UNIVERZITET U BIHAU

TEHNIKI FAKULTET
BIHA
Odsjek: MAINSKI
Smjer: PROIZVODNO-KONSTRUKCIONI
k.god. 2014/2015

ZAVARIVANJE
SEMINARSKI RAD
GASNO ZAVARIVANJE I REZANJE

Predmetni nastavnik: Doc. Dr. Sc. Razija Begi

Vii asistent: Mr. Sc. Said Paali
Student: Armin Alijagi, 1150-M

1. UVOD
Plinsko zavarivanje ili zavarivanje plinskim plamenom spada u
grupu zavarivanja taljenjem, gdje se osnovni materijal topi toplinom plamena, koji nastaje
izgaranjem gorivog plina (acetilen, propan, butan, vodik) s istim kisikom ili kisikom
iz zraka. Najtopliji plamen daje izgaranje acetilena s istim kisikom (temperatura je 3
160 C), uz oslobaanje ugljikovog dioksida (CO2) i vodene pare (H2O). Plinsko
zavarivanje se izvodi s dodatnim materijalom, ali ponekad i bez njega. To je jedan od
najstarijih naina zavarivanja i najsvestranijih postupaka zavarivanja, ali u zadnje vrijeme
je sve manje zastupljen. Uglavnom se danas koristi za zavarivanje elinih cijevi i cijevi
od sivog lijeva, a koristi se i za popravke. Oprema relativno nije skupa, plamen je vie
raspren od elektrinog luka, uzrokujui sporije hlaenje, koje vodi veim
zaostalim naprezanjima i deformacijama. Slian postupak je plinsko rezanje, uz dodatno
dovoenje istog kisika. Kisik-acetilen plamen ima vrlo veliku industrijsku primjenu
kod tvrdog lemljenja, toplinskog rezanja i lokanih toplinskih obrada.
Zavarivanje plinskim plamenom koristi se za zavarivanje elika, sivog
lijeva, bakra, aluminija i njihovih legura. Postupak zavarivanja je jednostavan, oprema
jeftina, ali je brzina zavarivanja mala, dok upaljivost i eksplozivnost rada
poveava opasnost pri radu.

Slika 1. Gasno zavarivanje i rezanje

2. OPREMA ZA GASNO ZAVARIVANJE

Oprema za plinsko zavarivanje sastoji se iz boce acetilena, boce kisika, redukcijskih
ventila, cijevi za zavarivanje, plamenika i dodatnog materijala. Plinski plamen se
primjenjuje za zavarivanje, navarivanje, tvrdo lemljenje, nabrizgavanje, ravnanje,rezanje,
povrinsko ienje i duge vrste povrinske obrade materijala. Za zavarivanje se koristi
acetilen (kao gorivi plin) i kisik (kao plin koji podrava gorenje). Boce za tehnike gasove
spadaju u posude pod pritiskom i podleu odgovarajuem JUS. Ove boce se izrauju
dubokim izvlaenjem od konstrukcionog ugljeninog ili niskolegiranog elika.

Slika 2. Oprema za gasno zavarivanje

2.1. Boca kisika

Za zavarivanje i rezanje, kisik se isporuuje u plavim bocama pod tlakom od 150 bara.
Gorivi materijali oslobaaju veu koliinu topline kada sagorjevaju u istom kisiku, a ne
na zraku.
Kada se prazni boca kisika, mora se ostaviti odreena koliina kisika u boci da se izbjegne
prodor zraka i vlage u bocu (minimalno oitanje na regulacijskom ventilu manometru je

0,5 bara). Kod rukovanja sa bocama za kisik treba paziti da su uvijek iste (ne smije biti
neistoa i masti oko regulacijskog ventila), a otvaranje i zatvaranje boce mora biti
paljivo najvie do pola okreta ventila za otvaranje i zatvaranje boce).

Slika 2.1. Boca kisika

Kisik se dobiva frakcionom destilacijom zraka (rijee elektrolizom vode jer je skuplji
postupak). Osnovni princip frakcione destilacije je da se zrak prvo pretvara u tekue stanje
(to se postie tlaenjem na 40 bara i pothlaivanjem na 200 C).
Prilikom zagrijavanja smjese tenosti A i B, nastae gasovita faza koja je u ravnotei sa
tenom fazom. Gasovita faza bie vie obogaena isparljivijomkomponentom, a tena faza
manje isparljivom. Na ovaj nain ne dolazi do potpunog razdvajanja. Da bi se razdvajanje
poboljalo, potrebno je obogaenu gasovitu fazu kondenzovati, a zatim taj kondenzat
ponovo destilovati. Svakim ponavljanjem se dobija gasovita faza koja je vie obogaena
isparljivijom komponentom. Ovakav postupak se nazivafrakciona destilacija. [2] Kolona za
frakcionisanje je duga vertikalna cijev, koja sadri niz ploa poredanih jedna iznad druge,
koje se nazivaju tavanima

Slika 2.2. Laboratorijska aparatura za frakcionu destilaciju:1.plamenik; 2.balon okruglog dna;

3.kolona za frakcionisanje;4.termometar; 5.voda (izlaz); 6.hladilo; 7.voda(ulaz); 8.kondenzat

Ako se tekui zrak potom zagrije, isparit e duik koji kljua pri 196 C, tako da u
aparaturi za frakcijonu destilaciju ostaje samo kisik (koji kljua pri 183 C). Specifina
masa kisika pri temperaturi 20 C i tlaku 1,013 bara je 1,43 kg/m3. Priblina koliina
kisika ili volumen kisika (Vkisika, m3) u boci rauna se pomou sljedee formule:

V kisika =Vol ,boce ( m3 ) x tlak u boci ( Pa ) x koeficijent O pri temp .15 C

(2.1)

Koeficijent stlaenja kisika pri temperaturi 15 C je 1,078 10-5. Volumen boce je 0,04 m3.
Tako na primjer u punoj boci ima kisika:
3

V kisika =0,04 15 106 1,078 105=6,468 m .

2.2. Boca acetilena

Acetilen ili etin se isporuuje u bijelim bocama pod tlakom od 15 bara. Vrlo je nestabilan i
eksplozivan u smjesi sa zrakom ili kisikom. S poveavanjem tlaka eksplozivnost acetilena
raste, tako da je dovoljno 3% acetilena u smjesi sa zrakom da doe do eksplozije. Isto tako
pri zavarivanju ili rezanju bakra (Cu) ili srebra (Ag) dolazi do reakcije acetilena i
spomenutih elemenata, te nastaju spojevi koji su eksplozivni pri udarcima ili povienim
temperaturama. Iz navedenih razloga potrebno je pridravati se pravila koja vrijede za
rukovanje s bocama acetilena i kisika u proizvodnji, transportu i skladitenju.

Acetilen je plin iz grupe nezasienih ugljikovodika, bezbojan je i neotrovan plin

karakteristinog mirisa. Otapa se u vodi u omjeru 1 : 1, a u acetonu 1 : 25 pri
atmosferskom tlaku i temperaturi 20 C. Acetilen u boci se rastvara u acetonu, jer je sam
acetilen kao nezasieni ugljovodonik vrlo eksplozivan na povienom pritisku. Osim toga,
boca se prethodno puni poroznom masom (najee drveni umur ili meavina uglja i
infuzorijske zemlje) u koju se uliva aceton, a zatim rastvara acetilen. Rastvorljivost
acetilena u acetonu raste s porastom tlaka, a opada sa porastom temperature. U bocu za
acetilen, koja je volumena 40 litara, pri tlaku od 15 bara i temparaturi 20 C stane 6 m3
acetilena. Na izlazu iz boce postavlja se regulator tlaka (manometar) koji sniava tlak
acetilena na vrijednosti ispod 1,5 bara (ako je na izlazu iz boce tlak acetilena prelazi 1,5
bar moe doi do stvaranja mjehuria plina i spajanja sa zrakom, to moe prouzroiti
eksploziju plina). Priblina koliina plina u boci ili volumen acetilena (Vacetilena, m3)
moe se odrediti pomou sljedee formule:

V acetilena =0,35 x vol . boce (m3) x rastvorljivost H 2 O2 x tlak u boci(Pa) x 105

(2.2)

Koeficijent rastvorljivost acetilena u acetonu pri 15 C je 23. Volumen boce je 0,04 m3.
Tako je na primjer sadraj acetilena u punoj boci:

Vacetilena = 0,35 0,004 23 15 105 10-5 = 4,8 m3

Slika 2.3. Boca kisika

Pri pranjenu boce brzina istjecanja acetilena, odnosno protok acetilena mora biti manji od
1 m3/h, da ne bi dolo do isparavanja acetona iz boce i smrzavanja redukcionog ventila
(manometra). Isto tako, boca se ne smije potpuno isprazniti, ve se mora ostaviti odreena
koliina acetilena koja odgovara tlaku na manometu od 1 do 1,5 bara, ovisno o vanjskoj
temperaturi. Plamen acetilena i istog kisika daje maksimalnu temperaturu od 3160 C, dok

plamen butana i propana s istim kisikom daje maksimalnu temperaturu 2830 C, odnosno
2850 C.
2.3. Regulacioni ventili
Kako je radni pritisak znatno nii od pritiska u boci, boce je neophodno snabdjeti
redukcionim ventilima za kiseonik i za acetilen, sl. 1.4. Oba redukciona ventila imaju po
dva manometra, jedan za pritisak u boci, drugi za radni pritisak. Princip rada redukcionih
ventila je isti, a jedina konstruktivna razlika je u nainu vezivanja za bocu kod kiseonika
vezivanje je preko navrtke, a kod acetilena preko uzengije , to iskljuuje mogunost
pogrenog vezivanja. Osim toga, razlika je i u opsegu mjerenja , kod kiseonika manometri
su do 300 bara (pritisak u boci), odnosno 16 bara (radni pritisak), a kod acetilena do 40
bara (pritisak u boci), tj. 2,5 bara (radni pritisak).
Posebnu panju treba obratiti na rukovanje redukcionim ventilom za kiseonik. Kako dodir
kiseonika sa mau, uljem ili nekom slinom materijom moe da izazove eksplozivno
paljenje, zabranjeno je rukovanje redukcionim ventilom za kiseonik masnim ili prljavim
rukavicama. Osim toga za ovaj ventil je karakteristina pojava zaleivanja usljed razlike
pritisaka na ulasku i izlasku i odgovarajueg pada temperature.

Slika 2.4. Regulacioni ventili: a) za kisik, b) za acitilen

Slika 2.5. Regulacioni ventili: a) za kisik, b) za acitil

Osim redukcionih ventila koriste se i tzv. suvi ventili, koji se postavljaju izmeu redukcionih ventila i gorionika, sl. 1.5. Princip rada suvog ventila je sljedei: kroz gumeno
crjevo dotie gas u cjevni nastavak (2) ventila i otvara nepovratni ventil (4), protie kroz
ventil u unutranjost poroznog uloka (5), zatim kroz njegov porozni zid u sredinu uloka,
a otuda u nastavak (3) i u gorionik. U sluaju eksplozije povratni udar plamena stie do
komore izmeu zida cjevi ventila (1) i uloka (5) i tu se gasi, jer se pri prolasku kroz
porozni uloak ohladi ispod temperature paljenja mjeavine gasova. Poveani pritisak od
eksplozije gotovo trenutno zatvara nepovratni ventil.

Slika 2.6. ematski prikaz suhog ventila

2.4. Gorionici za zavarivanje i rezanje

2.4.1. Gorionik za zavarivanje
U gorionicima se dobijaju potrebne smjee kiseonika i acetilena, pri emu se zahtjeva
stabilan plamen odreenog oblika i toplotne moi. Osnovni djelovi gorionika prikazani su
na sl. 2.6. Koristi se vie tipova gorionika koji se djele prema pritisku napajanja (gorionik
niskog i visokog pritiska) i prema regulaciji protoka (gorionik stalnog i viestrukog
protoka).

Slika 2.7. Gorionik, ematski prikaz

Prema pritisku napajanja gorionici se djele na osnovu pritiska smjee u mlaznici i pritiska
svakog od gasova. Ako je pritisak smjee manji od pritiska gasova onda se radi o gorioniku
niskog pritiska, a u sluaju da je pritisak smjee vei od pritiska bar jednog gasa, onda se
radi o gorioniku visokog pritiska. Prema regulaciji protoka gorionici se djele na one kod
kojih je promena protoka mogua u vrlo malim granicama (gorionik stalnog protoka - bez
promjene cjevi) i one kod kojih je regulacija mogua, najee izmjenom pritiska
napajanja (gorionik viestrukog protoka - sa izmjenom cjevi).

Osim prema svojstvima, gorionici se razlikuju i po veliini mlaznice, koja se bira na

osnovu debljine osnovnog metala. Po ovoj podjeli gorionici su obiljeeni brojevima od 1
do 8, a biraju se prema debljini osnovnog metala.

Slika 2.8. Razliite vrste gorionika

Pri rukovanju gorionicima treba voditi rauna o slijedeem:

popravke smije da radi samo struna osoba;
mlaznica se isti posebnim iglama koje daje proizvoa;
za povremeno ienje injektora upotrebljavaju se posebne etke;
kod zamjene cjevi krunastu navrtku treba dobro pritegnuti, jer se kod slabog zaptivanja
javlja povratni udar plamena;
plamen se pali tako da se najprije malo otvori kiseonik, a zatim acetilen; tek kada se
smjea upali, plamen se regulie (gasi se obrnutim redosljedom);
kada gorionik "zvidi" to znai da plamen gori kod injektora umjesto na mlaznici; dovod
gasa treba brzo zatvoriti; ako se gorionik previe zagrijao, treba ga ohladiti;
U tab. 2.1. dati su najei kvarovi gorionika, njihovi uzroci i naini otklanjanja.

9
Tabela 2.1. Najei kvarovi u radu gorionika
Kvar
Plamen nee da se upali

Plamen kos ili ustranu

Uzrok kvara

Otklanjanje

- krunasta navrtka nije stegnuta

- navrtku stegnuti

- ventil zaepljen

- oistiti ventil

- mlaznica delimino zaepljena

- oistiti mlaznicu

Plamen gori dalje od mlaz- - preveliki pritisak kiseonika

nice
- preveliki pritisak acetilena

- regulusati ventile na gorioniku ili

redukcionom ventilu

Plamen nestabilan, povre- - voda u gumenom crevu

meno povean
- redukcioni ventil zamrznut

- vodu iscediti

Povratni plamen
i pucketanje

Plamen "zvidi" i gori

unutra (obino posle povratnog udara)

- odmrznuti redukcioni ventil

- mlaznica se u radu zagreva

- ohladiti gorionik u vodi

- premali pritisak kiseonika

- poveati pritisak

- mlaznica je preblizu predmetu

- odmaknuti mlaznicu 35 mm

- gorionik ne zaptiva

- pritegnuti cev na spoju

- mlaznica i cev pregrejani

- ohladiti gorionik

- prljava mlaznica

- oistiti mlanzicu

- oteen otvor na mlaznici

- promeniti mlaznicu

2.4.2. Gorionik za rezanje

Ureaj (gorionik) za gasno rezanje je tako konstruisan da omoguava pravilno stvaranje
smjese kiseonik-gorivi gas, plamena za zagrejavanje i dovoenje posebne struje kiseonika
za rezanje, slika 5. Gorionici su oblikom prilagoeni za runo i mainsko rezanje. Od
kljunog znaaja za uspjeno rezanje su mlaznice, koje mogu da budu veoma raznovrsne i
prilagoene specifinim zahtjevima (mlaznice za razliite gorive gasove, za razliite
debljine, za posebne uslove).

10

Slika 2.9. ematski prikaz runog i automatskog gorionika za rezanje

U koncepcijskom smislu, postoje dva tipa gorionika za rezanje: gorionici kod kojih se
goriva smjea stvara unutar gorionika u tzv. mjeakoj komori i gorionici kod kojih se
goriva smjesa stvara unutar mlaznice. Gorionik za runo gasno rezanje je komplikovaniji
od gorionika za zavarivanje, mada su neki djelovi isti, kao npr. Dra (rukohvat). Osnovna
razlika je u cjevima koje treba da obezjbede dovod smjese gorivog gasa i kiseonika i
nezavisni dovod kiseonika za sagorjevanje, kao i u mlaznici ija konstrukcija treba da
obezjbedi isticanje gasova. Zato se gorionik za rezanje sastoji od cjevi za dovod smjese
gasova, ukljuujui mjeaku komoru i injektor, cjevi za dovod kiseonika za rezanje,
propusnim ventilima za dovod kiseonika i gorivog gasa i mlaznice sa centralnim otvorom
za kiseonik i perifernim otvorima za smjesu.

Slika 2.10. Runi gorionik za rezanje

11

2.5.

Dodatni materijali i topitelji

Dodatni materijali se isporuuju u obliku ica i ipki. U sluaju zavarivanja niskougljeninih i niskolegiranih elika dodatni materijal je u obliku ipki duine 1000 mm ili
koturova ice mase 40 kg, standardnih prenika: 2; 2,5; 3,25; 4; 5; 6,3 mm (JUS C.H3.
051/81). Oznaka dodatnog materijala se sastoji iz dva djela: opteg (slovo P) i dopunskog
(slovo O, Z, Y ili cifre od 1 do 6).ice su prevuene tankim slojem bakra radi zatite od
korozije.
Za zavarivanje Al i njegovih legura se koriste iste ice i ipke kao za TIG postupak (JUS
C.H3.061). Za zavarivanje bakra i legura koriste se ice i ipke prema JUS C. H3.071
(S.CuSn1 i S.CuAg1), a za zavarivanje bronzi ipke prema JUS C.H3.072 (S.CuSn10Zn4 i
S.CuSn4Zn7) i JUS C.H3.073 (S.CuSn412).
Topitelji, oblika praha ili pasta, se primenjuju pri zavarivanju livenog gvoa, obojenih
metala i legura, nehrajueg elika i drugih legura. Osnovni razlog primjene topitelja su
tekotopljivi oksidi koji se obrazuju pri zavarivanju navedenih materijala i svojim
prisustvom sprjeavaju uspjeno zavarivanje. Nanoenjem topitelja na dodatni ili osnovni
materijal postie se dvojaki efekt spreava se donekle oksidacija tenog metala, s jedne
strane, i sniava temperatura topljenja oksida, s druge strane, ime se obezbeuje njihovo
uklanjanje u obliku troske.
Topitelji se dele prema hemijskom sastavu na kisele i bazine. Najee se koriste kiseli
topitelji na bazi bora, kao to su borna kiselina, H3BO3, (prvenstveno za bakar i njegove
legure), ili boraks (natrijumtetraborat Na2B4O710H2O), koji lako razgrauje okside
mnogih metala (npr. Cu, Zn, Mn), i bazni topitelji, kao to su natrijum karbonat, Na2CO3, i
potaa, K2CO3, (prvenstveno za sivi liv). Djelovanjem Na2CO3 na tekotopljivi oksid
SiO2 stvara se teno hemijsko jedinjenje Na2OSiO2 koje prelazi u trosku i gas, CO2, koji
odlazi u okolinu.

Slika 2.11. Dodatni materijal za gasno zavarivanje

12

3. GASNI PLAMEN I GORIVI GASOVI OSOBINE I PRIMJENA

Osnovni zahtjevi koje treba da ispuni gorivi gas da bi se koristio za zavarivanje su da
temperatura plamena bude znatno via od temperature topljenja osnovnog i dodatnog
metala, da brzina sagorjevanja bude to vea, da se razvija dovoljna koliina toplote za
topljenje osnovnog i dodatnog metala, kao i za nadoknadu gubitaka toplote, i da hemijska
reakcija plamena sa osnovnim i dodatnim materijalom bude to manja.
3.1. Gorivi gasovi
Najee se koriste gorivi gasovi na bazi ugljovodonika: metan (CH4), metilacetilenpropadijen (C3H4 trgovaki naziv MAPP), acetilen (C2H2), propan (C3H8), propilen
(C3H6), butan (C4H10) i vodonik (H2). Za detaljniju analizu karakteristika gasova treba
imati u vidu da ugljovodonici sagorjevaju u dvije faze, primarnoj i sekundarnoj, osim H2
koji sagorjeva u jednoj fazi. Pod primarnim sagorjevanjem se podrazumeva reakcija sa
kiseonikom iz boce, a pod sekundarnim reakcija sa kiseonikom iz vazduha.

Slika 3.1. Plamen za gasno rezanje

Primarni plamen je neutralan kada je reakcija primarnog sagorjevanja ravnotena, a

proizvodi sagorjevanja ugljen-monoksid i vodonik. U tom sluaju atmosfera primarnog
plamena je redukujua. Kako sekundarno sagorjevanje zavisi od produkata primarnog
sagorjevanja, to pojam neutralan treba shvatiti kao pogodan nain za definisanje koliine
kiseonika potrebnog za potpuno sagorjevanje i za poreenje razliitih karakteristika gorivih
gasova.

13

Brzina sagorjevanja (brzina irenja plamena) je brzina kojom se front plamena kree
upravno na njegovu povrinu kroz okolni nesagorjeli gas. Brzina sagorjevanja bitno utie
na veliinu i temperaturu primarnog plamena.
U tab. 1.1 su dati osnovni podaci o gorivim gasovima, kao to su maksimalna temperatura
neutralnog plamena, tmax, koliina osloboene toplote kod primarnog i sekundarnog
sagorjevanja (osim za H2 koji sagoreva u jednoj fazi), Qprim i Qsek, ukupna koliina
toplote po jedinici zapremine i po jedinici mase, Qvol i Qmas, koliina kiseonika potrebna
za potpuno sagorjevanje jedinine koliine gasa (stehiometrijska smea) oznaka O2
(ukupno) i koliina kiseonika koja se u tu svrhu dobija iz boce (ostatak se dobija iz
vazduha) oznaka O2 (boca), odnos gustine gasa prema gustini vazduha (na temperaturi
od 15C, atmosferskom pritisku i gustini vazduha vaz = 1,21 kg/m3), molarna masa, M,
specifina zapremina, , i brzina sagore-vanja neutralnog plamena, vsag.
Tabela 3.1. Osnovne osobine najee korienih gasova
acetilen

propan

butan

metan

propilen

MAPP

vodonik

tmax

(C)

3087

2526

2300

2538

2865

2927

2655

Qprim

(MJ/m
3)

18,9

9,5

0,4

16,3

19,3

Qsek

(MJ/m
3)

35,9

83,6

37

71,9

70,4

Qvol

(MJ/m
3)

54,8

93,1

130

37

88,3

89,6

12

Qmas

(MJ/kg
)

50

51

56

49

49

120

O2
(ukupn
o)

(mol)

2,5

4,5

0,5

O2
(boca)

(mol)

11,3

3,5

1,5

2,6

2,5

0,30,4

/vaz

()

0,91

1,52

2,10

0,62

1,48

1,48

0,074

(g/mol)

26,0

44,0

58,1

=V/m

(m3/kg
)

0,91

0,54

0,39

1,44

0,55

0,55

11,77

vsag

(m/s)

5,7

3,9

5,5

11

Iako je sekundarna koliina toplote vea, za zavarivanje je bitnija primarna koliina toplote
jer je koncentrisana na mjestu zavarivanja. Osim nje, kao to je ve pomenuto, od najveeg

14

znaaja za primjenu u zavarivanju je brzina sagorjevanja, koja je za neke gorive gasove

(acetilen, propan, metan, vodonik) data na sl. 3.2, u zavisnosti od udjela gorivog gasa u
smei. Kombinacijom ove dvije veliine, tj. proizvodom primarne koliine toplote i brzine
sagorjevanja, definie se intenzitet primarnog sagorjevanja, koji se, osim tmax, koristi kao
osnovni kriterijum primjenljivosti gorivog gasa. Intenzitet primarnog sagorjevanja je
najvei za acetilen, sl. 3.3.
Analogno se definie intenzitet sekundarnog sagorevanja, kao proizvod sekundarne
koliine toplote i brzine sagorjevanja. Intenzitet sekundarnog sagorjevanja utie na
temperaturski gradijent u okolini spoja, tako to smanjuje brzinu hlaenja. Kao i u sluaju
primarnog sagorjevanja, najvei intenzitet sekundarnog sagorjevanja ima acetilen.

Slika 3.2. Brzina sagorjevanja nekih gorivih gasova

15

Slika 3.3. Intenzitet primarnog sagorjevanja nekih gorivih gasova

Gustina gasa ukazuje na njegovo ponaanje u sluaju procurivanja. Gasovi sa gustinom

manjom od vazduha odlaze uvis i nestaju, dok gasovi vee gustine od vazduha padaju na
dno i sakupljaju se na mirnim mjestima. U prvu grupu spadaju acetilen, metan i vodonik, a
u drugu butan, propan i MAPP, tab. 3.1.
3.2. Plamen acetilenkiseonik
Zavisno od odnosa acetilena i kiseonika, razlikuju se redukujui (manjak kiseonika),
neutralni (potpuno sagorjevanje) i oksidiui plamen (viak kiseonika). Iako je teorijski
smjea kiseonika i acetilena kod neutralnog plamena 1:1, u praksi se pod neutralnim
plamenom podrazumjeva smjea O2:C2H2 = (1,11,2):1. Viak kiseonika se troi na
sagorjevanje okolnih gasova. Kod neutralnog plamena uoljive su tri razliite zone, sl. 3.4.
Jezgro oblika konusa ili cilindra (zavisno od naina isticanja gasova), u kojem se odvija
dio primarnog sagorjevanja. Pri tome sagorjeva manji dio smjee gasova, dok se vei dio
razlae na ugljenik i vodonik. Osloboena koliina toplote zagrijava slobodni ugljenik
stvarajui svjetli omota jezgra, to daje utisak jarko bjele boje.
Srednja zona, oblika klina, gdje se odvija ostatak primarnog sagorjevanja, a poinje i
sekundarno sagorjevanje, odnosno oksidacija 2CO i H2 kiseonikom iz vazduha. U ovoj
zoni se postie najvia temperatura plamena (do 3100C, sl. 7.6a), na 46 mm od vrha
jezgre, pa se ona koristi za zavarivanje. Stoga se srednja zona zove i zona zavarivanja.
Omota plamena, u kojem se odvija sekundarno sagorjevanje na raun kiseonika iz
vazduha. Temperatura u zoni sekundarnog sagorjevanja je znatno nia od maksimalne, sl.
1.3. Boja u ovoj zoni prelazi od plavo-ljubiaste boje u sredini do uto-narandaste na
krajevima.

16

Slika 3.4. ematski izgled plamena (a oksidiui, b neutralni, c redukujui)

U odnosu na neutralni plamen, specifinosti oksidiueg plamena su manje jezgro

koninog oblika i manji omota, sl. 1.3a. Kod redukujueg plamena jezgro i omota su
vei, a oko jezgra postoji zona oblika pera, sl. 1.3c, koja je bjele boje slino jezgru, pa ih je
ponekad teko razlikovati. Kolinik duine ove zone i jezgra odgovara koliniku sadraja
acetilena i kiseonika. Smanjenjem sadraja acetilena ili poveanjem sadraja kiseonika u
plamenu, ova zona se gubi, to se koristi pri vizuelnom podeavanju plamena.

Slika 3.5. Izgled oksidirajueg i redukujueg plamena (gornji-oksidirajui,donji-redukujui)

Gasovi koji se javljaju u omotau plamena i zoni redukcije sprjeavaju kiseonik i azot iz
vazduha da dopru do rastopljenog metala, to obezbjeuje njegovu dobru zatitu. Osim
toga u okviru primarnog sagorjevanja ugljenik nepotpuno sagorjeva u ugljen-monoksid, a
vodonik ostaje slobodan. Nepotpuno sagorjeli ugljen-monoksid ima veliki afinitet prema
kiseoniku, pa mu ne dozvoljava pristup u rastop, a ako se stvore oksidi, ugljen-monoksid ih

17

redukuje. Stoga je veoma vano odravanje propisanog rastojanja izmeu jezgra i povrine
radnog komada (35 mm), jer inae nastaju sljedee greke:
ako je jezgro suvie blizu rastopljenog metala dobija se oksidirani tvrdi sloj;
ako je jezgro suvie udaljeno, provarivanje je oteano, a pojava gasnih mjehurova esta.
Neutralan plamen se koristi za zavarivanje elika, bakra, nikla i njegovih legura, bronze i
olova. Redukujui plamen se primenjuje kada se trai porast ugljenika u zavaru kao npr.
kod zavarivanja sivog liva, kao i za zavarivanje aluminijuma i njegovih legura, legura
magnezijuma i navarivanja tvrdim legurama. Oksidiui plamen se izbjegava, jer reakcija
kiseonika ima veoma tetno djelovanje na svojstva legura, sem kod zavarivanja mesinga
gde se viak kiseonika koristi da bi se sprjeilo isparavanje cinka. Temperatura plamena sa
vikom kiseonika je via od ostalih vrsta plamena zbog reakcije sagorevanja metala ili
prisutnih elemenata, pa se oksidiui plamen ponekad koristi da bi se poveala
produktivnost zavarivanja elika, zbog ega u metalu ava po pravilu nastaju greke tipa
oksida.
Prema brzini isticanja razlikuju se meki plamen (5080 m/s) i tvrdi plamen (120180 m/s),
to zavisi od pritiska i protoka gasova. Meki plamen je nestabilan i osetljiv na poja-vu
povratnog plamena, a koristi se za zavarivanje visokolegiranih elika, lakotopljivih metala
(Pb, Zn) i za lemljenje. Tvrdi plamen je teko kontrolisati, a esta je pojava izduvavanja
rastopljenog metala iz metalne kupke. Stoga se u praksi najee koristi srednji plamen sa
brzinama isticanja 80120 m/s.

18

4. TEHNOLOGIJA GASNOG ZAVARIVANJA

4.1. Propisivanje tehnologije gasnog zavarivanja

Propisivanje tehnologije gasnog zavarivanja ukljuuje izbor i nagib gorionika, izbor ice za
zavarivanje, kao i izbor tehnike i parametara zavarivanja (veliina mlaznice, prenik ice,
brzina zavarivanja, potronja acetilena, kiseonika i ice za zavarivanje).
Veliina i jaina gorionika se bira na osnovu vrste i debljine osnovnog materijala. Jaina
gorionika mjeri se protokom acetilena (l/h). Poloaj gorionika znaajno utie na stepen
iskorienja toplote plamena, kao i na zatitu rastopa. Iskorienje toplote je najvee kod
dranja gorionika upravno u odnosu na mesto zavarivanja, sl. 4.1. Ovakav poloaj
gorionika daje dublje uvarivanje i ui zavar, to je kod debljih materijala povoljnije, kao i
bolju zatitu rastopa. Odstupanje poloaja gorionika od upravnog daje znatno plie
uvarivanje i iri zavar, to je povoljnije kod zavarivanja tankih materijala. Kod gasnog
zavarivanja najee se koriste nagibi gorionika 6080, sem kod vrlo tankih limova, gde
se koriste manji nagibi, 4560, sl. 1.10.
Vrsta i prenik ice se bira u zavisnosti od osnovnog materijala i njegove debljine. Pri tome
treba imati u vidu zahtev da se ica topi optimalnom brzinom, ni prebrzo ni presporo u
odnosu na topljenje osnovnog materijala. Kod zavarivanja bakra, aluminijuma i njihovih
legura, ica se bre topi nego kod zavarivanja elika, pa se biraju gorionici vee jaine. Iz
ovog proizlazi da prenik ice u odnosu na debljinu osnovnog materijala treba da bude vei
nego kod zavarivanja elika.

Slika 4.1. Uticaj nagiba gorionika na oblik zavara

19

4.2. Tehnike zavarivanja unaprjed i unazad

U zavisnosti od kretanja gorionika i ice postoje dvije tehnike gasnog zavarivanja:
unaprijed i unazad (u smislu meusobnog poloaja ice i gorionika), sl. 4.2. Ove dvije
tehnike se zovu jo i ulijevo i udesno, to je odgovarajui naziv samo ako se gorionik dri
u desnoj ruci. Tehnika zavarivanja unaprijed se sastoji u sledeem, sl. 4.2.a:
Plamen je usmjeren prema ivicama osnovnog metala (ljeba).
ica se dri ispred plamena, njen vrh je blizu mjesta zavarivanja, povremeno se uranja u
metalnu kupku i treba da bude u zatiti plamena.
Nain voenje i nagibi ice i gorionika zavise od poloaja zavarivanja i debljine osnov-nog
metala. U sluaju sueonog I spoja na tankom limu (do 3 mm), ica se vodi bez
poprenih oscilacija, a gorionik od jednog do drugog kraja ljeba, poprenim (cikcak)
ili krunim kretanjem, dok su im nagibi oko 45.
Tehnika zavarivanja unazad se sastoji u sledeem, sl. 4.2b:
Plamen je usmjeren prema metalnoj kupki i ravnomjerno zagrijava i topi osnovni i dodatni
materijal. ica se dri iza plamena, i nalazi se izmeu osnovnog materijala i gorionika. Vrh
ice je neprestano uronjen u rastop, pomjera se u krug, i stalno mjea rastop.
Nain voenje i nagibi ice i gorionika takoe zavise od poloaja zavarivanja i debljine
osnovnog metala. U sluaju sueonog V spoja na limu debljine preko 3 mm, ica je
nagnuta pod 45 i pomjera se ukrug od ivice do ivice ljeba, a gorionik je nagnut 4570,
zavisno od debljine, i kree se pravolinijski.

Slika 4.2. Tehnika zavarivanja a) unaprijed i b) unazad

20

Zavarivanje unaprjed je jednostavnije za rad, regulacija metalne kupke je laka i dobijaju

se lijepi i glatki zavari, dok je kod zavarivanja unazad bolje iskorienje toplote i bolja
zatita metalne kupke. Zavarivanje unaprjed je sporije, a utroak acetilena sa poveanjem
debljine znatno bre raste nego kod zavarivanja unazad. Ako se materijali vee debljine
zavaruju tehnikom unaprjed teko se postie jednolian korjen zavara (obino se javljaju
prokapljine), a takoe je poveana mogunost pojave ukljuaka oksida.
Stoga je primjena tehnike zavarivanja unaprjed ograniena na debljine do 5 mm, a za vee
debljine se koristi tehnike zavarivanja unazad, jer njene prednosti tada dolaze do izraaja.
S druge strane ako se ima u vidu injenica da se gasni postupak praktino ne koristi za
komade vee debljine, jasno je da se tehnika zavarivanja unazad primenjuje veoma rjetko,
npr. u nekim varijantama zavarivanja cjevi.

Slika 4.3. Ram zavaren gasnim zavarivanjem

21

5. ZAKLJUAK
Kako je gasno zavarivanje jedno od najstarijih postupaka zavarivanja, ima i iroku
primjenu. Pojavom novih tehnologija u zadnje vrijeme sve je manje zastupljen. Moe se
zakljuiti da gasno zavarivanje daje irok spektar prednosti i nedostataka.
Osnovna prednost gasnog zavarivanja je mogunost kontrole koju zavariva ima nad
brzinom unoenja toplote, temperaturom u zoni zavarivanja i oksidacijom u atmosferi
metala ava. Osim toga, oblik i veliina ava mogu bolje da se kontroliu, jer se dodatni
metal uvodi nezavisno od izvora toplote. U prednosti postupka se ubrajaju i niska cjena
opreme, njena pokretljivost i relativno jednostavno rukovanje. S druge strane, koliina i
koncentracija toplote je manja nego kod ostalih postupaka zavarivanja, pa je za gasno
zavarivanje karakteristino due vrijeme zagrijavanja i hlaenja, usljed ega su strukturne
promjene u ZUT izraenije i nepovoljnije. Shodno tome, ovaj postupak je pogodan jedino
za zavarivanje tankih limova i cjevi, posebno manjeg prenika, kao i za njihovo
reparaturno zavarivanje.

22

6. LITERATURA
[1] www.wikipedia.com
[2] www.scribed.com
[3] V.Martinovski, Noviteti u termikim postupcima obrade,
[4] O. Pai, Zavarivanje, IP Svijetlost d.d. 1998.
[5] Institut GOA, Postupci zavarivanja i oprema za zavarivanje

23

7. SADRAJ
1. UVOD..............................................................................................................................1
2. OPREMA ZA GASNO ZAVARIVANJE.......................................................................2
2.1. Boca kisika................................................................................................................2
2.2. Boca acetilena...........................................................................................................4
2.3. Regulacioni ventili....................................................................................................6
2.4. Gorionici za zavarivanje i rezanje.............................................................................7
2.4.1. Gorionik za zavarivanje..................................................................................7
2.4.2. Gorionik za rezanje.........................................................................................9
2.5. Dodatni materijali i topitelji....................................................................................11
3. GASNI PLAMEN I GORIVI GASOVI OSOBINE I PRIMJENA.....12
3.1. Gorivi gasovi...12
3.2. Plamen acetilenkiseonik........................................................................................15
4. TEHNOLOGIJA GASNOG ZAVARIVANJA......18
4.1. Propisivanje tehnologije gasnog zavarivanja..........................................................18
4.2. Tehnike zavarivanja unaprjed i unazad...............................................................19
5. ZAKLJUAK................................................................................................................21
6. LITERATURA...............................................................................................................22
7. SADRAJ......................................................................................................................23