AL-TB2(AL-T-B) EREN KOMPOZT TOZLARIN TOZ METALRJS

YNTEM LE TANE NCELTC OLARAK N-STU RETM

Cumhuriyet niversitesi Mhendislik Fakltesi

Metalrji ve Malzeme Mhendislii Blm
Proje: 2241-A Sanayi Odakl Lisans Bitirme Tezi Destekleme Program
(2014-12)

Danman:
Yrd. Do. Dr. Ali ZER
Proje Mensuplar:
Mesut Arkolu
Kubilay Kurtulgan

Cumhuriyet niversitesi Metalrji Ve Malzeme Mhendislii 2015

1. zet
Bu deneysel almada Al-Ti-B ve Al-TiB2 tozlarn gezegensel deirmende ya ve kuru
terek, toz boyut dalm, faz oluumu (XRD) ve tane morfolojisi (SEM) incelemesi ile
AlTiB fazlarnn retilebilirlii ve alminyum alamlarnn dkmnde tane inceltici
zeliklerinin allmas amalanmtr.
Bunun iin tozlar gerek metalik gerek bileik formda gezegensel deirmende beslenerek
30 dakika ve 150 dakika srelerle 600 devir/dk deirmenleme hznda tld. Her bir
tmeden sonra alnan tozlar temizlenip kurutularak XRD ve SEM incelemesi iin analize
gnderildi. XRDde fazlar, SEMde ise yzey ve elementel analiz yaplarak alminyum
dkmlerine katlarak seriyi bozmayacak ince taneli alamlar retilmesi ve sanayide
kullanlabilirlii incelendi.

2. SUMMARY
In this experimental study, Al-Ti-B and Al-TiB2 powders were milled in planetary ball
mill and powder size distribution, phase formation (XRD) and particle morphology was
investigated to reproductibility of AlTiB phases and the grain refinement of Al alloys were
aimed.
For this purpose, powders were fed to planetary ball mill at a speed of 600 rpm at
different milling times as 30 min and 150 min either in metallic form or compound form of
Al, Ti, B powders. Powders were dried and cleaned after each milling for SEM and XRD
characterization. Phases and morphology-elemental analysis were conducted by XRD and
SEM, respectively. Moreover, the powders were reinforced to Al alloy castings witohut
breaking through the alloy series which are mainly used in aluminum industry, and examined.

3. Teekkr

Danmanmz Yrd. Do. Dr. Ali zere alma boyunca bilgi ve deneyimleri ile yol
gstermesi, zora dtmzde umutsuzlua kaplmamz engelleyip sonucu bulmamz iin
tevikinden dolay teekkr ederiz.
Tezin laboratuvar almalar aamasnda yardmc olan ve imkn salayan Cumhuriyet
niversitesi Metalrji Ve Malzeme Mhendislii Blm ve Bartn niversitesi Merkez
Aratrma Laboratuvarna teekkr ederiz.
alma boyunca maddi ve manevi olarak hibir desteini ve imknn esirgemeyen
Alsolar Alminyum A. yetkililerine ve alanlarna teekkr ederiz.
Her konuda sabrla yardmc olan Arkolu ve Kurtulgan aile mensuplarna teekkr
ederiz.

indekiler
1.

zet ................................................................................................................................................. 1

2.

SUMMARY .................................................................................................................................... 1

3.

Teekkr .......................................................................................................................................... 2

indekiler................................................................................................................................................ 3
ekiller Tablosu....................................................................................................................................... 4
Tablolar ................................................................................................................................................... 4
1

Teorik ereve: ............................................................................................................................... 5

1.1

Giri ......................................................................................................................................... 5

1.2

Bileimindeki Ana Elementler ve Etkileri ............................................................................... 6

1.3

Problemin Tanm .................................................................................................................... 7

1.4

almann Amac ................................................................................................................... 7

1.5

Literatr Taramas ................................................................................................................... 7

1.6

Yntem ve Prosedrler ............................................................................................................ 9

1.6.1

rnekleme ....................................................................................................................... 9

1.6.2

Aletler-Ara Gere Cihaz .............................................................................................. 9

1.6.3

Veri toplama .................................................................................................................. 10

1.6.4

Veri Analizi ................................................................................................................... 10

1.6.5

Aratrma Sorusu ve/ veya Hipotez ............................................................................... 10

1.7

almann nemi ................................................................................................................. 11

Deneysel almalar ...................................................................................................................... 12

Deneysel Sonular ve Tartma ..................................................................................................... 13

3.1

XRD Sonular ve Tartma..................................................................................................... 13

3.2

SEM Sonular ve Tartma ................................................................................................... 15

3.3

Mikroyap Analizi ve Tartma ............................................................................................... 18

3.4

Sertlik Deney Sonular ve Tartma ...................................................................................... 20

Genel Sonular .............................................................................................................................. 21

Kaynaklar ...................................................................................................................................... 22

ekiller Tablosu

ekil 1: A31ve A32nin XRD sonular

ekil 2: A32-A52-A72nin XRD sonular
ekil 3: A SEM Grnts, B Spectrum 10 Elementel Analizi, C Spectrum 11 Elementel Analizi
ekil 4: A SEM Grnts, B Spectrum 12 Elementel Analizi, C Spectrum 13 Elementel Analizi,
D Spectrum 14 Elementel Analizi
ekil 5:Saf Alminyum 20x bytme mikro yap fotoraf
ekil 6:A32 20x bytme mikro yap fotoraf(Farkl dalayclarla grntler konulmutur)
ekil 7: A32 50x bytme mikro yap fotoraf
ekil 8: A62 20x bytme mikro yap fotoraf(Farkl dalayclarla grntler konulmutur)
ekil 9: A72 10x bytme mikro yap fotoraf
ekil 10: A72 20x bytme mikro yap fotoraf
ekil 11: A72 50x bytme mikro yap fotoraf
ekil 12:Numunelerin Sertliklerinin Karlatrmal Grafii

Tablolar
Tablo 1: Al-Ti-B ve Al-TiB2 tozlar molar oran tablosu
Tablo 2: Numunelerin Sertlik Deerleri tablosu

Teorik ereve:

1.1 Giri
Alminyum dier metallere gre hafiflii, alamlandrlarak yeterli mukavemete sahip
olmas, tekrar defalarca kullanlabilirlii, yksek korozyon direnci, yksek s ve elektriksel
iletkenlii ve ekillendirilebilirlii gibi zelliklerinden dolay daha avantajldr. Alminyum
demirden kat daha hafif olmasna ramen alamlandrlarak demire yakn mukavemette bir
malzemeye dntrlebilir. Alminyum normal atmosfer koullarnda oksijen ile reaksiyona
girerek kendi yzeyinde doal bir koruyucu film tabakas oluturur [3-5]. Yapsal hatalar
azaltmak ve mikro zellikleri iyiletirmek amacyla birincil Si partikllerine modifikasyon ve
-Al tanelerine Ti ieren (Al-Ti ve Al-Tix-By) ve Ti iermeyen (Al3B) master alamlar ile
tane inceltme ilemi uygulanr [6-8]. Tane inceltme ilemleri ile -Al tanelerinin boyutu
kltlerek dkm kalitesi iyiletirilebilir. Tane inceltme ilemi ile ince e eksenli tane
yaps elde edilir ve bu sayede yksek akma dayanm, yksek tokluk, gelitirilmi
ilenebilirlik ve rnlerin mkemmel derin ekilebilirlik gibi eitli zelliklere sahip olmas
salanr [6]. Peritektik Al-Ti oluumu, katlama iin merkez oluturmas ve iine ilave edilen
bor alam ile birlikte dkmn mekanik zelliklerinde yksek oranda artma beklemektedir.
Al-Ti-B alamlar, sv alminyuma ilave edilerek tane inceltme ilemi gerekletirilir. Al-TiB, alminyum alamlarnda tanelerin koordinasyon saysn yani komu tane saysn 6ya
yaklatrarak tane boyutunun bymesini engellemeye yardmc olur. Bu sayede Al tanelerin
anormal bymesini durdurur. Tane snrlarnda ve iinde tutulan AlTiB, tane snr enerjisini
etkileyerek bymeyi engellemektedir.

1.2 Bileimindeki Ana Elementler ve Etkileri

1. Titanyum

Alminyum alamlarnda tane kltc bir etki gsterir. % 0.05-0,2 snrlar arasnda
ilave edilir. Basnl dkm alamlarna Ti ilavesi zararl grlr. nk Ti ilavesi
akkanl azaltr, bu durum ise dkm srasnda zorluk kartr. Basnl dkmlerde
souma hzl gelitiinden kaynakl kk taneler oluur. Titanyum ekme mukavemetiyle
sneklii artrr, s iletkenliini ise azaltr.[9]
2. Bor

Bor, titanyuma oranla sv metalin iinde ok daha kk mikronlarda olduundan dolay

ekirdeklenmeyi hzlandrma etkisi ok daha fazla olduu ve sv metalin iinde tane boyutu
olarak bor, titanyumun 1/8 kadardr. Bor mkemmel tane inceltici zeliklerine sahip olduu
dnlmektedir. Ayrca Bor sayesinde mkemmel bir iyap elde edileceine kan
getirilmitir. Genellikle % 0.01 orannda kullanlr. Bor kullanlmad zaman titanyumun
tane kltme etkisi, tekrar ergitme esnasnda azalr. Titanyum gibi bor da ekme
mukavemetini ve sneklii artrr .[9]
3. Demir

Al-Fe alamlar pek kullanlmazlar. Demir, alminyum alamlarnda emprite olarak

bulunup, miktar farkllk gsterir. Demir baz uygulamalarda mukavemeti, yksek
scaklklarda sertlii artrma gibi alam zelliklerini iyiletirici zellie sahiptir. Ayrca
srekli dkm kalplarnn scak atlamaya olan direncini artrr. Bazen de ekilmeleri
azaltmak iin demir ilave edilir. Demirin bir baka zellii de tane kltc olmasdr.
Bununla beraber yksek silisyumlu alamlarda demir miktarnn fazla oluu kaba kristalli ve
gevrek bir yapya neden olur.[9]

4. Silisyum

Bu alamlarn korozyon direnci yksektir ama ilenebilmesi zordur. Dkm alamlarda

%12ye kadar Si alamn akcln ve yksek scaklk dayanmn artrr.[9]

1.3 Problemin Tanm

Ticari olarak dkm yaplan alminyum alamlarnn ihtiyaca karlk verememesi
bundan kaynakl olarak istenilen mekanik zellikleri karlamas amacyla tane incelticilerin
yurt dndan satn alnmas sebebi ile tane incelticilerin yurtiinde retilebilirlii aratrlmas
planlanmaktadr. Bununla beraber retilen malzemelerin karakterizasyonlar yaplacak ve
kullanlabilirlii incelenecektir.

1.4 almann Amac

Sanayide kullanlan ticari olarak dkm yaplan alminyum alamlarnn ihtiyaca
karlk vermesi, istenilen mekanik zellikleri karlamas iin piyasada bulunan tane
incelticilerin yurt dndan satn alnmasn nleyip tamamen yerli bir tane inceltici yardm ile
ithal edilene oranla daha kaliteli bir dkm gerekletirmektir. Yaplacak olan bu alma ile
Al dkmnde kullanlan ticari olarak piyasada bulunan tane incelticilerin yerli retim olmas
ile Made in Turkey etiketi nem kazanacak ithal deil ihracat da yaplabilecek hem de yurt
iinde retimi gerekleen alminyum dkmleri istenilen zelliklere sahip olacak hem de en
ksa sre iinde mteriye ulatrlabilecektir. Yerli retimin da bamlln da azaltacaktr.

1.5 Literatr Taramas

Bitmi rnn performans test sonularna (Metalrjik ve Mekanik) negatif bir etki
yaratmadan, tane inceltici olarak kullanlan master alamn maliyetinin azaltlmas adna AlTi-B zerine almalar yaplmtr. Murat olak ve Ramazan Kayk tarafndan yaplan
almann ismi AITiB MASTIR ALAIMI LAVESNN ETAL160 DKM ALAIMI
ZERNDE TANE NCELTME ETKSNN NCELENMES bu almada Al-Ti-B mastr
alamlar ilavesi ile dkm alminyum alamlarnda tane inceltme ilemi genel dkmhane
uygulamalar arasnda yaygn olarak kullanlan bir ilemdir. Sv alminyum alamlarna
genellikle ergitme potasnda katlan tane incelticiler eriyik ierisinde kat heterojen
ekirdeklenme merkezleri oluturarak yapnn daha ince taneli olmasnda rol oynamaktadr.
Genel olarak tane inceltme yaplm alminyum dkmlerinde tane inceltme yaplmam
olanlara gre daha iyi beslenebilirlik saland, daha gzeneksiz bir yap olutuu ve daha

yksek ekme dayanm, uzama deerleri ve szdrmazlk deerleri elde edildii

bilinmektedir. Bununla birlikte uygulamada Al-Ti-B mastr alamlarn kullanm, sv
alminyuma ilave yntemi ve tane inceltmeyi etkileyen faktrler ve sonularn
tekrarlanabilirlii konularnda elikili raporlar bulunmaktadr. Bu almada, en yaygn
kullanlan Al-Ti-B mastr alamlarndan birisi olan Al5Ti1B tr tane inceltici mastr
alamnn ETAL160 alam zerinde tane inceltici etkisi bekletme zamanna kar
incelenmitir. almada kullanlan ETAL160 alam birincil (primer) ve hurda (dkmhane
dngs) olarak ayr ayr kullanlm ve tane inceltici ilavesinin her iki alam zerindeki
etkileri incelenmitir. Sonular Al5Ti1B mastr alam ilave edilmi ETAL160 alamndan
dklen numunelerde ortalama tane boyutunun mastr alam ilavesinden sonra potada
bekletme zaman ile nemli lde deitiini gstermitir. Ayrca tane inceltme etkisinin
dkm dngs (hurda) alama gre birincil kleden yaplan dkmlerde daha yksek
olduu gzlemlenmitir.
Sonu olarak ise ETAL160 alamna ilave edilen Al5Ti1B tane incelticinin bekletme
zamanna gre etkisinin incelendii bu almada; hem hurda hem de primer alamnda
bekletme zamannn nemli bir parametre olduu belirlenmitir. ETAL 160 primer alamna
tane inceltici ilavesinde 25 dakika sonra alnan numuneden llen tane boyutu 195 mdir.
Tane inceltilmemi dkm numunesinde tane boyutu 560 m ve bu deer ilaveden sonra 25.
dakikaya kadar azalarak optimum 195 m deerine ulatktan sonra daha fazla sre tutulan
numunelerden yaplan lmlerden tane boyutunun daha da artt grlmtr. Tane inceltici
ilavesinden 60 dakika sonra alnan numuneden yaplan lmlerde tane boyutunun 320 m
seviyelerinde olduu gzlenmitir. ETAL 160 hurda alamna tane inceltici ilavesinden
sonra tutma zamannn etkisini incelediimizde primer alama paralel sonularla
karlamaktayz. Hurda alam iinde optimum zaman 25 dakika ve tane boyutu 195 m
seviyesindedir. Hurda alamnda da optimum sreden sonra bekletme tane boyutuna olumsuz
ynde etki ederek 60 dakika sonra alnan numuneden yaplan lmlerde tane boyutunun 300
m seviyelerine kmaktadr. Tane inceltici ilavesinde bekletme zamannda optimum sreden
sonra tane boyutunun tekrar bymesinin sebebi olarak; tane inceltici ilavesiyle alam
ierisinde oluan TiB2 ve TiAl3 gibi intermetalik bileiklerin zamanla znmeye balamas
ve bunlarn birbiriyle birleerek bymesi olarak grlmektedir. Tane incelticisiz olarak
yaplan dkm numunelerini karlatrdmzda hurda alam tane boyutu 470 m iken,
primer alamda 560 m seviyelerindedir. Aradaki tane boyut fark ise hurda malzemenin

daha nceki dkmlerinde tane inceltme ilemine tabi tutulmasndan dolay ieriinde hazr
bulunan titanyumdan kaynakland varsaylmaktadr. [16]

1.6 Yntem ve Prosedrler

1.6.1

rnekleme

Al, Ti ve B elementleri tedarik edilerek tozlar ncelikle gezegensel deirmende

yksek enerjili olarak retilmeye allacaktr. Farkl sre ve dn hzlarnda denemeler
yaplarak Al-Ti-B ikili-l alamlar retilecek ve stokiometrisi belirlenecektir. XRD, SEMEDS, gibi tekniklerle karakterize edilecek toz bileiminin farkl seri alminyum alamlar
zerine etkilerini incelemek iin dkmler yaplacak ve artan oranlarda Al-Ti-B ilavesi ile
dkm yapsndaki farkllklar hem optik hem de SEM ile belirlenerek raporlanacaktr.
Alama ilavelerin hangi oranda ne tr farkllklara sebep olduu belirlenecektir. Numuneler
kesim, zmparalama ve parlatma aamalarndan sonra numuneler raporlanarak proje
sonulanacaktr.
1.6.2

Aletler-Ara Gere Cihaz

Al, Ti, B tozu

Gezegensel deirmen
Cihaz ad: Retsch DM100
Hassas terazi
Termokupllar
Ergitme iin serisi belli alminyum paralar
arj malzemeleri (Fe, Ti, Si, V, Mg, Zn)
ndksiyon oca
Numune kesme cihaz
Numune zmparalama
Parlatma cihaz
Optik mikroskop

 SEM TESCAN-XM
XRD
Cihaz ad: Smartlab X-Ray Diffraction Rigaku
1.6.3

Veri toplama

Faz analizleri iin X-nlar difraktometre (XRD) cihaz, metalografik numune

hazrlama ilemlerinin yaplmas, optik mikroskop ile mikro yapnn belirlenmesi, makro
sertlik cihazlar ile sertlik deerlerinin okunmas. Ayrca kompozitlerdeki veya alamlarn insitu faz yaplar taramal elektron mikroskobu (SEM) kullanlarak incelenmesi.
1.6.4

Veri Analizi

Kimyasal analizde kan numunenin ieriinin Al alamlarna uygunluuna karar

verilmesi, optik mikroskopta kan mikro yapyla ilgili yorumun yaplmas, makro sertlik
deerlerinin Al alamlar iin uygunluuna baklmas en son olarak da elde edilen veriler
nda kaliteli bir dkmn tanelerinin inceliinin kontrol.
1.6.5

Aratrma Sorusu ve/ veya Hipotez

Al retiminde istenilen mekanik zelliklere sahip dkm yaplmaldr. Dkm kalitesi

de ihtiyalara karlk verip vermemesiyle dorudan ilgilidir. Gerekletirilecek almada
aadaki sorularn cevaplar aratrlacaktr;
-Tane incelticilerin mekanik zelliklere etkisi nasldr?
-Tane incelticiler hangi plastik ekil verme ynteminde hangi oranda etkili olmaktadr?
-retilecek tane inceltici kompozisyonu veya kompozisyonlarnn piyasadaki dier
incelticilerle elementel, faz ve alam benzerlikleri nelerdir?
Karakterizasyon almalar (XRD, SEM,) yaplarak farkllklar ortaya koyulup mekanik
etkiler farkllklarla aklanabilir mi?
-Kimyasal kompozisyonu birbirine yakn olmasna ramen piyasada farkl firmalardan tedarik
edilen tane incelticilerin, proje kapsamnda retilen tane inceltici ile karlatrmas
yapldnda dkme etkisi nasldr?
-Uygun maliyette olmasna ramen istenilen mekanik zellikleri tam olarak karlamayan bir
inceltici kullanlrsa ne gibi sonular ortaya kar?

10

-Kullanlacak tane inceltici ile alminyum serisinde kompozisyon bakmndan bir deime
gerekleir mi?
-Hangi alminyum serisinde ne kadar miktarda retilecek tane inceltici kullanlarak istenilen
mekanik zelliklere ulalr?

1.7 almann nemi

lkemizde ve Dnyada elik Sektrnn artk ekiciliinin azalmasyla birlikte Alminyum
kolay s transferine ve sy souran bir metal olmas nedeniyle soutma sanayinde geni bir
yer bulur. Bakrdan daha ucuz olmas ve daha ok bulunmas, ilenmesinin kolay olmas
nedeniyle birok sektrde kullanlan bir metaldir. Alminyum genel manada soutucu
yapmnda, spot klarda, mutfak gereleri yapmnda, hafiflik esas olan aralarn yapmnda
(uak, bisiklet, otomobil motorlar, motosikletler vb.) kullanlr. Estetiin ve gelecein
malzemesi olarak grlr. Bunun yannda sanayide nemli bir madde olan alminyum gnlk
hayatta her zaman karmza kan bir metaldir. Arl dk ve yksek korozif ortamda
alacak malzeme sektrnde alminyum ve alamlar her zaman parlayan bir yldz
olacaktr. Bu yzdendir ki lke olarak retimini gerekletirdiimiz alminyumun dayanmn
artrp kullanm alanlarna zg daha uzun mrl bir malzeme retilmesinde byk bir adm
olacaktr. Dnyadaki alminyum reticileri de bu projede elde edeceimizi umduumuz tane
inceltici sayesinde onlara ulap sat ile lkenin ihracatna katk olarak geri dneceini
dnlr.

11

Deneysel almalar

Numune Al

Ti

TB2

Ad

Toplam

30 dk

Arlk(gr)

150 dk
evrim

A2

0.5

0.25

5.34

A3

0.5

0.5

5.57

A5

0.25

7.73

A6

0.5

7.98

A7

0.5

3.23

A8

10

Tablo 1: Al-Ti-B ve Al-TiB2 tozlar molar oran tablosu

*** Tozlar molar oranlarna ayrlarak hazrlanmtr.
**30 dakika evrime tabi tutulan numunelerin sonular sonunda 1 ile 150 dakika evrime tabi tutulan
numunelerin ise isimlendirilmesi sonunda 2 ile yaplmtr rnein; A21 (A2nin 30 dakika temsil
etmektedir) A32 (A3n 150 dakika evrime tabi tutulann temsil etmektedir.

Molar oranlarda tartlan numuneler hazrlanmtr. Hazrlanan numuneler (1: 10)

orannda bilye ile deirmende aseton zeltisi ilavesi ile 24 saat tlmtr. 24 saat srenin
ardndan alnan zeltiden aseton uzaklatrlm ve tozlar tek tek paketlenmitir.
Molar oranlarda konulan tozlar kontrol edilerek tekrar tartlmtr. Ardndan (1: 10) orannda
bilye ile kartrlarak (1: 3) orannda propanol ilavesi ile gezegensel deirmene arj
edilmitir. Hazrlanan her numune (1: 2) si 30 dakika geri kalan ise 150 dakika gezegensel
deirmende saa ve sola doru dndrlerek ya tmeye tabi tutulmutur. Ardndan
numuneler XRD de fazlar, SEM de ise yzey ve elementel analizleri yaplmtr. Analizleri
yaplan numuneler laboratuvar ortamnda dkm yaplan alminyum serilerine ilave edilerek
dkm gerekletirilmi ve ardndan metalografi laboratuvarnda metalografik ilemlerin
ardndan mikroyap fotoraf ekilerek kontrol edilmitir. Seri kaymas olup olmadn
anlamak iin saf halde dkm yaplan numunelerle karlatrlmtr.

12

Deneysel Sonular ve Tartma

3.1 XRD Sonular ve Tartma

2500
a3-2

iddet

2000

a3-1

1500
1000
500
0
20

30

40

50

60

70

80

2 teta ()

ekil 1: A31 ve A32 numunelerinin XRD sonular

ekil 1de Al-Ti-B oran 2:2:1 olan A3 kodlu kompozisyonun 30 dk ve 150 dkda tlm
XRD analizleri grlmektedir. Buna gre 39 2tetada alminyumun ana piki 45 ve 66 deki dier
pikleri ile grlmektedir. Yani ana yap ve en byk tozlar alminyumlardr. Bunun yannda
tmeden kaynakl B6O ve AlTi2 yaplar elik etmektedir. 30, 35 ve 50lerde B6O yaps ksmi
oksit alm bor elementinin kalntlar olarak grlrken, AlTi2 ve Al11Ti5 tipi yaplar da 30,5, 34,5
ve 38,5lerde ana ekirdekleyici olarak kendini gstermitir. Bu yaplarn ana malzemesi Al olarak
kalm ve dkm esnasnda yapya kk tane boyutu ve amorfumsu zelliklerinden dolay difze
olmalar beklenmitir.

13

ekil 2: A32-A52-A72nin XRD sonular

Kare: Al

gen: B6O

Daire: AlTi2-Al11Ti5

Yldz: Ti2O

ekil 2 A32, A52, A72 kodlu numunelerin XRD grafiklerini gstermektedir. A32 ierisinde
alminyumla birlikte bor ve titanyum elementleri hali hazrda bulunurken bunlar gezegensel
deirmende tlmesiyle B6O olan piklere dnmlerdir. Bununla birlikte ierisinde Ti olanlarda
ALTi2 ve Al11Ti5 gibi intermetaliklere rastlanmtr. A52 ve A72 kodlu numunelerde alminyum
miktar daha fazladr bununla birlikte titanyum ve bor tozlar oksitlenip Ti 20 ve B6O gibi denge d
fazlara dnmtr. A72 de ise alminyum tozu maksimum olup devam eden ana tozlar kk
piklerle birlikte B6O pikleridir. nk A72de her hangi titanyum ilavesi yaplmamtr. Buradan
anlalaca zere uzun sre evrilmede alminyum pikleri genilemi ve klmtr dolaysyla
alminyum pikleri ile beraber dier piklerin olumas daha olasdr nk aralardaki kk baz
piklerde baka Ti2O veya AlTi5 tarzndaki bileiklerin olutuunu gstermektedir. Fakat A52de
byleyken A72 de titanyum ilavesi olmadndan dolay bor tozlar oksitlenmi ve alminyumla
birleerek alminyum ierisinde znmtr.

14

3.2 SEM Sonular ve Tartma

15

C
ekil 3: A6 SEM Grnts, B Spectrum 10 Elementel Analizi, C Spectrum 11 Elementel Analizi
ekil 3-ada tozlarn tmeden sonraki elektron mikroskobu grnts yer almaktadr.
Elektron mikroskobu kk bytmede ekilmesine ramen Al tozlar zerine birikmi ve/veya
tutunmu Ti ve B tozlar grlmektedir. ekil 3-bde Spektrum 10 noktasndan alnan elementel analiz
grlmektedir. En byk boyutlu toz Al olduu iin genel grnm alminyum tabanl grlmektedir.
Fakat daha yakn bytmelerde Al tozu zerinde yaplacak incelemelerde ortalama Al-Ti-B oranlar
grlebilir diye dnlmektedir. Mikroskop grntsnde deforme olmu alminyumlarla birlikte
yzeye tutunmu Ti ve B, elementel analizlerde de kmtr. Buna gre bir alminyum evresinde
yaklak olarak Al:Ti:B oran 5:1:1 civarnda grlmektedir ki bu da elektron mikroskobunun yakn
bytmesinde yaklak olarak 2:1:1e tekabl etmektedir ki A6 kodlu numunede de oranlarmz
yaklak olarak bu ekildedir. ekil 3-cde Spektrum 11de ise benzer oran 5:2:1 olarak grlmekle
birlikte bir miktar oksit gze arpmaktadr. Bu oksit de XRD analizlerinde belirtilen AlTiOx benzeri
yap ile rtmektedir.

16

ekil 4: A7 A SEM Grnts, B Spectrum 12 Elementel Analizi, C Spectrum 13 Elementel Analizi,

D Spectrum 14 Elementel Analizi
ekil 4-Ada elektron mikroskobu grnts grlmektedir. kincil elektronlarla inceleme
grnts olup tozlarn deforme olup oksitli olanlarn da ki bunlar geni yass ekilde grlmektedir,
genellikle tozlarn mikron alt olduu gzlemlenmitir. ekil 4-Bde Spektrum 12 ve 13te benzer
tozlar olup Al-B-Ti-O trevi tozlar olduu dnlmektedir. Bu da XRDde benzer fazlar olarak
kendini gstermitir. Spektrum 14te ise Al-Ti-O-B eklindeki kombine bir bileik olarak gze
arpmaktadr. Toz oranlar ise Spektrum 14 iin Al:Ti:B iin 5:2:1dir ve bunun bir sebebi uzak ekim
iken dieri de tozlardan en bynn Al olmasndan kaynakland dnlmektedir.

17

3.3 Mikroyap Analizi ve Tartma

ekil 5:Saf Alminyum 20x bytme mikro yap fotoraf

a)

b)

ekil 6:A32 20x bytme mikro yap fotoraf(Farkl dalayclarla grntler konulmutur)

ekil 7: A32 50x bytme mikro yap fotoraf

18

a)

b)

ekil 8: A62 20x bytme mikro yap fotoraf(Farkl dalayclarla grntler konulmutur)
a)

b)

ekil 9: A72 10x bytme mikro yap fotoraf

ekil 10: A72 20x bytme mikro yap fotoraf

ekil 11: A72 50x bytme mikro yap fotoraf

19

Kokil kalba dkp retilen numunelerde saf alminyumda ksmen tane oluumu olup yzey
fotoraflarnda herhangi bir dentritik grnt gze arpmam olup 2. dentrit kollarnn ksmen
mesafeleri grlyor. A62 numunesinde tane snrlar keltilerden dolay daha net
grlmektedir. A62 20X bytmesi nitalle dalandnda tane snrlar ortaya kt ve tane
aralarnda da intermetalik fazlarn (AlTi2, Al11Ti5 ) olutuu dnlmektedir. A72de Al-B
yapsnda bor alminyumun tane snrlarna yerleerek kristal yap ierisinde dalm ve daha
kk tanelerin olumasna yol amtr. A72 de 20X bytmesinde grld zere yaklak
tane boyutu 3-5 mikrondur. A32nin 20x bytmesinde farkl dalama ortamlarnda dalayc
ortamn etkisi grlmektedir. ntermetalik fazlarnn olduu ya da alminyum alamlarnn az
olduu yerlerde siyah benekler grlmektedir. Bu benekler HCl ile dalanm mikro yapdr.

3.4 Sertlik Deney Sonular ve Tartma

Saf (7075 )

A32

A62

A72

60 HB

103.36 HB

96.56 HB

93 HB

Tablo 2: Numunelerin Sertlik Deerleri tablosu

Sertlik
120
100
80
Seri 1

60
40
20
0
A62

A72

A32

saf

Numune

ekil 12:Numunelerin Sertliklerinin Karlatrmal Grafii

A62, A72 ve A32 kodlu numunelerde sertlik testi ile elde edilen verilere gre genel olarak tane

boyutu inceldike tane snrlar artacandan numunelerin sertlik ve mukavemet deerlerinde

bir art grlmektedir. Bunun nedeni intermetalik fazlarn alminyum tane snrlarna kelerek
znmesi ve mekanik zeliklerinin yksek kmasdr.

20

Genel Sonular
Al-7075 alamna ilave edilen Al:Ti:B=5:1:1 tane incelticinin etkisinin incelendii bu almada;

hem hurda hem de primer alamlarnda tane incelticilerle yaplan dkmn yaplabilirlii ve tane
incelticilerin lkemizde in-situ yntemiyle retilebilirlii incelenmitir. AL-Ti-B tozlarnn in-situ ile
retiminden sonra yaplan dkmlere ilavesiyle elde edilen sonularda grld zere alminyumun
tane incelmesi grlm ve bununla birlikte mekanik zeliklerinde de iyileme grlmtr. Sv
metale bir miktar titanyum ve bor ilavesi tane yapsnda nemli lde klme salamakta ve
alamn dklebilirliini artrmaktadr.
TiAl3 zayf bir ekirdekleyicidir. Ayn zamanda TiA13 kristalleri alminyum iinde yksek
oranda znrle sahiptir. Bu iki nedenle sadece titanyumla inceltme yapldnda ok ince tane
elde etmek iin olduka fazla miktarda titanyum ilavesi gerekmektedir. TiB2 partiklleri mkemmel
ekirdekleyicilerdir. TiB2 sv alminyumda neredeyse hi znmemektedir. Bu nedenle TiB2
partiklleri dk ilave oranlarnda bile mkemmel tane inceltme salamaktadr. TiB2 partikllerinin
sv Al iinde kat kalmalar daha uzun bekletme sreleri iin inceltme etkisinin devam etmesini
salamaktadr.
AlB2 alminyumda en mkemmel ekirdekleme yetenei olan bileiktir. nk intermetalikler
tane snrlarnda kelerek srekli keltiler olutururlar. Tane inceltici ilavesinde bekletme
zamannda optimum sreden sonra tane boyutunun tekrar bymesinin sebebi olarak; tane inceltici
ilavesiyle alam ierisinde oluan AlTi2, Al11Ti5, TiB2 ve TiAl3, gibi intermetalik bileiklerin zamanla
znmeye balamas ve byyen tanelerin birlemesi grlmektedir. Tane incelticisiz olarak yaplan
dkm numunelerini karlatrdmzda tanelerin daha ince ve mekanik zeliklerinin daha iyi kt
ve alminyum alamnda seri kaymasna neden olmad grlmtr. Yaplan almann gerek
literatr aratrmas gerek de deneysel almalar bu konunun daha da ileri dzeye giderek entegre bir
ekilde retiminin yaplabilecei, allabilecei ve Made in Turkey etiketi ile dnyaya ithalatnn
gerekletirilebilecei dnlmektedir.

21

Kaynaklar
I.

Chemical Of The Week - Aluminum

II.

The Point of a Monument: A History of the Aluminum Cap of the Washington

Monument-George J. Binczewski

III.

International Aluminium Institute 2004; Available from: www.world-aluminium.org.

IV.

European Aluminium Association 2004.

V.

Campbell, J. Castings : [the new metallurgy of cast metals]. 2003, Butterworth

Heinemann.

VI.

McCartney, D.G. Grain Refining Of Aluminum And Its Alloys Using Inoculants.
International Materials Reviews, 1989. 34(5): p. 247-260.

VII.

Vander Voort, G.F, A. International, and A.I.H. Committee, Metallography and

microstructures. 2004: ASM International. M. ULUDAG et al./ ISITES2014
Karabk - TURKEY 1610

VIII.

Xu, C.L, et al, Effect of La2O3 in the AlPTiTiCLa2O3 modifier on primary

silicon in hypereutectic AlSi alloys. Journal of Alloys and Compounds, 2006. 421
(12): p. 128-132.

IX.

DEMR DII DK SICAKLIK METAL ve ALAIMLARI, Kocaeli niversitesi,

Ders Notlar Arivi

X.
XI.

TMMOB MADEN MHENDSLER ODASI, Alminyum Raporu

Ermi, H. M., Yaman, B., Kkkaragz, S., idem, M., Etial 145 Al-Si
(A.A332) alamlarnn modifikasyonu, 2.Alminyum Sempozyumu, Seydiehir 98113 (2003).

22

XII.

Lee, Y. C., Dahle, A. K., Stjohn, D. H., Hutt, J. E. C., The affect of grain refinement
and silicon content on grain formation in hypoeutectic Al-Si alloys, Journal of
Materials Processing Technology, A259 43-52 (1998).

XIII.

Eruslu, N., Alminyum Alamlarnn Dkm ve Yap Kontrol , Segem

Yaynlar, stanbul 7-95 (1984).

XIV.

Ibarra D. G., Control of Grain Refinement of Al-Si Alloys by Thermal Analysis,

Department of Mining and Metalurgical Enginering McGill University, Montreal
Canada 1-38 (1999).

XV.

avuolu, E., Eruslu, N., Akdeniz, A., Altmolu A., Alminyum ve

Alamlarnda

Alama

ile

Tane

Kltme,

3.

Ulusal

Alminyum

Kongresi,Seydiehir, 136-139 (1978).

XVI.

Al-Ti-B mastr alam ilavesinin etial160 dkm alam zerinde tane inceltme
etkisinin incelenmesi, Murat OLAK ve Ramazan KAYIKCI

XVII.

Alminyum dkm alamlarna Al5Ti1B ile tane inceltme ilemi uygulanmas, Fatih
Baypnar

XVIII.

Al/TiC In-Situ NANO KOMPOZTLERN SICAK PRESLEME YNTEMYLE

RETLMES, Burak DKC, Fevzi BEDR, ve Mehmet GAVGALI

XIX.

avusoglu, E., Eruslu, N., Akdeniz, A., Altmsoglu A., Alminyum ve

Alasmlarnda Aslama ile Tane Kltme, 3. Ulusal Alminyum Kongresi,
Seydisehir, 136-139 (1978).

XX.

Uygun, G., Bozkurt, N., Gekinli, E., Alminyum Bor ile Tane Kltme ve Bor
Daglmnn Otoradyografi ile Tespiti, 4. Ulusal Metalurji Kongre ve Sergisi,
Seydisehir, 753-765 (1986).

23

24