Agrotourismos Kai Anaptiksi

ÕÐÏÕÑÃÅÉÏ ÅÈÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ ÊÁÉ ÈÑÇÓÊÅÕÌÁÔÙÍ
ÐÁÉÄÁÃÙÃÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ
ÁÃÑÏÔÏÕÑÉÓÌÏÓ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔÕÎÇ
ÔÅ×ÍÉÊÁ ÅÐÁÃÃÅËÌÁÔÉÊÁ ÅÊÐÁÉÄÅÕÔÇÑÉÁ

Â´ ÔÜîç 1ïõ Êýêëïõ
Eéäéêüôçôá: ÐåñéâÜëëïíôïò êáé Áãñïôïõñéóìïý
ÔÏÌÅÁÓ
ÃÅÙÐÏÍÉÁÓ, ÔÑÏÖÉÌÙÍ
ÊÁÉ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍÔÏÓ Ï.Å.Ä.Â. 1999
ÕÐÏÕÑÃÅÉÏ ÅÈÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ ÊÁÉ ÈÑÇÓÊÅÕÌÁÔÙÍ
ÐÁÉÄÁÃÙÃÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ
ÊáëäÞò Ðáíáãéþôçò Èåïäùñïðïýëïõ ÅëÝíç
Áëåîüðïõëïò Ãåþñãéïò ÃéáííïõæÜêïõ Áëåîßá
ÁÃÑÏÔÏÕÑÉÓÌÏÓ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔÕÎÇ
ÔÅ×ÍÉÊÁ ÅÐÁÃÃÅËÌÁÔÉÊÁ ÅÊÐÁÉÄÅÕÔÇÑÉÁ

Â´ ÔÜîç 1ïõ Êýêëïõ
Eéäéêüôçôá: ÐåñéâÜëëïíôïò êáé Áãñïôïõñéóìïý
ÔÏÌÅÁÓ
ÃÅÙÐÏÍÉÁÓ, ÔÑÏÖÉÌÙÍ
ÊÁÉ ÐÅÑÉÂÁËËÏÍÔÏÓ Ï.Å.Ä.Â. 1999
ÓÕÃÃÑÁÖÅÉÓ
ÊáëäÞò Ðáíáãéþôçò
Èåoäùñïðïýëïõ ÅëÝíç
Áëåîüðïõëïò Ãåþñãéïò
ÃéáííïõæÜêïõ Áëåîßá
ÓÕÍÔÏÍÉÓÔÇÓ
Âïýôóéíïò Ãåþñãéïò
ÅÐÉÔÑÏÐÇ ÊÑÉÓÇÓ
Ðáðáãåùñãßïõ Êùí/íïò
ÌÝñãïò Ãåþñãéïò
ÌáíéáôÝá ÁñéóôÝá
ÃËÙÓÓÉÊÇ ÅÐÉÌÅËÅÉÁ
ÓéìùôÜ ÊáíÝëëá
ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÇ ÅÐÅÎÅÑÃÁÓÉÁ
ÊïõóêïõíÝëïõ ÂáóéëéêÞ
Ðñüëïãïò
¸÷åé åðáíåéëçììÝíá äéáðéóôùèåß üôé ãéá ôç óôÞñéîç êáé åíßó÷õ-
óç ôçò áðáó÷üëçóçò ôïõ áíèñþðéíïõ äõíáìéêïý ôçò õðáßèñïõ,
÷ñåéÜæïíôáé âéþóéìåò ôïðéêÝò ïéêïíïìéêÝò äñáóôçñéüôçôåò, ïé ïðïß-
åò íá åßíáé öéëéêÝò ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí êáé ïé ïðïßåò ðñïÝñ÷ïíôáé á-
ðü åðé÷åéñçìáôéêÞ ðñùôïâïõëßá ôïðéêþí öïñÝùí êáé áôüìùí («åê
ôùí êÜôù ðñïò Üíù ðñïóÝããéóç»/«bottom-up approach»). Ôï ðëåï-
íÝêôçìá ôùí ôïðéêþí åðé÷åéñçìáôéêþí ðñùôïâïõëéþí åßíáé üôé ç
ðñïóôéèÝìåíç áîßá, ðïõ äçìéïõñãåßôáé áðü áõôïý ôïõ åßäïõò ôéò åðé-
÷åéñÞóåéò, ðáñáìÝíåé êáé äéáíÝìåôáé óôçí ðåñéï÷Þ.
Áêüìá Ý÷åé äéáðéóôùèåß üôé, ôïõëÜ÷éóôïí óôéò áíáðôõãìÝíåò ÷þ-
ñåò, ç ãåùñãßá ùò ïéêïíïìéêÞ äñáóôçñéüôçôá, ìåôáëëÜóóåôáé áðü ü-
ñïõò ðïóüôçôáò óå üñïõò ðïéüôçôáò. Ó´ áõôü óõìâÜëëåé ôï ãåãïíüò
üôé óôéò ÷þñåò áõôÝò Ý÷ïõí êáëõöèåß ïé âáóéêÝò áíÜãêåò óå ðñïúü-
íôá äéáôñïöÞò, ðïõ ðáñÜãïíôáé áðü ôï ãåùñãéêü ôïìÝá ôùí ßäéùí
ôùí ÷ùñþí Þ áðü åéóáãùãÝò. Ç óôáäéáêÞ áðåëåõèÝñùóç ôçò äéå-
èíïýò áãïñÜò ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí, ìå ôç ìåßùóç åìðïñéêþí öñáã-
ìþí (äáóìþí ê.ô.ë.), ç ôå÷íïëïãéêÞ åîÝëéîç ôùí ìÝóùí ìåôáöïñÜò,
óõóêåõáóßáò, óõíôÞñçóçò ê.ô.ë. ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí Ý÷ïõí å-
íôåßíåé ôïí áíôáãùíéóìü, ìå áðïôÝëåóìá ï ãåùñãéêüò ôïìÝáò íá ìçí
Ý÷åé óçìáíôéêÜ ðåñéèþñéá áýîçóçò ôùí åéóïäçìÜôùí ìÝóù áýîçóçò
ôçò ðáñáãùãÞò. ÅðéðëÝïí, ç Üíïäïò ôïõ êáôÜ êåöáëÞ äéáèÝóéìïõ åé-
óïäÞìáôïò Ý÷åé ïäçãÞóåé óå áõîçìÝíåò áðáéôÞóåéò ãéá ðñïúüíôá õ-
øçëÞò ðïéüôçôáò, åíþ ç óõíáßóèçóç ôçò åõèýíçò êÜèå ðïëßôç ãéá ôçí
ðñïóôáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò äçìéïõñãåß áðáéôÞóåéò ðáñáãùãÞò
ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí ÷ùñßò õðïâÜèìéóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò.
Ç íÝá ïéêïíïìéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá, üðùò äéáìïñöþíåôáé, ðñï-
êáëåß ðñïâëÞìáôá óôçí áðüêôçóç âéþóéìïõ åéóïäÞìáôïò áðü ôïõò
ðáñáãùãïýò ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí, éäßùò áðü áõôïýò ðïõ âñßóêï-
íôáé óå ïñåéíÝò êáé ìåéïíåêôéêÝò ðåñéï÷Ýò ìå ìéêñÞ êáé ðïëõôåìá÷é-
6 ÐÑÏËÏÃÏÓ
óìÝíç ãåùñãéêÞ åêìåôÜëëåõóç. Ãé áõôü, ïé ãåùñãïß ìå ôçí åíáó÷ü-

ëçóÞ ôïõò êáé óå Üëëåò äñáóôçñéüôçôåò, ãåùñãéêïý Þ Üëëïõ ÷áñá-
êôÞñá ðñïóðáèïýí íá áðïêôÞóïõí óõìðëçñùìáôéêü åéóüäçìá. Ç
ðñáêôéêÞ ôçò ðïëõäñáóôçñéüôçôáò êåñäßæåé óõíå÷þò Ýäáöïò óôéò á-
íáðôõãìÝíåò ÷þñåò, êáèüóïí óõìðëçñþíåé ôï åéóüäçìá, áîéïðïéåß
ôï äéáèÝóéìï ÷ñüíï êáé óõíôåëåß óôçí ðáñáìïíÞ ôùí êáôïßêùí ôçò
õðáßèñïõ óôéò åóôßåò ôïõò.
ÅííïéïëïãéêÜ, ï üñïò áãñïôïõñéóìüò ðáñïõóéÜæåôáé ìå äýï åê-
äï÷Ýò. ÊáôÜ ôçí ðñþôç, ï áãñïôïõñéóìüò (farm tourism) åßíáé ìéá
ïéêïíïìéêÞ äñáóôçñéüôçôá ðïõ áíáðôýóóåôáé ìÝóá óôéò ðáñáãùãé-
êÝò ìïíÜäåò ôçò ãåùñãßáò, ôéò ãåùñãéêÝò åêìåôáëëåýóåéò Þ óå óýí-
äåóç ìå áõôÝò, ìå óêïðü ôçí áðüêôçóç óõìðëçñùìáôéêïý åéóïäÞìá-
ôïò áðü ôçí ðáñï÷Þ õðçñåóéþí öéëïîåíßáò êáé ôïõñéóìïý (hospital-
ity and tourism services). Ìå ôçí Ýííïéá áõôÞ, ï áãñïôïõñéóìüò ðñï-
ûðïèÝôåé ýðáñîç ãåùñãéêÞò åêìåôÜëëåõóçò óå ëåéôïõñãßá êáé ôïí å-
ìðëåêüìåíï ìå ôçí áãñïôïõñéóôéêÞ åðé÷åßñçóç íá Ý÷åé ôçí éäéüôçôá
ôïõ êáô´ åðÜããåëìá ãåùñãïý. Áðïôåßíåôáé óå åéäéêÞ êáôçãïñßá åðé-
óêåðôþí, ïé ïðïßïé åðéèõìïýí óôïí åëåýèåñï ÷ñüíï êáé óôéò äéáêï-
ðÝò ôïõò íá øõ÷áãùãçèïýí êáé íá åêðáéäåõèïýí ìå ôçí åíåñãü áíÜ-
ìéîÞ ôïõò óôéò ãåùñãéêÝò åñãáóßåò. Óùóôüôåñïò üñïò, ëáìâÜíïíôáò
õðüøç ôç ãåùñãéêÞ ðñïûðüèåóç, èá ìðïñïýóå íá Þôáí «ãåùñãéêüò
ôïõñéóìüò», ï ïðïßïò, üìùò, äåí Ý÷åé åðéêñáôÞóåé óôç ÷þñá ìáò êáé
äå ÷ñçóéìïðïéåßôáé.
ÊáôÜ ôç äåýôåñç åêäï÷Þ, ðïõ Ý÷åé åðéêñáôÞóåé óôçí åëëçíéêÞ
ãëþóóá, ï üñïò «áãñïôïõñéóìüò» ðáñáðÝìðåé óå ôïõñéóìü óôïí á-
ãñïôéêü ÷þñï, ï ïðïßïò äåí óçìáßíåé êáô´ áíÜãêç ýðáñîç ãåùñãéêÞò
äñáóôçñéüôçôáò êáé óýíäåóç ì´ áõôÞí. Åðßóçò, óôçí áããëïóáîùíéêÞ
ïñïëïãßá, ï «áãñïôéêüò ôïõñéóìüò» (rural tourism) äåí óõíäÝåôáé
ðÜíôá ìå ôç ãåùñãéêÞ åíáó÷üëçóç, áëëÜ ìå åíÝñãåéåò øõ÷áãùãßáò,
äéáóêÝäáóçò êáé åêðáßäåõóçò óôçí ýðáéèñï. ÐáñáðëÞóéåò Ýííïéåò
ôïõ «áãñïôéêïý ôïõñéóìïý», ìå ìéêñÝò äéáöïñïðïéÞóåéò ùò ðñïò ôïí
ðñïóáíáôïëéóìü, ôï ðåñéå÷üìåíï ê.ô.ë. åßíáé ï Þðéïò ôïõñéóìüò
(soft-tourism), ï ïéêïôïõñéóìüò (eco-tourism), o oéêï-áãñïôïõñé-
óìüò (eco-agritourism), ï ôïõñéóìüò õðáßèñïõ (countryside
tourism), ï åíáëëáêôéêüò ôïõñéóìüò (alternative tourism) ê.Ü.
ÐÑÏËÏÃÏÓ 7
ÐñÝðåé áêüìç íá óçìåéùèåß üôé óå äéÜöïñåò ÷þñåò, áëëÜ êáé óôç

äéêÞ ìáò, ïé ðáñáðÜíù Ýííïéåò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé áäéáêñßôùò ùò óõ-
íþíõìåò, õðïäçëþíïíôáò ôçí ïðïéáäÞðïôå ôïõñéóôéêÞ äñáóôçñéüôç-
ôá óôçí ýðáéèñï.
Óôï ðáñüí åã÷åéñßäéï, ðïõ ðñïïñßæåôáé ãéá ôç Â´ ÔÜîç ôùí Ôå÷íé-
êþí Åðáããåëìáôéêþí Åêðáéäåõôçñßùí ôïõ ÔïìÝá Ãåùðïíßáò, Ôñï-
ößìùí êáé ÐåñéâÜëëïíôïò, Åéäéêüôçôáò ÐåñéâÜëëïíôïò êáé Áãñï-
ôïõñéóìïý, Ýãéíå ðñïóðÜèåéá áðïóáöÞíéóçò êáé óõóôçìáôïðïßç-
óçò, ãéá ðñþôç öïñÜ óôá äåäïìÝíá ôçò åëëçíéêÞò äåõôåñïâÜèìéáò
åêðáßäåõóçò êáé ìÜëéóôá óôá ðëáßóéá ôçò áñ÷éêÞò åðáããåëìáôéêÞò
åêðáßäåõóçò êáé êáôÜñôéóçò, ôïõ ãíùóôéêïý áíôéêåéìÝíïõ ôïõ áãñï-
ôïõñéóìïý êáé êõñßùò ôçò áíáðôõîéáêÞò óõìâïëÞò ôïõ óôéò ôïðéêÝò
áãñïôéêÝò êïéíùíßåò.
Ôï âéâëßï áêïëïõèåß ôï áíáëõôéêü ðñüãñáììá êáé äéáñèñþíåôáé
óå åðôÜ êåöÜëáéá. ÓõãêåêñéìÝíá: ôï ÊåöÜëáéï 1 áíáöÝñåôáé óôçí
ïéêïíïìßá ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ êáé áíÜðôõîç, ôï êåöÜëáéï 2 óôçí
áãñïôéêÞ ðáñáãùãÞ-ðåñéâÜëëïí êáé ôéò åíáëëáêôéêÝò ìïñöÝò ãåùñ-
ãßáò, ôï êåöÜëáéï 3 óôïí ôïõñéóìü ãåíéêüôåñá êáé åíáëëáêôéêü ôïõ-
ñéóìü åéäéêüôåñá, ôá êåöÜëáéï 4 óôïí áãñïôïõñéóìü êáé ôçí ôïðéêÞ
áíÜðôõîç, ôï êåöÜëáéï 5 óôïí áãñïôïõñéóìü óôçí ÅëëÜäá, ôï êåöÜ-
ëáéï 6 óôéò áãñïôïõñéóôéêÝò åðé÷åéñÞóåéò êáé ôç äéá÷åßñéóç (ìÜíá-
ôæìåíô) ôïõò êáé ôï êåöÜëáéï 7 óôï ìÜñêåôéíãê áãñïôïõñéóôéêþí õ-
ðçñåóéþí.
Óçìåéþíåôáé üôé ãéá ôç óõããñáöÞ ôïõ åã÷åéñéäßïõ áîéïðïéÞèçêå
ç óýã÷ñïíç äéåèíÞò áëëÜ ðåñéïñéóìÝíç âéâëéïãñáößá, êáèþò êáé ç
äéáèÝóéìç åëëçíéêÞ åìðåéñßá, åíþ Ýãéíå êáé åêôåôáìÝíç ðñïóöõãÞ
óå çëåêôñïíéêÝò ðçãÝò ôïõ äéáäéêôýïõ (internet).
Åõ÷áñéóôßåò åêöñÜæïíôáé óôïí ê. Ã. Âïýôóéíï, Äñ. Ãåùðüíï,
Óýìâïõëï ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ êáé óõíôïíéóôÞ ôçò óõã-
ãñáöéêÞò ïìÜäáò, êáèþò êáé óôïõò ê.ê. Ê. Ðáðáãåùñãßïõ, Äñ. Ãå-
ùðüíï, ÊáèçãçôÞ ôïõ ÔìÞìáôïò ÁãñïôéêÞò Ïéêïíïìßáò êáé ÁíÜðôõ-
îçò ôïõ Ãåùðïíéêïý Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí, Ã. ÌÝñãï, Äñ. Ãåùðü-
íï, ÊáèçãçôÞ ôïõ ÔìÞìáôïò Ïéêïíïìéêþí Åðéóôçìþí ôïõ Åèíéêïý
êáé Êáðïäéóôñéáêïý Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí êáé Á. ÌáíéáôÝá, Ãå-
ùðüíï, ÊáèçãÞôñéá ÄåõôåñïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò ãéá ôéò ïõóéáóôé-
8 ÐÑÏËÏÃÏÓ
êÝò êáé ÷ñÞóéìåò õðïäåßîåéò êáé êñßóåéò ôïõò. Áêüìç, åõ÷áñéóôßåò

åêöñÜæïíôáé óôçí ê. Ê. ÓéìùôÜ, ÊáèçãÞôñéá Öéëüëïãï ãéá ôç ãëùó-
óéêÞ åðéìÝëåéá êáé óôçí ê. Â. ÊïõóêïõíÝëïõ, Öéëüëïãï ÊáèçãÞôñéá
ÄåõôåñïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò ãéá ôçí çëåêôñïíéêÞ åðåîåñãáóßá
ôïõ êåéìÝíïõ.
Ïé óõããñáöåßò
1
Ê Å Ö Á Ë Á É Ï
Ïéêïíïìßá ôïõ
Áãñïôéêïý ×þñïõ
êáé ÁíÜðôõîç
Ïéêïíïìßá ôïõ Áãñïôéêïý ×þñïõ
êáé ÁíÜðôõîç
1.1 ÁíÜðôõîç - ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç: Ýííïéåò

êáé ðåñéå÷üìåíï. ×áñáêôçñéóôéêÜ ôçò á-
íÜðôõîçò: ðïóïôéêÜ êáé ðïéïôéêÜ
Ìå ôïí üñï "áíÜðôõîç" óÞìåñá åííïåßôáé ç óõíïëéêÞ ãåíéêÞ ðñüïäïò ôïõ
áôüìïõ êáé ôçò êïéíùíßáò. ¸ôóé, áíÜðôõîç åßíáé ç äéáäéêáóßá äéåýñõíóçò ôçò
éêáíïðïßçóçò ôùí áôïìéêþí êáé êïéíùíéêþí áíáãêþí áëëÜ êáé åðéèõìéþí,
ðïõ ðñïÝñ÷åôáé áðü ôçí êáôáíÜëùóç áãáèþí (ôñïöÞò, Ýíäõóçò, êáèáñïý ðå-
ñéâÜëëïíôïò, óôÝãáóçò, ìÝóùí ê.ô.ë..) êáé õðçñåóéþí (êïéíùíéêÞò ïñãÜíù-
óçò, áóöÜëåéáò, åêðáßäåõóçò, ðïëéôéóìïý, áíáøõ÷Þò ê.Ü.).
¼ìùò, óôï ðåñéå÷üìåíï ôçò áíÜðôõîçò äåí ðåñéëáìâÜíïíôáé ìüíï á-
ãáèÜ êáé õðçñåóßåò áëëÜ êáé Üõëåò áîßåò, ðïõ óõìðëçñþíïõí êáé áíá-
âáèìßæïõí ôï õðüëïéðï ðåñéå÷üìåíï ôçò áíÜðôõîçò.
¸ôóé, óôçí Ýííïéá ôçò áíÜðôõîçò ðåñéëáìâÜíïíôáé êáé:
ïé Ýííïéåò ôçò åëåõèåñßáò, ôçò äçìïêñáôßáò êáé ôçò äéêáéïóýíçò, ìå é-

äéáßôåñåò åêäçëþóåéò ôïõò ôçí ðïëéôéêÞ åëåõèåñßá, ôç äçìïêñáôéêÞ
ïñãÜíùóç ôïõ êñÜôïõò, ôçí åëåõèåñßá óêÝøçò êáé ÝêöñáóÞò ôçò, ôçí
êïéíùíéêÞ áëëçëåããýç, ê.ô.ë.
12 ÊÅÖÁËÁÉÏ 1
ç õéïèÝôçóç êáé äéÜäïóç áîéþí, üðùò ï óåâáóìüò ôçò ðñïóùðéêüôçôáò

êáé ôùí ðåðïéèÞóåùí ôïõ áôüìïõ êáé ç êïéíùíéêÞ óõíýðáñîç,
ç éóïññïðßá óôçí êáôáíïìÞ ôïõ ðëïýôïõ,
ôá äéêáéþìáôá ãéá ïéêïíïìéêÞ åëåõèåñßá, üðùò äéêáßùìá óôçí åñãá-
óßá êáé óôçí ïéêïíïìéêÞ äñáóôçñéïðïßçóç êáé
ç êïéíùíéêÞ õðåõèõíüôçôá, ìéá Ýêöñáóç ôçò ïðïßáò åßíáé ç ðñïóôáóß-
á ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôùí öõóéêþí ðüñùí.
Óõíåðþò, ç Ýííïéá ôçò áíÜðôõîçò, åßíáé ðïëýðëåõñç, óýíèåôç, ìå ðï-

óïôéêÜ êáé, êõñßùò, ðïéïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ êáé åßíáé åîåëßîéìç. ÁðëÜ,
èá ìðïñïýóå íá åéðùèåß üôé ïõóéáóôéêÜ ç áíÜðôõîç áíáöÝñåôáé óôç èå-
ôéêÞ ìåôáâïëÞ ôçò êáôÜóôáóçò ôïõ áôüìïõ êáé ôçò êïéíùíßáò, ìå óêïðü
ôçí åõçìåñßá êáé ôç óõíå÷Þ áíáâÜèìéóÞ ôçò (Åéê. 1.1.).
Å é ê ü í á 1 . 1
Ç áíÜðôõîç áíáöÝñåôáé óôçí åõçìåñßá êáé ôç óõíå÷Þ
áíáâÜèìéóÞ ôçò, ôïõ áôüìïõ êáé ôçò êïéíùíßáò.
Óôçí ïéêïíïìéêÞ ïñïëïãßá, ïé Ýííïéåò "áíÜðôõîç" (development) êáé

"ìåãÝèõíóç" (growth), ðïëëÝò öïñÝò, ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ùò óõíþíõìåò
êáé óõíäÝïíôáé ìå ôçí ðáñáãùãéêÞ äéáäéêáóßá êáé ôçí áðüäïóç ôùí
ôñéþí ôïìÝùí ôçò ïéêïíïìßáò: ðñùôïãåíÞ, äåõôåñïãåíÞ êáé ôñéôïãåíÞ.
ÏÉÊÏÍÏÌÉÁ ÔÏÕ ÁÃÑÏÔÉÊÏÕ ×ÙÑÏÕ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔÕÎÇ 13
Ï üñïò "áíÜðôõîç" åßíáé åõñýôåñïò ôïõ üñïõ "ìåãÝèõíóç" êáé ðáñá-

ðÝìðåé óôçí ðáñáãùãÞ ðåñéóóüôåñïõ ðñïúüíôïò (áãáèþí êáé õðçñå-
óéþí), áëëÜ êáé óå äéáñèñùôéêÝò áëëáãÝò (ìåôáâïëÝò èåóìéêÝò êáé ôå÷íï-
ëïãéêÝò) êáé áêüìç êáé óå ðïéïôéêÝò áëëáãÝò.
Ï üñïò "ìåãÝèõíóç" Ý÷åé óôåíüôåñç Ýííïéá êáé óõíäÝåôáé ìå ôçí ðá-
ñáãùãÞ ðåñéóóüôåñïõ ðñïúüíôïò Þ êáé ìåãáëýôåñçò ðáñáãùãéêüôçôáò
(áýîçóç ôïõ ðñïúüíôïò áíÜ ìïíÜäá åéóñïþí, äçëáäÞ óõíôåëåóôþí
ðáñáãùãÞò: Ýäáöïò, åñãáóßáò, êåöáëáßïõ). Ùò áíáëïãéêü ðáñÜäåéãìá,
ðïõ äéåõêïëýíåé ôçí êáôáíüçóç, ìðïñåß íá áíáöåñèåß ç åîÝëéîç ôùí ÷á-
ñáêôçñéóôéêþí ôïõ áíèñþðïõ, êáôÜ ôçí ïðïßá ç áýîçóç ôïõ ýøïõò, ôïõ
âÜñïõò ê.ô.ë. åßíáé ç "ìåãÝèõíóÞ ôïõ", åíþ ëåéôïõñãßåò ôïõ, üðùò ï ìõúêüò
óõíôïíéóìüò, ç ãíùóôéêÞ éêáíüôçôá ê.Ü. åßíáé ç "áíÜðôõîÞ" ôïõ.
Ìå ôïí üñï "áíÜðôõîç" óõíäÝåôáé êáé ç Ýííïéá ôçò "öôþ÷åéáò" êáé ôùí
"öôù÷þí ÷ùñþí", äçëáäÞ ôùí ÷ùñþí ðïõ áäõíáôïýí íá éêáíïðïéÞóïõí
ôéò áôïìéêÝò êáé êïéíùíéêÝò áíÜãêåò ôùí ðïëéôþí, ãåãïíüò ðïõ ïöåßëåôáé
êõñßùò óôç ìç äéáèåóéìüôçôá óõíôåëåóôþí ðáñáãùãÞò Þ/ êáé ìÝóùí êáé
ìç÷áíéóìþí ðáñáãùãéêïý óõíäõáóìïý ôïõò.
Ï üñïò "öôù÷Ýò ÷þñåò" ðïõ óÞìåñá äå ÷ñçóéìïðïéåßôáé, ÷ùñßò áõôü íá óç-
ìáßíåé üôé åîáëåßöèçêå ç äéåèíÞò öôþ÷åéá, ëåêôéêÜ õðïäÞëùíå äéáêñßóåéò ðïéï-
ôéêÞò êáôùôåñüôçôáò Ýíáíôé Üëëùí ÷ùñþí, ðÝñá áðü ôçí áäõíáìßá ôçò éêáíï-
ðïéçôéêÞò ðáñáãùãÞò áíáãêáßùí ðñïúüíôùí êáé õðçñåóéþí. Óõíþíõìïé üñïé
ãéá ôéò "öôù÷Ýò ÷þñåò", ðïõ êáôÜ êáéñïýò ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí Þ/êáé ÷ñçóéìï-
ðïéïýíôáé, åßíáé "õðáíÜðôõêôåò ÷þñåò" êáé "ëéãüôåñï áíáðôõãìÝíåò ÷þñåò".
ÅðéêñáôÝóôåñïò åßíáé óÞìåñá ï üñïò "áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò", ðïõ õ-
ðïäçëþíåé ÷áìçëüôåñï âáèìü áíÜðôõîçò, êáé Ý÷åé ùò êñéôÞñéï äéÜêñéóçò
áðü ôéò "áíáðôõãìÝíåò ÷þñåò" ôï åðßðåäï ôçò ôå÷íïëïãßáò. Ï üñïò áõôüò
óçìáôïäïôåß, óå åðßðåäï äéáêñáôéêþí ó÷Ýóåùí ôïõëÜ÷éóôïí, ôçí ðñüèå-
óç ôùí ÷ùñþí ðïõ åßíáé áíáðôõãìÝíåò êáé åõçìåñïýí (üðùò Ç.Ð.Á., ÷þ-
ñåò-ìÝëç ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò, ÊáíáäÜò, Áõóôñáëßá, Éáðùíßá ê.ï.ê.) ãéá
åíßó÷õóç áõôþí ôùí ÷ùñþí (÷þñåò ËáôéíéêÞò ÁìåñéêÞò, ÁöñéêÞò, Áóßáò
ê.Ü.), þóôå íá êáëõöèïýí ôá ðáñáãùãéêÜ ôïõò åëëåßììáôá êáé íá åîáëåé-
öèïýí öáéíüìåíá ðïõ íôñïðéÜæïõí ôéò óýã÷ñïíåò áíèñþðéíåò êïéíùíßåò.
ÔÝôïéá öáéíüìåíá åßíáé: ï õðïóéôéóìüò, ç âñåöéêÞ êáé ðáéäéêÞ èíçóé-
ìüôçôá, ïé ìïëõóìáôéêÝò áóèÝíåéåò êáé ï áíáëöáâçôéóìüò. Ôá öáéíüìåíá
áõôÜ óõíÞèùò óõíäõÜæïíôáé êáé ìå áðïëõôáñ÷éêÜ êáèåóôþôá, ìå áíéóï-
êáôáíïìÞ ôïõ ðëïýôïõ êáé ìå êáôáóôñïöÞ ðåñéâÜëëïíôïò.
Ï üñïò "÷þñåò ôïõ Ôñßôïõ Êüóìïõ" åßíáé êáé áõôüò óõíþíõìïò ìå ôïí
üñï "áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò".
ÔõðéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí áíáðôõóóüìåíùí ÷ùñþí åßíáé:

ï äéïãêùìÝíïò, áëëÜ ðñùôüãïíá Þ ðáñáäïóéáêÜ ïñãáíùìÝíïò, ðñù-

ôïãåíÞò ôïìÝáò, åíôåëþò áðáñáßôçôïò ãéá ôç óôïé÷åéþäç äéáâßùóç ôïõ
ðëçèõóìïý (Åéê. 1.2.),
Å é ê ü í á 1 . 2
Ðþëçóç ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí óå ÷þñá ôïõ Ôñßôïõ êüóìïõ.
ïé ðëçèõóìéáêÝò ðéÝóåéò (áíåñãßá, õðïáðáó÷üëçóç, õøçëüò ñõèìüò

ãåííçôéêüôçôáò, ìéêñüò áñéèìüò åíçëßêùí ê.ô.ë.), ðïõ áíôéìåôùðßæïõí
áõôÝò ïé ÷þñåò,
ôï ÷áìçëü åðßðåäï êïéíùíéêþí õðçñåóéþí õãåßáò, ðñüíïéáò, êïéíùíé-
êÞò áóöÜëåéáò,
ç ìç åêìåôÜëëåõóç Þ ç áëüãéóôç êáé êáôáóôñïöéêÞ åêìåôÜëëåõóç öõóé-
êþí ðüñùí êáé êõñßùò ôùí ìç áíáíåþóéìùí, ç áíåðÜñêåéá ôùí óõíôåëå-
óôþí ðáñáãùãÞò (áíýðáñêôï Þ ÷áìçëü åðßðåäï êáôÜñôéóçò êáé åîåéäßêåõ-
óçò ôïõ åñãáôéêïý äõíáìéêïý êáé áíåðÜñêåéá êåöáëáßùí),
ç "äõáäéêÞ ïéêïíïìßá" (óõíýðáñîç óýã÷ñïíçò åðé÷åéñçìáôéêÞò ïéêï-
íïìßáò óôá áóôéêÜ êÝíôñá êáé ðñùôüãïíçò áãñïôéêÞò ïéêïíïìßáò óôçí
ýðáéèñï) êáé
ïé äéÜöïñåò ðïëéôéóìéêÝò áîßåò êáé Ýèéìá (ìïéñïëáôñéêÞ óôÜóç æùÞò
áðÝíáíôé óôï öáéíüìåíï ôçò öôþ÷åéáò, ðñïêáôáëÞøåéò, ðåñéïñéóìïß
óôçí Üóêçóç ïñéóìÝíùí åðáããåëìÜôùí ðïõ óõíäÝïíôáé ìå ôçí êïéíù-
íéêÞ ôÜîç, õðïâáèìéóìÝíç èÝóç ôçò ãõíáßêáò óôç êïéíùíéêÞ ïñãÜíù-
óç êáé ôçí ïéêïíïìéêÞ æùÞ, Ýíôïíç åîÜñôçóç ôùí íåþôåñùí ìåëþí ôçò
ðáôñéáñ÷éêÞò ïéêïãÝíåéáò áðü ôá ðáëáéüôåñá, ê.Ü.)
Óçìåéþíåôáé üôé ôá ðáñáðÜíù åßíáé åíäåéêôéêÜ êáé éó÷ýïõí óå äéáöï-

ñåôéêü âáèìü êáé ìå ðáñáëëáãÝò ãéá êÜèå áíáðôõóóüìåíç ÷þñá.
Áðü áðüøåùò ïéêïíïìéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí, Ý÷åé äéáðéóôùèåß üôé ïé
ïéêïíïìéêÝò äéáöïñÝò ìåôáîý áíáðôõãìÝíùí êáé áíáðôõóóüìåíùí ÷ù-
ñþí ìðïñåß íá áöïñïýí:
óôï êáôÜ êåöáëÞí åéóüäçìá (ìéêñüôåñï äéáèÝóéìï êáôÜ êåöáëÞí åé-

óüäçìá óôéò áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò),
óôçí êáôáíïìÞ ôïõ åéóïäÞìáôïò (óôéò áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò åßíáé
ðåñéóóüôåñï Üíéóç ç êáôáíïìÞ ôïõ åéóïäÞìáôïò, áöïý, óõíÞèùò, Ýíá
ðïëý ìéêñü ðïóïóôü ðëçèõóìïý êáôÝ÷åé ìåãÜëï ðïóïóôü åéóïäÞìá-
ôïò),
óôç ÷ñçóéìïðïßçóç ôïõ åéóïäÞìáôïò (óôéò áíáðôõãìÝíåò ÷þñåò Ýíá
óçìáíôéêü ðïóïóôü ôïõ åéóïäÞìáôïò áðïôáìéåýåôáé êáé åðåíäýåôáé, å-
íþ óôéò áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò ôï ðïóïóôü áõôü åßíáé áóÞìáíôï, áöïý
ôï åéóüäçìá óôéò ÷þñåò áõôÝò åðáñêåß óõíÞèùò ìüíï ãéá ôéò äáðÜíåò
äéáâßùóçò),
óôç äéÜñèñùóç ôïõ åèíéêïý ðñïúüíôïò êáé ôçò áðáó÷üëçóçò (óôéò á-
íáðôõóóüìåíåò ÷þñåò åßíáé óçìáíôéêÞ ç óõììåôï÷Þ ôïõ ðñùôïãåíïýò
ôïìÝá êáé êõñßùò ôçò ãåùñãéêÞò äñáóôçñéüôçôáò óôç äéáìüñöùóç ôïõ
åèíéêïý ðñïúüíôïò êáé ôçò áðáó÷üëçóçò (Åéê. 1.3.), åíþ óôéò áíáðôõã-
ìÝíåò ÷þñåò åßíáé óçìáíôéêÞ ç óõììåôï÷Þ ôïõ ôñéôïãåíïýò ôïìÝá êáé
ôùí õðçñåóéþí óôç äéáìüñöùóç ôïõ åèíéêïý ðñïúüíôïò êáé ôçò áðá-
ó÷üëçóçò ê.ï.ê.),
Å é ê ü í á 1 . 3
×åéñùíáêôéêÞ ìåôáöïñÜ ïñãáíéêïý ëéðÜóìáôïò (êïìðüóôáò)
ãéá ãåùñãéêÞ ÷ñÞóç óå áíáðôõóóüìåíç ÷þñá
óôïí ôýðï ôùí åðé÷åéñÞóåùí (óôéò áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò åßíáé óçìá-

íôéêü ôï ðïóïóôü ôùí ìéêñþí åðé÷åéñÞóåùí, åíþ óôéò áíáðôõãìÝíåò
÷þñåò åßíáé óçìáíôéêü ôï ðïóïóôü ôùí ìåãÜëùí åðé÷åéñÞóåùí, ïé ï-
ðïßåò ìå óõã÷ùíåýóåéò êáé åîáãïñÝò ôåßíïõí ðñïò ãéãáíôéóìü).
¼ðùò äéáðéóôþíåôáé áðü ôá ðñïçãïýìåíá, äåí õðÜñ÷åé áðüëõôá

ðñïóäéïñéóìÝíï ðåñéå÷üìåíï ôïõ üñïõ áíÜðôõîç êáé ãé' áõôü, ùò Ýííïéá,
ðåñéãñÜöåôáé ìå ðïóïôéêÜ êáé ðïéïôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ.
Ôï áí ìéá ÷þñá, óÞìåñá, èåùñåßôáé ðåñéóóüôåñï Þ ëéãüôåñï áíáðôõã-
ìÝíç, óõíäÝåôáé ìå ôá êñéôÞñéá ðïõ åðéëÝãïíôáé ãéá ôçí éåñáñ÷éêÞ êáôÜ-
ôáîÞ ôçò ó÷åôéêÜ ìå ôç ìÝôñçóç ôçò áíÜðôõîçò.
Ç ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç óõíäÝèçêå éóôïñéêÜ ìå áðüëõôá ðïóïôéêÜ ìå-
ãÝèç, üðùò ìå ôç ìåãÝèõíóç ôçò ïéêïíïìßáò êáé ôçí áýîçóç ôïõ ÁêáèÜñé-
óôïõ Åã÷þñéïõ Ðñïúüíôïò /Á.Å.Ð. êáôÜ êåöáëÞí ðëçèõóìïý (ìÝôñçóç óå
÷ñçìáôéêÝò ìïíÜäåò ôïõ óõíüëïõ ôùí ôåëéêþí ðñïúüíôùí êáé õðçñåóéþí
ðïõ ðáñÜãïíôáé óå åôÞóéá âÜóç óå ìéá ïéêïíïìßá êáé ðïõ äéáêéíïýíôáé
ìÝóù ôçò áãïñÜò êáé áíáãùãÞ ôïõ óå áôïìéêü åðßðåäï).
Ôï Á.Å.Ð./ êåöáëÞí áðïôåëåß Ýíáí êïéíü ðáãêüóìéï äåßêôç ðïõ ÷ñç-
óéìïðïéåßôáé ãéá ôç ìÝôñçóç ôïõ åðéðÝäïõ áíÜðôõîçò ìéáò ÷þñáò. Ôï
Á.Å.Ð./ êåöáëÞí, üìùò, äåí áíôéêáôïðôñßæåé ôï ðëÞñåò åííïéïëïãéêü ðå-
ñéå÷üìåíï ôïõ üñïõ ôçò ïëïêëçñùìÝíçò ïéêïíïìéêÞò áíÜðôõîçò êáé ðïë-
ëÝò öïñÝò õðïåêôéìÜ ôïí ðáñáãùãéêü äõíáìéóìü ìéáò ÷þñáò (ìç ìÝôñç-
óç õðçñåóéþí ðïõ éäéïêáôáíáëþíïíôáé, ð.÷. ðñïóìåôñÜôáé óôïí õðïëïãé-
óìü ôïõ Á.Å.Ð. ç äáðÜíç êáèáñéóìïý ñïý÷ùí óôï êáèáñéóôÞñéï, áëëÜ
äåí áðïôéìÜôáé êáé äåí õðïëïãßæåôáé ï êáèáñéóìüò ôïõò óôï óðßôé ê.ô.ë.).
Áêüìç, ï õðïëïãéóìüò ôïõ Á.Å.Ð./ êåöáëÞí äå óõíåêôéìÜ ôçí ðñáãìá-
ôéêÞ êáôáíïìÞ ôïõ Á.Å.Ð. Ãé' áõôü ìðïñåß íá äïèåß ðïëý øåõäÞò åéêüíá
ãéá ôçí ïéêïíïìéêÞ åõçìåñßá ôùí ðïëéôþí, üôáí Ýíá ìåãÜëï ìÝñïò ôïõ
Á.Å.Ð. óõãêåíôñþíåôáé óå ìéá ìéêñÞ ìåéïøçößá ôïõ ðëçèõóìïý. Ï õðï-
ëïãéæüìåíïò ìÝóïò üñïò ìðïñåß íá åßíáé åíôåëþò ðáñáðëáíçôéêüò.
Áêüìç, ç ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç óõíäÝèçêå ìå ôçí åêâéïìç÷Üíéóç (Åéê.
1.4.), äçëáäÞ ôçí áíÜðôõîç ôïõ äåõôåñïãåíïýò ôïìÝá ôçò ïéêïíïìßáò. ¸-
ôóé, ðáëáéüôåñá ôïõëÜ÷éóôïí, äåí õðÞñîå åíäéáöÝñïí ãéá ôçí êáôáíïìÞ
ôïõ Á.Å.Ð., ïýôå êáé ãéá ðïéïôéêÝò ðáñáìÝôñïõò ôçò áíèñþðéíçò æùÞò, ü-
ðùò èÝìáôá êïéíùíéêÞò êáé ðïëéôéóôéêÞò ÷ñïéÜò, ðïõ îåðåñíïýí ôá óôåíÜ
ïéêïíïìéêÜ üñéá.
Å é ê ü í á 1 . 4
Ç ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç óõíäÝèçêå ìå ôçí åêâéïìç÷Üíéóç.
Ç óýã÷ñïíç ôÜóç ôçò ðáãêïóìéïðïßçóçò ôçò ïéêïíïìßáò, ìå ôçí ðôþóç

ôùí åìðïñéêþí öñáãìþí, öÝñíåé óôçí åðéöÜíåéá ôï äéåèíÞ ÷áñáêôÞñá ôçò
äéáäéêáóßáò ôçò ïéêïíïìéêÞò áíÜðôõîçò ìéáò ÷þñáò êáé ôùí ëåéôïõñãéêþí
óõíäÝóåþí ôçò ìå ãåãïíüôá ðïõ îåðåñíïýí êáôÜ ðïëý ôá åèíéêÜ óýíïñá.
Ç äéáðßóôùóç ôïõ ðïëýðôõ÷ïõ öáéíïìÝíïõ ôçò áíÜðôõîçò ïäÞãçóå
óôçí õéïèÝôçóç ôçò Ýííïéáò ôçò "ïëïêëçñùìÝíçò áíÜðôõîçò". ÁõôÞ áíá-
öÝñåôáé óôçí êéíçôïðïßçóç ôïõ óõíüëïõ ôùí äéáèÝóéìùí ðüñùí êáé ìÝ-
óùí ãéá ôçí åðßôåõîç åðéäéùêüìåíùí óôü÷ùí áôïìéêÞò êáé êïéíùíéêÞò åõ-
çìåñßáò. Ùò ðñïò ôïí ó÷åäéáóìü ôçò, ëåéôïõñãåß óå ìåãÜëï âáèìü ìå ôç
óõëëïãéóôéêÞ ôïõ óõíèÞìáôïò ôïõ Ðáãêüóìéïõ Ïñãáíéóìïý Õãåßáò ôùí
ÇíùìÝíùí Åèíþí: "óêÝøïõ óõëëïãéêÜ êáé äñÜóå ôïðéêÜ", ðñïóðáèþíôáò
ìÝóá áðü ôç äñáóôçñéïðïßçóç ôïõ ôïðéêïý áíèñþðéíïõ äõíáìéêïý êáé

ðüñùí ("åíäïãåíÞò áíÜðôõîç"), áèñïéóôéêÜ, íá åðéôý÷åé óõíïëéêÞ áíÜ-
ðôõîç. Åéäéêüôåñá, ç ïëïêëçñùìÝíç áíÜðôõîç óôï÷åýåé:
óôï íá ìçí áðïêëåßåé êáé íá ìçí áöÞíåé êáíÝíá ìÝñïò ôïõ ðëçèõóìïý
åêôüò ôçò âåëôßùóçò ôùí ïéêïíïìéêþí üñùí êáé ôïõ äéêáéþìáôïò óôçí
áðáó÷üëçóç,
óôçí ðñüêëçóç ôùí áíáãêáßùí áëëáãþí, ðïõ åõíïïýí ôçí Ýíôáîç ü-
ëùí ôùí ôìçìÜôùí ôçò êïéíùíßáò óôç äéáäéêáóßá ôçò ðñïüäïõ,
óôçí êïéíùíéêÞ éóïôéìßá, ðáñÝ÷ïíôáò éêáíïðïéçôéêÞ êáôÜ êåöáëÞ êá-
ôáíïìÞ ôïõ åéóïäÞìáôïò, áëëÜ êáé õðçñåóßåò áóöÜëåéáò êáé êïéíùíé-
êÞò ìÝñéìíáò êáé
óôï íá äþóåé õøçëÞ ðñïôåñáéüôçôá óôçí áíÜäåéîç êáé éêáíïðïßçóç
ôùí áíèñþðéíùí áíáãêþí êáé åðéèõìéþí, ìå óåâáóìü óôï ðåñéâÜëëïí,
ôïí ðïëéôéóìü êáé ôçí êïéíùíéêÞ óõíýðáñîç.
Ç ïëïêëçñùìÝíç áíÜðôõîç åßíáé Ýíá óõíïëéêü, ðïëýðëåõñï êáé äéá-

÷ñïíéêü öáéíüìåíï (Åéê. 1.5), ðïõ åîåëßóóåôáé êáé ìåôáëëÜóóåôáé áíÜ-
ëïãá ìå ôéò ôïðéêÝò éäéáéôåñüôçôåò, ôçí éóôïñéêÞ ðåñßïäï êáé ôçí ïéêïíï-
ìéêÞ êáé êïéíùíéêÞ óõãêõñßá.
Å é ê ü í á 1 . 5
Ç ïëïêëçñùìÝíç áíÜðôõîç åßíáé Ýíá óõíïëéêü, ðïëýðëåõñï
êáé äéá÷ñïíéêü öáéíüìåíï
Óôï÷åýåé óôçí "áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç" (sustainable development), äçëá-

äÞ óôç äçìéïõñãßá, èåóìïèÝôçóç êáé äéáóöÜëéóç ðáñáãùãéêþí ìç÷áíé-
óìþí óõíå÷ïýò ðñïüäïõ êáé åõçìåñßáò ôùí áôüìùí êáé ôçò êïéíùíßáò, ìå
ëïãéêÞ ÷ñÞóç ôùí ìç áíáíåþóéìùí ðüñùí.
ÐñÝðåé íá áíáöåñèåß üôé ç ïëïêëçñùìÝíç áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç áðï-
ôåëåß åðéëïãÞ êáé ðñïôåñáéüôçôá ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò óôo ðëáßóéo
ôçò ðïëéôéêÞò, ïéêïíïìéêÞò êáé íïìéóìáôéêÞò ôçò äéåýñõíóçò êáé óôçñßæå-
ôáé óôçí õéïèÝôçóç ðñáêôéêþí äéåõêüëõíóçò ôçò åðé÷åéñçìáôéêüôçôáò,
ôùí åðåíäýóåùí, ôçò áðáó÷üëçóçò, ôçò ôå÷íïëïãéêÞò ðñïüäïõ, ôùí üñùí
äéáâßùóçò ê.ô.ë., ìå éäéáßôåñç ìÝñéìíá ãéá ôéò áäýíáôåò ïìÜäåò ôïõ ðëç-
èõóìïý êáé ôéò ðåñéï÷Ýò ðïõ õóôåñïýí .
1.2 ÏñãÜíùóç ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ: ïéêïíï-

ìéêÜ êáé êïéíùíéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ
Ðñéí ãßíåé ëüãïò ãéá ôïí áãñïôéêü ÷þñï, åßíáé ÷ñÞóéìï íá ãßíåé ìéá
äéåõêñßíéóç ôùí üñùí ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé, áí êáé äåí õðÜñ÷åé ôáýôéóç
ôùí áðüøåùí ôùí åðéóôçìüíùí óå áõôü. Ï üñïò "áãñïôéêüò" ÷ñçóéìï-
ðïéåßôáé, ãéá íá õðïäçëþóåé ïôéäÞðïôå áíáöÝñåôáé óôï ãåùãñáöéêü ÷þñï
ðïõ äåí åßíáé áóôéêüò. Ï üñïò "ãåùñãéêüò" óõíäÝåôáé ìå ôç ãåùñãéêÞ äñá-
óôçñéüôçôá ðïõ ïäçãåß óôçí ðáñáãùãÞ ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí ìÝóù ôùí
öõôþí êáé ôùí æþùí. Ãéá ðáñÜäåéãìá, áãñïôéêüò ðëçèõóìüò åßíáé ôï óý-
íïëï ôùí áôüìùí ðïõ êáôïéêïýí óôéò áãñïôéêÝò ðåñéï÷Ýò, åíþ ãåùñãéêüò
ðëçèõóìüò åßíáé ôï óýíïëï ôùí áôüìùí ðïõ áó÷ïëïýíôáé ìå ôç ãåùñãßá.
×áñáêôçñéóôéêü ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ åßíáé ç ìåãÜëç áíáëïãßá äéáèÝ-
óéìïõ öõóéêïý ÷þñïõ-áíèñþðéíçò ðáñïõóßáò. Êõñßáñ÷ç ïéêïíïìéêÞ
äñáóôçñéüôçôá óôéò áãñïôéêÝò ðåñéï÷Ýò åßíáé ç ãåùñãßá, áöïý ó´ áõôÝò ôéò
ðåñéï÷Ýò âñßóêåôáé Ýíáò áðü ôïõò óõíôåëåóôÝò ðáñáãùãÞò: ôï Ýäáöïò
(ãç, öõóéêïß ðüñïé) (Åéê. 1.6.). Áêüìç, åðåéäÞ ç ãåùñãéêÞ ðñáêôéêÞ áðáé-
ôåß óçìáíôéêÝò äéáèÝóéìåò åðéöÜíåéåò ãçò, ç ðõêíüôçôá ôïõ ðëçèõóìïý
ôçò õðáßèñïõ äåí ìðïñåß íá åßíáé ìåãÜëç. Ôï ãåãïíüò áõôü åßíáé ðåñéó-
óüôåñï Ýíôïíï óå ÷þñåò üðùò ç ÅëëÜäá, üðïõ ç ýðáñîç ïñåéíþí üãêùí,
ìåãÜëïõ áñéèìïý íçóéþí êáé íçóéùôéêþí óõìðëåãìÜôùí áõîÜíïõí ôçí á-
ñáéïêáôïßêçóç óôïí áãñïôéêü ÷þñï. ¸ôóé, óýìöùíá ìå óôïé÷åßá ôïõ Õ-
ðïõñãåßïõ Ãåùñãßáò (1999), óå óýíïëï ÷þñáò ç ðõêíüôçôá ðëçèõóìïý åß-
íáé 78 ðåñßðïõ êÜôïéêïé áíÜ ôåôñáãùíéêü ÷éëéüìåôñï, åíþ ôï áíÜëïãï ìÝ-

ãåèïò ãéá ôéò ïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò åßíáé 21 ðåñßðïõ êÜôïéêïé áíÜ ôåôñáãùíé-
êü ÷éëéüìåôñï.
Å é ê ü í á 1 . 6
Óôïí áãñïôéêü ÷þñï êõñßáñ÷ç ïéêïíïìéêÞ äñáóôçñéüôçôá åßíáé ç ãåùñãßá.
Ôá ðáñáðÜíù Ý÷ïõí ùò áðïôÝëåóìá ôç äçìéïõñãßá ìéêñþí ïéêéóìþí,

äéåóðáñìÝíùí ó´ üëç ôç ÷þñá, ðïõ ðïëëÝò öïñÝò åßíáé áðïìáêñõóìÝíïé
áðü óçìáíôéêÜ áóôéêÜ êÝíôñá.
Ôá öõóéêÜ ðëåïíåêôÞìáôá ôçò õðáßèñïõ, üðùò ï êáèáñüò áÝñáò, ç ï-
ìïñöéÜ ôïõ ôïðßïõ, ç çóõ÷ßá, ç Üíåóç óôçí êõêëïöïñßá êáé óôéò ìåôáêé-
íÞóåéò, ïé ðñïóùðéêÝò áíèñþðéíåò ó÷Ýóåéò óõíéóôïýí üñïõò ðïéüôçôáò

æùÞò, ðïõ ôïõò åðéæçôïýí ïé êÜôïéêïé ôùí áóôéêþí êÝíôñùí. ÂÝâáéá, ôï
ìéêñü ìÝãåèïò êáé ç ðïëõäéáóðïñÜ ôùí áãñïôéêþí ïéêéóìþí óõíåðÜãï-
íôáé êáé óçìáíôéêÜ ìåéïíåêôÞìáôá óôçí ïñãÜíùóç áðïôåëåóìáôéêþí õðç-
ñåóéþí õãåßáò, åêðáßäåõóçò, ðïëéôéóìïý, øõ÷áãùãßáò, ðñïìÞèåéáò áãá-
èþí, ðþëçóçò ðñïúüíôùí ê.ô.ë.
Ç ãåùñãßá -öõôéêÞ êáé æùúêÞ ðáñáãùãÞ- óôç ÷þñá ìáò óõãêåíôñþíåé
êáé áîéïðïéåß óçìáíôéêïýò öõóéêïýò êáé áíèñþðéíïõò ðüñïõò êáé Ý÷åé
ïõóéáóôéêÞ èÝóç ôüóï ùò ïéêïíïìéêÞ äñáóôçñéüôçôá, üóï êáé ùò ðáñÜãï-
íôáò êïéíùíéêÞò êáé ïéêïíïìéêÞò óõíï÷Þò ìåãÜëùí ðåñéï÷þí.
Åéäéêüôåñá, óýìöùíá ìå óôïé÷åßá ôïõ Õðïõñãåßïõ Ãåùñãßáò (1999), ç
Ãåùñãßá óõìâÜëëåé êáôÜ 11% ðåñßðïõ óôï Á.Å.Ð. ôçò ÷þñáò, áðáó÷ïëåß
ôï 20 % ðåñßðïõ ôïõ åíåñãïý ðëçèõóìïý, äçë. áðáó÷ïëïõìÝíùí êáé áíÝñ-
ãùí ðïõ áíáæçôïýí åñãáóßá, êáôÝ÷åé ôï 30% ðåñßðïõ ôïõ óõíüëïõ ôùí å-
îáãùãþí êáé äçìéïõñãåß ðñïûðïèÝóåéò áíÜðôõîçò óå ìåãÜëï áñéèìü Üë-
ëùí ïéêïíïìéêþí äñáóôçñéïôÞôùí ôïõ äåõôåñïãåíïýò (âéïìç÷áíßá ôñïöß-
ìùí êáé ðïôþí, êëùóôïûöáíôïõñãßá, åðåîåñãáóßá êáðíïý ê.ô.ë.) êáé ôñéôï-
ãåíïýò ôïìÝá (ìåôáöïñÝò ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí, ôñáðåæéêü óýóôçìá ê.Ü.).
Åðéðñüóèåôá, ÷Üñç óôç ãåùñãéêÞ äñáóôçñéüôçôá åîáóöáëßæåôáé ç ðá-
ñáìïíÞ ðëçèõóìïý óå ïñåéíÝò, ìåéïíåêôéêÝò, íçóéùôéêÝò êáé áðïìáêñõ-
óìÝíåò ðåñéï÷Ýò ôçò ÷þñáò, óõìâÜëëïíôáò Ýôóé óå èÝìáôá áóöÜëåéáò, á-
ðïöõãÞò ôçò åñÞìùóçò, ðñïóôáóßáò ôùí åäáöþí áðü ôç äéÜâñùóç êáé ãå-
íéêÜ ðñïóôáóßáò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôùí ïéêïóõóôçìÜôùí.
ÐñÝðåé íá óçìåéùèåß üôé, óýìöùíá ìå óôïé÷åßá ôïõ Õðïõñãåßïõ Ãåùñ-
ãßáò (1999), ôï 62% ðåñßðïõ ôïõ óõíüëïõ ôùí áðáó÷ïëïýìåíùí óôç ãåùñ-
ãéêÞ äñáóôçñéüôçôá êáôïéêïýí óå ïñåéíÝò êáé ìåéïíåêôéêÝò ðåñéï÷Ýò.
ÐáñÜëëçëá, ç óõìâïëÞ ôçò ãåùñãßáò óå ðåñéöåñåéáêü åðßðåäï åßíáé
éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ, áöïý ç óõììåôï÷Þ ôïõ ãåùñãéêïý ðñïúüíôïò óôï á-
êáèÜñéóôï ðåñéöåñåéáêü ðñïúüí (ôï Á.Å.Ð. ôùí ðåñéöåñåéþí) îåðåñíÜ
ôï 30% ãéá ôéò ðåñéóóüôåñåò ðåñéöÝñåéåò, åíþ ç áðáó÷üëçóç óôç ãåùñãß-
á, óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò, åßíáé áíþôåñç áðü ôï 50% ôçò áðáó÷üëçóçò
ôçò ðåñéöÝñåéáò.
Óõã÷ñüíùò, ï áãñïôéêüò ÷þñïò áðïôåëåß ôçí êïéôßäá êáé ôï äßáõëï
äéÜóùóçò êïéíùíéêþí êáé ðïëéôéóôéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí, ðïõ åßíáé áíá-
ðüóðáóôá äåìÝíá ìå ôçí åèíéêÞ ìáò öõóéïãíùìßá (Åéê. 1.7.). Ç äéáôÞñç-
óç ôïõ êïéíùíéêïïéêïíïìéêïý éóôïý óôïí áãñïôéêü ÷þñï óõíôåëåß êáé óôç
äéáöýëáîç ôçò åèíéêÞò ìáò äéáôñïöéêÞò ê.ô.ë. áõôïäõíáìßáò êáé ôç óôÞñé-
îç ôçò åíäïãåíïýò áíÜðôõîçò ôçò ÷þñáò.
Å é ê ü í á 1 . 7
Áíáêáßíéóç ðáñáäïóéáêïý êôéñéáêïý óõãêñïôÞìáôïò êáé ÷ñÞóç ôïõ ùò
êÝíôñï ðïëëáðëþí äñáóôçñéïôÞôùí óôçí Êñýá ËéâáäåéÜò, Í. Âïéùôßáò.
Ç ðáñáãùãÞ ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí ÷áñáêôçñßæåôáé áðü õøçëÞ óõììå-

ôï÷Þ ôçò öõôéêÞò ðáñáãùãÞò (70% ðåñßðïõ) Ýíáíôé ôçò æùúêÞò (30% ðå-
ñßðïõ). ÐáñÜ ôç âáóéêÞ óçìáóßá ôçò áëéåßáò êáé ôùí äáóþí óå èÝìáôá
ôïðéêÞò áðáó÷üëçóçò êáé áíÜðôõîçò, ïé êëÜäïé áõôïß åîáêïëïõèïýí íá
óõìâÜëëïõí óå ðåñéïñéóìÝíï âáèìü óôï Á.Å.Ð..
Ôï ýøïò êáé ç óýíèåóç ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò åîáóöáëßæïõí áõ-
ôÜñêåéá óôï óýíïëï ó÷åäüí ôùí ðñïúüíôùí. Êýñéåò åîáéñÝóåéò áðïôåëïýí
ôï âïäéíü êñÝáò, ôá ãáëáêôïêïìéêÜ ê.ô.ë.
Ç áîßá ôùí åîáãùãþí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí áíÝñ÷åôáé óôï 32% ðåñß-
ðïõ(Õðïõñãåßï Ãåùñãßáò, 1996) ôçò óõíïëéêÞò áîßáò ôùí åëëçíéêþí åîá-
ãùãþí êáé áðïôåëïýíôáé ôüóï áðü ôá ðáñáäïóéáêÜ åîáãþãéìá ðñïúüíôá
(êáðíüò, óôáößäá, âáìâÜêé ê.ô.ë.) üóï êáé áðü íùðÜ êáé ìåôáðïéçìÝíá ï-
ðùñïêçðåõôéêÜ, ôùí ïðïßùí ç óõììåôï÷Þ óõíå÷þò áõîÜíåôáé. Ç áîßá ôùí
åéóáãùãþí ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí áðïôåëïýí ôï 13% ðåñßðïõ ôïõ óõ-
íüëïõ ôùí åéóáãùãþí. Ôï åìðïñéêü éóïæýãéï (áîßá åîáãùãþí ìåßïí áîßá
åéóáãùãþí) ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí åßíáé áñíçôéêü êáé ðáñïõóéÜæåé Ýë-
ëåéììá 546 åêáô. äïëáñßùí Ç.Ð.Á. (Õðïõñãåßï Ãåùñãßáò, 1996).
ÐáñÜ ôéò äéáñèñùôéêÝò ìåôáâïëÝò ðïõ Ý÷ïõí ðñáãìáôïðïéçèåß, ç ãå-
ùñãéêÞ äñáóôçñéüôçôá åîáêïëïõèåß íá áíôéìåôùðßæåé âáóéêÜ ïñãáíùôé-
êÜ êáé èåóìéêÜ ðñïâëÞìáôá.
¸íá áðü ôá âáóéêÜ ðñïâëÞìáôá ôçò ãåùñãßáò ðáñáìÝíåé ôï ÷áìçëü

êáôÜ áðáó÷ïëïýìåíï åéóüäçìá, óå óýãêñéóç ìå ôïõò Üëëïõò ôïìåßò ôçò
ïéêïíïìßáò (åêôéìÜôáé ìåôáîý 50% êáé 65%), êáé ïé Ýíôïíåò áðïêëßóåéò
ôïõ óôéò äéÜöïñåò ðåñéï÷Ýò. Ôï ÷áìçëü áõôü åéóüäçìá ïöåßëåôáé ôüóï
óôéò óõíèÞêåò ðáñáãùãÞò ðïõ åðéêñáôïýí óôïí ôïìÝá, üóï êáé óôéò óõí-
èÞêåò áãïñÜò.
×áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ ðñùôïãåíïýò ôïìÝá óôç ÷þñá ìáò åßíáé:
Ï ìåãÜëïò áñéèìüò ôùí ãåùñãéêþí åêìåôáëëåýóåùí (800.000 ðåñß-

ðïõ) ìå ìéêñü ìÝãåèïò (ìÝóïò üñïò 40 óôñÝììáôá ðåñßðïõ) êáé ðïëõ-
ôåìá÷éóìü (ìÝóïò üñïò 6-7 áãñïôåìÜ÷éá). ÐáñÜ ôç óçìáíôéêÞ ìåßùóç
ôïõ ãåùñãéêïý ðëçèõóìïý, ïé ìÝ÷ñé óÞìåñá åîåëßîåéò óôï ìÝãåèïò ôùí
åêìåôáëëåýóåùí ðñï÷ùñïýí ìå éäéáßôåñá âñáäý ñõèìü. ÐáñÜëëçëá, ç
óõëëïãéêÞ äñáóôçñéüôçôá (ð.÷. óõíåôáéñéóìïß ê.ô.ë.) óôç öÜóç ôçò ðá-
ñáãùãÞò, ùò ìïñöÞ åêìåôÜëëåõóçò, ðïõ èá åß÷å ôá ðëåïíåêôÞìáôá
ôùí ìåãÜëùí åêìåôáëëåýóåùí, åßíáé ïõóéáóôéêÜ áíýðáñêôç.
Ôá öôù÷Ü êáé õðïâáèìéóìÝíá åäÜöç óôéò ïñåéíÝò êáé çìéïñåéíÝò ðåñéï-
÷Ýò, ðïõ áðïôåëïýí ôï 44% ôçò ãåùñãéêÞò ãçò, üðïõ åßíáé åãêáôåóôçìÝ-
íåò ïé ìéóÝò ðåñßðïõ ãåùñãéêÝò åêìåôáëëåýóåéò, êáé åìöáíßæïõí ðïëý ðå-
ñéïñéóìÝíåò äõíáôüôçôåò ìåôáâïëÞò ôçò ðáñáãùãéêÞò ôïõò äéÜñèñùóçò.
Ôï ÷áìçëü ðïóïóôü ôùí áñäåõüìåíùí åêôÜóåùí (14 åêáô. óôñÝììáôá
ðåñßðïõ, áðü ôï óýíïëï ôùí 39 åêáô. óôñåììÜôùí ãåùñãéêÞò ãçò,
Å.Ó.Õ.Å. 1998) êáé ï ÷áìçëüò âáèìüò áîéïðïßçóçò ïñéóìÝíùí åããåéï-
âåëôéùôéêþí Ýñãùí. Ïé äýï áõôïß ðáñÜãïíôåò ðåñéïñßæïõí ôï âáèìü
åêóõã÷ñïíéóìïý óôç ãåùñãßá. Ï ÷áìçëüò âáèìüò áîéïðïßçóçò ïöåßëå-
ôáé óå ðñïâëÞìáôá ðñïãñáììáôéóìïý, ëåéôïõñãßáò êáé óõíôÞñçóçò
ôùí Ýñãùí, áëëÜ êáé ðåñéïñéóìïý ôùí äçìüóéùí êáé ôùí éäéùôéêþí å-
ðåíäýóåùí óôïí ôïìÝá.
Ç õðïáðáó÷üëçóç åíüò ìåãÜëïõ áñéèìïý áôüìùí (Ý÷åé âñåèåß üôé ìü-
íï ôï 16% ôùí áðáó÷ïëïýìåíùí óôç ãåùñãßá ÷ñçóéìïðïéåß ôï 100%
ôïõ ÷ñüíïõ ôïõ óôç ãåùñãéêÞ åêìåôÜëëåõóç), ðïõ óå óõíäõáóìü ìå ôç
äõóìåíÞ çëéêéáêÞ óýíèåóç (50% ðåñßðïõ ôïõ óõíüëïõ ôïõ åñãáôéêïý
äõíáìéêïý óôç ãåùñãßá åß÷å çëéêßá ìåãáëýôåñç ôùí 50 åôþí, Áðïãñá-
öÞ Å.Ó.Õ.Å., 1991) êáé ôï ÷áìçëü åðßðåäï åêðáßäåõóÞò ôïõò, óõìâÜë-
ëïõí óôç ÷áìçëÞ ðáñáãùãéêüôçôá áëëÜ êáé óôç ÷áìçëÞ êéíçôéêüôçôá
ôïõ äõíáìéêïý áõôïý. ÅðéðëÝïí, äõóêïëåýåôáé ç êÜëõøç ôùí åðï÷é-
êþí áíáãêþí óå åñãáôéêÜ ÷Ýñéá êáé åßíáé ãíùóôÞ ç ðñïóöõãÞ óå áë-
ëïäáðü áíèñþðéíï äõíáìéêü.
Ôï ÷áìçëü åðßðåäï áîéïðïßçóçò ôçò ôå÷íïëïãßáò óå óýãêñéóç ìå ôéò
äéåèíåßò åîåëßîåéò êáé äõíáôüôçôåò. Áõôü åßíáé áðïôÝëåóìá ôùí öõóé-
êþí óõíèçêþí, ôïõ ÷áìçëïý åðéðÝäïõ åêðáßäåõóçò ôùí áðáó÷ïëïýìå-

íùí óôç ãåùñãßá (86% ðåñßðïõ åß÷áí åêðáßäåõóç äçìïôéêïý ó÷ïëåßïõ
êáé êÜôù, ÁðïãñáöÞ Å.Ó.Õ.Å., 1991), (Åéê. 1.8.) ôçò ðñïâëçìáôéêÞò
äïìÞò ôùí ãåùñãéêþí åêìåôáëëåýóåùí -ìéêñþí êáé êáôáêåñìáôéóìÝ-
íùí- óå óõíäõáóìü ìå ôçí áíåðáñêÞ ðñïóöïñÜ ôå÷íéêÞò âïÞèåéáò ôü-
óï êñáôéêÞò, üóï êáé éäéùôéêÞò ðñïò ôïõò ðáñáãùãïýò, êõñßùò óå èÝ-
ìáôá ïñãÜíùóçò, ðñïãñáììáôéóìïý êáé ôå÷íéêÞò ôçò ðáñáãùãÞò (ïñ-
èïëïãéóôéêÞ ÷ñÞóç âåëôéùìÝíùí åéóñïþí óôç ãåùñãßá, åîåëéãìÝíá óõ-
óôÞìáôá áñäåýóåùí, ïëïêëçñùìÝíç êáôáðïëÝìçóç áóèåíåéþí êáé å-
÷èñþí öõôþí, âéïëïãéêÞ ãåùñãßá ê.ô.ë.).
Å é ê ü í á 1 . 8
×áìçëü åðßðåäï åêðáßäåõóçò ôùí áðáó÷ïëïýìåíùí óôç ãåùñãßá.
Ïé áäõíáìßåò ôçò áãïñÜò, áöïý ç áãïñÜ ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí

÷áñáêôçñßæåôáé áðü åëëéðÞ ïñãÜíùóç êáé ðëçèþñá åíäéÜìåóùí, ðïõ
ðñïóöÝñïõí áíýðáñêôåò Þ õðïôõðþäåéò õðçñåóßåò. Áêüìç, ç äéáêßíç-
óç ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí ðñáãìáôïðïéåßôáé áðü ìéêñÝò åìðïñéêÝò
ìïíÜäåò, ðñÜãìá ðïõ Ý÷åé Üìåóç áñíçôéêÞ åðßäñáóç óôçí ïéêïíïìéêü-
ôçôá ôùí äñáóôçñéïôÞôùí.
Ç ðåñéïñéóìÝíç óõììåôï÷Þ ôùí ãåùñãéêþí óõíåôáéñéóìþí óôï óôÜ-

äéï ôçò åìðïñßáò êáé ôçò åðåîåñãáóßáò ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí, ðá-
ñÜ ôéò óçìáíôéêÝò äõíáôüôçôåò ðïõ õðÜñ÷ïõí óôéò öÜóåéò áõôÝò ãéá
âåëôßùóç ôïõ åéóïäÞìáôïò ôùí ðáñáãùãþí, Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôç ÷á-
ìçëÞ äéáðñáãìáôåõôéêÞ éêáíüôçôá ôùí ðáñáãùãþí êáé ôçí Üìåóç å-
îÜñôçóÞ ôïõò áðü ôïõò åîùãåùñãéêïýò öïñåßò äéáêßíçóçò êáé ìåôá-
ðïßçóçò ôùí ðñïúüíôùí ôïõò.
Ç áíåðáñêÞò õðïäïìÞ åìðïñßáò, ìåãÜëï ìÝñïò ôçò ïðïßáò ÷ñåéÜæåôáé
åêóõã÷ñïíéóìü (êáôÜëëçëïé áðïèçêåõôéêïß ÷þñïé, óõóêåõáóôÞñéá,
øõãåßá, óöáãåßá, ìåôáöïñéêÜ ìÝóá ê.ô.ë.), êáèþò êáé ç Ýëëåéøç ôõðï-
ðïßçóçò ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí óôçí åóùôåñéêÞ áãïñÜ, åðéäñïýí
áñíçôéêÜ óôçí äéáðñáãìáôåõôéêÞ äýíáìç ôùí ðáñáãùãþí êáé êáôÜ
óõíÝðåéá óôï åéóüäçìÜ ôïõò.
Áðü ôéò áäõíáìßåò óôéò åîáãùãéêÝò áãïñÝò âáóéêüôåñåò åßíáé:
Ç áíåðáñêÞò ïñãÜíùóç ôùí åîáãùãéêþí öïñÝùí (ìéêñÞ ïéêïíïìéêÞ å-

ðéöÜíåéá, êáôáêåñìáôéóìÝíç äñáóôçñéüôçôá) êáé ç ðåñéïñéóìÝíç óõì-
ìåôï÷Þ ôùí ãåùñãéêþí óõíåôáéñéóìþí óôï åîáãùãéêü åìðüñéï.
Ç Ýëëåéøç Ýñåõíáò êáé ðëçñïöüñçóçò óôïí ôïìÝá ôçò áãïñÜò ç ïðïß-
á, óå óõíäõáóìü ìå ôçí áíåðáñêÞ ðñïâïëÞ ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí,
ðåñéïñßæåé ôç äñáóôçñéüôçôá ôùí åîáãùãéêþí öïñÝùí óôéò áãïñÝò,
óôéò ïðïßåò Ý÷ïõí Þäç åðéôý÷åé êÜðïéá ðñüóâáóç.
Ç ðïéïôéêÞ áíåðÜñêåéá ðïëëþí åîáãþãéìùí ðñïúüíôùí (íùðþí êáé
ìåôáðïéçìÝíùí), ëüãù Ýëëåéøçò êáôÜëëçëùí ðïéêéëéþí Þ ðïéïôéêÞò õ-
ðïâÜèìéóçò ôùí ðñïúüíôùí êáôÜ ôç äéáêßíçóÞ ôïõò (óõíèÞêåò óõíôÞ-
ñçóçò, ìåôáöïñÜò) Þ áôåëåéþí êáôÜ ôçí åðåîåñãáóßá ôïõò, áðïôåëåß
ðåñéïñéóôéêü ðáñÜãïíôá óôçí åîáãùãéêÞ ðñïóðÜèåéá.
1.3 ÁíÜðôõîç ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ: ðñïûðïèÝ-

óåéò, äõíáôüôçôåò êáé ç óçìáóßá ôïõ ðñùôï-
ãåíïýò ôïìÝá
ÌÝ÷ñé óÞìåñá, ðåñéïñéóôéêïß ðáñÜãïíôåò óôçí áýîçóç ôçò öõôéêÞò
ðáñáãùãÞò Þôáí ç åóùôåñéêÞ æÞôçóç êáé ïé åîáãùãÝò. Áí ëçöèåß õðüøç
üôé ï êëÜäïò ôçò öõôéêÞò ðáñáãùãÞò êáëýðôåé ôéò åã÷þñéåò áíÜãêåò êáé
ðñáãìáôïðïéåß óçìáíôéêÝò åîáãùãÝò (ôï 95% ôùí ãåùñãéêþí åîáãùãþí

åßíáé öõôéêÜ ðñïúüíôá), ãßíåôáé öáíåñü ðùò ç ðáñáðÝñá áíÜðôõîç ôïõ
êëÜäïõ åîáñôÜôáé êõñßùò áðü ôçí áýîçóç ôùí åîáãùãþí êáé êáôÜ äåýôå-
ñï ëüãï áðü ôçí áîéïðïßçóç ôùí ìéêñþí ðåñéèùñßùí áýîçóçò ôçò áðïñ-
ñïöçôéêüôçôáò ôçò åóùôåñéêÞò áãïñÜò. Áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò ðñïóöïñÜò
ïé äõíáôüôçôåò áýîçóçò ôçò öõôéêÞò ðáñáãùãÞò åîáñôþíôáé áðü ôçí áý-
îçóç ôùí áñäåõüìåíùí åêôÜóåùí, ôçí åðÝêôáóç ôçò ÷ñÞóçò âåëôéùìÝíçò
ôå÷íïëïãßáò, óðüñùí êáé ðïëëáðëáóéáóôéêïý õëéêïý êáé ôçí êáëýôåñç
ïñãÜíùóç ôùí ãåùñãéêþí åêìåôáëëåýóåùí.
Ç ðïéïôéêÞ âåëôßùóç ôùí ðáñáãüìåíùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí êáé ç
êáôÜëëçëç ÷ñïíéêÞ êëéìÜêùóç óå üëç ôç äéÜñêåéá ôïõ çìåñïëïãéáêïý
Ýôïõò ôçò ðáñáãùãÞò áíáìÝíïíôáé íá âåëôéþóïõí ôçí áíôáãùíéóôéêüôçôá
ôùí ðñïúüíôùí öõôéêÞò ðáñáãùãÞò êáé íá äéåõñýíïõí ôéò äõíáôüôçôåò å-
îáãùãþí ôïõò, éäßùò ôùí ïðùñïêçðåõôéêþí, óôéò ÷þñåò ôçò Å.Å. êáé óôéò
ôñßôåò ÷þñåò. ÅîÜëëïõ, ç åîõãßáíóç ôïõ åîáãùãéêïý åìðïñßïõ ìðïñåß íá
óõìâÜëåé óôïí ðåñéïñéóìü ôùí äéáêõìÜíóåùí ôùí åîáãùãþí êáé óôç óôá-
èåñÞ áíïäéêÞ ðïñåßá ôïõò.
¼óïí áöïñÜ ôçí åóùôåñéêÞ áãïñÜ, õðÜñ÷ïõí äõíáôüôçôåò áýîçóçò
ôçò áðïññïöçôéêüôçôÜò ôçò ìå ôçí åîõãßáíóç ôïõ ôñüðïõ äéáêßíçóçò ôùí
íùðþí ïðùñïêçðåõôéêþí, ìå ôçí êáôÜëëçëç äéáöÞìéóç êáé ðñïâïëÞ ôùí
áãñïôéêþí ðñïúüíôùí êáé ìå ôç ìåôáðïßçóÞ ôïõò áðü ôïí êëÜäï ôùí ãå-
ùñãéêþí âéïìç÷áíéþí óå ðïéïôéêÜ ðñïúüíôá õøçëüôåñçò ðñïóôéèÝìåíçò
áîßáò (ð.÷. öõóéêïß ÷õìïß, ïßíïé ïíïìáóßáò ðñïåëåýóåùò, ôïðéêÜ ãåùñãé-
êÜ ðñïúüíôá ãåùãñáöéêÞò Ýíäåéîçò ê.ô.ë.) (Åéê. 1.9.). Áîßæåé íá óçìåéù-
èåß üôé ç Ýìöáóç ðïõ äßíåôáé êáôÜ ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá óôç ÌåóïãåéáêÞ
äéáôñïöÞ åõíïåß ôá ðñïúüíôá ôçò åëëçíéêÞò ãçò.
Ðåñéïñéóôéêüò ðáñÜãïíôáò áíÜðôõîçò ôçò êôçíïôñïößáò, ìÝ÷ñé óÞìå-
ñá, Þôáí ç ïñãÜíùóç ôçò ðáñáãùãÞò, êõñßùò óôïí êëÜäï ôçò âïïôñïößáò.
Ç ðåñéïñéóìÝíç ÷ñçóéìïðïßçóç áõôïöõïýò ÷ïñôïíïìÞò, ëüãù Ýëëåéøçò
ðëïýóéùí âïóêüôïðùí, ðåñéïñßæåé ó÷åôéêÜ ôç äõíáôüôçôá áíÜðôõîçò ôçò
êôçíïôñïößáò óå áíôáãùíéóôéêÜ ðëáßóéá.
ÏðùóäÞðïôå, ðáñÜ ôéò âáóéêÝò áäõíáìßåò ôïõ êëÜäïõ êáé ôïí Ýíôïíï
áíôáãùíéóìü áðü ôçí åëåýèåñç äéáêßíçóç ôùí æùúêþí ðñïúüíôùí ôùí ÷ù-
ñþí-ìåëþí ôçò Å.Å., õðÜñ÷ïõí äõíáôüôçôåò áíÜðôõîçò ôïõ êëÜäïõ, ðïõ
üìùò ðñïûðïèÝôïõí óïâáñÞ êáé óôáèåñÞ ðñïóðÜèåéá åêóõã÷ñïíéóìïý
ôùí êôçíïôñïöéêþí åêìåôáëëåýóåùí. Ôá ðåñéèþñéá ãéá áýîçóç ôùí áðï-
äüóåùí ôïõ æùúêïý êåöáëáßïõ åßíáé óçìáíôéêÜ êáé ìðïñïýí íá ðñïÝë-
èïõí áðü ôç ãåíåôéêÞ âåëôßùóç, ôçí ðëçñÝóôåñç õãéåéíÞ ôùí åêôñåöüìå-
íùí æþùí, ôçí êáôÜñôéóç óùóôþí óéôçñåóßùí ìå Ýìöáóç óå éäéïðáñáãü-
ìåíåò æùïôñïöÝò, ôçí áíÜðôõîç ôçò âéïëïãéêÞò êôçíïôñïößáò ê.ô.ë.
Å é ê ü í á 1 . 9
ÊáôÜóôçìá ðþëçóçò ôïðéêþí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí.
ÕðÜñ÷ïõí, åðßóçò, äõíáôüôçôåò åîáóöÜëéóçò öèçíþí æùïôñïöþí ìå

ôçí áýîçóç ôùí áñäåõüìåíùí åêôÜóåùí. Ïé ðåñéïñéóìïß ðïõ èÝôåé ç Åõ-
ñùðáúêÞ ¸íùóç óôçí åðÝêôáóç Ýíôïíá åðéäïôïýìåíùí ðñïúüíôùí ðïõ á-
ðáéôïýí ðïëý íåñü, üðùò ôï âáìâÜêé, ìðïñåß íá ïäçãÞóåé óôçí êáëëéÝñ-
ãåéá åã÷þñéùí æùïôñïöþí, üðùò ð.÷. ìçäéêÞ êáé ëïéðÜ ÷ïñôïäïôéêÜ öõôÜ
ôá ïðïßá óõíéóôïýí ìéá åðéêåñäÞ åðéëïãÞ. ÐáñÜëëçëá, ç áîéïðïßçóç ôùí
âïóêüôïðùí, ìå ôçí åêôÝëåóç Ýñãùí õðïäïìÞò êáé ôçí åöáñìïãÞ óõóôç-
ìÜôùí ïñèïëïãéóôéêÞò äéá÷åßñéóÞò ôïõò, ìðïñåß íá óõìâÜëåé óôç ìåßùóç
ôïõ êüóôïõò äéáôñïöÞò ôùí æþùí.
Áðü áðüøåùò åðéðÝäïõ, ç ãåùñãéêÞ äñáóôçñéüôçôá óôç ÷þñá ìáò óÞ-
ìåñá, ìðïñåß íá äéáêñéèåß óôçí åðé÷åéñçìáôéêÞ êáé ôçí ïñéáêÞ.
Óôçí ðåñßðôùóç ôçò åðé÷åéñçìáôéêÞò ãåùñãßáò, ïé ãåùñãéêÝò åêìåôáë-
ëåýóåéò Ý÷ïõí ìÝãåèïò ðÜíù áðü ôï ìÝóï üñï ôçò ÷þñáò, åßíáé ó÷åôéêÜ
óõãêåíôñùìÝíåò (ìéêñüò ðïëõôåìá÷éóìüò, äçëáäÞ åßíáé ìéêñüò ï áñéèìüò
áãñïôåìá÷ßùí ðïõ äéáèÝôåé ï ðáñáãùãüò) êáé äéïéêïýíôáé áðü ðáñáãù-
ãïýò ó÷åôéêÜ íÝïõò, ìå åðßðåäï åêðáßäåõóçò ôïõëÜ÷éóôïí Ãõìíáóßïõ, áë-
ëÜ êáé åðáñêÞ åðáããåëìáôéêü ðñïóáíáôïëéóìü êáé ãåùñãéêÞ êáôÜñôéóç.
Óôéò ðåñéðôþóåéò áõôÝò, ç åðéëïãÞ ôùí ðñïúüíôùí ðïõ èá ðáñá÷èïýí

ãßíåôáé ìåôÜ áðü Ýñåõíá ôçò áãïñÜò, äßíåôáé Ýìöáóç óå ôå÷íéêÝò ìåéùìÝ-
íçò Þ êáèüëïõ ÷ñÞóçò áãñï÷çìéêþí, åðéôõã÷Üíåôáé áðïäïôéêüò óõíäõá-
óìüò ôùí óõíôåëåóôþí ðáñáãùãÞò ãéá ôçí åðßôåõîç áíôáãùíéóôéêüôçôáò
(äõíáôüôçôá ðñïóöïñÜò ôåëéêþí ðñïúüíôùí óå ÷áìçëüôåñåò ôéìÝò áðü
áõôÝò ðïõ ðñïóöÝñïõí Üëëïé ðáñáãùãïß) êáé åðéôõã÷Üíåôáé áýîçóç ôçò
ôïðéêÞò ðñïóôéèÝìåíçò áîßáò ìå êáô´ éäßáí äéáêßíçóç êáé äéÜèåóç ôùí ãå-
ùñãéêþí ðñïúüíôùí, åðåîåñãáóßá ôïõò ãéá åëêõóôéêÞ åìöÜíéóç êáé åðé-
ìÞêõíóç ôïõ ÷ñüíïõ æùÞò ê.ô.ë Ôï ðñüôõðï áõôÞò ôçò ãåùñãßáò èåùñåßôáé
âéþóéìï êáé áíáìÝíåôáé íá åðåêôáèåß.
Ç ïñéáêÞ ãåùñãßá åßíáé ï áíôßðïäáò ôçò ðñïçãïýìåíçò ðåñéãñáöÞò êáé
óõãêåíôñþíåé óåéñÜ äéáñèñùôéêþí áäõíáìéþí, ðïõ äåí ôçò åðéôñÝðïõí óç-
ìáíôéêÝò ãåùñãéêïý ÷áñáêôÞñá ðáñåìâÜóåéò. Ç ãåùñãßá áõôÞ óõíáíôÜôáé
êáôÜ êýñéï ëüãï óôéò ïñåéíÝò êáé ìåéïíåêôéêÝò ðåñéï÷Ýò, üðïõ êáôÜ ôåêìÞ-
ñéï ôï ãåùñãéêü åéóüäçìá åßíáé ÷áìçëü êáé äåí åîáóöáëßæåé áðü ìüíï ôïõ
ðñïïðôéêÞ ðáñáìïíÞò ôïõ êáôü÷ïõ óôïí ôüðï ôïõ. Óå áñêåôÝò ðåñéðôþóåéò
ôï åéóüäçìá áõôü óõìðëçñþíåôáé áðü óåéñÜ ðáñáãåùñãéêþí Þ/ êáé åîùãå-
ùñãéêþí äñáóôçñéïôÞôùí ("ðïëõäñáóôçñéüôçôá"), þóôå ôï óõíïëéêü åéóü-
äçìá ðïõ áðïêôÜôáé íá åðéôñÝðåé áíåêôÝò óõíèÞêåò äéáâßùóçò.
Ç ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç, óôï ðëáßóéï ôçò ÊïéíÞò ÁãñïôéêÞò ÐïëéôéêÞò,
åíäéáöÝñåôáé ãéá ôçí ðáñáìïíÞ áíèñþðéíïõ äõíáìéêïý óôïí áãñïôéêü
÷þñï, éäßùò óôéò ðñïáíáöåñèåßóåò ðåñéï÷Ýò êáé åíéó÷ýåé Üìåóá Þ Ýììå-
óá áõôÞ ôçí ðñïóðÜèåéá. ¢ìåóç åíßó÷õóç åßíáé ç ÷ïñÞãçóç åéóïäçìáôé-
êÞò åíßó÷õóçò óå ãåùñãïýò ïñåéíþí êáé ìåéïíåêôéêþí ðåñéï÷þí ìå ôç
ìïñöÞ ôçò "åîéóùôéêÞò áðïæçìßùóçò" (÷ñçìáôéêü áíôéóôÜèìéóìá ôçò á-
ðþëåéáò ãåùñãéêïý åéóïäÞìáôïò áðü ôéò ôïðéêÝò äõó÷Ýñåéåò ðïõ ðáñïõ-
óéÜæïõí ïé ïñåéíÝò êáé ìåéïíåêôéêÝò ðåñéï÷Ýò: ÷áìçëÞ ðáñáãùãéêüôçôá
ëüãù åäáöïêëéìáôéêþí óõíèçêþí, êëßóåùí ôïõ åäÜöïõò ðïõ åìðïäßæïõí
ôçí åêìç÷Üíéóç ê.ô.ë.).
¸ììåóåò åíéó÷ýóåéò åßíáé óåéñÜ åðéäïôïýìåíùí åðåíäõôéêþí Ýñãùí
ãéá ôç äçìéïõñãßá ðñüóèåôïõ åéóïäÞìáôïò, üðùò ï åêóõã÷ñïíéóìüò ôçò
ãåùñãéêÞò åêìåôÜëëåõóçò, êáèþò êáé óõìðëçñùìáôéêÝò äñáóôçñéüôçôåò,
üðùò ï áãñïôïõñéóìüò êáé ç áãñïâéïôå÷íßá, ç äÜóùóç ôùí ãåùñãéêþí åê-
ìåôáëëåýóåùí ê.ô.ë. Óôçí ÅëëÜäá, ç ïðïßá ðáñïõóéÜæåé ìåãÜëï áñéèìü
ôÝôïéùí åêìåôáëëåýóåùí, áíáìÝíåôáé üôé Ýíá ðïóïóôü èá ìðïñÝóåé íá å-
ðùöåëçèåß áðü ôéò ðáñáðÜíù äõíáôüôçôåò êáé áðü ôïí áðïêëåéóôéêÜ ãå-
ùñãéêü ðñïóáíáôïëéóìü ôïõò íá óôñáöïýí óå ðïëõäñáóôçñéüôçôá, ìå âÜ-
óç ôç ãåùñãéêÞ åêìåôÜëëåõóç.
Ç áíÜðôõîç ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ, ìå âÜóç ôç ãåùñãéêÞ äñáóôçñéüôç-
ôá, ìðïñåß íá ãßíåé ìå:
(á) Áýîçóç ôçò ðáñáãùãéêüôçôáò, äçëáäÞ:
ìå ôçí ðëçñÝóôåñç áîéïðïßçóç ôùí öõóéêþí êáé áíèñþðéíùí ðüñùí

ðïõ äéáèÝôåé ï ôïìÝáò, (âåëôßùóç ôùí âïóêüôïðùí, ðñïþèçóç ôçò åê-
ìç÷Üíéóçò, áîéïðïßçóç ôùí äáóéêþí êáé áëéåõôéêþí ðüñùí ê.ô.ë.),
ìå ôçí áýîçóç êáé âåëôéùìÝíç ðñïóöïñÜ ôå÷íéêÞò âïÞèåéáò ðñïò ôïõò
ðáñáãùãïýò ãéá ôçí ïñãÜíùóç, ôïí ðñïãñáììáôéóìü êáé ôçí ôå÷íéêÞ
ôçò ðáñáãùãÞò óôï ðëáßóéï ðñïãñáììÜôùí ãåùñãéêÞò åêðáßäåõóçò
êáé åöáñìïãþí,
ìå ôçí ðñïþèçóç ïëïêëçñùìÝíùí ðñïãñáììÜôùí áíÜðôõîçò êëÜäùí
(âïïôñïößá, êôçíïôñïöéêÜ öõôÜ, äÜóç, ê.ô.ë.), ôá ïðïßá èá áðïâëÝ-
ðïõí óôçí áîéïðïßçóç ôùí äéáèÝóéìùí ðüñùí êáé èá êáëýðôïõí ôéò
öÜóåéò ôçò ðáñáãùãÞò, ôçò åìðïñßáò êáé ôçò ìåôáðïßçóçò,
ìå ôçí ðñïóðÜèåéá áíôéìåôþðéóçò ôïõ äéáñèñùôéêïý ðñïâëÞìáôïò ðïõ
åßíáé ôï ìéêñü ìÝãåèïò ôùí åêìåôáëëåýóåùí êáé ï ðïëõôåìá÷éóìüò
(ìÝóù áíáäáóìïý, ÔñÜðåæáò Ãçò ê.ô.ë.) êáé
ìå ôçí áîéïðïßçóç ôïõ èåóìéêïý êáé ÷ñçìáôïäïôéêïý ðëáéóßïõ ôçò Åõ-
ñùðáúêÞò ¸íùóçò ìå éäéáßôåñç Ýìöáóç óå åíéó÷õüìåíåò äõíáôüôçôåò
áðüêôçóçò óõìðëçñùìáôéêïý åéóïäÞìáôïò (áãñïôïõñéóìüò, áãñïâéï-
ôå÷íßá ê.ô.ë.).
(â) Ðïóïôéêü êáé ðïéïôéêü ðñïóáíáôïëéóìü ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò
Ï ðñïóáíáôïëéóìüò ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò óôéò áíÜãêåò ôçò åóùôå-

ñéêÞò áãïñÜò êáé óôéò äõíáôüôçôåò åîáãùãþí ìðïñåß íá åðéôåõ÷èåß ìå ôçí
áíáäéÜñèñùóç ôçò öõôéêÞò ðáñáãùãÞò êáé ôçí åíßó÷õóç ôçò êôçíïôñïößáò.
Ùò ðñïò ôçí öõôéêÞ ðáñáãùãÞ ìðïñåß íá äïèåß Ýìöáóç :
óôçí åðÝêôáóç ôçò êáëëéÝñãåéáò êôçíïôñïöéêþí öõôþí ãéá ôçí êÜëõ-

øç ôùí áíáãêþí ôçò êôçíïôñïößáò óå æùïôñïöÝò,
óôçí áýîçóç ôùí äõíáìéêþí êáëëéåñãåéþí, äçëáäÞ åêåßíùí ðïõ ðá-
ñïõóéÜæïõí äõíáìéêÞ åîáãùãéêÞ ðñïïðôéêÞ (áíèïêïìéêÜ, åêôüò åðï-
÷Þò êçðåõôéêÜ ê.ô.ë),
óôçí áíáäéÜñèñùóç ôùí ðïéêéëéþí ôùí äåíäñïêïìéêþí êáëëéåñãåéþí
ìå ÷ñçóéìïðïßçóç ðïéêéëéþí ðïõ ðáñïõóéÜæïõí ðñïïðôéêÝò æÞôçóçò
êáé äõíáôüôçôåò ÷ñïíéêÞò êëéìÜêùóçò ôçò óõãêïìéäÞò êáé
óôçí êáôåýèõíóç ôùí íÝùí ìïñöþí êáëëéåñãåéþí, üðùò ïé âéïëïãéêÝò
êáëëéÝñãåéåò.
Ùò ðñïò ôçí êôçíïôñïößá åßíáé äõíáôüí íá åðéäéù÷èåß:

ç åíßó÷õóç ôçò âïïôñïößáò ãéá ôçí áíÜó÷åóç ôçò ðôùôéêÞò ôÜóçò ôïõ
êëÜäïõ êáé ôçí áýîçóç ôçò ðáñáãùãÞò óå âüåéï êñÝáò êáé ãÜëá,
ç áýîçóç ôçò ðáñáãùãÞò ôùí ëïéðþí êñåÜôùí ãéá ôçí ðëÞñç êÜëõøç
ôùí áíáãêþí óå êÜèå åßäïò,
ç âåëôßùóç ôùí áðïäüóåùí ôïõ æùúêïý êåöáëáßïõ ìå âåëôßùóç ôïõ ãå-
íåôéêïý õëéêïý êáé ôùí óõíèçêþí õãéåéíÞò êáé äéáôñïöÞò,
ç âåëôßùóç ôùí óõíèçêþí åðåîåñãáóßáò, ìåôáðïßçóçò êáé åìðïñßáò
ôùí æùúêþí ðñïúüíôùí (Åéê. 1.10) êáé
Å é ê ü í á 1 . 1 0
Óýã÷ñïíç ìïíÜäá ôõðïðïßçóçò êïôüðïõëïõ
ç êáôåýèõíóç óå íÝåò ìïñöÝò åêôñïöÞò, üðùò ç âéïëïãéêÞ êôçíïôñï-

ößá.
(ã) Äéåýñõíóç ôùí åîáãùãþí
Ç áýîçóç ôùí åîáãùãþí ìðïñåß íá åðéäéù÷èåß ìå ôç äéáìüñöùóç åðé-

èåôéêÞò óôñáôçãéêÞò åîáãùãþí, ðïõ íá óôçñßæåôáé óôïõò åîÞò Üîïíåò:
óôçí ðïëéôéêÞ åîáãùãþí ãéá Üíïéãìá íÝùí áãïñþí êáé áýîçóç ôïõ ìå-
ñéäßïõ óôéò õðÜñ÷ïõóåò áãïñÝò,
óôçí ðïéïôéêÞ âåëôßùóç ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí,
óôç óõìðëÞñùóç ôçò ôå÷íéêÞò õðïäïìÞò åìðïñßáò êáé
óôçí åîõãßáíóç ôùí éäéùôéêþí öïñÝùí åîáãùãéêïý åìðïñßïõ ìå ôç èÝ-
óðéóç êéíÞôñùí.
(ä) Âåëôßùóç ôùí äïìþí åìðïñßáò
Ç áýîçóç ôïõ åéóïäÞìáôïò ôùí ðáñáãùãþí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí êáé

ç áíÜðôõîç ôçò áãñïôéêÞò ïéêïíïìßáò ìðïñïýí íá åíéó÷õèïýí ìå ôçí ðá-
ñÜëëçëç âåëôßùóç ôùí äïìþí åìðïñßáò, üðùò:
åêóõã÷ñïíéóìüò êáé óõìðëÞñùóç ôçò ôå÷íéêÞò êáé ïñãáíùôéêÞò õðï-

äïìÞò åìðïñßáò (áðïèçêåõôéêïß ÷þñïé, øõãåßá, ìåôáöïñéêÜ ìÝóá, äß-
êôõá áãïñþí,ê.ô.ë.) êáé
âåëôßùóç ôùí óõíèçêþí êáé ôùí õðïäïìþí Ýñåõíáò - ðëçñïöüñçóçò
ãéá ôéò åîåëßîåéò óôçí áãïñÜ (åã÷þñéá - äéåèíÞ).
(å) ÁíÜðôõîç ôùí ãåùñãéêþí âéïìç÷áíéþí
Ç áíÜðôõîç ôïõ êëÜäïõ ôùí ãåùñãéêþí âéïìç÷áíéþí óõíäÝåôáé Üìå-

óá ìå ôï ñüëï ôùí ãåùñãéêþí óõíåôáéñéóìþí êáé ôùí åðé÷åéñçìáôéêþí
ðñùôïâïõëéþí ôùí éäéùôþí. Ç óôÞñéîç åê ìÝñïõò ôçò ðïëéôåßáò ôùí ðáñá-
ðÜíù öïñÝùí ìðïñåß íá ãßíåé ìå ôïõò åîÞò ôñüðïõò:
åîõãßáíóç ôùí óõíåôáéñéóôéêþí ïñãáíþóåùí ðïõ äéáèÝôïõí âéïìç÷á-

íéêÝò åãêáôáóôÜóåéò ìå ðáñÜëëçëï ðåñéïñéóìü ôçò ðáñÝìâáóçò ôïõ
êñÜôïõò óôéò äñáóôçñéüôçôÝò ôïõò,
öïñïëïãéêÜ êáé åðåíäõôéêÜ êßíçôñá, éäßùò ãéá ìïíÜäåò óå ïñåéíÝò êáé
ìåéïíåêôéêÝò ðåñéï÷Ýò, üðïõ äåí åëêýïíôáé ïé éäéùôéêÝò åðé÷åéñÞóåéò
êáé
äçìéïõñãßá êáé óôÞñéîç áðü ôçí ðïëéôåßá ìç÷áíéóìïý ãéá ôç ìåôáöïñÜ
êáé åíóùìÜôùóç ôçò óýã÷ñïíçò äéåèíïýò ôå÷íïãíùóßáò (Åéê. 1.11.)
êáé ãéá ôç äéåõêüëõíóç äéåðáããåëìáôéêþí ïñãáíþóåùí óôçí áíÜðôõ-
îç åã÷þñéùí êáé äéåèíþí äßáõëùí åðéêïéíùíßáò.
ÓõìðåñáóìáôéêÜ, ç ãåíéêüôåñç ðïëéôéêÞ ãéá éóüññïðç áíÜðôõîç ôïõ

áãñïôéêïý ÷þñïõ êáé åíßó÷õóç ôùí ïéêïíïìéêÜ áóèåíÝóôåñùí óôñùìÜ-
ôùí ôïõ ðëçèõóìïý, üðùò ï áãñïôéêüò ðëçèõóìüò, ÷ñåéÜæåôáé íá åðéäéþ-
êåé ôïõò åîÞò óôü÷ïõò:
áíýøùóç ôïõ âéïôéêïý åðéðÝäïõ ôïõ áãñïôéêïý ðëçèõóìïý, ôüóï ìå

ôçí áýîçóç ôïõ åéóïäÞìáôüò ôïõ, üóï êáé ìå ôç âåëôßùóç ôùí êïéíùíé-
êþí êáé ðïëéôéóôéêþí óõíèçêþí óôçí ýðáéèñï,
äéáôÞñçóç êáé ðñïóôáóßá ôïõ öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò,
Å é ê ü í á 1 . 1 1
Ç ôå÷íïãíùóßá óôçñßæåôáé óôçí åðéóôçìïíéêÞ Ýñåõíá
äçìéïõñãßá ðñïûðïèÝóåùí ãéá ôç óõãêñÜôçóç ôïõ áãñïôéêïý ðëçèõ-

óìïý êáé éäéáßôåñá ôùí íÝùí áíèñþðùí óôïí ôüðï ôïõò,
äçìéïõñãßá ðñïûðïèÝóåùí ôïðéêÞò áãñïôéêÞò áíÜðôõîçò, þóôå ìÝóá
áðü ôïõò èåóìïýò ôçò ôïðéêÞò áõôïäéïßêçóçò, ôùí áãñïôéêþí óõëëü-
ãùí êáé ôùí ãåùñãéêþí óõíåôáéñéóìþí, ï ¸ëëçíáò áãñüôçò íá ìåôÝ-
÷åé ïõóéáóôéêÜ óôç äéáäéêáóßá ëÞøçò êáé õëïðïßçóçò ôùí áðïöÜóåùí
ðïõ ôïí áöïñïýí,
áîéïðïßçóç êáé åîåéäßêåõóç ôïõ ôïðéêïý åñãáôéêïý äõíáìéêïý êáé
ðñïâïëÞ êáé áîéïðïßçóç ôùí ôïðéêþí éäéáéôåñïôÞôùí êáé áíôáãùíéóôé-
êþí ðëåïíåêôçìÜôùí êÜèå ðåñéï÷Þò.
1.4 Ç áîéïðïßçóç ôïõ ôïðéêïý ðëçèõóìïý êáé ç

êéíçôïðïßçóç ôùí ôïðéêþí ðüñùí
¼ðùò Þäç Ý÷åé áíáöåñèåß, ôï áíèñþðéíï äõíáìéêü åßíáé ç óçìáíôéêü-
ôåñç åðÝíäõóç êÜèå ðáñáãùãéêïý êëÜäïõ. Ôï ßäéï óõìâáßíåé êáé ìå ôï
ãåùñãéêü ôïìÝá êáé ôïí áãñïôéêü ÷þñï. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ õðÜñ÷ïõí
óçìáíôéêÝò áäõíáìßåò, ðïõ ïöåßëïíôáé ôüóï óôï ßäéï ôï áíèñþðéíï äõíá-
ìéêü, üóï êáé óôïõò ìç÷áíéóìïýò ðïõ èá üöåéëáí íá ôï óôçñßæïõí.
Ç Üôõðç äïìÞ ôçò åëëçíéêÞò ãåùñãßáò äåí åðÝôñåøå ôç äéáìüñöùóç å-
ðáããåëìáôéþí ãåùñãþí, åêôüò áðü Ýíá ìéêñü áñéèìü åðé÷åéñçìáôéþí,
ðïõ ïöåßëïõí ôçí åðéôõ÷ßá ôïõò óôéò äéêÝò ôïõò éêáíüôçôåò. Ïé áðïóðá-
óìáôéêÝò ðïëéôéêÝò, ðïõ êáôÜ êáéñïýò åöáñìüæïíôáé, äå óõíäÝïõí ôçí ôï-
ðéêÞ áãñïôéêÞ áíÜðôõîç ìå Ýíá åõñýôåñï ðåñéöåñåéáêü êáé åèíéêü óôñá-
ôçãéêü ó÷Ýäéï ïëïêëçñùìÝíçò áíÜðôõîçò. Ùò áðïôÝëåóìá, ïé öïñåßò ôçò
ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò (ïé ãåùñãïß) äåí ðñïöõëÜóóïíôáé áðü áíôéïéêï-
íïìéêÝò åðåíäýóåéò êáé õðåñ÷ñÝùóç, áíôéìåôùðßæïõí ÷ùñßò ïõóéáóôéêÞ å-
ðáããåëìáôéêÞ ïñãÜíùóç ôçí áýîçóç ôïõ êüóôïõò ôùí ãåùñãéêþí åéóñï-
þí êáé ôç ìåßùóç ôïõ áíôáãùíéóìïý ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí êáé åßíáé
áäýíáìïé íá ðñïóáñìïóèïýí óôéò íÝåò äéåèíåßò ïéêïíïìéêÝò óõãêõñßåò.
Ç åëëçíéêÞ ãåùñãßá ÷ñåéÜæåôáé íá ðëáéóéùèåß áðü ãåùñãïýò ðïõ íá
Ý÷ïõí ôá ìÝóá, ôçí éêáíüôçôá êáé ôçí áðáñáßôçôç ðëçñïöüñçóç, þóôå íá
ëáìâÜíïõí óùóôÝò áðïöÜóåéò. ÅðïìÝíùò, ç ðáñÝìâáóç ðïõ Ý÷åé óôü÷ï
ôç äçìéïõñãßá ôÜîçò åðáããåëìáôéþí-åðé÷åéñçìáôéþí ãåùñãþí, ìå áíá-
âáèìéóìÝíá åðáããåëìáôéêÜ ðñïóüíôá êáé êáôï÷ýñùóç ãéá ôç äéá âßïõ å-
ðáããåëìáôéêÞ ôïõò åíçìÝñùóç êáé êáôÜñôéóç, ðñÝðåé íá åßíáé èÝìá õøç-
ëÞò ðñïôåñáéüôçôáò.
Ïé õðçñåóßåò õðïóôÞñéîçò ôçò ãåùñãßáò êáé ôçò åí ãÝíåé áãñïôéêÞò á-
íÜðôõîçò ðáñïõóéÜæïõí ïñãáíùôéêÜ êáé ëåéôïõñãéêÜ ðñïâëÞìáôá. Ïé
Äéåõèýíóåéò ÁãñïôéêÞò ÁíÜðôõîçò ôùí Íïìáñ÷éáêþí ÁõôïäéïéêÞóåùí Ý-
÷ïõí åðéöïñôéóèåß ìå ôï Ýñãï ôçò äéá÷åßñéóçò êáé ôïõ åëÝã÷ïõ åöáñìïãÞò
ôùí ìÝôñùí ôçò ôñÝ÷ïõóáò åèíéêÞò êáé êïéíïôéêÞò áãñïôéêÞò ðïëéôéêÞò. Ç
ÁãñïôéêÞ ÔñÜðåæá ôçò ÅëëÜäáò Ý÷åé ðåñéïñßóåé óôï åëÜ÷éóôï ôï óõìâïõ-
ëåõôéêü ôçò Ýñãï êáé áóêåß ðëÝïí óõíÞèåéò ôñáðåæéêÝò äñáóôçñéüôçôåò.
¢ëëïé ïñãáíéóìïß áãñïôéêïý åíäéáöÝñïíôïò âñßóêïíôáé õðü ôç "Äáìü-
êëåéï óðÜèç" ôçò êáôÜñãçóçò Þ åßíáé áðïäõíáìùìÝíïé. Ïé áãñïôéêÝò óõ-
íåôáéñéóôéêÝò ïñãáíþóåéò Ý÷ïõí áðïäõíáìùèåß, ïðüôå ïõóéáóôéêÞ óõ-
ìðáñÜóôáóç óôïõò ðáñáãùãïýò åßíáé ðñáêôéêÜ áíýðáñêôç.
Ç Ýëëåéøç ôïõ êáôÜëëçëùí óôåëå÷þí ðïõ íá ëåéôïõñãïýí ùò óýìâïõ-

ëïé ôùí ãåùñãþí óå ôïðéêü, ðåñéöåñåéáêü êáé êåíôñéêü åðßðåäï, êáèõ-
óôåñåß ôïí åêóõã÷ñïíéóìü êáé ôçí áîéïðïßçóç ôùí äéáèÝóéìùí áðü ôçí
ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç ðüñùí, ðïõ áðïâëÝðïõí áêñéâþò óôïí åêóõã÷ñïíé-
óìü êáé óôçí áãñïôéêÞ áíÜðôõîç.
Áõôü ðïõ áðïìÝíåé åßíáé ç êéíçôïðïßçóç ôùí åíäïãåíþí ôïðéêþí ðü-
ñùí, ç áñìïíéêÞ óõíåñãáóßá ôïõò êáé ç áíÜëçøç óýã÷ñïíùí ðñùôïâïõ-
ëéþí ðñïò ôçí êáôåýèõíóç ôçò åðé÷åéñçìáôéêÞò ôïðéêÞò áíÜðôõîçò, áëëÜ
êáé ôçò êïéíùíéêÞò áëëçëåããýçò.
Ïé öïñåßò ôùí Ïñãáíéóìþí ÔïðéêÞò Áõôïäéïßêçóçò (äçìïôéêÝò, äéáäç-
ìïôéêÝò, ìéêôÝò äçìïóõíåôáéñéóôéêÝò áíáðôõîéáêÝò åôáéñåßåò ê.ô.ë.), ïé öï-
ñåßò ôçò Íïìáñ÷éáêÞò Áõôïäéïßêçóçò, ôá ÅðáããåëìáôéêÜ ÅðéìåëçôÞñéá, ïé
Åðéóôçìïíéêïß Óýëëïãïé, ïé óõíåôáéñéóôéêÝò ïñãáíþóåéò êÜèå âáèìïý ïöåß-
ëïõí íá áíáëÜâïõí ôçí ðñùôïâïõëßá ôçò áíÜðôõîçò ôçò ðåñéï÷Þò ôïõò, å-
ãêáôáëåßðïíôáò ôçí ðáëáéÜ åíôýðùóç üôé ç áíÜðôõîç èá ôïõò ðñïóöåñèåß.
Ç ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç, óôï ðëáßóéï ôçò ôïðéêÞò áíÜðôõîçò êáé ôçò âåë-
ôßùóçò ôïõ áãñïôéêïý åéóïäÞìáôïò, Ý÷åé êáôÜ êáéñïýò áíáëÜâåé äéÜöïñåò
ðñùôïâïõëßåò ôïðéêïý ÷áñáêôÞñá, ðïõ ìðïñïýí íá åíåñãÞóïõí ùò ïäçãïß
ãéá ôçí ðåñáéôÝñù áíÜðôõîç. ÅéäéêÜ ãéá ôïí áãñïôéêü ÷þñï, éêáíïðïéçôéêÜ
áðïôåëÝóìáôá Ý÷åé íá åðéäåßîåé ç ÊïéíïôéêÞ Ðñùôïâïõëßá LEADER (ç á-
íÜðôõîç ôçò ãßíåôáé óå åðüìåíï êåöÜëáéï). (Åéê. 1.12.)
Å é ê ü í á 1 . 1 2
Ç êïéíïôéêÞ ðñùôïâïõëßá LEADER åíéó÷ýåé ôçí ôïðéêÞ áãñïôéêÞ áíÜðôõîç.
Ç ðñùôïâïõëßá áõôÞ êáôÝóôçóå äõíáôÞ ôçí ðåéñáìáôéêÞ åöáñìïãÞ ðñï-

óåããßóåùí ôïðéêÞò áíÜðôõîçò óõ÷íÜ ìå êáéíïôüìï ÷áñáêôÞñá. Ç ìÝ÷ñé óÞ-
ìåñá áðïêôçèåßóá ðåßñá áðïäåéêíýåé ôçí êáôáëëçëüôçôá áõôÞò ôçò ðñïóÝã-
ãéóçò, ç ïðïßá åðÝôñåøå óôïõò öïñåßò áãñïôéêÞò áíÜðôõîçò êáé óôéò áãñï-
ôéêÝò ðåñéï÷Ýò íá áîéïðïéÞóïõí ôï áíáðôõîéáêü ôïõò äõíáìéêü óôï ðëáßóéï
ìéáò óõíïëéêÞò ðïëéôéêÞò ãéá ôçí ðñïþèçóç ôçò ôïðéêÞò áãñïôéêÞò ïéêïíï-
ìßáò.
ÐáñÜëëçëá ìå ôçí ÊïéíïôéêÞ Ðñùôïâïõëßá LEADER, ç ïðïßá Ý÷åé
íá åðéäåßîåé áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ åíäïãåíïýò áíèñþðéíïõ äõíáìéêïý ìéá
äõíáìéêÞ ðáñïõóßá êáé Ýíôïíç êéíçôéêüôçôá, áñêåôïß äÞìïé ôçò ÷þñáò
êáé åéäéêüôåñá áõôïß ðïõ, êáôÜ ôï ðëåßóôïí, ÷áñáêôçñßæïíôáé áãñïôéêïß,
Ý÷ïõí óõìðåñéëÜâåé óôïí ïñãáíéóìü ôùí õðçñåóéþí ôïõò ôç óýóôáóç ãñá-
öåßùí áãñïôéêÞò áíÜðôõîçò Þ ãñáöåßùí óôÞñéîçò ôïõ áãñïôéêïý ôïìÝá.
Ôá ãñáöåßá áõôÜ óôåëå÷þíïíôáé óõíÞèùò áðü åîåéäéêåõìÝíï, åðéóôç-
ìïíéêü ðñïóùðéêü êáé ðáñÝ÷ïõí óôïí áãñüôç åõñåßá ðëçñïöüñçóç, ôüóï
åðáããåëìáôéêïý ÷áñáêôÞñá, üóï êáé êïéíùíéêïý ôïõ ðñïóáíáôïëéóìïý.
¸÷ïõí ùò ÷áñáêôçñéóôéêü ôçí áìåóüôçôá óôçí ðëçñïöüñçóç êáé ç ðñï-
óöïñÜ ôïõò åßíáé êáèáñÜ óõìâïõëåõôéêïý ÷áñáêôÞñá. Åíçìåñþíïõí ãéá
ôéò íÝåò ôÜóåéò ôçò áãïñÜò, ãéá ôï èåóìéêü ðëáßóéï ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íù-
óçò, ôçí åèíéêÞ íïìïèåóßá, ôá ÷ñçìáôïäïôéêÜ ìÝóá êáé ôïõò ðüñïõò, ðïõ åß-
íáé äéáèÝóéìïé ãéá ôïí ðñùôïãåíÞ, áëëÜ êáé Üëëïõò ôïìåßò ôçò ïéêïíïìßáò,
óõìâïõëåýïõí óå ôå÷íéêÜ èÝìáôá ðáñáãùãÞò, åìðïñßáò ãåùñãéêþí ðñïúü-
íôùí, óõíáöþí äñáóôçñéïôÞôùí ê.ô.ë . Ôáõôü÷ñïíá, óõóôçìáôïðïéïýí êáé
áíáäåéêíýïõí ôá ðñïâëÞìáôá ôïõ ôïðéêïý áãñïôéêïý ÷þñïõ êáé ðñïôåß-
íïõí, ìÝóù ôåêìçñéùìÝíùí ðñïôÜóåùí êáé ìåëåôþí, åöáñìüóéìåò ëýóåéò
ðïõ ðñïóéäéÜæïõí óôéò ôïðéêÝò éäéáéôåñüôçôåò ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ. Áêü-
ìç, äéïñãáíþíïõí çìåñßäåò êáé åðéìïñöþíïõí ôïõò åíäéáöåñüìåíïõò óå
äéÜöïñá èÝìáôá õðü ôçí ìïñöÞ óåìéíáñßùí ìéêñÞò äéÜñêåéáò.
ÐáñÜ ôéò öéëüôéìåò ðñïóðÜèåéåò ðïõ ãßíïíôáé áðü ôçí ðëåõñÜ ôùí ôï-
ðéêþí êïéíùíéþí, åðåéäÞ ïé áðïöÜóåéò ôçò ãåíéêüôåñçò ðïëéôéêÞò êáé ç
äéÜèåóç ôùí áíáãêáßùí ðüñùí áíÞêïõí óôçí êåíôñéêÞ åîïõóßá, åßíáé á-
ðáñáßôçôç êáé ç åíåñãüò óõììåôï÷Þ ôçò êåíôñéêÞò åîïõóßáò óôï ó÷åäéá-
óìü ôçò áíÜðôõîçò ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ. Ç óõììåôï÷Þ áõôÞ ðñÝðåé íá á-
öïñÜ óôçí õéïèÝôçóç ðáñåìâÜóåùí èåóìéêïý ÷áñáêôÞñá, õðü ìïñöÞ
ðëáéóßïõ ïëïêëçñùìÝíçò ôïðéêÞò äñÜóçò, ãéá ôç ëÞøç ìÝôñùí êáé ðïëé-
ôéêþí, ðïõ èá Ý÷ïõí ùò óôü÷ï ôç äçìéïõñãßá ðñïûðïèÝóåùí êáé üñùí á-
íáóõãêñüôçóçò êáé áíáâÜèìéóçò ôçò æùÞò ôçò õðáßèñïõ.
Ðåñßëçøç
Ìå ôïí üñï "áíÜðôõîç" óÞìåñá, åííïåßôáé ç óõíïëéêÞ ãåíéêÞ

ðñüïäïò ôïõ áôüìïõ êáé ôçò êïéíùíßáò. Ïé äéÜöïñåò ÷þñåò, áíÜëï-
ãá ìå ôï åðßðåäï ôçò ôå÷íïëïãßáò ôïõò, ìðïñïýí íá äéáêñéèïýí óå
"áíáðôõãìÝíåò" êáé "áíáðôõóóüìåíåò". Ïé ôåëåõôáßåò Ý÷ïõí ÷áìç-
ëüôåñï âáèìü áíÜðôõîçò. ×áñáêôçñéóôéêÜ ôùí áíáðôõóóüìåíùí
÷ùñþí åßíáé: ï äéïãêùìÝíïò, áëëÜ ðñùôüãïíá Þ ðáñáäïóéáêÜ ïñ-
ãáíùìÝíïò, ðñùôïãåíÞò ôïìÝáò, ïé ðëçèõóìéáêÝò ðéÝóåéò (áíåñãßá,
õðïáðáó÷üëçóç, õøçëüò ñõèìüò ãåííçôéêüôçôáò, ìéêñüò áñéèìüò å-
íçëßêùí ê.ô.ë.), ôï ÷áìçëü åðßðåäï êïéíùíéêþí õðçñåóéþí õãåßáò,
ðñüíïéáò, êïéíùíéêÞò áóöÜëåéáò, ç ìç åêìåôÜëëåõóç Þ ç áëüãéóôç
êáé êáôáóôñïöéêÞ åêìåôÜëëåõóç öõóéêþí ðüñùí, ç "äõáäéêÞ ïéêï-
íïìßá" (óõíýðáñîç óýã÷ñïíçò åðé÷åéñçìáôéêÞò ïéêïíïìßáò óôá á-
óôéêÜ êÝíôñá êáé ðñùôüãïíçò áãñïôéêÞò ïéêïíïìßáò óôçí ýðáéèñï)
êáé äéÜöïñåò áíá÷ñïíéóôéêÝò ðïëéôéóìéêÝò áîßåò êáé Ýèéìá. Ôï Áêá-
èÜñéóôï Åã÷þñéï Ðñïúüí (Á.Å.Ð.) êáôÜ êåöáëÞ áðïôåëåß Ýíáí êïé-
íü ðáãêüóìéï äåßêôç ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôç ìÝôñçóç ôïõ åðéðÝ-
äïõ áíÜðôõîçò ìéáò ÷þñáò. Ç äéáðßóôùóç ôïõ ðïëýðôõ÷ïõ öáéíïìÝ-
íïõ ôçò áíÜðôõîçò ïäÞãçóå óôçí õéïèÝôçóç ôçò Ýííïéáò ôçò "ïëïêëç-
ñùìÝíçò áíÜðôõîçò". ÁõôÞ áíáöÝñåôáé óôçí êéíçôïðïßçóç ôïõ óõ-
íüëïõ ôùí äéáèÝóéìùí ðüñùí êáé ìÝóùí ãéá ôçí åðßôåõîç åðéäéùêü-
ìåíùí óôü÷ùí áôïìéêÞò êáé êïéíùíéêÞò åõçìåñßáò. Ç ïëïêëçñùìÝ-
íç áíÜðôõîç óôï÷åýåé óôçí "áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç" (sustainable
development), äçëáäÞ óôç äçìéïõñãßá, èåóìïèÝôçóç êáé äéáóöÜëé-
óç ðáñáãùãéêþí ìç÷áíéóìþí óõíå÷ïýò ðñïüäïõ êáé åõçìåñßáò ôùí
áôüìùí êáé ôçò êïéíùíßáò, ìå ëïãéêÞ ÷ñÞóç ôùí ìç áíáíåþóéìùí ðü-
ñùí.
Ìéëþíôáò ãéá ôçí ïñãÜíùóç ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ, åßíáé áíá-
ãêáßá ç äéÜêñéóç ôùí üñùí "áãñïôéêüò" êáé "ãåùñãéêüò". Ï üñïò "á-
ãñïôéêüò" ÷ñçóéìïðïéåßôáé, ãéá íá õðïäçëþóåé ïôéäÞðïôå áíáöÝñå-
ôáé óôï ãåùãñáöéêü ÷þñï ðïõ äåí åßíáé áóôéêüò. Ï üñïò "ãåùñãé-
êüò" óõíäÝåôáé ìå ôç ãåùñãéêÞ äñáóôçñéüôçôá, ðïõ ïäçãåß óôçí ðá-
ñáãùãÞ ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí ìÝóù ôùí öõôþí êáé ôùí æþùí.
Ï ðñùôïãåíÞò ôïìÝáò, ùò ïéêïíïìéêÞ äñáóôçñéüôçôá, êõñéáñ÷åß
óôïí áãñïôéêü ÷þñï. ×áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ ðñùôïãåíïýò ôïìÝá óôç
÷þñá ìáò åßíáé ï ìåãÜëïò áñéèìüò ôùí ãåùñãéêþí åêìåôáëëåýóåùí

ìå ìéêñü ìÝãåèïò êáé ðïëõôåìá÷éóìü, ôá öôù÷Ü êáé õðïâáèìéóìÝíá
åäÜöç óôéò ïñåéíÝò êáé çìéïñåéíÝò ðåñéï÷Ýò, ðïõ áðïôåëïýí ôï 44%
ôçò ãåùñãéêÞò ãçò, üðïõ åßíáé åãêáôåóôçìÝíåò ïé ìéóÝò ðåñßðïõ ãå-
ùñãéêÝò åêìåôáëëåýóåéò, ôï ÷áìçëü ðïóïóôü ôùí áñäåõüìåíùí å-
êôÜóåùí, ç õðïáðáó÷üëçóç åíüò ìåãÜëïõ áñéèìïý áôüìùí, ôï ÷á-
ìçëü åðßðåäï áîéïðïßçóçò ôçò ôå÷íïëïãßáò, ïé áäõíáìßåò ôçò áãï-
ñÜò, ç ðåñéïñéóìÝíç óõììåôï÷Þ ôùí ãåùñãéêþí óõíåôáéñéóìþí êáé ç
áíåðáñêÞò õðïäïìÞ åìðïñßáò.
Ùò ðñïò ôçí áîéïðïßçóç ôïõ ôïðéêïý ðëçèõóìïý êáé ôçí êéíçôï-
ðïßçóç ôùí ôïðéêþí ðüñùí, ç Ýëëåéøç ôùí êáôÜëëçëùí óôåëå÷þí,
ðïõ íá ëåéôïõñãïýí ùò óýìâïõëïé-åìøõ÷ùôÝò ôïõò, äõó÷åñáßíåé ôïí
åêóõã÷ñïíéóìü êáé ôçí áãñïôéêÞ áíÜðôõîç. Áêüìç, åðåéäÞ ïé áðï-
öÜóåéò ôçò ãåíéêüôåñçò ðïëéôéêÞò êáé ç äéÜèåóç ôùí áíáãêáßùí ðü-
ñùí áíÞêïõí óôçí êåíôñéêÞ åîïõóßá, åßíáé áðáñáßôçôç êáé ç åíåñ-
ãüò óõììåôï÷Þ ôçò êåíôñéêÞò åîïõóßáò óôï ó÷åäéáóìü ôçò áíÜðôõîçò
ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ. Ç óõììåôï÷Þ áõôÞ ðñÝðåé íá áöïñÜ óôçí õéï-
èÝôçóç ðáñåìâÜóåùí èåóìéêïý ÷áñáêôÞñá, õðü ìïñöÞ ðëáéóßïõ ï-
ëïêëçñùìÝíçò ôïðéêÞò äñÜóçò, ãéá ôç ëÞøç ìÝôñùí êáé ðïëéôéêþí,
ðïõ èá Ý÷ïõí ùò óôü÷ï ôç äçìéïõñãßá ðñïûðïèÝóåùí êáé üñùí áíá-
óõãêñüôçóçò êáé áíáâÜèìéóçò ôçò æùÞò ôçò õðáßèñïõ.
ÅñùôÞóåéò
1. ÅðåîçãÞóáôå, óõíïðôéêÜ, ôïõò üñïõò: "áíÜðôõîç", "ïéêïíïìéêÞ

áíÜðôõîç" êáé "ìåãÝèõíóç".
2. Ðïéåò ÷þñåò ÷áñáêôçñßæïíôáé áíáðôõóóüìåíåò; Ðïéá óõíþíõìÜ

ôïõò ãíùñßæåôå;
3. Ðïéá åßíáé ôá ôõðéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí áíáðôõóóïìÝíùí ÷ù-

ñþí;
4. Ðïéåò åßíáé ïé ïéêïíïìéêÝò äéáöïñÝò áíáðôõãìÝíùí êáé áíá-

ðôõóóïìÝíùí ÷ùñþí;
5. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôï "ÁêáèÜñéóôï Åã÷þñéï Ðñïúüí" êáé ðùò óõí-

äÝåôáé ìå ôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç;
6. Ôé åßíáé "ïëïêëçñùìÝíç áíÜðôõîç" êáé ðïý óôï÷åýåé;
7. ÄéáöïñÜ ôùí üñùí "áãñïôéêüò" êáé "ãåùñãéêüò".
8. Ðïéá åßíáé ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ ðñùôïãåíÞ ôïìÝá óôç ÷þñá

ìáò;
9. ÄéáöïñÝò "åðé÷åéñçìáôéêÞò" êáé "ïñéáêÞò" ãåùñãßáò.
10. ÁíáöÝñáôå, óõíïðôéêÜ, ðùò èá ìðïñïýóå íá áíáðôõ÷èåß ï á-

ãñïôéêüò ÷þñïò ìå âÜóç ôç ãåùñãéêÞ äñáóôçñéüôçôá.
11. Ðñïôåßíáôå ôñüðïõò, ðïõ èá ìðïñïýóå íá áîéïðïéçèåß ï ôïðéêüò

ðëçèõóìüò êáé íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí ôïðéêïß ðüñïé ãéá ôçí áíÜ-
ðôõîç ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ ôçò ðåñéï÷Þò óáò.
2
Ê Å Ö Á Ë Á É Ï
ÁãñïôéêÞ ÐáñáãùãÞ
ÐåñéâÜëëïí
êáé ÅíáëëáêôéêÝò
ÌïñöÝò
Ãåùñãßáò
ÁãñïôéêÞ ÐáñáãùãÞ - ÐåñéâÜëëïí
êáé ÅíáëëáêôéêÝò ÌïñöÝò Ãåùñãßáò
2.1 EéóáãùãéêÜ
Ùò áãñïôéêÞ ðáñáãùãÞ íïåßôáé ôï óýíïëï ôùí ïéêïíïìéêþí äñáóôç-
ñéïôÞôùí óôïí áãñïôéêü ÷þñï. Óôü÷ïò áõôþí ôùí ïéêïíïìéêþí äñáóôç-
ñéïôÞôùí åßíáé ç ðáñáãùãÞ ðñïúüíôùí êáé õðçñåóéþí ðïõ éêáíïðïéïýí
ôéò áíÜãêåò (õëéêÝò, áíáøõ÷Þò ê.ô.ë.) ôùí áôüìùí êáé ôçò êïéíùíßáò, ôüóï
ôïõ áãñïôéêïý, üóï êáé ôïõ áóôéêïý ÷þñïõ. Ïé äñáóôçñéüôçôåò áõôÝò äç-
ìéïõñãïýí åéóüäçìá ãéá ôïõò êáôïßêïõò ôùí áãñïôéêþí ðåñéï÷þí, áëëÜ
êõñßùò äéáìïñöþíïõí êáé ôéò ïõóéáóôéêÝò ðñïûðïèÝóåéò ðáñáìïíÞò êáé
äéáâßùóçò óôçí ýðáéèñï.
Ç ãåùñãéêÞ ðáñáãùãÞ (öõôéêÞ êáé æùúêÞ), üðùò Ý÷åé ðñïáíáöåñèåß,
åßíáé óçìáíôéêÞ êáé ôéò ðåñéóóüôåñåò öïñÝò ç êõñßáñ÷ç ïéêïíïìéêÞ äñá-
óôçñéüôçôá óôéò áãñïôéêÝò ðåñéï÷Ýò, åßôå ìåôñïýìåíç óå üñïõò ðïóüôçôáò
(áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò), åßôå ìåôñïýìåíç óå üñïõò ðïéüôçôáò (áíáðôõã-
ìÝíåò ÷þñåò). Ôá ðñïúüíôá ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò óå ðñùôïãåíÞ ìïñ-
öÞ Þ åðåîåñãáóìÝíá êáé ìåôáðïéçìÝíá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ùò ôñüöéìá, ß-
íåò, ðñþôåò ýëåò åíÝñãåéáò ê.ô.ë.
Ãéá ôçí ðáñáãùãÞ áõôþí ôùí ðñïúüíôùí ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óõíôåëå-
óôÝò ðáñáãùãÞò, ç ÷ñÞóç ôùí ïðïßùí åðçñåÜæåé ôï ðåñéâÜëëïí.
ÁêñéâÞò ïñéóìüò ãéá ôï ðåñéâÜëëïí åßíáé äýóêïëï íá äïèåß. Åííïéï-
ëïãéêÜ, ôï ðåñéâÜëëïí áíáöÝñåôáé óôï óýíïëï ôùí öõóéêþí êáé áíèñù-
ðïãåíþí ðáñáãüíôùí ðïõ âñßóêïíôáé óå áëëçëåðßäñáóç êáé åðçñåÜæïõí

ôçí ïéêïëïãéêÞ éóïññïðßá (÷ëùñßäá, ðáíßäá, ìïñöïëïãßá ÷þñïõ, áÝñáò,
ýäáôá, ê.ô.ë.).
Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ãßíïíôáé éäéáßôåñá óçìáíôéêÝò ðñïóðÜèåéåò ãéá
ôçí ðñïóôáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé ôçí áíáâÜèìéóÞ ôïõ, ýóôåñá áðü
ìéá ìáêñü÷ñïíç ðåñßïäï êáôÜ ôçí ïðïßá êáíÝíáò ðåñéïñéóìüò äåí åß÷å
ôåèåß óôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç.
Åéäéêüôåñá óôï ÷þñï ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò, ïé ðñïóðÜèåéåò áöï-
ñïýí ôç ìåßùóç ôçò ÷ñÞóçò Þ ôçí õðïêáôÜóôáóç ìç áíáíåþóéìùí óõíôå-
ëåóôþí ðáñáãùãÞò ìå áíôßóôïé÷ïõò áíáíåþóéìïõò (ð.÷. ãéá èÝñìáíóç
óôá èåñìïêÞðéá áíôß ðåôñåëáßïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ç çëéáêÞ åíÝñãåéá). Á-
êüìç, éäéáßôåñç öñïíôßäá äßíåôáé ó´ üëï ôï öÜóìá ôçò ðáñáãùãÞò êáé êá-
ôáíÜëùóçò ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí ãéá ôçí õãéåéíÞ êáé áóöÜëåéá ðá-
ñáãùãþí êáé êáôáíáëùôþí, (Åéê. 2.1.) ìå ôç ìåßùóç (ïëïêëçñùìÝíç êá-
ôáðïëÝìçóç å÷èñþí ôùí öõôþí) Þ ôçí Ýëëåéøç ÷ñÞóçò áãñï÷çìéêþí (âéï-
ëïãéêÞ ãåùñãßá).
Å é ê ü í á 2 . 1
Éäéáßôåñç öñïíôßäá äßíåôáé óÞìåñá óôçí õãéåéíÞ êáé áóöÜëåéá
ôùí êáôáíáëùôþí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí
ÁÃÑÏÔÉÊÇ ÐÁÑÁÃÙÃÇ-ÐÅÑÉÂÁËËÏÍ & ÅÍÁËËÁÊÔÉÊÅÓ ÌÏÑÖÅÓ ÃÅÙÑÃÉÁÓ 43
Åðéóçìáßíåôáé üôé áêüìç êáé óÞìåñá åßíáé ëßãåò ïé ÷þñåò óôïí êüóìï,
üðïõ ôï åíäéáöÝñïí ãéá ôï ðåñéâÜëëïí Ý÷åé åõáéóèçôïðïéÞóåé ôïõò ðïëß-
ôåò êáé ôïõò õðåýèõíïõò ãéá ôç äéáìüñöùóç ðïëéôéêÞò. Ìåôáîý áõôþí, ç
ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç åíèáññýíåé ìå ÷ñçìáôïäïôéêÜ ìÝóá ôçí åöáñìïãÞ
öéëéêþí áãñï-ðåñéâáëëïíôéêþí ìÝôñùí óôç ãåùñãéêÞ äñáóôçñéüôçôá.
2.2 ÐåñéâÜëëïí êáé ãåùñãéêÞ ðáñáãùãÞ

Ôï ðåñéâÜëëïí, üðùò åéðþèçêå, åßíáé óõíäõáóìüò ðáñáãüíôùí âéïôé-
êþí (öõôÜ êáé æþá), áâéïôéêþí (êëßìá, Ýäáöïò, íåñü, áÝñáò, ôïðïãñáößá
ê.ô.ë.) êáé áíèñùðïãåíþí (Ýñãá ãåùñãéêÞò õðïäïìÞò, üðùò öñÜãìáôá, ëé-
ìíïäåîáìåíÝò, áãñïôéêïß äñüìïé, áëëÜ êáé åöáñìïæüìåíåò ãåùñãéêÝò ðñá-
êôéêÝò êáëëéÝñãåéáò) êáé åðçñåÜæåôáé áðü åäáöïêëéìáôéêÝò, öõóéêï÷çìé-
êÝò êáé Üëëåò óõíèÞêåò. Óôç ãåùñãéêÞ ðáñáãùãÞ éäéáßôåñç óçìáóßá áðü Ü-
ðïøç ðåñéâÜëëïíôïò Ý÷åé ôï åíáÝñéï ðåñéâÜëëïí êáèþò êáé ôï Ýäáöïò.
Ôï åíáÝñéï ðåñéâÜëëïí åðçñåÜæåé áðïöáóéóôéêÜ ôç æùÞ êáé ôï âéïëï-
ãéêü êýêëï ôùí öõôþí êáé ôùí æþùí. Ïé åðéäñÜóåéò ôïõ ìðïñåß íá åßíáé
Üìåóåò Þ Ýììåóåò, áöïý êáèïñßæåé óå óçìáíôéêü âáèìü êáé ôéò ìåôáâï-
ëÝò ïñéóìÝíùí ÷áñáêôçñéóôéêþí ôïõ åäÜöïõò, üðùò ð.÷. ôçò åäáöéêÞò
èåñìïêñáóßáò êáé õãñáóßáò.
Åíäåéêôéêü ôçò óçìáóßáò ôïõ åíáÝñéïõ ðåñéâÜëëïíôïò åßíáé êáé ôï ãå-
ãïíüò, üôé ç êáôáíïìÞ ôùí öõôþí óôçí åðéöÜíåéá ôçò ãçò êáèïñßæåôáé á-
ðü ôéò ôïðéêÝò êáé ÷ñïíéêÝò ìåôáâïëÝò äéáöüñùí áôìïóöáéñéêþí ìåôá-
âëçôþí, üðùò ôçò âñï÷üðôùóçò, ôçò èåñìïêñáóßáò êáé ôçò çëéáêÞò áêôé-
íïâïëßáò. Óçìáíôéêïß ðáñÜãïíôåò ôïõ åíáÝñéïõ ðåñéâÜëëïíôïò, ðïõ åðç-
ñåÜæïõí ôç ãåùñãéêÞ äñáóôçñéüôçôá, åßíáé ç çëéáêÞ áêôéíïâïëßá, ç èåñ-
ìïêñáóßá, ç áôìïóöáéñéêÞ õãñáóßá êáé ï Üíåìïò (Åéê. 2.2.).
Ç çëéáêÞ áêôéíïâïëßá áðïôåëåß ôçí ðçãÞ ôçò æùÞò. ÐáñÝ÷åé ôç äõíá-
ôüôçôá ãéá öùôïóýíèåóç óôïõò áõôüôñïöïõò ïñãáíéóìïýò (öõôÜ), åíþ
ðáñÜëëçëá äçìéïõñãåß ôï êáôÜëëçëï èåñìéêü ðåñéâÜëëïí ãéá ôç äéáôÞñç-
óç ôùí âéïëïãéêþí äéåñãáóéþí êáé óõìâÜëëåé áðïöáóéóôéêÜ óôçí êõêëï-
öïñßá ôïõ íåñïý óôçí åðéöÜíåéá ôçò ãçò.
Ïé åðéäñÜóåéò ôçò çëéáêÞò áêôéíïâïëßáò óôá öõôÜ äéáêñßíïíôáé óå
öùôïåíåñãåéáêÝò êáé öùôïñõèìéóôéêÝò. Ïé öùôïåíåñãåéáêÝò åðéäñÜóåéò
åßíáé åêåßíåò ðïõ ðáñÝ÷ïõí ôçí áðáñáßôçôç åíÝñãåéá ãéá ôéò âéïëïãéêÝò
äéåñãáóßåò ôïõ öõôïý. Ðéï óçìáíôéêÞ áðü áõôÝò åßíáé ç öùôïóýíèåóç
(ìåôáôñïðÞ ôçò çëéáêÞò åíÝñãåéáò óå áíôßóôïé÷ç ÷çìéêÞ).
Å é ê ü í á 2 . 2
ÅðéóôçìïíéêÝò ìåôñÞóåéò äéáöüñùí ðáñáìÝôñùí ôïõ åíáÝñéïõ ðåñéâÜëëïíôïò
Ïé öùôïñõèìéóôéêÝò åðéäñÜóåéò ó÷åôßæïíôáé ìå ôïí Ýëåã÷ï ôïõ ìåôá-

âïëéóìïý, ôçò áýîçóçò êáé ôçò áíÜðôõîçò ôùí öõôþí.
Ç èåñìïêñáóßá áóêåß áðïöáóéóôéêÞ åðßäñáóç óôç âéïëïãéêÞ äñáóôç-
ñéüôçôá ôùí êáëëéåñãïýìåíùí öõôþí. Áí èåùñçèåß üôé ï âéïëïãéêüò êý-
êëïò åíüò óõãêåêñéìÝíïõ öõôïý åßíáé ìéá óåéñÜ äéáäï÷éêþí óôáäßùí áíÜ-
ðôõîçò, ôüôå ãéá êÜèå óôÜäéï áíÜðôõîçò ìðïñïýí íá êáèïñéóôïýí êñßóé-
ìåò (èåìåëéþäåéò) èåñìïêñáóßåò ãéá ôç âéïëïãéêÞ äñáóôçñéüôçôá. ÃåíéêÜ,
êÜèå öõóéïëïãéêÞ ëåéôïõñãßá ìðïñåß íá ðñáãìáôïðïéåßôáé ìüíï ìÝóá óå
Ýíá ïñéóìÝíï åýñïò èåñìïêñáóéþí.
Ç èåñìïêñáóßá åðçñåÜæåé áêüìç ôç âëÜóôçóç ôùí óðüñùí, ôï ñõèìü
ìå ôïí ïðïßï âëáóôÜíïõí áëëÜ êáé ôç öùôïóýíèåóç, üðùò Þäç áíáöÝñèç-
êå.
Ç áíáðíïÞ ôùí öõôþí åðçñåÜæåôáé áðü ôç èåñìïêñáóßá, áöïý ç áíá-
ðíïÞ ôïõò ôï âñÜäõ áõîÜíåôáé ó÷åäüí åêèåôéêÜ ìå ôçí áýîçóç ôçò èåñìï-
êñáóßáò êáé ìÝ÷ñé Ýíá ìÝãéóôï óçìåßï ãéá ôá äéÜöïñá öõôÜ. Ôï ãåãïíüò
áõôü êÜíåé áíåðéèýìçôåò ôéò õøçëÝò èåñìïêñáóßåò ôçò íýêôáò ãéá ôéò ðå-
ñéóóüôåñåò êáëëéÝñãåéåò.
Ç èåñìïêñáóßá åðéäñÜ óôçí áíÜðôõîç ôïõ õðÝñãåéïõ ôìÞìáôïò ôùí öõ-
ôþí êáé óôçí áíÜðôõîç ôùí ñéæþí. Ïé ñßæåò Ý÷ïõí óõíÞèùò äõíáôüôçôá áíÜ-
ðôõîçò óå ìåãáëýôåñï åýñïò èåñìïêñáóßáò áðü åêåßíï ôùí âëáóôþí. Áðü
ôç èåñìïêñáóßá åðçñåÜæåôáé åðßóçò êáé ç áíáëïãßá ñéæþí ðñïò âëáóôïýò.
Ç èåñìïêñáóßá åðéäñÜ óôçí Üíèçóç ôùí öõôþí, áöïý åðçñåÜæåé á-
ðïöáóéóôéêÜ ôçí ðáñáãùãÞ êáé åìöÜíéóç ôùí áíáðáñáãùãéêþí ïñãÜíùí
ðïëëþí öõôþí. Ãíùóôü åßíáé ôï öáéíüìåíï ôçò åáñéíïðïßçóçò, ôçò åðéôÜ-

÷õíóçò, äçëáäÞ, ôçò éêáíüôçôáò ôùí öõôþí íá áíèßæïõí ìå ôçí åðßäñáóç
÷áìçëþí èåñìïêñáóéþí.
Ìå âÜóç ôéò ãåíéêÝò èåñìéêÝò ôïõò áðáéôÞóåéò, ôá êáëëéåñãïýìåíá öõ-
ôÜ ÷áñáêôçñßæïíôáé ùò öõôÜ ôùí èåñìþí êëéìÜôùí êáé ôùí øõ÷ñþí êëé-
ìÜôùí.
Ôá öõôÜ ôùí èåñìþí êëéìÜôùí Þ èåñìüöéëá åßíáé åîáéñåôéêÜ åõáßóèç-
ôá óå ÷áìçëÝò èåñìïêñáóßåò êáé õößóôáíôáé âëÜâåò áðü ìÝôñéá øýîç, å-
öüóïí áõôÞ äéáôçñçèåß ãéá ïñéóìÝíï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá. Åßíáé óõíÞèùò
öõôÜ ìéêñÞò çìÝñáò (áñáâüóéôïò, ñýæé, óüñãï, êå÷ñß, âáìâÜêé, êáðíüò,
óüãéá, áñá÷ßäá, öáóüëéá, æá÷áñïêÜëáìï).
Ôá öõôÜ ôùí øõ÷ñþí êëéìÜôùí Þ øõ÷ñüöéëá áíáðôýóóïíôáé êáëýôåñá
óå èåñìïêñáóßåò óçìáíôéêÜ ÷áìçëüôåñåò áðü ôéò Üñéóôåò ôùí öõôþí ôçò
ðñïçãïýìåíçò êáôçãïñßáò. ÐñïÝñ÷ïíôáé áðü ôéò åýêñáôåò æþíåò êáé åß-
íáé öõôÜ ìåãÜëçò çìÝñáò (óéôÜñé, êñéèÜñé, óßêáëç, âñþìç, âßêïò, êïõêéÜ,
ìçäéêÞ, ëéíÜñé, ðáôÜôåò, ôåýôëá, ïñéóìÝíá åßäç ôñéöõëëéþí).
Ôá öõôÜ ôùí èåñìþí êëéìÜôùí êáëëéåñãïýíôáé ìüíï óôéò èåñìüôåñåò
åðï÷Ýò ôïõ Ýôïõò êáé áðáéôïýí ïðùóäÞðïôå ìéá ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï ÷ùñßò
ðáãåôïýò, ìÝóá óôçí ïðïßá áíáðôýóóïíôáé êáé óõìðëçñþíïõí ôï âéïëï-
ãéêü ôïõò êýêëï (áíïéîéÜôéêá öõôÜ).
Ôá öõôÜ ôùí øõ÷ñþí êëéìÜôùí ìðïñïýí íá êáëëéåñãçèïýí óå ðåñéï-
÷Ýò üðïõ ôï öèéíüðùñï êáé ï ÷åéìþíáò äå ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü åîáéñå-
ôéêÜ ÷áìçëÝò èåñìïêñáóßåò. ÓðÝñíïíôáé êáôÜ ôï öèéíüðùñï Þ ôéò áñ÷Ýò
ôïõ ÷åéìþíá êáé óõãêïìßæïíôáé, óõíÞèùò, êáôÜ ôï ôÝëïò ôçò Üíïéîçò Þ ôéò
áñ÷Ýò ôïõ êáëïêáéñéïý (öèéíïðùñéíÜ Þ ÷åéìùíéÜôéêá).
ÓçìáíôéêÞ åßíáé ç åðßäñáóç ôçò èåñìïêñáóßáò êáé óôá åêôñåöüìåíá
æþá. ÁíÜëïãá ìå ôï óýóôçìá ôçò èåñìéêÞò ôïõò áíôáðüêñéóçò óôç èåñìï-
êñáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, äéáêñßíïíôáé óå èåñìüáéìá êáé øõ÷ñüáéìá.
Åðßóçò, áíÜëïãá ìå ôï åýñïò ôïõ öÜóìáôïò ôçò èåñìïêñáóßáò, ðïõ åß-
íáé êáôáëëçëüôåñï ãéá ôçí áíÜðôõîç êÜèå åßäïõò, äéáêñßíïíôáé óå åõñý-
èåñìá êáé óôåíüèåñìá. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ðïëëÜ õäñüâéá åßäç åßíáé óôåíü-
èåñìá, åðéæçôïýí äçëáäÞ ìéêñÞ äéáêýìáíóç ôçò èåñìïêñáóßáò óôï íåñü
óå ó÷Ýóç ìå áõôÞ ôïõ áÝñá.
ÔÝëïò, ç èåñìïêñáóßá åßíáé Ýíáò áðü ôïõò âáóéêïýò ðáñÜãïíôåò ðïõ
êáèïñßæåé ôç ãåùãñáöéêÞ êáôáíïìÞ ðïëëþí åéäþí ôïõ öõôéêïý êáé ôïõ
æùúêïý âáóéëåßïõ.
Ç áôìïóöáéñéêÞ õãñáóßá ìå ôéò äéÜöïñåò ìïñöÝò ôçò (âñï÷üðôùóç,
÷éïíüðôùóç, ïìß÷ëç, äñïóéÜ, ðÜ÷íç, ÷áëÜæé) áðïôåëåß ôçí ðçãÞ åöïäéá-
óìïý ôïõ åäÜöïõò ìå íåñü êáé åðïìÝíùò Ý÷åé ôåñÜóôéá óçìáóßá ãéá ôç ãå-
ùñãßá. Áðü ôéò äéÜöïñåò ìïñöÝò ôçò, ç ðÜ÷íç êáé ôï ÷áëÜæé óõìâÜëëïõí
åëÜ÷éóôá óôç ãåùñãßá ùò ðçãÝò íåñïý, åíþ Ý÷ïõí êáé áñíçôéêÝò åðéäñÜ-
óåéò óôç ãåùñãéêÞ äñáóôçñéüôçôá.
Óôéò ðåñéóóüôåñåò ðåñéï÷Ýò ôçò ãçò ç âñï÷Þ áðïôåëåß ôçí êýñéá ðçãÞ
íåñïý ãéá ôï Ýäáöïò. Ãéá ôç ãåùñãßá, éäéáßôåñç óçìáóßá Ý÷ïõí ôï åôÞóéï
ýøïò ôçò âñï÷Þò (ï ìÝóïò üñïò ôùí âñï÷ïìåôñéêþí äåäïìÝíùí ìéáò óåé-
ñÜò åôþí ãéá ìéá óõãêåêñéìÝíç ðåñéï÷Þ), ç ÷ñïíéêÞ êáôáíïìÞ (ç êáôáíï-
ìÞ ôïõ åôÞóéïõ ýøïõò âñï÷Þò óôïõò äéÜöïñïõò ìÞíåò Þ åðï÷Ýò) êáé ç Ý-
íôáóç (ôï ýøïò ôçò âñï÷Þò ðïõ ðÝöôåé óôç ìïíÜäá ôïõ ÷ñüíïõ, ç ïðïßá
êáé ó÷åôßæåôáé ìå ôçí éêáíüôçôá ôïõ åäÜöïõò íá áðïññïöÜ ôï íåñü ðïõ
äÝ÷åôáé) (Åéê. 2.3.).
Å é ê ü í á 2 . 3
×ñÞóç äïñõöïñéêþí äåäïìÝíùí ãéá ðñüâëåøç âñï÷Þò.
Ïé ÷åéìùíéÜôéêåò ÷éïíïðôþóåéò åßíáé åõåñãåôéêÝò, ãéáôß ôï ÷éüíé äñá

ùò ìïíùôéêü óôçí åðéöÜíåéá ôïõ åäÜöïõò êáé ìåéþíåé ôï âÜèïò ôïõ åäÜ-
öïõò üðïõ ôï íåñü ìðïñåß íá ðáãþóåé. Äåí ìðïñåß íá ëå÷èåß ôï ßäéï ãéá
ôéò áíïéîéÜôéêåò ÷éïíïðôþóåéò, ïé ïðïßåò ðñïêáëïýí âëÜâåò óôá íåáñÜ
ôìÞìáôá ôùí öõôþí.
Ïé åðéäñÜóåéò ôïõ áíÝìïõ, ï ïðïßïò åßíáé ôï áðïôÝëåóìá ôçò êßíçóçò
áÝñéùí ìáæþí óôçí åðéöÜíåéá ôçò ãçò, äéáêñßíïíôáé óå Üìåóåò êáé Ýììå-
óåò.
Ïé Üìåóåò åßíáé êõñßùò ìç÷áíéêÝò êáé êáôÜ êáíüíá äõóìåíåßò, üðùò
èñáýóåéò óôåëå÷þí öõôþí, ðëáãéÜóìáôá ôùí êïñìþí ôùí öõôþí, âëÜâåò
óå öõôéêÝò åðéöÜíåéåò, äéáóêüñðéóç öõôéêÞò ðáñáãùãÞò ê.ô.ë. Ïé Ýììå-

óåò åðéäñÜóåéò ôïõ áíÝìïõ ìðïñïýí íá åßíáé äõóìåíåßò Þ åõíïúêÝò. Äõ-
óìåíåßò åðéäñÜóåéò åßíáé ïé áõîçìÝíåò áðþëåéåò íåñïý, ïé ìåôáâïëÝò óôï
ñõèìü öùôïóýíèåóçò, ïé áíùìáëßåò óôçí áíáðáñáãùãéêÞ öÜóç ôùí öõ-
ôþí, ïé âëÜâåò áðü øýîç, ç ìåôáöïñÜ ìïëõóìÜôùí êáé ç áðïìÜêñõíóç
ãüíéìïõ åäÜöïõò (äéÜâñùóç). ÅõíïúêÝò åðéäñÜóåéò åßíáé ç ìåôáöïñÜ ãý-
ñçò, ç åðéôÜ÷õíóç åîÜôìéóçò ôïõ íåñïý, ç åðéôÜ÷õíóç ôçò áðïîÞñáíóçò
÷ïñôïäïôéêþí öõôþí êáé Üëëåò.
Ôï Ýäáöïò áðïôåëåß ôï ìÝóï óôï ïðïßï ôá öõôÜ óôçñßæïíôáé êáé áíá-
ðôýóóïõí ôï ñéæéêü ôïõò óýóôçìá êáé áðü ôï ïðïßï ðñïìçèåýïíôáé ôá
èñåðôéêÜ óôïé÷åßá ãéá ôçí éêáíïðïßçóç ôùí áíáãêþí èñÝøçò ôïõò êáé
ôçí ðáñáãùãÞ ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí.
Ôï Ýäáöïò åßíáé ðñïúüí ôïõ ìåôáó÷çìáôéóìïý áíüñãáíùí êáé ïñãá-
íéêþí óõóôáôéêþí óôçí åðéöÜíåéá ôçò ãçò, ðïõ äçìéïõñãåßôáé õðü ôçí å-
ðßäñáóç ðáñáãüíôùí ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ãéá ìáêñü ÷ñïíéêü äéÜóôçìá. Ôï
Ýäáöïò áðïôåëåßôáé áðü óõóôáôéêÜ áíüñãáíá, ïñãáíéêÜ, íåñü êáé áÝñá.
Ôá äõï ðñþôá åßíáé óôåñåÜ êáé áðïôåëïýí ôç óôåñåÜ öÜóç ôïõ åäÜöïõò.
Ôï íåñü áðïôåëåß ôçí õãñÞ öÜóç êáé ï áÝñáò ôçí áÝñéá. Åßíáé äçëáäÞ ôï
Ýäáöïò ôñéöáóéêü óýóôçìá.
Ôá áíüñãáíá óõóôáôéêÜ ôïõ åäÜöïõò áðïôåëïýíôáé áðü ôåìá÷éóìÝíá
ðåôñþìáôá êáé áðü äéÜöïñá ïñõêôÜ. Óôçí ïñãáíéêÞ ïõóßá ôïõ åäÜöïõò
ðåñéëáìâÜíïíôáé ïé æùíôáíïß ìéêñïïñãáíéóìïß ôïõ åäÜöïõò, ïé íåêñÝò
ñßæåò ôùí öõôþí, êáèþò êáé äéÜöïñåò ïñãáíéêÝò åíþóåéò öõôéêÞò êáé æù-
úêÞò ðñïåëåýóåùò. Ç íåêñÞ ïñãáíéêÞ ïõóßá óå äéÜöïñï âáèìü áðïóõí-
èÝóåùò áðïôåëåß ôï ÷ïýìï ôïõ åäÜöïõò.
Ôï íåñü ôïõ åäÜöïõò ìáæß ìå ôá äéáëõìÝíá óå áõôü áíüñãáíá Üëáôá
êáé Üëëåò ïõóßåò áðïôåëåß ôï åäáöéêü äéÜëõìá. Áõôü éêáíïðïéåß ôéò áðáé-
ôÞóåéò ôùí öõôþí óå íåñü êáé óõìâÜëëåé óôç äéáëõôïðïßçóç (ôç ìåôáôñï-
ðÞ ôùí èñåðôéêþí óôïé÷åßùí óå äéáëõôÞ ìïñöÞ ãéá ôçí áðïññüöçóÞ ôïõò
áð ôá öõôÜ).
ÔÝëïò, ç áôìüóöáéñá ôïõ åäÜöïõò åßíáé åîßóïõ óçìáíôéêÞ ãéá ôçí ï-
ìáëÞ ðïñåßá ôçò áíÜðôõîçò ôùí öõôþí (áíáðíïÞ ñéæþí), ôç ìéêñïâéáêÞ
äñáóôçñéüôçôá êáé ôéò äéåñãáóßåò ôçò åäáöïãåíÝóåùò.
Ôá öõóéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ åäÜöïõò åßíáé:
ç ìç÷áíéêÞ óýóôáóç (óôåñåÜ áíüñãáíá ôåìá÷ßäéá ôïõ åäÜöïõò),

ç äïìÞ (ôñüðïò ìå ôïí ïðïßï ôá óôåñåÜ óõóôáôéêÜ åßíáé ôáîéíïìçìÝ-
íá),
ôï åéäéêü âÜñïò (ìÜæá áíÜ ìïíÜäá üãêïõ),
ôï ðïñþäåò (üãêïò ôùí ðüñùí ôïõ åäÜöïõò),
ç óõíåêôéêüôçôá (áèñïéóôéêÞ åðßäñáóç ôçò ìç÷áíéêÞò óýóôáóçò, ôçò

äïìÞò, ôçò ïñãáíéêÞò ïõóßáò êáé ôçò óôáèåñüôçôáò ôùí óõóóùìáôùìÜ-
ôùí ãéá äåäïìÝíï åðßðåäï õãñáóßáò),
ç èåñìïêñáóßá (ìÝôñï ôçò ðåñéå÷üìåíçò ó áõôü èåñìéêÞò åíÝñãåéáò)
êáé
ôï ÷ñþìá (äéáãíùóôéêü ÷áñáêôçñéóôéêü).
Ôï Ýäáöïò ìå ôá áíþôåñá öõôÜ ðïõ áíáðôýóóïíôáé óå áõôü áðïôåëåß

Ýíá áíïéêôü êáé äõíáìéêü ïéêïóýóôçìá, óôï ïðïßï ëáìâÜíåé ÷þñá óõíå-
÷Þò ñïÞ ýëçò êáé åíÝñãåéáò. Áðü ôï Ýäáöïò ôá öõôÜ ìå ôéò ñßæåò ôïõò á-
ðïññïöïýí íåñü, ãéá íá äéáôçñåßôáé óôá êýôôáñá (óðáñãÞ) êáé íá åðéôå-
ëåßôáé ç äéáðíïÞ, áíüñãáíá èñåðôéêÜ óôïé÷åßá ãéá ôç óýíèåóç ôùí ïñãá-
íéêþí ïõóéþí, êáé ïîõãüíï ãéá ôçí áíáðíïÞ êáé ôçí ðáñáãùãÞ åíÝñãåéáò,
ç ïðïßá ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôï ìåôáâïëéóìü êáé óôçí áðïññüöçóç èñåðôé-
êþí óôïé÷åßùí.
Ïé óðïõäáéüôåñåò éäéüôçôåò ôïõ åäÜöïõò, ðïõ óõíäÝïíôáé ìå ôçí êá-
ôáëëçëüôçôÜ ôïõ ãéá êáëëéÝñãåéá öõôþí, åßíáé áõôÝò ðïõ åõíïïýí ôçí á-
íÜðôõîç êáé ôç äñÜóç ôùí ñéæþí. Åéäéêüôåñá, åßíáé áõôÝò ðïõ óõíäÝïíôáé
ìå ôçí õäáôéêÞ ïéêïíïìßá, ôïí áåñéóìü êáé êõñßùò ìå ôçí éêáíüôçôá ôïõ
åäÜöïõò íá ðáñÝ÷åé óôá öõôÜ èñåðôéêÜ óôïé÷åßá óå åðáñêåßò ðïóüôçôåò.
¼ëåò ìáæß ïé éäéüôçôåò áõôÝò åêöñÜæïõí ôç ãïíéìüôçôá ôïõ åäÜöïõò.
Óôá ãåùñãéêÜ åäÜöç ç ãïíéìüôçôá åêôéìÜôáé ìå ôéò áðïäüóåéò áíÜ ìï-
íÜäá êáëëéåñãïýìåíçò ãçò (ð.÷. ðïóüôçôá áíÜ óôñÝììá) êáé ôçí ðïéüôç-
ôá ôïõ ðáñáãüìåíïõ ðñïúüíôïò (ðåñéåêôéêüôçôá óå óÜê÷áñá, Üìõëï, ðñù-
ôåÀíåò, âéôáìßíåò). Ôá ãüíéìá åäÜöç ðáñÝ÷ïõí ó÷åôéêÜ õøçëÝò áðïäüóåéò
÷ùñßò ôçí ðñïóèÞêç ëéðáóìÜôùí. ¼ôáí ôï Ýäáöïò êáëëéåñãåßôáé åíôáôé-
êÜ êáé óõíå÷þò ãéá ðáñáãùãÞ ôùí ßäéùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí, ìðïñåß
íá õðïâáèìéóôåß, áí óõã÷ñüíùò äåí ëáìâÜíåôáé ðñüíïéá ãéá ôïí åìðëïõ-
ôéóìü ôïõ.
Éäéáßôåñç ìÝñéìíá ðñÝðåé íá ëáìâÜíåôáé ãéá:
ôçí ðñïóôáóßá ôïõ åäÜöïõò áðü ôç äéÜâñùóç (Åéê. 2.4.). Ôï Ýäáöïò õ-

ðïâáèìßæåôáé êáé êáôáóôñÝöåôáé, üôáí áöáéñåßôáé ç öõóéêÞ ôïõ âëÜ-
óôçóç. Ç äéÜâñùóç åðéêëéíþí åäáöþí ðåñéïñßæåôáé ìå êáëëéÝñãåéá
êáôÜ éóïûøåßò, ìå äçìéïõñãßá áíáâáèìßäùí êáé ìå ôç äéáôÞñçóç ôçò
öõôéêÞò êÜëõøçò.
ôç äéáôÞñçóç ôçò äïìÞò ôïõ åäÜöïõò. Ç êáëÞ äïìÞ ðñïóôáôåýåôáé ìå
ôçí åöáñìïãÞ áìåéøéóðïñþí (åíáëëáãÞ êáëëéåñãåéþí), ìå ôçí åíóù-
ìÜôùóç ôùí öõôéêþí õðïëåéììÜôùí óôï Ýäáöïò êáé ìå êáëëéÝñãåéá
÷ëüçò Þ áíÜðôõîç âëÜóôçóçò, üôáí äåí êáëëéåñãåßôáé.
Å é ê ü í á 2 . 4
Ç áíçóõ÷ßá ãéá äéÜâñùóç êáé åñçìïðïßçóç ôùí åäáöþí åßíáé Ýíôïíç óôç Ìåóüãåéï.
ôçí áðïóôñÜããéóç êáé Üñäåõóç ôïõ åäÜöïõò. Ìå ôçí áðïóôñÜããéóç

êáôÝñ÷åôáé ï õäÜôéíïò ïñßæïíôáò Þ åðéôõã÷Üíåôáé ç îÞñáíóç ôùí åäá-
öþí ðïõ Ý÷ïõí áôåëÞ óôñÜããéóç. Ìå ôçí Üñäåõóç ìðïñïýí íá êáë-
ëéåñãïýíôáé öõôÜ óå îçñÝò ðåñéï÷Ýò.
ôç äéáôÞñçóç ôçò ÷çìéêÞ áíôßäñáóçò ôïõ åäÜöïõò. Ôï Ýäáöïò ðñÝðåé
íá äéáôçñåßôáé óå Üñéóôç ðåñéï÷Þ ôéìþí pÇ, ãéáôß áõôü åðçñåÜæåé ôç
äéáèåóéìüôçôá ôùí èñåðôéêþí óôïé÷åßùí ãéá ôï öõôü. Ç ïîýôçôá ôïõ å-
äÜöïõò äéïñèþíåôáé ìå ôçí ðñïóèÞêç áóâåóôßïõ, ç äå áëêáëéêüôçôá
ìå ôçí ðñïóèÞêç èåßïõ Þ ãýøïõ.
2.3 Ôá áãñï÷çìéêÜ êáé ç ÷ñÞóç ôïõò

2.3.1 ÃåíéêÜ óôïé÷åßá
Ç áíÜãêç áýîçóçò ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãéêüôçôáò, ãéá êÜëõøç Üìå-

óùí êáé åðéôáêôéêþí áíáãêþí óå ãåùñãéêÜ ðñïúüíôá, áíáæçôÞèçêå óôç
÷ñçóéìïðïßçóç äéáöüñùí ÷çìéêþí óêåõáóìÜôùí. Ôá ÷çìéêÜ áõôÜ óêåõÜ-
óìáôá ïíïìÜæïíôáé áãñï÷çìéêÜ êáé ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ìå ðïéêßëïõò ôñü-

ðïõò êáôÜ ôç äéáäéêáóßá ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò êáé ìåôáðïßçóçò. Ôá
áãñï÷çìéêÜ ìðïñåß íá åßíáé åíôïìïêôüíá, ìõêçôïêôüíá, æéæáíéïêôüíá Þ
ìðïñåß íá åßíáé ëéðÜóìáôá êáé âåëôéùôéêÜ ôïõ åäÜöïõò. ÓÞìåñá ðïõ ôá
ðåñéâáëëïíôéêÜ æçôÞìáôá âñßóêïíôáé óôçí ðñþôç ãñáììÞ åíäéáöÝñïíôïò,
áíáðôýóóïíôáé ðñïãñÜììáôá äñÜóçò, ôá ïðïßá ðåñéëáìâÜíïõí èåóìé-
êïýò ðåñéïñéóìïýò ãéá ôéò ãåùñãéêÝò ðñáêôéêÝò êáé èÝôïõí üñéá ãéá ôç
÷ñçóéìïðïßçóç ôùí áãñï÷çìéêþí (Åéê. 2.5).
Å é ê ü í á 2 . 5
Ç ÷ñÞóç ôùí öõôïöáñìÜêùí ðñÝðåé íá åßíáé ðñïóåêôéêÞ.
Äõï åßíáé ïé ìåãÜëåò êáôçãïñßåò áãñï÷çìéêþí: ôá öõôïöÜñìáêá Þ

áëëéþò ðáñáóéôïêôüíá êáé ôá ëéðÜóìáôá.
Ðáñáóéôïêôüíá ëÝãïíôáé ïé ÷çìéêÝò ïõóßåò Þ ôá ìßãìáôá ïõóéþí ðïõ
Ý÷ïõí ôçí éäéüôçôá íá äéáôáñÜóóïõí ôç öõóéïëïãßá åíüò öõôïðáñÜóéôïõ
ãéá ÷ñïíéêü äéÜóôçìá áñêåôü, ãéá íá ôï åîïíôþóåé Þ íá áíáóôåßëåé ôç
äñÜóç ôïõ. Åßíáé äçëáäÞ ãåíéêÜ äçëçôÞñéá. Óýìöùíá ìå ôçí åëëçíéêÞ íï-
ìïèåóßá, ãåùñãéêü öÜñìáêï Þ öõôïöÜñìáêï åßíáé êÜèå ïõóßá Þ ìßãìá
ïõóéþí ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçí êáôáðïëÝìçóç ôùí áóèåíåéþí êáé
ôùí å÷èñþí ôùí öõôþí Þ âåëôéþíåé ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôùí ðáñáðÜ-
íù ïõóéþí. Óôá ãåùñãéêÜ öÜñìáêá êáôáôÜóóïíôáé åðßóçò ïé öõôïñìü-
íåò, ôá åíôïìïáðùèçôéêÜ, ê.Ü. ¸÷åé åðéêñáôÞóåé, üìùò, ìå ôïí üñï öõôï-
öÜñìáêá íá åííïïýíôáé êõñßùò ôá ðáñáóéôïêôüíá.
Ãéá íá ìðïñïýí íá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé åýêïëá êáé áêßíäõíá, ïé äñá-
óôéêÝò ïõóßåò ôùí ðáñáóéôïêôüíùí õößóôáíôáé åðåîåñãáóßåò óå åéäéêÜ
åñãïóôÜóéá ìáæß ìå ïñéóìÝíåò Üëëåò ïõóßåò, âéïëïãéêÜ áäñáíåßò, ðïõ ï-
íïìÜæïíôáé âïçèçôéêÝò ïõóßåò Þ Ýêäï÷á. Ç áíÜìéîç êáé ç åðåîåñãáóßá
ìéáò äñáóôéêÞò ïõóßáò ìå ôéò âïçèçôéêÝò ïõóßåò ïíïìÜæåôáé ìïñöïðïß-
çóç Þ ôõðïðïßçóç. Ôï ðñïúüí ôçò ôõðïðïßçóçò ïíïìÜæåôáé óêåýáóìá.
Âáóéêüò óôü÷ïò ôçò ôõðïðïßçóçò åßíáé íá ðáñá÷èïýí óêåõÜóìáôá áêßí-
äõíá, åýêïëá êáé áðïôåëåóìáôéêÜ óôç ÷ñÞóç ôïõò êáé íá ðáñáìÝíïõí
óôáèåñÜ óôçí áðïèÞêåõóç. ÐñÝðåé åðßóçò íá åßíáé ïéêïíïìéêÜ óõìöÝ-
ñïõóá ç ÷ñÞóç ôïõò êáé íá ìðïñåß íá ãßíåé ìå áðëÜ ìÝóá êáé ìç÷áíÞìá-
ôá.
Ôá ðáñáóéôïêôüíá, áíÜëïãá ìå ôïí ôñüðï äñÜóåþò ôïõò, äéáêñßíï-

íôáé óå:
äçëçôÞñéá óôïìÜ÷ïõ: ìå ôïí üñï áõôü ÷áñáêôçñßæïíôáé üëåò ïé äçëç-
ôçñéþäåéò ïõóßåò, ðïõ äñïõí ìüíï, üôáí áðïññïöçèïýí áðü ôï ðåðôé-
êü óýóôçìá ôùí æùúêþí ïñãáíéóìþí. Óôç öõôïðñïóôáóßá, ç ÷ñÞóç
ôïõò ðåñéïñßæåôáé óôá åíôïìïêôüíá êáé óôéò ïõóßåò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïý-
íôáé ãéá ôçí êáôáðïëÝìçóç ìéêñþí, âëáðôéêþí óôç ãåùñãßá æþùí.
ðáñáóéôïêôüíá åðáöÞò: Ý÷ïõí ôçí éêáíüôçôá íá êáôáóôñÝöïõí ôá ðá-
ñÜóéôá, ìå ôá ïðïßá Ýñ÷ïíôáé óå åðáöÞ. Ôï áðïôÝëåóìá ôçò äñÜóçò
ôïõò åßíáé óå ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò åìöáíÝò êáé ôá÷ýôáôï, üðùò ð.÷.
ç äñÜóç ôùí ðõñåèñéíþí ðÜíù óôá Ýíôïìá, åíþ óå Üëëåò ðåñéðôþóåéò
äéáðéóôþíåôáé ìåôÜ áðü ïñéóìÝíï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá.
äéáóõóôçìáôéêÜ ðáñáóéôïêôüíá: üôáí ìéá ôÝôïéá ïõóßá ÷ïñçãçèåß óôï
ñéæéêü óýóôçìá Þ øåêáóôåß óôá öýëëá åíüò öõôïý, Ý÷åé ôçí éêáíüôçôá
íá ìðïñåß íá ìåôáêéíçèåß óå üëï ôï öõôü åßôå ìå ôï óýóôçìá ôùí áã-
ãåßùí ôïõ öõôïý (áðïðëáóôéêÞ êßíçóç), åßôå ìå ôï óýóôçìá ôïõ ðñùôï-
ðëÜóôïõ (óõìðëáóôéêÞ êßíçóç). Ôá ðáñáóéôïêôüíá áõôÜ ðáñïõóéÜ-

æïõí êõñßùò åêëåêôéêÞ äñÜóç.
áóöõêôéêÜ ðáñáóéôïêôüíá: ôá ðáñáóéôïêôüíá ôçò êáôçãïñßáò áõôÞò
åßíáé åßôå óå áÝñéá ìïñöÞ, üðùò ð.÷. ôï õäñïêõÜíéï, åßôå åßíáé ïõóßåò
ðïëý ðôçôéêÝò óå êáíïíéêÝò óõíèÞêåò (ð.÷. âñùìéïý÷ï ìåèýëéï). ×ñç-
óéìïðïéïýíôáé ðÜíôïôå óå êëåéóôïýò ÷þñïõò (áðïèÞêåò, êôßñéá, èåñ-
ìïêÞðéá) Þ óôï Ýäáöïò, ïðüôå ëáìâÜíïíôáé ìÝôñá ðåñéïñéóìïý ôçò
äéáöõãÞò ôïõ ôïîéêïý áåñßïõ, üðùò êÜëõøç ôïõ åäÜöïõò ìå ðëáóôéêü
õëéêü, ðüôéóìá ôçò åðéöÜíåéÜò ôïõ, ê.Ü.
Åêëåêôéêüôçôá åßíáé ç éäéüôçôá ðïõ Ý÷åé Ýíá ðáñáóéôïêôüíï, üôáí ÷ñç-

óéìïðïéåßôáé óå ïñéóìÝíç äüóç, íá êáôáðïëåìÜ ôá öõôïðáñÜóéôá ìéáò
êáëëéÝñãåéáò, ÷ùñßò íá åðçñåÜæåé äõóìåíþò ôá êáëëéåñãïýìåíá öõôÜ Þ
Üëëïõò ùöÝëéìïõò ïñãáíéóìïýò ðïõ õðÝóôçóáí ôçí åðßäñáóç ôïõ ðáñá-
óéôïêôüíïõ. Ç åêëåêôéêÞ ôïõò äñÜóç ïöåßëåôáé óå âéï÷çìéêÝò, ìïñöïëï-
ãéêÝò êáé áíáôïìéêÝò äéáöïñÝò ðïõ õðÜñ÷ïõí áêüìç êáé ìåôáîý óõããå-
íþí åéäþí ðáñáóßôùí êáé Ý÷ïõí ÷ñçóéìïðïéçèåß ìå åðéôõ÷ßá óôç öõôï-
ðñïóôáóßá. Ôá ðáñáóéôïêôüíá ðïõ êáôáóôñÝöïõí ðïëëÜ åßäç ïñãáíé-
óìþí, åðÜíù óôïõò ïðïßïõò äñïõí ÷áñáêôçñßæïíôáé ùò êáèïëéêÜ.
Áðü üëåò ôéò êáôçãïñßåò ðáñáóéôïêôüíùí, åêåßíåò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïý-
íôáé ðéï ðïëý åßíáé ôá åíôïìïêôüíá, ôá áêáñåïêôüíá, ôá íçìáôïêôüíá, ôá
ìõêçôïêôüíá êáé ôá æéæáíéïêôüíá.
Ôá åíôïìïêôüíá, áêáñåïêôüíá êáé íçìáôïêôüíá åßíáé ôïîéêÝò ïõóßåò
ü÷é ìüíï óôá Ýíôïìá, áêÜñåá êáé íçìáôþäåéò áëëÜ êáé óôá èåñìüáéìá, ü-
ðùò ï Üíèñùðïò. Ç ôïîéêüôçôá ôùí óêåõáóìÜôùí ìéáò äñáóôéêÞò ïõóßáò
äåí åîáñôÜôáé áðïêëåéóôéêÜ áðü ôï ðïóïóôü ôçò ìÝóá óôï óêåýáóìá.
ÐïëëÝò öïñÝò, ïé äéáëýôåò êáé ïé Üëëåò âïçèçôéêÝò ïõóßåò ðïõ ðñïóôßèå-
íôáé êáôÜ ôçí ôõðïðïßçóç áõîÜíïõí Þ ìåéþíïõí ôçí ôïîéêüôçôá ìéáò äñá-
óôéêÞò ïõóßáò. Ìðïñåß êáìéÜ öïñÜ íá ðáñáôçñçèåß ðïëý ìåãáëýôåñç ôï-
îéêüôçôá ôïõ óêåõÜóìáôïò áðü åêåßíç ðïõ áíôéóôïé÷åß óôéò óõãêåíôñþ-
óåéò ôçò äñáóôéêÞò ïõóßáò (óõíåñãéóìüò).
Ôá åíôïìïêôüíá, áêáñåïêôüíá, íçìáôïêôüíá áíÜëïãá ìå ôç ÷çìéêÞ
ôïõò óýóôáóç, äéáêñßíïíôáé óå öõôéêÞò ðñïÝëåõóçò êáé ÷çìéêÞò
óýíèåóçò:
ÖõôéêÞò ðñïÝëåõóçò åíôïìïêôüíá. Åßíáé ôïîéêÝò ãéá ôá Ýíôïìá ïõóßåò

ðïõ ðáñÜãïõí ïñéóìÝíá öõôéêÜ åßäç. Áðü ôá åíôïìïêôüíá áõôÞò ôçò
êáôçãïñßáò ãåùñãéêü åíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæïõí ç íéêïôßíç êáé, êõñß-
ùò, ôá íÝá óõíèåôéêÜ ïìüëïãá ôçò ðõñåèñßíçò ðïõ ïíïìÜæïíôáé ðõñå-
èñéíïåéäÞ.
×ëùñéùìÝíïõò õäñïãïíÜíèñáêåò. Ôá ïñãáíï÷ëùñéùìÝíá åíôïìïêôü-

íá åßíáé õäñïãïíÜíèñáêåò, óôïõò ïðïßïõò Üôïìá Üíèñáêá åßíáé åíù-
ìÝíá ìå Üôïìá ÷ëùñßïõ. Óå áõôÞ ôçí êáôçãïñßá áíÞêïõí ôï DDT êáé
ïìüëïãá, ôá ðáñÜãùãá ôïõ âåíæïëßïõ êáé ôá êõêëïäéÝíéá.
ÏñãáíïöùóöïñéêÝò åíþóåéò. Ç ïìÜäá áõôÞ ðåñéëáìâÜíåé ìåñéêÝò á-
ðü ôéò ðéï äçëçôçñéþäåéò ïõóßåò ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óôç öõôïðñï-
óôáóßá. Ïé ïñãáíïöùóöïñéêÝò åíþóåéò åßíáé ôïîéêÝò ïõóßåò ãéá ôá Ý-
íôïìá êáé ôá æþá, ãéáôß äåóìåýïõí Þ ðáñåìðïäßæïõí ôç ëåéôïõñãßá ï-
ñéóìÝíùí æùôéêÞò óçìáóßáò åíæýìùí ôïõ íåõñéêïý ôïõò óõóôÞìáôïò,
ôéò ÷ïëéíåóôåñÜóåò.
ÊáñâáìéäéêÜ. Ïé ôïîéêÝò éäéüôçôåò êáé áõôÞò ôçò êáôçãïñßáò åíôïìï-
êôüíùí ïöåßëïíôáé óôçí áíôßäñáóÞ ôïõò ìå ôï Ýíæõìï ÷ïëçíåóôåñÜóç
óôéò óõíÜøåéò ôùí íåýñùí. Ç Ýíùóç üìùò ôùí êáñâáìéäéêþí åíþóåùí
ìå ôç ÷ïëçíåóôåñÜóç äåí åßíáé óôáèåñÞ êáé ãé áõôü åßíáé åõêïëüôåñç
ç áíôéêáôÜóôáóÞ ôïõò áðü Üëëåò åíþóåéò.
Ïñãáíïèåéïý÷åò åíþóåéò. Óôç äïìÞ ôïõò ìïéÜæïõí ìå åêåßíç ôïõ DDT,
åßíáé üìùò áêáñåïêôüíá, ÷ùñßò áîéüëïãç åíôïìïôïîéêüôçôá. Ùò áêá-
ñåïêôüíá êáëýðôïõí ôï óýíïëï ôïõ âéïëïãéêïý êýêëïõ ôùí áêÜñåùí
(ùüí, ðñïíýìöç, áêìáßï).
ÐáñÜãùãá öáéíüëçò. Äñïõí óôïí õðïêõôôáñéêü ìç÷áíéóìü. Åìðïäß-
æïõí äçëáäÞ ôï êýôôáñï íá ÷ñçóéìïðïéÞóåé ôçí ðáñáãüìåíç êáôÜ ôï
ìåôáâïëéóìü ôïõ åíÝñãåéá.
Ïé ìýêçôåò åßíáé ôá ðáèïãüíá ðïõ ðñïêáëïýí ôéò ðåñéóóüôåñåò áóèÝ-

íåéåò óôá öõôÜ. ÁíÜëïãá ìå ôç ÷ñÞóç ôïõò ôá ìõêçôïêôüíá äéáêñßíïíôáé óå:
ÐñïóôáôåõôéêÜ. Åìðïäßæïõí ôç âëÜóôçóç ôùí ìõêïóðïñßùí Þ êáôá-
óôñÝöïõí ôï ìõêÞëéï ðïõ äßíïõí áõôÜ. Äåí Ý÷ïõí äéáóõóôçìáôéêÝò é-
äéüôçôåò êáé ãé áõôü ðñïóôáôåýïõí ìüíï ôá öõôéêÜ üñãáíá ðïõ êáëý-
ðôïõí. Ç íÝá âëÜóôçóç, ðïõ áíáðôýóóåôáé ìåôÜ ôçí åöáñìïãÞ, äåí
ðñïóôáôåýåôáé.
ÅîïíôùôéêÜ. ÁõôÜ åöáñìüæïíôáé áðåõèåßáò óôï ðáèïãüíï, åßôå áõôü
âñßóêåôáé óôïí îåíéóôÞ, óå åíåñãÞ êáôÜóôáóç, åßôå óôï Ýäáöïò, óôç
÷åéìÝñéá íÜñêç ùò ìõêÞëéï Þ ùò óêëçñþôéá, õðíïóðüñéá Þ õðü Üëëåò
ìïñöÝò, áíèåêôéêÝò óå áíôßîïåò ãéá ôïí ìýêçôá óõíèÞêåò.
ÄéáóõóôçìáôéêÜ. ÁõôÜ Ý÷ïõí ôçí éêáíüôçôá íá ðñïóëáìâÜíïíôáé áðü
ôï ñéæéêü óýóôçìá ôïõ öõôïý, üôáí ÷ïñçãïýíôáé áðü ôï Ýäáöïò Þ íá
äéåéóäýïõí óôïõò éóôïýò ôïõ øåêáæüìåíïõ öõôïý êáé íá äéá÷Ýïíôáé óå
üëï ôï öõôéêü óþìá, óå óõãêåíôñþóåéò ôïîéêÝò ãéá ôï áíôßóôïé÷ï ðá-
èïãüíï. Ôá äéáóõóôçìáôéêÜ öÜñìáêá ìðïñïýí íá äñÜóïõí êáé èåñá-
ðåõôéêÜ, êáôáðïëåìþíôáò Þäç åãêáôåóôçìÝíïõò óôïõò åóùôåñéêïýò é-
óôïýò ôïõ öõôïý ìýêçôåò. Äåß÷íïõí åêëåêôéêÞ äñÜóç óå õðïêõôôáñéêü

åðßðåäï.
Áðü ÷çìéêÞò Üðïøçò ôá ìõêçôïêôüíá äéáêñßíïíôáé óå áíüñãáíá êáé

ïñãáíéêÜ. Óôçí ðñþôç êáôçãïñßá áíÞêïõí ôï èåßï, ïé áíüñãáíåò ðïëõ-
èåéïý÷åò åíþóåéò, ïé äõóäéÜëõôåò åíþóåéò ôïõ ÷áëêïý, ï ÷ëùñéïý÷ïò õ-
äñÜñãõñïò ê.Ü. Óôç äåýôåñç êáôçãïñßá õðÜñ÷åé Ýíáò ìåãÜëïò áñéèìüò
èåéïý÷ùí êáé Üëëùí ïñãáíéêþí åíþóåùí ìå ðïëý êáëÝò ìõêçôïêôüíåò é-
äéüôçôåò. Ïé ôåëåõôáßåò Ý÷ïõí áíôéêáôáóôÞóåé ôéò âëáâåñÝò ãéá ôï ðåñé-
âÜëëïí áíüñãáíåò êáé ïñãáíïìåôáëëéêÝò åíþóåéò.
Ôá æéæáíéïêôüíá ÷ùñßæïíôáé óå äõï êáôçãïñßåò, óå êáèïëéêÜ êáé óå å-
êëåêôéêÜ. Ôá ðñþôá êáôáóôñÝöïõí êÜèå åßäïõò âëÜóôçóç, ÷ùñßò äéÜêñé-
óç ôïõ åßäïõò ôùí öõôþí ôçò, åíþ ôá äåýôåñá êáôáóôñÝöïõí åêëåêôéêÜ ôá
æéæÜíéá ìüíï ôçò êáëëéÝñãåéáò üðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé, ÷ùñßò íá âëÜ-
ðôïõí ôá öõôÜ ôçò.
Ôá æéæáíéïêôüíá äñïõí åßôå ìå ôçí åðáöÞ, åßôå äéáóõóôçìáôéêÜ. Ôá æé-
æáíéïêôüíá åðáöÞò êáôáóôñÝöïõí ìüíï ôá öõôéêÜ ìÝñç ðÜíù óôá ïðïßá
ðÝöôïõí. Ãé áõôü êáé ôá áðïôåëÝóìáôá åßíáé êáëýôåñá, üôáí ôá æéæÜíéá
êáëýðôïíôáé ðëÞñùò ìå áõôü (øåêáóìïß ìåãÜëïõ üãêïõ). Ôá äéáóõóôçìá-
ôéêÜ æéæáíéïêôüíá áðïññïöïýíôáé áðü ôéò ñßæåò Þ áðü ôï õðÝñãåéï ìÝñïò
ôïõ öõôïý êáé óôç óõíÝ÷åéá êéíïýíôáé áðïðëáóôéêÜ Þ óõìðëáóôéêÜ óå á-
ðïìáêñõóìÝíïõò éóôïýò, áðü ôï óçìåßï åéóüäïõ ôïõò óôï öõôü, üðïõ êáé
äñïõí. Óôá äéáóõóôçìáôéêÜ áðáéôåßôáé ïìïéüìïñöç äéáóðïñÜ ôçò äñáóôé-
êÞò ïõóßáò óå üëá ôá æéæÜíéá ôïõ ÷ùñáöéïý, ÷ùñßò íá åßíáé áðáñáßôçôç ç
ðëÞñçò êÜëõøç ôïõ æéæáíßïõ ìå ôç äñáóôéêÞ ïõóßá.
Ï ÷ñüíïò ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé Ýíá æéæáíéïêôüíï, óå ó÷Ýóç ìå ôï âëá-
óôéêü óôÜäéï ôïõ êáëëéåñãïýìåíïõ öõôïý Þ ôïõ æéæáíßïõ, åßíáé Ýíáò Üëëïò
ðáñÜãïíôáò ðïõ äéáöïñïðïéåß ôá æéæáíéïêôüíá, ôá ïðïßá êáé äéáêñßíï-
íôáé áðü ôçí Üðïøç áõôÞ óå ðñïöõôåõôéêÜ, óå ðñïöõôñùôéêÜ êáé óå ìå-
ôáöõôñùôéêÜ.
ÓõãêåêñéìÝíá:
ÐñïöõôåõôéêÜ åßíáé åêåßíá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ìåñéêÝò ìÝñåò Þ å-

âäïìÜäåò ðñéí óðáñïýí Þ öõôåõôïýí ôá öõôÜ ôçò êáëëéÝñãåéáò, ãéá íá
êáôáðïëåìïýí êõñßùò åôÞóéá æéæÜíéá óôï åðßðåäï ôïõ öýôñïõ Þ óå ìå-
ãáëýôåñï óôÜäéï.
ÐñïöõôñùôéêÜ ëÝãïíôáé ôá æéæáíéïêôüíá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ìåôÜ
ôç óðïñÜ, áëëÜ ðñéí öõôñþóïõí ôá öõôÜ ôùí åôÞóéùí êáëëéåñãåéþí Þ
ôá æéæÜíéá óôéò äåíäñþäåéò êáëëéÝñãåéåò.
ÌåôáöõôñùôéêÜ åßíáé ôá æéæáíéïêôüíá ðïõ åöáñìüæïíôáé ìåôÜ ôï öý-
ôñùìá ôùí öõôþí ôçò êáëëéÝñãåéáò (Þ ôùí æéæáíßùí). Ôá æéæáíéïêôüíá

ðïõ åöáñìüæïíôáé óôï Ýäáöïò, ãéá ôçí êáôáóôñïöÞ ôùí öýôñùí ôùí
æéæáíßùí, ïíïìÜæïíôáé åäÜöïõò, åíþ ôá åöáñìïæüìåíá óôá öýëëá ôùí
æéæáíßùí ëÝãïíôáé öõëëþìáôïò.
ÔÝëïò, áíÜëïãá ìå ôç ÷çìéêÞ ôïõò óýóôáóç, ôá æéæáíéïêôüíá äéáêñßíï-

íôáé óå áíüñãáíá êáé ïñãáíéêÜ, üôáí ôï ìüñéï ôçò äñáóôéêÞò ôïõò ïõóßáò
åßíáé áíüñãáíç Þ ïñãáíéêÞ ÷çìéêÞ Ýíùóç áíôßóôïé÷á.
Ôá öõôÜ áíáðôýóóïíôáé óôï Ýäáöïò êáé áðïññïöïýí áðü áõôü ôá èñå-
ðôéêÜ óôïé÷åßá ðïõ ÷ñåéÜæïíôáé. ÁíÜëïãá ìå ôï åðßðåäï ôçò ãïíéìüôçôáò
ôïõ åäÜöïõò, ïé áðáéôÞóåéò ôùí öõôþí éêáíïðïéïýíôáé óå äéÜöïñï âáèìü
êáé óõíåðþò áíáëüãïõ åðéðÝäïõ åßíáé êáé ïé áðïäüóåéò ôùí êáëëéåñãåéþí.
Óôá ðåñéóóüôåñá åäÜöç ï ñõèìüò ôçò áðåëåõèÝñùóçò èñåðôéêþí óôïé-
÷åßùí ìå ôéò äéåñãáóßåò áðïóáèñþóåùò ôùí ïñõêôþí êáé ôçí áðïóýíèå-
óç ôçò ïñãáíéêÞò ïõóßáò åßíáé ìéêñüôåñïò áðü ôï ñõèìü ôçò áðïññïöÞ-
óåùò ôïõò áðü ôéò ñßæåò ôùí öõôþí. Åìöáíßæåôáé Ýôóé Ýíá Ýëëåéììá èñå-
ðôéêþí óôïé÷åßùí, ôï ïðïßï ìðïñåß íá êáëõöèåß ìüíï ìå ðñïóèÞêç ïõ-
óéþí ðïõ ðåñéÝ÷ïõí ôá èñåðôéêÜ áõôÜ óôïé÷åßá. Ïé ïõóßåò áõôÝò åßíáé âéï-
ìç÷áíéêÜ ðáñáóêåõÜóìáôá Þ õðïðñïúüíôá ôçò ãåùñãßáò êáé ôçò ãåùñãé-
êÞò âéïìç÷áíßáò, ãíùóôÜ ùò ëéðÜóìáôá.
¼óï åíôáôéêüôåñï åßíáé ôï êáëëéåñãçôéêü óýóôçìá êáé üóï ìåãáëýôå-
ñç åßíáé ç ðáñáãùãÞ, ôüóá ðåñéóóüôåñá èñåðôéêÜ óôïé÷åßá ÷ñåéÜæïíôáé
ôá öõôÜ êáé óõíåðþò ðñÝðåé íá ðñïóôßèåíôáé èñåðôéêÜ óôïé÷åßá, ãéá íá
éêáíïðïéïýíôáé ïé áíÜãêåò ôïõò. Óôç óýã÷ñïíç ãåùñãßá, ç ðñïóèÞêç ëé-
ðáóìÜôùí åßíáé åêôåôáìÝíç (Åéê. 2.6) êáé ãéá ôï ëüãï áõôü Ý÷åé áíáðôõ-
÷èåß ìéá ôåñÜóôéá âéïìç÷áíßá êáé Ýíá ðëÞèïò ëéðáóìÜôùí êõêëïöïñåß
óôçí áãïñÜ.
Ôá ëéðÜóìáôá åßíáé ïõóßåò ðïõ ðåñéÝ÷ïõí èñåðôéêÜ óôïé÷åßá õðü êÜ-
ðïéá ÷çìéêÞ ìïñöÞ êáé ïé ïðïßåò, üôáí ðñïóôßèåíôáé óôï Ýäáöïò, õðïâï-
çèïýí ôçí áíÜðôõîç ôùí öõôþí êáé áõîÜíïõí ôçí ðáñáãùãÞ. Áõôü åðé-
ôõã÷Üíåôáé, ãéáôß ìå ôéò ïõóßåò áõôÝò ðáñÝ÷ïíôáé óôá öõôÜ åðáñêåßò ðï-
óüôçôåò äéáèÝóéìùí èñåðôéêþí óôïé÷åßùí êáé éêáíïðïéïýíôáé ïé áðáéôÞ-
óåéò ôïõò. ÐïëëÝò áðü ôéò ïõóßåò áõôÝò, åêôüò áðü ôçí ðáñï÷Þ èñåðôéêþí
óôïé÷åßùí, åðéäñïýí åõíïúêÜ óôéò öõóéêÝò êáé ÷çìéêÝò éäéüôçôåò ôïõ åäÜ-
öïõò âåëôéþíïíôáò ôç ãïíéìüôçôÜ ôïõ. Óå áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç, ìéëÜìå ãéá
ôç âåëôéùôéêÞ äñÜóç ôçò ïõóßáò. ÔÝôïéï ðáñÜäåéãìá åßíáé ôá õëéêÜ áóâå-
óôþìáôïò, ôá ïðïßá åêôüò áðü ôçí ðáñï÷Þ áóâåóôßïõ, âåëôéþíïõí ôçí ï-
îýôçôá êáé ôá åðçñåáæüìåíá áðü áõôÞ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ åäÜöïõò.
Å é ê ü í á 2 . 6
Ëßðáíóç ìå ìç÷áíéêü ôñüðï
Áðü ôá èñåðôéêÜ óôïé÷åßá åäáöéêÞò ðñïåëåýóåùò, ôï Üæùôï Í, ï

öþóöïñïò Ñ êáé ôï êÜëé Ê åßíáé áõôÜ ðïõ ôá öõôÜ áðïññïöïýí óå ìåãÜ-
ëåò ðïóüôçôåò êáé ÷ñåéÜæïíôáé óõìðëçñùìáôéêÝò ðñïóèÞêåò. ÁíÜëïãá ìå
ôï ðåñéå÷üìåíü ôïõò ùò ðñïò ôá óôïé÷åßá áõôÜ, ôá ëéðÜóìáôá äéáêñßíïíôáé
óå ôñåéò êáôçãïñßåò: ôá áæùôïý÷á ëéðÜóìáôá ðïõ ðåñéÝ÷ïõí Üæùôï, ôá öù-
óöïñéêÜ ðïõ ðåñéÝ÷ïõí öþóöïñï êáé ôá êáëéïý÷á ðïõ ðåñéÝ÷ïõí êÜëé.
Ïé ÷çìéêÝò ìïñöÝò óôéò ïðïßåò ôá èñåðôéêÜ óôïé÷åßá âñßóêïíôáé óôá
ëéðÜóìáôá åßíáé äéÜöïñåò. ¸ôóé:
ôï Üæùôï ðåñéÝ÷åôáé êõñßùò õðü ôç ìïñöÞ ôïõ ÍÏ3-Í, ôïõ ÍÇ4-Í êáé
ôïõ ÍÇ2-Í. Óôá áæùôïý÷á ëéðÜóìáôá ïñãáíéêÞò ðñïåëåýóåùò (ïñãá-
íéêÜ õðïëåßììáôá) ôï Üæùôï âñßóêåôáé õðü ðñùôåúíéêÞ ìïñöÞ.
ï öþóöïñïò ðåñéÝ÷åôáé õðü ôç ìïñöÞ áëÜôùí ôïõ ïñèïöùóöïñéêïý ï-
îÝïò ìåôÜ áóâåóôßïõ. ×áñáêôçñéóôéêü êáé êñéôÞñéï ôùí öùóöïñéêþí
ëéðáóìÜôùí åßíáé ç äéáëõôüôçôá ôçò öùóöïñéêÞò ìïñöÞò ðïõ ðåñéÝ÷å-
ôáé.
ôï êÜëé ðåñéÝ÷åôáé õðü ôç ìïñöÞ ôùí õäáôïäéáëõôþí áëÜôùí KCl êáé
K2SO4
Ôá âéïìç÷áíéêÜ ëéðÜóìáôá åßíáé ÷çìéêÝò åíþóåéò êáé óõíåðþò ìåôáîý

ôùí ðáñáãüíôùí ðïõ êáèïñßæïõí ôç ëéðáóìáôéêÞ ôïõò áîßá åßíáé êáé äéÜ-
öïñá öõóéêÜ êáé ÷çìéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõò, üðùò:
ÌÝãåèïò Þ ëåðôüôçôá: Áðü ôçí Üðïøç áõôÞ ôá ëéðÜóìáôá äéáêñßíï-

íôáé óôá êïêêþäç, áäñÜ êáé ëåðôüêïêêá. Ç óçìáóßá ôïõ ìåãÝèïõò ôùí
ôåìá÷ßùí åíüò ëéðÜóìáôïò Ýãêåéôáé óôï ãåãïíüò üôé áðü áõôü åîáñôÜ-
ôáé ç åéäéêÞ åðéöÜíåéá åðáöÞò áõôïý ìå ôï Ýäáöïò êáé óõíåðþò ç Ý-
íôáóç êáé ï ñõèìüò ôùí áíôéäñÜóåùí êáé äéåñãáóéþí ðïõ åðéôåëïý-
íôáé, üôáí ôï ëßðáóìá ðñïóôßèåôáé óôï Ýäáöïò.
Äåßêôçò áëáôþóåùò: Åßíáé ôï ìÝôñï ôçò áýîçóçò ôçò ïóìùôéêÞò ðßåóçò
ôïõ åäáöéêïý äéáëýìáôïò ìå ôçí ðñïóèÞêç ôïõ ëéðÜóìáôïò. Ç åðßäñá-
óç ôçò áëáôþóåùò ôùí ëéðáóìÜôùí åßíáé áèñïéóôéêÞ ãéá ôá ëéðÜóìáôá
ðïõ ðñïóôßèåíôáé óôï Ýäáöïò.
Åðßäñáóç ëéðÜóìáôïò óôçí ïîýôçôá åäÜöïõò: Ôá áììùíéáêÜ ëéðÜ-
óìáôá êáé ãåíéêÜ ôá áæùôïý÷á, ôùí ïðïßùí ôï Üæùôï ìðïñåß íá íéôñï-
ðïéçèåß, óõíåðÜãïíôáé ïîýôçôá ôïõ åäÜöïõò ëüãù áêñéâþò ôçò íéôñï-
ðïéÞóåùò ôïõ áììùíéáêïý áæþôïõ.
Õãñïóêïðéêüôçôá: Åßíáé ç éêáíüôçôá ôïõ ëéðÜóìáôïò íá áðïññïöÜ
ôçí áôìïóöáéñéêÞ õãñáóßá. Ç õãñïóêïðéêüôçôá åíüò ëéðÜóìáôïò åðç-
ñåÜæåé ôç öõóéêÞ ôïõ êáôÜóôáóç êáé óõíåðþò ôéò óõíèÞêåò ÷ñçóéìï-
ðïéÞóåùò êáé ôçí áðïäïôéêüôçôÜ ôïõ. Ðåñéóóüôåñï õãñïóêïðéêÜ åßíáé
ôá áæùôïý÷á ëéðÜóìáôá êáé ëéãüôåñï ôá öùóöïñéêÜ êáé ôá êáëéïý÷á.
Ôá ëéðÜóìáôá ðïõ ðåñéÝ÷ïõí Ýíá ìüíï áðü ôá ôñßá ëéðáóìáôéêÜ óôïé-

÷åßá, Í-Ñ-Ê, êáëïýíôáé áðëÜ. ÔõðéêÜ ðáñáäåßãìáôá áðëþí ëéðáóìÜôùí
åßíáé ôï èåééêü áììþíéï, ôï íéôñéêü áììþíéï êáé ç ïõñßá ãéá ôï Í, ôá õ-
ðåñöùóöïñéêÜ ãéá ôï Ñ êáé ôï ÷ëùñéïý÷ï êáé èåééêü êÜëé ãéá ôï êÜëéï.
¼ôáí ôï ëßðáóìá ðåñéÝ÷åé äýï Þ êáé ôá ôñßá ëéðáóìáôéêÜ óôïé÷åßá ï-
íïìÜæåôáé óýíèåôï Þ ìéêôü. ¼ôáí ðåñéÝ÷åé êáé ôá ôñßá ïíïìÜæåôáé ðëÞ-
ñåò. Óôá óýíèåôá Þ ìéêôÜ ëéðÜóìáôá ç áíáëïãßá ôùí èñåðôéêþí óôïé÷åß-
ùí äéáöÝñåé áíÜëïãá ìå ôï óêïðü ãéá ôïí ïðïßï ðñïïñßæåôáé óå ó÷Ýóç
ìå ôï Ýäáöïò êáé ôéò êáëëéÝñãåéåò. Ç ó÷Ýóç áõôÞ åêöñÜæåôáé ìå ìéá ôñéÜ-
äá áñéèìþí, ×-Ø-Æ, ðïõ êÜèå Ýíáò áðü áõôïýò ðáñéóôÜ ôçí ðïóïóôéáßá
ðåñéåêôéêüôçôá ôïõ ëéðÜóìáôïò óôá ôñßá ëéðáóìáôéêÜ óôïé÷åßá ×% Í,
Ø% Ñ2Ï5, Æ% Ê2Ï. Ç ôñéÜäá áõôÞ êáëåßôáé «åéäéêüò ôýðïò» ôïõ ëéðÜ-
óìáôïò.
Ôá ïñãáíéêÜ öõóéêÜ ëéðÜóìáôá åßíáé ôá Ü÷ñçóôá ãéá ôïí Üíèñùðï
õðïëåßììáôá ôùí öõôþí êáé ôùí æþùí. Åßíáé ðëïýóéá óå íåñü êáé åíþ-
óåéò ôïõ Üíèñáêá êáé óõãêñéíüìåíá ìå ôá áíüñãáíá åßíáé ó÷åôéêÜ ðôù-
÷Ü óå èñåðôéêÜ óôïé÷åßá. Óå áõôÞ ôçí êáôçãïñßá áíÞêïõí ç êüðñïò ôùí

óôÜâëùí, ïé êïìðüóôåò, ç ÷ëùñÜ ëßðáíóç êáé ôá âáêôçñéáêÜ ëéðÜóìá-
ôá.
Ç êüðñïò ôùí óôÜâëùí åßíáé ôï ìßãìá ôùí óôåñåþí êáé õãñþí áðåê-
êñéìÜôùí ôùí æþùí êáé Ü÷õñïõ ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ùò óôñùìíÞ, êáé ôï
ïðïßï Ý÷åé õðïóôåß ìåñéêÞ áðïóýíèåóç. Ôï ðïóü ôùí èñåðôéêþí óôïé÷åß-
ùí, êáé óõíåðþò ç ëéðáóìáôéêÞ áîßá ôçò êüðñïõ åîáñôÜôáé áðü ôï åßäïò
ôïõ æþïõ, ôï óêïðü ôçò äéáôñïöÞò ôïõ, ôï åßäïò ôçò ðáñå÷üìåíçò ôñïöÞò,
ôï åßäïò ôçò óôñùìíÞò êáé öõóéêÜ ôç ìÝèïäï óõëëïãÞò êáé ôéò óõíèÞêåò
äéáôçñÞóåùò ôçò êüðñïõ.
Åêôüò áðü ôçí ðáñï÷Þ èñåðôéêþí óôïé÷åßùí, óçìáíôéêÞ åßíáé ç óõìâï-
ëÞ ôçò êüðñïõ óôç âåëôßùóç ôùí öõóéêþí éäéïôÞôùí ôïõ åäÜöïõò. Ôá áñ-
ãéëþäç åäÜöç ãßíïíôáé åëáöñüôåñá êáé ï áåñéóìüò êáé ç áðïóôñÜããéóç
âåëôéþíïíôáé ìå ôçí áýîçóç ôçò ïñãáíéêÞò ïõóßáò. Óôá áììþäç åäÜöç
áõîÜíåôáé ç éêáíüôçôá óõãêñáôÞóåùò íåñïý êáé èñåðôéêþí êáôéüíôùí. Å-
íéó÷ýåôáé ôÝëïò êáé ç ìéêñï÷ëùñßäá ôïõ åäÜöïõò.
Ïé êïìðüóôåò åßíáé ðñïúüíôá ðïõ ðáñáóêåõÜæïíôáé ìå ôç æýìùóç öõ-
ôéêþí õðïëåéììÜôùí õðü åëåã÷üìåíåò óõíèÞêåò áåñéóìïý êáé èåñìïêñá-
óßáò.
×ëùñÜ ëßðáíóç åßíáé ç åíóùìÜôùóç êáëëéåñãïýìåíùí öõôþí óôï Ý-
äáöïò ìå Üñïóç (Åéê. 2.7.). Ôá öõôÜ ðïõ óõíÞèùò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé åß-
Å é ê ü í á 2 . 7
×ëùñÜ ëßðáíóç
óå áìðåëþíá.
íáé ôá øõ÷áíèÞ, (öÝñïõí óôéò ñßæåò ôïõò öõìÜôéá áæþôïõ) ãéáôß êýñéïò
óêïðüò åßíáé ï åìðëïõôéóìüò ôïõ åäÜöïõò ìå Üæùôï êáé ïñãáíéêÞ ïõóßá.
Áêüìç, ìå ôç ÷ëùñÜ ëßðáíóç ôá èñåðôéêÜ óôïé÷åßá, áðïññïöþìåíá áðü
ôá öõôÜ, óõãêñáôïýíôáé êáé ðñïöõëÜóóïíôáé áðü áðþëåéåò êáé Ýêðëõóç,
õðïâïçèåßôáé ç óõóóùìÜôùóç êáé âåëôßùóç ôçò äïìÞò ôïõ åäÜöïõò, åíé-
ó÷ýåôáé ç ìéêñïâéáêÞ äñáóôçñéüôçôá, êáé åìðëïõôßæåôáé ìå ïñãáíéêÞ ïõ-
óßá êáé ôï õðÝäáöïò (âáèý ñéæéêü óýóôçìá).
ÄéÜöïñá âáêôçñéáêÜ ðáñáóêåõÜóìáôá Ý÷ïõí ÷ñçóéìïðïéçèåß ùò ëé-

ðÜóìáôá. ÃåíéêÜ, ôá ëéðÜóìáôá áõôÜ äåí åßíáé ðçãÝò èñåðôéêþí óôïé÷åß-
ùí. ÓõìâÜëëïõí Ýììåóá, ìå êéíçôïðïßçóç ôùí óôïé÷åßùí áõôþí áðü ìç
äéáèÝóéìåò ðçãÝò.
Áíôéêåéìåíéêüò óêïðüò ôùí ëéðÜíóåùí åßíáé ç ìåãáëýôåñç äõíáôÞ á-
ðüäïóç ìéáò êáëëéÝñãåéáò õðü äåäïìÝíåò óõíèÞêåò. Ïé óðïõäáéüôåñïé
ðáñÜãïíôåò êáé äéåñãáóßåò ðïõ åðçñåÜæïõí ôç äéáèåóéìüôçôá ôùí ëéðá-
óìáôéêþí èñåðôéêþí óôïé÷åßùí ãéá ôá öõôÜ, áíáöÝñïíôáé óôï Ýäáöïò,
óôï êëßìá áëëÜ êáé óôá ßäéá ôá öõôÜ:
(á) ÐáñÜãïíôåò åäÜöïõò êáé êëßìáôïò åßíáé:
ïé äéÜöïñåò áðþëåéåò ìå Ýêðëõóç êáé õðü ìïñöÞ áåñßùí,

ïé áêéíçôïðïéÞóåéò ìå ÷çìéêÝò, öõóéêï÷çìéêÝò êáé âéïëïãéêÝò äéåñãá-
óßåò,
ïé áíôéäñÜóåéò ìåôáîý ôùí äéáöüñùí óõóôáôéêþí óå ìßãìáôá ëéðáóìÜ-
ôùí,
ïé ìåôáâïëÝò óôçí éêáíüôçôá ðáñï÷Þò èñåðôéêþí óôïé÷åßùí ìå ôç äéá-
êýìáíóç ôçò õãñáóßáò êáé ôçò èåñìïêñáóßáò êáé
ïé äõóìåíåßò åðéäñÜóåéò áðü ôéò ëéðÜíóåéò (ð.÷. pÇ, áëáôüôçôá).
(â) ÐáñÜãïíôåò ðïõ ïöåßëïíôáé óôá ßäéá ôá öõôÜ åßíáé:
ïé áðáéôÞóåéò ôïõò óå èñåðôéêÜ óôïé÷åßá,

ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ñßæáò, ùò ïñãÜíïõ ãéá ôçí áðïññüöçóç ôùí
èñåðôéêþí óôïé÷åßùí êáé
ç áíáìåíüìåíç áðüäïóç ôùí öõôþí.
Ôá ìÝóá ðïõ ìðïñïýí íá åöáñìïóôïýí, ãéá íá ìåéùèåß ç åðßäñáóç

ôùí ðáñáãüíôùí ðïõ åðçñåÜæïõí äõóìåíþò ôç äéáèåóéìüôçôá ôùí ëéðá-
óìáôéêþí èñåðôéêþí óôïé÷åßùí, åßíáé:
ç åðéëïãÞ ôïõ êáôÜëëçëïõ ôýðïõ ëéðÜóìáôïò áðü ôçí Üðïøç ôùí ÷çìé-
êþí êáé öõóéêþí éäéïôÞôùí ôïõ óå ó÷Ýóç ìå ôï Ýäáöïò êáé ôá öõôÜ
ðïõ ëéðáßíïíôáé,
ç ðñïóèÞêç ôïõ ëéðÜóìáôïò óå ÷ñüíï ðïõ ôá öõôÜ ôï ÷ñåéÜæïíôáé ðå-
ñéóóüôåñï ìå ôÝôïéï ôñüðï, þóôå íá ìåéþíåôáé ï ÷ñüíïò áëëçëåðéäñÜ-
óåùò åäÜöïõò êáé ëéðÜóìáôïò óôï åëÜ÷éóôï êáé
ç ôïðïèÝôçóç ôïõ ëéðÜóìáôïò óôï Ýäáöïò åêåß, üðïõ ìðïñåß íá áðïñ-
ñïöÜôáé åõêïëüôåñá áðü ôéò ñßæåò ôùí öõôþí êáé íá ìåéþíåôáé ç Ýíôá-
óç ôïõ áíôáãùíéóìïý ìåôáîý ôïõ åäÜöïõò êáé ôùí öõôþí ãéá ôá èñå-
ðôéêÜ óôïé÷åßá ôïõ ëéðÜóìáôïò.
2.3.2 ÕðïâÜèìéóç ôùí õäÜôéíùí ðüñùí êáé ôïõ öõóéêïý ôïðßïõ
Oé åðéðôþóåéò ôçò ãåùñãéêÞò äñáóôçñéüôçôáò áðü ôçí åöáñìïãÞ ôùí

áãñï÷çìéêþí äåí åßíáé åíôïðéóìÝíåò êáé Üìåóåò, áöïý ïé ãåùñãéêÝò åê-
ìåôáëëåýóåéò åßíáé ðïëëÝò, äéáóêïñðéóìÝíåò êáé áíïìïéïãåíåßò (äéáöï-
ñåôéêÞ äïìÞ êáé ðáñáãùãÞ äéáöïñåôéêþí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí). Ïé åðé-
ðôþóåéò áõôÝò óõíÞèùò Ý÷ïõí ÷áñáêôÞñá äéÜ÷õôï (îåðåñíïýí êáôÜ ðïëý
ôá üñéá ôçò ãåùñãéêÞò åêìåôÜëëåõóçò) êáé óùñåõôéêü (ìå ôçí ðÜñïäï ôïõ
÷ñüíïõ åìöáíßæïíôáé áèñïéóôéêÜ ôá áñíçôéêÜ óõìðôþìáôá).
Ïóïí áöïñÜ ôá ëéðÜóìáôá, óçìáíôéêü ðñüâëçìá äçìéïõñãïýí êõñßùò
ôá áíôßóôïé÷á áæùôïý÷á, ôá ïðïßá èåùñåßôáé üôé ñõðáßíïõí ôá íåñÜ ìå íé-
ôñéêÜ. Ï ëüãïò ôçò áíçóõ÷ßáò ïöåßëåôáé óôï üôé ç áýîçóç ôçò óõãêÝíôñù-
óÞò ôïõò óôá öõóéêÜ õäáôéêÜ óõóôÞìáôá (ðïôáìïß, ëßìíåò, õäñïöüñïé ï-
ñßæïíôåò ê.ô.ë.), ìå ðáñÜëëçëç áýîçóç ôùí öùóöïñéêþí áëÜôùí êáé ôçò
ïñãáíéêÞò ïõóßáò, ìðïñåß íá åðçñåÜóïõí ôç âéïëïãéêÞ äïìÞ áõôþí ôùí
óõóôçìÜôùí. Åôóé, åìöáíßæïíôáé äéÜöïñá óýíäñïìá ñýðáíóçò, ðïõ åðé-
äñïýí áñíçôéêÜ óôá ïéêïóõóôÞìáôá êáé äçìéïõñãïýí âéïëïãéêïýò êáé ÷ç-
ìéêïýò ìåôáó÷çìáôéóìïýò, ïé ïðïßïé êáôáëÞãïõí óôï ó÷çìáôéóìü ôïîéêþí
ïõóéþí óôïí áíèñþðéíï ïñãáíéóìü.
Ïé åðéðôþóåéò áðü ôç ÷ñÞóç ðáñáóéôïêôüíùí äçìéïõñãïýí ðñïâëÞìá-
ôá ãåùðïíéêïý ÷áñáêôÞñá êáé õðïâÜèìéóçò ôçò ðïéüôçôáò ôïõ ðåñéâÜë-
ëïíôïò.
Ç ìåéùìÝíç öõôïðñïóôáôåõôéêÞ áðïôåëåóìáôéêüôçôá (áíÜðôõîç áíèå-
êôéêüôçôáò ôùí ðáñáóßôùí êáé ôùí áóèåíåéþí ó áõôÜ ê.ô.ë.), ðïõ ðñïêá-
ëåßôáé áðü ôç óõíå÷Þ ÷ñÞóç ßäéùí ðáñáóéôïêôüíùí, áðáéôåß åðáíáëáìâá-
íüìåíïõò ÷åéñéóìïýò åöáñìïãÞò ôïõò, ïé ïðïßïé Ý÷ïõí ùò óõíÝðåéá ôçí
áýîçóç ôïõ êüóôïõò ðáñáãùãÞò êáé ôçí ðáñïõóßá õðïëåéììÜôùí óôá ãå-
ùñãéêÜ ðñïúüíôá.
ÁíáöïñéêÜ ìå ôï ðåñéâÜëëïí ïé åðéðôþóåéò áðü ôç ÷ñÞóç ðáñáóéôï-
êôüíùí áöïñïýí ôïí áÝñá, ôï Ýäáöïò, ôï íåñü, áëëÜ êáé õäñüâéïõò êáé
÷åñóáßïõò ïñãáíéóìïýò, ðïõ äåí áðïôåëïýí ôï áíôéêåßìåíï åöáñìïãÞò
ôïõò.
Áêüìç, éäéáßôåñç áíçóõ÷ßá ðñïêáëïýí ïé åðéðôþóåéò ôçò ÷ñÞóçò ôùí
ðáñáóéôïêôüíùí óôçí õãåßá ôùí ðáñáãùãþí êáé ôùí êáôáíáëùôþí.
Ç õðïâÜèìéóç ôùí õäÜôéíùí ðüñùí åßíáé ßóùò ôï ìåãáëýôåñï ðñüâëç-
ìá ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôç ÷ñÞóç ôùí áãñï÷çìéêþí (Åéê. 2.8.).
Å é ê ü í á 2 . 8
¸ñãá ðñïóôáóßáò õäÜôéíùí ðüñùí.
Ôá öõôïöÜñìáêá äéá÷Ýïíôáé êõñßùò ìå ôçí êáôáíÜëùóç êáñðþí êáé

ìå ôçí êõêëïöïñßá ôïõ íåñïý, ðñïêáëþíôáò Üìåóá Þ ÷ñüíéá öáéíüìåíá
ôïîéêüôçôáò óå üëïõò ôïõò æþíôåò ïñãáíéóìïýò ìå ôïõò ïðïßïõò Ýñ÷ïíôáé
óå åðáöÞ. ¸ôóé:
áðïìáêñýíïõí Þ èáíáôþíïõí äéÜöïñá åßäç øáñéþí,

ðñïêáëïýí ÷ñüíéåò ðáèÞóåéò óôïõò áíèñþðïõò êáé óôá æþá áðü ôï
ðüóéìï íåñü (êõñßùò êáñêßíï, ðáèÞóåéò ôïõ íåõñéêïý óõóôÞìáôïò, ôå-
ñáôïãåíÝóåéò, äéáôáñá÷Ýò óôçí ãåííçôéêüôçôá) êáé
Ý÷ïõí ôçí ôÜóç íá óõóóùñåýïíôáé ìÝóá óôïõò æùúêïýò éóôïýò êáé Ýôóé
ìðïñïýí íá ìåôáöÝñïíôáé ìÝóá áðü ôçí ôñïöéêÞ áëõóßäá óôá áíþôå-
ñá åßäç (èçëáóôéêÜ, Üíèñùðïé), ðñïêáëþíôáò äåõôåñïãåíåßò äçëçôç-
ñéÜóåéò.
Ç ñýðáíóç áðü ôá ÷çìéêÜ ëéðÜóìáôá ðñïÝñ÷åôáé áðü ôéò ðïóüôçôåò

ðïõ äåí ÷ñçóéìïðïéïýíôáé áðü ôá öõôÜ. Ïé áñíçôéêÝò åðéäñÜóåéò óôï Ý-
äáöïò äåí åßíáé Üìåóá áíôéëçðôÝò, ãéáôß ôï Ýäáöïò åßíáé Ýíá ðïëýðëïêï
óýóôçìá åíôüò ôïõ ïðïßïõ óõíôåëïýíôáé ìéá óåéñÜ áðü äéåñãáóßåò.
Ôï áíôßèåôï óõìâáßíåé ìå ôïõò õäÜôéíïõò áðïäÝêôåò ôùí ÷çìéêþí ëé-
ðáóìÜôùí. Óôá íåñÜ ôá áðïôåëÝóìáôá åßíáé Üìåóá êáé óôéò ðåñéóóüôåñåò
ðåñéðôþóåéò êáôáóôñïöéêÜ. Ôá ëéðáíôéêÜ óôïé÷åßá ôùí ÷çìéêþí ëéðáóìÜ-
ôùí êáé êõñßùò ôï Üæùôï êáé ï öþóöïñïò åßíáé õðåýèõíá ãéá ôï öáéíüìå-
íï ôïõ åõôñïöéóìïý.
Ï åõôñïöéóìüò åßíáé ç õðåñáíÜðôõîç ôçò õäñüâéáò öõôéêÞò ïìÜäáò
(öõôïðëáãêôüí, öýêéá ê.ô.ë.), ëüãù ôçò Üöèïíçò ðáñïõóßáò èñåðôéêþí õ-
ëéêþí óôï íåñü (íéôñéêÜ, öùóöïñéêÜ), áðü ôçí åßóïäï ôùí ÷çìéêþí ëéðá-
óìÜôùí. Áõôü Ý÷åé ùò óõíÝðåéá ôçí áýîçóç ôçò öõôéêÞò âéïìÜæáò ôïõ íå-
ñïý óå ôÝôïéï âáèìü, þóôå íá ìçí ìðïñåß íá êáôáíáëùèåß áðü ôá áíþôå-
ñá åßäç. Ôåëéêü áðïôÝëåóìá åßíáé ç áëëïßùóç ôçò ðïéüôçôáò ôïõ íåñïý.
¸ôóé áðïìáêñýíïíôáé ôá áíþôåñá åßäç ôçò õäÜôéíçò êïéíùíßáò, ôá ïðïß-
á êáôáíáëþíïíôáé êõñßùò áðü ôïí Üíèñùðï.
¼ðùò ãßíåôáé êáôáíïçôü, ôá ðñïâëÞìáôá áðü ôç ÷ñÞóç ôùí ÷çìéêþí
ëéðáóìÜôùí ãßíïíôáé åíôïíüôåñá, üôáí ôá õðüãåéá Þ åðéöáíåéáêÜ íåñÜ,
óôá ïðïßá êáôáëÞãïõí, ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôçí ýäñåõóç ôùí áíèñþ-
ðùí. Ôá íéôñéêÜ êáé ôá íéôñþäç éüíôá, ðïõ ìðïñåß íá ðåñéÝ÷ïíôáé óôá ðü-
óéìá íåñÜ áðü ôç ÷ñÞóç áæùôïý÷ùí ëéðáóìÜôùí åßíáé êáßñéáò óçìáóßáò
ãéá ôç äçìüóéá õãåßá. Áõôü ïöåßëåôáé óôï ãåãïíüò üôé ôá íéôñéêÜ ìå ôç âï-
Þèåéá êÜðïéùí ìéêñïïñãáíéóìþí ðïõ õðÜñ÷ïõí óôï íåñü Þ óôï óôïìÜ÷é
ôïõ áíèñþðïõ ìåôáôñÝðïíôáé óå íéôñþäç, ôá ïðïßá èåùñïýíôáé õðáßôéá
áóèåíåéþí (üðùò ìåèáéìïãëïâéíáéìßá âñåöþí ê.ô.ë.).
Ïé áðïññïÝò ôùí ãåùñãéêþí åêìåôáëëåýóåùí ðåñéÝ÷ïõí ïñãáíéêÝò ý-

ëåò, ëéðÜóìáôá, öõôïöÜñìáêá, ôá ïðïßá ôåßíïõí íá áëëïéþóïõí ôçí áé-
óèçôéêÞ ôùí ÷þñùí öõóéêÞò áíáøõ÷Þò, üðùò åßíáé ôá äÜóç, ïé ëßìíåò, ôá
ðïôÜìéá êáé ïé ÷þñïé êïëýìâçóçò. Åðßóçò, êáôáóôñÝöïõí ðïëëÜ åßäç ôçò
Üãñéáò ÷ëùñßäáò êáé ðáíßäáò.
ÐáñÜ ôïõò ðåñéïñéóìïýò, üóïí áöïñÜ ôç ÷ñçóéìïðïßçóç ëéðáóìÜôùí
êáé öõôïöáñìÜêùí êáôÜ ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá, ïé öõóéêïß êáé ïé ìç öõóé-
êïß ïéêüôïðïé åîáêïëïõèïýí íá áðåéëïýíôáé áðü áëüãéóôåò ãåùñãéêÝò
ðñáêôéêÝò. Óå ôÝôïéï âáèìü ìÜëéóôá, þóôå ìéá ìåëÝôç áðÝäåéîå üôé ðÜíù
áðü ôéò ìéóÝò áðü ôéò ðñïóôáôåõüìåíåò ðåñéï÷Ýò áðåéëïýíôáé áðü ôéò ãå-
ùñãéêÝò äñáóôçñéüôçôåò.
ÅîáöáíéóìÝíïé ïéêüôïðïé êáé åîáöáíéóìÝíá åßäç äçìéïõñãïýí ôçí ðå-
ðïßèçóç üôé ðñÝðåé íá ðåñÜóïõí ðïëëÜ ÷ñüíéá, ãéá íá áðïêáôáóôáèåß ç
éóïññïðßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò.
2.4 Áëëçëåðßäñáóç áãñïôéêïý ìå áóôéêü ðåñéâÜëëïí

Ôá áóôéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá êõñéáñ÷ïýíôáé áðü ôïí Üíèñùðï. Ðåñéëáì-
âÜíïõí êõñßùò ìç Ýìâéá õðïäïìÞ (êôßñéá, äñüìïõò, åñãïóôÜóéá) êáé ïñé-
óìÝíá öõôÜ (ð.÷. áóôéêü ðñÜóéíï).
Ôá áóôéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá Ý÷ïõí åéóñïÝò êáé åêñïÝò. Óôéò åéóñïÝò
ìðïñåß íá êáôáôá÷èåß ôï íåñü, ç åíÝñãåéá, ôá åìðïñåýìáôá, ïé ðñþôåò ý-
ëåò êáé ïé Üíèñùðïé. Óôéò åêñïÝò êáôáôÜóóïíôáé ôá ðñïúüíôá, ïé Üíèñù-
ðïé êáé ôá áðüâëçôá. Ãéá íá åîáóöáëéóôåß ç éóïññïðßá åíüò áóôéêïý ïé-
êïóõóôÞìáôïò ðñÝðåé áõôü íá åîáóöáëßæåé ôéò åéóñïÝò ôïõ, êáé íá ìç äç-
ìéïõñãïýí ðñïâëÞìáôá áðïññüöçóçò ïé åêñïÝò ôïõ.
¸íá áóôéêü ïéêïóýóôçìá äåí åßíáé êëåéóôü êáé áõôïäýíáìï, áëëÜ å-
îáñôÜôáé áðü ãåãïíüôá ðïõ ìðïñïýí íá óõìâáßíïõí êáé ðïëëÜ ÷éëéüìå-
ôñá ðéï ìáêñéÜ. Ç åîÝëéîç êáé ç äéáäï÷Þ ôïõò êáèïñßæïíôáé áðü äéÜöïñá
ìÝôñá ðïëéôéêÞò êáé ïéêïíïìßáò.
Ôá áãñïôéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá åßíáé ðñïúüíôá ôçò ðáñÝìâáóçò ôïõ áí-
èñþðïõ óôçí åîÝëéîç ôùí öõóéêþí ïéêïóõóôçìÜôùí ìÝóá áðü ôïí ðñïóá-
íáôïëéóìü ôçò ðïéêéëßáò ôïõò ìå ôçí åßóïäï ôùí äéáöüñùí ôýðùí öõôéêþí
êáëëéåñãåéþí êáé åêôñïöþí æþùí (Åéê. 2.9.).
Å é ê ü í á 2 . 9
Óõíýðáñîç ãåùñãéêÞò äñáóôçñéüôçôáò ìå ôç âéïðïéêéëüôçôá.
Ïé åðéðôþóåéò ôçò áóôéêÞò ïñãÜíùóçò óôá áãñïôéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá

äéáêñßíïíôáé óå ôñåéò ìåãÜëåò êáôçãïñßåò:
×ùñïôáîéêÝò. Ç åðéëïãÞ ôïõ ôüðïõ êáé ôçò Ýêôáóçò ôùí áãñïôéêþí ïé-
êïóõóôçìÜôùí ãßíåôáé ü÷é ìå êñéôÞñéá êáôáëëçëüôçôáò, áëëÜ åî õðï-
ëïßðïõ, äçëáäÞ ôá áãñïôéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá áíáðôýóóïíôáé óôï ÷þñï
ðïõ Ý÷åé áðïìåßíåé áðü ôçí åðÝêôáóç ôùí ðüëåùí êáé ôçí êÜëõøç ôùí
áíáãêþí ôïõò.
ËåéôïõñãéêÝò. Ôá áóôéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá åßíáé áõôÜ ðïõ êáèïñßæïõí,
ìå âÜóç ôéò áíÜãêåò ôïõò, ôï åßäïò ôçò ðáñáãùãÞò ôùí ãåéôïíéêþí á-
ãñïôéêþí ïéêïóõóôçìÜôùí. Åßíáé åðßóçò äõíáôü, óå ðïëëÝò ðåñéðôþ-
óåéò, íá åðéâÜëïõí åíôáôéêïðïßçóç ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò êáé ôñï-
ðïðïéÞóåéò óôéò êáëëéÝñãåéåò ü÷é ãéáôß ôï áðáéôïýí ïé åäáöïêëéìáôï-
ëïãéêÝò óõíèÞêåò áëëÜ ãéá ôçí åîõðçñÝôçóç ôùí áíáãêþí ôïõ áóôéêïý
ïéêïóõóôÞìáôïò.
¼÷ëçóç. Ïé ðüëåéò ôüóï ìå ôá õãñÜ ôïõò áðüâëçôá, üóï êáé ìå ôá
êáõóáÝñéá, ôïõò èïñýâïõò êáé ôá óêïõðßäéá áóêïýí ìåãÜëç ü÷ëçóç
óôá áãñïôéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá, ç ïðïßá åîáñôÜôáé ðÜíôïôå áðü ôï åßäïò
ôùí êáëëéåñãåéþí ðïõ óõíáíôÜìå óå áõôÜ êáé áðü ôï åßäïò ôùí ñýðùí.
ÐïëëÝò öïñÝò ç ýðáñîç ïéêéóìþí êáé ìåôáðïéçôéêþí ìïíÜäùí áðïôåëåß

åìðüäéï óôç ãåùñãéêÞ åðÝêôáóç, éäéáßôåñá óå äõíáìéêïýò êëÜäïõò ìå õøç-
ëÞ ïéêïíïìéêÞ áðüäïóç. Ôá åìðüäéá óå áõôïý ôïõ åßäïõò ôçí åðÝêôáóç åß-

íáé óõíÞèùò ï÷ëÞóåéò ðñïêáëïýìåíåò áðü ôá áðüâëçôá ôùí ïéêéóìþí êáé
ôùí ìåôáðïéçôéêþí ìïíÜäùí. Ãéá ôïõò ëüãïõò áõôïýò áóêïýíôáé ðéÝóåéò ìå
óôü÷ï ôçí áðïìÜêñõíóç ôÝôïéùí ìïíÜäùí áðü ôéò áãñïôéêÝò ðåñéï÷Ýò.
Ïé áñ÷çãïß ôùí ãåùñãéêþí åêìåôáëëåýóåùí Ý÷ïõí ôçí ôÜóç íá äÝ÷ï-
íôáé ôç ìåñéêÞ áëëáãÞ ôùí ãåùñãéêþí ÷ñÞóåùí ãçò, õðü ôïí üñï üôé áõôÞ
èá ãßíåôáé ðñïò ôçí êáôåýèõíóç ðéï ðñïóïäïöüñùí ãé áõôïýò ÷ñÞóåþí
ôçò, üðùò ôïõñéóìüò, ðáñáèåñéóôéêÞ êáôïéêßá êáé ðïôÝ ðñïò ëéãüôåñï å-
ðéêåñäåßò äñáóôçñéüôçôåò. ÐáñÜëëçëá, ïé ãåùñãéêÝò åêìåôáëëåýóåéò, ëü-
ãù ôùí ìåãÜëùí ðïóïôÞôùí íåñïý ðïõ áðáéôïýí, ôåßíïõí íá óôåñÞóïõí
áõôüí ôïí ðüñï áðü ôïõò ïéêéóìïýò êáé ôï äåõôåñïãåíÞ ôïìÝáôçò ðåñéï-
÷Þò.
Ïé áðïññïÝò ôùí áãñþí êáé ôùí ãåùñãéêþí åêìåôáëëåýóåùí, ãåíéêÜ,
ðåñéÝ÷ïõí ïñãáíéêÝò ýëåò, ëéðÜóìáôá êáé öõôïöÜñìáêá, ôá ïðïßá ôåß-
íïõí íá áëëïéþóïõí ôçí áéóèçôéêÞ ðïéüôçôá ôùí ÷þñùí öõóéêÞò áíáøõ-
÷Þò ôùí áóôéêþí ïéêïóõóôçìÜôùí, üðùò äÜóç, ëßìíåò, áéãéáëü, ÷þñïõò
êïëýìâçóçò.
ÅðéðëÝïí, ç ÷ñÞóç õäÜôùí áðü ôïõò ïéêéóìïýò êáé ôç âéïìç÷áíßá, ôá
ïðïßá Ý÷ïõí åðéâáñõíèåß áðü áðïññïÝò áãñþí, Ý÷åé óõíÞèùò óïâáñÝò å-
ðéðôþóåéò óôçí õãåßá ôùí êáôïßêùí ôùí ïéêéóìþí Þ óôçí ðïéüôçôá ôùí
ðñïúüíôùí ôçò âéïìç÷áíßáò ( éäßùò óôïí êëÜäï ôùí ôñïößìùí).
Ìéêñüôåñåò áëëÜ ü÷é áìåëçôÝåò åßíáé ïé åðéðôþóåéò óôï åíáÝñéï ðå-
ñéâÜëëïí áðü ôéò áãñïôéêÝò ÷ñÞóåéò. ÔÝôïéï ðáñÜäåéãìá åßíáé ïé øåêá-
óìïß ìå áãñï÷çìéêÜ, ìÝñïò ôùí ïðïßùí åéóÝñ÷ïíôáé óôï áóôéêü ðåñéâÜë-
ëïí. ÔÝëïò, ôá óôåñåÜ áðïññßììáôá áðü ôéò ãåùñãéêÝò åêìåôáëëåýóåéò á-
ðïôåëïýí óõíÞèùò ðáñÜãïíôá ü÷ëçóçò óôï âáèìü ðïõ äåí åßíáé áíáêõ-
êëþóéìá.
2.5 Áñ÷Ýò áåéöïñéêÞò ãåùñãßáò

Ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò êáëýðôåôáé áðü áãñï-
ôéêü ÷þñï êáé êõñßùò áðü ãåùñãéêÞ êáé äáóéêÞ ãç. Ôï ãåãïíüò áõôü åß-
íáé áñêåôü, ãéá íá öáíåñþóåé ôçí áëëçëåîÜñôçóç ìåôáîý ôçò ãåùñãßáò
êáé ôçò äéáôÞñçóçò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò.
Ç óýã÷ñïíç ãåùñãßá åßíáé ìéá åðé÷åéñçìáôéêÞ ðáñáãùãéêÞ äñáóôç-
ñéüôçôá, ðïõ Ý÷åé ùò óôü÷ï ôçò ôç ìåãéóôïðïßçóç ôïõ êÝñäïõò ìå ôï ìéêñü-
ôåñï äõíáôü êüóôïò. Ãéá ôçí åðßôåõîç üìùò áõôïý ôïõ óêïðïý ðïëëÝò öï-
ñÝò åöáñìüæïíôáé áëüãéóôåò åíôáôéêÝò ãåùñãéêÝò ðñáêôéêÝò, ðïõ ïäç-

ãïýí óå õðïâÜèìéóç êáé êáôáóôñïöÞ ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò. Ó´ áõôÞ ôçí ðï-
ñåßá óõìâÜëëåé óå ìåãáëü âáèìü êáé ç ÊïéíÞ ÁãñïôéêÞ ÐïëéôéêÞ ðïõ Ý-
÷åé åöáñìïóèåß êáé ç ïðïßá åðß ðïëëÜ ÷ñüíéá åðéâñÜâåõå ôçí åíôáôéêï-
ðïßçóç ôçò ðáñáãùãÞò (ôå÷íçôÞ óôÞñéîç ôùí ôéìþí ôùí ãåùñãéêþí ðñïú-
üíôùí ðáñáãùãÞò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò).
Ç åãêáôÜëåéøç ôçò ãåùñãéêÞò äñáóôçñéüôçôáò, ìå ïéêïíïìéêÜ êõñßùò
êßíçôñá (ðñüùñç óõíôáîéïäüôçóç), ìðïñåß êáé áõôÞ ìå ôç óåéñÜ ôçò íá ï-
äçãÞóåé óå áëëïßùóç ôïõ öõóéêïý ôïðßïõ êáé ôçò âéïðïéêéëüôçôáò óôéò ðå-
ñéï÷Ýò üðïõ ðñáãìáôïðïéåßôáé, áí äåí óõíïäåõôåß ìå öñïíôßäá ãéá ôç
äéáôÞñçóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò Þ ôçí Üóêçóç ãåùñãßáò ìå ëïãéêÞ ÷ñÞóç
åéóñïþí.
Ïé ìåëëïíôéêÝò óõíÝðåéåò áðü áõôïýò ôïõò äýï ðáñÜãïíôåò (åíôáôéêï-
ðïßçóç êáé åãêáôÜëåéøç ôçò ãåùñãéêÞò äñáóôçñéüôçôáò) åßíáé âáóéêÜ óç-
ìåßá ôá ïðïßá ðñÝðåé íá ëáìâÜíïíôáé õðüøç êáôÜ ôï ó÷åäéáóìü êáé ôç
äçìéïõñãßá ôïõ ðñïôýðïõ ôçò áåéöïñéêÞò ãåùñãßáò.
Ç «áåéöïñßá» êáé ç «áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç» ùò Ýííïéåò åðéóçìáßíïíôáé
óôï ÐÝìðôï Ðñüãñáììá ÐåñéâáëëïíôéêÞò ÄñÜóçò ôçò Å.Å.
«ÁåéöïñéêÞ áíÜðôõîç» èåùñåßôáé ç áíÜðôõîç ðïõ êáëýðôåé ôéò áíÜ-
ãêåò ôïõ ðáñüíôïò, ÷ùñßò üìùò íá èÝôåé óå êßíäõíï ôç äõíáôüôçôá ôùí
ìåëëïíôéêþí ãåíåþí íá êáëýøïõí ôéò äéêÝò ôïõò áíÜãêåò (Åéê. 2. 10). Åé-
óÜãåôáé Ýôóé Ýíá íÝï ðñüôõðï êïéíùíéêÞò ïñãÜíùóçò, áõôü ôçò «áåéöïñé-
êÞò êïéíùíßáò».
Å é ê ü í á 2 . 1 0
Ìå ôçí áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç êáëýðôïíôáé ïé áíÜãêåò ôïõ ðáñüíôïò
êáé äéáóöáëßæïíôáé ïé áíÜãêåò ôùí ìåëëïíôéêþí ãåíåþí.
Ç áåéöïñéêÞ êïéíùíßá åßíáé ç Üñéóôç êïéíùíßá ÷ñÞóçò ôùí öõóéêþí

êáé åíåñãåéáêþí ðüñùí. Ç áåéöïñßá ìéáò êïéíùíßáò óôçñßæåôáé óå çèéêÝò
êáé óå ëåéôïõñãéêÝò áñ÷Ýò. Ïé çèéêÝò áñ÷Ýò åíôïðßæïíôáé êõñßùò óôçí á-
ôïìéêÞ êáé êïéíùíéêÞ åðßãíùóç üôé ç ãç Ý÷åé ìåãÜëç ìåí, áëëÜ ðåñéïñé-
óìÝíç ðïóüôçôá êáé ðñïóöïñÜ öõóéêþí ðüñùí ìå ôá óçìåñéíÜ äåäïìÝíá
ôçò ôå÷íïëïãßáò êáé ôçò ïéêïíïìßáò.
Ïé ëåéôïõñãéêÝò áñ÷Ýò óôçñßæïíôáé óôá åîÞò âáóéêÜ óçìåßá:
óôçí åîïéêïíüìçóç êáé óõíôÞñçóç ôùí öõóéêþí ðüñùí,

óôçí êáèéÝñùóç ôçò áíáêýêëùóçò ðüñùí êáé ôçò åðáíá÷ñçóéìïðïßç-
óÞò ôïõò êáé
óôçí ïñèïëïãéêÞ äéá÷åßñéóç ôùí áíáíåþóéìùí ðüñùí, ðïõ êáôÜ êáíü-
íá äåí åðéâáñýíïõí ôá ïéêïóõóôÞìáôá êáé äå ñõðáßíïõí.
Ãéá íá ìðïñÝóåé íá óôçñé÷èåß êáé íá åðéôåõ÷èåß ç áåéöïñéêÞ áíÜðôõ-

îç, Ý÷ïõí ðñïôáèåß ùò áíáãêáßåò ïñéóìÝíåò ðñïûðïèÝóåéò. Áñ÷éêÜ, ðñÝ-
ðåé íá äçìéïõñãçèåß Ýíá óþìá åíåñãþí ðïëéôþí, ôï ïðïßï íá óõììåôÝ÷åé
óôç äéáäéêáóßá ëÞøçò áðïöÜóåùí. ÐáñÜëëçëá, ðñÝðåé íá äçìéïõñãçèåß
Ýíá êïéíùíéêü óýóôçìá áíôéìåôþðéóçò ôùí åíôÜóåùí (äéá÷åßñéóç êñßóå-
ùí) ðïõ ðñïêýðôïõí óôçí ðïñåßá ôùí áíáðôõîéáêþí äéáäéêáóéþí. Êñßíå-
ôáé åðßóçò áíáãêáßá ç äçìéïõñãßá åíüò ôå÷íïëïãéêïý óõóôÞìáôïò óôÞñé-
îçò ôçò áåéöïñéêÞò áíÜðôõîçò, êáèéåñþíïíôáò íÝåò ëýóåéò óôç âéïìç÷á-
íßá, ôçí åêðáßäåõóç, ôï åìðüñéï êáé ãåíéêÜ óå üëïõò ôïõò ôïìåßò ðáñáãù-
ãÞò. ÔÝëïò, åßíáé áðáñáßôçôç ç äéåèíÞò óõíåñãáóßá óå üëïõò ôïõò ôïìåßò
ãéá ôçí åðßôåõîç ôçò áåéöïñéêÞò áíÜðôõîçò.
ÌÝóá óôï ðëáßóéï ôçò áåéöïñéêÞò áíÜðôõîçò åíôÜóóåôáé êáé ç áåéöï-
ñéêÞ ãåùñãßá. Ç ìïñöÞ áõôÞ ôçò ãåùñãßáò ïñéïèåôåß åê íÝïõ ôç äéá÷åßñé-
óç ôùí óõíôåëåóôþí ðáñáãùãÞò êáé éäßùò ôùí öõóéêþí ðüñùí ìå ôñüðï,
þóôå íá äéáóöáëéóèïýí ôá ìåëëïíôéêÜ ïöÝëç.
Ç ìïñöÞ áõôÞò ôçò ãåùñãßáò äåí ðåñéïñßæåôáé óå ãåùñãéêÝò ðñáêôé-
êÝò öéëéêÝò ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí êáé ôá öõóéêÜ äéáèÝóéìá, áëëÜ Ý÷åé åõ-
ñýôåñåò êïéíùíéêï-ïéêïíïìéêÝò äéáóôÜóåéò, áöïý óõíäÝåé áîßåò, üðùò åß-
íáé ç ðñïóôáóßá êáé ç áíÜäåéîç ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ (ð÷. ðïëéôéóôéêÞ
êëçñïíïìéÜ).
Ìå ôç ÓõíèÞêç ôïõ ¢ìóôåñíôáì (Éïýíéïò 1997) ç áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç
ãßíåôáé óôü÷ïò ôçò Å.Å êáé ôá ðåñéâáëëïíôéêÜ ðñïâëÞìáôá åíôÜóóïíôáé
óôïõò ðñïâëçìáôéóìïýò ôçò.
Ìå ôç ìåôáññýèìéóç ôçò ÊïéíÞò ÁãñïôéêÞò ÐïëéôéêÞò (Ê.Á.Ð.), óôï
ðëáßóéï ôïõ ÐñïãñÜììáôïò ÄñÜóçò 2000/AGENDA 2000 (Éïýëéïò 1997),
ðñïâëÝðåôáé ç åíóùìÜôùóç ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò äéÜóôáóçò óôïõò êáíü-
íåò ôçò Ê.Á.Ð. êáé ãßíåôáé éäéáßôåñç áíáöïñÜ óôçí áíáãêáéüôçôá ðñï-
óôáóßáò ôïõ öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò êáé äéáôÞñçóçò ôïõ öõóéêïý ôïðßïõ.
Åðßóçò, óôá ÅõñùðáúêÜ Óõìâïýëéá ôïõ ÊÜñíôéö (Éïýíéïò 1998) êáé ôçò
ÂéÝííçò (ÄåêÝìâñéïò 1998) õéïèåôÞèçêáí äåóìåýóåéò ãéá åíóùìÜôùóç

ôçò öéëïðåñéâáëëïíôéêÞò äéÜóôáóçò êáé ôçò áåéöïñéêÞò áíÜðôõîçò óå ü-
ëåò ôéò êïéíïôéêÝò ðïëéôéêÝò.
Ôá ðåñéâáëëïíôéêÜ óôïé÷åßá ðïõ óõíäÝïíôáé ìå ôçí áåéöïñéêÞ áíÜ-
ðôõîç êáé ôçí áåéöïñéêÞ ãåùñãßá åßíáé:
Ç õéïèÝôçóç åéäéêïý Êáíïíéóìïý. Ï Êáíïíéóìüò áõôüò ðñüêåéôáé íá

õðï÷ñåþíåé ôá êñÜôç-ìÝëç íá åöáñìüæïõí åêåßíá ôá ðåñéâáëëïíôéêÜ
ìÝôñá ôá ïðïßá êñßíïíôáé áíáãêáßá áíÜëïãá ìå ôéò êáëëéåñãïýìåíåò
åêôÜóåéò êáé ôçí ðáñáãùãÞ ôïõò. Ç ìç åöáñìïãÞ áõôþí ôùí ìÝôñùí
ðñüêåéôáé íá óõíåðÜãåôáé êõñþóåéò ðïõ áðïöáóßæïíôáé áðü ôá êñÜ-
ôç-ìÝëç.
Óêïðüò ôïõ Êáíïíéóìïý áõôïý åßíáé íá ìåéþóåé ôéò áñíçôéêÝò óõíÝðåéåò
ôçò åíôáôéêÞò ãåùñãßáò êáé íá óõíäÝóåé áñìïíéêÜ ôç ãåùñãßá ìå ôï ðå-
ñéâÜëëïí. Ç åöáñìïãÞ áõôþí ôùí ðåñéâáëëïíôéêþí ìÝôñùí ëáìâÜíåé õ-
ðüøç ôçò äõï âáóéêïýò ðáñÜãïíôåò. Ðñþôá áð üëá äåí åßíáé óêïðüò ç
ìåßùóç ôçò áíôáãùíéóôéêüôçôáò ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí ôçò Å.Å., ìÝ-
óá áðü ôç èÝóðéóç õðåñâïëéêþí ðåñéâáëëïíôéêþí ðñïûðïèÝóåùí. ¸-
ôóé, üðïõ ïé ãåùñãïß ðáñÝ÷ïõí õðçñåóßåò ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí õøçëüôå-
ñåò áðü ôéò âáóéêÝò, ðñÝðåé êáé íá áíôáìåßâïíôáé áíÜëïãá.
Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ, ðñÝðåé íá ëáìâÜíåôáé óïâáñÜ õðüøç ç áðáßôç-
óç ôïõ êïéíùíéêïý óõíüëïõ, þóôå ïé ãåùñãéêÝò äñáóôçñéüôçôåò íá ìçí
ïäçãïýí óå ñýðáíóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, äéÜâñùóç ôïõ åäÜöïõò êáé
êáôáóôñïöÞ ôïõ ðïëéôéóôéêïý ôïðßïõ.
ÊïéíÝò ïñãáíþóåéò áãïñÜò. ¸÷åé ðñïôáèåß ç åéóáãùãÞ åéäéêþí ðåñé-
âáëëïíôéêþí ìÝôñùí óôá êáèåóôþôá áãïñÜò. Ôá ìÝôñá áõôÜ áöïñïýí
ôéò ðñïûðïèÝóåéò ìå ôéò ïðïßåò êáôáâÜëëïíôáé ïé Üìåóåò ðëçñùìÝò. Á-
íáöÝñïíôáé óôéò áñïôñáßåò êáëëéÝñãåéåò, ôï âüåéï êñÝáò, ôï ãÜëá êáé
ôá ãáëáêôïêïìéêÜ ðñïúüíôá. Óôçí ðåñßðôùóç ãéá ðáñÜäåéãìá ôïõ âü-
åéïõ êñÝáôïò êáé ôùí ãáëáêôïêïìéêþí, ç åíßó÷õóç ðñÝðåé íá äßäåôáé
âÜóåé ôçò Ýêôáóçò êáé ü÷é ôïõ áñéèìïý ôùí æþùí, áðïôñÝðïíôáò Ýôóé
ôïõò ãåùñãïýò íá óõãêåíôñþíïõí ìåãÜëï áñéèìü æþùí óå ìéá Ýêôáóç,
ãéá íá ðåñéïñéóôåß ìå áõôü ôïí ôñüðï ç õðïâÜèìéóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò.
ÁíÜðôõîç ôçò õðáßèñïõ. ¼ëåò ïé ðåñéöÝñåéåò, âÜóåé ôïõ ÐñïãñÜì-
ìáôïò ÄñÜóçò 2000, áíáìÝíåôáé íá åöáñìüóïõí ðñïãñÜììáôá ãéá ôçí
áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç ôùí áãñïôéêþí ðåñéï÷þí. ÅðïìÝíùò, ôá ìÝôñá á-
ãñïôéêÞò áíÜðôõîçò ðñüêåéôáé íá åöáñìüæïíôáé ìå ôçí ðñïûðüèåóç ü-
ôé ôçñïýíôáé âáóéêÝò ðåñéâáëëïíôéêÝò áñ÷Ýò.
Ôá ãåùñãïðåñéâáëëïíôéêÜ ìÝôñá, ôá ìÝôñá ãéá ôéò ìåéïíåêôéêÝò ðåñéï-
÷Ýò êáé áõôÜ ãéá ôá äÜóç, áðïôåëïýí ìÝñïò ôùí ðñïãñáììÜôùí ãéá ôçí
ýðáéèñï. Ôá ãåùñãïðåñéâáëëïíôéêÜ ìÝôñá ðñüêåéôáé íá êáëýðôïõí

ìüíï åêåßíåò ôéò õðçñåóßåò ðïõ äåí ÷ñçìáôïäïôïýíôáé ìÝóù Üëëùí ìÝ-
ôñùí. Óå ìåéïíåêôéêÝò ðåñéï÷Ýò, üðïõ ç óõíÝ÷éóç ôçò ãåùñãéêÞò äñá-
óôçñéüôçôáò åßíáé êáßñéáò óçìáóßáò ãéá ôç äéáôÞñçóç ôïõ öõóéêïý ôï-
ðßïõ êáé ôç óõãêñÜôçóç ôïõ ðëçèõóìïý, ïé áíôéóôáèìéóôéêÝò åíéó÷ý-
óåéò (åîéóùôéêÞ áðïæçìßùóç) ðñüêåéôáé íá óõíå÷éóôïýí íá êáôáâÜë-
ëïíôáé. Ç êáôáâïëÞ áõôþí ôùí åíéó÷ýóåùí ðñÝðåé íá ãßíåôáé âÜóåé
ôçò Ýêôáóçò, þóôå íá áðïöåýãåôáé ç ìåãÜëç óõãêÝíôñùóç æùúêïý êå-
öáëáßïõ. Áêüìç, åðåéäÞ êáôÜ ôåêìÞñéï ïé ðåñéï÷Ýò áõôÝò Ý÷ïõí áîéü-
ëïãï öõóéêü ôïðßï êáé ç óõíÝ÷éóç ôçò ãåùñãéêÞò äñáóôçñéüôçôáò åßíáé
ìåãÜëçò óçìáóßáò, ãéá ôï ëüãï áõôü, üðïõ ïé áíôéóôáèìéóôéêÝò ðëçñù-
ìÝò äåí åðáñêïýí, ãéá íá êáëýøïõí ôï êüóôïò ôùí ãåùñãþí, áíáìÝíå-
ôáé ôá êñÜôç-ìÝëç íá åöáñìüæïõí ðñüóèåôá ãåùñãïðåñéâáëëïíôéêÜ
ìÝôñá.
ÁíÜðôõîç ôùí äáóþí. Ï ñüëïò ôùí äáóþí ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôïõ å-
äÜöïõò êáé ôùí õäÜôùí, ôçí ðñïóôáóßá áðü ôéò ðëçììýñåò êáé ôçí á-
ðïöõãÞ ôùí êáôïëéóèÞóåùí åßíáé ïõóéáóôéêüò. Óêïðüò ôïõ ðñïãñÜì-
ìáôïò ãéá ôç äáóïêïìßá åßíáé ç óôÞñéîç ôçò áåéöïñéêÞò äéá÷åßñéóçò
ôùí äáóþí êáé ç ðñïóôáóßá ôçò äáóéêÞò êëçñïíïìéÜò. Ôá ìÝôñá ðïõ
ëáìâÜíïíôáé áðïóêïðïýí óôçí ðñïóôáóßá ôùí äáóþí áðü ôéò ðõñêá-
ãéÝò, áëëÜ áöïñïýí åðßóçò óôçí áíáäÜóùóç êáé ôçí áíáäéáíïìÞ ôïõ
æùúêïý êåöáëáßïõ, þóôå íá ìåéþíåôáé ç õðïâÜèìéóÞ ôïõò.
2.6 Áñ÷Ýò âéïëïãéêÞò ãåùñãßáò - äéáöïñÝò

áðï ôç óõìâáôéêÞ ãåùñãßá
«ÓõìâáôéêÞ ãåùñãßá» åßíáé ç ðáñáãùãÞ ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí ìå ôç
÷ñçóéìïðïßçóç ëéðáóìÜôùí êáé öõôïöáñìÜêùí. Ç ÷ñçóéìïðïßçóç áõôþí
ôùí áãñï÷çìéêþí êñéíüôáí óôï ðáñåëèüí áíáãêáßá êáé åß÷å ïäçãÞóåé óå
ìåãÜëç áýîçóç ôçò ðáñáãùãÞò êáé óå ãåùñãéêÜ ðñïúüíôá âåëôéùìÝíçò
ðïéüôçôáò. ¼ìùò, ç áëüãéóôç ÷ñÞóç ôïõò ïäÞãçóå óå ìéá óåéñÜ áðü ðåñé-
âáëëïíôéêÜ ðñïâëÞìáôá êáé áäéÝîïäá, ôá ïðïßá Ý÷ïõí åêôåôáìÝíá ðñïá-
íáöåñèåß. Ôá êõñéüôåñá áð áõôÜ ôá ðñïâëÞìáôá ìðïñïýí íá óõíïøé-
óôïýí óôá áêüëïõèá:
Õðïëåßììáôá ôïîéêþí ïõóéþí óôá ôñüöéìá êáé óôá íåñÜ.

ÕðïâÜèìéóç ôçò ðïéüôçôáò êáé ôçò èñåðôéêÞò áîßáò ôùí ðáñáãüìåíùí
ôñïößìùí.
ÓïâáñÝò åðéðôþóåéò óôçí õãåßá ôùí ãåùñãþí áëëÜ êáé ôùí êáôáíáëù-
ôþí, ëüãù óõóóþñåõóçò áõôþí ôùí ôïîéêþí ïõóéþí óôïí áíèñþðéíï
ïñãáíéóìü.
Ìüëõíóç ôùí åðéöáíåéáêþí êáé õðïãåßùí íåñþí ðïõ ðïëëÝò öïñÝò ï-
äçãåß óå áêáôÜëëçëï ðüóéìï íåñü.
ÅîáöÜíéóç åíüò ìåãÜëïõ áñéèìïý åéäþí ÷ëùñßäáò êáé ðáíßäáò
(Åéê.2.11).
Å é ê ü í á 2 . 1 1
Ðñïóôáôåõüìåíá åßäç ðáíßäáò: áñãõñïðåëåêÜíïé óôïí Áìâñáêéêü êüëðï
ÁíÜðôõîç áíèåêôéêüôçôáò ôùí å÷èñþí ôùí öõôþí óôéò äñáóôéêÝò ïõóß-

åò ìå áðïôÝëåóìá íá äçìéïõñãåßôáé Ýíáò öáýëïò êýêëïò, äçëáäÞ ÷ñç-
óéìïðïßçóç ìåãáëýôåñùí ðïóïôÞôùí üëï êáé ðéï äñáóôéêþí ôïîéêþí
ïõóéþí.
ÅîáöÜíéóç ôïõ ãåíåôéêïý õëéêïý ôùí äéáöüñùí ðïéêéëéþí.
Ðåñéóóüôåñï öéëéêÞ ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí ãåùñãßá åßíáé ç åðïíïìáæü-

ìåíç «ïëïêëçñùìÝíç ðáñáãùãÞ». Ùò ïëïêëçñùìÝíç ðáñáãùãÞ íïåßôáé ï
óõíäõáóìüò âéïëïãéêþí, êáëëéåñãçôéêþí êáé ÷çìéêþí ìåèüäùí óôéò ãå-
ùñãéêÝò ðñáêôéêÝò. Êáô ïõóßáí, ç ïëïêëçñùìÝíç ðáñáãùãÞ óôï÷åýåé
óôç ìéêñüôåñç äõíáôÞ ÷ñÞóç ôïîéêþí ïõóéþí, þóôå íá ðåôõ÷áßíåôáé ï ðá-
ñáãùãéêüò óôü÷ïò ìå ôç ìéêñüôåñç äõíáôÞ õðïâÜèìéóç ôïõ öõóéêïý ðåñé-

âÜëëïíôïò.
Ç «âéïëïãéêÞ ãåùñãßá» åßíáé ï ôñüðïò ïñãÜíùóçò ôçò ãåùñãéêÞò ðá-
ñáãùãÞò ìå ôïí ïðïßï ôá ðáñáãüìåíá ãåùñãéêÜ ðñïúüíôá åßíáé áðáëëáã-
ìÝíá áðï ÷çìéêÜ õðïëåßììáôá, áöïý äåí ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãáé ôçí ðáñá-
ãùãÞ ôïõò ÷çìéêÜ óêåõÜóìáôá. ¸ôóé, ðñïóôáôåýåôáé áëëÜ êáé áíáâáèìß-
æåôáé ôï ðåñéâÜëëïí, ãåãïíüò ðïõ áðïôåëåß ôç ìåãÜëç áðáßôçóç ôçò åðï-
÷Þò ìáò. Ç ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç Ý÷åé õéïèåôÞóåé ó÷åôéêü èåóìéêü ðëáßóéï
ðïõ áíáöÝñåôáé ôüóï óôç öõôéêÞ, üóï êáé óôç æùúêÞ âéïëïãéêÞ ðáñáãù-
ãÞ, åíþ ðáñÜëëçëá åíéó÷ýåé ôçí áíÜðôõîÞ ôçò.
Ãéá íá ìðïñÝóåé íá åðéôåëÝóåé ôï óêïðü ôçò, ç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá ðñï-
ôåßíåé Ýíá íÝï ôñüðï êáëëéÝñãåéáò ÷ùñßò ôç ÷ñÞóç ÷çìéêþí ëéðáóìÜôùí
êáé öõôïöáñìÜêùí. ×ñçóéìïðïéåß ðñþôåò ýëåò ãéá ëßðáíóç êáé öõôïðñï-
óôáóßá ðïõ äåí Ý÷ïõí áñíçôéêÞ åðßäñáóç óôá öõôÜ, óôï Ýäáöïò, óôï ðå-
ñéâÜëëïí êáé ôåëéêÜ óôïí ßäéï ôïí Üíèñùðï.
Ðñïùèåß ôçí áíáêýêëùóç ôùí ÷ñçóéìïðïéïýìåíùí ðñþôùí õëþí, ôç
÷ñÞóç Þðéùí ìïñöþí åíÝñãåéáò êáé áíôéôßèåôáé óå ðñáêôéêÝò õðïâÜèìé-
óçò ôçò ãïíéìüôçôáò ôùí åäáöþí (üðùò ç ìïíïêáëëéÝñãåéá ).
Ãéá íá äéáôçñçèåß ç ãïíéìüôçôá ôïõ åäÜöïõò êáé ãéá íá åìðëïõôéóèåß
áõôü ìå ôá áíáãêáßá ãéá ôá öõôÜ èñåðôéêÜ óõóôáôéêÜ, ç âéïëïãéêÞ ãåùñ-
ãßá ÷ñçóéìïðïéåß ôéò áêüëïõèåò ìåèüäïõò:
êáëëéÝñãåéá øõ÷áíèþí,
÷ëùñÞ ëßðáíóç,
êáëëéÝñãåéá âáèýññéæùí öõôþí óôï ðëáßóéï åíüò ðïëõåôïýò ðñïãñÜì-
ìáôïò áìåéøéóðïñÜò êáé
åíóùìÜôùóç óôï Ýäáöïò ïñãáíéêþí õëéêþí ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ìï-
íÜäåò âéïëïãéêÞò ãåùñãßáò. ÔÝôïéá õëéêÜ åßíáé ãéá ðáñÜäåéãìá ç êï-
ðñéÜ ôùí áãñïôéêþí æþùí. Ãéá íá ìðïñÝóåé üìùò íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ç
êïðñéÜ ôùí áãñïôéêþí æþùí óå ìéá êáëëéÝñãåéá âéïëïãéêÞò ãåùñãßáò,
ðñÝðåé íá ðñïÝñ÷åôáé áðü ìïíÜäåò ðïõ åöáñìüæïõí ìåèüäïõò åêôñï-
öÞò óýìöùíåò ìå ôçí ðñïâëåðüìåíç íïìïèåóßá ãéá ôç âéïëïãéêÞ êôç-
íïôñïößá.
Áí ôåëéêÜ êáìßá áðü áõôÝò ôéò ìåèüäïõò äå öÝñåé ôï åðéèõìçôü áðïôÝ-

ëåóìá, ðñïâëÝðåôáé Ýíáò ðåñéïñéóìÝíïò áñéèìüò áðü ïñãáíéêÜ Þ áíüñ-
ãáíá ëéðÜóìáôá ðïõ ìðïñïýí íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí.
Ãéá íá êáôáðïëåìçèïýí ïé å÷èñïß, ïé áóèÝíåéåò êáé ôá æéæÜíéá óôéò êáë-
ëéÝñãåéåò, ç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá åöáñìüæåé äéÜöïñá ìÝôñá. ÔÝôïéá åßíáé:
ç åðéëïãÞ ôùí êáôÜëëçëùí öõôéêþí åéäþí êáé ðïéêéëéþí. Ïé âéïêáë-

ëéåñãçôÝò ðñïóðáèïýí íá åðéëÝîïõí åêåßíåò ôéò ðïéêéëßåò ðïõ ðñïóáñ-
ìüæïíôáé êáëýôåñá óôéò ôïðéêÝò åäáöïêëéìáôéêÝò éäéáéôåñüôçôåò êáé
åßíáé ðéï áíèåêôéêÝò óôéò áóèÝíåéåò êáé ôïõò å÷èñïýò.
ôá êáëëéåñãçôéêÜ ìÝôñá. ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÜ ìÝôñá ôÝôïéáò ìïñöÞò, ü-
ðùò ãéá ðáñÜäåéãìá ç åöáñìïãÞ êáôÜëëçëçò áìåéøéóðïñÜò, ç åðéëï-
ãÞ ôïõ ôüðïõ êáé ôïõ ÷ñüíïõ óðïñÜò, ç êáôáóôñïöÞ ôùí öõôþí - îåíé-
óôþí åíôüìùí, ç åðéëïãÞ öõôþí-ðáãßäùí.
ïé ìç÷áíéêÝò ìÝèïäïé êáôáðïëÝìçóçò. Ãéá ôï óêïðü áõôü ÷ñçóéìï-
ðïéïýíôáé äéÜöïñåò ìïñöÝò ðáãßäùí, ðñïóôáóßá ôùí öõóéêþí å÷èñþí
ôùí æçìéïãüíùí ïñãáíéóìþí, äçìéïõñãþíôáò åõíïúêÝò óõíèÞêåò ãé
áõôïýò ê.Ü.
ïé âéïëïãéêÝò ìÝèïäïé êáôáðïëÝìçóçò. Óôç âéïëïãéêÞ êáôáðïëÝìçóç
÷ñçóéìïðïéïýíôáé ïé öõóéêïß å÷èñïß ôùí æçìéïãüíùí ïñãáíéóìþí ôùí
êáëëéåñãåéþí (Åéê. 2.12). Óå ðåñéðôþóåéò üìùò Ýêôáêôçò áíÜãêçò, ðïõ
ç êáëëéÝñãåéá êéíäõíåýåé, õðÜñ÷åé Ýíáò ðåñéïñéóìÝíïò êáôÜëïãïò
óêåõáóìÜôùí ðïõ åðéôñÝðïíôáé óôç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá.
Å é ê ü í á 2 . 1 2
ÂéïëïãéêÞ êáôáðïëÝìçóç ( ðáãßäá öåñïìüíçò) å÷èñþí ôùí êáëëéåñãåéþí.
Ç óÞìáíóç ôùí âéïëïãéêþí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí åßíáé éäéáßôåñçò óç-

ìáóßáò ãéá ôçí ðéóôïðïßçóç ôçò ðñïÝëåõóÞò ôïõò. Åßíáé äçëáäÞ áíáãêáß-
ï, ï ôåëéêüò áðïäÝêôçò ôïõ âéïëïãéêïý ãåùñãéêïý ðñïúüíôïò, ï êáôáíá-
ëùôÞò, íá åßíáé óßãïõñïò ãéá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ ðñïúüíôïò ðïõ Ý÷åé
ðñïìçèåõôåß.
Ãéá ôï óêïðü áõôü åãêñßíïíôáé ïñãáíéóìïß ðéóôïðïßçóçò áðü ôéò áñ-
ìüäéåò êñáôéêÝò áñ÷Ýò (Õðïõñãåßï Ãåùñãßáò), ïé ïðïßïé åßíáé åðéöïñôé-
óìÝíïé ìå ôïí Ýëåã÷ï êáé ôçí ðéóôïðïßçóç ôùí âéïëïãéêþí ãåùñãéêþí
ðñïúüíôùí. Ç Ýíôáîç ôùí ðáñáãùãþí óôç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá ãßíåôáé ìå
óýìâáóç ìå ôïí ïñãáíéóìü ðéóôïðïßçóçò, ç ïðïßá êáé êïéíïðïéåßôáé óôéò
åèíéêÝò ðåñéöåñåéáêÝò áñ÷Ýò (Äéåõèýíóåéò ÁãñïôéêÞò ÁíÜðôõîçò Íï-
ìáñ÷éáêþí ÁõôïäéïéêÞóåùí ôçò ÷þñáò). Óôç óõíÝ÷åéá áñ÷ßæåé ç ðáñáêï-
ëïýèçóç ôùí ðáñáãùãþí êáè üëç ôç äéÜñêåéá ôçò êáëëéåñãçôéêÞò ðåñéü-
äïõ êáé åëÝã÷åôáé ü÷é ìüíï ôï áãñïôåìÜ÷éï, áëëÜ êáé ïé áðïèçêåõôéêïß
÷þñïé, üðùò êáé ôá ÷ñçóéìïðïéïýìåíá êáëëéåñãçôéêÜ ìÝóá (ìç÷áíÞìáôá
ê.ô.ë.). Åðßóçò, ïé âéïêáëëéåñãçôÝò åßíáé õðï÷ñåùìÝíïé íá ôçñïýí ëïãéóôé-
êÜ âéâëßá, óôá ïðïßá íá êáôáãñÜöïíôáé üëåò ïé åéóñïÝò êáé ïé åêñïÝò ðïõ
ðñáãìáôïðïéïýíôáé êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ðáñáãùãéêÞò äéáäéêáóßáò.
Ç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá óõíå÷þò ðñïùèåßôáé óôéò áíáðôõãìÝíåò ÷þñåò,
éäéáßôåñá óôéò ÇÐÁ êáé ôç Âüñåéá Åõñþðç. ÁõîÜíåôáé äéáñêþò ï áñéè-
ìüò ôùí ãåùñãéêþí åêìåôáëëåýóåùí ðïõ åöáñìüæïõí âéïëïãéêÞ ãåùñãß-
á, åíþ ôáõôü÷ñïíá áõîÜíåôáé ï áñéèìüò ôùí êáôáíáëùôþí ðïõ Ý÷ïõí
åõáéóèçôïðïéçèåß ðÜíù óôï èÝìá êáé æçôïýí ôÝôïéá ðñïúüíôá. ÐáñÜëëç-
ëá, ðñïùèåßôáé ç Ýñåõíá ðñïò ôçí êáôåýèõíóç áõôÞ áðü ìåãÜëá åñåõíç-
ôéêÜ éíóôéôïýôá êáé ðáíåðéóôÞìéá êáé ðïëëïß äéåèíåßò ïñãáíéóìïß åíéó÷ý-
ïõí ôçí ðñïþèçóç ôùí âéïëïãéêþí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí.
Åéäéêüôåñá ãéá ôçí Å.Å. ï áñéèìüò ôùí åêìåôáëëåýóåùí ðïõ ÷ñçóéìï-
ðïéïýí âéïëïãéêÝò ìåèüäïõò áõîÞèçêå áðü 35.000 ðåñßðïõ ôï 1993 óå
94.000 ôï 1997 (Óôïé÷åßá Õðïõñãåßïõ Ãåùñãßáò). ÊáôÜ ôçí ßäéá ðåñßïäï,
ç Ýêôáóç óôçí ïðïßá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé âéïëïãéêÝò ìÝèïäïé ãåùñãéêÞò
ðáñáãùãÞò áõîÞèçêå áðü 900.000 åêôÜñéá óå 2.200.000 åêôÜñéá. Ôï 1997
ç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá áíôéðñïóþðåõå ôï 1,6% ôçò óõíïëéêÞò ãåùñãéêÞò
ðáñáãùãÞò êáé ôï 1,0% ôïõ óõíïëéêïý áñéèìïý ôùí ãåùñãéêþí åêìåôáë-
ëåýóåùí óôçí Å.Å..
Óôçí ÅëëÜäá ç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá åßíáé óå ðñþéìï óôÜäéï, ðáñÜ ôï
ãåãïíüò üôé ïé ãåíéêüôåñåò åäáöïêëéìáôéêÝò óõíèÞêåò åõíïïýí ôçí áíÜ-
ðôõîÞ ôçò. Óôç ÷þñá ìáò åîáêïëïõèïýí íá åöáñìüæïíôáé óå ìåãÜëç Ýêôá-
óç ïé óõìâáôéêÝò ìÝèïäïé êáëëéÝñãåéáò.
Ôï 1982 óçìåéþèçêáí ïé ðñþôåò ðñïóðÜèåéåò êáé ìÜëéóôá ãéá Ýíá ìé-
êñü áñéèìü ðñïúüíôùí. Ç åëéÜ, ôï âáìâÜêé, ôá óéôçñÜ êáé ôï áìðÝëé åßíáé
ôá åßäç ôùí êáëëéåñãåéþí ðïõ êõñßùò åöáñìüæåôáé ç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá.

Ôï 1997 (óôïé÷åßá ôïõ Õðïõñãåßïõ Ãåùñãßáò) ïé âéïêáëëéÝñãåéåò óå ó÷Ý-
óç ìå ôç óõíïëéêÜ êáëëéåñãïýìåíç Ýêôáóç ôçò ÷þñáò êÜëõðôáí ìüëéò ôï
0,3%. Ôï ìåãáëýôåñï ðïóïóôü ôùí åêôÜóåùí áõôþí âñßóêïíôáí óôçí ðå-
ñéöÝñåéá ÐåëïðïííÞóïõ êáé Þôáí 29% ðåñßðïõ, áêïëïõèïýóå ç ðåñéöÝ-
ñåéá ÄõôéêÞò ÅëëÜäáò ìå ðïóïóôü 23% ðåñßðïõ, ç ðåñéöÝñåéá Éïíßùí íÞ-
óùí ìå ðïóïóôü 13% ðåñßðïõ êáé ç ðåñéöÝñåéá ÊåíôñéêÞò Ìáêåäïíßáò
ìå ðïóïóôü 12% ðåñßðïõ.
Óôéò ðåñéóóüôåñåò ðåñéðôþóåéò ôá ïéêïíïìéêÜ áðïôåëÝóìáôá áðü ôç
âéïëïãéêÞ ãåùñãßá äåí åßíáé éêáíïðïéçôéêÜ êáé ïäçãïýí ôïõò ðáñáãù-
ãïýò óå åãêáôÜëåéøç ôçò ðñïóðÜèåéÜò ôïõò. Áîßæåé íá óçìåéùèåß üôé, áðü
ó÷åôéêÞ Ýñåõíá ðïõ Ýãéíå, áðïäåß÷èçêå üôé ìüíï óôéò ðåñéðôþóåéò ôçò âéï-
ëïãéêÞò êáëëéÝñãåéáò ôçò åëéÜò êáé ôçò êïñéíèéáêÞò óôáößäáò ôá ïéêïíï-
ìéêÜ áðïôåëÝóìáôá Þôáí éêáíïðïéçôéêÜ êáé Ýäùóáí óôïõò ðáñáãùãïýò
êÝñäïò áíÜëïãï Þ êáé ìåãáëýôåñï áðü ôç óõìâáôéêÞ ãåùñãßá. Ç åðéôõ÷ß-
á ïöåßëåôáé óôçí åðé÷åéñçìáôéêÞ ïñãÜíùóç, óôçí êáëÞ ôå÷íïãíùóßá ôùí
áíáãêáßùí ãåùñãéêþí ðñáêôéêþí êáé êõñßùò óôïí åðéôõ÷Þ ôñüðï ôçò äéÜ-
èåóçò ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí (Åéê. 2.13).
Å é ê ü í á 2 . 1 3
ÐñïèÞêç êáôáóôÞìáôïò ìå âéïëïãéêÜ ãåùñãéêÜ ðñïúüíôá.
Ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá Üñ÷éóáí íá ãßíïíôáé áéóèçôÜ ôá ðñïâëÞìáôá áðü

ôç óõìâáôéêÞ ãåùñãßá. ÁðïôÝëåóìá ôïõ ãåãïíüôïò áõôïý åßíáé Ýíáò óõíå-
÷þò áõîáíüìåíïò áñéèìüò êáôáíáëùôþí íá óôñÝöåôáé ðñïò ôá âéïëïãéêÜ
ðñïúüíôá. Ç ôÜóç áõôÞ åìöáíßæåôáé êáé óôç ÷þñá ìáò. Áõôü ðïõ ðñÝðåé
íá ãßíåé åßíáé ç åîáóöÜëéóç äéáñêïýò ðñïóöïñÜò êáé ðáñïõóßáò áõôþí
ôùí ðñïúüíôùí óôá ñÜöéá ôùí êáôáóôçìÜôùí.
ÓùóôÞ ôå÷íïãíùóßá, åíçìÝñùóç, áíôáëëáãÞ ðëçñïöïñéþí ìå ÷þñåò
ðïõ Ý÷ïõí ÷ñüíéá ðáñÜäïóçò óå áõôü ôïí ôïìÝá åßíáé ôá áíáãêáßá âÞ-
ìáôá.
2.7 ÐïëéôéêÝò ðñïóôáóßáò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò

Ç Ýíáñîç ôçò õðïâÜèìéóçò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, äçëáäÞ ç êáôáóôñïöÞ
ôïõ öõóéêïý ðëïýôïõ, ôçò ðïéêéëßáò ôùí åìâßùí üíôùí êáé ç áëëïßùóç ôùí
÷áñáêôçñéóôéêþí ôïõ ÷þñïõ ðïõ ìáò ðåñéâÜëëåé, áíÜãåôáé óôçí åðï÷Þ
ðïõ ï Üíèñùðïò áõôïíïìÞèçêå áðü ôá öõóéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá êáé äç-
ìéïýñãçóå ôá äéêÜ ôïõ, åêôïðßæïíôáò êáé åêìåôáëëåõüìåíïò ôá ðñþôá. Áõ-
ôÞ áêñéâþò ç äñáóôçñéüôçôá ôïõ áíèñþðïõ, äçëáäÞ ç ïéêïíïìéêÞ ôïõ óõ-
ìðåñéöïñÜ, ðïõ óôï÷åýåé ü÷é áðëÜ óôç óõíýðáñîç áëëÜ óôç äéá÷åßñéóç
êáé åêìåôÜëëåõóç ôùí öõóéêþí ïéêïóõóôçìÜôùí ðñïò üöåëïò ôùí áíèñþ-
ðùí, áðïôåëåß êáé ôçí áéôßá õðïâÜèìéóçò ôïõ öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò.
ÓÞìåñá áíáêýðôïõí ìåßæïíá ðåñéâáëëïíôéêÜ öáéíüìåíá ôá ïðïßá ï-
äçãïýí ôç æùÞ óôïí ðëáíÞôç óå áíïéêôÞ êñßóç âéùóéìüôçôáò. ÔÝôïéá åß-
íáé:
Ç ìåßùóç ôçò óôïéâÜäáò ôïõ üæïíôïò.

Ôï öáéíüìåíï ôïõ èåñìïêçðßïõ.
Ç äéÜâñùóç - åñçìïðïßçóç ôùí åäáöþí.
Ç ìåßùóç ôùí áðïèåìÜôùí ãëõêïý íåñïý.
Ç áðïäÜóùóç ôùí ìåãÜëùí äáóéêþí ïéêïóõóôçìÜôùí.
Ç ìåßùóç ôïõ èáëÜóóéïõ ðëïýôïõ.
Ç ìåßùóç ôçò âéïðïéêéëüôçôáò.
Ôá ðåñéâáëëïíôéêÜ ðñïâëÞìáôá åßíáé ôï áðïôÝëåóìá ôçò áëëçëåðß-

äñáóçò ôçò áíèñþðéíçò äñáóôçñéüôçôáò ìå ôï ðåñéâÜëëïí (Åéê. 2.14). Ãéá
ôï ëüãï áõôü åßíáé áíáãêáßá ç óõóôçìáôïðïßçóç ìéáò ðïëéôéêÞò ðïõ íá á-
ó÷ïëåßôáé ìå ôï ðåñéâÜëëïí. Ôá åñãáëåßá áõôÞò ôçò ðïëéôéêÞò åßíáé ôá ìÝ-
óá åêåßíá ôá ïðïßá ìðïñïýí íá áëëÜîïõí ôçí áíèñþðéíç äñáóôçñéüôçôá

êáé Ý÷ïõí ùò óôü÷ï ôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ ðñïóôáóßá êáé áíáâÜèìéóç.
Å é ê ü í á 2 . 1 4
Ôá ðåñéâáëëïíôéêÜ ðñïâëÞìáôá åßíáé ôï áðïôÝëåóìá ôçò
áëëçëåðßäñáóçò ôçò áíèñþðéíçò äñáóôçñéüôçôáò ìå ôï ðåñéâÜëëïí.
Ùò åñãáëåßá ðåñéâáëëïíôéêÞò ðïëéôéêÞò èåùñïýíôáé üëùí ôùí åéäþí

ïé äñÜóåéò êáé ïé åíÝñãåéåò, ïé ïðïßåò ôåßíïõí:
íá ôñïðïðïéÞóïõí Ýììåóá Þ Üìåóá ôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ óõìðåñéöïñÜ ü-

óùí åöáñìüæïõí áíèñùðïãåíåßò äñáóôçñéüôçôåò óôï ïéêïóýóôçìá êáé
íá ìåôáâÜëïõí êáé êáôÜ ðñïôßìçóç íá ìåéþóïõí ôéò åðéðôþóåéò ðïõ Ý-
÷ïõí óôï ðåñéâÜëëïí ïé áíèñùðïãåíåßò äñáóôçñéüôçôåò.
Ôá åñãáëåßá ðåñéâáëëïíôéêÞò ðïëéôéêÞò åßíáé ïéêïíïìéêÜ, êáíïíéóôé-

êÜ êáé êïéíùíéêÜ.
ÏéêïíïìéêÜ åñãáëåßá åßíáé üóá ôåßíïõí íá åðçñåÜóïõí ôçí ðåñéâáë-

ëïíôéêÞ óõìðåñéöïñÜ ìÝóù ôçò ïéêïíïìéêÞò äñáóôçñéüôçôáò ôùí äñþ-
íôùí ìåñþí. ÔÝôïéá ìðïñåß íá åßíáé:
ðåñéâáëëïíôéêïß öüñïé Þ äáóìïß óôçí êáôáíÜëùóç ðñïúüíôùí Þ óå

äéáäéêáóßåò ðïõ õðïâáèìßæïõí ôï ðåñéâÜëëïí,
êßíçôñá ãéá ôïí ðåñéïñéóìü ôçò ñýðáíóçò êáé åðåíäýóåéò óå «êáèá-
ñÝò» ôå÷íïëïãßåò,
öüñïé Þ åðéäïôÞóåéò ãéá áëëáãÝò óôç ÷ñÞóç ãçò êáé
åðéäïôÞóåéò ãéá åðéëåãìÝíåò áíáðôõîéáêÝò åíÝñãåéåò ìå óôü÷ï ôçí á-
åéöïñéêÞ áíÜðôõîç.
Ôá ïéêïíïìéêÜ åñãáëåßá, ëüãù ôçò öýóçò ôïõò, âáóßæïíôáé êõñßùò óôç

ìåôáôüðéóç ôçò éóïññïðßáò ðñïò ôéò öéëéêÝò ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí ïéêïíï-
ìéêÝò äñÜóåéò. Ãéá ôï ëüãï áõôü ðåôõ÷áßíïõí óõíÞèùò ó÷åôéêÝò ðåñéâáë-
ëïíôéêÝò âåëôéþóåéò, áëëÜ óðÜíéá áðüëõôåò.
Ùò êáíïíéóôéêÜ åñãáëåßá èåùñïýíôáé ïé êÜèå åßäïõò äñÜóåéò ôçò êå-

íôñéêÞò åîïõóßáò, ðïõ ôåßíïõí íá áëëÜîïõí ôç óõìðåñéöïñÜ ôùí äñþ-
íôùí ìåñþí ðñïò üöåëïò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò. ÔÝôïéá åßíáé:
(á) ÐñÜîåéò ôçò íïìïèåôéêÞò åîïõóßáò (íüìïé, Üñèñá óõíôÜãìáôïò)

ðïõ êáèïñßæïõí:
ôç óçìáóßá êáé ôç ó÷Ýóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ìå ôéò ëïéðÝò êïéíùíéêÝò

êáé ïéêïíïìéêÝò äñáóôçñéüôçôåò,
ôá üñéá óôç ëåéôïõñãßá, óôçí Ýêôáóç êáé óôéò åðéðôþóåéò ôùí áíèñþðé-
íùí äñáóôçñéïôÞôùí ðÜíù óôï ðåñéâÜëëïí êáé
ôá äéêáéþìáôá ôùí ðïëéôþí êáé öïñÝùí õðåñÜóðéóçò ôïõ ðåñéâÜëëï-
íôïò.
(â) ÐñÜîåéò ôçò äéïßêçóçò óôï ðëáßóéï ôçò åîïõóéïäüôçóçò áðü ôïõò
íüìïõò êáé ôï óýíôáãìá ðïõ:
åöáñìüæïõí êáé åëÝã÷ïõí ôçí ôÞñçóÞ ôïõò,

ñõèìßæïõí, ðïóïôéêÜ, ôï åýñïò åöáñìïãÞò ôùí íüìùí êáé
áíáëáìâÜíïõí äéïéêçôéêÝò ðñùôïâïõëßåò ãéá ôçí åöáñìïãÞ ôùí íü-
ìùí.
Ïé êáíïíéóôéêÝò ðñÜîåéò Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá ñõèìßóåùí ìå ôçí áðü-

ëõôç Ýííïéá ôïõ üñïõ. ÐïëëÝò öïñÝò, üìùò, ï áðüëõôïò êáé áêñéâÞò ôïõò
÷áñáêôÞñáò íïèåýåôáé, áðü ôç óôéãìÞ ðïõ ï Ýëåã÷ïò êáé ïé êõñþóåéò åß-
íáé ÷áëáñÝò. ÅðéðëÝïí, ôá äéïéêçôéêÜ ìÝôñá åðéóýñïõí êáé óçìáíôéêü
êïéíùíéêü êáé ïéêïíïìéêü êüóôïò, åðåéäÞ åìöáíßæïíôáé ùò áíôéäçìïôéêÜ
êáé åðåéäÞ áðáéôïýí óçìáíôéêÝò äáðÜíåò ãéá ôïí Ýëåã÷ï ôçò åöáñìïãÞò
ôïõò.
ÅðåéäÞ ôá ïéêïíïìéêÜ êáé êáíïíéóôéêÜ åñãáëåßá, ùò ðñÜîåéò ôçò åîïõ-
óßáò, åßíáé áíôéäçìïôéêÜ êáé Ý÷ïõí ïéêïíïìéêü êüóôïò, óå ðïëëÝò ðåñé-
ðôþóåéò, ç ðïëéôéêÞ åîïõóßá áíÝ÷åôáé Þ êáé åíèáññýíåé êïéíùíéêÜ åñãá-
ëåßá êáé èåóìïýò. ÔÝôïéá êïéíùíéêÜ åñãáëåßá åßíáé ïé êïéíùíéêïß öïñåßò
ðñïóôáóßáò êáé äéá÷åßñéóçò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ìå ôïðéêÞ Þ èåìáôéêÞ åì-
âÝëåéá. Ï ñüëïò ôïõò, äçëáäÞ, åêôåßíåôáé óå êÜðïéá ðåñéï÷Þ Þ óå êÜðïéï
óõãêåêñéìÝíï áíôéêåßìåíï (äÜóç, âéüôïðïé, åßäç õðü åîáöÜíéóç, èéãüìå-
íïé áðü ôç ñýðáíóç).
Ç ðñïÝëåõóç, ðñùôïâïõëßá, óýóôáóç, íïìéêÞ ìïñöÞ, äéêáéïäïóßá êáé
ðüñïé ôùí öïñÝùí áõôþí åìöáíßæïõí ìéá ôåñÜóôéá ðïéêéëßá. ÓõíáíôÜ êá-
íåßò áðü áìéãþò êñáôéêïýò öïñåßò ìå óõãêåêñéìÝíï óêïðü êáé äéêáéïäï-
óßá ìÝ÷ñé áìéãþò éäéùôéêïýò öïñåßò ÷ùñßò áõóôçñÜ êáèïñéóìÝíï áíôéêåß-
ìåíï êáé ðüñïõò. Ïé ëåéôïõñãßåò ôùí öïñÝùí áõôþí, äçëáäÞ ôá üñãáíá Ü-
óêçóçò ðïëéôéêÞò áðü áõôïýò åðßóçò ðïéêßëïõí, üðùò ð.÷. ç óõëëïãÞ äå-
äïìÝíùí-ðëçñïöüñçóç, ç åðïðôåßá-Ýëåã÷ïò åöáñìïãÞò, ïé ãíùìïäïôÞ-
óåéò Þ áîéïëïãÞóåéò óå äéáöïñÝò, ç ìåóïëÜâçóç êáé äéáéôçóßá.
Ïé âáóéêÝò áñ÷Ýò ðåñéâáëëïíôéêÞò ðïëéôéêÞò åßíáé:
Ç áñ÷Þ ôçò ðñüëçøçò, ðïõ ïñßæåé üôé üðïõ ïé ðåñéâáëëïíôéêïß êßíäõ-

íïé åßíáé áâÝâáéïé, áëëÜ ü÷é áìåëçôÝïé, ðñÝðåé íá áíáëáìâÜíïíôáé
êáíïíéóôéêÝò äñÜóåéò ãéá ôçí áíôéìåôþðéóÞ ôïõò. ¸íá åìðåéñéêü ãíù-
ìéêü ðïõ åêöñÜæåé áõôÞ ôçí áñ÷Þ åßíáé ôï áêüëïõèï: «Áí áìöéâÜëëåéò
ãéá ôç öýóç êáé ôçí ðéèáíüôçôá åíüò êéíäýíïõ, ôüôå äñÜóå óá íá ðñü-
êåéôáé íá åìöáíéóôåß áõôüò ï êßíäõíïò».
Ç áñ÷Þ ôïõ õðáßôéïõ, óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá åêåßíïò ðïõ ðñïêáëåß ôéò
áñíçôéêÝò åðéðôþóåéò óôï ðåñéâÜëëïí áðü êÜðïéá äñáóôçñéüôçôá èå-
ùñåßôáé êáé õðåýèõíïò ãéá ôçí åðáíüñèùóÞ ôïõò. Ç áñ÷Þ áõôÞ åêöñÜ-
æåôáé ðñáêôéêÜ ìå äéÜöïñïõò ôñüðïõò üðùò: öïñïëïãéêÞ åðéâÜñõíóç
äñáóôçñéïôÞôùí õðïâáèìéóôéêþí ãéá ôï ðåñéâÜëëïí êáé áíôßóôïé÷á å-
ëáöñýíóåéò ãéá öéëéêÝò ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí äñáóôçñéüôçôåò êáé õðï-
÷ñÝùóç ïéêïíïìéêÞò áðïæçìßùóçò Þ õëéêÞò åðáíüñèùóçò óå ðåñéðôþ-
óåéò ðåñéâáëëïíôéêÞò âëÜâçò.
Ç áñ÷Þ ôçò óõëëïãéêÞò åðéâÜñõíóçò, óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá, óå áíôß-
èåóç ìå ôçí ðñïçãïýìåíç, äåí õðÜñ÷åé ðïôÝ Ýíáò õðáßôéïò ãéá ìéá ðå-
ñéâáëëïíôéêÞ âëÜâç, ãéáôß åêôüò áðü ôéò ðåñéðôþóåéò ëÜèïõò Þ êáêïÞ-
èåéáò, áõôüò ðïõ ðñïêáëåß ôç âëÜâç ôï êÜíåé ðñïêåéìÝíïõ íá áíôáðï-
êñéèåß óå ðñïóäïêßåò ôïõ êïéíùíéêïý ðåñéâÜëëïíôïò. Ç åðé÷åßñçóç
ð.÷. ðïõ ñõðáßíåé ôï ðåñéâÜëëïí, áñíïýìåíç íá åãêáôáóôÞóåé óýóôç-

ìá åðåîåñãáóßáò ôùí áðïâëÞôùí ôçò, ôï êÜíåé ðñïêåéìÝíïõ íá ìåéþ-
óåé ôï êüóôïò ôçò êáé íá åðéâéþóåé óôïí áíôáãùíéóìü ðñïóöÝñïíôáò
ðáñÜëëçëá óôçí êïéíùíßá öèçíüôåñá ðñïúüíôá.
Ôï åñþôçìá åðïìÝíùò ðïõ áíáêýðôåé åßíáé ðïéïò èá ðëçñþóåé ãéá ôç

âëÜâç óôï ðåñéâÜëëïí. Ç áðÜíôçóç åßíáé óáöÞò. Ôï ðåñéâÜëëïí åßíáé
êïéíü áãáèü êáé äå ìðïñåß íá ðáñáìÝíåé õðïâáèìéóìÝíï, åðåéäÞ äåí
ìðïñåß íá åöáñìïóôåß ç áñ÷Þ ôïõ õðáßôéïõ. ÊáôÜ óõíÝðåéá ôï áíáëáìâÜ-
íåé ç êïéíùíßá ôåëéêÜ, äçëáäÞ ïé èéãüìåíïé ìå ôç ìïñöÞ: åðéäüôçóçò ðå-
ñéöåñåéáêþí ðñïãñáììÜôùí áíáâÜèìéóçò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé ìå ôç
÷ñÞóç êáèáñþí ôå÷íïëïãéþí, ðáñï÷Þò êïéíþí åõêïëéþí äéÜèåóçò áðï-
âëÞôùí ðñïò áõôïýò ðïõ ñõðáßíïõí , ðáñï÷Þò êáëýôåñçò ðïéüôçôáò ðñþ-
ôçò ýëçò (ð.÷. êáýóéìá) ðñïò ðáñáãùãïýò êáé êáôáíáëùôÝò.
2.8 ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç êáé ðñïóôáóßá ôïõ

ðåñéâÜëëïíôïò
Ôï ðåñéâÜëëïí åßíáé Ýíá êïéíü áãáèü, ôï ïðïßï äåí Ý÷åé óýíïñá (Åéê.
2.15). Áõôü áêñéâþò ôï ÷áñáêôçñéóôéêü áðïôÝëåóå êáé ôçí ðñþôç âÜóç
ãéá ôçí áíÜðôõîç ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò ðïëéôéêÞò ôçò Å.Å. Ïé ðñþôåò ïäç-
ãßåò ðïõ åêäüèçêáí áöïñïýóáí óôçí åðéóÞìáíóç ôùí åðéêßíäõíùí ÷çìé-
êþí ïõóéþí, ôï ðüóéìï íåñü, ôçí ðñïóôáóßá ôùí õäÜôùí êáé ôïí Ýëåã÷ï
ôùí ñýðùí.
Ïé ÷þñåò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò äåí åßíáé áðïêïììÝíåò ìåôáîý
ôïõò áëëÜ áðïôåëïýí Ýíá åíéáßï óýíïëï. ¼ëïé áíáðíÝïõìå ôïí ßäéï áÝñá,
ôñþìå ôñüöéìá ðïõ êõêëïöïñïýí áðü ôç ìéá ÷þñá óôçí Üëëç, ôá áðüâëç-
ôá ðåôéïýíôáé êáé ñõðáßíïõí ôç èÜëáóóá ðïõ åßíáé êïéíü áãáèü, ìå ôá ôá-
îßäéá Ýñ÷ïíôáé óå åðáöÞ Üíèñùðïé ãéá åðáããåëìáôéêïýò êáé ôïõñéóôé-
êïýò óêïðïýò. ¸íá áõôïêßíçôï ðïõ ðáñÜãåôáé óå ìéá ÷þñá êáé êõêëïöï-
ñåß óå ìéá Üëëç ìïëýíåé ôï ðåñéâÜëëïí ôçò äåýôåñçò. Ôï ßäéï óõìâáßíåé
êáé ìå ôç ëåéôïõñãßá åíüò åñãïóôáóßïõ.
Å é ê ü í á 2 . 1 5
Ôï ðåñéâÜëëïí åßíáé Ýíá êïéíü áãáèü ôï ïðïßï äåí Ý÷åé óýíïñá.
Ôá èåìÝëéá ãéá ôçí êáèéÝñùóç ôçò êïéíÞò ðåñéâáëëïíôéêÞò ðïëéôéêÞò

ìðÞêáí ôï 1987 ìå ôçí õðïãñáöÞ ôçò Åíéáßáò ÅõñùðáúêÞò ÐñÜîçò. Ôüôå
åðéóçìÜíèçêáí êáé ïé ôñåéò óôü÷ïé áõôÞò ôçò ðïëéôéêÞò ðïõ åßíáé ç ðñï-
óôáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, ç ðñïóôáóßá ôçò õãåßáò ôùí áíèñþðùí êáé ç
ïñèïëïãéêÞ ÷ñÞóç ôùí öõóéêþí ðüñùí.
ÍÝá þèçóç óôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ ðïëéôéêÞ äüèçêå ìå ôç ÓõíèÞêç ôïõ
ÌÜáóôñé÷ô ôï 1992. Ç ÓõíèÞêç ôïõ ¢ìóôåñíôáì ôï 1997, üðùò Ý÷åé Þäç
áíáöåñèåß, áíÞãáãå ôçí áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç ùò Ýíáí áðü ôïõò ðñùôáñ-
÷éêïýò óôü÷ïõò ôçò Å.Å. ÁåéöïñéêÞ áíÜðôõîç êáé õøçëü åðßðåäï ðåñé-
âÜëëïíôïò åßíáé ïé äõï áñ÷Ýò ðïõ ðñïÝêõøáí áðü ôç ÓõíèÞêç áõôÞ. Ôï
ðåñéâÜëëïí êñßíåôáé ðëÝïí áíáãêáßï íá åíóùìáôùèåß óå üëåò ôéò ïéêïíï-
ìéêÝò êáé êïéíùíéêÝò ðïëéôéêÝò ôçò Å.Å. ðïõ áöïñïýí óôï åìðüñéï, ôç âéï-
ìç÷áíßá, ôçí åíÝñãåéá, ôç ãåùñãßá, ôéò ìåôáöïñÝò êáé ôïí ôïõñéóìü.
Ôá êñÜôç-ìÝëç Ý÷ïõí ôç äõíáôüôçôá íá ðñïóáñìüæïõí ôç íïìïèåóßá
ôïõò êáé íá åöáñìüæïõí áõóôçñüôåñïõò êáíüíåò áðü ôç óôéãìÞ ðïõ áõôü
äåí ïäçãåß óå óôñÝâëùóç ôïõ áíôáãùíéóìïý óôï ðëáßóéï ôçò åíéáßáò á-
ãïñÜò. ÊáôÜ ôçí åöáñìïãÞ ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò ðïëéôéêÞò ç Å.Å. åöáñ-
ìüæåé ôçí áñ÷Þ ôçò åðéêïõñéêüôçôáò. Åíåñãåß ìüíï üôáí ïé åèíéêÝò êõâåñ-
íÞóåéò äåí ìðïñïýí áðü ìüíåò ôïõò íá áíôéìåôùðßóïõí ôï ðñüâëçìá.
Ïé ðïëéôéêÝò ðñïóôáóßáò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò
áíáöÝñïíôáé óôçí ðñïóôáóßá ôùí õäÜôùí, ôïõ áÝñá, ôùí ïéêüôïðùí êáé
ôçò âéïðïéêéëüôçôáò êáé ôùí äáóþí.
Óôï ðáñåëèüí ç ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç Ýäéíå ìåãáëýôåñï âÜñïò óôçí ðñï-
óôáóßá ôçò ðïéüôçôáò ôùí ðüóéìùí íåñþí, ôùí ÷þñùí êïëýìâçóçò, ôùí õ-
äÜôùí ðáñáãùãÞò øáñéþí, êáèþò åðßóçò êáé óôïí Ýëåã÷ï êÜðïéùí ñýðùí.
ÓÞìåñá ç ðïëéôéêÞ ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò óôïí ôïìÝá ôçò ðñïóôáóßáò
ôùí õäÜôùí åðéäéþêåé íá åíóùìáôþóåé ôçí ðñïóôáóßá ôçò ðïéüôçôáò ôùí
õäÜôùí óôç äéá÷åßñéóç ôùí õäÜôéíùí ðüñùí. Áõôü ðïõ ðñÝðåé íá åðéôý-
÷ïõí ôá êñÜôç-ìÝëç ìÝ÷ñé ôï 2010 åßíáé ç ôéìÞ ôïõ íåñïý íá áíôáíáêëÜ ôï
ðñáãìáôéêü êüóôïò ãéá ôéò åôáéñåßåò ýäñåõóçò. Äõï áðü ôéò ðéï óçìáíôé-
êÝò ïäçãßåò ðñïò ôçí êáôåýèõíóç áõôÞ åßíáé ç ïäçãßá ãéá ôçí åðåîåñãáóß-
á ôùí áóôéêþí ëõìÜôùí êáé ç ïäçãßá ãéá ôá íéôñéêÜ. Ìå ôçí ðñþôç åðéäéþ-
êåôáé ï êáèáñéóìüò üëùí ôùí åðéöáíåéáêþí êáé ðáñÜêôéùí õäÜôùí ìÝ÷ñé
ôï 2010. Ìå ôç äåýôåñç åðéäéþêåôáé ç ìåßùóç ôùí ðïóïóôþí óå íéôñéêÜ
ðïõ öèÜíïõí óôá åðéöáíåéáêÜ êáé õðüãåéá íåñÜ áðü ôç ãåùñãßá.
Ôï ðñüâëçìá ôçò ðñïóôáóßáò ôçò ðïéüôçôáò ôïõ áÝñá åßíáé Ýíá áðü
ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ áðáó÷ïëåß óïâáñÜ ôçí ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç. Ãéá íá
ìðïñÝóïõìå ìéá ìÝñá íá ìéëÜìå ãéá êáèáñüôåñï áÝñá, ðñÝðåé íá ãßíïõí
óçìáíôéêÝò áëëáãÝò ü÷é ìüíï óå êïéíïôéêü åðßðåäï, áëëÜ êáé óå åèíéêü
êáé óå ôïðéêü ðïëëÝò öïñÝò. Ôá êýñéá ðñïâëÞìáôá ôá ïðïßá õðïâáèìß-
æïõí ôçí ðïéüôçôá ôïõ áÝñá åßíáé ç êáôáóôñïöÞ ôïõ üæïíôïò ôçò óôñáôü-
óöáéñáò, ç üîéíç âñï÷Þ, ôï üæïí ðïõ âñßóêåôáé óôçí åðéöÜíåéá ôçò ãçò
êáé ôÝëïò ïé êëéìáôïëïãéêÝò áëëáãÝò.
Ôï ðñüâëçìá ôïõ üæïíôïò áíôéìåôùðßæåôáé óôï ðëáßóéï åíüò ðñïãñÜì-
ìáôïò ôùí ÇíùìÝíùí Åèíþí ãéá ôï ðåñéâÜëëïí (Åéê. 2.16). Ôá áðïôåëÝ-
óìáôá åßíáé åíèáññõíôéêÜ êáé âñéóêüìáóôå óôï äñüìï ãéá ôïí ðåñéïñé-
óìü êáé ôçí ôåëéêÞ áðáãüñåõóç ðïëëþí âëáâåñþí áåñßùí. Ïé åêðïìðÝò
ôïõ äéïîåéäßïõ ôïõ Üíèñáêá åßíáé ôï ðéï äõóåðßëõôï ðñüâëçìá. Ç Å.Å.
äåí êáôÜöåñå íá êáèéåñþóåé ôï öüñï åíÝñãåéáò/ äéïîåéäßïõ ôïõ Üíèñá-
êá, ðïõ èá ïäçãïýóå óå ìåãÜëåò ìåéþóåéò ôùí ðïóïóôþí ôïõ.
Å é ê ü í á 2 . 1 6
¸ñåõíá ãéá ôï ðñüâëçìá ôïõ üæïíôïò.
Ãéá íá ìðïñÝóåé íá ðåôý÷åé ìåßùóç ôùí åêðïìðþí äéáöüñùí åðéâëá-

âþí áåñßùí, ç Å.Å. ðñïóðáèåß íá ðåôý÷åé ìåßùóç ôçò êáôáíÜëùóçò åíÝñ-
ãåéáò. Óôï èÝìá áõôü êáèïñéóôéêü ñüëï êáëïýíôáé íá ðáßîïõí ôüóï ïé áõ-
ôïêéíçôïâéïìç÷áíßåò, üóï êáé ïé âéïìç÷áíßåò ðåôñåëáéïåéäþí. Ç Åðéôñï-
ðÞ Ý÷åé ðñïôåßíåé íÝåò ðñïäéáãñáöÝò ðïéüôçôáò ôùí êáõóßìùí, þóôå íá
óõíå÷ßóåé íá âåëôéþíåôáé ç ðïéüôçôá ôïõ áÝñá, ðáñÜ ôçí áýîçóç ôùí áõ-
ôïêéíÞôùí êáé ôçò êõêëïöïñßáò.
Åßíáé öáíåñü üôé óôéò ðåñéóóüôåñåò ðåñéðôþóåéò õðïâÜèìéóçò ôçò
ðïéüôçôáò ôïõ áÝñá õðåýèõíï åßíáé ôï áõôïêßíçôï. Ãéá áõôü ôï ëüãï, ëáì-
âÜíïíôáé ïñéóìÝíá ìÝôñá ãéá ôç âåëôßùóç ôùí ìåôáöïñþí êáé äßíåôáé Ýì-
öáóç óå ìÝóá ìåôáöïñÜò ðïõ äåí ìïëýíïõí ôï ðåñéâÜëëïí. Åðé÷åéñåßôáé
íá åðéôåõ÷èåß éóïññïðßá ìåôáîý ôùí óéäçñïäñïìéêþí, ôùí ïäéêþí, ôùí å-
íáÝñéùí êáé ôùí èáëÜóóéùí ìåôáöïñþí.
Ôá åõñùðáúêÜ ïéêïóõóôÞìáôá áðåéëïýíôáé ìå áðþëåéá ôçò âéïðïéêé-
ëüôçôÜò ôïõò. Ç óôñáôçãéêÞ ôçò Êïéíüôçôáò ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôçò âéïðïé-
êéëüôçôáò âáóßæåôáé óôçí ðñïóôáóßá ôùí ïéêüôïðùí óôï ðëáßóéï ôçò ïäç-
ãßáò ãéá ôïõò ïéêüôïðïõò ðïõ åêäüèçêå ôï 1992. ¼ëïé áõôïß ïé óôü÷ïé
ðñüêåéôáé íá åðéôåõ÷èïýí ìå ôï ðñüãñáììá Natura 2000, ôï ïðïßï ðñï-
âëÝðåé ôç äçìéïõñãßá åíüò äéêôýïõ åõñùðáúêþí ïéêüôïðùí êáé äéáäñü-
ìùí ðïõ ôïõò óõíäÝïõí. ÐáñÜëëçëá, ðñüêåéôáé íá ëçöèåß ìÝñéìíá ãéá ôç
äéá÷åßñéóç ôïõ åäÜöïõò ìÝóá êáé ãýñù áðü óçìáíôéêïýò ïéêüôïðïõò.
Ôï äßêôõï áõôü ðñïâëÝðåôáé íá ïëïêëçñùèåß ìÝ÷ñé ôï 2004. Ãéá íá
ìðïñÝóåé íá ãßíåé áõôü, áðáéôïýíôáé óõíôïíéóìÝíåò åíÝñãåéåò êáé ðñïóå-
êôéêÞ äéáìüñöùóç ôùí ìåëëïíôéêþí ðïëéôéêþí óôïí ôïìÝá ôùí ìåôáöï-
ñþí, ôçò ãåùñãßáò êáé ôïõ ôïõñéóìïý. Äåí ðñÝðåé íá ìáò äéáöåýãåé ôï ãå-
ãïíüò üôé ï óôü÷ïò ôçò ðñïóôáóßáò ôçò âéïðïéêéëüôçôáò Ýñ÷åôáé óå óý-
ãêñïõóç ìå ôï óôü÷ï ôçò áíÜðôõîçò óôéò öôù÷Ýò ÷þñåò, ïé ïðïßåò åßíáé
óõíÞèùò ðëïýóéåò óå öõóéêïýò ðüñïõò. Åäþ áêñéâþò êáëåßôáé íá ðáßîåé
ôï ñüëï ôçò ç Å.Å. ìÝóù ôùí äéáñèñùôéêþí ôçò ôáìåßùí, þóôå íá åðéôåõ-
÷èåß ç åíáñìüíéóç ôïõ óôü÷ïõ ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ìå
ôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç. Ç Êïéíüôçôá Ý÷åé ëÜâåé ìÝ÷ñé óÞìåñá ìÝñéìíá
ãéá ôçí ðñïóôáóßá åéäþí õðü åîáöÜíéóç óå áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò êáé
ãéá ôç äéá÷åßñéóç åèíéêþí äñõìþí.
Ç óçìáóßá ôùí äáóþí ãéá ôç äéáôÞñçóç ôçò æùÞò óôïí ðëáíÞôç åßíáé
óå üëïõò ìáò ãíùóôÞ. Ôá äÜóç åßíáé áõôÜ ðïõ ðáñÝ÷ïõí êáôáöýãéï óå
ðïëëÜ åßäç ðïõ âñßóêïíôáé õðü åîáöÜíéóç, áðïôåëïýí ìéá óçìáíôéêÞ ðç-
ãÞ åéóïäÞìáôïò êáé õëéêþí ãéá ðïëëÝò ÷þñåò êáé åßíáé ç ìåãÜëç ÷ïÜíç
ãéá ôï äéïîåßäéï ôïõ Üíèñáêá. Ç ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç åöáñìüæåé ìéá ðïëé-
ôéêÞ ãéá ôçí åíßó÷õóç ôçò áíáäÜóùóçò êáé ôç âåëôßùóç ôùí äáóþí. Ôá á-
ðïôåëÝóìáôá åßíáé åíôõðùóéáêÜ. Áñêåß íá áíáöåñèåß üôé êáôÜ ôçí ðåñß-
ïäï 1994-1997 ôá êñÜôç-ìÝëç áíáäÜóùóáí 650.000 åêôÜñéá.
ÐáñÜëëçëá, ç Å.Å. öñïíôßæåé ãéá ôç äéáôÞñçóç ôùí äáóþí êáé óå ðá-
ãêüóìéï åðßðåäï. Óôéò óõìöùíßåò ðïõ õðïãñÜöåé ìå ôéò áíáðôõóóüìåíåò
÷þñåò, ëáìâÜíåé ìÝñéìíá ãéá ôçí ðñïþèçóç ôçò âéþóéìçò äéá÷åßñéóçò ôùí
äáóþí. Åßíáé åðßóçò óõìâáëëüìåíï ìÝñïò ôçò Äéåèíïýò Óõìöùíßáò Ôñï-
ðéêÞò Îõëåßáò êáé áðü ôï 1996 äéáèÝôåé ðåñßðïõ 50 åêáô. ECU ãéá ôçí
ðñïþèçóç ôùí ôñïðéêþí äáóþí.
Ç ðåñéâáëëïíôéêÞ íïìïèåóßá ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò Ý÷åé áíáðôõ-
÷èåß ìÝóá óôï ðëáßóéï ðïõ êáèüñéóáí ìéá óåéñÜ áðü ðÝíôå Ðåñéâáëëïíôé-
êÜ ÐñïãñÜììáôá ÄñÜóçò. Åéäéêüôåñá, Ý÷ïõí èåóðéóôåß ðåñßðïõ 200 íï-
ìïèåôéêÝò ðñÜîåéò ðïõ êáëýðôïõí äéÜöïñïõò ôïìåßò, üðùò åßíáé ç ñýðáí-
óç ôçò áôìüóöáéñáò, ôùí õäÜôùí êáé ôïõ åäÜöïõò, ç äéá÷åßñéóç ôùí áðï-
âëÞôùí, ç ðñïóôáóßá áðü ôéò ÷çìéêÝò ïõóßåò êáé ãåíéêüôåñá ç ðñïóôáóßá
ôçò öýóåùò. Ôá ôÝóóåñá ðñþôá ðñïãñÜììáôá åðéêåíôñþèçêáí óå ìÝôñá
áðïêáôÜóôáóçò.
Ôï ðÝìðôï ðñüãñáììá Ýñ÷åôáé ãéá íá óõìðëçñþóåé ôá ðñïçãïýìåíá
êáé íá êáèéåñþóåé ìéá óåéñÜ áðü äñÜóåéò óå êÜèå åðßðåäï ìå ôç óõììå-
ôï÷Þ êÜèå êïéíùíéêÞò ïìÜäáò. Ôï ðÝìðôï áõôü ðñüãñáììá óôï÷åýåé óôçí
åðßôåõîç ôçò âéþóéìçò áíÜðôõîçò êáé Ý÷åé ÷ñïíéêü ïñßæïíôá ìÝ÷ñé ôï
2000. Ôï ðñüãñáììá áõôü ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò êáôáñôßóôçêå ðáñÜë-
ëçëá ìå ôï «Ðñüãñáììá ÄñÜóçò 21», ôï óõíïëéêü ðñüãñáììá ãéá ôçí á-
åéöïñéêÞ áíÜðôõîç, ðïõ áðïöáóßóôçêå êáôÜ ôç äéÜóêåøç ôùí ÇíùìÝíùí
Åèíþí ãéá ôï ðåñéâÜëëïí êáé ôçí áíÜðôõîç ðïõ Ýãéíå óôï Ñßï íôå ÔæáíÝ-
éñï ôï 1992.
Áõôü ôï ðñüãñáììá äñÜóçò äÝ÷åôáé üôé ïé ðåñéâáëëïíôéêÝò äéáóôÜóåéò

ðñÝðåé íá åíóùìáôùèïýí óå ðÝíôå ôïìåßò êëåéäéÜ, ðïõ Ý÷ïõí óçìáíôéêÝò
åðéðôþóåéò óôï ðåñéâÜëëïí, êáé êáèïñßæåé ìéá óåéñÜ áðü óôü÷ïõò êáé å-
íÝñãåéåò ãéá êÜèå ôïìÝá. Áõôïß åßíáé ç âéïìç÷áíßá, ç ãåùñãßá, ç åíÝñ-
ãåéá, ïé ìåôáöïñÝò êáé ï ôïõñéóìüò. Ãßíåôáé åðßóçò éäéáßôåñç áíáöïñÜ
óôá óçìáíôéêüôåñá ðñïâëÞìáôá ðïõ áíôéìåôùðßæåé ç Å.Å., üðùò ç üîéíç
âñï÷Þ, ïé êëéìáôïëïãéêÝò áëëáãÝò, ç ìüëõíóç ôçò áôìüóöáéñáò, ç åîÜ-
íôëçóç ôùí öõóéêþí ðüñùí, ïé õäÜôéíïé ðüñïé, ôá áðüâëçôá, ç õðïâÜèìé-
óç ôïõ áóôéêïý ðåñéâÜëëïíôïò.
ÐáñáêÜôù áíáðôýóóïíôáé óõíïðôéêÜ ôá âáóéêÜ óçìåßá, ðïõ ðñïâëÝ-
ðïíôáé ãéá êÜèå Ýíá áðü ôïõò ôïìåßò ðïõ Þäç áíáöÝñèçêáí óôá ðëáßóéá
ôïõ ÐÝìðôïõ ÐñïãñÜììáôïò ÄñÜóçò.
Âéïìç÷áíßá
Ï âéïìç÷áíéêüò ôïìÝáò åßíáé áõôüò ìå ôç ìåãáëýôåñç áíÜðôõîç óôçí

Å.Å. Ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôç ëåéôïõñãßá áõôïý ôïõ ôïìÝ-
á åßíáé ðïëëÜ êáé ðïëýðëïêá êáé ãé áõôü äýóêïëá åíôÜóóïíôáé óå êÜ-
ðïéïõò ðïóïôéêïýò óôü÷ïõò. Áõôü ðïõ ðñïóðáèåß íá åðéôý÷åé ç Å.Å. åßíáé
íá åíóùìáôþóåé ôï ðåñéâÜëëïí óôá ó÷Ýäéá êáé ôéò äñáóôçñéüôçôåò ôùí
ìåãÜëùí åôáéñåéþí.
Ìéá áðü ôéò óçìáíôéêüôåñåò äñÜóåéò ôçò åßíáé ôï ó÷Ýäéï äéá÷åßñéóçò
êáé åëÝã÷ïõ ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ó÷Ýäéï óýìöùíá ìå ôï
ïðïßï åãêñßíïíôáé áðü ôçí Å.Å. ôá åñãïóôÜóéá ôá ïðïßá åîåôÜæïõí ôéò ðå-
ñéâáëëïíôéêÝò åðéðôþóåéò áðü ôç ëåéôïõñãßá ôïõò êáé åöáñìüæïõí ðñï-
ãñÜììáôá ãéá ôç ìåßùóç ôùí áðïâëÞôùí ôïõò, ôç ìåßùóç ôùí åêðïìðþí
óôïí áÝñá êáé ôï íåñü, ôç ìåßùóç ôçò êáôáíÜëùóçò åíÝñãåéáò êáé ôçò
÷ñçóéìïðïßçóçò ôïîéêþí ïõóéþí. ÐÜíù áðü 700 åñãïóôÜóéá åãêñßèçêáí
ìå áõôü ôïí ôñüðï ìÝóá óôï 1997 êáé ðñïâëÝðåôáé üôé óôï ìÝëëïí ï áñéè-
ìüò áõôüò èá äéðëáóéáóôåß.
ÌåôáöïñÝò
Ôá ðéï óïâáñÜ ðåñéâáëëïíôéêÜ ðñïâëÞìáôá ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò
óõíäÝïíôáé ìå ôéò ìåôáöïñÝò (Åéê. 2.17). ÁõôÝò åßíáé õðåýèõíåò ãéá ôï ìå-
ãáëýôåñï ìÝñïò ôùí åêðïìðþí ìïíïîåéäßïõ êáé äéïîåéäßïõ ôïõ Üíèñáêá.
ÐáñÜëëçëá,åßíáé õðåýèõíåò ãéá ôï èüñõâï êáé ôéò óïâáñÝò åðéðôþóåéò
óôçí õãåßá ôùí áíèñþðùí. Ðáñüëá áõôÜ, ç åîÝëéîç êáé ç áíÜðôõîÞ ôïõò
äåí åßíáé äõíáôüí íá óôáìáôÞóåé. Ôá ðëÜíá ðïõ ó÷åäéÜæïíôáé ãéá ôï ìÝë-
ëïí ðñÝðåé íá êáëýðôïõí ôéò áíÜãêåò ãéá ãñÞãïñç êáé åýêïëç ìåôáêßíç-
óç áíèñþðùí êáé åìðïñåõìÜôùí ìå ôï ìéêñüôåñï äõíáôü êüóôïò. Ìåñé-

êÜ áðü ôá ìÝôñá ðïõ ðñïùèåß ç ÅõñùðáúêÞ ÅðéôñïðÞ åßíáé ôá åîÞò:
áëëáãÝò óôçí ôå÷íïëïãßá êáé ôá êáýóéìá ãéá ôïí ðåñéïñéóìü ôùí åê-
ðïìðþí,
êáèéÝñùóç öüñùí êáé åðéäïôÞóåùí ãéá ôç óôñïöÞ ôçò æÞôçóçò ðñïò
ìÝóá ìåôáöïñÜò ðéï öéëéêÜ ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí, üðùò ï óéäçñüäñï-
ìïò êáé ôá ðëïßá,
êáôÜóôñùóç ó÷åäßùí ãéá ôçí åëá÷éóôïðïßçóç ôùí áñíçôéêþí åðéðôþ-
óåùí óôç öýóç áðü ôá äßêôõá ìåôáöïñÜò. Ç áñ÷Þ èá ãßíåé áðü ôá
äéåõñùðáúêÜ äßêôõá. Ôá äßêôõá áõôÜ óõíäõÜæïõí óéäçñüäñïìïõò õ-
øçëÞò êáé óõìâáôéêÞò ôá÷ýôçôáò, áõôïêéíçôüäñïìïõò, åóùôåñéêÞ íáõ-
óéðëïÀá, ëéìÜíéá êáé áåñïäñüìéá êáé
åíèÜññõíóç ôçò óéäçñïäñïìéêÞò ìåôáöïñÜò öïñôßùí óå ìåãÜëåò áðï-
óôÜóåéò êáé áðïèÜññõíóç ôçò ÷ñçóéìïðïßçóçò ôùí áõôïêéíçôüäñïìùí.
Å é ê ü í á 2 . 1 7
Óïâáñü ðåñéâáëëïíôéêü ðñüâëçìá äçìéïõñãïýí ïé ìåôáöïñÝò.
ÅíÝñãåéá
¼ðùò ãíùñßæïõìå, ç ðáñáãùãÞ åíÝñãåéáò åßíáé ç ìåãáëýôåñç ðçãÞ

åêðïìðþí äéïîåéäßïõ ôïõ Üíèñáêá, ôï ïðïßï åßíáé Ýíá áðü ôá óçìáíôéêü-
ôåñá áÝñéá ðïõ óõìâÜëëïõí óôéò êëéìáôïëïãéêÝò áëëáãÝò. Åðßóçò, ðñï-
âëÞìáôá, üðùò ç ôïðéêÞ ñýðáíóç ôçò áôìüóöáéñáò êáé ç êáôáóôñïöÞ ôùí

êáëëéåñãåéþí, åßíáé äõíáôüí íá Ý÷ïõí ôéò ñßæåò ôïõò óôçí ðáñáãùãÞ åíÝñ-
ãåéáò.
Ãéá íá ðåñéïñßóåé ôçí êáôáíÜëùóç åíÝñãåéáò, ç Å.Å. ðñüôåéíå ôçí êá-
èéÝñùóç åíüò öüñïõ åíÝñãåéáò/ äéïîåéäßïõ ôïõ Üíèñáêá, ï ïðïßïò èá ï-
äçãïýóå óôç ÷ñçóéìïðïßçóç êáõóßìùí ìå ëéãüôåñï Üíèñáêá, üðùò ôï öõ-
óéêü áÝñéï. Ç ðñüêëçóç ãéá ôï ìÝëëïí åßíáé ç åíóùìÜôùóç ôùí èåìÜôùí
ãéá ôï ðåñéâÜëëïí óôïí ðñïãñáììáôéóìü ó÷åôéêÜ ìå ôçí ðáñáãùãÞ êáé
ôçí ðñïóöïñÜ åíÝñãåéáò. Åðßóçò áðïöáóéóôéêÞò óçìáóßáò èá åßíáé êáé ç
ðéèáíÞ åíáñìüíéóç ôïõ óôü÷ïõ ôçò ðñïóôáóßáò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò ìå
ôïõò óôü÷ïõò ôçò áíôáãùíéóôéêüôçôáò ôùí åõñùðáúêþí âéïìç÷áíéþí êáé
ôçò åîáóöÜëéóçò ôïõ åöïäéáóìïý ôçò Å.Å. ìå åíÝñãåéá.
Ãåùñãßá
Ç ãåùñãßá êáôÝ÷åé ôçí êïñõöáßá èÝóç áíÜìåóá óôéò ðïëéôéêÝò ôçò Åõ-
ñùðáúêÞò ¸íùóçò êáé ãé áõôü ôï ëüãï áðïññïöÜ êáé ôï ìåãáëýôåñï ìÝ-
ñïò ôïõ êïéíïôéêïý ðñïûðïëïãéóìïý. Ôáõôü÷ñïíá üìùò ç åíôáôéêïðïßçóÞ
ôçò áðåéëåß ôçí ðïéüôçôá ôïõ ðüóéìïõ íåñïý, ìåéþíåé ôïõò ðëçèõóìïýò
ðïõëéþí êáé æþùí ðïõ õðÞñ÷áí ãéá ÷éëéÜäåò ÷ñüíéá, áðåéëåß ôá öõôÜ, ôá
ôïðßá êáé ôá äÜóç ôçò Åõñþðçò.
Ç ìåôáññýèìéóç ôçò ÊïéíÞò ÁãñïôéêÞò ÐïëéôéêÞò ôïõ 1992 ðñïâëÝðåé
ôçí êáèéÝñùóç êéíÞôñùí ãéá ôïõò ãåùñãïýò ïé ïðïßïé åßíáé äéáôåèåéìÝíïé
íá ìåéþóïõí ôçí Ýíôáóç ôùí ðáñáãùãéêþí óõíôåëåóôþí, íá ðñïóôáôåý-
óïõí ôç âéïðïéêéëüôçôá êáé íá ðåñéïñßóïõí ôç ñýðáíóç. Åðßóçò, óå äéÜ-
öïñåò ðåñéï÷Ýò ðáñÝ÷ïíôáé êåöÜëáéá ãéá ôç âéïëïãéêÞ ãåùñãßá, ãéá ôç
äéáôÞñçóç ïñéóìÝíùí ôïðéêþí åéäþí êáé ãéá ôçí ðñïóùñéíÞ ðáýóç ôçò
êáëëéÝñãåéáò ïñéóìÝíùí åéäþí.
Ãéá íá ìðïñÝóïõìå íá Ý÷ïõìå ôá ðïèçôÜ áðïôåëÝóìáôá ðñÝðåé ç áíá-
èåþñçóç ôçò ÊÁÐ íá óõíå÷éóôåß, þóôå íá áíôéêáôáóôáèïýí ôá ìÝôñá ðïõ
ôüóï ÷ñüíéá åöáñìüæïíôáí êáé áöïñïýóáí óôç óôÞñéîç ôùí ôéìþí áðü
ìÝôñá Üìåóçò åíßó÷õóçò, ôá ïðïßá èá óõíäÝïíôáé ìå ôéò ðåñéâáëëïíôéêÝò
óõíèÞêåò. Ôá ðåñéâáëëïíôéêÜ ðñïâëÞìáôá èá ðñÝðåé åðßóçò íá åíóùìá-
ôùèïýí óôá ðñïãñÜììáôá êïéíÞò ïñãÜíùóçò ôùí áãïñþí. Áðáéôåßôáé, ôÝ-
ëïò, åíçìÝñùóç êáé åêðáßäåõóç ôùí áãñïôþí, þóôå íá ìðïñÝóïõí íá êá-
ôáíïÞóïõí ôçí áíáãêáéüôçôá ãéá ïñèïëïãéêÞ ÷ñÞóç ôùí ëéðáóìÜôùí êáé
ôùí öõôïöáñìÜêùí.
Ôïõñéóìüò
Êáé óôçí ðåñßðôùóç ôïõ ôïõñéóìïý ç Ýííïéá ðïõ áíáìÝíåôáé íá êõ-

ñéáñ÷Þóåé åßíáé áõôÞ ôçò áåéöïñßáò. ÅðåéäÞ áêñéâþò áíáìÝíåôáé áýîçóç
ôïõ ðáãêüóìéïõ ôïõñéóìïý, ðñÝðåé íá ëçöèïýí üëá ôá ìÝôñá, þóôå íá á-
ðïôñáðåß ç áíåîÝëåãêôç áíÜðôõîç ôïõ ôïõñéóìïý. Ï áåéöïñéêüò ôïõñé-
óìüò óõíåðÜãåôáé êáèáñü ðåñéâÜëëïí ìå åðáñêåßò öõóéêïýò ðüñïõò ãéá
ôçí éêáíïðïßçóç åíüò ìåãÜëïõ áñéèìïý áíèñþðùí. Ôá ìåãáëýôåñá êýìá-
ôá ôïõñéóìïý äÝ÷ïíôáé ôá âïõíÜ êáé ïé áêôÝò, ãé áõôü êáé ðñÝðåé íá ðñï-
óôáôåõôïýí éäéáßôåñá.
Ïé ðïëéôéêÝò ôçò Å.Å. ãéá ôïí ôïõñéóìü, üðùò ðñïêýðôïõí áðü ôï ÐÝ-
ìðôï Ðñüãñáììá ÄñÜóçò, Ý÷ïõí ùò óôü÷ï ôç âåëôßùóç ôçò äéá÷åßñéóçò
ôïõ ìáæéêïý ôïõñéóìïý, ôçí ðñïóôáóßá ôùí ðáñÜêôéùí (Åéê.2.18) êáé ôùí
ïñåéíþí ðåñéï÷þí, ôç âåëôßùóç ôçò ðïéüôçôáò ôùí ðáñå÷üìåíùí õðçñå-
óéþí, Ýôóé þóôå íá ðåñéïñßæïíôáé ïé áñíçôéêÝò åðéðôþóåéò ãéá ôï ðåñéâÜë-
ëïí. Ç áíÜðôõîç ôïõ ôïõñéóìïý, ãéá íá ìçí åðéâáñýíåé ôïõò öõóéêïýò ðü-
ñïõò, ðñÝðåé íá ãßíåôáé óå óõíåñãáóßá ìå ìÝôñá ðïõ èá ëáìâÜíïíôáé
óôïõò ôïìåßò ôùí ìåôáöïñþí êáé ôçò åíÝñãåéáò. ÊáèïñéóôéêÞ èá ðñÝðåé
íá åßíáé êáé ç óõììåôï÷Þ ôùí ðïëéôþí, ïé ïðïßïé ðñÝðåé íá åíçìåñùèïýí
ó÷åôéêÜ ìå ôéò åðéðôþóåéò ôïõ ôïõñéóìïý óå ôïðéêü åðßðåäï, ðïõ åßíáé áõ-
ôü ðïõ ôïõò áöïñÜ ðåñéóóüôåñï. Ôï Ôáìåßï Óõíï÷Þò (Ýíá áðï ôá ÷ñçìá-
ôïäïôéêÜ üñãáíá ôçò Å.Å.) èá åðçñåÜóåé óçìáíôéêÜ ôïí ôïõñéóìü óôéò ìå-
óïãåéáêÝò ÷þñåò ìå ôçí åíßó÷õóç ðïõ ðáñÝ÷åé óôéò åðåíäýóåéò ãéá ôç äç-
ìéïõñãßá õðïäïìþí ýäñåõóçò êáé åðåîåñãáóßáò ôùí õäÜôùí.
Ãéá íá åßíáé áðïôåëåóìáôéêÝò ïé êõâåñíçôéêÝò ðïëéôéêÝò, ðñÝðåé íá âá-
óßæïíôáé óôçí åíçìÝñùóç ôùí ðïëéôþí. Ïé ðïëßôåò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò
Ý÷ïõí ôï äéêáßùìá ôçò åíçìÝñùóçò ðÜíù óå èÝìáôá ðïõ áöïñïýí ôï ðåñé-
âÜëëïí êáé ãé áõôü ôï ëüãï ôá êñÜôç-ìÝëç åßíáé õðï÷ñåùìÝíá íá äçìïóéåý-
ïõí ðëçñïöïñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôçí êáôÜóôáóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò.
Ôá ðñþôá åðßóçìá óôïé÷åßá ãéá ôçí êáôÜóôáóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò äç-
ìïóéåýôçêáí ôï 1994 ìå ôçí ßäñõóç ôïõ Åõñùðáúêïý Ïñãáíéóìïý Ðåñé-
âÜëëïíôïò (Å.Ï.Ð.). ¸äñá ôïõ ÅÏÐ åßíáé ç Êïðåã÷Üãç. ¸÷åé ôçí éäéáé-
ôåñüôçôá üôé óôá ìÝëç ôïõ ðåñéëáìâÜíïíôáé êáé ÷þñåò åêôüò êïéíüôçôáò
üðùò ç Íïñâçãßá êáé ç Éóëáíäßá. Óêïðüò ôïõ åßíáé ç ðáñï÷Þ áíåîÜñôç-
ôùí, áíôéêåéìåíéêþí êáé áîéüðéóôùí ðëçñïöïñéþí ó÷åôéêÜ ìå ôçí êáôÜ-
óôáóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò óôçí Åõñþðç. Åêäßäåé ðåñéïäéêÝò åêèÝóåéò ìå
èÝìá ôçí êáôÜóôáóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò êáé óÞìåñá ðåñéóóüôåñï áó÷ï-
ëåßôáé ìå óåéñÜ èåìÜôùí ðïõ ðåñéëáìâÜíïõí ôçí ðïéüôçôá ôïõ áÝñá êáé
ôç äéáôÞñçóç ôçò öýóçò.
Å é ê ü í á 2 . 1 8
Ç ðñïóôáóßá ôùí ðáñÜêôéùí ðåñéï÷þí åßíáé
óôïõò óôü÷ïõò ôùí ðïëéôéêþí ôçò Å.Å.
¸íá äåýôåñï äéêáßùìá ôùí ðïëéôþí ôçò Å.Å. åßíáé ôï äéêáßùìá ôçò
äéáâïýëåõóçò. Ãéá ôï ëüãï áõôü óôá ðëáßóéá ôïõ ÐÝìðôïõ ÐñïãñÜììáôïò
ÄñÜóçò äçìéïõñãÞèçêå ôï Åõñùðáúêü Óõìâïõëåõôéêü Öüñïõì ãéá ôï ðå-
ñéâÜëëïí êáé ôçí áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç. Áõôü áðïôåëåßôáé áðü 32 åêðñï-
óþðïõò åðé÷åéñÞóåùí, êáôáíáëùôþí, óõíäéêÜôùí êáé åíþóåùí, ðåñéâáë-
ëïíôéêþí ïìÜäùí, ôïðéêþí êáé ðåñéöåñåéáêþí áñ÷þí.
¸íá ôñßôï äéêáßùìá åßíáé áõôü ôçò áíáèåþñçóçò êõâåñíçôéêþí áðï-
öÜóåùí. Ïé ðïëßôåò Ý÷ïõí ôï äéêáßùìá íá êáôáöýãïõí óôá äéêáóôÞñéá
ðñïêåéìÝíïõ íá áíáèåùñçèåß ìéá êõâåñíçôéêÞ áðüöáóç ç ïðïßá Ýñ÷åôáé
óå áíôßèåóç ìå ôï äßêáéï ôçò Å.Å. ãéá ôï ðåñéâÜëëïí. ÔÝëïò, ïé ðïëßôåò Ý-
÷ïõí ôï äéêáßùìá ôçò Üíôëçóçò ïöÝëïõò áðü ôï äßêáéï ôçò ¸íùóçò. Ìðï-
ñïýí äçëáäÞ íá áóêÞóïõí ôá äéêáéþìáôÜ ôïõò, ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôï
äßêáéï ôçò ¸íùóçò, áêüìç êáé óôçí ðåñßðôùóç ðïõ áõôü äåí Ý÷åé åíóù-
ìáôùèåß óôï åèíéêü äßêáéï.
Ðåñßëçøç
Ùò áãñïôéêÞ ðáñáãùãÞ íïåßôáé ôï óýíïëï ôùí ïéêïíïìéêþí äñá-

óôçñéïôÞôùí óôïí áãñïôéêü ÷þñï. Ç ãåùñãéêÞ ðáñáãùãÞ (öõôéêÞ
êáé æùúêÞ) åßíáé óçìáíôéêÞ êáé ôéò ðåñéóóüôåñåò öïñÝò ç êõñßáñ÷ç
ïéêïíïìéêÞ äñáóôçñéüôçôá óôéò áãñïôéêÝò ðåñéï÷Ýò. Ãéá ôçí ðáñá-
ãùãÞ ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí ÷ñçóéìïðïéïýíôáé óõíôåëåóôÝò ðá-
ñáãùãÞò, ç ÷ñÞóç ôùí ïðïßùí åðçñåÜæåé ôï ðåñéâÜëëïí. Åííïéïëï-
ãéêÜ, ôï ðåñéâÜëëïí áíáöÝñåôáé óôï óýíïëï ôùí öõóéêþí êáé áí-
èñùðïãåíþí ðáñáãüíôùí ðïõ âñßóêïíôáé óå áëëçëåðßäñáóç êáé å-
ðçñåÜæïõí ôçí ïéêïëïãéêÞ éóïññïðßá (÷ëùñßäá, ðáíßäá, ìïñöïëïãß-
á ÷þñïõ, áÝñáò, ýäáôá, êëð). Óôç ãåùñãéêÞ ðáñáãùãÞ éäéáßôåñç óç-
ìáóßá áðü Üðïøç ðåñéâÜëëïíôïò Ý÷åé ôï åíáÝñéï ðåñéâÜëëïí êáèþò
êáé ôï Ýäáöïò. Óçìáíôéêïß ðáñÜãïíôåò ôïõ åíáÝñéïõ ðåñéâÜëëïíôïò,
ðïõ åðçñåÜæïõí ôç ãåùñãéêÞ äñáóôçñéüôçôá åßíáé ç çëéáêÞ áêôéíï-
âïëßá, ç èåñìïêñáóßá, ç áôìïóöáéñéêÞ õãñáóßá êáé ï Üíåìïò. Ôï Ý-
äáöïò áðïôåëåß ôï ìÝóï óôï ïðïßï ôá öõôÜ óôçñßæïíôáé êáé áíá-
ðôýóóïõí ôï ñéæéêü ôïõò óýóôçìá, áðü ôï ïðïßï ðñïìçèåýïíôáé ôá
èñåðôéêÜ óôïé÷åßá ãéá ôçí éêáíïðïßçóç ôùí áíáãêþí èñÝøçò ôïõò
êáé ôçí ðáñáãùãÞ ðñïúüíôùí.
Ç áíÜãêç áýîçóçò ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãéêüôçôáò, ãéá êÜëõøç
Üìåóùí êáé åðéôáêôéêþí áíáãêþí óå ãåùñãéêÜ ðñïúüíôá, áíáæçôÞ-
èçêå óôç ÷ñçóéìïðïßçóç äéáöüñùí ÷çìéêþí óêåõáóìÜôùí. Ôá ÷çìé-
êÜ áõôÜ óêåõÜóìáôá ïíïìÜæïíôáé áãñï÷çìéêÜ êáé ÷ñçóéìïðïéïý-
íôáé ìå ðïéêßëïõò ôñüðïõò êáôÜ ôç äéáäéêáóßá ôçò ãåùñãéêÞò ðáñá-
ãùãÞò êáé ìåôáðïßçóçò. Ôá áãñï÷çìéêÜ ìðïñåß íá åßíáé åíôïìïêôü-
íá, ìõêçôïêôüíá, æéæáíéïêôüíá, Þ ìðïñåß íá åßíáé ëéðÜóìáôá êáé
âåëôéùôéêÜ ôïõ åäÜöïõò. ÓÞìåñá ðïõ ôá ðåñéâáëëïíôéêÜ æçôÞìáôá
âñßóêïíôáé óôç ðñþôç ãñáììÞ åíäéáöÝñïíôïò, áíáðôýóóïíôáé ðñï-
ãñÜììáôá äñÜóçò, ôá ïðïßá ðåñéëáìâÜíïõí èåóìéêïýò ðåñéïñé-
óìïýò ãéá ôéò ãåùñãéêÝò ðñáêôéêÝò êáé èÝôïõí üñéá ãéá ôç ÷ñçóéìï-
ðïßçóç ôùí áãñï÷çìéêþí. Äõï åßíáé ïé ìåãÜëåò êáôçãïñßåò áãñï÷ç-
ìéêþí: ôá öõôïöÜñìáêá Þ êáé ðáñáóéôïêôüíá êáé ôá ëéðÜóìáôá.
Ç õðïâÜèìéóç ôùí õäÜôéíùí ðüñùí åßíáé ßóùò ôï ìåãáëýôåñï
ðñüâëçìá ðïõ ðñïêýðôåé áðü ôç ÷ñÞóç ôùí áãñï÷çìéêþí. Ôá ÷çìé-
êÜ ëéðÜóìáôá êáé êõñßùò ôï Üæùôï êáé ï öþóöïñïò åßíáé õðåýèõíá

ãéá ôï öáéíüìåíï ôïõ åõôñïöéóìïý. Ï åõôñïöéóìüò åßíáé ç õðåñáíÜ-
ðôõîç ôçò õäñüâéáò öõôéêÞò ïìÜäáò (öõôïðëáãêôüí, öýêéá êëð.), ëü-
ãù ôçò Üöèïíçò ðáñïõóßáò èñåðôéêþí õëéêþí óôï íåñü. Ç áýîçóç
ôçò öõôéêÞò âéïìÜæáò ôïõ íåñïý ãßíåôáé óå ôÝôïéï âáèìü ðïõ äåí
ìðïñåß íá êáôáíáëùèåß áðü ôá áíþôåñá åßäç. Ôåëéêü áðïôÝëåóìá
åßíáé ç áëëïßùóç ôçò ðïéüôçôáò ôïõ íåñïý, ç ïðïßá áðïìáêñýíåé ôá
áíþôåñá åßäç ôçò õäÜôéíçò êïéíùíßáò, ôá ïðïßá êáôáíáëþíïíôáé êõ-
ñßùò áðü ôïí Üíèñùðï. Áêüìç, ïé áðïññïÝò ôùí ãåùñãéêþí åêìå-
ôáëëåýóåùí ðåñéÝ÷ïõí ïñãáíéêÝò ýëåò, ëéðÜóìáôá, öõôïöÜñìáêá,
ôá ïðïßá ôåßíïõí íá áëëïéþóïõí ôçí áéóèçôéêÞ ôùí ÷þñùí öõóéêÞò
áíáøõ÷Þò, üðùò åßíáé ôá äÜóç, ïé ëßìíåò, ôá ðïôÜìéá êáé ïé ÷þñïé
êïëýìâçóçò. Åðßóçò êáôáóôñÝöïõí ðïëëÜ åßäç ôçò Üãñéáò ÷ëùñßäáò
êáé ðáíßäáò.
Ôá áóôéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá Ý÷ïõí åéóñïÝò (ôï íåñü, ç åíÝñãåéá, ôá
åìðïñåýìáôá, ïé ðñþôåò ýëåò êáé ïé Üíèñùðïé) êáé åêñïÝò (ôá ðñï-
úüíôá, ïé Üíèñùðïé êáé ôá áðüâëçôá). Ãéá íá åîáóöáëéóôåß ç éóïñ-
ñïðßá åíüò áóôéêïý ïéêïóõóôÞìáôïò ðñÝðåé áõôü íá åîáóöáëßæåé ôéò
åéóñïÝò ôïõ, êáé íá ìçí äçìéïõñãïýí ðñïâëÞìáôá áðïññüöçóçò ïé
åêñïÝò ôïõ. Ôá áãñïôéêÜ ïéêïóõóôÞìáôá åßíáé ðñïúüíôá ôçò ðáñÝì-
âáóçò ôïõ áíèñþðïõ óôçí åîÝëéîç ôùí öõóéêþí ïéêïóõóôçìÜôùí ìÝ-
óá áðü ôïí ðñïóáíáôïëéóìü ôçò ðïéêéëßáò ôïõò ìå ôçí åßóïäï ôùí
äéáöüñùí ôýðùí öõôéêþí êáëëéåñãåéþí êáé åêôñïöþí æþùí. ÐáñÜ-
äåéãìá áëëçëåðéäñÜóåùí ôùí áóôéêþí ìå ôá áãñïôéêÜ ïéêïóõóôÞìá-
ôá åßíáé ç ýðáñîç ïéêéóìþí êáé ìåôáðïéçôéêþí ìïíÜäùí ðïõ áðïôå-
ëåß åìðüäéï óôç ãåùñãéêÞ åðÝêôáóç, éäéáßôåñá óå äõíáìéêïýò êëÜ-
äïõò ìå õøçëÞ ïéêïíïìéêÞ áðüäïóç. ¢ëëï ðáñÜäåéãìá åßíáé ç ìåñé-
êÞ áëëáãÞ ôùí ãåùñãéêþí ÷ñÞóåùí ãçò, õðü ôïí üñï üôé áõôÞ ãßíå-
ôáé ðñïò ôçí êáôåýèõíóç ðéï ðñïóïäïöüñùí ÷ñÞóåþí ôçò, üðùò
ôïõñéóìüò, ðáñáèåñéóôéêÞ êáôïéêßá êáé ðïôÝ ðñïò ëéãüôåñï åðéêåñ-
äåßò äñáóôçñéüôçôåò.
«ÁåéöïñéêÞ áíÜðôõîç» èåùñåßôáé ç «áíÜðôõîç ðïõ êáëýðôåé ôéò
áíÜãêåò ôïõ ðáñüíôïò, ÷ùñßò üìùò íá èÝôåé óå êßíäõíï ôç äõíáôüôç-
ôá ôùí ìåëëïíôéêþí ãåíåþí íá êáëýøïõí ôéò äéêÝò ôïõò áíÜãêåò».
ÌÝóá óôï ðëáßóéï ôçò áåéöïñéêÞò áíÜðôõîçò åíôÜóóåôáé êáé ç áåé-
öïñéêÞ ãåùñãßá. Ç ìïñöÞ áõôÞò ôçò ãåùñãßáò äåí ðåñéïñßæåôáé óå
ãåùñãéêÝò ðñáêôéêÝò öéëéêÝò ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí êáé ôá öõóéêÜ äéá-
èÝóéìá, áëëÜ Ý÷åé åõñýôåñåò êïéíùíéêï-ïéêïíïìéêÝò äéáóôÜóåéò á-
öïý óõíäÝåé áîßåò üðùò åßíáé ç ðñïóôáóßá êáé ç áíÜäåéîç ôïõ áãñï-
ôéêïý ÷þñïõ (ð÷. ðïëéôéóôéêÞ êëçñïíïìéÜ).
Ðåñéóóüôåñï öéëéêÞ ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí ãåùñãßá åßíáé ç åðïíï-
ìáæüìåíç «ïëïêëçñùìÝíç ðáñáãùãÞ». Ùò ïëïêëçñùìÝíç ðáñáãù-
ãÞ íïåßôáé ï óõíäõáóìüò âéïëïãéêþí, êáëëéåñãçôéêþí êáé ÷çìéêþí
ìåèüäùí óôéò ãåùñãéêÝò ðñáêôéêÝò. Êáô ïõóßá, ç ïëïêëçñùìÝíç
ðáñáãùãÞ óôï÷åýåé óôç ìéêñüôåñç äõíáôÞ ÷ñÞóç ôïîéêþí ïõóéþí,
þóôå íá ðåôõ÷áßíåôáé ï ðáñáãùãéêüò óôü÷ïò ìå ôç ìéêñüôåñç äõíá-
ôÞ õðïâÜèìéóç ôïõ öõóéêïý ðåñéâÜëëïíôïò. Ç «âéïëïãéêÞ ãåùñãßá»
åßíáé ï ôñüðïò ïñãÜíùóçò ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò ìå ôïí ïðïßï
ôá ðáñáãüìåíá ãåùñãéêÜ ðñïúüíôá åßíáé áðáëëáãìÝíá áðü ÷çìéêÜ
õðïëåßììáôá, áöïý äåí ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôçí ðáñáãùãÞ ôïõò
÷çìéêÜ óêåõÜóìáôá.
Ôá ðåñéâáëëïíôéêÜ ðñïâëÞìáôá åßíáé ôï áðïôÝëåóìá ôçò áëëçëå-
ðßäñáóçò ôçò áíèñþðéíçò äñáóôçñéüôçôáò ìå ôï ðåñéâÜëëïí. Ãéá ôï
ëüãï áõôü åßíáé áíáãêáßá ç óõóôçìáôïðïßçóç ìéáò ðïëéôéêÞò ðïõ íá
áó÷ïëåßôáé ìå ôï ðåñéâÜëëïí. Ôá åñãáëåßá (ïéêïíïìéêÜ, êáíïíéóôé-
êÜ êáé êïéíùíéêÜ) áõôÞò ôçò ðïëéôéêÞò, åßíáé ôá ìÝóá åêåßíá ôá ïðïß-
á ìðïñïýí íá áëëÜîïõí ôçí áíèñþðéíç äñáóôçñéüôçôá êáé Ý÷ïõí ùò
óôü÷ï ôçí ðåñéâáëëïíôéêÞ ðñïóôáóßá êáé áíáâÜèìéóç.
Ôï ðåñéâÜëëïí åßíáé Ýíá êïéíü áãáèü, ôï ïðïßï äåí Ý÷åé óýíïñá.
Áõôü áêñéâþò ôï ÷áñáêôçñéóôéêü áðïôÝëåóå êáé ôçí ðñþôç âÜóç ãéá
ôçí áíÜðôõîç ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò ðïëéôéêÞò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íù-
óçò. Ïé ðñþôåò ïäçãßåò ðïõ åêäüèçêáí áöïñïýóáí óôçí åðéóÞìáí-
óç ôùí åðéêßíäõíùí ÷çìéêþí ïõóéþí, ôï ðüóéìï íåñü, ôçí ðñïóôáóß-
á ôùí õäÜôùí êáé ôïí Ýëåã÷ï ôùí ñýðùí. ÓÞìåñá ç ðåñéâáëëïíôéêÞ
äéÜóôáóç Ý÷åé åíóùìáôùèåß óå üëåò ôéò ïéêïíïìéêÝò êáé êïéíùíéêÝò
ðïëéôéêÝò ôçò Å.Å. ðïõ áöïñïýí óôï åìðüñéï, ôç âéïìç÷áíßá, ôçí å-
íÝñãåéá, ôç ãåùñãßá, ôéò ìåôáöïñÝò êáé ôïí ôïõñéóìü. Ïé ðïëßôåò ôçò
ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò Ý÷ïõí ôï äéêáßùìá ôçò åíçìÝñùóçò ðÜíù óå
èÝìáôá ðïõ áöïñïýí ôï ðåñéâÜëëïí êáé ãé áõôü ôï ëüãï õðï÷ñåþ-
íïíôáé ôá êñÜôç-ìÝëç íá äçìïóéåýïõí ðëçñïöïñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôçí
êáôÜóôáóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò.
ÅñùôÞóåéò
1. Ðùò èá ïñßæáôå ôï ðåñéâÜëëïí;
2. Ðïéá åßíáé ç óçìáóßá ôïõ åíáÝñéïõ ðåñéâÜëëïíôïò óôç ãåùñãé-

êÞ ðáñáãùãÞ;
3. Ðùò åðçñåÜæåé ôç ãåùñãéêÞ äñáóôçñéüôçôá á) ç çëéáêÞ áêôéíï-

âïëßá, â) ç èåñìïêñáóßá, ã) ç áôìïóöáéñéêÞ õãñáóßá êáé ä) ï Ü-
íåìïò;
4. ÁíáöÝñáôå, óõíïðôéêÜ, ðùò óõíäÝåôáé ôï Ýäáöïò ìå ôç ãåùñãé-

êÞ äñáóôçñéüôçôá.
5. Ôé åßíáé ôá «áãñï÷çìéêÜ» êáé ðïéïò ï ñüëïò ôïõò óôç ãåùñãéêÞ

ðáñáãùãÞ; Ðùò ôá áãñï÷çìéêÜ óõíäÝïíôáé ìå ôï ðåñéâÜëëïí;
6. Ðïéá åßíáé ôá ðáñáóéôïêôüíá êáé ðïéåò åßíáé ïé äéáêñßóåéò ôïõò

áíÜëïãá ìå ôï ôñüðï äñÜóçò ôïõò;
7. Ôé åßíáé ôá ëéðÜóìáôá; ÄéÜêñéóç ôùí ëéðáóìÜôùí âÜóåé ôùí ëé-

ðáóìáôéêþí ôïõò óôïé÷åßùí.
8. Ôé åßíáé ç ÷ëùñÜ ëßðáíóç;
9. ÁíáöÝñáôå, óõíïðôéêÜ ôé ãíùñßæåôå ãéá ôçí õðïâÜèìéóç ôùí õ-

äÜôéíùí ðüñùí êáé ôïõ öõóéêïý ôïðßïõ áðü ôç ãåùñãéêÞ äñá-
óôçñéüôçôá.
10. Ðïéåò åßíáé ïé åðéðôþóåéò ôçò áóôéêÞò ïñãÜíùóçò óôá áãñïôéêÜ

ïéêïóõóôÞìáôá;
11. Ôé åßíáé «áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç» êáé ðïéåò åßíáé ïé ðñïûðïèÝóåéò

óôÞñéîçò êáé åðéôõ÷ßáò ôçò; Ðùò óõíäÝåôáé ìå ôçí áåéöïñéêÞ á-
íÜðôõîç ç «áåéöïñéêÞ ãåùñãßá»;
12. Ðïéá ðåñéâáëëïíôéêÜ ìÝôñá ðñïùèåß ç ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç ó÷å-

ôéêÜ ìå ôçí áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç êáé ôçí áåéöïñéêÞ ãåùñãßá;
13. Ôé åßíáé «ïëïêëçñùìÝíç ðáñáãùãÞ» êáé ôé «âéïëïãéêÞ ãåùñãßá;

ÁíáöÝñáôå óõíïðôéêÜ ôçí êáôÜóôáóç ôçò âéïëïãéêÞò ãåùñãßáò
óôçí ÅëëÜäá.
14. Ãéáôß õðÜñ÷åé áíÜãêç ãéá ìéá ðåñéâáëëïíôéêÞ ðïëéôéêÞ; ÁíáöÝ-

ñáôå óõíïðôéêÜ ôá åñãáëåßá ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò ðïëéôéêÞò.
15. Ðïéåò åßíáé ïé áñ÷Ýò ôçò ðåñéâáëëïíôéêÞò ðïëéôéêÞò;
16. ÁíáöÝñáôå, óõíïðôéêÜ, ôéò ðåñéâáëëïíôéêÝò ðáñåìâÜóåéò, êáôÜ

ôïìÝá ïéêïíïìéêÞò äñáóôçñéüôçôáò, üðùò áíáöÝñïíôáé óôï ÐÝ-
ìðôï Ðñüãñáììá ÄñÜóçò ãéá ôï ðåñéâÜëëïí ôçò ÅõñùðáúêÞò
ÄñÜóçò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò.
17. Ðïéá åßíáé ôá äéêáéþìáôá ôùí ðïëéôþí ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò

ãéá ôï ðåñéâÜëëïí;

Agrotourismos Kai Anaptiksi

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Agrotourismos Kai Anaptiksi

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

ÕÐÏÕÑÃÅÉÏ ÅÈÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ ÊÁÉ ÈÑÇÓÊÅÕÌÁÔÙÍ

ÁÃÑÏÔÏÕÑÉÓÌÏÓ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔÕÎÇ

ÔÅ×ÍÉÊÁ ÅÐÁÃÃÅËÌÁÔÉÊÁ ÅÊÐÁÉÄÅÕÔÇÑÉÁ

Eéäéêüôçôá: ÐåñéâÜëëïíôïò êáé Áãñïôïõñéóìïý

ÊáëäÞò Ðáíáãéþôçò Èåïäùñïðïýëïõ ÅëÝíç

Áëåîüðïõëïò Ãåþñãéïò ÃéáííïõæÜêïõ Áëåîßá

ÁÃÑÏÔÏÕÑÉÓÌÏÓ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔÕÎÇ

ÔÅ×ÍÉÊÁ ÅÐÁÃÃÅËÌÁÔÉÊÁ ÅÊÐÁÉÄÅÕÔÇÑÉÁ

Eéäéêüôçôá: ÐåñéâÜëëïíôïò êáé Áãñïôïõñéóìïý

óìÝíç ãåùñãéêÞ åêìåôÜëëåõóç. Ãé áõôü, ïé ãåùñãïß ìå ôçí åíáó÷ü-

ÐñÝðåé áêüìç íá óçìåéùèåß üôé óå äéÜöïñåò ÷þñåò, áëëÜ êáé óôç

êÝò êáé ÷ñÞóéìåò õðïäåßîåéò êáé êñßóåéò ôïõò. Áêüìç, åõ÷áñéóôßåò

1.1 ÁíÜðôõîç - ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç: Ýííïéåò

 ïé Ýííïéåò ôçò åëåõèåñßáò, ôçò äçìïêñáôßáò êáé ôçò äéêáéïóýíçò, ìå é-

 ç õéïèÝôçóç êáé äéÜäïóç áîéþí, üðùò ï óåâáóìüò ôçò ðñïóùðéêüôçôáò

Óõíåðþò, ç Ýííïéá ôçò áíÜðôõîçò, åßíáé ðïëýðëåõñç, óýíèåôç, ìå ðï-

Óôçí ïéêïíïìéêÞ ïñïëïãßá, ïé Ýííïéåò "áíÜðôõîç" (development) êáé

Ï üñïò "áíÜðôõîç" åßíáé åõñýôåñïò ôïõ üñïõ "ìåãÝèõíóç" êáé ðáñá-

ÔõðéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí áíáðôõóóüìåíùí ÷ùñþí åßíáé:

 ï äéïãêùìÝíïò, áëëÜ ðñùôüãïíá Þ ðáñáäïóéáêÜ ïñãáíùìÝíïò, ðñù-

 ïé ðëçèõóìéáêÝò ðéÝóåéò (áíåñãßá, õðïáðáó÷üëçóç, õøçëüò ñõèìüò

Óçìåéþíåôáé üôé ôá ðáñáðÜíù åßíáé åíäåéêôéêÜ êáé éó÷ýïõí óå äéáöï-

 óôï êáôÜ êåöáëÞí åéóüäçìá (ìéêñüôåñï äéáèÝóéìï êáôÜ êåöáëÞí åé-

 óôïí ôýðï ôùí åðé÷åéñÞóåùí (óôéò áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò åßíáé óçìá-

¼ðùò äéáðéóôþíåôáé áðü ôá ðñïçãïýìåíá, äåí õðÜñ÷åé áðüëõôá

Ç óýã÷ñïíç ôÜóç ôçò ðáãêïóìéïðïßçóçò ôçò ïéêïíïìßáò, ìå ôçí ðôþóç

ìÝóá áðü ôç äñáóôçñéïðïßçóç ôïõ ôïðéêïý áíèñþðéíïõ äõíáìéêïý êáé

Ç ïëïêëçñùìÝíç áíÜðôõîç åßíáé Ýíá óõíïëéêü, ðïëýðëåõñï êáé äéá-

Óôï÷åýåé óôçí "áåéöïñéêÞ áíÜðôõîç" (sustainable development), äçëá-

1.2 ÏñãÜíùóç ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ: ïéêïíï-

íáé 78 ðåñßðïõ êÜôïéêïé áíÜ ôåôñáãùíéêü ÷éëéüìåôñï, åíþ ôï áíÜëïãï ìÝ-

Ôá ðáñáðÜíù Ý÷ïõí ùò áðïôÝëåóìá ôç äçìéïõñãßá ìéêñþí ïéêéóìþí,

íÞóåéò, ïé ðñïóùðéêÝò áíèñþðéíåò ó÷Ýóåéò óõíéóôïýí üñïõò ðïéüôçôáò

Ç ðáñáãùãÞ ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí ÷áñáêôçñßæåôáé áðü õøçëÞ óõììå-

¸íá áðü ôá âáóéêÜ ðñïâëÞìáôá ôçò ãåùñãßáò ðáñáìÝíåé ôï ÷áìçëü

 Ï ìåãÜëïò áñéèìüò ôùí ãåùñãéêþí åêìåôáëëåýóåùí (800.000 ðåñß-

êþí óõíèçêþí, ôïõ ÷áìçëïý åðéðÝäïõ åêðáßäåõóçò ôùí áðáó÷ïëïýìå-

 Ïé áäõíáìßåò ôçò áãïñÜò, áöïý ç áãïñÜ ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí

 Ç ðåñéïñéóìÝíç óõììåôï÷Þ ôùí ãåùñãéêþí óõíåôáéñéóìþí óôï óôÜ-

 Ç áíåðáñêÞò ïñãÜíùóç ôùí åîáãùãéêþí öïñÝùí (ìéêñÞ ïéêïíïìéêÞ å-

1.3 ÁíÜðôõîç ôïõ áãñïôéêïý ÷þñïõ: ðñïûðïèÝ-

ðñáãìáôïðïéåß óçìáíôéêÝò åîáãùãÝò (ôï 95% ôùí ãåùñãéêþí åîáãùãþí

ÕðÜñ÷ïõí, åðßóçò, äõíáôüôçôåò åîáóöÜëéóçò öèçíþí æùïôñïöþí ìå

Óôéò ðåñéðôþóåéò áõôÝò, ç åðéëïãÞ ôùí ðñïúüíôùí ðïõ èá ðáñá÷èïýí

(á) Áýîçóç ôçò ðáñáãùãéêüôçôáò, äçëáäÞ:

 ìå ôçí ðëçñÝóôåñç áîéïðïßçóç ôùí öõóéêþí êáé áíèñþðéíùí ðüñùí

(â) Ðïóïôéêü êáé ðïéïôéêü ðñïóáíáôïëéóìü ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò

Ï ðñïóáíáôïëéóìüò ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò óôéò áíÜãêåò ôçò åóùôå-

 óôçí åðÝêôáóç ôçò êáëëéÝñãåéáò êôçíïôñïöéêþí öõôþí ãéá ôçí êÜëõ-

Ùò ðñïò ôçí êôçíïôñïößá åßíáé äõíáôüí íá åðéäéù÷èåß:

 ç êáôåýèõíóç óå íÝåò ìïñöÝò åêôñïöÞò, üðùò ç âéïëïãéêÞ êôçíïôñï-

(ã) Äéåýñõíóç ôùí åîáãùãþí

Ç áýîçóç ôùí åîáãùãþí ìðïñåß íá åðéäéù÷èåß ìå ôç äéáìüñöùóç åðé-

(ä) Âåëôßùóç ôùí äïìþí åìðïñßáò

Ç áýîçóç ôïõ åéóïäÞìáôïò ôùí ðáñáãùãþí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí êáé

 åêóõã÷ñïíéóìüò êáé óõìðëÞñùóç ôçò ôå÷íéêÞò êáé ïñãáíùôéêÞò õðï-

(å) ÁíÜðôõîç ôùí ãåùñãéêþí âéïìç÷áíéþí

Ç áíÜðôõîç ôïõ êëÜäïõ ôùí ãåùñãéêþí âéïìç÷áíéþí óõíäÝåôáé Üìå-

 åîõãßáíóç ôùí óõíåôáéñéóôéêþí ïñãáíþóåùí ðïõ äéáèÝôïõí âéïìç÷á-

ÓõìðåñáóìáôéêÜ, ç ãåíéêüôåñç ðïëéôéêÞ ãéá éóüññïðç áíÜðôõîç ôïõ

 áíýøùóç ôïõ âéïôéêïý åðéðÝäïõ ôïõ áãñïôéêïý ðëçèõóìïý, ôüóï ìå

 äçìéïõñãßá ðñïûðïèÝóåùí ãéá ôç óõãêñÜôçóç ôïõ áãñïôéêïý ðëçèõ-

1.4 Ç áîéïðïßçóç ôïõ ôïðéêïý ðëçèõóìïý êáé ç

óìÝíç ãåùñãéêÞ åêìåôÜëëåõóç. Ãé áõôü, ïé ãåùñãïß ìå ôçí åíáó÷ü-

ïé Ýííïéåò ôçò åëåõèåñßáò, ôçò äçìïêñáôßáò êáé ôçò äéêáéïóýíçò, ìå é-

ç õéïèÝôçóç êáé äéÜäïóç áîéþí, üðùò ï óåâáóìüò ôçò ðñïóùðéêüôçôáò

ï äéïãêùìÝíïò, áëëÜ ðñùôüãïíá Þ ðáñáäïóéáêÜ ïñãáíùìÝíïò, ðñù-

ïé ðëçèõóìéáêÝò ðéÝóåéò (áíåñãßá, õðïáðáó÷üëçóç, õøçëüò ñõèìüò

óôï êáôÜ êåöáëÞí åéóüäçìá (ìéêñüôåñï äéáèÝóéìï êáôÜ êåöáëÞí åé-

óôïí ôýðï ôùí åðé÷åéñÞóåùí (óôéò áíáðôõóóüìåíåò ÷þñåò åßíáé óçìá-

Ï ìåãÜëïò áñéèìüò ôùí ãåùñãéêþí åêìåôáëëåýóåùí (800.000 ðåñß-

Ïé áäõíáìßåò ôçò áãïñÜò, áöïý ç áãïñÜ ôùí ãåùñãéêþí ðñïúüíôùí

Ç ðåñéïñéóìÝíç óõììåôï÷Þ ôùí ãåùñãéêþí óõíåôáéñéóìþí óôï óôÜ-

Ç áíåðáñêÞò ïñãÜíùóç ôùí åîáãùãéêþí öïñÝùí (ìéêñÞ ïéêïíïìéêÞ å-

ìå ôçí ðëçñÝóôåñç áîéïðïßçóç ôùí öõóéêþí êáé áíèñþðéíùí ðüñùí

óôçí åðÝêôáóç ôçò êáëëéÝñãåéáò êôçíïôñïöéêþí öõôþí ãéá ôçí êÜëõ-

ç êáôåýèõíóç óå íÝåò ìïñöÝò åêôñïöÞò, üðùò ç âéïëïãéêÞ êôçíïôñï-

åêóõã÷ñïíéóìüò êáé óõìðëÞñùóç ôçò ôå÷íéêÞò êáé ïñãáíùôéêÞò õðï-

åîõãßáíóç ôùí óõíåôáéñéóôéêþí ïñãáíþóåùí ðïõ äéáèÝôïõí âéïìç÷á-

áíýøùóç ôïõ âéïôéêïý åðéðÝäïõ ôïõ áãñïôéêïý ðëçèõóìïý, ôüóï ìå

äçìéïõñãßá ðñïûðïèÝóåùí ãéá ôç óõãêñÜôçóç ôïõ áãñïôéêïý ðëçèõ-

ç ìç÷áíéêÞ óýóôáóç (óôåñåÜ áíüñãáíá ôåìá÷ßäéá ôïõ åäÜöïõò),

ç óõíåêôéêüôçôá (áèñïéóôéêÞ åðßäñáóç ôçò ìç÷áíéêÞò óýóôáóçò, ôçò

ôçí ðñïóôáóßá ôïõ åäÜöïõò áðü ôç äéÜâñùóç (Åéê. 2.4.). Ôï Ýäáöïò õ-

ôçí áðïóôñÜããéóç êáé Üñäåõóç ôïõ åäÜöïõò. Ìå ôçí áðïóôñÜããéóç

ÖõôéêÞò ðñïÝëåõóçò åíôïìïêôüíá. Åßíáé ôïîéêÝò ãéá ôá Ýíôïìá ïõóßåò

×ëùñéùìÝíïõò õäñïãïíÜíèñáêåò. Ôá ïñãáíï÷ëùñéùìÝíá åíôïìïêôü-

ÐñïöõôåõôéêÜ åßíáé åêåßíá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ìåñéêÝò ìÝñåò Þ å-

ÌÝãåèïò Þ ëåðôüôçôá: Áðü ôçí Üðïøç áõôÞ ôá ëéðÜóìáôá äéáêñßíï-

ïé äéÜöïñåò áðþëåéåò ìå Ýêðëõóç êáé õðü ìïñöÞ áåñßùí,

ïé áðáéôÞóåéò ôïõò óå èñåðôéêÜ óôïé÷åßá,

áðïìáêñýíïõí Þ èáíáôþíïõí äéÜöïñá åßäç øáñéþí,

óôçí åîïéêïíüìçóç êáé óõíôÞñçóç ôùí öõóéêþí ðüñùí,

Ç õéïèÝôçóç åéäéêïý Êáíïíéóìïý. Ï Êáíïíéóìüò áõôüò ðñüêåéôáé íá