Z HT

U RAY

TANRI...?

A N K A R A

ANKAYA MATBAASI
1

~4

BBLYOGRAFYA :
1

F u ste l d e C o u lan g e s m L a ite an tique adl

e se ri;

M a x B e e r in Sosyalizm in ve S o sy a l M cad e
lelerin U m um T arih i ad l eseri;

Y u su f Z iya O ze rin M sr T arih i adl eseri;

em settin G n altay m Y ak n a rk adl eseri;

M zrakl lm ahal.

M ellifin B aslm T erc m e E serleri :

1

B yk E k o n o m istle r :

2 Sosyalizm in
T arih i : M a x B eer.

ve

Paul G em ah lin g;

Sosyal

M cad elele rin

Umum

B aslacak T ercm e Eserleri :

1

K a d m S ite ( L a it e A n t i q u e ) :

A lm a n S o sy alizm i (D o u tse c h e r So zialism u s) :

Som b art;

Ekonom i

D oktrin leri

T arih i

(H iso tire

E con om iqu es) : R e n e G o n n ard.

T elif E seri :
1

T a n r.. . . . . ?

F u stel d e C o u la n g e s ;
W erner

d e s D o ctrin es

nsanlk Tarihinde Tanr Telakkisinin

Douu

T a n r anlam nn

ve Tekm l

insan k a d a r

es k i

oldu u

m al m du r.

lk i n s a n l a r e t r a f l a r n d a o l a n b ite n t a b i v e fizik b a z o l a y l a
rn b r a k t iyi v e y a f e n a s o n u l a r a b a k a r a k ,

o n l a r ip t i d a

v e b a s i t u u r la r n n l b o r a t u v a r l a r n d a i n c e l e m e e a l t k l a
rn, o n la r n st n k u v v e t l e r o l m a s g e r e k t i i s o n u c u n a v a r
d k l a r n v e s o n r a l a r d a b u st n k u v v e t l e r e ta n r a d v e r
d ik le rin i ilim b i z e r e t m e k t e d i r .
G zden

dim aa

geen

v e m a h iy e t l e r i

cevap lan ab ilen

o l a y l a r ilk i n s a n l a r n ilk lm z e n g i n l i k l e r i d i r ; c e v a p l a n a m y a l a r ise,

o n l a r n h a y a l l e r i n d e m u t l a k a z l m e s i l z m

g e le n

k r d m l e r d i r : A y d n l k , k a r a n l k , y a z , k, g n e , ay , v a ;mur, k a r , d o u m , l m , ru h v e s a i r e ; b t n b u n l a r halli l
z m g e l e n bir o k k r d m l e r d i r .

E n e sk i i n s a n l a r b u m a

h i y e t t e f ik irler y a p m a a b a l a y n c a v e z a t e n h a y a l g e n i l i i
n e d a y a n a n ilk ilim d e b u fikir m a h s u ll e r in i st n k u v v e t l e r
olarak kabul

ed ince,

y a lle r beliriyor.

dim alard a

O nlar,

bu

m e tafizik b a z g lg e li h a

g l g e l i h a y a l l e r i z m e e a l

y o r l a r v e u m a n t k s r a l a m a l a r y a p y o r l a r :
ca

Gne doun

k v e r i y o r v e s t y o r, o n d a n m e m n u n o l u y o r l a r ; a y d o

u n c a d a k a ra n lk la r k sm en a y d n lan y o r,

ondan

d a merr-

nn luk

d u yuyo rlar.

Buna

m u k a b il

geceden,

tufan dan

im

e k te n , f r t n a d a n k o r k u y o r l a r ; n k b u n l a r n h e r b ire r le rin d e n ayr a y r v e b a k a b a k a f e n a l k l a r g r y o r l a r , it e b y lec e, bu t a b i o l y a l a r m i n s a n l a r n d i m a l a r n d a b r a k t m sbe t v e m e n f i

tesirler,

doum una sebep

m em n un luk

oluyor,

ve korku

bu d a e sas hayal

m e r k e z l e r in in
m e r k e z i n e tesir

e d i y o r , h a y a l iliy o r ; m e m n u n l u k v e r e n o l a y l a r a m i n n e t v e
k r a n hissi, k o r k u v e r e n o l a y l a r a d a k a n m a hissi b e s l e m e k
icap

ettii

sonucuna

varyorlar.

A n lald n a

gre

k ran,

m in n e t t a r lk v e k a n m a hisleri b y l e d o m u o l u y o r v e z a
m a n l a b u h isler o d e r e c e
ite ilk

ta n r

fikrini

b y y o r ki i b a d e t e k lin i a ly o r,

douran

bu

iki

h issin

gen ilem esid ir.

B y l e c e , ilk ta n r fikri, e t r a f t a n a l n a n iyi v e y a f e n a ilk inti

h a la r n y a v r u s u d u r . B u n e v i t a n r y a
dem ek

m n asip

olur. n k ,

tanr,

Fizik T a b ia t T a n rs
tabiat

hd iselerin in

k e n d is id ir . B u n u d a h a iyi a n l a y a b i l m e k iin b ir iki m i s a l v e

r e c e im . M e s e l :
Trkn

e z e l dini,

n atrizm dir.

Trk

rknn h e r a y a k

b a s t y e r d e b u d in in iz le rin e t e s a d f o lu n u r .
k ir d e i,

ta b ia tin b y k k u v v e t l e r i n e

tapm a;

B u d in in e

yni hayat v e

ren, d o u r a n , d o u r t a n , b y t e n , b e s l i y e n b i lc m le k u v v e t
le re i b a d e t t i r .

Bu k u v vetlerin b a n d a g n e v e onun c e v e -

l n a l a n o la n g k gelir. G n e v e g k t a b i a t t e n p a r a l a r d r .
E s k i M s r d a d a e n m h i m rol g n e i n d ir . M s r d a k i H o r u n
isimli tanr G n e

T a n rs d r.

A t u n isimli ta n r d a

Gne

T a n r s d r . B u n l a r n b i r e r fizik t a b ia t t a n r l a r o l d u k l a r m e y
d a n d a d r . M s r l l a r d a A y d a p e k m h i m fizik t a b i a t t a n r
larn dan

biridir.

Baz

leh ele rd e

buna

1ya,

bazlarn d a

M a a t , M o n t u a d l a r v e r ilm i t ir [ 1 ] .
[1]

M sr tarihi : Y usuf Ziya zer; sahife 55 ve sonras.

6 -

ise

 F i z i k t a b i a t t a n f s g n e A k k a d l a r d a U d u n u ism in i a l
m a k ta d r.
E l a m dini d e n at risttir. lk z a m a n l a r d a a a l a r a , n e
b atlara

ve h ay van lara

tapld

v e bu

arada

yld zlara d a

t a n r se l m a h i y e t l e r v e r i ld i [ 2 ] .
S m e r le r , in san a m a z a rra t d o k u n a n v e y a fa y d a l olan
t a b i a t k u v v e t l e r i n e ta n rlk v e r i y o r l a r d .
U ruk
S m erle rin

S ite s i n i n

m ah all

ve

husus

K a srg a T an rs A d a d [ 4 ] ,

t a n r s G n e [ 3 J ,

yine S e m e rle rin Z iy a

T a n rs M a r d u k b i r e r fizik t a b a t t a n r l a r d r [ 5 ] .
H i n d i s t a n d i n in d e k i tanr C i v a ( t a h r i p e d e n v e m a h s u l
d a r k la n t a n r ) , T a n r V i c h n o u
B a rh m a (Y aratc T a n r )
E ski

Y unan istan

(K oru y u cu T an r) ve Tanr

t a b ia t in e b e d k u v v e t l e r i d i r l e r .

Y er-G k

T an rs

J p iter,

D e n iz

T a n r s N e p t u n e b i r e r fizik t a b i a t t a n r l a r d r .
M i s a l l e r i s o n s u z s u r e t t e u z a t m a k k a b il d i r .

F a k a t bu k a

d a r n n d a y e t e r d e r e c e d e bir b ilg i v e r m i o l a c a n d a n e m i
nim .
n s a n l b u n e v i ta n r fik rinin n e k a d a r m d d e t i g a l
etiti b ilin em e m e k e d ir.

F a k a t b u n d an so n ra g elen

devir d e

y n i ta n r a n l a m b a k m n d a n ikinci m e r h a l e d e i n s a n g z n ,
e t r a f n d a n k e n d i z e r n e e k iy o r . B u s e f e r b a k a s o r u l a r k a
f a s n k u r c a l y o r : B e n n e y im , n asl m e y d a n a g e l d i m v e ge[2]
[3]

Yakn a r k : em seddin Gnaitay; sahife 177

217 - 218

[4]

218

[5]

452

h yorum , n e d e n l yo ru m , l m n edir ve ld k te n so n r a n e
o lu y o ru m ?

Birb iri a r d n c a

z in c irle n e n

bu so ru larn

cevap

l a n m a l a r l z m d r . B u d m l e r i n z l m e s i iin y in e h a y a l
m e k a n i z m a s h a r e k e t e g e l i y o r v e i l iy o r ; c e v a p l a r d a s r a l a
n y o r l a r . O z a m a n n i n s a n l a r h a k k n d a y a z l a r y a z m o l a n
b a z l im le r i n e s e r l e r i n e g r e , c e m i y e t in b ir b a s a m a k i l e r l e
m i d e v r i n e r a s tl y a n
zerinde

bu z a m a n n

d u rm u lard r.

kn da d n m ek,

Z aten

i n s a n l a r en z i y a d e l m

m evcut

olan n

m a h iy e t i

hak

o n l a r e k e n bir k u v v e t d e d e i l d i . F a k a t

l m b y l e m i !. . V a r o l a n b ir e y y o k o l u y o r ,

gezen,

sy-

liy e n b ir m e v c u t g e z m e z v e s y l e m e z o l u y o r v e o n u hi b ir
e y esk i h a lin e d n d r e m i y o r . B u n asl o l u y o r , o n u b u h a l e
k o y a n k u v v et n edir

v e k im in k u v v e t i d i r ?

insan, bu so ru la

rn k a r s n d a b i r d e n b i r e c e v a p b u l a m y o r .

F ak at hayal dai

m a o n u n y a r d m c s d r . H a n i b a z t a b i v e fizik o l a y l a r n s
tn

k uv v etler

oldu u

h ak k n da

esk id en b eri

m evcut

olan

i n a n y o k m u , ite i n s a n l n c e o k u v v e t o l u y o r . l m m u
a m m a s b y l e c e h a l l e d il i n c e , a rtk T a n r m a d d v e c a n l bir
s f a t a l m o l u y o r . H a l b u k i b u n d a n e v v e l o n a b y l e b ir s f a t
ve hviyet v e rile m e m iti;
ve

e k ilsiz d i.

o m ph em di,

l n n T a n r oluu

l e m e s i n e d o r u gid ilm itir .

T an ry

m cerredattan

e s ir i,

fik riy le,

m add

T an rn n m a d d

n sa n o l u n u n ,

k u r t a r p ,

gayr

b a s i t fik riy le,

in san latrm as,

kendi

cev

h e rin e n e k a d a r b y k bir k u d r e t v e r d i i n i g s t e r ir . B e n c e
en esk i i n s a n l a r n l le r i n e ta n rlk v e r m e l e r i , b u m e s s e s e nin h a r e k e t n o k t a s v e i n s a n

o u l l a r n n k e n d i l e r i n e g v e n

lerin in v e k u v v e t l e r i y l e g u r u r l a n m a l a r n n

u u r l u b a l a n g c

dr. G k l e r e u l a m a k k a s d i y l e en es k i z a m a n l a r d a i n a e d i l
m i o l a n B a b i i K u l e s i h u r a f e s i, b u g u r u r u n en a k bir b e l g e
sid ir. l le r i ta n r t e l k k i e t m e k fikri, i n s a n lk tarihini a s r

la rc a

k aplam tr.

Bu

t e l k k i,

ekil

deitirm i,

y u m u am

v e b a k a klk a l m o l m a s n a r a m e n , b u g n h l y a a m a k
t a d r .

G nm zde

en m tek m il

d in le rd e

b ile r u h l a r a i z a

f e e d i l e n k u d r e t v e o n l a r d a n b e k l e n e n st n y a r d m inanc,
b u d n n h l y a a m a k t a o l d u u n u g s t e r ir .
T a n r telkkisin de

in san

gzn

etrafn d an

e k ip

de

k e n d i n e e v i r i n c e b i l m e c e y i h a lletti in i s a n m v e b u y e n i b u
luu

zerind e

(cem iyet)

uzun

zam an lar

aile t a n rlar ,

du rm u tu r.

lk t o p l u m l a r d a k i

l e n a ile reisleri idi.

r in e ta n rlk p a y e s i v e r m e s i ,

A il e n i n l l e :

o n lar a ib a d e t etm esi,

ad larn a

k u r b a n l a r k e s m e s i gibi e y l e r , t a n rn n a r t k m p h e m v e e
k ilsiz b ir v a r l k d e i l d e ca n l, m a d d v e h v iy e t li bir m a h i
yet a lm o ld u u n u g sterd i in i
tab i so n u c u o la ra k ,

ev v elce grm tk.

b u d e v i r l e r i n t a n rla r y a a y a n

rn v a s f l a r n h a i z d i r l e r :

Bunun
insan la

iyilik ettikleri g ib i f e n a l k d a e d e

b ilirler. C a n l l a r d a m e v c u t he r v a s f o n l a r d a v a r d r . K e n d i
l e r i n e i b a d e t ed ilirse, a il e le r i n e iyilik e d e r le r , i h m a l e d ilir le r
se ,

gn

gelin ce

ad larn a

kurb an lar

k esilm e zse ,

yem ekler:

v e r i l m e z s e v e l h a s l te s b it e d i le n h e r h a n g i b ir y in i c r a e d il
rnezse.

1 anr ayni z a m a n d a ik a m etg h o lan m e z a r n d a n

k a r , r n e su p o l d u u a i l e y e f e n a l k e d e r , c e z a l a n d n .

B u s-

f a t iy l e tanr-, ilk a ile n in h e m k o r u y u c u s u h e m d e en k o r k t u u

m a n s z b i r b a b e l s d r . Y n i ta n r iyilik y a p t gibi f e n a l k
d a y a p a r , m e r h a m e t s i z v e z a lim d ir . B a z e k ille r in i f a s n d a n
b a k a b ir e y o l m y a n y in v e i b a d e t l e r , o n u n z u l m n d e n k u r
t u l m a k iin y a p lr . E n e s k i i n s a n l a r n a ile e k l i n d e t o p l a n a r a k
to p lu m

(cem iy et)

k u rm alarn d an

b eri e v le r in in en m a h r e m

v e m u h a f a z a l y e r le r in i i g a l e d e n b u ta n r l a r , o k u z u n z a
m a n l a r , o n l a r n r u h la r z e r i n d e k o r k u s a l m l a r v e o r a l a r d a

 o k m s t e b it bir s a l t a n a t s r m l e r d i r . Z a m a n i l e r l e d i k e b u
e v i t a n r la r n s a y s
i b a d e t k lf e t i d e

a ile le r iind e o a lm tr

o. n is b e t t e k a b a r m t r .

ve

K lfet

a ile le rin
diyoru m ;

n k o z a m a n n i b a d e t i , l e n b ir a ile b y n e g s t e r i l e n
h r m e t v e b a l l k h issin in a a v u r u l u u d e i l d i .

T an rn n

h i d d e t v e k u d u r g a n l n d a n k u r t u l m a k iin, m a k i n e gib i y a
p lan b a z m erasim lerd i.

Bu

ibad etlere

in s a n ,

ruh

ve

siy le k e n d i n i v e r m e z d i . Z a t e n b u n a d a l z u m y o k t u .

h is

ek il

leri k u s u r s u z y a p m a s y e t e r d i . D e m e k o l u y o r ki ilk a ile t a n

r la r l d k t e n s o n r a m t h i k u v v e t l e r e l d e e d e n i n s a n l a r d r .
O n lar

da

y e r le r ,

ie r le r,

sin irle n irler,

h r sla n r la r ,

k sk an r

la r v e s a i r e . . .
A i l e d e b u ta n rlar , z a m a n g e t ik e v e t o p l u m ( c e m i y e t )
b y d k e o alm lard r.

A ileler o a ld k a d a her a ile d e

ay r a y r bir o k t a n r l a r p e y d a o l m u l a r d r . F a k a t h e r a i l e
nin t a n rlar , d i e r a il e le r e v e t a n r l a r n a t a m a m i y l e y a b a n c
v e h a t t d m a n d r l a r . B u s e b e p t e n a ile le r in b i r b ir l e r i y le h i
b ir m n a s e b e t l e r i y o k t u r . B u d u r u m h e r i p t i d a a ile n in , f e r t
leri v e t a n rlar i!e birlik te, n e k u v v e t l i v e h a t t t b ir c a i z s e ,
ne o v e n birer m illiy etp erv er o ld u u n u

gsterir.

K an aatim e

g r e ile r i d e t e e k k l e d e c e k o l a n d e v l e t l e r d e , m ill b n y e n i n
v e m iliy e t d u y g u s u n u n ilk k a y n a b u i p t i d a a il e le r din id ir.
Bu

d evirlerd e

v e b irb ir leri i i n d e

tanr

iki a ile n in

e rim esin i,

k e s in

b i r b ir l e r i n e k a r m a s n
olarak ,

m e n etm ek ted ir.

T a n r , i n s a n l a r b y l e b ir m e c b u r i y e t i i n d e e n b e r l e m e k i s
le r k e n ,

dier y n d e n

d e b az iktisad v e

tim a z a r u r e t l e r

o n l a r bir a r a y a g e l m e e z o r l a m a k t a idi. B it t a b i b u z a r u r e t
l e r a r b a s t , b u n l a r a b a k a l a r d a k a t ld v e b i n n e t i c e a i l e
l e r bir a r a y a g e l e r e k y e n i bir t o p l u m k u r m a k m e c b u r i y e t i n d e

10

k a ld la r ; bu yeni to p lu m u n a d n a, Y u n a n dilin de P h r a tr ia ,
R o m a d ilin d e

C u ria

klk v e r m e k t i .

nk

d e n ild i. i m d i m e s e l e , b u n a d i n bir
en

esk i i n s a n l a r n

e s s e s e s i d e d in b ir t o p lu l u k t u v e k a d m

kurduu

a ile nmi-

i n s a n l a r , t o p lu m l a -

rn, o n la r a ^ d in b ir m a h i y e t v e r m e d e n k u r a m a z l a r d .

Bu se

b e p t e n a ile n in n a s l t a n rs v a r s a , b u y e n i t o p l u m u n d a y e n i
b ir t a n r s

olm ak

icab ed iy o rd u .

T a n r b u lu n d u

ve

b y lece

y e n i t o p l u m d a d i n s e l b ir d u r u m a l d . F a k a t Hu y e n i t o p l u
m u es k i a ile d in i ile d e u z l a t r m a k l z m d .

B u n u n iin d e

y l e ikisi o r t a s b i r f o r m l b u l u n d u : B u n a g r e , a ile le r, h u
s u s d i n l e r i n d e n hi b ir f e d a k r l k y a p m a d a n , y e n i d in in m e
r a s i m i n d e h a z r b u l u n a b i l e c e k l e r d i r .

B u y e n i din, y e n i k u r u

l a n P h r a t r . 'a dini v e m e r a s i m i d e o n a ta h sis e d i le n y i n l e r

di. Y n i P h r a t r i a yi y a p a n a ile le rin h e r b i re r le rin in h u su si
d i n le r i t a m a m i y l e b k i d i . Y a l n z , b u y e n i tanr, a ile t a n r l a
rnn s t n d e b ir y e r t u t u y o r d u . G e n e esk isi gibi a il e le r k e n
d i e v t a n r l a r n a , a r a l a r n d a , h u su s o l a r a k t a p y o r l a r d . Y a l
n z m t e r e k t o p l u m o l a n

P h r a t r i a y a a it b e r a b e r c e y a p l

m a s i c a b e d e n b a z d i n s e l m e r a s i m l e r iin,

a r a sra, birlei-

y orlard .
B u yeni du ru m u n

din f ik r in d e v e

ta n r a n l a m n d a bir

g e n ile m e v e ile rlem e o ld u u m u h ak k ak tr.

A rtk gr l yo r

ki, T a n r , c a m i a y a d o r u a ile le rin d a r s n r l a r n d a n d a r y a

t a m t r . F a k a t h e n z b u n l a r t a m a m i y l e k r a r a k

P h ratria

m e n s u p l a n iin t e k ta n r o l a m a m t r . E s k i d e t l e r , e sk i a ile
t a n r la r g e n e a y n e n v a r d r . F a k a t b u y e n i ta n rn n e s k iler in
itib a rn o l d u k a s a r s t d a

m uhakkaktr.

Z a m a n geti. B a z k t isa d , tim a v e d i e r b ir o k z a

r u r e t l e r d o l a y s i y l e n a s l b ir k a a ile b ir le ip P h r a t r i a v e y a

11

d i e r ism iy le

C u ria

y tekil e t t ile rs e y in e a y n i z a r u r e t l e r

ic a b o l a r a k P h r a t r i a v e y a C u r i a 1ar birleti. K a b i l e m e y
dana

g e ld i.

D in s e l m e c b u r i y e t l e r b u y e n i t o p l u m a d a y e n i

v e m terek
bundan

b ir ta n r v e r i lm e s in i

evvel

P h ratria

i i n d e im a l e d i ld i.

ta n rs

em red iyordu .
h akkn da

B u t a n rn n ,

P h ratria

Yeni

b u lu n an

ta n r,
form l

tan ts v e

onu

y a p a n a il e t a n rlar ,1e hi b ir m n a s e b e t i y o k t u . F a k a t y e n i
tanr

eskilerin- s t n d e

bir y e r

tutuyordu.

K ab iley i y a p a n

P h a t r ' a 1ar, b a z d i n s e l m t e r e k m e r a s i m l e r iin bir a r a

y a g e li y o r l a r .
de,

her

B u nu n d n d a k alan d i e r dinsel m e r a sim le r

P h ratria

m ensup lar,

aralarn da

m terek

ofjr

b ir t o p l u m

olan

d in se l m e r a s i m l e r i, a y r a y r ifa e d i y o r l a r d .
Bundan
( ite

so nra,

C itt)

yeni

ve

d ah a byk

ile k a r l a y o r u z .

Bu yeni

to p lu lu u n a n a

yapclar d a g e n e b u n d a n e v v elk i t o p lu m la n m e y d a n a geti

ren

z a r u r e t l e r in

a y n id ir .

Bu

devir,

yni

site le rin

m eydana

ge lii d e v r i , in s a n l n t o p l u m h a y a t n d a o l d u k a m h i m b i r
olgu n lu k devridir.
D i er

to p lu m lar

gibi,

site d e ,

k a b il e l e r i n

bir k a n n

bir a r a y a g e l m e s i y l e m e y d a n a g e l e n d in bir va rlk tr. S i t e l e

rin t e e k k l l e r i n d e d e tim a v e i k t i s a d z a r u r e t l e r e n m
him r o l o y n a m l a r d r . F a k a t k a d m

in san lar, bu z aru re tle

rin d o u r d u u t o p l u m l a r a , s i y a s o l m a k t a n z i y a d e d i n s e l b ir
klk v e r e b i l m i l e r d i r ; n k t a a s s u p l a r s e b e b i y l e , o n la r , i p
t id a din le rin in

e r e v e si iinde

tek iltlan d rm ak

zorunda

id ile r. B u s e b e p t e n b a k a trl b ir t o p l u m d n m e l e r i n e v e
k u r m a lar n a im k n yoktu.
B u r a y a k a d a r o l a n k sa i z a h l a r m d a n a n l a l d v e h i l e ,

12

F i z i k T a b i a t T a n r l a r gibi, A i l e T a n r l a r n d a i n s a n y a p t .
S o n r a s a y la r n o a l t t ;

f e r tl e r a ile e k l i n d e

t e k i l t la n n c a

t a n r l a r a il e y e m a l o l d u ; z a m a n g e ti, a il e le r d a h a g e n i t o p
l u m l a r k u r d u l a r v e en s o n o l a r a k d a S i t e m e y d a n a g e ld i. B u
tekiltlan m a
n ok ta

b asam ak larn d a

t a n rla r n

ailed e,

gze arpan

P h ratria

da,

en k a r a k t e r i s t ik

k ab iled e

ve

sitede

m s t a k i l k a l m a l a r d r . Y n i b ir site t a n r s n a t a p a n k a b il e l e r i n
a y r a y r k a b il e ta n rlar, k a b il e y i tekil e d e n P h r a t d a la rn
d a ayr ayr v e m stak il

P h ratria

ta n rla r ,

P h ratria

tekil e d e n a ile le rin d e y i n e a y r a y r v e m i i s t a k i l e n aile t a n

rlar v a r d r . V e

b u n l a r a d a a y r a y r v e m s t a k i l e n

ibad et

v e y in l e r icra e d i l m e k t e d i r .
B u n d a n so n ra g e le n d e v ird e , cem iyetlerin tek m l ve
i n s a n l a r n fikr in k i a f la r , o n l a r p t i d a T e k T a n r c l a glii r m e k e t d ir . n sa n l n b u t e k m l d e v r i n e e r i m e si iin u zu n ,
a m a ok

u zu n a s r l a r g e m i v e b u u u r d a b o l b o l k a n l a r

a k tlm tr.

n sa n lk

tarihinin n e a c n a c a k

a n lay

k ab iliy et

siz li id ir ki, ilk z a m a n l a r en b a s i t v e h a t t d e t a h a y v a n d e

r e c e s i n d e k i i p t i d a fe r tle r in h a y a l l e r i n d e b e l i r e n m i n n e t t a r l k
v e y a korkunun

m ah su l

o la n

tanr

fik rin e,

sonradan

gelen

d a h a m t e k m i l i n s a n l a r , b y k b ir d e e r v e e h e m m i y e t v e r
m i l e r v e b u u u r d a b irb ir le rin in k a n n i m e k t e n k a n m a
m lardr.
ok

t a n rc lk t a n ,

i p t i d a t e k t a n r c l a e r i m e k i n s a n

ln b y k b a a r l a r n d a n b irid ir. A i l e t a n r s n d a n h a r e k e t l e ,
P h r a t r i a , K a b i l e v e S i t e T a n r l a r i p t i d a tek t a n r c l a d o r u
b i r e r y o l a l o l m a k l a b e r a b e r , b i l h a s s a fizik t a b ia t ta n rla r
i p t i d a tek t a n rcl n en b elirli b e l g e l e r i d i r .
A ile

tanrsn n ,

iptida

tek

ta n r h a lin e

doru

v e m m e y e d o r u g e n ile y iin i y l e i z a h e d e b i l ir iz :

13

gid iin i

A i l e t a n rsn n i k a m e t g h v e m a b e d i , a ile e v in in

iin d ed ir;
2
ria

nn

P h r a t r i a ta n rsn n m a b e d i v e i k a m e t g h
y ak n n d ad r.

Burada

t a n rn n

P hrat-

h k m r a n l k

alan

m m e y e d o r u b i r a z g e n i l e m i t ir ;
3 ---- K a b i l e
n in c i v a r n d a d r .

t a n rsn n
Burada

m a b e d i v e ikam etgh ,

t a n rn n

h km ranlk

k ab ile

a la n n n

m e y e d o r u biraz d a h a ge n iled ii g r lm e k te d ir ;
4 ---- S i t e t a n rsn n m a b e d i v e i k a m e t g h sit e 'n in b u
l u n d u u y e r d e d i r . B u r a d a tan rn n h k m r a n l k a l a n n n m
m e y e d o r u biraz d a h a g e n ilem i o ld u u m e y d a n d a d r .
F iz i k t a b i a t t a n r l a r n d a m m e y e d o r u
daha

a k o l a r a k g r l m e k t e d i r .

bu genilem e,

Bu nevi tan rlar h ak k n d a

d a b ir k a m i s a l v e r e l i m :
E s k i T r k l e r d e fizik t a b ia t tan rs o l a n g n e , bir m m e
t a n r s d r v e a l a n k in a ttr.

A k k a d l a r d a v e M srllard a

da

g n e v e a y b i r e r m m e t a n rla r d r.
E l a m d i n i n d e y l d z l a r d a m m e t a n rla r d r.
H i n t d i n in d e k i T a n r i v a
k lc), T a n r V ich n o u
birer m m e

(ta h r ip ed ici v e m a h su ld a r

(k oruy u cu ), T an r B rah m a

t a n r l a r d r .

Y u n an istan

ve

(y aratc)

R o m a llarn

m m e

t a n r l a r n a g e l i n c e ; ilgili m i t o l o j i l e r d e n a n l a d m z a g r e , bu
ta n r l a r ,

ikam etgh larn etraftaki

dalarn

ard n d a

kurm u

l a r d r . M e s e l Y u n a n ta n r la r n n i k a m e t g h O l i m p D a n n
ard n d adr.

R o m a daki

K apitol

da

tanrlar

ikam etgh d r.

T a n r l a r n y a l n z a il e v e y a d i e r t o p l u l u k l a r n y a k n l a r n d a n
k alk p

da

dalarn

ark alarn a

tan m alar,

14

on larn m m e y e

d o r u g e n i l e m e v e y a y l m a l a r n n en e s a s l de lilid ir.

Bu m isal

le r le , fizik t a b i a t t a n r la r n n a v n i z a m a n d a b i r e r m m e t a n
rlar o l d u k l a r h a k k n d a y e t e r d e r e c e d e b ir fikir v e r e b i l d i i m
k an aatin d ey im .
F iz ik

tab iat

t a n r la r

da

d n lm lerdir. M e se l :

insan

ek il

ve

karak terind e

Eski M srllard a G n e v e G k

1 a n r s o l a n A m o n - R a i n s a n e k l i n d e d i r [ 1 ] . Y i te e s k i M s r
d a i p t i d a tek ta n r O z ir is d e i n s a n gibi d n l m t r [ 2 ] .
U u r u k un tek m m e t a n r e s i o l a n Is t a r t e n a s l v e h a r p m a
b u d e s i d i r v e d i e r b ir m m e
D u m u z i nin a sk d r .

Sm er

t a n rs o l a n o b a n
m i t o l o ji s i n e

v e b a lk t

g r e b u n l a r n

ak

m a c e r a s n d a n y ery z n n btn m e y v a la r m e y d a n a g e lm i
tir [ 3 ] . B u i z a h l a r b u iki tanrnn c a n l v a r l k l a r h a l i n d e d
n lm o ld u k larm m k em m e len g sterm ek ted ir.
Ffint

d i n in d e k i

iv a,

V ich n ou

ve

Brahm a

adndaki

t a n r l a r tek m m e t a n r s d r l a r v e i n s a n e k li n d e d i r l e r .
Y u n a n v e R o m a n n m m e tanrlar d a ayn i m a h iy ette
d i r l e r : Y e r - G k t a n rs J p i t e r , bir o k t a n r la r n b a b a s d r .
D e n i z l e r t a n rs N e p t u n e ,

J p i t e r in o l u d u r .

D e m e k oluyor

ki b u n l a r d a i n s a n e k l i n d e t a s a v v u r e d i lm i le r d ir .
B a z tek m m e t a n rla r n n h a y v a n v e y a y a r i n s a n - h a y
v a n e k lin d e d n lm o ld u u d a vk idir. Y u n a n m ito lo
ji s i n d e b t n

t a b ia t i t e m sil e d e n

ta n r P a n y a r in s a n , y a r

h a y v a n e k l i n d e d i r . B y l e t a s a v v u r e d i lm e s i n in d e b y k m
nas v a r d r :
|1|

K ad m

M sr T a rih i:

insan lar,

l l e r i n d e n ta n r y a p a r a k

Y usuf Ziya zer. Sahife : 61.

[2]

M sr T a r ih i: Y u su f Ziya zer. S a h if e : 62.

13]

M sr tarihi : Y u su f Ziya zer.

15

Sahife 318.

on -

! a r a i n s a n st k u v v e t l e r v e v a s f l a r v e r i r l e r k e n , b u t a n r l a r a
b a z o k k u v v e t l i h a y v a n l a r n k u v v e t l e r i n i i l v e e t m e y i ih m a l
etm em ile rd ir. B u suretle c m ia la r a v e rd ik leri insan - ta n rla
rn m t h i k u v v e t l e r i ak l a l a c a k b ir d u r u m a g i r m i o l u y o r .
B u r a y a k a d a r o l a n i z a h l a r m d a n b e l i r e n f ik r e g r e , k a
d m i n s a n l a r n e v ta n r la r , a ile n in b n y e s i n d e n k m a k t a v e
fizik t a b i a t ta n rla r d a , k k l e r i n i t a b i a t t e n a l m a k t a d r l a r .
Bu

iki n e v i t a n r l a r d a n

a ile t a n r l a r z a m a n

g e t ik e

e h e m m iy e t le r i n i k a y b e t m e e , b u n a m u k a b i l fizik t a b ia t ta n r
l a r d a

b y k bir eh e m m iy e t k a z a n m a a

b a k a t r l s d e o l a m a z d ,

b alad lar.

Z aten

ilk a ile n in tim a v e k t isa d ih

t iy a la r aile e v r e s j i i n d e o l d u u iin t a n rs d a , b u k a d r o
n u n sn r la r i i n d e v e o n a y e t e c e k k u d r e t v e d e r e c e d e bir
ah siyet

a lm tr.

A ile le r P h ratria,

P h ra tria lar

t a n r la r n d a

k a b il e ,

bu yeni

k abi

leler

site h a lin e g e b n c e

to p lu luk lara

gre,

a h s i y e t l e r i b y m v e n f u z l a r g e n i le m i t ir . G r

l y o r kj ta n r a n l a m n d a b u i n k i a f v e o l g u n l u k s a n k i k e n d i
ken dine

m a n t k b ir y r y

takip

ederek,

tek

t a n r c l a

d o r u d u r m a d a n , a k s a m a d a n i le r le m i v e tarih o l g u n l u k d a ,
h e r e y d e o l d u u gibi, b u m e v z u d a d a a m a z gidiin i t a k i p
etm itir.
o k t a n r c l k t a n s o n r a
ta n r c l k

safhasdr. V k a

g e le n
iptida

ikinci s a f h a ,
tek

ip tid a

ta n rla r y a p a n

te k

fizik

t a b i a t t a n rlar , ilk z a m a n l a r d a n beri a ile t a n rla r n n y a n n d a

m e v c u t o l d u u gibi, h a t t a ile t a n r la r h e n z m e v c u t o l m a
d z a m a n l a r d a d a h i v a r d . F a k a t a ile v e b e n z e r l e r i t o p lu m la r n t a n rla r n n el s t n d e t u t u l d u k l a r d e v i r l e r d e b u n l a r n
y l d z la r s n e r gib i o l m u t u . Z a m a n i l e r l e d i k e b u s e f e r a ile
t a n r la r e h e m m iy e t le r i n i k a y b e t m e e , b u n a k a r fizik t a b ia t

16

t a n rla r e h e m m iy e t a l m a a b a l a d l a r . V e b u n d a n s o n r a d a
e h e m m iy e t le r i n i ,

a ile

t a n rla r n n z a r a r n a

olarak ,

m uhafaza

ettiler. te b u s e b e p t e n d o l a y , fizik t a b i a t ta n rlarn , i p t i d a i

tek

tan rclk

safh asn da

ele a l y o r u m .

p tid a

tek

tanrclk

d e v r i n d e a ile t a n r la r v e d i e r l e r i t a m a m i y l e o r t a d a n k a l k
m deild irler,

e h e m m iy e t le r i n i

kaybetm i

olm alarn a

ra

m e n a ile le r v e d i e r b e n z e r i t o p l u m l a r a r a s n d a m e v k il e r i n i
m u h a f a z a e t m i le r d ir .
i p t i d a tek ta n rclk t b ir iy le i f a d e e t m e k i s t e d i i m ey ,
t a n rla r n a ile n in e v r e s i n d e n k p d a d a h a g e n i bir t o p l u
m a m al olm alard r. Y o k s a b u g n bizim a n la d m z m n a d a
h e r y e r d e v a r v e h e r k e s e m il o l a n tek b ir ta n r d e i ld i r .
M e s e l Y u n a n v e R o m a t o p l u m l a r t a n rla r, i p t i d a tek t a n
rla r o l m a k l a b e r a b e r s a y l a r o k t u r . Y n i b u t b ir le a n l a t
m a k i s t e d i im e y , b ir o k ta n rla r n b ir o k f e r tle r v e t o p
lu m lar a r a s n d a m te re k oluudur.
T arih in

ta b i g id ii d e v a m

etm ektedir.

Bu

gidi iinde

i n s a n t o p l u m u d a i le r l e m e k t e d ir . B ir z a m a n g e l d i ki, S i t e is
mi v e rile n m e s se se bu ile rlem ey e k ifa y e t e d e m e z oldu. D a
h a b y k t o p l u m l a r n k u r u l m a s bir z a r u r e t halin i a l d v e b u
z aru ret se b eb iy le d e d e v le t v cu t b u ld u .

Bu yeni to p lu m u n

a n a s e b e p l e r i n i n d e i t im a i v e i k t i s a d i m i l l e r o l d u u m u h a k
k a k tr.

H e r a la n d a beliren

in k iaflara

uygun

o larak

nazar

b i lg il e r d e a ld , y r d . B u d e v r i n i n s a n l a r , a rtk i p t i d a tek
tanr m esse sesin i d e y etersiz g r m e e b a la d la r . O n l a r ; o l
g u n l u k v e b i lg ile r in e u y g u n , ru h ih t iy a l a r m
len ,

t e k i l t la r n d a h a iyi n i z a m l a y a n ,

ta tm in e d e b i

i t im a i a d a l e t i d a h a

iyi t a n z i m e d e n , g e n i s a l a h i y e t l i, h e r k e s e v e h e r e y e m il
o l g u n b ir tek ta n r i s t iy o r la r d .

17

B u d e v i r l e i n s a n l k tarihi, ta n rclk b a k m n d a n iincii

v e en m tek m il sa fh a sn a girm ek tedir. B u n u n a d M te k m il,
k e k T a n rc lk t r. T a m a m i y l e i n d v e a h s o l a n b u ta sn ifi, e t
dm

k o l a y c a a n l a t a b i l m e k iin, y a p y o r u m .

Y o k sa m aksa

d m tan rclk m e s s e s e s i h a k k n d a o r t a y a ilm b ir t a s n if k o y

m a k d e i ld i r .
In san lk
ve

genilikte

dir.
en

Bu

tarihinin
ilk

bu

ta n ry

p ey gam b erlerin

m eh uru

olan

M usa

hudi p e y g a m b e rle ri

yeni

devrin e

Yahudi
s a y l a r

oktur;

Peygam berden

t a n rlar n

yaraan

p ey gam b erleri
fakat

v asfta

verm iler
ben sa d e c e

b ah sed e ce im .

Y ehuva

diye

Y a

a d lan d rm

la rd . B u tanr m t e k m i l tek ta n rd r. V e b u v a s f i y l e d e k e n
d i s i n d e n e v v e l k i l e r e st n m a h iy e t t e d i r . F a k a t b u ileri v a s f
b ir y a n a b r a k l a c a k o l u r s a g r l r ki, Y a h u d i p e y g a m b e r l e r i
d e ta n rla r n y a p a r l a r k e n ,

ta n r i m a l i n d e esk i u su l v e g e l e

n ek lerd en ken dilerini k u r ta r a m a m la rd r. B u p e y g a m b e rle rin

m m etlerine verdikleri tan rd a

esk i t a n r l a r n v a s f la r ,

baz

f a r k l a r l a , t a m a m i y l e b k id ir . M e s e l Y a h u d i T a n r s d a esk i
t a n r l a r gibi, c a n l bir v a r l k o l a r a k d n l m t r . T a n r n n
1 ur T a n d a M u s a y a g r n m e s i , b u n u n en a k bir b e l g e s i
d ir. O

d a a d n a k u r b a n ister,

peygam beri

kurban

etm ek

brahim

istem esi

peygam berin,

efsanesini

sm ail

herkes

bilir

H a l b u k i k u r b a n m e r a s i m i , i p t i d a a ile v e b e n z e r le r i t o p lu m la rn

ta n rla r n n en s e v d i k l e r i d i n s e l

b ir m e r a s i m d i r .

S ih ir

b a z l k l a , s u d a b o m a k , z e l z e l e ile y o k e t m e k g ib i g k t e n g e
le n f e t l e r l e , d o r u y o l d a n a y r l a n l a r e z m e k v e o n l a r h a k
y o l u n a g e t i r m e k gibi v a s f l a r ,

Y a h u d i p ey g am b e rlerin in

tek

t a n rsn n d a v a s f l a r d r . Y n i Y a h u d i tanrs, e m rin i tu tm y anlar

yer yznde

m erham etsiz
e d i lm e s i ,

b ir

ce z a la n d ra n

ta n rd r .

M u s a 'n n

Nuh

h a r e k e t l i,

T fan,

a s a s n n e j d e r o lu u ,

Lut

kan

dkc,

K avm inin

yok

Nil n e h r in d e F ir a -

v u n u n v e o r d u s u n u n b o u l m a s , b u v a s f l a r n en a k m i s a l
lerid ir.
Y a h u d i t a n rsn n i p t i d a o k t a n r l a r d a n a y r l d b a z
n o k t a l a r d a v a r d r . B u n l a r n en e h e m m iy e t li l e r i u n l a r d r :
Jeh u va,

l den

m eydana

g e lm i v e y a

fizik

t a b ia t t e n

a l n m b ir ta n r d e i l d i r ; o h e r l y , d iriyi v e fizik t a b ia t
h d is e l e r in i y a r a t a n

ve yapan

b i r t a n rd r .

A rtk

kendisine

y e m e k s u n u l m a s n a d a l z u m y o k t u r . n k b u d e v r i n in
s a n l a r , t a n rn n y e m e k t e n m s t a n i k a l a b i l m e s i n i n d a h a a k l a
y a k n o l d u u n u k a v r a y a b i l e c e k k a d a r ileri d n m e e b a l a
m l a r d r . V e l h a s l tanr, a rtk i n s a n l a r n v e e t r a f n d a k i o l a y
la r n s t n d e v e o n l a r y a r a t a n b ir v a r l k o l m u t u r .

M ekn

d a aile, p h r a t r i a , k a b i l e v e sitele rin e v r e s i n d e n v e y a fizik

t a b ia t t a n rla r n n i k a m e t g h o l a n e t r a f t a k i d a l a r n a r k a s n
d a n k a lk a r a k b t n y e r v e g k olm utur.
Tek

t a n r c

M usa

peygam berden

rc sa p e y g a m b e r e g e lir.

sonra,

Bu peygam ber,

s r a

tek

tan

aslen Y a h u d i v e

k lt r d e Y a h u d i o l m a k l a b e r a b e r H r i s t i y a n l k u r m u t u r .
Isa p e y g a m b e r d e v r i n d e a rt k h e r e y g e n i l e m i , b i l h a s s a ilim
v e f e l s e f e ileri gitm i, c e m i y e t l e r ilk b a s i t l i k l e r i n d e n o k a y
rlm v e o k m r e k k e p bir m a h i y e t a l m l a r d . B u s e b e p t e n ,
bu

devrin

ta n rsn n

vasflar

zam ann

i h t iy a l a r n a

uygun

v e es k i t a n rla r n v a s f l a r n d a n d a h a o l g u n o l m a l idi. F i l h a
k ik a

b y le

de

oldu .

Fakat

sa p e y g a m b e r i n t a n r s n d a

o k ileri v a s f l a r b u l u n m a k l a b e r a b e r ,

esk i h u r a f e l e r in ,

b ir
put-

p e e r s t l ik d e v r i t a n rla r n n v e Y a h u d i t a n rsn n s f a t v e k a
rakterleri d e m e v cu ttu r [ 1 ] .
[1]

sa peygamberin tanrsndan

bahsederken

onun ve ken

disine bal olanlarn tanr hakkndaki dncelerini bir btn ola

rak alyor ve bu btn yalnz sa adna izafe ediyorum . Bu sebep
ten sa ve sonradan gelen btn h-istiyan aziz ve din limlerinin
ortaya koyduklar mezhep ve doktrinleri sa peygam bere m al edi
yorum.

''

19

sa
rlarn n

p eygam b erin
ve

Yahudi

tanrsn da
ta n rsn n

da

p u tp e re stlik

v asflar

devri tan

vard r,

dem itim .

B u n u b e l i r t m e k iin m e s e l H ris tiy a n lk ta n rsn n e s a s v a s f

olan

K u t s a l T e s l i s >> i i n c e l e y i m : K u t s a l T e s l i s i n e l e m a n

( b a b a , o u l v e k u t s a l ru h ) d u r. B u n l a r in s a n s f a t l a r d r . B a
b a lk , o u l l u k in san s f a t l a r o l d u u gibi, ruh d a i n s a n c a n
lan d ran

k u d re ttir.

Bundan

baka

h r is t iy a n lk t a

rastgeldii-

m i z b u tesis y e n i v e o r ijin a l b ir e y d e d e i ld i r . H in t d i n in
deki

B rahm a,

V i c l n o u ,

iv a

teslisi,

baz

fark larla

ayn

eydir.
S m erle rd e d e

t e slis v a r d r . S m e r l e r i n

E n u m a E l is

d e s t a n n d a k in a tn y a r a t l y l e t a s a v v u r e d i l i y o r :

G k

v e y e r d a h a y o k k e n , e k e k p r e n s i p b a b a A p s u ile, dii p r e n
sip a n a T i y a a t b u y o k l u k i in d e b e lir d ile r . B u n l a r , su la rn r
b i rb ir le rin e k a r tr d la r , k e n d i l e r i n d e n
uncaya

k a d a r k a r k

o larak

ou lleri M u m m u d o

k a ld l a r . D o a n

Mummu

her

e y in k a y n a o l d u [ I ] . G r l y o r ki S m e r d i n i n d e d e t e s
lis m e v c u t t u r .

Bu

sebepten

H ristiyanlktaki

teslis,

tan rclk

m e s s e s e s i n e y e n i g i r m i bir p r e n s i p d e i l d i r . K a y n a k l a r , t a
rihin

en k a r a n l k d e v i r l e r i n d e n

gelm ek ted ir.

B i n n e t i c e en

m t e k m i l bir d i n d e b ile en ip t i d a d in le rin b a k iy e le r i ,

ay

n iy le m e v c u t t u r .
H r is tiy a n
te r e n o k c a n l
M eryem den

tan rsn n in s a n gib i t a s a v v u r e d i ld i in i

m i s a l l e r d e n biri d e

dom u

o lm asdr.

gs

ta n r o l u o l a n [sann

B u t a n rn n

dier

bir

vasf

d a p a s i f o l m a s d r . D n y a ilerin e k a r m a z ; h e r trl c i s m a n
teek k llerd en

n efretle

ba

evirir.

Son ralar

devlet

kuran

p a p a l a r n b u fa a liy e t le r in in , e s a s Hristiyanlk a k i d e l e r i y l e hi
f i]

Yakn -ark: Y usuf Ziya zer, sahile: 454 _ 455

20

bir m n a s e b e t i y o k t u r . s a m e m l e k e t i n i istil e d e n R u m a l l a r a 1
a r k a s n e v irm it ir. H a t t d a h a ileri g i d e r e k v a t a n d a l a r n a
K a y s e r e itaati t a v s i y e etm itir. u s z m e h u r d u r :

A llah m -

kini A l a h a , K a y s e r i n k i n i d e K a y s e r e . . . b u s f a t i y l e , p u t p e r e s t
ve

Yahudi

ta n rla r n n

aksine

olarak

m illiy et i

d e i ld i r .

H a t t ilk h ristiy a n k om T io telerine v e m m i n l e r in y e r y z n

d e k u r u l a c a n b e k l e d i k l e r i B i n Y l l k T a n r S a l t a n a t d o k
trinine b a k l a c a k o l u r s a ,

sa a n arist - kom nisttir, d e n ile b i

lir [ I ] . sa p e y g a m b e r i n ta n rsn n d i e r bir v a s f d a m e r h a m e t l i

v e s a b r l o l m a s d r . O n u n a f f e t m i y e c e i hi b i r g n a h yok-tur. G n a h l a r n d a s r a r e d e n l e r i d e d n y a d a c e z a l a n d r m a z .
C e z a y a h re t e , b r d n y a y a talik e d e r . D i e r v a s f l a r i t i b a
riyle

hristiy a n lk

tanrs,

yahudilerin

tanrs

gibi

tek

tanr

d r ; y n i y a l n z a ile v e b e n z e r i t o p l u m l a r a d e i l u m u m a v e
k i n a t a ait bir t a n r d r .
n c s a f h a ta n rlar n n en m t e k m i l , en re a list v e ensonu ncusu M u h a m m e d P a y g a m b e ri

h a b e r v e rd i i T an rd r.

Bu

ta n r

ta iri en

iptida

son

in s a n la r n

ve

m tekm il

t a n r l a r y l e

b ir

yahudi

ve

o lm ak la

beraber,

hristiy an lk

t a n r

larn n v a s f l a r n a d a m a lik tir. M u h a m m e d p e y g a m b e r i n

rsnn d i e r b t n t a n r l a r la m t e r e k o l a n
lem ee

a l a l m :

rudan

doru ya ifad e

M sl m an lk

t a n r s n - . i n s a n v a s f

ed ilm em i o lm a k la

tan

v a s f la r n i n c e

beraber,

do

M irata

p e y g a m b e r i n e y z n g s t e r m i o l m a s riv a y e tin in d e l l e t i y l e
o n u n d a c a n l v a r l k h a l i n d e t a s a v v u r e d i l d i i z m n e n a n l a
lm ak tad r.

Putperest,

yahudi

ta n rla r

gib i

kurban

ister,

p u t p e r e s t v e y a h u d i ta n rla r k a d a r s e r t v e h a in o l m a m a k l a
b e ra b e r gnahn cezasn y ery z n d e d e verdii vardr.
n u n la

beraber
|1 |

m erham etli

ve

ra h im

olm ak ta

Bu

hristiy a n lk

Max B eer : Sosyalizm in ve Sosyal M cadelelerin Um um '

Tarihi, sayfa 86.

21

. '

tan rsn a

ok

benzer.

sa

m e r h a m e t l i v e s a b r ld r .
re tte v e r e c e k t ir .

sa

p eygam berin

ta n rs

gibi

dildir,

B t n g n a h l a r n s o n c e z a s n a h

p eygam berin

tan rsn dan

a y r l d bir

p o k ta , cism a n d e v le te y z n e v irm e m esid ir. P e y g a m b e r in e

b i z z a t d e v l e t k u r d u r m u t u r . P a s i f d e i l d i r , d in in i k a b u l e ttir
m e k iin k a n d k m e i e r e f d i y e k a b u l etm i , b u u u r d a k a n
d k e n l e r i ehit d i y e v a s f l a n d r m v e e h i t le r e a h r e t t e en b
y k m e v k i i v e rm it ir. B a l a n g t a m illiy e t id ir . D e v l e t i n s a h a
s

gen iled ike

so sy alist

olm utur.

M sliim an lar

k ardetir

d i y e n h a d s b u n u n cn b y k b e l g e s i d i r .
B u ra y a k a d a r olan

ifad elerim le b u g n e

k a d a r g e le n

ta n r fikrinin t e k m l s a f h a l a r n a n l a t m a a v e a n a h a tla rn
izm ee

uratm .

ben zerlik le re

im di

bu

geiyo ru m .

eitli

t a n r la r n ,

g sterd ik leri

Bunlar

yuk arda

tan rlardan ,

t e k e r t e k e r b a h s e d e r k e n a y r a y r b e lir t m it im . F a k a t b u r a d a
b i r k e r e d e t o p lu o l a r a k t e k r a r e t m e y i,
l a t r m a k iin,

lk in s a n la r n
re n b a z

m ukayeseyi b errak

l z u m l u g r y o r u m :

ta b i v e

ta n rlar n n

ek ird ei

fizik h d i s e l e r d e d i r ,

m u h i t le r i n d e

dem itim .

En

beli
m te

k m i l v e en so n tek t a n r l a r d a d a t a b i a t b y k bir y e r alm tr.

in s a n n ,

insan

tanrlk

l s n e
ta h tn a

ta n r sfa t v e r m e s i ,
karm as,

k e n d isin i,

d i e r b ir d e y i m l e
>

yni

tanrya

i n s a n klk v e k a r a k t e r i v e r m e s i u su l en esk i a ile ile b e n z e r i

to p lu m la rn y a p m a lz e m e sid ir. B u n u n la b e r a b e r, ip tid a tan
rla rn b u i n s a n klk v e k a r a k t e r i , m t e k m i l tek t a n r l a r d a
d a m e v c u t t u r : M e s e l M u s a , J e h u v a T a n r ile T u r d a n d a
g r t ; g r m e c a n l l a r a r a s n d a o l a b i le n b ir m u a m e l e d i r ;
M u saya

nzil o l a n

T e v ra t ,

tanr s z d r ;

s a n v a s f d r . Isa, T a n r v e T a n r o l u d u r ;

22

sz s y lem ek
M eryem den

in

do-

m utur.

D om ak

canl

v a r l k l a r n

vasfidr.

y e r y z n d e i n s a n gib j d e y a a m t r .
C em alu llah

sa

bir

M uham m ed

m ddet
M irada

g r m t r . Z a h i r o lsu n , b a t n o lsu n g z e l

li k k i n a t t a m e v c u t e y le r in v a s f d r ; b i n a e n a l e y h i n s a n a d a
hastr.

K u r 'a ,

K elm

ve

T anr

s z , lisa n =

an lam a

k elm d r.

A racba

nzil

olm utur.

dil i n s a n l a r n i c a t ettikleri k o n u m a

v astasd r.

lar y l e s r a l a n m a k t a d r :

M u h am m ed in
H ayat,

tan rsn n

b i lm e k ,

iitm ek ,

sfat

grm ek,

i a d e t , k u d r e t , s y l e m e k , y a r a t m a k [ 1 ) . B u s f a t l a r n , biri m s
tesna,

h e p s i,

canl v a rlk la rd a

ve

b ilh assa

in san lard a

m ev

c u ttu r.
B t n b u d e lille r , b u t a n rla r n

insan

gib i d n l m

o l d u k l a r n g s t e r i r l e r . b a d e t ile r in e g e li n c e :
lk i n s a n l a r n

t a n r l a r n a

ib a d e t l e r i,

baz

ekl

ve m e

r a s im l e r i k u s u r s u z v e e k s ik siz h a rfi h a r f n a y a p m a k t . E n miitekm l tanrlara d a ib ad et b y le o lm ak tad r. Y a h u d i y in

le r i;

M esse[2 ],

yanlarn

C o m m u n io [ 3 ] , P rocession ( 4)

ifa ettikleri d i n s e l

m erasim ler;

gibi hristi-

M sl m an ln

esas

i b a d e t i o l a n n a m a z , o r u gibi e y l e r , h a rfi h a r f i n e y a p l m a s
lzm

g e le n birtakm

ek illerd en

ib a r e ttir le r.

Sh h m a z e r e t

le r m s t e s n a , n a m a z d a k i b a z m e r a s i m v e e k il l e r e sk sk
y a ria y e t, i b a d e t i n e s a s d r . K y a m d a , r k d a , s e c d e d e e k le
l i a y e t ; b u n l a r d a n b a z l a r d r . Y a l n z u f a r k l a ki, n a m a z kin r k e n iten g e l e n bi v e c d

ile T a n r y a

b a l a n m a k arttr.

1 ] M zrakl lmahal.
J 2]

sa'nn vcut ve kannn kurban edilmesi, bu yin m ih

rap nnde, papasn idaresi altnda yaplr.

f3)

sann vcut, kan, ruh ve tanrl halinde tasavvur ed i

len ekm ek ve arapla takdis edilme m erasim i.

D]

Din karakterde umumi bir yry; bu esnada ilhile -

okunur ve dualar edilir.

23

 p t i d a t a n r y a i b a d e t t e b u iten g e l e n b a l a n t y o k t u r . O r a
d a y a l n z e k ille r in v e d u a f o r m lle r in in m i b a n i k b ir s u r e t t e
ifas ve

ok u n m as vard r.

gazab n d an
Yni

ku rtu lm ak

lk i n s a n l a r n i b a d e t i , t a n rla r n n

ve

on lardan

k a r lk l b ir a l ve ritir.

Bu

iyilik
suretle

istem ek

iindir.

ta n r la r ,

ibadet

m u k a b i l i n d e i n s a n l a r a ili m e z l e r v e k a r lk o l a r a k d a o n la r
korurlard.
m u a m e le

M t e k m i l t e k t a n r l a r a i b a d e t d e k a r l k s z bir
d e i ld i r .

m ddete,

iyilik,

K ul,
refah ,

r e t te d e c e h e n n e m
d e tin d e n

istifad e

ibadet
rahm et

azab n d an
etm eyi

etm ek le,
ve

tanrdan

em salin i

y aad

istem ekte,

ah

u zak k a lm a v e cennet' s a a

dilem ek ted ir.

lk

ta n r k u r b a n

is

ter, en m t e k m i l d i n l e r d e d e k u r b a n m e r a s i m i b a i b a d e t
l e r d e n birisidir.
B in n e t i c e

M u h n m m edin

tanrs

ve

tek

t a n rla r n

h e p si

ilk t a n r la r n v a s f l a r n a m a lik tirle r .

im d i iptid a ta n rlard a m e v cu t o lm y an v e yalnz m
tekm il

tek ta n rd a

var

olan

b a z ileri v e

olgu n

sfatlara

g e i y o r u m : F a k a t h e m e n i l v e e d e y i m ki b u s f a t l a r d a n a
z a r m a h iy e t t e d i r l e r .
T a r ih in a k e s n a s n d a , ta n r m e s s e s e s i n i n ,
tan za m a n m z a d o ru
i le r l e d i i,

b ir o l g u n l u k b a s a m a t a k i p

ederek

g e n i l e d i i v e m k e m m e l l e t i j z a n n e d il i r .

A caba

m e se le b y le m idir?
dr?

b alan g

H ak ik ate n bu m e sse se o lg u n lam m

B u n u te tk ik e h e v e s l e n m e k

o k e tin b ir a l a n a

girm ek

d e m e k o lm a k la b erab er, baz m talalarm o r ta y a k o y a c a k

v e on lar m m k n m e rte b e izah a a la c a m . T a rih b o y u n c a
b i r o k p e y g a m b e r l e r v e b u n l a r n iz le r i n d e y r y e n b ir o k
d i n d a r l a r , a z iz l e r v e ilim a d a m l a r g e l m i g e m i l e r d i r ; b u n

24

lar

d in v e ta n r b a h i s l e r i n d e u z u n

uzun

e m ek ler sarfe tm i-

l e r v e b ir o k fikir m a h s u ll e r i o r t a y a k o y m u l a r d r . B u m a h
s u l l e r g i t g i d e o a l m , in c e l m i v e o l g u n b ir k i s v e a l m l a r
dr.

im di

ta n r m e s s e s e s i n i n

tekm l

edip

etm edii h a k

k n d a bir tahlil y a p a b i l m e k iin ilk i o l a r a k m t e k m i l t a n

rnn ileri s f a t l a r n e l e r d i r , o n l a r a b ir g z a t a l m . K a n a a t i m
ce

bu nlar

M sl m an lk

su v a s f l a r d r .

B u nlar,

t a n rsn n

sfatlarn d a

M u s a v e sa P e y g a m b e r i n

say lan
tanrsn da

d a vard r :
1

T a n r n n ei, b e n z e r i o l m a m a l d r ; y n i ca n l, c a n

sz k i n a t t a hi b ir e y e b e n z e m e m e l i d i r ;
2

H i bir y e r d e m n h a s r a n v e m s t e m i r r e n b u l u n

m a m a l d r . A y n i z a m a n iin d e , h e r y e r d e h a z r v e h e r e y
d e d e m e v c u t o l m a l d r . H i bir y e r d e , y n i n e y e r d e , n e d e
gkte m ekn olm am ald r;
3

E l l e tutu lur, g z l e g r l r o l m a m a l d r .

B u sfatlar,

i n s a n h a y a l in i n b u l a b i l e c e i e n s o n v e o l

g u n s f a t l a r d r . i m d i b u o l g u n s f a t l a r in c e liy e lim :
1
sz,

E i, b e n z e r i o l m a m a k ne d e m e k t i r ?

m ad d ,

C a n l ,

can

g a y r i m a d d k in a t t a hi b ir e y e b e n z e m e m e k

mi dem ektir?

K in a tta

hi bir e y e b e n z e m i y e n

bu v a r l k ,

o h a l d e b t n b u m e v c u t l a r d a n m r e k k e p , k in a t h a c m i n d e
bir v a r l k

dem ek

k in a t tekil e d e n

deil m id ir?
ca n l,

B yle

c a n sz ,

m e v c u d a a y r a y r b e n z e m e z m i ?

olunca

m ad d ,

da

bu

ta n r

gayri m a d d her

V e b u m a h iy e t t e bir t a n

rnn ei, b e n z e r i b t n k in a ttr, d e n e m e z m i ?

2
m il

P e y g a m b e r l e r e v e d in l e m l e r i n e g r e ,

m tek

t e k t a n rn n m e k n y o k t u r , o hi b ir y e r d e m s t e m i r r e n

25

v e m nh asran

b u lu n m az,

ayni zam an

iinde

her y e r d e

vardr.
H a l b u k i M u s a p e y g a m b e r , ta n r ile k o n u m a k iin T u r
D a n a

k m t r ;

sa

peygam ber

ham m ed peygam ber,

l e r e k m t r

gk lere

e k ilm itir :

Mu-

C e m a l u l l a h s e y ir iin y e d i k a t g k

(M ira ).

B u n l a r z m n e n b i r e r m e k n i f a d e e t

m iyorlar m ?
3 ----- E l l e t u t u l m a z , g z l e g r l m e z o l m a k v a s f n a g e
lin ce;

m adem ki

bu

tek

tanr,

t a b ia t

ve

k in at

h ac m in d e

b y k b ir v a r l k t r v e k in a t tekil e d e n ca n l, c a n s z , m a d
d , g a y r i m a d d he r e y o n u n bir p a r a s d r ; o h a l d e biz bu
p aralarn

b ir

o k l a r n

her

v akit

g z m zle

grm ekte

ve

e ll e r im iz l e t u t m a k t a d e i l m i y i z ?
Bundan

sonra

b u iki n e v i ta n r m e s s e s e s i

h ak kn da

y n i o k ta n rc lk la t e k ta n rclk a r a s n d a d i e r b ir f a r k t a n
yni ok

ta n rc lk ta

ta n rla r n

ok,

t a n r c lk t a

ise,

te k

o k , - a n a h e s a p s z d e r e c e d e

bunun

aksine

olarak

t a n rn n

tek

telk ki ed ilm esi m e se le sin d e n b a h s e d e c e im . A c a b a b u id d ia

d oru m udur?
bu

fark

da

V e tek t a n r h a k i k a t e n

tek m i d i r ?

F ik r i m c e

p e k z a h ir v e n c e l e n m e e t a h a m m l

olm yan

e s a s s z bir f a rk tr. B a k n z n a s l : E n esk i d e v i r l e r d e y a y a

a ile

ta n rla r n n s a y l a r o k t u .

B u n u n la

beraber,

a ie ly i t e

kil e d e n h e r f e r d i n fikr v e d i m a k a b il i y e t in e , z e k d e r e
c e s i n e , b ilg i s e v i y e s i n e v e d i e r m a d d v e m n e v d u r u m u n a
gre

bu

tanrlara

in a n

ta rz n n ,

o n la r

h ay alin d e

c a la n -

d r e k lin in v e o n l a r a v e r d i i k a l p v e k y a f e t i n b a k a b a
k a o l d u u m u h a k k a k t r . B y l e o l u n c a , es k i z a m a n l a r d a a ile
v e b e n z e r i t o p l u m l a r n ta n rlar, f e r tl e r n i s b e t i n d e o a l y o r ,

26 '

y n j e s a s e n o k o l a n ta n rla r n sa y s,
lerin de b a k a

baka

fe r tle rin o n la r zih in

e k illerd e ta s a v v u r

etm eleri v e o n lara

b a k a b a k a h v i y e t l e r v e r m e l e r i d o l a y s i l e b ir k a t d a h a f a z
l a l a y o r , d e m e k t i r . T e k t a n r l a r iin d e m e s e l e b y l e d e il
m idir?

M usa

p eygam berin ,

dim an d a

ekillen dird ii tan

ry, b t n y a h u d i l e r o n u n gibi t a s a v v u r e d e b i l ir le r m i ?
p eygam berin

m u h ay y ile sin d e

ca u lan drd

ta n r

Isa

h a y a l m ,

h a v a r il e r i, a z iz leri, ilk v e s o n d e v i r h r is tiy a n lim le ri v e

fi

l o z o f l a r v e en n ih ayet b t n h ristiy an d n y a s o n a h a s bir

s a d a k a t l e z i h in l e r i n d e
m i?

M uham m ed

im am lar,

can lan drab ilir

p eygam berin

fa k h la r,

dnn

ve

ve

e k il l e n d i r e b il i r l e r

z ih n i n d e
bugnn

m evcut

tan ry

m sl m an lar

ayni

g r , a y n i sfat, a y n i su re t, a y n ; b iim , a y n i v a s f v e k u d
re tle

mi

g rm ek ted irler?

Elbette

ki h a y r !

p tid a

in san lar

gibi, d n n v e b u g n n in s a n la r d a ister b i r o k t a n r l a r a ,
ist e r bir t a n r y a i n a n m o l s u n la r , t a n r l a r n a f e r d h a y a l g e
n ilik lerine, z e k l a r n a , bilg i s e v i y e l e r in e , a l d k l a r te r b i y e y e ,
zihn, d i m a k u d r e t v e k a b iliy e t le r in e , h a s t a v e shhatli h a l
lerin e v e s a i r bin b ir i rl m a d d v e m n e v d u r u m l a r n a g
re

ekil

v e rirle r.

Bugn

putperest,

yah u di,

h ristiy an ,

m s-

liim a n , h in d , m e c u s v e s a i r e d i n le r e sa lik o l a n l a r h e p b y l e
deil

m idirler?

Y n i m sl m an

sizin T a n r m z h v i y e t l e n d i r m e m i z
tpk t p k s n a

ayni m id ir?

olm ak

sf a t iy le b e n i m v e

ve a h siy e tle n d irm e m 'z

M esel ben

b i lg is iz li im e ,

zek

d a n m a h r u m i y e t i m e , b a z ruh, d i m a z a a f l a r m a g r e ; siz
cie d a h a d e rin v u k u f u n u z a ,
zeknza nazaran,
m akta

oldu u m u z

aram zd a
tanrm za

v e iktidar v e rm iy o r m y z?

d a h a k v r a k ,
m terek
baka

baka

B ir lim in ,

27

a k c v e k a v r a y l
ve

tek

o larak

h v iy et,

bir f il o z o lu n ,

t a n

ah siyet
bir ri-

y a z iy e c i n i n ,

bir cah ilin ,

bir o f r n , b ir b a k k a l n ,

bir t e n e

k e c in in v e s a i r e n i n ta n r te l k k ile r i b a k a b a k a d e i l m i d i r ?
O h a l d e d e n e m e z m i k i; b u g n b ile, n a z a r : o l a r a k tek tanrc
o lm am za

ram en,

hakikatte

saltan at s rm ek tedir?
san lar

le rim iz in
d im a

ve

hl

ok

ta n rclk

V e y in e d e n e m e z m i ki; b u g n n in

tanr t e l k k i s i n d e

gitm i d e ild irle r?

aram zd a

h l

B iz le r,

hi d e

ileri

her b ir e r le r i m i z m u h itim iz in ,

a ile

ren dik lerim izin

l b o ra tu v arlarm z d a

esk i i n s a n l a r d a n

b izlere

verdii

k av ray v e

tek

tanry

a n lay m za;

t e c r b e v e m a h e d e l e r i m i z e akl v e z e k l a r n z n

bilg i,

i h a t a s n a

g r e , k e n d i l e r i m i z e n a h s u s b ir e kil v e s u r e t e k o y m y o r m a y z?

B i n a e n a l e y h b u g n b i le h e r a h s n k e n d i n e h a s h u s u s

v e f e r d bir tan rs v a r d r v e h l d n y a y d o l d u r a n i n s a n l a r
s a y s n c a d a t a n r l a r v e d i n le r m e v c u t t u r d e n e m e z m i ?

Ve

b i n n e t i c e in s a n lk , h a y a l l e r d e a r z u l a n a n

v a s f t a b ir tek t a n

ry a v e b u m n a d a bir tek d i n e s a h i p

o l m a k iin p e k o k

asrlar b ek liye ce k v e

belki

de

tarihini b y l e b i r e y i

zle

m e k le israf e d ip gidecektir, d e n e m e z m i?
B u k i t a p a s o n v e r i r k e n , u bir k a satr d a i l v e d e n
ken dim i a la m a d m ;
i n s a n lk u zu n z a m a n d a n b e r i e l i n d e k i m t e k m i l din v e
t a n r m e s s e s e s i n i v e b u
esseseler! tekrar

gzden

kaynaktan

g e le n

geirm ee

d i e r bticn m

k o y u l m u b u lu n u y o r .

M e v c u t l a r h a k k n d a e d i n d i i fikir u d u r : o k o lsu n , tek o l

su n ,

tan rn n

m a h iy e t i

v e asl

h v iy eti

h ak k n da,

gibi, k e n d i s i d e hi b ir h a k i k a t e e r e m e m i t i r . O ,
ta sa v v u r ve tahayylden,

h a rc

da

m e tafizik ten

ilk

in san

m alzem esi
ib a r e t b ir

v a r lk t r . B u k a d a r z a y f bir v a r lk z e r i n e k u r u l m u o l a n b i l
c m l e tim a v e m e d e n m e s s e s e l e r b u g n a r t k k if a y e t s iz

28

Lir d u r u m a d m l e r d i r .
b a z z ek i
ru h lu

ve

E s k i v e y e n i b t n

h ay alperest

in s a n l a r n ,

k im s e le r i n

to p lu m a

b ir tim a n i z a m

kurm ak

saad et

ve

ve

iin, b a z a n

d in bilgileri,

k sm en

huzur
in d ,

de

hasa

getirtm ek

ve

m cerret tefek

kr, t a h a s s s v e t a s a v v u r l a r n n , b a z a n d a t o p l u m h a y a t n n
m a h s u ll e r id ir . B u m a h s u l l e r v e b u n l a r d a n v c u d a g e l e n m
esse se le r

zam annda,

on lardan

b eklen en

h iz m e tle ri

y ap m

o l m a k l a b e r a b e r a rtk b u g n , y r y e n in s a n l v e o n u n b i
y o lo jik

d i n a m iz m in i, b i t t a b i

T an rlar ve

d in le r,

t a k ip

edem em ek tedirler.

tarihlerinin/ se y ri e s n a s n d a ,

Btn

k s m e n

b ir le r in e b ir e y l e r v e r e r e k v e k s m e n d e b i r b ir l e r i n d e n

bir
bir

e y l e r a l a r a k , d a i m a en clz v e k u v v e t s iz i a lt t a k a l m a k z e
re,

st ste s r a l a n a n

ba aad a,

k aid esi

v e gittik e y a y v a n l a a n
y u k a rc ta

ve b y ye

bugnk m uazzam

k esik ,

( n a k s ) m a h r u t u v c u d a g e ti r m i le r d ir . n sa n lk i m d i z irv e s i
tem el vazifesin i g re n bu m ah rutu n k a id e si stn de,

sarsn

tl, b u h r a n l v e e n d i e l i b ir h a y a t s r m e k t e d i r .
G e n i kaid en in y k n e d a y a n a m y a n

d a r v e z a y f zir

v e - t e m e l d e bir m d d e t t e n b e r i a t r d l a r iitilm e k te v e m a h
lu t u n k m e k z e r e o l d u u n u h a b e r v e r e n b e lirtile r h i s s e d i l
m e k t e idi. B ir m d d e t e v v e l b ir sa r sn t o l d u v e bu, s t n d e
k a y n a a n in san
v e k urdu klar

to p lu m larn

(cem iy et),

m e d e n i y e t l e r i ile b irlik te

y a p t k l a r ta n rla r
a l t s t e t m e e

k fi

g e l d i ; z a y f t e m e l, a s r l a r d a n b e r i t a h a m m l

ed egeldii b

yk yke d a y a n am a d , d ald ve m uhteem

m ahrut byk

bir a t r d ile y k ld.

Bugnn

in s a n l ,

im a n n n

ve

i in d e , n e y a p t n b i l m e z b ir h a l d e ,
m irm ek tedir.

29

in a n n n

bu

etini v e k e m i in i k e

 m i t e d e l i m k i; y a r n n d n y a s , im a n n g k l e r d e n g e
lec ek g r n m e z k u v v e tle rle v e m etafizik

f ik irler le b e s l e m e

sin. E e r o n u n k u v v e t l i v e m e s u t b ir t e m e l i o l m a s n i s t iy o r
s a k b iz i n s a n l a r , y e n i d n y a y a m a d d b ilg ile r in k a b u l e d e b i
le c e i, h e r k e s e u y a r ,
g z e t ir ,

btn

her hususta m k em m el

d n y a y a m il , ih tira ssz,

ve

m savat

yalan sz,

n sa n ,

r a s y o n e l v e re el t a z e bir d i n v e r m e li y i z . V e b u k r p e f i d a
n, h e p i m i z , d e v l e t l e r v e f e r t l e r h a l i n d e ,
v e husus m e n fa a tle r e v e

am alara

gizli hi b i r f e r d

h iz m e t e t m e k s i z in su la-

m a l v e b e s l e m e l iy i z .
i t e in san lk , b u t a b i a t t e y e n i b ir d in in d o u u n u d r t
g z le b ek lem ek ted ir.

F e n alk la r v e b ed b ah tlk larm z

b u s u r e t t e e b e d i y e n y o k o la b ilir.

30

ancak