Savremena arhitektura IV

Seminarski rad, tema:

Tadao Ando, uticaj na arhitekturu savremenice

Profesor:

Prof. Dr Vladimir Mako, d.i.a.

Saradnik u nastavi:

Dr Slavica Stamatovi d.i.a.

Student:

Biljana Janjuevi 64/11

Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

Sadraj:

1.1. Uvod
1.2. Lini ivot, uticaj faktora na stvaranje kreativnog genija
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.

Transponovanje vrijednosti tradicije u nov izraz; uticaj Le Korbizjea

Reprezentativna djela
Uticaj na dalji razoj svjetske arhitekture
Zavrna rije

Literatura:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Tadao Ando- Masao Furuyama Taschen 2004.

Moderna arhitektura-kritika istorija; Kenet Frempton
Tadao Ando- masao Furuyama-editorial Gustavo Gili, Barcelona
Kristijan Norberg ulc-Egzistencija, prostor, arhitektura
Istorija moderne arhitekture-Antologija tekstova-Milo Perovi
Tadao Ando-Houses and Housing

Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

Ando-uticaj na arhitekturu savremenice

1.1.

Uvod

Umjetniki pokret po pravilu jeste reprezent socijalnih prilika u odreenom trenutku, primarnih
ideja drutva o odreenim vrijednostima, kao i stanja ljudske misli. Kao doba snanih pokreta,
razliitog karaktera, u razvoju arhitekture izuzetno se istie XX vijek. Kao to je oekivano,
pravci koji su nastali u domenu moderne arhitekture sinhronizovano se razvijaju sa pokretima u
oblastima slikarstva, skulpture, filma Ali za razliku od drugih vidova umjetosti, napredovanje
u arhitekturi blisko je povezano sa tehnolokim, ekonomskim i uopte socijalnim napretkom
odreene nacije.
Ouvanje duha mjesta u struci poznato kao genius loci, predstavlja znaajan doprinos u
konzerviraju graditeljskog naslea regiona, ime se postie i veliki kvalitet u podizanju novih
objekata koji u kontinuitetu transponuju tradiciju. Ipak, nije ni malo lako uspjeno transponovati
duhovne vrijednosti tradicije u djelo koje odraava svoje sopstveno vrijeme i epohu. tavie,
esto se upada u zamke kopiranja istorijskih stilova, to je determinisano kao eklekticizam.
Kao jedan od najuspjenijih primjera za pravo vrednovanje kulturolokih fenomena jeste
japanski arhitekta-Tadao Ando.
1.2.

Lini ivot, uticaj faktora na stvaranje kreativnog genija

Rodjen u Osaki, 1941.god,kao jedan od brae blizanaca. Shodno japanskoj tradiciji, imenovanje
neslednika vri se po jednoj roditeljskoj liniji-u ovom sluaju je to majina, pa je Tadao odgojen
od starane bake. Ova informacija ima veliki znaaj, uzimajui u obzir kako vaspitanje, moralni
sistem i fiziko okruenje utiu na razvoj personaliteta. Par injenica iz sfere linog ivota
mladog Anda ostavile su veliki trag i u kreativnom indetitetu ovog umjetnika. Njegova
starateljka baka, bila je pobornik patrijahalnog sistema koji je vaspitanju potomaka pristupao sa
velikom dozom stoike svijesti o ponosu. Takve moralne vrijednosti, usaene u ranom
djetinjstvu, podrazumijevaju razvijanje sopstvenih borbenih snaga jo u najranijem stadijumu
ivota. Kao takve, ove etike norme su snane i izraajne, ine da se njihove osnovne
karakteristike prenose i na druge oblasti ivota. Tako sam Ando kae da je bavljenje boksom
tokom njegovog adolescentskog doba imalo za posledicu razvijanje svijesti o izrazitoj
individualnosti i u stvaralakom, arhitektonskom radu. Tadao je samouk i kao takav je unikatan u
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

struci. Uio je profesiju kroz zanatski rad. Poevi kao tesar, prerasta u dizajnera enterijera, koji
zahvaljujui svom specifinom nainu izkazivanja punog izraza materijala brzo postaje poznat.
Kako Masao Furujama kae u njegovoj monografiji 1, Ando je uen da ak i drvo ima svoj
karakter,i ti mora da ga ohrabri da ide u pravom smjeru. 2 Nakon ve steenog imena kao
projektanta enterijera u svom rodnom gradu Osaki, Tadao se odluuje na hrabar korakarhitektura ili revolucija? vrsto ubijeen u to da ako promijeni kuu, mijanjae se i lice
nacije, mladi entuzijasta zapoinje put oko svijeta, naputajuci zaviaj, kako bi sva neophodna
znanja stekao iskustveno, iz direktnog dodira sa tadanjom arhitektonskom scenom. Naravno,
gotovo etvorogodinje putovanje jeste prekretnica u stvaralakom ivotu Japanca. Upoznajui
se prvo sa ruskim graditeljstvom, zatim finskim nasleem, Zapadnom Evropom, kasnije stie i
do Indije. Sintezom utisaka, iskristalisala se snana, odvana linost, neumoljiva u ostvarivanju
svojih zamisli, to se kasnije u vie navrata potvrdilo. Ipak,personalitet koji je navjie uticalo na
stvaranje rada Tadao Anda, bez sumnje je Le Korbizje. Uzimajui u obzir veliinu lika
pomenutog arhitekte to nije zauujuce, ali postoji par zakoljica u procesu komparacije rada
jednog i drugog. To se prvenstveno odnosi na kulturoloke razlike, koje su uvijek izraene kada
vrimo uporeivanje zemalja Orijenta sa drugim krajevima svijeta. Upravo ti etiki, filozofski,
poetski i drugi lajtmotivi koje u ljude usadi pripadnost odreenoj kulturi jesu taka mimoilaenja
onog to je Ando podigao sa remek djelima moderne arhitekture, kakva su potekla od Korbizjea.
1.3.

Transponovanje vrijednosti tradicije u nov izraz; uticaj Le Korbizjea

Japansku kulturu ivljenja karakterie izrazito prisan odnos sa prirodnim okruenjem. Dovoljno
je samo pomenuti da se dan cvjetanja specifine vrste trenje-Sakura, u ovoj zemlji slavi kao
nacionalni praznik. Ipak ratna razaranja etrdesetih godina prolog vijeka, ostavila su trajne
oiljke na kutlurnom odrazu nacije, ali i na ekonomskom, moralnom itd To je donekle izazvalo
kretanje stranputicama po pitanju nekih duhovnih aktivnosti. Izmeu ostalog, u sferi
stanovanja se priroda gubi iz vidokruga. Drugi faktor jeste nagli razvitak urbanih centara, tj
stvaranje viemilionskih gradova-megalopolisa. U konkretnom sluaju, Ando, odgajan u Osaki,
ivio je u maloj dvospratnoj kui, tipa itamaci-oblik socijalnog stanovanja. Trajno boravljenje u
1 MASAO FURUYAMA-TADAO ANDO-TASCHEN 2004.
2 MASAO FURUYAMA-TADAO ANDO-TASCHEN 2004.
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

nepovoljnim uslovima (uasne sparine ljeti, izrazito hladne zime), razvilo je snanu averziju
prema socijalnom poretku, oblicima konformizma i svim poastima onovremenog (dananjeg)
drutva. Na utrb tokova modernizacije, Andov cilj jeste da tradicionalne vrijednosti svoje
kulture opet vrati na pripadajue mjesto, ali ne kopirajui predhodnike, ve transponujui ono
najbolje to tradicija poseduje, u svremeni izraz.
Jedna od osnovnih osobina Andovog rada jeste integrisanje poznate vrste Haiku poezije(vid
kratke lirske forme, strogih pravila, od kojih je jedno-obavezno naznaiti godinje doba) u
poetiku svojih prostora. Drugi faktor pri oblikovanju objekta jeste-nebo. Poznate su njegove
studije uglova, pod kojim recimo ulaz zgrade uokviruje nebeski svod. Osim simbolike
vrijednosti koju pomenuti fenomen nosi, ono to je vremenom postalo karakteristian motiv
Andovog arhitektonskog oblikovanja jeste prodor svijetla kroz krovni otvor. Poznati motiv
orijentalne tradicije, izrazita suprostavljenost tamnog i svijetlog, kroz istoriju se nerijetko javljao
u mnogim vidovima umjetnikog djelovanja. Istraujui na konkretnim primjerima snagu
svjetlosti, Tadao je pomjerio granice u strunom poimanju kovanice svjetlost-sjenka.(Ovdje se
ipak osjea i izvjestan uticaj djela Luisa Kana.) Naravno, za ljude koji znaju da itaju jezik
arhitekture, pomenuto je od velike pomoi u razumijevanju samog prostornog koncepta koji
stvara lik arhitekte. Kristijan Norberg ulc, pojam otvora izvanredno tumai: uopte uzev, otvor
predstavlja ono to mjesto eli da bude u odnosu prema svojoj okolini. 3 I da, goli betonski,
samo sa jednim otvorom alje vie nego jasnu poruku.
Okrenimo se konkretnim fizikim osobinama koje karakteriu objekte ovog arhitekte.
Prvenstveno, materijali-beton kao primarni. Niko do tada nije isticao ovaj material na tako
suptilan i elegantan nain. Posmatra gotovo da ne opaa poznatu teinu koju ima betonski zidnaprotiv, ono to je najprijemivije oku jeste fina tekstura, istota pojavnosti monolitnog zida,
koji kao jedine tragove ljudskog djelovanja ima take od sistema oplate. Ali ni takasti element
nije u formi izraen kao nuspojava, ve akcentuje geometriju samog prostora a time i
harmoninost koju takav prostor neminovno stvara. Masao Furujama opisuje Andovo djelo kao
geometriju ljudskog prostora. Ipak moram istai lino miljenje da prostorni koncept koji ovaj
arhitekta uspjeno sprovodi godinama, jeste neto vie od pukog Euklidovskog fenomena i da u
sebi posjeduje u znaajnoj mjeri konkretizovan egzistencijalni prostor.
3 K.N. ULC-EGZISTENCIJA, PROSTOR, ARHITEKTURA-45 str
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

Drugo-uprkos irokoj primjeni betona, vodi se izuzetno rauna o kontaktnim povrinama ovjeka
i objekta-sve one su napravljene od prirodnih materijala kao to je drvo, kako se ljudsko bie ne
bi ni na koji nain osjealo odbaenim iz samog prostora.
Dalje, Ando je majstor prepoznavanja vrijednosti same lokacije gradje. On to manevrisanje
okruenjem naziva-majstorstvo gradilita-site craft.4 Izuzenta kompatibilnost objekata sa
okruenjem je uoljiva kod svake njegove graevine, nebitno da li rije o objektu individualnog
stanovanja, kolektivnog, ili zgradi javne funkcije. Uostalom, to je primarni faktor pri kreiranju
samog koncepta-kako to bolje odgovoriti zahtjevima lokacije i zahtjevima klijenta.
Ando ne dijeli prostor prema funkciji. Kao osoba antagonistikog stava prema svijetu
konformizma, ljubav porodice jeste momenat od sutinske vanosti pri projektovanju stambenih
prostora. Nerijetko se nailazi u njegovim radovima na primjere multifunkcionalnih prostorija,
gdje se hodne linije korisnika neminovno susreu. Takav istup u savremenom pristupu
projektovanju jeste djelo koje iziskuje veliku hrabrost i svakako tjera na odavanje poasti.
Pomenuta injenica, samo kao jedna u nizu, potkrepljuje tenju arhitekte da promjenom svijesti o
inu stanovanja, direktno utie na mentalitet drutva. Ako napravimo malu retrospektivu
vidjeemo da se namjera mijenjanja drutvenog poretka pomou arhitekture i ranije javljala, a
izvor i pokreta je naravno-Le Korbizje. Filozofska potpora ovog djelovanja lei u tezi Pjaea
(Piaget), koji kae-ivot stvara mostre i modele,mi postajemo ono to inimo. 5 Ipak, Tadao
nije produena ruka vajcarskog maga, ve jedan od utemelivaa zesebnog pravca u
arhitekturi, koji je Franesko Dal Ko determinisao kao-kritiki regionalizam. Ali potkrijepimo
reeno konkretnim primjerima objekata.
1.4.

Reprezentativna djela

(Kako iscrpna analiza opusa Japanskog arhitekte zahtijeva prostor, iri od predvienog za ovaj
rad, navodim reprezentativne primjere pojedinanih tipova objekata, uz napomenu da je zbog
velikog uticaja lokaliteta, svaki Andov projekat nezavisna prostorna koncepcija.)

4 MASAO FURUYAMA-TADAO ANDO-TASCHEN 2004.

5 K.N. ULC-EGZISTENCIJA, PROSTOR, ARHITEKTURA-63 str
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

Prvo zapaeno djelo jeste kua u nizu u Sumioiju, Osaka. Ista ipaj nije ni nalik kui u nizu. Goli
betonski zid. Jedini otvor-uska vrata koja evociraju arrhetip prostora-peinu. Fasada naizgled,
neprijateljski nastrojena ak i prema samom korisniku stambenog prostora. Ipak, nije cilj da se
stvori puka odbojnaost, ve da se misli preusmjere. Ali gdje?

Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

Kua u
nizu-

Sumioi; prednja fasada; Tadao Ando-Masao Furuyama

To je krucijalno pitanje, iji odgovor predstavlja sintezu japanske kulture, Andovog linog
doprinosa i elja samog naruioca objekta-klijenta. Prouavajui spise o radu ovog arhitekte,
nailazi se na razliita gledita. Medjutim, kao najcjelovitiji opis cjelokupnog djela po mom
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

miljenju, istie se tekst teoretiara arhitekture Franesko Dal Ko-a-Tadao Ando;Zavodljivost

arhitekture.6 U pomenutom djelu se rad arhitekte svrstava u domen kritikog regionalizma. To
znai da su metode koje Ando primjenjuje nadmaile i savladale zamke uniformifanosti koje
otvara univerzalnost principa, proklamovanih djelovanjem struje moderne arhitekture. Ovo se u
prvom redu odnosi na Internacionalni stil, plejadu stvaralaca koji su slijedili ideju formalizma.
Kako je to postigao? Ve pomenutim nainom osobenog pristupa svakom novom lokalitetu-uz
potpuno uvaavanje kulturnih vrijednosti okoline i fizikih karakteristika postojeeg prirodnog
okruenja. Iapk Ando se ne odrie renika moderne arhitekture, naprotiv, koristi ga da bi izrazio
svoju kritiku prema uniformisanju estetike i dehumanizaciji arhitekture kao umjetnosti. U tekstu
Keneta Fremptona navedene su rijei samog ahitekte o modernism tekovinama: Ali oni
(prostori) ipak mogu da stimuliu prikupljanje svojih vlastitih najdubljih unutranjih oblika i
nova otkria. To je cilj onoga to ja zovem moderna arhitektura. Ta vrsta arhitekture mijenja se u
skladu sa krajem u koji se usauje i raste na razliite, posebne, individualne naine. Ali, madad je
zatvorena, uvjeren sam da je ona kao metodologija otvorena prema univerzalnosti.7
Kuom u nizu izraen je svojevrstan prezir prema globalno potroakom drutvu koje se
rukovodi milju da je novac mjerilo svega, pa i umjetnosti. Ve pomenuta monumentalna fasada
ipak je paravan. Nevjerovatno bogato prostorno iskustvo krije se iza nje. Sam Ando kae da
irina prostora nema nikakve veze sa veliinom prostorije. 8 Iza ulaza nailazite na prostor
dnevne sobe, satim atrijumski dio-dvorite,iz kojeg se pristupa servisnom i sanitarnim bloku, dok
je spavaa soba postavljena na spratu. Da bi do nje stigao, ovjek mora da proe dvorite, popne
se vanjskim stepenicama i uz dva zaokreta od 180 stepeni (na kraju i poetku stepenita), stie do
zone odmora. Pun krug kretanja opisan u jednostavnoj kompoziciji kue, koja je u oba pravca,
horizontalno i vertikalno podijeljena u pravilne djelove-treine. .Centralnom djelu ovog objektadvoritu nedostaje vana komponenta-krov.Da bi iz dnevne sobe doli do toaleta po kinom danu
6 TADAO ANDO-ZAVODLJIVOST ARHITEKTURE-FRANESKO DAL KO; MILO PEROVIISTORIJA MODERNE ARHITEKTURE (ANTOLOGIJA TEKSTOVA-KNJIGA 3)
7 KRITIKI REGIONALIZAM-SAVREMENA ARHITEKTURA I KULTURNI INDETITETMODERNA ARHITEKTURA (KRITIKA ISTORIJA) KENET FREMPTON-325 str
8 MASAO FURUYAMA-TADAO ANDO-TASCHEN 2004.
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

potreban vam je kiobran.Jedno dvorite bez krova postaje tako svojevrstan spomenar sa slikama
lanova porodice na suncu,kii,vjetru....Drsko zar ne? Najvea tema ove kue jeste ljubav
porodice.Po Andu ljubav je funkcija odsutnosti. Ljudi vole ono to im nedostaje. Ovo je i
direktna aluzija na istotu betonskih ziidova, koji upravo svojom besprekornom, ujednaenom
povrinom razvijaju prostor za izvanrednu empatiju posmatraa-kao platno na kome tek treba
slikati.
Drugi objekat individualnog stanovanja koji je od kapitalnog znaaja jeste kua Koshino. Ovo je
za razliku od prethodnog, objekat rezidencijalnog tipa, ali je metod tretiranja koji stvara arhitekta
nepromijenjen. Opet beton, formira ovog puta dvije kutije. U njima su jasno diferencirane
funkcije, posebno akcentovane tatami sobe-za molitvu i meditaciju, terasa koja povezuje dva
bloka i u isto vrijeme slui kao proirena dnevna soba u sunanim danima. Ono to karakterie
ovu kuu jeste kupanje u svjetlosti njenih unutranjih prostora. Posebni krovni otvori-prorezi u
bukvalnom smislu daju dramatine slike unutranjosti koja nikad ne odaje isti utisak zbog
paljivo odabrane pozicije proputanja svjetlosti. Uprkos tome, sam prostor je u neku ruku
konstantno mraan. Prava rije je paraliii, jer Ando tei usporavanju osnovnih ivotnih
funkcija i preusmjerenju ljudske svijesti ka svijetu meditiranja, duhovnog mira kojim se po
japanskom poimanju jedino moe dostii zadovoljstvo. Dakle, realan svijet jeste samo
meustanica, koja treba da podstakne na molitvu, promiljanje, metafizike domene naeg
postojanja. Kao misaono bie ovjeka ne smije sablazniti nikavo iskuenje materijalnog svijeta.
Franesko Dal Ko kae: Koristei najsvedenije gestove i znake Ando evocira osjeaje i utiske,
podstiui ula i um da se odupru neistoj zavodljivosti.9
Dio koji je naknadno dodat objektu je atelje, iji spoljni zid u osnovi opisuje etvrtinu kruga. I
ovdje su prostori dramatizovani upotrebom svjtlosnih traka koje upadaju u unutranjost putem
procjepa izmeu zidova i plafonske konstrukcije. Ando posjeduje jo jednu izuzetnu, a rijetku
osobinu-svaka nadogradnja objekta za njega je uspjean poduhvat. To znai da su njegovi radovi
uvije formalno zavreni, jer vrlo esto ih dopunjava i vraa se projektima ak i nakon nekoliko
decenija po zavretku izgradnje prvog dijela objekta. Ono to je bitno napomenuti, a tie se
prostornog koncepta ove kue, jeste da ona oznaava poetak nove etape u radu arhitekte, gdje
9T ADAO ANDO-ZAVODLJIVOST ARHITEKTURE-FRANESKO DAL KO; MILO PEROVIISTORIJA MODERNE ARHITEKTURE (ANTOLOGIJA TEKSTOVA-KNJIGA 3)-584 str
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

on polako probija svoje betonske kutije. One postaju manje krute, snopovi svjetlosti ine
atmosferu mistinom i na neki nain izazivaju strahopotovanje, gotovo okultnu sliku prostora. I
u formi se arhitekta oslobaa, pa se betonski zid polako izvija, prilagoavajui se uslovima
terena. Ipak kulminacija lepravih pokreta i linija desie se kasnije, ali ovaj moment je znak da
autor moe biti dosledan sebi a da neprestano uvodi nove elemente u svoj arhitektonski
vokabular. Ponovno akcentovanje vrijednosti Haiku poezije i ovdje se uoava. Preko golog
betonskog zida, osjea se strujanje vjetra i snopova kie kada je oblano napolju, svjetlost u
sunanim danima daje istom materijalu sasvim novu pojavnost, a godinja doba su od najveeg
znaaja. Tako jedan element doivljava psihiku multiplikaciju u svijesti posmatraa, to je nain
oivljavanja inertnog betonskog zida.

Pogled na Guest house kue

Koshino-Tadao Ando Houses and Housing
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

Pogled

na

dnevnu

sobu

kue

Koshino-Tadao

Ando-

Masao

Furuyama

U sferi kolektivnog stanovanja, Tadao nije esto bio angaovan, ali jedan projekat je dovoljno
snaan da nadomjesti manjak radova ovakvog tipa. Rije je o naselju Roko, koje se razvijalo u
obliku 4 kompleksa, koja se nalaze u Kobeu, Japan. Prva faza je najmanja, zavrena prije par
decenija, etvrta faza se gradi i danas. Kao to je prethodno reeno arhitekta voli da kontinualno
obrauje odreene projekte, kao da hoe da kae da je sam proces kreiranja prostora u sutini
beskrajan niz ponovnih revizija i nadogradnje, koji iziskuje stalnu panju. Ono to je
karakteristino za Roko I, II, III i IV jeste da se nalaze na lokaciji sa otrim uglom pada terena od
gotovo 60 stepeni, to je izazov, sa kojim bi se, priznaete, mali broj graditelja upustio u borbu.
Takoe o kvalitetu pristupa izgradnji jasno govore injenice da su Andove zgrade bez oteenja
pretrpjele neke znaajne zemljotrese u zemlji dalekog Orijenta. Objekat je strukturalno podijeljen
na podjedinice od kojih svaka svojim krovom kreira terasu za jedinicu iznad. Ovdje su istaknuti i
zajedniki prostori svih stanara (evokacija Korbizjeovog Idealnog grada iz Marselja.)

Pogled na naselje Roko I-prva faza kompleksa u Kobeu-Tadao Ando -Masao Furuyama
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

Religija je od pamtivijeka bila pogodna trasa za podizanje pravih remek-djela arhitekture. Ona su
uostalom bila ogledalo napretka civilizacije u odreenom dobu, pokazatelj nivoa prosvjetljanja
nacije. U domenu sakralne arhitekture Ando je stvorio izuzetna djela i teko je odluiti koje od
njih posjeduje najvee kvalitete. Shodno tome, dajem sebi za pravo da iznesem svoje subjektivno
miljenje. Hram na vodi, ostrvo Awaji, Japan, predtavlja manifestaciju majstorske primjene
jednostavnih, istih materijala, shodno uslovima podneblja, ime se postie efekat duhovnog
uzvienja, bez obzira na religiozna uvjerenja. Prvo nailazite na betonski zid. Kada ga zaobiete,
naete se ispred drugog, zakrivljenog koji usmjerava vau putanju. Pod nogama krcka pijesak, a
iznad samo istina neba. Na kraju oblog zida je otvor, a onda... ribnjak lotosa koji poziva da
pravo zaronite u njega. Ovo nije varka... Naime, stepenite koje vodi do svetilita presijeca
elipsoidni ribnjak po kraoj osovini, vodei u centar kompoyicije. Tanije ispod njega u
vizuelnom smislu. Kako kae Masao, dvorana svetilita, cinober boje, okupana je svjetlom u
svako doba dana, a put do nje preko pijeska, betona, vode, okrueni u meuvremenu drveem,
stvara dojam postojanja raja na naoj planeti. U arhitektonskom smislu, pohvalno je da je osim
na primjenu razliitih materijala u cilju stvaranja potrebne atmosfere, Ando obratio panju i na
vijek trajanja objekta. Sam istie da savremena arhitektura tri za kompeticijom i sjajem
trenutka, a njegov beton, kako ga vrijeme bude ruilo predae riblnjak drveu, ime se veza sa
okolinom nee izgubiti ve ojaati. Zvuk vode, boja neba koja se reflektuje u bazenu, usmjereno
kretanje vjernika kroz vodu, stvaraju emocionalnu emu snanog izraza, to je najzad i cilj
svakog sakralnog objekta. Sjetimo se Rajtovih rijei, koje govore da je svaki arhitekta
svojevrtsan prorok. Ando se definitivno uklapa i u taj koncept posmatranja struke. Ovaj period
stvaralatva, koji obuhvata neko srednje doba djelovaja, je ve doba oslobaanja linije,
povrine, pa i otvora, kako bi se utisak svetog mjesta, lienog ogranienja proirio iz osnove ka
trodimenzionalnoj predstavi i obrnuto. Crkva svjetla je drugi objekat gdje je prirodno bogatstvosvjetlost iskoriteno do maksimuma, kao i snaga simbola u ulozi pokretaa ljudskih zajednica, ali
ipak hram na vodi je sinteza veeg broja faktora, iji su potencijali podjednako dobro
upotrijebljeni.

Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

Hram na vodi, elipsasti ribnjak i zaobljeni zid koji ga ogrije sa prilazne strane-Tadao Ando
Masao Furuyama

Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

Pogled na centralno stepenite koje polovi ribnjak i vodi do glavne dvorane svetilita-Tadao
Ando Masao Furuyama
Gorepomenuta Crkva svijetla je veliko djelo iz jo jednog razloga-ona je dokaz da i opreni
stavovi dvaju kultura mogi izroditi kvalitetne umjetnike tvorevine, naroito ako se radi o polju
djelovanja arhitekture. Koliko god prezirao stil ivota zapadnjakog drutva, Ando je prepoznao
snagu simbola koje posjeduje ista, pa je samo jednim otvorom u obliku krsta u zidu napravio
unikatan objekat. Jednostavnost je to to ini ovu crkvu neponovljivom. Kako kae ulc:
savremeno pluralistiko drutvo gdje se razni sistemi vrednovanja mijeaju i utiu jedni na
druge postavlja velike zahtjeve dubini namjernosti. Stoga treba da poznajemo i druge sisteme
vrednovanja, koji su razliiti oda naeg linog sistema kako bi se osposobili da promijenimo svoj
stav, kada je potrebno i opravdano. Meutim razni sistemi vrednovanja moraju i da imaju
zajednika osnovna svojstva, kako se bi se izbjegli inae neminovni sukobi u drutvu. 10 Daljom
analizom potvrdilo bi se da Ando ima podjednako snaan pristup objektima razliitih religija koji
10 K.N. ULC-EGZISTENCIJA, PROSTOR, ARHITEKTURA 71 str
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

esto rezultira remek-djelima. Ipak , uprskos raskonom talent samoukog arhitekte, ak I Ando
ima lijeva skretanja. Naime, njegujui vrijednosti vernakularne arhitekture i najsavjesnijem
karakteru se moe desiti omaka-da sklizne u vode komercijalnih djela popularnoih u irim
drutvenim masama.
Takav sluaj odigrao se na izlaganju Japanskog paviljona u Sevilji. Drvena graevina prestavlja
direktnu asocijaciju na drvee Japana, kao stuba kulture nacije. Ova prilino implikativna forma
djeluje kao jeftin trik kojim se ili povlauje masi, ili se predstavlja zemlja samo da bi se pojavila
na izlobi. Franesko Dal Ko o tome kae: koji god da im je razlog, ovi ustupci navodnom
popularnom ukusu djeluju tako egzotino i primitivno da je teko zamisliti da je u pitanju
isti Ando koji je u drugo vrijeme i na drugim mjestima ostvarivao onako prefinjen dijalog s
istinskom tradicijom.11 U sutini sama konstrukcija ne bi djelovala tako tragino da je stvorio iko
drugi do Ando,ovjek koji je udahnuo ivot zamrloj tradiciji Japana. Njegovi objekti, gotovo svi,
se doivljavaju kao vrhunac izraza japanske estetike u ijem centralnom mjesti stoji praznina.
Ba kao to i kue arhitekte pozivaju da se u fizikom nae nita a u duhovnom svijetu potrai
sve.
Jer pozicija niega je sutina japanske kulture.12
1.5.

Uticaj na dalji razoj svjetske arhitekture

Haiku poezija, panja ismjerena na okruenje-godinja doba, periode smjene dana i noi, u
kojima svjetlost samim prisustvoom stvara oaravajue, prefinjene slike, daje ivot tami prostora
za meditaciju. Andov princip je svestran i temeljan. Iznajmljujui latentnu mo mjesta, Ando
vaga brojne faktore, geograsfku orijentaciju, izvore vjetra i svjetlosti, padanje kie, oticanje
vode, susjedne zidove, starost susjednih struktura i tok ljudskog saobraaja. 13 No ipak, pored
reenog, kolapsi su mogui. Ali to svakako ne utie u veoj mjeri na znaaj pojedinih djela za
svremeno drutvo. Nakon najoptije analize njegovog opusa, zakljuuje se da je rijetka pojava da
11 TADAO ANDO-ZAVODLJIVOST ARHITEKTURE-FRANESKO DAL KO; MILO PEROVIISTORIJA MODERNE ARHITEKTURE (ANTOLOGIJA TEKSTOVA-KNJIGA 3)-584 str
12 MASAO FURUYAMA-TADAO ANDO-TASCHEN 2004.-15 str
13 MASAO FURUYAMA-TADAO ANDO-TASCHEN 2004.-13 str
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

samouk umjetnik postane nenadmaan u nekim oblastima. Kada je rije o ouvanju prirodnog
konteksta, vrednovanju kulturolokog bogatstva tradicije i vernakularne gradnje, Ando to
svakako jeste. i upravo te osobine su od presudnog znaaja za dalji razvoj dogaaja. Naime, po
dodjeli brojnih meunarodnih priznanja iz oblasti arhitekture Andu, njegova zamisao polako
poinje da se realizuje. Mijenja se lice nacije. Afirmacija sve veeg broja Japanskih arhitekata
postaje est sluaj u svijetu savremene arhitekture. I nema vie uenja kada se recimo Pritzker
Prize dodijeli Tyoo Ito-u. Da napomenem, prethodna reenica nije vid diskriminisanja
orijentalnih arhitekata, nego samo govori o injeninom stanju koje odraava deavanja u
drutvu nakon velikog proboja japanske kulture na teritoriju Zapada u vidu lika i djela Tadao
Anda. Specifian nain poimanja ivota uopte, svojstven samo njima, preko arhitekte dolazi do
svijesti ovjeka u ostatku svijeta. Raznolikost kojom je tom prilikom Ando zadivio svijet ima
dugorone posljedice. I danas je doba kolizije dvije, nekada oprene kulturne struje. Svjedoci
smo nastanka mnogih kompromisa, sa primjesama jedne i druge strane, koji ljudima
dananjice mogu da ponude dosta. A u kom smislu? Vrednovanjem kulturnih tekovina Orijante,
u kombinaciji sa savremenim metodama gradnje moe se doi to sinteze koja je trenutno
vjerovatno najvii vid ljudskog napredovanja. Organski pristup arhitekturi jeste razvijen od
strane Rajta, ali njegovo zanemarijvanje fenomena sovijalnih uslova stanovanja ipak ga je
ograniilo na primjenljivost u domenu rezidencijalnih objekata. Reeno naravno nije opta
karaketistika Rajtovog djela, koje je mnogo vie od vila u prirodi, ali recimo da Andov pristup
prirodi ima podjednaku snagu, uz neminovno razliito estetsko ispoljavanje. Zbog toga, uprkos
fundamentalnoj slinosti metda sa onim Amerikog majstora, Janac je primjenom drugih tehnika
oponent Rajtu, predstavlja naslednika Korbizjea. Napominjem da je Ando razvio kritiki
regionalizam kao vii stadijum modern arhitekture uvaavajui sve njene vrijednosti.
1.6.

Zavrna rije

Opus japanskog arhitekte nije se ograniio samo na podruje djelovanja Orijentalne kulture.
Poigao je objekte i u SAD-u, par izuzetno znaajnih u Evropi, kao i u ostatku Azije. Ipak
nijvaniji doprinos ogleda se u podizanju spomenika za rvte atomskih napada iz II svjetskog
rata. Taj objekat, prostor za meditiranje nalazi se u srcu Rima. Opet su prisutni beton, svjetlost,
voda-isti elementi. Andov rad je na generalnom nivou uinio da se beton pone posmatrati
gotovo kao prirodni material a ne kao vjetaka stijena. I ovdje imamo primjenu novog simbola
Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

harmonije-kruga. Shodno navedenom,teko je u par redova obuhvatiti raznolik opus ovog

arhitekte. Ali recimo da je ono na emu mu dugujemo najvei zahvalnost injenica da je
svremeno drutvo, zabludjelo vrijednostima novca I materijalnih stvari, uspio da podsjeti na
postojanje nekih uzvienih stvari-ljubav porodice, vrijednosti naih sopstvenih kultura, znaaj
metafizike u ivotu razvijenog ljudskog bic. Ukratko, Ando je vratio ovjeku epitet: misaono
bie. Ta pohvala se u dananjem toku dekonstrukcije naizgled opet gubi, ali to je pria za neko
drugo mjesto i vrijeme. Kako je jo uvijek iv, nadajmo se da e Japanac jo niki put zadiviti
svijet. U svakom sluaju njegova djela su besmrtna.

Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11

Crkva svijetla-pogled na oltarski dio i otvor u obliku krsta-Tadao Ando Masao Furuyama

Tadao Ando
Biljana Janjuevi 64/11