklamana izm
veririm."
Tabii ki her insan alldan etkilenmez. Bazlar allnn davranlarn, o c u k a bulur. Allyla ilgilenmeyen insanlar olabilir
ama nisanlarn ou altdan kolayca clklenrler. All sevilmek
stedii iin sevilecek pek ok yn vardr. Son derece sevimli
ve elenceli olabilirler. Bazen yaramaz, kk ocuklar gibidirler. Bulac bir glmsemeleri vc kendileriyle dalga geen hr
espri tarzlar vardr. Bu zellikleriyle yaknlamak isledikleri insanlar elendirirler. Sizinle elenceli bir ekilde akalamalar
size vakm olmak islediklerini gsterir.
Doal olarak birileriyle iliki kurmaya almalar insanlar^
gururunu okar. nsanlar altyla arkada olduklarnda ondan gven vc sevgi crcccklcrdir. Salkl bir alt ile ilikiye girmek
hem elencelf hem tatmin edicidir. Ancak unu h a t r l a m a k !
fayda vardr: biriyle ilikiye girmeye almak arzulanlan kii
y daha stn bir konuma getirecektir. Bunun ileride ciddi so-j
nulur olabilir.
I7K
j

sanlar olduklar, iin meslek hayatlarnda abuk

ykselirler.

Kendinden ok daha hzl tavan yenen azimli kaplumbaa gibidirler.

Altnn deerler, g n m z n " n c e ben anlayna uymamakladr. Ancak onun deerleri olan ballk, sebat, toplumsal
deerlere inan, sadakat, aile. d i n . arkadalar, ve insanlara verdii nem onu her zaman hakl karr.

NORMAL ALTNN NCELENMES

TAAT EDEN GELENEK
Bir kii veva gruba balandklarnda kendi adlarna sorumluluk almaktan korkarlar. nemli bir karar vermeden once grubun kurallarna sk. skya bal kalarak grubun ve zellikle
urupta otorite sahibi olan kiinin onaym almak islerler. BagmSiz deildirler: yle olmak da islemezler. Otorite bir insan veya
kurallar ya da din olsun tann snrlarna gre hareket etmek s1 6 1

Bal olduklar, insanlara olan sadakatleri bamlla dnr Kendilerine ne yapmalar, gerektiinin sylenmesinden rahais.zhk duvmazlur. Hayatlarnn her alannda kendilerine rehberlik eden bir Otoritenin varlndan gven duyarlar. Otoriteyi
sorgulamazlar nk byle yapmak yalnz ve endie iinde hissetmelerine vol aar.
Salkl alldan farkl olarak normal all lider degl izleyin
olmaktan yanadr. Kendi balarna karar vermektense, belgele,
kurallar ve evraklara bakmay tercih ederler. (Lider olan normal
altlar kendi balarna karar vermek yerine komite veya o y b r H
Siyle karar vermeyi tercih ederler.)
Ordunun kurallarm aklayan talim avuundan kilise,.,.,
kurallarn, aklayan rahibe, toplam iinde yaamann kuralla, ,
n anlatan yasaya kadar her zaman otoriteyi dinlerler. Kuralla,
180

iki sakncas vardr. lk olarak alt sylenilen eyi yapmaya meyillidir. Kr krne itaal etmek birey iin olmad kadar grup
iin de iyi olmayabilir.
nsanlar bir gruba ait olduklarnda dnyay " B i z " ve "Onlar
olarak grp dar bir gr asna sahip olabilirler. Elbette k.
ayn ekilde dnen, ayn deerlere sahip olan. ayn dine inanan, avn ekonomik gre sahip olan ve ayn lkede yaayan
insanlarla olmak rahatlatcdr. Ancak bu insanlar arasnda gereksiz blnmelere neden olur. Normal alt kendi grubunda bile
kimin kendini daha fazla sevdiini bulmak isler. nsanlarn otoj
rileyi kendileri kadar ciddiye almamalarndan holanmazlar.
Bakalar sadk y a d a itaatkar deilse sinirlenirler.

D E N G E S Z K
Sylenilen her eyi yapyorlarsa, gruptakilerin kendileri hakk n d a ' n e dndklerini merak etmeye balarlar. zsayglar
gerei ara sra da olsa insanlara halta otoriteye kar karlar.
Kullanldklarn veya sayg duyulmadklarn hissetmek islemezler. Bundan dolay bazen kaamakl ve tahmin edilemez bir
ekilde bazen ise ak ak insanlara tepki gsterirler.
Altnn psikolojik yapsnn ok deiken olduunu hatrla
mak gerekir. Bir an sylenileni yaparken baka zaman otoriteye
k a r s \ ' i k n a s n d a n dengesiz hareketleri okluunu anlayabiliri/
Bakalarnn kendisi hakknda ne hissettiini renmek iin oto
rie de dahil olmak zere insanlar test ederler. nsanlar tesl et*
melerinin nedenlerinden bir tanesi de kendi duygularndan cinin
olamamalar ve kendilerinin nasl hissettiklerini renmektir.
Kendilerinden ve bakalarndan endie duyarlar. nsanlara D
zen uyumlu bazen saldrgan davranrlar. Ksacas.duygular kark ve elikilidir.
' Kendi ilerindeki ve ilikilerindeki gerilim yznden dengesizdirler. Kiiliklerinin farkl ynleri yzeye ktka, bir an d


hem de ren pedalnda gibidir. Ne zaman sires yaasalar ok kayei ederler ve aksidirler. Stresli veya endieli olduklarnda f r i j i l veya iktidarsz olabilirler. Gerilimden kurtulabilmek iin
uyuturucu ve alkol kullanabilirler. Ancak alkol veya uyuturucuyu ok kullanrlarsa baml olabilirler. Sonuta, otorite bakmllndan kurtulmaya alrken daha kt bir eyin bamls olabilirler.
Kendi isteklerini aka ifade edemeyerek insanlar kendileri yerine karar almaya zorlayarak fkelendirebilirler. Onlardan
net bir cevap almak zordur: hayr demek isterken evet diyebilir
veya evet demek isterken hayr diyebilir. Biriyle akam yemei
yemek isteyebilirler ama bir trl tarihine karar veremezler. Bir
an cana yaknken bir an mesafelidirler. Bir eliyle elinizi tutarken
dieriyle sizi itebilir. Tereddtleri insanlarn kontrol ele almalarna yol aar. Ancak bu sefer de insanlarn verdikleri kararlara uyabildikleri gibi reddedebilirler de.
Sorumluluk almadklar gibi bir ey yolunda gitmediinde ikayet etmeden de durmazlar.
nsanlara dolayl bir ekilde saldrgan davranarak kiiliklerinin
pasif-saldrgan ynn ortaya koyarlar. rnein birine sinirlendiinde o kiiyi telefonda "bekletip" "geri d n m e y i " unutabilir. Pasif-saldrgan bir alan son teslim tarihini geirerek veya evraklar kaybederek patronunu sinirlendirenir. Ne yne gideceklerini
bilemediklerinden saldrganlklarnn yn de belli olmaz. Sorumluluk almaktan kanmalarnn bir baka nedeni budur.
Pasif-saldrgan ynleri btn sosyal olaylarda kendini gste
rir. Bu nedenle esprileri bile krc ve alaycdr. Pasif-saldrgan
esprileri sylemek istediklerinin tam tersini sylemelerine neden olur. (Tabii ki sana sayg duyyorum-sana hak ettiin btn
saygy gsteriyorum.) nsanlar akalarnn ne kadar krc olduunu ancak daha sonra anlayabilirler.
Bu normal altnn kiiliinin bozulmasnda dnm noktas1K4

Daha nce de grdk k i normal alt kendini iinde bulunduu urupla zdeletirir. Ancak bu safhada ar derecede otonterdir ve her zaman kendini hakl grr. nsanlar "benden yana
ve "bana kar" diye ayrr. nsanlar grubun iindekiler ve grubun dndakiler, arkadalar ve dmanlar eklinde ayrr. Salkh almn sadakali normal allda yerini mevki ve parlzancla brakr. Yaklamlar "Benim lkem (benim olonlen. benim
liderim, benim inanlarm) doru veya yanltr. Gruplarna
meydan o k u n d u u n d a bunu kendilerine bir saldr olarak grrler. Problemlerinin lemelinde hala endie olduu iin. insanlardan nefret ederler ve bunu ak bir ekilde gsterirler.
Otoriter all kendi grubunu savunmak adna grubun dnda
ki herkesi potansiyel d m a n olarak grerek son derece nyargl davranr. Grubun dndakilerle son derece sert bir ekilde
savaabilir. Saldrganl yle bir hal alr ki grup iinde kendi tarafn tutmayanlarla bile kavga edebilir. Abartl, davranlar, yznden ok c.ddive ald kurallar bile ineyebilir. Salkl almn demokrasi anlay, yerin, normal alnm fke iindeki dal
grllne brakr. Hristiyanlar, sevmelerini syleyen l.
d T l e elierek nefret ederler. Yasaya vc dzene manan k yasay salamak adna iddete bavurur.
Bu noktadaki alt. bir liderse zellikle tehlikeli olur. Grubun
deerlerini ateli bir ekilde savunduu iin lider seilmiin N
yazk ki insanlarn gvenlik aramalarndan faydalanarak &+,
ini ald grubu kendi karlar iin kullanr. Normal ally iKH
tive eden cesaret deil nefrettir.
Eer ak bir d m a n yoksa sulayacak birini bularak o
saldracaktr. Allnn irkin yzlerinden bir ianesi fkelerini IHN
saltacak birilerini bulmalardr. Birilerini sulamak iin he / *
man bir neden bulurlar. O kadar iyi nedenler bulurlar k, m ....
ku la kavga elliklerinde kendilerini hakl grrler, ironk bu
kilde, nefret ettikleri insanla, -zenciler. Yahudiler, ho.osek*
lXb

dan cinindir. Otoriteye iyice yapr vc ilk Otorite kendini terk etmi veya reddetmise yeni bir otoriteye balanr.
Salksz alt kendini tamamen deersiz hisseder. O kadar
ok szlanr, ikayet eder ve kendini kk drr ki geriye kalan kuvvetim de tketerek herkes iin duygusal bir yk olur.
evrelerindekiler de kendilerini gvensiz ve endieli hissederler
nk all duygularn bulac hastalk gibi insanlara bulatrabilir. mitsizlikleri insanlar etkileyerek kendilerini kl hissetmelerine neden olur. Tabii k i . bu alty daha fazla asknl.Karen
Horney'n ifadesiyle "Hastalkl derecede b a m l " yapar ve uralmay daha g hale getirir.
Kendilerini devaml kl hissederler ve her zaman kendilerini aa grrler. (" Beni seven biri sorunlu olmal.") Kendilerini kk drerek unu syler gibidirler "'Beni sevmelisin nk aresizim ve sensiz yapamyorum.'" Kendilerine inanmazlar
ve bakalarnn da kendilerine inanabilcceklerine inanmazlar.
Eer birisi onlar cesaretlendirecek bir ey sylerse, sylenen
Olumlu szn altnda baka bir ey olduunu dnrler. Ksa
sreyle keyif alacak olsalar bile keyifli sohbetlere giremezler.
Hep gl, kuvvetli bir baba figrnn kendileriyle ilgilenmesini mit ederler.
hayatlarnda, meslektalar onlarn gvensizlik ve endielerini fark etmekten kendilerini alamazlar. s performanslar zayftr nk ok endieli olduklarndan dikkatlerini ie veremezler ve alkol, hafif hastalklar ve nc olduunu anlayamadklar
psikosomatik rahatszlklar nedeniyle sk sk ie gidemezler.
(Daha nce bir alkol bamllklar olmusa bu bamllklarndan kurtulmalar imdi daha zordur nk endie ve gvensizlikten kurtulabilmek iin alkol veya bir baka uyuturucuya ihtiyalar vardr.)
Bu durumda nc kadar ok kalrlarsa, o kadar aresiz ve gvensiz hissederler vc ne kadar aresiz ve gvensiz hissederlerse

188

tartmaya girerlerse, ev sahibinin kendilerini tahliye ettireceklern veya kendilerini ldrmesi iin bir kiralk kall Iltacan
dnrler. Her yerde kendilerine ynelik komplolar grrler;
herkes, zellikle kendilerini cezalandracak otorle kiralndan
yarglandklarn dnrler. Aslnda, nevrotik alt otorite hakknda korkun bir eliki ierisindedir: ok endieli olduu iin
otoriteye ok ihtiyac vardr: le yandan paranoya nedeniyle
otoritenin kendinden nel'rei etiini dnmekledir.
Nevrotik altnn mantksz endieleri yznden korkacak nedenler aradn anlamak nemlidir. En kk bir olay bile
abartarak ve balarna korkun eyler geleceini dnerek korku iinde yaarlar. Manlkl bir ekilde dnmelerini salamak
elbette ki m m k n deildir. Her eyi dnyann sonu gibi grrler ve gereklen de ciddi problemleri olduu iin her eyde panie kaplrlar. Bunun sonucunda problemleri ve hatalar baa
klamayacak kadar arlar.
Ancak isterik ve abartl davranlar bir ekilde uyumlu bir
hale getirilebilir. Nevroik altnn isierik ve abartl davranlar
endieleriyle yzlemekten kanmasna neden olur. Bundan dolay.isleri kendilerini rahatsz eden eylerden kamalarm salayan salksz bir savunma eklidir. Ayn zamanda ok korktuk
kr iin insanlardan yardm istemenin bir yoludur.
KENDN YENLGYE URATAN MAZOST
Eer korkularna abartl tepkiler vermek ihtiya duyduklar
yardma ulamalarna yetmiyorsa, kendilerini cezalandrmalar
iin insi itilan lahrk ederler. Bu. nazoisl bir ekilde olsa da insanlarla iletiim kumlalarnn bir yoludur.
Kendi kendilerini yenilgiye uratrlar. Balarna korkun bir
ey geleceini d n p korku iimle yaamaklansa. kendi kendilerini cezalandrrlar. Komik hir ekilde nasl daha nce insanlar suladlarsa saldrganlklar intikam ilei ve tkcyle kendilerine dner.

190

dedilme ve terk edilme korkularndan kamalarm salar. Bu alty bir dereceye kadar mutlu eder. Aksi halde intihar edebilirler.

ALTININ D N A M K L E R
Z L M E YN: ALTI E DORU GDER
e doru giden alt fkesini mazoist bir seklide kendine
evirmez: bunun yerine fkesini ac, ekmelerini grmek iin
bakalarna evirir. e y a k l a m a k sadist ve saldrgan duygu armm btn aklyla ortaya kmasn, salar. Aslnda insanlara kar fkeleri bir sredir birikmitir fakat insanlardan sevg. ve
koruma grebilmek iin fkelerini kontrol altnda tutmulardr.
Simdi ise fkelerini dizginlemeyi brakrlar ve salksz M
kadar psikopat olurlar. Normal almn otoriter nefret, verini ok
daha saldrgan ve fke dolu bir nefrete brakr. Psikolojik d u f |
bozulan alt aalk duygusundan sonsuza kadar kurtulmak
amacyla insanlara v a h i c e saldrr. Kurbanlarnn hibir sular,
olmasa da onlara kinle zarar verirler.
m

e yaklaan alt, salksz n btn zelliklerin, gsteril

Nefret ve kendilerin, sevmeyenleri yok cime isteiyle tkenerek
psikopat bir sadist halini alabilirler. nsanlar, aptal durumun
drp onlarla e l e n m e k iin yalanlar sylerler. Kurbanla,,.,
tecavz ve ikence edip ldrebilirler.
Her ne kadar e y a k l a s a da lemel olarak altlar nelrel ettik
leri yanlar, h a k k n d a d e i k e n duygulara sahiptirler: BolunnUl
olan kiilikleri d m a n c a davrandklar kiiden hala sevgi gfl
mek islemektedir. Psikolojik sal b o z u l m u olan allnn jg
kopa.a saldrganl sadece kendini cezalandrmann bir e
deil ayn zamanda en sert cezay gerektiren bir davrantr.
nunu inerlerse alacaklar ceza istedikleri trden bir ceza ohn
yacaklr. Hapse mahkum edilebilirler veya nefrel ve intikam t
tekleri kendilerine ynelebilir.
]92

birleriyle atr. Be.insanlardan etkilenmemek iin onlardan

uzak durmay tercih ederken, alt insanlara baml olmaya eilimlidir Bu alt grubun dikkate deer rnekleri arasnda u isimler vardr: Richard Nixon. Robert F. Kennedy, Robert Redtord.
Pcter Uberroth, Rock Hudson. Paul Nevvman. Billy Graham,
Walter Mondale. Alexander Haig. G. Gordon Liddy. Joseph
McCarthy, J.Edgar Hoover, Jerry Falwell, Lyndon La Rouche.
Meir Kahane ve John Hinckley. Junior.
Bu alt grubun salkl insanlar sadece sevilen deil ayn zamanda ilgin insanlardr. Be kanadnn zerlerindeki etkisine
gre gl bir entelektel ynleri vardr. Akademik renim veya pratik bilgiye dayanan derin bir i grleri vardr. evrelerini zellikle insanlar iyi gzlemleyerek nasl davranacaklarn
daha nceden bilirler. Dnceleri yedi kanadna sahip olan alUlardan daha orijinaldir ama temel kiilik tipleri alt olduundan
entel deil fakat ok bilgili ve yetenekli bireylerdir.
Normal altda g r d m z endie bu alt grubun insanlarnn
yedi kanadna sahip olanlara gre daha gergin olmalarna yol
aar Bu alt grubun insanlar duygularn ifade edebilme abalar iinde skp kalmlardr ve genellikle alayc.inkarc. ve kavBacdrlar. dnyas.onlar iin, kendilerini gsterebilecekleri
bir arenadr. Dnyay tehdit dolu bir yer olarak grrler; phe
iindedirler, gizlilikten yanadrlar. fanatiktirler ve bir ekdde
korunabileceklerini dnerek eitli organizasyonlara uye olur
|ar. Ayn zamanda altnn i k i grubu iinde fiziksel olarak daha
ekici olandr; Amerikan standartlar gz nne alndnda btn kiilik tipleri iinde en cazibeli insanlar bu gruptadr. Ancak
gvensizlik ve kendini kk grme duygularndan kurtulabilmek iin narsist ynleri ar basar. Gvensizlik nedeniyle partneriyle atmalar yaayabilir.
Bu alt grubun salksz insanlar ar derecede phecidir ve
bu nedenle hafif ya da ciddi paranoyaya eilimlidir. Endie, pa-

194

marndr. Eer mazoist ve kendilerine zarar veren davranlarn srdrmeye devam ederlerse, bal olduklar insanlar kendilerinden uzaklatrrlar. En b y k korkular gerek o l u n terk
edilirler ve yalnz kalrlar.
nsanlarla ittifak kurmakta hibir saknca grmezler fakal
otorite figrlerini tanmak onlar iin ok nemlidir: nc de olsa
otorite figrnn onlar zerinde byk etkisi vardr. yi birine
balanmak kendi ilerindeki iyi zelliklerin ortaya kmasn
salar. Kt birine b a l a n m a k ise saldrganlk vc gvensizliklerinin ortaya kmasna neden olur.
Terk edilip yalnz kalmaktan korkarlar nk hayatlarnda en
azndan bir kii olmazsa hayatlar endielerinin merhametine
kalmtr. nsanlar endie ve saldrganlk arasnda gidip gelmelerini idare ederek allya snrlar koyarlar. Ancak, all varln
devam ettirebilmek iin. hayatnda az da olsa gerginlie ihtiya
duyar. O halde diyebiliriz ki alt, insanlarla, hem endiesini
kontrol etmek hem de iindeki endieyi uyandnak iin grr. Ancak, elbette k. endie rahatsz edici, saldrganlk ise tehlikelidir. Bundan dolay.iler kontrolnden ktnda, muhtemel kt sonulardan kurtulabilmek iin bakalarndan yardm
ister. Eer kendilerine gvenirlerse, insanlara tepki gstermek
veya onlara baml olmak zorunda kalmayacaklarn renmelidirler. Ancak kendi ilerinde bir otorite olduunu rendiklerinde kendilerine gvenebilirler. Kendilerine gvenerek bakalarna g v e n m e y i renirler. Bylece saldrganlklarn yapc
bir gce dntrrler.

pr.

Motivasyonlar: Mutlu olmak, elenmek ve

endielerden

katmak iin her eyin daha fazlasna sahip olmak ve her eyin
daha fazlasn yapmak isler.
rnekler: Arlhur Rubinstein. Lconard Bernstein, Barbara
Streisand. Pcter Ustinov, Joan Collins. Joan Rivers. Liberace,
John Belushi. Aunlie Mame ve " K i m Virginia W o o l f d a n Korkar" daki Mariha.

YEDYE BATAN SONA BAKI

Zevk srerek yaanan bir hayaln tatmin edici olmadm anlamak zor deildir. Zevk srmenin amansz dman olan skm kanlmazdr.... Ho ve ilgin deneyimler edinmeye adanan bir yaam bo bir yaamdr. Bu ruhani bir yaam deil, ruhun eitli denevimler iinde kaybolduu bir yaamdr... Dndmzde, gzel bir hayat sren insanlarn dierlerinden farkl olmadklarn biliriz. Hayala teslim olanlarn boluk, yalnzlk, kendinden nelrel vc
nostalji ile harap okluklarn fakal deimek islemediklerini biliriz.
Ancak byle olduunu bile hile ayn ekilde yaamaya devam ederiz. Neden byle? nk zevk srerek yaamann mantkl olduuna kendimizi ikna ederiz. radeli davranmaya alrz ama... Bir
ocuk iin pastalar ne kadar ekiciyse. yetikinler iin de yzeysel
elenceler o kadar ekicidir. ocuklarn yemek alkanlklarn, cddiye almadklarn biliyoruz. Yetikinler de elenceler, ciddiye almazlar.... elenceye dkn olmak unu sylemektir: "Ben elence iin bir potansiyelim. Elendike varolurum." Elbette k i . kimse
buna itenlikle inanmaz vc bu yzden ancak kendimizi kandrarak
byle bir hayat yaayabiliriz. (John Douglas Mullen, Kerkcgaarttn

Felsefesi)

Hayatn tatl zevklerini yaayanlarn bazlar boluk, yalnzlk ve kendinden nefret etme iinde deildirler. Bazlar gereklen mutludur ve ansl oldukla inin farkndadrlar. O halde ol
198

nu ve islediklerini elde etmenin sadece kendi keyiflerine kaldn dnrler.

Salkl olduklarnda, tecrbeleri onlar iin snrsz bir tatmin
kaynadr ve dikkatlerini evrelerinde yeni bir ey retmeye
verdiklerinden pek o k eyi i y i yapmay renirler. Ancak, normal yedinin dikkati retkenlikten daha fazla mal ve tecrbeye
sahip olmaya ve tketmeye kayar. Teliktc olabilmek iin kendilerini daima megul ederler. Ancak hiperaktivite yznden asla
mutlu olamazlar nk sahip olduklar ve yaptklar hibir eyden memnun olmazlar. te bu yzden, salksz olduklarnda
dncesiz ve sorumsuzca davranrlar ve kontrollerini kaybederler.
Yedi da dnk ve heyecan uyandran tipine uyar:
Heyecan uyandran nesnenin kendisi olduu iin. en gl heyecan'uyandran nesneler kiinin psikolojik durumunu dorudan
elkiler. Bunun sonucu, heyecan uyandran nesneye gl bir ekilde balanmaktr... Nesnelere, uyandrdklar heyecann derecesi
kadar nem verilir ve eer gl bir heyecan uyandryorsa mantkl olup olmadna baklmakszn doru kabul edilir. En nemli kriter uyandrdklar heyecann younluudur...
Baka hibir insan lipi da dnk ve heyecan arayan tipe bu
kadar uymaz. Nesnel gerekleri olaanst derin bir ekilde kavrar. Hayal somut nesnelerin gerek deneyimlerinin bir toplamdr... Heyecan, ona gre. hayalin sonun bir ifadesidir- gerek hayan, sonuna kadar yaanmas.dr. Btn amac somut zevklerdir vc
ahlaki deerleri de o yndedir. (.GJung, Psikolojik Tiple )
Jung'un da d n k , heyecan arayan lip tanm yediye olaanst derecede uymaktadr. Hibir kiilik lipi yedi kadar pratik
ve rahat deildir. Yaamaktan zevk alrlar vc kendilerini olduu
kadar bakalarn da mutlu ederler. Ancak maymun itahl davranrlarsa, normal yediler ihtiya duyduklarndan ve mutlu ola,+,

lklarn dndkleri sevgiyi kendi abalaryla (elafi etmeye

alrlar.
Byk ihtimalle, ocukken anneleri onlar kzdracak bir ey
yapmamtr. Yoksulluk, sava veya yetim kalmak gibi eitli
mahrumiyetler nedeniyle hayatn kendilerine iyi eyler verecei
beklentileri sarslmtr. rnein, ocukken yoksulluk yaamlarsa. bir daha bunu y a a m a m a k iin yetikinliklerinde para hrs tarlar. Bundan dolay.nedeni ne olursa olsun, mahrumiyet
korkusu bu kiilik tipinin temel motivasyonudur. Madalyonun
teki yznde, btn isteklerinin gereklemesini dilerler. Kendilerini mutlu edeceini dndkleri eylere sahip olmak annelerinin sevgilerine sahip olmann semboldr.

STEK VE SALDIRGANLIK PROBLEMLER

Normal yediler her zaman mutlu olmak sterler. Bunun iin.
hibir snr tanmazlar. Eer isledikleri bir ey grrlerse, ona
sahip olmak zorunda hissederler. stelik bunu hemen yapmak
isterler. Eer bir eyden zevk alrlarsa, hemen daha fazlasn islerler. Arzularn tatmin etmek iin her eyi yapmaya hazrdrlar. Bu da onlar saldrgan yapar. Ancak, gvensiz de hissettikleri iin durumlar karktr: endie ve gvensizliklerinden kurtulmak iin saldrgan drtlerinden yardm umarlar.
nsanlarn kendilerine snrlar koymalarna izin vererek insanlarla atma iine girerler. Norma! yedilerin sahip olduklar
kontrol kendilerinin dndan: ya onlara hayr demek zorunda
kalanlardan ya da gerein kendisinden gelir. Bu onlar kzdrr.
Eer hsrana urailrlarsa. ocuklukla ektikleri gerek veya
hayali skntlar hatrlatt iin fkeyle dolarlar. Normal vc
salksz yedileri hsrana uratanlar onlarn korkun fkelerini
unutamazlar.
Ancak yediler salkl olduklarnda, gerek ihtiyalarnn tatmin edilmesiyle ilgilenirler. Tketici deil retkendirler. Baa-

nce gremedikleri bir ekilde kavrayabilirler. Ruhlarnn derin

ligindeki gerei onaylamak yediler iin zel bir baardr, li
baar.onlar psikolojik mulluluktan alp szler ve duygularla
anlatlamayacak bir c o k u y a gtrr. Hayatn sayg duyulmas
gereken, kutsal bir ey olduunu hissederler. Hayret ve hayranlkla dolarak dizlerinin zerine k p dua ederler.
Varoluun aklanamaz gerei bata olmak zere her ey
iin minnettardrlar. Hayal o kadar harika, ilham verici ve aa
icdr k i her eyde bir iyilik bulmay baarrlar. Varoluun inanlmaz derinlii onlar derinden etkiler. Ruhsal hayadan arlk
gerektir. Bundan dolay.hayatn karanlk yn. hatla hayaln
sonunda lm olduu gerei bile arlk korkutucu deildir. Bu
paradoks yaratacak ekilde, tan hayatn ellerinin arasndan kayp irilmesine izin vereceklerken, hayat onlar iin anlam kazam
Hayatn bir hediye olduunu anladklar in onu tketmek ya
ne sevmek gerektiini anlamlardr. Bundan dolay.salkl yediler hayaln iyiliine inanrlar. ("Tarladaki zambaklar dn..
Ne ikayet ederler ne de dnerler.") Her ey yaplp sylendik
ten sonra, bu ne olursa olsun, ok mutlu olduklarn kefederle*
Her an ihtiyalarn tatmin edebildikleri iin bir eylere sahip oj
ma zorunluluunu hissetmezler. Hayatla gereklen iyi olan de
Serlere odaklanrlarsa mutsuz olmazlar.
Salkl altlar kendilerini cokuyla severlerken, gerek onlu
r devaml hayrete drr nk gerei yeni ve farkl akldan grrler. Bylelikle hibir eyden mahrum kalmadklarn
dnerek mutlu olurlar.
M U T L U VE ATEL
Salkl yediler bile psikolojik ynden bu kadar dengeli yfl
amazlar. Yeni tecrbelerden renmek yerine hemen lepki gl
terirler. D dnya ile ilgilenirler. Her uyaran ani bir tepkiye neden olur. bu da yeniden uyarlmalarna neden olur.
2114

ne izin vermezler. Nasl bir durumda bulunursa bulunsunlar ondan iyi bir sonu karmay bilirler. ("Eer hayat size sadece l i mon verdiyse, o halde limonata yapn.")
Ktsaasi,yedUer inanlmaz bir fiziksel canllkla kutsanmlardr. Balarna ne gelirse gelsin b a . dik bir ekilde kalkmay
baarrlar. Dnya ile her balantlar, onlar, daha fazla glendirir! Her tecrbe kapasitelerini daha fazla gelitirerek onlar, yem
tecrbelere hazrlar.

BAARILI VE COKULU
Yediler canllk ve cokularnn tesinde, insanlara deerli
bir katkda bulunurlar nk pratik. retken ve dikkatlerim verdikleri her konuda baarldrlar. Pek ok farkl becerilere sahip
tirler Yaptklar, ilerde o kadar baarldrlar k i tecrbelerin, b j
baka alanda da kullanabilirler. Farkl alanlara ilgi duyarak pek
ok konuda derin bilgi sahibi olurlar.
Kskanlacak ekilde her konuda bilgi sahibidirler: pek ok
dili konuabilirler, birok mzikal enstrman kullanabiliri!*
mesleklerinde ok baarldrlar, iyi bir ahdrlar. kayak yapal.
lirler, sanat, mzik, tiyatro ve daha baka pek ok alanda bilgildirler.
,.,
,
Btn kiilik tipleri iinde en yetenekli grup yedlerd.r. t ok
zeki olanlar, erken geliirler. Ancak olaanst derecede yetenekli olsun ya da olmasnlar, yalarndan beklenilenin ok stnde olgun vc zekidirler. Bunun en nemli neden, d.a dnOJ
olmalardr: btn dikkat ve enerjilerini d dnyaya ynlendi
rirler Harekele gemelerini engelleyebilecek olan ie diuTj
gzlemlerden etkilenmezler. Aksine, yeni projelere balamak l |
terler. Yeniliklerden asla korkmazlar. Bunun sonucunda de
vaml yeni beceriler kazanrlar vc yeni ilgi alanlarna yneliri*
Ne kadar ok ey baarrlarsa. o kadar fazlasn, baarmak l l .
terler Her beceri yeni bir beceriyi getirir. Her yen. beceri onla206

mak in daha heveslidirler. Kiirk manto sahibi olmaktan pahal

restoranlara gitmeye, m c e v h e r d e n daha iyi giysilere sahip olmaya kadar her eyin daha iyisini ve daha fazlasn isterler. Ksaeas.normal yediler, daha fazla eye sahip olmak ve daha fazla deneyim yaamak isterler nk bylelikle daha m u t l u olacaklarm dnrler.
Maddi gelirleri yeterliyse, bu noktadaki normal y e d i l e r hlanl ve zarif bir hayal srerler. Paraca daha az k a y n a k l a r olan
yediler ise haliyle daha azyla yetinmek zorunda k a l r l a r fakal
zengin yediler kadar a gzldrler.
Daha aa seviyelerde, bu lipin normal bireyleri, dnmeyi
sevmezler vc somut gerekle ilgilenirler... Bin amac.hissetmeli
heyecanlanmak ve mmknse keyif almaktr. Asla sevilmeyecek
biri deildir; tersine elenmekten keyif almas onu elenceli bir arkada yapar: ounlukla neeli ve bazen de estetie n e m veren t i
rdr. lk durumda, hayatn problemlerine iyimser veya kaytsz bir
tavrla yaklar; sonraki durumda ise btn olay bir zevk meselesi
dir. Bir ey onu heyecanlandrdmla, artk sylenecek veya yaplacak bir ey kalmamtr. Somut ve gerek olanlarn dnda hibir
eyin nemi yoktur: varsaymlar sadece heyecan uyandrrlarla
kabul eder. Sadece keyif veren eyler zerine younlamaz. BtUn
istei gl heyecanlar yaamaktr ve haliyle bunu ancak dar
elde edebilir. sel dnyasndakileri lml ve pheli g r r - E
normalse, geree dikkate deer ekilde iyi uyum salar. Bu onu
idealidir ve insanlara saygl davranmasn salar. Dncele
nem vermedii iin hibir zaman gereklere aykr davranr
(C.G. Jung. Psikolojik Tipler,

364.)

Jung'un vurgulad gibi. bu lipin normal bireyleri asla sevi

meyecek insanlar deillerdir; her zaman iyi bir y a a m arama
ladrlar. akac ve neelidirler. M k e m m e l ev sahibidirler: ko
cyl ve akam yemekleri vermeye baylrlar. M i s a f i r l e r i n i el
208

kadar ok ey sdrrlar. Her zaman eitlilik isterler ve kendilerini elendirmek iin her zaman yeni ve farkl eyler ararlar.
Onlar iin. ne kadar hzl davranrlarsa o kadar iyidir. O kadar
harekelidirler k i bir an bile durup d n m e k l e vakit geirmezler Yeni bir eye g e m e k iin her eyi hzl yaparlar: hzl yemek yerler, hzl konuurlar, hzl dnrler. Normal yediler
hayat 120 m i l hzla yaarlar ve hzlarn 100 mile drmeyi skc bulurlar.
En nemli prensipleri zevk prensipleridir. Onlara gore. her
ey elenceli olmaldr. Eer yle deilse, hemen ilgilerin, kaybedip bir baka eye ynelirler. Yediler insanlarla beraber olmay seven, grltc, gze arpan insanlardr ve hibir eyi bir
partide baka elenceli insanlar arasnda olmak kadar sevmezler. En ok sevdikleri U sfat "Harika" " O l a a n s t " ve "Heyecan v e r i a ' d i r . (Oyun heyecan verici, oyunculuk olaanst, vc
sahne kesinlikle harikayd; sonra olaanst bir restorana gittik
ve heyecan verici, olaanst, harika bir zaman geirdik.)
ok konuur, ok yemek yerler, ok iki ve sigara iip ok
glerler ve ok dedikodu yaparlar. M m k n olsa hepsim ayn anda yapmak isterler. Bln kiilik tipleri iinde en geveze olan onlardr Akllarna ne gelirse sylerler. Hibir snr tanmamalar,
onlar, komik ve elenceli yapar. Pek ok farkl eyler y a p t k l a !
iin anlatacak pek ok elenceli ykler, vard.r. End.cler. ve
problemleriyle baa kabilmek iin arsz ve kstah bir ekilde
her eyi bir akaya evirerek hibir eyi ciddiye almazlar.
Profesyonel komedyenlerin ou yedidir; komedilerinin kayna bu kiilik tipinin espri yeteneinin altnda yatan gvensiz
l i k ve endiedir. Espri yetenekleri, yaamlar gibi. m m k n olduu kadar snrsz ve sansrsz olabilmelerine baldr. Normal yedi nazik biri deildir: insanlarn duygularn incitmek pahasna dncelerini aka sylerler. Kstahlk ve ak szllklerini beenirler:
210

iin nemlidir. Ancak bu n e m ikinci dereceden n e m d i r sadece kendilerini elendiren insanlarla arkadalklarna devam
ederler Ve dierleriyle arkadalklarn bir kalemde sderler. Evl i k l e r i , muhtemelen, sadece bir. iki yd srer. Ilikder, bundan
da ksa srer. Bir kez bir ey yeniliini kaybettiinde yedtler bir
baka eye geerler.
Dikkatlerini ve zamanlarn rutin olan hibir eye veremediklerinden ilerinde de baarl olamazlar. Akllar daha keyifli konulardadr ya da s.ke, ilerinden bunaldklar iin uzun bir ogle
arasnda veya alveri etmekte ya da tatildedirler. Bu gelimelerinde bir d n m noktasdr nk hiperaktivite relken deild i r sadece zamanlarn alarak huzursuz etmekledir. (Kumsaldaki bir kulbede olmak onlar, ldrtr, Ama kulbe Rio nun merkezindeyse iler deiir.) Dikka.lcri ok kolay bozulur. Aslnda,
dikkaerini kendileri bozarlar. Sessizlie tahamml edemezler.
Telefonda konuurlarken televizyon da radyo da aktr.
Normal yedilerde k.isel asimilasyon yoktur, insanlar ilgin
yapan tecrbelerinin onlar, nasl etkilediidir. lgin olan. rnein insann ka f i l m i seyrettii deil, 0 filmlerden ne anlam karddr. Ancak sadece kendilerin, heyecanlandrmak .n yaadklarndan, normal yediler yaptklarndan zevk alamazlar.
Tecrbelerinden anlam karamadklar, iin de ilgin bin olamazlar. Bu yzden, insan olarak az. gelimi ve olgunlamamlardr Arkadalklar, insanlara tatmin edici gelmedii im arkadalaryla problemler yaarlar. Devaml hareket halinde olmak
skc hale gelir.

AIRI MADDYATI
Bu noktada, herhangi bir ekilde sinirlendnlmekten korkarlar Bu vzden zellikle kendilerine zevk veren ve dikkatlerin,
datan her eyin daha fazlasn isterler. ( B i r Cadillac a sahip OH
maktan memnuniyet duymayarak bu Rolls Royce ve Jaguar is-

iftliine gitmek veya midelerini klttrmek zorunda kalrlar.

Yedi bayanlar o kadar ok makyaj yapar ve o kadar ok tak takarlar ki elbiselerine bir servet demelerine ramen ucuz ve baya grnrler. Erkekleri ise pahal.gslerili fakal zevksiz giysiler giyerler.
Elbette ki her kiilik lipi ara sra arya kaabilir. Ancak arlk, bu durumdaki yediler iin karakterlerinin bir parasdr.
("Arlk baarnn anallardr.") Savurgan bir ekilde tketirler
ve heveslerini aldktan sonra ellerindekini bir kenara atarlar.
Yaklamlar yledir: "stediimi aldm. Bakalarndan bana
ne?"
Sahip olduklar btn eylere ramen, kendilerinden daha
fazlasna sahip olanlar kskanrlar. ok benmerkezcidirler ve
kendilerine bir yarar olmad srece insanlarn mutluluklarn
nemsemezler. Bu durumdaki yediler sahip olduklarn kimseyle paylamazlar ve insanlarn kendilerine baml olmalarn istemezler. nsanlarn kendi balarnn aresine bakmalar gerekliini dnrler. Kalpleri ta gibidir.
ok benmerkezci olduklar vc kendi memnuniyetleri her zaman nce geldii iin iyi birer ebeveyn deillerdir.
Erkek yediler efkatli olmadklar gibi bayan yediler de anne
sevgisi duymaktan ok uzaktrlar. o c u k sahibi olmaktansa dk yapmay veya ocuklarm evlatlk vermeyi tercih ederler.
Yediler bilinsiz bir ekilde arla alrlar vc ancak her eyi ar bir ekilde yaptklarnda tatmin olabilirler. Doal bir ekilde tatmin olamazlarsa. rasgele cinsel ilikilere girerler veya
uyuturucu, zellikle kokain ve alkol kullanrlar ya da yeni eyler iin ar miktarda para harcarlar. Byle yapmakla ise bir
baka problem yaratrlar: baml hale gelmilerdir. Kolaylkla
herhangi bir eye baml hale gelebilirler. Bu televizyon, gezmek, seks veya uyuturucu olabilir. Bir kez bir eye altklarnda onsuz yapamazlar.
214

kk ocuklar gibidirler. nsanlar davranlarn iren bulurlar. Salksz yediler insanlar incitmekten veya bir olay berbat
etmekten rahatszlk duymazlar. Bir ey isledikleri gibi deilse,
fkeyle barr arrlar, lk almaya balarlar veya fkelerini boaltacak baka bir ey bulurlar.
Drtlerini baslramayarak akllarna gelen her eyi yaparlar.
fkeliletse ellerine geeni duvara frlatrlar; eer zgn iseler
gzyalarna boulurlar. Birini kk drmek islerlerse ne tereddt ederler ne de utanrlar. Kendilerini asla tutmazlar nk
endie, saldrganlk veya baka herhangi bir olumsuz duygu ile
baa kmalarnn lek yolu onu hemen boaltmaktr.
Elbette k i . byle davranmak her zaman ie yaramaz (insanlar
ok olabilirler veya sessizce boyun eebilirler) ama gerilimlerini boaltarak rahatlamalarn salar. Bununla birlikte, byle
davranarak drtlerini glendirirler ve uzun vadede her ey daha ktye gider. Bundan baka, drlleriyle davranmalar ne kadar ocuksu olduklarn ve duygusal adan olgunlamadklarnt
gsterir. Sonunda, ok az insan onlarla birlikte olmaya dayanabilir. Bu, salksz yedileri daha da kzdrr ve ldrtr.
M A N K V E Z O R L A M A L I K
Salksz yediler, drtleriylc davranma durumundan manii
duruma gerilerler ve kendilerinden tamamen koparlar. Ancak,
endie ile dorudan y z e m e d i k l e r i iin hala normal bayatlarn srdrebilirler. Yine de. evrelerini ve ilikilerini alt st ederler nk tamamen kontrolden kmlardr ve ne davranlarnda ne ruh hallerinde tutarldrlar. Bir tayfun kadar deiken ve
tahmin edilemezdirler.
Normal yedilerde grdmz, hiperaktivite salksz yedi
| d e yerini ruh hallerinin, dncelerinin ve hareketlerinin devaml deitii bir nevrotik maniye brakmtr. Bir an fkeliyken birka dakika sonra pimanlktan gzyalarna boulup ksa
e r

2K>

tadr O yzden buna manik-depresif savunma mekanizmas denir Bundan baka, kendilerini devaml bir eyler yapmaya zorlamalar kanlmaz olarak balann belaya sokar. nsanlar ve
gerekler onlarn ka yollarnn nne karak onlar, ister istemez kzdracaklardr.

PANK NDEK STERK

Nevroik yediler, sonunda, evrelerindeki her ey. tkettikleri ve dayanabilecekler, h.b.r ey.n kalmad bir noktaya gelirler Devaml olarak hareke, halinde kalarak baardklar endie
bilinlerine szmaya balar. Ancak artk gidecek h.b.r yer. tu.unacak hibir ey kalmamtr. Bunun sonucunda, fkeli bir canavar taralndan takip ediliyorlarm gibi isterik bir ekilde korkarlar Tam anlamyla isteriktirler. Korkulan o kadar byktr k
panik iinde titremekle, kendilerine yardm etmek .n h.b.r
sev yapamamakladrlar.
Dnyann her sorunuyla baa .kabilccekmi gibi grnen o
sert insanlar anszn kaamayacaklar, bir endie selinin .nde
mahvolurlar. Savunma mekanizmalar, aniden ve tamamen paralanarak nevrotik yedileri bir endie dalgas.na kar aresiz M
rakr Elbette k i . tanmadklar bilindndan geldiinden, normal yediler iin az miktardaki endie bile ok korkutucudur. Bu
nevroik yediler iin daha da korkutucudur. Aniden bir canavar
tarafndan yutulduklarn hissederler. Bir zamanlar ok salam
grnen somut dnyalar, arlk bilinaltlar. gn yzne ktka
onlar iine eken ismini bilmedikleri korkun eyden kurlarablecek kadar somut deildir.
Bunun gibi panik anlarnda, nevrotik yediler sabahlan.normal insanlarn ancak kabus grdklerinde hissettikler, bir k j
kuyla uyanrlar. Normal insanlar uykudan uyanarak korkularndan kurtulmay baarrlar. Ancak bu. bu noktadaki nevrotik ye
diler iin m m k n deildir. Za.cn uyanktrlar ve sakla
2 IS

Ancak bire gitmek ie yaramaz nk kurtuluu aradklar

yer tamamen kendilerinin dndadr ve onlarn ykc drtleri
iin bir el psikolojik kibril durumundadr. Yediler ykc drtlerini bastrmak veya onlarla yapc bir ekilde uramaktansa, kurluluu bulmay mit etlikleri kiiyi nefretlerinin hedefi
yaparlar. stelik, gemite istediklerini yapmayan, dolaysyla
fkelendikleri kiilere duyduklar nefrel de ayn insana ynelir.
Ruh salklar bozulan yediler sadece iddet dkn ve drtleriyle harekele getikleri iin deil fakal ayn zamanda haslalkl dnceleri olduu iin de tehlikelidirler. imdi, isterik bir
lulku veya geici bir lgnlk annda yneldikleri insan ldrebilir veya ciddi ekilde yaralayabilirler. Cinayet ilemeseler bile
ocuklarna veya elerine kar iddet eylemlerine bavurabilirler. Eer birini ldrmeyi veya yaralamay baarrlarsa, manik
savunma mekanizmalar depresyona yol verir. Bu da intihar etmelerine neden olabilir.
B T N L E M E Y N : YED BEE G D E R
Ruh salklar dengeli okluu iin, kendileriyle btnleen
yediler, ileride mutsuz olmaktan korkmazlar. Salkl yetlile
bee yneldiklerinde her eyle derinlemesine ilgilenirler. Tec u
belerinden ders alarak, aradklar huzur ve gvenlie ularlar.
Yaama sevinleri kendilerini neyin bu kadar mutlu ettiini
aratrmalarna neden olur. Artk sadece yaamak yelmez. Daln
fazlasn da r e n m e k isterler. Dikkatleri kendilerinden (tecrhl
ve mutluluklarndan) d d n y a y a evirirler. Dnyann kendilerini tatmin etmekten baka nedenlerle varolduunu anlayara|
her eyin btnlne daha fazla sayg duyarlar. Sevinleri gfl
lierek yaratl hakknda bir merak ve hayrete dnr.
Kendileriyle btnleen yediler arlk her eyden kaan km
kaklar deillerdir. Bee gelen yediler lecrbelerinden ok MjH
renirler ve bu a b a l a n iin dllendirilirler. Bylece m u d
220

lar Kolay incinirler ama kolay toparlan.rlar. lerinden geldijjj

gibi davramrlar ama b a . m h d . r l a r . Hem olgun hem de ocuk
sudurlar.
, . ... . ,_
Bu al t i p i * norma) insanlar, mesafelidirler ve duriulenylc
harekel ederler. nsanlarm kendilerini onaylamalarn, isterler ve
endie!, olmaktan veya yalnz kalmaktan korkarlar. Sevilmek M
terler ve kolavca ak olurlar. Ancak romantizm biter bimez,
nasl kolayca ak oldularsa, ilikilerini de o kadar kolay bum,
ler A,k olmak, bu alt tipin insanlarnn holandklar gl lu
heyecandr. Hala elenceli olabilirler ama endie yzey,,, hf
men altnda beklemektedir. nsanlarla beraber olmay severij
ama insanlarm kendileri hakknda ne dndkler, hakknda e
d i i d i r l e r ; kararlarn drtleriyle fakat endie duyarak v e r
ler maddiyatdrlar ama para hakknda endielenirler. Bu ali ..
pin insanlar,.endieleri arttka d u y a r s z d r l a r ve bunun laik,
na bile varmazlar. Benmerkezcidirler ve endie nbetler. sfl
snda insanlardan yardm isterler. Dolaysyla, iyi ya da kot U, I
t kanad, yedinin saldrgan doasn yumuat.rken endielenil

artrr.

. .

..

1.-.JM

Bu alt tipin salksz insanlar, kendilerim gvende hssd

mezler. nsanlarm kendilerini onaylamalarn, ve sevmeler,,,,
lerler Her alt tipin problemi olan aalk kompleksim ve cnd.
seyi onlar da yaarlar. Gzleri yal fakat insan, kk d r "
bir ekilde insanlardan yardm isterler. Eer bu ie yarama/*,
insanlar, kendi taraflarna ekeceklerini umarak, isterik ve
bir ekilde, barp ararak insanlara saldrrlar. Bu ah <m I
dine zarar veren, abartl ve mazoist davranlara da yatkndr,
ntihar etme olasl da vardr.
SEKZ K A N A D I N A SAHP O L A N YED
Her i k i tip de saldrgan olduu iin, yedi ve sekiz kat.
,1,
bir araya gelmesi ortaya son derece saldrgan bir tp kan, M

derece acmasz olabilirler. Salksz yediler kontrolden ktkla

n ve salksz sekizler glerini olduundan dalla byk grdk
leri iin bu ali tipin salksz insanlar son derece gz kara ve
tehlikelidirler. Harekete getiklerinde fiziksel zarar verebilirleri

SON S Z L E R
Ruh salklarnn bozulma srecine baktmzda, salksz
yedilerin en byk korkularn gerekletirdiklerini grrz;
dnya onlara kar olduu iin deil fakat hayata yeterince gvenmedikleri iin aradklar mutluluktan mahrum kalrlar. Met
ey zevkleri iin varm gibi tecrbelerini yzeysel eyler I M H
harcamlardr. Zevk iin yaamak aradklar mutluluu dejil
lam tersini getirmitir.
Yediler mahrum kalmaktan korkmakla beraber uzun srfl
mahrum kalan yedilere genellikle rastlanmaz. Mahrum kalmak
tan korktuklarndan bunu y a a m a m a k iin ellerinden gelem y*
parlar. Saldrgan olduklar iin genellikle istediklerini ekle ederler. Ancak yine saldrganlklar yznden ok ileri giderek keiH
dilerine zarar verirler ve mutlulua ulama olasln orladajj
kuldu la.
Eer yediler tecrbelerinden ders almazlarsa, yaptklar
ey boa gider. Eer onlardan bir eyler renmezlerse, sahip o
doklar en deerli eyler ve en nemli tecrbeler ilerine yur
naz. Sonunda, eer yediler mahrum kalma korkularn aan
larsa tketmeye devam edeceklerdir vc yine de mutsuz oku
hrdr. Onlar bu gerein doru olduuna ikna etmek m mit
deildir nk hayattaki en nemli tecrbelerin bazlar ac
onlar iin psikolojik ve ruhsal adan hazr olunduunda ani
kazanr. Yediler tecrbelerinden ders almazlarsa, kemlilerini
yatn en gze! tecrbelerinden mahrum edeceklerdir. Farklfl
olmadan gerek alln kurun ile lakas ederler.

224

gre hareket etmek, evresi ve insanlar zerinde hakimiyet kurmak isler.

rnekler: Martin Luther King, Franklin D. Roosevcll. M i k hail Gorbachev. Lyndot Johnson. Lee locacca. Golda Meir.ndira Gandhi. Frank Sinatra. Pablo Picasso. John DeLorean, Napoleon.ldi A m i n . Saygdeer Jim lones ve Don Vito Corlcone.

S E K Z E B A T A N SONA B A K I
Gnlk dil insanlarn g elde etmek istemelerinin nedenlerini dzenli olarak yorumlar. Eer bir birey veya gruba indirilirse, bencil nedenler iin istendii sylenebilir: eer daha byk
saydaki insanlar iin isteniyorsa, isteyen kiilerin ilham veren
liderler olduklar sylenir...
Daha a? benimsenen {ey ise gcn sadece g sahibi olmak ll
ilenmesidir. En ilkelinden en gelimiine kadar btn loplumtard
gce savg duyulur. Saygnlk anlamna gelen ince ritcller-hayran
hk duyan kalabalk halk ynla.alklanan konumalar, yemek
lerdc ve resmi ziyafetlerde ncelik, araba konvoyunda bir yer.irket jetini kullanma hakk .askeri selam- gce duyulan saygnn b i r i
i ladesidirler. Bu riteller dllendiricidir: yalvarmalar ve bakuU
rn etkilemek iin araya girmeler de yle: ve labii ki g gstcrofl
hareketler de- al kademelerdekilere verilen emirler, askeri emirle!
muhkeme kararnn bildirilmesi, toplamnn sonunda yetkilinin
Eve. hepsi bu kadar" demesi, insan g kullanarak kendini en
| i hisseder nsann varoluunda hibir ey kibir kadar risk alimdi
deildir. William HazlUVin szleriyle ifade edecek olursak."* ilk*
duyulan hayranlk kendimize duyduumuz hayranlk lir." G *
deCC kiisel olaylarda kullanmak in deil fakal sahip olmak ili
de islenir. (John Kennelh Galbrailh. Gcn Anatomisi. 9-10.)
Anlalmas g meselelere- liderlik, oiorile. irade. ccsrH.
22<>

bilmedikleri ey udur: Eer iradeleri kontrollerinin dna karsa, iddiac yaplaryla insanlara ok zarar verebilirler. Her frsatta kendilerini n plana kararak insanlara ylesine hkmederler k i onlara insanlk d bir ekilde davranrlar. Bunun sonucunda kendileri insanlk d bir varlk haline gelirler.
Sekiz Jung'un da dnk ve giriimci tipine uyar:
Da dnk giriimci... yeni olan her eyin kokusunu uzaktan
alr. Her zaman yeni olaslklarn peinde kotuu iin. rutin
artlar onu skar... Ne mantk nc de duygular onu yeni olaslklar denemekten vazgeiremez. nsanlar n e m s e m e z . Bu yz
den ahlaksz ve vicdansz bir macerac olarak tannr. D etken
ler ve onlar en iyi ekilde kullanmann yollarn arad iin bil
kapasitesini sonuna kadar kullanabilecei mesleklere ynelir.
ok zengin iadamlar.giriinciler. speklatrler, borsaclar,
politikaclar... bu gruba girer.
Byle bir tip hem ekonomik hem de kltrel ynden ok
nemlidir. Eer iyi niyetliyse, rnein yaklam ok bencil deilse, yeni "irketlerin k u r u l m a s n d a veya gelitirilmeindi
nemli hizmetleri olabilir. Gelecei olan bln aznlklar dev
tekler nk insanlarn beceri ve potansiyellerini ortaya ka
makta beceriklidirler. nsanlar yeni eyler denemeleri iin H
ham vermek ve cesaretlendirmekle stlerine yoktur. Sezgileri nfl
kadar glyse, ngrd olaslklar gerekletirmek iin egosu o kadar canlanr. ngrlerini gerekletirir, onlar ikna edci bir ekilde ve cokuyla sunar. Bu cokusu son derece ilendir.
Sekizler islediklerini baaracaklarndan emindirler. Ee o||
bencil deillerse, hedeflerine ulamalar insanlara da ok fayda!
olur. Kendilerini ifade edebilmek iin gkdelenler yapp clle
kurarken nsanlar iin de faydal hizmetler verirler. Sekizle do
al liderlerdir ve hedefleri kendilerini ap da bir ulusun refilhlM
artrabilir ve bylece larih kitaplarnn sayfalarnda yer alabh
22*

memnuniyet verici olmakla beraber evreleri iin okluka rahat

sz edicidir.
Bastrma seki/in ruh yapsnda bir dengesizlik yaratr. Kendilerinde bir .ey eksik gibidir. Tek bir ynde geliirler. FreudVug
diliyle tarif edecek olursak, egolar ve idleri sper egolarn vc
dolaysyla bilinlerini bastrarak kiiliklerine hakim olur. Ksac as sekizlerde eksik olan (egolar ar ekilde gelitii iin) insanlar anlama, onlarn da ihtiya ve haklar olduunu grebilme becerisidir. ok salkl olmadklar srece sekizler insanlar anlama becerisine sahip olamazlar-, yollarn bulduklar srece
bunu doru ya da yanl bir ekilde yaptklaryla ilgilenmezler.
Sadece kendi ihtiya ve isteklerinin nemli olduunu dnrler. evrelerindeki herkes ve her eyi amalarna varmak iin
kullanacaklar nesneler olarak grrler.
dleri ok gl olduu iin kendilerine snr koyma becerileri de yoktur, iddiac, saldrgan, giriimci ve ehveti dirlefi
Problemlerden kamazlar. Aksine, zerine giderler. Kendilerini
test ederler ve devaml olarak snrlarn zorlarlar. nsanlara hk
mettneyi zorunlu grrler nk bunu baaramaz.larsa bakalarnn kendilerine h k m e d e c e i n e ve nasl ki kendileri insanlara
kt davranyorlarsa kendi zerilerinde hakimiyet kuran insanlarn da kendilerine kt davranacaklarndan korkarlar. (F.er
sekizler nsanlara kt davranmasaku insanlardan korkmalarn
gerek kalmaz.)

OCUKLUK TEMELLER
Sekizler, eitli muhtemel nedenlerle annelerine veya anne,
lerini yerini tutan anne figrne deiken hislerle davrandlar.
Anneleri tarafndan sevilmek ve ilgilenilmek islediler fakal s
teklerini ancak saldrgan bir ekilde dile getirdiklerinde acle
rinin ihtiya duyduklar sevgi ve ilgiyi gsterdiini grdler
Annelerine h k m e t m e beceriler i kendilerini bir yetikinden bile
230

ginlemeyi baarrlar. nsanlara saldracak gleri olmasna ramen kendilerini tutarak kendileri ve tutkularna hakim olurlar.
Ancak bir paradoks yaralacak ekilde, hibir zaman kendilerim
dizginlediklerinde olduu kadar gl grnmezler. Sinirlendiklerinde kendilerini alkoyarak zorbalkla deil arbal bir
ekilde hkmederler.
Sakin kalabilmek byk bir cesaret ortaya koyar ve bu cesaretleri lesi edilir nk yaptklar veya yapmadklar hayatlarn!
tehlikeye alabilir. ok salkl sekizler inandklar eyler iin
hayatlarn tehlikeye almaktan kanmayarak sadece fiziksel deil ahlak cesaret de onaya koyarlar. Bylelikle, insanlarn saygl duyduklar kahramanlar haline gelirler.
nsanlar iin ok iyi eyler yapma potansiyelleri vardr. ok
salkl sekizler karizma ve zgvenlcriyle insanlara ilham vererek onlara rehberlik ederler, korurlar ve gven verirler. Yce
gnlleriyle herkesi yceltirler. Egolarn aarak bar salamak veya okullar yapmak gibi gereklen muhteem iler baarrlar. En byk becerileri insanlarn skntlarna areler bularak
hayatlarm daha gzel bir hale getirmeleridir. nsanlarn mutluluu iin onlarn problemlerini z m e y i kendi sorumluluklar
sayarlar. evrelerine, lkelerine veya d n y a y a katkda bulunan
insanlardr. nsanlar bar ve refah iin olanaklar yaratmalar nedeniyle sekizlere minnettardrlar. Sonula, insanlar kendilerini
sekizlere adayarak onlara sonuna kadar sadk kalrlar.
Sekizler kiisel hedeflerine ulaamasalar bile mthi insanlar
olarak tannrlar. ngrleri gereklemeyebilir ama yine dc
kahramanlk ve ngrleriyle insanlara ilham vermeye devan
ederler. Eer vaktinden nce lrlerse insanlar yalnz brakldk
hrna inanrlar. nsanlar koruyucularnn kendilerinden alndn ve kaderin belirsizlikleri karsnda yapayalnz ve savunmasz
brakldklarm dnrler. Baka hibir kiilik tipi insanlar zc
rinde bylesine tutkulu bir elki brakamaz.
232

zlemek vin gereken g v e n e sahiptirler. Kendini gl. emin.

becerikli, iradeli g r m e k ve insanlar etkileyebilmek gl bir
psikolojik temeldir. Sekiz btn kiilik tipleri iinde ruh sal
bu kadar gl olan lek tiptir.

YAPICI LDER
Salkl sekizler zellikle kendilerine kantlamak iin glerini test ederler. Zorluklara meydan okuyan, glerini kayda deer iler baarmak iin kullanan yapc ve otoriter liderlerdir.
Liderlii oluturan zellikler karmak ve tarifi g olmakla
beraber, gereken zelliklerin hepsi sekizde vardr. Salkl sekizler hakimiyet, otorite, kararllk ve onuru temsil ederler. Onlara inanlr ve gvenilir. nsanlar problemlerini zebilmek veya haklarn koruyabilmek iin onlara gvenirler. nsanlar hakl
olarak salkl sekize onlar koruyan ve ihtiyalarn gzeten bir
baba figr olarak bakarlar.
Sekizler her yerde ipleri ellerine alrlar. Sz konusu olan salkl sekizler ise buna kimse itiraz etmez nk gereklen de
herkesin menfaatini en iyi ekilde korurlar. A z i m l i ve kararl ol
malarnn yan sra kararlar da adildir. Dahas.ok ikna edici o l duklar iin ok etkili liderlerdir. Daha nce de g r d m z gj
bi. zgvenleri ve yaptklar iin n e m i n e inanmalar insanlar
motive eder. ("Liderlik insanlara islemediklerini isleyerek yaptirmaktir.-Harry Tniman) Kendileri ve baarlarndan hakl bir
gurur duyarlar. Bu durumdaki salkl sekizlerin egolar insanlar hedeflerine ulatrmak iin alr.
Liderliin karakter zelliklerine baktmzda bunlarn hep
sinin sekizde bulunduunu grrz. yi liderler insanlara nede]
lerine ulamak iin doru yolu gsterirler. yi liderler kararl bir
sosyal dzen yaratrlar ve onu devam ettirirler. nsanlar bir sava kazanmak, bir uzay istasyonu veya bir ehir kurmak gibi
kendilerinden daha byk bir ey iin almaya tevik ederler.

istedikten jeyi vc isledikleri insan saln alabilirler. ok ikna

edici satclardr.
Normal sekizler hayala yokluk iinde bile balasalar giriim
ci zellikleriyle ksa srede zengin olmay baarrlar. Baarldrlar nk elde edene kadar stediklerinin peinden giderle)
Baskya kar koyabilirler ve nsanlara hayr diyebilirler. Kendi
menfaatlerine olduunda insanlarla uzlaabilirler. Her zaman
satmaya, saln almaya, i yapmaya ve para kazanmaya h a z r d a
lar. Para kazandklar srece ne i yaptklar nemli deildJ
Ayakkab veya bilgisayar reticisi, madenci veya pizzac olabilirler. nemli olan ne i yaptklar deil para kazanmalardr.
Rekabetidirler. Daha doru bir ekilde ifade etmek gerekil
se. giriimcidirler. evrelerine otoritelerini kabul elliriiler ve m
anlarn bir an nce kendilerine teslim olmalarn isterler. Eer
n aslan pay kendilerine verilirse tatmin olarak rekabetle
vazgeerler.
Hangi i (dursa olsun baarya ulamak iin risk almak gere*
kir. Normal sekizler maddi ve ruhsal kazanlar ekle etmek iin,
risk almaktan ekinmezler. Sadece i dnyasnda deil tm ya
amlarmda tehlike ve heyecandan holanrlar. Zor artlardan hnJ
a n y l a kmaklan haz alrlar. Normal sekizler bakalarnn y
panadklarn baarmak islerler. Tehlike yaamak ve riskle.
stesinden gelmenin hazzn yaamak iin bir ua uurabli
fer. vat kullanabilirler veya araba yarlarna katlabilirler.
Normal sekizler, genellikle, hem i bayatlarnda hem de d
cr hedeflerine ulamakta baarl olurlar nk devaml als
lar. almay severler nk i hayal kendilerini ispat edebi
ekleri bir arenadr. Yeni anlamalar yapmak ve yeni riskle
girmek sadece para kazanmann deil kendilerini ispatlaman
da bir yoludur.
HAKMYET KURAN G KOMSYONCUSU
Her baar sekizlere kendilerine inanmalar ve zgvenli

236

tah ve kibirli olduklarn dnr. Evin tartmasz reis, onlardj

ve bunu hareketleriyle aka gsterirler. Erkek sekizler kadn
lara annelerine davrandklar, gibi deiken bir ekilde ve bak
mederek davranrlar. Kadnlar kleleriymi gibi grrler. Krl
hallerinde saldrganlk ve cinsellik ar bast iin kar cinsle
frtnal ilikiler yaarlar. Kadn dkndrler ve scvgille
ya fahie ya da Meryem Ana gibi davranrlar. Ancak her nc (4
kilde davranrsa davransnlar, kadnlar, kendi zevklerini talimli
edecek ve egolarn iirecek bir varlk olarak grrler.
Bayan sekizler dc erkek sekizler kadar saldrgan oldukla.,
iin elerine h k m e d e r l e r . Ancak, bayan sekizler erkek s c k / k
kadar saldrgan davranamazlar nk kltrleri byle davran
malarn engeller. Bundan dolay.saldrganlklarn dizginlerle!
Yine de. elerine hkmederler, seks yaamlarnda saldrgand,
lar evin para ileriyle onlar ilgilenirler ve kocalarnn kendileri
ni memnun etmelerini beklerler. Kadnlarn saldrgan davran.lan g n m z d e giderek daha fazla kabul grdnden, gelece*
in i dnyasnda bayan sekizleri daha fazla greceiz.
Daha nceki safhada g r d m z giriimleri araclyla 11
kisi insanlar zerinde uygulayabiklikleri gle orantl ol;
g ebekesi kurmulardr. zellikle yiyecek, barnak ve guveij
lik hizmetlerinde ok baarldrlar. Elbette k i . insanlarn rtj
nemli ihtiyalarndan biri paradr. Sekizler paray gu olmak
grrler. Bundan dolayi.ok para kazanmak onlar .n oneu.l.
dir Kendilerini ve hayaltaki baarlarn para ile lerle. H j
eyden daha nemlisi, paray kontrol etmek kendi ellerindedir!
Bu vzden ok para kazanmakla kendilerini yelerli h i s s e d e r
Para. kendilerini g v e n d e hissetmelerini salar. Onlara gre. etlerinin ve ocuklarnn sevgisi, arkadalarnn sadakati gvenil
mezdir. Kesinlikle gvenebilecekleri tek ey paradr.
Normal sekizler para ile kendilerini ok gl hissedeki
Orlahkta mafya babas veya drt yldzl generaller gibi dolan!

Bu durumdaki normal sekizler insanlar korkutarak ler eyi

bir savaa evirirler. o k n e m s i z eylerden bile kavga kararak kendilerini amansz savalar olarak grrler. Onlar iin her
zaman nemli olan lek ey egolardr: Sekizler szlerinden dnmezler nk sz konusu olan gururlardr.
Onlar iin i arkadalarndan manava kadar herkes bir rakip
tir Sekizler insanlar bask altna almaktan holanrlar. Hkmcl
mekle yerinmeyerek islediklerini elde edene kadar insanlar, tehdit ederler ve gzlerini korkulurlar. Eer yollarna bir engel karsa kavga etmeye hazrdrlar. Asla zr dilemeyen, insanlara
emreden ve eer emirleri hemen yerine getirilmezse fkeyle bu
rp aran kabadaylardr. nsanlar tehdit ederek s i n d i r m e
ten zevk alrlar. ("Ne diyorsam o")
Her an dviimeve hazr olan sekizler bundan gurur duyarlar.
stediklerini elde etmek onlar iin o kadar nemlidir k kimseyle
anlaamazlar. Hibir kiilik tipi bu kadar inat deildir. Ancak
girdikleri her rekabeti kazanarak kendilerini iyi hissedebilirler.
Emirlerinin hemen ve itiraz etmeden yerme getirilmesi onlar
iin bir baka gurur kaynadr. Sekizler genellikle stn gelir
ler nk rakiplerini baskyla bunaltrlar, insanlar teslim olan,
kadar bask uygulamaktan ylmazlar. le bu yzden hibir kltjj
tik tipi psikolojik hask.y. srdrmekte sekiz kadar baarl deildir. Hibir kiilik tipi iddete bavurmadan, sadece kuru sk. ala
,ak karsndakini boyun edirmekle sekiz kadar baarl deil-1
dir Ancak emirleri yerine getirilmezse iddete bavuracana
dair kapal bir ekilde tebdil ederler. nsanlar sekizin istekleri!
verme -e.irmezlerse ciddi bir ekilde cezalandrlacaklarndan
korkarlar. Dierleri ise hakl bir ekilde tehditlerim g e r e k l e t *
recek kstahlk ve iradeye sahip okluklarn dnerek geri *
kilirler.
._J
Sekizler evrelerindeki herkese seri davranmalar g e r e k l M
ne inanrlar. Yumuak huylulkun nefret ederler. Sadece uf,
241)

tizlerin nc kadar zorbalaaca rakiplerine gre deiir. Eer rakipleri zavfsa. ok zerlerine gitmezler. Ancak elbette k, kendilerine hkim olamayip iddete b a v u r m a olaslklar da vardr.

SALIKSIZ SEKZ ANALZ ETMEK

MERHAMETSZ

ZORBA

Eer sekiz insanlar ok fazla tahrik ettiyse, insanlar ona kat

. brlccbilirler. Onlar iin nemli olan tek ey bir olum kaln,
savasndan galip kmaktr.
Normal sekiz ve salksz sekiz arasndaki laik normal sekizin insanlara ihtiyac olmas ve itaat edip ibirlii yaptklar, .tl
insanlar dllendir.esidir. t e yanda, sabks.z sekizle, ok
merhametsiz, despot ve zorbadrlar: insanlara eziyet ederlei
haklarn zgrlklerim ve onurlarn, inerler. Orman kanunu
vc hayatta kalma retileri sabks.z sekize isine geldiinde
kullanmas iin mazeret verir. Artk doru vc yanla aidimi l
szn, sadece gcn nemli olduu bir d n y a d a kendi kanunltfl
m uvgularlar/Tek kural iine geldii gibi davranmaktr.
Salksz sekizlerle samimi olmak imkanszdr. Onlara u<
venmek ise tehlikelidir nk en kk bir dosta hareke,, bu
zayflk iarcli olarak alglarlar vc faydalanmak iin hr hrs.it l-b
lirler Hain ve ahlakszdrlar. Yalan sylemekle., aldatmakla*,,
almakla. ve szlerini verine getirmemekle., en kuuk bir
* ,
sizlik duymazlar. stediklerini elde elmek iin her turlu hile
kanunsuz ii yaparlar.
Bu noktada en lehlikeli olan ey en kk olayda bile ,l.W
,e bavurmaktan k a . n n a m a l a n d . r . insanlarm en kk m
suz davranlarnda bile iddetli misilleme yaparlar. Baka k.tM
lik lipleri dc iddete bavurabilir ama bunu baka are k a i n , . *
.nda yaparlar. sielik baka kiilik tipleri iddete hasvndk *
nnda bundan sululuk duyarla, ve cezalandrlmaktan ko.ku.laM


te, durmak da islemezler n k ktln iine gml

mlerdir. Eer durabilseler. kl davrandklar insanlarn intikam alacaklarndan korkarlar. nsanlara kt davrandklar iin
ne pahasna olursa olsun kendi glerine gvenmek zorundadr
lar. Aksi ekilde davranmalar sadece hayal tarzlarn deil ha
yatlarn da tehlikeye atar.

deri
vgi
lan
n
insa

fagy

rine

HER E Y E GC Y E T E N M E G A L O M A N Y A K
Nev
Eer yaptklar yanlarna kar kalrsa, nevrotik sekizler kendi
ler ve gleri hakknda gerekd hayallere kaplrlar. Her eyr ki ger
glerinin yettiini ve kimsenin kendilerine /arar veremeyeec rip ede
ini dnerek megaloman bir kimlik kazanrlar.
mutur
Devaml glerini kullanarak insanlar iin geerli olan snr talam
larn kendileri iin sz konusu olmayacana inanrlar. Daha n kurnaz
ce hibir kurala teslim olmadklar iin kaderin kendilerine ayr tr, iro
alklar verdiini dnrler. Kendilerini ahlak kurallarnn le ekd
sinde ve istedikleri her eyi yapabilecek sper insanlar olan! kendi s
grrler. Her zaman bir k yolu bulduklar iin yenilmez ol
Bun
luklarna inanrlar. Daha nce kimse onlar durduran ad n d
ma ie
imdi de birilerinin onlar durdurabileceine inanmak iin
nadile
neden yokur.
IBkiler
Kendilerini tuima kapasiteleri yoklr. Bu yzden, nev

m inan
sekizler mutlak glerini bir anlna gstermek adna kukiK
l/iksel
eyler yapabilirler. Bu noktada l m e hayranlk duymaya l>n%
idd
hrlar. Kendini bir bakasna teslim imenin bir yansmas nl.
(ma
l m korkusuna meydan okumak adna, gleri yeterse, ciuty'
(u mah
ilerler. Sadisle bir zevk iin deil fakal ldrlmeden oldlMl
t d ir.
bilirlerse bvl bir ekilde lmszlk kazandklarn dlim
rek cinayet ilerler.
VAH
A m i n Tanr'nn eh o l d u u n a .udn iddia eder. A m a l
seyrederken hayatta k u l m a k l a n b a k a bir e y e i n a n m a d n

244

,+

Meg

msuza

te

durmak da istemezler

nk

ktln

iine

gml-

mslerdir Eer durabilseler, kt davrandklar, insanlarm intikam alacaklarndan korkarlar. nsanlara kt davrandklar iin
ne pahasna olursa olsun kendi glerine gvenmek /orundadrlar. Aksi ekilde davranmalar, sadece hayal tarzlarm deil hayatlarm da tehlikeye atar.

HER EYE GC YETEN MEGALOMAN YAK

Eer yaptktan yanlarna kar kalrsa, nevroik sekizler kendiler, ve gler, hakknda gerekd hayallere kaplrlar. Her eye
glerinin yeniim ve kimsenin kendilerine /arar veremeyeceini dnerek megaloman bir kimlik kazanrlar.
Devaml glerini kullanarak insanlar iin geeri, olan snrlarn kendileri iin sz konusu olmayacana inanrlar. Daha once h.b.r kurala teslim olmadklar iin kaderin kendilerine ayrcalklar verdiini d n r l e . Kendilerini ahlak kurallarnn t f
sinde vc istedikleri her eyi yapabilecek sper insanlar olarak
grrler. ler zaman bir k. yolu bulduklar, iin yenilmez olmiktarna inanrlar. Daha nce kimse onlar, d u r d u r a m a d n d j
simdi dc binlerinin onlar durdurabileceine ulanmak .n bu
neden voktur.
Kendilerini .utma kapas.tcleri yoktur. Bu yzden, ncvrol.k
sekizler mutlak glerini bir anlna gstermek ad.na korkun
evler yapabilirler. Bu noktada l m e hayranlk duymaya baladar Kendini bir bakasna teslim etmenin bir yansmas olan
lm korkusuna meydan okumak ad.na. gleri yeterse, cinayet
ilerler Sadiste bir zevk iin deil fakal ldrlmeden oldurebilirlerse byl bir ekilde lmszlk kazandklarm d n j
rek cinayet ilerler.
Amin Tann'nn eli olduuna inandn iddia eder. Ancak od]
seyrederken hayatla kalmaktan baka bir eye inanmadn his.
244

le kendileri y . i m a d a n nce bakalarna zarar vermeye kalk,

r l a , Salkl olduklarnda btn kiilik t i p l e n n m e n ya ,c,
ofan -ipi olmakla beraber, s a b k s . z olduklarnda btn k . l
tinlerinin en ykrct ve en asosyal olan tipi onlardr.
Z.
onlar iin en nemli ey hayatta kalmak olduu t . n b j
uurda herkes, teda edebilirler: kar, l ar, n , a r k a d a l a r , m . o c ^ k
, n , is arkadalarm veya yaptklar, ya da baardklar, her e y ,
Gc, karanbk yn onun y k m a iradesidir ve dnya onlarn i *
teklerine ovmazsa, nevrotik sekizler hibir ey kalmaynca).,
tadar y k a r i a . Gleri elverdiince barbar bir ekilde y . U ,
V

' " B " lm volculuunda gibidirler. Hayatta kalmak iin h j

eyi feda etmek istemeleri ironik ve samadr Ne de olsa er gel
erkes lecektir. Bakalarnn lmesi kend, ern.n hay
malar, iin gvence vermez. Aksine, yap.,

arndan k o d

ynac, sekizler kendi kendilerini ykarlar. Mthi ve ohunsil,

olarak deil kt biri olarak hatrlanrlar.
Ykmla biten ey aslnda bata kendini koruma ahasmd
ibareti. Bu vzden. yaratmak ve ykmak sektzm
kutuplandr. Yaratma ilei de ykma isteg, de ayn, d,

aynaklamr: ama y a a m a k iin duyulan istek ne pahas,na ol*

sa'olsun hayatta kalma abasna dnnce, kotu ve yk
eylem haline gelir.
.. , . . , , _
Nevrotik sekizler ykc bir kiilie sah.pt.rler unku ,
vi kendilerine rnek almazlar. Benmcrkczc, olduklar, .n d , ,
yada sadece kendilerin, grrler ve dnya onlar, yans, , a z
ge ondan nefret ederler ve dnyay tahrip etmek iste k A
S r dnya onlar, yans,tsayd..bu nasl bir dnya olurdu. , 
H m e l ' m syledii gibi " E e r siz kendiniz .n yaamyor.

Smzlin
i

iin y a y a c a k ' . Ama eer sadece kend.mz , , n ya,

yorsanz siz nasl bir eysiniz .

24b

Eer dmanlar onlar daha nce alt e d e m e m i s e . sekizlerin

ruh salklar bu kadar b o z u l m u vc incinmi iken saldrmak
iin bir frsatlar vardr. Bir zamanlar ok gl olan insan sim
di milsz bir korku iinde yaamaktadr. Bu korkunun kaynanda sadece insanlarn intikam alma istei deil zihinlerini dolduran endie de vardr. Artk sz konusu olan yenilmez bir tan
r deil, eziyet eken bir canavardr.
BTNLEME YN: SEKZ KYE YNELR
Sekizlerin manevi geliimi insanlara h k m e t m e k t e deil
kendini onlara amaktadr. Salkl sekizler ikiye y n e l d i k l e r i !
de glerini insanlara yararl olmak iin kullanmay renirle.
Daha nce de g r d m z gibi. salkl sekizler zellikle u/ak
durduklar insanlarn gznde kahraman ve yce gnll nisan
lardr. Ancak ikiye yneldiklerinde gsterili tavrlarn bir yan
brakarak insanlara daha ilen davranrlar.
Salkl sekizler ikiye doru gittiklerinde, insanlarn da ke
dilen gibi olduklarn fark ederler vc onlarn da kendileri gM
hak ve ayrcalklara sahip olduklarn dnrler. Salkl sekil
ler empati ve efkat sahibidirler. Kibar, cmert ve yardmsevaj
dirler. nsanlarn mutluluk ve amalaryla samimiyetle ilgilenil
ler. nsanlarn ihtiyalaryla kendi htiyaIanym gibi ilgilenir
ler. Bylece yeni ortaya kan sevebilme kapasitesi liderlik kl
pasilelerini tamamlar. G tutkusuna saplanmaktansa s e v g i n
gcn renirler.
Ayn zamanda harika bir gerei kefederler: insanlar, se>
bilme becerisini. Daha n c e g r d m z gibi. kendileri \
kullanmazlarsa, gleri ykc hale gelebilir. Sekizlerin Cll (
ihtiya duyduklar ey kendileri olduklar iin sevilmektir,
isteklerin, g kullanarak yerine getiremezler.
t e yanda, glerini bakalar, iin kullanmakla klned,
terini veya varlklarn, tehlikeye atmadklarn, renirler. I . . ,


her eyde byk bir zevk ve gvenle inisiyatifi ele alrlar. Salki. sekizin karizmas salkl yedinin hayattan zevk alma kapasitesiyle birleir ve ortaya son dereee da dnk, kendine gvenen ve enerjik bir tip kar. Ortaya kan bu tip. bahsettiim./,
zellikleriyle toplumda vc hatla belki de tarihle derin izler birakabilir.
..
Bu alt urubun normal insanlar, para ve gce ok dkndrler Za.cn para ve g birbirini blnlcyen iki unsurdur. konusunda doal bir yetenekleri vardr. Son derece d.adonuk.urler
ve beceriklidirler. Bu becerilerini ilerine, hobilerine ve maceralarma yanstrlar. Bunlar son derece salam maddiyat ve ayak
lan vere basan insanlardr. evrelerine ve zellikle insanlara ko
layca hkmederler. Avnn peindeki a bir hayvan kadar lrsl,
ve saldrgandrlar. A n derecede benmerkezci. bencil ve agzl olabilirler. Bu alt grubun bireyleri, insanlar kendi karlar,
dorultusunda ynlendirmek veya g oyunlarndaki p.yonlafl
gibi davranmak iin paray kullanrlar, insanlar, hi sevmezle,
ve bunun iin sululuk da duymazlar. Yine de. bu alt grubun ti
sanlar, para vc gce tamamen gvenmezler. Ne dc olsa. yete...,
cc g de para da insan, tamamen bams/, ve gveni, yapamaz
Bu al, grubun salksz insanlar, acmasz ve dncesizdi!
Daha sonra dahice veya lmcl bir hala olarak yorumlanacak
eyler syler ve yaparlar. K,r,c, vc zorbadrlar. Szlerinde v
hareketlerinde kabadrlar. Onlar, fkelendiren veya isteklerini
kars kan herkese b a m p arrlar. Aniden patlayp l k c l e n j
bilirler. Manik eilimleri gerekd yenilmezlik hayallerin, dev
tekler- kendileri hakkndaki iirilmi dnceler, beslemek igU
byk miktarda para harcayabilirler. Endieli olduklan.uk.
tehdit edildiklerini hissettiklerinde kontrolden kmaya cglnuh
fl

dirler. Endieden kolayca etkilendikleri iin. herhangi bu le

durumunda ilk onlar saldrrlar.
290

rerek hi tereddt etmeden insanlara byk /.ararlar verebilirler.

Sanki insanlara vuran kozmik bir g m s gibi. hibir duygu hissetmeden insanlara byk ktlkler yanabilirler. Bu alt lipin
insanlar dier al lipin insanlarna gre daha az ykc ve iddet
dkndrler. Ancak, gerekli grdklerinde, sonuta piman
olarak, ama hibir duygu hissetmeden ve yaptnn ne kadar
kt olduunu anlamadan iddete bavurabilir. Dier alt tipe gre iddete daha az dkn olmakla beraber daha uzun yaayarak
uzun vadede daha (azla zarar verirler.

SON SZLER
Ruh salklarnn bozulma srecine baktmzda, normal seviyelerden balayarak, sekizlerin zsayglarnn temelinde yapc olmaktansa giderek artan bir ykcln olduunu grrz.
Ykc olmak gerekten g m d r ? lir ehri ykan insan m
gerekten daha gldr yoksa onu kuran m?
Sekizlerin en byk korkularn gerekletirdiklerini dc go
rrz: Ellerindeki her eyi ykarak kaynaklann tketmi ve hak
l olarak kendilerine acmaszca davranabilecek olan insani.um
merhametine kalmlardr. Kendi kendine gerekleen bir lal
mini yerine getirmilerdir: nsanlara teslim olmaktan korkmu
lar Takat sonunda onlara teslim olmulardr.
Bir zorbay zorbalk etmeden nasl durdurmak gerektii eski
bir sorundur. nsan acmaszlkla mcadele etmek iin acmas/,
adaletsizlikle mcadele etmek adaletsiz mi o l m a l d m n s a n ke
dini ykc insanlardan korumak iin ne kadar ileri gilmelidll '
Bunun cevabn ararken hibir kiilik tipi dierlerinin deerleri
ni dikkate almaz. Gerek deer insann kendi karlar mul '
nemli olan tek ey insanlar ezmek pahasna istediklerinin
ulamak mdr.'
Eer Tanr yoksa, sekizler doru olmayan fakat ie yarayan ,
kurnazca bir ekilde yaamakladrlar. Tanr veya Tanrnn ada
2tt

nsan kurallara smaz

leri grmezden gelmeyi ve ne pahasna olursa olsuz huzurlu kalmak isler.

rnekler: Ronald Reagan. Corazan Aquio. WaIer Cronk
e. Rosalynn Carler. Linda Evans. Monako Prensesi Graee. I n j j
rd Bergmann. Perry Como. Wal Disney. Bing Crosby. Edilh
Bunker ve Mary Hanman.
D O K U Z A BATAN SONA B A K I
Dokuzun i dnyas gneli, gzel bir gnde bisiklet kullanarak bunun keyfini karan bir kiiye benzer. Dokuz, i dnyasda aba gstermeden bir bln olmann ladini karmakladu
Doal olarak evreleriyle bir bln olma hallerini korumak inlerler.
Yaama ak olmalar onlar ylesine tatmin eder ki ya.
sorgulamay veya bir parasn deitirmeyi akllarndan hile
geirmezler. Dokuzlar psikolojik olarak bu ynde gelitikleri
iin yaama bak alar iyimser ve ak okluu onlarn balal
olduklarn d n m e m e l i y i z . Ancak hayatn gzelliklerinin y |
sra zorluklar da olduunu gremczlerse yanl yapyorlar
Onlarn sorununu sembolik bir ekilde ifade edecek olursak urt*
hann tekerlei patladnda onu tamir etmeyi
reddettikler*!
syleyebiliriz. Keyiflerinin bozulmamas iin sorunlar g n t # | |
den gelirler.
Bu kiilik lipinde. her ne pahasna olursa olsun huzu ti k
mann felsefesinin grrz. Sorunlarla uramay redde t mel
kamalarna neden olmaz. Bundan baka, huzurlarn koru
iin insanlar ve gerei de grmezden gelirler. Ne kadar iyi
yetli olursa olsunlar uramak islemedikleri eylere g/le
kapatarak, insanlara byk zararlar verebilirler.
I G D L E R Y L E H A R E K E T E G E M E LSN,
Dokuz iliki lsnn teme! tipidir. Bir birey olarak g M

mez. Her eyle balarn kopararak huzurlu t'akal gereklerden

kopmu olurlar.
Huzurlu olmay islemekte hibir yanl olmamakla beraber
normal ve salksz dokuzlar problemlerden uzak durmak adna
arya kaarlar. Kendilerini gstermeyi saldrganlkla bir olarak
grdklerinden ve kendilerini ifade etmelerinin bakalaryla birlemelerini tebdil edeceini dndklerinden bazen kendilerini
gstermenin gerekli olabileceini dnemezler. S o n u olarak
dokuzlar saldrgan drtlerini ylesine bastrrlar ki bu drtlere sahip olduklarn bile unuturlar. Ancak saldrganlklarnn bilincinde olmamalar bu duygularn bulunmad veya davranlarn etkilemedii anlamna gelmez.
Dokuzlar saldrganlk problemlerini tipik olarak zard ederek zerler. Elde olmayarak saldrgan davrandklarnda byle
davrandklarn inkar ederler. Belli bir dereceye kadar, normal
ve salksz dokuzlarn huzuru bir eit hayal, istekli bir krlk
ve kendini aldatmaktr. Huzurlarn korumak iin kendilerinden
ve gereklerden uzaklatklarnn farkna varmazlar. Ancak, pasiflikleri ve inkar etmeler, insanlara kaytszl ve evreden giderek daha fazla kopmas saldrganln bir baka olumsuz eklidir: pasif bir kar koyma, kendilerini gereklerden saldrgan
bir ekilde uzak tutmalardr. Dokuzlar sandklarndan ok daha
saldrgandrlar ve inkar etlikleri ve bastrdklar saldrganlklar
kendilerine ve evrelerine ok zararl olabilir.

OCUKLUK TEMELLER
Dokuzlar o c u k k e n kendilerine aileleri veya aileleri yerine
koyduklar insanlar rnek aldlar. Duygusal ihtiyalar aileleriyle zdelemekle tamamen tatmin olduu in kendilerini bir
birey olarak ailelerinden ayrma drts ok zayft.
En azndan kiiliin temellerinin olutuu ilk ocukluk yllarnda mutlu bir ocukluk geirmilerdir. ocukluklar sevgiyle
25X

vermiyor deildir fakat dnyann uyarc unsurlarn karp yerine

gerek nesneyle ilgisi olmayan hayali tepkiler koymutur. Tabii ki
bu da deer vermemekle ayn etkiyi yaratmaktadr. Byle bir tip insann neden varolduunu dndrr...
Dardan bakldnda, nesne zneyi hi etkilememi gibidir.
Bu izlenim hayali ieriin bilinsizlikten ayrlp nesnenin etkisini
yakalad lde dorudur. Bu yakalama o kadar ani olabilir ki birey kendini nesne etkilerden koruyor gibi grnr... Eer nesne hr
insan ise kendini tamamen deersiz hisseder. Bu arada zne gerein sadece hayali bir kavramna sahiptir. Bu durum patolojik vakalarda ylesine ilerlemitir ki kii gerek ile znel olarak alglad
eyler arasndaki fark ayrt edemez.... Byle bir eylemin nesnfll
gereklik ile hibir lgisi olmayan hayali bir karakteri vardr ve ok
artcdr. Bu durum bu kiilik tipinin gerekten uzaklaan znelliini hemen ortaya kanverir. Ancak nesnenin elkisi tamamen
kaybolmazsa, ok az sempati toplayarak, sakinletirmek ve uyum
salamak iin gayrel ederek iyi niyetli bir tarafszlk ile karlanr.
ok aada olan biraz ykselidir, ok yukarda olan biraz alalll
hr. coku azaltlr, savurganlk kstlanr ve sra d olan her ey
normale gelirdir. Bunlarn hepsi nesnenin etkisini gerekli snrlan!
getirmek iindir. Bu ekilde bu tip evresi iin bir tehdit oluturul
nk bln zararszl phenin zerinde deildir. Bu durumdu
kolaylkla bakalarnn saldrganlnn ve lkmeimesinin kurban!
olur. Byle erkekler kullanlmalarna izin verirler ve daha sonra kfl
li kafallklar vc inatlklar kalknarak en olmadk yerde imik . 0 0
alrlar. (C.G.Jung. Psikolojik Tipler)
izginin al ucundaki dokuzlar, evreleri iin bir tehdit o l u *
turur nk dier herkes gibi bencildirler. Onlarn bencil olduunu anlamak zordur nk evrelerine kar ok yardmsevij
grnrler. Bencilliklerinin en belirgin ekli huzurlarn koni
mak iin pek ok deerlerini feda etmekte istekli olulardr. Bll
balamda gerein kendisini dc grmezden gelmekledirler l'
2(>0

SALIKLI DOKUZU ANALZ E T M E K

KENDN S A H P L E N E N K
En iyi zamanlarnda, ok salkl dokuzlar kendilerine bamsz bir birey olmak iin izin verirler. nsanlardan ayr kalma
korkularm yenerek kendilerini sahiplenirler vc bamszlk kazanrlar. Kendilerini olaanst bir ekilde tatmin olmu ve derin bir mutluluk iinde hissederler. Sarslmaz bir sakinlie sahiptirler nk asla ayrlmayacaklar biriyle birlemilerdir:
kendileriyle. Her zaman aradklar huzura kavumulardr nk gerekten de kendileriyle btnlemilerdir.
Olaanst bir ekilde sakin olmalarna ramen, ayn zamanda canl ve enerjiktirler. Kendi d n c e , duygu ve arzularnn
farkndadrlar. ok salkl dokuzlar saldrganlk drtlerinin
bile bilincindedirler vc bundan panie kaplmazlar. Saldrgan
drtlere sahip olmann saldrgan bir ekilde davranmak veya
insanlara ykc bir ekilde davranmak anlamna gelmediinin
farkndadrlar. Dolaysyla, kemlini sahiplenmekle insanlara hi
olmad kadar ok yaklarlar ve yeni bir derinlik kazandklar
iin ilikileri daha tatmin edici olur.
Kendilerine sayg duyarlar. Gerek deerlerinin farkndadrlar. En kk bir benmerkezcilik veya stnlk kompleksi tamazlar. Bir birey olarak varolabmeyi baarmlardr. Kendilerini olduklar gibi grebildikleri iin bakalarn da olduklar gibi grebilirler. nsanlar idealletirmezler ve hayatlarnda ilk defa insanlar olduklar gibi grrler. Sevdiklerini daha gereki
bir ekilde severler.
ok salkl dokuzlar dzgn bir ekilde kendi merkezlerin
dedirler. Derinlie sahip olduklar ve kendileriyle btnlemeyi
baardklar iin problemlerin stesinden gelebilme kapasiteleri
vardr. Potansiyellerini gelitiren kiiler olarak deil fakat dn
ya, yaadklar an ve gelecek ile ilgilendikleri iin tamamen tat262

bunu slerler de. nsanlarla zdeleebilme yeteneine sahip o l duklar i t i n insanlar hem fiziksel olarak hem de hayallerinde
sevme ve kendilerine tekme kapasitesine sahiptirler.
Her eyi ok kolay kabullendikleri iin duygusal hayatlara*
da veya ilikilerinde baz anlamazlklar yaayabilirler. Kendilerini huzurlu insanlar olarak grrler ve salkl olduklar sreee
gerekten de huzurludurlar. Strese dayankldrlar; sabrl.arbal.rahat ve sakindirler. Kk eyler iin kontrollerini kaybetmezler. Bunlarn yan sra. dokuzlar masum ve yalndrlar.
Salkl bir dokuz asla yalan s y l e m e z ve insanlardan fayda salamaya kalkmaz. (nsanlarn nasl yalan sylediklerini ve birbirlerini kullandklarn asla anlayamazlar.)
Salkl dokuzlar karaktcrleriyle en gvenilir kiilik tipidirler, insanlara, kendilerine ve yaama gvenirler.
nsanlar olduklar gibi kabul elliklerinden insanlar iin he
zaman gvenebilecekleri bir destek olurlar. nsanlar ne zaman
ihtiya duy salar dokuzlarn yanlarnda olacaklarn bilirler. A l akgnll, nazik ve scak dokuzlar insanlarn teselli ve huzur
bulmak iin sndklar dayanaklardr. nsanlar ne eletirirler
ne de tehdit ederler. Ne kendileri nc de bakalar iin ulalmaz
standartlar vardr. Onlar memnun etmek ok kolaydr ve insanlardan ok az ey isterler. (Ancak salkl dokuzlar herkese ayn derecede scak davranmazlar. Baz nisanlardan holanmazlai
ama onlara bile dier kiilik tiplerinin davrandklarndan ok daha kibar davranrlar.)
Salkl dokuzlar insanlar arasnda bulunmaktan zevk almak
la birlikle, doann iinde vakit geirmeyi de ok severler. Yelkenli kullanmak, d o a d a uzun yryler yapmak, kamp yapmak, bahe ileriyle uramak veya hayvanlarla ilgilenmek kendilerini ok huzurlu hissettirir. Doa. zellikle mistik ve mitoloj i k ynleriyle kendilerini canl hissetmelerini salar nk doayla btnleerek kendilerini atklarm hissederler. Bundan
264

Ayn zamanda iyi bir arabulucudurlar nk insanlarn ikayetlerini ciddiye alrlar. nsanlarn arasndaki larkllklar.onlar
neyin zdn anlarlar. nsanlarn ortak noktalarn grp anlamalarn salayabilirler nk her /.aman iin ibirliinin faydal olacan dnrler.
Olumlu zelliklerinin listesi ok uzundur: Salkl dokuzlar
dokunduklar her eyi iyiletirirler. ok sakin olduklar iin insanlar zerinde yattrc bir etkileri vardr. nsanlar onlarn yannda kendilerini ok huzurlu hissederler. yimser ve teskin edicidirler. Olumsuz dncelere g m l m e k e n s e olaylarn olumlu
ynlerini grmeyi tercih ederler. Balayabilir ve unutabilirler.
Anlamazlklar tamamen geride brakarak likilerini ve sorumluluklarn srdrebilirler. ok rahat ve mutlu nsanlardr. ok
neeli ve canldrlar. Doal bir espri yetenekleri ve scak bir glleri vardr. nyargszdrlar ve kraliyet ailesinden birine de
taksi ofrne de ayn drstlkle davranrlar. Uysal ve rahattr.
Dokuzu sevmeyen insan yok gibidir.
Ancak salkl dokuzlar sadece iyi huylu deillerdir. Topluma baka kaliteli zellikler de katarlar. nsanlara faydal olarak
kiisel olarak bydklerini hissederler. Onlara yakn olan insanlar, rnein eleri, ocuklar ve yakn arkadalar, onlarn snrsz sevgi ve cmertliklerinden faydaland iin ansldrlar.
Salkl dokuzlar gl nsezilere sahip olduklar iin (insanlarla zdelccbilmelerinin sonucunda) insanlar iin gerekten laydal ve deerli eyler yaparlar.
Syleyecek nemli bir szleri olduunda bunu dolambal
yollara sapmadan, dorudan sylerler. Ancak bu ekilde konuurken kimseyi incitmek stemezler. Saduyulu olduklar iin samimiyetleri ok faydal olabilir. Gizli bir amalar. ddialar, koruyacak veya iirecek bir egolar, stat veya prestij hrslar, insanlar etkilemek veya knamak gibi ilekleri yoktur. Bundan dolay,
ocuklar kadar drst vc yetikinler kadar bilgili konuurlar.
266

Karlkl bir eylem ortaya kar: nsanlarm isteklerine uygun

davranrken onlar idealletirirler. Eer idcalletirdikleri bir k i iyse onun asla y a n b y a p m a y a c a n a inanrlar; idcallcl.rdkleri bir deer veya inansa asla sorgulanmamas gerektiim dnrler. Bylelikle, normal dokuzlar kendilerini geleneksel rollere verirler. Kendilerini kocalarna, karlarna, aileyi geindiren
kimseye, anne ve babasna, yurttalarna adadklarn sylerler.
Kendilerini adadklar kimseyi bir bakas veya iinde yaadklar toplumun deer yarglar belirler. Toplum onlardan evlenip
ocuk yetitirmelerini, i sahibi olmalarn bekler. Onlar da bu
beklentileri yerine getirirler. Yaam tarzlar.dini vc politik
manlar.kendilerinden ve ocuklarndan beklentileri toplum
kurallarna gre belirlenir.
c bu vzden dokuzlar genel insan lipi olarak dnlrler.
Onlar toplumun ihtiyalarna gre hareket eden. toplumun varhnn devam, asndan vazgeilmez olan vc bunun .n kendi
bireyselliklerinden vazgeen insanlardr. Kendiler.... gelitirmeyi asla dnmeyerek toplumun deer yarglarna gre yaarlar.
Onlar iin saygnlk ok nemlidir. Toplumun sayg duyulan
yeleri olarak saygn insanlar ne yaparlarsa onlar da onu yaparlar. Bu bakmdan kendilerini aile. din ve i ahlak, deerlerine
adayan muhafazakar insanlardr.
Muhafazakar olduklar iin eski deerlere baldrlar ve gemii zlemle anarlar. Nasl olduunu bildikleri iin gemiin
bugnden ve gelecekten daha iyi olduunu dnrler. Gemi
daha az korkutucudur nk nasl olsa yaanmn . Bundan baka, normal dokuzlar gemii dnerek d u y g u s a l d r l a r veya
gzel anlarn hatrlayarak gemii idealletirirler.
Normal dokuzlarn deer yarglarna n e m vermek zordur.
Sorun yzeysel dnmeleri deildir: safa yzeysel deerlen
kabul etmeleridir.

nerek bundan keyif alrlar. Ancak, ne yazk k i . dikkatlerini kendi dncelerine verdiklerinden d dnyaya kaytsz kalrlar.
Eer zeki ve iyi eitimlUerse felsefe, ilahiyat, sanat veya b i l i m den konumaktan holanrlar. Ancak bunlar konumalarndaki
btn amalar vakit geirmekten baka bir ey deildir.
Salkl yalnlklar dalgnla dnmtr. Devaml hayal
kuruyor gibidirler. Dnyay zaman grmeden saate bakan bin
gibi alglar Televizyon reklamlarndan etkilenmeyen insanlar
g.bi onlar da gerekleri grmezden gelirler. Kaytszlk bir alkanlk halini alana kadar grmeyi veya duymay istemedikleri
eylerden uzak dururlar. Fiziksel olarak hazr bulunan lakat evrelerinde ne olup bittiinin farknda olmayan uyurgezerler gibidirler.
Enerjilerini kendilerini heyecanlandracak veya balarna sorun aacak eylerden uzak durmak iin harcarlar. Fiziksel ve
duygusal rahatlk onlar iin nemlidir. Ne bedenlerini ne de zekalarn fazla yormazlar. Zamanlarn kendilerini yormayacak
faaliyetlerle geirirler; evi toplarlar, alveri yaparlar veya bo
bo televizyon seyrederler. Uzun sre Sakinletirici kullanan ve
bu yzden sakinletiriciler olmadan nasl yaandn unutan insanlar gibi yar bilinli bir halde yaamaya alrlar.
Ancak psikolojik pasifliin hareketsizlik ile ayn ey olamadn anlamak nemlidir. Normal dokuzlar milyar dolarlk rkellerin banda olabilirler ve hala faaliyetleriyle gerek anlamda ilgilenmiyor olabilirler. Dokuzlar ilgilenemezler unku savunma mekanizmalarndan biri yaltmdr. Yaltm kiisel deneyimlerinin ilgisiz paralara blnmesini ve bylelikle herhangi
bir eye bal olmadan bir baka eyle ilgilenmelerine olanak
salar. Bunun sonucunda, gerek onlar, fazla etkilemez. Faaliyetlerinden hem duygusal hem de entelektel ynden uzak kalarak ilerini srdrebilirler.
Tecrbelerinden koptuklar. in sebep sonu balantsn, ku

hib.r ey y a p . l a m a y a c a n , ve sorun ne olunu, ols

fazU bu
vtmemek gerektiini dnerek kadere, davranrlar. Sagl M
rahat tav.rlan yerini teslimiyete btrakm.trr. Bu .y.mserl.k deg.l
bencilliktir.
. ..
Dokuzlan sorunu problemleri grmek s.ememeler.d r. Ne
olursa olsun kaderlerine razdrlar. Ne kendileri ne de bakalar,
iin i y i dam gremezler. nsanlar pasiflikleri nedeniyle onlara
k'zdndu hemen tavz verirler. Ne pahasna olursa olsun uzu
isterler Sorunlanm geride brakmak iin ne gerekiyorsa kabul
ederler, insanlara bir kez taviz verdiklerinde kriz.n getiim ve
hayatlarna daha nce olduu gibi devam edebileceklerim dnrler. Ancak dokuzlar zc olan hibir eyle u r a m a , c mediklermden. onlarla glkler, amak zordur. Sorunlar n naiktin, unuturlar. Bir sonraki halta sorunlar, h a t a j
zlmems olarak durmaktadu: Sorunlarn, zmek m h,b,r
M

s l l

iin o kadar ,s,ekl,

dirler ki sorunlar, olduundan daha hafif gsterirler ve msanl ra "Sak,n olun. her ey yoluna girecek" derler. Sorunlar, gerek,e olduundan daha hafif grerek h e r k uyumlu ve huzur u
olacam, ve bylece huzurlar,,,, bozan her eym ortadan kalka-

'^ZS^^^^landagzard-edcrler.
Karar verme becerileri zayflar. Sadece kendilerin,,, zebilecekleri bir problemle kar.las.rlarsa. sadece olmas, gereklii kadar ,1er, ederler ve sonra vazgeerler. Bir problemle sonuna k j
dar ura mazlar. Eer harekete g e m e k zorunda kain kusa. b az
" ba harcad.klannda yapdabilecek her eyi yapaklar,,,, soy
ler Bundan d o l a y . i y i bir eye balad.klarmda bitirmeden bu.,
karak kendilerine gvenenleri hayal k.r.kh.na uratr ar.
Bundan baka, insanlar dokuzlar,,, harekele gemekte ,su k
siz davranacaklarn, vc kaderciliklerinin sonularna katlanmak

n.kld.rlur. Problemlerin ok a,k ve kolay zmler, olabilir

ama dokuzlar bunu grmezler ve g r m e k de istemezler.
Btn enerjilerini gerei inkar etmek iin kullanrlar. Bylece gerek onlara ulaamaz. Bastrma direnci olarak adlandr. lan bu savunma mekanizmasyla uramak son derece snr end i n e d i r ve sabks.z dokuzlara ulamay, son derece zor b.r bale
eetirir Sanki zibmlerindeki bir kapy kimseyi ve hibir ey,
t e r i almamak zere kapatm gibidirler. Bir zamanlar msanlara
ve yeni fikirlere son derece ak olan insanlar md, her eye kapahchrlar. nsanlara, kendilerini bir eyler yapmaya zorladklar,
ve bu nedenle kendilerini endielendirdikleri iin f k e h d r H I
Ancak s a b k s . z dokuzlar.n k.zgnl.klarm ifade etmelerinin tek
y d u insanlara direnmek ve kendilerine ulamalarn, daha lazla
engellemektir. S a l d r g a n l a m a daha fazla pas b.r diren gjfl
(erirler Sadece bastrma mekanizmalar, istisna bir durumda ha
sansz olduunda fkelerini a.k bir ekilde gstereb.lirler.
Harekele gemeyi reddettiklerinden sadece bakalarna kar.,
deil kendilerine kar sorumluluklarn yerine getirmekte b i l
son derece ihmalkar davranrlar. Hasta olduklarnda doktora p i
medikleri gibi eslerini ve ocuklar,.,, da doktora gtrmezle.
En ulak bir sorunda ofisteki ilerini yapmay reddederler, insan
km fkelendirmekle kalmazlar, kendilerine gvenen insani.
.venlerini de boa .kar.rlar. Sabks.z dokuzlara b.r ey ) t j
trmak deveye hendek adatmaktan zordur.
Duygular,,., bast.rm. olan inat dokuzlar gerekle hagl. t,
n, koparmlardr. Bu yzden bir birey olarak yetersiz vc , , l ,
memislcrdir. Kendi balarna hibir ey yapamazlar YmgU
luklarnn nedeni enerjilerini gereklerle baa kabdmek , y
deil gerekleri, inkar etmek iin kullanmaland.r. Herhang I
bask veya gerilimle baa kamazlar nk her ey onlar U
(en azndan onlar byle dnr) veya baa kabilecekler
tesinde ,1u, ve aba gerektirir. Genellikle ihmal ederek /ar

^^^J^

gsterebilirler. Ruhlar, vcu.lur.ndan ayr.Im v kendi ba ,na

hareke, ed.yor gibidir. Gerei inkar
edieidir. K o l a n m veya bacaklann, kaybetmi olabilirler.Buna
tepkileri ya inkar etmek ya da kol veya bacaklarnn yemden c dnmek olacaktr. Gerekten ilerinden kovulmadkStn.
eleri den b o a n m a d . k l a r . n , veya len yaknlarnn gerad.klann. dnrler. Ackl, olmakla beraber bu duru
Z'
n dokuzlar,,, ruh hallerine tamamen uyan iusel bir yn de
vard.r nk bir sredir kendilerinde deillerdir. A r t * e d e rinden aynlmalar. bir alkanlk, bir yaam sek olmutur. As
Unda dana doru ifade etmek gerekirse y a a m a m a n m bir yolu
e

" ' T e f l e r i n d e n ayrlman,,, sisi ierisinde 3 ^

va olduunu hissetmektedirler. Elbette ki evden b.r.mn k a y b n L v e y a b i r travma annda dier kiilik t.pler, de c a n i urla yd*lesebi eeek cesareti bulana kadar gerei mkar ederler Amak
nevro'ik dokuzlar gerekle bir daha asala u r a m a m a k ,.n g e l

anlamak zordur nk normalde btn duygular, ^ m l m ^

Yine de. b d i n d . , endieleri yle b u noktaya
l a
rotik dokuzlar hem kendilerinden hem de
OT^eri
j
k sorumladrlar. Gidecek hib.r yerler, yoktur Nc snT
n d,s dnyaya, ne de huzur bulmak iin kendi , dnya
: a V d c b W r Tek k yolu kendinden
daha iler, gtrerek kendin, terk etmektir. Endie vc ger eklen
den kaarken dokuzlar kendilerinden m m k n olduu kada, ok
ayrlrlar.
U

-^J""J

KENDNDEN VAZGEEN K
Bir ev snrlar,,,, zorlarsa.trncm gerekler onla,, ka. .,
yacaklan kadar bask, altma sokarsa) nevrotik dokuzlar ok
276

ynelme olarak yorumlan.r) geliecektir. Herhangib.r durumda,

sal.ksz bir dokuzun altya ynelmesi muhtcmeld.r. Bu durum
daha ok grld iin burada bu durumu ele alacaz.
Salksz ve kendilerinden ayrlan dokuzlar altya yneldiklerinde, nihayet endie bastrma mekanizmalarm aar. Her zaman katklar, duygular ve gerekler btn arlyla zerlerine ker. Bir zamanlar son derece uyumlu olan nisan ar, tepki
gsteren bir isterik, endie ve korku iinde, heyecan. evham,
[..gz val. ve pamk iinde biri haline gelir. Ruh salklar bodokuzlar her zamankinden daha ok kendileriyle g.lcnecek ve iine girdikleri korkutucu durumdan kendilerim kurtaracak birine iliya duyarlar. nsanlarn kendilerine yardm etme
r i iin mazoist ve kendilerini kk drecek (Home n,
ifadesiyle "hastalkl bir ekilde baml") bir ekilde kendiler,ne zarar verirler. Ruh salklar, bozulan vc altya ynelen dokuzlar kendilerini kk drecek ve balar,,,, belaya sokacak
evler yaparak kendilerini daha nce hi ol,ad,g, kadu kot,
durumlara sokabilirler. Bu davranlarnn arkasndaki neden ,k,
y n l d r insanlar, hayal k n k l . m a urattklar, ve kendilerine
L. ektirdikler, iin duyduklar sululuk duygusundan kur l
m a k v e insanlarm yeniden kendilerine yaklamalar, tin kendin,

zutan
l e

kk d r m e k .
,
Ancak bu psikolojik taktikler ie yaramaz unku ruh salk
lan bozulan dokuzlar farkna varmayarak saldrganlklar.,...,
kendilerine vc insanlara ynelmelerine yol aacak ekklc b,hu
allarndan bilince kmalarna izin vermilerdir. Saldrgan
duygularn, daha fazla b a s t r a m a y a n * kendilerin, cezai and.
maya ve kendilerinden nefret etmeye balarlar. Ayrca end.eU
rin vatstrmak yerine artran insanlara barp ararak nisan
" s o n derece d m a n c a davranrlar. Eer dierler, buy ulu bu
ekilde huzuru s a l a y a m a z l a r a dokuzlar onlar, dman ola, .d
grrler.
.

ni bulabilmek iin kendilerini kk drmek zorunda olmad k n n renirler. armakla beraber insanlarm kendilerim
rnek aldklarn fark ederler. nsanlar kendilerine bag.ml, o l mamalar! konusunda uyarsalar da bu holarna gider.

DOKUZUN NEML A L T TPLER

SEKZ KANADINA SAHP OLAN DOKUZ
Dokuzun ve sekizin karakter zellikleri birbirleriyle alr:
Dokuzlar pasiftirler ve insanlarla uyum iinde olmak isterler.
Sekizler ise saldrgandrlar, iddialdrlar ve kendi kariannilj
pelerinden giderler. Temel kiilik tipi dokuz olduu .n, bu alt
ripin insanlar dierleriyle uyumlu, yeni fikirlere ak. rahat ve
pasiftirler ama zaman zaman bir paralar kendin, gl bir ekilde da vurmak ister. Bu anlamas, en zor alt tiptir nk onu
oluturan unsurlar, birbirleriyle taban tabana zttrlar. Bu alt t i pin dikkate deer insanlar, arasnda u isimler yer almakladr:
Dvvight Eisenhovver. Gerald Ford. ngrid Bergman. Bng
Crosby, Perry Como, Georgc Scbultz. Vvalter Cronk.te. Hugb
Downs Bayab Bird Johnson vc Marc Chagall.
Sekiz kanad bu alt tipin salkl insanlarma zgven ve rade gcyle beraber tutkulu bir kalite katar. Kendileriyle ok kzla dilenmemelerine ramen, bu al. ipin salkl insanlar, kendilerini etkili bir ekilde gsterebilme becerilerine sah.pt.rlej
kibarl.k ve insanlara duyduklar iten ilgilerine ramen ok
gl olabilirler; bakalar, ve ortak amalarn emrine girebilme
ferine ramen, cesurca bamsz olabilirler; rahat hareketlerine
ramen sert huylu olabilirler. Bundan dolay.bu al. tipin salkh insanlar gl, i y i huylu ve cazibeli bir grnm sergilerler.
Bu alt tipin normal insanlar, duygularm tamamen brbrm
den ayrrlar. ok huzurlu bir grnmleri olmasna ramen,
farkna varmadan ok saldrgan davranabilirler. Hayatlarnn b.
.,,

Ancak bu insanlar da ara sra fkelenebilirler. Bu al tipin dikkate deer insanlar arasnda u isimler yer almakladr: Ronald
Reagan. Coraan Aquino. Abraban Lincoln, Kralie kinci E l l zabeth, Rosalynn Carter. Cyrus Vance. Henry Fonda, Gary Cooper. Jimmy Stevvart. David Hartmann. Monako Prensesi Gracc.
Rose Kennedy. Jim Henson. Wall Disney. Norman Rockvrtffl
Bayan Joan Suthcrland. Ralph Waldo Emerson. Desdcmona,
Edih Bunker ve Mary Hartman.
Bu alt lipin salkl insanlar ok drst ve ar derecede
prensiplidirler. Saduyular zellikle baka insanlar sz konusu
olduunda akllca kararlar vermelerini salar. Olaylar zerinde
karar vermeleri istendiinde drsi ve tarafsz davranmaya zen
gsterirler. Bir kanad dokuzun dncesiz ve yeni fikirlere ak
eilimini dengeleyerek akllca dnmelerini salar. Szn etliimiz salkl insanlar bildiklerini bakalaryla paylamay vc
insanlarn dncelerini ve kefettikleri eyleri renmeyi severler. retmekten holanrlar ve ahlak konusunda etkili bir l i der olabilirler. Dokuzun akl birin tarafszlyla birleir; afl
nu insanlara yaln ve drst, kendilerine huzurlu ve alakgnll bir yaklamdr.
Bu alt lipin normal insanlar, bir davann cokulu taraftarlar
drlar nk idealisttirler ve dnyay m m k n olan her ekilde
gelitirmek isterler. Dncelerinden emindirler ve lemel inanj
lanna dokunan her ey hakknda deimeyen, geleneki ve mu
hafazakar dnceleri vardr. Bu ali tipin insanlar dzenli ve
kontrolldrler. zellikle sekiz kanadna sahip olan dokuzla,
dan duygusal olarak daha kontroll ve daha az tutkuluduriaj
evrelerini dzenlemekle veya bakalaryla beraber o r g a n z *
von zer.nde a h a r a k ok megul olabilirler. Bu arada, .m,mal
sekizin karakierislik duygusal yaltmn srdrebilirler KflB
dinden honut ve serbest olarak btn anlamazlk ve dman
hklardan kanrlar. Ancak b
lipi abuk sinirlenen ve ger-

Muhtemelen pek ok durumda bir krizden sonra inkar veya ayrlma gibi salksz ruh hallerine girerler ama bir sre sonra kendilerini toparlarlar. Savunma mekanizmalar ok gldr vc
pek ok travmay bastrp normal yaamlarna devam edebilirler. Yine de bu becerinin karlnda duygusal ve kiisel olarak
daha yoksul bir hayat yaarlar.
Bu bak asndan baktmzda, en nemli problemlerinin
kendilerini uyandrabilmck ve bir kez kendilerine hakim olabildiklerinde bunu nasl devam ettirebileceklerini bilememek olduunu grrz. Bunun cevab dokuzlarn ac ekmeyi ve zellikle endielerinden kaynaklanan aclarla baa kmay renebilmeleridir. Kabul edildii gibi ac ekmek insanlara ilham vererek ve onlar artarak bilinli dnmelerini salayabilir. Bunun yan sra ac e k m e k tecrbelerimizin anlamn semeye
zorlar. Tecrbelerimizden anlam kardmzda kendimizi yaratrz. Dokuzlar ac ekmeyi hayatlarnda olumlu bir g olarak
kullandklarnda hayatlarna anlam vermekle kalmazlar, kendi
bilinlerinin yaamasn salarlar. Aclarna anlam verebilen k i i hem ac eken hem de onu aarak stn olan kiidir. anda
insan kentlini bulmutur.

tersini yapar. nsanlara kars zalim, cezalandrc vc yarglaycd a Sinir bozukluklar ve ani. ciddi depresyonlar muhtemeldir!
Motivasyonlar: Hakl olmak, daha ykseklere trmanmak uinsanlar gelitirmek isler. nsanlar tarafndan yarglanmamak
iin durumunu hakl karmak ve bylece hibir zaman eletirilmemeyi isler.
rnekler: Papa kinci John Paul. Margaret Thatcher, b i l i
NYesel Barbara Jordan. Eric Sevareid. Ralph Nader. Sand..
Day O'Connor. W i l l i a m F. Buckley. Anta Bryant ve Bay
Spock.

BRE GENEL BAK

Onyedinci yzylda New England'i bir prten olan John
Greene protestan bilincinin genel temasn yeniden o l u u m d a !
nce anlatarak Tanrnn - kalbindeki ktl grmesine izin
verdiini" syledi ve "Tanrnn benim kadar aalk, kl. k.
birli, inat ve isyankar birine merhamet gstermeyeceini dil
n d m " dedi. Kiinin dnyasnn bu grnm genellikle
deiimden nce gelen mitsizliin kaynadr. .. bireyler ancak
kendilerinin deersiz, gnahkar ve lanetli yaratklar oldukla.n.
kabul ederek yeniden doabilirler.
Puritenlerin idealler peinde koarak kendilerim balan \.
ralma istei bu kiilik tipini anlatmakladr. Birler ve Punlenle.
durumlarndan honul olamayarak daha iyi olmak zorunda 0|
duklanni hissederler. Bir ekilde insan doasn ap Mutlak l
a ulamak isterler.
Bu kiilik tipi "Desiderata" nn arsn aptalca ve tehliken
bulur: T a m bir disiplinin tesinde, kendinize nazik olun. Aa
lar ve yldzlar gibi sizler de evrenin ocuklarsnz: burada o |
mak hakknz. Grseniz de grmeseniz dc evren olmas gerekti
i gibi ak ve anlalrdr. "Ortalama ve salksz birler iin e v
ren anlalr deildir. Onlara gre insanlar kendilerim ve dnya,
y gelitirmek iin yeterince aba gslermiyorlardr.
2Xf>

daha i y i olduklarna inandrr. Doru yolda olduklar, iin onla

rn ruhlar kurtulmuiur.
BASTIRMA VE SALDIRGANLIK PROBLEMLER
iliki lsndeki dier i k i kiilik tip. gib. birlerin de bastr
ma mekanizmasyla ilgili problemleri vard.r. Mkemmellie
ulamak adna duygularn, bastrrlar. dealler, peinde komak
ve onlar, gerek hayata uygulamak arasnda ^ a l a r l a r k e n duy
gulann. gittike daha fazla bastnrlar. Bu arada durum ar, daha
da k a r m a k l a ^ nk d n y a ile i k i ekilde iliki kurarlar: K< n
dilerin, ideallerinden daha deersiz grrler ama bu arada ev
relerinden daha nemli olduklar, izlenimini verirler. Sadece
kendileri ve idealleri arasndaki mesafeyi lmekle kalma I .
imdiki mkemmellikleri ve gemiteki kusurlar, arasndaki
mesafeyi dc lerler.
.
Aslnda birler ikiye blnrler. Bir tanes, henz gordugmiM
ds blnmedir: bir idealin peinde komak ve dierlerinden H
th olduuna inanmak. kincisi ise daha ak olan i blnme
dir- sakin, kontroll ve mantkl grn m ler, ,1e bastrdkla
d u y u l a n . Birler duygusal veya tutkulu olmamalarna ramen
d u v a u l a r m n . zellikle saldrgan vc cinsel drtlerinin f a r k . n d j
d.r'lar Her ne kadar duygular,,., m m k n olduu kadar kontrol
almda tutmaya alsalar da. asla istedikleri kadar baard ola
^ O r t a l a m a ve salksz dokuzlar bu blnmeler yznden h j
zaman atmalar yaarlar: ideallerinin mkemmellii ile kefal
ferinin kusurlar.; erdemli hissetmek ile gnahkar hisse mek, ha
rcke.leri ve bilinleri; dzen istemeleri ve evrelerindeki dzel
sizlik; i y i ve kt: Tanr ve eytan gibi eyleri dnerek zU
^ B u ' i p Jung'un da dnk dnen tipine uyar. Jung bu li|>
ok ak bir ekilde aklamtr.
;

Ancak buna zil olarak, salksz olduklarmla dnlebilecek her duruma ideallerini uygulamaya kalkarlar. Salksz birler kendileriyle avn fikirde olamayanlara kar son derece hogrsz davranrlar. Sadece kendilerinin D O R U y u bildiklerine inanrlar. Fikirlerine uymayanlar yarglarlar ve ciddi ekilde
cezalandrrlar. Ancak insan doas kendini gsterir: Kendilerini istedikleri kadar m k e m m e l bir ekilde ynetemezler. Drt
lerini ancak bir noktaya kadar bastrabilirler. Ne de olsa onlar da
etlen ve kemikten yaratlmlardr.
OCUKLUK TEMELLER
ocukken babalar veya babalar yerine koyduklar birini
olumsuz bir ekilde kendilerine rnek almlardr. Babalarna ve
babalarnn temsil ettikleri eylere kar hissettikleri olumsuz
duygular spcregolarnn geliimini nemli derecede etkilemi
tr:' bu ocuklar yarglanmaktan korkmay ve yarglanmaktan kanmak iin her zaman masum olmay renmilerdir.
Babalarndan aldklar mesaj udur: "Sen bu halinle d e d i
deilsin. Daha i y i . her zaman daha i y i olmalsn" Kendi istek ve
duygular hemen hemen hi onaylanmamtr. Bu ocuklar ele|
inilmekten veya yarglanmaktan kanmak iin her zaman ku
rallara uymulardr. Sonu olarak, duygulan ve drtleri CCZI
landnc babalarn sembolize eden gler taralndan bastrl
mistir. (Freudyenler tuvalet eilimini, bire uyan saplantl H
zorlamal tipin, anal zelliklerini rendii arena olarak grl
ler. zellikle dokuz kanad olan birlerde anal zellikler olan dil
zenlilik. cimrilik ve inatlk grlse de. bu kiilik tipini a n l
mak iin tuvalet eitimine taklp kalmamalyz.)
Bu ocuklar pek ok neden yznden babalarna kar olum
suz hisler besleyebilirler. Babalar ailelerini terk etmi veya kn
l ya da ocua adaletsiz d a v r a n m olabilir. Kat bir ahlak vn
dini bir yetitirme ekli ve cehennemle korkuulma sonucundu,
'<)(>

fazla yaklaabilmek iin insanca zelliklerini inkar ederler. Sonu olarak, birler insan olduklar iin sululuk duyarlar. Melekler gibi olamadklar iin yarglanmaktan korkarlar.
Ancak birler salkl olduklarnda hayala tarafsz yaklamla*
r.kendilerininki de dahil olmak zere gerekleri kabul etmelerine izin verir. Bln kiilik tipleri iinde sezgileri en gl, en
ahlakl ve mantkl olan insanlardr. Hem kendilerine hem de dierlerine hogr ile yaklarlar. deallerinin evrelerindeki herkese eil bir ekilde uymadn anlarlar. Ancak salksz olduklarnda davranlar erdemlerinin arplm bir karikatrne benzer nk insanca yanlan arplmm Kendilerinin en byk
gnahlarm affederlerken dierlerini en kk halalar iin cezalandrrlar. nsanca zellikleriyle balarn kopardklar iin ok
acmasz davranrlar. Ne dc olsa. onlara gre, insanlar nc pahasna olursa olsun ideallere uymaldrlar.

SALIKLI KR NCELEMEK
AKILLI VE GEREK
ok salkl birler insanca ynlerinin aa kmasna /n
verirler. Drtlerinin sandklar kadar karmak ve korkutucu qj
madiinin farkna varrlar. Duygularm ancak gerekten gerekli
olduunda bastrrlar. Bylelikle, duygular dengelenir ve kiilikleriyle btnleir. Kiilikleri tarafsz gereklikle uyumlu hale
gelir. Kendilerine bile son derece gereki ve hogrl davrnrlar.
ok salkl birler ok gereki olduklar iin olaanst t
reecde olgun ve dengelidirler. Hala idealleri vardr ama arl
ideallerini tek yanl ve baskc emirler olarak deil sadece ki)
sel olarak tatmin edici bir ey olarak grrler. Ne hayatlarn,
ki her eyi ne de kendilerini m k e m m e l lei irme ihtiyacn da
fazla hissederler: Bu istek mitsiz bir abadr ve salkl bir tlh

olduunu anlarlar (eer hemen anlayamazlara endielenmezler

nk cevab bulana kadar beklemeyi bilirler)
Gerein ve kendi bilinlerini aan deerlerin tarafszln
dan o kadar emindirler k i insanlara yanl yapma hakkn lam.
lar. Ahlak deerlerine ylesine derinden inanrlar k, dierlerim.,
havadan boyunca yanl yapmalarna izin verirler unku hatalfl
rn dorulara h k m e d e m e y e c e i n e inanrlar. Dorular gerein
doasn, oluturduu iin her zaman dorularn hkm surececine inanrlar. te bu yzden tamamen gereki olmay. akl hCl
bulurlar. Bilgelik mant aarak akld olanlar, kapsar. IH,
dnyann gerek dzenin, grmek vc neyin doru ve iyi olduu,
nu grmek iin gereklidir.
Bundan dolayuok salkl birler ok gerekidirler .mkU
kiisel anlaylar..!, anlalmas veya ifade edilmesi gu. defH
bir seviyede aarak u sonuca varmlardr: "Evren g r n d !
gibi deildir ve olmas gereken de budur."

MAKUL K
Ne yazk k i . salkl birler her zaman bu kadar salkl dcglR
lerdir Yarglanma korkusunun iinde houlabilrler ve bu k
kularnn stesinden gelebilmek iin her eyin en dorus
mek isterler. Dnyayla, dierleriyle vc kendileriyle dzgn I
kiler kurmak isterler. Her zaman mantkl ve makul olmak t
ler.
Salkl birler gerekten de mantn ruhudurlar. Ar
ecde duyarl ve saduyuludurlar. ok salkl olmasak.,
olaanst karar verme becerileriyle her durumda neyin 1
li neyin n e m s i z olduunu grebilirler. Alnacak kararla..
n u l a n m n c e d e n tahmin edebildikleri iin sorunlar, lozell
aldaki deerlerle ilgili olan sorunlar) doru vc net bil f|
zebilirler, "bu dorudur veya yanltr." Ya da " B u i y j
k t d r " gibi sonulara varmaktan korkmazlar ve kararla]
i)4

olacan dnmezler. te yanda, salkl birler ktmser de

deillerdir. Sadece gerekidirler.

PRENSPL RETMEN
Salkl birler s a d u y u l a n y l a ahlakl ve evrelerine faydal
olarak yasarlar. Sadece doru olmak deil doru olan yapmak
islerler! Hayatlarna tarafsz deerlerle yn verirler ve tutkularn a kendilerini yanl ynlendirmesine izin vermezler. Mmkn
Olduu kadar doru olan yapmaya alrlar.
nceleri en nemli deerleri hakl olmak iken, zamanla doruluk ve adalet de onlar iin nemli hale gelir. Bundan dolay.isanlara adil davranlmasna ok n e m verirler. Sz konusu olan
kendileri, arkadalar ya da hi tanmadklar, insanlar da olsa
adaletsizlie t a h a m m l edemezler. Salkl birler insanlarn
haklarnn adil bir ekilde gzetilmesi iin ellerinden gelem yaparlar. Bu deerler onlar iin birer prensip olmann ok tesin
de bir tutkudur. Salkl birler ahlaki deerleri adna kendi menfaatlerinden vazgeebilirler. Birine adaletsiz d a v r a n m a k t a n
hakszlk grenin kendileri olmasn tercih ederler.
Salkl birler ok drst ve ahlakldrlar: Yalan sylemeleri
veya birini aldatmalar dnlemez, bile. Son derece prensiplidirler. Asla sapmayacaklar kiisel standartlar vardr. Kendi karlarn gzetmeksizin, mant temel alarak, tarafsz bir b a k i
acsyla karar verirler. rnein czdanlaryla deil bilinleriyM
dnerek oy verirler. Anne veya baba olarak, ocuklarnn be
geniine gre deil doru olan dnerek karar verirler. Dl
inanlar kuvvetli insanlar olarak sivil yetkililere itaatsizlik anltj
mna else de dini prensiplerine gre hareket ederler. Salkl
birler mallarn.nlerini ve hatla yaamlarn prensipleri u r u n !
tehlikeye atarak, bu balamda, son derece cesur davranrlar,
Kendileri iin byk bir tatmin kayna olan iyilik, erdem ve dil
rstlklerinc zarar verecei iin prensiplerinden taviz vermezin

ryeceini biliyorum. O yzden ben, dinlemelisin,

dealter vc

S m e l i y e t U l e r i n m yksekliiyle soylu bir erdem duygusu yaratan, sekinliin peindeki insanlardr

Ortalama birlerin kiisel olarak vardtklan tdealler herkes ,n
uymalar, gereken standartlar haline gelir. Her eyin en dorusunu bildiklerine ennndirler. "Yap.lmas, gerekenler,,, arl.. kendin, hissettirir: Dier insanlar da birlerin yapt.k ann. yapma1, u/ak durduklar eyleri yapnu,n,al,d,rlar. Yanhlar, duzell, u nin okuma yazma bilmeyenleri eitmenin, amasz nisanlara
berhk etmenin ve insanlara doru bakt a.sm, gstermen,,,
kendi grevleri olduunu dnrler. Sorun udur k, msanlann
kendi balarna doru eyi yapabileceklerine inanmazlar. ( Bunu ben yapmazsam, k i m yapacak?)
Ortalama dokuzlar insan doasna yksek bir bak asndan
bakarlar. Herkesin uymasn, istedii kurallar koyarak ken , e
ni insanlarm huzur ve mutluluu iin yasa yapan insanlar gr
ler Hibir ey gzlerinden veya deer yurgdanndan kaacak k.dar kk deildir veya zel deildir. Sigara imek k, ,K
emniyet kemeri takmak, televizyon yaynlarnn kalitesi, p j
nooraf, ve rock mzik ortalama dokuzlarn kendilerine gore d
d e n d i r d i k l e r i konulardan sadece birkadr. (Elbette k, d
elerinde haki, olabilirler fakat insanlarn kend, dorular,,,, bu
malarna izm vermezler).

deallerine ne kadar yaklatklarna ok dikkat ederler 1

yzden, derleme onlar iin ok nemli bir kavramdr: dealler
olduu alanlardaki ilerlemelerini dikkatle lerler. Her
a n bir amalar, vardr. A m a l a n n gereklc.,rd,klenndc gtf
lerini daha yksek bedellere dikerler. Her zaman kendilerin.
rmeleri ve dikkate deer bir eyler yapmalar, gerektiini
sulkleri iin televizyondu asla elence programlar..,, ,zk
Z sadece eitici programlar, seyrederler. le bu yuzd n .k
iama dokuzlar kendiler,,,, her /aman yce gnll dava*
n i n

2'1K

mal zerinde dikkatle alrlar vc planlarlar. Bylece her eyin

kontrol allnda olmasn isterler. Vakit kaybetmemek iin her
yerde dzenli olarak listeler yaparlar ve programlarn dzenlerler. Zaman onlar iin ok nemlidir ve zamanlarn dikkatle kullanrlar. Her zaman dakiktirler ve dierlerinin dc yle olmasn
isterler. Hibir kiilik tipi Protestan i ahlakn bu kadar kiselletirmez. Tatil yapmazlar, dinlenmek iin ara vermezler.
D n m e ekilleri de ok dzenlidir. Biraz ok bilmilerdir
ama syledikleri her zaman dorudur. Farkllklar mantkl hr
ekilde grrler. Zihinleri dzenli kategorilere blnmtr.
Her eyi lp snflara ayrrlar. Tatilde olup da hala not veren
okul retmenleri gibidirler.
Szn ksas.bu durumdaki ortalama bir Freud'un anal tip
olarak adlandrd tasnifi veya muhasebecidir. Her ey dzenli ve temiz, olmaldr. Hibir ey yersiz ve bota olmamaldr
Her ey bir saatin ileyii kadar kesin olmaldr. Elbette ki birle
rin dzenlilii altklar organizasyonlar ve toplum iin ok
faydaldr. toplantlarndan tren saatlerine ve ylba bcdiycle
rinin paketlenmesine kadar iyi planlanan her ey sorunsuz bir
ekilde yrr. Eer dzen olmazsa ok az ey yolunda yrr.
Ancak, her eyde olduu gibi. dzenli olmak ll olduu
derecede yararldr. Birlerin ara sra dinlenmeleri kendileri iin
iyi olur. Kendilerinin ilerinden geldii gibi davranmalarna izm
vermezler. Verseler bile bunu kendilerini zorlayarak yaptklalj
iin doal olmaz. nsanlarla ilikilerinde, resmi davranrlar. En
kete ve grg kurallarna n e m verirler. Uygun tavrlar toplum
iinde kiisel duygularn katmadan hareket etmelerine olanak
lanr.
Ortalama birler, z kontrole nem verdikleri iin drtlerin
engelleyerek kiisel eilimleri her zaman yanlm gibi drtl
rinin tersini yaparlar. rnein sinemaya gitmek isterlerse, h
dan vazgeerler nk ne olursa olsun isteklerini kontrol et

300

lece karanlk drtlerini bastrmay, baarabileceklerini dmir" v d dzenin peinde koarak, dzensizh, grdkler,
her yerde kknden skmeyi bir saplan,, haline getirirler.

YARGILAYAN

MKEMMELLYET

Omdama birler, drtlerini ne kadar s,k, kontrol etmeye caZ

kendilerini daha fazla tutarlar. Bu oktada
M
lenni kavbe.mek.en o kadar ok korkarlar k, daha tala >fc
i T l a r k u . Artk sadece dzen yetmez: M k e m m e l olmalar, ge-

^ B u ^ k e n d d e r , ye evreleri iin > - W

'H
a
gerekletiremczlerse. kendilerin, buyuk b t hd t al.
I S A n l a m a k g olsa da. bu noktadaki
* * * * *
ne de bakalarna davrandklar, kadar stk, davranrlar. S p j
i r , her zaman ok ey ister vc onlar iin 1 ^ ^
ce iv, defiildir. Bu dnce onlara bahalarndan gemitir. M
cok e S e r l e r ve hibirinde baard olamazlar. nsanlar t a r a f j
gsterirler
d : ^ g , . a n m a m a k V . n *ok aba
o c " konumunu alrlar. Hissetmelennc tz.n verdikler tek d u y f l
e l e t i r " uurlenme. ierleme ve bilse gibi eitl, ekillere g.rebj
ten

Hc^,e,irerck
insanlarla kar* kar,YA gelirler, insan,
,aba b r k,,de rahatstz ederler ve nc yapmalar, gerekt.gm, ad
r. Yanhlarn, gstererek kendilerini nasd g e h , , r c b , ^ U
rini anlamlar. "Sana byle olaca.m SYLEMEM e Eer M
dinleseydin, byle o l m a z d " yarglayc birlerden sklkla du
szlerdir. Rahip gibi vuaz. vererek, ders
ark vc didaktik bir sekikle her ey, eletirirler. En kk M
sanlarda kusur ararlar. Hogr gstermeden sozlu veya z
c
k cezalandrrlar. Her ey hakknda bir grler, vatd
bunu kendi kiisel grleri olarak deil tek doru olarak su,

yeterince i y i olmadn dnrler ve bu dnceleri yznden

S a n
hibir ilen zevk alamazlar. Hibir ey, mkemmel
C kadar S a S r - Bu yzden vapl,k.ar,
^
far. Bu yzden, ikolik birler bir aUma yaarlar, al.may,
sevmezler ama almadan da yapamazlar.
Z 1larla yaadklar, a n l a m a z b k l a r artar nk her ey m en
dorusunu bildiklerine inan.rlar ve kimsenin kend e, m h
sylemesine izin vermezler: Bay her-ey-b.len daha . b l ^
Dahasuaslmda ok az ey bildikler, eyleri ok
syleyerek insanlar, kzdrrlar. Yapmack bir alakgnlllk
g e r e r e k , karlanndakilere hibir ey bilmeyen vc
r
madan hibir ey yapamayacak olan ocuklarm. g M
rak insanlar, daha da kzdrrlar. nsanlara neler, yapablecekH
n ler, yapamayacaklarm, syleme haklar, olduunu z,
e
derler. Evhik hayat hakknda yol gsteren bir papaz veya yo sallara tutumlu olmann yollarm gsteren zengm bir koe yaza
n cibi insanlara yasaklar koyarlar.
Genel bakla g r d m z gibi. birler mukemme ol , 1 ,
gerekliine ierlerler. M k e m m e l olmann yknn bask
um deil de kendi omuzlanna yklenmesinin ad, olmad U .
nrlcr Elbette k i . m k e n u n e i . i k ,in abalamak ve m e
mel olduklarn, hissettikleri dakikalar onlar ,cm ok .al
cidir nk varbklarn.n temcimde doru olduklarm, hss t
ve mkemmelliin nerede olduunu bilmek vardr.
d

IK k

birlerin iindeki bir ey insanlarn ozgurlug ne ,

l.

eder. Kendileri iyi vakit ge iremedik lenne gore bakal.u, .iy.

yaamdan zevk alsn ki?

SALIKSIZ BR NCELEMEK
HOGRSZ NSAN
Sahksz birler tarafsz gereklerle veya bir bakasn

ve kt olarak grrler. nsanlar kendi dncelerini kabul clmeye zorlarlar. nsanlar hatal veya gnahkar olduklarna inan
drrnak iin din. adalet veya gereklerden alrlar. Ancak salk
sz. birler byle yapmakla sadece safsata ile ileri savunulabilecek
retileri ileri srerek kendilerini komik durumlara drrle)
Br kasabay kurtarmak iin b o m b a l a n p imha edilmesini syleyebilirler. nsanlar kendi dinine evirmek iin kle olarak satl
malarn nerebilir; d o m a m fetslerin hayatlarn kurtarmak
iin annelerin hayatlarn feda etmeyi doru bulabilirler. SalsalH
yaptklarn fark etmek salksz birlerin bir an bile tereddt el
melerine neden olmaz. Dnceleriyle ne kadar eliirse elisin
yaptklarn hakl gsterecek nedenler bulurlar.
Ancak insanlara o kadar sinirlenirler ki fkeleri kendilerini
bile rahatsz eder. Yine de sinirlenmekte hakl olduklarn dnrler. yle bile olsa. fkelerini kaybetmemek iin daha kont'
roll davranrlar. Ancak l'ark etmedikleri ey byle yapmakla
kontrollerini her zamankinden daha ok kaybettikleridir. O kadar katlamlardr k i gerginlikleri gerginlikleri bastrlm duy
gularnn beklenmedik bir ekilde patlamalarn salayacak bir
meale grevi grr.
S A P L A N T I L I V E K Y Z L K
Salksz birler fkelerinin hedefi olan eylere taklr kalrla
fakat kendilerini kontrol etme ihtiyac hissettikleri iin dogrtl
dan harekele geemezler. Sonu olarak, kendilerini m a n t k l a
drtleriyle her zamankinden daha ok konlrol ederek ve kendilerini zorlayarak davranrlar.
Bu noktada, genel bakta szn ettiimiz iki ynl davra
nlar daha belirgin hale gelir. Bir yanda drtleri teki y;
 j
drtlerin bastrlmas iin gereken glerin kuvveli vardr, Dl
er bir vanda kendilerini konlrol etme ihiyac.bir baka ta.ltt
ise kontrollerini kaybettikleri anlar vardr. Mantksz dnceli

hareketli bir cinsel yaamlar olup le yandan cinsel masumiyetin erdemini ven vaazlar verebilirler. Pornografi izlemek zorunda kalan sansr kurulu yesi veya tecavzclerin korkun hikayelerini dinlemek zorunda kalan seks aratrmaclar ya da
maazalarda hrszlk yapan bir yarg gibi aypladklar her eyi yaparlar. Ahlak deerlerinin test edilebilecek kadar gl ol
duunu kantlamak amacyla kendilerini tahrikler karsnda tetj
etmeye kalkabilirler. Bylelikle, her iki ekilde de istedikleri
elde ederler: Erdem adna kt alkanlklarla hem flrt edc le
hem de dayanamayarak yenik derler.
Herhangi bir eit y o z l a m a Ahlak Deerlerinin Koruyucusu
Asil Lord iin herhangi bir insan iin olduundan daha ok edicidir. Nevrotik birler sapknla derler nk duygularn yozlancaya kadar inkar etmi ve arplmlardr. Nevroik birlen
tehlikeli yapan ey gerek drtleri deil, duygusal yaamlarnn bozulmasdr.
C E Z A L A N D I R I C I V E N T K A M C I K
Birisi ya da bir ey ylesine kabul edilemez duygular uyandrmtr ki nevrotik birler onlarla dorudan uraamazlar. Nevrotik birler artk ideallerine bal deillerdir. Tek istedikler, sati
lantlar ve zorlayc davranlar tamamen kendilerine sahip ol
madan z kontrollerini yeniden ele geirmektir. Ancak saplan!
[arn saplantl davranarak zmeyecekleri gibi zorlayc davn
nlarn da zorlayc bir ekilde davranarak aamazlar. Bu yzden, rahatszlklarnn grnrdeki nedenlerini ortadan kaldra
rak insanlarn yaptklar son derece makul eyleri kt olarak
grp fkelenirler.
kiyzllkleri o kadar derin, saplantlar o kadar youn v,
zorlayc davranlar o kadar tehdit edicidir k i nevrolik birler
geri adm alamazlar. Gururlar yznden yanl yapma olasl
na t a h a m m l edemezler. Kendilerini her zamankinden daha faz

308

sele kaplrlar. O gne kadar kendilerini adadklar ve urunda

kendilerini kat bir ekilde konlrol ellikleri idealler artk bir ie
yaramaz.
nanlar artk kendilerini sular. Rul salklar bozuk olan
birler nefret, hogrszlk ve zalimlikleri nedeniyle kendilerini hakl olarak ayplarlarken, ok ileri gidip kendilerini bakalarna yaptklar kadar acmasz bir ekilde eletirirler. Daha nce
msanlarda hibir iyilik bulamadklar gibi imdi kendilerinde iyi
olan hibir ey gremezler.
Duygusal ynden felce urayarak mitsiz bir ekilde derin
bir depresyona girerler. Ruh salklar bozuk olan birler ar dcrecede sululuk hissederler, kendilerinden nefret ederler ve kolay kolay kurtulamayacaklar duygusal bir ikence iindedirler.
Darda tekrar ilgilenebilecekleri kayda deer hibir ey olmad gibi kendilerini adayarak deerli hissedebilecekleri idealle,
de kalmamtr. En sonunda sorunlarnn temelinde kendi ikiyzllkleri, nefretleri, tutarszlklar ve sapkn lutkular olduunu fark ederler. Kendilerim paralayan eyden kurtulmalar
nn tek yolu kendilerini ldrmeleridir. Ciddi bir sinir bozukluu yaamalar veya intihar etmeleri olasl gldr.
B T N L E M E Y N : BR Y E D Y E Y N E L R
G r d m z gibi birler duygularn ve drtlerini gereinden fazla konrol ederler. Yediye ynelmelerinin nedeni kendi
teriyle btnlemi birlerin yaamdan zevk almay renmi M
malardr. Hayat olumlu bir ekilde grerek kendilerine ve ger
eklere g v e n m e y i renmilerdir. Hayaln her zaman korkun
ve karamsar olmadm renirler. nsanlarn mutlu bir ekildi
yaamalar da m m k n d r . Tutkulara g m l m e d e n de keyil lli
nabileceini renirler. Sorumsuzca veya bencilce davran
dan da insanlarn mutlu olabileceini fark ederler.
Kendileriyle btnleebilen birler arlk her eyi mkel

Sevareid. C.S.Levvis. Elliot Richardson. Thomas Jefferson, Cotton Malher, Aziz lgnatius Loyola ve M r . Spock.
Salkl olduklarnda, bu alt grubun insanlar kararlarnda ve
bakalarna kar yaklamlarnda olaanst derecede tarafsz
ve alakgnlldrler nk tarafsz kalmaya ok nem verirler.
Bu alt grubun insanlarnn gizemli bir ynleri vardr ve insanlar
yerine doa, sanat ve hayvanlarla ilgilenirler. Temel kiilikler,
bir olduu iin mantkl.drst. adil ve gvenilirlerdir. Ancak bu
alt grubun salkl insanlar bile mesafelidirler ve soukturlar
ama bu eksikliklerini zekalar ve prensipleriyle kapatrlar.
Bu alt grubun ortalama insanlar birlerin asil zorunluluklarn dokuzlarn muhafazakarlklaryla birletirerek ortaya arislokratik insanlar olarak karlar. Snf, ayrcalklar ve toplumsal sorumluluk kavramlar onlar iin nemlidir, idealleri onlar evrelerinin lehine veya aleyhine ynlendirebilir. Bu alt grubun ortalama insanlar bireylere soyut dncelere olduklarndan daha
az baldrlar. Dahas.birlerin kiisellikten uzak yaklamlar ve
dokuzlarn yaltmlar kiisel olan her eyi davranlarndan kararak insanlara soyut konularda vaaz vermelerine neden olur.
Duygularn bastrmlardr. nsan doasna ve ileklerine kaytszdrlar. Dnce dnyalar kategorilere blnmtr: ilgi alanlar ve ilgilenmedikleri alanlar, inan ve kaytszlk, disiplin ve
rahatlk, tutarllk ve tutarszlklar belirgindir.
Bu alt grubun salksz insanlar duygularndan ve tularszhklarndan hemen hemen kopmulardr. Grlerine uymayan
eylere direnirler. Fikirlerini asla deitirmedikleri iin onlara
duygusal ve entelektel ynden ulamak ok zordur. Cezalandrc eilimlerinin farkna varmak zor olduu iin ok hain olabilirler. Dokuz kanadna sahip olan salksz birler sadece kendilerinin doru olduklarna inanrlar ve hogr sahibi deillerdir nsanlarn yaptklarn kl olarak deerlendirmekte nyargldrlar ve kendi tutarszlklarn, kabul etmeyerek insanlarn


lirirler. Ortalama birler kendilerini kontrol etmek isterlerken, ortalama ikiler insanlar kontrol etmek isterler: Bu motivasyonla]
birbirlerini glendirerek iki kanadna sahip olan birlerin evrelerindeki insanlarn onlardan kopmalarn gletirir. Bu alt gTU
hun insanlar z kontrollerine bir tepki olarak bir k yolu bul
mak iin kendilerine izin verirler. M k e m m e l d i i k , kat bir vicdan, kendilerine iyi olarak kendilerini memnun etmeleri ve kcfl
dilerine nem vermeleri de olaslklar arasndadr. Soyut kavramlar yerine insanlara nem verdikleri iin dokuz kanadna sahip olan birlere gre azarlamaya daha eilimlidirler. nsanlar
"nerilerine" uymadklarnda fkelenirler. Ancak alngandla
ve ideallerinin, motivasyonlarnn veya yaamlarnn sorgulan
masndan holanmazlar.
ki kanadna sahip olan birler hogrszdrler ve kemi ile
ryle ayn fikirde olmayanlara gsterdikleri alakgnlllk
yapmacktr. nsanlar kendileri kadar m k e m m e l olmadklar
iin sulu hissettirerek duygusal olarak onlar kullanrlar. Motivasyonlar veya eylemleri sorgulandnda kendi motivasyon*
hklarna ihanet etmeye vc drst davranmaya eilimlidirler.
Bakalar yaptnda aypladklar hareketleri kendileri yaptklarnda keyfi ve ikiyzl davranarak kabul etmezler. Yaptklarn
inkar etmeleri ve her eyi yapma hakkn kendilerinde grmeliri yznden savunma mekanizmalarn amak ok zordur,
kiilik tipinde, birin dorudan, ikinin ise dolayl saldrganla
yznden ok fazla gizli saldrganlk vardr. almalarnn yit*
ratt endie yznden, iki kanadna sahip olan salksz bitlerin fiziksel problemleri, zorlayc alkanlklar veya sinir bozukluklar yaamalar olasdr.
SON D N C E L E R
Ruh salklarnn bozulma srecine baktmzda, nevri lk
birlerin en ok korktuklar eyi gerekletirdiklerini grrz. Q


Btnleme

zlme

Yn

Yn

1-4-2-8-5-7-1

1-7-5-8-2-4-1

0-6-3-9

9-3-6-9

Yndr Bu nedenle bir kiinin hem btnleme hem

likili grnen bu durumu z m e k m

eilimlerinin ortaya k m a y a c a m b d m . k
drt bir iin sahksvz yn ^
salkl bir yediye ynelecek ve sad.ee
.nlenecektir.
. . .
Temel kiilik ttpmtn ve kanadn
me ve z l m e ynler, olduunu ^ ' ^ ^ ^
dndmzde, binn y e d - y l . a - a d . n ^
z e

.ts

n c d e n l c

,
^

dr, de b-

f a r k l l

Blnlerneimi.*
.
. . p u

kiilik tipi sorunumuzun z m n e sahipmi gibi grnr ama

aslnda asla sahip deildir. Yukardaki rnee bir an iin dnecek olursak, Sekiz ynnde ilerlemek insanlarn akln eleblr
nk kiler ruh salklar bozulduka, kendilerini ihmal ettikle
rini dndkleri insanlara daha d m a n c a davranrlar. Saldrgan duygularnn z m aka saldrgan bir davranla tepki
gstermeye zorlayarak insanlara kzgnlklarn gslcrmelerdr.
Ancak salksz ikiler sekize gitme isteklerine kar koyamazlarsa fkelerini sevdikleri insanlardan karrlar ve ilikilerim
mahvederler. z l m e Y n n d e ilerlemek hibir eyi zmez;
sadece her eyi daha kt hale gelirir.
Btnleme ve z l m e yn hakknda biraz daha ilerleyelim.

Temel kiilik tiplerine d n m e d e n nce U. All ve Dokuzlarn Btnleme Y n n d e sadece iki yer deitirdiklerini fark etmi olabilirsiniz. Dier tipler ise temel kiilik tiplerine dnmeden n c e . Btnleme Y n n d e alt yer deitirmelidirler. All
lipin Enegram'da . Alt vc Dokuz"un iki kai yer deitirmeleri haksz grnebilir.
Aklamalarda - b i r i n c i l " ve - i k i n c i l " tipler terimlerim da
nce kullandm. Birincil kiilik tipleri - . Alt ve Dokuz- U
liderinin karakteristik problemlerinden en ok etkilenen tiple
dir. Hatrlayacanz g i b i . Duygu lsnn. Alt Eylem
l s n n ve Dokuz liki l s n n birincil tipleridirler.
kincil tipler geriye kalan alt kiilik tipidir: Bir. Drt.ki, Seki
Be ve Yedi. Onlar kendi ller'inin problemlerinden daha I
etkilenirler. llerine bal olarak ok veya az hissederler, gj
veya az yaparlar ya da ok veya az iliki kurarlar.
Enegramn evresinde btnlemek iin daha az mesafe al
nacandan birincil tiplerden biri olmak daha avantajl g r n *
bilir. rnein. kendine d n m e d e n nce sadece Alt ve Dokul


deki bozulma safhalarnn t a m a m m yaamaz. Eer yle olsayd .nce gereklerden psikotik bir kopu veya lmle sonulanabilecek ok ciddi bir sinir bozukluu yaanrd. Baka kelimelerle ifade edecek olursak, psikolojik bozulma ak ulu deildir; insanlarm ruh sal ve genellikle bununla beraber fiziksel
salklar da. bozulmaya baladnda, ktye gidileri bir noktada duracaktr. izofrenler kendilerini hem fiziksel hem de entelektel olarak bitkin drerek tkenirler; depresyon yaayanlar intihar edebilirler; isterikler ciddi kazalar geirebilirler. Farkl ekillerde ve farkl nedenlerle bir noktada dururlar ve ihtiyalar olan yardm salanmazsa ya psikozun boluu iinde rrler ya da lrler.
Salkl geliimin potansiyeli ise ok snrl deildir: Yaadmz srece kendimizle daha ok btnleebiliriz. nsan doasnn snrllklarndan tamamen kurtulamayz ama onlarn ounu aabiliriz.

KANAT
Daha nce g r d m z gibi hi kimse bir kiilik tipine tan
olarak uymaz. Herkes Enegram e m b e r i n d e yan yana yer alan
lemel kiilik lipi ve kanadnn bir bileimidir. Kanadn etkisi
gnlk hayatla g r d m z insan eitliliinin olumasnda en
elkili faktrdr.
Bunun yan sra. kanadn lemel kiilik (ipinizin her iki yann
da yer alan iki tipten yalnzca biri olduunu hatrlayabilirsiniz,
rnein. Bein ya Alt ya da Drt kanad vardr ama her ikisine
birden sahip olamaz. Temel kiilik tipinizi (veya bir bakasnn
k i n i l lespit ettiinizde y a p m a n z gereken hangi kanada sahip o|
duunuzu da bulmaktr. Bunu eleme usulyle de yapabilirsiniz
olas iki kanattan biri size daha iyi uyacaktr.
Kanat hakknda syleyebileceimiz baka nce noktalar dj
M2

yedi iin geerli deildir. M a d d i y a t yedinin gvende olmak

seklinde ikinci bir motivasyonu vardr (alt kanad) veya g ve
bamszlk ister (sekiz kanad). Alt kanadna sahip olan yediler annelerine kar olumsuz tavrlar iindeyken babalarna
olumlu davranrlar; sekiz kanadna sahip olan yediler annelerine
olumsuz davranrlarken babalarna kark, tutarsz bir ekilde
davranrlar.
Onsekiz alt tipin her biri iin ailelerine nasl yaklatklarnn
tam hr aklamasn vermek ok zor olduu iin. onlara burada
daha fazla yer vermeyeceiz. Ancak, sadece bu noktada, Enegram insanlar olduklar gibi snflara ayrarak kiiliin temel kalplarn gsterir. Enegramn yaps.dokuz kiilik tipi ve kiilik
tiplerinin arasndaki ilikiler geliigzel deildir. nanlmaz derecede karmak ve ayn zamanda da bir o kadar basit bir sistemde birletirilmilerdir.
Kanat hakkndaki bir noktay da aydnlatmakta fayda vardr.
Yakn gzlem, ayn kiilik tipi ve kanadna sahip olan insanlar
arasnda, kanadn kiilik tipine etkisinin nemli derecede deitiini gstermektedir. Birini analiz ederken, kanad tespit etmek
ve kanadn kii zerindeki etkisini tahmin etmek gereklidir. rnein dokuz kanadna sahip olan sekiz bireylerinin ikisi benzer
kiiliklere olduu kadar nemli farkllklara da sahip olacaklardr Bu farkllklar ksmen her bir sekizin kiiliklerinde dokuzun
etkisini ne kadar tadklarna baldr. Dokuz kanadna sahip
olan sekizlerden biri sekiz ve dokuz arasnda yzde ellbre krkdokuz orannda b l n m olabilir. Bu kanadn lemel kiilik tp.
zerinde olduka etkili olduu anlamna gelir. Dier sekizin kanad rnein yzde seksenbee onbe orannda, ok az miktarda
etkileniyor olabilir. Bu durumda, dokuz kanad kiiliin nemli
bir paras deildir.
Kanadn temel kiilik zerindeki etkisini tarafsz bir ekilde
MA

ZELLKLER CETVEL
Rehberde vc aklamalarda bahsedildii gibi her kiilik tipiBin bir vaps. vard.r. Her tipin analz, salkl zelliklerinin
aklamasyla balad ve sonra srasyla ortalama ve salksz
zelliklerine geti. Bu yap, her tipi o l u u n a . . O/ellikler Cetvelidir nsan doasnn akkanl- insanlarm gnden gne ve hatta ^
ana deimesi- en azndan ksmen, kiilik zellikleri
Cetvelinde devaml olarak hareket etmemizden kaynaklanr
Psikologlar, kiilik zelliklerinin bir eit cetvel zerinde dzenlenebileceini dnmelerine ramen, kiilik tipleri ak olmad. iin zelliklerin nereye yerletirilecein, bilmek m m kn deildi. Enegramm yardmyla imdi bunu ksmen doru bir
ekilde yapmak m m k n . imdi Cetvel hakknda daha defin bile

edineceiz.
Her kiilik tipinin Cetvelinin unun gibi grndn ham-

layacak siniz:
.

Btnleme Y n n e

- -

Salkl

\ Z

Ortalama

ZI

Salksz

z l m e Ynne

Kiilik zettikleri

Cetveli

kinci olarak. Cetveli a k l m / d a tutmak insanlar daha kesin

bir ekilde anlamamz ve tanmlamamz salar. nsanlar, Cetvel boyunca devaml olarak deiirler. Geliimin Seviyelerinin
her birinde farkl eyler meydana gelir: farkl kiilik zellikleri
ve savunma mekanizmalar ortaya kp mevcut zelliklerle birleirler. Her kiilik tipi Cetvel boyunca aa inerek nevroza
yaklar veya yukar karak salkl olmaya ve kendiyle btnlemeye ynelir. Tahmin edebileceiniz zere, her kslk tipinin
zellikleri arasnda isel bir simetri vardr. Kiilik tipleri kiilik
zelliklerinin geliigzel bir ekilde bir araya gelmesiyle olumaz. Bir kiilik lipi birbirleriyle ilikili pek ok parann oluturduu dinamik bir btndr.
rnein, salkl drtler ikinci seviyede bireyselliklerinin
farkna varrlar. Ancak, beinci seviyeye geldiklerinde bireyselliinin farkna varmann yerini kendi iine ekilme alr ve sekizinci seviyeye geldiklerinde kendilerinden nefret ederler. Drtlerden bir baka rnek verecek olursak, salkl duyarllklarnn
ortalama drtlerde krlganla vc salksz drtlerde ise duygusal ikence nevrozuna dntn grrz. Bunlar drtlere ail
olan kiilik zelliklerinden sadece ikisidir ve Cetvelin aasna
doru izleyecek olursak birbirleriyle balantl fakal farkl ekiller aldklarn grebilir ve tabii ki bunu her kiilik tipi iin ayn
ekilde yapabiliriz.
Kiilik tiplerinin geliigzel zelliklerden meydana gelen sahil bir grup olmadn anlamak nemlidir. Her kiilik tipi ken
di iinde olduka tutarldr nk kiilik zellikleri korkular, en
dieler, istekler ve savunma mekanizmalarna tepki olarak Gch
im Seviyelerinde ykselir vc alalrken birbirlerine dnrle!
Bundan baka, her kiilik tipinin kendi iinde birbiriyle e
itli ilikileri olduu gibi dokuz kiilik tipi kendileri arasnda s
metliye sahiptirler ve birbirleriyle ilikiye girerler. Burada bu
ilikiler hakknda yeterince bilgi vermek m m k n deildir. An
12X

davranlarla kurtulmaya alr. B e n m e r k e z e i i i i n karakteristij

ekilleri ortaya kar. Bencilce d a v r a n d iin insanlarla tartmas kanlmazdr.
Salksz Seviyelerde
Yedinci Seviyede: Gittike artan bir ekilde endielerinden
kurtulmaya alan egosunu m i t s i z c e destekleyerek salksz
bir hayatta kalma taktiini uygular. A r t k kendisiyle ciddi at
malar yaamaktadr.
Sekizinci Seviyede: Kendiyle y a a d ciddi almalarn sonucunda aldanc savunma m e k a n i z m a l a r n kullanr.
Gerek ve onun getirdii e n d i e l e r l e uramak yerine kendi
kafasnda yaratt d n y a y a inanr. Nevrotik bir durumdadr: bir
ekilde gereklerden kopmakladr.
Dokuzuncu Seviyede: Tamamen nevrotik bir durum sz konusudur. Gereklerden k o p m u t u r . Hayallerini korumak iin
kendini ve bakalarn yok etmek isler. Yaptklarnn farkna
vard iin derin bir endie d u y m a k l a d r ve bu endielerden
kurtulmak istemekledir. Kendine zarar vermenin eitli ekillen
kendini gsterir. Bunun sonucunda, ciddi iddet eylemlerini
bavurabilir, knt yaayabilir veya intihar edebilir.

Kiilik lipinin seviden seviyeye nasl getiini gstermek

iin bir rnek verebiliriz. Sekizinci kiilik tipini tekrar gzden
geirecek olursanz, cn iyi halinde yce gnll bir kahraman
ilaha sonra srasyla kendine gveni olan kii. yapc lider, giril,
ken macerac.hkmeden g komisyoncusu, meydan okuyun
d m a n , acmasz diktatr, her e y e gc yelen bir megalo n
.11(1

davranlarla kurtulmaya alr. Benmerkezeiiiin karakteristik

ekilleri ortaya kar. Bencilce davrand iin insanlarla tartmas kanlmazdr.
Salksz Seviyelerde
Yedinci Seviyede: Gittike artan bir ekilde endielerinden
kurtulmaya alan egosunu mitsizce destekleyerek salksz
bir bayatta kalma taktiini uygular. Artk kendisiyle ciddi atmalar yaamaktadr.
Sekizinci Seviyede: Kendiyle yaad ciddi almalarn sonucunda aldatc savunma mekanizmalarm kullanr.
Gerek ve onun getirdii endielerle uramak yerine kendi
kafasnda yaratt d n y a y a nanr. Nevroik bir durumdadr: bu
ekilde gereklerden kopmakladr.
Dokuzuncu Seviyede: Tamamen nevrotik bir durum sz. k<>
nusudur. Gereklerden kopmutur. Hayallerini korumak iin
kendini ve bakalarn yok etmek ister. Yaptklarnn farkna
vard iin derin bir endie duymakladr ve ni endielerden
kurtulmak islemektedir. Kendine zarar vermenin eitli ekillen
kendini gsterir. Bunun sonucunda, ciddi iddet eylemlerini
bavurabilir, knt yaayabilir veya intihar edebilir.

Kiilik tipinin seviden seviyeye nasl getiini gstermek

iin bir rnek verebiliriz. Sekizinci kiilik tipini tekrar gzden
geirecek olursanz, en i y i halinde yce gnll bir kahraman,
daha sonra srasyla kendine gveni olan kii. yapc lider, gi i
ken macerac .hkmeden g komisyoncusu, meydan okuyan
dman, acmasz diktatr, her eye gc yelen bir megaloman
330

1,1,1dan ok kktr. O yzden bu farkllklar lam olarak tanmlamak zordur. Bu ali tipleri meydana getiren kiilik zelliklerinin geni olaslklarn tandka, bunlar sezgilerinizle kavrayabileceksiniz.
Grebildiiniz gibi. Enegram bir btndr. Her bir paras
-dokuz kiilik tipi- dierlerini son derece kark ekillerde deitirir ve denaeler. Burada sunulan insan doas sabit deildir.
nsanlar deiebilir ve herhangi bir entelektel sistem gibi Enegram da bunu dikkate alr.

332

loglaon bu konuda yaadklar sorun her bir temel tip iin anlaml,kullam]t,ayn ve kapsaml bir kategoriyi bulmak olmu
tur. Bir kiilik tipinin zellikleri dier kiilik tipinin zellikleriyle atmamaldr. Yne de. her kiilik tipinin, dikkate alnmas
gereken belirgin benzerlikleri vardr. Her kiilik tipi, insanla
n.en azndan uzmanlarn gznden bakldnda mantkl olacak
bir ekilde tanmlamal ve m m k n olduunca bilimsel olmaldr. Kullanl bir kiilik snfland imas,profesyonel ler olduu
kadar bu alanda derin bilgisi olmayan insanlarn da gnlk hayatta ve terapilerde kullanabilecekleri ekilde olmaldr.
Kapsaml bir snflandrma insan kiiliini, salkl duru
Olundan ortalama, nevrotik ve psikotik durumlarna kadar her
adan ele almaldr.
Enegramn dikkate deer zellikleri, onun farkl,anlam
h.kullanl ve kapsaml kategoriler sunduunu gsterir. Enog
ram kiilik zelliklerini gnlk hayatla g r d m z zelliklere
gre snflandrr. O kadar kapsamldr ki dier snflandrma
tipleri iin bir at grevi grerek pek ok durumunda onlar la
marnlar. Enegramn temellerini anlamak kolaydr: nsanBJ
Enegranula kendilerini ve arkadalarn grrler. Bunlarn yan
sra. Enegram kullanldr nk kendimizi vc insanlar anla
mamz salar.
Ksacas.Enegram dorudur. Bir snflandrma ne kadar kc
sinse. kategorilerinin insan doasn o kadar doru yansttm
grrz, kategorilerin insan tarafndan yaratlmak yerine kefi
dikliklerini dnrz.
Eer yleyse. Enegram iin ne diyebiliriz? Doruluunu n.<
sil anlatabiliriz? Gereklen de o. psikolojinin arad snfland!
ma ekli midir? Bu sorularn cevaplar soyul ve karmak oldu
u iin, Enegram teorisini detaylaryla incelemek iin u ana k
dar bekledim.
Enegram teorisini iki blmde inceleyeceiz: n c e . Enog


Her lde, bu tespitleri yle yorumlayabiliriz:

Duvgu l s n d e
kiler her zaman i y i biri olarak gsterdikleri kendi imajlarna
gre davranrlar.
ler insanlara kar saldrgan (rnein rekabeti) bir ekilde davranrlar.
Drtler duygularn ifade etmekte zorlanrlar ve kendilerini
geri ekerler.
9. Kendini Geri eken
I "aal Eden

8. Saldrgan
7. Saldrgan
6. laat Eden

[ l a a t

'

23. Saldrgan

4. Kendini Geri eken

5.Kendini
Geri eken

Horney'in

Nevrotik zmleri ve Enegram

S e k i z e r ^ c r ^ e k dnyadan uzaklaarak kendi dncelerindi

^ A l t ' d a r bir otorite sembolne itaat ederler(bamldrlar).
Yediler isteklerini gerekletirmek iin saldrgan d a v r a n r l a
liki l s n d e
Sekizler islediklerine ulaabilmek iin insanlar saldrgan bfl
ekilde istediklerim yapmaya zorlarlar.
Dokuzlar kendilerini gel ii irebilmek iin kendi ilerine eki
,

" -

l_

1.1

Birler ulamaya altklar ideallerine baldrlar.

336

mak ok detayh bir analizi gerektirir, u ok Fazla yer gere t,recebinden. Horney'in. bamsz bir ekilde, tane lden
oluan bir snflandrmay kefetmek zere olduunu tekrarlamakla yetineceim. Ne yaztk k i . alt kategonlenmn say.lar tu,arszd. ve Geliim Seviyelerinin farkl, noktalarndaki ay m kiilik tiplerini farkl, kiilik tipler, olarak deerlendirdi Yine de,
favdal. bilciler salad iin. Enegram,.. tipler, ile Horney ,,.
-kendini geri e k e n ' V i t a a t eden" vc "saldrgan tiplerinin ben
zerliklerine burada yer vermeyi uygun g r d m .

Kemlini di ri ekea Tpter

Drl. %L- v- Doku/
33K

Belki de Freudu snflandrmalar su ekilde aydmlatabilir

F r e ! d u t e r i m i gre. libido de ilgili her bir
* n M
eneri, ekilde ortaya ,kar: a l . c u l k o y a n ve uzakla. rai
oaska'bir ekilde ifade etmek gerekirse, bunlar, enerjinin u larkh t k d a,a kmas olarak grebiliriz. Libido dknlnn
,

nal ve'falik noktalar, kendi aralarnda

, a r . Bylelikle, elimizde dokuz F r e u d ' u karakter tp oku tu

^
^
^
^
ran iki mantkl grup olur. Bu eklide
psikoseksel eitlilikler Tablo 14.1'dek. gibi m.fland.nhrdl.

r u r

Oral
Anal
Fallik

Al
Alkoyan
Uzaklatran

Tablo 14.1 Neo-Freudyen Psikoseksel

Kategoriler

Olaslklar gzden geirecek olursak, ortaya f * ^ *

silik tipi yle olur: oral-alc, (doku/, numara!, kiilik tpm
u ar) r l-a. koyan tdrt numaral kiilik tipine uyarkond-uzak
2 a M i k i numaral kiilik tipine uyar): tallik-ale, (u num
tipine uvarkfallik-altkoyan (yedi numaral kiilik tl
2Sk
ve falUk-uzaklatran (sekiz numaral kdk
S ,
r

Eer bunlar,.aa,dak, gibi, Enegram m dzenine gore V

a,ayacak olursak, ortaya kan kalplar yle olacaktr.

o. Oral-Abc
8. Failik-Uzaklatn an
7. F a l l i k - A l k o y a T r ^ .

l . Anal-Alkoyan
**

3. Fallik-Alc

6. Anal-Alc
5. Oral-Uzaklatran

1. Anal-Uzaklatran

4. Oral-Alkoyan

Neo-Freudyen Dknlkler
140

ve Enegram

zelliklerini tar. Bununla birlikle, tedbirli ve gvensiz yaps

nedeniyle, alt numaral kiilik lipinde -bir baka anal tip- de tutumluluun eitli eleri bulunur. All da inatdr ve olumsuz
yaps ve pasif saldrgan!yla insanlar engeller. Her ne kadar
farkl ekillerde de olsa. bir baka inat kiilik lipi de dokuzdur
ve gereklerle uramay inatla reddeder. Bu yzden, klasik anal
kiilik tipi zelliklerinin grld birka kiilik tipi vardr.
Son bir rnek vermek gerekirse, oral-atc tipi. karlnda
hibir ey beklemeden annesinin ona st vermesi gibi doann,
kendisinin bln ihtiyalarn karlayacan dnr ve Enegramn dokuz numaral kiilik tipine uyar. Freudular bunu oralbagtmll tip olarak adlandrrlar. Ancak dokuzlar insanlar memnun etmek iin kiiliklerinden ylesine laviz verirler k i . bakalar araclyla yaarlar vc bu yzden onlar iin ' alc"' kelimesini kullanmak ok daha yerinde olur.
Bu ve bunun gibi ince fakal kullanl ayrmlar, psikoloji vc
psikiyatride geni bir ekilde kullanlan Freudu kategorileri
aklamamzda son derece faydal olur. Freudu psikoseksel
tespitleri ocukluun erken dnemlerinde ortaya kan libido
dknl noktalarndan doan kategoriler yerine kiilik tiplerinin sembolik bir ksaltmas olarak ele alrsak, baka faydal anlamlar da karabiliriz. Kiilik tiplerini, bunu gz nne alarak
tekrar gzden geirirseniz. Freudu psikosoyal tespitler zerinde tekrar almamn Enegramn dier tiplerine nasl uygulandn greceksiniz Horney'in kiilik tipleri arasnda deindiim
l. yeni ilikilerin NcoFreudu libido tiplerimle nasl ilikili
olduunu da greceksiniz. Neofreudu sistemmdek oral lip
(Eneuramdaki drl. be ve dokuz numaral kiilikler).Horncy'in
snflandrmasnda yaptm deiikliklere gre kendini geri eken tiplerdir. NcoFreudu sistemimdeki anal tipler (Enegranulaki bir. iki ve all numaral kiilik tipleri) Horney'in snflandr
masnda itaat eden tiplerdir ve Freud'un sistemindeki fallik tp
ler Horney'in snflandrmasnda saldrgan tiplerdir.
(42

rafndan yceletirilen idealist zorunluluklara, ikiler, her zaman

sevmelerini syleyen sper egolarna vc alllar ise sper egolar
araclyla kiselleiirdikleri bir olorile figrne ilaa! ederler.
, yedi ve sekiz saldrgandr. dleri, evrelerinin eitli ynlerine saldrgan bir ekilde ynelmitir. ler kendilerini kyasladklar insanlara, yediler kendilerine tatmin kaynaklan salayan evrelerine ve sekizler ise kendilerini devaml grmek vc
yanstmak istedikleri evrelerine kar saldrgan davranrlar.
Freudu yapsal kavramlar (ego, id, sper ego),Enegramn
niye ie yaradn anlatan bir sonraki b l m d e greceiz.
JUNG VE ENEGRAM
Enegramn dokuz kiilik lipi, Jungu snflandrmann sekiz
psikolojik tipiyle de karlkl iliki iindedir. Her kiilik tipinin
aklamasnda. Jung'un bir tipini Enegramn tipiyle karlkl
ilikisi iinde deerlendirdim ve Jung'dan bir alntya yer verdim.
Jung'un sistemini bir an iin gzden geirecek olursak. Jung
iki psikolojik yaklam (dadnklk ve ie dnklk) ve d n
psikolojik fonksiyondan ( d n m e , duygular, sezgi ve duyular)
bahsetmitir. Bu ema, sekiz psikolojik tipi ortaya karr - da
dnk d n m e tipi. ie dnk d n m e tipi. da dnk duygulanma tipi, ie dnk duygulanma tipi... vc byle gider.
Grebileceiniz zere. Jung'un sekiz tipini Enegramn dokuz,
tipi ile eletirmekteki sorun Enegramn bir kiilik tipinin fazla
olmas.dolaysyla iki sistem arasnda bire bir eletirmenin
m m k n olmamasdr. Ancak Jung'un sistemini dikkatli bir ekilde okursanz bu iki sistemin bazen ksmen bazen ise ok yakndan birbirlerine benzediklerini greceksiniz. En basit ekliyle ifade edecek olursak:
111

Neden bahsettiini anlamak iin aklamalarnn " i i n e " girmek

zorundasnz ve bu noktada Enegram size faydal olacaktr.
Enegramn bak asndan baktmzda. Geliim Seviyeleri
olduunu dnebileceimiz bir alanda serbeste dolaarak, genellikle her psikolojik tipin ortalama bireyinin kiilik zelliklerini akladn grrz. Aklamalarnn sonunda, nevrotik ve
psikolk gelimeleri aklayaca zaman, sezgleriyle z l m e
Ynne geer. Yine de. ara sra. kiilik tiplerinin zelliklerini
baka kiilik tiplerinin zellikleriyle kartrr. rnein. Enegramn dokuz numaral tipinin zelliklerini ie dnk duygulanm
tipinin zellikleriyle kartrr. Dier tipler arasnda da yanllklar yapmtr. rnein, da dnk ve ie dnk d n m e tiplerinin (Enegramn bir ve be numaral kiilik lipleril zelliklerini
birbirine kartrmtr. Bunlarn yan sra baka yanllklar da
vardr.
Bunlar detay gibi grnebilirler ama nemlidirler. nsanlar
Jung'un doru bir noktaya parmak basln anlamakla beraber
tanmlarn daha geni bir ekilde ele almakla zorlandlar. Bunda artc bir ey yok nk Jung'un hu konudaki dnceleri
olduka karmaktr ve anlamak zordur.
PSKYATRK T E S P T L E R VE ENEGRAM
Enegramn kiilik tipleri, resmi olmayan evrelerde D S M - l l l
olarak da bahsedilen Ruhsal Bozukluklarn Tehis ve statistiksel El Kitab'nn nc basmndaki kiilik bozukluklaryla da
yakndan ilikilidir. Bu son derece teknik kitap insanlarn kiilik
s e n d r o m l a n n n g n m z d e k i durumunu klinik bak asndan
ele alan ve psikiyatristler ve ruh sal alannda alan dierlerinin bavurduklar ilk kitaptr. Tahmin edebileceiniz gibi,
D S M - l l l teki terminoloji ruh sal bozukluklarna yneliktir
ve d n d n z n aksine bazen geliigzel bir ekilde yazlm ibi grnr. D S M - l i l ' kiilik bozukluklar kategorileri

346

n deiik bir bak asndan gstermek iin. DSM-IU'deki

kiilik bozukluklar ile Enegramn kiilik (ipleri arasndaki genel benzerlikleri ksaea listeleyeceim. Benzerlikleri tam bir ekilde vermek iin ok fazla ayrm yaplmas gerekliinden aadaki liste sadece bir fikir vermesi in dzenlenmilir.

Enegramn bir numaral kiilik lipi Zorlayc Kiilik Bozukluunu tanmlar.

ki numaral kiilik tipi Abartl Kiilik Bozukluunu ta
nmlar.
numara Narsislik Kiilik Bozukluunu lanmlar.
Drt Kanan Kiilik Bozukluunu tanmlar.
Be ksmen Paranoyak Kiilik Bozukluunu ve ksmen
izotip Kiilik Bozukluunu tanmlar.
Alt ksmen Pasif-Saldrgan Kiilik Bozukluunu ve ksmen Baml Kiilik Bozukluunu tanmlar.
Yedi ksmen Manik-deprcsif Kiilik Bozukluunu ve ksmen Abartl Kiilik Bozukluunu lanmlar.
Sekiz Asosyal Kiilik Bozukluunu tanmlar.
Dokuz ksmen Baml Kiilik Bozukluunu ve ksmen
Pasif-Saldrgan Kiilik Bozukluunu lanmlar.
Tablo 14.3.

DSM-III

Korelasyonlar

ENEGRAMI ANALZ ETMEK

O halde. Enegramn psikolojik bir sistem olarak teorik teme
li nedir? Mesela, neden sekiz. on. on iki ya da bir baka rakam
deil de dokuz kiilik tipi vardr? Her bir bireysel kiilik tipinin
temelinde ne vardr? Enegram Freudu dnceleri destekleyen
ok eski bir snflandrma ekli inidir? Ya da Jungu veya Karen
14X

Enegram lek bir psikolojik aklama ile tanmlamak yeterli

olmayaca iin. onu daha iyi anlayabilmek iin pek ok farkl
yaklama bakacaz. Enegram mantkl.geliinsel ve Freudu
dinamik yaklamlar olmak zere farkl bak asndan ele
alacam.
M A N T I K L I KK Y A K L A I M
Enegramda dokuz kiilik tipinin olmasnn nedeni, yapsnn
kere veya i k i ynde mantksal ilikileri olan l gruplar
halinde dzenlenmesndendir. Enegrama hangi analiz seviyesinden bakarsak bakalm, mantkl bir ekilde ilikili olan faktrlerin ortaya dokuz farkl kiilik tipi kardn grrz.
Enegramn neden ie yaradn ve neden bu kadar kapsaml
bir sistem olduunu yantlayan bir cevap varsa, o da Enegramn
mantkl bir sistem olmas ve insan doasnn farkl ynlerini
mantkl bir ekilde analiz etmek iin kullanlabilmeidir.
Aklamalar ve rehberde grld gibi. enegram farkl k
lik tiplerini ieren farkl lnn dzenlenmesi olarak dnlebilir. Her l o lnn temel sorunlarnn tartlmasndan
oluur. Her lde, kiilik [iplerinden bir ianesi o lnn karakteristik zelliine abartl bir ekilde sahipken tekinde bu
zellik veterince g e l i m e m i ve nc ise bu zellikten ok
uzaklamtr.
Bu kalb duygu lsndeki tiplere uyguladmzda, ikile
rin dyunlarnn gereinden fazla gelitiini, olumlu duygulan
m ifade ederken olumsuz duygularn bastrdm grrz. l ' .
duygularndan en fazla uzaklaan liplir. nsanlar, onlarn valk
krnn farkna bile varmazlar. Drt. duygularm ancak bir CW
sanal veya estelik bir ekilde ifade edebilirler.
Evlem lsnde, belerin sorunu harekele geememelerdt
Harekete gemek yerme dnrler. All.bir eil olorite ligimi
nn onay olmadan harekele g e e m e z . Yedi hareket etmeden
duramaz. Hiperaklllir ve zamanla durumu mac d n r -

sen

le oluur (bu l ynlendirmenin hr diyalektik oluturduuna

dikkat edin). kincisi, birincil ynlenme olumlu ya da olumsuz
veya deiken bir ekilde olmutur. (Bu tutumun bir baka
diyalektik oluturduuna dikkat edin). o c u u n ebeveynlerinden hangisine yneldiine ve bu ilikinin kalitesine gre doku/
farkl kiilik tipinden biri oluur.
Bu geliimsel yaklamdan yola ktmzda, dokuz kiilik
tipi ile sonulanan baka bir kere kalb elde ederiz. r n e in, bir ocuk annesine olumlu bir ekilde ynlenmiken bir
baka ocuun ynlenmesi deiken ve bu arada nc ocuun ynlenmesi ise olumsuz bir ekilde gereklemi olabilir,
(elbette k i rnekteki insan da gerekte ayn kii olabilir). Bu
durumda, ilk ocuk numaral.ikinci ocuk sekiz numaral ve
nc ocuk ise yedi numaral kiilik tipi olarak byyecektir.
Bu ilikiler. Tablo 14.4'te daha ak olarak grlebilir.
Ynelme

Olumlu

Ebeveyn
Anneye ynelen tipler

Babaya ynelen tipler

Hem anne hem de babaya

eidi

Degifken

Olumsuz

>

Ynelen tipler
Tablo 14.4 ocukluk

Temelleri

Kiilik tiplerinin bu ekilde gruplanmas ok aydnlatcd

Tabloyu yatay bir ekilde incelediinizde. Horney'in daha nce
g r d m z sistemiyle arasnda benzerlikler olduunu greceksiniz. -sekiz-yedi grubu (anneye ynelen tipler) kendilerini
saldrgan bir ekilde savunan tiplerdir (Horney'in "insanla.n
aleyhine hareket eden" (ipleri). Bunun kltrel sonularnn
352

almda ezildikleri iin insanlarla iliki kurmakla glk ekerler. Bu grubun bireylerini, duygusal bir ikence eken ve kendinden nefret eden (salksz drt). nsanlardan kopmu paranoyak (salksz be) ve travma halindeki, kendini insanlardan ayran (salksz dokuz) kiiler oluturur.
Bu kiilik tiplerinin de. bir ekilde, gereklerden kopmaya eilimlidirler. Freud'un ifadesiyle, egolanyta sorunlar vardr.
Kiilii oluturan nemli faktrlerden birinin ocuun anne
veya babasna ynelmesi ve kiilik tiplerinin kltrel deiiklikleri derinden etkilemesi artc deildir. Bunun, ailelerin o cuklarn yetitirme eklini etkilemesi ve bu ekilde ksrdngnn srmesi de artc deildir. Kii, aile ve kltr birbirlerine
bamldrlar: Dierleri olmadan bir dieri varolamaz. Freudu
ve kiiler aras ilikileri merkez alan okullar da bu gerei grmezden gelmezler: Onlar, sadece, analizin farkl bir seviyesinde
almakladrlar.
DNAMK FREUDU YAKLAIM
Freud zihni oluturan dinamiklerin id. ego ve sper egonun
etkileimleri sonucunda ortaya ktm ileri srmtr. Buna
"yapsal hipotez" denmitir. Bu karakter tipleri ne Freud ne dc
onun takipileri tarafndan tam olarak aklanmtr. Bunun nedeni, belki de. aadaki paragraftadr.
Psikanalitik kiilik biliminin bize dinamik bir snflandrma
vermesi ok gzel olurdu. Ancak.imdiye kadar yaplan denemek
rir hepsi baarsz oldu. Bir kriterin seilmesi, dier kriterlerin ihmal edilmesine neden oldu.
Freud. bu denemelerin cn nemlisini gereklclinnilir. nsan
zihnini id. ego ve sper ego kalegorilerine bldkten sonra, insan
karaklerlerini bu otoritenin basknlna gre ayrmann mn*
354

den. Eylem lsndeki tiplerin problemleri sper egolarndan

ve liki lsiindekiienn problemleri ise egolarndan kaynaklanmaktadr. Freudu tespitler, her bir lleri iinde aadaki
illstrasyonda gsterilmitir.
Her ldeki temel kiilik tipi. lnn ortak probleminin
yan sra Freudu fonksiyon krn, lnn temel problemiyle almasn yaar. rnein i k i numaral kiilik tipi. sper egosu taralndan ynetilmektedir. Eer hatrlayacak olursanz, ikinin zsaygs.iyi almas ve iyi niyetleri iin sevilmesine baldr. ki
insanlara kar bencil, saldrgan veya herhangi bir olumsuz duygu hissederse sululuk duyar. Ruhsal hayaln sper egosu ynlendirir ve idi (saldrgan, cinsel drtleri) de hayat zerinde etkilidir.
Dolaysyla, Freudu dinamikleri deerlendirecek olursak,
ikinin sper egosu ve idinin birbirleriyle bir eit alma iinde
olduklarn syleyebiliriz. ki drde ynelerek egosunu id ve sper egosuyla dengelemelidir. (Ego illstrasyonun evresindedir). te yandan, eer i k i ruh sal bozulup nevrotik bir hal
alrsa ve z l m e Y n n d e ilerlerse, sekize yaklar ve bunun
sonucunda, zaten gl olan idi daha da glenerek saldrgan
drlleri daha da zararl ve ykc bir hal alr.
Bu ilikileri Enegram zerinde daha ak bir ekilde gstere
biliriz.
Birka ksa rnek bu aklamay anlamay kolaylatracakla.
Sekizin egosu sper egosuyla alr. Ruh saln dzeltmek
iin idinden yardm almaldr ve bunun iin dc sekize ynelme
si gerekmektedir. Ancak, e e r be yediye ynelirse, idle balan
l kuracaktr. imdi ortaya bir baka problem kar. d hem fl
zlme Hem de Btnleme ynnde hareket eder. Bu dodu
nk bein kesinlikle kontrol allna almas gereken ididir. Sap.
lkl be sekiz ile btnleirse, idi. egosu ve sper egosuyla dofl
uelenir. Bu da onun retken olmasn salar. Ancak bein mh
.156

nun iin tince allya (sper ego iin) vc sonra ela dokuza (ego
iin) ynelmelidir. n egosu gereinden fazla b y m e y e
(narsist ve tehirci) eilimlidir. Bu yzden, dokuza yaklamas
bunu dengeler. . egosunu dengeleyebilmek iin nce sper
egosunu (ve bilincini) gelitirmelidir.
Enegramn bu ekilde y o r u m l a n m a s . n e d e n her tipin birbirinden farkl olduu, neden z l m e ve Btnleme Ynlerinin
varolduunu ve neden Enegramn bir btn olarak, hepimiz iin
bir sembol olduunu aklar. Enegram evrensel bir semboldr
nk lemel problemlerimizin kaynanda id. ego veya sper
ego ilikili problemler yer almaktadr. Bu alanlar ister Freudu
terimlerle, ister Enegramn duygu iliki ve eylem isimleriyle adlandralm, sonuta herkes bu alanlarla ilgili problemleri yaar.
Aklamalar h a k k n d a da. teori hakknda da sylenecek pek
ok ey var. Yine de. bu ksa aklamalarla bile Enegrama farkl bak alarndan bakabiliriz.
Enegramn pek ok farkl psikolojik bak asndan bakmasnn nedeni, eitli soyut derecelere k lutmasdr. Enegram.
ar d k n l n psikoseksel dnemleri, zihnin yapsal lnlar.nesne ilikileri teorisi, geliimsel temeller, kiileraras karlkl stiller ve bunun gibi pek ok psikolojik bak asndan
bakar. Tek bir teorik aklama. Enegramn nasl altn aklamak iin yeterli deildir. Enegram bu teorilerin hepsini kap
samaktadr.
Enegram kendimizi anlamann olaanst bir yoludur. Han
gi bak asndan bakarsak bakalm, yeni ve eski dncelerin
bir noktada badatn grrz, bu blmn banda bahsetti
in gibi. Enegram evrensel bir psikolojik semboldr. nsanlar
tarafndan yaratlmam.kefedilmilr. Mendeleyev'in pcry
dik tablosu fizik iin neyse. Enegram da psikoloji iin o kadar
nemli olabilir. nsan karakterinin anlalmas g doasn an
lalabilir bir ekilde gstermenin hu yolu olabilir.

anlamn tam olarak nc olduunu bilemeyiz. Ancak bayatmzn

tesine gemek ancak lm annda m m k n olur. O anda ya
yok o l d u u m u z u ya da v a r o l d u u m u / u hissederiz. Eer hala hayatlaysak, hayatmzn bir anlam olup olmadn ve eer varsa,
o anlamn ne olduunu biliriz. O karar anndan nce hayatmzn anlamnn tam olarak ne olduunu bilemediimiz iin. o an
varln gizem ve trajedisi gerek olur.
Hayatn gerek anlamnn gizemli olmasna ramen, yaadmz her an elkiler. Hayatn anlamnn ne olduuna inanyorsak, bu deer verdiimiz ve setiimiz her eyi elkiler. Bu gerekleri dikkate alarak, psikolojik alandan. nsan hayalnn gereklen bir anlam olup olmadnn nem kazand metafizik
alanna geeriz. Belki de insan varl anlamszdr nk kiisel
bir anlam yoktur ve bizim hayatmzn tek anlam Tanrnn bizi
yaratmak istemi olmasdr. Bu byle olabilir de. olmayabilir de
ve biz hala hayatlayken hangisini doru olduunu bilmek mmkn deildir. te bu yzden, hayatn anlamnn iinde " i n a n "
esi yer alr.
Bir eit inanca sahip olmadan yaayamayz. Tanrya inanmyorsak, baka bir eye inanma ihtiyacn hissederiz. Bir anlam
olmadan, kendimiz dndaki bir eye nanmadan yaayamayacamz iin. inancn yerini tutan idollcr yaratmamz kanl
mazdr. Elbette k i . en stn vc evrensel idol gururdur. Ego ken
dini irerek varoluun nedeni ve anlam haline gelir. Her kiilik tipi. varoluun endielerine kar kendini savunmak iin gururlu olmaya eilim duyar. Dokuz, gereklen nemli olan eyin
huzur o l d u u n a inanrken, sekiz iin nemli olan ey g ve yedi iin nemli olan maddiyattr. Alt iin insanlarm salad gven nemliyken, be bilginin gcne, drt ise zgrle nem
verir. m k e m m e l olduuna inanrken. ki kendi n e m i n e , bir
ise ahlaki deerlerinin doruluuna inanr. Bunlar her bir kiilik
tipinin inandklar eyler olmakla beraber aslnda hepimizin
n e m verdii eylerdir.
3f>2

Bundan dolay.bu sayfalardan bir ders karlabilir. Ben, buna ruhsal cezalandrma yasas diyorum. Yanl yaptmz iin.
acmasz bir tanr tarafndan cezalandrlmay beklemek gereksizdir. Tam tersine, d o a m z gerei yaptmz her seim iin
kanlmaz bir bedel deyerek kendi kendimizi cezalandryoruz. d e d i i m i z , gzle grlr bir bedel olmayabiliyor. te bu
yzden, yaptklarmzn sonucuna katlanacamz aklmza gelmiyor. Kiiliklerimizden taviz vererek, gerekte byk bir bedel
d y o r u z . Seimlerimizle kendimizi ve geleceimizi ekillendiriyoruz. Bu gelecekte ise mutluluk olabildii gibi mutsuzluk da
olabilir.
O halde, nasl egolarmz aabiliriz? Bunu yapmak iin bizi
ne motive edebilir? Bizi gerekten neyin mutlu edeceini nasl
bilebiliriz?
nsanlar daima kendileri iin iyi olduunu dndkleri eylerin peinden giderler. Seimleri bazen yanl kabilir. Bazlar zenginlik, bazlar hret ve bazlar ise gvenlik arar. Herkes
mutlulua ulamak iin farkl eylerin peinde koar. Gerek ihtiyalarmzn ne olduunu r e n i p gereklen iyi olan bulamazsak, hayatmz sadece arzularmz ynlendirir ve sonula kendimizi yzeysel eylere adarz. Eer insanlar yzeysellii aamazlarsa, kendilerini hibir zaman mutlu edemeyecek idollere ynelirler. Bunun sonucunda da ac ekerler ve aclarnn nedenini
merak ederler.
Garip olan udur k i . hayatn anlamn ararken, bu araymz
srasnda neyin iyi olduu ak deildir. Kiilik tiplerinin her bir i , kendisi iin i y i o l d u u n a inand eyi yanl yerlerde veya
yanl ekilde ya da hem yanl yerlerde hem de yanl ekilde
arar. ki bakalar tarafndan sevildiini (veya tapldn) dnd zaman; hayranlk duyulduu; drt tamamen zgr;
be entelektel ve alt ise kesin olarak gvende olduu srece


insanlarla iliki kurabilme yeteneini kazanmal ve bylece dncesizce davranma alkanlndan kurtulmaldr. Sekiz salkl ikiye ynelerek onun insanlara olan ilgisini kazanmal ve
bylece benmerkezciliini amaldr. Dokuz salkl e ynelerek ok kolay memnun olma alkanlndan kurtulnal.onun
yerine salkl n azmini kazanmaldr. Bir ise salkl yediye
ynelerek kat yapsndan kurtulmal ve salkl yedinin retkenliini kazanmaldr.
Son analizde b a h s e d e c e i m konu ise egoyu amaktan ok
daha nemlidir. Hibir ey sevmeyi renmekten daha nemli
olamaz. Sadece ak bizi kendimizden kurtarabilecek gce sahiptir. Kendimizi ve dier insanlar gereklen sevmeyi renene
kadar srekli mutluluk veya huzura kavumak m m k n deildir. Sevmeyi baaramazsak egonun bizim iin hazrlad hayallerin iinde kayboluruz.
Psikoloji, daha faydal olabilmek iin bunu dikkate almaldr.
Ne de olsa. Freud'un terapideki kiisel hedefi bir insann "almasna ve sevmesine" yardm etmekti. Modem psikoloji, bunu
nasl baarabileceini bilmiyor gibi grnyor nk insan bilincinin snrn aan her eyi reddetti, deerleri ihmal etli. doru ve yanl grmezden geldi ve insanlara nasl yaamalar gerektiini gstermekten vazgeti. Eer alabilmek (bylece
dnyay yeniden yaratabilmek) ve sevebilmek (bylece kendini
yeniden yaratabilmek) psikolojinin ncelikli hedeflerinden biri
olmazsa, psikoloji boa krek ekiyor demektir. Gereklen nelerin insan mutlu edeceini retmezse, terapi teknikleri uzun
sreli bir yarar salayamazlar. Yaam olan en byk insanlar
bu mutluluun insann kendisinin tesinde aranmas gerektiine
tanklk etmilerdir.
Bunu sylemek ne kadar kolaysa yapmak o kadar zordur. En
kolay dersleri en zor ekilde renmek insan doasnn bir parasdr. Ne var k i . halalarmzdan ac duyarak tecrbe kazanrz.

afi6

Tam nn yerini alr. Ancak bu bir ie y a r a m a z nk bunlar sadece

ksmen etkili eylerdir. Bunlar belki de Tanrnn paralardr ama
Tanrnn btn delillerdir. t eknikler bu paralar b u h b l r onay
zenginlik, z e v k . I c e r b e . bilgi... v c ruhun bilinmeyen pek o k alann kefedebilir Ne var k . bln hu paralar bir a r a y gel irildii ilde bile h i b i r tekniin kefedemedii bir ey kalr. Bu paralarn
toplamndan daha byk olan btndr. (lbid, 120-121)
Psikoloji, kendine yardm kitaplar ve Enegram bizi kurtaramaz. Bunlar bizi gerek anlamda mutlu edemezler nk
insan doasn sadece ksmen lemsi! edebilirler ve hepsi gerei
kendi snrl bak alarndan grrler. Elbette ki. korku ve muts u z l u u m u z u n k a y n a k l a r n a k tular. Psikoloji davran larmz.arzularmz ve arzularmzn bizi anlamsz alma vc
hayallere srklediini anlamamz salar.
Her ne kadar kark da olsa. Enegramn aklad kiilik
tipleri insan doasna k tutar. Enegram. kendimizi tarafsz bir
bak asndan grmek iin faydal olmakla beraber, kendimiz
hakknda mutlak cevaplara ulamamz salamaz. Nc de olsa. bu
baka bir alann konusudur. Enegram her eyi byl bir ekilde zemeyecei gibi bizi m k e m m e l insanlara da dntrmez.
Bununla birlikle, kendimizi dorularmz ve yanllarmzla
anlamamza yardm ederek insan doasna ok eski bilgiler ile
k lular. Ancak, sonuta. Enegram bir noktaya kadar kullanldr. nsan doasnn anlalmas g noktalarnda ilevi snrldr.