Sadraj

1.

Saetak............................................................................................................................................. 2

2.

Kljune rijei .................................................................................................................................... 2

3. Obrada teme........................................................................................................................................ 3
3.1. Uvod ................................................................................................................................................. 3
3.1.1. Fizikalna svojstva rendgenskih zraka ............................................................................................. 3
3.2. Razrada teme.................................................................................................................................... 4
3.2.1. Analogna radiografija .................................................................................................................... 4
3.2.2. Kompjuterizirana radiografija........................................................................................................ 7
3.2.3. Digitalna radiografija ..................................................................................................................... 9
3.3. Zakljuak ......................................................................................................................................... 10
4. Popis literature .................................................................................................................................. 11

1. Saetak
Medicinska radiologija je grana medicine koja se bavi primjenom rendgenskog ili x zraenja u
dijagnostike ili terapijske svrhe.
Rendgenske zrake imaju valove vrlo kratkih valnih duljina (10-6 do 1010 cm), ali visoke frekvencije
(1016 do 1018 Hz). Imaju veliku energiju koja im omoguduje prolazak kroz tkiva.
Razlikujemo analognu, kompjuteriziranu i digitalnu radiografiju. Analogna ili konvencionalna
radiografija je specifina po tome to koristi rendgenski film kao receptor slike. Nakon snimanja
rendgenski film je potrebno razviti u odreenim kemikalijama.
Kompjuterizirana radiografija umjesto rendgenskog filma koristi fosforne ploe. Eksponirana
fosforna ploa se zatim oitava u digitalizatoru.
Digitalna radiografija kao receptor slike koristi digitalni detektor. Velika prednost digitalne
radiografije je u brzom nastanku slike, to rezultira brim i vedim protokom bolesnika.

2. Kljune rijei
Rendgensko ili x zraenje; receptor slike; analogna radiografija; kompjuterizirana radiografija;
digitalna radiografija;

3. Obrada teme

3.1. Uvod
Medicinska radiologija je grana medicine koja se bavi primjenom rendgenskog ili x zraenja u
dijagnostike ili terapijske svrhe.
Najede se upotrebljavaju elektromagnetni valovi (rendgenske i gama zrake) te korpuskularne
zrake (alfa, beta i neutronske zrake).
Dijagnostika radiologija koristi ionizirajude zraenje u dijagnostike svrhe. Zahvaljujudi brzom
razvoju radiolokih ureaja i sve vedem znanju radiologa, radiodijagnostika je postala centralna
dijagnostika disciplina u humanoj medicini omogudivi interpretaciju patolokih promjena in vivo
bez otvaranja pacijenta.
Terapijska radiologija je grana medicinske radiologije koja ionizirajude zraenje koristi u terapijske
svrhe. Terapijska radiologija se naziva jo i radioterapija, a intenzivno se razvila u posljednja tri
desetljeda konstrukcijom snanih visokovoltanih aparata koji emitiraju zraenje visokih energija i
velike prodornosti (linearni akceleratori).

3.1.1. Fizikalna svojstva rendgenskih zraka

Njemaki fiziar W.C. Rntgen smatra se zaetnikom radiologije. On je 8. studenog 1985. godine
otkrio nove, do tada nepoznate zrake. S obzirom da tada nije znao njihova fizikalna svojstva,
otkriveno zraenje odluio je nazvati X zraenjem. Kasnije se na prijedlog mnogih njegovih kolega X
zraenje poelo nazivati rendgenskim zraenjem.
Rendgenske ili x zrake su dio spektra elektromagnetnih valova koji se meusobno razlikuju po
valnim duljinama i frekveciji. Elektromagnetni val predstavlja irenje energije neizmjerno male mase
u nekom prostoru.
U elektromagnetne valove se ubrajaju eletrini, radio valovi, infracrvene zrake, vidljiva svjetlost,
ultraljubiaste zrake, rendgenske zrake, te gama i kozmike zrake.
Rendgenske zrake imaju valove vrlo kratkih valnih duljina (10-6 do 1010 cm), ali visoke frekvencije
(1016 do 1018 Hz). Zbog navedenih osobina imaju veliku energiju koja im omoguduje prolazak kroz
tkiva.

U dijagnostikoj radiologiji rendgenske zrake nastaju u rendgenskoj cijevi. Prilikom ekspozicije x

zraenje izlazi iz rendgenske cijevi i prolazi kroz odreeni dio pacijentova tijela. Prolaskom kroz tijelo
x zraenje slabi i pada na receptor slike. Receptor slike moe biti rendgenski film, kazeta sa fosfornom
ploom ili digitalni detektor.
Ukoliko je receptor slike rendgenski film, govorimo o analognoj ili konvencionalnoj radiografiji.

3.2. Razrada teme

3.2.1. Analogna radiografija
Analogna radiografija kao receptor slike koristi radioloki film. Film je fotomaterijal osjetljiv na
djelovanje rendgenskog zraenja, a slui za dobivanje radiograma.
Svaki fotomaterijal se sastoji od dva osnovna sloja:
-Podloge- koja slui samo kao potpora fotosloju;
-Fotosloja-ili fotonanosa koji se nalazi na jednoj ili objema stranama podloge, a osjetljiv je na
djelovanje svjetla i x zraenja;
Rendgenski fotomaterijal upotrebljava fotosloj sa srebrnim bromidom (AgBr) jer je spoj srebra s
bromom oko 30 % osjetljiviji na djelovanje x zraenja. Drugi sastavni sloj fotosloja je ista elatina u
kojoj su raspreni srebrni halogenidi (spojevi joda, broma ili klora sa srebrom).

Nain rada sa radiografskim filmom

Fotonanos radiografskog filma je vrlo osjetljiv na djelovanje svjetlosti. Zbog toga je potrebno
paljivo rukovati filmom kako ga ne bi osvjetlili. Ukoliko osvjetlimo neeksponirani (nekoriteni)
radiografski film on postaje neupotrebljiv. Da bi sprijeili dopiranje svjetlosti do fotosloja filma, u
analognoj radiografiji se koriste radiografske kazete.
Radiografske kazete su plosnate kutije koje slue za zatitu filma od neeljenog osvjetljenja i
mehanikog oteenja. Kazeta omoguduje upotrebu filma tijekom snimanja. Ona mora biti vrsta i
otporna na savijanje, lagana za noenje i pravilno oblikovana. Poeljno je da se prednja i stranja
strana kazete oboje razliitim bojama kako bi se vizualno razlikovale.
Prednja strana kazete je najede crne boje, graena je od materijala niskog atomskog broja koji
lako i bez stvaranja sjena proputa rendgenske zrake do filma. Stranja strana kazete ima sasvim
drukiju ulogu od prednje. U nju je ugraena olovna lamela koja spreava prolazak x zraka izvan
kazete u okolinu. Stranja strana kazete je najede obojena crvenom ili plavom bojom.

Prilikom ekspozicije (snimanja) radiografski film se nalazi unutar kazete. Kazeta se najede
postavlja ispod snimanog dijela tijela. Eksponiranjem, rendgenske zrake izlaze iz rendgenske cijevi,
prolaze kroz snimani dio tijela i padaju na kazetu s filmom. Prednja (crna) strana kazete proputa x
zraenje koje djeluje na fotosloj rendgenskog filma. Olovna lamela na stranjoj strani kazete spreava
prolazak x zraka iz kazete u okolinu. Djelovanjem rendgenskog zraenja u fotosloju rendgenskog filma
se stvorila latentna slika. Film na koji je djelovala ekspozicija nazivamo eksponirani film. Nakon
ekspozicije kazeta s eksponiranim filmom se odnosi na razvijanje u tamnu komoru.

Tamna komora

Tamna komora je prostorija u kojoj se vri fotografska obrada filma. Ona je u potpunosti zamraena
i kao takva omoguduje potpunu zatitu od neeljenog osvjetljavanja filma za vrijeme kemijske
obrade. Svi otvori i procjepi (poput kljuanice) su zatvoreni i nepropusni za svjetlo. Razlikujemo suhi i
mokri dio tamne komore. U suhom dijelu se nalazi radni stol na kojem su dobro zatvorene kutije sa
neeksponiranim filmovima. Mokri dio komore sadri spremnike za otopinu razvijaa, prekidnu kupku,
fiksir i vodu za ispiranje.
Tamna komora je osvjetljena radnim ili sigurnosnim svjetlom pod kojim se razvijaju filmovi.
Fotoslojevi rendgenskih filmova su slabije osjetljivi na due valove svjetla. Zbog toga se kao
sigurnosno svjetlo koristi crveno, smee ili zeleno svjetlo slabog intenziteta.
Nakon ekspozicije, kazeta s filmom se iz snimaone donosi u tamnu komoru. Kazeta se stavlja na
radni stol i otvara se pod radnim svjetlom. Iz kazete se izvadi eksponirani rendgenski film koji je
spreman za razvijanje. Film se odnosi u mokri dio komore u kojem se odvija razvijanje.

Razvijanje filma

Razvijanje je postupak pri kojem se nastavlja izluivanje elementarnog srebra iz svih kristala
srebrnog bromida koji su bili izloeni djelovanju rendgenskog zraenja. Postupkom razvijanja latentna
slika postaje vidljiva (razvijena).
1. Faza (Razvijanje)
Eksponirani rendgenski film se potapa u razvija. Otopina razvijaa prodire u fotosloj koji odeblja i
nabubri. Izluuje se elementarno srebro iz kristala srebrnog bromida u fotosloju filma. Dijelovi
fotomaterijala na koje je rendgensko zraenje jae djelovalo izgledati de potpuno crno, a mjesta na
koje rendgensko zraenje uopde nije djelovalo izgledati de bijela nakon razvijanja. Vrijeme razvijanja
ne smije biti ni prekratko ni predugo. Ako je prekratko, elementarno srebro se ne de izluiti iz kristala
srebrnog bromida koji su bili izloeni rendgenskim zrakama. Predugim razvijanjem poinje se taloiti
srebro iz kristala koji nisu apsorbirali rendgensko zraenje i kao rezultat se pojavljuje siva mrena filma
(siva boja itavog filma).
5

2. Faza (Prekidna kupka)

Razvijanje se prekida uranjanjem filma u vodu. Postupak razvijanja se mora naglo prekinuti da ne
doe do taloenja srebra iz kristala u neeksponiranim dijelovima filma. Ovom fazom se spreava
pojava sive mrene filma.
3. Faza (Fiksiranje)
Fiksir se sastoji od natrijeva ili amonijeva tiosulfata. Oni se veu u kristalu s ionima srebra pri emu
nastaju srebrni tiosulfati. Uranjanjem filma u fiksir iz fotonanosa se uklanjaju svi preostali kristali
srebrnog bromida koji nisu izlueni u procesu razvijanja. Svrha fiksiranja jest da kristali srebrnog
bromida koje nije zahvatio proces razvijanja postanu neosjetljivi na svjetlo (fotorezistentni).
4. Faza (Ispiranje fotomaterijala)
Nakon fiksiranja film se ispire vodom kako bi se iz fotosloja uklonile preostale kemijske supstance
topive u vodi. Ispiranje se vri u sporetekudoj vodi ime se uklanjaju ostaci otopine fiksira, srebrnih
soli i njihovih spojeva.
5. Faza (Suenje)
Film se izvadi iz vode, ocijedi i osui.
Proces razvijanja je zavren. Latentna slika iz fotosloja filma je postala vidljiva, to znai da je film
razvijen.
U praznu kazetu se stavlja novi, neeksponirani (nekoriteni) film, ona se dobro zatvara i stavlja na
policu sa napunjenim kazetama koje su spremne za daljnje koritenje.

3.2.2. Kompjuterizirana radiografija

Kompjuterizirana radiografija je uvedena dijagnostiku prije otprilike 2 desetljeda i ini pionirski
korak u digitalnoj radiografiji.
Umjesto rendgenskog filma, u kompjuteriziranoj radiografiji koristimo fosforne ploe.
Fosforne ploe su ploe premazane fosforescentnim materijalom.
Fosforna ploa se sastoji od:
-podloge- koja slui kao potpora aktivnom sloju i omoguduje noenje i rukovanje
fosforescentnim zaslonom;
-aktivnog sloja- koji je nanesen na podlogu, a slui za stvaranje radiograma;
U aktivnom sloju se apsorbiraju x zrake i stvara se latentna slika.

Nain rada sa fosfornim ploama

Nain rada je vrlo slian analognoj radiografiji. Koriste se jednaki rendgenski ureaji, nain snimanja
i formati kazeta isti. Glavna razlika je u tome to analogna radiografija koristi kazete sa rendgenskim
filmom koji se nakon snimanja razvija u tamnoj komori, dok se u kompjutoriziranoj tomografiji kao
receptor slike koriste kazete sa fosfornom ploom, a tamnu komoru zamjenjuje digitalni ita.
Prilikom ekspozicije (snimanja) ploa sa fosforescentnim materijalom se nalazi unutar kazete.
Eksponiranjem, rendgenske zrake izlaze iz rendgenske cijevi, prolaze kroz snimani dio tijela i padaju
na kazetu. Prednja strana kazete proputa x zraenje koje djeluje na aktivni sloj fosforne ploe.
Olovna lamela na stranjoj strani kazete spreava prolazak x zraka iz kazete u okolinu.
Aktivni sloj apsorbira x zrake. Djelovanje x zraenja dovodi do zarobljavanja elektrona u pojedinim
dijelovima materijala. Meusobni raspored zarobljenih elektrona ini latentnu sliku. Nakon
ekspozicije kazeta se unosi u digitalni ita.

Digitalni ita

Digitalni ita ili digitalizator je ureaj koji latentnu sliku s aktivnog sloja fosforne ploe prenosi na
monitor radne stanice.
Eksponirana kazeta se postavlja u digitalni ita. Digitalizator koristi pokretnu lasersku zraku za
oitavanje latentne slike. Laserska zraka stimulira fosfornu plou toku po toku to dovodi do
oslobaanja zarobljenih elektrona.
Elektroni se iz vieg energijskog stanja vradaju u nie energijsko stanje pri emu oslobaaju viak
energije u obilku svjetlosti koja se detektira fotodetektorom i pretvara u elektrini signal.
Na zaslonu monitora, pojavljuje se vidljiva slika u digitalnom obliku.
Nakon to je oitana, fosforna ploa ostaje nekoliko sekundi u digitalizatoru kako bi se obrisao
ostatni signal u aktivnom sloju. Brisanje se vri nizom lampi visokog intenziteta koje emitiraju mnogo
jau svjetlost od laserske zrake.
Fosforna ploa sa obrisanim signalom se vadi iz digitalizatora i moe se koristiti za novu ekspoziciju.

3.2.3. Digitalna radiografija

U digitalnoj radiografiji kao receptor slike koristimo digitalni detektor. Ovakvom nainu rada nisu
potrebni rendgenski filmovi ni tamna komora.

Matrini detektori x zraenja

Ravni detektor (flat panel detector) je plosnata ploa veliine 35x43 koja moe biti fiksna ili
mobilna, a slui kao receptor slike.
Matrini detektor ima nekoliko dijelova:

-upadni sloj- sastavljen je materijala osjetljivog na rendgensko zraenje;

-analogno-digitalni pretvornici- drugim nazivom konverteri, nalaze se ispod upadnog sloja,
svaki detektor predstavlja jedan piksel na radiogramu;
-podloga- staklena je i vrlo tanka, slui kao nosa ostalih dijelova detektora;

Upadni sloj je sastavljen od fluorescentnog materijala, najede Cezijeva jodida koji je osjetljiv na
djelovanje x zraenja. Ispod upadnog sloja nalazi se polje pretvornika od amorfnog silicija. Matrica
pretvornika se oitava red po red dok se ne oita itava latentna slika. Nakon oitanja latentna slika
postaje vidljiva na monitoru radne stanice.
Prilikom ekspozicije digitalni detektor se nalazi iza ili ispod snimanog dijela tijela. X zraenje prolazi
kroz pacijenta i pada na digitalni detektor. Digitalni detektor pretvara upadno x zraenje u analogni
signal, koji se zatim digitalizira preko analogno-digitalnog pretvaraa.
Dobiveni numeriki podaci se obrauju raunalom. Nekoliko sekundi nakon ekspozicije na monitoru
radne stanice se pojavljuje snimka snimanog dijela tijela. Dobivena snimka na monitoru je odmah
raspoloiva za eventualnu naknadnu obradu i slui u dijagnostike svrhe.Moemo ju arhivirati,
razmijeniti sa drugim raunalima u mrei ili printati na posebnom printeru.

Prednosti digitalne radiografije

Digitalna radiografija ima mnogo prednosti u odnosu na analognu ili kompjuteriziranu radiografiju.
Primjenom digitalnog detektora slike se pojavljuju na monitoru gotovo istovremeno sa ekspozicijom.
Bri je protok bolesnika jer ne moramo odnositi receptor na razvijanje u tamnu komoru.
Nema kemikalija poput fiksira i razvijaa, nema skladitenja filmova- slike su pohranjene u
raunalnom sustavu. Nakon ekspozicije imamo mogudnost naknadne obrade slike bez ponavljanja
snimanja. Detektor je visoko osjetljiv na x zraenje to rezultira manjom dozom za pacijenta. Pacijent
na pregled kod lijenika ne mora nositi slike, lijenik pronalazi sliku u sustavu i otvara ju na zaslonu
svog raunala.

3.3. Zakljuak
Rendgenske ili x zrake su dio spektra elektromagnetnih valova koji se meusobno razlikuju po
valnim duljinama i frekveciji. Elektromagnetni val predstavlja irenje energije neizmjerno male mase
u nekom prostoru.
U dijagnostikoj radiologiji rendgenske zrake nastaju u rendgenskoj cijevi. Prilikom ekspozicije x
zraenje izlazi iz rendgenske cijevi i prolazi kroz odreeni dio pacijentova tijela. Prolaskom kroz tijelo
x zraenje slabi i pada na receptor slike. Receptor slike moe biti rendgenski film, kazeta sa fosfornom
ploom ili digitalni detektor.
Ukoliko je receptor slike rendgenski film, govorimo o analognoj ili konvencionalnoj radiografiji.
Rendgenski film se razvija u tamnoj komori uranjanjem u kemikalije. Kompjuterizirana radiografija
umjesto rendgenskog filma koristi fosforne ploe. Fosforna ploa se oitava i prebrisuje u
digitalizatoru. Fosfornu plou kao receptor slike moemo koristiti za vie ekspozicija. Nastala slika se
prikazuje na monitoru, moe se pohraniti u sustavu ili isprintati na posebnom printeru.
Digitalna radiografija kao receptor slike koristi digitalni detektor. Nakon ekspozicije, latentna slika
gotovo odmah postaje vidljiva na monitoru radne stanice. Primjena ravnih detektora omoguduje
naknadnu obradu slike bez ponovnog snimanja.

10

4. Popis literature
http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_radiography
Klanfar,Z. Teorija i praksa radioloke tehnologije, Zagreb; Zdravstveno Veleuilite, 2013.
Miletid, D. Skeletna radiografija, Rijeka; Glosa, 2008.

11