Analiza Vina - MNE

UNEA i Turistika Organizacija Prijestonice Cetinje
i Delegacija Evropske unije u Crnoj Gori
Autori: Boo Vuekovi, dipl.ecc

Danijela Zuber, dipl.ing. prehrambene tehnologije
Cetinje, februar 2015.
Ova broura Analiza vina kao turistikog proizvoda izraena je uz

pomo Europske unije. Sadraj ove broure iskljuivo je odgovornost
Turistike Organizacije Prijestonice Cetinje i ni na koji se nain ne moe
smatrati da odraava gledita Europske unije.
Ovaj projekat je finansiran od strane Evropske unije
Analiza vina kao turistikog proizvoda
Sadraj
1. Opis zadatka
Analiza postojeeg stanja
2.1. Strateki i pravni okvir za vinski turizam
2.2. Sektor proizvodnje vina
2.3. Vino kao poljoprivredni proizvod
2.4. Vino kao turistiki proizvod
Brendiranje destinacije i vina kao proizvoda
4. Analiza trita
5. Ljudski resursi u funkciji razvoja vinskog turizma
6. Primjeri razvoja vinskog turizma
6.1.Vinske ceste Hrvatske
6.2. Putevi vina Srbije
6.3. Vinske ceste Hercegovine
6.4. Pulja top destinacija vinskog turizma
7. Globalni trend
8. Konkurentnost
9. Lanac vrijednosti
10. SWOT analiza i preporuke za razvoj proizvoda
11. Turistika ponuda i manifestacije
Zakljuak
Literatura
4
4
4
8
12
16
19
20
23
23
23
26
31
35
37
37
39
40
41
44
45
1. Opis zadatka
Zadatak eksperata angaovanih na izradi analize vina kao turistikog proizvoda bio je da urade istraivanje oblasti vinskog turizma, analizu trita,
dobru praksu zemalja okruenja i trenutnu situaciju u Crnoj Gori, te ponude
dobru bazu za kreiranje turistike ponude koja se oslanja na vino kao crnogorski brend. U tom smislu analiza je proizvod istraivanja na licu mjesta i
dokumentacione osnove vezane za vino u turizmu (regulativa, nauni radovi
i dr.) Takoe, uraeni su intervjui sa odgovornim turistikim radnicima u projektnom podruju, sa hotelijerima i putnikim agencijama. Pored toga, koriene su i ranije prezentirane studije.
2. Analiza postojeeg stanja

2.1. Strateki i pravni okvir za vinski turizam
Razvoj vinskog sektora se bazira na Strategiji razvoja proizvodnje hrane
i ruralnih podruja Ministarstva poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede,
usvojene sredinom 2006. godine i Nacionalnom programu proizvodnje hrane i razvoja ruralnih podruja. Strategija je platforma za harmonizaciju poljoprivredne politike, zakonodavstva i institucionalne podrke razvoju poljoprivrede u skladu sa principima i zahtjevima procesa pridruivanja Evropskoj
Uniji. Crna Gora se opredijelila za koncept odrivog poljoprivrednog razvoja
koji poiva na dostizanju balansa izmedju ekonomskog razvoja, potrebe za
ouvanjem prirode i socijalnog aspekta.
Slika 1.Klaster Skadarsko jezero - Cetinje

Startegija razvoja turizma prepoznaje nekoliko turistikih razvojnih klastera. Za jedan od njih, Skadarsko jezero Cetinje, koji je i nae projektno
podruje, strategija posebno istie vino kao prednost za dalji razvoj i pozicioniranje.
Izuzev zahtjeva da se ubiraju sopstveni poljoprivredni proizvodi, tradicionalna slika sela predstavlja sr ponude agro-turizma. Ukoliko sam kompleks
to ne moe da ponudi, onda okolina mora biti puna prirodnih zanimljivosti i
doivljaja. Tek kada ponuda agro-turizma ispuni ove zahtjeve, i kako malim
tako i odraslim gostima prireuje radost, onda ima realne anse za uspjeh
inae ne, bez obzira na sopstvene proizvode i tradicionalni stil graevina.
Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine vidi agro turizam
kao osnovu za razvoj svih seoskih podruja. Pod tim pojmom prvenstveno se
podrazumijeva kombinacija smjetaja, snadbijevanja i poljoprivrede u seoskim kompleksima.
Za oblast vinskog turizma posebno je vano istai Zakon o vinu (Sl. List
Crne Gore, br. 36/07) i Zakon o turizmu (Sl. List Crne Gore, br. 61/10), sa prateim podzakonksim aktima.
Posebnu ansu Ministarstvo odrivog razvoja i turizma vidi kroz povezivanje poljoprivrede sa drugim vidovima turizma kao to su turizam zasnovan na
prirodi, kulturni turizam. Tradicionalni domai proizvodi dodaju na vrijednosti turistikom proizvodu, a sa druge strane efikasnije uvezivanje poljoprivrede i turizma moe imati znaajne pozitivne efekte na ekonomiju zemlje kroz
poveavanja potronje crnogoskih proizvoda i smanjenje uvoza.
Zakonom o vinu, shodno direktivama EU, utvren je kao osnovni princip

da sorte loze ije je grodje namijenjeno za proizvodnju vina moraju pripadati vrsti Vitis vinifera. Takoe, odreena su vina odnosno njegove kategorije
po kvalitetu i geografskom porijeklu, po boji i po sadraju eera i posebno
kvalitetne kategorije vina koja se proizvode u Crnoj Gori, to proizvoau
daje mogunost isticanja pojedinih specifinosti odreenog proizvodnog
podruja.
Uvedena je kategorija predikatnih vina (vina sa posebnim kvalitetom), to

e doprinijeti poveanju asortimana i kvaliteta vina.
Zakonom se utvruje obaveza voenja registara proizvoaa groa, proizvoaa vina, proizvoaa groa i vina kao i lica koja se bave prometom vina
u rinfuznom stanju, od strane organa lokalne uprave a na nivou Crne Gore, u
formi centralnog registra kod nadlenog organa (Ministarstvo za poljoprivredu i ruralni razvoj).
Utvreni su uslovi za promet groa, ire, vina i drugih proizvoda od groa

i vina kao i promet vina u rinfuznom stanju. Posebno je naglaena odredba da
grodje, vino i drugi proizvodi od groa i vina koji se oznaavaju kao crnogorski proizvod moraju u cjelosti poticati od groa proizvedenog na teritoriji
drave i cijeli proces proizvodnje mora biti obavljen na teritoriji Crne Gore.
Definisani su osnovni principi i procedure za utvrivanje kvaliteta vina prije

stavljanja u promet, nain i postupak ocjenjivanja i super ocjenjivanja. Kada je
u pitanju procedura ocjenjivanja data je mogunost i superocjenjivanje vina
kada proizvodja nije zadovoljan prvom ocjenom vina. Navedenim odredbama, a u skladu sa zakonodavstvom EU utvrena je obaveza sainjavanja liste
vina i njeno objavljivanje u Slubenom listu Crne Gore, to i ini Ministarstvo
poljoprivrede i ruralnog razvoja.
Vrhunsko vino sa kontrolisanim geografskim porijekom ne moe se prodavati u rinfuznom stanju, dok vino koje se izvozi odnosno uvozi mora biti
snabdjeveno odgovarajuim certifikatom. Posebno su definisani uslovi pod
kojima se ne moe obavljati promet vina i drugih proizvoda od groa i vina.
Kontrolu primjene ovog zakona vri poljoprivredno - vinarski inspektor.
Zakonom o turizmu ureuje se oblast ugostiteljskih usluga u seoskom domainstvu. Pruanjem ovih usluga mogu se baviti fizika lica, preduzetnici i
pravna lica i one obuhvataju:
pripremanje i usluivanje toplih i hladnih jela, pia i napitaka iz preteno
sopstvene proizvodnje, za najvie 50 gostiju istovremeno;
usluivanje i degustacija vina, drugih proizvoda od vina, drugih alkoholnih i bezalkoholnih pia, kao i domaih proizvoda iz sopstvene proizvodnje u ureenom dijelu stambenog ili poslovnog objekta, u zatvorenom,
natkrivenom ili na otvorenom prostoru, za najvie 50 gostiju istovremeno;
usluge smjetaja u sobi i apartmanu do najvie sedam soba, odnosno za
15 gostiju istovremeno, samo za goste kojima se pruaju usluge ishrane,
toenja pia i napitaka (doruak, polupansion ili puni pansion) iz preteno sopstvene proizvodnje.
Jela, pia i napici koji se usluuju u seoskom domainstvu moraju biti karakteristini za predio u kojem se seosko domainstvo nalazi.
Slika 2. Etiketa za vino vranac kompanije Plantae

Takoe, zakonom su ureena i pravila za oznaavanje vina s tim to je utvren osnovni sadraj deklaracije uz mogunost blieg propisivanja sadrine
deklaracije podzakonskim aktom.
Ministarstvo odrivog razvoja i turizma propisalo je i minimalno-tehnike

uslove, uslove za kategoriju i nain kategorizacije objekata u kojima se pruaju usluge u seoskom domainstvu.
Za pruanje ovih usluga lice je duno da pribavi odobrenje za obavljanje
djelatnosti koje izdaje nadleni organ lokalne uprave rjeenjem.
Navedene ugostiteljske usluge u seoskom domainstvu mogu se pruati u:
- objektima u kojima se vri degustacija;
- objektima za pripremanje i usluivanje toplih i hladnih jela, pia i napitaka i
- sobama odnosno apartmanima.
Usluge smjetaja seoska domainstva mogu pruati u objektima u ruralnom podruju (katun, maslinarska koliba, vinogradarska koliba, ribarska koliba i sl.), koja mogu biti u sklopu ili izvan seoskog domainstva.
Usluge degustacije i usluivanja hrane, pia i napitaka mogu se pruati i u
ureenom prostoru u ruralnom okruenju izvan seoskog domainstva.
Najblia, po slinosti ambijenta i predmetu poslovanja, vrsta ugostiteljskog
objekta za pruanje ugostiteljskih usluga iz preteno sopstvene proizvodnje
jesu konoba ili taverna.
Konoba je specijalizovani ugostiteljski objekat, specifine arhitekture i
unutranjeg ambijenta u kojem se preteno usluuju domaa vina i rakije,
te pripremaju i usluuju karakteristina jela prema obiajima odreenog
podneblja.
Taverna je ugostiteljski objekat ograniene usluge, u nacionalnom ambijentu, u kome se posluuju uglavnom domaa vina, rakija i piva, sa ogranienim izborom specijaliteta lokalne kuhinje. Poslovne prostorije ukljuuju: javnu povrinu, kuhinju, magacin, praonicu posua i pribora za jelo i kapacitete
za sakupljanje otpada.
Vino se izuzetno potovalo u Crmnici i bilo je zabranjeno da se prodaje na

pazarima. U cilju boljeg kvaliteta, specijalna hrastova burad bila su ambalaa
za uvanje crmnikih vina, koja su se zakopavala duboko u zemlji i tu uvala
dvije godine.
Dalji napredak vinogradarstva i vinarstva prisutan je izmeu dva svjetska
rata, karakteristian sa novim zasadima, sa ostvarenjem prvih zemljoradnikih vinogradarstko - vinarskih zadruga.
Na razvoj sektora vinogradarstva i vinarstva u Crnoj Gori uticali su povoljni
prirodni uslovi, kvalitetne autohtone sorte vinove loze kao i bogata tradicija
gajenja vinove loze.
Proizvodnja vina uestvuje sa 0,87% u BDP-u i sektor vinogradarstva sa
proizvodnjom vina jedan je od rijetkih poljoprivrednih sektora gdje postoji
pozitivan platni bilans.
Prema Zakonu o vinu, Crnogorsko vinogradarsko podruje dijeli se na dva
regiona: Crnogorsko primorski i Crnogorski basen Skadarskog jezera. Region
se dijeli na manje teritorijalne jedinice subregione sa specifinim agroekolokim uslovima, koji utiu na karakteristike vina.
2.2. Sektor proizvodnje vina

Gajenje vinove loze na podruju Crne Gore datira jo iz predromanskog
perioda. Na obalama Skadarskog jezera u doba ilirske drave gajila se vinova
loza. U to doba mnogo se pilo i cijenilo vino, o emu svjedoe mnoga nalazita razliitih predmeta (krazi i druge posude za vino) u kojima se dralo ili iz
kojih se vino pilo1.
U doba rimske imperije kada su Rimljani gospodarili ovim podrujima vinarstvo je bilo dobro razvijeno u Crmnici. Vinogradarstvo su unaprijedili antiki
majstori koji ostavljaju brojne zapise o sortama i nainu gajenja vinove loze.
Na obalama Skadarskog jezera tokom itavog srednjeg vijeka prema nekim zapisima iz Kotorskog arhiva, Crmnica je bila glavni proizvoa groa i
vina na itavom podruju Crne Gore.
Poslednji crnogorski suveren, Kralj Nikola, za vrijeme njegove vladavine
(1860-1918), uveo je zakon prema kojem je svaki mladoenja prije stupanja
u brak ako je bio iz nekog od vinogradarskih podruja Crne Gore, a zavisno
od svog imetka, bio je obavezan da zasadi 100 do 1000 okota vinove loze.
8
Region Crnogorsko primorski dijeli se na sljedee subregione: Boko-Kotorski, Budvansko-Barski, Ulcinjski i Grahovsko-Nudolski.
Region Crnogorski basen Skadarskog jezera dijeli se na sljedee subregione: Podgoriki, Crmniki, Rijeki, Bjelopavliki i Katunski.
Proizvodnja vina u Crnoj Gori slubeno je registrovna u 44 vinarije. U skladu sa klasifikacijom EU u vezi sa veliinom preduzea, u Crnoj Gori postoji
jedno srednje preduzee, 13. jul Plantae a.d, sa kapacitetom proizvodnje
17 miliona litara vina, kao i dva mala preduzea: Neksan, kapaciteta od oko 1
milion litara, koji proizvodi vino od uglavnom uvezenog groa, i Biotehniki
fakultet kapaciteta od oko 0,3 milona litara. Sa druge strane, prisutan je veliki
broj malih proizvoaa vina, od kojih se po veliini izdvajaju: Sjekloa, Radonji, Milovi, Vuini, Rajkovi, Krgovi, Vukovi, Ujki, zadruga Drui2.
U periodu od 2007-2012 prosjena godinja proizvodnja vina je iznosila
106.810 hl. Maksimalna godinja proizvodnja vina zabiljeena je u 2008. godini
i iznosila je 111,381 hl, nakon ega je nastupio trend smanjenja proizvodnje.
1
2
Izvor: Svetozar Savi, 111VINA iz crnogorskih porodinih vinarija, Matica Crnogorska, Podgorica 2013.
Izvor: Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja
Grafik 1. Proizvodnja vina 2007-2012 (hl)
Tabela 1. Proizvodnja vina po vrstama i kvalitetu u 2013. godini

Stono
Kvalitetno
Vrhunsko
Ukupno
Crvena
543.200
3.902.160
5.751.228
10.196.588
Bijela
Roze
Nepoznato
Ukupno
187.420
300
1.400.300
460.000
2.003.050
5.300
3.590.770
465.600
730.920
5.762.460
7.759.578
14.255.958
Izvor: MPRR
Izvor: Monstat
Vinu se prije stavljanja u promet ocjenjuje kvalitet. Na osnovu ocjene kvaliteta

vina nadleni organ uprave donosi rjeenje o dozvoli stavljanja vina u promet.
Grafik 2. Koliine putenih vina u promet 2010-2013 (hl)
U ukupnoj proizvodnji najzastupljenija su crvena vina 71,5%, zatim bijela

25,2%, dok roze vina ine 3,3%. Sa aspekta kvalitetne kategorije najzastupljenija su vrhunska vina 54,4%, kvalitetna vina ine 40,4%, dok stona vina predstavljaju svega 5,1%.
Izvoz vina je u prethodnom sedmogodinjem periodu bio stabilan. U periodu 2007-2013 primjetan je blagi pad izvezenih koliina uz rast vrijednosti
izvoza, izuzimajui 2013. godinu kada je zabiljeen znaajan pad vrijednosti
izvoza od 26,9%.
U strukturi izvoza preteno je zastupljen izvoz kvalitetnih i vrhunskih vina
koji je u sedmogodinjem periodu inio 99,5% ukupno izvezenih koliina, odnosno 99,7% ukupne vrijednosti izvoza.
Najznaajnija izvozna trita su: Srbija, Bosna i Hercegovina, Rusija, Njemaka, Kosovo, Kina, Albanija.
U periodu 2009-2013 primjetan je rast uvezenih koliina vina uz znatno
vei rast vrijednosti uvoza. U 2013. godini vrijednost uvoza je iznosila oko 4,5
miliona eura to predstavlja rast od 11,2% u odnosu na prethodnu godinu,
odnosno 67,8% u poreenju sa 2009.
Tabela 2. Uvoz i izvoz vina koliine i vrijednost
Ukupna koliina putenih vina u promet u 2013. godini, prema podacima

Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja, iznosila je 142.559,6 hl. Od ukupno putenog vina 94,5% je proizvod preduzea 13. jul Plantae, dok je proizvodnja u malim vinarijama iznosila 7.872 hl ili 5,5%.
10
Izvoz
Uvoz
Izvor: MPRR
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Bilans (izvoz-uvoz)
KG
EUR
KG
EUR
KG
EUR
2.146.692
2.962.706
7.135.042
16.875.034
4.988.351
13.912.328
1.918.093
1.998.929
3.238.304
2.653.388
7.010.041
7.201.845
17.308.177
16.591.774
5.091.948
5.202.917
14.069.873
13.938.387
2.164.641
3.182.502
7.184.150
16.413.251
5.019.509
13.230.749
2.244.054
3.422.206
6.957.639
18.410.399
4.713.585
14.988.193
2.645.024
4.004.176
6.452.255
18.083.263
3.807.231
14.079.087
2.595.608
4.451.495
5.727.379
13.212.023
3.131.771
8.760.528
Izvor: Monstat, Obrada MPRR

11
Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja u okviru mjera agrobudeta podstie podizanje novih i revitalizaciju starih proizvodnih zasada vinove
loze, kontrolu kvaliteta,odrivo gazdovanje prirodnim resursima, jaanje konkurentnosti i diverzifikaciju ekonomskih aktivnosti u ruralnim podrujima.
Agrobudet podrazumijeva set podsticajnih mjera u formi nepovratnih davanja iz ukupnog budeta Crne Gore za razvoj poljoprivrede.
2.3. Vino kao poljoprivredni proizvod

Po zakonu o vinu (Sl. list RCG, br. 36/2007), vino je poljoprivredno-prehrambeni proizvod dobijen potpunom ili djeliminom alkoholnom fermentacijom kljuka ili ire, od svjeeg i groa pogodnog za preradu u vino.
Na kvalitet vina utiu mnogi faktori kao to su sorta groa, agroekoloki
uslovi ,vrijeme i nain berbe, agrotehnike mjere, nain prerade i njege vina.
Najzastupljenija sorta vinove loze u Crnoj Gori, od koje se proizvodi crveno
vino, je Vranac.
Pored svih naprijed navedenih faktora koji utiu na kvalitet vina, vano je
napomenuti da su izuzetno vani oprema i sudovi koji se koriste u preradi
groa kao i podrumske prostorije tj. podrumi u kojima se vino pravi.
Od opreme za spravljanje vina koriste su muljae, cijednice, pumpe, punilice i zatvaraice vina.
Sve vei broj individualnih proizvoaa posljednjih godina znaajnu panju posveuje osavremenjavanju svoje proizvodnje, tako da u podrumima
moemo vidjeti sve vei broj vinifikatora, inox sudova, barrique bavi, sisteme
za hlaenje.
Podrumske prostorije moraju biti besprekorno iste. U vinskom podrumu

se ne smiju uvati jabuke, krompiri, kupus ili bilo koje druge namirnice jer jaki
mirisi mogu da preu u vino.
Prije berbe groa, vinski podrum treba okreiti i dezinfikovati.
Tehnologija proizvodnje
Berba groa se obavlja po suvom i lijepom vremenu. Nakon kie ili rose
treba saekati, jer vlaga dospjeva u iru i smanjuje sadraj eera. Plesnivo
groe treba odbaciti. Groe iz vinograda treba to prije dopremiti do podruma i poeti sa preradom (najbolje u toku istog dana).
Groe se bere u tehnolokoj zrelosti tj. kada je odnos sadraja eera i
kisjelina optimalan za dobijanje vina dobrog kvaliteta.
Groe se ne smije sabijati u posudi za berbu jer e sok da iscuri i vrenje e
krenuti ranije.
Obrano groe treba to prije transportovati do mijesta prerade. Na kvalitet budueg vina u velikoj mjeri utie brzina kojom se ono poslije berbe prerauje-najbolje ga je preraditi u roku od 24 sata.
Muljanje groa ima za cilj da izdvoji groani sok iz bobice. Uglavnom
proizvoai groa odvajaju peteljku kako bi se izbjegla pojava gorine u
vinu. Takoe, peteljke sadre velike koliine rastvorljivih polifenola (opor ukus
vina), upijaju dio alkohola iz vina, vezuju bojene materije, takoe, otputaju
vodu i razblauju alkohol u vinu.
Pri spravljanju vina od manjih koliina groa koriste se uglavnom jednostavne, male rune muljae sa valjcima od nerajueg elika ili plastike,
ali su u upotrebi sve vie elektrine muljae sa separatorom peteljkovine. Pri
muljanju nije poeljno gnjeiti peteljke i sijemenke.
U toku muljanja groa vri se sumporisanje kljuka kalijum-metabisulfitom
(vinobranom), uz mijeanje kljuka kako bi se SO2 to ravnomjernije rasporedio (obino 5-10 g vinobrana /100 l kljuka).
Ako je groe natrulo treba poveati koliinu vinobrana.
U cilju ubrzanja vrenja i njegovg sigurnijeg odvijanja, esto se kljuku dodaju selekcionisani kvasci.
Slika 3. Savremena oprema za proizvodnju vina
12
13
Alkoholna fermentacija
Izmuljano groe se stavlja u sudove koji se
pune do 2/3 njihove zapremine.
U toku burne fermentacije dolazi do prelaska
eera u alkohol uz izdvajanje CO2. Burna fermentacija je intenzivan proces, dolazi do stvaranja mjehuria i klobuka na povrini kljuka.
Optimalna temperatura za fermentaciju kljuka
Vranca je oko 25C i ne bi trebalo da pree 28 C.
U zavisnosti od temperature, koliine eera i kisjelina, burna fermentacija traje 5-7 dana.
Nakon toga vino se otae s komine, a zaostali
kljuk (komina) cijedi se.
Nakon zavrene burne fermentacije i otakanja
vina, vinu se moraju dodati nove koliine vinobrana obino 5-7g vinobrana/100 l vina.
Slika 4. Muljanje groa

Tokom burne fermentacije najvei dio eera je preao u alkohol, meutim
dio zaostalog eera i dalje dovire lagano izdvajaju se sitni mjehurii na povrini vina. Ova fermentacija je poznata kao tiha fermentacija.
Pretakanje vina
Za mlada vina prvo pretakanje je vrlo vaan postupak. Prije svakog pretakanja vano je podrum oistiti, dezinfikovati sumporisanjem, provjetriti, pa
tek onda pretakati vino.
Vrijeme prvog pretakanja zavisi od naina fermentacije, sadraja ekstrakta,
kisjelina kao i vremenskih prilika.
Slabo kisjela vina, vina sa manjim sadrajem ekstrakta i alkohola pretau se
ranije. Takoe, vino spravljeno od natrulog groa, kao i vino sa naznakama
neke mane ili kvarenja, pretae se ranije.
Preporuuje se pretakanje vina po hladnom vremenu i to viem atmosferskom pritisku, zbog manjeg gubitka aromatinih materija i ugljen-dioksida.
Imamo otvoreno i zatvoreno pretakanje vina.
Otvoreno pretakanje vina vrimo kada elimo da:
-odvojimo vino od taloga,
-odstranimo neprijatne mirise i gasove,
-kada postoji naznaka kvarenja ili mane vina,
-osvjeimo vino ili kvasac u vinu ukoliko je zastalo alkoholno vrenje.
14
Zatvoreno pretakanje vrimo:

-kada je vino spravljeno od natrulog groa, kada je vino sklono oksidaciji,
posmjeivanju,
-kad se vino pretae iz vee u manju posudu,
-kad se vino pretae iz manje u veu posudu,
-kad se vino razliva iz buradi u flae radi direktne potronje,
-radi prekida fermentacije ili gubitka kisjelina, ili oteavanja rada aerobnih
mikroorganizama
Uglavnom se prve godine vino pretae 3 puta, u drugoj godini 1-2 puta , a
u treoj godini jedanput.
Treba naglasiti da esta pretakanja tete, vino gubi na kvalitetu, gubi svjeinu, harmoniju i buketne materije, vino brzo stari.
Bistrenje vina
Nakon pretakanja vino u sebi sadri veliki broj jedinjenja koja mu ne dozvoljavaju da bude bistro. Razliiti su uzronici mutnoe, pa su s toga i razliita sredstva za bistrenje vina.
Za bistrenje Vranca, najee su u upotrebi bentonit, bjelance jajeta, mlijeko, elatin.
Po pravilu, najbolje je izvriti probu koje je sredstvo najpogodnije za bistrenje vina. Bentonit se uglavnom koristi za odstranjivanje proteina, mlijeko za
odstranjivanje gorkog ukusa, posmjeivanja, elatin za smanjivanje tanina.
Bistrenje se uglavnom vri prije drugog pretakanja vina.
Filtriranje se obavlja nakon bistrenja, prije punjenja vina u flae.
Za filtriranje u manjim vinarijama uglavnom se koriste ploasti ili naplavni
filteri. Filtriranjem mogu se ukloniti pojedine bojene i mirisne materije vina.
Razlivanje vina u boce i odleavanje
Punjenje boca vinom predstavlja posljednju fazu pripreme vina za trite.
Kod ove faze razlikujemo dva sluaja:
1. Vino se razliva u boce da bi u njima steklo najvii kvalitet - vrhunska vina
u boci dodatno dozrijevaju i poprimaju karakteristini buke,
2. Razlivanje stonih vina neposredno prije odlaska na trite.
Na ta treba obratiti panju prije razlivanja vina u boce?
Bistrina vina mora biti perfektna;
Vino mora biti stabilno;
Vino mora da sadri oko 25mg/l slobodnog SO2;
Ostatak eera u vinu ne smije prei 2g/l;
15
Prilikom razlivanja vino ne smije da pjeni i talasa jer tako upija dosta vazduha koji moe tetiti kasnije kvalitetu.
ke proizvode isto kao i kulinarske specijalitete proizvedene u regionu kroz

njihovu potronju3.
Boce treba puniti tako da ostane 0,5-1cm slobodnog prostora izmeu

epa i povrine vina.
Vinski turizam je, u svojoj sutini, turizam koji se fokusira na vino, sve u vezi
uivanja u vinu regiona i ljudima koji ga prave.
Nakon punjenja i zatvaranja boce treba obrisati vlanom pa suvom krpom .

Takoe boce treba i etiketirati.
Vinski turizam moe se definisati kao posjeta vinogradima, vinarijama, vinskim festivalima i vinskim izlobama pri emu degustacija vina i/ili doivljaj
atrakcija vinogradarskog regiona predstavljaju primarne motiviue inioce
za posjetioce (Hall; Macionis).
Etiketa uglavnom sadri sljedee podatke: naziv sorte, ime proizvoaa,

boju vina, kvalitetnu kategoriju, godinu proizvodnje, zapreminu, sadraj alkohola i dr.
Ukoliko se vino stavlja u promet, Zakonom o vinu Crne Gore (l. 24 ) je propisano ta etiketa mora da sadri.
Vrste vina
Vina u smislu Zakona o vinu su: mirna vina, pjenuava vina, biser vina i likerska vina (specijalna, aromatizovana, alkoolizovana i sl).
Vina po kvalitetu i geografskom porijeklu dijele se na:
Stona vina i
Kvalitetna vina proizvedena na odreenom podruju.
Po boji vina se dijele na bijela, roze i crvena vina.
Po sadraju neprevelog eera:
-mirna vina dijele se na suva, polusuva, poluslatka i slatka.
-pjenuava vina i biser vina dijele se na: ekstra suva, suva, polusuva,
poluslatka i slatka.
Geografsko porijeklo kvalitetnog vina proizvedenog na odreenom podruju odreuje se na osnovu rejonizacije jedinstvenog vinogradarsog podruja Crne Gore.
injenica je da turizam koji se bazira na hrani i piu biljei rastuu tranju

posljednjih godina. Danas smo svjedoci rastueg broja turista zainteresovanih za destinacije koje su prepoznate po hrani i piu i taj trend se nastavlja iz
godine u godinu.
Vino i hrana se danas posmatraju kao element kulture slino posjeti muzeju ili posjeti muzikom koncertu4.
Shodno istraivanju Svjetske turistike organizacje Ujedinjenih nacija
(UNWTO) izmeu ostalih razloga za posjete paniji vino je jedan od najbrerastuih motiva u prolim godinama. Od 56,7 mil. turista vie od 5 mil. je
izjavilo da je uivanje u hrani i piu jedan od glavnih razloga za izbor panije
kao turistike destinacije. Ovi posjetioci generisali su priliv od 5 mlrd. eura i
ocijenili svoje zadovoljstvo sa 8,3 od moguih 10.
Vinski turizam u Crnoj Gori, polazei od potencijala, nedovoljno je razvijen
iako su realizovane odreene inicijative. Crna Gora je imala podrku Njemake
tehnike saradnje - GTZ (sada Njemaka meunarodna saradnja - GIZ) koja je
kroz realizaciju nekoliko projekata na temu turizma i poljoprivrednih proizvoda
(vino, med, pruta) radilo na razvoju turistike ponude koja se bazira na tradicionalnim proizvodima, unapreenju kvaliteta i znanja i promociji ponude.
2.4.Vino kao turistiki proizvod

Sve vie turista u svijetu tragaju za stvarnim iskustvenim uenjem i u tom
smislu gastronomsko iskustvo, u veoma razliitim nainima, igra sve znaajniju ulogu. Jedna od najee korienih definicija u literaturi za gastronomski
turizam je definicija predloena od strane Hall i Sharples (2003) da je foodturizam iskustveno putovanje gastronomskom regionu za svrhu rekreacije ili
zabave koji ukljuuje posjete proizvoaima hrane, gastronomske festivale,
sajmove hrane, dogaaje, pijace, kulinarske predstave i demonstarcije, degustacije kvalitetnih proizvoda ili bilo koju turistiku aktivnost povezanu sa
hranom. Pored toga, ovo iskustveno putovanje je povezano sa odreenim
nainom ivota koji ukljuuje eksperimentisanje, uenje iz razliitih kultura,
sticanje znanja i razumijevanje osobina ili atributa e se odnose na turisti16
UNWTO, Global Report on Food Tourism, 2012, str. 7.
UNWTO, Global Report on Food Tourism, 2012, str. 49.
17
Pored ostalih, realizovan je

projekat Vinski putevi Crne
Gore koji je podrazumijevao
identifikaciju i oznaavanje vinskih puteva i promociju crnogorskih vinskih podruja i regija.
U okviru projekta radilo se na
unapreenju znanja u oblasti
razvoja vinskog turizma. Takoe,
uraeni su promotivni materijali broura Vinski Put koja je
sadrala informacije o crnogorskim vinskim podrumima i vinarijama. Projekat je, na neki nain, Slika 5. Broure za promociju crnogorskih vina
za posljedicu imao i realizaciju drugih inicijativa jer su nevladine organizacije,
pratei njegovu ideju, realizovale druge projekte u oblasti gastronomskog turizma. Tako je Centar za inicijative u oblasti odrivog turizma realizovao projekat
Putevima Stare Crne Gore
Nacionalno udruenje vinogradara i vinara Crne Gore je organizacija koja
okuplja i zastupa interese crnogorskih vinogradara i vinara. Udruenje je osnovano 2007. godine. Pored zadatka da ire vinsku kulturu, odnosno da utiu
na okolinu da pravilno proizvodi i troi kvalitetna vina, Nacionalno udruenje
svojim postojanjem i zalaganjem doprinosi razvoju vinskog turizma Crne
Gore. U okviru Udruenja formiran je Klub vinskog turizma. Kao jedna od
najvanijih aktivnosti udruenja i u okviru razvoja Vinskog turizma u Crnoj
Gori veliki broj lanova uestvuje u projektu Vinski put Crne Gore. Nacionalno udruenje vinogradara i vinara Crne Gore je 6.novembara 2013. primljeno
u Evropsko udruenje nezavisnih vinara CEVI u Briselu.
Posebnu panju treba posvetiti jaanju znanja vinogradara i vinara
kao kljunih aktera u razvoju vinskog turizma, kako bi i nakon realizacije
odreenog projekta radili na praenju trita, prilagoavanju i unapreenju,
promociji. Takoe, saradnja izmeu proljoprivrednih proizvoaa i turistikih
privrednika treba biti unaprijeena. Fokus na vino i hranu, pored ostalog, element je na kojem Crna Gora moe graditi razliitost svoje turistike ponude.
Doprinos domaih proizvoda
odrivom razvoju destinacije
izuzetno je znaajan (slika 6.).
Slika 6. Doprinos domaih proizvoda

(Rand, Heth i Alberts 2003.)
18
3. Brendiranje destinacije i vina kao proizvoda

Brend destinacije je njen konkurentni identitet. To je ono to destinaciju
ini razliitom od drugih i nezaboravnom. To je osnov za meunarodnu konkurentnost destinacije.
Brend destinacije predstavlja sutinu i odslikava trajne karakteristike destinacije. Destinacija moe mijenjati nain i modus na koji prezentuje sebe razlitim trinim segmentima, ali osnovne karakteristike brenda uvijek su iste.
Brend destinacije je DNK koji definie destinaciju. On treba biti pokrenut
kroz svaku aktivnost marketing komunikacije od strane NTO i drugih uesnika.
Destinacioni brend, generalno, ne moe biti proizveden kao brend potroakog proizvoda. On je nerazdvojiv od sutine destinacije: pejzaa, ljudi, kulture i istorije.
Kvalitativno istraivanje je najefikasniji nain da identifikujete percepciju
destinacije od strane potroaa. Psiholoke potrebe ljudi i motivi putovanja
moraju biti istraeni dovoljno duboko da bi se otkrili njihovi stvarni motivi za
putovanje, identifikovala iskustva za kojim tragaju i da bi razumjeli koja vrsta
destinacije bi ih zadovoljila. Ovo zahtijeva mnogo dublje psiholoko istraivanje nego to je to prosto sagledavanje ta potroa eli a to ne. Fokus na vino
i hranu, pored ostalog, element je na kojem Crna Gora moe graditi razliitost
svoje turistike ponude.
Brendiranje proizvoda je proces koji ukljuuje kreiranje jedinstvenog imena i slike za proizvod u svijesti potroaa, najee putem marketing kampanja sa doslednom temom. Cilj brendiranja je uspostavljanje znaajnog
prisustva na tritu koji e privui i zadrati lojalne potroae (ww.businessdictionary.com). Brend proizvoda je obeanje potroaima. On im govori to
mogu da oekuju od proizvoda ili usluga i on diferencira odreenu ponudu
u odnosu na ponudu konkurencije. Stvara mogunost za postizanje boljih cijena i ostvarivanje veeg profita. Vaan dio brenda je logo i sve ono to sadri
logo - veb sajt, pakovanje i promotivni materijal, komunicira brend proizvoda. Strategija brendiranja je plan kako, ta, gdje, kad i kome se eli poslati poruka. Reklama, kanali distribucije, vizuelna i verbalna komunikacija su djelovi
strategije.
Definisanje brenda zahtijeva odgovore na pitanja ta je misija kompanije,
koje su prednosti i karakteristike proizvoda, ta potroai misle o proizvodu i
koje kvalitete eli da veu za kompaniju.
Crna Gora nema strategiju marketinga iako je planirana izrada ali realizovane su neke aktivnosti u pravcu izgradnje brenda destinacije. Definisanje slogana wild beauty i promocija na globalnim mreema (CNN, BBC i dr.) i tritima
regiona doprinos su u tom pravcu. Kada je u pitanju brend prozvoda, jedino
se moe rei da komapnija 13 jul Plantae osmiljeno radi na izgradnji brenda i prepoznatljiva je na tritima regiona (kompanija izvozi proizvod u 25
zemalja). Mali proizvoai uglavnom proizvod plasiraju na domaem tritu.
19
4. Analiza trita
U ovom dijelu predmet panje jeste potencijal turistikog trita. Cijenimo
da u ovom momentu razvoja, pruaoci usluga iz oblasti vinskog turizma treba da usmjere panju na odreene segmente trita koje je ve u Crnoj Gori i
da postepeno razvijaju ponudu, kombinujui je sa ostalim segmentima.
Noenja koja su ostvarili turisti iz Srbije uestvuju sa 23% u ukupnom broju

ostvarenih noenja. Noenja turista iz Rusije i bivih lanica SSSR-a ine 32%, iz
zemalja EU 18%, iz ostalih zemalja bive Jugoslavije ine 13%, dok su domai
turisti ostvarili 10% noenja.
Grafik 5. Kretanje broja turista 2009.-2013.
Crnu Goru je u 2013. godini posjetilo 1.492.006 turista ili 3,65% vie u odnosu na 2012. godinu. Ostvareno je 9.411.943 noenja, tj. 2,85% vie nego u
2012. godini. Turisti su se u Crnoj Gori zadravali u prosjeku 6,3 dana. Tokom
predsezone, tj. od aprila mjeseca, zabiljeen je sve vei broj turista i realizovanih noenja, a posjeenost je bila znaajna i u periodu nakon glavne sezone.
Samo tokom oktobra mjeseca 2013. godine Crnu Goru posjetilo je vie od 45
hiljada turista i ostvareno je vie od 185 hiljada noenja, to je poveanje za
21,2%, odnosno za 30,3% u odnosu na isti mjesec 2012. godine.
Tabela 3. Broj turista i ostvarena
noenja 2013. godine
Grafik 3. Struktura tursta u 2013 godini

(strani /domai)
Turisti
Broj turista
/ noenja
1492006
Index
103,65
Domai
Strani
167603
1324403
95,59
104,77
Noenja
9411943
102,85
Domai
Strani
997728
8414215
98,96
103,33
Grafik 6. Kretanje broja noenja 2009.-2013.
Skoro 90% tursta koji posjeuju Crnu Goru su strani gosti.

Grafik 4. Struktura ostvarenih noenja u 2013. Godini
Broj turista i ostvarenih noenja kontinuirano biljee rast. Prognoze Svjetskog

savjeta za putovanja i turizam (WTTC) su da e ukupni efekti turizma u Crnoj
Gori (direktni i indirektni) biljeiti rast od 8,6% prosjeno, godinje u narednom
desetogodinjem periodu (1.723,6 mil. u 2023.). WTTC rangira Crnu Goru na
drugom mjestu po prognoziranom dugoronom rastu, 2013. -2023, ukupnih
prihoda generisanih turizmom (direktni i indirektni)5.
20
WTTC, Travel & Tourism Economic Impact 2013Montenegro
21
5. Ljudski resursi u funkciji razvoja vinskog turizma
Slika 7. WTTC Efekti turizma Procjene i prognoze
CRNA GORA
Ukupno uee putovanja i
turizma BDP (2012 mil. )
CRNA GORA
Presjek ukupnog uea
BDP i zaposlenosti
Njemaka meunarodna saradnja - GIZ je uradila Izvjetaj - Procjenu potreba

za obukom za postojea i potencijalna preduzea iz oblasti turizma za centralni
i kontinentalni dio Crne Gore. Na osnovu dokumenata i uvodnih sastanaka,
identifikovani su potencijalni predmeti obuka, a takoe je izvrena procjena
potreba i potranje za obukama.
Slika 8. Portfolijo prioriteta obuke
Rangiranje predmeta obuke po prioritetu pokazuje sljedee rezultate:

E: marketing i prodaja
M: privlaenje panje potroaa
D: engleski jezik
H: kreativnost i inovacija
R: minimalni standardi
K: biznis plan
N: vjetina korienja interneta
L: cash flow menadment
J: biznis menadment
B: turistiki vodi
C: saradnja i konkurencija
O: istoa i dekoracija
Svjetski savjet za putovanja i turizam (WTTC) procjenjuje da je Crna Gora po
ukupno ostvarenom prihodu od turizma (direktno i indirektno), posmatrano u
apsolutnom iznosu, u 2012. godini na 138 mjestu. Takoe, WTTC rangira Crnu
Goru na 33. mjestu po procentualnom ueu ostvarenog prihoda od turizma
u ukupnom BDP zemlje u 2012.
U cilju osmiljenog razvoja proizvoda i marketinga, za potrebe Ministarstva
odrivog razvoja i turizma, kompanija Trendscope iz Njemake uradila je Analizu potencijala trita 2010. godine.
U okviru analize obuhvaena su trita: Njemaka, Francuska, vedska, Poljska, Rusija i Holandija. Trita su analizirana sa razliitih aspekata, a za ovu analizu
posebno istiemo preferencije kada su u pitanju nesportske aktivnosti. Analiza
pokazuje da je uivanje u hrani i piu bilo jedno od najvanih elemenata njihovog odmora. U Njemakoj hranu i pie kao vaan dio odmora izdvojilo je 39%
ispitanika, Francuskoj 33%, Holandiji 42%, vedskoj 49%, Rusiji 31% i Poljskoj
32% (Izvor: Ministarstvo odrivog razvoja i turizma).
Izvor: Izvjetaj - Procjenu potreba za obukom za postojea i potencijalna preduzea iz oblasti turizma
Analiza pokazuje da najvea potreba i najvea tranja postoji za obuke za

oblasti: marketing i prodaja, privlaenje panje potroaa i engleski jezik. Takoe postoji potreba za obukama iz oblasti: kreativnost i inovacije, standardi,
vjetine korienja interneta, cash flow menadment, biznis menadment i dr.
6. Primjeri razvoja vinskog turizma
6.1. Vinske puti Hrvatske
Projekat Vinske ceste Dubrovako-neretvanske i drugih upanija realizovan je na osnovu Strategije razvitka Republike Hrvatske ,,Hrvatska u 21 stoljeu. Projekat u sutini predstavlja poseban oblik prodaje poljoprivrednih proizvoda jednog podruja, na kojem seoska gazdinstva udrueni pod nazivom
,,Vinski puti,, nude svoje proizvode i ostale izvorne specijalitete. Realizacijom
projekta eljelo se zatiti dohodak malih vinara.
Projekat je uz definisanje ugostiteljske ponude obuhvatio i pravni okvir za
vinsku cestu i odreivanje vinorodnih podruja i trase vinske ceste za sve korisnike projekta: vinare, vinogradare i porodina domainstva.
22
Vinske ceste kreirane su tako da moraju ispunjavati sljedee uslove:

- prolaziti kroz prirodno lijepu i ouvanu okolinu;
23
- imati cestovnu mreu koja omoguuje prohodnost i dostupnost

(obilazak) svih taaka turistike ponude na vinskoj cesti;
- mora biti na odgovarajui nain oznaena;
- mora imati informativni material o vinskoj cesti koji e biti dostupan
posjetiocima.
Vinske ceste moraju imati i neke od turistikih atrakcija:
- spomenike kulture (crkve, manastire, kulturno istorijske spomenike i dr.);
- muzeje i galerije;
- spomenike prirode (peine, splavovi, vodopadi, zatiena stabla i dr.)
vidikovci i dr.;
- priredbe u naseljima vinorodnog podruja koje su vezane uz
narodne obiaje vezano za berbu grodja, vino i sl.;
Vinske ceste Hrvatske, su poduhvat koji omoguava mnogima u zemlji i izvan
nje da bolje upoznaju njihovu vinsku ponudu.
U Hrvatskoj se organizuje znaajan broj manifestacija sa ciljem promovisanja
vinskog turizma Hrvatske. Neke od njih su Dalmacija Wine Expo Split, Wine
& Fun days Makarska, Hrvatski festival hrane i vina, Hrvatska vinska pria - novopokrenuti festival ljubavi i vina koji okuplja iskljuivo hrvatske vinare
uz predstavljanje vinskih cesti i promovisanje vinskog turizma, koji objedinjuje
proizvodnju i prodaju vina s turizmom. Projekat Izbor najboljeg mladog hrvatskog vinara, kojeg ve dui niz godina organizuju Poljoprivredna savjetodavna
sluba i Zagrebaki velesajam, uz Meunarodni sajam vina i opreme za vinarstvo i vinogradarstvi Vinovita, potvruje svoje ciljeve, kao aktuelna privredna i
marketinka akcija usmjerena razvoju vinarstva i promociji vina.
Izborom najboljih mladih vinara, afirmie se i podie kvalitet hrvatske proizvodnje grodja i vina, na hrvatskom selu.
Isticanjem najboljih mladih vinogradara i vinara, podstie se njihov napor
uloen u struni i preduzetniki razvoj.
Vinarija Vojak, nalazi se na podruju vinogorja Poega-Pletenia, osnovana je

1. aprila 2004 godine, kao porodino poljoprivredno gazdinstvo u Poegi.
Uzgoj vinove loze i proizvodnja grodja, nastavak je duge vinogradarske tradicije porodice Vojak, jo od 1950-ih godina, na prostorima poznatog kutjevakog vinogorja. Kapacitet vinskog podruma je 50.000 l.
Osim matinog vinograda na kutjevakom podruju, vinarija posjeduje i vinograd na istorijskom lokalitetu Sokolovac, koji pripada poekom vinogorju.
Ta lokacija se odlikuje vulkanskim tlom zasienim eljezom, izuzetno pogoduje
vinovoj lozi poznatoj ak i u Francuskoj.
Dobitnik je priznanja za kvalitet vina.
Vinarija MICAK, Marija Bistrica
Marija Bistrica je udaljena 40-tak kilometara od sredita Zagreba i od svetilita Majke Boije Bistrike 900 m na cesti prema Stubici.
U proteklih trista godina, Marija Bistrica prepoznaje se kao najvee marijansko svetilite kod Hrvata, u koje dolazi na hiljade hodoasnika od proljea do
kasne jeseni svake godine.
Mladen Micak, dipl. ing. agronomije iz Marije Bistrice, nosi titulu najboljeg
hrvatskog mladog vinara za 2011 godinu.
Uz angaovanje cijele porodice, nastavlja tradiciju u vinogradarstvu i vinarstvu.
Svoj rad i znanje ulae u proizvodnji autohtonih sorti zagorskih brega i zagorskih vina, koja ulaze u red kvalitetnih hrvatskih vina. Posebno od 1958 godine nastavljena je tradicija uzgoja i irenja vinograda. U punoj rodnosti je 22.000
okota vinove loze, sa planom za jo 10.000 okota izvornih ili udomaenih sorti, medju kojima se istie Kraljevina. Na povrini od 6 ha uzgajaju se sorte vinove
loze: pinot sivi, traminac mirisavi, chardonnay, silvanac zeleni, graevina, rizling
rajnski, sovignon bijeli, mukat uti, kamera, kabernet sovignon i merlot.
U asortimanu Vinarije Micak su vina: Graevina, Cabernet sauvignon barique,
Chardonnay, Mukat uti, Kemer, Rizling rajnski, Pinot sivi, Sauvignon bijeli.
Dobitnik je mnogih zlatnih diploma i nagrada za ocjenu kvaliteta vina na sajmovima i izlobama u Hrvatskoj.
U okviru vinarije je Izletite, sa mogunou ugoavanja do 250 gostiju, za
degustaciju i prodaju vina i domaih proizvoda.
U 2011. godini titulu najboljeg mladog hrvatskog vinara osvojio je Mladen

Micak, a u 2012. godini Dinko Vojak. Slijede kratke informacije o ova dva mlada
uzorna vinara.
Vinarija VOJAK, Poega
U okviru vinskih cesti Poeko-Slavonske upanije mladi vinar Dinko Vojak
(roen 1.jula 1983 godine), u konkurenciji devet mladih vinara, osvojio je prvo
mjesto i titulu najboljeg mladog vinara u 2012. godini.
Dinko Vojak, je krenuo iz poetka, raspolae sa 5 ha vinograda na poekom
i dijelom na kutjevakom vinogorju. Pored nekoliko sorti vina, razvio je sopstveni brend ,,Barun Franjo Trenk,, vino koje se odlino prodaje na poekom
podruju, ali i u Zagrebu i na primorju.
24
25
6.2. Putevi vina Srbije

Srbija ima 22.149,97 ha pod vinovom lozom, od ega je 4.667,25 ha pod stonim sortama, a 17.482,72 ha pod vinskim sortama. Od 17.482,72 ha pod vinskim sortama, 2.631,08 ha je pod sortama za proizvodnju vina sa geografskim
porijeklom i 14.851,64 ha pod sortama za proizvodnju vina bez geografskog
porijekla6.
Dvije vinarije u Republici Srbiji zapoljavaju preko 250 zaposlenih, od 10-49

zaposlenih imaju 23 vinarije. Vinarije sa manje od 10 zaposlenih ine najbrojniju grupu proizvoaa vina u Srbiji i ima ih 191. (Izvor podataka: Vinarski registar
Poljoprivredna inspekcija).
Slika br. 9: Vinogradarski rejoin Srbije
(Izvor podataka: Popis poljoprivrede 2012.)
Ukupna godinja potronja vina u 2012. godini iznosila je 22.830.426 l.

Potronja vina po lanu domainstva u 2012. godini iznosila je 3,1 l.
Srbija ima bogatu istoriju vinogradarstva, uz koju se nude i druge brojne
zanimljivosti (prirodne ljepote, kultutno istorijski spomenici, manifestacije,...),
tradiciju i posebnosti svakog pojedinanog vinogradarskog podruja. Kao i u
drugim zemljama, ostaje otvoreno pitanje ko e dovesti goste i ko e vriti propagandu? Oekuje se da to budu lokalne turistike organizacije, ali su ograniene mogunou dovodjenja gostiju iz velikih urbanih sredina ili inostranstva, to je cilj ovog vida turizma. Logian nastavak je uloga turistikih agencija
iz veih urbanih sredina kojima treba dodatna edukacija za vodjenje ovakvih
vinskih tura. Potrebno je da turistike agencije znaju mnogo toga o vinu i vinogradskom podruju, posebno o vinima koja e degustirati na tom putu. Nedopustivo je nanoenje ogromne tete vinskom turizmu, svodjenjem na puko
razgledanje podruma i ,,pijanenjem,, vina u vinarijama ili podrumima.
Slika br. 9: Vinogradarski region Srbije
U Srbiji se proizvodnjom vina koje se stavlja u promet, shodno informacijama dobijenim iz Ministarstva poljoprivrede Republike Srbije, prema broju
proizvoaa vina registrovanih u Vinarskom registru u 2013. godini, bavi 217
proizvoaa.
Izvor: Ministarstvgo poljoprivrede Republike Srbije, na osnovu popisa iz 2012.
26
Vinski turizam, nema iskljuivo sezonski karakter i aktuelan je tokom itave

godine.
Vinski putevi Srbije, omoguavaju posjetiocima i turistima lake snalaenje i
kompletniju sliku vinogradarstva nekog regiona.
Resorno ministarstvo za poslove turizma i Turistika organizacija Srbije, u
svojoj podrci i saradnji sa lokalnom turistikim organizacijama i udruenjem
vinara Srbije, daju pun doprinos na afirmaciji vinskog turizma, tampanjem
broura puteva vina za pojedina vinogradarska podruja, edukacijom vinogradara i vinara na terenu, organizovanjem sajmova i drugih manifestacija.
27
Srbija, slino veini zemalja iz okruenja, uspjeno reava, stimulie i organizuje Vinski turizam stvaranjem Vinskih puteva ili puteva vina. Ima to da ponudi stranim i domaim gostima i turistima, vodei rauna o ispunjenosti standarda za ovaj vid turizma, time pratei i uzimajui iskustva razvijenih zemalja
Evrope.
Izdvajaju se:
-put vina Negotin,
-put vina Knjaevac,
-put vina Vlasotinac,
-put vina upa,
-put vina Smederevo,
-put vina Oplenac,
-put vina Fruka Gora,
-put vina Vrac,
-put vina Pali.
Manifestacije u ast grodja i vina
Smederevska jesen u organizaciji Turistike organizacije Smederevo organizuje se u septembru, je najvea i najstarija privredno-turistika manifestacija
u regionu. Odrava se u slavu grodja i vina, uz mnotvo izlobenih i kulturnih
programa u uvenoj Smederevskoj tvrdjavi i na gradskim trgovima.
Berbanski dani - Subotike zlatne ruke u organizaciji Turistike organizacije Subotica, tradicionalno se organizuju na Paliu treeg vikenda u septembru.
Ova manifestacija organizuje se povodom zavretka radova u vinogradima i
vonjacima, koji poinju ivopisnom paradom. Slijedi Vinska feta kada posjetioci mogu da degustiraju vino i iru. Mulja se grodje i priredjuje izloba voa
i povra. Uz etalite se postavlja bazar rukotvorina i mala pijaca preradjevina,
meda, ljekovitog bilja i voa.
Dani berbe grodja Grodjebal u organizaciji Turistike organizacije Vrac,
odrava se treeg vikenda u septembru, ima dugu tradiciju. Maskota-zatitna
linost berbe je: Vinko Lozi, koga je stvorio pisac Jovan Sterija Popovi, a koji
je direktni potomak boga Bahusa. On je prva linost i komandant trodevne
parade i sveanosti, jer na sveanom otvaranju gradonaelnik predaje kljueve
grada, koje vraa na sveanom zatvaranju. Tih dana se posjeuju mnogobrojna
kulturna, komercijalno-sportska deavanja, kao i razne izlobe grodja i vina.
Vinofest sajam vina, vinogradara i vinogradarske opreme. Ova manifestacija iz godine u godinu privlai veliki broj uesnika.
upska berba odrava se u septembru u Aleksandrovcu, vie od trideset
godina, uz vatromet tek rodjenog Diskosa uveno upsko vino, zapoela je
najvea svetkovina vinogradara. Bio je to praznik svih upljana od Jelakca do
donje Vrbnice i od Dobroljubaca pa do Rudenica.
28
Smotra narodnih obiaja Grodje bal koja se odrava poetkom Septembra u Sonti, u organizaciji OKUD ,,Ivo Lola Ribar,, i MZ Sonta. Predstavlja najveu
i najznaajniju kulturnu manifestaciju okakih Hrvata u Sonti. Manifestacija se
odrava ,,u slavu grodja, veselja i vina,,. Odrava se od 1928 godine, a utemeljilo je Muko pjevako drutvo, koje je djelovalo pri crkvi sv. Lovre u Sonti. Grodje bal se nije uspio odrati jedino 1941, 1944 i 1945 godine.
Karlovaka berba grodja u organizaciji Optine Sremski Karlovci, odrava se u oktobru mjesecu u Sremskim Karlovcima u jedinstvenom ambijentu,
grada muzeja. Ima za cilj afirmaciju kulturno-turistikih vrijednosti Sremskih
Karlovaca i okoline, podsticanje razvoja vinogradarstva i proizvodnje vina, kao
i ouvanje obiaja tokom berbe grodja.
Pudarski dani je privredna manifestacija nastala 1993 godine kao jedna
od aktivnosti Drutva Iriana. Odrava se u septembru u Irigu. Pudar je uvar
vinograda, vina, grodja i razvoja vinogradarstva. Trodnevna manifestacija obogaena nizom sadraja poput nezaobilazne berbe grodja, odlaska na pudarski frutuk, povratka sa frutuka i iz berbe, izbora gospodara Pudarskih dana,
defilea fenjera od bundeva (jedina rasvjeta za pudara u njegovoj kolibi), djeje
pijace (djeca su dosta vremena provodila u vinogradima i Pudar je njihov najbolji drug), nezaobilaznog maskenbala koji je postao pratei dio veine manifestacija...Bira se najbolji vinograd, vinski podrum, vino i rakija (komovica), najtei
grozd i naravno najukusniji sremski kola (trudle, pogaice sa suvim grodjem
i voem, krofne...). Kuva se i pudarski paprika (paprika se kuva samo od ivinskog mesa u kotliu na plotni).
Oplenaka berba i Sabor narodnog stvaralatva Srbije odrava se u oktobru u Topoli, u organizaciji Saveza amatera Srbije, Skuptine optine Topola, i
Turistike organizacije Oplenac.
Ve skoro 50 godina, od daleke 1958 u Topoli se drugog vikenda u oktobru
odrava privredno- turistika manifestacija posveena grodju i vinu. Istovremeno sa ovom manifestacijom traje i sabor narodnog stvaralatva Srbije, manifestacija koja daje poseban peat Oplenakoj berbi i kulturno je oplemenjuje.
Ovu manifestaciju umadinci jednostavno zovu ,,Vaar u Topoli,,.
Festival vina i rakija u organizaciji Udruenja,,Interfest,,odrava se u oktobru u Beogradu na Trgu Nikole Paia. Srbija je irom Evrope i svijeta poznata
po rakiji i elja je proizvodjaa da kroz tu tradiciju, Srbiju predstave u najboljem
svijetlu.
Visokokvalitetne rakije od raznog voa-ljive, dunje, kajsije i kruke, proizvedenih u Srbiji, predstavljene su u lijepo dizajniranim pakovanjima, spremne za
svjetsko trite. Medju proizvodjaima vina posebno mjesto zauzimaju vinari iz
istone Srbije.
Nacionalno takmienje za najbolja vina Srbije organizuje se u oktobru u
Beogradu, u organizaciji Srpsko vino u saradnji sa Udruenjem vinara Srbije-VIVIS, Privrednom komorom Beograda uz podrku Ministarstva poljoprivrede,
29
Ministarstva finansija i privrede-Sektora za turizam i Grada Beograda, Sekretarijata za privredu i Turistike organizacije Beograd. Ova takmienja imaju velikog
znaaja za podsticaj velikih, a posebno malih i porodinih vinarija.
Festival srpskih vina organizuje se u novembru u Lazarevcu, u organizaciji
GO Lazarevac i udruenja vinogradara i vinara Srbije.
Dan mladog vina se odrava treeg etvrtka novembra u Novom Sadu.
Organizuje se po ugledu na francusku tradiciju, na dan kada se irom svijeta
sa nestrpljenjem i uzbudjenjem doekuje i otvara mlado vino(mlado vino je
napravljeno u istoj godini u kojoj je obrano i grodje od kojeg je napravljeno).
Mediteraneo - Festival vina, gastronomije i vinskog turizma odrava se
novembra mjeseca u Beogradu.
Nova vina Potisja odrava se u organizaciji Turistike organizacije optine
abalj u novembru u ablju. Prvi dio manifestacije kao struni (tema:,,Uzgoj
vinove loze u potisju i preporuene sorte vinove loze za podruja potisja,,) dio
namijenjen je vinarima. Predavai su profesori sa Poljoprivrednog Fakulteta u
Novom Sadu. Drugi dio manifestacije sa vinskom poezijom, muzikom tamburaa i zakuskom, namijenjen je za publiku.
Izdvajamo dva uzorna vinara koji se bave vinskim turizmom.
Vinarija ZVONKO BOGDAN, Pali
Vinarija je smjetena u tradicionalnom vinskom kraju, na istonoj obali jezera
Pali, krajnjem sjeveru Vojvodine. Okruena je sa 17 ha vinograda, dodatnih 39
ha nalazi se na obali susjednog jezera Ludo.
U asortimanu vinove loze zastupljene su sorte: sauvignon blanc, piont blanc,
merlot, lemberger, cabernet.
Vinarija ALEKSANDROVI - Vina, Topola - Oplenac

Vinarija se nalazi u selu Vina podno Oplenca.
Tradicija porodice Aleksandrovi je vie od sto godina bavljenja vinogradarstvom i vinarstvom. Prvo je ed Milo Aleksandrovi bio jedan od osnivaa Vinanske vinogradarske zadruge 1903 godine.
Oslanjajui se na iskustva predaka, nova nauna saznanja i modernu tehnologiju, ova vinarija sa svojim vinima predstavlja vodeu srpsku vinariju, i lidera
meu proizvodjaima vina cijelog balkanskog regiona. Posjeduje originalnu
recepturu - sortnog sastava TRIJUNF, najboljeg vina kraljevih podruma prije II
svjetskog rata, koje se pilo u skoro svim evropskim dvorovima.
U asortimanu vina, prisutni su poznati brendovi: Trijumf, Trijumf barrique,
Oplenac Selection, Harizma i Varijanta, od kojih se mogu degustirati Trijumf
Nar, Vizija i Rodoslov u degustacionoj Sali kapaciteta 60 osoba.
Vina Vinarije Aleksandrovi, dobitnici su velikog broja prestinih odlikovanja
na sajmovima i festivalima irom Evrope.
6.3. Vinske ceste Hercegovine
Hercegovako - neretvanska upanija je sedma od ukupno devet upanija u Federaciji Bosne i Hercegovine, sa sjeditem u gradu Mostaru. Obuhvata
devet optina (Mostar, itluk, apljina, Jablanica, Neum, Konjic, Prozor - Rama,
Ravno i Stolac). Nalazi se na junom dijelu Bosne i Hercegovine i obuhvata podruje oko rijeke Neretve i u Neumu izlazi na more. Subeni nazivi upanije su:
Hercegovako Neretvanska upanija (hrvatski jezik) i Hercegovako-Neretvanski kanton (bonjaki jezik).
Proizvodni asortiman ine bijela, roze, crvena i pjenuava vina, i to: 8 tamburaa, Rose, ivot tee, Sauvignon blanc, Piont blanc, Chardonnay, Cuvee No.1.
Vinska cesta Hercegovine je novi hercegovaki turistiki proizvod kojeg

sainjavaju bogatstvo i ljepota iste prirode-posebnosti vinskog podruja, tradicija kulture i istorijske znamenitosti. Protee se od Ljubukog na zapadu do
Trebinja na istoku.
Prodajna mjesta su i vinoteke: Vinoteka Vinarija Zvonko Bogdan -Subotica i

Vinoteka Vinarija Zvonko Bogdan Kopaonik (u sklopu hotela Grand).
Hercegovina je zemlja bogata vinogradima i malim vinarijama, oduevljava

svojim proizvodima.
Vina vinarije Zvonko Bogdan su viebrojnih medalja i priznanja za kvalitet

proizvoda, na prestinim meunarodnim sajmovima i festivalima.
Udrueni subjekte Vinske ceste Hercegovine nude autohtone proizvode, posebno autohtona vina ilavku i Blatinu, rakiju iz sopstvene proizvodnje, kao i
ostale tradicionalne specijalitete. Nude uslugu razgledanja prekrasnog ambijenta prirode i svojih vinarskih podruma i vinarija. Sastavljena je od: vinarija,
restorana, muzeja, galerija, istorijskih i prirodnih atrakcija, putnikih agencija.
Slogan vinske ceste Hercegovina je ,,S vinom kroz vrijeme.
Pored proizvodnje, Vinarija Zvonko Bogdan, omoguila je i turistike posjete za

sve ljubitelje vina i to: vinograda, vinarije i barrique podruma uz degustaciju vina.
Istorija uzgoja vinove loze datira od prije 2200 godina, jo od ilirskog doba.
Prve sadnice vinove loze donijeli su Traani.
30
31
Proizvodnja vina danas je ograniena naslivna podruja rijeka Neretve i

Trebjenice, odnosno hercegovaki vinogradski reon s mostarskim, litikim i
jablanikim vinogorjem.
najveem vinskom takmienju, AWC VIENNA, (u konkurenciji 12 299 vina iz 39

zemalja) gdje su proglaeni i najboljim nacionalnim proizvodjaem vina u Bosni i Hercegovini.
Hercegovaki vinari danas ele i hoe biti prepoznati po njihovoj ilavci i Blatini kao jedinstvenim sortama u vinarskom svijetu, i prezentirati svijetu kroz
ovo vino koje u sebi nosi miris zemlje i estinu hercegovakog sunca.
U porodinom vlasnitvu ,,Podruma Vukoje 1982,, nalazi se i prva Vinska galerija u Bosni i Hercegovini, koja na poseban nain omoguava degustaciju vina
ali i osjeaj Hercegovine, kao trei objekat u slubi turizma (osim Carskih vinograda udaljenih 15 km od Trebinja i Restorana sa tradicijom dugom vie od 30
godina). Vinarija Vukoje, predstavlja zatitnika vinskog turizma u Hercegovini.
Vina sa ovih podruja (podrum u Lastvi) krasili su trpezu Bekog dvora. itavo podruje hercegovako neretvanske upanije prepoznatljivo je po uzornim
vinarima i vinarijama.
Vinska cesta od Trebinjice do Neretve izvanredno je organizovana i predstavljena u regionu.
Odabrane vinarije
Vinarija itluk - Kameni vinogradi
Vinarija itluk je najvea vinarija u Bosni i Hercegovini, smjetajnog je kapaciteta od 110 000l. Posjeduje vie od 300 ha sopstvenih vinograda. U proizvodnom programu su: vrhunska vina, kvalitetna vina i barrique vina.
Vinograd u kamenu-jedinstven vinograd u svijetu, smjeten u junom dijelu Brotnja (visoravan smjetena na jugozapadu Bosne i Hercegovine) izmedju
itluka i Mostara.Vinograd je formiran u periodu 1981-1984 godine, sa sistemom navodnjavanja kap po kap, pripada Vinariji itluk.
Lokalitet Blizanci kod itluka, jedinstven je u tome, to je kamenu pustinju
pretvorio u oazu obilja loze i grodja.
Plantaa Blizanci zauzima povrinu od100ha. Na njoj se uzgaja autohtona
vinska sorta ilavka i Bena u odnosu 90:10%. Podijeljena je na 11 proizvodnih
jedinica-tabli. Veliina tabli je 7-9 ha.
Zbog sunca, kamena i sistema napajanja vodom, ilavka dobijena sa ove
plantae posjeduje visok sadraj eera, sa koje se od 1990 godine dobija uveno Kameno vino.
U regionu Hercegovine, na jugo-istonim granicama i Trebinjici nalaze se:
Podrum i vinarija Vukoje, posjeduje 30 ha svojih vinograda na dva lokaliteta: Zasad polje i Carski vinogradi koji ove godine obeljeavaju 120 godina.
Vinarija Vukoje, u asortimanu ima vrhunska vina, za koja posjeduje preko 100
zlatnih medalja za kvalitet (Pariz, Brisel, Milano, Prag, Bergamo, eneva) i sajmovima u region (Beograd, Zagreb, Novi Sad, Split, Vrac).
U podrumu je proizvedeno i prvo pjenuavo vino u Republici Srpskoj koje
je raeno tradicionalnom metodom kojom se prave najkvalitetnija pjenuava
vina svijeta.
Vinarija se oslanja na moderne tehnologije, kontrolisane procese fermentacije i tradicionalne metode odleavanja vina u hrastovim bavama i podrumima osam metara ispod zemlje.
Vina se izvoze na evropsko trite, azijski kontinent i ameriko trite.
Podrum manastira TVRDO, njeguju tradicije srpskog monakog vinogradarstva, proizvodei vina od autohtonih i internacionalnih sorti u podrumu iz
XV vijeka (manasrir je iz XIII vijeka). ilavka, vranac, ardone, kaberne sovinjon,
ali i manastirska loza, proizvode se kombinovanjem drevnih i najsavremenijih
tehnologija. Vinogradi manastira Tvrdo nalaze se u Tvrdokom polju (70 ha) i
mladi vinogradi u Popovom polju (60 ha). Danas, manastir ima dva podruma.
U starom kamenom podrumu iz XV vijeka, u stoljetnim hrastovim buradima
sazrijeva vranac, a samo desetak metara dalje uz Trebinjicu, ukopan je novi podrum opremljen najsavremenijom tehnologijom i savreno uklopljen u postojei kompleks. Vina manastira Tvrdo su visokog kvaliteta, izvoze se u dvadeset
zemalja svijeta, dobitnici su mnogih najprestinijih nagrada za kvalitet vina, i
stavljena su u funkciji turizma.
Navedene vinarije, preko svojih vina, odavno na sebe privlae oreol slave ire
od granica Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske.
Manifestacije u ast grodja i vina
Carski vinograd na lokalitetu Ue kod Trebinja, gdje su Austrougari u XIX

vijeku sadili ilavku, od koje su pravljena vina za Beki dvor.
Dani berbe grodja-itluk je turistiko-kulturna i privredna manifestacija,

stara koliko i sama optina itluk. Davne 1955 godine, 16 rujna odrani su prvi
,,Dani berbe grodja,,.
Vinarija Vukoje, predstavlja zaetnika vinskog turizma u Hercegovini. Sada

je Vinarija Vukoje jedna od najprestinijih i zvanino najbolja vinarija u jugoistonoj Evropi. Pored zlatnih i srebrnih medalja na najprestinijem i oficijelno
Mostarski sajam, je lan Udruenja sajmova Jugoistone Evrope, jedna je

od najvanijih privrednih manifestacija u regiji: 27 000m2 izlobenog prostora,
preko 40 000 posjetilaca i 450 izlagaa iz 30 zemalja.
32
33
Na sajmu se mogu vidjeti novi modeli automobila, novosti iz drvne, elektronske, hemijske i gradjevinske industrije, iz sektora proizvodnje i prerade metala,
prehrambene industrije, turizma, sporta i informatike.
Festival mladih-Medjugorje, je jedan od najveih dogadjaja u Hercegovini tokom godine.
Mladi iz cijelog svijeta, svojim nastupima i pobonou, predstavljaju ljepotu
ivota, suivota, razumijevanja i mira medju ljudima. Svojim nastupima donose
dio svoje kulture i posebnosti. Festival je duhovnog karaktera i kao takav je dio
slinih festivala u svijetu.
Tokom festivala vlada posebno oduevljenje koje kao takvo privlai mnoge
turiste iz okolnih regija. Festival je utemeljio pokojni fra Slavko Barbari, vizionar i neumorni borac za mir u svijetu.
Muziki festival ENOFEST, je tradicionalni hrvatski festival, odrava se uz
dane optine itluk, krajem mjeseca avgusta. Na njemu nastupaju izvodjai sa
starim hrvatskim pjesmama.
6.4. Pulja top destinacija vinskog turizma

Pulja (Puglia) je smjetena na jugoistoku
Italije i ima povrinu od 19,345 km2. Regija
ima neto vie od 4 miliona stanovnika.
Pulja je region sa srednjim nivoom razvoja:
BDP po glavi stanovnika je prosjeno 15,761
u 2011., 67% nacionalnog BDP po glavi stanovnika (manje od 75% prosjeka EU).
Pulja je u posljednjih deset godina ostvarila
izuzetan napredak u razvoju vinskog turizma
i danas je jedna od najpoznatijih vinskih destinacija.
Slika br. 10 Regija Pulja
Skokovi sa starog mosta-Mostar, je sportsko-turistiki dogadjaj u Mostaru, vjerovatno je jedan od najpoznatijih slinih dogadjaja u okruenju.
Posljednjih godina uloeni su znaajni napori na realizaciji niza mjera i aktivnosti baziranih na komunikaciji, promociji, uspostavljanju i unapreenju Brenda Apulia. U cilju realizacije projekata organizuju se lokalne akcione grupe,
organizacije koje imaju razliiti legalni status, zavisno od potreba programa/
projekta koji se realizuje. Lokalne akcione grupe sainjene su od predstavnika
privatnog sektora, relevatnih udruenja i javnih institucija.
Skakai simbolizuju hrabrost, odvanost i zdrav nain ivota-Zelena Neretva,

najvea hercegovaka rijeka simbolizuje istou prirode, dok stari most pria o
istoriji, arhitekturi i ljudima ovog kraja. Ovaj dogadjaj uvijek proprati veliki broj
turista iz okruenja.
Jedan od realizovanih projekata jeste uspostavljanje

Brenda Kvalitetni proizvodi Pulje. U pitanju je kolektivni brend proizvoda visokog kvaliteta, originalnog domaeg proizvoda.
Dani otvorenih vinskih podruma u trebinjskim vinarijama-Trebinje
Brend je uspostavljen sa ciljem da poalje sljedee

poruke:
Valorizacija poljoprivrede i prehrambenih proizvoda kroz kontrolisani visokokvalitetni standard;
Informisanje potroaa o karakteristikama kvaliteta proizvoda i usluga koje su prepoznaju kroz ovu
marku;
Ova dvodnevna manifestacija, odrana je 9.decembra 2013 godine, u podrumima Vukoje, Sekulovi, Berak, Petijevi, Andjui,Tvrdo i Andjeli.
Turistiki klaster Hercegovina ovu manifestaciju organizuje uz podrku Japanske organizacije za medjunarodnu saradnju-JICA i tehniku podrku Regionalne razvojne agencije za Hercegovinu, na kojoj su posjetioci degustirali vina i
kupovali ih po promotivnim cijenama.
Slika br. 11
Kvalitetni proizvodi Pulje

Proizvodnja vina danas:
Proizvodnja oko 7 milliona hl u 2008. a 10,6 miliona hl u 2013. (1 region u Italiji)
Izvoz (2006): 50 milliona
Proizvodnjakvalitetnih vinakontinuirano raste ali jo uvijek ogranieno (10-20%)
Godine 1998. osnovan je konzorcijum (Movimento Turismo del Vino Puglia

www.mtvpuglia.it). Kao Udruenje proizvoaa vina. Danas ima 53 lana i ine
ga najpoznatiji vinari regije.
34
35
7. Globalni trendovi
Konzorcijum radi na organizovanju:

dogaaja
radionica
specijalizovanih izlobi
nacionalnih i meunarodnih projekata
edukativnih i turistikih vinskih tura
obuka
Tura vino & hrana
Razvoj turizma danas je paradoksalan. Istovremeno generie process globalizacije i uveava znaaj, cijenjenje lokalnih resursa7.
Pri donoenju odluka vezanih za razvoj ponude koja se oslanja na hranu i pie,
treba imati u vidu:
Gastronomski turizam je rastue trite.
Turisti tragaju za iskustvom koje se bazira na lokalnoj tradiciji i identitetu,
autentinosti kroz hranu i pie.
Posljednjih godina gastronomija je postala nezamjenljiv element u pravcu
razumijevanja kulture i stila ivota mjesta.
Gastronomija predstavlja mogunost revitalizacije i diverzifikacije turizma,
promovie lokalni ekonomski razvoj, ukljuuje razliite sektore i donosi
nove koristi primarnom sektoru.
Mjesto je kima gastronomske ponude, element na kojem se gradi
razliitost, izvor lokalnog identiteta.
Bilo koja hrana nee zaivjeti kao turistiki proizvod ako ne uzima u obzir
kulturne specifinosti mjesta. Kultura je skup ponaanja, znanja i obiaja koji
oblikuju drutvo i na koji se osjeaj pripadnosti temelji.
Kvalitet vaan faktor. Destinacije koje ele da promoviu gastronomsku
ponudu moraju raditi na razliitim nivoima na polju kvaliteta, na zatiti i
prepoznavanju lokalnih proizvoda, razvoju konkurentne ponude,
profesionalizmu ljudskih resursa, kroz lanac vrijednosti proizvoda, obuke i
dokvalifikaciju, zatitu potroaa, u pravcu poveanja zadovoljstva turiste.
Saradnja neophodno je za aktere u turistikoj destinaciji (proizvoai,
farmeri, restorateri, hotelijeri, administracija itd.) da budu involvirani u
definisanju i menadmentu gastronomske ponude.
Organizuju se ture specijalno osmiljene za novinare i pisce koji predstavljaju

najpoznatije domae i inostrane medije.
Progres ostvaren u vinskom turizmu najbolje prikazuje grafik koji sliijedi.
8. Konkurentnost
Kada je u pitanju konkurentnost, moemo govoriti o dvije vrste, konkurentnosti na nivou preduzea i konkurentnosti destinacije.
Grafik br. 8 Vinski turisti Pulja 1999.-2009.
U 1999. godini broj turista bio je manji od 10.000, dok je u 2009. godini dostigao cifru od 140.000.
U promociji regiona doprinio je i tzv. filmski turizam. Komisija za film uspijeva
da privlai sve vei broj televizijskih i filmskih ekipa to ima pozitivan uticaj na
imid Pulje.
Konkurentnost na nivou preduzea jeste prednost nad drugim preduzeem

koja se ogleda u boljem kvalitetu, boljim cijenama za proizvod, privlaenju veeg broja potroaa i veem profitu. Zdrava konkurencija za rezultat ima unapreenje kvaliteta. Vinski turizam u Crnoj Gori tek je u zaetku razvoja. Jo uvijek
je mali broj preduzetnika koji razumiju i ele da ponude usluge u oblasti vinskog turizma. Oni trebaju biti partneri u razvoju biznisa, vie nego to su realno
konkurencija jedno drugom. Zbog toga, za potrebe razvoja vinskog turizma,
znaajnije je govoriti o konkurentnosti Crne Gore kao destinacije.
36
Inaki Gaztelumendi, Global trend in food tourism, Global Report on Food Tourism,
UNWTO, 2012, str. 10. i 11.
37
Turistika konkurentnost za destinaciju vezana je za sposobnost mjesta da optimizira svoju privlanost za rezidente i nerezidente, da ponudi kvalitet, inovacije i
atraktivne (pruaju dobru vrijednost za novac) turistike usluge potroaima i stekne udio na domaem i globalnom tritu, osiguravajui da se raspoloivi izvori
koji podravaju turizam efikasno i odrivo koriste8.
OECD je razvila set indikatora za analizu konkurentnosti u turizmu u
zemljama lanicama. Oni su organizovani u etiri kategorije:
-Indikatori koji mjere uticaj turizma;
-indikatore koji prate sposobnost destinacije da ponudi kvalitet i konkurentne
turistike usluge;
-indikatore koji mjere atraktivnost destinacije;
-idnikatore koji opisuju odgovore politike i ekonomske mogunosti;
Sa jedne strane konkurentnost zavisi od potencijala u destinaciji (prirodnih,
kulturnih), od razvoja turistike infrastrukture (kvaliteta smjetajnih kapaciteta,
wellness i spa i dr. sadraja), od sposobnosti da se za turiste kreira nezaboravno
iskustvo, emocija za cijenu koju plaaju, ali sa druge i od dostupnosti destinacije i infrastrukturnih preduslova za razvoj turizma.
U poreenju sa Hrvatskom, koja je ostvarila znaajan razvoj vinskog turizma
i uspjeno inkorporira tradicionalne domae proizvode i kulturu u turistiku
ponudu, moemo rei da je Crna Gora na poetku. Ono to destinaciju ini prepoznatljivom, razliitom od drugih jeste doivljaj kulture i tradicije te zemlje.
ini se da je svijest o znaaju tradicionalnog i domaeg znaajno razvijenija u
Hrvatskoj nego u Crnoj Gori. Privatna inicijativa je snanija i igra kljunu ulogu
u razvoju turistike ponude. To je polje na kojem treba raditi u predstojeem
periodu.
Uspostavljeni standardi u Hrvatskoj imaju za posljedicu unapreenje ponude, tako da je kvalitet usluga u vinskom turizmu na znaajno viem nivou od
kvaliteta usluga u Crnoj Gori, mada postoje pojedinci sa izuzetnom ponudom,
visokog kvaliteta koji ne zaostaju za odabranim hrvatskim vinarima. Za razliku
od Crne Gore koja je procijenila da je u ovoj fazi razvoja dovoljno da se definiu
minimalni standardi za pruanje usluga degustacije vina u seoskom domainstvu, u Hrvatskoj se vinski podrumi kategoriu.
U proteklom periodu Hrvatska je kroz razne vrste pomoi podsticala razvoj
turizma. Primjera radi Hrvatska turistika zajednica e u 2014. godini dodjeljivati bespovratna sredstva s ciljem unapreenja proizvoda, stvaranje prepoznatljivog imida hrvatskog turizma i zemlje u cjelini, te obogaivanja ponude u pred
i post sezoni. Programi pripremljeni za 2014. godinu su:
Potpore turistikim zajednicama na turistiki nerazvijenim podrujima,
Potpore projektima turistikih inicijativa i proizvoda na turistiki
nerazvijenim podrujima,
Potpore turistikim zajednicama na turistiki nerazvijenim podrujima za
turistike projekte za koje koriste sredstva ili e aplicirati za koritenje sredstava
iz fondova Europske unije.
8
Alain Dupeyras, Neil MacCallum, Indicators for Measuring Competitiveness in Tourism,

OECD Tourism Papers 2013/2.
38
Crna Gora izdvaja znaajno manja sredstva za promociju u odnosu na konkurentske destinacije Hrvatska preko 34 mil. Crna Gora oko 1 mil. .
Hrana i pie jesu jedan od elemenata na kojoj Crna Gora moe graditi konkurentnsku prednost. Primjer Hrvatske i drugih destinacija koje polau na razvoju
vinskog tuirzma mogu biti od pomoi u definisanju stratekih pravaca razvoja
ovog segmenta turistike ponude.
9. Lanac vrijednosti
Lanac vrijednosti ukljuuje skup aktivnosti nunih kako bi se proizvod ili
usluga doveli iz faze ideje, kroz razliite faze proizvodnje do potroaa.
Lanac vrijednosti sastoji se od aktivnosti do samog procesa proizvodnje,
aktivnosti vezanih za proces proizvodnje proizvoda i aktivnosti koji ukljuuju
plaisranje proizvoda na trite. Aktivnosti do samog procesa proizvodnje ukljuuju nabavku potrebnih sadnica, zatitna sredstva, maine i oprema. Aktivnosti
same proizvodnje proizvoda ukljuuju proizvodnju koja ukljuuje tehnoloki
process proizvodnje vina, propisano skladitenje, pakiranje, transport i logistiku. Aktivnosti plasiranja proizvoda na trite ukljuuju prodaju proizvoda, turizam i ugostiteljstvo, pa sve do kupca. U irem smislu lanac vrijednosti ukljuuje
i finansijske institucije koje pruaju podrku proizvodnji vina, osiguranje, istraivanje i razvoj i poljoprivredne politike.
Crna Gora poinje da razvija vinsku kulturu. Obzirom na to da u Crnoj Gori
na mnogim podrujima postoje idealni i jedinstveni klimatski, zemljini i drugi
uslovi, realno je oekivati bri razvoj vinarstva.
Najvei proizvoa vina u Crnoj Gori je kompanija 13. jul Plantae a.d,
sa kapacitetom proizvodnje 17 miliona litara vina, kao i dva mala preduzea:
Neksan, kapaciteta od oko 1 milion litara, koji proizvodi vino od uglavnom uvezenog groa, i Biotehniki fakultet kapaciteta od oko 0,3 milona litara. Sa druge strane, prisutan je veliki broj malih proizvoaa vina, od kojih se po veliini
izdvajaju: Sjekloa, Radonji, Milovi, Vuini, Rajkovi, Krgovi, Vukovi, Ujki,
zadruga Drui9.
Najveu prepreku lokalne konkurentnosti na tritu predstavljaju visoki trokovi inputa (ubriva, sredstva za zatitu, ambalaa i dr) koje manji proizvoai
nabavljaju uglavnom pojedinano u malim koliinama od distributera za Crnu
Goru ili specijalizovanim radnjama. Ovi inputi se nabavljaju po neto veim
cijenama u odnosu na okruenje, to direktno utie na krajnu cijenu proizvoda.
Vino se u Crnog Gori uglavnom proizvodi od groa proizvedenog u Crnoj
Gori. Problem predstavlja nedostatak kontrole uvoza groa iz inostranstva,
koje je znatno jeftinije i njegovo mijeanje sa domaim koje se koristi za proizvodnju vina, a na tritu plasiraju pod etiketom crnogorskog geografskog porijekla. U cilju zatite domaih proizvoaa neophodno je uspostaviti mehanizam kontrole gdje groe zavrava.
Najvei broj proizvoaa vino prodaje na domaem tritu, osim kompanije
9
Izvor: Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja
39
13 jul Plantae, koja izvozi vino u 25 zemalja i malog broja manjih vinarija (kao
npr. vinarija Krgovi) koji izvoze vino preko distributera uglavnom u Srbiju. Mali
vinari svoje proizvode plasiraju neposredno u svom domainstvu krajnjem potroau ili pruajui ugostiteljske usluge turistima, preko trgovinskih lanaca i u
drugim ugostiteljskim objektima. Cijene vina u vinarijama kreu se u prosjeku
od 5 do10 eura / 0,75 l, u trgovini od 15 do 20 eura / 0,75 l, dok je prosjena
cijena u ugostiteljstvu znaajno vea i kree se od 30 do 45 eura / 0,75 l, a u
pojedinim objektima dostie cijenu i od 65 do 90 eura / 0,75 l za vina pojedinih
proizvoaa. Najvee koliine prodaju se na vratima seoskog domainstva, a
najveu maru ostvaruju ugostitelji van seoskog domainstva, gdje se plasiraju
manje koliine proizvoda. Cijene za vina domaih proizvoaa u ugostiteljskim
objektima nijesu konkurentne cijenama uvezenih vina. U ugostiteljskim objektima na primorju vrlo malo je zastupljena ponuda malih crnogorskih vinarija,
ve u ponudi dominiraju vina iz Srbije, Hrvatske, Slovenije, Italije i dr.\
10. SWOT analiza i preporuke za razvoj proizvoda
Prednosti
Nedostaci
Povoljni agroekoloki uslovi i geografski poloaj za

gajenje vinove loze i uspjena proizvodnja vina od a
utohtonih sorti
Tihi izvoz kroz turistiku potronju
Programi podrke sektoru vinogradarstva i vinarstva
lanstvo u meunarodnim organizacijama
Bogatstvo komplementarnih prirodnih vrijednosti
Bogatstvo kulturno-istorijskog nasljea
Postojanje turistikih organizacija u svakom gradu
Srdanost, ljubaznost i gostoljubivost stanovnitva
Dobra hrana
Nedovoljna promocija na domaem

i meunarodnom tritu
Cjenovna nekonkurentnost
Nedovoljni i nekvalitetni smetajni kapaciteti
u seoskom domainstvu
Nedostatak marketinga, menadmenta
i informacionog sistema
Nedovoljna osmiljenost sadraja boravka
Nedostatak znanja i vjetina za razvoj biznisa
u oblasti vinskog turizma
Ne postojanje podrumarske evidencije
Nedovoljno razvijena svijest proizvoaa vina
o mogunostima koje nudi vinski turizam
Mogunosti
Prijetnje
Turizam strateka grana sa kontinuiranim rastom

Rast interesovanja za vinski turizam
Kreiranje turistikih aranmana sa drugim oblicima
turistike ponude (pjeaenje i sl.)
Jaanje prepoznatljivosti i brendiranje vina
malih proizvoaa
Razvoj paket aranmana na regionalnoj osnovi
u cilju postizanja dolaska veeg broja gostiju
Mogunost korienja finansijskih sredstava EU
za razvoj sektora, IPA za finansiranje prekograninih
programa, IPARD i ostalih fondova
Ulaganje u promociju
Neadekvatna kontrola uvoza groa u smislu

njegovog zavretka
Nelojalna konkurencija
Nedostatak dobro osmiljenih programa za
podsticanje razvoja vinskog turizma
Visoke takse (za putanje vina u promet i sl.)
Crna Gora treba da radi na diverzifikaciji svoje turistike ponude, stvaranju

uslova da se sezona produi i na taj nain da se kreiraju bolji ekonomski i socijalni efekti. Kreiranje i unapreenje ponude iz oblasti vinskog turizma jeste
jedan od naina da turista upozna i da doivi crnogorsku tradiciju i kulturu. Vinari i vinarijie prezentovane u ovom izvjetaju na mjestima su koja imaju lokalni identitet. Ono na emu treba svakako raditi jeste unapreenje saobraajne
infrastrukture, unapreenje saobraajne i postavljanje turistike signalizacije.
40
Vano je da na putevima vina postoje i druge turistike atrakcije i ugostiteljski

sadraji koji upotpunjavaju doivljaj. Jednom kada se vinski putevi uspostave,
u saradnji sa lokalnim turistikim organizacijama, treba odravati i unapreivati kvalitet i posebnu panju posvetiti marketing aktivnostima. U tom pogledu,
vaan faktor su ljudski resursi.
U cilju zatite domaih proizvoaa i kvaliteta koji podrazumijeva domai
proizvod, neophodno je uspostaviti mehanizam kontrole gdje uvezeno groe
zavrava. Takoe, prevazilaenje ovog problema oekuje se uspostavljanjem
podrumarske evidencije.
Gastronomske rute e biti uspjene ako uspiju da aktiviraju gastronomsko
naslee i prevedu ga u turizam hrane kao atrakciju (privlanost) za turiste, dok
istovremeno prave razliku u odnosu na konkurenciju, jer posjetioci trae raznolikost, nove osjeaje i autentina iskustva (Fandos Herrer UNWTO, 2012.).
Vinari prezentovani u ovom izvjetaju nalaze se na ili u blizini crnogorskih
panoramskih ruta. Predstavljaju posebne atrakcije na rutama. Panoramske rute
Crne Gore je projekat u razvoju kojim se povezuju kulturne, prirodne i etnogastronmske atrakcije u Crnoj Gori. Putujui kroz najljepe predjele turisti mogu
da doive crnogorsku tradiciju i kulturu posjeujui muzeje i druge spomenike
kulture, uivajui u hrani u nacionalnim restoranima, degustirajui crnogorsko
vino i rakiju.
(http://www.montenegro.travel/sites/montenegro.travel/files/multimedia/www_montenegro_bild_studio_me/stranice/fajlovi/2012/02/panoramski_putevi_cg_2014-1.pdf).
11. Turistika ponuda i manifestacije

U ruralnom prostoru turistika ponuda se moe izraziti, pored ostalog i kroz
vinski turizam.
Raznolikost turistike ponude na tako malom prostoru kakva je Crna Gora,
jeste ono to ovu dravu ini drugaijom od konkurentskih turistikih destinacija. Daje joj mogunost kombinovanja razliitih oblika i vidova turizma u
okviru primorskog, kontinentalnog i sjevernog regiona, na manje od 200 km
vazdune linije.
U starim crnogorskim selima, uukanim u priobalju Skadarskog jezera, na
podnojima i padinama visokih krakih planina Sutormana, Rumije, podlovenskog kraja, Gara, Ostroga i drugih, sa posebnom ljubavlju prenosila se vjekovna tradicija sa generacije na generaciju uzgoja dvije autohtone sorte vinove
loze: Vranca i Kratoije, dopunjavana sa sortama iak i Lisiina.
Autentini podrumi, locirani u kamenim kuama, sa vinom tradicionalno
dobrog kvaliteta iz sopstvene proizvodnje domaina, pruaju ugoaj topline i
dobrodolice za svakog gosta namjernika.
41
Vie informacija o crnogorskom vinogradarstvu i vinarstvu moete dobiti u

Nacionalnom udruenju vinogradara i vinara Crne Gore. Za informacije o vinskom turizmu i druge turistike informacije moete se obratiti Nacionalnoj turistikoj organizaciji Crne Gore I lokalnim turistikim organizacija Cetinja, Bara
I Podgorice.
Nacionalno udruenje vinogradara i vinara Crne Gore zastupa interese vinara u
Crnoj Gori, na nacionalnom i internacionalnom nivou i u saradnji sa lokalnim turistikim organizacijama, Nacionalnim udruenjem somelijera Crne Gore I ostalim
partnerima, organizuje strune skupove, seminare i manifestacije i sl. Navode se
samo neke od manifesatcija karakteristine za ovu oblast I podneblje, a to su:
Rijeka no, tradicionalno se organizuje u julu mjesecu. Manifestacija je vienamjenskog karaktera, a prvenstveno ima za cilj da promovie Rijeku Crnojevia kao kultno mjesto zajedno sa svojom prepoznatljivom gastro ponudom,
rijekim vinom, rakijom i ribom. Manifestaciju jo ine i bogat muziki repetoar,
kao sto su folklorni ansambli, muziki bendovi i dr. performansi.
Manifestacija susreti poljoprivrednika vinogradara, voara i pelara,
uz prigodan kulturno zabavni program, promovie poljoprivredne proizvode
iz regije Skadarskog jezera. Odrava se u Virpazaru poetkom septembra.
Svojevrsna promocija turizma na Skadarskom jezeru, manifestuje se manifestacijom dani ekologije, turizma i kulture, odrava se u Muriima u
julu mjesecu
Tradicionalni festival vina i ukljeve odrava se u Virpazaru svake godine
u decembru.
Sajam vina koji se odrava tradicionalno u posljednoj nedjelji februara ili u
prvoj nedjelji marta
Nacionalno udruenje vinara i vinogradara Crne Gore

+382 20 658 055, +382 68 658 055
vinogradari@t-com.me
http://www.cgvinari.me
Nacionalna turistika organizacija Crne Gore
Tel: +382 077 100 001
Fax: +382 077 100 009
info@montenegro.travel
www.montenegro.travel
Nacionalna turistika organizacija Crne Gore
Call centar: 1300
information@montenegro.travel
booking@montenegro.travel
complaints@montenegro.travel
web@montenegro.travel
Turistika organizacija Prijestonice Cetinje
+382 41 230 250, +382 67 266 260
info@cetinje.travel
http://www.cetinje.travel
http://www.wine-cbc.eu
Poziv turistima
Nepoznati putnie, namjernie ili usputni prolaznie, upoznaj ruralna podruja zemlje vina, gdje te oekuju vinogradari u svojim tradicionalno opremljenim vinarijama, sa bogatom trpezom proizvoda iz asortimana seoskog
domainstva.
Do njih vas vode obiljeeni vinski putevi i gastronomske staze, probajte njihove proizvedene specijalitete do mile volje, nemojte se ustruavati.
Domaini e vas srdano doekati sa podignutom aom rajskog pia i
tradicionalnim nazdravljanjem dobro nam doli i dobro Vam uinjelo.
Neka svaki Va paket aranman, izletnika tura, obavezno sadri posjetu
seoskim domainstvima, priutite sebi doivljaj za pamenje i upotpunite
svoj osjeaj sa nezaboravnim utiscima.
42
43
Zakljuak
Turizam je velika razvojna ansa Crne Gore, sa velikim potencijalom da
pokrene itav lanac medjusektorskog razvoja privrede (poljoprivreda, trgovina, saobraaj i dr.).
Neophodno je regionalno povezivanje relevantnih predstavnika turistike industrije i podsticanje savremenih trinih strategija za plasman turistikog proizvoda.
Prekogranina saradnja na regionalnom nivou mora biti zastupljena i za
vinski turizam, kao dio ruralnog turizma.
Literatura
Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020.

Istraivaje turista u Crnoj Gori, Nacionala turistika orgaizacija 2010.
Crnogorska poljoprivreda i Evropska Unija - Strategija razvoja
proizvodnje hrane i ruralnih podruja, Ministarstvo poljoprivrede,
umarstva i vodoprivrede, Podgorica oktobar 2005.
Sektorska studija za voe i povre, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog

razvoja, Podgorica 2011.
Nacionali program proizvodje hrane i razvoja ruralnih podruja

2009-2013, Nacrt septembar 2008.
Vinari preko Nacionalnog udruenja vinara i vinogradara Crne Gore, moraju stvarati zajedniku osnovu za korienje razvojnih fondova. U normativnom dijelu definisati pojam preteno sopstvene proizvodnje i omoguiti
poljoprivrednim gazdinstvima dopunsko obavljanje djelatnosti. Poreskim
propisima omoguiti paualno oporezivanje turizma i ugostiteljstva kao
dopunske djelatnosti. Pravi primjer za to je vinogradarstvo-vinarstvo u
funkciji vinskog turizma.
Strategija razvoja proizvodnje hrane i razvoja ruralnog podruja
Buduim izmjenama Zakona o vinu, preispitati postojeu podjelu crnogorskog vinogradarskog podruja, suzbiti sivo trite uvoznog grodja i
stavljanja vina u promet pod izgovorom proizvodnje vina od takvog grodja, i etiketiranjem kao domae vino. Uvodjenjem podrumarske evidencije, direktno e uticati na legalnost tokova proizvodnje i prometa grodja.
Potroa vina mora biti zatien u pogledu sorte i geografskog porijekla, u
skladu sa deklarisanim svojstvima.
i ruralnih podruja ,Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede

i Evropska Agencija za rekonstrukciju, jun 2006.
Pojedini vinari, kvalitetom svojih proizvoda, moraju doprinositi vinskom

turizmu regiona.
Prema predvidjanjima UNWTO (svjetska turistika organizacija) na globalnom nivou do 2030. godine, turizam e se razvijati po stopi od 3%, i da Crna
Gora prepoznajui svoju razvojnu ansu i nastavljajui svoj razvojni trend najbre rastue turistike destinacije, mora racionalno koristiti svoje resurse.
Neophodno je donijeti savremene trine strategije plasmana turistikog prouzvoda, sa razradom seoskog turizma i posebnom ulogom vinskog
turizma, pratei razvoj i inovacije u turizmu.
2007-2013., Vlada CG 2006.
Programiranje i razvoj ruralnih podruja u Crnoj Gori, EAR projekat.

Nacionali program za integraciju u EU, Vlada CG Juna 2008.
Crnogorska poljoprivreda i EU - Strategija razvoja proizvodnje hrane
Izvjetaj o analitikom pregledu uskladjenostizakonodavstva
Crne Gore, Poglavlje 11-Poljoprivreda i ruralni razvoj.
Nacionalna strategija prevencije tetne upotrebe alkohola i alkoholom

uzrokovanih poremeaja u Crnoj gori 2013-2020.,
Podgorica septembar 2012.
Zakon o turizmu (,,Slubeni list Crne Gore,,br.61/10)

Pravilnik o minimalno-tehnikim uslovima, uslovima za kategoriju
i nainu kategorizacije objekata u kojima se pruaju usluge u seoskom

domainstvu (Sl. list CG, br. 50/13 od 30.10.2013).
Zakon o oznakama porijekla,geogravskim oznakama i oznakama
garantovano tradicionalnih specijaliteta poljoprivrednih i prehrambenih

proizvoda (,,Slubeni list Crne Gore br.18/11).
Zakon o organskoj poljoprivredi (,,Slubeni list Crne Gore,,br.49/04)

Vinogradarstvo i vinarstvo,Dr Tatjana Pivec.
Strategija razvoja vinarstva i vinogradarstva dubrovako neretvaske
upanije, Zagreb rujan 2012.
Konkurentnost sa osvrtom na organsku proizvodnju vina,

mr Milica Mirkovi, Univerzitet Singidunum, Beograd 2012.
Tomislav Paneni,Vinski turizam, oujak 2013.

Svetozar Savi, VINO knjiga o vinovoj lozi i vinu, Matica Crnogorska,
44
Podgorica, 2010.
45
Svetozar Savi, Mali i srednji proizvodjai vina u Crnoj Gori, Matica, br.
45, Cetinje-Podgorica, 2011, str. 447-462
Svetozar Savi, O vinu kao brendu u Crnoj Gori, Matica, br. 50,
Cetinje-Podgorica, 2012, str. 533-550
Horvat HTL, Oblikovanje pilotnog modela wellness,

Zagorska razvojna agencija, 2011.
Svetozar Savi, 111 VINA iz crnogorskih porodinih vinarija,

Matica Crnogorska, Podgorica, 2013.
Svetozar Savi, Medijsko informisanje o vinskim proizvodima u

Crnoj Gori, br. 46/47, Cetinje-Podgorica, 2011, str. 479-492
UNWTO, Global Report on Food Tourism, 2012.

Inaki Gaztelumendi, Global trend in food tourism,
Global Report on Food Tourism, UNWTO, 2012.
WTTC, Travel & Tourism Economic Impact 2013. Montenegro

Alain Dupeyras, Neil MacCallum, Indicators for Measuring
Competitiveness in Tourism, OECD Tourism Papers 2013/2.
Publikacije, lanci, internet, informativno-propagandni materijal,

flajeri, i dr.

Autori:
Boo Vuekovi, dipl.ecc

Danijela Zuber, dipl.ing. prehrambene tehnologije
Dizajn i tampa:
Fotografika - Podgorica
Tira:
800

46
Autori: Boo Vuekovi, dipl.ecc

Danijela Zuber, dipl.ing. prehramben
Ovaj projekat realizuje Regionalna razvojna agencija DUNEA i Turistika Organizacija Prijestonice Cetinje
i vodi Agencija za regionalni razvoj Republike Hrvatske i Delegacija Evropske unije u Crnoj Gori
48
Ova broura Analiza

pomo Europske unije.
Turistike Organizacije
smatrati da odraava gl
Ovaj projekat je finans

Analiza Vina - MNE

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Analiza Vina - MNE

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

UNEA i Turistika Organizacija Prijestonice Cetinje

i Delegacija Evropske unije u Crnoj Gori

Autori: Boo Vuekovi, dipl.ecc

Ova broura Analiza vina kao turistikog proizvoda izraena je uz

2. Analiza postojeeg stanja

Slika 1.Klaster Skadarsko jezero - Cetinje

Zakonom o vinu, shodno direktivama EU, utvren je kao osnovni princip

Uvedena je kategorija predikatnih vina (vina sa posebnim kvalitetom), to

Utvreni su uslovi za promet groa, ire, vina i drugih proizvoda od groa

Definisani su osnovni principi i procedure za utvrivanje kvaliteta vina prije

Slika 2. Etiketa za vino vranac kompanije Plantae

Ministarstvo odrivog razvoja i turizma propisalo je i minimalno-tehnike

Analiza vina kao turistikog proizvoda

Vino se izuzetno potovalo u Crmnici i bilo je zabranjeno da se prodaje na

2.2. Sektor proizvodnje vina

Analiza vina kao turistikog proizvoda

Grafik 1. Proizvodnja vina 2007-2012 (hl)

Tabela 1. Proizvodnja vina po vrstama i kvalitetu u 2013. godini

Vinu se prije stavljanja u promet ocjenjuje kvalitet. Na osnovu ocjene kvaliteta

U ukupnoj proizvodnji najzastupljenija su crvena vina 71,5%, zatim bijela

Ukupna koliina putenih vina u promet u 2013. godini, prema podacima

Izvor: Monstat, Obrada MPRR

2.3. Vino kao poljoprivredni proizvod

Podrumske prostorije moraju biti besprekorno iste. U vinskom podrumu

Slika 3. Savremena oprema za proizvodnju vina

Analiza vina kao turistikog proizvoda

Slika 4. Muljanje groa

Zatvoreno pretakanje vrimo:

ke proizvode isto kao i kulinarske specijalitete proizvedene u regionu kroz

Boce treba puniti tako da ostane 0,5-1cm slobodnog prostora izmeu

Nakon punjenja i zatvaranja boce treba obrisati vlanom pa suvom krpom .

Etiketa uglavnom sadri sljedee podatke: naziv sorte, ime proizvoaa,

injenica je da turizam koji se bazira na hrani i piu biljei rastuu tranju

2.4.Vino kao turistiki proizvod

UNWTO, Global Report on Food Tourism, 2012, str. 7.

UNWTO, Global Report on Food Tourism, 2012, str. 49.

Analiza vina kao turistikog proizvoda

Pored ostalih, realizovan je

Slika 6. Doprinos domaih proizvoda

3. Brendiranje destinacije i vina kao proizvoda

Noenja koja su ostvarili turisti iz Srbije uestvuju sa 23% u ukupnom broju

Grafik 3. Struktura tursta u 2013 godini

Grafik 6. Kretanje broja noenja 2009.-2013.

Skoro 90% tursta koji posjeuju Crnu Goru su strani gosti.

Broj turista i ostvarenih noenja kontinuirano biljee rast. Prognoze Svjetskog

WTTC, Travel & Tourism Economic Impact 2013Montenegro

Analiza vina kao turistikog proizvoda

5. Ljudski resursi u funkciji razvoja vinskog turizma

Slika 7. WTTC Efekti turizma Procjene i prognoze

Njemaka meunarodna saradnja - GIZ je uradila Izvjetaj - Procjenu potreba

Rangiranje predmeta obuke po prioritetu pokazuje sljedee rezultate:

Analiza pokazuje da najvea potreba i najvea tranja postoji za obuke za

Vinske ceste kreirane su tako da moraju ispunjavati sljedee uslove:

- imati cestovnu mreu koja omoguuje prohodnost i dostupnost

Vinarija Vojak, nalazi se na podruju vinogorja Poega-Pletenia, osnovana je

U 2011. godini titulu najboljeg mladog hrvatskog vinara osvojio je Mladen

Analiza vina kao turistikog proizvoda

6.2. Putevi vina Srbije

Dvije vinarije u Republici Srbiji zapoljavaju preko 250 zaposlenih, od 10-49

(Izvor podataka: Popis poljoprivrede 2012.)

Ukupna godinja potronja vina u 2012. godini iznosila je 22.830.426 l.

Izvor: Ministarstvgo poljoprivrede Republike Srbije, na osnovu popisa iz 2012.

Vinski turizam, nema iskljuivo sezonski karakter i aktuelan je tokom itave