9

Monika MAECKA
Wysza Szkoa Bezpieczestwa w Poznaniu
ANALIZA FINANSOWA PRZEDSIBIORSTWA
JAKO GWARANT BEZPIECZESTWA GOSPODARCZEGO
FIRMY
Wstp
Jednym z podstawowych warunkw efektywnego dziaania firmy, jest
analiza osiganych rezultatw gospodarowania. Kierownictwo firmy, aby
sprawnie zarzdza, musi posiada dobre rozeznanie rzeczywistej
efektywnoci podejmowanych w przeszoci decyzji. Uzyskiwane wyniki
mog, bowiem bd to nasuwa konieczno zmiany dotychczasowych
sposobw postpowania, bd te potwierdza suszno prowadzonej
polityki. Analiza osiganych wynikw gospodarowania jest take niezbdna
wacicielom, ktrzy opierajc si na jej wynikach, mog dokona oceny
pracy kierownictwa firmy i podj stosowne decyzje personalne.1
Najbardziej syntetycznym rdem informacji w kadym
przedsibiorstwie s midzy innymi dwa podstawowe dokumenty
finansowe, a mianowicie bilans i rachunek wynikw. Analiza tych zestawie
jest niezbdna przy podejmowaniu decyzji finansowych. Jednak analiza
finansowa bazuje jeszcze na innych rdach informacji, do ktrych nale:
- sprawozdanie z przepywu rodkw pieninych,
- informacje dodatkowe zaczone do sprawozdania finansowego.
Podstawowymi
obszarami
kadej
kompleksowej
oceny
przedsibiorstwa, powinna by analiza stanu majtkowego oraz sytuacji
finansowej, z wykorzystaniem zestawu standardowych wskanikw oceny
finansowej przedsibiorstwa. Wskanikowa ocena sytuacji majtkowej
obejmuje m.in. okrelenie mocnych i sabych stron dziaalnoci oraz
informuje o moliwociach i zagroeniach przedsibiorstwa. Pozwala ona
okreli wskaniki pynnoci finansowej, zaduenia, sprawnoci dziaania i
zyskownoci.
Pojcie, przedmiot i zadania analizy finansowej
Analiza jest metod postpowania naukowego, ktra polega na
dzieleniu danej caoci na czci i nastpnie rozpatrywaniu kadej z nich
1

J. Czekaj, J. Dresler: Podstawy zarzdzania finansami firm. Warszawa 1996, s. 203

10

osobno.2 Jest ona metod poznawania obiektw i zjawisk zoonych, przez

ich podzia na elementy proste i zbadanie powiza midzy tymi
elementami, szczeglnie zalenoci przyczynowo - skutkowych.3
Ocena dziaalnoci przedsibiorstwa obejmuje analiz otoczenia oraz
analiz ekonomiczn. Pierwsza z nich ma na celu okrelenie szans i
zagroe pyncych spoza przedsibiorstwa, ukazanie silnych i sabych
stron przedsibiorstwa.4 Analiza ekonomiczna suy do badania istniejcej
sytuacji w zakresie przebiegu i rezultatw procesw gospodarczych.
Pozwala ona, na podstawie zauwaonych prawidowoci zachodzcych w
przeszej i obecnej dziaalnoci, wysuwa wnioski perspektywiczne. 5 Ze
wzgldu na przyjty horyzont czasowy analiz ekonomiczn mona
podzieli na: analiz ex post, analiz operatywn i analiz ex ante. Celem
analizy ex post, zwanej take retrospektywn, jest przeprowadzenie bada
strukturalnych i przyczynowych w odniesieniu do minionych zdarze
gospodarczych w przyjtym przedziale czasu. Analiza operatywna, ma na
celu przygotowanie informacji analitycznych o zjawiskach i procesach
gospodarczych w relatywnie krtkich odcinkach czasu zmiana, dzie,
dekada. Najistotniejsz cech analizy operatywnej jest niemal bezporednie
wykorzystywanie jej wynikw do regulacji zaistniaych odchyle od
zaoonych parametrw i do likwidacji nastpujcych zakce w przebiegu
procesw gospodarczych i produkcyjnych. Analiza ex ante, zwana take
antycypacyjn, uwzgldnia zarwno te czynniki, ktre dziaay wczeniej,
jak i te, ktre mog pojawia si w przyszoci.6
Analiza finansowa jest t czci analizy ekonomicznej, ktra stanowi
najwyszy stopie jej uoglnienia. Obejmuje, bowiem zagadnienia
zwizane z caoksztatem dziaalnoci przedsibiorstwa, tj. sytuacj
majtkow oraz finansow (pooenie i pewno finansowa), analiz
wzrostu i pozycji finansowej przedsibiorstwa, wynik finansowy i zwizan
z tym ocen efektywnoci gospodarowania - rentownoci oraz koszty i
przychody ze sprzeday.7 Zadaniem analizy finansowej jest ocena
finansowej strony dziaalnoci przedsibiorstwa nie tylko w stosunku do
zaoe planowanych, lecz rwnie w stosunku do okresw ubiegych i
wielkoci osignitych przez inne firmy oraz na dokadnym wytyczeniu
2
3
4
5
6
7

Encyklopedia Powszechna PWN T. 1. Warszawa 1973, s. 87

M. Sierpiska, T. Jachna: Ocena przedsibiorstwa wedug standardw wiatowych. Warszawa 1997,
s. 9
L. Gsiorkiewicz: Analiza ekonomiczno - finansowa przedsibiorstw. Warszawa 2002, s. 9
Ibidem, s. 9
L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna
przedsibiorstwa. Wrocaw 1998, s. 14
T. Waniewski, W. Skoczylas: Analiza finansowa w przedsibiorstwie. Pozna 1997, s. 10

11

kierunku dalszych bada dotyczcych czynnikw ksztatujcych wyniki

finansowe przedsibiorstwa.8 Do zagadnie lecych w sferze analizy
finansowej naley zaliczy:
- wstpn i rozwinit analiz bilansu;
- analiz rachunku wynikw;
- analiz przychodw i kierunku rozchodw;
- analiz wyniku finansowego i czynnikw go ksztatujcych;
- analiz sytuacji finansowej badanej jednostki gospodarczej.9
Przedmiotem analizy finansowej w przedsibiorstwie jest jego
dziaalno gospodarcza oparta na angaowanych zasobach majtkowokapitaowych i osobowych. W warunkach gospodarki rynkowej celem tej
dziaalnoci jest przede wszystkim przysporzenie wacicielom przyrostu
kapitaw wasnych przez osiganie zyskw.10
Sytuacj finansow i majtkow przedsibiorstwa, ze wzgldu na jego
cise zwizki z otoczeniem, interesuje si wielu odbiorcw zewntrznych.
Do najwaniejszych grup zewntrznych uytkownikw informacji
przedsibiorstwa nale: waciciele, kredytodawcy, dostawcy i odbiorcy,
konkurenci, agendy rzdowe i wadze lokalne, a take zwizki zawodowe i
pracownicy.11 Moemy, zatem wyrni ze wzgldu na przeznaczenie:
- analiz zewntrzn, okrelan czsto sprawozdaniem rocznym;
- analiz
wewntrzn,
uwzgldniajc
potrzeby
decyzyjne
kierownictwa i innych szczebli zarzdzania w przedsibiorstwie
(zawiera ona analiz podstawowych sprawozda finansowych bilansu
i rachunku wynikw oraz ocen kondycji finansowej i czynnikw j
determinujcych, umoliwiajc ocen zdarze gospodarczych w
rnych okresach).12
Analiza finansowa moe by prowadzona w rnych kierunkach oraz w
wszym lub szerszym zakresie. Niemniej w kadym przypadku
przedmiotem bada pozostaje:
- struktura aktyww (proporcje midzy majtkiem trwaym i
obrotowym, rotacja rodkw, polityka inwestycyjna i umorzeniowa);
- finansowanie (zmiany kapitau, pochodzenie kapitau, struktura
pasyww, terminowo spaty zobowiza, bezpieczestwo
finansowe);
8

M. Sierpiska, T. Jachna, op., cit., s. 14

Ibidem, s. 13
10
L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsibiorstwie. Warszawa 1999, s. 9
11
W. Gabrusewicz, A. Kamela-Sowiska, H. Poetschke: Rachunkowo zarzdcza. Warszawa 2000, s.
31
12
M. Sierpiska, T. Jachna, op. cit., s. 15
9

12

- pynno rodkw (zdolno patnicza, upynnianie majtku, pokrycie

majtku kapitaem);
- zysk (ocena wielkoci absolutnych i relatywnych analiza
rentownoci).13
Zdaniem C. Helbinga celami tymi powinno by poszukiwanie
prawdziwego obrazu firmy oraz ustalenie decyzji wynikajcych z
przeprowadzonej analizy, jej zakres natomiast powinien obejmowa:
pynno, efektywno gospodarowania (rentowno, zysk, cash flow),
majtek i zdolno kredytow, wzrost firmy, aktywno gospodarcz,
ryzyko, inflacj, polityk socjaln itp.14 Analiza finansowa, jako dziaanie
praktyczne, wystpujca w roli narzdzia zarzdzania, powinna polega na
wykorzystywaniu metod wypracowanych przez teori analizy w badaniu i
ocenie efektywnoci dziaalnoci oraz sytuacji finansowej konkretnego
przedsibiorstwa. Zadania analizy w tym zakresie mona sprowadzi do:
- oceny finansowej strony dziaalnoci gospodarczej i wykrywania
niedocigni wpywajcych na koszty, przychody i sytuacj
finansow przedsibiorstwa;
- poszukiwania nie wykorzystanych rezerw i rodkw poprawy
efektywnoci ekonomicznej oraz sytuacji finansowej;
- przygotowania podstaw do formuowania kolejnych wariantw
decyzji i wyboru decyzji najbardziej uzasadnionych ekonomicznie.15
Rozpatrujc przedmiot analizy finansowej w przedsibiorstwie jako
zoon cao, wyrni mona dwa podstawowe jego elementy:
- stan finansowy,
- wyniki finansowe.
Stan finansowy jest ujciem statycznym przedmiotu analizy, ustalanym
na okrelony moment (dzie). Obejmuje on stan wyposaenia
przedsibiorstwa w skadniki majtku trwaego i obrotowego, rodki
zaangaowane w inwestycje i wartoci niematerialne oraz finansowe
pokrycie tych skadnikw z kapitaw wasnych lub obcych. Wyniki
finansowe s ujciem dynamicznym przedmiotu analizy. Ustala si je za
pewien okres jako sum wynikw narastajcych w cigu miesica, kwartau
lub roku. Omawiane wyniki finansowe to zyski lub straty ujte w
wielkociach brutto lub netto.
Osigane wyniki finansowe prowadz do dodatnich lub ujemnych
zmian stanu finansowego przedsibiorstwa. Stwarza to cis zaleno
13
14
15

T. Waniewski, W. Skoczylas, op. cit., s. 12

M. Walczak: Prospektywna analiza finansowa w przedsibiorstwie. Warszawa 1998, s. 51
Ibidem, s. 51

13

statycznego i dynamicznego ujcia przedmiotu analizy.16 Analiza finansowa

ma suy opracowaniu rozwiza zwikszajcych rezultaty dziaalnoci
gospodarczej. Spenienie tego warunku wymaga od kierownictwa
przedsibiorstwa rozwizania wielu problemw, z ktrych do
najwaniejszych mona zaliczy:
- cis integracj analizy finansowej z pozostaymi podsystemami
rachunkowoci;
- cis integracj analizy finansowej z zarzdzaniem finansami
przedsibiorstwa i jego celami, zwaszcza monetarnymi;
- ucilenie zada analizy retro- i prospektywnej (krtkookresowej i
dugookresowej) w wietle teorii inwestowania.17
Rodzaje i metody analizy finansowej
Przy wyborze rodzaju analizy finansowej bierze si pod uwag cele,
zakres przedmiotowy, podmiotowy i czasowy oraz specjalne wymagania
decydentw dotyczce prezentacji danych liczbowych i wskanikw.
Najczciej wybr obejmuje kilka rodzajw analizy w poczeniu
logicznym.18 Wyrniamy nastpujce rodzaje analizy finansowej: opisowa,
tabelaryczna,
tabelaryczno-opisowa,
tabelaryczno-wykresowa,
wskanikowa, statyczna, dynamiczna, przekrojowa.19
Stopie szczegowoci bada jest podstaw podziau analiz na oglne i
szczegowe. Analiza oglna, obejmujca caoksztat dziaalnoci
przedsibiorstwa, oparta jest na wskiej grupie odpowiednio dobranych
wskanikw syntetycznych. Jest ona przydatna gwnie do oglnej oceny
dziaalnoci gospodarczej. Analiza szczegowa polega na badaniu
okrelonego odcinka dziaalnoci, wzgldnie okrelonego problemu, w
sposb szczegowy, oparty na szerokim zakresie informacji i wskanikw
umoliwiajcych uchwycenie zalenoci przyczynowo-skutkowych midzy
badanymi zjawiskami.20
Zalenie od zakresu przedmiotowego i czasowego wyrniamy analizy:
1. Biece su potrzebom operatywnego zarzdzania. Chodzi w
nich w szczeglnoci o to, aby informacje o negatywnych skutkach
pewnych zdarze gospodarczych, zainteresowane komrki
przedsibiorstwa i jego kierownictwo uzyskiwali i wykorzystywali
16
17
18
19
20

L. Bednarski, op. cit., s. 11

M. Walczak, op. cit., s. 52
K. Haski: Rachunkowo i analiza finansowa w kierowaniu firm. Skierniewice 1996, s. 35
Ibidem, s. 34
M. Sierpiska, T. Jachna, op. cit., s. 19

14

w czasie umoliwiajcym dokonanie ewentualnych korekt,

zapewniajcych prawidowy tok dalszej dziaalnoci.
2. Problemowe dotycz wybranych zagadnie uznanych za
najwaniejsze lub najtrudniejsze dla dalszej dziaalnoci
przedsibiorstwa. Wszechstronne poznanie danego problemu
powinno pomc w usprawnieniu procesu zarzdzania oraz
podejmowaniu uzasadnionych ekonomicznie decyzji.
3. Roczne su ocenie dziaalnoci przedsibiorstwa i jego
kierownictwa w podstawowym okresie rozliczeniowym. Oparte s
one na rocznych sprawozdaniach finansowych.21
Metoda w najbardziej oglnym ujciu to sposb badania przedmiotu, a
wic w naszym przypadku sposb badania stanu i wynikw finansowych
przedsibiorstwa. Podziau metod analizy ekonomicznej (w tym finansowej)
mona dokona uwzgldniajc rne kryteria (rysunek nr 1).22
KRYTERIUM

RODZAJ
ANALIZY

METODA
ANALIZY

Analiza
indukcyjna
Tok
analizy

Analiza
dedukcyjna
Analiza
redukcyjna
Analiza
funkcjonalna

Stopie
rozwinicia
metod analizy

Analiza
kompleksowa
Analiza
decyzyjna

21
22

L. Bednarski, op. cit., s. 13

Ibidem, s. 18

Metody
oglne

15

Analiza
jakociowa
Badane zjawisko
ekonomiczne

Metody
szczegowe

Analiza
ilociowa
Analiza
porwnawcza
Stopie
rozwinicia
metod analizy
Analiza
przyczynowa
Rysunek nr 1. Klasyfikacja metod analiz finansowych.
rdo: Opracowanie wasne.
Metoda indukcyjna polega na tym, e w badaniach analitycznych
przechodzi si od zjawisk szczegowych do oglnych, od czynnikw do
wynikw, na ktrych poziom miay wpyw oceniane czynniki, i od przyczyn
do skutkw. Metoda ta pozwala na uzyskanie dokadnej i penej informacji
analitycznej o dziaalnoci przedsibiorstw. Metoda dedukcyjna polega na
przyjciu odwrotnego kierunku bada analitycznych, w ktrym przechodzi
si od zjawisk oglnych do zjawisk szczegowych, od wynikw do
czynnikw, ktre wpyny na uzyskanie tych wynikw, od skutkw do
przyczyn. Metoda ta jest bardzo uyteczna w praktyce. 23 Metoda redukcyjna
(weryfikacji) polega na weryfikowaniu tez, wnioskw i ocen postawionych
na pocztku prac analitycznych w oparciu o materia rdowy.24 Analiza
funkcjonalna polega na badaniu oddzielnych zjawisk, wystpujcych w
dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstwa, przez osoby lub komrki
organizacyjne funkcjonalnie odpowiedzialne za ksztatowanie si i rozwj
tych zjawisk. Analiza kompleksowa polega na przeprowadzeniu oceny
dziaalnoci gospodarczej i stanu ekonomicznego z punktu widzenia
powiza i zalenoci wystpujcych midzy zjawiskami gospodarczymi.
23
24

L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty, op. cit. s. 5

K. Haski, op. cit., s. 37

16

Analiza decyzyjna sprowadza si do bada wycinkowych, grupujcych

zjawiska gospodarcze wok zamierzonej lub zrealizowanej decyzji.25
Metody analizy jakociowej oparte s na opisie w formie werbalnej
zwizkw i zalenoci midzy wskanikami ekonomicznymi. Metody
analizy ilociowej pozwalaj na kwantyfikacj zwizkw i zalenoci
midzy badanymi zjawiskami.26 Analiza porwnawcza polega na
okreleniu bezporednich zwizkw ksztatujcych si midzy wskanikami
ekonomicznymi.27 W metodzie porwna ocenia si zawsze, co najmniej
dwie kategorie liczb. Jedna z nich wyraa stan faktyczny, a druga stanowi
podstaw porwna.28 Rezultatem procesu porwnania jest wyznaczenie
odchyle badanej wielkoci ekonomicznej w stosunku do przyjtej bazy
odniesienia. Wyrnia si tu odchylenia:
- bezwzgldne zmiany w czasie cech tego samego zjawiska
wyznaczone przez porwnanie z wzorcami; odchylenie bezwzgldne
S obliczane jest zgodnie z formu:
S = S1 S0
gdzie:
S1 stan badanego zjawiska w momencie sporzdzania analizy,
S0 stan badanego zjawiska okrelany przez norm;
- wzgldne rnice wykazane przy porwnaniu dwch odmiennych
zjawisk, z ktrych jedno jest dominujce, drugie za towarzyszce a
poziom odchylenia S wyznacza si wedug wzoru:
S = S1 (S0 x B) lub S = S0 x (A B)
gdzie:
A dynamika zjawiska badanego,
B dynamika badanego zjawiska w momencie sporzdzania analizy,
S1 stan badanego zjawiska w momencie sporzdzania analizy,
S0 stan badanego zjawiska okrelany przez norm.29
W metodzie porwna naley wyrni trzy kierunki badania:30
- porwnania ze wskanikami postulowanymi, ktre polegaj
najczciej na odniesieniu osignitych wskanikw do danych
planu;

25
26
27
28
29
30

M. Sierpiska, T. Jachna, op. cit., s.18

L. Bednarski, op. cit., s. 18
Ibidem, s. 19
L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty, op. cit., s. 37
L. Gsiorkiewicz, op. cit., s. 15
L. Bednarski, op. cit., s. 20

17

- porwnania w czasie, pozwalajce na ocen dynamiki zjawisk

gospodarczych, ocen rozmiarw i tempa zmian wskanikw
ekonomicznych badanego okresu w porwnaniu z okresami
ubiegymi lub okresem przyszym;
- porwnania w przestrzeni, sprowadzajce si do odniesienia
wybranych wskanikw badanej jednostki gospodarczej do
podobnych, porwnywalnych wskanikw wystpujcych w innej
jednostce.
Dane liczbowe czerpane ze sprawozda lub urzdze ewidencyjnych do
celw analizy, s czsto nieporwnywalne. Pominicie tego faktu w
procesach analitycznych, prowadzi moe do bdnych ocen i wnioskw.
Zatem, przed porwnywaniem wskanikw, konieczne jest ustalenie
rodzajw i rozmiarw ewentualnych zmian, a w istocie zakce w
porwnywalnoci, oraz eliminowanie lub odpowiednie ich uwzgldnienie w
dokonywanej ocenie stanu i wynikw ekonomicznych. 31 W tym celu
niezbdne staje si wyeliminowanie zmian o charakterze:
- metodologicznym rnic w sposobie liczenia wielkoci
ekonomicznych;
- finansowym wynikajcych ze zmian cen (midzy innymi z powodu
inflacji, rnic w obowizujcym prawie);
- organizacyjnym spowodowanych organizacj przedsibiorstwa,
zmienion form prawn itp.;
- przedmiotowym inny asortyment produkcji czy usug, nowe
technologie.32
Doprowadzenie do porwnywalnoci, polega na przeliczeniu danych
okresu ubiegego na warunki okresu biecego.
Analiza przyczynowa jest pogbionym etapem badania wskanikw
ekonomicznych, w ktrym dy si do ustalenia wpywu okrelonych
czynnikw na powstanie odchyle ujawnionych w toku analizy
porwnawczej. Chodzi tu, zatem w szczeglnoci o:
- okrelenie czynnikw oddziaujcych na objty badaniem wskanik
ekonomiczny;
- obliczenie wielkoci wpywu poszczeglnych czynnikw na
odchylenia wynikajce z uprzednich porwna.33

31
32
33

Ibidem, s. 22
L. Gsiorkiewicz, op. cit., s. 14
L. Bednarski, op. cit., s. 25

18

Do bada tych niezbdne jest zastosowanie odrbnych metod

analitycznych. Z metod tych na szczegln uwag zasuguje metoda
izolacji. Wystpuje ona w kilku odmianach, do ktrych nale:
- metoda kolejnych podstawie;
- metoda rnic czstkowych;
- metoda podstawie krzyowych;
- metoda funkcyjna;
- metoda proporcjonalnego podziau rnic czstkowych.
Metody te rni si midzy sob sposobem eliminowania wpywu
czynnikw nie bdcych aktualnie przedmiotem badania. Wybr
odpowiedniej metody powinien by uzaleniony od zada analizy i bazy
porwnawczej przyjtej w pierwszym etapie badania analitycznego.34
Metoda kolejnych podstawie
Zastosowanie tej metody w ujciu rozwinitym nazywamy metod
podstawie acuchowych, za w ujciu uproszczonym metod
rnicowania. Metoda podstawie acuchowych polega na wyznaczeniu
odchylenia bezwzgldnego S przez zsumowanie odchyle czstkowych
Sa, Sb, Sc, wywoanych oddziaywaniem pojedynczych czynnikw.
Przy zaoeniu, i badana wielko jest iloczynem trzech czynnikw:
S0 = a0 x b0 x c0,
S1 = a1 x b1 x c1,
gdzie:
S0 poziom badanego zjawiska stanowicy punkt odniesienia,
S1 poziom badanego zjawiska w momencie sporzdzania analizy,
a0, b0, c0 poziom czynnikw ksztatujcych stan zjawiska S0,
a1, b1, c1 poziom czynnikw ksztatujcych stan zjawiska S1,
odchylenie bezwzgldne odpowiada wyraeniu:
S = Sa + Sb + Sc.
Wpyw zmian kolejnych czynnikw na odchylenie globalne wynosi
odpowiednio:35
Sa = Sa S0,
Sb = Sb Sa,
Sc = Sc Sb,
gdzie:
Sa = a1 x b0 x c0,
Sb = a1 x b1 x c0,
Sc = a1 x b1 x c1.
34
35

M. Walczak, op. cit., s. 85

L. Gsiorkiewicz, op. cit., s. 15

19

Do podobnych wynikw prowadzi take ujcie uproszczone tej metody

tj. metoda rnicowania, polegajca na uwzgldnieniu w kolejnych
podstawieniach zamiast penych danych objtego badaniem czynnika,
jedynie rnic midzy wielkoci bazow a rzeczywist. 36 W tym przypadku
oddziaywania zmian poszczeglnych czynnikw na odchylenie badanego
zjawiska przybieraj ostatecznie posta:
Sa = (a1 a0) x b0 x c0,
Sb = a1 x (b1 b0) x c0,
Sa = a1 x b1 x (c1 c0).
Cech charakterystyczn metody podstawie acuchowych jest fakt, i
badane zjawisko musi da si opisa formu matematyczn w postaci
iloczynu. Niestety, w praktyce jest to do trudne.37
Metoda rnic czstkowych
Metoda ta polega na ustalaniu, oprcz odchyle czstkowych
wyraajcych wpyw pojedynczych czynnikw, take odchyle
okrelajcych czny wpyw paru czynnikw i traktowaniu ich jako
oddzielne elementy przyczynowe. Tok postpowania w metodzie narzuca
konieczno:38
- obliczenia wpywu poszczeglnych czynnikw oddzielnie,
- ustalenia cznego wpywu kolejnych par czynnikw.
Obliczanie odchyle za pomoc metody rnic czstkowych, przy
trzech czynnikach ksztatujcych zmiany badanego zjawiska, przedstawia
si:
S0 = a0 x b0 x c0,
S1 = a1 x b1 x c1,
S = S1 S0,
Sa = (a1 a0) x b0 x c0,
Sb = a0 x (b1 b0) x c0,
Sc = a0 x b0 x (c1 c0),
Sab = (a1 a0) x (b1 b0) x c0,
Sac = (a1 a0) x b0 x (c1 c0),
Sbc = a0 x (b1 b0) x (c1 c0),
Sabc = (a1 a0) x (b1 b0) x (c1 c0),
S = Sa + Sb + Sc + Sab + Sac + Sbc + Sabc.
36
37
38

L. Bednarski, op. cit., s. 28

L. Gsiorkiewicz, op. cit., s. 18
M. Sierpiska, T. Jachna, op. cit., s. 31

20

Suma wszystkich odchyle indywidualnych i grupowych daje cznie

odchylenie globalne badanego zjawiska.39 Niewtpliw zalet tej metody
jest fakt, e otrzymuje si zawsze jednakowe wyniki, bez wzgldu na
kolejno podstawiania poszczeglnych czynnikw.
Metoda podstawie krzyowych
Metoda polega najoglniej biorc na kolejnym przemnaaniu rnic
badanych czynnikw przez rednie wielkoci czynnikw pozostaych.
Specyficzny dla tej metody sposb ustalania odchyle czstkowych
wymaga zastosowania trzech etapw bada.40
I etap:
b1 x c1 + b0 x c0
Sa = (a1 a0) x
2
a1 x c1 + a0 x c0
Sb = (b1 b0) x
2
a1 x b1 + a0 x b0
Sc = (c1 c0) x
2
II etap:
b1 + b0
c1 + c0
Sa = (a1 a0) x
x
2
2
a1 + a0
c1 + c0
Sb = (b1 b0) x
x
2
2
a1 + a0
b1 + b0
Sc = (c1 c0) x
x
2
2
III etap
Sa = Sa + 2/3 x (Sa - Sa)
Sb = Sb + 2/3 x (Sb - Sb)
Sc = Sc + 2/3 x (Sc - Sc)
Metoda funkcyjna
Metoda ta polega przede wszystkim na ustaleniu wskanikw
zmiennoci poszczeglnych czynnikw, a nastpnie wykorzystaniu ich do
39
40

Ibidem, s. 32
Ibidem, s. 35

21

odpowiedniego przeliczenia bazowej wielkoci badanego wskanika.

Sposb obliczania odchyle, w przypadku, gdy badany wskanik jest
iloczynem, przedstawia si nastpujco:41
1) obliczanie wskanikw zmiennoci A i B:
a1
A=
-1
a0
b1
B=
-1
b0
2) obliczanie odchyle czstkowych:
B
Oa = S0 x A ( 1 + )
2
A
Ob = S0 x B ( 1 + )
2
Metoda funkcyjna, charakteryzujc si poprawnoci matematyczn,
jest w duym stopniu pracochonna. Wie si to z koniecznoci
wykonywania wielu dziaa arytmetycznych, ktrych liczba znacznie ronie
w przypadku uwzgldnienia trzech lub wicej czynnikw.42
Metoda proporcjonalnego podziau rnic czstkowych
Metoda ta, zalecajca obliczanie wpywu poszczeglnych czynnikw na
odchylenie oglne badanego wskanika za pomoc iloczynu wspczynnika
proporcji podziau i odchylenia oglnego, ma uproszczenie w samym
zaoeniu. Ustalone rnice nie s dokadne, gdy wielkoci wpyww
cznych rozdziela si rwnomiernie tylko na te czynniki, z ktrymi dany
czny wpyw jest zwizany. Zalet tej metody jest to, e otrzymujemy tyle
rnic czstkowych, ile jest czynnikw wpywajcych na odchylenie
oglne.43
Praktyka pokazuje, e najmniej dokadne wyniki uzyskuje si przy
zastosowaniu metody podstawie acuchowych, za najbardziej precyzyjne
dziki wykorzystaniu metody funkcyjnej. Pomimo tych niedogodnoci,
praktyczna przydatno zaprezentowanych metod jest bezsporna.44
41
42
43
44

L. Bednarski, op. cit., s. 30

Ibidem, s. 31
M. Walczak, op. cit., s. 88
L. Gsiorkiewicz, op. cit., s. 29

22

Reasumujc trzeba podkreli, e dotychczas nie zostaa opracowana

taka metoda, ktra pozwoliaby na cakowicie dokadne rozliczenie
odchyle czstkowych w stosunku do przyjtych podstaw odniesienia.
Obliczone odchylenia czstkowe poszczeglnych czynnikw nie stanowi,
bowiem bezporedniej przesanki do podejmowania decyzji, nie maj one
rwnie skutkw finansowych dla przedsibiorstwa. Wyraaj jedynie
rnice spowodowane przyczynami wtrnymi, ktre powinny stanowi
dopiero punkt wyjcia do wytyczenia dalszych bada szczegowych.45
Sprawozdawczo jako materia rdowy analizy finansowej
Sprawozdawczo finansowa stanowi gwne rdo informacji dla
analizy finansowej w kadym systemie gospodarczym. 46 Jest ona
usystematyzowanym zbiorem wybranych informacji tworzonych przez
rachunkowo finansow i poza ni, a odnoszcych si do przeszej i
obecnej dziaalnoci gospodarczej oraz jej wynikw, a take do sytuacji
finansowej jednostki organizacyjnej.47 Sprawozdanie finansowe jednostki to
zestawienie liczbowe charakteryzujce jej sytuacj majtkow i finansow,
sporzdzone na okrelony dzie bilansowy. Dniem bilansowym jest dzie
zamknicia ksig rachunkowych, dzie koczcy rok obrotowy, dzie
zakoczenia dziaalnoci, dzie zmiany formy prawnej lub inny dzie, na
ktry jednostka ma obowizek takie sprawozdanie sporzdzi.48 Celem
sporzdzania sprawozda finansowych jest prezentacja i dostarczenie
informacji o pozycji finansowej i zmianach w pozycji finansowej jednostki
oraz o jej dokonaniach, ktre to informacje s uyteczne dla szerokiego
krgu odbiorcw w podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Tak
sformuowany cel sporzdzania sprawozda finansowych wynika z:
- procesu agregacji danych rachunkowych i jest kocowym produktem
rachunkowoci;
- potrzeby poinformowania otoczenia jednostki o jej pozycji.49
Sprawozdania finansowe powinny by zgodne z przepisami prawa i
zasadami rachunkowoci, sporzdzone rzetelnie oraz jasno przedstawia
obraz stanu i sytuacji finansowej jednostki. Od jakoci sprawozdania
finansowego zaley, bowiem uzyskanie oczekiwanego efektu
informacyjnego.50
45
46
47
48
49
50

M. Sierpiska, T. Jachna, op. cit., s. 36

T. Waniewski, W. Skoczylas, op. cit., s. 15
Sprawozdania finansowe. Warszawa 1994, s. 7
A. Kuczyska-Cesarz: Rachunkowo, cz. 2. Warszawa 2001, s. 103
Sprawozdania finansowe, op. cit., s. 7
Ibidem, s. 8

23

Przyjte w polskich przepisach prawnych normy odpowiadaj zasadom

przyjtym w UE i Midzynarodowym Standardzie Rachunkowoci nr 1.51
Nadrzdne zasady rachunkowoci s nastpujce:52
- zasada cigoci polega na dokonywaniu w kolejnych latach
obrotowych jednakowego grupowania operacji gospodarczych,
wyceny aktyww i pasyww, ustalania wyniku finansowego i
sporzdzania sprawozda finansowych;
- zasada kontynuacji dziaania przy wycenie aktyww i pasyww
oraz ustalaniu wyniku finansowego przyjmuje si, e jednostka
bdzie kontynuowaa w dajcej si przewidzie przyszoci
dziaalno gospodarcz w nie zmniejszonym istotnie zakresie;
- zasada memoriau w ksigach rachunkowych jednostki naley uj
wszystkie osignite, przypadajce na jej rzecz przychody i
obciajce j koszty zwizane z tymi przychodami, dotyczce
danego roku obrotowego, niezalenie od terminu ich zapaty;
- zasada wspmiernoci dla zapewnienia wspmiernoci
przychodw i zwizanych z nimi kosztw, do aktyww lub pasyww
danego okresu sprawozdawczego zaliczone bd koszty lub
przychody dotyczce przyszych okresw, oraz przypadajce na ten
okres sprawozdawczy koszty, ktre jeszcze nie zostay poniesione;
- zasada ostronoci poszczeglne skadniki aktyww i pasyww
wycenia si stosujc rzeczywicie poniesione na ich nabycie ceny
(koszty).
Sprawozdania finansowe powinny mie nastpujce zasadnicze cechy
jakociowe:
- zrozumiao dla uytkownikw;
- istotno, tj. zawiera informacje uyteczne na potrzeby
podejmowania decyzji zarzdczych;
- wiarygodno, tj. przedstawia dane wolne od materialnych bdw i
stronniczoci;
- porwnywalno, tj. umoliwia uytkownikom porwnywanie
danych w czasie, ktre pozwol na poznanie trendw rozwojowych.
W celu ustalenia prawidowoci i rzetelnoci rocznego sprawozdania
finansowego przedsibiorstwa, zawarte w nim dane poddaje si badaniu
przeprowadzonemu przez wysoko wykwalifikowanych specjalistw z
zakresu rachunkowoci, tj. biegych rewidentw.53 Orzeczenie biegego, w
51
52
53

Ibidem, s. 11
Ustawa z dnia 9 listopada 2000r. o zmianie ustawy o rachunkowoci. Dz.U. Nr 113 poz. 1186
L. Bednarski, op. cit., s. 41

24

ktrym nie zgasza zastrzee i wyraa opini, e sprawozdania finansowe

daj prawdziwy i uczciwy obraz sytuacji finansowej przedsibiorstwa oraz
wynikw jego dziaalnoci w okresie objtym sprawozdaniem, stwarza
podstaw zaufania do informacji zawartych w sprawozdaniach
finansowych.54
Zakres sprawozdania finansowego jednostki uzaleniony jest od tego,
czy jednostka ma obowizek corocznego badania sprawozdania, czy te nie.
Znowelizowana ustawa o rachunkowoci nakada obowizek corocznego
badania sprawozda finansowych na nastpujce jednostki:
banki oraz zakady ubezpiecze spoecznych;
jednostki dziaajce na podstawie przepisw o publicznym obrocie
papierami wartociowymi i funduszach powierniczych oraz
przepisw o funduszach inwestycyjnych;
jednostki dziaajce na podstawie przepisw o organizacji i
funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;
spki akcyjne;
pozostae jednostki, ktre w poprzednim roku obrotowym, za ktry
sporzdzono sprawozdanie finansowe przekroczyy granic dwch z
trzech nastpujcych wielkoci:
- rednioroczne zatrudnienie 50 osb,
- suma aktyww bilansu na koniec roku obrotowego 2 500 000 euro,
- przychody netto ze sprzeday produktw, towarw i operacji
finansowych za rok obrotowy 5 000 000 euro.55
Sprawozdanie finansowe skada si z elementw ujtych na rysunku nr
2.
Do sprawozdania finansowego moe by doczone sprawozdanie z
dziaalnoci jednostki, jeeli obowizek jego sporzdzenia wynika z ustawy
lub odrbnych przepisw.56 Sprawozdanie to powinno obejmowa
informacje o:
- waniejszych zdarzeniach, w tym rwnie o inwestycjach majcych
istotny wpyw na dziaalno jednostki;
- przewidywanym rozwoju jednostki;
- waniejszych osigniciach w dziedzinie bada i rozwoju
technicznego;
- aktualnej i przewidywanej sytuacji finansowej.57
54
55
56
57

J. Szczepaniak: Ocena przedsibiorstwa na podstawie sprawozda finansowych. d 1994, s. 11

A. Kuczyska-Cesarz: Zasady rachunkowoci, cz.1. Warszawa 2001, s. 144
A. Kuczyska-Cesarz, Rachunkowo ..., op. cit., s. 105
J. Szczepaniak, op. cit., s. 29

25

Jednostki majce
obowizek
corocznego badania i
ogaszania
sprawozdania
finansowego

Pozostae jednostki

Bilans

Bilans

Rachunek zyskw i
strat

Rachunek zyskw i
strat

Informacja
dodatkowa

Informacja
dodatkowa

Zestawienie zmian w
kapitale (funduszu)
wasnym
Rachunek
przepyww
pieninych
Rysunek nr 2. Elementy sprawozdania finansowego jednostek
gospodarczych.
rdo: A. Kuczyska-Cesarz: Rachunkowo, cz. 2, op. cit., s. 104
Bilans jest sprawozdaniem o sytuacji majtkowej i finansowej
przedsibiorstwa. Jest on usystematyzowanym zestawieniem posiadanego
przez przedsibiorstwo majtku (aktywa) i rde finansowania tego

26

majtku (pasywa).58 Bilans moe mie form tabeli dwustronnej lub

jednostronnej. Uproszczon struktur bilansu w formie dwustronnej tabeli
przedstawia tabela nr 1.
Rachunek zyskw i strat zawiera informacje o dokonaniach
przedsibiorstwa. Tworz go dwie podstawowe czci: uzyskane dochody i
poniesione koszty. Rnica midzy dochodami i kosztami jest
wygospodarowanym zyskiem lub poniesion strat. 59 Rachunek zyskw i
strat jest, zatem powizany z bilansem wynikiem netto (zyskiem lub
strat).60 Jako sprawozdanie finansowe rachunek zyskw i strat jest
sporzdzany w tzw. formule segmentowej. Formua ta powszechnie
stosowana w krajach Unii Europejskiej polega na tym, e wynik finansowy
wyraa si skadnikami sumy wynikw czstkowych uzyskanych w trakcie
realizacji poszczeglnych rodzajw dziaalnoci.61 Rachunek zyskw i strat
moe by sporzdzany:
- dwustronnie tzw. ukad sprawozdawczy,
- jednostronnie tzw. ukad drabinkowy.
Tabela nr 1. Struktura bilansu przedsibiorstwa.
AKTYWA
A. Aktywa trwae
1. Wartoci niematerialne i prawne
2. Rzeczowe aktywa trwae
3. Nalenoci dugoterminowe
4. Inwestycje dugoterminowe
5. Dugoterminowe rozliczenia
midzyokresowe
B. Aktywa obrotowe
1. Zapasy
2. Nalenoci krtkoterminowe
3. Inwestycje krtkoterminowe
4. Krtkoterminowe rozliczenia
midzyokresowe

58
59
60
61

PASYWA
A. Kapita (fundusz) wasny
1. Kapita (fundusz) podstawowy
2. Nalene wpaty na kapita
podstawowy
3. Udziay (akcje) wasne (warto
ujemna)
4. Kapita (fundusz) zapasowy
5. Kapita (fundusz) z aktualizacji
wyceny
6. Pozostae kapitay (fundusze)
rezerwowe
7. Zysk (strata) z lat ubiegych
8. Zysk (strata) netto
9. Odpisy z zysku netto w cigu roku
obrotowego
B. Zobowizania i rezerwy na

Ibidem, s. 13
Ibidem
Sprawozdania finansowe, op. cit., s. 22
Z. Koaczy: Rachunkowo finansowa. Pozna 1996, s. 463

27

zobowizania
1. Rezerwy na zobowizania
2. Zobowizania dugoterminowe
3. Zobowizania krtkoterminowe
4. Rozliczenia midzyokresowe
rdo: L. Gsiorkiewicz:
przedsibiorstw. Warszawa 2002, s.95

Analiza

ekonomiczno-finansowa

W zalenoci od sposobu ujcia kosztw wytworzenia sporzdzanych

produktw wyrnia si dwa warianty rachunku zyskw i strat, a
mianowicie:
- porwnawczy,
- kalkulacyjny.
Kady z tych wariantw jest przedstawiony w dwch wersjach, a co z
tym si wie, wyrnia si istnienie czterech ukadw rachunku wynikw.
Wybr okrelonego wariantu i okrelonej wersji rachunku dokonuje
kierownik jednostki gospodarczej.62 Przykadowy wzr rachunku zyskw i
strat zawiera:
w wariancie porwnawczym:
- Przychody ze sprzeday i zrwnane z nimi,
- Koszty dziaalnoci operacyjnej,
- Zysk/Strata ze sprzeday (A B),
- Pozostae przychody operacyjne,
- Pozostae koszty operacyjne,
- Zysk/Strata na dziaalnoci operacyjnej (C + D E),
- Przychody finansowe,
- Koszty finansowe,
- Zysk/Strata brutto na dziaalnoci gospodarczej (F + G H),
- Zyski nadzwyczajne,
- Straty nadzwyczajne,
- Zysk/Strata brutto (I + J K),
- Obowizkowe obcienia wyniku finansowego,
- Zysk/Strata netto (L M);
w wariancie kalkulacyjnym:
- Przychody ze sprzeday towarw i produktw,
- Koszty sprzedanych towarw i produktw,
- Zysk/Strata brutto na sprzeday (A B),
62

J. Vijay, C. Suszyski: Zarzdzanie finansami przedsibiorstwa. Warszawa 1995, s. 25

28

- Koszty sprzeday,
- Koszty oglnego zarzdu,
- Zysk/Strata na sprzeday (C D E),
- Pozostae przychody operacyjne,
- Pozostae koszty operacyjne,
- Zysk/Strata na dziaalnoci operacyjnej (F + G H),
- Przychody finansowe,
- Koszty finansowe,
- Zysk/Strata brutto na dziaalnoci gospodarczej (I + J K),
- Zyski nadzwyczajne,
- Straty nadzwyczajne,
- Zysk/Strata brutto (L + M N),
- Obowizkowe obcienia wyniku finansowego,
- Zysk/Strata netto (O P).
Trzeci czci sprawozdania finansowego, uzupeniajc warto
poznawcz bilansu oraz rachunku zyskw i strat jest informacja dodatkowa.
Powinna ona zawiera istotne dane i objanienia niezbdne do tego, aby
sprawozdanie finansowe rzetelnie i jasno przedstawiao sytuacj majtkow
i finansow oraz wynik finansowy przedsibiorstwa, a w szczeglnoci
powinna obejmowa:
1) wprowadzenie do sprawozdania finansowego zawierajce opis
przyjtych zasad rachunkowoci, w tym metod wyceny i
sporzdzania sprawozdania finansowego w zakresie, w jakim ustawa
pozostawia przedsibiorstwu prawo wyboru;
2) dodatkowe informacje i objanienia dotyczce:
a) pozycji bilansu, rachunku zyskw i strat, zestawienia zmian w
kapitale (funduszu) wasnym oraz rachunku przepyww
pieninych za okresy sprawozdawcze objte sprawozdaniem
finansowym,
b) proponowanego podziau zysku lub pokrycia straty,
c) pracownikw i organw przedsibiorstwa,
d) zrozumienia sprawozdania finansowego.63
Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) wasnym obejmuje informacje
o zwikszeniach i zmniejszeniach skadnikw kapitau (funduszu) wasnego
ze wskazaniem tytuw zmian za biecy i poprzedni rok obrotowy.64 Dane
zawarte w tym sprawozdaniu umoliwiaj ocen struktury i dynamiki zmian
w kapitale (funduszu) wasnym, co w znacznym stopniu uatwia
63
64

L. Gsiorkiewicz, op. cit., s. 109

A. Kuczyska-Cesarz, op. cit., s. 120

29

przeprowadzenie analizy dziaalnoci jednostki oraz dokonanie kontroli

prawidowoci zmian w ksztatowaniu si poziomu kapitau (funduszu)
wasnego.65 Zakres informacji wykazywanych w zestawieniu zmian w
kapitale (funduszu) wasnym to:
- Kapita (fundusz) wasny na pocztek okresu,
- Kapita (fundusz) podstawowy,
- Nalene wpaty na kapita podstawowy,
- Udziay (akcje) wasne,
- Kapita (fundusz) zapasowy,
- Kapita (fundusz) z aktualizacji wyceny,
- Pozostae kapitay (fundusze) rezerwowe,
- Zysk (strata) z lat ubiegych,
- Wynik netto,
- Kapita (fundusz) wasny na koniec okresu,
- Kapita (fundusz) wasny, po uwzgldnieniu proponowanego podziau
zysku (pokrycia straty).
Rachunek przepyww pieninych przedstawia rda dopywu
rodkw pieninych i sposoby ich rozdysponowania, za efektem rachunku
jest ustalenie zmiany gotwki bdcej w dyspozycji przedsibiorstwa. 66 W
rachunku tym naley uwzgldni wszystkie wpywy i wydatki z dziaalnoci
operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej przedsibiorstwa, z wyjtkiem
wpyww i wydatkw bdcych rezultatem zakupu lub sprzeday rodkw
pieninych, przy czym w celu waciwego okrelenia wartoci przepyww
pieninych naley rozumie:
- przez dziaalno operacyjn - podstawowy rodzaj dziaalnoci
przedsibiorstwa oraz inne rodzaje dziaalnoci nie zaliczane do
dziaalnoci inwestycyjnej lub finansowej;
- przez dziaalno inwestycyjn - nabywanie i zbywanie skadnikw
aktyww trwaych i krtkoterminowych aktyww finansowych oraz
wszystkie z nimi zwizane pienine koszty i korzyci;
- przez dziaalno finansow - pozyskiwanie lub utrat rde
finansowania zmiany w rozmiarach i relacjach kapitau (funduszu)
wasnego i obcego w przedsibiorstwie, oraz wszystkie z nimi
zwizane pienine koszty i korzyci.67
Rachunek przepyww pieninych moe by sporzdzany metod
bezporedni lub metod poredni, zalenie od wyboru kierownika
65
66
67

Ibidem, s. 123
L. Gsiorkiewicz, op. cit., s. 116
Ibidem, s. 117

30

przedsibiorstwa i wykazuje dane za biecy i poprzedni rok obrotowy.

Zakres informacji wykazywanych w rachunku przepyww pieninych
sporzdzanym metod poredni to:
1. Przepywy z dziaalnoci operacyjnej:
1) Wynik finansowy netto;
2) Korekty o pozycje:
a) Amortyzacja,
b) Odsetki i dywidendy otrzymane i zapacone,
c) Zmiana stanu zapasw,
d) Wynik na sprzeday i likwidacji skadnikw dziaalnoci
inwestycyjnej,
e) Zmiana stanu nalenoci i roszcze,
f) Zmiana stanu zobowiza krtkoterminowych ( z wyjtkiem
poyczek i kredytw) oraz funduszy specjalnych,
g) Zmiana stanu rozlicze midzyokresowych,
h) Zmiana stanu przychodw przyszych okresw;
3) rodki pienine netto z dziaalnoci operacyjnej (I II).
2. Przepywy z dziaalnoci inwestycyjnej:
1) Nabycie (sprzeda) wartoci niematerialnych i prawnych;
2) Nabycie (sprzeda) skadnikw rzeczowych majtku trwaego;
3) Nabycie (sprzeda) akcji, udziaw i papierw wartociowych;
4) Udzielone (zwrcone) poyczki;
5) Otrzymane dywidendy (od udziaw w obcych podmiotach);
6) Otrzymane odsetki (od udzielonych poyczek i lokat
pieninych);
7) rodki pienine netto z dziaalnoci inwestycyjnej (I II III
IV V VI VII).
3. Przepywy z dziaalnoci finansowej:
1) Zacignicie
(spata) dugoterminowych (krtkotermin.)
kredytw bankowych;
2) Emisja (wykup) obligacji lub innych papierw wartociowych;
3) Wypata dywidend;
4) Wpywy z emisji akcji i udziaw wasnych oraz dopat do
kapitau;
5) Zapacone odsetki (od zacignitych kredytw, poyczek itp.);
6) rodki pienine netto z dziaalnoci finansowej (I II III
IV V VI).
4. Zmiana stanu rodkw pieninych netto (A B C).
5. rodki pienine na pocztek roku obrotowego.

31

6. rodki pienine na koniec roku obrotowego (D + E).

Prawidowo i rzetelnie przeprowadzona analiza finansowa
przedsibiorstwa moe stanowi gwarancj, jego dalszego rozwoju
gospodarczego, bez zagroenia ryzykiem upadoci.