Ali Şeriati. Ali Şiası Safevi Şiası

NDEKLER
06
07
10
Ali eriati
Yayncnn Notu
Aklam a
11
B R N C B L M
A L A K A R A A
23
34
35
44
48
54
60
62
67
K N C B L M
A L A S I S A F E V A S I
Srdilcilik
Hareket ve Kurum
O sm anl ve Bat
Arkadan A n Bir Saldr
Safev ias M antna rnek
Iradn Tantm Adl Bildiri
Bildirinin Metni
Sayn Askernin Haiye 3 nn Tercm esi
71
87
89
89
92
108
111
113
118
122
N C BLM
-S N N Y A K IN L A M A S I ve A L M N M A N T I I
D R DN C BLM
S A F E V A S IN IN M E Z H E P ve M L L Y E T M O N T A J I
M ezhep ve Milliyet Montaj
Milliyet: i u b Hareketi
M edinedeki M edyin Gelini
M ezhep: u b i Hareketi
Ali ias O lsa
Safev Bayapt: iki Kartln Birlii
e r Klah: Allah Aldatm ak
Kara By
iliin ilik Tarafndan nkr
B E N C B L M
133 M A M IN Y E R
135 mam Gkte: T a n n yla rtibatta
Hatrlatma
135 rnekler
143 mamlarn Ululazm Peygam berlere stnl
144 zahat
145 Netice ve zahat
147 Sonu
148 mam Yerde: Halife le rtibatta
mam S e cca d Abdulm elik Karsnda
153 Yezidin Klesi mam
160 Bat Hristiyanl ve Safev ias, Kerbelda Bir
Frenkli
161 iann Garpzedelii
166 Mescit Korkusu
169 Taklit ve Yas Tu tm a
171 iliin Y n Deitirmesi
176 Bir Baka Byk D nm
187 Safevlerden nceki Safev ias
195
198
199
202
203
203
204
204
206
208
214
220
223
224
A L T IN C I B L M
K M E Z H E B N N A N T E M E L L E R
Itret
smet
Vesayet
Velayet
mamet
Adalet
Takiyye
Bidatin Reddi ve Snnet
G aybet
efaat
tihat
Dua
Taklit
247 A L A SI ve S A F E V A S IN D A N A N
E S A S L A R IN IN Z E T K A R IL A TIR IL M A S I
254 Resimler
AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI
AL ERATI
23 Kasm 1933te Horasan eyaletine bal Sebzivarm Mezinan

kynde dnyaya geldi. 1950de Meheddeki retmen Koleji ne girdi. 1952de Mehed yaknlarndaki Ahmedbd kyn
de retmenlie balad. 1955 ylnda Mekteb-i Vstay yazd.
Ebuzer-i Gfaryi tercme etti. 1956da Mehed niversitesine
girdi. Ulusal Direni Hareketine ye olduundan, babas ve di
er yelerle birlikte tutukland, alt ay tutuklu kald. 1959da
Alexis Carrelden Duay tercme etti. niversiteden baanyla
mezun oldu. 1960ta Fransaya gnderildi, orada sosyoloji ve
dinler tarihi zerine alt. Cezayir Kurtulu Hareketine aktif
olarak katld. Bu faaliyetlerinden dolay Pariste tutukland; bu
arada birok makale, konuma ve evirisi deiik dergilerde ya
ymland. Sosyoloji ve dinler tarihi alannda doktorasn ta
mamlayarak 1962de rana dnerken snrda tutukland; aylar
ca hapiste kald. Hapisten ktktan sonra retmenlik yapma
ya balad ve Mehed niversitesi ve dier merkezlerde konfe
ranslar verdi. Hseyniye-i Irad 1973 Eyllnde kapatld. Sa
vak, eriatiyi aramaya balad. Kendisini bulamaynca babasn
tutuklad. Babas bir yl kadar hapsedildi. eriati teslim oldu ve
on sekiz ay hcrede kald. 1975-77 aras Savakn takibinden
srekli kap, bakalarnn evlerinde kalarak almalanna de
vam etti. Sabahlara kadar sren konumalar yapt. 16 Mays
1977de Avrupaya hicret etti. Otuz gn sonra ngiliz Istihbaratnn yardmyla Savak tarafndan ehit edildi.
AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI
YAYINCININ NOTU
Yaynevimiz, eriati dncesini klliyat olarak okurlanna sun

makla nemli bir hizrnet vermektedir. Merhum eriati, dnya
nn bugn yaayan iki nemli medeniyeti olan, slam ve Bat
medeniyetini yakndan tanma frsat bulmu ender ahsiyetler
den biridir. Dahas, bir sosyolog gzyle inceledii konulan,
dahiyane bir dnce iilii ile ilemi ve Fars edebiyatnn
kendisine kazandrd akc slupla ortaya koymutur. Bilimsel
liyakati, zgn bak as, dindarl ve inand dorular uru
na can verecek kadar yrekli kiilii ile sadece Iran genliini
arkasndan srklemekle kalmam, dnya Mslmanlannm
ze dn abasna katkda bulunarak bir dneme damgasn
vurmutur. Onun bu zgn ve zgrlk tutumu, sadece s
lam dmanlannn tepkisini ekmekle ve onlar tarafndan ehit
edilmekle kalmam, dost ve karde bildii Mslmanlardan da
ok byk tepkiler almtr. nk onun dnceleri, Batl
saldr karsnda ok derin ve gl bir mukavemet oluturur
ken slam geleneini kirleten ve kntye sebep olan bidat ve
hurafelere de ar darbe indiriyordu. Tabi bu da bilinsiz ke
simler nezdinde slamn kendisine yaplan bir saldn olarak al
glanyordu.
Kendi tabiriyle iinde doup byd geleneksel Safev ili
ine ynelttii eletiriler yznden randa dlanrken, i bak
as nedeniyle de Snn dnyadan nemli tepkiler almtr. An
cak eriati, her ne kadar Ali ias ve Safev ias ayrm yapsa ve
Safev iliini eletirse de eletirdii dnceden btnyle
kurtulamam ve sz konusu etkilerle Snn dnyann kabul
edemeyecei kimi dnceler serdedebilmitir. Sahabiler hak

knda kulland ifadeler hogr snrm zorlayan kusurlar ola
rak deerlendirilebilir. Aynca yaad a ve evrenin etkisiyle
Fransz sosyalistlerinden etkilendii ve kimi yorumlarnda bu
etkinin izlerinin grld de sylenebilir.
Ali eriatinin de her insan gibi hata edebileceini, hatalarnn
ve savaplannm sadece kendisini balayacan okuyucunun
takdir edebileceine inanyoruz. Fecr Yaynevi olarak, lm
zn yce Kuran- Kerim ve onun numune-i timsali olan Hz.
Peygamber (s.a) olduuna inanyor, eriati de dahil btn in
sanlarn bu ller iinde deerlendirilmesi gerektiini dn
yoruz. Onun her grn onaylamadmz halde eserlerini
yaynlyor, ama katlmadmz grlerine de mdahale etme
yi uygun grmyoruz. nk byle bir mdahalenin dnce
lerin doru anlalmasna engel olaca, bunun da hem yazar,
hem okur asndan bir hak ihlali saylaca kanaatindeyiz. Bu
na ramen kimileri, tasvip etmedikleri dncelerden dolay bi
linsiz okuyuculann olumsuz etkilenecei gerekesiyle vebal
alacamz dnebilirler. Fakat biz, genelde Mslman olma
nn, zelde eriati okuru olmann, okuduu hereyi kabullenen
deil, eletiren bir seviye gerektirdiini dnyoruz. Dolay
syla btn olumsuzluklanna ve kusurlarna ramen eriatinin
o engin birikiminin bizlere ok ey kazandrdna ve kazand
racana inanarak eserlerini klliyat olarak yaynlamaya karar
vermi bulunuyoruz. Buna paralel olarak hem Fars hem de
Trk edebiyatna vukufiyetiyle temayz etmi mtercimlerden
oluan bir heyet oluturarak eserlerin en az hata ile evrilmesi
ne de zen gsterdik. Bu nedenle tercmeler, sadece sz konu
su eserleri dank vaziyette sunulmaktan kurtarmayacak, eri
ati okurunun liyakatsiz tercmelerden ektii skntlar da as
gariye indirecektir.
Klliyattaki kitaplann bazlarnda yazara ait olmayan dipnotlar
yer almaktadr, randaki Dr. Ali eriati Eserlerini Derleme B
rosu tarafndan eklenen notlann sonunda (Derleyen), yaynevi
miz tarafndan ilave edilen notlarn sonunda (Fecr), mtercim

lerin ilave ettii notlarn sonunda ise (ev.) ifadeleri kullanl
mtr. Bunlann dndaki dipnotlar Ali eriatiye aittir.
Btn hassasiyet ve abamza ramen, insan olmamz hasebiyle
gzmzden kaan kusurlar olursa okurumuzdan zr diler,
eletirilerine mteekkir kalnz. Bu vesileyle eriatiye Allahtan
rahmet diler; bata deerli mtercimler olmak zere, editrlere,
tashih ve redakte heyetine ve eserlerin sizlere ulamasnda eme
i geen btn dostlara gnlden teekkr ederiz.
FECR YAYINEV
10
AIKLAMA
Elinizdeki kitap iki blmden olumaktadr: Al ia ve Kara
ia adn tayan birinci blm, ehit retmen eriati, Serbedrn adl tiyatro eserine -ki eski rejimin korkuya kaplmas
nedeniyle bir geceden fazla oynanmad- bir aklama ve giri
olarak yazmtr. Bu yaz, sonradan onun gr uyannca Ali
ias Safev iasmn ikinci basksna bir giri olarak konulmu
tur.
ikinci blm, Ali ias Safev ias baln tamaktadr. Bu
blm, ilk nce 9 Aban 1350 (1971) tarihinde Hseyniye-i lradda saatlik bir konuma olarak sunulmutur. Bu konu
ma, sonradan ehit retmenin kendisi tarafndan yaplan d
zenlemelerle bir kitap haline getirilerek 1351 (1972) bahannda
yaymlanmtr.
Ali ias Safev iasnn ikinci basksnn hazrlklar yapld
srada kardelerimizden biri, Hseyniyenin kapal olmas nede
niyle Hseyniyenin kadro ve sermayesinin dnda ve Dr. Ali
eriatinin gr ve onayyla bu ii yapmaya karar verdi. Sz
konusu kitap, basmndan sonra, hkmetin engel olmas y
znden alt ay boyunca datlamad. Fakat geen bu sreden
sonra kitap, birka sayfas sansre urayarak okuyuculara su
nuldu. imdi Ali ias Safev ias balyla bu eserin tam
metnini eriati okurlanna sunuyoruz.
ehit retm en Dr. Ali eriatinin
Btn Eserlerini D erlem e ve D zen lem e Kurulu
B R N C B L M
AL A KARA A
13
slam, insanlk tarihinde brahimin varisi, tevhid dininin ve

halkn birliinin sembol olan Muhammedin hayr/ls ile or
taya kan bir din. yle bir hayr ki tevhid slogan onunla ba
lar. yle bir slogan ki aristokrasi ve maslahat dini olan irk kar
snda slam onunla balar.
iilik ise, slam tarihinde yzn ve ynn Muhammedin va
risi, adalet ve hakikat slamnn sembol olan Alinin hayriyla belirginletirmi olan slamdr. Bu, onun tarafndan halife se
im rasnda aristokrasi ve maslahat slamnn sembol olan
Abdurrahmana cevap olarak syledii hayrdr.
Bu hayr, slam tarihinde i hareket taraftarl olarak t Safevler ncesinde Ehlibeyt sevgisi ve Ali takipiliiyle tannan bir
grubun toplumsal, snfsal ve siyasal rolnn simgesiydi. Bu
hizbin yaps Kuran ve Snnete dayalyd. Ama bu Kuran ve
Snnet, Emev, Abbas, Gazneli, Seluklu, Cengiz, Timur ve
Hlagu hanedanndan deil, Muhammed hanedanndan gelme
liydi.
Oysa slam tarihi, artc bir yol izledi. Bu yle bir yol ki onda
Peygamberin ailesi ve gerek imamlar deil, Arap, Acem, Trk,
Tatar ve Mool kaim enselileri, g sahipleriyle slale ve hanlan, slam mmetinin rehberlii ve slam Peygamberinin hilafeti
hakkna sahiptiler.
Hayr ile balayan ve tarihin semekte olduu izgi karsnda
bir ret olan iilik ise tarihe kar bir bakaldryd. yle bir ta
rih ki Kuran adna kisra ve kayser cahiliyesi izgisini izliyor,
Snnet adna, her eyden nce, Kuran ve Snnet evinin yeti
tirdiklerini kurban ediyordu.
ia, tarihi kabul etmedi. Tarihe hkmeden ve Rasuln halefi ol
ma, slam koruma ve kfre kar cihat klnda halk ounlu
unu aldatanlarn nderliini ve hkimiyetini reddetti; slam
halifesinin ve imamnn gsterili mescitlerine, grkemli saray
larna srtn dnerek Fatmamn terkedilmi kerpi evine ynel
di.
14
Hilafet dzeninde zulm grp adalet isteyen tabakann temsil

cisi olan ia, bu evde istedii her eyi buluyordu.
ia iin Fatma, Peygamberin vrisi, mazlum halkn mazhar
ve ayn zamanda, hkim dzende mahkm milletlerin ve maz
lum kesimlerin iar olan ilk itiraz ve adalet isteminin gl
ve ak tezahryd.
Ali, mazlum adaletin sembol ve insan dman rejimlerde,
gizlemenin egemen olduu resm dinde kurban edilen hakika
tin grkemli abidesidir.
Haan, Hkmet lslammn ilk ssne kar mamet Isla
m ann en son direni semboldr.
Hseyin ise, tarihteki tm zulm ehitlerinin tan, demden
kendi zamanna dek ve btn dnemlerde zgrlk, eitlik ve
adalet nderlerinin vrisi, ehadet elisi ve devrim kannn sem
boldr.
Son olarak. Zeynep, celltlar dzenindeki tm savunmasz esir
lerin tan, ehadet sonrasnn elisi ve devrim mesajnn sim
gesidir.
Alinin retisinde ia, hkim baskya bakaldran mazlum ve
bilinli kitlelerin dert ve arzularnn bedenlemesi anlamnda en
temel sloganlann buluyordu.
Zulm ynetiminden kurtulmak iin:
Alinin ynetimi/velayeti!
Hilafetin alnna batl damgasn, hakikat rtcl ve gasp
mhrn vurmak iin:
mamet!
eliki dzenini ykmak ve mlkiyet dalmn salamak iin:
Adalet!
Hkimiyeti elinde bulunduran hkmet, ruhaniyet ve aristok
rasinin, fetihlerle, ganimetlerle, mescitler kurmakla, cemaatler
le, medreselerle, nezirlerle, vakflarla, hayratlarla, balarla, a
15
irlere sayg gstermekle ve eitli trenler dzenlemekle her e

yin Allahn iradesi dorultusunda, eriata uygun, Allahn ve
halkn rzasna uygun olduunu gstermeye abalad mevcut
duruma kar koymak iin:
Bekleyi ilkesi!
Harekette merkezilii salamak iin: Merclik kurumu!
G, dzen ve disiplin oluturmak iin: Taklit!
Sorumlu bir ndere sahip olmak iinse: mamn naiplii!
Bask ynetiminin tm din vergileri eriat ynetimi adna ald
bir dzende dnsel ve toplumsal mcadele ve tekilat y
netiminin, bilim, retim ve toplum kurumlarnn btesini
salamak iin:
Pay!
Tarihin saptnclna, gasplara, hyanetlere, zulmlere, hile, ya
lan ve gerileme kaynaklanna kar durmak ve zellikle ehitle
rin anlarn canl tutmak yolunda iann tarih savann srek
liliini salamak iin:
Yas!
Kendisini Resuln snnetinin vrisi olarak adlandran hkim
dzeni aalamak ve onun, Peygamber soyunun katil ve cellat
larnn vrisi olduunu kantlamak, alma yolunu gstermek,
u srekli Ne yapmal? sorusunu cevaplamak, bask ynte
miyle yaplacak savan eklini belirlemek, zulm biatinden yz
evirmek, kesintisiz tarih silsilesini ortaya koymak, Ademin v
risleri ile tblisin vrisleri arasndaki bitmek bilmez sava ilan
etmek ve halihazrdaki slamn gelenek toplumundaki ktil
slam, gerek slamn ise ehadetin al rts altnda gizli kal
m slam olduu gereini gstermek iin:
ra!
Son olarak da tekilatn, almann, ilikilerin, glerin, kiile
rin ve planlann yznn akllca rtlmesini ve tekfirlerle ia
16
hareketine amur sren ve bilinsiz halk ona kar kkrtan ya

da takiplerle bu hareketi ezmek isteyen baskc ynetim ve ona
bal ruhaniyet oda karsnda glerin, bireylerin ve grupla
rn korunmasn salamak iin:
Takiyye!
Ali iasnn sekiz asr boyunca (Safevlere dek) tarihte sadece
devrimci bir hareket ve-devlet Snniliini kendilerine resm
mezhep olarak benimseyen Emevi ve Abbasi halifeliinin, Gazneli, Seluklu, Mool, Timur ve lhanl saltanatnn snf ve
baskc rejimleri karsnda dnce ve pratikte, sadece srekli
bir cihat olmayp ayn zamanda donanml, bilinli, ok derin
ve aydnlk bir ideolojiye, kesin ve ak sloganlara sahip oldu
unu ayrntl ve dzenli bir rgt ve ynetime sahip devrimci
bir parti olarak mahrum ve mazlum ynlarn zgrlk ve
adaleti hareketlerinin ounluunun nderliini elinde bulun
durduunu ve hak arayan aydnlarn ve adalet isteyen halkn is
teklerinin, dertlerinin ve bakaldrlarnn merkezi sayldn
gryoruz. Bylece tarih boyunca bask, hakszlk, halkn hak
kn gasp, kyllerden hara alma, soy sop dzeni, snf eliki
si, dnsel tkanklk, frka banazl, din limlerinin dnye
vi otoritelere ball, kitlelerin yoksulluk ve sefillii ve yne
tenlerin g ve servetleri artp amanszlatka iann cephe al
da daha gl, hareketin temel sloganlan daha iz brakc ve
iilerin mcadelesi daha sert oluyor; Yunan felsefesi ve Dou ta
savvufu karsnda slamn ve Ehlibeyt kltrnn doru ola
rak anlalmas aydnlara ve sekinlere zg dnsel, bilimsel
ve dinsel bir reti biimini aarak, kitleler arasnda ve zellik
le kyller arasnda derin bir siyasal, toplumsal ve devrimci ha
reket haline geliyor ve Ehlisnnet mezhebi ad altnda halk y
neten bask glerine ve sahtekr ruhaniyete daha ok korku
veriyordu. Bu yzden saraylarnda Yahudilerin, Hristiyanlarn
ve Mecusilerin sayg grdkleri, zgrlk ve nfuza sahip ol
duklar ve hatta Dehrlere zgrlk verdiklerini aklayan kimi
aydn ve zgr dnceli sultan ve halifeler, iadan ylesine f
17
ke ve kzgnlkla sz ediyorlard ki sradan bir katliam onlarn

kalbini teskin etmiyordu. Diri diri deri yzdrmek, gze mil
ekmek, dil kesmek ve mum dikmek, onlarn yaygn siyasetle
riydi. Ynetime bal tarihiler, fkhlar, hatta filozof ve arifler
de iay ktlemek iin her trl itham, uydurma ve yaktr
may ibadet sayyorlard.
Bu yzden Gazneli Sultan Mahmud, Ben, parmam dnyada,
ii anyorum! diyordu. Bu yzden, devlet Snniliinin fakihi,
Mslmann Yahudi, Hristiyan ve Mecusi olan Ehlikitapla ev
lenmesi caiz, ama i kadnla evlenmesi caiz deildir, diye fet
va veriyordu.
Trklerin egemen olmasndan sonra, dnce ve din bakmn
dan taassup ve dar grllk iddetlendi. Toplumsal bakm
dan tmar ve zeamet sisteminin ortaya kmasyla halkn ve
zellikle kyllerin smrlmesi korkun ve bktmc bir hal al
d. Bu durum, halka hkim olan rejimin, siyasette salt krba
zoruyla ve ikenceyle, kelle kesme ve gz oyma kuleleriyle1 y
netimi gerekletirmesine; ruhaniyetteyse, balangtan beri
devlet slam olan Ehlisnnet mezhebinin, en geri inanlar,
sert ve banaz hkmler haline gelmesine; hkim olan insanlk
d durumun aklanabilmesi ve Gazneli, Seluklu ve Mool
Trklerinin eytanca rejimlerince uygulanabilmesi iin bir ara
haline gelmesine ve halk iin zararl bir maddeye, g sahiple
rinin karlarn, sermayedarlarn ve tmar sahiplerinin menfa
atini tehdit eden her dnce ya da hareket iin ldrc bir
araca dnmesine neden oldu. Bu yzden, bu dnemlerde ia
-mutedil ya da an olarak eitli biimlerde ve ynelilerdeyagmalanm ve zulm grm kitlelerin kyamnn, bakaldmsnn ve savamnn sembol oldu. zellikle de kyller ara
snda artc bir etkinlik ve yaygnlk kazand; mevcut g kar
snda, halkn iinden eitli hareketler eklinde ayakland. Bu
na rnek olarak Haan Sabbahm terrizmi, Karmat sosyalizmi,
1 Eski dnemlerde sulu kabul edilen kimselerin halka ibret olsun diye bala
rnn kesildii ya da gzlerinin oyulduu kuleler vard. (ev.)
18
gulat frkalarn kltr ve inan alanndaki an savam, dev

rimci ve i tasavvuf frkalanndan kimilerinin hkim dzene
bal eriat ve fkh odaklarnn kat taassubuna, boucu ve ta
lam kuru ruhuna kar zgr dnce yolundaki bakaldmlan ve son olarak da Imamiyenin, lml ve zengin ekol, hk
metin din ve kltr karsnda en byk dnce ve kltr
akm olarak ortaya kt. Bu ekoln uyarc ve retici daveti,
imamet ve adaletten oluan iki temele oturuyordu. Bu temel,
devrimci Aura fan, halk ymlanmn mevcut duruma itiraz et
mek zere seferber edilmesi gerektii, Hz. Mehdi-i Kaimi bek
lemeye davet, zuhur ve ahir zaman alametlerinin eletirel bir
biimde gndeme getirilmesi, intikam ve devrim, hkim gle
rin baskc ynetimlerinin ve zulmn kesin sona erecei, adale
tin klla yaylaca ve bekleen btn zulm grmlerin ve
adalet isteyenlerin devrime katlmak iin hazrlanmalar gerek
tii fikirleriyle destekleniyordu. yle ki ilerin gl olduu
Kaan ve Sebzivar gibi kimi ehirlerde cumalan, Mehdiyi bek
leyen itirazc, honutsuz iiler, tm ehir halk, beyaz bir at
eyerleyip hakim mezhebin ynetimine ramen atn ardnda e
hirden kyorlar ve ferahl, zulmden kurtuluu, devrimin
balamasn bekliyorlar, yani hakim dzenin korkuya kapld
konulan gndeme getiriyorlard.
Cengiz ve Hlagunun geni katliamlanndan sonra Mool yne
timinin ran halkn znt, sefalet ve gszle teslim ettii,
Cengiz Yasasnm kanun, cellat klcmmsa kanun icracs oldu
u, Mool hanlannm, gebelerin, komutanlann ve Mool tai
fe reislerinin her birinin bir blgeyi tmar ya da zeamet olarak
ele geirdikleri ve korkun bir baskyla kylleri kleletirdik
leri, ehirlerde de din limlerinin Mool egemenlerinin hizme
tine girdikleri ve halk Snnet ve Cemaat mezhebi adna yine
o ayn Cengiz olarak kalan ve salt Mslmanlann din duygula
rn tatmin etmeft iin ve Mslmanlann medeniyet, iman, ah
lak ve varln yok etme karlnda snnet olmu bulunan
Mslmanlam yneticiler karsnda teslime ve honutlua
19
ardklar, yneticiler ve zalimlerle ibirliine takvalan engel

olan bir kesimin de zht inzivasna ve tasavvuf tekkelerine e
kildikleri, dolayl olarak cinayetin yolunu ap ona ortam hazrladklan ve halk Mool cellatlarnn ve yamaclannn krbac
altnda ve aldatc ruhanilere kar yalnz braktklar H. 8. yz
yln ilk yansnda Selmanca bir vaiz, gerei aramaya kalkar ve
dnemin btn iddiaclanndan sorup soruturmaya balar. n
ce, dervilik ve zgrlk ekolndeki kurtulu yolunu bulmak
iin zahit kardein yanma gider. Zhd, zulm karsnda sus
kunluk olarak grr. Bu, yle irkin bir utanmazlk, acmasz
lk ve bencilliktir ki bir insan, cehennemde evresinde esirlerin
inleyiini, celltlann hayknm, alann yoksulluunu ve zul
mn aresizlerin boynundaki krbacn grr ve duyar da onla
r kurtarmak iin davranaca yerde kendisini yalnzla eke
rek kendi kurtuluunu ve cenneti kazanmay diler!
Ondan nefretle uzaklar ve tasavvuftaki tarikat nderlii ve
marifet n her yeri kaplam olan Rukneddin tmaduddevlenin yanma, Semnana gider. Tasavvufu da zht gibi, gerek
lerden ve sorumluluklardan kama, halkn almyazsma srt e
virme, zulm ve basklan grmezden gelme yolu olarak kabul
eder. Onun nazik bir yrei, latif bir duygusu, yce bir ruhu ol
duunu grr. Ama nasl olur da Moollann bu memlekette
akttklan kan seli ve slam tehdit eden afet, onun gnl huzu
runu ruh dinginliini az da olsa kederlendirmez?
Ondan nefretle uzaklar ve yce eriatn hkmlerini,
Ehlisnnet mezheplerinin fkhn renmek ve gerein asl
kaynana ulaabilmek iin eyhlislam, mam Gyasuddin
Habbetullah Hamevinin yanma, Bahrabada gider.
Fkhn, hel adabyla ilgili bin trl konuyu sz konusu edip
akladn ama bir milletin kt yazgsnn onun iin bir so
run olmadn grr!
eyh Halife, din ve ruhaniyet idmannda bulunanlardan usanp
bunlarn tmnn, zulmn gvdesine takva giysisi dokuyan
20
kimseler olduuna inanarak, Mool zorbalarnn ynetimine

kar nefret dolu bir yrekle ve Mslman ynlarn kt yaz
glaryla dertlenerek, halktan sorumlu, zamann bilincinde, du
ruma kar itirazc ve tm bu iman dkknlanna inanmayan bir
Mslman olarak Alinin slmm, itiraz ve ehadet mezhebini
seer.
Sradan bir dervi giysisiyle yalnz ve garip olarak Sebzivara ge
lir. ehrin cuma mescidine yerleerek orada vaaza balar. yle
bir vaiz ki halk cahillie ve zulme drm olan eyin kar
snda devrimci bir tavr taknr. yle bir devrim ki ardnda bir
iman, bir ekol ve bir al tarih gizlidir: ilik!
Mahrum ynlar yava yava uyanr, bilince ular ve sonunda
tehdit edici bir g yaratrlar.
Resm mollalar, srekli yaptklar ilerine balarlar: ayialar, ar
dndan fetva ve sonundaysa eri boazlama.
Bu eyh, mescitte dnya sz sylyor.
Bu eyh, mescitte svyor ve Allahn evine ihanet ediyor. (!)
Bu eyh, halkn dinini bozuyor...
Mollalar, halkn onun hakknda kt bir kan tamasna, onun
yok edilmesine ve Mool hkmdannn elinin onun canna
uzanmasna ortam hazrlamaya abalarlar.
Mool hkmdarna, onun Ehlisnnet vel-Cemaat mezhebi
erevesinden ktn, ne kadar abaladlarsa da t dinle
mediini, mescitte dnya tebliinde bulunduunu, Rafizlerin
grlerini yaydn, onun kannn helal olduunu ve bu mu
sibeti dinden uzaklatrmann Sultan Saide grev olduunu ya
zarlar.
ayialar koparlmas ve halkn kkrtlmas gittike artar, ama
eyhin uyana, imana ve kurtulua doru yapt ar, her ge
en gn, kyllerin mahrum ve dertli yreklerini daha ok ken
dine eker.
21
Bylece ister istemez, onun olan insanlar, srekli onu izle

dii seher vakitlerinin birinde kendisini mescitte ldrlm
bir durumda bulurlar.
Ondan sonra vakit geirmeden, rencisi eyh Haan Cr,
onun faaliyetini srdrr.
Seferberlik ilan ederek tekilat oluturur ve sava gizli tutar.
Kendisi de ehirleri dolar ve her yerde uyan ve devrim tohu
munu, iiliin temellerine saar.
Dnce ortam imdi hazrdr. Devrim, yreklerde balanm
olarak takiyye rts altnda beklemektedir.
Bir kvlcm yeterlidir.
Hkmdann kz kardeinin olu, her zaman olduu gibi
Sebzivarm gney batsnda alt fersah uzaklktaki Bati kyne
gelirBir grupla Abdurrezzakn evine girer. Henz yabanc yneti
min zilleti ve egemen din tebligatn gerilii zerlerinde rtc bir etki yapmam olan temiz ve namuslu kyllerden ye
mek isterler.
Yemek getirirler.
arap isterler.
eyh Halifenin sz dalgas iini sarm olan bir kyl iin, hem
de byle kirli kimselere arap getirmek, ok zor ve ar gelir.
Ama... getirirler!
Konuklar sarho olurlar! Kadn isterler!
Patlama ok seri ve ak bir biimde balar!
Terifat, halka doru gider; ii kyllere seslenir: Mool haki
mi, kanlarnz istiyor, ne dersiniz, diye bamr. Derler, Biz ba
mz dar aacna koyar yine de bu utanc kabul etmeyiz. Bizim
dmanmz iin ahidimiz kltr.
Yazg ortadadr. Halk karar vermitir.
Onlan olduklan yerde ldrrler. Artk dn yolu olmadn
22
ve lm setiklerini bildikleri iin tereddtleri yoktur. lm

semek, onlara bir ky kan iici bir rejim karsnda kyama
zorlayan ve zafere ulatran bir g balar.
Kyller ehre dklrler: Mool ordusuyla ve egemen dinin
mollalarnn fetvalaryla sava; devrimci kyllerin zaferi.
Hedef:
Kurtulu ve adalet!
Egemen Mool gcnn, egemen din ruhanilerinin nfuzunun
ve egemen tabakann byk mlkiyetinin yok edilmesi.
Mollalarn cehaletinin kurbanlan ve Moollann zulmne esir
olanlar, ayaklananlara katlrlar. Sebzivar, g merkezi olur.
Kyllerin ve halk kahramanlarnn kllarn, eyh Halife ve
eyh Haan Crnin dncesini ve bilinli ve hakperest lim
leri bnyesinde barndran Serbedari ilerinin devrimi, Hora
san ve Kuzey rann her yann kaplar ve kvlcmlar gneye bi
le ular.
Bylece ilk kez, Ali ias temeline dayanan devrimci bir hareket,
d otoriteye, i smrye, feodal glere, byk sermayedarla
ra kar esir milletin, mahrum ynlarn kurtuluu iin adalet
ve ehadet kltr sloganyla ve kyllerin nderliiyle bundan
yedi yzyl nce ayaa kalkar ve zafere Ular.
Bu, Ali iasnm en son devrimci dalgasyd. Yedi yzyl boyun
ca devrimci ruhun, zgrlk isteinin, adaletin, halkln ve
zulmle yaplan bar kabul etmez savamn tecellisi olan Al
ia idi bu.
Bir yzyl sonra Safevler geldi ve ilik, halkn Cuma Mescidinden kalkt ve ah Mescidinde l Kapu Saray ile duvar
komusu oldu.
Bylece, Al ia, Kara ia oldu; ehadet mezhebi ise matem
mezhebi.
K N C B L M
ALt ASI SAFEV ASI
25
Bismillahirrahmanirrahim
ncelikle hanmlardan ve beylerden, konumamn belirli bir
sresi olmad iin zr dilerim. Belki ngrlenlerden daha
abuk biter; belki de daha ge. nceden sresinin kestirileme
mesi yznden, konumamn ne kadar bir zaman dilimine s
acan ngremiyorum. nk her szn kendine zg zamanlk kab vardr ve yalnzca mahir bir sanat ve usta bir ha
tip, srekli olarak ngrlm llerde ve belli dilimlerde ko
nuabilir. Oysa deneyimsiz olan ben, kendi szme teslim ol
mu durumdaym ve szn bana teslim olmas olanaksz. Bu
yzden szlerim, belirlenmi kalplardan taarsa zr dilerim.
Bu arada, ele aldm konunun, -her ne kadar ad snf ve ders
le ilgisi olmayan bu gecelerde de olsa- snf ve ders konusu ol
duunu ve benim gerek muhatabmn renciler olduunu
anmsatrm. Bunlar, dnsel tip ve snrlarda rencidirler ve
burada kendilerini bir konuma ya da vaaz dinlemek iin deil,
ders iin hazrlamaktadrlar. Bu yzden, onlann fazlaca taham
mlleri vardr. Aynca ben, aslnda meslekten bir konumac de
ilim ve benim szlerimi dinleyenlerin de meslekten dinleyici
olmalan gerekmez. Meslekten dinleyiciler, kendi ilerini yaptk
tan sonra bir dinsel programa katlmak, minberdeki sevaplk
konumay ve zaman zaman da bir vaaz dinlemek, bir rivayet,
birka kelime ahiret sz ve bir t iitmek, iyi ie yneltil
mek, sonra yeniden i ve kazan peinde komak, yinelenen
lm gn arknn iine dmek ve hayata, tutkulara, planla
ra, tatlara, uralara ve binlerce eye kavumak iin iyi, rahat
ve huzurlu yaantlann birka saatliine brakan ve programn
abuk sona ermesini, dine bir hara verilmesini, bylece vicdan
huzursuzluunun dinmesini ve sonra da ilerine ve yaantlanna dnmeyi bekleyen kimselerdir. Genellikle ama, yeni bir sz
sylemek ya da dinlemek, dnmek ve tanmak deildir.
Ama, kendisi iin sevap toplamak ve len yakmlanmn ruhlanna hediyede bulunmaktr. Bu yzden, bu konulara giren kimi
akll ve meslekten dinleyiciler, din bir meclise katlrlar, min
26
bere kulak verirken bir yandan da Kuran tilavet ederler ve ay

n zamanda zikir ve tespih ekerler. Bu hile sayesinde bir ta
la ku birden vururlar. Hem ravza2 sevabn elde ederler hem
Kuran tilavetinden hsl olan sevab hem de zikir sevabn!
Benim bir derdim, bir mesajm ve bir muhatabm (dinleyici de
il!) var. O muhatabn da derdi vardr. Bir mesaj aramaktadr;
hayat nem tayan Ne yapmal? sorusuna cevap araymdadr. Ancak, Ne lde sylyorum? deil, Ne sylyorum?
dncesinde olan kimse muhatap olabilir.
Dn gece dile getirdiim konu, bu gece ele almak istediim b
yk bir konunun temellerinden biriydi. Ayn biimde, gelecek
te burada ele alacam teki konular da yine bu ay, Ali ias,
Safev ias ad altnda bu gece sz konusu edeceim konunun
temellerinden biridir.
Yunanl hatip Demostenesin maaras... Demostenes, zayf bir
ocuktu. ok utangat. Sesi clz ve gvdesi kkt. Konu
may da beceremiyordu; sradan bir ocuk kadar bile. O d
nemde Yunanistanda sofizm (sophisme) her eyden daha glyd. Sofistler (safsataclar)3, yani anlatm gcyle geceyi gn
dz, gndz gece gsteren byk ve gl konumaclar, si
yasette, yargda ve kamuoyu zerindeki etkinlikte ok glydler. Delillendirme gcyle ve szn bysyle toplum ve bi
reylerin yazgsna hkmediyorlard. Demostenes, zayf, ekin
gen ve yetim bir ocuktu. Babasndan kendisine kalan miras
davaclar yediler. nk davaclar, onun hakkn gasp edip
gasplarn hak olarak gstermeyi baardlar ve o, mirastan yok
sun kald. Mantk ve sz gc araclyla ona yklenen bu yokRavza: Ehlibeyt iin dzenlenen yas trenlerinde okunan mersiyeler (ev.).
Dilimizdeki safsata kelimesi, bu Yunanca kelimenin Arapalatrlmdr.
Bu kelime aslnda hikm et anlamna gelir. Fakat, toplum da bu sfatla nl
bir grup, dorunun ve yanln aslnn insann kendisi olduunu kabul edi
yordu ve yava yava bu inanlarn lafazanla ve zihin oyunlarna vardrm
lar; sonra, sz ve kant gcnden yararlanarak yaygnlk kazanan safsata" te
rim olarak pratik anlamn almtr.
27
sunluk, onda gl bir inan ortaya kard. Beden ve dil zayf

lna, anlatmdaki yetersizliine ve grnnn ekici olma
masna karn, hakkn alabilmek iin gl bir konumac ol
maya karar verdi.
Bu amaca ulamak iin konuma altrmalanna balad. Zor ve
tuhaf altrmalarla Demostenes, tarihte dnyann hitabet tanr
larndan biri olarak tannan byk bir hatip oldu. O kadar ki
hitabelerinden birini sunmak iin tam yedi yl alt sylenir.
Onun yapt altrma ve konuma iin setii altrmann du
rumu, bizim pratikteki konuma durumumuzla byk bir ben
zerlik gsterir!
Yalnz bana daa gidiyor; lde, dada ve ovada hayal kalaba
lk topluluklar iin ateli konumalar yapyordu. Talarn ara
snda maaraya benzer bir yer kazmt. Buras, yalnzca onun
durabilecei ldeydi. Bu dar ve yapay maarann duvarlanna,
ayakta durup konuma altrmas yaptnda eli, ba, omuzu,
boynu ve gvdesini konuma iin gerekenden ve konumann
konusunun gerektirdiinden fazla hareket ettirmesine ve elleri
nin ve gvdesinin fazladan ortaya kan kmldamalarna engel
olabilecek biimde irili ufakl, uzunlu ksal dikenler, iviler ve
ineler yerletirmiti. Bylece, elini konumaya uygun den
lden biraz fazla hareket ettirse, eli bu sivri inelerden ya da
ivilerden birine arpyor ve yaralanyordu. Bylece onu, fazla
gittin diye uyaryordu. Bu yaantlar, batmalar, sivri ve sert s
nrlamalar, drt yandan onu balyor ve yava yava tekdze,
uyumlu, uygun, gereine gre tavr ve davranlan, tm
konumaclann yaptklannm ve yapmalan gerekenin, ayn za
manda ounluun da beendii benzeri tavr ve davranlar
adet edinmesini salyordu.
u an bulunduumuz zaman ve koullarda, bizim konuma du
rumumuz da btnyle Demostenesin o skntl, dar ve tal
maarada, o ine ve iviyle dolu maarada, konuurkenki du
rumunun aynsdr! Bir ey sylemek istediimizde, hatta bir
kelime ve cmle semek istediimizde anszn bir inenin, ada-
28
mm olur olmaz bir yerine battm gryoruz. Allagelmi s

nr, anlaylar, grler, taassuplar ve maslahatlar maarasnn
snrn aan yeni bir sz kullandmzda, hemen bir ine bizi
uyanyor! Sa yanmzdan yaralanyoruz. Baka bir ey sylemek
istiyoruz, sol yanmzdan bir ine yiyoruz. Sz deitiriyoruz
ya da yeni bir konu ayoruz, yz tane baka diken bizi bam
zn stnden yaralyor. Sonra hibir eye, hibir iviye ve ine
ye demeden konumaya mahkm olduumuz byle bir De
mostenes maarasnda bu durumun konumay ok gletirdi
ini, hatta neredeyse imknszlatrdn gryoruz. Ne yazk
ki daha byk bahtszlk da artk konumaclarmzn, Demos
tenes gibi, gitgide bu snrlamalar ierisinde konumaya alma
lar, bu maarada hibir yere arpmadan, hareketleri ineler, i
viler ve dikenlerce engellenmeden akllca, pikince, ustaca ve
zekice, uzlac ve hoa gidici bir biimde konumay renme
leridir. Hatta bu maaradaki dikenler onlara serzenite bulun
mak yerine onlan okar olmutur. O zaman, yle usta ve byk
bir hatip olunur ki sorma!
Arkadalardan biri, bana Konumana dikkat etmelisin; falanca
otuz yldr konuur, hi kimse imdiye dein ona kusur bula
mamtr. Ama senin sylediin her szn ardndan, birka yer
den, hatta kart ve zt yerlerden sana saldryorlar. diye t
veriyordu.
Dedim, te benim korktuum da bu. Ben, bu Demostenes
maarasnda konumak faciasndan korkuyorum. Bu, insan
yle bir hatip trne dntryor ki senin deyiinle kimse
onu eletirmeden ve bir grup ya da g ondan honutsuz olma
dan otuz yl konuabiliyorlar.
Otuz yl boyunca konuan ve hi kimsenin ona kar tavr alma
d kimse, otuz yl konumutur ama kimse ondan bir sonu
alamamtr!
Ali ias ile Safev ias arasndaki farklardan, hem de temel
farklardan biri ite budur. Bu t arkadam, yetersizlikleri
ni ve aalk kompleksini t vermekle gidermek isteyen in
29
san tiplerindendi. O, t vermeye ok gereksinimleri olduu

iin t veren meslekten tlerdendi. Sadece hi kimse
nin konuana kar tavr almamas iin deil, ayn zamanda her
kesin beenmesi, insann toplumda balar arasndan ban
ykseltebilmesi, zellikle etkili kiilerim, toplumda nfuzlu
olanlann adama kar iyi bir bak kazanmalan iin nasl konu
mak gerektii konusunda akl, maslahat, uzak grllk, sem
pati, selamet ve afiyet dolu kimselerdendi o. Konuyu yle usta
lkla ele almalsn ki ne i yansn ne kebap. Bylece, duman
gzne kaacana ekmein ya da byn yalansn! Sen ne bi
im toplumbilimcisin ki kendi toplumunu tanmyorsun? Tm
gleri ve taraflar honut edecein yerde, tmn honutsuz
ediyorsun!
nsan tm hayatn dine adasn da dini toplumda hakaret gr
sn, kfr yesin, thmet ve iftira iitsin, muhalefet ve inat gr
sn, olacak ey mi?
yiyle ktyle yle gein ki rf, ldkten sonra

Mslman zem zem le yusun seni, Hindu ise yaksn d
Senin anlaman iin hangi dille konuaym baym? Toplumdan
ve halktan anlayan biriysen, halkn beenecei ve sradan dindar
insanlann ilgi gsterdii kimselerin houna gidecei, seni onaylayacaklan ve bylece hepsinin, seni kendilerinden bilecei bi
imde davranp konumalsn. Onlarla dp kalkmalsn; onlan eletirmemelisin; her akima geleni azna almamalsn. Toplu
mun bahtszlnn nedeni olan, halkn bilgisizliine ve dinin bo
zulmasna yol aan her eyi sylememelisin. Nfuzlu kimselerin
karlann gzetmelisin. Bu iler ok zor deil. Birazck pikinlik
ve zekilik ister. Tm bu yaygaralan koparan ve vah slam, vah
iman diye feryat eden bu kimseler, duyurular yaymlarlar, yalan
lar uydururlar, bir konunun altn stn kartrrlar; normal
halk iin senin kitabndan ya da konumandan eksik ve hatta
4 Bu beyit, m rnn byk bir blmn Hindistanda geiren nl tranl a
ir rfiyi Jirazi ( 1 5 5 5 - 1 5 9 5 ) ye aittir. (ev.)
30
tahrif edilmi bir cmleyi aktarrlar. Gryorsun ya, kendileri

nin deerlerine ve karlanna kar tehlikeli olduunu hissettik
leri senin gibi kimseleri, halk kitlesi iinde karalamak iin her
komploya, iftiraya ve cinayete bulamaya hazrdrlar; bir yalanla
her eyin ynn yz seksen derece deitirirler! Bir dene. G
rmn doruluunu anlarsn. Konuma srasnda, kendi olu
turduun bir mnasebetle onlara saygn gster, adlann an ve
rnein, Falanca, yeryznde Allahn en byk hazinelerindendir ya da dinin ve dnyann temeli, slamn ve Mslmanla
nn delilidir. diye ycelt, yeterlidir. Yanndan itibaren, syledi
in bir eyin yz kat karln alrsn. Baym, toplumu tanyan
adam, toplumun neye gereksinim duyduunu gz nnde bu
lundurmaldr. Ne zellikleri vardr, neleri beenir ve nelere kar
hassasiyet gsterir, gz nnde bulundurmaldr. Her eyden
nemlisi, sradan insanlann akln ve dinini ellerinde bulundu
ran kimselerdir. Onlarn gr kitlenin grdr. Onlann ya
nnda olmak gerekir, insann hayat, haysiyet ve hretinde etki
li olanlar onlardr. Kimin kt, kimin iyi oluuyla ne iin var se
nin? Herkesin ii Allah iledir. Ben ve sen, onlann sorumlusu,
yaptklanmn kads deiliz ki... Toplumu tanyan adam, karlan gz nne almaldr. lerde etkili olan etkenleri tanmal ve
bunlara uygun davranmaldr. Onlann ilgisini ve desteini ka
zanmal, onlara yaknlamak iin abalamaldr. Bylece toplum
da kk salm, eitli dayanaklar elde etmi, bast yeri salam
latrm, genelin ilgisini kazanm; hem soylulann, sekinlerin
ve unvan sahiplerinin, hem pazarn ileri gelen tccarlarnn, hem
toplumda mevki sahibi olanlann, hem ilim ve din makamlanmn, ksacas hem devletin hem milletin, hem avamn hem hava
sn her ynden desteini elde etmi olur. Bu ekilde, ayn hizme
ti daha iyi bir biimde yerine getirmi olur! Bunlar, kendi kendi
ni toparlayamayan, ba klahna demeyen, isiz gsz alt ta
ne renciyle, memur ocuuyla ya da pazar genciyle kendileri
ni derde sokuyorlar ki bu, doru bir i olmuyor!
31
Toplumbilimden baka seninle din ve mezhep diliyle de konu

mak isterim. u kadann syleyeyim: Sevgili baym! imammz
ne yapyordu? Bir bayram gn, gsp halife genel kabuldeydi.
Sarayllar, aile bireyleri ve zalimler selam ve kutlama iin gel
milerdi. mam aleyhisselam da halifeye bayram selam sunmak
iin hazr bulunmular ve halifenin sarayllan arasnda durmu
lard! Halife, birer birer herkesin elini skarak geiyordu. Sra
mam aleyhisselama geldi. Halife, mamn kendi elini skarken
mbarek bedenini doal olmayacak ekilde kendisine yaklatr
dklarn tam bir aknlkla grd. Sonra halife, imam aleyhisselamm, kendilerini halifeye resmen yaptrdklann ve kannlann halifenin kamna srtmekte olduklarn hissetti. Halife,
soru soran akn baklarla kendilerine bakt, imam aleyhisse
lam tavzih buyurdular: Kendi rahmimi senin rahmine srmek
teyim. Bylece amca olum olan senin rahim akrabaln, bana
kar acma duysun... (!)
Siz, ia hadisleriyle ve rivayetleriyle ok fazla ilgili olmalsnz.
yle, ama Ehlibeyt mezhebi kltryle, imamet ve ia ruhuyla
temasnz daha fazla olmaldr. rnein, bizim tarih belgeleri
mizde, rivayet ve fkh kitaplanmzda, imamn, hak ve eriata
aykr fetva verdii birok konu vardr! Biz bugn bakyor ve
Evet, dorudur; bu fetva, imamn ahsna aittir, ama geree
aykrdr, din ve eriatla badamaz. nk takiyye ile ortaya
atlmtr! diyoruz.
Evet dostum, cni, gsp, zalim ve fsit halife karsnda bizim
imamlarmzn (a.s.) yntemiymi bu. Neden? nk, ne de ol
sa halifeydi, Her ey onun elindeydi. Sizin doru, size kar olan
grubunsa yanl olduu konusuyla ilgilenmiyorum. Doru ve
yanl konusuna girmiyorum. Toplumu tanyan bir insann
hangi glerin, hangi kanatlann ve hangi kiilerin toplumda et
kin olduklarn, hangi davran ve konuma biiminin uygun
olduunu grmesi gerektiini; eitli gelenekleri, psikolojileri
ve hassasiyetleri uyanklk ve zekilikle tanmas gerektiini; be
lirledii konularn, hatta setii syleyi biimlerinin, eitli ka-
32
natlann ve gruplarn tmn kendi yanma ekebilecek biim

de ustalkl ve akllca olmas gerektiini; ferasetle, halk tan
makla ve halkn -ki iyi kt g, mevki ve bir grup izleyici sa
hibidirler- dncelerinde etkin olan etkenleri gz nnde bu
lundurarak kendisini korumas gerektiini; haysiyet, mevki, iti
bar, n ve i g sahibi olmas gerektiini ve ayn zamanda da
din ve toplumsal hizmetlerini srdrebilmesi, her yandan ve
herkes tarafndan benimsenip desteklenebilmesi gerektiini
sylyorum. Demiyorum ki aadakilerden yukandakilerden,
mminden kafirden, iden Snnden darbe yesin, hesap in
sanlarla itibarl kimseler ona iyi gzle bakmasn, tm zahmet
lerden ve zverilerden sonra yalnz kalsn, bir grup aydn ve
renciden baka kimsesi olmasn!
Dedim, uyank t efendi, bilgili ia toplumbilimcisi, imam
larn limi! Yreim kendim iin yanmyor, Hz. Ali iin yanyor.
nk bizim zamanmzda bulunamad iin sizin tleriniz
den nasiplenemedi! nk toplumbilimci deildi. ia hadis ve
rivayetleriyle ve senin temiz imamlarnn tavrlaryla fazla bir ile
tiim iinde deildi o! Tm o huzursuzluklan, skmtlan ve kar
maalar dilinden ekiyordu! Konuuyordu; Peygamberin b
yk, sekin ve iyi n sahibi sahableri ona kar kyordu.
Kuran hfzetmi mbarek kimseler onun safndan kyorlar ve
mterek dmanlan karsnda onu yalnz brakyorlard. Hatta
onu arkadan hanerliyorlar, onun dman oluyorlard. meyyeoullannm aristokratik gleri ve Muaviye de tm silahlanyla onun karsnda duruyordu. Yirmi yl boyunca birlikte bir
siperde, bir cephede bulunan en yakn ve en samimi arkadalan, ona knlyor ve muhalif oluyorlard. yle ki byk kardei,
onun ateli kzgnlndan feryat eder ve ona dayanamaz. Hatta
dmana ynelir, Muaviyenin ardndan gider!5
5 Kimi alimler onun, Hz. Ali hayatta ve halifeyken deil, onun ehadetinden
sonra Muaviyenin yanm a gittiine inanrlar. Bu zaman deiikliinin, Akli
temize karmak iin olduunu sanyorum. Oysa ncelikle, Alinin yneti
minden sonra im am H asann ynetimi gelmektedir. O zam an da Muaviyeye
snmak, insan nasl temize karr?
A l i ASI SAFEV ASI I AL ERlATt
33
imdi Ali olsayd ve siz beyefendinin dirayet, akl ve bilimsel

toplumbilimle dolu bu yol gstermelerini duysayd, yaamnda
ve savamnda kesinlikle baanl olurdu! slam tarihinin nl
ve saygn halifelerinden, hatiplerinden biri olurdu. Yirmi yl
slam iin gsterdii aba, ihlas ve zveriden sonra slam toplumunda yalnz kalmazd. Hem dmandan hem dosttan, hem
avamdan hem havastan, hem erefliden hem erefsizden, hem
mminden hem mrikten, hem aristokrattan hem ashaptan,
hem yakndan hem yabancdan darbe yemezdi. Mcahit ve m
nafk, muvahhit ve mrik, onu ezmek, gerei saptrmak ve
onun hakkn gasp etmek iin ibirlii etmezlerdi. O, senin top
lumbilimini bilseydi, senin iiliini uygulasayd, slamn ilk
dnemlerindeki slam toplumunda, isiz gsz be kii
den baka (bedevi Ebuzer, garip Selman, kle Bilal ve hurmac
Meysem) kimsenin onun szne kulak asmad bir durum or
taya kmaz, yle temelsiz ve dayanaksz kalmazd!
Ali iasnn, yani Alinin yolunda gc ve yetenei lsnde
Alinin izinden giden kimsenin, Alinin toplumundan daha k
t olan bir toplumda rehberinin almyazsmdan daha iyi bir almyazsna sahip olmas imkanszdr. Eer falanca konumac
iadan herkesin holandn ya da onu beenmezlik etmedii
ni, her snfn onu onayladn, hi kimsenin hibir biimde
ondan gocunmadn, eitli ve kart kanatlann, atma ha
lindeki cephelerin tmnn onu karlamaya kotuklarn ya da
en azndan onunla bir alp veremedikleri olmadn, onun us
talkl ve her kesimin ve tm kanatlann ilgisini kazanr biimde
konutuunu ve bylelikle konumasnn, hem aristokratlann,
sermayedarlann, kle tccarlannm ve Kurey kervan sahipleri
nin, hem meyyeoullannm zalim ve bozguncu canilerinin,
hem Nehravan saygmlannm hem de grnte doru olan hokkabazlann, bencillerin ve mnafklann houna gittiini gr
yorsak, ey arkada, kesinlikle bil ki o iadr ama ah Abbas iasdr, Ali ias deil! Onun bu izledii, Alinin kiiliiyle eli
ir bir kiiliktir. O, her eyi olan ve gereklere gre deil masla
hatlara gre alan Sakife siyasetisidir.
34
Aslnda Aliyi Ebubekirden ayran temel izgi, gerei ve mas

lahat birbirinden ayran izgiydi: Paray seven Abdurrahmana
bir eyler verip onu raz etmeli. nk o, nfuzlu bir adamdr.
Sad b. Ebi Vakkas gibi byk kiilerin bulunduu bir kabilenin
yesidir. Onu honutsuz etmek olmaz. Skntya neden olur;
kargaa ortaya kar. meyyeoullannm slam dman olduk
lar dorudur; ama ok gldrler. Onlan grmezden gelmek
olmaz. am ynetimini onlara verin; brakn sussunlar. Halide
gelince; o uyank bir komutandr. Maliki ldrp orackta
onun gzel karsyla yatm! Evet, ama fatih bir komutan ve yi
it bir sava olan birine had cezas uygulamak uygun olmaz...
O, kendine zg bir kiiliktir. Onun, bizden biri ya da muhalif
lerden biri olmas ok ey deitirir!
Bylesine maslahat ve toplumu knayan pikin bir adam,
elbette akl yrtr! Bunlardan hibirine ynelmeyen ve ger
ekten baka hibir maslahata deer vermeyen Ali ise elbette
yalnz kalr.
Sgrdilcilik
Tellan hikayesini bilir misiniz? Krk stunlu, krk pencereli
hamamlarn bulunduu eski zamanda -imdi de bu hamamla
rn yerini baka eyler almtr- tellaklar tm ilimlerle donan
mlard ve genellikle btn insanlann dant kimseler konumundaydlar. nk mteri, tellan elinde bulunduu du
rumda btnyle ona teslim oluyordu. Hamam sresi de genel
likle uzundu. Dolaysyla gnl dertleri, mterinin dertleri ve
mterinin srlar, tellan keselemeyle urat srada alyor
du. Bir gn mterinin biri, tellan elinin altnda bulunduu
bir srada, ona iini dkyordu ve Bir sredir belim anyor;
geceleri uyuyamyorum. Ne kadar ila kullandysam da bir so
nu vermedi. diyordu. Tellak, Aslnda bunun ilac ok basit.
Siz, bir srdili tohumu aln ve akam slayn ve sabaha kadar
suya doymas iin brakn. Sabahleyin a kamna kullann. te
bu kadar. dedi. Mteri de teekkr etti. Bir sre sonra yine ay
n mteri, Yallk belirtisi mi bilmiyorum. Gzm Kuran ya
35
zsn seemiyor. diye yaknr. Tellak, hemen onun szn ke

ser: Denenmi bir ila; nce a kamna kullanrsnz. gece
bunu yinelerseniz iyileir. Yine bir sre daha geer, mteri
birka hastaln daha anlatr. Tellak yine ayn srdilini ne
rir. Sonunda mteri, konuyu deitirmek iin Yaaylar ok
deiti. Ayn maala, ayn gelirle, birka yl nce mreffeh bir
yaantm vard. imdi maama birtakm gelirler daha eklendi.
Yine de iki yakam bir araya gelmiyor. yle ki alacakllarn g
zne grnmemek iin evden dar kamyorum! der. Tellak
sze girer: Bir srdili tohumu slayn ve... Mteri itiraz eder:
Yahu, bu ne biim ilatr ki hem bel derdine hem gz derdine
hem de cep derdine iyi geliyor?
Tellak aklar: Otuz yldr her gece bir srdili tohumu slyo
rum. Sabah a kamna iiyorum. imdiye kadar ondan hibir
ktlk grmedim!
Bir tr Srdili ias! Srdili soyluluu ekol, sgrdilizm!
Ali ias, Safev ias bal, bal bana, iki tr iilik bulun
duu ve bu iki tr iiliin de iki tr izleyicisi olduu teorisini
iermektedir. Ben imdi burada, hem Ali ias mezhebinin hem
de Safev ias mezhebinin esaslann dinler tarihinin devamn
da aklama amacmdaym.
ncelikle, sonraki konulann tmnn aklanmasnda temel
olan toplumbilimsel bir esas sz konusu edeceim.
Hareket ve Kurum
Toplumbilimde hareket (mouvement)in, kuram (institution)a
dnm denilen bir ilke vardr. u anlamda ki toplumda
birtakm idealler ve amalar dorultusunda bir hareket ortaya
kar. Bu hareketi (kelimenin tam anlamyla bir akm) ortaya
karan, bir dnce, bir eilim ve harekete geirici geni bir
imandr. Bir hareket, bir hedefe doru akan bir ruhtan ve bir
devinimden ibarettir. zleyicilerin tm, konularn, yarglarn,
inanlann ve sloganlarn tm ve hatta izleyicileri arasnda var
olan trenler, o amaca ynelmilerdir. Her ey ve herkes, hare
36
ketin oluma nedeni olan o hedefin gereklemesi iin bir ara

tr. Bu hareket ya da devinim, o amaca ulama yolunda, kendi
kendine, yolunu tkayan etkenler olan engellerle karlar. Kar
gaa, atma ve karmaa ite burada ortaya kar. Dolaysyla,
devinim ve hedefin aydnlk olmas, hareketin zelliklerindendir. Her ey, bu hedefe ulamada bir ara ve balangtr. Bun
dan baka, bu hareketin ilerledii izgide ve serveninde zorla
yc abalar, atmalar ve savamlar bulunur. Bir reti, bir
din; toplumsal, dinsel, snfsal ve ulusal bir ideoloji, balang
ta, zamann ya da snfn veya ulusun gereksinimine cevap ver
mek iin ortaya kar. deal ve amacn gerekletirmek iinse
kendi izleyicilerini harekete geirir.
Bu hareket, kendi izgisinde ilerlemektedir. Mevcut dzeni de
itirme iddiasnda olan bir hareket, ykmak ve mevcut duru
mu gsteren ya da oluturan her eye kar sert bir eletirel ya
pyla yeni bir durum ortaya karmak, yeni koullar yaratmak
ister.
Her eyi deitirir. Hareket, amacna ular ya da hedefine ulamakszn gcnn doruuna eriir. Ne var ki oraya ulatnda
atma ve savam ortadan kalkar. Karsnda setler ve engel
ler yoktur artk. Gcne eritiinde durum deiir; durur, dur
gunlar. Harekete geirici ve devrimci durumunu yitirir; mu
hafazakrlk kazanr! ilkin, dman silahszlatrmak ve dze
ni deitirmek isterken imdi kendisi gl ve hkimdir ve ken
disini korumak istemektedir. Bu yzden devrim kart bir hal
alr. Kendisi ibana gelince, sonraki devrimleri ihtilal, hyanet
ve kar devrim diye niteler.
Burada konuyu toplumbilim asndan incelediimizde grrz
ki balangta hareket (mouvement) olan ey, imdi kendi gc
ierisinde kuruma, sabit bir toplumsal yapya dnmtr.
Toplum zerinde bir tr emsiye olmutur artk. Grnrde
gcnn doruuna ulam bulunan, ama ruhunda duraklama
ve duraanlamaya den kurumsallam bir devlet gc hali
ne gelmitir.
AL ASI S A FB / ASI I AL ERATI
37
Tarihte birok rneimiz var buna. rnein Zerdt dini: Ekaniler dneminde Ekanilerle savar durumda ve hkim dzen
le atma ierisindeyken, Sasaniler dneminde toplumun alnyazsna, tm glere ve hatta siyas gce hkim olur. Gcnn
son snrna ular; grkem ve byklnn doruunda par
lar. randa alabildiine gzel, zgr ve yaygn tapmaklar kuru
lur ve rann drt bir yannda kutsal ateler tututurulur. Ne
var ki hemen orackta Zerdt dininin ruhu artk durgunlar.
Bir iman ve hareket eklindeki bu din, hkim muhafazakr g
ce dnr. Artk, srekli hareket isteyen halkn gereksinimini,
harekette gizli bulunan ve srekli evrim ve yenileme isteyen
gen neslin gereksinimini karlayamaz! Hatta bu gereksinim ve
hareketin karsnda durur. Balara hkmeden; yreklere ve
ideallere deil hayatn d grnne hkmeden bu dinin ar
tk zamannn gereksinimlerini cevaplayamamas, gitgide orta
mn ve zamann, baka bir harekete gereksinim duymas bu
yzdendir.
Bu tarihsel elikiyi yle zmleyebiliriz: Zerdt dininin, Sa
saniler dneminde, zellikle Anuirvan zamannda grkem, g
ve istikrarnn doruuna ulatn gryoruz. Bununla birlikte
Mani ve Mazdek, bu srada ortaya kar ve byk bir nfuz ka
zanrlar. Onlann sesi, halkn iinden, zellikle gen ve aydn
glerden emrinizdeyiz cevabn alr. Gnmzde kullanlan
terimiyle Iran toplumunun entelektellerinin, yeni dnceli
dnrlerin, renim grm kesimlerin ve genlerin Maniye,
halk ygnlannnsa iddetle Mazdeke yneldikleri tarihten orta
ya karlabilir. Bu eliki -zaferdeki yenilgi- bu dinin, byk
lk ve hkmetmesinin doruundayken durduu gereini gs
termektedir. Yani, onun hareketi, sistem ya da kuruma dn
t ve durdu! O zaman, karsnda Zerdtlk kart din ve top
lum hareketleri olutu.
Sonra, Zerdt dininin zayflad, bir gc bulunmad ve he
saba katlmad Ekaniler dneminde, peygamberler, peygam
ber benzerleri, din hareketler, inan ve toplum retileri onun
38
karsnda bakaldrmadlar. Zerdtlik inanc, direni grme

den halk arasnda yerleti. Oysa padiahlann kendilerinin din
iddiasnda bulunduu, ruhan bir slale ve Istahr tapmann
byk mbedi6 Sasanm ocuklar olan, kyamlar din bir k
yam, misyonlanysa Zerdtliin ihyas olan ve mabetlerin pa
diahlara bile hkmettikleri, hem siyasal gcn hem ekonomik
gcn hem de din gcn gstergesi olduklan, gl saltanat
rejimini dayanak yaptklar, hatta onu kendi ellerinde ara du
rumuna getirdikleri, lkenin ekilebilir alanlarnn yansndan
ounu sahiplendikleri, atekedelerin her zamankinden daha
en, daha aydnlk ve daha parlak olarak rann her yannda o
ald, dnyann en byk imparatorluunun bu dinin muta
assp bir hamisi olduu, krallk tacn Ahuramazday temsilen
mbedler mbedinin, Sasani padiahlannm bana koyduu,
kendisinin de ruhaniyet adna o dnemin medeni ve gl dn
yann yansna hkmettii ve ilk kez olarak Zerdtliin, yne
timin resm dini olduu Sasaniler dneminde Zerdtlik, id
det ve baskyla yetkinlik kazanan, semirip yalanan, ama ruh
suz, dncesiz, hareketsiz, cokusuz ve devinimsiz duruma
gelen gl gvdeyle iten ie koflar, sarslr ve ekiciliini yi
tirir. nk, balangta yreklerde ak alevlendiren, toplum
da hareket yaratan ve ruhlarn derinliinde, halkn dncesin
de yer edinen bir iman, bir ar ve bir kurtulu olan bu din;
gce, hkim dzene, hedefsiz, rnsz, tekrarlanan taklitlik bir
trenler, grevler ve ameller mecmuasna, talam bir grn
me dnmtr. Bu yzden, Zerdt dininin bir ruh deil,
elik bir heykel durumuna geldiini grdk. Bu dnemde, bir
hi zerine kurulmu ii bo ve ssz, altndan yaplm byk
bir kubbenin, Mani ile Mazdekin arkas gelmeyen ve deneyim
sizlii olan iki haykrla nasl nladn ve sonra ayn gnler
de bir Arap tekmesinin bu gve yemi grkemli saray ne kadar
kolay yktn ve slam arsnn, Zerdt mmetinin dn
sel boluunda ve toplumsal gereksiniminde nasl bir dalgalan
6 M bed : Zerdtlkte dint liderlere verilen unvan. (ev.)
39
ma yarattn grdk. artcdr ki ran tarihi boyunca ran

toplumu iinden balayan ve Zerdt dinine saldran sadece iki
gl din hareketi olmu ve her iki hareket de Zerdt dininin
kendi tarihi boyunca gcnn en son snrna ulat bir d
nemde ortaya kmtr. Bundan daha artc olansa udur ki
Zerdt dini, zaferinin doruk noktasnda yenilgiye urayarak,
grkem ve gcne yaslanarak can verdi. slam, onu her zaman
kinden daha donanml, daha gl olduu ve dnyann en b
yk asker! gcn emri altna ald bir durumda kertti. Da
ha da artcs, slam, tersine, bu srada her zamankinden da
ha gsz, say, silah, servet ve g bakmndan mrnn tm
dnemlerinden daha yoksundu!
Budur ite harekete geirici iman (mouvement) ile talam
iman (institution)n fark. Frsatm olsayd gsterirdim: slam
da yedinci yzylda Zerdt dinine saldrmam olsayd, Anuirvan ve yerine geenler de Mazdekilerin katliamlanyla -ki bir
gnde yirmi bin kiiyi ldryorlard- olanaksz da olsa bu co
kun imann kkn halk arasnda kurutma baansn elde et
mi olsalard, eer bir araya gelen mbedler, padiahlar, ky
aalan (feodaller) ve onlann ortak dayana olan Zerdt dini,
Horasan ve Afganistan ilerine kadar ilerlemi olan ve hzla ya
ylan, hatta Zerdtligin eski din ve kltr merkezlerinden
olan Belh ehrini7 kendine merkez edinen ve Belhin Nevbahar
tapman -ki iir ve edebiyatmzda nldr- Budistlerin tap
na8 yapan Buda dininin kuzeydoudan gelen saldnsm durBildigimiz gibi Zerdt, Azerbaycanda mesajyla ortaya ktktan sonra Belhe
gelmi ve V itasbn sarayna balanmtr. Padiahn yardmyla dinini bura
da yaymtr. u anda, Fezail-i Belh kitabnn yazarnn sylediklerine ve ki
mi tarihilerin grne gre, Zerdtn mezar bu ehirdedir.
N evbahar! Zerdtn tapma sananlar, Zerdtlik atekedesinin puthane
olamayacan ve Zerdtn en byk vncnn putperestlikle savam ol
duunu unutm ulardr. H er ne kadar, sonralar tapnaklardan kimilerine bir
ka put yerletirmilerse de bu istisnai ve geicidir ve puthane kelimesinin
alekede iin kullanlmas yersiz olup gemite byle bir kullanm sz konu
su deildir. zellikle edebiyatta N evbahar! a?k ve net olarak ve defulurc
40
durabilseydi, donuklam Zerdtliin gl ruhaniyetinin

kof kurumu bilimsel bir grup ve ok zengin kltrel bir havza
ya sahip olan,9 etekleri ine kadar varan ve hatta slamdan
sonra da birka yzyl boyunca yaylmas durmam olan Maniheistlerin kkn kazyabilseydi neler olurdu...? Ama Hristi
yanlk, kurumu gz ormanna den bir ate gibi ran, zel
likle rann bat ve kuzeybat kesimlerini hzla kaplad. Eer s
lam onu durdurmasayd, yreklere deil balara hkmeden
Zerdtlii toplumdan skerek kendi ateine atp kl ederdi.
Hristiyanln bu dnemdeki gcn gstermek iin, Medayinin, Sasan din rejiminin bakenti olmasna, Iran mparator
luuyla mutaassp bir Hristiyan ynetimi olan Bizans mparatorluunun, siyasal ve askeri dmanlklarna din bir grnm
de kazandrmalarna ve Hristiyanln, Iran ilerinde dmann
beinci stununun temeli olarak alglanmasna karlk ayn za
manda Medayinin, Orta adaki Kostantiniye ve u andaki
Roma gibi, Hristiyanln uluslararas merkezi olduunu bil
memiz yeterlidir. Maniheizmin10 ve Mazdekizmin iten, Bu
dizmin doudan ve Hristiyanln da batdan saldrs ve ilerle
mesi, sonra da randa askerlerinden daha nce koan slam;
bunlarn hepsi, gcnn doruunda olan Zerdtlii yaralayp
yok ettiler!
amzda son iki yzylda biz, dnyada byk bir toplumsal
hareketin byk bir toplumsal kuruma dnmne tanputhane olarak, hem de eit eit putlarla dolu acayip bir yer ve kimi zaman
da btnyle inli zellikleri olan bir yer olarak tantmaktadrlar. Bylece
in yoluyla Budizmin buraya kadar geldiini ve byk bir nfuz kazand
n gstermektedirler. Bundan baka, Afganistanda tannm iki put, bu gr
pekitirmektedir.
9 Selman bunlardan biriydi.
10 slm kitaplardaki zndk ve sddk", Maniheizme zg kelimelerdir.
[Bu iki kelime Farsa asll olup Arapalatrlmtr. Bu kelimelerin Arapada
bulunan ayn yazlt ve okunulu kelimelerle ilgisi yoktur. Zndk, Manihe
izmin be derecesinden biridir. Sddk ise Maniyi izleyen kimseye denilm ek
tedir. ( ev.)]
41
z. 19. yzylda bilim felsefesi, diyalektik materyalizm felsefe

si ve Marksizm okulu, bir hareketti. Bu hareket iman oluturdu;
Douda ve Batda eitli hareketler meydana geldi. 1860-1870
arasndaki yllara baknz; Saint Simon, Proudhon, Marks, Engels vb. zamannda Ingiltere, Fransa ve Almanyann tamam,
gl bir kargaaya ve ii hareketinin yaylmasna sahne olur.
Bu hareket ayn zamanda, 19. yzyl boyunca daha belirgin ola
rak komnizm ad altnda yaygnlk kazanr; her yerde yeni
gler ve yeni bir inan ortaya kanr. Bu hareket, hem Douyu, hem Baty sarar. Gen nesiller, dnya aydnlan ve yok
sun kesimler iddetle ona ynelirler. Bylece, 20. yzylda, iki
dnya sava arasnda byk devrimler gerekletirir ve hkim
gce dnr. Son on be ylda bu hareketin, her zamankinden
daha gl, her zamankinden daha donanml duruma gelerek,
her zamankinden daha fazla uygulama gcne ve her zaman
kinden daha fazla ktisad, siyasal, askeri ve kltrel gce d
ntn grmekteyiz. Ama her zamankinden farkl olarak,
artk yeni iman yaratamaz duruma gelmitir. Bir devlet retisi
ne dnmtr. Onun adna var olan ynetim ve dzenlerin
mevcut durumunu iyi ynde aklayc bir ilev grmektedir.
Smr kart hareketlerin, devrimci ve ulusal dalgalanmalarn
karsnda bir set olmutur. Bu yzden, son on be ya da yirmi
ylda Afrika ve Latin Amerikadaki (Cezayir, Msr, Kongo, Su
riye, Libya, Kba, Brezilya vs.) ulusal hareketlerin (smr kar
t ileri nasyonalizm) komnizm hareketinden daha ileride ol
duunu gryoruz. nk Afrika ve Latin Amerikadaki sm
r kart ulusal devinimler birer harekettir. Oysa 19. yzylda
bir inan durumundaki komnizm, kinci Dnya Savandan
sonra, bir hkmet kurumuna dnm ve kendisi, hakim g
cn bir kutbu olmutur. Buysa, onun hareketinin durmasnn
belirtisidir. Bu yzden, Dou Avrupa hareketlerinden ve sm
r kart Afrika, Asya ve Latin Amerika bakaldrlarndan son
ra bu hastal hisseden komnistler, bu dnya gcnden ba
larn kopanp onun resm kuramlarndan ayrldlar ve bamsz
ya da ulusal hareketlere bal gruplara dntler.
42
ilii onlarla u yzden karlatnyorum: Ben bu konuyu salt

tek bir boyuttan, toplumsal boyuttan ele alyorum ve teki yn
ve boyutlar (felsefe, kelam ve fkh konulan) ile ilgilenmiyorum.
' iliin, birbirinden btnyle bamsz ve ayn iki dnemi var
dr. Biri, birinci yzyldan balayarak -ki iliin kendisi, ku
rum Islam (Snnlik) karsnda bulunan hareket tslamndan ibarettir- Safevler dneminin balangcna kadarki za
man kaplayan iann hareket ve devinim dnemidir. tekiyse
hareket iasnn kurum iasna dnt Safevler dne
minden bugne kadarki dnemdir.
nceki ia, zgrce Kerbelaya gidemeyen, Hseyinin adn a
zna alamayan ve hatta din amellerini gzler nnde yapama
yan, srekli takip altnda, srekli ikence altnda ve zindanda
bulunan ve takiyyeye snm mahkm ve gsz bir aznlkt.
imdi ayn ia, en byk resm glerin kendisini koruduu l
keye hkim byk bir gce dnmtr. Hatta srekli olarak
ilii ezen ve herkesi Ali sevgisi adyla ve sulamasyla yakala
yan, ikenceye uratan ayn kutup, imdi kendisini, Rzanm
eiinin kpei olarak kabul eder. Byk zafer!
Dokuz yzyl boyunca iay takip altnda tutan ayn hkimin
karsnda ia, imdi potinlerini omzuna atm, yaya olarak Isfehandan Mehedi ziyarete geliyor. Yaya olarak! Byk zafer!
On asr boyunca srekli olarak, imamlarn kabirlerini ziyareti
yasaklayan, o kabirlere su koyverip ykan ayn hkmdar, im
di kubbeyi altnla, sandukay gmle ve minareyi iniyle kap
lyor. Byk zafer!
Cokulu bir iinin, ziyaret amacyla Mehed ya da Kerbelaya
gitmesi iin, ynetimden gelecek binlerce tehlikeye ve zarara
katlanmas gerekiyordu. imdiyse, ayn resm ynetimin kendi
si, Mehed ve Kerbela ziyaretini, Kbe ziyaretinin benzeri ve
hatta dengi olarak alglanacak ekilde, din ve resm bir ziyaret
olarak duyurmaktadr. Hatta bir Mekke ziyaretisinin hac ( h ci) olmas gibi, Mehed ve Kerbela ziyaretisine de Mehed ve
Kerbelay lakabn balamaktadr! Byk zafer!
43
Ynetimlerle savata srekli olarak n cepheyi oluturan ve h

kim dzenin oklarna siper ve hedef olan ayn ulema, imdi en
yce, en iyi, en mreffeh koullarda yaamakta, ynetenle omuz
omuza oturmakta, ynetimde hkim siyasal gcn danmanl
n yapmaktadr. Hatta hkmdar, kendi gcn, mam- Zamanm naibi ve eriatn hkimi olan ia ruhanilerinin mama ve
kaleten kendisine tevdi ettikleri bir g olarak alglamaktadr!
Byk zafer!
ia tam olarak, bu zaferleri elde ettii srada yenilgiye urad.
Mezhebinin amellerini yerine getirmedeki btn engellerin ve
ilik duygularn ortaya koymadaki btn glklerin ortadan
kalkt andan balayarak, onu ezen etken ve glerin onu te
vike yneldikleri ve onunla uyum iinde olduklan zamandan
balayarak hareketten dt ve hkim ve gl bir toplumsal
yapya dnt.
Bu, hareketin kuruma dnmesi kanunudur. Bylelikle, toplu
mun tm kesimlerini heyecana, harekete, devrimci deiime
getiren cokun bir iman bir institutioria, yani toplumun teki
yaplaryla, temelleriyle ve duvarlaryla bitiip kaynaarak top
lumun deimez ve resm yaplarndan ve temellerinden birine
dnm ve hkmet, aile ve dil gibi ya da sigorta, banka,
emeklilik, tasarruf mevduat ve piyango bileti gibi kuramlardan
biri olmutur.
Tasavvufa bir baknz! Allaha kane tapnmada zgr bir co
kuydu nceleri. Tek renklilik, riyaszlk, her trl dzene, ge
lenee, baa, grn n plana karmaya ve taassuba kar bir
bakaldryd. Sonra, bu ayn eyler, ynetsel bir rgt, yasal ve
resm bir yap olur. Sonra kurumlar ve tekke olur. niforma,
zel bir nian, belirlenmi duru ve tavrlar, eyh, mrit, kutup,
halife, bakan, genel mdr, binlerce vr zvr! Yani hi! Kar
mak, ruhsuz, hararetsiz ve hareketsiz byk bir gvde!
slam savalarnn namazna bir baknz! Her biri bir cihadd;
bir ne sray, ruhta devrimci bir kanatlanmayd. Olduka sa
de, seri ve bilinli olarak biri, ilerinden biri nde duruyor, ge
44
ri kalan onun ardnda diziliyordu. te bu kadar! Ama imdi;

her ey llp biiliyor. Bir mr boyunca kraat ve mahre
altrmas. mam iin fiziksel ve kimyasal esaslardan oluan
kapsaml bir liste.
iilik, bu dnmn ok ak rneklerinden biridir; zellikle
onu daha iyi tanyan bizler iin.
Osmanl ve Bat
Neden byle oldu? iik, neden anszn bu iflasa srkleyici za
fere ulat? ran 16. ve 17. yzyllarda gruplandrmalar ve dn
yann askeri ve siyasal kutuplan bakmndan zel bir blgede
bulunuyordu. Dnyadaki en byk kutuplardan biri Hristi
yanlk kutbu, tekiyse slam kutbuydu. Dou ve Batnn, Asya
ve Avrupann kk derinlerde olan sava, bu iki g arasnda
ki arpmalar biiminde sryordu. slamn resmi g merke
zi Osmanl mparatorluundu. Bat ve Orta Avrupa lkeleri ye
ni yeni canlanmlar ve Orta a bir yana brakmlard. Taze
bir coku, devinim, hareket ve ilerleme, yeni bir bilin Batya
batan baa hakimdi. Ne var ki Bat teknolojisi Hristiyan ordu
sunu donatamad iin slamn din! cihat gc, srekli olarak
Hristiyan gcn, talya ve Yunanistan cephelerinde, Dou Av
rupann her yannda ve hatta Avusturyada aralksz saldrlara
maruz brakabiliyordu. yle ki aslnda Bat medeniyetinin en
eski merkezi olan Yunanistan, Osmanlnn avucuna dt ve
Mslman askerler tarafndan yenildi. Bylece, Dou Avru
pann tamam slamn otoritesi altna girdi. slam gleri, Ak
denizde en byk gc oluturmutu. yle ki hem medeniyet
hem siyaset hem de askeri g bakmndan o dnemin en b
yk hassas kutbu olan Akdeniz -imdi de bir lye kadar bu
konumunu korumutur- Osmanl deniz gc tarafndan bt
nyle kontrol ediliyordu. Hatta Viyana, slam gleri tarafndan
uzun sre kuatma altndayd ve talya, defalarca dme tehli
kesiyle karlamt. O srada, haysiyet ve gc Kuzey Avru
padan ve hatta Bat Avrupadan fazla olan Dou Avrupa ise b
tnyle Osmanl gcne teslim olmutu. Osmanl gc, eitli
45
soylar, eitli milliyetleri slam adyla imparatorluun siyasal ve

askeri birlii altnda toplayp ynetiyordu. Osmanl ynetimi,
kukusuz fasit bir ynetimdi ve slm bir ynetim olarak ad
landrlmaya layk deildi. Onu slm llere vurduumuz za
man bu yargya vannz. Ama, onu bizi yutmak iin eilen ve yo
lunun zerinde bir set gibi durmu olan Osmanl ile savaan Ba
t smrsyle ve saldrgan Hristiyanlkla lersek, Msl
manlarn, ans hala silinmeyen kol ve kl glerini onunla
gsterdiklerini -kolumuzun zayflamasndan, klcmzn knna
girmesinden ve o Mslman fasit ynetimlerin yenilmesinden
itibaren-, tarihin hi grmedii biimde smry vahice, e
kyaca ve ihanet olarak bize ykleyen acmasz ve zorba Bat
ulusunun ve onlann insanlk d dzeninin o an Osmanl g
cyle darmadan olduklarn, lkemize saldrlarnn geri pskrtldn, onlann Mslman klcn Osmanl eliyle tattklann, Orta adan balayarak bize kar hal seferleri dzen
leyen maceraclann hl slamn gcnden bu nedenle kork
tuklarn ve Akdenizin, Yunanistann ve Dou Avrupann
Mslmanlann eline dtn gz nnde bulundurursak, o
zaman yargmz deiir.
Ne yazk ki biz, yarg ve aratrmalarmzda tek ynlyz; tek
gzle bakyoruz. Daha ok znt verecek nokta ise, hem geri
ci mutaassplarn hem de zgr dnceli aydnlarn byle d
nmeleridir. Osmanl gc karsndaki yarg da bu iki eliik
tipin dnce benzerliinin bir rneidir. Mutaassbmz, ona
sadece kendi ilii asndan bakyor; onu Snn, meri, ima
met inkarcs, vesayete kar ve mam- Zamana vb. inanmaz
gryor ve dolaysyla mahkum ediyor (hatta Hristiyanlk kar
snda)! Bizim ilerici aydnmz da onu gerici, antidemokratik,
feodal ve mutaassp dinci olarak deerlendiriyor (hatta Bat kar
snda)! Her ikisinin de doru grp doru deerlendirdikleri
ni gryoruz. Ama, yanlglar ona salt deimez bir adan bakmalanndadr. Oysa, bilimsel bakn gstergesi, aslnda birka
ynden bakmak ve Osmanl Snndir ve de antidemokratiktir;
46
AL ERATI I A ASI SAFEV ASI
ahlak olarak da fasittir diyen mutlak dnceli talam gene

lin tersine, greceli olarak yarglamaktr.
Ama eer i olmak ya da sosyalist olmak asndan hareket
edersek ve ona slm temel ya da smr kartl asndan
bakarsak, Hristiyanlk karsnda bir Mslman olarak ia, Ba
tl smrgeci karsnda Doulu bir smr kurban olan aydn
onu dnrse, o zaman yarg deiir. Bu bak asndan,
keke o ia kart Selahaddin Eyyubi, Filistinde yeniden orta
ya ksa; o kirli Halid b. Velid, klcn Bizansn askeri gcne
kar ekse; o yiit Seluklular, kan emici hallar Akdenize
dkse; Snn mezhepli fsit Osmanllar, Batnn smr gc
n Afrikadan, Asyadan ve aresiz slam toplumlanndan srseler, diye arzulayacaktr. Osmanllara kar yaplan btn bu
propagandalar, Batnn ve Hristiyanln eski komplekslerinin
tezahr, o ezici kllardan aldklar yaralann rndr. Ne
yazk ki btn tarihsel, siyasal ve toplumsal yarglarn -hatta
kendi dinini, kendisine ait tarihini, gcn ve kiiliklerini- Ba
tl yazarlardan, sanatlardan, bilginlerden ve aratrmaclardan
alan bizim aydnmz, Osmanllara yneltilen btn o svgle
ri, sulamalan, kinleri ve yarglar aydn olma adna taklit edip
yinelemektedir!
slam Bilimde, kitabn giriinin birinci cmlesine yle bala
mm:
Mart 1924ten balayarak ve Osmanlnm yenilmesiyle birlikte
askeri ve siyasal bir g olarak slam, Bat karsnda dald ve
smrnn Doguya, zellikle slam lkelerine saldn yolu al
m oldu...
Bu aydnlardan biri -ki kendine hi inanmam ama yoluna inamnm- kitabnda, sen Osmanllan savunmusun, diye birka
sayfa boyunca bana svp saldrm. Sonra ilkokul tarih kitab
nn tamamn yazsna boca etmi; ne zaman kuruldu, kimlerdi?
eni olarak da AvrupalIlarn ve Hristiyanlann svglerine ve
Sosyalist, zgrlk ve demokrat deildiler diye Osmanly
mahkum etmelerine yer vermi. Benim, Osmanllan slamn
47
sembol saydm ve Osmanllara inandm konusunda yayga

ralar koparm kitabnda. Oysa, yine slam Bilim'de bulunan ve
yukardaki cmleye bal olan ikinci cmle yledir: Geri
bundan nce slam, Osmanl rejimi iin bir temel, Trk soyu ve
aristokrasisi iin aklayc bir etken ve halk iin uyuturucu bir
madde olmutu.
Ne var ki halk ve zgrlk aydn, saldrabilmek, aydnl
n11 ortaya koyabilmek, Batklarn garazkr propagandalann,
bu Dou slam toplumu insanlarnn zihninde, hem de belee,
11 Ali iasnn resm elbisesini (!) giymi o kutsal grnml kimse de ben yi
ne slam Bilim d e nce Alinin rakiplerini bir bir anlatp g ve zaaf noktala
rn belirterek bylece konunun sonunda Hz. Em ire gelmekte ve onlara kar
onun mutlak stnln ve deerini gstermekteyken, buna frsat verm e
yip cmleyi yutuyor ve yaygaray basyor: Falanca, Ali (a.s)nin makamn
hepsinden daha aada gsterm i! (nk sayfann altnda yer alm). Ay
rca H u c r b. A diy adl kitabn nszndeki cm lem i, halk galeyana getir
mek, kutsalln gsterm ek, mem urluunu yerine getirmek, adaleti uygula
mak iin ban ve sonunu yontarak Eer karda, Alinin hkm eti ve istis
nai ahsiyeti olmasayd Ebubekir ve m erin hkm eti tarihin hkim rejim
leriyle karlatrldnda hepsinden st nd ... biiminde naklediyor ve
Falanca, Ebubekir ve m erin hkm eti, tarihteki hkm etlerin hepsinden
stnd, demi diyor ve ardndan ekliyor: Ali (a.s)nin hkm etinden de
mi?(Q Elbette am acm , bu iki kart tipin gr ve alma bakmndan ben
zerliini ve ortak ynn gstermektir. Tek yanl yarglamak, dm ann ya
rarna deerlendirmede bulunmak, kart birinin grn ktrm etmek,
bir kitaptaki cmleyi yanm yamalak aktarmak, yalan uydurm ak ve metni
bozm ak, her ikisinin de ortak yanlan. Byle deilse, bu uyduruku molla bo
zuntusuyla o dinin dnda yer alan zgr kimseyi karlatrdm iin zr
dilerim. A ynca bu, uydurm a, tahrif ve karalamayla kendini harap ediyor, o
ise hi layk olmad halde saygya neden olacak giysilere brnyor! Bilmi
yorum herkes kaytsz ve ansz olarak, belediye plerinin resmi giysileri
ni bile giyemezken, neden ilmin, dinin ve halk ynlendirmenin resm kya
fetini giyebilir; neden?! Dorusu, bilgi bakmndan hi olan ve hatta ahlak ve
insani bakmdan da btnyle sakat olan kimlii belirsiz ya da mahiyeti bili
nen bir grubun, anszn, dini ve ruhanilii savunma adna tuhaf ve temelsiz
yaygaralar kopararak aalk bir biimde bu bahaneyle her ciddi almaya,
her ciddi dnceye saldrmas, uydurukulua ve karalamaya ynelmesi,
gerek din alimlerini, gerek ia alimlerini, gerek ia mezhebini toplumda
ve zellikle renim grm neslin gznde harap etmek iin deil mi aca
ba? Schandelin u szyle ifadesini bulan bu byk deneyime dayanlmak
tadr: Ykmak iin iyi saldrma, kt savun.
48
cretsiz ve mihnetsiz olarak yayabilmek iin, hatta yalnzca ki

isel bir garaz ve yzeysel bir kendini kantlama adna benim
cmlemi ortadan ikiye aynyor. Yazk!
Osmanly, o dnemde, slm hkimle, slamdan olmas gere
ken hkimle karlatrrsak ya da mahkum tabaka, yani kyl
halk ve kentli ii tabakas karsnda hkim tabakann temsil
cisi olarak deerlendirirsek fsit bir hkim, layk olmayan ve ka
bul edilmesi olanaksz bir hkim olarak alglanz. Ama imdi,
yamac ve tecavzkar Bat ve kilise karsndadr. Osmanly
ezen Bat, fsit bir hkim ya da antidemokrat veya Snni oldu
undan deil, Akdenizde bir slam gc ve Asyaya ilerleme yo
lunda karlarnda bir engel olduundan ezmektedir. Osman
lInn Batyla sava, geni bir ufuktan bakldnda, on beinci,
on altnc, on yedinci, on sekizinci ve hatta on dokuzuncu yz
yllarn dnyasndaki slam gcnn Hristiyanlk gcyle12 sa
vadr. Burada tm cephelerde Osmanl askeri gc ilerlemek
tedir ve Bat srekli olarak en gzel lkelerini yitirmekte, dini
nin ve medeniyetinin en hassas kutuplarn Mslmanlarn teh
didi altnda grmektedir.
Arkadan Ani Bir Saldn

Osmanl mparatorluu glerinin Batda ilerledii ve Osmanllann Avrupa ile savann doruk noktaya vard srada anszn,
cephe gerisinden, Osmanl dou snrlarnn ucunda saldrgan
ve taze nefesli bir g, kabararak Osmanllara arkadan saldmr.
Bu bakaldn, tasavvuf kutuplarndan biri olan eyh Safiyuddin
Erdebilnin oullannn nderliinde randa ba gsterir.
slam tarihinde tasavvufun iki eliik boyutu vardr. Biri, olum
suz boyut, bir keye ekilme, hayattan geri durma ve zahitlik
12 Yine tarih, siyaset, toplum , medeniyet ve iktisat konularnda slam ya da H
ristiyanlk dediimizde bunun yalnzca din anlamna gelmediini, hatta kimi
zaman iki g, iki askeri blge, iki siyasal kutup, iki toplumsal kurum ya da
iki medeniyet ve kltr anlamna geldiini belirtmeliyim. Burada da terimin
ters anlalmas, benim dnce ve grm n, zellikle tsIam-Bilimin n
szndeki Hristiyanlk, yirminci yzyln ilk eyreinde yenilgiye uram
tr szmn yanl anlalmasna neden olmutur.
49
boyutu; tekisi ise, cesurluk, saldn, yiitlik ve savakanlk bo

yutudur. ran slam tasavvufuyla birlemi bulunan ve
Ehlisnnet ayyarlan arasnda bile yaylan bir slup ortaya ka
ran yiitlik ve ftvvet ruhundan beslenen ve kelimenin ta
rih anlamyla geleneksel ran ayyarl ruhunu tayan eyh
Safnin oullan bu snftandr. Ali b. Ebi Talib ise bu snfn
sevgili simas saylyordu. Bu geleneksel din yneli ok byk
ve etkili bir toplumsal g oluturmutu. Bu g, ncelikle gen
ah smail ve Kzlba silahrleri gibi askeri kahramanlardan
oluan saldrgan bir nderlik oluturdu. Bu nderlik ve asker
lik gc, kitleler ierisinde ve ran toplumunun vicdannn de
rinliklerinde en byk toplumsal, dnsel ve ruhsal enerji bi
rikimine kavumutu. Bu, on asr boyunca i toplumun, kyl
ve ehirli kitlelerin Snnliin bask ve ikence ynetimlerine
kar birikerek tama ve patlama noktasna gelen nefret ve kin
birikimiydi. Bu nefretler, yeni nderlerin onu alp kendi siyasal
glerinin hizmetinde kullanabildikleri birikmi bir enerjiydi.
Ve bunu kullandlar. Hem de ok abuk ve ustalkl bir biim
de. On asr boyunca kendisini Snn yneticilerin, Snn hali
felerin, Gazneli, Seluklu, Harezmahl, llhanl ve Timurlu sul
tanlarn, ynetime ve Snn dzene bal imam ve kadlarn i
kencesi altnda bulan, din inancn hi aklama hakk olmayan
ve takiyye perdeleri altnda ve zindann karanlklarnda srekli
olarak tedirginlik iinde yaayan bir ia, imdi anszn kendi
nefret ve kin dmlerini, keskin kllaryla zebilecei ve di
n bir zgrle, itikad bir kurtulua erebilecei kahramanlar
bulmutu. Bu nderler, keskin bir bilinle ve i toplumunun o
isel inancna dayanarak kendi siyasal dzenlerini halkn ruh,
vicdan ve dnce derinliklerine kurmay baardlar. Bunun
iindir ki slamdan sonraki Iran tarihinde Safev ynetimi, halk
arasnda derin kkleri bulunan tek ynetimdir ve bu yzden,
son dnemlerde yaam bir sultan olan ah Abbas, ii halkn
zihninde ve dncesinde mitolojik bir kii olup skender ve
Hzrla ayn srada yer alr. Kesinlikle, propagandalar ve propa
ganda gleri, rollerini ustalkla oynamaktadrlar.
50
Muhteem Kn,13 Safev sultannn huzuruna gelir ve sultan

ile air arasndaki srekli iliki geleneine gre sultann vgs
ne balar. vlen sultan kzgnlkla Benim iin bir daha bu
meddahl ve yacl yaparsan azn kurunla doldururum!
Ben Alinin ve soyunun kapsnn kpeiyim. Niin onlar iin
vg sylemiyorsun da benim iin sylyorsun? der. Muhte
em de Ben bir airim. Benim iin fark etmez. Sizin istediiniz
herkes iin vg sylerim. der.
Sebzivar valisi uana sorar: Bugn patlcan yemei yapsan
nasl olur? Uak, ok iyi olur, zellikle Sebzivar patlcanlar
bir bakadr! diye cevap verir. Sonra vali, gr deitirip so
rar: Patlcan sannm ar olur, bugn ayva yemei yapsan da
ha iyi olmaz m? Uak cevaplar: Evet ok iyi olur, aslnda zel
likle Sebzivar patlcanlar ikinlik yapar! Vali sinirlenir ve kz
gnlkla: Be adam, patlcan nce vyor sonra da ktlyorsun? der. Uak cevaplar: Efendim, bendeniz Sebzivar valisinin
uaym, patlcann deil.
Bu yzden, airlerin btnyle yn deitirdiklerini gryoruz.
Snn hanlan, hakanlan, sultanlar, halifeleri ve Ehlisnnet ah
siyetleri verek hep iann kalbini yaralayan ve ilerin srekli
olarak kendilerine kar kin ve nefret dolu bir skuta daldkla
r airlerin imdi, azlann ap Ali ve soyunu vmeye koyulduklan, hatta kimsenin, adn radiyallahu anh demeden anamad ahsiyetlere saldrya, lanete ve karalamaya yneldikleri
grlmektedir.
Bu dnemde oalan zlmeleri, Meclis ktphanesinde bulu
nan bir el yazma nsha gstermektedir, iin banda, Safev Kzlbalan kllarla sokaklara dklyorlar ve bir azdan ba
ryorlard: mere lanet olsun, Ebubekire lanet olsun! O sra
da oradan geenler ve orada bulunan esnaf, karlk olarak, Da
ha ok olsun!" demek zorundaydlar. Tereddt eden herkes,
13 Muhteem Kn (l. H. 9 96/M . 1 5 8 7 ), Safevllerin ilk dnem airlerinden
olup Ehlibeyt'e yazd vg ve mersiyelerle tannmtr (ev).
AL ASI SAFEVt ASI 1 AL ERATI
51
annda Kzlba ban kamna yiyor, teredddnden syrl

yordu!
imdi biz bu ii elbette vahilik olarak alglyoruz. Ama, propa
ganda bakmndan bunun, o dnemin kompleksli i ruhunda
ki etkisi inkar edilemez. nk bu, iann srekli yedii kl
lara cevap vermesidir btnyle. te imdi Safev, klcn ek
mi vurmakta ve mazlum Ehlibeytin, ia ehitlerinin ve kurban
larnn intikamn Snnlerden aldn i halka gstermek iste
mektedir. Mutaassp halk yn da dnce, tarih ve inan so
runlarnn ayrmnda deildir. rnein, u Snn bakkal ya da
aktar ne Sakifedeydi ne de Kerbelada. Resm siyas ve ruhan
gler, bu bilgisizlik ve taassuptan yararlanarak akideyi ilgilen
diren, bilim ve inan kurumlannda sz konusu edilmesi gereken
Katolik ve Protestan, ia ve Snn vs. ayrln halkn atasna
sokmakta ve onu Trk ve Fars, Arap ve Acem, Hindu ve Msl
man halk vs. ayrl ve dmanlna dntrmektedirler.
randa Snn kymnn ortaya kt ve adnn da Ali (a) ias
ve velayeti konulduu ayn gnlerde Trkiyede de Osmanl
mollas, slam ve Peygamberin snnetini savunma adna, min
berde kolunu dirseine dek svyor ve halka anlatmak, somut
latrmak ve duygulan kkrtmak iin elini ra kpne daldnyor, sonra kanp dan kpne sokuyor; oradan da kanp za
vall halka gstererek soruyordu: Bu elime ka dan yapt?
Halk, saymaya g yetiremiyor; sonra molla, ustalkl din y
kam alnn iyi tuttuunu ve meclisin hazr duruma geldiini
grnce veriyordu fetvay: Evet, kim Peygamberin ve Peygam
ber ashabnn dman olan, Kuran ve vahyi yalanlayan Rafizilerden birini ldrrse ona ite bu lde sevap yazlr! An
szn, gzler yuvalanndan frlyor ve duyan herkes gnahlannm
balanmas iin bir Rafiz yakalayp Peygamberin, Kuranm
ve ashabnn namusuna bir hizmette bulunmay arzuluyordu.
i ve Snn ayrl aslnda slam gereinin doru anlalmas
konusunda dnsel, bilimsel ve tarihsel bir ayrlkt. iann
tm syledii -ki hesap szyd- slamn -yani Kuran ve Sn
52
netin- doru ve aracsz tannmas iin Peygamber soyundan

sorulmas, Aliden renilmesi gerektii -bu akla uygundu- ve
Peygamberden sonra risalet ruhunun ve yolunun srmesi iin
onun bunun yerine -ki yapamadklarn gsterdiler ve nereye
vardklarn, ilk nesilden balayarak slam dmana teslim et
tiklerini grdk- Alinin halifeliinin ve onun ocuklarnn n
derliinin -ki bylesi bir sorumlulua layk olduklann gster
diler- kabul edilmesi gerektii -bu da akla uygundu- idi. Bu ay
rlk bu dnemde, benzer ama dman iki siyas gcn, Safevler ve Osmanlnn oyunca ve iki devlet arasnda cereyan eden
aalk kinciliin arac oldu. O kadar ki kimi zaman, alacak
kadar ocuksu oluyordu. Osmanlnn Bb- lisi vard; Safe
v ise bunu li Kapu yapyordu! Osmanllar, hizmetilerine
paa (padiah) diyor, buna karlk Safevler kadn hizmetileri
ne sultan adn veriyordu vs.
Bu ocuka, sradan, yzeysel, irkin, aalk, herkesten ok
Ali'nin nefret ettii ve her eyden nce Alinin slamnn ve
Alinin Rabbinin men ettii14 dnce tarz, ekimeler ve d
manlklar -yani terbiyeden ve maneviyattan bir koku alm in
14 Kuran aka Peygamberin kendisine, M riklere bile svm e" diye b u y u ru
yor. Allah'tan baka yalvardklarna svm eyin. (6/E n am Suresi 1 0 8 )
Konuan Kuran (H z. Ali) da svlenin deil, svenin ruhunun irkinliinin
ve aalnn gstergesi olan svmeye kar nefretini aka belirtmekte ve
kendisini izleyenlerin svgc olmalarndan rahatsz olduunu gsterm ekte
dir: Sizin svgclnzden ireniyorum (O , bu sz Beni meyye ile sa
varken onlar hakknda sylemitir). Oysa Safev iasnn ilk ekli svgdr.
Bir yandan kendini ia olarak gstermeye abalar. Bu yzden her zamanki gi
bi tevile giriir; tpk N e h c l-Belagay acemilik edip ( N e h c l-Belagadan
korkan Safev ias geleneinin tersine) Farsaya eviren m tercim gibi. n
k bu kitap da onlarn Ali diye gsterdikleri ehreyi -ki makyajla benzetilmi
milli kahraman Rstem-i Destandr- yok etmekte ve Alinin retisiyle olu
turduklar benzerlii suya drm ektedir. yle ki u anda ok az inin evin
de N e h c l-Belaga bulunmakta, ok az i onu okum u ve ok az minberden
onun evirisini dinlemitir. Yaplan eviri de Safev ruhaniyetine zg uya
nklk ve ustalkla var yok, yoku var eden deiim, dnm , aklama ve
tevili kendinde barndrmaktadr. Baarabilmise metnin evirisinde, olm a
msa parantez iinde -yorum ve aklama adna- dili Farsa olan m ahrum
aresizlere yle bir N e h c l-Belaga tantm ki evirmenin kendi deyiiyle
53
sann aza alamayaca svgler- din! ve kelam! kantlamalara,

i ve Snn aynlklanna ve genel larak ran iasnm anlatm
na, savunmasna ve mantna da yansd. Yce deerlere ve
Alinin ahlak ve nsan erdemlerine, imamet temeline ve m
metin rehberliini stlenen bir tr lah rejim olarak onun top
lumsal deerlerine dayanacaklan yerde irkin kincilie, nefreti
krkleyen svglere, karalama, sulama, yalan ve az bozuk
luklara, halifelere yaplan rpertici yaktrmalara ve halkn
uyanmasna ve doruyu renmesine neden olmayacak, Alinin
doru tantlmasn, halkn bilinlenmesini ve bilgisizlik uyku
sundan kurtulup gerek Alinin zgrlk balayan haykrna
balarn evirmesini salamayacak, gasp halifeleri, zalim re
jimleri yererken Ebubekir, mer hatta Osman ve Muaviye y
netimlerini eletirme hakkna bile sahip olmayan Safev sultan
larnn ve Safev rejiminin onlardan nce mahkum olmamasn
ve onlann halifelere saldrlannm bir o kadannm daha keskin
olarak kendilerine dnmemesini salayacak biimde, imamlar
iin anlamsz, bo fazilet yontuculuuna dayandlar.
Dnya halknn gnm zde bekledii are iin: Onu padiahlar, vezirler,
siyas erkan okusunlar ve bylece... Senato ve ra yeleri, kum andanlar ve
askerler... zalimler ve aresizler okusunlar. Bylece zulm n karln ve di
rencin mkafatn bilip ibret alsnlar. Zenginler ve fakirler okusunlar; byle
ce bbrlenmeyi, tepeden baknmay, hasedi ve bayal kendilerinden
uzaklatrsnlar. Yarglar, avukatlar ve resm grev sahipleri okusunlar... i
iler, iftiler, gebeler, srcler okusunlar (ki bilgi edinme ara ve vakit
leri ok az) ve bylece onu okuyarak her eyi elde etsinler.
Ali iasn Safev iasna dntrm e ustalnn, Safev ruhaniyetinin, ia
eserlerini ntrletirm e, ak ve kesin gerekleri fel etme ve deitirme, hatta
-daha nce sylediim gibi- van yok, yoku var yapacak lde slamn
m uhkem ve ak buyruklarm anlamszlatrma g ve becerilerinin en iyi r
neklerinden biri ite. rnein, Ali (a.s)nin N e h c l -Belagad aki Sizin svclk etm enizden ireniyorum . szn, saygdeer evirm en yle akla
kavuturuyorlar: Bu cm le, muhaliflere kar svmek ve kt sz sylemek
caiz deildir, anlamna gelmez. Hatta tersine, grevdir. Ama Hazret, burada
Beni m eyyeye svmeyi yasaklyor. nk sizin Muaviyeye svmenize kar
lk onlann Aliye svmelerine neden olur. Bu yzden bu konuda caiz sayl
m am tr (yani genel bir buyruk deildir. Eer kar taraf edepli bir taraf olup
da karlk vermediyse svn gitsin)! (N e h c l-Belaga, Feyzu-tslam eviri
si).
54
Bu yzden, Alinin ynetim eklinden, Alinin dediinden,

Alinin susuundan, Alinin yaptndan, Alinin inzivasndan,
Alinin dncesinden, Alinin halkla ilikisinden sz edecekle
ri yerde; zulm karsndaki Aliden, yaltaklanma, bask, aldat
ma, yoksulluk, hrszlk, hakszlk ve tefrika karsndaki
Aliden sz edecekleri yerde rnein, Mevla Ali, o mnafk ada
m anszn kpee evirdi, rakibini bir frmede kadna evir
di ve o evlendi, kocasndan bir sr ocuu oldu, yllar yl
onun evinde yaad; sonra nceki durumuna dnd ve o za
mandan bu yana bir gz ap kapayncaya kadar zaman bile
gemediini grd, diye yzlerce kitap yazdlar, iirler syledi
ler, meclisler dzenleyip hikayeler anlattlar.
Safev ias Mantna mek

Bu Aliyi savunma mant, halifelere, Alinin siyasi rakiplerine
ve Peygamberin yerine gemede onun hakkn gasp edenlere
saldn ve eletiri yneltme mant, her insan bktnc, ilikten ve iann kantlama ynteminden nefret ettirici bir du
rumdadr. Bu mantk gerein en gzel yz olan bu retiden
en irkin batl giysisine brnm bir yz ortaya karmaktadr.
Her ikisi de dorudur. nk iliin iki yz -Ali ve Safev ias- arasnda mutlak gzellikten mutlak irkinlie varan bir me
safe vardr; halkn, zellikle gerei arayan ve saf Ali iasna su
sam olan, dncenin ve kendi toplum kltrlerinin gerile
mesinin smm aratran niversite rencilerinin, aydnlarn,
bu eliik iki iay anlamalan, her ikisinin yzn tanmalar
ve iki mantn ayrln dorudan doruya ve delilli olarak be
lirlemeleri iin burada Safev ias ruhaniyetinin en nde gelen
uzman kiilerinden, byk aratrmac lim sayn Seyyid Murtaza Askernin el yazsyla yazlm belirgin bir rnek aktarmak
istiyorum.
Onun yazsn Safev ias mantnn en st rnei olarak u
nedenle seiyorum: Birincisi o, bu frkann aratrmac, uzman
ve yazarlarnn en byk kiiliklerinden saylmaktadr. kincisi,
adatr ve u anda slamn gnmz dnyasndaki durumuy
A U ASI SAFEV ASI I AL ERATI
55
la Safevler dnemindeki durum benzerlik tadndan, Safev

iasnm ve ruhanilerinin o dnemdeki rollerinin ne olduunu
gstermektedir. Bylece toplumsal ve tarihsel konulan arat
ranlar, onun belirgin ve yaayan rneini karlannda bulacak
ve inceleyeceklerdir. ncs, bu yaz iliin en esasl teme
liyle, yani Alinin hakkn gasp eden halifelerin mahkum edil
meleriyle ilgilidir. Drdncs de bu yaz, yazann kendi el ya
zsyla yazlm olup bilimsel belge niteliindedir.
Bu konuyu ortaya koyup Safev ias ruhaniyetinin slamn
iinde, Mslmanlar arasnda, zellikle ortak d tehlike kar
snda oynad zel toplumsal roln ve zellikle dnya apnda
ve slam kart dman karsnda vahdet ve Mslmanlarn
karlkl anlay konusunda aydnlanmas iin aklamalym
ki 1967 ylnda yaplan Alt Gn Savandan, Beytlmukaddesin igalinden ve bylece Siyonizm tehlikesinin, Filistin soru
nunun gndeme gelmesinden ve Smr Karsnda Saflarn
Birletirilmesi sloganndan15 sonra Hseyniye-i rad, balan
gtan bugne dein, slam olarak Hseyinin lslamn benim
semesine, her kurumdan daha ok tret/Ehlibeyt ve imamet
evresinde ve hilafet dzeninin bozukluu konusunda konu
masna, iki yz yetmi ksur din konuma ve tefsirden, aratr
maya dayal tarih konferanstan iki yze yaknn dorudan
doruya Ehlibeyte ayrmasna karn, ben kendim, bantlarn ve
u anda herkesin elinde bulunan yaynlarn dorudan tankl
yla din, bilim ve dersle ilgili eserlerimin yalnzca byk bir
ounluunu bu retiye ayrmakla kalmayp hatta bilimsel g
rmn, insanbilim felsefemin, tarihsel, toplumbilimsel, snf
sal ve dinsel zmlememin kesin ve belirgin i bak asna
dayanmasna; on sekiz yl nce yaymladm ilk eserimin Ebuzer olmasna ve ehadet, Hseyinin Risaleti, Mesaj, Zeynebin Risaleti diye bitmesine karn ve toplumsal konulardaki
i yneliimin de 1971de dzenlenen Mekke slam Kongre
15 yle ki defalarca syledim ve bu sz bizim sloganmz oldu: ilik ve Snni
lik birliine hayr, i ve Snni birliine evet!"
56
AL ERATI 1 AL ASI SAFEV ASI
sinde Vahhab alimlerinin beni, davet edildiim kongrede a

r i diye konferansm sunmaktan men etmelerini salayacak
denli olmasna karn, birka resm oturum eklinde Tahran ve
teki iller genel meclisinde Kutsal Velayet Hedefi ve Vahdet
Tehlikesiyle Sava ad altnda dzenlenen ve sz konusu kon
greyle ayn zamana rastlayan tekdze ve dikte edilmi sulama
larla dolu bir programdan sonra genel olarak rad Kurumu
zel olarak da ben, velayet kart, Ehlibeytin risaletini yalanlayc, Snn, hatta Vahhab (!) olarak halka tantldk! Hesapla
ynca bu programn, tam olarak siyonizmin saldrsndan sonra
baladn grdk. Tam olarak bir ay sonra, radda birtakm
konumalardan sonra, Ali iasnm nde gelenlerinden oluan
bir kurulun gzetiminde Filistine yardm iin bir banka numa
ras aklandktan sonra Safev iasnn nde gelenlerinden olu
an bir grup tarafndan bir bildiri yaymland. Bu bildiri, yazar
larnn nemi ve kantlama biimi, eletiri yntemi, cephe alma
ve sulama tr ve bu frkann halkn zihniyetinde, din hizme
tindeki rol bakmndan en iyi rnek, en salam senet duru
mundadr.
Bu metinde Safev ruhaniyetinin belirtileri, ak ve net olarak
grlmektedir. Bu alanda insafl bir bilimsel aratrma yapmak
isteyen bir aratrmac, bu belirtileri, Ali ias limlerinin -ge
mite ve gnmzde- mantk, bak as, kantlama, dnce,
eletiri, deerlendirme ve sonulandrma yntemindeki zellik
leriyle karlatrarak iki mezhebin ayrln bilimsel olarak g
rebilir.
Safev ruhanisi/din adam (Si aliminin tersine) mutaassptr.
Kartna tahamml gcnden, hatta onun inancn ve tabiatn
bile ahlama yeteneinden yoksun brakan kr bir taassuptur
bu. Salt slam ya da ilik kartna deil, efendiye16 ve efen
dinin dnce biimine, zevkine ters gelen eye bile tahamml
16 ii toplum unda mollalar iin zel anlamda kullanlan aga kelimesini efen
di kelimesiyle karladk (ev.).
57
edemez. Bu yzden beenmedii her eyi haram klar; been

medii herkesi dnmeden tekfir eder.
Oysa, lim (Ali iasnda), teki dinlerin alimlerinin tm ara
snda, hatta slamn teki mezhep limleri arasnda bu yzden
mstesna ve Allahn mjdeledii gibi deerli kulun en yk
sek rneidir.
Sze kulak verip en gzeline uyan17 kullarm mjdele. (3 9 /Z m er Suresi 1 7 -1 8 )
17 Cmlenin syleni biimi evirm eni kabul ederler diye evirm eye zorluyor.
nk bilgin ve aydn genellikle, H er nazariyeyi, her sz ve her kitab din
leyip okumal ve bir hesab olan sz kabul etmeli; doru, mantkl ve hakl
olan insaflca itiraf etmeli; mantksz olan ise kabul etm em eli. der. Kuran
ise sz sz olsun diye dinlemesin, istemektedir. Yalnzca her nazariyeyi,
retiyi, konuyu dinleyip inceleyerek grlerin kabul ya da reddi snrnda
durm a sorum luluunu, grlerle ve szlerle ilikide sadece zihinsel olum suzlama ve kantlama sorum luluunu, bilimsel ya da ideolojik eletiri ve in
celeme sorumluluunu tar olm ak, yani erdemli, aratrm ac, incelemeci, sz
ehli, akl ve nakl bilgileri kendinde toplam ya da tm gzel szleri bilen,
eski ve yeni tm grlerden haberdar olan, zengin kltr ve geni genel
bilgiler sahibi, gl bir zihniyeti bulunan biri olm ak ie yaram az. Allahn
deerli kulu, sz sz iin dinlemeyen, sorumluluu szleri inceleyip ele
tirmek olmayan ve son snn iyi sz onaylamak ve mantkl, doru sz te
yit etmek olm ayan, tersine sz uygulamak iin dinleyen, uyutabilecek ie
yarayacak szleri kabul eden insandr. Onun duyduu en iyi ve en gzel
sz uygulanma deeri olan, harekete aran, mesaj ve ars bulunan hak
l szdr. Bu sz yalnzca doru deil, hak olmaldr. nk Brechtin deyi
iyle Sanat, yalnzca gereklikten sz eden kimse deildir. Tersine o, u an
da sylenmesi gereken gereklii syleyen kimsedir. nk Bu bir madeni
sandalyedir. sz phesiz bir gerekliktir!
Bugn vaaz, tebli ve dncelerin hidayet vb. olarak halka anlatlan gerekliklerin ou bu trdendir. Kimi konumalarn balklarna baknz: Bilimin
nem i, iyi in Sevab, Edebin Fazileti, iyi Yaratl, Selama Karlk Vermeyi
Reddetme, alp abalamann Yararlar, Tembelliin ve Bo Durmann Za
rarlar, yi Davrann nem i, Byklere Sayg ve bunlardan daha yzeysel
konular. Dnp Akletmenin nem i, ilerde Tedbir, Bilginin Bilgisizlie
stnl, Temizliin, Doruluun ve Gvenilirliin nemi, Fesadn, Eri
liin ve Hyanetin Ktlnn Kantlanmas; ksacas kt ilerin ktl
nn, iyi ilerin iyiliinin kantlanmas, kesin gereklerin, salam olgularn
sz konusu edilmesi ve u reddedilemez temel eylerin kantlanmas iin yz
lerce kant, rnek, iir, nesir, sz alntlan vb. onaya koymaktadrlar:
58
Hatta yle emretmektedir:
Kartlarla en iyi ve en gzel biim de dnsel savaa, itikad

cihada ve bilimsel tartmaya gir. (16/N ah l Suresi 1 2 5 )
Kimileri Gedeli burada Aristo mantndaki terminolojik ek
liyle alyorlar. Bu durumda cedel, kyasn zel bir eklidir ve
amac mnazarada kar taraf ikna etmek deil, onu aciz duru
ma drmek olan bir anlatm biimidir. Bu da Kurarim teme
line, Peygamberin risaletine ters dmektedir. Ayrca Kuran,
Fen bilginlerinin dili olan fen terimleriyle konumayp halk
nn diliyle konuur. Her peygamberi kendi kavminin diliyle
gnderdik (14/Ibrahim
ayeti de bu anlamdadr. Yani o,

sekinlerin, aydnlarn, bilginlerin, aristokratlarn, filozoflarn
Suresi 4 )
vb. diliyle deil, halknn diliyle konuur. Kimi mfessirlerin

dedii gibi rnein slam peygamberinin Arapa, Yahudi pey
gamberinin Ibranice konumas ayn gerekler trndendir.
Bunun birok gerei vardr, yani Kuran, Allahn, Araplar hiIrmakta g id e n ey s u d u r
Uyank olmayan u y u r
Y n d en d ir Sebzvarin kilimi
Gz, kam altnda b u lu n u r
Medeniyet ve bilimi elinde bulunduran Batm n bugn bilimsel ve akademik
toplantlarnda, bilim adamnn bilimsel ykm ll, toplumsal ve pratik
sorum luluu, bilimsel tarafszlk adna olumsuzlanm akta ve 2 0 . yzyln
ideoloji yzyl deil gereklikleri analiz ve zmleme a olduunun;, bu
an bilimsel ykm llk, inan misyonu ve bilimsel aratrmalar uygula
maya dkm ek deil, gereklere ulama a olduunun; ksacas inantan ve
amelden uzak bilim adna bilim a olduunun duyuruluunu grdm z
de o zam an Kuranm bu ayetteki bilinlendirici ve retici ustalnn deeri
ortaya km aktadr. Bu ayette bir yandan deerli kullann bilimsel tarafszl
a, taassuptan ve dar grllkten uzaklamaya ararak onlar her gre
taassupsuz olarak kulak veren, her retiyi, h er dini ve inanc zgrce, bir
aratrm ac edasyla aratran ve okuyup duymad hibir ey konusunda
yargya varm ayan kimseler olarak tantrken te yandan da onlan her szn
ve her grn bilimsel gereklerini, dnsel deerini bilimsel ynden l
meye ve herkesin, her retinin azndan duyduklar arasndan dierlerinden
daha iyi olanlar uygulamaya koymaya zorlamaktadr. Yani hem bilimsel ta
rafszlk hem de bilimsel sorumluluk! Kuran sznn mucizesi, dil ustal
ve sz gzellii deil, budur ite.
59
dayet etmek iin gnderdii peygamber in diliyle konumaz!

buyuruyor.
i alimi, slam tarihi boyunca konuma zgrl, kant getir
me ve grleri deerlendirme zelliiyle tannyor; dnsel
arpmay ve bilimsel tartmay seviyor ve ok istiyordu. n
k tm tebli ve bilim odaklan, kartnn elindeydi. ilii is
patta gl bir mant bulunan i alimi, ancak bu konuma ve
tartma zgrl ortamnda dncesini gndeme getirebilir
ve mantk gcn gsterebilirdi. O, Safev iasndaki ruhani
nin tersi bir kimlik tayordu. Safev ias ruhanisi, sorudan
korkmaktadr. Cevaptan sonra yine soru sorduysan, ikinci so
runun cevab iki tespih dnm kadar svg, karalama, lanet,
yakksz yaktrmalar, fsklk sulamalan ve tekfirdir. yle
ki Falan dua kitabnn konularndan kimilerinin senedi yok
tur, diyen bir yazara cevap olarak Safev iasmn resm teblicilerinden biri yle buyurmutu; Sen babann ocuu olduu
nu ileri sryorsun; senedin var m?
Safev ruhanisinin -grnte ilim giysisine brnmesine ve Su
alimi gibi giyinmesine karn- bilimsel tartmalarda bile muha
tab halk yndr. O, limle karlamaktan kanmaktadr.
Kendisi, ia limi unvann gasp etmesine ve bilimsel konular
da halkn bavuru yeri olduunu ileri srmesine ramen, halk
onun merciidir. O, Mritlerinin kard bir hkm onayla
yan resm bir odaktr. yalnzca. Hatta bir yazann yazs hakkn
da, bir kitap ya da bilimsel bir nazariye hakknda ve bir aratr
ma ya da tebli kurumu ile ilgili olarak onlar, neyi syle, der
lerse onu sylemektedir. Diyor ki filan bilimsel kitab okuma
yn; eriat llerine aykrdr. Soruyoruz, neresi, niin? Buyu
ruyor; Benim onu incelemeye tahammlm, mecalim yoktur.
Esnaftan nemli ve itibarl birka kii birok kez incelemiler.
Bj kitap zararl ve saptrc. Siz neden sessiz oturuyorsunuz?
Buyurun da okumasnlar! diye haber verdiler.
Oysa i limi mant bugn de slam dnyasnda ayn biim
de insanlk saygsndan, bilimsel derinlikten, aratrmac zden
60
ve tartma edebiyatndan payn alm durumdadr. zellikle

iaya zg Islm! inan salaml, hakperestlik ve adaletilik,
iann tarihsel rn ve toplumsal yn almas, balangtan
(Sakifeden) bugne kadar onu svgye, sulamaya, cinsel ve
ailev konulara ynelmeye gereksinim duymaz duruma getir
mitir. Bugn de Ali iasnm tebli odann ok zayflamasna
karn yine de bir Ali ias liminin dilinden ya da kaleminden
Ehlisnnet limlerinin ve ii olmayan aydnlarn kulana bir
eser ya da bir sz ulatnda onlan devrimci bir biimde dei
tirmitir.
Iradm Tantm Adl Bildiri

Be sayfadan oluan bu Tantm, bundan yl nce baslma
ya balam ve srekli olarak oaltlmaktadr. Bu yln Ramazanmda son derece yaygnlaan bu bildiriyi yeniden binlerce
adet oalttlar; btn meclis ve mescitlerde yaydlar. zel bir
biimde, yani grnmez eller araclyla halk toplanmazdan
nce bu bildiriyi mescit ve tekkelere brakyorlard. Namaz kl
mak ve din trenlere katlmak iin gelen halk, bu bildiriyi bu
ralarda buluyordu. Yaymlayclar, halkn datclar grmesin
den ve tanmasndan korkuyorlard.
Onlarca kitap, risale, makale ve yayn arasndan Safev ias
Mantnn Senedi olarak yalnzca bu bildiriyi semek u ne
denlerden dolaydr:
1. Bu yaz sonradan almaya balayan yayl ve vurmal sazlar
dan oluan byk orkestradan ykselen ilk namedir.
2. Son yaygarada Irada ve bana kar kitap, risale, bildiri, teb
li yaymlamaya, kkrtmaya vb. ynelen kimselerin ou kar
puz satcs, kebap ra, eski petrol irketi yesi, emekli po
lis, dokumac vb. kimseler olup sonradan ruhanilik klna b
rnmler ve din alm satmna girimilerdir. Bu tipler her ne
kadar Safev iasnda fazllardan, aratrmaclardan ve bilginler
den daha nde gelmekteyseler de bilimsel bakmdan bunlarn
almalar nem tamaz. Bunun tersine, bu Tantm yaym
61
layanlar, Safev ruhanliinin dnce tarznn en iyi tantclar

ve toplumsal rolnn, ahlak ahsiyetinin en iyi rnekleridir.
Bunlardan biri, nl ruhan Ayetullah Seyyid Sadreddin Cezayir hazretleri, tekisi Sadreddin Cezayirinin aabeyinin olu
olup bu kanadn byk ahsiyetlerinden olan Seyyid Murtaza
Cezayir -bunlar, bildiri metnini hazrlamlardr-, ncs ise
eitli eserleri de bulunan ve son zamanlarda Iraktan dnen ve
bildirideki sulamalar teyit ve beni reddetmek amacyla bu bil
diriye haiye yazan Safev iasnn tannm uzman sayn Sey
yid Murtaza Askeridir. Bu yaz, Safev iasnn mantn, mez
hebi savunma, bilimsel eletiri, akl zmleme ve tarihsel ara
trma biimini yanstan en iyi rnek olarak slm ve toplumsal
konulan aratranlar iin deerli bir belge kabul edilebilir. Bu
bakmdan yazlann kendi el yazlanyla buraya alyoruz.
3. Bu yaz, son gnlerde yaymlanan teki yaynlarn tersine
zel olarak benim ahsma kar yazlmamtr. Benim Me
hedde bulunduum ve niversitelerde konferans vermek iin
Tahrana gelip gittiim, kimi zaman Iradda konumalar yapt
m ve tradm bilim ve tebli sorumluluunun byk, nl ve
nemli din bilginlerinden bir grubun zerinde bulunduu d
nemle ilgilidir bu bildiri. Bu sert saldn onlara kar yaplmtr.
Benim yazdklarmdan birka rnek aktarmlarsa da bunun
nedeni, benim sz konusu yazlarmn Hseyniye-i rad tara
fndan yaymlanmasdr.
Ben Tahrana gelip radm bilim ve tebli sorumluluu daha
ok benim zerime kaldktan sonra bu bildiriye batan baa
zellikle benim ahsma kar kkrtc sert sulamalarla dolu
drt sayfa daha eklendi. Bu konu, nemli bir gereklie aklk
kazandrmaktadr.
raddan nce bireysel olarak altm dnemde imdikinden
dha sert ve zgr konuup yazyordum. imdikinden daha
ezici bir biimde Safev iasna atyordum. imdikinden daha
kesin ve ak bir biimde Ali iasna dayanyordum. Hibir bi
imde bu tr sulamalara ve svglere hedef olmamam bir ya
62
na, u anda sulama ve saldn iine girien kiilerin birou ba

na ltuf ve sayg dolu bir gzle bile bakyorlard. te bu yz
den, ayn dnemde bana kar yaymlanm ve yaymlanmakta
olan rengarenk, ama hepsi birbirinin ayn olan yzlerce yaznn
iinden Safev ruhaniliine zg manta rnek olarak bu yaz
y setim. Bylece okuyucular, u anda onlann ortaya attklan
eyin kiisel anlamazlk olmadn, aynca grldnn ter
sine meselenin inan ayrl veya benim dncelerimle ya da
ahsmla ilgili bir kin ve dmanlk olmadn, Hseyniye-i Irad ile zel ya da grupsal veya snfsal bir hesap ihtilaf da olma
dn, bilakis slm bir fikir hareketinin ortaya kmasn nle
mek iin ortaya konulan korku dolu bir aba olduunu, bu do
nukluun iinde balayan hareket karsnda bir direni oldu
unu, Mslman toplumumuzun iinde hzla yetkinlik bulan
Mesihin kutsal cenininin boulmak istenmesi olduunu bilsin
ler; Yahudi din alimlerinin ve Rum kayserinin, Kutsal Ruhun
bu an temiz vcuduna, bakir ruhuna masum neslin i vic
danna damladn hissettiklerini bilsinler istedim... Ne diye
yim? Mesih domutur... Musann dininin elbisesini zerlerin
de tayan, kendilerini Harunun makamnn varisi olarak gs
teren ve Karunun mirasyedileri, Firavunun sihirbazlan olan
bilginlerin, dorudan doruya ya da dolayl olarak hibir kar
lk almadan ve minnet beklemeden Rum kayseri iin alp
mrik Bizans yneticileriyle el birlii ve i birlii ederek Allah
kelimesini susturmaktan ve Allahn ruhunu ha zerine ar
mha germekten baka areleri yoktu. Ne alaltc, rezil edici ve
sonusuz aba!
nk kutsal ruh, pak dncelerin bakirliine flenmitir.
Bildirinin Metni
rada, kurucularna, konumaclarna, hatta binasna kar
batan ayaa sulama ve svglerle dolu nszden sonra onlar
dan gelen sorulara cevap olarak ve bu kurumun, lim ve ru
han elbisesini giyen, takva ve adaleti kendi sfatlan sayan bir
grup tarafndan Mslman halka tantlmas iin yle kantla
ma yoluna gidiyorlar:
AL ASI SAFEVf ASI I AL ERATI
63
Bu kurumun ve kurucularnn amalarnn aydnlanmas iin en

iyi yol aadaki noktalann incelenmesidir:
1. Bu kurumun konumaclarnn durumlarnn, inanlarnn ve
zel yaamlarnn incelenmesi ve kurumun kurucularnn ge
milerinin ve bugnk durumlarnn aratrlmas.
2. Kurumda icra edilen kutlama, yaz, konuma ve programla
rn incelenmesi.
3. Zahiri balklar ve dekorlarla din! konular ad altnda haber
siz ve saf halkn kalbine sokulmaya allan konulan ieren yazlann incelenmesi.
Birinci ve ikinci blmdeki gerek, okuyuculann eline ok az
ulamas nedeniyle belgeler sunulmaya muhtatr. Ama ncs ile ilgili olarak ne mutlu ki yazlar baslp genelin elinde
bulunmas nedeniyle ak belgeler ortaya konabilir.18
Kimileri, Hseyniye-i Iradm, yalnzca Vahhabliin ve Snni
liin yaylmas, ilik deerlerine saldrma ve zaman zaman da
18 Bu yargda u u r ve eref dalgalanm aktadr! ilkin bu dnem de dilini ve ka
lemini dine hizm ete adam kimselerin ahsiyetlerini sulam akta ve kuruculan, gemilerini ve bugnlerini itham altnda brakacak biimde tantm ak
tadrlar. Hatta k o n u m a cla ra zel hayatTm sz konusu etm ekte, ama en
kk bir belirti, kant ve dayanak ortaya koym amaktadrlar. Eer bu gere
in o k u y u cu la ra eline ok az ulamas nedeniyle belgeler sunulm asna ge
reksinimi var" ise, bu Tantm Tn yazarlar, neden bunu kendileri yapm yor
lar? Bu yazarlar da bunu yapam yorlarsa, hangi e rl ve ahlak temele dayana
rak sulam ada bulunm aktadrlar? Dnyann en dzm e faist yarg kurum lan
bile kartlarn sulam a ve m ahkum etm ede din yarg cbbesini giyinen,
e rl ynetim adna hkm veren, -gerek adalet mezhebi- iliin diliyle ko
nuan bu tr kim selerden daha erefli davranm aktadrlar. Hem halka uydu
ruk da olsa, belgeler verm ekte hem de sulam a yoluyla doruyu savunm ak
tadrlar (Bu, erefin ls).
kinci soruna gelince; birinci ve ikinci sulam a konulanna kar belge gster
mem ek iin getirdikleri delil ilgintir. Birinci sulam a konusu: Konumac lann durum ve inan lan v s. ikinci konu; Kutlamalar, yaz ve konumalarn
balklar v s. Bildirinin yaynclar buyurm aktadrlar: Birinci ve ikinci b
lmdeki gerein okuyucu lann eline ok az ulamas nedeniyle belgeler su
nulmasna gereksinim vardr(?l)
(Bu da bilincin ls !)
64
AL ERATI I A U ASI SAFEV ASI
mzik, kadn ile erkein serbest birliktelii gibi amel bozuk

luklarn yaylmas yolunda altn ve belki de dinin zyle
ve slam dindarlyla bir ilgisinin bulunmadn sanmaktadr
lar. Ama aada greceksiniz ki bu kitaplarda yanl biimde ta
assupla -nk taassup bencillikten ve bilgisizlikten kaynakla
nr, zgrlk ve zgrlklkse nsan olgunluun en iyi mer
tebesidir- ak olarak her trl dinsizlii her toplumda uygun
ve saygn kabul etmeye ve aslnda tmnn ona tabi olmas ge
rektii bir semavi hanif dinini ortadan kaldrp reddetmeye a
lmlardr.
te zel olarak, binlerce yazdan birine iaret ediyoruz ve ilim
ehlini bu kitaplan geni ve derinlemesine incelemeye aryo
ruz.
eyheynin hilafeti bir tr ilahi hkmettir. Muhammed Hatem-i Peygamberan adl kitabn birinci stununda sayfa 361de
yle yazlmtr: O gece daha sakindi (Hazreti Rasul kastedili
yor). Pazartesi sabah hayatnn son anlannda ortaya kan mut
luluk onu yatandan kaldrd. Aienin odasnn kapsna kadar
geldi. Perdeyi kaldrd; halk Ebubekirle namaz klyordu. Ans
zn Peygamberi kapda durup kendilerine bakarken grdler.
Dudanda efkatli ve huzurlu bir glmseme vard. Peygam
ber, halk ve mescidi beklediinin tersine bir kez daha grmek
ten ve gelecekte Mslmanlarn, o aralarnda olmadan da ken
di grkem ve vahdetlerini koruyacaklarn bilmekten dolay ok
mutluydu.
Enes b. Malik yle der: Hibir zaman Allahn Rasul (s.a)n
bu andan daha gzel grmemitim. Peygamber, mescide girdi.
Peygamberin kendi ayaklaryla mescide geldiini ve dudakla
rnda mutlu bir glmseme bulunduunu gren halk, heyecan
dan birbirine girdi. Az kalsn namaz saflan bozuluyordu. Eliy
le, namaznzda kaln, diye iaret etti.
Ayn kitapta sayfa 340ta yle sylyor: Ebubekir, halk arasn
da herkesten daha ok nfuzu bulunan iki kiiden biridir.
slamdaki gemii, Muhammedle olan iddetli dostluu, onun
65
la olan akrabalk ba, ayrca toplumsal bakmdan cahiliyye d

neminde sahip olduu kiilik, onun adn azlarda dolatra
caktr. Ama o yal bir adamdr. Bundan baka ok yumuak
huylu ve her ite kolaycdr. Tehlikeyle dolu siyasal ve toplum
sal sorumluluk byle bir ruh yapsyla uygunluk tamaktan da
ha ciddidir. mer, Ebubekirin tersine sert, tutucu, ok ciddi ve
Avrupallann syleyiiyle kktenci bir adamdr. Uygulamada,
adalet ve kanun bildii eyde en ufak bir yumuama ve tavizi
yoktur. Onun, Muhammed (s.a)in dostlan arasna girii, onlan Mekkede glendirdi.19
Ayn kitabn 337 ve 338. sayfalan: halifenin seiliinin ni
telii, yeni ortaya kan milletlerin son yllarda ona kar tadklan inanc az ok yitirdikleri Bat demokrasisinin o gnn
Arap toplumunda halk, kendilerinin siyasal alnyazsn belirle
mede Peygamberin ahsi mdahalesine ihtiya duymaz hale ge
tirecek lde gl olduunu gstermitir.20
19 Cmlenin kasten kanlan geri kalan blm udur: ... Ama o, ok deerli
ve ciddi bir uygulamac olmasnn yannda ayn lde yenilik ve k an m sa
hibi deildi. Gl bir ruhu vard, ama dncesi snrlyd. Uygulamada ola
anst bir g sergileyen bir adam , karsna bir inan ve dnce konusu
ktnda ok zayf grnyordu ve kendisi srekli olarak dnsel yanlglann itiraf ediyordu...
slam m m etini ynetenin yzeysel olmas ve
Kurann ruhuyla, hatta nassyla derin bir tanklnn olm amas, M uham
med (s.a)in omuzlad tehlikeli sorumluluklar stlenme liyakatini ok za
yflatr... (Sonra dipnotta onun Kuran konusundaki bilgisizlii ile ilgili birka
rnek) s. 3 4 7 .
20 M u h a m m ed Hatem-i Peygam beran ve Islam-inasi kitaplannda on sayfadan
fazla tutan metin ve dipnotu, Ehlisnnetin Ebubekirin halifeliini kantla
mada dayandklar biat ve ra esasn rtm eye ve bugn aydnlarn d a
yandklar ve M slmanlardan birounun Peygamberin yerine geen kim
senin seiminin kantlanmas ve vesayet" esasnn reddi, yani Ehiisnnetin
grn aklamak ve iann inancn rtm ek iin kant olarak kullan
dktan demokrasinin reddine ayrdm.
Aklc ve toplumbilimsel kantlarla ve ada devrimlerden siyasal rnekler
getirerek unu ortaya koydum: lkin, demokrasi devrim kart bir rejimdir ve
toplum un ideolojik nderliiyle eliir. kincisi, bugn bile byk Fransz
Devrimi zerinden iki yzyl gem esinden sonra, ilerlemi Avrupa'da tam de
mokrasi gereklemem iken, nasl olup da on drt yzyl nce, o da Evs,
66
Ayn kitap sayfa 339: Bu yzden phesiz, ondan sonra halk,

kavmin nde gelenleri ve aristokratlan hakknda icma edecek
lerdir. Kureyin bakan ve Beni Temimin erifi Ebubekir ibn
Ebi Kuhafe, Beni Adiyin erifi mer bin Hattab, Hazre taifesi
nin erifi Sad bin Ubeyde, iki kiiyle akrabal bulunan uur
lu Osman bin Affan, Beni Zhre taifesinin erifi Abdurrahman
bin Avf ve ayn taifeden Sad bin Ebi Vakkas, Mekke Kureyinin
en gl taifesi Beni meyyenin bakanlan Ebu Sfyan bin
Harb ve Muaviye bin Ebu Sfyan, Beni Haimin parlak simala
r Abbas bin Abdulmuttalib ve Ali bin Ebu Talib (yazara gre
Ebubekirin derecesi herkesten daha yksekken Hazreti Emir
(a.s.)in derecesi hepsinden daha aa).21
H azre, Kurey ve Gatafan kabileleri arasnda toplum un en iyi siyasal ve d
nsel nderi, bireylerin tehisiyle ve rey sahibi olmayan bir halkn gr
birlii ile seilebilir ve halk, kendilerinin siyasal alnyazsn belirlemede
Peygamberin mdahalesine ihtiyasz klabilirmi? Gryoruz ki kendi karlan iin halk aldatma ve gerei ayaklar altna alma yolunda her eyi ca
iz sayan Safev ruhanilii, on kant sayfasn kanp inkar sorusu niteliinde
ki cm lem in sonunu olumlu haber cmlesi olarak aktarm ve halka benim
Demokrasi, halk, kendilerinin siyasal yazgsn belirlemede Peygamberin
mdahalesine ihtiyasz klmtr. biiminde konutuum u lanse etmitir!
21 Halkn icma ve biat ile Peygamberin gerek halefini sem e gcn tamad
n kantladktan sonra, bu durum da mdahale etmesine ve onlara kendisi
nin yerine gemeye en layk olan sem eye yardmc olmasna ihtiyac oldu
unu ve Peygamberin byle bir kimseyi vesayet esasmca belirlemeye yal
nzca hak sahibi deil, hatta grevli" olduu sonucuna vardm. Bu yzden o,
veda haccm dan dnte -Gadir H um dan nce- kendisinin yerine geecek
olan tantma dncesindedir.
Bu konunun tm n, Gadir Hum ve Alinin velayetinin duyurulmasnn top
lumsal ve slm zorunluluunun, mantkllnn aklanmasna zihinsel bir
zemin hazrlamak iin ele aldm. Ondan sora Safev ruhanlerinin hi
bahsetmedikleri Gadir H um hikayesini naklediyorum. nk halk aldatmak
ve beni -ki bunlann Alinin velayeti zerindeki velayetlerine karym- Alinin
velayetine kar biri olarak halka tantm ak istiyorlar!
Burada, Alinin nde gelen sahabelerin tm ne olan stnln tarihi top
lumbilimci diliyle irdeleyip zm lyorum . Bu ii O nun dncesinden ge
en ey olarak aktanyorum ve Peygamberin ahsnn ncelikle kendisi, ye
rine geecek olan vesayetle sem eyip bu ii bakalarna brakrsa, o ada
m m etin toplum sal ruh yaps gz nne alndnda halkn, dnce, amel
ve ahlak bakmndan slam devriminde sekinlik kazanan slm ahsiyetler
67
Sayn Askertnin Haiye 3nn Tercmesi

mer b. Hattab, ne zaman Ben Adiyin erifi olmu? kdu d -
Durer kitabnda Haan b. Mahbubun bn Ziyattan, onun da

Sdk (aleyhisselam)dan rivayet ettiine gre, Sahk, Abdulmuttalibin cariyesiydi. Kalas byk bir kadnd ve deve otlazerinde deil, cahiliye aristokratlan, yani kabile reisleri ve toplum un unvan
sahibi nfuzlu kimseleri zerinde icm a edeceine inanmaktadr.
Burada diyorum ki, Gadire varm adan nce Peygamber, ashabn yzne birer
birer bakyor ve icm a eklinde aristokratik nfuz ve cahili (slm deil) ka
bile ahsiyeti bakmndan en fazla oy alma ansna gre deerlendirerek gz
den geiriyor,
Sonra bu esasa gre adlanm andktan sonra, onlan birer birer Peygamberin
azndan tanttm ve onun yerine gemeye layk olmadklarn belirttim. So
nunda Peygamberin u sonuca vardn syledim: Buna gre, Peygam berim
yerine gem ek iin mutlak salahiyet tayan yalnzca Alidir. Bunun kantlann da naklettim. O kuyucularn, kendisini ia ulemas olarak gstermeye al
an Safev ruhanliginin adalet ve takva lsn aldatm ada, yalanda,
iftirada, karalamada, gerei arptm ada, halk aldatmada, avam kkrtmada
din taassubu ktye kullanmada ve hakszlkta ne denli korkusuz, acmasz
ve utanm az olduklarn grmeleri iin, bu bildiride iaret ettikleri M uham
m ed H aem -i Peygam beran'm asl metnini buraya alyorum. Bylece onlann
benden ne tr bir yazy okuduklan ve sonra ruhan alim adyla halka yle
fetva verdikleri bilinsin: Bence Ebubekirin derecesi herkesten stn, Hz.
Emir (a .s)in derecesi ise hepsinden aadr." (!)
Bu arada Alinin zel bir stnl vardr. O , M uham m edin, cahiliye ile bir
ilintisi olmayan tek nl sahabesidir. slamla balayan ve ruhu M uham
m edin devrimiyle ekillenen bir nesildir. O nun yetimesindeki baka bir
zellik de yoksulluun efkatli elinin onu kendi ailesinden insann ruh ve
dncesinin ilk boyutlannn olutuu bir yata M uham m edin evine gtr
mesi ve byk tesadfn, babas olduu halde ocuu am ca olunun eline
teslim etmesidir. Bylece ideal bir insan rnei olmas gereken bir insann a
rtc ruhu yle bir medresede eitilir ki onda retmen M uham med, kitap
sa Kurandr. Bandan balayarak ulaan ilk mesajla tanr ve ocuun saf
levhas zerine cahiliyeden bir iz kabul etmez.
Kl, sz ve siyaset sahibi bir adam dr; bir arif inceliinde duyguya, bir filo
zof salamlnda dnceye sahiptir. Takva ve adalette ylesine iddetlidir ki
onu dostlannn arasnda dayanlmaz klmtr. Kuran a olan kapsaml ve s
cak tankl herkesin ittifak ettii bir olgudur. Onun zel hayatnn kendi
ne zg zellikleri, toplumsal ve siyasal yaants, Peygam bere olan ba ve
zellikle ruh ve dnce yaps, onu slamn gerek ruhuyla -bir dinin h
km , inan ve hedefleri altnda gizli olan ve genellikle zahiri gren gzlerden
68
tirdi. Habeli bir kadnd. Onda iftleme temayl belirdi.

merin dedesi Nufeylin gz ona takld. Hevesi harekete ge
ti ve ona sahip oldu. O, Hattba ondan hamile kald. Hattb,
blug ana gelince gz annesi Sahka takld. Annesinin kal
asndan holand ve onun zerine ulland ve o Hatmeye oggizli kalan derin anlamyla- yakndan tantrmtr. Duygu ve gr onunla
yorulm utur. Onun tslml bir vicdanT vardr ve bu, slama olan inancnn
bir parasdr.
M uham m edin, hareketini ruh ve toplum un iki sahnesinde balatt yirmi
yl boyunca, Ali, srekli parlam, srekli tehlikelerin kucanda yaam, bir
kez bile kaymam, bir kez olsun bir zayflk bile gstermem itir. Alide ok
deerli olan ey, onun ok boyutlu ruhudur. yle bir ruh ki birbirine bile
benzemeyen eitli boyutlann tm nde kahramandr: D nm enin, sava
mann ve ak beslemenin kahraman. nsanln srekli olarak sknt grd
tm aalklarn tehlikeli dman. nsanln srekli olarak yreinde
besledii arzulann somutlamas.
Ne var ki bedev kabile cahiliyesi ile arasnda on yldan fazla bir ara bulun
mayan bir toplum da byle bir ruhun ne denli yalnz, garip ve m ehul oldu
u ortadadr. Bu, tarihin acl bir hikayesidir. Alinin ve arkadalannn ban
dan geenlerse onun en alsdr. nk bir insann toplumla mesafesi hi
bir zam an bu kadar olmamtr. phesiz Peygamber, Aliye zel bir gzle
baktn gstermektedir. Ama te yandan, kavmin ileri gelenlerinin toplum
da M uham m edden baka sna ve slamdaki fedakarlklanndan baka ser
mayesi bulunmayan bu otuz ksur yandaki gence meydan verm eyecekleri
ni ve onun nderliine kolayca taham ml edemeyeceklerini bilmektedir.
slamn en gl siyasal kanad Ebubekir kanaddr. m er, Ebu Ubeyde, Sad
bin Ebi Vakkas, O sm an, Talha ve Zubeyr bu kanadn asl temelleridir.
Burada, benim tarihten kardm eyi hatrlatmak ok zorunlu grnm ek
tedir. nk bu dnemin siyasal bilinmezlerinin aydnlanmasnda, daha ok
olaylann snfsal ve toplumsal kkenlerini arayan tarihiye yardm edecektir,
tbn Hiamn Siretin d e bisetin ilanndan sonra slama inanan kim seler ad,
zellik, zam an ve slama giri artlan anlarak belirtilmilerdir. M uham
m edin evinin dnda ona iman eden ilk kimse Ebubekirdi. (H er ne kadar ki
mileri, ondan nce bir grubun Mslman olduu inancndaysalar da tarihin
bahsedecei lde nemli kimseler deillerdi bunlar). Sonra Ebubekirin da
vetiyle bir grup slama girer. Buradan, bu grubun Ebubekirle tam olarak cahiliye dnemindeki balants aklk kazanmaktadr. Bunlar be kiidir: Abdurrahm an bin Avf, O sm an, Sad bin Ebi Vakkas, Talha ve Zubeyr. Bu be ki
iyi tarihte baka bir yerde daha birlikte gryoruz. Ne zam an, nerede? Otuz
alt yl sonra, m erin rasnda; ylesine ustalkl bir oyunla Aliyi saf d b
rakan bir ra idi bu. yle bir ra ki onda A bdurrahm an bin Avf bakand;
69
lundan hamile kald. Onu dourunca akrabalanndan korkup

olunu Mekke hayvanlarnn arasna att. Hiam b. Mugre b.
Velid, ocuu bulup evine gtrd ve adn Hatme koydu. Buy
sa Araplarn evlat edindikleri babasz ocuklara ad verme tarz
dr. Hattb da Hatmeyi grnce ondan holand ve onu Hiveto hakk vard ve O sm an halifelie seti. m erin rasnn yeleri Ali d
nda ne eksik, ne fazla, bu be kiiydiler.
Ebubekir bu gizli grubun en nde gelen ahsiyetidir. m er ise bu be kiiyi
semekle ve Sakifedeki rolyle bu gruba olan balln gstermitir. Bunlar
bisetin ilk ylndan balayarak yarm yzyl sonrasna kadar Cemel Savanda, bulunduklan her yerde birbirlerine sahip kmlardr. slam tarihini
ekillendiren hassas ve kargaa dolu bu yarm yzyln tm siyasal sahnele
rinde temel bir rol stlenmilerdir. Bu gl siyasal kanat Alinin karsnda
yer almaktadr. Her halife de onlardandr. Aliye kar ilk sava da bu si
yasal kanadn iki bireyi olan Talha ve Zbeyr kartmlardr.
Sad bin Ebi Vakkasn m er zamannda sahip olduu konum ve Ali hk
meti dnem inde oynad olumsuz ve kart rol, onun bu grupla olan zel
birliinin ve balantsnn gstergesidir. Bugn grdm z eyi phesiz o
gn Peygamber de Mekkeden halka veda ettiinde gryor, kendi m m eti
nin yazgsn bunlann elinde buluyor ve dnyor. Ali bu kanat karsnda
btnyle yalnzdr. Ona iman besleyen kimseler, Ebuzer, Selman, Ammar
vb. byle bir gizli siyas balla sahip deildir. Sakifede onlarn tm nn
ortada olmay bunu gsteriyordu.
Peygamberin sorumluluu imdi o k tehlikeli ve hassastr. Alinin m m etin
nderliine yaraan en byk ahsiyet olarak duyurulm as, bedev ve kabileci Arap toplum unda salanan ve bu gen m m etin tek gvencesi olan vahde
ti sarsacaktr. te yandan, eer M uham med (s.a), Ali konusunda susarsa bir
gerei bir maslahata feda etmi olmaz m? Alinin toplumsal zayfl, onun
dini gcnn sonucu deil midir? O nun siyas yalnzl, M uham m ed yolun
da gsterdii keskinlik ve sertlik yznden deil midir? Yoksa onun her ta
ifeyi yaralayan nl klc M uham m edin buyruundan ve Allah rzasndan
baka bir ey iin mi iniyordu? Ondan dolay yreklerde var olan kinler, yok
sa Peygamberin birka gn Mekkede syledii gibi Allahn zat hakknda
ve Allah yolunda gsterdii sertlik" nedeniyle deil midir?
M uham m edin Ali konusunda susmas, onu tarihte savunmasz brakacaktr.
Toplum un siyasal koullan, toplum un sosyal, snfsal ve kabilesel bileimi,
maslahat gruplamalar yle bir durum dadr ki phesiz Aliyi sadece m ah
rum brakmakla kalmayacaklar, hatta slam tarihinde onun simasn kaplaya
caklardr. Onu slam tarihinde yle kt tantacaklardr ki en temiz Mslm anlar, Allah'a ve M uham m ede yaknlamak iin ona lanet okuyacaklardr.
Byle de olmad m?
70
amdan istedi ve onunla evlendi. mer ondan dnyaya geldi.

Hattb, hem merin babas, hem dedesi, hem de daysyd.
Hatme ise hem annesi, hem kz kardei, hem halasyd. Bu ko
nuda imam Sdka ait bir iir vardr:
Onun dedesi, days ve babas kim?

Onun annesi, bacs ve halas kim??
(Safev ruhansinin fzlane (!) haiyelerini burada brakyoruz.
nk bu kadan, Safev ruhansinin ilm ve din mantndaki
arpkln anlalmas iin yeterlidir.
Yalnz unu eklemeliyim ki ben, Ebubekir ve merin ve onla
rn soy ktklerinin cahiliye aristokrasisi iinde toplumsal ve
kabilesel adan nemli bir konum tadklarn kabul ediyo
rum. Safev ruhansi ise, slamdan nce Ebubekiri kle olu ve
meri de oduncu kabul etmekle onlann konum ve ahsiyetle
ri hakknda eliiyorlar ve onlann konum ve ahsiyetlerini aris
tokrasiden deil, slamdan aldklann itiraf ediyorlar.)
Acaba M uhammed, kendisinden baka savunucusu olmayan Aliyi savunmaya

cak myd? Acaba susuuyla onu tarih eliyle ayaklar altna alm olmayacak
myd?
Mekkeden on mil uzaklatlar. Peygamber kararn verdi. Gadir H um dur bu
ras; Medine, Tihame, N ecd, Yemen ve Hadramevt yolu zerindedir. Oras
onunla gelen M slmanlardan her bir grubun bir yana ayrlaca yerdir ve ar
tk M uham m edden hibir zaman bir sz duyamayacaklardr,
ilerlemi olanlarn geri dnmelerini buyurdu. Arkada kalanlar gelinceye ka
dar sabretti. Talan ydlar ve byk bir minber kurdular. Peygamber, uzun
bir hutbe irat ettikten sonra Aliyi kesin ve dikkatli bir biimde tantt. nce
topluluktan, kimin kendilerine evla olduunu sordu. Topluluk dedi: Allah
ve Rasul daha iyi bilirler." Sonra sordu: iinizden ben size evla deil m i
yim ? Hepsi dediler: "Elbette! Ben kimin mevlasysam Ali de onun mevlasdr. Allahm ona dost olana sen de dost ol; ona yardm edene sen de yardm
et, onu zayf dreni sen de zayf d r.
Aliyi tanttktan sonra u ayeti halka okudu:
Bugn size dininizi tamamladm; zerinizdeki nim etim i tamamladm ve si
z e din olarak slam' seip beendim ." (5/M aide Suresi 3)
N C BLM
-SNN YAKINLAMASI
ALMN MANTII
73
Gnmz Ali ias alimlerinin nde gelenlerinin eserlerine bir

gz atmak ve bu eserleri Safev iasndan rnek olarak verdii
miz eserlerle karlatrmak, toplumumuzdaki dnsel bozul
mann ve dinsel gerilemenin kklerini aratran adil aratrma
cya byk lde yardmc olacaktr. Salam mantk, ileri g
r, ilm insaf ve nsan edep, Ezher dndaki Ali iasn sars
mtr.
Allame Muhsin Emin Cebel Amul, Seyyid erefuddin, KaifulGta, eyh Cevad Mugniye vb... Gnmz rannda da Safev
ruhanilii arasnda Ali ulemas da vardr ve bunlar, iann
bilimsel mant, zmleme ve kantlama slubu ve ileri gr
yle Ali iasmn inan ve kltr deerlerinin bekiliini yapa
bilmiler; aydn ve tahsilli yeni nesilde Ehlibeyte kar Safev iasnn Ehlibeyt adna tebli ettii nefretin yerine geecek bir
eilim ortaya karabilmilerdir. Seyyid erefuddinin el-Muracat adl kitab -bu eser, onun Ehlisnnet limi eyh Selim ile
yapt ilm tartmay ierir- Ali ias mantnn bulunduu
muz adaki en yksek rnei durumundadr. Eer cesaretim
olsayd ilik ve Snnlik arasndaki ihtilaf anlatan kant ve sz
lerden burada birka rnek verirdim. Kendileri gidip aratrsn
lar da mesafenin nereden nereye olduunu grsnler, Ali iasnn bana neler getirdiklerini, i liminin nasl, Safev ruha
nsinin nasl konutuunu anlasnlar.
rnek olarak, burada ne mutlu ki hepsi de ada olan, hepsi
de nl, gvenilir ve ia limlerinin, ia dnyasnn ittifak etti
i Ali iasnm limlerinin mantndan rnekler aktaryorum.
Bylece zlerek sylemeliyim ki son zamanlarda velayet ve ruhanliin kutsal unvanlan altnda akl d ve slam d svg
lere, karalamalara, ktlemelere balayan, grnrde Hseyniye-i rad, daha ok da benim ahsm karalamak adna, ger
ekte Mslmanlar arasnda dmanlk yaratmak ve zihinleri
ifal etmek iin i sorunlar ve yapay tehlikeler oluturan ve ay
rca velayetin aalanmasn, aydnlann ve renim grm ke
simlerin gznde iann ilim havzasnn ktlenmesini sala
74
yan bir grubun tefrika yaratan, hurafeler saan aalk dediko

dularn dinleyen okuyucular, bunun yeni ve yapay bir entrika
olduunu, iayla ve gerek ia limleriyle bir ilgisinin bulun
madn, u anda da Safev ias karsnda Ali ias mantnn
u olduunu bilsinler:
amzn byk alimi Seyyid erefuddin Musev (Lbnan):
Halifelerin (Ebubekir ve mer) inat ve haksz olmalan bir
yana, hi kimsenin inkar edemeyecei faziletleri vard. Allaha
kr ki biz haksz ve inat deiliz.
Snnlik ve ilik arasndaki ihtilaf, bir dinden iki mtehit
arasnda bir hkm karmnda ortaya kan bir ihtilaftr.22
Fkh mercii ve Irakl byk ia aratrmacs Kaiful-Gta:23
Yaknlatrmann amac, Mslmanlann birbirlerine yaklamalann salamak ve fkh ihtilaflann onlar arasnda dmanla
neden olmasn nlemektir. Bizim nemli farklanmzdan birisi
imamettir ki bunun slam toplumuyla bir balants yoktur.
tekisi ise halifelerin yerilip lanetlenmesidir ki ilerin oun
luu buna kardr. Bu tavr, imamlardan gelen haberlerde ya
saklanmtr. Dorusu, Mslmanlar birlik olsalard, tm bu
byk memleketleri kaybetmezler ve yedi byk devlet, kk
bir ulus karsnda yenilgiye uramazd.
22 El-Muracat (byk Ehlisnnet alimi eyh Selimle tartma).
23 Ne mutlu ki son zam anlarda Ali iasm n ve Muhammedi Snnliin byk
limlerinin -ne derece birbirlerine yakn olduklar ve birbirleriyle daha da
yaklatktan, birbirlerinin yanlarna gidip geldikleri grlmektedir. Bu kim
seler slam mezhepleri arasnda yaknlama salanmas iin ok aba h arca
dlar. Aslnda yaknlatrma" hareketinin temelini atanlar onlard.- makale,
konuma ve konferanslarndan oluan be m ecm ua amzn zgr dn
celi fazl evirm enlerinden saym Bzr- iraz tarafndan evrilmitir. Bu ki
tabn H em bestegiyi M ezahib-i slm: D ru't-Takrb (slam Mezheplerinin
Birbirine Ball: Drut-Takrb) adyla Farsa olarak yaymlanmas, bu fasit
kargaada iann lm haysiyeti ve toplumsal olgunluu, bu grubun (Safev
iasnm ) ia alimlerine ballnn reddedilmesi iin deerli bir belgedir.
Ben bu birka rnei bu kitaptan aktardm.
75
Bundan dolay slm farkllklarn tmnde tartma ve ihtilaf

lar bir yana brakmak gereklidir. nk bu i bal bana ha
ram olmasa da dmann bizi her yanmzdan kuatt bu a
da kesinlikle haramdr.
Lbnan iasnn byk alim ve yazan eyh Cevad Magniye:
mamet, din esaslanndan deil, mezhep esaslanndandr. Onu
inkar etmek slamdan kmaya neden olamaz. ia hadis kitaplannda doru da vardr, yanl da. Dolaysyla ia kitaplannda bu
lunan her ey iann bunlan kabulne kant olamaz. Ali (a.s),
dosta ve dmana kar balama ve yumuakln nderi, ya
knlatrmann ncsyd. Hilafet ve imamet konusu, birbirle
rinden ayn iki konu olup birbirleriyle uyumalan mmkndr.
Ehlisnnet, Ehlibeyte kar sayg gstermekte ve onlann fazi
letleri konusunda rivayetler nakletmektedir. Bunun karsnda
da ia Gulat deildir. iann ashap ile ilgili gr Ehlibeytin
grdr. Yine ia, Mutezili deildir ve tersine kelam akaidin
de bamsz olup, Eariye ve Mutezile arasnda yer almaktadr.
Ayn biimde ia Kuranm tahrif edildiine inanmamakta ve
bununla ilgili sz iddetle yalanlamaktadr. Dolaysyla tm s
lm frkalar bir millet altnda birleirler. nk onlar arasnda
ki fkh ihtilaf itihattan kaynaklanmaktadr; tm mazurdur ve
mkafat grecektir.
Ehlibeyt ile ilgili olarak ilerden kimilerinin Snnlere kar
tadklar vehme karlk Snnlerden kimileri de ilerin Ehli
beyt konusunda anya katklarn, onlan Tann sandklarn ve
Peygamber (s.a) ashabna kar dmanlk beslediklerini san
maktadrlar. Bu makaleyle bu yanl anlama da ortadan kaldrl
maktadr: Gulat; Sebeiyye, Hattabiye, Mufevvize, Slsiyye ol
mak zere birka frkaya ayrlr. Kuran ayetleri ve Ehlibeytin
szleri Gulat inancn btl klmaktadr. ia fakihleri de Gulat
necis ve mirastan mahrum saymaktadrlar.
iann Peygamber (s.a)in ashabyla ilgili gr, Ehlibeytin
grnn aynsdr.
76
AL ERATI 1 AL ASI SAFEV ASI
Taklit mercii Ayetullah eyh Muhammed Salih Hiri-yi Mazenderan:

imamet ve hilafet, birbirinden ayn iki konudur ve birbiriyle
uyuum iindedir. ia asndan imametin art imamn zahiri
hilafetle megul olmas deildir, imam ve halife arasnda bar
varken bu konuda halk arasnda tefrika sokmaktan daha byk
bir cinayet olamaz. mamet ve hilafet ihtilaf temel olsayd bu
yolda savalar ortaya kard.
imamet evresinde getirilen deliller, yalnzca bu ruhan maka
mn saltanat makam ile kartrlmamas iindir. ia, bu konu
da da Ali ve ocuklarn izlemelidir. Ban iinde olmann en iyi
yolu, halifeyi yeryz hzinelerinin emini ve koruyucusu; ima
m ise ilah ilimlerin ve Peygamberin (s.a) emini ve koruyucu
su kabul etmemizdir.
Darut-Takrb encmen sekreteri Muhammed Taki Kumm:

... Eger ia ve Ehlisnnet mezheplerinin adlarnn kkenine
dikkat edersek btn Mslmanlar ia olarak grrz. nk
hepsi, Rasul Ekrem (s.a)in soyunu sevmektedirler. Ayn za
manda hepsini Snn olarak grrz. nk Mslmanlann
tm yce Peygamber (s.a)in onay yoluyla gelen her snnet ve
buyruu uygulamay gerekli grmektedirler. Dolaysyla:
Biz hepimiz, Snn, i, Kuran ve Muhammedyizdir.
Gnmzde slam Mezheplerini Yaknlatrma hareketinin
kurucular unlardr:
ada slam aleminde en byk fkh simas ve Ezher bakan
Abdulmecid Selim,
Ezher niversitesi profesr ve bakan Mustafa Abdurrezzak;
o, byk bir filozof ve dnr olup Takribin asl temelini
atan kimsedir.
nl dnr ve slah Muhammed Ali Albe,
Tunuslu bilgin Muhyiddin Kuleyb,
77
Yirminci Yzyl Ansiklopedisi hin sahibi ve tannm yazar Ferid Vecdi,

Ezher bakan eyh eltut,
Ezher bakan eyh Mustafa Mer,
Filistin ba mfts Hac Emin el-Hseyn,
Ezher idare bakan eyh Muhammed Abdullatif,
Maliki mezhebi reisi eyh Muhammed Abdulfettah,
eria niversitesi bakan eyh sa Menn,
hvanul-Msliminin byk nderi Haan el-Benna,
Yemen Zeydiye iasnn temsilcisi Ali b. smail Meyyed.
Bu harekette nclk yapan Snn alimlerden ba mft eyh
eltut, mezhepleri yaknlatrmada birlikte alt kimseler ile
ilgili olarak yle sz etmektedir:
eitli slam lkelerinde yaknlatrmaya ve birlie abala
yan ve abalanmz temel konulann yaylmasna adayp kendi
leriyle bilim ve fikir yarmasna girdiimiz, birbirimize kar
lkl mektuplar, projeler ve neriler getirdiimiz, bizden nce
yce Yaratcya kavuan birok dnr nder bulunmaktadr.
Onlann en banda Burucerd, eyh Muhammed Hseyin li
Kiful-Gt ve merhum Seyyid Abdulhuseyn erefuddin bu
lunmaktadr...
Ba mft eyh eltut, yaknlatrma hareketinin hikayesi ile
ilgili bir makalede ilgin dnceleri ve samimiyetiyle unu
gstermektedir:
Birincisi, her iki safta nifak giysisini giyinen, tefrika ve kin to
humlan saan eler bulunmasna karn yle byk ruhlar
vardr ki hl slam onlarda hayat ve hareket cokusunu koru
maktadr. Onlar, frkaclar, i ve d desiseciler karsnda dur
mulardr. kincisi, kin ve dmanln Safev ias ile Emev
Snnligine zg olduu, yoksa Ali ias ile Muhammedi
Snnlikin e anlaml iki kelime olduu ve samimi olarak ona
78
AL ERATI I A U ASI SAFEV ASI
ya da buna giden kimselerin birbirlerine yaklatklar ve vahde

ti aradklan yolundaki iddiann nereye kadar uzandn rnek
lemektedir.
Keke yaknlatrmann servenini kendim yazabilseydim de
amn eitli dnemlerinde tank olduum eitli sz ve d
nceleri, deerli kardelerimin kendi zamanlannda kar kar
ya kaldklan eyleri bir araya getirebilseydim. O kardeler ki
birbirimize sevgi besliyor, ben onlarla onlar da benimle gerei
aratrmada ve din ilimlerine (bu ilimler, her inanl bireyin s
rekli olarak aramas ve bulduunu ehlinin istifadesine sunmas
gereken bilgi ve ilimlerdir) ulamada tartmaya giriiyorduk.
Keke bu serven benim elimle kaleme alnsayd da her an iin
grler, neriler, komisyonlar, tartmalar, mektuplar, son ola
rak da byk heyetler karsnda beynime akn eden dnce
leri aklasaydm. nk yaknlatrmann daveti, tevhide,
teklie, bana ve mutlulua davettir. Onun yolu, Allahn, de
erli peygamberine buyurduu salam yoldur. Allah buyuru
yor:
Rabbinin yoluna hikm etle ve gzel tle ar ve onlarla en

gzel bir biim de m cadele et. phesiz senin Rabbin yolun
dan sapan bilendir ve hidayete ereni de bilendir. (16/N ah l Sure
si 1 2 5 )
Akllar, ihlas ve ibirlii ile tartmaya girdiklerinde artk onla

nn hakk bulmaktan baka hazlan yoktur. Bu durumda rabba
ni hidayet ocaklan onlara k saar ve onlan aydnlatp parlak
lk balarlar.
Benim inancma gre, Allahtan saknn; O size retir" (2/Bakabuyruu, u anlam da kapsamaktadr: Kii ilim
mihrabna ynelip rabbinden ilim ve bilginin esintisinden ken
disini yararlandrmasn dilediinde kendisini, takvasna zarar
veren her trl heves ve alkanlktan uzaklatrmaldr.
ra Suresi 2 8 2 )
ilim renme konusunda takva sahibi olan kimse, taassup tara

fndan kuatlmayan, bir amacn sultasna girmeyen ve iradesiz
olarak saa sola baknmayan kimsedir.
79
Yaknlatrmamn hikayesini kendim yazmay ve bylece slam

yntemine gre bir mezhebin doru ve kesin zgrlk dn
cesini resmetmeyi arzulardm.
slam fkh tarihinde byk nderlerimizin izledikleri ey, s
rekli olarak kendilerini kuru taassuptan uzak tutmalar ve yara
tcnn din ve eriatnn donukluk ve karklktan an olduuna
inanmalandr. Hibiri, syledikleri eyin kesin doru olduuna,
onda hibir pheye yol olmadna ve halkn ona uymalannm
gerektiine inanmyordu. Tam tersine onlann syledii uydu:
Bu benim abamn, aratrmalarmn ve bilgimin rndr. Bu
konuda aratrma yapmadan ve benim nereden alp sylediimi
bilmeden kimsenin beni taklit etmesine izin vermiyorum. n
k kant, salam olursa benim dayanam; hadis, sahih olursa
benim tarikatmdr.
Bu lm almalarla, benim iin, slam dnyasna byk ve y
ce bir kapdan bakmam, Mslmanlann birlik ve kardeliini
engelleyen birok gerei anlamam, slam alemindeki bilgin
lerden birouyla tanmam salayan bir ortam hazrlanm ol
du.
Sonra, Ezher niversitesi bakanl yaptm srada, On ki
mam iasnn da ierisinde bulunduu slamn kkl mez
heplerini izlemenin caiz olduu ile ilgili bir fetva yaymlamama
frsat kt.
Bu Darut-Takribde bizim imzamza alan ve fotokopisi bize
datlan fetvann aynsyd. Bu fetvann gr sesi slam lkele
rinde yankland. Dorudan ve milletin yaknlap uyum iinde
olmasndan baka amac olmayan temiz ve imanl kiilerin gz
leri aydnland. Bir yandan da bu konuda sorular ve ekimeler
balad. Ben, bu fetvaya tam olarak inanyordum ve kararl bir
azimle, her an bu konuda aklama isteyenlere mektup gnde
riyor, onu teyit ediyor ve muanzlann sorularn cevaplyordum.
Ayrca yaymlanan makalelerimde ve konumalanmda bunu te
yit ediyordum. Bylece, Allahn yardmyla bu fetvann Msl-
80
manlar arasnda mutlak temeller ierisinde bir gerek olarak yer

etmesine alyordum.
Ne var ki ayn ekilde dnsel gerilik, taife ayrl ve siyas
kavga ierisinde yaayan yobaz ve dar grl kiiler bu fetva
hakknda bo phe ve tasavvurlar ortaya atmaya kalktlar.
Bunun yannda Ezher niversitesi ise bu eitli mezhepler ara
sndaki yaknlatrma esasna teslim oldu; Snn ve i fkhnn
her ikisini belge ve dayanak esasna gre hibir taassuba yer
vermeksizin okutma karan verdi.
Aynca, ierisinde slam mezheplerinin tmnn temsilcilerinin
bulunaca slm Aratrmalar Kurulu oluturulmasn karar
latrd.
Bylece, inandmz ve yolunda savamda bulunduumuz, a
ba harcadmz dnce baanyla temellenip salamlat.
Darut-Takrbde yaplan toplantlardan sz edebilmeyi arzular
dm. O toplantlarda Msrl, Iranlnn, Lbnanlnn, raklnn,
PakistanlInn vs. yan banda yer alyor; Hanef, Malik, afi ve
Hanbel, mam ve Zeyd ile bir masann evresinde oturuyor ve
hep bir azdan ilim, edep, temizlik, anlay, kardelik, dostluk,
ibirlii ve sevgi iinde birbirlerini aryorlard.
lim ve ahlak adam byk stad Merhum eyh Mustafa Abdurrezzak gibi cmert ve temiz huylu bir simay betimleyebilmeyi
ya da eitli slam ilimlerini bilen, asllarda ve ayrntlarda fkh
mezheplerini kuatan, byk ve yce bir da gibi duran inan
l insan, byk stad merhum eyh Abdulmecid Selim gibi bir
ehreyi, yakmlatrmanm temellerinin atlmasnda ok etkili
admlar atan bu insan anlatabilmeyi arzulardm.
Ya da birok tecrbeler edinmi ve bilimsel toplantlar yneti
mi altnda bulunduran stad Muhammed Albenin balama
sma ehresini resmedebilmeyi arzulardm (Allah onun ciha
dn ve abasn en iyi karlkla mkafatlandrsn).
Yine bu slm an iin fedakarlklarda bulunan, onun yolun
da youn bir aba gsteren, Takrib araclyla Mslmanla-
81
nn birletirilmesine ve slamn gzelliklerinin aa karlma

sna doru bir yol kat eden birok kimseden, ayn biimde e
itli slam lkelerinden toplu olarak Darut-Takrtbe balanan,
abalann onun temel konulannn yaylmas iin kullanan ve
bizden nce yaratcnn huzuruna varmaya nail olan dnr
nderlerden sz edebilmeyi arzulardm. Bizim bilimsel tart
malar yaptmz, gr alveriinde bulunduumuz, kendile
riyle yaztmz bu kimselerin banda byk nder merhum
Hac Hseyin Burcerd (Allah onun yerini cennet klsn) ve
teki iki byk ahsiyet eyh Muhammed li Kiful-Gt ve
Seyyid Abdulhseyn Serefuddin Musev (Allah onlara rahmet
eylesin) bulunmaktaydlar.
Evet, balangcndan itibaren Takribin arsn kabul eden
ler, yrek ve akllarn ona aanlar ve onun yolunda dosdoru,
samimi en gzel abay gsterenler bu byk kimselerdi. By
lece onlar yaratclarna honut ve mutlu olarak dndler.
Elbette onlann adlan ve erdemleri tarihe kaydedilecektir. Bun
lardan baka biroklan daha vardr; ama onlarn adlann sayma
dncesinde deiliz. Elbette Takrib dncesine inanan ve
srekli onun glenmesi yolunda abalayan birok kardeimiz
kalmtr bize. Onlar, eitli slam lkelerinde slam nderleri
ve byk dnrlerdir. Allah onlann mrlerini uzun klsn
ve hak yolunda onlara klavuz olsun.
nananlardan, Allah 'a verdii ahdi yerine getiren adamlar var

dr; kimi, bu uurda canm vermi, kimi de beklem ektedir.
Ahitlerini hi deitirmemilerdir. (33/A hzab Suresi 2 3 )
Elbette, bir yanda Takrib dncesi evresinde dosta yakla
mlar ve karlamalar bulunurken te yanda bu anya kar,
onu nlemek isteyen bir sava ve mcadele gze arpyordu.
Her slah ansnm, onu tanmayan kimselerin kar hareketle
riyle karlamas gibi Takrib agns da bu kar koyma ve saldndan, sahip olduu nemi lsnde ve amac bykln
de oka pay ald ve eitli ekillerde saldmya urad.
82
Balangta genel olarak frkalar, iftira ve suizanlarla kank

eletiri ve sulamalar ynelttiler birbirlerine. eitli slam mez
heplerinden (drt Ehlisnnet mezhebi ve iki ia mezhebi mamiye ve Zeydiye) Takrb cemaatinin oluumu, kincileri ldr
tan ak bir zaferdi. Takrib ars, her iki grubun mutaassp ve
yobaz kesimleri tarafndan saldrya urad.
Snnler, Darut-Takribin kendilerini ia yapmak istediini
vehmederken; iiler de bizim kendilerini Snn yapma kararn
da olduumuzu sanyorlard.
Gerekte Takribin amacn anlamayan ya da anlamak isteme
yen bu kimseler, Takrb, mezhepleri ortadan kaldrmak ya da
birbirine kartrmak istiyor. dediler.
Bunun yannda dar dnceli ve dar grl bir grup, kt
ama tayan -bu tr bireyler ne yazk ki her millette bulunurya da tefrika ve atmada kendileri iin yarar gren veya ruhla
r hastalkl olan, heva, heves ve zel eilimlere bulam kim
seler, bu dnceyle savaa tututular. Bunlar kalemlerini tef
rika koparan siyasetlere (yabanclarn siyasetlerine) kiralayan
kimseler, her slahat hareketle savaa tututuklar ve Msl
manlarn birliine neden olan bir slahat almay nlemeye
altklan gibi, dolayl ya da dolaysz olarak bununla da savaa
giritiler. Her biri, onunla kendi pay lsnde savat. Oraya
kadar ki temelleri ve esas amalar bilim, aratrma ve inceleme
temeline kurulu bulunan ve ne yandan doarsa dosun her ka
nt ve gereklie meydan amak isteyen bu ary ezmek iin
ortam hazrlamay baardlar.
Bu konulann btnn Kssatut-Taknb kitabnda yazabilmeyi,
onunla olan tanklm lsnde geni olarak, ayn biimde
Risaletul-lslam dergisinin roln aklayabilmeyi ok isterdim.
Bu dergi, kendi misyonunu olduka iyi bir biimde yerine geti
riyordu. Makale ve almalanyla ona katkda bulunan eitli
mezheplerden bilginlerin gr ve dncelerinin yayld bir
merkezdi bu dergi. yle ki herkes onun yaymlanmasn bekli
yordu. Onun eitli saylar i ve Snn ktphanelerini ssl
83
yor, onun kltr ve bilgisinden Doulular da Batklar da yarar

lanyordu. Her ne kadar biz bu konuyu anlatamadysak da bu
nszle bu tarih hikayenin birtakm yanlanna iaret etmemiz
yeterlidir.
Yaknlatrma dncesinin slamn slahat dnce tarihinde

bir dnm noktas olmas ve kendisinden geriye derin ve geni
bir etki brakmas nedeniyle Allaha krediyoruz.
Mslmanlar, dnce ve uygulamada, vahdet kelimesinin kul
lanmnda ve mezheplerini birbirine yaknlatrmada bakala
rndan24 ne getikleri, yneticilerin ve ada Mslmanlann
doru dncesi ve ihlas sayesinde bu yolda muzaffer olduklan iin vnmelidirler.
Yce Allahtan bu arnn baarsnn srmesini diliyoruz. Olur
ki slamn onur ve grkemi geri gelir ve aziz ve elil Allahn
onlar hakkmdaki buyruu gerekleir. Allah buyurur:
Siz, insanlar iin karlm en hayrl mmetsiniz. Marufu em

reder, mnkerden sakndm ve Allaha iman edersiniz. (3/li
Imran Suresi 1 1 0 )
De ki: te benim yolum budur. Allah a basiretle davet ederim;

ben ve bana uyanlar da... (12/Y u su f Suresi 1 0 8 )
Ey iman edenler, size hayat verecek eylere sizi ard za
man, Allaha ve Rasulne icabet edin. (8/Enfal Suresi 2 4 )
Fetva metni: Btn Mslmanlar erl adan Caferi fkhyla
amel edebilirler ya da drt fkh mezhebinin (Hanbel, afi,
Malik ve Hanef) birinden Caferi fkhna geebilirler.
insaf ve byk dncelilik; Muhammedi Snnliin gsterge
si: Takribde ister Ezher toplantlarnda, ister fetvada ve ister ki
isel hkm komisyonlarnda vs. olsun, kendimiz Snn olma24 Hristiyanln Darut-Takrib"i izleyerek kendi frkalar arasnda kelime bir
lii ve yaknlama oluturulmas iin balatt abaya iaret edilmektedir. Pa
pa bu abann bayraktardr. Ne yazk ki muazzam btesine ve byk ola
naklarna karn imdiye dein bir baar kazanamadlar.
84
miza karn ia mezhebinden birtakm sz ve grleri Snn

mezheplere yeledik. Buna rnek olarak Msr Meden Hukukunda bir szle talak ve muallak talaklar vs. konusunda
Imamiye ias fkhndan yararlanlmtr. Bugn bu alanlardaki
amelin temeli Snn mezheplere deil, buna dayanmaktadr...
Safev ias mant, sylediim gibi, onun koruyucusu olan
Ebu Sfyann mantndan kaynaklanmakta ve Sfyan dze
nin varisi olan ilik iddiasndaki hkim gler araclyla tak
viye edilmektedir. Oysa Ali ias mant, gerek iliin imam
olan Alinin mantndan ilham almtr.
O, yirmi be yl hakk inenmesine, evine ekilip hilafet ko
nusundaki hakll ve hakknn gasp edilmesi esasn gz ar
d etmemesine karn -bu gizli anlamann asl etkeni olanmere svgde bulunmad gibi, stelik onun bu srada yap
t hizmetlere kar da duramyor ve N ehcl-Belagad a -ki i
Seyyid Rza derlemi, Snn Muhammed Abduh dzeltmitirak olarak meri yle anlatyor:
Aferin filancaya (mere), eriyi dorulttu, derde derman bul
du; Rasuln snnetini ayakta tuttu, fitneye srt evirdi. Temiz
olarak az aypla gitti. Hilafetin hayrn elde etti; errinden kan
d. Allaha itaati yerine getirdi; hakknca takvaya alt. G et
ti ve insanlan para para yollarda brakt. yle ki onda kaybo
lan yolunu bulamaz. nsan yolda direnli deildir.25
Byklk, insanlk edebi, insaf, rakibin deerli yanlarn itiraf,
eksiklikleri de bulunan birinin erdemlerini vmek, bakasnn
kusur ve hnerini sylemek, baka bir kimsenin tm olumlu
hizmet ve niteliklerini belirtmek ve sonra da onu -derinlemesi
ne ve ayn zamanda edeplice- eletirmek vb. Alinin insanla,
zellikle de ahsiyetler ve hatta muhaliflerle ilgili olarak eletiri
ve yargda bulunanlara rettii bir derstir.
Muhammedi Snnlik limlerinin mant byk alimlerin bi
limsel mantndan ve slm insafndan ilham almaktadr. On
25 N e h c l-Belaga, Farsaya ev.: Feyzu-lslam , s. 7 1 2 , 2 1 9 . sz.
A ASI SAFEV ASI I AL ERATI
85
lar, lmlerinden sonra, Abbas halifeleri eliyle Ehlisnnet mez

hebinin reisi olarak belirlendiyseler de kendileri ahlak eitim
ve slama zg bilimsel slup esasmca, birincisi, kendilerinin
imam Cafer Sadkn rencileri olduklann itiraf ettiler;26 kin
cisi, kendilerini, grleri hi kimse iin taklit edilebilir olma
yan ve sradan bir aratrmacnn -ki herkes byle olabilir- fkh
bir gr olarak alglanmas gereken sade mtehit ve aratr
maclar olarak tanttlar. Bununla birlikte devlet Snnlii, bu
drt kiiyi resm merci ve slam fkh mektebinin ilk ve son sa
hipleri olarak tantp hilafet gcyle kayda geirdi. Bylece bi
limsel itihat yolunu kapad ve Snnlii talam, kalplam
ve ynergesel bir dine dntrd.
Halife Mansur, Malik frkasnn imam Malikten, fkh kitabn
resm kitap yapp tm slam milletlerine, onu izlemelerini bu
yurmasn rica eder. Malik kabul etmez ve yle der: Halk,
kendileri iin setikleri eyde zgr brak!
afi ve Ebu Hanife, her ikisi de verdikleri fetvann bir gr
hkmnde olup bir kimsenin, fetvann senet, kant ve dayana
n aratrp incelemeden ve onun zerinde dnmeden ken
di grlerini kabul etmesine ve onu taklit etmesine raz olma
dklarn belirtirler.
; te, bugn Snnliin sembol ve byk imamlar durumunda
olan bu kimselerin irade ve ihlas konusuna gelince: Onlann,
Peygamberin Ehlibeytine, zellikle de imam Sadka ve Hz.
Emire ilgisi, Safev ruhanilik odaklannm propagandasndan
oluan kara bulutlar iindeki biz iler iin artc ve inanlmaz
bir eydir.
Bu yzden, bizim iin yaplm olan Safev iasnm kapal ve
kara hisannn ve Emev Snniliinin de -bunlarn her ikisi de
devlet slmdir- onlar iin yapt hisann dnda geni ufuklanyla, temiz havasyla, berrak ve yksek gkyzyle zgr bir
ova bulunmaktadr. Bu ovada Ali iasyla Muhammed Snn
26 E l-lm m u s -Sdk, M. Ebu Zehra.
86
lik birbirine ular. Birbirinin yzne baktklarnda her biri

kendisini teki olarak grr. Bu yzden ben, tefrika karma
deerine gre -kimi zaman da tefrika karma dncesiyle- i
aya zg konulara dayanan ve bylece ia arasnda kin ve taas
subu, Ehlisnnet arasnda da nefret ve karamsarl krkleme
yi amalayan o gruba karym. Bunun yannda birlik olutur
mak dncesiyle Aslnda bugn iaya ait konular sz konusu
edilmemelidir. diyen gruba da karym. Tam tersine, bu ko
nulan iaya zg bak asyla, ia ruhuyla ve iann bilimsel
slubuyla deerlendirip tantrsak, Alinin iliine ulamaya a
balarsak, ayn zamanda itikad kardelii, saflann birliini ve
Ehlisnnet kardelerle anlamay da salayacamza inanyo
rum ben. nk Alinin ilii, Muhammedin slmnin ayn
sdr. Ali ise, slam toplumunda birlik temelini atan kimsedir;
hayatnn yirmi be yln bu birlii korumak iin kurban etmi
tir. Dolaysyla ia, iliin kysnda deil, tersine iliin iin
de yrrse hi kukusuz kardelerine ulaacaktr. Ayn biimde
kardeler de Muhammedi Snnilik ierisinde yola derlerse i
aya ulaacaklardr. Bu iki dman olmu kardein karde ol
mu dmaria kar bilimsel ve kkl birliinin salanmasnn
yolu budur.
D R DN C BLM
SAFEV ASININ
MEZHEP ve MLLYET MONTAJI
89
Mezhep ve Milliyet Montaj

Safev hareketinin ustal ve aklll, ynetimin yapsn ilke
olarak iki salam stun zerine yerletirmesiydi: 1- ia mezhe
bi, 2- Iran milliyeti. Biri, iaya zg duygu ve hedeflere daya
nyor, tekisi Iran milliyetine ve mill geleneklere dayanyordu.
Bu iki snr, ran byk slam mmetinden ve slam giysisini
giymi bulunan ve Safevlere rakip g oluturan byk Osmanl lkesinden her ynden ayryordu.
Milliyet: i ub Hareketi!
slam hilafetinin, yerini Arap hkmetine brakt, Araplk
la vnme ve Iranly kmseme ruhunun Emev hilafet mer
kezinde diriltildii meyyeoullan dnemi sonlannda ve Abbasoullan dnemi balannda, kar hareket olarak Iranl ruhu
nun mill asaletine dn ve kavm vnme eilimi ortaya k
t ki bunun tam ve ak bir grnm kazanmas ub hareket
adyla oluan bir hareketle gerekleti.
Balangta eitlik yanls olan yani amalan Arap ve Acemin
eitlii olan ve Kurandaki Ey insanlar, biz sizi bir erkek ve bir
kadndan yarattk ve birbirinizi tanmanz iin sizi milletlere ve

kabilelere ayrdk. Allah yannda en stn olannz, en o k korunanmzdr. Allah bilendir, haber alandr. (49/H u cu rat Suresi 13)
ayetine dayanan ubler, giderek yceltme yanls yani
Acemin Araba stnln savunur oldular. Tarihsel an ve
erefi, kavm deerleri diriltmek ve slamn anlardan sildikle
rini anmsamakla hilafeti hrpalamaya, milliyet ve kltrlerin
tmn slamn itikad ve kltrel hareketinde eriten o ilerici
ve cihangir slm hareketinden -zulm hilafetinde bile olsaIran kavmiyetini ayrmaya ve slm rann kklerini eski rana
balamaya alyorlard.
Her ne kadar Emev halifelerinin Iranllan aalamas ve Araplk ruhu, randa mill uyana ve ubiye nasyonalizmine uy
gun ortam hazrlamsa da halk ynlarnn ve aydnlarn s
lamdan nce kendilerini Hristiyanla, Budizme, Maniheizme
90
ve Mazdekin dinine itmi olan Zerdt dini ve Sasan! dzenin

den bkkmlklan ve dier yandan, insanlann kurtulu bala
yan devrimci bir retiye olan ihtiyac ve zellikle de bu ihtiya
ca gl bir cevap olan slamn manev gc ubiye hareketi
nin bir yere ulamasna engel oldu. Bu aa, -gl bir biimde
filizlendiyse de- toplum vicdannn derinliklerine kk salamad
ve her tohumun, fidann yetime topra olan halkn sknt ve
ihtiyalarnn bereketiyle beslenemedi. Bu yzden, her ne kadar
daha hafif ekilde ve dolayl olarak slamdan sonraki ran tarih
ve kltrn etkisi altna aldysa da kendiliinden kurudu;
yapraksz ve meyvesiz kalp ld.
Onun yenilgisinin asl nedeni, o dnem halknn bir harekete
ihtiya duymalan, toplumun kurtulu ve vicdannn, slamn
ileri ve diri hedefleriyle, zellikle rehberlik ve adalet (iann iki
asl temeli) alannda iddetle harekete gemesidir. ubiler ise
gemile vnmeye, ran padiahlarnn grkem ve ihtiamna,
Iranllann toprak ve kanlarnn faziletine ve slamn deerden
drd deerlerin diriltilmesine dayanyorlard.
Safevye, imdi yeniden slam hilafetinin dnya gc karsnda
Iran milliyetine, eski geleneklerin diriltilmesine ve gemile
vnmenin gndeme getirilmesine dayanmalyd. Bylece hem
Iranl -byk Mslman toplumu karsnda- aynlk ve bam
szln glendirmi ve slama -ki onunla Safev dmanlar
olan Trk ve Arap arasnda ortak ba oluturuyordu- dayanma
yerine kendi vatan, gelenek ve soy temellerine dayanm olacak
hem de Safev rejimi bylelikle halkn iinde yer edinmi ola
cakt.
O yzden Safev nasyonalizmi, toplumda ub nasyonalizmi
gibi kksz ve yanksz kalmad; halkn din inancn ve hassas
vicdann kullanarak slamla -ki halkn din inancyd- kart.
Onu Peygamberin evinin iine bile getirdi ve bir rk ia ha
reketi haline soktu. Bylece hem rklk yoluyla birlik iasn
aynlk iasna dntrm hem de iilik yoluyla rkla ruh
ve scaklk balayp din kutsallk kazandrm olacakt. Bu
derin ve akllca program gerekletirmek iin ncelikle slam,
91
Peygamber ve Alinin ahs, rk ve faist olmaktadr! Hem de

ran soyunun, zellikle de Pers taifesinin -ki Sasan! slalesi on
lardan gelmektedir- kannn, toprann stnlne ve sekin
liine inanmaktaydlar. kincisi, eski ublerin uydurduu
kukulu hatta gln bir rivayete dayanmaktadrlar. Bu rivaye
te gre, Sasan! saltanatndan bir kz, slam nbvvet ailesinden
bir erkekle evlenir! Onun meyvesi, milliyet-din bilekesinin
tezahr ve bu rk iann, bu rk slamdaki, bu rasist
peygamberlikteki ve bu soy imametindeki ilk imam olarak
peygamber-padiahtan olma bir ocuktur!
yle ki tm soylan bir sayan, kan stnlklerinin tmn yer
le bir eden, stnl yalnzca takva ile snrlayan, aristokrasi,
rklk, soyperestlik ve rasizme dmanlk besleyen, bunlan
gayri mslim toplumlarda -ki slam kltr, medeniyet ve ahla
kyla temaslar vard- kazyacak, en azndan gsz klacak l
de iddetli ve derin bir biimde ezen, hatta nbvvet ve ima
metin tek ba, onun tek varisi ve vcudundan bir para olan
Fatmasma Fatma, al. nk ben senin iin hibir ey ya
pamam! diyen bir slam Peygamberi tm bunlara karn, ken
disi burada dnyaya geldiinde baka bir yerde adil bir kral bu
lunduunu (!) sylemekte ve kimi soylarn Allah tarafndan se
ilmi olduuna ve yaratlta kendiliinden stn olduklanna
inanmaktadr! Tm bu ortam hazrlamalar, bir gelinin ortaya
getiriliine, onun Medayiriden Medineye geliine ve saltanat
zincirinin son halkas olan Yezdigirdin kz Ferhundenin ima
met zincirinin ilk halkas olan Alinin oluyla evleniine hazr
lk iindir.
Peygamberden yle rivayet edilmitir (!):
Allahn kullan iinden Allah iin iki soy stn ve sekin (ha
yrladr; Araptan Kurey, Acemden Fars (yani Iranllardan Sa~
sanlerin bal olduklar Persler).
Ali bin Hseyin yle derdi: Ben iki stn seilmiin olu
yum. nk dedesi Allahn Rasul, annesi ise Yezdigird padi
ahn kzdr.
92
AL ERATI t AL ASI SAFEV ASI
Ebulesved de yle sylemitir:
Kisra ve Haim arasnda bir erkek ocuk;

En deerli bir kim se olduundan ona nazarlklar taklm!
Medinedeki Medyin Gelini
Burada Allme Meclisi, Biharul-Envarda27 Imamm evlilii ile
ilgili bir haberi -ki ok rktcdr- naklettikten sonra
mamn annesinin, Yezdigirdin kz olduunu ve mer zama
nnda esir olarak onu Medineye getirdiklerini, onun imam H
seyini beendiini ve ondan bir erkek ocuk dnyaya getirdi
ini, bunun da imam Seccad olduunu belirtir.28
te yandan Imamm, 38 ylnda, yani annesinin mam Hseyin
ile evlenmesinden yirmi yl sonra doduunu biliyoruz!
Bu hikayede ehribanunun Medayin fethi esirlerinden olduu
ve merin onu ldrmeyi amalad, Hz. Emirin ise onu kur
tard aklanmtr. Bu hikayenin Iranperest olan uyduruculannn Ali (a.s.)yi Sasanlerin dman olan ve Yezdigirdin or
dusunu yenilgiye uratan mer karsnda Sasanlerin yanda
olarak gstermek istedikleri aktr. Ne var ki mam Ser
Yezdigirdin torunu ve onun annesinin de ehribanu olduu
gstermek istediklerinde yle bir gln ortaya ktna
dikkat etmemilerdir: Bu durumda imam Hseyin 18 ylnda
27 Biharul-Envar, c. II, s. 4.
28 Hem bu kitab okuyan hem de o reddiye program erevesinde o saygdeer
vaizin bir ziyaretgah evresinde halk nasl kkrttn ve benim bu rivayeti
reddetmekle iaya (elbette Sasanl iasna) ne byk bir darbe indirdiimi
sylediini duyan beylerden biri, Bu konuda vaizin kendisiyle konutum.
Kendilerine eriatnin dnda bakalannm da bu rivayeti uydurm a kabul et
tiklerini ve hatta din alimlerinden birinin de son yaymlad kitapta resmen
bu rivayetin dayanaksz olduunu yazdn syledim, diyordu. Sz konusu
vaiz, bu Yezdigirdci rivayetin asillii konusundaki tm o taassubundan ve bu
rivayete inanmayp Hseyinin olu ve M uham m edin kzndan torunu olan
ia imamn, Yezdigirdin kzndan torunu olmaktan m ahrum etme gnahn
tayan ben hakire kar kopard onca yaygaradan sonra burada her eyi ay
dnlatan inandnc ve ok anlaml bir cevap veriyorlar: Evet, dorudur. O
bey hakldr am a ... (!)
93
(15 yandayken) evlenmi olmal. Oysa mam Seccad otuz se

kiz ylnda domutur. Ayrca ehribanunun ondan baka olu
olmad da aklanmtr! Bu iteki kusurun farkna varan Allme Meclisnin aklna bu gl ortadan kaldrmak iin bir
zm yolu gelmi: Bu rivayette mer kelimesinin Osman ye
rine yanllkla yazld uzak bir olaslk deildir. Yani olay,
Osman zamannda olmu, ama Osman yerine mer yazmlar.
Byle bir yanlla inanabilirsek, bu glk ortadan kalkar ama
ona benzer baka bir glk ortaya kar. O glk de Yezdigirdin yenilmesiyle ailesinin esir edilmesi arasnda yirmi yllk
bir sre bulunmasdr! te yandan bu hikayede Medayin esir
leri sz de yer almaktadr. Medayin hangi ad yerine yanllk
la yazlmtr?
mamn annesinin Selame, Havle, Gazale, ahzenan vs. gibi
adlan konusundan sz ederken Allme Meclisi, Yezdigirdin k
zn Medineye getirdiklerinde gznn mere takldn, k
yafetinin houna gitmeyip ona kfrettiini, merin de ona kf
rettiini ve onu teki esirler gibi satmak istediini naklediyor:
Emirulmminin (a.s.), Kafir de olsa krallann kzn satmak ca
iz deildir. Mslmanlardan bir adamla onu evlendir. Beytulmalden onun iin mehir al. buyurur.
Bu rivayet metninin mam Sadka nispet edilen devam (Hz.
Alinin Yezdigirdin kz ile konumas) yledir:
(Hz. Ali) dedi: Adn ne, ey cariye? (Farsa)
(Yezdigirdin kz) dedi: Cihanah.
(Hz. Ali) dedi: Bilakis, ehribanu deil mi?
(Yezdigirdin kz): O benim ikinci adm. (Arapa)
(Hz. Ali) dedi: Doru syledin. (Farsa)
Ravi, rnein Hz. Emirin, Yezdigirdin kzyla Farsayla da ko
nutuunun farkna varmam olacak. Hem de Hz. Emir,
Yezdigirdin kznn anlamad bir Farsayla konuuyor. Bu
dil, slamn douundan birka yzyl sonra Iranllann dili ol
94
mutur. Daha nce Horasan halknn mahalli lehesiydi. Yezdi

girdin kz ise Sasani Pehlevisi ile konuuyordu. kincisi, Ey
kenizek/cariye terkibi, rivayeti uyduran kimsenin zamannda
ki Farsa dil yapsna uygun bir terkiptir!
Hepsinden daha ilgin olan (konumaya dikkat ediniz) Hz.
Emirin Yezdigirdin kzyla Farsa konumas ve Yezdigirdin
kznn da ona Arapa cevap vermesidir!
Bundan daha ilginci Yezdigirdin kznn adn Cihanah olarak
sylemesi ve Hz. Emirin deitirip Bilakis, ehribanu deil
mi? buyurmasnn nedenine Meclisnin gsterdii ilgidir. Mec
lis! yle diyor: nk ah, yce Allahn adlarndandr. yle
ki haberde rivayet edilmitir ki satran oyununun yasaklanma
snn nedeni ah mat oldu. vs. denilmesidir. Allaha hamdolsun ki ah mat olmaz (lmez).
Bu kitaba (1. bask) kar dzenlenen l programn her
blmne de katlarak Mehedde oturumda minbere kan
vaiz beylerden biri de yine bu Yezdigirdin kz rivayetini sz
konusu etmiler ve rivayetin sahihliinin kantlanmasnda en
salam kant olarak -bendenize bir miktar svgden ve daha
fazla bir miktar da kendi kendilerine kar olan duygularn
akladktan sonra- yle buyurmulard: Bu rivayet Kafi kita
bnda nakledilmitir. Ey ahali, Kafi kitab Safevye ile mi ilgili
dir? Kafi kitab muteber deil mi?
Elbette, gz nne aldklar ama iin bu ekilde konumak,
byle bir ret ve ispat yntemi kullanmak ok dorudur. Susuz
mminlerden ve masum dinleyicilerden oluan bir gruba yne
lik olarak olduka mantkl ve etkilidir de (nk asl ama on
larn kkrtlmasdr). Yoksa slm ilimlerinden, zellikle de
iann bilimsel ynteminden -ki imdi de lim kesiminde y
rrlktedir- bir koku alm olan herkes unu bilir: Bir kimsenin
bir rivayeti kukulu bulmas, rivayeti nakleden kitabn itibar
konusunda tereddt domas anlamna gelmez. nk mute
ber kitap, ierisinde nakledilen her eyin gz kapal kabul
edilmesi gereken kitap deildir. nk byle bir kitap -semav
95
ve bir masum tarafndan yazlm kitap dnda; o da tahrife u

ramad kesin olmak artyla- dnyada yoktur. Halk iin ise
yazar byk bir ruhani olan her nl kitap, kesin olarak do
ru ve eletirilmezdir. Oysa lim iin -Kuranm belirttiine grevahiy olmayan kitabn gerei, ihtilaf, eliki, ztlk ve yanllk
tr. Bilginlerin kitaplanyla ve iann en byk ilm ahsiyetleri
nin eserleriyle biraz tankl bulunan bir kimse, ia kltr
nn ilim ve itihat zelliklerinin en bata gelenlerinden birinin,
limlerin birbirlerinin gr ve szlerine kar eletiri, delillendirme, ret ve itirazda bulunmalar olduunu grmtr. Gn
mzde bir ia mtehit ya da bilgini bile iann drt kitabnda
-hkmlerin karlmasnn drt asl ve resm kayna- bulunan
bir eyi eletiri ve inceleme konusu yapma hakkn kendisinde
grmesi yannda bunu bilimsel grevi olarak da gryordu. Bu,
o muteber kaynaklan reddedilmi saymas anlamna gelmez.
Muteber kitap, yazan gvenilir, bilinli, naklettikleri dayanakl,
zenli olan kitaptr; yoksa akl ya da nakl konularda yanlgya
dmemi olan deil. Dolaysyla bir rivayetin muteber saylma
mas, onu nakleden kitabn muteber olmadnn kant deil
dir. Tersine, bir kitabn muteber saylmas, buna dayanlarak
onda yer alan falanca rivayetin muteber saylmasna kant ola
maz. Bir rivayetin asaletini deerlendirmek iin ia kltrnde
slamn ve zellikle iann en byk bilimsel ayncalklanndan
olan bilimsel ve dakik bir yntem bulunmaktadr. Btn eleti
ri ve tarihsel dayanaklan zmleme yntemleri arasnda dn
yada Hadis ilmi, bilimsel temelleri ve somut aratrma slup
larn kendinde banndnr. Bir rivayetin shhat ve marazn, bi
rinci derecede nakil zincirlerinin btn olup olmad ya da
aradaki halkalardan birinin dp dmedii konusunda senet
zincirinin ve bir ya da birka yoldan nakledildiinin aratrlma
s, nakilcileri arasnda mehul kiilerin, yalanclann, hatta k
frle sulananlann bulunup bulunmadnn veya nakilcinin
gvenilir olup olmadnn, nakledenin bir kii ya da birka ve
ya daha ok olup olmadnn incelenmesi, ikinci olarak rivaye
tin anlamnn Kuran ve hadis ile eliip elimediinin, bilgin
96
lerin icmana uygun olup olmadnn, saduyu ile uyumlu

olup olmadnn vs. incelenmesiyle tespit edebiliriz. Bu ekilde
rivayet; msnet, mrsel, sahih, az, mtevatir, garip vs. diye b
lmlere ayrlr.
Bu, bir rivayetten sz etmenin, onu red ya da ispat etmenin
yntemidir. Yoksa u szlerin bu yntemle ilgisi yoktur: Ey
mminler, filanca muteber kitapta bulunan filanca gvenilir
kimsenin naklettii bir rivayetin yanl olduunu sylyorlar!
yleyse Kafi yanl m? yleyse Kuleyni gvenilir deil mi?
(Hey Allahm! Himmet edin mminler!)
Bu rivayet akl bakmdan tarih gstergelerle eliir. Imamm Sasan ahmn torunu olmakla vnmesi, ia ruhuna terstir. Kurey ve Sasan ya da Persin btn insanlara stnl slamla
atr. Rivayet metni, her saduyu sahibiyle atma iindedir.
Nakl bakmdan, bu tr ran kaynakl rivayetlere eilim duyan
ve bylece slam hareketinin asaletini zedelemek isteyen Herman Ethe, Edward Browne ve Christien vs. gibi byk Islambilimci ve Iranbilimcilerin ou, buna ramen bu rivayeti uydur
ma saymlardr. ia rical ilmi ve hadis ilmine gre de bu riva
yeti iki kii nakletmitir. Biri, brahim b. Ishak Ahmeri Nihavenddir. kincisi, Amr ibn emirdir ki ia rical ilmi asndan
kincisi yalanc ve uydurmac olarak nitelenmitir. Birincisi ise
din inan bakmndan kukuludur. Bu, Kfid e yer alan bir ri
vayettir.
Daha nemlisi u ki ehribanu yle der: Ben slam ordusunun
rana giriinden nce Mslman oldum. Bir gece dmde Hz.
Muhammed (s.a)in mam Hseyin ile birlikte evime (Yezdi
girdin saray) geldiklerini grdm. O, dmde beni imam
(a.s.) iin nikahlad. Ertesi gece de Hz. Fatma geldi ve beni s
lama ard. Ben de Mslman oldum. (!)
artcdr ki ravi, ok acelesi olduu iin ncelikle Sasan pa
diahnn kzmn slam Peygamberinin olu ile evlilik tre
nini gerekletiriyor, sonra da onun slama giriinin din tre
nini yapyor. Belki de konu bu kadar basit olmayabilir. Bu ace
97
le bir i deildir. ran padiahlnn ia imamlar ile balan

mas, Peygamberin Ehlibeyti ile Sasani Ehlibeytinm birleti
rilmesi konusunu Yezdigirdin kznn Mslman olmas konu
sunun nne geirmesinin bir felsefesi vardr. Bu, hikayenin
kurulduu temele dayanmaktadr daha ok. nk eski d
nemlerde evlilik konusunun, zellikle toplumun st kesimle
rinde, zellikle de kabilelerin, uluslann, glerin, slalelerin d
ilikilerinde, cinsel, ailev, kan kocalk bir konu olmann te
sinde bir tr doal szlemeyi, yazlmam bir antlamay, siya
sal bir ball, hatta iki kabilenin ya da iki ulusun veya iki y
netimin bar karann, nihai ve temel bir biimde birlemesini,
hatta kaynamasn anlatan toplumsal bir gelenek, sembolik ve
resm bir ekil olduunu biliyoruz. Bu rf, ilkel ruhun, kabilesel kamu vicdannn yadigandr. Bu rfte her kabile kendisini
tek bir gerek kii ya da bir gvde, bir cisim, gerekteyse bir ai
le saymaktadr. Bu aile bireyleri, asl bir babann ocuklandr:
Byk ata, kabilenin toplu ruhu ve tmel varl, kabilenin n
derinde tecelli eder. Bu toplumsal kutsal g (ki bu, bireylerin
gznde kutsallk ve saygnlk tayan ayn toplu ruhtur) soy
veraseti ya da zat cevher ve kan erefi eklinde yce atadan ge
lip nesilden nesile kabile reisine ular (kabilenin zamanda bir
lii). Dolaysyla kabilenin nderinin varl ve onun soyu, za
man srecinde diri ve devingen olan ve yokluk kabul etmeyen
kabilenin gerek zatna ve toplum ruhuna somut bir cisimleni
verir. Bu soylu, kutsal ve bireyler st gereklik (ki zat bir
cevher olarak nderin katnda tecelli eder, kabile bireylerinin ve
yelerinin varlnda diri, olaanst ve soyludur; lah ve fizik
tesi kutsal bir zat olarak, Tanrnn olu ya da gnein, gn
akrabas olarak yorumlanr ve her halkarda kutsal, insanst
ve doa tesi saylr) veraset eceresinde cereyan etmektedir ve
eceresi yce ataya ulaan ve onu miras olarak alan nderin sul
bnde sakldr. Dolaysyla bu ecereden bireylerin tm, bu
yce cevheri, bu soylu unsuru tar. Kabile bireyleri de bu cev
herin koruma ve kollamas, kutsall ve saygnl altnda var
l, kutsall, saygnl, zellikle de birlik ve bekay ya da ka
98
bilenin varlnn srmesini hikaye etmektedirler. Bu yzden

eski zamanlarda nder ldnde ve arasz halefi bulunmad
nda ya da baka bir aile araclyla ortadan kaldrldnda,
kavim kendi varlnn devam zerinde bir tr ynlendirmeye
gitmeliydi. Kavim, miras braklm o soylu ruhu, eski slalenin
yerine geen slaleye naklediyordu. Hatta bu yeni slale, d
man da olsa, hatta igalci bir d g de olsa ayn ilem geerliydi. yle ki Iranl hikayecilerin giriimiyle kahramanlk ruhu
nun, savunmann, bamszln ve korunma gcnn tezah
r olan ve savata ran soyunun tm erdemlerini ortaya koyan
Rstemin nce at Trkistana kaar. Rstemse onun ardndan
oraya gider. in sonu Rstemin, padiahn kz -Sohrabm an
nesi- ile yatmasna vanr. Bylece Iran soyluluunun tohumu
Tehminenin rahmine nakledilir ve Sohrab olur! Bu srada onun
at da beygirlikle megul olup Sohrabm atn dller. Ya da ran
birbirine katan ve Hahameniler soyunu ortadan kaldran s
kender, Darann olu olarak ortaya kar. Aslnda, ran milliye
tinin sembol olan Hahamenili saltanatn dmanlarn yarala
masndan korumak iin ordu hazrlar. Dolaysyla skenderin
randaki saltanat Hahameni saltanatnn devamdr ve ortadan
kaldrlan Hahameni soyu Makedonyah skenderin sulbnde
srer. Medleri ortadan kaldran Kuru ise, Medlerle nedensel
bir baa kavuur ve Hahamenililer araclyla ortadan kaldnlan Medler, Hahamenililer soyunda yaamay srdrrler. Hat
ta Trk olan Gazneli Sultan Mahmdun gemii Sasanlere bi
tiir. Yaplan ecereye gre o, Behramn oludur. Firdevs ise
ahname'sinde, Rstem-i Ferruhzadm, kardeine yazd ve Sa
sanlerin ortadan kalkmasndan ve Araplann kesin galibiyetin
den sz ettii mektuptaki bir szn yle aktanr:
Bu yl zerinden drt yzyl geinceye dek bu soydan kimse
dnyaya gelmez.
Araplann fethinden ve Sasanilerin ortadan kalkndan drt
yzyl sonra, bu soydan ortaya kan Sultan Mahmudun rana
hkmeti gerekleir!
99
Mitoloji ustalarnn, kendi kavmiyetinin tezahr olan bir so

yun srmesi iin, bu ecerenin kesildii, zincirinin koptuu ve
o tanrsal cevherin verasetinin d dman araclyla ortadan
kaldrld anlarda bile miras braklan cevheri, ayn dmann
sulbne ya da rahmine nasl dktklerini ve orada nasl koru
duklarn gryoruz. Bu yapma bitiiklik, ounlukla nesep bi
tiikliine neden olan bir bitiiklik -nedensel bitiiklik- yarat
makla gerekletirilmekte; son bulmu verasetin srmesini,
kopmu silsilenin eklenmesini, onun yerine gemi olan yeni
bir veraset silsilesi iinde gerekletirip korumaktadrlar. Bu
yzden evlilik, bir kavmin tarihini belirleyen bu hassas anlar
da ok derin bir role, ok anlaml, ciddi bir toplumbilimsel kav
rama sahiptir. Bu anlar, bir kavmin tarihinin cil vidalandr.
Kavm! ruhun tecelli ve devamnn tezahr ve kavmin soy var
lnn gstergesi olan veraset zincirinin koptuu bu dnemde
bilinli ya da bilinsiz kavm ruh, ortadan kaldmlm hkim g
cn aile zincirinin son halkasn, ynetimi ele geiren hkim
gcn aile zincirinin ilk halkalanna balar. Doal olarak, bu
sembolik ve mitolojik evlilik banda ortadan kaldmlm silsi
leden kz, ortadan kaldran yeni silsileden de erkek seilir. n
k ortadan kaldrlm silsile, ancak dank ve dolayl olarak
srebilir ve yeni silsileye bitiebilir. Bu yzden Sasan saltanat
silsilesinin -ki Yezdigird onun son halkasdr- i imamet halka
sna balanmas iin Yezdigirdin kz, Alinin evine girmeli ve
Peygamberin Ehlibeytine eklenmelidir.
Yani, gitmi bulunan ve lmekte olan silsile rahim biiminde,
gelmi bulunan ve kalmakta olan silsile ise sulp biimindedir.
Haimoullanndan bir erkek, Sasanioullanndan bir kz: Varl
n srdren yeni slale zincirinin ilk halkas, lmekte olan s
lale zincirinin son halkas. Bu yzden, slam Peygamberi, asker
lerinden nce, ban ve honutlukla Medineden rana bizzat ge
lir; Yezdigirdin sarayna girer ve Yezdigirdin kznn Mslman
olmasndan nce onu kendi oluna -mam Hseyine- nikahlar.
Bu balantdan sonra ise Hz. Fatma gelir ve onu -ki u anda
100
kendi gelinidir-Mslman yapar. nk Peygamberin olu

Haim bir adam olarak alglanr ve o Sasan kz ile evlenmelidir. Mslman bir adam olarak Mslman bir kadnla ev
lenmesi dnlmez! Ama, giden kavmiyetin gelen Islarrida
gizlenmesidir. Yol udur: Sasani saltanat, slam nbvveti
ile birleerek tanrsal grkem (fere-i izedi) Muhammedi nur
ile karmaldr. Bu karmn rn olarak, her iki cevheri ta
yan ve iki soyun ba arac olan bir bebek dnyaya gelmelidir.
zetle:
Kisra ve Hairn arasnda bir ocuk.

Bylece, dalist bir imam, Safev ias imam yeni dinin zatn
da eski milliyetin bekasnn tezahr, Iran saltanatnn s
lam imametine giriinin ve Kisra miras"nm Rasuln Ehlibeytine dahil olmasnn temsilcisi ortaya kacaktr. iada tret ve velayet arasnda akrabalk, bitime ve birlik ba, ublikteki veraset ve saltanat yoluyla salanm olacaktr by
lece. Sonuta, slam nbvveti ile Sasan saltanatndan olu
an bir tr ubi iilik, dalist ve eliik bir terkip ortaya
kacaktr. Tezahr ise Kisra ve Haim arasnda padiah ve
peygamberden ortaya kan bir bileim: imam Seccad. Grd
mz gibi bu hikaye, bilimsel ve tarihsel bakmdan uydurma
ve ok zayf olduu kadar siyasal ve toplumsal adan ve ublik yandalan tarafndan zeval durumundaki kavmiyetle yet
kinleme durumundaki dinin bir araya getirilmesi, cahiliye de
erlerinin slm deerlerle gndeme getirilip kutsallatnlmas
ve son olarak da Iranllann slama ynelilerinin ve aynca Sa
sani saltanatnn ortadan kalktktan sonra da srmesinin soycu
yorumunun gereklemesi iin ne denli akll ve btncl bir
biimde anlatlmtr:
1- Sasan ynetimini ortadan kaldran mer, burada slamn
sembol, Ehlibeyt silsilesinin ba ve ilk imam olan Alinin kar
snda yer alr ve mahkum edilir.
2- Sasanlerin ortadan kaldrlmas slama deil mere nispet
edilir.
101
3- Hilafet Sasani saltanatna karyken imamet onu savunmak

tadr.
4- Snnlik (mer), Sasani saltanat (Yezdigirdin kz)nn d
mandr. ilik (Ali) ise, onun dostudur.
5- rann slama girii, mer araclyla Medayinin fethinden
sonra ve Mslmanlann rana giriinin sonucu olmamtr,
hanllar slama slam Peygamberinin ve kz Hz. Fatmann
Medayine girmeleri ve Yezdigirdin sarayna gelmeleri, Yezdi
girdin kznn nikahlanp slama davet edilmesi sonucu girmi
tir.
6- mer araclyla srlen29 ve halifenin ordusundan kaan
son Sasan padiah Yezdigird, Peygamberin ahs araclyla
geri dnp onun Ehlibeytine girer ve Peygamberin yannda
nbvvet ailesini oluturan iki silsile bandan biri olur.
7- Sasan hanedanndan tek geriye kalan Yezdigirdin kz, Pey
gamberin kz Fatmann davetiyle Mslman olur; Peygamber
araclyla onun oluna nikahlanr. merin penesinden Ali
araclyla kurtulur; onun nerisiyle koca seer ve mehiri Ms
lmanlann beytlmalinden denir. Medinenin btn genleri
arasndan, hatta Haan ve Hseyin arasndan Hseyini e ola
rak seer (nk imamet Hseyinin ocuklan yoluyla srer).
Grdmz gibi bundan baka yol yoktur. nk Yezdi
girdin kzn Peygamberin ahsna e olarak seselerdi yalnzca
onun elerinden bir e olarak kalacakt ve Sasan nesli kesile
cekti. nk ondan geriye kalan yalnzca Fatmadr. Aliyi e
olarak seseydi, Fatmann batnmdan olan imamet Sasanlerle
bitimezdi. Hasan e olarak seseydi ocuklan imam deiller
di. mamlar Hseyinin slbndendirler. Bu yzden mam H29 Safev iasm n, Ebubekirden ok m ere dmanlk beslemesi buradan kay
naklanm aktadr. Oysa Ali ias, Ebubekiri halifeliin ilk ahs olarak kabul
eder ve m eri ise Ebubekirin hatalanndan bir hata sayar, iki ilik arasn
daki ihtilaf u yzdendir: Ebubekir, Aliyi kenara itti ve Fedeki gasp etti
( m er geri verdi). m er ise Yezdigird! kenara itti ve Sasan slalesinin salta
natna son verdi.
10 2
eyin Sasanlerin damad olur. Ayn zamanda gryoruz ki Pey

gamber, Ali ve Fatma (Ehlibeytin asl ehreleri ve Peygam
berin ahs) bu hikayede yer almaktadrlar ve dorudan doru
ya iin iindedirler (hatta Hz. Fatmanm lmnden on sekiz
ya da sekiz yl sonra). Hseyinin ise eitli hanmlar ve ocuk
lar vardr. mametin varisi ise mam Seccaddr ve kendisinden
sonraki ia imamlarnn tm onun slbndendirler. Bu yz
den Yezdigirdin kznn imamdan yalnzca bir ocuu vardr.
Bu tek ocuk da erkektir. Bu erkek ocuk ise mam Seccadm
kendisidir!
8- Ehlibeyt imamlarnn btn erdem ve menkbeleri slam
Peygamberinin soyu ile Sasan Yezdigirdin soyu arasnda paylatnlmaktadr.
9- imametin, Seccaddan balayarak vaat edilen Mehd (a.s.)ye
kadar srmesi Sasan saltanatnn srekliliini kapsamaktadr.
10- lah nurdan kopup gelen Muhammed nur, Sasan soyun
dan olan ve Ahuramazdadan ortaya km bulunan tannsal
nurla kanr.
11- Gerek hkmetleri, yaratln sonuna dek yeryz ve
gkyz zerinde yrrlkte olan imamlann velayetinde Sasa
n saltanat da bulunmaktadr.
12- mer tarafndan saltanattan azledilen Sasan hanedan, yine
onun araclyla hilafetten mahrum edilen tret hanedan gibi
Imam- Zamanm -ki Peygamber ve Yezdigirdin zrriyetindendir- varlnda tek grnm kazanmaktadrlar. Onun zuhuru ise
gasp hilafetinden zorluk gren btn insanlarca beklenmekte
dir. Sonunda o genilik verir, intikam alr ve gasp edilmi hakk,
gasp edilmi hkmeti klla geri alr vs. Gryoruz ki hem
gaybet dneminde hem ahir zamanda hem de kyamete kadarki
srede, gerek hkmet, lah hakim, vaat edilmi kurtanc, ga
ip imam, ksacas bir gn Allahn iradesiyle zuhur ederek hak
hkmetini ele alacak olan kii, slam Peygamberinin torunu ve
Sasan ehzadesidir. Yani Kisra ve Haim arasnda bir kiidir!
103
Burada be rivayette nakledilmi ve hatta bizim muteber kitab

mza, yani Usul-i Kafiy e de girmi olan bu tuhaf haberin zih
nimde niin artn bilmiyorum. Nedeni benim iin ak
olmamakla birlikte, bu hikayede gze arpan tm bu aklllk ve
kurnazla karn yalnzca sradan bir yanllk olduuna inana
myorum; hele de yanlln imkansz olduu bir konuda. O da
hafzas ve akl dar bir okul ocuunun, din esaslann rendi
i ilk gnlerde yapabilecei trden bir yanllk. Bu yanllk da
rivayette birka kez yinelenmitir:
mamlar Fatma (a.s.)nm batnndan on iki kiidirler. (!)
Bu bir izafi imam burada bir syleyi yanll mdr? Acaba
bu onlarn istedikleri bir byk n hazrln ve kklemenin
gstergesi deil midir? i imamet zincirinde velayet makam sa
hiplerinin, tret Ehlibeytinin, Peygamber vasilerinin ve gerek
ululemrin -ki onlara itaatin Allaha ve Rasule itaat olduu
Kuranda belirtilmitir- toplumda ve sonu olarak halifelerce
ynetim haklan gasp edilen, bir kenara itilen hakl nderler ara
snda zaf bir yer tasarlamalarnn ve Ehlibeyt imamlanna -ki
Ali (a.s.) ile birlikte on iki kiidirler- bir fazla imam eklemek
istemelerinin gstergesi deil midir? Fakat ne mutlu ki yapama
dlar (m)?
Allah bilir.
Mill ve ulusal zelliklerin bu ekilde diriltilmesi, tranly Arap
ve Trkten ayryordu. Iranl ve Iranl olmayan arasndaki soy,
ulus ve dil aynlmn iddetlenmesi, onlann bin yllk dinsel or
takln zayflatyor ve slam birlii, Iran milliyeti duygulan
karsnda rengini yitiriyordu. Kendisini iliin yeil rengine
brndrm olan Safev ublii ise Mslman Iran halkn,
iman ve slm duygulan korumakla birlikte slam mmetin
den ayrd. Srekli olarak Mslmanlann ounluuyla (amme)
olan ihtilaf tefrika yaratmasn diye takiyye perdesi altnda ko
ruyan Ali iasnn tersine Safev ias, bu perdeyi kaldrd ve
hatta ortaklk ve ittifak konulannm zerine rtt!
104
Soya bal bir toplumun snn olan milliyetilik (nasyonalizm,

ovenizm, rasizm), bir inan toplumu olan mmeti srekli
para para etmektedir. yle ki Birinci Dnya Savanda Bat
smrgecilii, milliyetilik ruhunun filizlenmesiyle, slamn
dnya gcn iten paralad ve rklk duygusunun dirilme
siyle -ki slamda lmt- geni slam hilafeti anszn bir sr
paraya aynld ve o byk gvde nasyonalizm klcyla lokma
lokma oldu. Bu yutulabilir lokmalann her birini Bat smrgeci
liinin devi rahatlkla yuttu ve bylece bir iki milyonluk slam
lkeleri oluturuldu. Bu ynetimler komulan ile aralanndaki s
nr kanklklan ile urap durdular. Bu yzden 20. yzyl balannda slam hilafetinde birden bire pan" hareketleri ortaya k
t. Panarabizm, Pantrkizm, sonra da Paniranizm (drt be bin
yl nceki Iraka, Babil, Smer ve Akada dayanarak) olutu. M
srda Pankptizm (Msr Araplan karsnda Kptlerin birlii),
Cezayirde ise Panberberizm (Berberlerin Araplara kar birlii)
tekileri izledi. Tm kendi tarih ve kltr kkenlerini s
lamdan nceki eski dnemlere indirmeye abalyordu. Trkler,
Bizans dnemine ve Dou Anadoluya, Msr Firavunlar dnemi
ne, Irak da Hammurabi dnemine ve Babil ve Smer medeniye
tine dayanyordu. Hatta Arap da cahiliye iirine, Yemen, Ad ve
Semud medeniyetlerine dayanmakla ve ayrca Arapln slamn
insani ruhuna galip geldii dnem olan Emev dnemiyle vn
mekle, bunun yannda teki uluslar, zellikle Iranl da bunda
pay sahibidir. ngiliz Lawrensin roln biliyor musunuz?
yle ki Safevler, ia mezhebinin en temiz ve en cokun duygu
larnn yardmyla ubiye hareketini balatarak rann evresi
ne milliyetilikten oluan bir hisar rd ve onu slam dnyasn
dan ayrd. Mslman Iran halk ve byk slam toplumu ara
sna kin, nefret ve ktmserliklerden; uydurma, svg, lanet,
tahrif, fasklkla sulama ve tekfirden oluturulmu kara ve ka
im bir duvar ekti. Bu duvar li Kapuya bal ruhanliin pro
paganda odaklan araclyla gnden gne daha bir salam, da
ha bir yksek ve daha bir anmaz duruma geliyordu.
105
Bu duvan, Bb- liye bal ruhanliin nde gelenlerinin de

arkadan svadklann, her delii tkadklann ve meslektalanna
duvann te yznde yardm ettiklerini gz ard etmeyelim.
nk Osmanllar iin de iliin Safevler iin stlendii rol,
Snnlik stleniyordu. yle ki Safevler, sfahanda ah Mesci
di ruhanlii yardmyla Ali iliinden bir ub ilik
olutururken Osmanllar da stanbulda Sultan Ahmet Camii
ruhanilii eliyle Muhammedin Snnetinden bir Trk Sn
nlii oluturmutu. Bu, Safevlerin ub ia mezhebini ya
ratmakta ve rann slam dnyasnda inzivaya ekilmesinde, ia
toplumunun Mslman mmetten aynlmasnda, yani Ali iasnm tefrika ias olan Safev iasna dnmesinde ok yar
dmc oldu.
Ve hep byledir!
zetle:
Safevler ve bu harekete bal olan ruhanler ve ulema, Iran mil
liyetini slamla aklamal ve nasyonalizme dinin yeil rts
n rtmeliydiler. Bu i iinse Safevler -eyh Safnin ocuklanbirden bire seyyid oldular. Sufiler, ia, muhaddis ve fakih ola
rak mridin yerine getiler. Bylece grup halinde zaviyelerden
tekkelere (yine mescit deil!) geldiler. Kulluk yerine ise tasav
vuf velileri, ia vasileri, ia ynlannm en derin duygularna
dayanma, Fatmanm ocuklannn simasnda grnme, Ali
velayeti, Imamn naiplii ve Ehlibeyt dmanlanndan alma
gibi klklar kullanld. zetle, milliyetin din yorumu, ran
milletinin byk slam mmetinden ayrlmas, Trklerin ve
Araplann Iranllarla, Safev ynetiminin siyasi askeri glerinin
Osmanl ile, ia ve Snnlik sava ad altnda savamas bii
minde ortaya kan dmanln oluturulmas, sonu olarak
ilik ve Snnlik arasndaki ortak ynlerin btnyle kesilme
si gerekleti.
Bu yzden Safev propaganda odaklan, zel yanlara ve ia
Ehlisnnet arasndaki ihtilaf konulanna zellikle dayandlar ve
onlarla olan ortak konulan bir yana braktlar veya onlan da
10 6
AL ERATI I AL ASI SA FEV ASI
zel bir biimde akladlar ya da zayflattlar. Sonuta mezhep

ayrl; toplumsal ve kltrel ayrl, doal olarak da ulusal ve
siyasal ayrl daha byk bir iddetle gerekletirdi. Bylelik
le Safev ias, kendisini slama bal sayp slamdan vazgeme
mekle birlikte teki Mslman uluslarla btn ortak yanlann
kesip atyordu. Onlar gemite olduu gibi yalnzca imamet
inanc temelinde deil, hatta tevhide, nbvvete, ahirete ve
Kurana olan inantaki anlay ve nitelik bakmndan da iyi
Snnden ayrdlar. Ortak slm hedeflerin, geleneklerin, resm
bayram trenlerinin, tre ve grnmlerin ounu kaldrdlar
ya da bozdular, deitirdiler. Zorunlu olarak i ve Snninin
birlikte yapt hac, Medine ziyareti, cemaat namaz gibi amel
ve trenlerde, ortak konular olabildiince azaltmaya, czi ve
nemsiz ihtilaf konularm olabildiince ok, ciddi ve esasl gs
termeye abaladlar. Bylece iki grubun bir arada bulunduu
hacda ve Peygamber Mescidinde de kendilerini birbirleriyle bir
saymasnlar, bir dinden bilmesinler istenmitir. Bylece zellik
le hacda oka gerekleen anlama, kardelik ruhu ve slam
birliinin dirilme tehlikesi ortaya kmasn istenmitir. yle ki
onun izleri hacda bugn de grlebilir.
Bir yandan Isfahan Ali Kapusuna bal mollalar, tefsir, tarih,
rivayet ve fkhta kastl ve saptrc ynlendirme ve tevillerle or
tak yanlan bile ihtilafa dntryorlard. Kurann tmn re
miz, kinaye, mecaz ve istiare rts altnda batan aa halife
lere yergi ile dolu ve iinde o birka kiiyi ktleyici szlerden
baka bir sz bulunmayan bir kitap olarak tantyorlard. Eer
Kuran onlann adn anmam, ak sylememise takiyye yap
mtr! nk onlar anlasaydlar Allahn kitabn ortadan kaldmrlard (Allah onu korumay stlenmesine karn). yle ki Ali
(a.s.)nin vlmesiyle ilgili olan kimi ayetleri Kurandan kar
dlar ve Kuran eksilttiler. Bu yzden fiil Kuran tahrif olmu
tur. Doru Kuran Alinin elinde olup elden ele imamlara ula
mtr ve u anda Imam- Zamanm elindedir. Zuhur buyurdu
u anda onu getirecektir!
107
te yanda da stanbul Bab- lisine bal mollalar, yle ara

trma ve itihatlarla urayorlard ki inin Snnyi mlhit ve
kafirlerin tmnden daha kafir saymasna karlk Snn de fk
hnda yle yazyordu: Mslman adam, ehlikitaptan (Yahudi,
Hristiyan ve Zerdt) kafir bir kadnla evlenebilir ama ii bir
kadnla evlenemez. (!)
Bylece Safev ias (ki Snnlikle hibir ortak yan bulunma
d gibi stelik onun karsnda yer almt) ran milliyetiyle
yeni ve gl bir hareket oluturdu. Bu iki g bu harekette bir
birlerine yle kaynatlar ki ayntnlr gibi deildiler. Birbirleriyle yle birletiler ki bir mill ilik ya da bir i milliyet
olutu.30 O zaman ok eyler deiti; tarih bile! Bu yzden r
nein, dokuz i imam olan Hseyin evldnn Sasanlerin zrriyetiyle balant kurmalan iin Sasan padiah Yezdigirdin k
z ehribanunun mam Hseyinin ei olduunu gryoruz. O
zaman yeni bir imamet oluur. yle bir imamet ki onda Mu
hammedi nur tanrsal g/ferre-i izedi ile birleir ve Rasuln
zrriyeti Sasan soyu ile i imameti sulbnde birleir. mer
eliyle yok edilen Sasan hanedan, ehribanu yoluyla slam Peygamberinin Ehlibeytine girer ve imamlarn neslinde srer. s
lam ahir zamannda zuhur edecei vaat edilen Sasan torunlanndan olan Mehd de Iran milliyetiyle hsm olur. Bylelikle
milliyet ve din, olduka akll bir biimde kaynatrlr. ilik,
soy kavim temellerine biner ve Safev gc bu iki temel zerin
de salamlk kazanr.
Hatta Aura ve Nevruzun ayn gne rastlad bir yl (Bak
nz, milliyet din bileimi ne kadar gzel ve ustaca yaplm ki
toplum kolayca benimseyip kabul etmitir). Safev sultan o g
n Aura olarak, ertesi gn de Nevruz olarak deerlendirin, di
30 Bundan yola karak, Kisrevt gibi kimi aratrm aclar ya da ideologlar, ia
mezhebinin Safevler dnem inden balayarak olutuu grn ortaya at
mlardr! Bunlar, Safev iasn Ali iasndan -ki slam tarihiyle yattr- ayrt
edem iyorlar ya da ayrt etmeyi ve halkn Ali iasnn bilincine varmasn uy
gun grm yorlar.
108
ye buyurur. Halk da byle yapar! Yani 11 Muharremi Nevruz

olarak kutlarlar. Bu iki ia ve ran sembol -her ne kadar birbiriyle elise de: Biri yas, teki bayram- birbiriyle komu olup
uyutular! Bu ise kraln klc ve Safev mollasnn tespihiyle tek
duruma gelen Hseyn ilik ve ah Sultan Hseyin Rejim fnden oluan iki eliik unsurun birbiriyle e olmasnn sem
boldr. sfahandaki Nak- Cihan meydanna bak; Mescid-i
ah, Mescid-i eyh ve li Kapu Saray ne ho bir tablo olu
turmulardr. Omuz omuza, gz gze ve ortada oyun alan!
ah, eyhin damad (eyh Ltfullah),

eyh, ahn damad (Mir Damad)!
Mezhep: ub i Hareketi
li ias Olsa
Iran iasnm, slam tarihinde sekin ve parlak bir bilim ve
aratrma ehresi vardr. slamn byk dehalarnn, en sekin
kadlarn, aratrmaclann, filozoflarn, tarihilerin, dinsel ol
mayan bilim dallarndaki bilginlerin ve hatta fkh ve kelamda
byk slam mezheplerinin fakih ve nderlerinin ou hanl
dr. Ayn ekilde ia da hep bilim, mantk, zahitlik, derin
lik ve adaletilik ile nlenmitir. Msrl ada byk aratr
mac Abdurrahman Bedev unu resmen itiraf etmektedir: s
lam kltr ve medeniyeti, slama giren btn ulus ve soylar
arasnda her eyini, ok ynl yeteneklerle donanm bu Iran
unsurunun dehasna borludur. i hareketi ise hayat ve devi
nim dolu, cokun ve ze varmaya abalayan tek hareket olup
bir inanc ieren stlah ve tabirlerin yzeyselliini geer, remiz
ve gizler perdesini kaldrarak derinliklere uzanr ve her dinin
ortadaki grntlerinin ardnda bulunan diri, devinen ve rp
nan gerekliklerini yakalar. Bu olmasayd din, donuk ve tala
m, yzeysel d grnmler, szler ve tekrarlarda donuklua
ve durgunlua urar, dnemler birbirini izler, dnceler dei
ir ve zaman srekli devinirken olduu yerde kalr ve lrd.
Bu yzden ilik -ne yazk ki biz (Snniler) onu yalnzca siyasal
bir k olarak alglyoruz ve onun yalnzca siyasal ynn g
109
ryoruz- gzlerden rak ve bilinmez de olsa slam tarihinde en

derin ve en parlak rol ifade eden bir yn tamaktadr. Maneviyatlk hareketinin balangcnda ve slam kltrnde stle
nilen bu rol, slam medeniyetine ruh ve zenginlik, slam gr
ne derin ve ie bakan bir deiim ve yetkinleme balam,
tarihte slam ruhuna dourgan ve cokun bir devrimci hareket
lilik kazandrmtr...31
Bedevinin bilgince syleyiiyle, byk slam medeniyetinde ie
ulamann ve maneviyatlm temellendiricisi ve derinliin,
zenginliin, bilimsel ve dnsel ruhun sembol olan iann
kendine zg bilimsel ve kltrel ehresinin yannda, Abdurrahman Bedevinin -bilimsel aratrma adam olmas ve felsef,
edeb ve kltrel gr tamas nedeniyle- hafife ald ve bilim
sel yanndan daha kk grd, oysa tersine bana ve emsalle
rime gre bu ada iann en parlak ve en diri ehresi olan si
yasal ehresi de byk nem tamaktadr. nk Abdurrahman Bedevnin ve onun gibi niversite hocalarnn tasavvurlar
nn tersine iann siyas dinamii, zaman ierisinde maceraya
dnk sradan bir siyas slogan deil, aksine ia, bu ehrede s
lamn evrensel misyonunun esas seyir izgisi olan bir retiyi
ortaya koymaktadr. Bu reti, insanln kurtuluu, snf eli
kisinin ve toplumsal blnmenin nlenmesi ve nihayetinde halk
iin ve toplumsal hayatta eitliin, adaletin gerekletirilmesi
iin gerek bir nderliin kazanlmas yolunda abalamaktadr.
Bu yzden iann iki temel iar olan imamet ve adalet -Ali
iasnda yorumlanp Alinin ahsiyetinde, Alinin hkmetinde
gerekletii ekliyle- mahrum insanlarn vicdan iin ve sorum
lu aydnlarn grnde her hedeften daha diri, daha hayati ve
daha coturucu saylmaktadr. Nitekim cokuyla savam veren
31 Prof. Louis Massignonun Selman- Pak ve rand a slam Maneviyatnn lk
T om urcuklan adl eseri ve Abdurrahm an Bedevnin, benim Selmn' Fars
aya evirirken naklettiim ahsiyyat Kalika fi'l-lslamAs\am'da Muzdarip
ahsiyetler (Halla, Suhreverd ve Selman) adl kitaba yazd nsz. Mehed-Tus, 1 3 4 6 /1 9 6 7 .
110
ve zgrlk ve eitlik istemeyen ada nesil -zellikle kyam ve

zgrlk mcadelesi iindeki nc Dnya- bu iki ideale var
ma yolunda, tm dnya yzeyinde ideolojik savaa ve devrimci
mcadeleye girimitir. ada neslin byk skntlarndan bi
ri, siyasal bakmdan, bask ya da smr ynetimleri, dieriyse
toplumsal bakmdan, smrgeci snf dzenleridir. mamet ve
adalet -ki i hareketinin iki asl belirgin zelliidir- bu iki bak
alannda da sz konusudur. Fakat ne yazk ki dinler, ya batan
baa ruh ve maveraya boulmu ya da resm mtevellilerince,
yani dinin mfessiri, reticisi ve bavuru makam konumunda
ki ruhani tabaka araclyla snfsal kar, dnyaperestlik, ha
kim g ve snflarla ibirlii ve btnlk ierisinde bulunmak
hatrna toplumsal, ileri ve bu dnyaya ilikin ruh ve ynleri
alnm bireysel bir ahlka, zhde ynelie ve kat ahiretilie
dntrlm ve gereklikten habersiz hale getirilmitir. Bu
yzden din, hareketten geri kalm ve bu ada misyonunu yi
tirmitir. Ykmllk duyan gen nesil -ki srekli olarak byk
dinlerin tarihinde byk iman ve cihat hareketlerini bunlar g
lendirip harekete geirmiler ve bir mesajn kvlcmn bir asnn
eteinde tututurmulardr- imandan uzak kalm ve ad din
olan kne bir bilinte gizli bulunan derinlik, devinim ve ya
ratcln yitirmitir.
te eer hilafetin alkoyduu slam ve daha genel anlamda
eitlik, inan ve akla btnlemi bir iman, ruh, ahlak, gzel
lik ve hayr olup rehberlik ve zgrlkten ayrlamaz olan ve
stokularn ve Tannyla hurmay birbirinden ayrp hatta bu iki
sini birbirine dman gsterip Tanny halka verip hurmay
kendilerine alkoyan alk ve yoksulluk izahatlannn efsanesi
ni rten Ali ias anlalabilseydi...
Evet, eer Ali ias, yani Alice olmann mezhebi, yani hem iyi
savaan hem iyi kulluk eden hem yrekten ak besleyen hem
Allahn -varln mutlak gzellii, iyilii ve azameti olan Al
lahn- huzurunda huu ile namaza duran, dert yalnzlnda ve
111
akane dncelerinin sszlnda inleyen ve ebedliin tek

renkliliinde yzen hem aristokrasinin basksn, kutsallatr
m cehaleti ve nifak hyanetinin canna okuyan hem de ln
yakc sert kayalklarnda Medine mahrumlar iin kendi elleriy
le ekmek gtren, su tayan bir insan rehber edinmek anlalabilseydi...
Evet, eer onun iman, onun slam: Onun yunmu, pak ve
doru yzndeki adalet ve rehberlik dini bugn anlalsayd,
gnmz insanlnn mahrum ve perian ynlarnn yaral
vicdanna sunulsayd ve sorumlu aydnlara -ki yeryznn her
yannda aydnlatc peygamberce misyonu ve kendi lkesinin
insanlannm kurtulu ykmlln tamaktadrlar- ulatrlsayd, phesiz her ey derin ve artc bir ekilde deiirdi.
phesiz o zaman Alinin sesinin yanksn bu an karanln
da duyardk. Bu sesin yldrm gibi yeryz cehalet ve cinayeti
nin skc gkdelenlerinin zerine indiini, bu kalabalk insan
ormannda aslan kkremesi gibi yayldn, gk grlemesi gibi
grlediini, silip sprdn, yeri delip getiini ve dnya
ufuklarnn eperlerine arptn duyanz. O zaman lk bir
meltem gibi yumuak ve okayc bir biimde dner ve gecenin
azna damlayan bir i damlas gibi senin kulana ak name
leri fsldar; bir mminin cannda alan vahiy goncas gibi
umut ve kurtulutan bir sabah alr cannda. Sen ise hem ima
nn bir insana bahettii ihtiam anlardn hem ak kararszl
nn yree balad scakl tecrbe ederdin hem de tutsak
bir milletin zgrlne kendini adamak seni cokudan bitap
ederdi. A birinin ellerindeki taze ekmein kokusunda mihrap
ta Tanry yle koklardn ki... Evet, ey sen...!
Aliyi tanm olman yle isterim ki!
Safev Bayapt: iki Kartln Birlii

Ama ne yazk ki Safevlerin bu uursuz eekletirme iksiri,
kandan afyon, ehadet kltrnden de ninni yapt!
112
Safev propaganda mekanizmas -ki kilise mekanizmasna ben

zer bir resm ruhanilik oluturdu ve gerekte onun ruhanleri,
devlet dininin askeriydi- iki i yapyordu; iki kart i:
Birincisi, ilii korumak zorundayd. Hatta onu yaymal ve on

dan, halk arasnda kendi rejimi iin bir dayanak ve Iran Mslmanlann slam dnyasndan ayrmak, iki kutup arasnda d
manlk ve nefret icat etmek iin bir vesile oluturmalyd.
kincisi, ilii fel etmek, bozmak ve onun izini dnce ve g
nllerde ntrletirmek iin akllca ve zor bir aba gstermeliy
di. yle ki Ali olmal, ama zgrlk ve adaleti ilham etmeme
liydi.
Kerbela olmal, ama uyutmal, oyalayc olmal ve glkler
karmamalyd. imamet konusu gndemde olmal, ama yalnz
ca tarihsel kincilie, mill nefretlere, Fars, Trk ve Arap sava
na yaramal ve baskc, fasit Safev saltanatyla, hatta ah Abbasm korkun cinayetleriyle atmamalyd. iliin temeli
olan adalet baki kalmal, ama hakim zulm ile uyumazlk et
memeliydi. Velayet her yerde, minber ve mihrapta sz konusu
edilmeli ama bu, velayetin anlp zikredilmesi biiminde olma
lyd.32 Ksacas, btn halk ia olmak zorundadr. Biri ardan
32 Tam Merutiyetteki gibi: Halk, ulemann fetvasyla ah Abdullazimin kap
snda, bir grup da Ingiliz eliliinde oturm utu. Slogan uydu: Biz adalethane istiyoruz. Am a mill ra meclisiydi. Sadrazam da araclkta bulundu ve
ah ile grm eler yapt. Sonunda ahn onayn artl olarak ald. Sadrazam
gelip devrimcilere, Kble-i alem (ah), adalethane iin vekil sem enize m u
vafakat buyurdu; ama u artla ki sizin vekilleriniz, memleketin siyas ileri
ne karmasnlar! diye bildirdi. Merutiyet de bu anlama gelir! Eer bu an
lamda deilse, o zam an bu m erute/ana bal olan kelimesini nereden al
dlar? Terim olarak byle bir kelimemiz yok; ne Arapada ne de Farsada.
Kesin olan, bu kelimeyi Avrupaya (o gnlerde daha ok Franszcaya) ait bir
terimin yerine tretm i olmalardr. Syledikleri gibi, uzun constitutionnel
terimi, anayasaya dayal rejim anlam ndadr (bireysel iradeye dayal rejim
karsnda). Ne var ki anayasa anlamna gelen constitution n art ve m e
rut kelimesiyle bir uyum u yoktur. Sanrm, o zaman deneyimsiz olan Bat
hayran aydnlar, bu kelimeyi art anlamndaki condition kelimesiyle kantrmlardr. Byleyse eer, ne doru bir yanllk olmu!
11 3
aldysa, Kzlba klc onu ia yapacaktr! Ama, yle bir ia ki

mr boyu Hseyine alamaktadr; bir mr boyu, elinde...
elinde... ne diyeyim?
Cokun, duygulu, hassas kalpli ve arayan bir ia ki gece gn
dz, Aurada Keke ben de seninle olsaydm da ehadetin b
yk feyzine ulasaydm. diye arzular. Hakkn gasp, zulm, ci
nayet ve mazlumun kan karsnda sratle fkelenir ve devrimcileir. fke, kin ve ak canm tututurur; kyam eder, canndan
geer. Elini klcna gtrr, fkeyle vurur; ama kendi bana!
(Eyvallah Safevye! Safev ruhanileri!)
Safev ruhanilii, her eyi tam tamna iaya benzeyen, ama i
ayla arasnda hi benzerlik bulunmayan yle bir iay nasl
oluturabildi?
Akll bir aldatmacayla!
yle ki ia hem aslndan daha yce ve nemli grnmeli, hem
de insanlarn yaay iin bir etkisi olmamal, halkn dman
lar iin bir zaran bulunmamaldr!
Nasl? Olur mu yoksa?
erl Klah: Allah Aldatmak

Evet olur. Hem de ok basit ve seri bir biimde. Saman altndan
su yryp de kimsenin bir ey anlamamas gibi. Safev ruha
nisi, glklerin bir numaral zmleyicisidir. Helali haram,
haram da yle bir helal yapar ki kk dilini yutarsn. Hem de
yle er, kanun ve Kuran ki keyif alrsn!
Grmyor musun, Kuranda, Allaha dmanlk olarak duyuru
lan faiz almay, ne kadar gzel, ne kadar basit ve zahmetsiz ola
rak dzelttiler. eriatn en etin mfettileri isterlerse aratrsn
lar. Faiz, klah ve hilenin varln anlarlar, ama en kk ka
nun bir delil elde edemezler. Nasl m?
114
A U ERATI I AL ASI SAFEV ASI
ncelikle, banknotun para olmadn buyurdular! Tamam! Fa

iz, bozuk parann alnp verilmesiyle gerekletiine gre, bank
not, ek ve polie serbesttir.33
ikinci olarak, faiz/riba nedir? Kr ve para. Yani faiz niyetiyle,
yz bin lira verip yl sonunda yz yirmi bin lira geri almsan,
bu parann kr amacyla alman yirmi bin lira haramdr. Flaramdan daha kts, korkun bir faciadr. Kuranm ak syleyi
iyle: Faiz yiyen, ebed atetedir; esm (kfr meslek edinen
gnahkr) kafirlerdendir. Allah ve Peygamberine sava ilan et
mitir!34
Ama, haram olmayan alveriin sevab da vardr. El-Kasibu Ha-
bibullah. Gzel. Efendinin yanma git, faizin alverie dn

trlmesini retsin sana. Bylece erl glk ortaya kmam
olur. Nasl m? ok basit. eytann aklna bile gelmez. Bu kez,
kr amacyla para vermek istediinde faiz niyetiyle verme, sat
art ko. Nasl m? Yz bin liray karz hasen olarak verirsin;
onun kn olan yirmi bin lira karlnda da ona bir tuzlu sa
rmsak satarsn!35
33 nk Peygamber ve imam lar dnem inde para, dirhem ve dinardan ibaretti
(yani nakdeyn": altn ve gm para). Banknot ise kttr. Kt ise nakdeyn
deildir; ne altndr ne de gm ! Kanlmaz olarak soracaksnz ki yleyse
banknotla yaplan ilemler ne olacak? yleyse bu sermayedarlk ve iktisat a
nda byle bir inan tayan efendinin kendisi banknot kabul etm iyorlar m?
zr dilerim, niin benden soruyorsunuz?
34 2/Bakara Suresi 2 7 4 - 2 7 9 .
35 eriatn bana klah geirm ek iin bir sr yol daha buldular; artl sat,
sulh, rehin, nceden alm satm (ki ne byk bir faciadr!) ve hibe-i
muavvaza (bir ey karlnda yaplan hibe) vs. gryorsun ki, serm ayedar
ve egemen kesim yararna olan eyde Safev iasnm mollabalan artk gele
neki, eskiye meyledici, talam ve yeni dne, itihada ve dinde dei
ime kar deiller. Tersine, ok yeni dnceli, hatta bidat oluturucu, yeni
lik araycs ve dinlerin zamana ve zamann gereksinimlerine uydurulm a yan
ldrlar. Sonuta bunlar, zam an ve egemen tabakaya, hum us ve zekat taba
kasna, kye ortak olan tabakaya, hayrat, sadaka ve iyilik sahiplerine zg ge
reksinimlerdir. nk Safev ruhanlii, pazardan beslenmektedir. Beyni
dolu cebi bo olan, dnsel gereksinimi bulunan, Allah aldatmaya deil,
anlamaya alan, fuzul kalabalk yaratmak dnda zellii bulunmayan ay-
1 5
Grdn m nasl oldu? imdi, kyamet gnnn de geldiini,

seni ilahi adalet terazisinin karsna getirip yargladklarn farz
et. Ne diyebilirler? Baym, yoksa artl sat ilemi hatam m?
Bir ey diyebilirler mi?
Baym, herkes zgr deil mi? Herhangi bir eyi istedii fiyata
satn alamaz m? Eer mal sahibi de nza gstermise, erl ola
rak caiz deil mi? Neden olmasn. demekten baka areleri
yoktur.
Baym, canm bir sarmsa yz bin liraya satmak istedi. Yoksa
eriat belediye mi ki fiyatlar kontrolde ttsn? Hayr, diye ce
vaplamak zorundadrlar.
yleyse bir kimse, bir mminden iki tarafn da rzasyla bir ey
satn alsa alveri yapm olmaz m? Hayr, diyebilirler mi? O
zaman sen Allahtan da alacakl olur ve yle dersin: yleyse
ben, kendinizin tasdikiyle, fkh ve eriatnza uygun olarak tuz
sat olaynda faiz yiyici deildim; kazan elde etmitim. Bu
durumda, Allahn dman deil, sevdii olmu olurum!?
t karabilirler mi? Safev ruhanligi, eriatn dilini bir tuzlu
sanmsakla balayverir!
Diyorsun ki ben eriata ters ve topluma hyanette bulunan bir
zulm ve gnah odanda alyor, maa alyorum. er bir sa
kncas yok mu? Olduu kesin. Hem de ok sakncas var. s
lam, birine zulm yapldnda suskun kalan kimseyi bala
maz. ia ise, on drt yzyl getikten sonra bile, Hseyin (a.s.)a
zulmedilmesine engel olmayan, kar koymak iin azlarm a
mayan, cellatlarn onu ldrmesine ses karmayan, seyirci ka
lan ve onu savunmak iin ellerini kaldrmayan kimseleri, ona
zulmedenler ve onun katilleri arasnda lanetlemektedir.36 Za
limlere resm hizmette memurluk nasl caiz olur? Gayrimeru
dnTn ve ayrca hakim oian Allah'n, kendilerine hayr ve hizm et kayttag ola
bilecekleri ne bir ilim, ne bir mal ne de bir makam verdii avam insanlarn
can cehennem e.
36 Seni katleden m m ete lanet olsun; sana zulmeden m m ete lanet olsun; bu
nu (katli ve zulm ) duyup da nza gsteren m m ete de lanet olsun.
116
bir yerden, gayrimeru vergilerden, gayrimeru yollarla, gayri

meru yasalarla elde edilen bir para, er olmayan bir ynetimin
elinden nasl alnabilir?
yleyse ne yapaym? El mi ekeyim? -Hayr, yolu var!- Ne yo
lu? El evir! Ne demek o?
ok basit. Safev ruhansi, bunun yolunu bilir. O, er klah
uzmandr. O, zulmn gvdesine takva rts rter.37 Kfrn
bana ise eriat klahn geirir! Safev ruhanisinin ii, Safev
ynetimini iyi ynde yorumlamaktr. Bu yzden eriat m
minlerin" er olmayan ynetim odayla ibirlii iin bir yol
bulmaktan baka aresi yoktur. Bu i iin, haram paray helal
klacak bir teknik yaratmaldr.
Safevnin er klah yapan teknolojisi, yolunu kefetmi ve
tekniini yaratmtr. Fazla bir ii yoktur; bir iki dakikadan faz
la zaman almaz. Zahmeti de yoktur.
Aldn maan -her yerden ve her iin skntsyla- meru para
olmadn kabul etmelisin. yleyse, bu senin paran deildir;
sahibi bilinmemektedir. Kime ular? Elbette bu tr paralar e
riat hkimine -ki Safev dzeninde Safev ruhansinin ta kendi
sidir!- ular. yleyse, aydan aya aldn maaa, gayrimeru pa
ra olduundan el srmeyip dorudan doruya efendinin hiz
metine gelirsin. Hepsini efendinin eline verirsin. Yani, reddedip
er hakime gtrdm, dersin. Tamam. Bylece para, efendinin
mal oldu. Sonuta gayrimeru para senin elinde deil.
O zaman efendi, senin hak sahibi, harc bulunan, kars ve o
luk ocuu olan bir Mslman olduunu grp infak ve eriye
deneklerinden, hayat ihtiyalann ve harcamalarn lsnde
eriat hkimi ve imamn nibi olarak, kendilerinin belirledikle
ri ve uygun grdkleri meblada sana yardmda bulunur, mes
citte eline teslim ederler. Bakarsn, bunun, tevafuk olarak, eri
at d kurumdan aldn ve zalimlerin senin iin belirleyip uy
gun grdkleri maaa tam denk olduunu grrsn.
37 Bask, takva giysisini giyince tarihin en byk facias ortaya kar. Radha
Krinan, D o u da ve Batda D in adl kitabndan.
117
Hey yce yaratc!

Haram malm Safev ruhanliinin kimyagerliinde, yldrm h
zyla helale dntrlmesi ve zalimlerden alman maan, di
n mecliste bir gz ap kapayncaya kadar ustalkl bir biimde
imamlardan alman maa yaplmasn gerekletiren tm bu
mekanik ilemlerin ve kimyasal tepkimelerin ok basit bir ida
ri prosedr bulunmaktadr. Byl bir pandomim tiyatro gi
bidir. Bir act (rol) ile: Verirsin eline; verir eline! Vesselam. Ra
hat git evine. Zalimler iin al, cretini imamlardan al!
Eyvallah Safev ruhansi!
Ayn zamanda bu tr erl hileler -ki biz cisman ve cahil in
sanlar aknla drmekte, azmz ak brakmakta, Ali ias limleri iinse olanaksz grnmektedir- Safev ruhansi iin
su imek gibidir. Helali haram, haram da helal klmak -bu, k
yametin hesap kitap defterlerinin de bir kusur bulamayaca ve
hesap gn mahkemesinde er bir itiraz da bulunamayacak
trdendir ve ah mescidine bal her ruhan ccenin yapabile
cei bir itir. Allah aldatmada38 ylesine usta ve cesurdurlar
ve bunu ylesine rahat bir vicdanla ve yz hatlan hi deime
den yaparlar ki bu i, istisnai ve olaand durumlarm yitirip
allagelmi ve kabul grm bir gelenee dnmtr. Ayr
ca er bir zm yolu, bilimsel bir yntem ve slm bir bilim
olarak alglanmaktadr. Birtakm maddeleri ya da gerekeleri
veya kararlan yahut mal ya da yargsal onaylan iyi gstermede,
yorumlamada, uygulamada, bozmada ve tevil etmede, idari kurumlarda adaletin ve hakkn elinden kamada kullanlan kanu
n dalaverelerde ve zel idari hileler olunca, bir tereddt ya da
korku ve takiyye sz konusu olur da burada, lah kanun ve s
lamn kutsal hkmleri iin iinde olunca ok resm, ak, yay
gn ve kesin olarak amel edilmektedir. En g zm yollann
ylesine kolay, hatta imkansz yle mmkn klmaktadr ki bu
38 Tuzak ku rd u lar; Allah da b ir tuzak ku rd u . Allah tuzak kuranlarn en
hayrlsdr. (3/li Im ran Suresi 5 4 )
11 8
AL ERATI | AL ASI SAFEV ASI
din retinin yetitirdii ve bu bilimsel gce dayanan mmin

ler, bireysel ya da toplumsal yaamnda i, kazan, kr, lezzet,
su, tecavz ve ykmllkte din ynnden kolaylatnlamayacak hibir muhal grmezler, iksirin byleyici ustalna ve
bakalarnn yapamayacan yapc gcne olan inan da bun
larn eseridir. Mehedli bir lti, Safev fakihlerinden birinin hu
zuruna gelmi, onlann adetince -ki ruhan aristokrasisi kural ve
geleneklerine sahiptirler ve byk Ali ias limi Allame Ninnin deyiiyle bu din istibdattr- onun karsnda eilip edep
le diz kerek el pmt. Geri geri gidip kapnn yam banda
durmutu.39 Sonra yan cebinden rak iesini kanp amiyane
bir dille arz etmiti:
Efendim, siz helali haram, haram helal yaparsnz. u ac ka
dehi de bizim iin helal yapverin. Sizin iin bu bir ey deil ki!
Kara By
Dorudur; bunlar bir ey deildir.
Peygamber ve Alinin, insan alm satmndan duyduklar tm
nefrete karn, bu Emev, Abbas ve Safev ruhanlii -Ehlisn
net fkh ya da Ehlibeyt fkh adna- aydnlk ve ileri tk (slam
fkhnn kleden sz ettii bal bana belirgin bir konu olan
kle azat etme) ad altnda yzyllardr klelik esasn ve k
lenin alm satm hkmlerini resmen ve aka, slamn ilim
havzalarnda tedris etmiyorlar myd? Bugn de bunun rezillii
ni hissetmeksizin tedris etmiyorlar m? Gnmz aydnna res
men Beethovenin Beinci Senfonisini -ki belirlenim ve almyazs karsnda insann irade zgrln anlatr- dinlersen ha
ram olur, ama bir kz ya da olan, cariye ve kle olarak baba
sndan ya da efendisinden alrsan helaldir, demiyorlar m? Ne
39 Safev ruhansinin adap ve protokol, btnyle saray ve aristokrasi adap ve
protokolnn kopyasdr. li Kapudan, ah Mescidine bir kopukluk yoktur.
yle ki ilim havzasnda, ia ve slam kltr tarihinde gemii bulunmayan
ve yeni olan ii bo lakaplar ve eitli protokoller, Safev ve Kaar saltanat
merkezinden taklit yoluyla ruhanlie girmitir.
11 9
den klenin zgrlyle ilgili hkmleri, insann kleliiyle

ilgili hkmler eklinde ortaya koyarlar? Nedeni ak. Yneten
lerin, tccarlarn, halifelerin, sultanlarn ve feodallerin, cariyelere, ocuk klelere; halvet ve gsteri amelelerine ve haremler,
saraylar, baheler ve mlkler iin aznda dili yok iki ayakl
hayvanlara da ilgileri ve gereksinimleri vard! Bu yzden,
Kuran ruhuyla, Peygamberin insan! gr ve Alinin zgrlk
balayan retisine azck ainal bulunan kimse bilir ki
Kuran ve Snnet rejimi Alinin dncesi ile srseydi, s
lamn alt yap savam ve ayn zamanda kleliin ahlak! ve n
san olarak engellenmesi iin setii kendine zg ekil, o ilk
yzylda kleliin kkn kazr ve slam fkh hareketi, kleli
in kesinlikle haram klnmas yoluna giderdi. Fakat bunlar,
klelii, fkh aklamalarla salamlatrdlar. Bu salamlk yle
bir boyuttadr ki kleliin ortadan kalkt son yzyllarda da
kimse onu resmen haram klmaya cret edememitir. Hatta pa
zarda satlacak kle bulunmad halde, hl kle alm satm
hkmlerinin en azndan tedris edilmemesini salamaya cret
edememektedirler!
Bugn banknot para deil, ama kle maldr; yle mi?
(Ey yce yaratc!)
Bir milletin kendi petrol zerindeki haklan hakknda tek bir
sz edilmezken efendinin klesi zerindeki haklanyla ilgili
bir sr sz sarf edilir. slam fkh; sermayedarl, burjuvaziyi,
smr ekonomisini, snfsal ilikileri, iinin iveren, kyl
nn toprak sahibi ve tketicinin retici zerindeki hakkm,
bankay, krediyi vs. tanmaz. Buna karlk Ortaklaa aldktan,
yans bu efendiye, yans teki efendiye ait olan ve bir gn biri
iin, bir gn teki iin almasn kararlatrdktan klenin di
yetinin denme ekli konusunda ve klenin bana bir ta vu
rurlarsa, diyeti, onun efendilerinden hangisine ve nasl den
melidir? eklinde bir sr bilimsel grler ortaya konulmu,
zenli fkh almalarda bulunulmutur.
12 0
Bu pervaszlklarn, baz din byklerinin zlmesine neden

olacan biliyorum. zr dilerim. Ama bu insaf da benim em
sallerime kar gstersinler. nk biz, kendi imanmzda ve
ayrca dnyann tm aydnlarnn, zgrlklerinin ve insan
severlerinin arasnda slam, Allah, slamn elisini, Aliyi ve
Ali iasn insanln kurtulu, zgrlk ve eitlik ekol olarak
biliyoruz; dnyada adalet ve insanln kurtuluu hareketinin
ncs olarak gryoruz. Ayn zamanda yaralayc bir utanla,
dnyada klelerin zgrletirilmesi vncnn Batya nasip
olduunu ve kleliin haram klnmas fetvasn slamn deil,
Amerikan cumhurbakann verdiini gryoruz. slamn din ve
ilim havzalannda ise hl efendi ve kle sesleri ykselmek
tedir. artcdr ki slam pazannda ve hatta bizim bedevi taife
ler arasnda kle sat ortadan kalkm olduu halde mam Cafer-i Sadk niversitesi, hl ders programndan bunu karma
mtr ve Ehlibeyt bilgisi derslerinde bu hl mevcuttur.
Evet, Safev kilisesi, bu tr kimyasal i ve eylemleri bu kk ve
sradan laboratuvarnda gerekletirmektedir. Ama byk
Nak- Cihan40 petrokimyas -ki drt yzyl nce randa dev
letin koyduu sermaye ve Dou Avrupa Hristiyan ruhanliinin
dorudan kontrol altnda kuruldu- yeni kimya bilimi tarihin
de, hatta eski kimya, limya (tlsm ilmi) ve simya tarihinde ben
zeri bulunmayan bir bayapt oluturmutur.
Eski kimya, bakn altn yapyordu. Yeni petrokimya, petrol
gbre yapmaktadr. Safev eekletirmesinin petrokimyas ise
kandan afyon yapt! ehadetten zillet mayas, diri ehitten l kabir, cihat, itihat ve itiraz iasndan, korku
dan dolay iki yzllk gstermek, anlamaktan ve sorumluluk
tan kanmak=le olmak anlamna gelen takiyye, taklit ve bek
leyi ias oluturdu.
Bu kara by neler yapmad ki?
40 Nak- Cihan, sfahanda Safev devletinin merkezi olan li Kapu saray
nndeki meydann ad (ev.).
121
Aliyi, ahname hikayesinin Rstemi yaptlar; o da sava alann

da deil, tekkede. Fatmay ise, tek derdi devletin kendisinden
haksz yere ald mlk geri almak olan ve btn syledii ah
ve ilenten baka bir ey olmayan bir kadna dntrd.
Hasan? Utanyorum sylemeye.
Hseyini? Anlatamam; kelimeler aciz. Gryorsunuz!
Tm yaknlannn lmnden sonra, vefal yoldalarnn onun
yolunda, onun hanedannn ycelmesi ve izzeti iin kahraman
ca lmelerinden sonra o, ocuunu kucana alr ve dman
incelie, cellad merhamete getirecek bir biimde Yezid yneti
minin aalk uaklanndan ime suyu dilenir!
Ya Zeynep? Bir kadn ki yiitlik ondan mertlik rendi. Bir ka
dn ki kyam balaynca kocasn boayp iki ocuunu kurban
yerine getirdi ve onlann lmnde sesini karmad. O zaman
ise, -aznda Alinin dili, omuzlannda Hseyinin misyonu, ar
kasnda esir kervanlar, yalnz ve tutsak- yldnm gibi, acmasz
ln bakentine, korku sarayna indi. yle bir feryat ykseltti
ki bin yl boyunca Emev ve Abbas propaganda odaklan, Trk,
Tatar, Gazneli, Seluklu, Ouz, Mool, Timur ve tlhanl sultanlan onu susturamadlar. Ama musibet yadran Safev ruhanlii minberleri, onu arabuk ata dntrmeyi baardlar!
Hseyinin kardei ve tarihin esiz sava kahraman Abbas b.
Aliyi, zamann, hakknda destandan baka bir ey bilmedii bir
yze dntrdler.
Kadn partileri karakteri, sofra aksesuar!
mam Seccad -ki duadan cihat siperi oluturan kimsedir- has
ta ve iniltili bir imama dntrdler. Safev ruhanliinin n
de gelen ehresi olan Meclis, onu yle bir betimlemektedir ki
kukusuz, bunlara kl eken Ali hanedan dmanlan bile
bundan utanrlar. nk en azndan Haimoullarmdaki, hat
ta Arap cahiliyesindeki ycelik, yiitlik ve bykl itiraf
ederler.
122
AL ERATI i AL ASI SAFEV ASI
Artk devam etmeye utanyorum. Yalnzca amiyane propagan

dada imamlarn ahsiyetlerinden oluturduklarn ve olutur
makta olduklarn deil, inanlan ve bavurulan tannm kitaplardakini bile anmaya gcm yetmez.
iliin ilik Tarafndan nkr

Safev gcn yok etmesi mmkn en byk tehlike, bu reji
min kendisinde gizli bulunan bir ztln su yzne kmasyd.
nk bir yandan kendisi kisra ve kayser rejimleri trnden
baskc ve sert aristokratik bir rejim olup slam da korumak
zorundayd; te yandan da halife rejimi trnden, Emev, Ab
bas ynetimlerine benzer bir ynetime sahip bulunan bir rejim
olup ilii kendine dayanak yapmalyd. Bu iki eliki undan
ibaretti:
slam nehyeden slam!"
Bundan daha hassas ve zor olan ise ilik yoluyla iliin olum
suzlanmas!
Nasl olur?
Birincisi, genel planda slam -ki bilinlendirici, aklc, sorumlu
luk ykleyici, toplumsal, somut baka sahip, bu dnyev, kti
sad, gereki; ycelii, gc, siyasal merkeziyeti, ekmei, bilgi
yi ve insana saygy iddetle seven, dnce zgrln tebli
eden; dnmeye, gr zgrlne, uura, ciddi ykmll
e, toplumsal aydnla ve aynlma kabul etmez siyasetin ben
zersiz ynne aran bir dindir- hibir zaman cahiliye padiah
ve kayserinin varisi olan, snf elikisinden, bask hakimiyetin
den, aristokratik ve soya bal bir dzenden doan bir rejime
dayanak olamaz. Bu slam, toplumdan dlanmal ve halk, diri
lere yalnzca lmden sz eden ve toplumu zahite ve irfan an
dran isel yneliler yoluyla ahlak bireyselcilie ya da bireysel
ahlaka, ruhbanlk eilimlerine ve olumsuz riyazetilie iten bir
dine ekilmelidir. Bu din; cihat ars, marufu emredip mnkerden nehyetme, cemaat esas alma ve mmete kar sorum
luluk ball yerine halk bir tr sufiyane kendine ynelie,
123
somut gereklikleri terk etmeye ve yeryznden ekilmeye armaltdr, yle ki herkes, bir gnahn varl korkusu iinde
yaamal ve din misyonunun tmn, kendi ahsnn dnya
zindanndan ve yaam cehenneminden kurtulmak olarak gr
melidir. Halkn iine dt byle bir durum, halka hakim
olan ehre iin en iyi durumdur: Bask, smr ve eekletirme.
Biri halkn ban balar, arkada da cebini boaltr. nc
ortak ise onun kulana, yava, sevecen ve tannsal bir dille fsl
dar: Sabret kardeim! Kamn doyurma dncesinden kalbini
anndr; aln gnahlarnn balanmasna sermaye kl. Bun
larn hesab kyamette sorulur. Bunlann karlnda onlann
ahiretleri berbat olur.
Egemen tabakaya bal ruhanliklerin, uyuturucu ve fel edici
din bir ruh oluturmak iin, genel ve ortak bir formlleri var
dr hep: Din kavramlann saptrc ve olumsuz ynde yorum
lanmas. Bundan da nemlisi, her dinde eitli oranlarda hem
olumlu, harekete geirici, yapc, toplumsal ve sorumluluk yk
leyici inan, bilim ve tarihle ilgili kavram ve konular, hem de
olumsuz, uyuturucu, ntr ve bireysel kavram ve konular bu
lunduundan, egemen din odak, yava yava temel dayana
ikinci tr kavram ve konulara kaydrmaya, birinci tr kavram
ve konulan ise kendilerini izleyen din zihinlerden yava yava
uzaklatrmaya alr.
slamda grdmz gibi, fkhtaki bireysel konular, taharet,
necaset konular ve bireysel hkmler dnce ve inan konulanndan daha fazla gndeme getirilmekteyken tarihsel, toplum
sal ve siyasal konular, hatta Peygamberin ve imamlann hayat
hepsinden daha az sz konusu edilmektedir.
Ancak Safevlerin problemi, dinin heyecan, tahrik ve kyam et
kenine de gereksinim duymasndayd. nk teki rejimler gi
bi, dinden yalnzca mevcut durumu iyi ynde aklayc ve ege
men dzeni kutsayc bir rol beklemiyordu. Bunun yannda on
dan, Snnilie kar saldrgan, intikamc ve kkrtc bir g
124
oluturmaya da abalyordu. Bu yzden ilii, zihinlerde ilk Ali

ilii olarak korumak ve ia tarihinin lml, olumsuz ya da s
radan konulannn yerine onun en cokun ve sivri noktalanna
dayanmak zorundayd. rnein, yava yava Hseyinin kya
mn kafalardan silmesi ya da olduka zayflatmas ve bunun ye
rine mam Hasann barn tahrif etmesi, kolayca onun gerek
ve derin kavramn bozarak ondan i halk iin uyuturucu bir
ara ve uzlamac bir gr oluturmas daha basitti. Oysa
Safevler, tuhaf bir bayapt oluturdu: Kan, ehadet ve kyam
iasn, yani Aura iiliini korudu ve Hseyini tm tebligat
nn mihveri, Aliyi ise tm hareketinin sembol olarak tantt.
Aynca, iann en iddetli tahrik, coku ve hareket yapsn ko
ruyarak her yl bir iki ay (Muharrem ve Safer aylan) boyunca
Auradan ve Aliden, yani kyam, ehadet, adalet ve imametten,
bask ynetim ve hilafetinin gasb ile savamdan sz etmekle
birlikte iann tm g, hararet, hareket, sorumluluk, kin ve
nefretinin ve zulm, ayranclk ve bask kart yapsnn Trklere ve sradan Mslman ynlara ynelmesini salayacak bir
i yapt!
Bu i iin, Safev ias, iki buuk yzyl boyunca baskya, zulme
ve blcle kar direni hareketine nderlik eden, cehalet ve
baskyla savam yolunda, halkn kurtuluu iin ya ldrlen ya
da zehirlenen ia imamlann hem yceltmeli hem de aaglamalyd.
Kendilerini Ehlibeytin hakkn aramada ve ia imamlarnn
mezhebinin ihyasnda nderler olarak tantmak iin imamlar
yceltmeliydiler. Bununla birlikte zgrlk, adalet ve hak h
kmetini ilham etmeleri, takva ve uyankln sembol olmala
r ve bask, zulm, blclk ve hakk gasp kart ekoln
reticileri olmalar nedeniyle, halkn uyanna ve harekete ge
mesine ve iler arasnda toplumsal sorumluluun yaratlmas
na neden olmasnlar diye de aalamalydlar ayn zamanda.
Bylelikle ilik ruhu, imamlarn izlenmesi, Peygamber slalesi
ne vefa, Fatma, Ali, Haan ve Hseyine iman, insanlarn kur-
12 5
tarcsnm ortaya knn ve dnyada adaleti salayan byk

devrimin gereklemesinin -ki srekli olarak slam tarihinde
mahrum ymlan, mcadeleci ve adalet isteyen gruplan, halife
lerin ve hilafete bal Trk, Tatar, Arap ve Acem sultanlannn
hakimiyetini reddedenleri kendine armaktadr- beklenmesi
u anda her zamankinden daha zgrce ilikten ve ia imam
larndan sz edebilen, ehadet, imamet, adalet, Ali, Hseyin vs.
zerinde dnebilen i halkn bilince, sorumlulua ve ileri
ideallere ekmeyecek ve hayat, ynetim ve halkla iliki biimi
asndan Emev ve Abbas halifelerinin varisi olan Safev rejimi
iin ba ars yaratmam olacaktr.
Safev kilisesinin zor sorumluluu:
eliik bir sorumluluk: Ztlarn birlii.
ia imamlarnn yceltilmesi; ia imamlanmn aalanmas!
Nasl m?
ncelikli, akllca ve tekdze bir forml uygulanarak:
Bir yandan: ia imamn -ki Ali iasnda, Peygamberin vassi
olup mmetin nderliini Peygamberden sonra srdrmesi ge
reken en takval ve en bilgili kimsedir; Kuran ve snnetin, s
lamn doru anlalmasnn renilmesi iin bavurulacak kim
sedir- Allahn temiz ve bilinli kulu ve halkn imam durumun
dan uluhiyet makamna, gayri nsan bir varlk durumuna, irk
mitolojisinde ve dinlerinde byk tann evresinde bulunan
tannlara ve meleklere benzer bir duruma ykselttiler. mamlar;
yaratc, nzk verici, dnyay ynetici, insanlarn yazglarn be
lirleyici, tm varlklarn yaratcs, hatta Allahn velayetiyle eit
dzeyde, denk ve ayn lde bir velayet sahibi durumuna ge
tirildiler!
te yandan: ia imamn -ki insanlk tarihinde, mminin, kafi
rin, Mslmann, Mslman olmayann gznde takvann,
adaletin, hak aramann, ilmin, zgrln, kurtuluun, hareket
nderliinin, zulm, cehalet, aristokrasi ve istibdat karsnda
direniin sembol, insanln, vncn, erdemin, erefin, m
126
rvvetin, annmlm, bilincin, zgrln ve irkinlik, zulm

ve yalanla ban kabul etmemenin gstergesidir- zayf, aciz, yal
tak, korkak, bencil, frsat, mnzevi, hara, ehit muhalifi
ve savam dncesindeki honutsuz ve zulm grm halk
engelleyici, an kanatlar ve hatta uzlama kabul etmez iler
karsnda hilafet rejiminin muhafz, mevcut duruma nza gs
termeyi ve teslim olmay tebli edici, takiyye adyla hakim
odan kanna uygun fetva verici ve sonu olarak, halifenin
suizanla ve aalayc bir gzle bakt, yanl anlalmay gider
mek iin her ie el atan aalanm ve deersiz kimse olarak ta
ntmlar; Peygambere ballna dayanaca yerde daha ok
halifeye ballna dayanan, emirlmmininin saraynda ileri
gelenler, maa alanlar ve halifenin hesapsz kerem ve ban
dan yararlananlar arasnda merref olan, onun rejimini kutsa
yan, onaylayan, ona dua eden ve resmen para alan bir kimse
olarak gstermilerdir!41
Safevlerin bu kara bys, bir gerici dzerii bir slam re
tisi" alt yaps zerine kurmak, baskya ve parann hakimiyetine
dayal rejimi, yani siyas istibdad ve snfsal smry ima
met ve adalet temeline dayandrmak iin, Al ilikin mahi
yetini -ki Aliden, zuhuru beklenen Mehdye kadar iann s
rekli rengidir42- Kara iilike -ki lm elbisesidir ve Safevler,
yas adna onu bedenine geirmitir- dntrmek iin ve ve
41 Bu kelimeleri azm a almaya utanyorum . Fakat ne yapalm ki byle irkin
betimlemelerle -ki tam kendilerine uygun betimlemelerdir- m asum ehreleri,
ehitleri, insanln fazilet rneklerini, yani ia imamlarn resmedip gece
gndz insanlara gsteriyorlar. Bilmiyorum, bu faciay grp de nasl susabi
liyorlar?
42 Ne denli d ndrc ve reticidir ki iann ilk imam mihrapta ehit olur.
ia imameti ve tarihi ehadet ile balar ve son zamana, beklenen intikam al
c ve slah edici kurtarcnn zuhuruna dek ayn biimde srer. Sonuncu
im am olm asna ve ia hareketinin kesin zafere ulat, tm arzularn dnya
apnda gerekletii, tm haklarn ihya edildii, tm bask ve para dzenle
rinin kesin yok edildii bir aa eriilmesine karn o da ehadetle antlar ve
kara lmle lm ez. M esihe bir mucize ile kaybolmaz ya da ge ykselmez.
Hatta o da hayatn ehadetle sona erdirir.
127
layetten hilafetin yaslanabilecei mutmain ve kutsal bir daya

nak oluturmak (halifenin elinde de keskin bir kl) ve Auradan tranl iin uyuturucu ve ayn zamanda Osmanllara kar
kkrtc bir madde yaratmak iin43 bir eyler yapmalyd.
Hem iann glenmesini hem zayflamasn; hem her yerde
gndeme gelmesini hem hibir yerde gndeme gelmemesini;
hem kentli ve kyl halk ounluunun zorla ya da nzayla i
olmasn hem de kentte veya kyde ia olan aznlklarn zorla ya
da nzayla ilikten dnmelerini ve hem her yerde ve her zaman
minberlerin gece gndz Kerbeladan sz etmelerini hem de
hibir yerde ve hibir zaman Kerbeladan sz edilmemesini sa
layan bir i yapmalyd.44
Bu ekol, ne kadar derin ve zengindir. Ne kadar anlaml, bilinli, hareketli ve
deerli; gzellik ve olgunlukla doludur! slam, ilik temeli zerinde ve
Alinin bakyla ne kadar gzeldir; ne kadar ekici, retici ve hayat bala
ycdr! Eer Safevi ias, Alinin yolu zerinden kalkarsa!
43 Kara petrolden dudak boyas yapan Batnn bilim dnyasnda gnm z ile
ri kimyas, hem suyu buz yapan hem de kaynatan elektrik mucizesi, hl bir
kiiyi ldrc bir biimde uyuturur iken ayn anda onu deli edici bir bi
imde tahrik edebilen bir madde yapam amaktadr. Sekizli birliklerim t
m burada mevcuttur. Ayn zamanda Safev eekletirme petrokimyas, s
lam tasavvufu, ran kavmiyeti ve Sasan saltanatndan oluan unsur
dan birletirilmi bu esrarl m acunda eliiklerin birlemesini salamay,
aklca da olanaksz olmasna karn pratikte asr boyunca bunu din toplum um uzun zerinde baanyla deneyip halkn ounluunu ona altrmay
baarmtr.
44 Dnyada yalnzca bize zg olan, imdi de Safev sanatkarlannn tekelinde
bulunan ve kimi elilerinden de duyulan (sanat ancak ranlIlardadr, szn
deki sanat bu olm al!) bu mucizev, inanlmaz sanat, konumakszn konu
ma sanat diye adlandrlabilecek bir bayapttr. Konuan skuriu herkes bi
lir. Ama, konum adan konum a, ancak Safev iasnn mahir hatiplerinin a
zndan duyulabilir, iki yzyl, iann tm tebli olanaklan bir konuya
hasredilmitir: Aura! Her yl birbirini izleyen iki ay, yl boyunca her hafta,
her ay, her cu m a, her bayram ve yasta, her lm ve doum da, her evlilik ve
matem de byledir bu. Fakat eer isterseniz bilimsel inceleme ve aratrm a ya
pn; Farsada, Kba devrimi ve Fidel Castronun bakaldrsyla ilgili olarak,
Aura devrimi ve Hseyinin bakaldnsyla ilgili aratrma ve incelemelerden
daha ok belgeli bilgiler ve bilimsel almalar bulursunuz! inanamazsnz;
nk inanlr gibi deil. Din d aydnlar, abarttm dnyorlar. Dindar
128
Gece gndz, imamla ilgili iir, vg, yceltme, kutsama ve

menkbeler nakledilmi; lemin ve demin yaratlndan, do
umdan nce, doum annda, lm srasnda, kabir ierisinde,
vefattan sonra, rya aleminde ve kimi kiilerle balantda
imamdan ortaya kan kerametler, olaanstlkler, kiisel ya
antdaki artclklar, cismin ve cinsin gayb zellikleri anlat
lp durulmutur.
halk ise ithamda bulunduum u sanyorlar. Her iki kesim de byle tasavvur
etmekte hakldrlar. Keke tasavvur ettikleri ey doru olsayd! Fakat, hem
inanan hem de konuyu bilen kimseler iin ne diyebilirim?
Fatma Fatm adr kitabnn nsznde, Prof. Louis Massignonun Fatm a
(a.s)nm hayat, ahsiyeti ve lm nden sonra tarihte ve M slman halk ve
uluslar zerindeki etkisi konusundaki tm tarihsel belgeleri dolayl ya da do
laysz olarak slamla ilikisi bulunan tm dillerde, hatta Mool dilinde yazl
m btn edeb ve kltrel eserleri aratrdn, yanm milyon tahkikli not
hazrladn belirtmitim. Bugn ise Louis Gardet ve teki baka aratrm ac
slam bilimcilerden birka, bu m uazzam bilgilerin derlenip dzenlenmesi
grevini stlenmi olup birka ciltlik bir eser biiminde yaymlamay am a
lamaktadrlar. nk o, almas henz tamam lanmadan lmt.
Dindar, ok inanl ve takval bir kii olarak tandklanmdan biri, fkeyle kar
kyordu: Yani, Hz. Fatm a Zehra (a.s)y da Avrupal msteriin dilin
den mi tanyalm? Yani bizim kendi kitaplanm zm iinde Hz. Fatm ann ha
yat, dnceleri, szleri ve m isyonunun tarih rol konusunda o Batl adamnki kadar aratrm a almas, risale ve bilimsel kitap yok mu?
Sylenip sinirleniyordu. Sonunda dedim: Neden olmasn azizim, elbette var;
hem de ok. Balayn, benim haberim yoktu. imdi sizden rica ediyorum.
nk birka yldr benim dnsel belgelerim ia ekol ve tarihi zerine
dir. Fatma Farm adr kitabnn tamamlanmas iin; Hz. Fatm anm belgeli ha
yat, sekin ahsiyeti, dnceleri, szleri, sorumluluklar, m cadeleleri ve
ayrca onun ansnn ve yolunun tarihte ve mazlum uluslar, m ahrum kesim
ler arasndaki, dnsel hareketler ve toplumsal devrimler zerindeki etkisiy
le ilgili olarak yazm olabilecekleri eserlerden birkann adn syler misi
niz? Bylece beni Laust, Dr. Bintuati, Akkad ve Hristiyan Dr. Sleyman
Kettanlnin alm alanna ve Massignonun Hz. Fatma ile ilgili otuz yllk
aratrmasna ve yarm milyon belgeli fiine m uhta olmaktan kurtarm olur
sunuz. Elbette aklna nakledecek fazla bir ey gelmedi. Fakat, aklc kantlar
yolunda yardm c oldu ve yle dedi: Sizin bu szn ettiiniz kimseler, bu
bilgileri kendileri mi ortaya koydular ya da bizim bilginlerimizin tarih eser
lerinden mi aldlar?" Arz ettim: Azizim! Siz yine kimilerinin dnsel sapm alanna dm snz. Benim konum am slam limleri ve ia metinleri
ile ilgili deil. Ben Safev ruhaniyetinden sz ediyorum! Yoksa, bugn de Ali
129
Ne var k bununla birlikte hibir zaman hi kimse imamla ilgi

li bir kelime bile azna almamaldr. yle bir kelime ki imamn
kim olduunu, ne dndn, neler sylediini ve aslnda
ne yaptn, toplumunda, anda, lmnden sonra ne gibi
bir eser/etki braktn, kendi imamet misyonunu nasl tamam
ladn retmektedir.
Bu yzden her Iranl, mam Cevadm kapal kapdan girdiini
yzlerce binlerce kez iitmitir ve iitmektedir.
Ama hi kimse ondan bir cmle iitmemitir.
Hi kimse, imam Cevadn, hilafet dzeniyle savamda ne yap
tn sylememitir.
Her yl imam Cevadm ehadetine alarlar.
Ama hibir zaman biri kalkp da imam Cevadn niin ehit
edildiini sormamtr.
Hem Safev ruhanliinin srekli olarak imamdan sz ettii ve
hem de halkn, Safev ynetiminde imamla ilgili tek bir sz bi
le duymad byle bir eliik roln gereklemesi iin imama
tapnlmak, ama imam tannmamaldr.
Safev ruhanliinin en byk ustal, halkn imamlarla balan
tsnda sevgiyi bilginin yerine geirmesidir.
Kukusuz, sevgi doal, kutsal ve nsan bir durumdur. mam
tanyan kimse ayn zamanda onu sevecektir. Yce bir ruhu, b
yk ve mek bir insan, masum, bilinli ve ehit bir insan
tanmaktan doan bu sevgi, hem ftr ve nsan bir duygu hem
erdemi gelitiren bir etken hem de yapc, dourucu, harekete
geirici ve irkinlikler, ktlkler ve zulmler iin tehlikeli bir
gtr.
ias limi, benim vn ve um ut kaynamdr. Safev ruhanilii, kendisini
Ali ias limi klna bryor ve gemile vnmeyi ve onun u anki konum
ve makamn kendisine mal ediyor. Ben ve siz, bunu ayrt etmeli ve birbirine
kantrm am alyz.
130
Ama sevgi -Safev iasnda- bilginin yerine oturur. Bu, bil

mekten sonra deil, nce gelen bir sevgidir.
nk, bilinmez bir imama duyulan akn -isterse bu mam
Ali olsun- hibir etkisi, yaran ya da zaran yoktur. Safev dze
ni ve onun propaganda oda, telkin, vaaz, t, iir, nesir, v
g, menkbe, yceltme ve kutsama yoluyla imamn sevgisini g
nllerde tututurmaya, ama imamn bilgisini beyinlerden silme
ye abalamaktadr.
Ali iasnda esas udur:
ann nderini tanmadan len kimse cahiliye lmyle l
mtr.
Safev iasnda ise bu esas, uygulamada u ekilde tahrif olmu
tur:
ann nderini sevmeden len kimse cahiliye lmyle l
mtr.45
Safevnin l macunu olup ustalkla ilik kapslne dkle
rek zerine kutsal Ali velayeti markas vurulan ve Ehlibeyt se
venlerine, Ali klarna ve imamete inananlara imeleri iin
verilen, iay hem uyuturan hem de tahrik eden, imam hem
ycelten hem de aalayan byle eliik by maddesini elde
etmek iin Safev ruhanlik teknolojisi, ince ve akllca bir for
ml bulmutu. Bu forml, Al iay karartan, ehadet kltrn
45 Ali iasnm sekin ruhanlerinden bilinli ve saduyulu bir lim yle diyor
du: Aratrma yapm ak iin Mehede gittim. Btn kitaplan, sergileri, avlulan, mescidi ve Astan- Kuds-i Razavnin evresini dolatm; im am Rzann
ziyaretilerine neler sunulduunu, m am n ziyaretilerinin neler istediklerini
grm ek istedim. Yz eit tespih, binlerce tr nak, ileme, renk ve izgide
yz eit m hr, yz eit m um , ayna, toprak, Ebucehil karpuzu, altn km
betin zerinde biten ve kutsal olan otlar, m am n eitli paralara blnerek
trbe ynetim ince satlan zel kabir rts gibi kutsal eyalar, Safev frkas
na zg birtakm din gereler vard burada. Burada gml bulunan bu ima
mn yazm olduu bir para, bir sayfa yaz bile yoktu. Onun nasl bir kii
lii, ne gibi dnceleri vard? andaki rol neydi? Hi! Safev ias vm eli am a tanmamaldr.
131
lm kltrne, mam Hseyinin ekoln ah Sultan Hse

yinin ekolne ve nihayet, zulm hilafetinin bin yl boyunca za
limlerin zulm altnda bulunan ilii, zalimin omzuna kolunu
atarak kurtaran temel bir etkendir!
Bu forml, iki eliik boyutlu bir forml, iki bilinenli bir
denklemdir.
imam gkte: Allahn orta.
Yerde: Halifenin cretlisi!
Tanr katnda: Bir yar tann, meleksi bir varlk ve tannlardan
ya da byk tann evresindeki tannalardan biridir (hatta bun
dan da yksek)!
Halifenin saraynda: Bir sarayl, Sasan ahlarnn evresindeki
mubedleri andran biri, dua okuyan ve ihsan alan uzlamac bir
kimsedir (hatta bundan da aa)!
B E N C B L M
MAMIN YER
135
imam Gkte: Tannyla irtibatta

Hatrlatma
Ben, Safev ias imamnn iki eliik yzn -ki yalnzca ad
olarak Ali iasyla ortaktr- daha ok iki kaynaktan aktaryo
rum: Biri Safevler ile ada olan Allame Meclisnin BiharulEnvar, dieri ise birbiriyle ada olan Ayetullah Burucerd
Kazmeynnin Cevahirul -Velayesi merhum Ayetullah eyh Ali
Ekber Nihavendnin eserleri. Safev ias dnemine ait bir kay
nak ile bu dnemin sonlanndan bir kaynak. Bylece aratrc
okuyucular, Safev iasYnn bu yzyl boyunca ne gibi bir
deiim geirdiini; Bugn bu konular artk sz konusu deil
dir, diye eletirenler de bu konulann hl sz konusu olduu
nu ve son gnlerde daha da gndemde olduunu bilmi olacak
lardr.
rnekler
a) Gadir hadisi Ben kimin mevlasysam, Ali de onun mevlasdr. hakknda: unu sylemekten baka kar yol yoktur: Ba
langta kendi velayet ve saltanatn lem zerine kurmu, son
ra lah emirle Ali (a.s.)nin mallar ve nefisler zerindeki hk
metini bildirmitir. Bylece, elestu evla b ik um hkmyle var
lk alanlarnn tmnn iradesini ve dizginini elinde bulundur
duu hlasa edilmektedir. Sizin veliniz, ancak Allah v e ...
(5/M aide Suresi 5 5 )
ayetinin nassyla ise varlklarn tm zerinde
Allahn sahip olduu bu saltanat ve velayetin, Allah Resul iin

de sabit olduunu ve Gadir hadisi hkmyle ayn velayete Ali
(a.s.)nin de sahip bulunduu hlasa edilmektedir ki biz bunu
saltanat zerine saltanat, diye beyan ettik.46
b) Mehedde son zamanlarda, bu Safev velayetilerinden biri -ki

son yllarda rnesans yaptlar- minberde ve bilginlerden bir gru
bun da huzurunda resmen yle diyordu:
46 Yaama ve yaratla masum on drt zatn hilafet ve imameti zerine yazl
m C evahirul-Velaye, yazan: Byk lim Kazmeyn Burucerdi.
136
Allahn insanlardan misak ald yarat leminde, elest saba

hnda Allah insanlara sordu: Ben sizin rabbiniz deil miyim?
Muhammed nebiniz, mminlerin emri Ali veliniz deil mi?
Dediler: Evet!
Bu meselenin hakikatini sansr edip Muhammed nebiniz, Ali
veliniz ksmn Kuran hazfetmitir yani! Kuran Allahn sz
deil mi? yleyse niin burada...? Allaha smnz! Safev ias
neler yapmaz ki!
c) mama da vahyolunur, diye rivayet edilmitir. Yani imam,
vahiy meleinin sesini duyar ama onu gremez! Resul ve imam
lardan her biri, yaratl ve grn bakmndan eit olmaldr.
Snnet edilmi olarak domas lazm gelmitir. Annm olmala
r nedeniyle, imam ve peygamberden hibirinin glgesi yoktur.
nden ve arkadan ayn grrler.
Gz uyur, kalbi uyanktr (!).
Ihtilam olmaz.47
d) Doum annda ellerini yere koyup kelime-i ehadet getirme

ye balar.
Melekler onun iin konuur.
Peygamberin zrh onun bedenine uyar.
Onun yannda bir sahife bulunmaktadr ki onun, kyamet g
nne kadarki izleyicilerinin ad onda kaytldr.?
Biz insan kalbna gizlenmi Allah srlaryz. Bizi rububiyet sa
rayndan indirip beer saflarna koydular. Ben size caiz olarak
gelen eylerden uzam ve ondan mnezzehim. Hakkmzda
syleyebildiiniz her eyi syleyin.48
e) Allah, vahdaniyetinde yalnzd. Sonra Muhammed, Ali ve

Fatmay yaratt. Sonra bin asr durdular (!) ve sonradan eyle
rin tmn yaratt.?
47 C ev h iru l -Velye, s. 101.
48 Cevhir, s. 9 8 .
13 7
O, bir eyi dilerse O n un emri ona yalnzca ol demesidir. O da

oluverir. (36/Yasin
Suresi 8 2 )
Yani, sznn saltanat ve nfuzu o derecedir ki bir eye emir

buyurduunda hi zaman gemeden hsl olur. Dolaysyla bylesi bir velayet ve saltanat da innema szn getirmekle, ken
disine, peygamberine ve vsilerine zg klm, bakalarn ise
bu ulalmas g makamdan yoksun buyurmutur.
Sizin veliniz Allahtr, O nun peygamberidir. Ve O nun em irle
rine boyun een, namaz klan, zekat veren m m inlerdir.
(5/M aide Suresi 5 5 )
Aklama: u noktadan da gaflet etmemek gerek. Siyak karine

si ve atf vavnn geliiyle Allahtaki bu velayetin, Peygamber ve
imam konusunda da aynen geerli olduunu kabul etmeliyiz.
Bylece siyak ihtilaf ortaya kmam ve vahdet korunmu
olur...49
f) Allahn evliyasnn gc, belirli konulara, snrl noktalara
ve zel durumlara mnhasr olmayacaktr. Bilakis, onun tasal
lutu varlk alannn tmnedir. lah bilgelerin yaptklar ben
zetmede olduu gibi, dnyann ilk biimi, Allah evliyasnn
elinde bir mum gibidir, ki onu her surete dntrebilir.
Masum imamn buyurduu nl hadis:
Inne raculen iz erd, erde veya z erde, erd
Yani Allahn yle adamlan vardr ki onlar irade ettiinde Allah
da irade buyurur. Ya da Allah irade buyurduunda onlar da ay
n biimde irade ederler.50
g) Sonra vesayet konusu da deiiklik gstermeksizin byledir.

nk Allah tarafndan atanan ve ilim, nzk, lm ve dirimden
oluan varlk lkesine nezaret ve vezaret eden Allah ilerinin ve
lisi ve vekilinin ameli de byledir...
Hz. Sdk buyurur:
49 C evahir..., s. 1 1 4 .
50 Cevahir, s. 1 2 5 .
138
Kyamet ilerinin tm Hz. Muhammedin elindedir. Cennet

ve cehennemin ynetim ve gzcl Ali (a.s.)nin emrindedir.
Bu aamalar, ilmin gizindendir, onu iyi koru...
imamn genel naipleri (taklit mercileri)nin mutlak velayetleri
yoktur, ama naipliin sbutu ynnde ve onlann imama intisa
bnn sal lsnde imam araclyla keramet ya da olaa
nstlk onlann elleriyle cri olabilir. Fakat bunun tam mutlak
hakikatin kll velayeti ve dorudan doruya Yaratc tarafndan
btn Allah dndakiler iin feyiz vastas olan en yksek ve en
byk mertebesi, her zaman tek bir ferde mnhasrdr. Hi
kimse bu makamda onunla ortak deildir. O ise imam ve Al
lahn hccetidir.51
) Yaratla ilgili ileri ynetme mevkii (Allahn velilerinde)
gzle grlemez. Ancak kendileri gsterirlerse baka. Nitekim
kimi zaman bir iaretle gnei dndrrlerdi ya da insanlann
huzurunda bir bulutu yamur yadrmakla grevlendirirlerdi.
Yahut da bir ceylan, mam (a.s.)m huzuruna gelir, saygyla ei
lerek hacetini bildirir, yardm ister, ikayetini sylerdi. O halde
bu iler, gnein ve bulutun hep zamann velisi ve hccetinin
izniyle hareket ettiinin ve btn hayvanlarn ihtiyalarn Al
lahn velilerine arz ederek onlann buyruklan altna girdiinin
gstergesidir.
h) Kimi zaman Allahn velileri kendi velayet iradeleri ile zeh

rin bedenlerine etkisine ya da klcn kendilerini yaralamasna
engel olurlard. yle ki Mminlerin Emiri (a.s.)nin zehir ime
si ve bunun ona etki etmemesinin hikayesini merhum Allame
Meclisi Bihafn dokuzuncu blmnde Yunanl tabip ve onun
Hazretten mucize istemesi hususunda nakleder. Ayn ekilde,
Memunun, klelerinden yirmi kiiye Hz. Rza (a.s.)nm etini,
kemiini ve kann klla birbirine katmalarn emretmesini
nakleder. Onlar, Memunun emrini yerine getirmiler, ama k
llar Hazrete etki etmemitir.
51
Cevahir,
s. 1 2 6 .
139
l) Sadus-Suu d kitabnda Ebu Rfiin yle dedii anlatlr: Pey

gamberin yanma girdim. Uyumu olduunu ve odann ke
sinde bir ylan bulunduunu grdm. Korktum; eer onu ldrsem, Peygamber uyanr. Hazretin vahiy alma halinde oldu
unu sandm. aresiz ylan ve Hazret arasnda kendimi engel
yaptm. Anszn, Hazret Sizin veliniz Allahtr... (5/M ade Suresi
55)
ayetini okuyarak uyand. Buyurdu:
Allaha hamdolsun ki her ne nimet varsa Alinin zerine ta

mamlad.
O zaman ben, ylan olayn anlattm. Kalk ve onu ldr. bu
yurdu.
i) Hazreti Sadktan nakledilir ki Hz. Alinin namazda sadaka

olarak verdii yzn halkasnn arl drt miskal gm,
ka ise be miskal krmz yakut olup kymeti am lkesinin bir
yllk haracna eitti (!)52
j) Cehalet ya da mutsuzluk nedeniyle itaatten, lah hakimlerin

buyruklarndan yz eviren ve kendilerini itaatsizlik gnahna
bulatran kiilerin kan dolam, kalp atlar, havalandrma ce
reyan, soluk almas ve eitli var olu ynleri hak hekimlerinin
(imamlar) buyruuna gre olmaktadr. Kuranm buyruu da bu
yndedir:
Yerde ve gklerdeki kim seler de ister istemez Allaha secde
ederler. (1 3 /R a d
Suresi 15)
Hz. Emirlmminn, nuraniyet hadisinde yle buyurur:

Her ey; gkler, yeryz, gne, ay, yldzlar, dalar, denizler,
aalar ve hareket edenler ile cennet ve cehennem bize itaat
eder.53
k) Basairud-Derecat kitabnda nakledildiine gre beinci

imam Hz. Bakr (a.s.) buyurdu: Kulardan, otlayanlardan ve
ruh tayanlardan her ey, bize kar, demolundan daha ok
dinleyici ve itaatkrdr.
52 Cevahir, s. 1 3 7 .
53 Cevahir, s. 15 9 .
140
Mtevekkil, korkutmak iin asker ve silahlann onuncu imam

Hz. Hdi (a.s.)ye yneltince imam da o kt akbetliye gayb as
kerlerini ve melekleri yle gsterdi ki Mtevekkil kendini kay
betti...
Yedinci imam Hz. Musa b. Cafer (a.s.), Harun Reidin zindan
da Hazretin hizmetine (!) grevlendirdii bir cariyeye, el bala
m huri ve cariyeleri gsterdi; onlan grnce cariyenin akl ba
ndan gitti.
1) Hz. Sadk, lde kimi arkadalaryla birlikte yolculuk ediyor
du. Arkadalanndan biri anszn, tuhaf bir susuzluk duydu.
Hazret, mbarek deneinin ban azna koydu ve su akmaya
balad.
Sekizinci imam Hz. Rza (a.s.), Memuriun meclisinde, yarat
velayetinin gcyle perdeye doru iaret buyurdular. Hi za
man gemeden bir aslan ortaya kt ve pis Said b. Mehran
Memun Reidin huzurunda yutup kendine yem yapt. Me
munun ricasna cevap olarak da Hazret buyurdular: Eer Mu
sann asas, sihirbazlann ylanlarn geri getirirse, aslan da
Saidi geri getirir. Yani lah velayet mucizesidir. (Gryor mu
sun, velayeti gasp eden Memun olmasna karn velayetin asla
n, Memuna yan gzle bakmyor da zavall Said b. Mekran yi
yor!)
m) Mminlerin emiri Ali, Ammar b. Yasire izin verirler; o da

Hazretin emriyle topraktan bir avu alr; ona Hazretin adn
syler. Toprak altna dnr.
n) mam Hseyin, mescitte kendisinden zm isteyen olu Ali

Ekber iin mescit stunundan taze zm karr.
o) Altnc imam, elini Mualla b. Hanisin gzlerine srer. O, Me

dinede odada mama hizmet ettii halde, Kufeye vanp kendi
evine girer. Kans ve ocuuyla karlap hepsine bakar ve hep
siyle konuur. kinci olarak imam (a.s.), elini onun gzne s
rer ve o, kendisini Hz. Sdkn huzurunda bulur.
141
) Basral Katde Medineye geldi ve Krk ilmi mesele hazrla

yp mam Bakra sormak iin Basradan geldim. dedi. mam
mescide gelip buyurdular: Vay sana: Acaba sen nerede bulun
duunu biliyor musun? Sen, Allahn, ycelmelerine izin verdi
i evlerin karsnda oturmusun. Sen orada, biz buradayz! Ka
tde arz etti: Doru buyurdun. Allah beni sana feda etsin. Al
laha yemin olsun ki bu evler ta ve topraktan deildir. imdi
bana haber verin; peynir yemenin hkm nedir?
mam, tebessm edip buyurdu: Krk konunun tm tek bu ko
nuya m dnd? Katade dedi: Hepsini unuttum. Evet, velayet
makamnn azameti ve ilim grkemi herkesi ve zellikle erdem ve
bilgi iddiaclarn sarsmakta ve konumaktan aciz brakmaktadr.
Sonra imam buyurdular: Peynir helaldir. Katde arz etti: Pey
nir mayas, koyunun ikembesindendir. kembe ise murdar sa
ylr ve necistir. mam buyurdu: ikembe temizdir. nk da
man, kan ve kemii yoktur. l tavuun karnndan da ksa
temiz olan yumurta gibidir. Katde dedi: Ben byle yumurta
dan yenmesine izin vermem! (Uyank, dili tutulup btn ko
nulan unuttuu halde yine de mamm huzurunda drdr edi
yor; hatta Imamm hilafna fetva veriyor!) Sonunda imam onu
susturur.54
p) Uyn kitabnda Mminlerin Emirinden yle nakledilir: Bir

Yahudiyle birlikte yolculukta bulunuyordu. Bir rmaa ulatlar.
Yahudi, giysisini suyun zerine att ve ona oturup geti. Sonra,
Ey adam, sen benim bildiimi bilseydin geerdin. diye seslen
di. Hazret, suya iaret etti, su dondu ve o karya geti. Yahudi,
Hazretin ayaklanna kapand ve dedi. Ey delikanl! Ne dedin de
suyu taa dntrdn?
Hazret buyurdu, Sen ne dedin de sudan getin? Hayberli55 Ya
hudi dedi, Allah kendi ism-i azamyla andm. Hazret buyur
54 Cevahir, s. 17 0 .
55 Peygamberin uzun sre kuatma altnda tutup ehit vererek fethettii Hayber halkndan. Aliyle Hayberde byk bir taassupla savaan Yahudilerden.
14 2
du O isim neydi? Yahudi dedi, Muhammedin vasisi idi. Ali

(a.s.) Muhammed (s.a)in o vasisi benim. buyurdu. Yahudi,
Kabul ettim ve Mslman oldum! dedi.
Kuran tefsiri:
Bylece sizi vasat bir mmet kldk; btn insanlara kar a
hitler olasnz ve bu peygam ber de zerinizde tam bir ahit ol
sun diye. (2/Bakara
Suresi 1 4 3 )
mam Bakr, Biz Hicaz taifesiyiz, buyurdu. Bunun ne anlama

geldii soruldu. Hazret buyurdu: Biz taifelerin en ortasyz.56
nk Allah, biz sizi bylece vasat bir mmet kldk, buyuru
yor.57
Bu ayet, masum imamlarn mahlukata velayet ettiini ve son
peygamberin de imamlara velayette bulunduunu akla ka
vuturur. Bu, imamlarn ululazm peygamberlerden stnl
ne ak bir delildir.58
r) Biz, em aneti gklere, yere ve dalara arz ettik; onu yklen

mekten yz evirdiler ve ondan korkuya kapldlar. Onu insan
yklendi ki o cahil bir zalimdi. (33/A hzab
Suresi 7 2 )
Muhammed ve soyunun tekvin ve teri bakmndan velayeti

kast edilmektedir. Mufazzal b. Amr, mam Sadktan yle nak
leder: Allah, ruhlan cesetlerden iki bin yl nce yaratt. Sonra
Ehlibeytin velayetini gklere ve yere arz etti ve buyurdu: Sahip
leri yerine onu kendisi iin kim iddia eder? Gkler, yer ve da
lar, bu emaneti yklenmekten kandlar ve bu iddiadan kor
kup huzursuz olduklarn gsterdiler. Sonra Adem ve Hav
vann cennette, bu on drt masum imamn makam gzlerine
Orada, fetih ve bar antlamasnn imzalanmasndan sonra bile, Yahudi bir
kadn, P eygam beri davet eder ve yemeine zehir dker, ki onun izleri lm
anma kadar Peygamberin salnda etkili olmutur.
56 Hicaz, Arabistan yanm adasnm gneyiyle kuzeyi (am ve Yem en) ve dou
suyla bats (N ecd ve Tihame) arasnda yer alr.
57 Tefsir-i Ayya.
58 C evahir..., s. 1 89.
143
arpt. Bu makam kimdendir, diye sordular. lah azamet maka

mndan, Muhammed, Ali, Fatma, Hasaneyn ve Hz. Mehdiye
kadarki imamlardandr, diye cevap geldi. Eer bunlar olmasayd sizi yaratmazdm. Sakn haset gzyle onlara bakmayn; on
lann makamn temenni etmeyin. Fakat, eytan vesvese verdi ve
kll mutlak velayet makamn temenni ettiler. Allah, Evliyann
o mukaddes nurlanna tevessl edin. buyurdu. Drt masuma
tevesslden sonra Allah onlarn tvbesini kabul buyurdu.
Hadislerin birounda yer almaktadr ki Ehlibeytin velayeti su
lara arz edildi. Masum imamlann velayetini kabul eden her su
tatl ve lezzetli oldu. (yleyse gk, yer vsden bir ksm da vela
yetten yz evirmitir. Peki ya kll mutlak velayet..?) Ayn e
kilde, imamlann velayeti meyvelere arz edildi. Velayeti kabul
eden her meyve tatl ve lezzetli, yz eviren her meyve yararsz
oldu. Velayeti kabul eden her iek ve bitki ho kokulu ve g
zel oldu. Kabul etmeyen ise gzel kokudan yoksun yararsz a
l ve diken oldu. Ayn ekilde onlann velayetini stlenen ta,
akik, firuze ve hacerulesved oldu.
m am larn Ululazm Peygamberlere stnl
rad- Deylemi kitabnda, Hz. Rza, Semaya buyurdu: Kya

met gn hir zaman peygamberinin ve masum imamlar olan
onun ocuklannn efaatine muhta olmayacak byk melek ya
da peygamber veya mmin kalmayacak. Dnyada nebilerin o
u, glk ve skntda Peygambere ve onun Ehlibeytine teves
sl arayp onlan efaati olarak benimsiyor, skntlardan kurtu
luyor, hacetlerine nail oluyorlard. yle ki Ademin tvbesinde,
Nuhun boulmaktan, brahimin ateten, Musann Nilden, Yu
suf'un zindandan, Yakubun Yusufun ayrlndan kurtulmasn
da, Zekeriyann evlat dilemesinde, Yunusun denizin derinlikle
rinden kurtulmasnda onlann hepsi (keza) ahir zaman hcceti
ne kadarki be annm arac klyorlard. Ululazm peygamberle
ri efaat arac olarak hakkn dergahna gtrrlerse dualan ka
bul olmuyor, hatta Allah, onlan bu amelden men ediyordu.
144
Sonra, risaletlerini yerine getirme konusunda btn nebilerin

aalanp eletirilmesi: Doruluk sahibi Yusuf ile ilgili olarak
rivayet edilir ki zindandan Allaha, eer gnahlarm yzm
dergahna ynelmeye yaramaz eylediyse, yleyse beni slih
atalarmn hakk iin zindandan kurtarman diliyorum, diye arz
etti. Sonra yle vahiy ulat: Atalarnn benim zerimde ne
haklan var ki? Eer Ademi diyorsan, onu nimetle dolu cennete
soktum ve onu yalnzca bir aatan men ettim; kar kt ve on
dan yedi. Eer atan Nuhu kast ettiysen, onu mrsel peygamber
kldk; halk ard. Srf yz evirmelerinden dolay onlara la
net etti (grevini yerine getirmek iin dokuz yz elli yl sabret
tii halde!). Hepsini bodurdu. (Sanki Allahn iradesi deil de
Nuhun kiisel grym ve Nuhun deiken durumu nede
niyle btn insanl Allah sular altnda brakm gibi!) O za
man dua etti, bylece onu ve gemisindekileri kurtardm (Bu da
ayn ekilde). Eer amacn brahim ise onu kendi hallim klp
ateten kurtardm. Yakuptan sz ediyorsan, ona on iki oul ba
ladm. Sonra birini gznden gizledim. Srekli alad ve yol
kysna oturup bizi halka ikayet etti. yleyse senin atalarnn
bende ne haklar var?
zahat
Bu cmlelerden anlald gibi lah nurlardan ayrlm olan
(!) drt masumun kutsal ruhlannm gklerden ve yerden nce
yaratlmasnn asl amac, peygamberler ve eitli kimselerden
oluan btn varlklarn onlara tevessldr...
Kuran Tefsiri:
Kuranda sylenildii gibi, kyamet gn kafirin almyazsn
grdnde Keke toprak olsaydm. (78/Nebe Suresi 40) demesi
u anlamdadr: Kafir, Ali ias iin Allahn mukarrer buyurduu
sevap, yaknlama ve balan grd zaman, keke toprak ol
saydm, diye arzular. nk Alinin knyesi Ebu Turbdr. Ebu
Turb, yerin beka ve skunu kendisine bal olan kimsedir.59
w Cevahir, s. 266.
145
a) Allaha ibadet edin, ona ortak komayn. Ana babaya iyilik

edin. (4/N isa
Suresi 3 6 )
Bu ayette anne ve babadan ama, Hz. Muhammed (s.a) ve Hz.

Ali (a.s.)dir.
Allme Meclisi, burada Muhammed ve Alinin insann ruhani
anne ve babas olduu amalanmaktadr, der.
Horasan Meydan Mescidi Daruifasmdaki Dersimizden N ur
Menurlar yazan sayn Seyyid Muhammed Ali Kazmeyn Burucerd! yle buyururlar: Hatta denilebilir ki Muhammed ve
li Muhammed, insann ruh ve cism babalandrlar. Kullarn
asl ve gerek babalandr.60
b) imamlann Yaratcl
Bir cemaatin mektubuna cevap olarak Gip imam hazretleri
kendi el yazsyla yle yazmtr:
Biz, Allahn yarattklanyz, geri kalan halk ise bizim yarattklarmzdr. Bu olumlu cmle, Peygamber (s.a)in Ben ve Ali, bu
mmetin babalanyz. szne eklenen velayet-i klliyedir.
Halk" kelimesi, insan, canszlan, yeri ve g kapsayan genel
bir kelime olduundan, buna gre hadisten amalanan udur:
Biz Allahn ameliyiz ve yaratklann geri kalan ise bizim amelimizdirler.61
c) Biharda, Allme Meclis, mira hadisleri ile ilgili olarak y

le nakleder: Peygamber buyurdu; Mira gecesinde Allahn ba
na syledii en son sz, ey Ebulkasm buyruu idi. Sidreye
vardmda Cebrail dedi: Allahtan Ebulkasmdan amacn ne
olduunu sormadn m? Hayr, dedim. Anszn, bir nida iittim:
Ey Ahmed, senin knyeni Ebulkasm koydum; nk sen be
nim rahmetimi kullanm arasnda paylatrrsn.?
Netice ve zahat (Cevahir1den)

Rahmetin paylatrlmas, rahmetten olan velayetle ayn anlam60 Cevahir, s. 2 6 7 .
61 Cevahir, s. 2 4 1 .
146
dadr. Rahmet, varln olaan niteliklerle feyizlendirilmesinden

tutun da yetitirme, yetkinletirme ve tasvir rahmetine, bilgi ve
nzk bana, bereketlerin btn eitlerine ve her trl feyze
vanncaya dein hepsini rahmet kelimesinin zel anlam ve
Ebulkasm sznn kapsam bakmndan kendinde barnd
rr. Alinin Peygamberin nefsi olduunu belirten enfsna
ayeti deliliyle de bu makamn ayns, yani rahmetin paylatrl
mas, Ali ve imamlar hakknda da sabittir.
Alinin, sinesinde olduuna iaret ettii bilgiler ve srlar, kendile
rinin, velayet ve saltanat makamyla konumalan ve yarat, yeti
tirme, retme, nzk ve varlk lkesindeki her trl mdahale ve
tasarruftan oluan yaratma ilerini stlenmekten ibarettir.62
Rasli Ekrem buyurdu: Beni miraca gtrdkleri gece, zerine
Alinin adnn yazlmad hibir kap, perde, aa, yaprak ve
oda bulamadm.
Sad b. Ebi Halef Eari, Basirul-Envr kitabnda Mminlerin
Emiri Aliden yle nakletmitir: Ebuzer Gfari, Rasli Ekrem
(s.a)den yle duymutu: Ali (a.s.)yi nuraniyetle tanmak, ma
rifet mertebelerinin en mkemmelidir. Bu yzden, bu konuda
kendisine sormak iin Selmann yanna geldi. Sonra Selmanla
birlikte Ali (a.s.)nin yanma gidip sordular, imam, o ikisine ce
vap olarak yle buyurdu:
Beni nuraniyetle tanmak, Allah tanmaktr. Allah nuraniyet
le tanmaksa halis dindir. Bizim velayetimizi ayakta tutan, nama
z ayakta tutmutur. Denenmi mmin, Allahn izin vermesi d
nda bizim makamlanmzdan hibir ey duymam olan, kuku
ve tereddt tamayan kimsedir. Niin, nasl, diyen herkes kafir
dir. Allah, emrini gerekletirmitir ve biziz Allahn emri. Bil ki
ben, Allahn kuluyum ve Allah, beni kullan ve lkesi zerine
kendi halifesi kld ve yeryznde beni halka emin yapt. Bizi
tann yerine koymayn; bizim hakkmzda fazilet olan eylerden
neyi isterseniz syleyin. nk siz, bizim makam ve menkbele
rimizin knhne eremeyeceksiniz. Ben ve Peygamber, onun bu
62
Cevahir, s. 280.
147
yurduu ekilde, Allahn nurundan bir nurduk. O zaman Allah,

bu nurun ayrlmasn emir buyurdu. Sonra, bir yansna Mu
hammed ol dedi; o da Muhammed oldu. teki yansna da Ali
ol diye emretti; o da Ali oldu. Peygamber konukan, ben ise sus
kundum. Sonra Hazret (Ali), ellerini birbirine vurdu ve buyur
du: Muhammed toplayand; ben ise yaycym. Ben, Levhimahfuzun sahibiyim. Allah, onda bulunan bilgileri bana ilham bu
yurdu. Muhammed, htemlenbiya idi; ben ise hatemlavsiyaym. Sonunda yle buyurdu: Nuhu, Allahn dileiyle gemide
hareket ettiren benim; Yunusu, baln kamndan Allahn em
riyle karan benim. Musay Nilden Allahn emriyle geiren be
nim. brahimi ateten Allahn izniyle kurtaran benim. Ben, Mu
hammed, brahim, Musa ve Isaym, istediim gibi ekil deitiririmO). Sonra buyurdu: Ben Allahn izniyle diriltirim, ldr
rm; kalplerin iindekini bilirim. Benim ocuklanm olan imam
lar da istedikleri zaman bu ilme sahiptirler. Biz hep Muhammediz. tikimiz Muhammed, ortamz Muhammed, sonumuz
Muhammed; tmmz Muhammediz. istersek, gkleri ve yeri
yaranz, douyu batya, baty douya dntrrz. Her ey;
gk, yer, gne ve ay bile bize itaat eder. Sonra buyurdu: teki
insanlar gibi yiyip imekle birlikte bylesi ileri Allahn emriyle
yapanz. Sonunda yle buyurdu: Ey Cndeb, ey Selman, nuraniyetle bilmek budur. Onu fikir doruluuyla aln!
Sonu
Byk limlerden biri olan Mukaddes Erdebil (kendisine rah
met olsun) hakknda yle rivayet edilir: Onu, iyi bir durumda
mminlerin emiri Ali (a.s.) hazretlerinin pak haremlerinde gr
dler. O, dnyada ilerin durumu ve cereyan nasl, diye sordu.
Cevap olarak buyurdular: Bu dnya amel ve ibadetlerinin paza
r ok kesat ve mteri ok az. Bu kabrin sahibinin (Hz. Alinin)
sevgisi dnda hibir ey bize bir yarar salamad. Sonra o
hazretin kutsal kabrine iaret etti...63
63
Cevahir, s. 184.
148
imam Yerde: Halife ile irtibatta

mam Seccad Abdulmelik Karsnda
Haccac, Emev halifesi Abdulmelik Mervandan, imam Seccad
ldrmek iin izin ister. Abdulmelik, Haccaca bir mektup ya
zarak onu bu iten sakndrr, imam Seccad, ayn saatte, halife
ye yle bir mektup yazar: Mminlerin emiri Abdulmelik Mervana! Ben Ali b. Hseyin. Allahn Resul beni bu iten haber
dar etti. Allah, bundan dolay teekkr etti ve senin saltanatn
sabit kld... Abdulmelik, imamn klesinin, zerine binerek
mektubu getirdii devenin ykn dinarla doldurdu.64
Fazl b. Sehlin hamamda ldrld haberinin yaylmasn
dan sonra Memunun, Hazretin evine alan (!) bir kapdan son
derece zntl bir durumda girdiini grdm. Efendim, ey
Ebulhasan; Allah seni ve bizi mkafatlandrsn. dedi. Fazl b.
Sehl hamama gitmiti. Bir grup gelip onun bana t ve onu
param para ettiler. Onunla birlikte hamamda bulunanlar da
ldrdler. Ondan sonra Fazln kleleri ve iileri birok ele
ba ile birlikte Memunun kapsna toplandlar ve evi kuattlar.
Ta atp svyorlar ve Memun hile yapt, onun iaretleriyle
Fazl yakaladlar; ona karlk Memunu ldrrz! diyorlard.
Memun, Hazretin hizmetine vanp ondan rahmet edip gelerek
halk datmas iin yardm diledi. Sonra Hazret, atma binerek
evin kapsndan kt. Epeyce kalabaln toplandn ve Me
munun evinin kapsn atee vermek iin ate getirildiini gr
d. Sonra Hazret seslendi ve eliyle dalmalarn iaret etti; da
ldlar. Allaha yemin olsun ki korkup kayorlard. aret etti
i herkes kamaya balyordu. Bylece topluluk bir anda dal
d ve kimse kalmad. Oradan g ettik. Fazl b. Sehlin ldrl
mesinden sonra Memun, o Hazretin hizmetine geldi. Alyor
du. Ey Ebulhasan, u an sana muhta olduum bir zamandr.
Halkn ilerinde bana yardmc olmalsn, diyordu.
64 Bihar, c. II, s. 7,14.
AL ASI SAFB/f ASI I AL ERATI
149
Hazret buyurdu: Tedbir ve fikirseninledir; dua etmekse bizim

le.65
Her okuyucu, bu metni -ki Allame Meclisi, ia Ansiklopedi
sinde, yani Biharda nakletmitir- okumakla u sonuca varmak
tadr: Horasan halk, Memun ve babas Harun dneminde hali
fenin zulm odana kar bakaldnr ve kukusuz bu nedenle
de Memun, mevcut duruma raz olmayan devrimci iann n
de gelen ehresi olan Imam, veliaht olarak atamaktadr. Hepi
miz Fazln Imamn veliaht ilan edilmesinde etkili bir rolnn
bulunduunu ve Memunun siyasetinin deimesinin ardndan
hamamda ldrldn ve Fazln ldrlmesiyle mamn l
drlmesi arasnda dorudan balant bulunduunu biliriz.
Halk halifenin bu olaydaki hyanetini anlam ve hilafet merke
zini bile kuatm iken, mam tm bunlara karn, byle bir du
rumda Fazln -ki mama ball yznden halifenin gizli
adamlarnca ldrlr- aleyhine ve halifenin lehine, nfuz ve
itibarn kullanr; halkn Peygamber soyuna olan inan ve gve
nini ktye kullanr. Btn manev deerleri, lah velayet ma
kamn, zulm ve cinayet hilafetini ve cellat halifeyi savunmak
iin set haline getirir.
Bu hikayeden her okuyucunun karaca sonutur bu. Eer
Meclisye gvenirse, Imama olan itimad ve iann imametine
olan itikad yok olur. Bunun tersine, Imama olan iman ve
Imam tany salamsa Meclisyi ve bylesi irkin ve zehirli
hikayeleri uyduranlarn, nakledenlerin tmn mahkum eder.
nk mam, zulmn hmisi ve zorbaln duacs olarak ta
ntmak istemilerdir. yle ya, ismet makamna ve yarat vela
yetine sahip olmasna karn i imam, zalim Snn halifeyle
byle bir davran iine girer, halifeyi savunmak iin halkn kar
sna geer ve kendisini onun duacs olarak nitelerken, byk
ruhanlerin, ia mezhebine mensup seyyid olan ve stelik bu
imamn nibi bulunan Safev sultanlarna yaknlap yaltaklan
masnn ve onlardan cret almasnn ne sakncas olabilir?
65 E s-S eb ul-M esni fi N uketi Ahbari M enakbil -Hasani'l-Evvel ilel-Hasanis-Sani, Ayetullah Nihavendi, Meclisnin Bihaf mdan naklen, s. 144.
150
Tesadf bu ya, Safev ruhanligi, zaten byle bir sonu alp hal
ka dikte ettirmitir. inde Fayda Bulunan Dn balkl bu
hikyenin devamnda, amz Safev ruhaniyetinin en parlak
ehrelerinden olup Safev iasmn bilimsel eserleri arasnda en
iyi, en yetkin ve en sekin eserlerin sahibi bulunan66 merhum
Ayetullah eyh Ali Ekber Nihavendi yle buyurur:
iin deimesine ve durumun tersine dnmesine dair zahiri se
bepler Hazret asndan bir araya gelmi olduundan, ellerini
kavuturup lah takdirata kar kazaya nza gstermitir. Allah
katnda Peygamberin, hidayet imamlarnn ve muhalif yahut
yanda herkesin ondan ak ve seik olarak honut olmalanna
neden olan Rza lakabn almasnn sim belki de budur. Anla
ve ganimet bil yleyse!
(Hikayenin sonunda slogan eklinde syledii bu iki hitap ve
anya dikkat ediniz; dndrcdr:)
Anla ve ganimet bil!
Teekkrler! Ehlibeyt ekoln bu halka iyi retiyorsunuz. Bu
kitaplan halkn paras olan imam payna ait bteden aldk
lar parayla basmlardr. Bu Safev ruhaniyeti, imam ve halk
arasnda ne yapyor? Halk imamn takipisi klarken imam da
Memunun takipisi klyor!
Bu projenin uygulanma btesini, Safevler veriyordu balan
gta. Sonralarysa, halkn kendisi, imamn kendi payndan
demeye balad!
Eyvallah; iki elin kurusun!
mam Musa b. Cafer dedi: Harun Reid, beni huzuruna ar
d: Yanma vanp selam verdim. Selamma karlk vermedi. f
keli olduunu grdm. nme bir tomar att ve okumam sy
66 El-Cevheru'r-Rezine\ el-A m elu l-Musaff fi N uketi Ahbri Menakbi'l-Mustaf (s.a); e l-Y ed u l-Beyz fi N uketi Ahbari M enakbiz -Zehr (a.s); El-Kevkeb u d-D eri fi N uketi Ahbri Ali (Aliyi der ile seci yapm ); es-Seb'u'l-M esn
fi N uketi A hbari M enakbil -Hasanil-Evvel ilel -Hasani's-Sni gibi eserler.
AL ASI SAFEV ASI I ALI ERATI
151
ledi. Allahn bizim ondan beri' olduumuzu bildii birtakm

eyler vard o tomarda: lkelerin harac, Gulat ia tarafndan
Musa b. Cafere gnderilmektedir. Onun imametine inanan
kimseler vs. imamlan btn halktan daha stn tutarlar ve on
lara itaati, Allaha ve Rasulne itaat sayarlar... gibi eyler yaz
yordu. Mektup uzundu. Ben durmu okuyordum; o ise suskun
du. Ban kaldrd ve dedi, Okuduun yeter, konu." Dedim:
Ey mminlerin emiri, Muhammed (s.a)i peygamberlikle g
revlendirene yemin olsun ki hi kimse hara olarak benim iin
bir dirhem ya da dinar getirmedi. Ama, biz Ebu Talib ailesi, he
diye kabul ederiz... Bizim yoksulluk ve skntmzdan, dma
nmzn okluundan ve nceki hilafet dneminde humusun
kaldmlm olduundan haberdar olan halife, hayat skntsnn
bizi zor duruma soktuunu, sadakann bize haram olduunu,
bunun yerine Allahn humusu ngrdn, imdiyse bu du
rumumuzun bizi hediye kabul etmeye zorladn grerek sus
tu. Sonra dedim, eer mminlerin emiri, amca oluna izin bu
yurursa, babalan yoluyla gelen bir hadisi nakledeyim. O, bunu
sanki ganimet sayd ve dedi, naklet, izinlisin. Dedim, babam,
Peygambere kadarki atalanmdan bana nakletti:
Rahim bir baka rahme dokunduunda hareket eder ve titrer.
Keke elinin bana ulatn grsem (elini yzmde hissetsem).
Eliyle bana iaret etti. Sonra, yakma gel, dedi. Yaknna gittim.
Benimle musafaha etti ve uzun bir sre beni kollanyla skt.
Sonra brakt. ki gz yaard. Sonra bana dedi, otur ey Musa.
zlme; doru syledin; baban doru syledi, Peygamber do
ru syledi. Kanm atelendi, damarlanm titredi. Bil ki sen be
nim etimsin, kanmsn. Benim iin naklettiin dorudur. Ey
Ebulhasan, diye sordu, ne kadar boaza bakyorsun? Dedim,
be yzden fazla. Sordu, hepsi senin ocuklarn m? Dedim, ha
yr; ounluu kle ve hizmetilerimdir. Oullarm ise otuz ki
iden fazla. Kadnlar da yle. Neden kadnlan amcalannm ocuklanna ve akrabalanna kocaya vermiyorsun, diye sordu. De
dim, eyiz paralan yok. Emlak gelirin nasl, diye sordu. Kimile-
152
yin var, kimileyin yok, dedim. Reid dedi, ey amca olu, ben sa
na oullarm kzlarn evlendirmen, mallarn dzeltmen iin o
kadar para vereyim. mam ona dua edip der ki ey mminlerin
emiri, yce Allah, velilere kendi dnemlerinde toplumun yok
sullarnn geimini salamay, plaklan giydirmeyi, dertliye ih
sanda bulunmay vacip klmtr. Sen ise, byle yapan herkes
ten daha layksn buna. (Halife) dedi: Yapanm.
mamn, Ehlibeytin faziletlerine ilikin naklettii konulardan
ve byk bir honutlukla halifece de kabul edilen ve bravo,
bravo ile karlanan hakikatlerin ardndan halife yle der: Ey
Musa, ihtiyalann syle! Dedim, Ey mminlerin emiri, nce
likle senden ricam, kanmn ve ocuumun yanna dnmeme
izin buyurmanzdr. Ben, onlan, beni bir daha grme umudu
nu yitirmelerinden dolay alar bir durumda braktm. Dedi,
izinlisin. Daha iste! Dedim, Allah, mminlerin emirini biz bir
avu amca ocuklan iin korusun. Ben omzunda ar bir aile
yk bulunan bir adamm. Allahtan sonra gzlerimiz mmin
lerin emirinin kerem ve bana dikilmitir. Baklarmz, yeni
den eski efkatine gelir mi, diye onun nceki ltuf ve ihsann
gzlemektedir!
Bana yz binlerce dirhem ve bir kat elbise balad ve ata bin
dirip saygyla kanm ve ocuumun yanma geri yollad.67
Harun, Medineye geldi ve perdedarlanna, Haimoullan ve
dier Kurey boylanndan gelen Muhacir ve Ensarn ocuklarn
dan Mekke ve Medineli her adam gelip kendini tantsn, dedi.
Gelip nesebini syleyenlerden her birine yz ile be yz dirhem
arasnda deien hediyeler veriyordu. Birden, nesebini, Musa b.
Muhammed b. Ali b. Hseyin b. Ali b. Ebi Talib olarak tantan
bir adamn geldiini sylediler. Harun, onu karlad ve eeine
bindirip hilafet makamna getirdi. Yzn ve gzlerini pp
elini tutarak meclisin ba kesine oturttu. (Sonra imam Musa,
67 Bihr, c. II, im am Musa dnemi ile ilgili blmler; m am n zalim halifelerle
tartmalar (I), s. 2 6 8 .
153
gizlice, Memuna halife olaca mjdesini verir ve halife oldu

un zaman oluma iyi davran, diye tembihte bulunur.) Daha
sonra halife, Mekkeden mam Musaya iki yz dinar gnderir
ve imdi mal sakntdaym; bamz daha sonra ulaacaktr,
diye bildirir.
Kureyten veya Beni Haimden olan herkese be bin dinara
varan balarda bulunurken, o kadar yceltmene karn Musa
b. Cafere neden iki yz dinar baladn? sorusuna karlk ha
life yle dedi: Eer garanti ettiim eyi ona dersem, yann iler ve onu sevenlerin bize kar yz bin kl ekeceinden kor
kulur. Onun ve soyunun yoksulluu bizi ve sizi onlann saldn
tehlikesinden korur.68
Yezidin Klesi imam

Yezid hac yolculuunda Mekkeye vard. Kureyten bir adam
muhatap alarak dedi: Benim klem olduunu ikrar ediyor mu
sun? stersem seni satar, istersem kle olarak alkoyanm.
Kureyli adam, Yezide cevap olarak yle dedi: Allaha yemin
olsun ey Yezid, sen Kureyte kiisel deer olarak benden daha
deerli deilsin. Baban da babamdan, cahiliye dneminde de s
lamda da stn deildir. Sen dinde de benden daha stn ve
daha iyi deilsin. Bunu kabul etmemi benden nasl istersin?
Yezid, Eer kabul etmezsen, seni ldrrm. der.
Benim ldrlmem, Hseyin b. Ali b. Resulullahm ldrl
mesinden daha nemli deildir. der adam. Yezid adam ld
rr.
Ertesi gn, Ali b. Hseyin (a.s.) (imam Seccad) yle der: O
dnk adam gibi, ikrar etmezsem beni de mi ldrrsn?
Yezid -Allahn laneti zerine olsun- yle der: Elbette. Ali b.
Hseyin yle syler: Sylediin eyi ikrar ediyorum. Ben nzasz kleyim. yleyse, ister alkoy, ister beni sat. (!)
68 Bihar, c. II, s. 2 7 0 .
154
Yezid, Bu senin iin daha iyidir. nk kann korudun ve e

refini de azaltmadn. der.
Allme Meclis!, ancak Beni Umeyye ynetiminin propaganda
grevlilerinin ii olan bylesi alaka ve kirli bir uydurmay ak
tarmakla yetinmiyor, gr belirtmeye giriiyor. yle buyuru
yor: Bu haberde bir problem var. Siyerci tarihiler yle demek
tedirler: Yezid hacca gelmemi; aslnda btn hilafeti boyunca
amdan ayrlmamtr.
(Dorudur da. zellikle Yezid hacca gelememitir. nk Mek
ke, Abdullah b. Zbeyrin ssyd. Abdullah ise, mam Hse
yin ile birlikte, Yezide biat etmeye kar koymak adna Medi
neyi, Mekke ynne hareket ederek terk eden bir kimsedir,
imam, Kufeye doru hareket etti; Abdullah da Mekkeyi gc
nn merkezi durumuna getirdi. Kendisi ve sonra da olu
Musab, orann ynetimini ellerinde bulundurdular. yleyse
Yezid, hacca nasl gelebilmitir? Ama, Allame, o haberin,
Imama kar uydurulduunu kantlayan bu olguya iaret etmi
yor. Hatta, Yezid asla amdan dan kmam, Medineye gel
memi ve haccetmemitir. diyen tarihilerin szn dikkate al
myor. Bu sz, haberin yalanlanmasnn en iyi belgesidir. Tarih
ilerin sznn gvenilir olmad bahanesi, bu sz etkisiz k
lyor ve bu irkin ithamn aslsz olduunu kantlayan tm akl
ve nakl kantlan zayf gsteriyor. Bu bahane, kendi deyiiyle,
bu rivayette bulunan problemi ortadan kaldnyor mu? Fakat,
Allamenin, bu itham yaranna gr belirtmesinden ve tarihsel
zmlemesinden daha ilgin olan, onun elde ettii sonutur.
Onun son belirttii gr okuduumda, atelendim ve gece
sabaha dek, ylan srm gibi kvrandm; fke ve aczimden do
lay dertli yalnzlmda haykrarak sorup durdum: Veli deil,
imam deil, Hseyinin, Alinin, Fatmann ve Muhammedin
olu deil. O Kureyli adam, bir Arap deil mi?
Sen ise lim deil, ruhan deil, ia deil, Mslman deilsen,
bir insan da m deilsin? Bu pis hakareti yazmaya nasl cret
ediyorsun? Ve siz, ey byk limler, ey mam Sadk havzasnn
15 5
fazllar, ey Ehlibeyt iasnn vaizleri; siz ki Peygamber slalesi

nin velayetini, ismetini ve faziletini koruma sorumlularsnz;
siz ki Ehlibeytin zgrlk ehitlerinin, yiitlik ve nsan kera
met nclerinin iki yz elli yllk cihadnn, ia tarihinin bilgin,
yazar, air ve mcahitlerinin bin yllk savamnn vrislerisi
niz. Eer o gn, ah Sultan Hseyin ynetimi, bylesi yazarlan
resm molla ba yapyor ve bylesi yazarlan ia Ansiklopedi
si diye adlandnyor idiyse, bugn neden susuyorsunuz? Byle
si korkun ihanetlere nasl katlanyorsunuz? Siz, bilimsel ia
havzasnn zgr dnen aydnlan, neden hl bu ah Sultan
Hseyin iliine saygy konuuyorsunuz? Safev molla bana
sayg, imama saygdan daha m yce yoksa? Snf karlan, din
gerekliklerfnden daha m ileri yoksa?
Siz niin, iilik, hakikat; Snnilikse maslahat slmdir. Dn
yann tm savamc sorumlu aydmlannn vicdan ilie -yani
imamet ve adalete- muhtatr. amz Aliyi aramaktadr. Ali
ise, olmas gerektii biimde bulunmayan insandr. Fatma
Haticenin ve Peygamberin kz, Alinin ei, Hseyin ve Zeynebin anas olmaktan daha stndr. Drdnc imam,
mam cebbar deil. Seccad, bu en gzel bid ruh (Zeynelabidin), ilk kez olarak duadan cihat yaratt. Bilin, niyaz, ak ve
cihat ekolnn duada temelini atan odur. Mutlak yapamazlk
anda savamn retmenidir o. diyen ve yazan beni itham
ediyorsunuz?
Neden adlarnn sonuna (a.s.) koymadm ve bylece Imama
ihanet ettiimi okuyor ve yaygara kopanyorsunuz! Emev ve
Abbas misyonerlerinin btn thmetlerini, hakaretlerini ve a
yialarn, irkin hurafeleri, hatta slama ve zellikle Ehlibeyte
kin gden dmanlann uydurmalarm, iann hakperest, ada
leti ve zgrlk hareketine kar olan zalim ve cellat odakla
rn alay ve hakaret dolu yalanlarn nakleden ve yayan kimseyi
siz nasl olur da on nc imam ve on beinci masum ola
rak gsterebilirsiniz?
156
Bunlarla da iim yok. Belki de hl, ia toplumunu hem dnya

daki Muhammed takipilerinden ayrmak hem de dncede
Aliyi izlemekten alkoymak iin Safev iasm halkmzn inan
ve akl yazgsna musallat eden ayn zel maslahatlar mevcuttur.
Snf liderine sayg ve maslahat koruma, din imamna saygdan
ve hakikati diriltmekten daha gerekli grlmektedir belki. Ama
ben, -gnmz aydnlarnn temsilcisi olarak- din d ideoloji
lere inanan tm aydnlarn karsnda Alinin retisi, bizi ada
let ve rehberliin, ileri, bilimsel, toplumsal ve nsan ruhun ve
zgrlk, devrimci grn gereklemesinde hibir ideolo
jiye muhta brakmayacaktr, diye iddia ediyor ve diyorum ki
ia imamlarnn yaay, dncesi, cephe al ve kiilii; ciha
dn, ehadetin, hrriyetin, bilginin, halk gzetmenin ve zulm,
ayranclk, bask, hurafe, uyuturma ve zayflkla banmazlm
somut rneidir.
itirazm, Ali iasnn aydn ve zgrlk limlerinedir. Niin
ve hangi maslahat hatrna itiraz etmiyorlar? Bu iki yzyl
iinde -ki frsat ve sorumluluk sahibiydiler- halkn akln, top
lumun ruhunu, iann onurunu bu tlsmlardan niin kurtar
madlar? Balan evresinde kutsallk hlesi bulunan bu putlar
niin krmadlar? Bugn, Batl oryantalistlere bakarak iay
bunlann gzyle gren ve rken ya da mahkum eden ve sula
yan Snn limler ve bizim kendi aydnlannz, sradan mater
yalist kiilerin, inanlan yolunda yle artc fedakrlklarda
bulunduklan ve lmle oynadklar bir ada, Safev ias ruha
nlerinin kitaplannm mukaddimelerinde ne dalkavuka baya
ptlar yarattklann gryor, kainat zerinde velayet sahibi olan,
tm nebilerden stn, ismet makamna sahip ve nbvvet ilmi
nin temsilcisi olan ia imamnn, zindanda, zgr olabilmek
iin onca acizlik ve yalvan ierisinde bulunduunu, dman
askerleri karsnda, su imek iin rica ve yakarta bulunduu
nu, cellat halifenin sarayna -para iin- iltimasta bulunduunu,
Karmn ve ocuumun gz, sizin balayc elinize dikilmi
tir. diye dua ettiini ve ad bilinmez bir Kureyli adamn ka
157
bul etmeyip hayatm feda ettii bir eyi kabul eden hasta bir
imam okuyor!
Siret ehlinin szlerindeki ihtilafla birlikte, bu rivayet sahih g
rnmektedir. Ben, mam ile Yezid arasnda byle bir grme
ve konumann gereklemediini dnyorum (nk Ye
zidin Medineye gelmesi olanakszdr). Tersine, bu grme,
konuma ve itirafn, biat almak iin Yezid tarafndan grevlen
dirilerek Medineye gelmi olan Mslim b. Ukbe ile mam ara
snda gereklemi olmasna ihtimal veriyorum.69 (!)
Bu rivayeti Biharda okuduum gecenin zerinden buuk ay
geti. Bu facia, bir an bile aklmdan kmad. Baka derdim ise,
bu rivayeti aktanp aktarmama konusunda tadm tereddtt.
Seccadm retisini yazm bir kalemi, azamet, letafet, dert ve
gzellikle dolu bu ruha ak besleyen bir yrei, bylesine ir
kin satrlar, Imam beri klmak ve ia ansiklopedisinde bir i
rivayeti olarak yazlan bu iin bir Emev siyas karalamas oldu
unu belirtmek iin bile olsa, nasl yazabilirim?
Baka bir teredddm ise, Allame Meclisye ihanet ettiim ge
rekesiyle eziyete hazir olmam gerektiiydi. Sonunda Allame
Meclis ile mam Seccadm zgrl arasndan kincisini se
meye karar verdim.
Benim yitirecek bir eyim yok. Niin susaym?
Kanlmaz olarak kendi kendinize soruyorsunuz: mam tant
madaki bu eliki neden? Neden imam, gkte Allah ile ayn d
zeyde bulunduu ve Allahn dnya zerindeki velayetinin
imam iin de sabit(!) olduu sylenirken, yerde halifenin zayf
ve teslimiyet iindeki orta olarak tantlyor? Adalet ve zgr
ln sembol, sregelen cihadn rehberi olan ve hepsi zulm
le savamda ya zehirlenen ya da katledilen masum byk ia
imamlan neden Safev ias ekolnde, sradan bir iye bile ya
kmayan irkinlik ve aalkta, halka tantlmaktadr?
69 Allame Meclis, Bihrul-Envar, c. II, s. 4 0.
15 8
ia imam Gerek Fedeki geri verin. diye zorba halifenin ya

kasna yapan kimsedir. Halife, Fedeki size geri veriyorum.
der. mam, Biz gerek Fedekimizi istiyoruz." diye belirtir. Ha
life ararak sorar: Gerek Fedek neresi? mam aklar: Sizin
gasp ettiiniz gerek Fedekimiz, Kuzey Afrikadan Hindistann
dousuna kadardr.(!)
Ne demektir bu?
Yine ia imam, o byk dnceli, zgr ve zayflk kabul et
mez insandr ki birka binek hayvan bulunan ve bunlan ba
kalarna kiralayan arkadalanndan biri, Halife Harun, haclarn
yolculuu iin hayvanlarm kiralad. diye bildirilince ona iti
raz eder. Adamn sorusuna cevap olarak yle der imam: Sen
halifeyle iin bitiminde cretini ondan almak zere anlatn.
Kukusuz, i bitip de istediini alncaya kadar halifenin iban
da kalmasn gnlnden arzuluyorsun. Bu ise bir zalimin baki
kalmas iin birka gn sre istemektir! Byle bir imam, Safe
v ias neden bu denli aalar ve zorba halifeler karsnda
gsz ve teslim olmu olarak gsterir?
kanmda bulunmak ve bu soruyu cevaplandrmak yerine sa
nrm, Safev ias kitaplanndan birine dayanan bir metin, en iyi
cevap olacaktr. Bu metin, nl Biharl-Envr yazan Allame
Meclisnin, bir dua kitab olup ruhun tezkiye ve tasfiyesine, in
sann Allahla konumasna, kulluk ruhunun gelitirilmesine ve
tevhide aynlm bir eser olan Zadul -M eada yazd mukaddi
medir:
Rahman, rahim Allahn adyla,
Hamd, ibadeti dnya ve ahirette mutlulua ulamak iin
bir vesile klan Allahadr, lnsanlann efendisi Muhammede, yolunun nderleri olan soyuna salt olsun, imdi,
hatal kul Muhammed Bakr b. Muhammed Tak, Allah
onlarn kusurlann imanl ve ruhan kardelerin saf ruh
larnn levhasna balasn, belirtir ki an yce olan Al
lah, cehalet ve dalalet vadisinde kaybolmulann hidayeti
AL ASI SAFEV ASI I A ERATI
159
iin saadete ulama yollarnn en ereflisi ve en kestirme

si olan oru, namaz ve ibadet yolunu kararlatrmtr.
Allahn Rasul hazretleri ve doru yolun imamlanndan
(Allahn salat onlann stne olsun) birok dua ve fiiller
nakledilmitir, ki dua kitaplan onlarla doludur. Bu hiz
metkar ise, Melikul-Gaffarn selam onlara olsun, imam
lardan gelen haberleri Biharul-Envard a irad eyledi. Hal
kn ou iine, eitli dnya ileriyle uramalar nede
niyle onlann tahsili ve onlarn hepsiyle amel etmeleri
mmkn olamamaktadr. Bu sebeple, yl iinde yaplan
amellerden, faziletli gnlerden, mbarek gecelerden ve
onlardaki amellerden bir seme yaparak, ki gnlleri ra
hat olsun sahih ve muteber olarak varit olmutur, bu ri
salede irad eylemek istedim. Bylece, halkn geneli onla
nn bereketinden mahrum kalmam olsun. laveten, bel
ki bu si kulu mafiret duasyla anarlar. Bu eseri ZadulMead olarak adlandrdm. Umulur'ki Allah bizi, doru
yola ulatmr; onlan da irat olmularn yoluna ulatrr.
Bu risalenin bitii, bu acele iin balang ve sonu, zama
nn sultanlannn efendisi, dnemlerin hakanlannm serveri, millet ve din sayfasnn irazesi, Seyyidul-mrselinin torunlanmn seilmii, Mustafav gl bahesinin su
yu ve rengi, Murtazav soyun gz ve , hizmetisi
Cem olan sultan, meleklerin hizmet ettii hakan, keskin
klc kafirlerin balan iin yokluk diyanna akan bir ne
hir, ate yadran klc, muhaliflerin ve doruyla arpanlann hayat harmann tututuran bir ate olan ve du
aclarn elleri, yceliklerinin artmas iin saraynn yce
liinin eiinde olan ecaat sahibi l Hazretin adalet
meyveleri veren devleti ve saadet getiren saltanat zama
nna rastlar. O, boyanm el ile uyum iindedir. Pak ni
anl suflerin haykr, senin ebed devletinin srekli
duasn mmldanmakla Sidretulmntehanm blblleriyle
srdatrlar. Kin knndan kartlk klcm eken herkes,
st gibi sallanr. Nifak aynasn karsnda tutan her-
160
AL ERATI I ALI ASI SAFEV ASI
kes, kendi lmnn yzn onda grr. Kahr alnnn

kr, ileri balanmlarn ba dmn aar. De
niz misali cmert olan el akl, perianlarn emeller
tarlasnn bulutudur. Millet ve din kurallarm tesis eden
dir. Thir atalarn eriatn yaygmlatrandr. Yaratlmla
rn sma olan dergahnn havuzlan zamann sultanlannm dudaklannm pyle doludur. Dnemin hakanlan onun izzet ve celalinin saraynda Ey aziz, biz darla
dtk! nidasyla konuurlar. Yani bu risale, en byk
sultan, en adil, en cmert hakan, padiahlann ihyacs,
millet-i beyzanm kaidelerini ykselten, sultan olu sul
tan, hakan olu hakan, ah Sultan Elseyin el-Musev elHseyn es-Safev Bahadr Elan (devletinin bayra hep
ykseklerde olsun ve dmanlan kahrolsun) zamannda
myesser oldu. Bu risale, kullann mit balad dergha
armaandr. Umulur ki sultann erefli tabiatlannca mak
bul grlr ve yce hazret bu risaleden yararlanrlar. Al
lah, baanya ulatmc ve yardm edicidir. Bu kitap, on
drt blme aynlmtr.
Bat Hristiyanl ve Safev ias, Kerbelda Bir Frenkli

Safevlerin Hristiyanlkla ilikisi aktr. Her ikisi de Osmanl
ynetiminde byk bir imparatorluk oluturmu bulunan ve
Avrupay tehlikeye atan slam lkelerinin evrensel gcne kar
ibirlii ve. elbirlii ierisindedirler. Sonuta sarayn propa
ganda oda -Safev ruhanlii- kanlmaz olarak siyasetle
uyumlu bir ekilde, ilii Hristiyanla yaknlatrmak duru
mundadr. Nitekim Safev ah, Hristiyanln honutluu iin
Culfa Hristiyanlarn rana g ettirip bakent kysnda onlar
iin Culfa adnda kk bir mstakil ehir kurar. Onlan taltif
ederek korunmalar ve dinsel zgrlkleri iin bildiriler ve
emirler kartr. Safev mollas da Hristiyan unsurlann ve hat
ta ahsiyetlerini olumlu ve sevimli personajlar biiminde Kerbela taziyesi, imamlann hayat, evliyann keramet ve menkbe
leri adna yaplan piyeslere sokar. Nitekim kravatl ve gzlkl
161
bir adam, Frenkli, Avrupal Hristiyan ya da Nasran! adyla

Kerbela sava alanna soktuunu grrsnz. Hem de ne naze
nin bir Avrupal! Yezid ve arkadalanna ne kadar da kt sz
ler syler; Ehlibeyte kar yaplan zulmden ne kadar ac du
yar. O, yasldr ve Hseyinin yasn tutanlarla dert ortadr!
Buna benzer bir eyi gren herkes, elinde olmadan iinden y
le der: Bu Avrupal Nasrannin kpei, bu Ehlibeyt katili kt
Snnlerden daha iyidir! Bu oyunun ynetmeni de byle bir
yargnn olumasn ister!70
iann Garpzedelii
Safevler, srekli olarak yer altnda savam olan ilik hareke
tini i bana getirdi. Onu toplumun ak sahnesinde balkona
kard. Ama, Iranl i aznlk, hibir zaman, tarih boyunca
mstakil bir toplum oluturamad, li Bye ynetiminin ksa
dnemi ve Serbedriler gibi geici ynetimler dnda hibir za
man bamsz olamad ve toplumsal grnm kazanamayarak
takiyye altnda yaad iin henz nasl ve ne gibi toplu form
larda ve genel grnmlerde grneceini bilemez. Toplumsal
sembol, alametleri ve trenleri yoktur. Safev rejiminin bunla
ra ihtiyac olduu srada bir eyler yapmaldr. Bu i ok basit
e gerekleti. Resm bir vezirlik makam olutu. Ravza Oku
ma ileri Veziri adyla bu ileri dzenlemek iin bir kii grev
70 Safev ias ruhanlii, zellikle, kt dnceli ve Ali (a.s) soyuna dm an
olan bir aznlk olan Nsbleri (bugn ise Vahhabileri) btn Snnlerin ye
rine oturtm akta ve konudan haberi bulunmayan iaya bu ekilde tantm ak
tadr. Bu yzden Iranllar, rnein Msra gidip randa tekini bile bulam adk
lar Ehlibeytle ilgili onlarca kitab, zellikle de Zeynepin kabrini -ki o, m uh
temelen im am Hseyinin kz kardei byk Zeynep olmaldr- Msrllarn,
kendilerine ziyaret yeri yaptklarn o byk salonun nam az klanlarla, ziya
retilerle dolup tatn ve hatta halkn, llerini bile Zeynepin haremi ev
resinde dndrdklerini grdklerinde, bu ne demek, diye armaktadrlar.
Oysa Safev ruhanleri, tm Snnleri Ehlibeytin dman, Alinin faziletleri
nin inkarcs, Hseyinin katili ve Zeynepin esir edicisi olarak tantyorlard!
Ayn biimde Emev Snnlii ruhanlii de Aliyyullhleri, btn ilerin
yerine koyar ve Ehlisnnet halk kitlesine, btn ileri Aliyyullh ve mrik
olarak tantr.
16 2
lendirildi. Bu, Ravza Okuma leri Veziri, ilk Bat armaanlarn

16. ve 17. yzyllarda rana getirdi. Bu ie rann Batyla ilk
kltrel temasdr. Kimilerinin syledii gibi, 19. yzylda ve
matbaann, elektriin, gazetenin ve darlfnunun rana girii
ve Hci Eminuddarb ve Emir Kebir ile balamamtr bu temas!
Ravza Okuma ve Taziye leri Veziri, Bat Avrupaya gitti (ki o
sralarda Safevlerin onlarla ok yakn ve gizemli ilikileri var
d) ve orann din! trenleri ve terifatlaryla ilgili olarak incele
me ve aratrmalarda bulundu. Hristiyanln gelenekler, toplu
din trenler, gsteriler, programlar, Mesihin, havarilerin ve
Hristiyan tarihinin ehitlerinin musibetlerini dile getirme gibi
unsurlardan birounu, aynca bu din mahfillere ve kiliseye z
g dekorlan, bu trenlere zg aralar iktibas ederek hepsini
rana getirdi. Burada, Safev rejimine bal ruhanlerin yard
myla, bu formlar ve gelenekleri ilie, ilik tarihine ve rann
din ve ulusal karlarna uyarladlar. O Avrupa Hristiyan ka
lplarna Iranl i ierii kazandrdlar. yle ki anszn randa,
hibir zaman ne Iran milletinde ne slam dininde ne de ia mez
hebinde gemii bulunan tam anlamyla yeni semboller, tren
ler ve gsteriler olutu. Taziye, din kahramanlarn canlandrl
mas, sancak, kubbe, tahtrevan, perdedarlk, kilit kapama, zin
cir vurma, kl vurma, mzik, zil alma, taziye okuma ve m u
sibet hanlk ve toplu alama gibi zel ve yeni protokollk
trenlerin hepsi ekil olarak Hristiyanlktan alnmtr. Ona ai

na olan herkes, bunun taklit olduunu rahatlkla tehis edebi
lir.
Hristiyanlarn yas tutma trenlerinin temeli, ilk Hristiyanlk
hareketinin ehitlerinin hayatlarnn canlandrlmasna, irk ve
kfr ynetimleri ve Sezarlannm vahi imparatorluu ve onla
rn komutanlar dneminde bu kimselerin mazlumluu ve ehadetinin temsiline dayanmaktadr. Aynca havarilerin biyogra
fisine, zellikle de Meryem trajedisinin, faziletlerinin, keramet
lerinin, ilelerinin ve masumluunun anlatlmasna, hepsinden
nemlisi sa Mesihin kanl hatrasnn ihyasna ve kendi kav-
163
minden (Yahudilerden) ve zalimlerden (acmasz BizanslIlar

dan) grd ikence, zulm ve glklere katlan, passions, yani musibetler ad altnda dile getirilmesine dayanr. Bu
trenler, program ekilleri, gsterim ve anlatmlar, Safevler ara
clyla taklit edilip alntlanarak iann zel tarihinin hizme
tinde, Ehlibeytin, Fatma Zehrann, zellikle de imam Hse
yinin, onun ailesinin ve arkadalanmn ehadetini anlatmada
kullanlmtr.
Kilit vurma, dvnme ve zincir vurma, imdi bile ayn ekilde
byk Mesihin ehadetinin yl dnmnde yaplan Lourdesda gerekletirilir. Bu yzden, slm bakmdan bu ameller
mahkum edilmesine, gerek slam limlerinin onu yalnz onay
lamamakla kalmayp ona cidden kar olmalanna ve onu eria
tn bilimsel llerine aykn bulmalanna karn, bu iki
yzylda srekli olarak gerekletirilmektedir. Bu ise, artc
olmasnn yannda benim, bu trenlerin gerek ruhanliin de
il, siyasetin rn olduu yolundaki grm aydnlatmak
tadr. Bu, unu da gstermektedir ki bu cokulu, kurumlam
ve ok gl gsteriler, yzde yz din ve i olmasna, imam,
peygamber soyu, Alinin velayeti ve din ak adna gerekleme
sine karn i limlerince benimsenmemitir. Hatta limler, o
unlukla onun karsnda takiyye etmiler, ak ve ciddi bir kar
koymadan ekinmilerdir. Bu ise, hkmet gcnn ve siya
sal maslahatlarnn, bylesi tren, eylem ve iarlan limlere zor
la yklediini aa karmaktadr. Bu ii evirenler de gerek
i lim ve fakihinin onlan onaylamadnn az ok bilincinde
dirler. Fakat Bu ak iidir, eriat ii deil. sz altnda kendi
lerini limin fetvasnn bandan kurtarmlardr. Bu ba halka
lardan birine bir limin, Bu iler eriat llerine uymaz. de
mesine karlk, o ba halka yle cevap vermiti: Beyim, yln
on bir aynda biz sizin sznz dinliyoruz. Bir ay da siz bize
kulak verin. Bu i, mstehap, mekruh, helal ya da haram deil.
Ali sevgisinin ve Hseyin aknn sarholuudur. Aura, bizi de
li ediyor, kanmz coturuyor. Gnlmz, kendimizi atee at
16 4
mamz arzuluyor, imam Hseyinin yeri, Allahn yerinden ay

rdr. Eer Allah bizi, Hseyinin aknn gnahyla cehenneme
gtrecekse evk ve krle kendimizi atee atarz; brak bizi
yaksn.... Bu tr akl yrtme ve duygularn, slamn akl man
t ve bilimsel ia ile bir ilgisinin olmad aktr. Tamamen ta
savvufun dili ve an duygulann rn olup dorudan doru
ya veya da dolayl olarak tm Safev hareketinden beslenen,
dnemin ajansln, rtkanln ve radyoluunu yapan ve
bilimsel havzalardan ok Safev sarayna bal bulunan avam
dan dervilerin, airlerin, mevlithanlann, hatiplerin ve teblicilerin gelitirdii eyler olduu ortadadr. Ben bugn, byk bir
i mtehit, fakih ve limin, minbere kmay, tebli etmeyi,
mahfillerde, tekkelerde ve mescitlerde konumay kendi maka
m iin bir eksiklik saydn ve basitlik olarak algladn d
nyorum. Minberlerin, hkmet odaklannm propaganda tri
bnleri olmas ve minberde konuanlarn ilim ve ruhaniyetin
deil, siyasetin szcleri olmalan, bu dnemin yadigndr. Bu
trenler, ounlukla, gelenee ve hatta er hkmlere aka
ters dmektedir. Mslmanm ve iann imamlara, Peygam
berin soyuna ve zellikle Peygamber ve imamn haremine gs
terdii sayg aktr.
Ayn zamanda ebih/dramlarda tra olmam bir erkek, Seki
ne ya da Zeyneb olup sahnede grnverir. Ya da ilm bakm
dan onca kerih ve haram saylmasna karn mzik, ebih ve ta
ziyede korunmutur; Hristiyanlktan geldii ortadadr. ebih,
taziye ve naa, Yedi Misterler (7 Mysteres) ve Miracles tren
lerinden, sann naamn ha zerinde temsili, onun oradan in
dirilip defnedilmesi, ge ykselmesi vs. gsterilerinden kr
krne taklit edilmitir.
Toplu atlar, tam anlamyla kilise korolarn anmsatr. zel bir
ekli bulunan ve tekke kaplarnn, kaidelerin ve kitabelerin
zerine aslan ve zerinde genellikle Cd, Muhteem ve baka
larnn iirlerinin yazl bulunduu siyah perdeler, hi abartma
sz kilise trenlerindeki perdelerden taklit edilmitir. Din tem
165
siller, imamlarn suretlerinin yapl, dmanlarn ve halk ara

snda canlandnlan Kerbela olaylarnn resimlendirilmesi, Hris
tiyanlktaki portre yapmndan esinlenilerek ortaya konulan
eylerdir. Hatta ressamlarn slubu da ayndr. Oysa suret yap
m, bizim dinimizde mekruhtur. Hatta bir hle biiminde
imamlarn ve Ehlibeytin ba evresinde grlen nur, tam bir
taklittir. Belki de bu, eski randaki tannsal nur/fere-i izedi ve
tanrsal parlaklk//uru-; yezdanile izah edilmitir.
Bu resm terifat ve trenler ve zellikle toplumsal ve resm yas
trenleri, Avrupa Hristiyanlnn musibet piyeslerinden ve
temsillerinden taklit edilmitir. Hatta kimi zaman bu taklidi o
denli acemice yapmlardr ki Hristiyanlarn din trenlerde
gruplann nnde tadklan ha da Safevler, en kk bir de
iiklik bile yapmadan rana getirmilerdir. imdi bile Hristi
yanlktaki sembolik ve din ekline bakmakszn bunu gruplann
nnde tamaktadrlar. Yas trenlerinde dvnen her grubun
belirgin alametinin bu ha, yani ceride olduunu herkes grr.
Bununla birlikte, bunun ne iin olduunu kimse bilmez. Onu
yapp tayanlardan hibir ey bulunmamasna, bu ceride hibir
ie yaramamasna karn bir grubun btn ahsiyeti, bykl
ve vnc bu cerideye baldr. Davalar ceride zerinedir. Bir
grubun deeri, itiban, grkemi, fedakrl, iman ls ve din
cokusu, ceridesinin byklne, arlna, gzelliine bal
dr. Ceride, yalnzca ekil olarak ha deil, ayn zamanda anlam
olarak da hatr. Ha/ceride, adyla birlikte Dou Avrupadan ve
Latinceden Farsaya girmitir. nk ceride kelimesi, ne Farsada ne de Arapada bu ekliyle hibir anlam tamaz.71 Dou
Avrupada, talyada ve Katolik kiliselerinin ounda bulunan ve
herkesin grd dekorlar, rtler ve perdeler ayn ekliyle
rana girmitir. Mescidin, bu yeni trenleri ve demeleri kabul
etme olana bulunmadndan ve bu iler iin yaplm olmad
ndan, tekke adyla, bu ilere zel yaplar kuruldu.
71 Bence ceride kelimesi aslnda croix kelimesinin Farsa telaffuzudur. Croix ise ha anlamna gelir. C harfi talyanca ve Latincede cim harfinin ver
dii sesi verir.
16 6
Mescit Korkusu
Mescit, mmette simf birliinin tezahrdr. Tm dnemlerde,
az ya da ok snfsal dzeni -Dou ve Batdaki kadar olmasa bi
le- korumu olan slam toplumlarnda bile mescidin, snflama
kart bir yn vard. Mescit, ihtilaf snrlarn, toplumsal ayr
lk ve elikiyi ortadan kaldryor, kaytlarn, balarn ve snfla
rn ortadan kaldrlmasn, eitlik ve kardelik eklini, ortaklk,
birliktelik, birlik ve alak gnlll, aynlma ve bireysellemenin engellenmesini herkese yklyordu. Mescidin toplumsal
ynnn asl izgilerini, Peygamberin ahs ylesine belirgin ve
gl bir biimde resmetmiti ve zellikle slam btnln
ve aynca Mslman toplumu, hatta kendi kiisel hayatn bt
nyle mescitte ve mescit zerine kurmutu ki halk kart olan
Emev, Abbas, Gazneli, Seluklu vs. dzenlerinde ve hatta s
lam kart glerin sultasnda bile mescidin bu yzn ortadan
kaldramamlardr. Bu yzdendir ki onun yan banda zaviye
lerin yaygnlatrlmasna yneldiler. yle ki Seluklu dnemi
ni zaviye dnemi diye adlandrmlardr. rana saldrda mes
citleri atlarna tavla yapan Turul ve Cengizin bile zaviyelere ve
zaviye ehline byk bir sayg gsterdiklerini gryoruz. Srek
li olarak zaviyeler, nezirlerle, vakflarla, terifatla, dnyann her
kesinden kutup ve abdallarn gelmesiyle, nl konuklarn
arlanmasyla, han ve hakan gibi byk ahsiyetlerin, hatta on
lann ailelerinin buralara giriiyle mreffeh ve bayndrd. Mes
citlerse, kk bir kye gelen, harcnn verilmesi, arlanmas,
yceltilmesi ve sayg gsterilmesi gereken, ama kimsenin onun
la bir alp verecei bulunmayan byk bir bilimsel ahsiyet gi
biydi. Mescitler, Allahtan ekinildii iin koruduklan ve harc
n dedikleri, iinde ini, mimari, mermer, kandil ve hal bulu
nan grkemli ve saygn binalard. Ama bunlar yalnzca sevap
iindi. Yani, lmde ie yaryordu, hayatta deil; kurucusunun
iine yanyordu, halkn deil. nk mescit, Allahn evTdir,
halkn evi deil. Allaha yardm iindir; bu nedenle sultann
evi gibi ve teki tanrlarn eviyle ya da Tanrnn teki evleriyle
167
boy lr klmak iin atsn altn, duvarlann ini yapar, ey

vannn damn alyla ileriz.
Bu yzdendir ki iktidarlar, mescidi korumak, hatta byk bir
yceltme, sayg ve mamur tutmakla korumak, ayn zamanda da
onu terk edilmi brakmak, ilevsiz ve fel klmak zorundayd
lar. Bu iki eliik roln bir araya getirilmesi nasl olabilir? lk
nce, Kuranm aka buyurduu72 mescidin tamirini, onanm
anlamna, hatta daha fazla cmertlik, daha fazla ihlas ve daha
byk himmet gstererek, mescit binas imar etmek anlamna
aldlar. Onu, parlak, aydnlatc, evreyi stc bir merkez gibi,
faal ve diri tutmak ve toplumun vcudunun mihveri, oda ve
kalbi klmak deil, tersine, bir grubun sanatlnn ve zevki
nin tezahr olan bir mze, bir ehrin, bir ulusun, bir tabaka
nn, bir snfn ya da din bir frkann, bakalar karsnda yzsuyu, bir toplumun ruhunun sembol, ne dostun gzn ay
dnlatan, ne dmann gzn kr eden gzelliin, azametin,
zenginliin ve sanatn sembol durumuna getirmek amalan
mtr. Bakaca hibir ey yoktur. Avam iinse bu kadar yeterlidir. Bylece onun kafas Allaha kar huzurlu olacak; mtevel
lilere, yaygnlatnclara, slamn hamilerine, slam iin hizmet
edenlere iinden teekkr edecektir. slamn yzsuyunun te
min edildiini ve Allahn evinin mamur klndn vs. gre
cektir. Daha ne istesin? Baka bir ey istersen Behet-i Zeh
raya73 git! Mescit, slamn semboldr. eyh Ltfullah Mescidine, ah Mescidine, Mescidul-Hamraya, Emev Mescidine
vs. bak. Biri, yumurta akyla kanlm amurdan yaplm inile
riyle Peygamberin Medinedeki mescidinin yz kat deerinde
dir! Kim demi slam geri kald, iman ve ihls zayflad diye?
lk slam ruhunun onu sslemekten kand mescidin, sanat
ve altn evi, gzellik ve ssleme mzesi durumuna getirildiini;
72 Allah'n m escitlerini ancak Allah'a ve ahiret g n n e inananlar tamir ederler.
(9/Tevbe Suresi 18). Kuranm tamir kelimesinden am ac, kelimenin mescit
yaps kurm ak anlamn da ieren Farsa anlam deildir. Mescidin tamiri,
bu merkezi hareketli klmak, enlendirmek, diri, faal ve bayndr tutmaktr.
73 Behet-i Zehra: Tahrandaki byk mezarlk (ev,),
16 8
ama slam ruhunun altn atlarn altndan kp gittiini; krk

lambal kandillerin, grkemli ardaklarn arasndan uzaklat
n ve buralara dinler ruhaniyetinin74 tandn ve orada yer
letiini gryoruz. Yeni ev sahibi, artk, Allahn kendisi olan
eski ev sahibi ve ailesiyle, yani halkla bir arada bulunamazd.
imdi saray olan bu mescitten, Allah ve halk gitti. Fakat o, her
ikisinin de temsilcisi olarak oraya yerleti; her ikisi adna da ko
nuur oldu. artcdr ki ailenin bayla aile yeleri ve ahalisi
arasnda vasta oldu. Bunun tarafndan ona, onun dilinden bu
na mesaj gtryor, mesaj getiriyordu, ii bundan ibaretti ve
buras da i yeriydi. Peygamber dneminin mescidi ise bo
yutlu bir evdi: Hem mabet hem okul hem de halkn serbest parlamentosuydu mescit! Sonralarysa grkemli ve boyutsuz bir sa
ray haline geldi!
Tm bunlarla birlikte, ynetimler, ister Safevlerden nceki d
nemde olsun, ister Safevlerden sonraki dnemde olsun, srek
li olarak mescitlerden rkp korkmulardr. Tarih de bunlara
hak verir. nk btn ayaklanmalar mescitlerden balamtr.
Hatta Merutiyete baktnzda da orada mescidin roln gre
bilirsiniz. Arkadalanmdan (Fransadaki eski tranl renciler
den) birinin Tarihsel ve Siyasal Deiimlerde Mescidin Rol
adn tayan bir doktora tezi vard. nk Mescitte dnya s
z sylemek haramdr. diyerek bugnk ekline getirip faali
yetten uzaklatrmalarndan ve onu bir terk edilmi mabet ha
line getirerek fel etmelerinden nce mescit, toplumun beyni ve
kalbi olan faal ve hareketli bir merkezdi ve ehrin vcudunda
arpyor, hareket, hararet ve hayat oluturuyordu. nk mes
cit, Peygamberin kurduu ve sonra slam tarihinde de srd
gibi kilise, deyr ya da atekede gibi sadece bir mabet deildi.
Ayn zamanda hem bilim, tartma, retim ve bilimsel dn
ce merkezi hem coku yeri ve hem de siyasal, askeri ve toplum
sal konulann gndeme getirildii bir aland. Hem gayriresm ve
doal bir parlamento hem halkn zgrce topland, eitli
toplu gruplarn oluturduklan ve zgrce tartmaya, syleme 74 Frsatnz olursa K evird ek i Mabed" makalesini okuyunuz.
169
ye giritikleri bir Hydepark hem de iinde, sz ve mesaj olan

herkesin bunu halka ulatrabilecei tribnlerin bulunduu bir
halk evi" idi. Bu yzden Allahn evi ve halkn evi adn da
tamaktadr.
Bu yzden slam Bilim'de. deindiim gibi mescit, hem Mesihin
mabedi hem Eflatunun akademisi hem de Roma senatosu idi.
Halk ynlar, onunla yle ili dlyd ki ortaya kan her olay
da kendiliinden, herhangi bir an olmakszn mescide kou
yorlard. Yine bu yzden halkn ou arasndaki hareketlerin ve
sraylarn merkezi, kitlenin faal ve zgr merciiydi mescit.
Ynetimlerin ondan korkuya kaplmalar, onu faaliyetten d
rmeye almalan bu yzdendir. Kapsn kapatamadklan
iin, sorumluluklarn ondan aldlar ve onun ilerliini azaltt
lar. Bu yzden, S^fevlerden nceki Snn ynetimler, zaviye
ler kurdular ve onu mescit karsnda toplum iinde oalttlar.
Kendi katlmlaryla, nezirlerle, yemeklerle, vakflarla, oka
yceltme ve bytmelerle onu enlendirdiler. Safevler dne
minden balayarak, i ynetimleri bu zel trenlerin yaplma
s iin mescitten ayn (!) tekkeler kurdular. Yine mescit, souk,
bo, cokusuz ve hararetsiz kald.
Ama Safevler, suf olmalar ve Safev iasnn boyutundan
birisi tasavvuf olmas nedeniyle tekkeleri de en ve revata tut
tular. Sonunda zaviyeler sekinler iin, tekkelerse avam iin
kullanlr oldu. Ya mescit? Hi; Tann iin grkemli bir saray!
Taklit ve Yas Tutma

unu hatrlatmaya ihtiya olabilir: Bu eletiri, ne yas tutma
;sasma, hatta ne de taklit esasna dayanr.
Taklit, eer bilinli, mantkl, inan dayanaklanyla uyumlu ve
toplumsal bir ihtiya olursa ileri bir itir; bir tr bilgi edinme
ve renimdir. Hatta ilerleme, yetkinleme etkeni ve takliti
nin aydn ve aklc olduunun gstergesidir. Bugn, Batnn de
neyimlerinden ve yeni teknikten sadece toplumsal, ktisad ve
bilimsel hayatta deil, slm aratrmalarda, dncenin ve di
170
n inanlann ortaya konulmas ve kendi bilimsel, kltrel so

runlarmzn ihyas ve gndeme getirilmesi yolunda bile yarar
lanmamz gerektiine olan inancmz, bundan baka bir ey de
ildir. u anda, gnmz dnyasn ve kendi toplumunu tan
yan, din konusunda bilinli dnen din aydnlarnn ou, te
levizyon, tiyatro ve sinemay Batdan alp kendi dnce, kl
tr ve dininin hizmetine sunmann ve bylece tebliin nfuz
derinliini ve etki alann artrmann yollann aramakta, bir
yandan da tebli eklini zamanla uyumlu klmaya almakta
dr. Bu, ileri ve mantkl bir taklittir; bilincin ve farknda oluun
gstergesidir. Safevlerde eletirilebilir olan taklit ise bilinsiz,
uyumsuz ve avamca taklit olup hatta kimi zaman resmen slam,
zellikle de ia ruhuna, ynne ve hatta hkmne terstir. Bu
taklidi trenler, terifat ve sloganlar mecmuas, taassubun, tef
rika ruhunun kkrtlmas ve siyasal frkaclk programnn ger
eklemesi ynnde halk arasnda kullanld. Sonuta, bu ekil
lerin ve eylerin tm yalnzca duygulan kkrtyordu; ama ta
nma, bilin ve ia halknn uyandmlmas alannda, zmle
me, tefsir, inan gereklerinin aydnca aklanmas ve ekillen
dirilmesi, Kerbela bakaldrsnn felsefesi ve etkileri ve bu b
yk kiileri ve bu artc kyamn daha da byk olan hedef
lerini tantma yolunda hibir rol stlenmiyordu. Safevlerin he
defi, yalnzca halkn taassuplann ve bilinsiz duygulann hare
kete geirmek, kk bir amel iin, hatta bir ibadet iin, yap
c, retici bir iz ve mantkl bir karm ve sonu arayan s
lamn deil, Hristiyanln slubunca din karnavallar ve tari
h trajediler dzenlemekti.
Bu biimsel ve duygusal trenler, halkn, gerei tanmaktan,
ilik ekolnn ve Kerbela inklabnn felsefe, ruh ve hedefleri
zerinde dnp mtalaada bulunmaktan gafil kalmasna bir
arat. nk hibir cehalet, yalanc bir bilgi duygusu kazanm
olan halkn cehaletinden daha ar olamaz. nk Muharrem
ve Safer aylan boyunca srekli olarak Auradan sz edip Hse
yine alarlar. teki on ayda da onun menkbelerini ve bana
171
gelen musibetleri yinelerler. Kerbelay ve Kerbela kahramanm

tandklanna dair yalanc bir duyguya kaplrlar! Safevlerden
nce, hatta ia imamlan (rnein altnc imam) dneminden
beri iada bir gelenek olan yas tutma esas da ileri bir gelenek,
hatta tkanklk, skut ve halifeliin vahet ve dmanl dne
minde devrimci bir gelenek saylyordu. Bu esasn bireyin ima
nnn gelitirilmesinde, ahlak ve duygusal ruhun yceltilmesinde tad ve benim de Fatma Fatm adr 75 adl kitabmda ge
nie szn ettiim derin ve retici etkisinden baka, yne
timlerin, baml ruhanlerin, ynetimlerin cretlisi olan tarih
ilerin, yazarlann ve vaizlerin yardmyla Kerbela olgusunu s
lam tarihinden silmeye ve bu ebed hayat balayan devrimci
cokuyu hatralarda ldrmeye ve unutturmaya abaladklar
bir dnemde bu gelenek, dnsel, toplumsal ve hatta siyasal
alanda halkn, halk iin maslahat, sahte, tasarlanm, gzel ve
hoa bir tarih hazrlamak isteyen rejim ile bir tr daim sava
yd. Sz konusu rejimin hazrlamak istedii tarihte hibir ola
an d, anormal ve slam d olay, kt bir cereyan ortaya k
mamt; aslnda hibir eyden haber yoktu ve hibir ey olma
mt!
Safevlerinkinde sz konusu olan ey ise, birincisi, yas tutmann
takliti ekilleri, ynleri ve kurallandr. kincisi, bu kullanm ve
taklitte, kendi ynetimlerinin karlan ynnde, halkn bilin
lenmesinin ve iliin tannmasnn tersine bir ynde izlenilen
siyas ve saptmc bir hedeftir.
iliin Yn Deitirmesi
iliin ruh ve yn, iliin bamszla kavuup zafere ulan
ca, g elde edip yazgsna ve toplumuna egemen olunca dei
iklie urar, ama durur. Aklamaya frsatm olmad iin bir
rnek sunmakla yetiniyorum. Siz bu olayn zetinden onun
kapsaml eklini okuyabilirsiniz. in zeti, on yzyl boyunca
75 Ayrca ia Tarihinde Hatra ve H atrlatanlara Rol adyla Iradda yaptm
mstakil konumaya baklabilir.
172
Hseyn bayran koruyucusu olan ve on yzyl boyunca hal

kn yan banda yaayan limlerin srekli olarak bu sre ie
risinde bozuk ynetimler iin tehlike kayna olmalar, ancak
yerlerini deitirip hkmdann yan banda yer almalanndan
balayarak her eyin deimesidir.
Dr. Ali el-Verd, Vuzus-Seltn (Sultanlarn Vizleri) adl kita
bnda yle diyor:
$ia limlerinin, Snn limlere kar byk bir ayrcalklar
vardr. Bunlar, asl olarak bamsz makamlar olup ktisad ve
toplumsal adan ne bir yerin grevlisidirler ne hkmet gc
ne ne de baka bir resm kuruma baldrlar. Tersine, mstakil
ve zgr kiilerdir; zellikle, ynettikleri, g kazandklar ve
sonu olarak da nfuzlarnn, makamlarnn, g ve haysiyetle
rinin ve hatta madd yaantlarnn, mal gelirlerinin kayna
olan halk kitlesine bal bulunduklar ktisad bakmdan bam
szdrlar. Bunun iindir ki Snn limlerin tersine (ki onlar da
devletlerinin eitli makamlan gibi hkmetin resmi grevlisi
dirler) ia limleri halkn iindedirler. Bu yzden, toplumbilim
zmlemesi, slam tarihi boyunca i limlerin rolnn, Sn
n alimlerin toplumsal rolyle nasl elitiini gstermektedir.
Bunlar, srekli olarak halkn iinde, halkn yan banda ve ege
men dzenin karsmdaydlar. Onlarsa, srekli egemen rejimin
bir parasydlar. Bundan dolay i lim, (hatta iyi niyet ve sa
dakat tamayan biri de olsa) halktan ve genelin dncesinden
hem madd, hem de manev olarak beslendiinden, halk tara
fndan kabul grmek iin yaantsn takva esasna gre dzen
lemek zorundadr; aksi takdirde yok olur. Hatta yle ki hk
met bile onu korumak istese bunu baaramaz.
Bundan dolay ia limlerinin zelliklerinden biri, onlarn tarih
boyunca egemen dzenle sreen bir atma ierisinde olma
lardr; teki zellikleriyse ak ve net takvalardr ki imdi de
bu ehreyi korumulardr. ia ruhanligi, bugn dnyada bulu
nan en takval ruhanliktir. yle ki toplumbilimsel bir bakla
ran talebesinden sz eden Vincent Monteil yle der: Bunlar,
173
proleterdirler. Yalnzca fikir iisi deil, fikir proleteridirler

ayn zamanda. Ayda on, yirmi ya da otuz tmene yaayan ve o
unlukla hibir maddi gvencesi olmayan bir talebe, niversite
talebesinden daha iyi ders okumaktadr. Bu bir fikir proleteridir
fikir iisi deil, ii genel olarak beden ve elle ilgili bir meslei
bulunan herkestir; terzi, ayakkabc, frnc, inaat, usta vs.
Proleter ise, bo ellerle ve belirgin hibir meslei olmakszn, ne
i yapacan bilmeksizin sokaklara den ve kendisine teklif
edilen her ii (havuzun suyunu boaltmak, kuyudan su kar
mak, cam silmek, bahe bellemek vs.) yapmaya hazr, ama k
rei olmayan, i ara gereci bulunmayan kimsedir. Marks, bu
kelimeyi, endstriyel kapitalizm dzenindeki iiler anlamnda
kullanmtr. nk bunlar, proleter gibi i ara gerecinden
yoksundurlar. nk sanayi dneminde i arac (fabrika), ive
renin elindedir, iinin elinde deil. Bu yzden, fabrikada al
an yeni proleter de sradan bir iiden daha yoksun, daha tut
sak ve daha smrlmtr.
Mecaz olarak, entelektel (ki biz Farsaya yanl olarak ruenfikr diye evirmiiz), retmen, yazar, evirmen, gazeteci, avu
kat, profesr, niversite rencisi, air, sanat vs. gibi beyin ve
beyin gcyle alan kimsedir. Bunlan fikir iisi olarak adlan
drmaktadrlar (el ve beden iileri karsnda). nk ii gibi,
kendi i gcn iverenin, sermayedarn, siyasetinin ya da idari
kurum yneticilerinin yetkisine verirler. Ama Vincent Monteil,
bizim talebelerimizi fikir proleteri diye adlandmr. nk fikir
iilerinden, yani toplumun tm entelektel gruplanndan daha
yoksundurlar. Bugnk ve gelecekteki yaaylannda fikri ileri
karlnda hibir toplumsal, idari ve ktisad gvenceleri yoktur.
Gelecekleri de (o dar, karanlk ve ounlukla da rutubetli, salk
sz, souk, havasz, konforsuz hcrelerde sknt iinde geen ta
lebelik yllanndan sonra) ansa, ikbale ve halk arasnda parlama
y bilip bilmemesine baldr. Bilgin bir dnr iin, hayatnn,
tehis etmeyi bilmeyen ve beenisi kt olan avamn tehis ve be
enisine bal olmasndan daha byk bir bahtszlk olamaz! Bir
174
yandan, sapmalann, muhafazakrlklarn, avamca eilimlerin ve

riyakrlklarn, te yandan da yoksunluklarn, hakszlklarn,
ezilmelerin ve facialann ounun nedeni budur.
Safevler dneminde bu ia ruhanlii (yine de kilise dzenle
riyle ve teki mezheplerin resm ve ruhan kuramlaryla kar
latrlamaz olmakla birlikte) ynetimin ve egemen kiinin yan
banda yer alr. ia mezhebi, burada yn deitirir. Mevcut
konum kart ia, mevcut konumla uyuan ia haline gelir.
Otorite karsnda bir g olarak yer alan ilik, bir g olarak,
bu kudretin yan banda ve arkasnda durur ve ona yandalk
eder! i ve rol de deiir: Mevcut konuma eletirel bir yakla
m iinde bulunan i, u anda yeni bir misyon stlenmitir; bu
ise izah edici roldr!
G sahipleriyle temastan srekli kaman ve yaygn i termi
nolojisini (ki hala dilimizde ve kltrmzde mevcuttur) izle
yerek g sahiplerini ve egemen snf unsurlarn hep zalimler
olarak adlandran i lim, zalimlerle temastan kaman bu ki
ilik, imdi aka bu glerin ibirlikisi, yardmcs ve yolda
olur. Bylece bu gler, kamuoyunun gznde de kt olmaz;
kt deildir!
Bunun fsit hkmdar olduu dorudur. li Kapuda Badat
halifesinin evleri gibi mzik aletleri ve iki koleksiyonu bulu
nan evler grdmz dorudur. sfahandaki Safev sultan
nn, Badattaki Abbas halifesi gibi ayn frkann mensubu ol
duu dorudur. Ama bu, i toplum ve vicdannn, onun istib
dat dzenine ve ahlk fesadna katlanabilmesine engel deildir.
Bizim ilm vn kaynaklarmzdan biri olan eyh Bah gibi
byk bir ruhannin, byk bir limin, bir i dehasnn, onun
la i birliki ve yolda olduunu grnce, dindar kitle kabul
edip katlanr! Niin? nk bu hkmdarn halifeler gibi yaa
d, halifeler gibi ynettii dorudur, ama yreinde Alinin
sevgisi vardr ve Hseyinin intikamn almaktadr (elbette fa
lanca Snn bakkaldan, aktardan). Tm bunlan tevil eder! Ni
in? nk rivayet vardr! Rivayet, Allahn kendisindendir,
kuts hadistir ve u anda da yaylmaktadr. Aliyi seven cennet
175
tedir, bana as de olsa. Aliye bugz edense cehennemdedir, ba

na itatkr da olsa.76
Gzel, Allaha si olan bu i hkmdar, Aliye sevgi besledii
iin annm olup cennete gider. O halde iki sistem oluuyor. Bi
ri Allahn, dieri Alinin sistemi. Birbirleriyle rekabet bile edi
yorlar. Yalnzca rekabet etmekle kalmyorlar; Ali kazanyor, Al
lah kaybediyor! Btn o terazi, kyamet ve adalet bir hi. Ali
sevgisi, asit gibi tm gnah ve kirleri silip spryor. Hatta
bundan da te. Grmyor muyuz yoksa gnah ilediini, kir
lendiini ve hyanet ettiini? Ama Kuranda Allah, ktlkle
rini iyiliklere dntrr diye bir esas vardr. Yani, Alinin ve
layetine sahip olan kimselerin ktlkleri iyiliklere dnr!
Dolaysyla, Aliyi seven kimse, eer akl varsa, gece gndz,
pisliklerden, hyanet ve gafletten gafil kalmamaldr; hireti iin
edebildiince ktlk stok etmelidir. Bylece iyilike dn
mesi iin daha ok kaynak toparlanm olur!
Buradan balayarak konunun bakalamakta olduunu gryo
ruz. Safev ias adyla yeni bir ey olumaktadr. Buradan
balayarak her ey bakalamtr. Szler yenidir, izahlar yeni
dir, ama kiiler yeni deildir. Yine Ali vardr; yine ayn Ali sev
gisi vardr. Yine ayn velayet vardr. Peygamber zamanndan bu
yana var olan ayn eyler, ayn esaslar ve inanlar olduu gibi
durmaktadr, ama baka bir ekle brnmtr. Aslnda bt
nyle nceki eylerin zdd olan baka bir durum ortaya km
tr. Ama ayn zamanda o kalplar ve kiilikler de korunmutur.
Birbirinden ayrt etmek gtr. Anlama ve tehis etme gl
buradan kmaktadr.
Her halkarda iki iliin bulunduunu gryoruz. Ali, mesel.
Onun insan hayatndaki btn temel etki ve deeri udur: Onu
tanmak Allah tanmaya vesiledir. Kalbi Allah akna gtren
Ali sevgisi ve bu hayatta amelde ve ruhta insann gnahlanm l
76 Sayn Slihnin eseri ehid-i C rid e ve. bendenizin ahsna reddiye olarak
Ensri Kumm tarafndan yazlan D if ez H useyn-i ehidimehid Hseyinin
Savunusu kitabndan nakledilmitir.
176
dren ve iyilii ktln yerine geiren Ali velayeti... Yani pa

raya kul olmu bir hain, yaltak bir faiz yiyici, Alinin gerek
velayetini anlayp yreinde, ruhunda ve akimda ona yer verir
se hyanet yerine hizmete ynelir, yaltaklk yerine ruh bam
szlna, ahsiyete ve bykle, faiz yeme yerine Ali gibi re
time ve ie ynelir, sknt eker ve halka hizmet eder. Safev iasnda ise ayn Ali, Allahn karsnda yer alr, Allaha ortak
olur. Yerin, gn, insanlann yaratlmasna kanr. Onun sev
gisi ise, bir an yreinde o denli iddetli olur ki onu cennet
lik klabilir. Ayn zamanda bu adam, Allaha si de olabilir.
Onun velayeti sayesinde ktlk hyaneti, iyilik hizmetine
dnecek ve hyanet, kyamette onun amel defterinde hizmet
olarak yazlacaktr.
Her halkarda iki tr ilik vardr: Birincisi, duygusal sevgi ve
buz ias ya da Safev ias; kincisi ise, mantk, zmleme,
bilin ve tanma ias ya da Ali iasdr.
Bir Baka Byk Dnm

Nasl ilik hareketten kurum ve dzerie dnr ve bir bi
linli dnce ekoln tanmaktan kaynaklanan i duygusu,
tarih kiiliklere kar bir sevgi ve buz duygusuna dnr
se, o dnemde lim de daha ok ruhaniye dnr.
slamda -zellikle hepsinden gl ve ak olarak ilikte- din
ahsiyetlerimize lim deriz. imdi de bu terim kullanlmaktadr.
limleri aralm., limler yle dediler. dediimizde
ama, din ruhanler, yani din ahsiyetlerdir. Din bilgini maka
m iin slm ve i terim, limdir; Hristiyanlk terimi ise ru
handir. Ruhan, Allah tanyan, takval ve annm adamdr,
ibadet eder; nefsi iyidir, aya hafiftir. Onun elini penin gnl
aydnlanr. Yznden nur damlar. Anlay kt da olsa sorun de
il. Bilinsiz de olsa nemi yok. Onda ruh vardr. Ruhun bilin
le bir ilgisi yoktur. Ruhu vardr onun. Ruhulkuds, ona hulul
etmitir!
Ruhulkudsn bir blm buradadr. Bu kutsallktr. Bu ru
hun hulul ettii kimse kutsaldr. Ama ilikte, slamn ilk d
177
neminde, sonra tarih boyunca ve imdi de i! dnrn zih

ninde din limi var olagelmitir.
Din limi, dini tanyan ve din uzman olan kimsedir. Din re
nim grm, din aratrmalar yapmtr. Dinin ruhunu, hedefi
ni, balann ve yasalann bilir. Nasl ki kalp uzmanmz, jeolo
gumuz, felsefe uzman bilginimiz varsa, bir din limi, din-bilim
ve slam bilim uzman da vardr. Fakih de bu anlamdadr.
Kuran da yle buyurmaktadr: Dinde fakihler olunuz (fkh,
ilim anlamndadr). Yani, Dinde derinlemesine dnn ve
onu bilinli ve doru tanyn! Burada, dini tanyn, diye herke
se seslenilmektedir, dinin hukuk hkmlerini ve ilm yasalann renin, diye deil. Fkh, slam bilim demektir. Fkh teri
minin daraltlarak ahkm ilmi, helali ve haram tanma bilgisi
ekline sokulmas yeni bir anlamdr. i lirriin yannda i li
mi olmayan bir ahsiyet meydana gelmektedir. iliin esaslann kendisine sorduumuzda bilmez. mamlarn kiilii, dn
celeri ve hayat konusunda bir ey sorduumuzda bilmez. slam
felsefesinden sz et, deriz, felsefe eriatla badamaz, der! On
dan, Ehlibeyt retisi esasna gre bir Kuran tefsiri dersine ba
layn, diye rica ederiz, aalayc bir tavrla buyurur ki bu i, f
zl kiilerin iidir. Byk bir ruhan makam iin tefsir bir utan
tr; hafiflik olur. Grmediniz mi, falan mbarek hazret, bir tef
sire balayp yazdklan tefsirin birka cildini basmlard. B
yk ruhanilik makamna ykselince Kuran bir yana braktlar
ve tefsirin arkas kesildi! Kendilerine, Artk neden tefsir al
manz srdrmyorsunuz? Kuran limne bir ekilde tan
mak isteyen herkesin iine yarayan bu gzel ve pek faydal tef
sirinizi neden anszn terk ettiniz? diye sorulduunda yle ce
vap ltfetmilerdi (dert yann ve evreden ve ruhanlerin d
nce biiminden duyduu rahatszl ifade eden bir edayla):
A efendi! Siz bizim ne saplantlanmzm olduunu, bizim ilim
havzamzn ne tr bir dnce biimi bulunduunu bilirsiniz!
Biliyorsunuz ki tefsiri ilimden saymyorlar, faziletten sayyorlar.
lm yne, ilm kiilie zarar verirmi bu. Bu yzden, resm din
ruhanlii (yani halk, dinini resmen benden renmelidir) ma
17 8
kamna ulatmda aratrma ve tefsir iini artk bir yana brak

tm. Bunu, beni kk drmek ve mevcut konumuma darbe
indirmek iin bir vesile yapyorlard. Evet, din ahsiyetim ve
yeni resm ruhan konumum iin Kuran tefsirinin artk uygun
olmadn grdm ve braktm. Zaman zaman halka bir eyler
syleyin, slam gereklerini onlar iin anlatn ve onlan aydnla
tn, dediimde, ikayet kanm bir tavrla ve sanki hazretin ma
kamn tanmyor, onun konurriunu ve deerini bilmiyorsun
ya da biliyorsun da hazretin konumunu alaltmak istiyorsun
vehmine kaplarak yle diyor: ok gzel, imdi bir mr bo
yu havza iinde bulunduktan sonra, beyefendi bizi minbere kanyor! Efendi, biz minber ksmnda deiliz. Vaaz ve tebli, va
izlerin, teblicilerin ve mevlithanlann ii. Sanki siz insanlann ya
hududunu bilmiyorsunuz ya da dikkate almyorsunuz. Minber,
havza dnda yer alan farkl kimselerin iidir. Bu kimselerin, bi
raz hitabet yetenei, orta eker sesleri ve zevkleri ve meclisi y
netme becerileri vardr. Masumlarn (onlara selam olsun) haber
ve szleriyle byklerin sylediklerini aktarmak, iirler oku
mak, insanlan er grevlere yneltmek ve imamlann ektikle
ri skntlan anlatmak iin de birazck okuma yazmalan vardr.
Elbette bu, kendine gre bir hizmettir ve bu snfta ura veren
leri tevik ve teyit etmek ve ynetmekse bizim grevimizdir...
Diyoruz ki zr dileriz; biz bu i snr ve aynmlan, zel merte
beler dizgesini bilmiyoruz. Sadece slamn ilk dneminden tan
dmz eye gre ve aynca neslimizin ve zamanmzn slam ta
nmaya olan ihtiyacna gre konuuyor, neride bulunuyor ve
bir eyler istiyoruz. O zaman bu, siz beyefendinin yce makam
na kar edep lsn amaya neden oluyor. Bir ihanet maksa
dmz olmakszn, mbarek huzurunuzdan, rnein, Allahn
kelamn aratrp yorumlamaya yneliniz ve hi olmazsa Pey
gamber ve Alinin minberine oturunuz, istiyoruz. Sizin gibilerin
din ve ruhan ahsiyet ve konumuna kar edepsizliimizin ca
hilliimizden kaynaklandn bildiiniz iin bizi balayacaks
nz. imdi bir ltuf buyurunuz da tarih ahsiyetler, filozoflar,
bilginler, sultanlar, politikaclar, komutanlar ve iir, resim, m-
17 9
zik, dans, sinema, tiyatro, opera vs. ustalar hakknda ve hatta

in, Hint ve ran dinleri ve peygamberleriyle, kfr, din, irk ve
tevhidle ilgili onlarca telif ya da eviri eserler yazlp herkese su
nulduu gibi, siz de slam bilim, ia mezhebinin inan kaynak
lan ve Peygamberin hayat ile ilgili bir eser yaynlaynz. Hz. Ali
zerine dakik bir hayat hikyesi, bir N ehcl-Belaga evirisi,
mam Hseyin ve zmleme; en azndan Fatmatuz-Zehranm
kim olduunu, Zeynebin ne yaptn, nasl bir hayat ve yazgs
bulunduunu halka anlatan drt sayfalk bir yaz, bizim hep s
zn ettiimiz Ehlibeytin ve retisinin ne olduunu halkn
kavrayp anlamasn salayan bir metin hazrlaynz. Bylece,
bunca dayanak alp ak ve iman beslediimiz on iki imamn her
birini en azndan genel ynleriyle de olsa tanm olalm; ne yaptklann, ne sylediklerini, gerek kiiliklerinin ne olduunu,
hangi evrede ve ada yaadklann, nasl bir misyon ve imamet
stlendiklerini bilelim. O kadar ki yzleri bize aydnlansn ve
imdi olduu gibi, vg, menkbe, duygu tezahrleri, ii bo ya
rarsz ve mkerrer tanmlama ve bytmeler yn altnda yok
olmasnlar, mehul ve yabanc kalmasnlar diye aratrmal, zmlemeli, aklamal ve belgeli eserler, en azndan kk bir
szlk hazrlaynz ve bizim mezhebimizle ilgili her biri bir
inan yk tayan terimleri anlatp yorumlaynz. Bylece ima
met, vesayet, ismet, kaza, kader, tefviz,77 tevekkl, velayet, efa
at, takiyye, itihat, taklit, intizar/bekleyi, gaybet, niplik, usul,
fkh, hikmet, dirayet, tevhid, irk, vahiy, nbvvet, risalet, ki
tap, mizan, adalet, mmi, mmet, hiret, sabr, cihat, ehlikitap,
cizye, ganimet, hazine, humus, mlkiyet, meftuhul-anve/g
kullanlarak fethedilmi ve bunun gibi her biri grev ve inanlanmz anlatan bu kelimelerin anlamn titiz, belgeli ve bilimsel
olarak bilelim. slamla ilgili bir tarih, batan baa hakperestlerin
cihat, itihat ve savam, ikenceye uramas ve hakperestlii
olan bu kanl iadan bir hayat hikayesi hazrlaynz. slamn ye
titirdii kimseleri tantan, Ebuzerlerin, Selmanlann, Ammarla77 Tefviz: Tevekklden daha st bir durum olarak, Allahn iradesine kendini
teslim etmek (ev.)
180
nn bilinmeyen yzlerini (ki bu halk sizin ltuf ve zahmetleriniz

le bugn Charlie Chaplini onlann hepsinden daha iyi tanyor ve
onunla ilgili daha ok eyler okuyor) betimleyen bir dizi eser ya
znz. nk bizim halkmz, btn yl boyunca bu adlan yine
liyor, gece gndz onlar iin gzya dkp salavat getiriyor,
oturumlar dzenliyor. Onlann kerametlerinden, mucizelerinden
sz ediyor; onlarla ilgili iir, vg ve menkbeler sylyor. Oysa
onlara ilikin tek bir kelime bile bilmiyorlar. nk onlara ili
kin, hi kimse, tek bir ey yazmam. Hi kimsenin onlarla ilgili
bir kitab dahi yok. Varsa bile ya AvrupalIlardan ya da hibirini
kabul etmediimiz Snn aratrmaclardan evrilmitir. Ya da
devletin parasn alp din iin alan modemist Ali eriati gibi
yetkisiz kiilerce yazlm yazlardr bunlar. Siz yazmalsnz;
nk dinin parasn alyorsunuz.
Siz yetkilisiniz; nk ev halksnz ve Ev halk, evde bulu
nan daha iyi bilir.
Tm bu dileklere cevap olarak yle buyuruyorlar: Tuhaf!
zel grlerin var! Galiba sen de Hseyniye-i rada gidip ge
liyorsun. nk bu tr alengirli szler sylyor ve bize dev
bildiriyorsun. Efendi, sen mukallit misin, mtehit mi? Mtehitsen icazetin nerede? Sen doktor, mhendis ya da tarih, me
deniyet, sosyoloji, iktisat, felsefe vs. uzmansn. yleyse cahil
sin. Mukallitsen, mukallit risaleni al, m eseleleri oku ve ona
gre amel et. Lzumsuzluk etme. Cahilin lime bir sz ola
maz. Efendi, sen yine konuya uzak dtn. Kiilerin mertebesi
ne riayet etmiyorsun. Tefsir, tarih, rical, siret, lgat, imamlann
ve ashabn biyografisi vb. gibi farkl konular farkl kiilerden;
minber ve kalem sanat fazllanndan, vaizler, mellifler, m
tercimler, hatipler, muhaddisler ve benzerlerinin bal olduu
snflardan sormak gerek. Bunlar, fazilet ile ilgili konulardr ca
nm, ilimle ilgili deil.78
78 rnein bir doktor, tp bilimi uzmandr. Hastalklar, anatomi vs. onun iin
bilimin ksmlarndan saylr. Ama ressamlk da bilirse, ofrlk de yaparsa,
vcut gelitirmeyi de retirse, bunlar onun iin fazilet saylr. Yani bilinme-
181
Genellikle bu, ekilde konumak, fakihlere zgdr (fakih son

zamanlarda kullanlan terim anlamyladr). Bunlar, ounlukla
yalnzca ilm hkmleri, yani dine ait yasalan ve hukuku bilme
yi, ilim ve dinin asl diye adlandran, dn inan ve dnce gi
bi dier alanlan, yani dine ait mantkl kaynaklan ve inan te
mellerini bilmeyi ise fazilet ve aynnt olarak adlandran kimse
lerdir. Yani bilmenin iyi, ama onun zerinde almann, mute
ber fakih iin aalayc olaca yksek bir bilgi edinme prog
ram! zntyle kank aknlm nleyemiyorum. Dini ve
din ilmini, bilimsel aynntlar (fkh aklamalar) bahsiyle snrlandrmalanna ve bunu asl haline getirmelerine, halkn bilin
lenmesine ve dinin tannmasna neden olan ve asl durumunda
ki dinin akl, dnce ve kantlamasyla ilgili ynn aynnt
olarak alglamalanna, kenara itmelerine, sonra da tatil etmeleri
ne ve farkl kiilere yklemelerine ne gibi etkenler neden ol
mutur? Sonuta bu etkenlerle dini, bilinsiz, taklit ve tapn
mayla ilgili; felsefeden, ruhtan, anlamdan ve hedeften yoksun
ameller ve hkmler dizgesine dntrdler. rnein, bu
ekliyle kadn sorunu gndeme getirildiinde, onun toplum
daki hukuk, nsan ve toplumsal durumundan, bulunduu ko
numdaki hukukundan ve kadnn zgrlk, cinsiyet, aile, evli
lik ve erkekle ilikisi sorunundan, inklab ya da inhiraf olarak,
her halkarda ciddi bir biimde sz edildiinde, bizim din
merkezlerimizin en iyi ilm dehalar ve onlann son aratrmalan; hayz kanyla nifas kanndan, her birinin hkmlerinden ya
da yzn ve iki elin rtlmesine cevaz verilip verilmemesinden,
kadnn evden karken kocasndan izin almasnn gerekli olup
olmadndan ve benzeri tek dze konulardan baka bir ey or
taya koyamazlar ve pratikte, Mslman kadnn konumunu
savunmay Zen-i Ruz dergisine brakrlar!
Fakat sylemek istediim ey u ki slam limleri grubu arasn
da fakih de olmad halde, ayn bu fakihler gibi konuan, yani
si fazilet olan fazlalklar. Ama bilmemek eksiklik deildir. nk onun bilimiyle balants yoktur.
182
konumayan yeni bir tr, yeni bir tip tremitir: Bunlar minber
blmnde deildirler. Yazmazlar; nk mellif, yazar ya da
evirmen deildirler. Kuran ve siret retmezler; nk tefsir
ii yapmazlar. slamn ilk dnemini ve slam hareketini tan
mazlar; nk Peygamberin siretini, imamlarn ve ashabn ha
yat hikyelerim bilmezler. nk bu tr eyler tarihle ilgili olup
din ilimlerle ilgili "deildir. slamn ve iann fikri esaslanna
ilikin itikad ve akl konularn bilmezler. nk bunlar, akl
ilimler blmne girer ve kelamclarla felsefeci ve cedelcilerin
iidir! Peygamberin ve Alinin szlerini, imamlann dnce ve
grlerini aratrmaz, derlemez ve aktarmazlar; nk bu, hadisinin ii olup nakl ilimler blmne girer. ounlukla, fkh
dalnda fakih ve mtehit de deildirler. Fetvac ve amel risale
sahibi de deildirler. zetle efendi, Kuran tefsircisi deil, hadisi deil, kelamc deil, fakih deil, filozof deil, arif deil, ha
tip deil, mderris deil. slam tarihini bilmez, slam iktisadn
bilmez, slam nderlerini tanmaz. mr boyunca eline kalem
almam, hibir zaman azn amamtr. Bir kii bile onun a
zndan, slamn temeli ya da aynntsyla ilgili yeni ya da eski bir
sz duymamtr. Hi kimse de ondan bir ey beklemez. u so
ru kendiliinden karmza kar: yleyse efendi necidir?
Efendi ruhandir!?
Ne demek? Neyle urar? slam dnr mdr? Hayr. slam
limi midir? Hayr. slm hatip midir? Hayr. slm alanda ya
zar ya da evirmen midir? Hayr. Nedir yleyse? Kendileri, bir
nur parasdr! KutsaFdr! Din ahsiyettir; dinin onurudur. Grmyor musun, ne kadar aydnlk bir yz var? Y
z ne kadar nurlu! Yznden ruhanlik yayor. Mbarek ce
malini grdnde adamn kalbi aydnlanyor. Bu dnyada
onun gibisi yoktur. Bu hayatla, bu halkla bir ilgisi yok sanki.
Ayr bir lemin iinde. Dnyalk eyleri hi tanmaz. Mritlerin
den birinin onun yoluna lmekte olduunu ve onun takunyas
nn tozunu ocuun trahomlu gzne ila diye dktn duy
madn m? Efendiden, sahur, iftar ve gnlk namaz vakitlerini
183
belirlemede saat konusundaki mbarek grlerinin ne oldu

unu sormutu; saat caiz mi, demiti.
Efendi, bu halkn cahilliinden dolay kapld aknlk ve f
keyle, bu tr avamca sorulardan duyduu rahatszlkla yle
buyurmutu: Efendi, akln nerede? Hz. Resuln kendisi de bil
mez. Yalnzca tek olan Allahn zat, saatten haberdardr; saatin
vaktini belirlemek Onun elindedir. Git kendisinden sor, bre
mmin! Bu olay duyduumda anladm ki efendi, saati kya
met anlamnda alm ve dnyada bu adla bir aracn retildiini
aklna bile getirmemitir kesinlikle. Bu efendiye olan inancm
iki yz kat artt. Bylesi nurlar, bizim bu kara dnyamzn karanlklannda bulunmaldrlar her zaman. Yoksa ta stnde ta
kalmaz. Bunun gibi birka nazeninin hatnnadr ki Allah, g
bamzn stnde, yeri de ayamzn altnda korumaktadr.
Bunca gnahlanmza kar, onlann hatmna bize azap etmemi
tir. Yoksa yaadmz yeri Ad ve Semud kavmi gibi kun feyekn etmeliydi. O, Allahn ayetidir; slamn hccetidir, evliyullahtandr. Batanbaa kutsallktr. Takva sahibidir. Bereket sa
hibi, hiret ehlidir. lah, byk, muhterem, beenilmi, kutsal,
mbarek, annm, yce vb. bir kiiliktir (ve baka byk ama
bo kelimeler).
Efendinin mridinin, niversite rencisi olan geveze bir olu
vardr. Zaman zaman babasna sorar: Baba, efendinin uzman
lk dal nedir? Nereye dek renim grm? u anda slam iin,
cemaat namaz kldrmak dnda ne gibi hizmetler vermekte
dir? Efendi, hangi talebeyi yetitirmitir? Nerede konumakta
dr? Efendinin slam ya da ilik veya Kuran yahut da Peygam
ber ve imamlann hayat hakknda yazdklanndan birkan ba
na verebilir misin? Okuyaym da aydnlanaym. Beni efendinin
yanna gtrr msn? Allah, din, imamet ve Mehdnin beklenii konusuyla ilgili sorularm cevaplayp beni aydnlatsn. Ben
nemli deilim ama sen, efendinin srekli mridi olduun yir
mi otuz yl iinde ondan ne rendin? Din ve mezhebinle ilgili
sana ne gibi yeni bilin ve bilgi verdi ya da vermekte?
184
Senin ona neler verdiini biliyorum, ama karlnda Ondan

neler aldn bilmiyorum? Efendinin kesinlikle Farsa okurya
zar olmadn biliyorsun. Ama Arapa okuyup yazdna,
Kuran anlayabileceine, N ehcl-Belaga'y okuyabileceine ve
din kitaplann mtalaa edebileceine inanyorsun deil mi?
Babann cevabysa sadece ah kt zaman diye i geirmek, o
lunun imannn gevekliinden duyduu znty aa vur
mak, zamana, dnyaya, bilime, medeniyete ve Avrupaya svmektir. Tm de dinsiz olan yazarlar, bilginler, dnrler ve
hocalar, ocuunu dinden uzaklatrmlardr: Yeter ocuk!
Sen efendinin de diploma ve lisans olmas gerektiini mi hayal
ediyorsun? kide bir efendinin okur yazarl deyip duruyor
sun. Her ey okuryazarlktan m ibaret? Olum, din niversite
gibi deil ki her eyi okuma yazma bilmek ya da bilmemek ol
sun.
Kitaplarn ii yazyla dolu. Ruhanilik baka bir ey. ikide bir so
ruyorsun; din hkmlerin felsefesini efendi biliyor muymu?
Bu hkmn nedeni ve u din hkmn hedefi konusunda efen
di ne diyormu? ocukcazm, din hkmlerin felsefesi ve he
defi yoktur. Bu tr eyleri, din ilimleri dalnda mtehit, filozof,
mfessir, teblici vb. olanlardan sormal. Dinin hepsi bunlar
deil ki. Efendi, Allah adamdr; ruhani bir ahsiyettir, iman nu
rundan bir paradr o. Yanma yaklatn zaman, elektrik arp
m gibi btn gvden titrer. Elini ptnde, bir nur akm ka
ra kalbine ve ruhuna akn eder. Peygamberin de okuma yazma
s yoktu. Her ey okuma yazmadan m ibaret? Ya, demek her
ey, yanna gidip bir ey renmekten ibaret? Ruhanyi ziyaret
etmek sevaptr. Salihlere, Allah dostlarna hizmet etmek hire tin az olur. Tanmak, anlamak, fikir ve ruh yeterlilii, olgun
luu, Kuran, Peygamber ve imamn hayat ve slam tarihiyle il
gili bilgiler elde etmek; tm bunlar, talebelere ve ilim ehline ait
tir. Biz, gnahlarmz hafifletip sevaplanmz arlatracak bir
i yapalm. Din ameller ve ibadetler yaptnda, ziyarette bu
lunduunda, anlamn anlasan da anlamasan da ecrini alrsn;
AL ASI SAFEV ASI I A L ER A TI
185
cehennem ateinden kurtulursun ve cennet senin nzkn olur.

Ona layk olursan, sana efaat ederler. Bu efendi, orada senin
elini tutar ve kendisiyle birlikte srat kprsnden geirir.
Onun yz suyu hrmetine gelip de seni ondan aynp atein
iine atmazlar. yle ki sen, yalnzca anlayanlar, bilinliler, bi
lenler, tanyanlar cennete girer sanyorsun. Oysa tersine Cen
net ehlinin ou akl yoksulu insanlardr. diye hadis vardr.?
te slamda yeni bir grnm: Ruhanilik! Ruhan adyla yeni
bir tip ve mrit ve mrit adyla nevzuhur bir iliki! Fikr tak
lit; hem de deerleri aslnda fikirden kaynaklanmayan kiiler!
Bu tipler yava yava oaldlar, tevik edilip resmiletiler ve te
yit edildiler. ktidarlar, pratikte bu ruhanleri i alimlerinin ya
n banda glendirdiler. Genel kitle de doal olarak onlara
yaklayordu. nk bunlann halk avlama g ve yetenekleri,
bir bilgin dnr tipininkinden daha fazladr. Bu lim ve ru
haninin hikyesi, u ky mollasnn hikyesine benzer: Bu mol
laya ryasnda seyyid tevecch gstermiti. Aya uurlu biri
siydi. Ada reddedilmezdi. Ama hi okuma yazmas yoktu. Te
sadfen, lim bir kii o kye geldi. Durumunu tehlikede gren
ky mollas, onunla rekabete kalkt ve halka yle dedi: Bu,
okuma yazma bilmez; yalandan okuma yazma bildiini ileri s
ryor. inanmyorsak, hemen imdi snayalm onu. Hemen ada
mn eline kt ve kalem tututurdu ve ylan yaz bakalm de
di. lim adam, kd kalemi alp ylan kelimesini yazd. K
yn ruhansi, kd onun elinden alp, Bakn, onun yazd y
lan deil, kannca! deyip yle srdrd: imdi ben yazyo
rum ve yargy size brakyorum. Kdn zerine ylan resmi
izerek dedi. imdi siz insaf edin bakn; onun yazd m ylan,
benim yazdm m? Kyller, doal olarak, okuryazar olma
yan ruhanye hak verdiler. Zavall limi ise aalayarak ky
den srdler!
Bu kltrsz tip, avam kitle arasnda kendiliinden byk bir
nfuz elde etmitir. nk renim grmemi ve okuma yaz
ma renmemi ruhan, hem avam kitleyle daha iyi anlamak
186
tadr, hem de onlar zerinde daha ok almtr. Bu ruhan,

mrnn tmn rivayet, hadis, kelam, Kuran ve N ehcl-Be-
laga zerinde harcam olan limden ayndr. lim, bu konula

ra hi zen gstermez. Aslnda deneyimi de yoktur. Bir eyler
syler, bir gerei aklar ve btn avam evresinden kartr.
Bu ekilde, gerekte i limi olan ahsiyetler, gittike daha da
gszletiler. Birtakm ahsiyetlerse, onlann yan banda, on
lann arasnda i ruhan adyla glendiler. yle ki Safevler d
neminden balayarak hem i limimiz var hem de i ruhan
miz. Her ne kadar bugn bu iki terim kanm ve ruhani keli
mesi genellik kazanm ve biz de byk i limlerine ruhan,
i ruhansine lim diyorsak da bu iki kavram benim syledi
im anlamyla zihninizde karlatnnz. nk slamda ve iamzda, bizim lim im iz vardr ki onun halkla ilikisi lim ve
renci, uzman ve uzman olmayan, aydn ve kitle ilikisidir.
Ruhan ise Hristiyanla ait bir terimdir. Onun tipi, Brahmanlann, mulann, keilerin, mbedlerin, hahamlarn ve ruhban
larn vb. tipidir. teki dinlerde bu makamlar rs ya da kiiye
bal makamlard. Aristokrasi gibi, soydan gelen irsi zelliklere,
snfsal ve kendilerine zg ayrcalklara ve haklara sahiptiler.
Bireysel yeterlilik ve ilimle bir alkalar yoktu. Onlann halkla
ilikisi, aristokrat ve soyluyla aa snftan kimseler ve soylu olmayanlann, seyyid olanla seyyid olmayann, ruhaniHe cisman olann ilikisi trnden bir ilikiydi. Bu ise, renme ek
linde deil, tersine irade eklinde; ilm taklit deil, fikri tak
lit eklinde gerekleiyordu.
i ruhan ve limi, halkn yanndan kalkt, Safev sultannn ya
nma oturdu. Halk ilii, devlet iliine dnt. Sonra da
ilik iki ksma ayrld! Birincisi, slamn balangcnda var olan
ve ne mutlu ki imdi de var olmay srdren Ali iasyd. tekiyse, o tarihe dek varl bulunmayan ve Ali iasnn tahrif edi
lip kt bir ekle sokulmasyla ortaya kan ve ne yazk ki im
di de var olan Safev iasdr.
187
Bu yzden, toplum fark etmeden mezhep deiti. ten ie de

iti ve kimse eski mezhebin yerine yeni bir mezhebin getiinin
farknda olmad. Bu yzden, imdi de drt yzyldan sonra bu
tabirin kulaklan trmaladn ve kimilerinin, setiim bu konu
ma konusunu yabancym gibi merakla dinlediklerini, kimilerininse karamsarlk ve fkeye kaplarak algladklarn gryoruz.
Safevtlerden nceki Safev ias!

Kimileri benim, Safev ias adyla gndeme getirdiim bozulma
konulanndan ounun ve Safev imameti yoluyla aktarldna
inandm rivayetlerin Safevlerden nceki kitaplarda ve Safevlerden nce yaam kimseler yoluyla aktarlm olduu yolun
da eletiriler getirmektedirler. yle ki kendim de Safev inanlann anlatrken, Safevlerden nceki kaynaklara dayanyorum.
Byle bir aklamaya gerek olmadn dnyordum. nk
edebiyatlann terminolojisine gre, ounluk hkmnce adlan
drmada, bir grnm tanmlayc bir sfatla adlandrmak iste
diimizde, kukusuz, onun ak belirtisi ve belirleyici sfat olan
sfatlardan birini seeriz. Bu ise, bilinen ve bavurulagelen bir
yoldur. rnein, Caferi ias ya da Caferi Mezhebi dedii
mizde bu, onun balatmnn mam Cafer-i Sdk olduu anla
mna gelmez. Ancak o, bir mezhebi Malik, Hanbel, Hanef, a
fi mezhebinden ve yine Ismail, Zeyd ve Keysan iasndan ayn olarak somutlatran kimsedir. Yoksa Caferi iasnn inan ve
amel esaslann mam Cafer-i Sdktan nce, Kuranda, Snnette, Ehlibeytte, mam Cafer-i Sdktan nceki btn imam
larda grmekteyiz. Caferiyi, bu mezhebin mahhas sfat olarak
kullanmamz, Cafer-i Sdk, yakalad siyas frsat (Emev sal
tanatnn sona yaklap zayflamaya, dalmaya balamas ve Abbaslerin ilk zamanlan olmas ve Alevlere olan basklann azal
mas) ve aynca fkh, kelam ve tefsir konulanmn tartld,
inan, felsefe ve hukuk okullannn ortaya kt, ilmin geliip
yabanc kltrlerin slama girdii dnemin artlann deerlen
direrek, iktidar ve atma merkezi olma konumu ama aktanlan ve siyas kargaa ortamndan uzakta bulunan Medine Mescidini Ehlibeyt fkhnn retildii ilm bir merkez haline getirme
18 8
ye, bu ekolde drt bin renci -ki ilah! dinin askeri, Ali velayetinin savunucusuydular- yetitirmeye ve mamiye ias ekolne
derli toplu bir biim vermeye g yetirmesinden kaynaklanmak
tadr. Bu yzden onu, ia mezhebinin kurucusu ya da reisi
olarak adlandrrz. iadan amacmz ise Ali iasdr. Byle bir
durum -benzetmek gibi olmasn- yalanc iilikte (ki tam olarak
imam Sadk iliinin ters kopyasdr) Safevler dneminde, Safevlerin siyasal ve asker gc ve baml ruhanliin ibirliiyle gerekleti. Yani, yalanc ilii -ki irk, hurafe ve tefrika ili
idir- sdk iliin -ki tevhid, gereklik ve vahdet iliidir- za
hiri planna gre, Safev dzeni derleyip toparlad ve resmlik ka
zandrarak onu i bana getirdi; topluma musallat etti. Bu esasa
gre, drt bin renci (!) -ki ah Abbas dininin askeri ve Safe
v velayetinin iyi ynde aklaycsydlar- yetitirdi. Hkim g,
bu dzenin elinde olduu iin, hkim ruhanliin yetitirdikleri
ni, Ehlibeyt ilimlerinin vrislerinin ve mam Sdk medresesinde
yetienlerin yerine, kitle iine gnderdiler. Sonuta Ali ias
limleri ve Caferi mezhebinin gerek reticileri silahtan arnd
rlp byle ustaca bir hileyle yava yava toplum iinden kyya
itildiler ve halkla olan dnsel balan kesildi. Yalnz, gsz,
yoksun ve zamann, hayatn dnda kaldlar. eriatn, din yne
timinin, ilim, kltr ve fetva merciyetinin ileyii, her ehirde
Safev rejimince atanan resm ruhan makamlannn eline dt.
i ruhanlii, Hristiyan kilisesini taklit ederek, ynetsel merte
beler dizgesi, resm merkezlik, devlet bamll, zel makam
lar, mertebeler, uralar, unvanlar ve lakaplar oluturdu. rne
in, bir vali gnderdikleri ehre bir de cuma imam atyorlard
ki hem halkn dini resmen onun elindeydi hem de valiyi kontrol
ediyordu. Vali ve imamn dndaysa resmen bir hatip de sei
yorlard ki hem devletin propaganda iini yapyor hem de ima
m kontrol ediyordu!
Merkezde ise, baml byk ruhan ahsiyetler, zalimlerin ve
layet odaklarndan aldklar nafakayla velayetin ispat, Ehlibeyte zulmedenleri reddetme, fsit, zlim, aristokratik ayya hi
lafet rejimlerinin inkn konusunda kitap yazyorlard! Bu kut
18 9
sal ve etkili sloganlar altnda yalanc iliin dalm elerini

bir araya getirmeye, onun somutlam ve hesaplanm bir mez
hep ve ekol olarak ortaya konulmasna, onun toplumda resmi
yet kazanmasna, retim ve tebliine alyorlard. Merkezde
oluturulup ortaya konulan eyi, er hkim, cuma imam, ha
tip, dervi, taziye idarecisi, matem ynetmeni, air, meddah,
mevlithan vb. yoluyla tm lkeye yayyor; Ehlibeyt ve Ali a
olan, geree susam bulunan ve memleketin, imam Sadkn
memleketi olmasndan, Caferi mezhebinin resm mezhep olma
sndan dolay mutluluk duyup kreden Allah kullanna yuttu
ruyorlard! Devlet, millet, mescit, minber, lim, avam, yoksul,
varsl, ordu, kap, duvar, Mevl (Hz. Ali)y vmektedir!
Bu yzden Safev ias diyoruz; yoksa onun dank elerini
Safevlerden nce her yerde bulabiliriz. Hatta eski muteber ki
taplara az ya da ok, ayrt edilmeden girmitir. slamdan nce
ki dinlere, felsef, kltrel ve bilimsel retilere ait btl ve s
lam d, hatta slam kart eler, Yahudilik, Hristiyanlk, Zer
dtlik, Maniheizm, in ve Hint tasavvufu, Yunan ve skende
riye felsef unsurlan, hatta Arap irk cahiliye unsurlar, rivayet
ve ayet tefsiri vb. adyla, muteber kitaplarda ve slamn birincil
kaynak ve belgelerinde grlmyor mu? i markasyla retilip
nceki yzylda Safev ias eklinde resmen ortaya ko
nulmu olan ia kart eler, slm dnemler boyunca, ba
langcndan bugne, kerte kerte ilerleyerek oluturulmu ve i
kltrnn iine yerlemitir.
Bu bir kanundur. Btl (sahte), hep hak (gerek) eklinde reti
lir; kalp paralar, ryi ve gerek paralar gibi baslr.
Mevlananm syleyiiyle altn ve gm para ryi olmadka
kalp para retilmez.
Bu yzden Ali ias, slam tarihinin balangcndan bu yana,
halk arasnda eitli ekillerde gl bir cazibeye ve adalet ve
hakikatin parlak ve alml simasna sahip olduu iin btl, bas
kc ve zalim glere bal sahtekar odaklar, ounlukla, kendi
aslsz retimlerine i markas vurmaktaydlar. Kalp paralann,
bilin sahibi, hak ve adalet taraftan mazlum halk arasnda rayi
190
olan saf altn kalbna dkerek piyasaya srmekteydiler. Byle

ce hem kendileri iin bir tehlike oluturmamas iin bu ekol
bozup iten ie rtmeyi ve slam tarihinde kan renginde bir
hakikat olarak tecelli eden ve imamet ve adalet ayaklan zerin
de tarih yolunda yryen slam fel ederek halk dmanlarn
halk tehlikesinden kurtarmay amalamaktaydlar, hem de ken
dilerinin ve slam dmanlannn toplum kart planlarn ger
ekletirebilmek iin hurafeler ve yalanlar reterek slam ieri
sinde tefrika karmay ve slamn yoklukla tehdit ettii slam
d dinlerin birok inancnn yeni slam toplumunda varln
srdrmesini salamaya almaktaydlar.
Bu amalarda baanl olmak, mallannm halkn dnce ve
inan pazannda reva bulmas iin ounlukla ona i damgas
vuruyorlard; tpk kalp paray ounlukla altn kalbna dk
meleri gibi. Alinin yce ve deerli damgasn, Peygamberin
sevgili soyunun mhrn tayan saf ilik altn yerine bu sah
te sikkecilik, Safevlerden yllarca nce yaygnlk kazanmtr.
Hatta onun tarihi, Ali dnemine kadar uzanr.
Aliyi Tann ya da Tanny Ali sayan An iamn dnceleriy
le ilgilenmiyorum. Bu grup, Ali dneminde ortaya kmtr.
yle ki ehristnnin Milel ve N ihah gibi kimi tarih kitaplan,
hatta Alinin, onlardan bir grubu irkin, imamperestliin, Aliperestliin ve Alinin ahsiyeti -ki en byk deeri buradadr ve
onun herkese kar stnlk ve nderlik etkeni, herkesten ok
Allah kulu, mutlak kul ve kulun mutlak olmasdr!- ile ilgili
abartlann kkn izleyicilerin dncelerinde yakp yok et
mek iin yaktrdn nakletmektedirler.79
Gulat ilik olan bu ilikle, kkeni cehalet olduu iin ilgilen
miyorum. Her ne kadar cehaletin kendisi, zulmn kkeni ya da
79 Derler ki bunlardan bir grup, Alinin evinin kapsna gelmi ve Kanbere y
le demitir: Tannm za syle de kullarna grnsn. Ali, fkeyle onlar azar
lam ve onlara nefretle bakmtr. Bu ak irkten onlar geri evirm ek iin
gsterdii byk abalar bir sonu vermemitir. O nun emri zerine byk
bir ate yaklmtr. Onlar, atei grnce, Doru, doru! Bu, senin, Kuranda
szn ettiin atein ayns!" diye barmlardr.
191
en azndan zulmn gdasysa da Safev iasnda, bilinlice ve

limce yaplm ve kkeni dorudan doruya zulm olan iilik
ten sz edilmektedir.
Bu ilik de -dediim gibi- Alinin kendi dneminden itibaren
balamtr ve yaklak olarak Ali iasyla yattr. Tarih boyun
ca Alinin zamanndan bugne dein yoldalk edegelmilerdir!
Bundan dolay Safev ias, Safevlerin yoktan var ettii bir i
lik anlamna gelmez. Tersine, eletirenlerin tam olarak syledi
i gibi bu ilik, Safevlerden nce de vardr. Hatta benim inan
cma gre, onu ah Abbasn oluturmamas bir yana onun ilk
temellerini atan kimse, ilk kez olarak slam tarihinde onun ya
psnn ilk tan koyan ve temelini, srekli ynn belirleyen
kimsedir. Onu slamda irk ve tefrika iasnm mucidi olarak
adlandrmak gerekir. O, Alinin zamannda yaamtr; o, irkin
en gl temsilcisi, slam ve Ali dmanlarnn en kirlisidir.
Bu ilii, Alinin huzurunda, Ehlibeyt arasnda ve Fatmann
evinde ilan etmitir hem de!
Daha ilginci de u ki bu ilik iin ilk batan, Ali iasnm en y
ce, en temel slogan olan Alinin velayeti! slogann semitir.
O kimdir?
Ebu Sfyan!
Nasl?
Ali, Peygamberin ykanmas, kefenlenmesi ve defni ile urarken,
dert ve yang ierisindeyken, anszn Sakifede Ebubekirin Pey
gamber halifeliine seildii haberi geldi. Ali iasnn ilk temelle
rini atanlar, gerek iiler ve Aliyi tanyanlar, slamn gelecein
den, mmetin yannndan endie ederek Alinin evine sndlar.
lk itiraz, gasp ynetimi karsnda ilk inklap damlas Alinin
evinin iinde, tret hizbinde, Ehlibeytte (Ali iasnda) gerek
leti bylece.
Anszn Ebu Sfyan da ieri girdi. Herkesten daha fkeli, hila
fete kar velayetin yannda yer alarak Ebuzer, Selman, Ammar
192
ve hatta Alinin kendisinden bile daha mutaassp, daha kzgn,

daha azimli ve daha ilgili durumdayd!
Hepsi suskun, zntl ve tepkiliydi. Ne yapmal, diye d
nyorlard. Sussunlar myd? Hakkn gasp edilmesi ve siyasetin
hakikate galip gelmesi karsnda nasl susabilirlerdi?
Kl m eksinlerdi? slamn kalbi olan ve kk bir ada gibi,
iteki karmaa iindeki kabilelerin, Dou ve Batnm yaral iki
imparatorluunun (Iran ve Bizans) tufanlanndan olumu bir
okyanusun orta yerinde bulunan Peygambersiz ve rehbersiz k
k Medineyi nasl birbirine katabilir, nasl gszletirebilir,
nasl i savaa srkleyebilirlerdi? imdi Peygamberin lmy
le, slamn ortadan kaldrlmasna ve Medinenin yok edilmesi
ne gz dikmi dnya, Peygamberin en yakn dostlarnn ve m
metin en byk rehberlerinin iktidar konusunda birbirlerine
dtklerini grd zaman kader bellidir.
Hepsi, Alinin dedii gibi, gzlerinde diken, boazlannda kl
k olduu halde susmulard. Ali ise, snavnn en ar dnem
lerinin gelip attn hissetmiti:
Dman bir ey bilmesin diye dostun ikencesi altnda susmak?
Burada, iki hak birbiriyle atmaktadr: Alinin hkmeti ve s
lamn varl.
Nasl olabilir?
Yeni doan slam, Alinin kucanda yetimi, Alinin canndan
st emmitir!
Ama imdi, bakas onu karm, sk skya kucanda tutup
kendisinin, ocuun annesi olduunu sylemektedir. Kl kul
lanmadan ocuu ondan almak olanakszdr. Fakat kl ekerse
ocuk kllar arasnda yaralanabilir. ocuun can tehlikededir!
Kendini anne diye adlandran, kahramanlk yapabilirdi, ama ya
anne? Evine ekilir ve ocuundan uzakta ve onun yarasyla,
bakasnn kucanda da olsa ocuun yaamas iin susar.
Bir anne, kendi annelii ile ocuunun yaamas arasnda seim
yapmas gerektiinde kendi ocuunu gasp edene biat eder!
Onu anne olarak adlandrr!
193
Bylelikledir ki Ali, kardeinin, dostunun ve sevgili rehberinin

cenazesini ykad, iinden ate, gznden yalar yad ve
sanki btn dnyann kendisi iin bittii, zamann sona erdii
o dertli saatte, frsat siyasetilerin, ocuunu Peygamberin
evinden karp dar kardklann grdnde susmutur.
Medine, kinler ve i isyanlar tehlikesinin ve dnya glerinin
kuatmas altndadr. Bizans ve Iran smrgecileri planlar tasar
lamakta ve Muhammedin odann ieriden kmesini arzula
maktadrlar. Alinin velayeti imdi, Alinin slam birliine rehin
dir. Bu birlik yolunda Alinin kurban olmas ya da birliin teh
likeyle kar karya kalmas: Bunlardan hangisi uygundur?80
Ali, susmaya karar verir. Ali'nin dostlan, Ali iasnn ilk sima
lar, Ebuzer, Selman ve Ammar, imamlann izlerler. tirazc bir
suskunluk; suskun bir itiraz! slamn varl hatnna! Ama Ebu
Sfyan raz olmaz!
Ona gre, Ebubekirin halifelii, Alinin velayetinin gasb, her
bakmdan katlanlamazdr!
O, yalnzca Ebuzer, Selman ve Ammardan deil, Alinin kendi
sinden bile daha fazla velayet yanlsdr. O, Alinin hakknn
gasp edilmesinden ve Ebubekirin haksz hilafetinden dolay,
btn Ali yanllarndan ve Alinin kendisinden daha ok galeya
na gelmitir.
O, Safev iasnn kurucusudur. Safev iasnm ilk imamdr.
Ya slogan? Tam olarak Ali iasnmki gibidir: Alinin velayeti.
Ali, d tehlike karsnda, Dou ve Bat emperyalizmi karsn
da Mslmanlann birlii hatnna susmutur. Ali iasnn te
mellerini atanlar, Aliyi izleyerek susmulardr. Oysa Ebu Sf
yan susmay reva grmez. Velayetten vazgemez! Ali ve dostlanna hayknr:
80 Bkz. Iradda yaplan konuma: Ali Bnyan Gozr- Vahdet (Vahdeti Tesis
Eden Ali), Ali: Bist u Se Sal Cihad Beryi Mekteb, Bist u Penc Sal Skt Beryi Vahdet ve Penc Sal Tel Beryi Adalet (Ali: Mekteb iin Yirmi Yl
Cihat, Vahdet iin Yirmi Be Yl Skut ve Adalet in Be Yl Gayret).
19 4
Allaha yemin olsun ki ancak kanla dindirilebilecek bir inklp

gryorum. (Sonra Ali ve Abbasa hitaben:) Ey zeliller! (Aliye
hitaben:) Ver elini de sana biat edeyim. stersen Medineyi Ebu
Fudayl (Ebubekir)e kar piyade ve svariyle doldururum.
Bu velayet haykr, Safev iasndadr. Alinin velayeti hayk
rlmaktadr ama bu haykr, irkin tezahr, nifakn byk si
mas Ebu Sfyanm grtlandan kmaktadr!
Ali ise, dudandaki nefret dolu ac glmsemeyle, Ali ias kis
vesine brnm bu tehlikeli slam dmanna cevap olarak
yle der:
ki zelil dnda hi kimse zulm kabul etmez: Biri kabilenin
eei, teki ise ividir. Biri, aalk biimde yularna balanr.
teki ise bana darbeyi yer de ona kimse zlmez.
Sonra nefretle dolu baklarn, slama kar kinciliin ve nifa
kn, Mslmanlar arasnda tefrika karmann sembol olan
Ebu Sfyana evirir. Bu tannm e (Ebu Sfyan), irkin bay
raktan olup yirmi yl boyunca Peygamber ve dostlann Mek
kede, sonra da Bedir, Uhud ve Hendekte vs. dmanlklanna
ve canice planlanna hedef klmt. Sonradan slam rtsne
brnd ve sahte slamn ve hyanet hilafetinin (Emevi hilafe
ti) temellerini att. Bu yolda Ali hkmetini yok etti. Peygamber
soyunu, ia imamlann, binlerce Aliyi ve Alinin velayetine sev
gi besleyenleri katliama maruz brakt. imdi Ali ve Ebubekir
arasnda tefrika ve sava kanlmas, Medinenin drlmesi,
slamn dalmas, Mslman mmetin yok edilmesi, i ihtilaf
olan hilafet ve imamet ihtilafnn karde katline, Kureyin can
vermesine dntrlmesi ve Bizans ve Iran glerinin slama
musallat olmalan iin velayet slogan atmakta ve Ehlibeytin
hakknn yanda, Ali bals ve Ebubekir dman olmaktadr!
Oysa Ali, sert ve aalayc baklaryla, bu pis planlan onun
yznde okumaktadr sanki. Sitem dolu bir edayla yle dedi:
slama olan kinin ne kadar da uzun srd Ebu Sfyan!? Son
ra da tefrika iliine ve Ebu Sfyanca velayete cevap olarak ek
ledi: Git, svarin, piyaden lazm deil!
A L T IN C I B L M
K m e z h e b in n a n t e m e l l e r !
197
imdi, aslnda u dutumda iki mezhebin bulunduunu ve her

ikisinin de ilik adn tadn kabulden yola karak her iki
mezhebin inan temellerini birer birer sayp her iki mezhebi de
ksaca tanmlayacam. Bylece bunlan birbiriyle karlatrp
ikisi arasndaki aynm anlam olacaksnz. nemli ve g olan,
her iki ilikte de asllarm ve ayrntlarn bir olmas ve aralarn
da hibir uyumazln bulunmamasdr. Tehisin g olmas
da yine buradan kaynaklanmaktadr. Safev ias gelmi, temel
lerini Ali ias zerine kurmutur. Ali iasTnm dnsel ve zi
hinsel kalplann alp ilerini boaltarak Safev iasTnm ruh, d
nce, inan ve duygu temellerim yava, gizli, ustaca ve bal
uzman limlerin yardmyla halkn anlayamayaca ekilde bu
kalplarn iine yerletirmitir. Halk, mezhebin deitiini, Al
lahn, kitabn, Peygamberin, imamn, din kiiliklerin, tarihin
ve her eyin deitiini anlamad. Kimse anlamad; oklan hl
da anlamamtr. D yerinde kald, ama i btnyle baka bir
ey oldu. Keke resmen baka bir frkann, yeni bir din ya da
mezhebin geldiini syleselerdi. Ama bu onlar iin uygun deil
di. Bu yzden, slm Ali iasna ait btn asllar, aynntlan,
tarihi, byk kiilikleri, zel adlan ve tm terimleri korudular.
Hem de iyice cilalayp parlattlar. Ne var ki bu kaplann iini ia
kart, uyutucu, zehirli bir maddeyle doldurdular. Ad iayd,
ama Sufi Safev iasyd! Bu yzden halkn din duygusu bu
nun farknda olmad; genel vicdan yaralanmad. Sonuta, onun
karsnda bir direniin ortaya kmamas bir yana bu ia, bu
zahiri ve terifat ssleme ve parlatmalar, sloganlann bytl
mesi, d grnmler, trenler ve ykmllk iermeyen sze
dayal sevgi, buz, ballk ve uzaklamalar nedeniyle ve iirsel,
soyut ve anlamsz lanetler, nefretler, vgler, menkbeler81 yo
luyla i kitleyi ardndan srkledi.
81 Tek sonucu iay dier insanlarn ve hatta kendi aydnlarmzn gznde ka
ralayan abartl ve faydasz vgler, yapaylk olup slam iinde ve slama kar
bir s olmas iin onu tranllar uydurm utur. Bu dm anca ve ia kart
belgelerin dolayl yorum ve teyidi, bizzat ia tarafndan yaplmtr. Mesela,
imam Rzann (a.s) Hz. Musa ile u slupta karlatrlmas byledir: H are-
198
A ERATI I AL ASI SAFEV ASI
Snnet
Kuran
^
Itret
1-Itret
ilikte slam, Peygamberin, Size iki emanet braktm: Allahn
kitab ve tretim. diyerek emanet ettii gibi iki temel zerine
kuruludur: Kuran ve tret.
Grdmz gibi Ali ias, treti snnetin kendisinden almtr.
Itretin asl, ne snnetin karsnda ne de Kurann karsmdadr. Hatta bu ikisinin yannda da deildir. Bilakis Kuran ve
snnetin mantkl, doru ve emin yoludur.
O, ierisinde mesaj ve mesajc bulunan ve kaps aray ieri
sindeki hakikat perest muhta halka ak bir evdir. O, mtevaz
kaps ve azametli ve sade ama gzelliklerle dolu iiyle doruluk
ve ismet evidir, ierisinde entrika olmayan tek tarih evdir.
Itret, slam ruhunu tanmann temelidir. Peygamberin gerek
yz, Kuranm anlam ve yndr. Itretin misyonu sadece budur.
Ehlibeytin deeri -Ali iasnda- yalnzca Peygamberin Ehli
beyti olmalan nedeniyle deildir. Bu aile, ideal ve amalanan
bir aile, insanlk ailesinin olgun, yce ve model alnabilecek bir
aile rnei olmas nedeniyle deerlidir. O, olmas gereken, her
kesin olmas gerektii, fakat olamad bir ailedir. Peygamberin
damad olmak, Peygamberin amcasnn olu olmak, Peygam
berin kz olmak, Peygamberin torunu olmak bu soyluluun
nedeni deildir. nk itibar ve intisap deerleri, bakalar iin
amel bir deer olamaz. Bunlar iin, bu nisb deerler nemli
dir. Ama Alinin deeri, Peygamberin amcasnn olu ya da da
mad olmaktan, Fatmann deeri de Peygamberin kz olmak
tan kaynaklanyorsa, bu tr akrabalk balarndan yoksun olan
min giriinde Musann olu Asa ile konuan Musay grrz. Bununla Hz
Musaya ihanet edilmitir, am a mam Riza da tantlmamtr.
199
erkek ve kadnlar iin nasl rnek, imam ve usve olabilirler?

slamda byle bir misyonu nasl stlenebilirler? Peygamber,
Kuran ve ailesinin bireylerini toplumuna, dinin geleceine ve
kendisini izleyen halka hangi nedenle brakmtr?
Bu aile Peygambere mensup olmasayd yine de insanlann izle
dii bir rnek olurdu. Herhangi bir yerde, rnein Yunanda bi
le olsayd, ayn deeri tard. Nerede erkei Ali, kadn Fatma,
kz Zeynep ve oullan Haan ve Hseyin olan bir aile bulabi
lirseniz o aile (tret) soyludur. nsan, byle bir aileye gereksinim
duyar; ondan bir eyler renir, bir eyler anlar. Neden bu aile
ye zellikle biz gereksinim duyanz? slam tanmak iin. n
k Mervan da Muhammedden ve Peygamberin snnetinden
sz ediyor, Muaviye de. Btn Emev ve Abbas halifeleri de ay
n eyi sylyor. Ayn zamanda mer, Ebubekir, Abdurrahman, Osman, Sad b. Ebi Vakkas ve btn herkes bunu syl
yor, ama her biri bir baka trl sylyor. yleyse ben, Pey
gamberin gerek yz olarak hangisini tanyaym?
Safev iasnda tret, Peygamberin snnetinin bir yana itilmesi
ne, Peygamberin yznn bulutlar arasnda yitmesine,
Kurann tatil edilmesine (!), hatta tevhidin yaralanmasna ve
soy deerleriyle kan ve rsiyete bal aristokrasiyi makbul kl
maya ara olan bir esas ve bir aile olarak bulunmaktadr!
2- smet
Ali iasnda ikinci esas ismettir, ismet, halkn nderinin, toplu
mun liderinin, halkn aln yazsn elinde bulunduran kimsenin,
halkn kendisine iman besledii nderin bozuk, zalim, gsz,
korkak ve uzlamac olmamas, hibir zaman irkinliklerin ev
resinde dnp durmamas gerektii anlamndadr. Bu anlamyla
ismet, slam ynetimi iddiasnda bulunan, ama gsz, kirli, bo
zuk ve hain olan herkesin azna indirilen sert bir yumruktur.
iann ismete olan inanc, bu aznl srekli olarak -toplumsal
ve dnsel bir ismet ierisinde- kirli glerden uzak kalmaya
ve onlara bulamamaya zorluyordu. slam tarihinde ismet, ken
200
dilerini Peygamberin halefi kabul eden ve Yunan, Roma, Dou

ve Bat hkmdarlan gibi halk yneten halifeleri ve ballarn
aalayp mahkm eden ve onlar iin dayanlp benimsenilmesi olanaksz sregelen bir darbeydi, ismet ve ismete olan inan,
halk kitlesiyle, din adna kitleden yararlanmak isteyen ynetim
ler arasnda bir duvard.
Safev iasndaysa ismet, imamlann sahip olduklan ve gnah i
lemelerine asla olanak vermeyen zel bir maddeden yaplm
zel bir fizyoloji, zel bir biyoloji, zel bir psikoloji durumudur!
iyi, bendeniz de gnah ilemeyecek biimde yaratlm olsay
dm, benim takvam be kuru bile etmezdi. Ben gnah ileyemiyorsam, bu nasl gnahszlktr?! Bu durumuyla duvar bile g
nah ileyemez. nk kendisi gnah ileyemez yapdadr. Kimi
ravzahanlann, Kl, imamn gvdesine etki etmedi. demeleri
gibi! Bu ne ahmaka bir fazilet yontuculuktur ki fazileti yontup
atyor? Eer kl, bu mevlithan efendinin kendi gvdesine ile
mezse, bir aka ve oyun sradanlyla bir ehadet kahraman
oluversin, ne duruyor? nk bu ekilde ehit olmak, ehide
ravza/mevlit okumaktan daha kolaydr! Safev iasnda imam,
ahsen hibir deeri bulunmayan bir ismete sahipti; ne nsan
deeri vard (nk masum imam gnah ileme gcnden yok
sundu) ne de ilm deeri (nk halk, kendilerinden farkl olan
bir varl rnek alamaz), imamlar metafizik, soyut, gayb, su
dan ve amurdan an varlklar olarak tanttlar ve sonuta da ima
mn imam olmas deerini yitirdi, imama inanmaksa etkisiz du
ruma geldi, iin grntsndeyse, Safev rejimine bal molla,
imam melek olarak gstermekle imamn makamn ykseltmi
oluyordu. Muhammedi, Aliyi, Fatmay, Flasan ve Hseyini
oka yceltip imamlarda ok byk ve derin yeni erdem ve
menkbeler kefetmitir! On drt masumu, gayb hamurdan, do
a tesi ve insanst cevherden yaratlm varlklar saym ve
onlarn zatn insann zatndan ayrm, ayn bir insan olarak
gstermitir. Bu on drt masumun yaratln Ademin yaratl
ndan ayn gsterip onlan lah nur unsurlanndan olup grn
olarak insan olan varlklar olarak alglamtr. Onlan yle yo
201
rumlamtr ki ilk nce, onlann insan trnn sahip olamayaca

kendilerine zg birtakm faziletleri vardr. kincisi, onlann,
yce insan rneklerinden kimilerinin daha alt dzeylerde elde
ettikleri kimi yce sfat ve zellikleri vardr. Ama bu yce insan!
sfatlar, onlarda ftri, doal ve yaratltan olup cinsinin ve soylannm ftri zelliklerinin gereidir; teki insanlardaysa kesb, ira
d ve araz bir eydir. Bu ekildeyse imamn izleyicileri, imamn
kendisinden stndrler. nk iradeyle kazanlan fazilet, rs
ve ftri faziletten daha stndr.
rnein, onlar gayb bilirler; insan ise bilemez. Onlar, dman
larn bir flemeyle bir kpee, hamam bceine, akala ya da
ayya veya domuza, yani istedikleri bir hayvana dntrrler;
insan ise yapamaz. Onlar, kundaktayken ejderhay paralarlar.
nsan ise silahl olduu halde ejderha paralar. Baka zel fazi
letler de vardr ki onlardan kimileri olduka tiksindirici ve nak
ledilmesi, hatta hayal perdelerinin ardnda, halvet kelerinde
tasavvuru bile irkin ve irentir:
Cennette Ali, Fatma, Hseyin ve Haan iin stten bir rmak
vardr.
Bir baka rnek: nceden evlenmi olup byk bir de olu bu
lunan Hz. Hatice, Allahn Rasul ile evlenirken bakireydiler.
Bir rnek daha: Hz. imam Hseyinin ei ehribanu, her gece
bakire olurlard.82
Hkmdann muttaki ve masum olmas gerektiine olan bu
inanca gre, imamn bulunmad dnemde her ynetimin y
82 Son zamanlarda eyaletlerin birinde bulunan nl bir vaizden muhakkkne
bir gr ortaya atlmtr. Buna gre Hz. Hatice, Peygamberle evlenmeden
nce hi evlenmemitir ve tm ak tarih! nakiller, nakilcilerin Snn olm ala
r nedeniyle ve de akl bakmdan yanltr. nk Zehra (Fatm a), pak bir ra
him den dom u olmaldr. Fatm ann annesi Hatice, slamdan nce Pey
gam berin evini, hem slm hem i hem ilm hem mantk hem irk hem
ilhm hem genetik hem seksel hem trajik hem komik hem dramatik vb.
olan bu yeni nazariyeyi, o eyaletin hatibi, her yl Mehede gelerek iki gece
boyunca ehir halk iin yorumlayp aklamakta ve dncelerin derinliin
de ve esnaf arasnda geni bir etkiye yol amaktalar.
202
netimi artk tevil edilir. Dolaysyla, ismetin de fetrete girdii

gaybet dneminde her trl bozgunculuk, her trl hyanet
normaldir.
Yapamyoruz, masum deiliz; sadece vesile arayc olmalyz.
Bu yzden, ia rehberlii, bu iddetli takva bandan bamsz
oldu. Bu byk inklap ve ileri esas, hayat, toplum ve siyaset
sahnesinden uzaklap ge gitti; ilah! bilgelere ve ariflere zg
oldu,
3- Vesayet
mmet ve imamet sosyolojisi konusunu ilerken birka yl
nce bunu radda dikkatlice anlatm, birka ay nceki konu
malarn birinde de buna iaret etmitim.
Ali iasnn dedii ve bizim anladmz gibi vesayet, ne atanma
ne seim ne de adaylktr; tersine sadece vesayettir. u anlam
da ki slam Peygamberi, rehber ve aynca reti sahibi olarak, risaletinin srmesi iin en iyi ve en layk bildii kiiyi halka tan
tr ve onun rehberliini halka tavsiye eder. Bu tavsiye, halkn
onunla amel etmeyebilecei sradan bir tavsiye deildir. nk
halk, en temiz ve en bilgili insann rehberliini kabul etmekle
grevlidir; Peygamberin tantt bu nitelikteki kimseyi benim
semekle ykmldr. Bylece, bu yol (vesayet esas) ile slam
toplumu on iki nesil sresinde kurulmu olur ve bu rehberler,
toplumu yle bir aamaya ulatnr ki bu zel oluum ve reh
berlik dneminde nsanlardan hayrl bir mmet kardm.
szn dorulayc bir mmet oluur. Onda, bozgunculuk, k
lelik, halk istismar ve aldatma eleri yok olur. Mslmanlardan her birey, siyasal erginlie, bilince ve din! uyana ular ve
biat ve radan ibaret olan dier slm hkm esasnca (bu
ise ncelikli olan vesayet hkmnden gelen bir hkm olup
onu rtc deildir) vesayet dneminden sonraki yazgsn
belirleme liyakatine eriir.
Bu, Peygamber ve Alinin amelinden insann anlad vesayetin
anlamdr. Oysa Safev iasnda vesayet babadan oula, akraba
203
dan akrabaya, nceki nesilden sonraki nesile geen, veraset,

atanma ve akrabalk esas zerine kurulmu teki rejimler gibi
irs bir rejimdir. yle dediklerini gryoruz: Birinci imam, sil
silenin kurucusu olan Peygamberin damad ve amcasnn olu
olmas nedeniyle ilk imamdr. Ondan sonraki imam, ilk imamn
olu olmas nedeniyle, ondan sonraki de onun kardei olmas
nedeniyle -byle srp gider- imam olmutur! Asalet, bu iki
imamn ahsiyetine deil, atama iine ve soy sop ve akrabalka aittir! Yani iktidar ve ynetimlerdeki veraset esasnn tevili,
Sasan rejimi ve onun kopyas Safev rejimine benzer bir ey!
4- Velayet
Ali iasnda velayet, halkn Alinin hkmetine btn boyutla
ryla, btn kurallanyla bal olmas, onu izlemesi ve bir rnek
(imamn anlamlarndan biri) olarak kabul etmesidir. Yani, sade
ce onun hkmetine ve dzenine kar teslim ve btn teki
velayetlerden kurtulmas demektir.
Safev iasndaysa velayet, Ismail, Aliyullh, Bah, Hull, Sa
fev ve Hintli elerinden oluan dervie bir velayetten ibaret
tir!
5- mamet
mamet, bir mmet oluturan devrimci bir dzene inanmaktr.
Bu dzen, bir rejim olarak tarihin teki rejimleri karsnda
olumutur. Onun misyonu, velayette belirttiim misyondur.
Bu misyonun Peygamberden sonraki zel rnei ise Ali iasnda ia imamlardr. Bu ia imamlar, kendi nsan kiilikleri
nedeniyle toplumun rehberlii hakkn ellerinde bulundurur
lar. Toplum ise, onlann rehberliine gereksinim duyar. Dolay
syla, Ali iasndaki kavramyla imamete inanmak, inanm in
sann bu dzen kart her tr dzen karsnda teslimini olumsuzlamaktadr. Aynca bu, masum imamn gaybeti dneminde
iann kabul edebilecei hkmetlere inanmak demektir. Bun
lar, i imamndan ald niyabetle, ayn kurallara, ayn amala
ra gre halk yneten hkmetlerdir.
204
Oysa Safev iasnda imamet, insann fizik tesi on iki ahsiye

te inanmasdr ki 12 saysndan ve on iki kutsal addan baka bir
ey deildir. Onlar sevmemiz, vmemiz ve onlardan korkma
mz gerekebilir, ama onlan izleme bakmndan hibir zorunlu
luumuz yoktur hayatmzda. nk onlan izlemek olanaksz
dr. nk onlarn cinsiyle bizimkinin arasnda fark vardr! Do
laysyla Safev iasnda imamete inanmak, on iki ada tapnma
dr (124 bin peygambere inanmamz gibi) ki onlann gaybetinde, onlann olmad zamanlarda, bu on iki kiiye sevgi besle
mesi artyla her bireyi ve her sistemi kabul edebiliriz. Halka
nasl davrandklar, toplumsal ve bireysel yaaylarnn ne du
rumda olduu nemli deildir. Bu, imamet ve imamete inan
makla ilintili deildir, imamet, gayb ve tarih bir inantr. Ya
ama ekliyle, rehberlikle, imdiki zamanla bir ilgisi yoktur!
6- Adalet
Adalet, Allahn adil olduu anlamna gelir.
Ali iasnda adalet, her hizmetin olduu gibi her hyanetin de
dnyada dakik ve esgeilemez bir hesabnn bulunduu anla
mndadr.
Allahn adil olduuna inanmaktr. Yani adalet, siyasetin ya da
hizbin toplumda oluturduu yapay bir dzen deildir. nk
adalet Allaha aittir. u anlamda ki adalet dnyann alt yaps
dr. Mslmanlarn dnya gryse adalete dayaldr. Dolay
syla toplum, adalet esasna dayanmyorsa, hasta, sapm ve ge
ici bir toplumdur ve yok olmaya mahkmdur.
Safev iasndaysa adalet u anlamdadr: Allah dildir ve zalim
deildir. Peki, yaran nedir? lmden sonra Yezidi cehenneme,
mam Hseyini cennete gtrr. Gzel. imdi neye yanyor?
imdi? Dnyada? imdiyle hibir ilintisi yoktur. lm bir konu
dur, ilm bir bahistir ve kelamclan ilgilendirir! Halkla bir al
kas yoktur.
7- Takiyye
Takiyye, iki tr taktikten ibarettir.
205
1. Vahdet Takiyyesi: Byk slam toplumunda iann bavur

duu takiyye, kendine ait ihtilafl konulan aarak slam birli
inde tefrikaya neden olmama amacn tar. yleyse takiyye,
iann kendi inancn koruduu, ama bunu slam toplumu
iinde tefrikaya, paralanmaya ve dmanlklara meydan ver
meyecek biimde yapt bir rtdr. Bu nedenledir ki Mek
keye gittiinizde onlarla birlikte namaz klmalsnz, denilmek
tedir. u anda da bizim byk limlerimiz unu tavsiye ederler:
Mekke ve Medine cemaat imamnn ardnda namaz kln. Bu takiyyedir. Taassuptan, ihtilafl konulara dayanmaktan ve i tefri
kaya neden olan durumlarn gndeme getirilmesinden kan
mak, ayn safta bulunanlann kart grlerine katlanmak, kar
delerin dnce ve amellerine sayg, bir toplumun ounluu
karsnda i birliin korunmas iin, dman karsnda ortak
hedeflerin ve toplumun korunmas hatnna aznln takiyyesi
(Alinin i ihtilaflar karsndaki tavn da bunun gstergesidir),
bu takiyyenin kapsamnda yer almaktadr.
2. M cadele Takiyyesi: Mminin deil, imann korunmas iin
gizli mcadelenin zel koullanna uymaktr. Yani iann d
nsel bir i yapmas, toplumsal ve siyasal bir savamda bulun
mas; ama konumamas, kendini gstermemesi, fitne nedeniy
le hilafet oda karsnda takiyye yapmas, ksacas bo yere
kayba uramamas, bo yere kendi rgtn, gcn ve cann
tehlikeye atmamasdr. yleyse takiyye, hilafet karsnda g
ve odaklan koruma, savan srmesi, dman karsnda boz
guna uramama yolunda bir gvencedir (Emev, Abbas rejim
lerinde imamlarn hayat bunun rneidir).
Safev iasnda takiyye olduka aktr ve aklamann gerei
yoktur. Yollann da kendiniz bilirsiniz. Mevlananm deyiiyle,
Hakk stn rtmeden sylemek uygun olmaz esas, Safev
iasndaki takiyyenin anlamdr.
Safev iasna inanan insan o kadar takiyyezededir ki Baym,
evinizin adresi nedir? diye sorduumuzda rengi uar. O kadar
takiyye yapm, fikrini sylemeyip inancn o kadar gizlemitir
206
ki artk grnn ne olduunu, ne gibi bir inan tadn bi

le hatrlamaz.
Safev iasnda takiyye, kiinin doal durumunu korumak, ii
nin ve hayatnn selametim korumak, ba arsndan, sknt
dan, tehlikeden, zarardan, hak ve btl atmasndan, inan ve
grev sorumluluklarndan kanmak iin egemen gcn btn
pislikleri, sapknlklar ve tecavzleri karsnda susmasdr!
Bu yzden gryoruz ki Ali iasndaki takiyye dostla btnle
me ve dmanla savama etkeni iken, Safev iasnda savamn
mutlak tatilidir ve takiyye yerine, tefrika ve taassubun etkin
esi olan bir ey yaplr.
Ali iasnda takiyye, bir amel taktik olup koullara ve du
rumlara baldr. Bu yzden, rehberin tehisiyle kimi zaman ya
saklanr ve hatta haram klnr. Safev iasndaysa takiyye, sabit
ve i olmann gerei bir inan esasdr!
8- Bidatin Reddi ve Snnet

u anlamda ki Ali ias, en Snn slam hareketi ve frkasdr.
En Snn szyle, Peygamberin snnetine en bal olan frka
y kast ediyoruz. slamn ilk yllarnda ilik ve Snnlik ihtila
f, Alinin ahs vesilesiyle Peygamberin snneti zerinde ol
mutur! Ali, Peygamberin snnetini hibir gcn deitireme
yeceine, birini karp tekini ekleyemeyeceine ya da saptramayacana inanmaktadr. Oysa Alinin rakipleri olan Snnli
in bata gelen temsilcileri, Peygamberin snnetine el atmlar
ve kendi itihatlanna dayanarak Peygamberin snnetinde dei
iklik yapma hakkn kendilerinde grmlerdir. Oysa Ali,
snnet ve nass karsnda itihad kendisi iin bile caiz grmez.
mer ise, nass karsnda, zellikle toplumsal ve siyasal ilerde
itihad caiz grr.83 Hatta, Peygamberin hadislerinin yazlp
83 M utann ve temett haccm n yasaklanmas gibi. Bunu yaparken aka yle
diyordu: Peygamber zamannda helaldi; ben haram klyorum ! Elbette bu
snnet karsndaki kanunun durum unu amelin iyi ynde aklanm as ola
rak anlatyordu. Bir defada talakn kabul de -ki erkekleri tembih iin ya-
207
kaydedilmesini aka yasaklam ve bu hakk, btn Ehlisnnet limlerinin itirafna gre, kendisinde -mtehit ve halife
olarak- grm ve buna gre de amel etmitir.
Dolaysyla gerek adlandrma udur: Ali ias, Peygamberin
snnetinin koruyucusu ve gzeticisi ve bidatin dman olup
Ali, hem ruh ve yn (Resuln tarz) bakmndan, hem de h
km, amel ve szler (Resuln snneti) bakmndan snneti ta
kip edip srdrmenin ve snnete dayanmann semboldr.
Safev iasnda ise ilik btnyle snnetin karsna Ehli
beyt! koymak isteyen snnet kart bir mezhep olarak gste
rilmektedir. Bu Safev iasna inananlardan biri yle diyordu:
Sen, bu kitapta Allah Peygamberinin Ben sizin iin iki ey b
rakarak gidiyorum: Biri Allahn kitab, tekisi ise benim snnetimdir. buyurduunu yazmsn. Bunu nereden kardn? By
le bir eyi Peygamber ne zaman sylemi? Peygamber, Allahn
kitabm ve Ehlibeytimi brakyorum demi, Allahn kitabn
ve kendi snnetini deil.
Bu durumda Safev ias Allahn kitab ve snnetim hadisini
reddetmektedir, tpk Emev Snniliindeki84 Snnlerden ki
milerinin Allahn kitab ve Ehlibeytim szn reddetmek ispldg sylenmitir- Peygamber ve Ebubekir dneminin ve kendi ynetim i
nin ilk zam anlanm n tersine bir uygulamadr. (Ibn Kayyim, A h k a m u l-Muvakkind e b m u nakleder ve bunun hilafna on yedi rnein ortaya ktn
belirtir). Ayrca sabah ezanna Namaz uykudan hayrldr. ibaresinin eklen
mesi, hanllarn saraydaki durular taklit edilerek namazda el balanmas,
Ramazan gecelerinde klnan mstehap namazn cemaatle klnmas, hatta
Kurann aklad mellefe-i kulub paynn kaldnlmas, m er dnem in
de gerekletirilmitir.
84 Safev iasnn karinesi Emev Snnliidir. Her ikisi devlet dinidir. O
Snnlik, Emev halifeliini ve yerine geenleri din olarak yorum lam ak ve s
lm olarak gstermek iindir. Bu ise Safev saltanatnn iyi ynde aklanm a
s iindir. Emev Snnliinin rol zor deildir. nk bu frka, bandan
balayarak devletin resm frkas olm utur ki O sm andan Muaviyeye kadar
yol almas gereklidir. Bu da nemli bir mesafe deildir. Ama, Safev iasnm
ii zordu. nk hkm et kart, adalet ve imamete dayanan bir hareketi Safevi saltanat dzenine uydurm ak zordur. Hseyinden Sah Sultan Hseyine
kadar byk bir mesafe vardr!
208
temeleri gibi! Oysa Allahn kitab ve Ehlibeytim, aslnda, Al

lahn kitab ve snnetim in tefsiri, sonucu ve kanm olup her
ikisi de sylenmeliydi. nk bu ikisi birbiriyle elimedii gi
bi ayn zamanda birbirinin tamamlaycsdr. Her biri baka bir
anlam tar ve biri olmadan teki topal kalr. Ama Safev ias,
Allahn kitab ve Ehlibeytimi Peygamberin snnetinin kar
sna koyar. Yani, Emev Snnliinin Ali iasna ynelik ia
snnete kardr, Rfizdir, Aliyi Peygamber ve hatta Tann ola
rak grr, diyerek ynelttii karalamay kabul eder!
Oysa Ali ias tret/Ehlibeyti Allahn kitab ve snnetim iba
resinin resm beyan ve dili klmak ister ve Ehlibeytin snnete
ilikin bir telakki olmasn ister. Bu iki ilikte ne kadar da e
liki var!85
Bu yzden Ali ias snnet mezhebidir. Safev ias ise Emev
Snnlii gibi bidat mezhebidir. Her ikisi de devlet tslamdr.
Nihayet, biri kutsal bir asl olarak itihad bahane etmekte, di
eriyse kutsal bir esas olarak treti bahane etmektedir. Aliye z
g tret, snneti koruyucu ve reticidir. Safev treti ise snne
ti nakzedici ve saptrcdr.
9- Gaybet
tiraz Mezhebi: Bekleyi adl konferansta, gaybetin ia tarih
felsefesinde ne anlam tadn ve esas olarak ne tr bir dnem
olduunu belirttim.
Gaybet hassas bir felsefe olup toplumsal ve siyasal yn, meta
fizik ve felsef ynnden daha gl ve nemlidir.
85 Rait halifeler, hadisin kaydedilip yazlmasn nlerler. Bu durum m er b.
Abdulaziz dnemine dek srer. Fakat Ali, ocuklar ve ileri, snnet ve ha
disin kaydedilmesine, ezberlenip yazlmasna zen gsterirler, bu yolda ehit
olurlar. Ama Mrcie ortaya kp, kalbi imanla hibir gnah ve cinayet zarar
tamaz, dedii, sonra da Kurann yaratlm olduu konusu gndeme geldi
i ve Ahmed b. Hanbel, buna inanmad iin Memun dneminde zindana
atlp Mtevekkil zamannda serbest brakld, zam an, snnette bulunan her
eyin kabul edilmesine ve M rcienin inand trden dnce ve bidatlerin
ortadan kaldrlmasna karar verildi ve Snn terimi ortaya kt.
209
Gaybet, Safev iasnda -teslim, tahamml, sabr ve suskunluk

mezhebi olan bekleyii, olumsuz bekleyii ierir- u anlam
kapsamaktadr: imam gaiptir; gerek masum imam kaybolmu
tur. Dolaysyla toplumsal slam tatil olmutur ve mamn ken
disi gelip amcaya kadar alamaz.86
mam olmadna gre Cuma ve cemaat de yoktur. Elbette ima
mn naibi vardr ama cihat iin deil, gelirleri toplamak ve gip
imamn payn almak iin vardr.
Marufu emredip mnkerden alkoymak da bireysel konular, ki
isel ahlakiyat ve iyi ilerin yararlanna, kt ilerin zararlanna
ilikin dosta tler dnda skt braklmtr. Mescitte dn
ya sz sylemek trnden toplum irkinliklerinin nlenmesi,
bireylerin, yourtla kays yemek, daha kts sa uzatp sakal
brakmamak gibi sapklklarn (!) nlenmesi, aynca gnmz
de slam toplumunda ortaya kan ve dindar halkn u zaman
da slam tehlikeyle kar karya brakan tehlikelere itilmesiyle
amansz ve acmaszca savalmas ise marufu emredip mnker
den alkoymak olarak alglanmtr. Mesel, slamn kar kar
ya kald tehlikelerden biri, kfirlerin krssnn Peygam
berin minberinin yerine geirilmesidir. Yani bu krs, mikro
fon ve dinleyicilerin alklamas, slam iin Bat tehlikesidir!
Hatta krsnn banda din konuma srasnda su imek de bu
kapsamdadr.87 Bat smrs ve Siyonizm karsnda Mslmanlar arasnda birlik oluturma tehlikesinin nlenmesi de
marufu emredip mnkerden alkoyma kapsamna alnmtr.
nk Safev ias, aslnda Mslman toplumuna zt bir mez
hebi frkadr. Varlk felsefesi ise mmet iinde tefrika yaratmak
ve byk slam gvdesini paralamaktr. yle ki bu felsefe,
86 ada fkhn nde gelen temsilcilerinden birinin buyurduu gibi, hatta ki
mi fkhlar hadlerin uygulanmasnn, yani slam hukuku kanun ve hkm
leriyle amel etm enin de imamn gaybet dneminde tatil olmas gerektii g
rne eilim gstermekteydiler! H , 2 5 0 ylndan on ikinci imam n zuhuru
na kadar hilik stne hilik! Din anarizme bak!
87 Bkz.: Ruhaniyet d e r ia. 19 8
210
bylece bu ama dorultusunda ie balad ve Mslman gcn

(fasit Osmanl mparatorluu ad altnda da olsa) Hristiyanlk
la, Avrupann yeni yetme ve mtecaviz bujuvazisiyle savaa
tututuu ve batda ilerledii bir srada Safev ias, doudan
anszn kalkarak onu arkadan hanerledi. Safev padiahlan,
gizli ya da ak, Dou Avrupa padiahlaryla ve kilise gleriyle
dostluk ierisindeydiler. Bat Hristiyanl ve Safev iliinin
ortak dmann yani Mslmanlann evrensel gcn yok et
mek iin ortam hazrlamaktaydlar. Bu yzden, Hristiyanlann
dinsel tiyatrolarnn kopyas olan ebihte Frenkli adyla nevzuhur bir personajn Avrupa tipi pantolon, ceket ve gzlkle
Kerbelaya girdiini ve Ehlibeyt muhaliflerine kar yetmi iki
kiiyle anlap dert orta olduunu grrz!
Mslmanlann gl ordusunun saldrs karsnda btn Ba
t merkezlerinin kesin yok olma tehlikesine dt bir dnem
de ve Dou Bizans mparatorluunun bakenti ve Hristiyanl
n evrensel gcnn merkezi olan Konstantiniyenin lslambul
olmasndan, Yunanistan, Bulgaristan ve Yugoslavyann vb.
Mslman gcne boyun emesinden ve slam gcnn Akde
nize hkim olup Avusturya, Macaristan ve talyay kuatma al
tna almasndan sonra, adalet ve imamet temeli zerine kurulu
bulunan ve ihtilaf, hak ve batl, snnet ve bidat zerine olan,
slam tarihinde hilafetin sapma ierisindeki dzenine, Alinin
hakknn gasp edilmesine ve Peygamberin vesayetinin nakzedilmesine kar ileri ve doru bir biimde cephe alan; hakk
gasp edenlere, Kerbela celltlanna bireysel bakmdan kin besle
yen Ali ias, anszn Safev iasna dnt. Safev ias, ileri ve
kurtulu balayc bu fikr, nsan, mantkl ve tarih inan ve
duygularn tmn frka kinlerine, siyasal ve ulusal taassuplara
ve Iranl, Trk ve Arap arasndaki dmanla dntrd.
Halk tslam" ile devlet Islam, Hd Islam ile Kethda s
lm ve Peygamber Islam ile Peygamberin gasp halifesinin
Islam ihtilaf demek olan Snnlik ve ilik arasndaki ilm ve
nsan ihtilaf, bugnk Snnler ile ifler ve Snn kitle arasn
211
daki mutaasspa ve kr krne bir kinleme haline getirdiler.

Halk zulmden, baskdan ve desiselerden kurtarmak, toplum
sal adaleti salamak ve temiz bir ilm rehberlie ulamak iin
kullanlmas gereken btn o i duygu ve inanlar, Safev sal
tanatnn kurulmasna, Kzlba ordusu iin asker ve propagan
da gc oluturulmasna harcand. Safev saltanat silsilesi, Ali
imamet silsilesine baland. eyh Safinin torunlar olan Safevlerin seyyid olmalaryla saltanat hanedan, nebev Ehlibeyt ile
akraba oldu. Kendi slalesinin tmn katleden bozuk ah Abbas, Hzr oldu ve toplumun ryalarnn ve arzularnn kahra
man haline geldi. Sonunda, Alinin dzeninden, Alinin yolun
dan, Alinin rehberliinden ya da Ali gibi olanlann rehberliin
den bakasn bin yl boyunca kabul etmeyen ve bir oranda tak
va ve adaletin parlak simas olan mer b. Abdulazizin yneti
mini bile kabul etmeyen (kabul etmemekte de haklyd nk
iann ihtilaf kiilerle ilgili deil dncelerle ilgilidir ve ia,
hak ve adalet ynetiminin en doru eklini ister ve lah dzeni
amalar) ia, Safev rejiminin i bana gelmesi iin zafer lk
lar att ve ah Abbasn ardnda kollar svad; Batnn ve kf
rn karsndaki Mslman kardelerine kar cihada kalkt.
Gaybet dneminde halkn toplumsal hayatnda her eyi tatil
edilmi kabul ettiinden, dolaysyla hak ya da batl ynetim
den, toplumun slahndan ya da gerilemesinden sz etmek de
anlamsz olduundan, hak ynetimi, imamn ahsnn ynetimi
olup imamn ahs da u anda gaip bulunduundan, bu durum
da slamn bu dnemde halkn toplumsal ve siyasal yaama
ekliyle ilgili bir sz olmadndan Safev ias suskundur. Bu
suskunlukta elbette ah Abbas konumaldr. Abbas, her sz
sylemede zgrdr; hibir glkle karlamaz!
Bu yzden gaybet dnemi, tatil dnemi, tahamml ve bekleyi
dnemidir; baka bir ey deil. Bir araya gelme ve ynetim ko
nusu ortadan kalkt iin, sorumluluklar ahlak ve bireysel g
revler erevesiyle snrl kalmaktadr. Herkes kendisini koru
maldr. Toplum korunamadndan herkes kendisini koruma
212
ldr. nk her ey toplumun ve toplumsal iman, dzen, kl

tr ve ahlkn kesin yok oluuna ve gerilemesi zerine kurulu
dur. Bu sayede imamn zuhuru gerekecektir. Dolaysyla gr
yoruz ki gaybet, btn glere ve dzenlere zgrlk berat ve
nasl olursa olsun var olan her eye ve herkese boyun eme fet
vas vermektir. Herkesin toplumsal sorumluluunun kalktn
ilandr. Herkesin kendi bireyselliine snmasdr. Btn i!
arzularn, amalarn, inanlarn, duygulann ve insani sorumlu
luklarn u iki esasa dnmesidir: Biri taziyecilik, kincisi ise
Snn katli. Gerisi hi!
Oysa Ali iasnda gaybet dnemi, insanlarn toplumsal, siyasal
ve dnsel sorumluluklarnn en ar ve dolaysz olduu dnemdir. Ali iasnda, insanlk tarihi drt dneme ayrlr. Birin
ci dnem, Ademden (insanln balangc) nbvvet dnemi
nin hatemi (slam Peygamberine kadarki dnemdir. nderlik
misyonu lah eliler araclyla yrtlr.
kinci dnem, Aliden balayp Gaybet-i Sura (kk gaybet)
sonuna (on ikinci imamn gzden uzak bulunduu ve bab ya
da zel nibler adyla onun tarafndan tayin edilen ve onunla
dorudan doruya temasta bulunan drt ahsiyetle ilerin n
derliini yrtt yllara) kadar olan dnemdir. Bu dnem,
vesayet dnemidir (resm hilafet rejimi karsnda). nc
dnem, Gaybet-i Kbra (byk gaybet)nm balangcndan, ya
ni H. 319 ylndan -ki on ikinci imam gaybetin uzun ve bilin
meyen dnemine girer ve halkla ilikisini resm olarak keserbalayan dnem olup gaybet dnemidir ve biz u anda bu d
nemdeyiz.
Drdnc dnem, zuhur dnemi olup gip imam, evrensel bir
inklaptan sonra adaleti insanlk iinde yerletirip halkn nder
liini stlenir.
Grdmz gibi, birinci, ikinci ve nc dnemde rehberlik
grevi, Peygamberin kendisi ya da Peygamberin vasisi tarafn
dan yrtlmekte olup hem yukardan atanmlar hem de siya
s ve toplumsal nderlik grevini ve halkn eitimini ahsen st
213
lenmilerdir. Gaybet dnemindeyse, hem Peygamber olmad

hem de imam gip olduu iin peygamberlerin ve imamlarn
grevi, halkn kendi zerine dmektedir. Burada halk, slam
kendisi renmeli, hakk tehis etmeli ve slam hadlerini uygu
lamaldr. slam toplumunu oluturmal, halka nderlik etmeli,
slam, Mslmanlan, slamn gcn ve birliini Yahudiler,
Hristiyanlar ve teki dmanlar karsnda korumaldr. Cihat
etmeli, itihatta bulunmal ve kendi iinden bir grubu slamn
bilimsel tannmas konusunda uzmanlama, slam knunlarnn
anlalmas ve toplum konularnn, zamann olaylarnn zm
lenmesi yolunda tevik ve halkn toplumsal ve dnsel nder
liini, alnyazsnn sorumluluunu onlara teslim etmelidir.
Kendisi, mevcut olan en iyi, en yarar, en bilinli, en bilgili ve
en temiz kiiyi nderlik iin tehis etmeli ve kendi iinden biri
ni imamn yerine -ki slam Peygamberinin yeridir- seip ge
irmelidir. Onun ar sorumluluklarnn -ki imamn sorumlulu
udur- yrtlmesinde halkn kendisi srekli ve dorudan bir
sorumluluk duymal, ilim hkmetini ve sorumluluk ykleyen
ilmi -Eflatunun arzu ettii gibi- yerletirmelidir. Gryoruz ki
Safev iasndaki gaybetin -ki tatil dnemi; sorumluluun orta
dan kaldrld, halkn yazgsnn zamann kara cebrine, olayla
rn ve olaylar yaratanlann oyununa terk edildii bir dnemdirtam tersine Ali iasnda gaybet, insanlan nbvvet, imamet ya
da vesayet dneminden daha sorumlu klmakta, insanlara n
bvvet ve imamet sorumluluunu yklemektedir! Yani onlarn
hakkn yaylmas, batlla sava, cihat, eitim, ynetim ve toplu
mun ynlendirilmesi iin stlendikleri grevleri ia halk st
lenmitir. imamn yerine geen kimseyi -ki imamn grevini
omuzlamaktadr- halk semek durumundadr. Yani gaybetten
nceki dnemde (nbvvetle imamet) Allahn belirledii kim
seyi, gaybet dneminde halk belirlemelidir!
Bu yzden Ali ias ekolndeki gaybet felsefesi esasmca halk,
sadece toplumsal sorumluluk tamakla kalmayp ar tanrsal
sorumluluu da tar! u anlamda ki slam mmetinin nderli-
214
gi ve toplumsal sorumluluu iinde, ilim ve takvalanndan dola

y halk tarafndan seilmi olan birtakm halktan kimseler, ima
mn, Peygamberin yerine geerler. Yani rehberlik sorumluluu
halk iinden gelen ve halk tarafndan seilen bu kimselerin ze
rindedir. Halk kitlesi ise, toplumun manev ve toplumsal n
derliin belirlenmesinde Allahn yerine geer! Ali iasnda gay
bet dnemi demokrasi dnemidir. Yukanda belirlenen nbv
vet ve imamet dzeninin tersine, gaybet anda toplumun n
derlii, aratrma, tehis, seim ve halkn icma esasna dayan
makta ve hakimiyet gc mmetin iinden kaynaklanmaktadr.
10- efiaat
Fatma Fatma'dr konferansnda ve ayn zamanda kitabnda,
efaat konusunu -anladm ekliyle- Ali ias gr dorul
tusunda sz konusu ettim.
Dedim ki ben, efaati yalnzca kabul etmekle kalmyor, hatta
manev, eitimsel ve kltrel yetkinlemede gl ve yapc bir
etken olarak gryorum. Dedim ki sadece Peygamberin ve
imamn ahsnn efaatini kabul etmekle kalmyor, byk ve
gerek kiiliklerin (salihlerin, velilerin, gerek anlamnda yce,
gl, gzellikle dolu, Rabban anlam ve deerler birikimine sa
hip ruhlarn) efaatini de kabul ediyorum. Bunu hem mantkl
buluyorum hem de tecrbeyle kavrayp duyumsammdr.
Safev ias da ayn eyi sylyor. Bu, her yerde byledir. Yani
Safev ias, Ali ias inanlarnn aynsn korumutur, ama
onun anlamn kendi yararna ve halkn zararna deitirmitir.
Safev ias, mam Hseyin, Hz. Ebulfazl, Hz. Zeynep, Hz. Ali
Ekber ve Ali Asgar, bana efaat ederler diyor. Gizli snav srasn
da, herkesin kt ve iyi deerlerini Allahn lt ve sonucu
nu duyurduu, ona gre hkm verip mahkum ettii ya da
kurtard, cezalandrd ya da dllendirdii lah adaletin
amaz terazisi karsnda Safev ias, oturuma karan bir tah
sildar gibidir. Yani snav bakanmn dostlanndan ve yaknlarn
dan biriyle, evrak dzelticisi ya da yazmanyla vb. nceden ba
215
lants vardr ve sonuta sorularn cevabn gizlice ona ulatrr

lar. Ya da ba sayfasn veya batan baa bo szlerle, hatta der
se, konuya, snava ve snav edene kar svg ve ihanetle dolu
kara sayfasn deitirir. Yahut da onun yerine snava bakas
sokulur. nk o, hibir zaman medrese rencisi deildir ve
okumay bilmedii iin kitabn kapan amamasna karn not
alr; hem de en yksek notu alr! Hatta birinci olur! Elbette, giz
li kapakl olaylarda parma bulunan kiileri grm olmal ya
da onlarla zel bir ilikisi bulunmaldr.
Safev iasnda efaat, snavda torpil, yarglamada ve mal iler
de rvet demek olup etkisi de olduka fazladr. Dosyada en
kstaha deiiklik iin, en gl torpil ya da rvet, bilgisiz
rencinin yanllarn grmezden gelmek ya da kiinin btn
borlann silmek veya katil zanlsnn dosyasn hasr alt et
mektir. Safev efaat anlaynda yanl lsnde olumlu puan
verilir; bor mebla devletten alnacak bir alacaa dntr
lr. Allah onlarn ktlklerini iyilie dntrr. ayetine
yle anlam verirler: Safev iasnn ktlkleri, hirette sadece
silinmekle kalmaz, efaatin etkisiyle iyiliklere dnr! Yani ia
olup gnah ilemeyen, amel defteri kara olmayan kii aldanm
demektir! nk iyilie dntrebilecei bir maddesi yoktur.
Elbette Safev kurumunda efaatin ounlukla masraf da bu
lunmaktadr. nk zor bir itir ve birtakm snavlarn dakik
sisteminden kurtulmak sz konusudur. Bu snavlarda, snav
yapan yce Allahn kendisidir. Dorudan doruya soru soran,
deerlendiren ve snav kadna not veren Onun kendisidir.
Hatta kula, gz ve kalbi sorguya eker. nsann hayatnda at
t bir eri admdan, hrszlk ya da zulm iin uzatt bir e
ri elden, hatta zihninden geen kt bir dnceden haberdar
dr ve tm annda hassas bir cam gibi, bir kayt cihaz gibi ses
leri, amelleri, dnceleri ve niyetleri kaydetmitir. Terazisiyle
bir zerre hayr ya da errin lsri gsterir ve hesaplar. Sev
gili ve aziz peygamberinin, davetine, lah ve toplumsal grevi
ni yerine getirmesine ayak ba olan bir yoksula kar yzn
216
buruturmasn balamaz; dorudan doruya, belirgin, hem

de aka ve halkn nnde, btn dnya insanlarnn, btn
alann ve dnemlerin gz nnde iddetle ve kahrl bir
edayla azarlayp serzenite bulunduu Kuran esasnca yapar
bunu. yle ki keremiyle, batan baa isar dolu mustaf, fedakar
ve samimi peygamberinin bu tek bir yz buruturmasn balamamakla kalmayp onun halk arasndaki saygnln koru
mak iin zel olarak, halktan ayn olduu bir zamanda uyarmayp Kurana yanstmazlk etmez de bunu halk iinde yapar. Onca ahlakna karn zavall Nuh, dokuz yzyl fedakarlktan ve
zevale mahkum olan halknn kurtuluu sorumluluunun ar
ykn tadktan sonra tufan srasnda, tufandan kurtarmak
iin hayvanlan ve kulan bile gemisine alrken, olunun sular
iinde rpndn ve boulmakta olduunu gzleriyle grnce
Allaha, onu yal babasna balamas ve her hayvandan bir ift
ald gemisine almaya izin vermesi iin yalvanr. Allah, kesinlik
ve iddetle reddeder ve Nuhun efaatini -hem de risaletinde o
yaa, konuma, duruma, rtbeye ve makama ulamken, yani
yeryznde yaama hakkna sahip her insan ya da hayvann
kurtulu sorumluluunu tayorken- o derin ve artc tabirle
-ki sufi Safev iasnm kk beynine, kt akima ve dar kalbi
ne smaz- O senin ehlin deil, o bir salih olmayan ameldir.
diye olumsuz cevap verir!
Bu, Ali iasnda insann rt ve tekaml iin deimez lah
snnetten baka bir ey olmayan, yani uurun, bilincin ve vira
nelerin derinliklerinde varl gizli bulunan insan yaratlnn
stn yeteneklerinin ve deerlerinin zengin hzinelerini kefe
dip ortaya sermek anlamna gelen ve manev tekamTn so
nucunda ortaya kan Muhammedi slamdan baka bir ey
olmayan efaatin felsefesi, anlam ve niteliidir.
Bu kssada Nuhun dilei, lah bir esas zerine kuruludur. Bu
dilek, bizde yaygn olan dayanaksz bir dilek, bo bir bekleyi,
anlamsz ve kuralsz bir duygusallk deildir. Biz mmet-i merhumenin (!) Allah ile arasndaki zellik -nk ad velayet
217
olan gzya sigortamz var!-, ululazm peygamberlerde, hatta

slam Peygamberinin, slamn Alisinin ahsnda, insanln
rnek hanedan olan Ehlibeytle ve Ali ias imamlarnn hibi
rinde (ki Safev iasndaki imamlaryla sadece adlan ayndr
baka bir eyleri deil) yoktur.
Bu yzden Nuh, mesel Allahtan yle bir dilekte bulunmuyor:
Ali Ekber Hseyinin yz suyu hrmetine u bizim zrhsz
imri88 brak da kurtulu gemisine, kurtuluu hak edenlerin
arasna gelsin! Hayr, Allah, Nuha yle vaat etmiti: Tufan
balayp su her yeri, herkesi ve her eyi iine ald zaman ben
senin ehlini kurtaracam. Bu esas zerinedir ki olunun l
mn kucanda rpndn ve babasndan yardm istediini
grnce Nuh kendi ehlinden olan, yani ailesi ve yakn olan o
lunun kurtulmasn diliyor. Nuhun yanlgs, sadece senin eh
lin stlahm anlamamasdr. Yani Allahn dilindeki bu kelime
yi, bizim toplumsal ve nsan dzen, kltr, anlay, duygu ve
ilikilerimizdeki anlamyla anlyor. Biz de Kuran, snnet ve tret zerinden on drt yzyl getikten sonra bile hl ayn e
kilde anlyoruz. mamlarmz yalnzca Peygamberin zrriyetinden olmalanndan ve soyca stn bulunmalarndan dolay
imam, masum ve deerli olarak alglyoruz. Aliyi, Fatmay,
Haan ve Hseyini, Rasuln Ehlibeyti olmalanndan dolay
kutsuyoruz. Hseyini Alinin olu, Fatmay Peygamberin k
z, Aliyi ise Peygamberin amca olu ve damad olduu iin de
erli sayyoruz (Oysa Ebuleheb de Peygamberin amcas, Ebulehebin ocuklan da onun damadan, Osman ise duble damady
d)!
Bu yzden Allah, ona aklamakta ve yakn, aile, ehil, kavim,
varis ve de efaatin gerek anlamn bizim anlamamz iin Nuha
yorumlamaktadr. (Anlayabilir miyiz ki? Anlamamza izin verir
ler mi? Kuran da m anlamak iinmi? Ne biim sz bu! u ye
88 imr Ibn zi-C even, H. 66/M . 6 8 6 ylnda ldrld. Sffinde Hz. Alinin o r
dusunda yer ald halde, Kerbelada Hz. Hseyinin katilleri arasnda yer al
d. im am Hseyinin ban Yezide gtren de odur. (ev.)
218
m sapkla ve bidate bakn! Kutsal, temiz ve mbarek olan

Kuran- Mecidi alma kitab yapmak istiyorlar!) Senin olun,
senin yaknn deildir, senin ehlin deildir, diye aklamakta
dr. Demektedir ki insan; cevher, zat, ruh, huy, su, amur, soy,
kan, toprak, ba, tip, zrriyet, millet, tabaka, grup, snf, mes
lek, aile, bilgi, cehalet vs. deil, ameldir!
Dolaysyla o btn insanlk iin, btn zamanlarda ve btn
yeryznde yalnz ve yalnz iki aile, iki zrriyet, iki soy vardr:
Slih amel ( am el-i slih ) ve bozuk amel (am el-i fsid}\ Slih amel
olan her insan, senin ehlibeytindir ey Nuh, ey dnyaya hkim
olan lm ve yokluk tufannda kurtulu gemisinin kaptan!
Onun yznden baka her ey y o k olucudur. (28/K asas Suresi 88 )

Salih olmayan amel yok olmaya mahkmdur. Bu ise Allahn
snnetidir. Allahn snneti deimez, dnmez ve evrilmez.
Allah da bunu bozmazken, efaat nasl bozabilir?
Varlk leminde, salih olmayan amele, slih amele zg olan
bir almyazs verecek hibir etken yoktur. lah irade bile byle
bir ie girimez. Ama salih olmayan ameli slih amele d
ntren binlerce etken vardr. Bu etkenlerden biri de efaattir.
Yalnzca Nuhun, brahimin, Muhammedin, Alinin, Hse
yinin ve Zeynebin deil, topran ve kann da efaati sz konu
sudur. efaat, bu anlam ierisinde barndrmaktadr. Aristokra
si, istibdat ve glnn egemenliine dayal dzenler ierisinde
aldmz eitim ve ekillenen dnya grmzn rn olan
ve efaati hesapsz kitapsz balanma arac olarak gren telak
kimizin tersine efaat; e olmak, bir eyi bir eye bititirmek, bir
bakasyla yakn, benzer, bitiik ve yar olmak vs. demektir! H
seyinin efaati...! Ne anlama gelir? Safev ias da ayn eyi sy
ler ama buna tam olarak gerek anlamnn ve konu, kavram, fel
sefe ve rolnn kart bir ilev ykler.
Topran efaati! Kann efaati! Safev ias, Kerbela topran
yeryznn ve gn teki topraklanndan farkl olan zel bir
madde olarak bilir. Onu oluturan eler baka eylerdir. Ken
dine zg fiziksel ve kimyasal zellikler tar. Onda bir ruh, bir
219
gayb g, bir kimyasal etki, bir doa tesi mucizev zellik,

bir zsel keramet, gizemli ve anlalmaz bir fazilet gizli olup ona
din deer ve kutsallk vermitir. Onda byl bir nesneye ben
zeyen ve bir hastala ya da hastaya tatbik edildiinde ona etki
eden ve ifa veren bir ila gibi, bir nesnenin zerine dkld
nde ya da bir madene dediinde onu eriten, deitiren ve
kimyasal reaksiyonlarla onu etkileyen, onunla zel bir bileim
oluturan ve onu sfat, zellikleri, cinsi ve z farkl bulunan
baka bir eye dntren bir kimyasal iksir bulunmaktadr.
O zaman, buna yarar olmayan kirli birini kurtarmak ve ona
yardmda bulunmak iin bu topraktan yardm istenir, ar bir
para karlnda alm satm yaplr ya da ilemleri, torpil, idari
faaliyetler, resm ve gayriresm kararlar lsnde bir aann,
bir efendinin, bir ahsiyetin kokumu cenazesi ona gmlr.
Bu kutsal trbe de lnn dedii paraya ya da sahip olduu
mal, makam ve mevkiye gre ve geride braktklarnn dnyada
sahip olduklan nfuz ve konum lsnde onu kucanda sk
ca bastrr, kendisine daha da yaknlatrr; mnker ve nekirin
gznden onu saklar. Mmknse onu hesap ve kitaptan kesin
likle muaf klar; kabir ve kyamet savalanndan, kendisinin bil
dii bir yntemle onu kanr. Olmazsa, ykn olduka hafif
letir ve gmrkten abucak geirir. Isfendiyar gibi onu Allahn
adaleti ve azab karsnda gl klar ve ate ona kesinlikle et
ki etmez.
Ama bir Ali ias, Hseyinin toprann teki topraklardan bir
fark bulunmadn, onda bir gcn, bir mucizenin, bir ayrca
ln, bir ruhun, gayb gizemli bir zelliin, esrarl bir kimyasal
etkinin, znden ve cinsinden kaynaklanan doa st bir zel
liin bulunmadn bilir. Sradan bir topraktr. Ama ayn top
rak, bir Ali iasyla, bir Hseyn ruhla, Kerbelal bir insanla birleince (Safev iasnda bulunan ve bilinen Kerbela deil)? G
ryorsunuz ne kadar fark var? Evet, Kerbelal bir insan! inan
ve cihat adam olan bir insan... ehadetin ne olduunu bilen
bir insan... O, Hseyinin dinin yan sra rettii insanlk z
220
grlnn ne olduunu bilir. Kerbelanm, bir musibet, zc

bir olay sahnesi, btn yl, btn mr boyu yinelenen at,
kendinden geme ve gszlk yeri olmadn; orann bir
medrese olduunu, bir mektep olduunu bilir. Orann bir me
zar deil, niversite olduunu, bir kabristan deil, bir medeni
yet, bir mran ve mutluluk olduunu bilir. Dirim, ak, devi
nim, sorumluluk, yiitlik ve bilin yurdudur oras: Kerbelal bir
insan iin -Ali iasnda- byledir, herkes iin deil. slam tari
hinde Kerbelal insan, aml olmayan, Medayinli olmayan,
Konstantiniyeli olmayan, Kfeli olmayan, Badatl olmayan, Isfahanl olmayan ve hatta insanlk tarihinde, siyaset, medeniyet
ve kltr tarihinde Atinal olmayan, Ispartal olmayan, Benaresli olmayan insandr.
O Kerbelaldr, bu topran oludur. Bu mektepte yetitirilmi
tir. Onu bu lke dourmutur. Bu tarihe baldr! Bu toprak, bu
toprakla dnmek, bu topra ziyaret etmek, bu topran ko
kusu, bu topran ans... Bunlar, onun iin zikirdir, anmadr. Tarihin ve tarihte kl kuananlarn unutturmaya,
unutmamza abaladklar eyi hatrlatmadr. Bu hatrlatc
toprak, ruhu sulayp yree g, iradeye cesaret, yaantya ha
yat ve hareket, l nabza at ve hararet verir. Bylelikle bir in
san insanla ve kurtulua yarar bir duruma getirir. Byle e
faat eder toprak. Bu efaat, snavda birine yardm etmek deil,
tahsil, eitim, renim, bilin ve basirettir; snava hazrlktr.
Yarar olmayann kurtulu vesilesi deildir; kurtulmaya yarar
olma etkenidir! Burada Safev gaybet felsefesi ile Ali gaybet fel
sefesi arasndaki ihtilaf, hatta elikiyi grebiliriz. Buradan ha
reketle Safev ias ile Ali ias arasndaki uzaklk tam olarak l
lebilir; bylece her eyi grnrde koruyup iteyse ieriini
deitirmek ve kandan afyon yapmak iin oluturduklar
uursuz iksir tannabilir.
11- tihat
Ali iasnda itihat, iliin nemli esaslanndan biri olup lim
221
lerimiz bununla vn duymaktadrlar. iliin vn kayna

dr itihat.
slam esaslan ve fkh hkmleri ortaya konulduktan sonra, top
lum srekli deiti ve hayat dzenleri farkllat, dolaysyla
mevcut din grn ve din hkm lerin zaman ya da za
manda ortaya kan zel olaylan cevaplayamayaca yeni olaylar
ve gereksinimler89 olutuu iin itihat gndeme gelmektedir.
Mtehit -zgr abalayc ve aratrc anlamnda- dinin ruh ve
erevesine, bilimsel mantk esasna ve slamn drtl temeline
(kitap, snnet, akl ve icma) dayanarak zamann bu yeni gerek
sinimini, yeni hukuk, ktisad ve toplumsal koullan inceleyip
yeni bir hkm ortaya koyabilir.
Dolaysyla zgr itihat, dinin kendine zg hkmlerinde,
zel bir toplumda, zel bir ada donuklamamasna ve durak
lamamasna neden olur. Bylece din ruh ve gr ve de slam
kltr ve fkh, srekli olarak deiken bir grle, zgr bir
bilimsel aratrmayla, ak dnce, bilimsel kanm gc, de
iken ve gelikin bir ruhla, dinin ileri dzeyde aratmlp anla
lmas ve gelime halindeki bir hukuk yapsyla zihinde ve top
lumda, tarihin birbirini izleyen dnemlerinde deiim ve geli
im gsterir.
Dolaysyla zgr itihat, mezhebi, drt Ehlisnnet mezhebi gi
bi donuk ve sabit kalplarda kalmaktan kurtarr. Ama Safev iasnda itihat, byk bir iddiadan, ieriksiz koca bir lakaptan
ibaret resm bir din makamdr. Mtehit; patrik, papaz, kardi
nal benzeri bir konumdadr. Ali iasndaki yeniliki dnen,
deiim iinde bulunan, zamann nnde ve tarihle ayn seyirde
bulunan, an yeni olay ve oluumlanmn, glklerinin, sorunlannn, hukuk, ktisad, siyasal, toplumsal, bilimsel ve dnsel
deiimlerin bilincinde olan -nk byle olmaldr; bu, sorum
luluun gereidir- mtehidin tersine Safev mtehidi, ne ka
dar eski ve ne kadar geri kalm ise o kadar mtehittir.
89 Bilinen rivayete ve yce fermana iaret edilmektedir: Gerek olaylara gelin
ce; onlar iin szlerimizi nakledenlere bavurunuz...
222
Ne kadar eski giyinir, ne kadar eski bir grnm kazanr, ne

kadar eski davranr, ne kadar eski yaar, ne kadar eski dnr
ve tad, huyu, konumas, ahlk, dncesi, itaati ve her eyi
ne kadar eski olursa o kadar kutsal, o kadar etkili, o kadar ru
han ve o kadar muteberdir. zellikle yeni sorunlardan, yeni
yaaytan, yeni olaylardan, yeni icatlardan na kadar habersiz
olursa, ne kadar gazete okumaz, radyo dinlemez, yabanc dil
bilmez, haberlere kulak vermez, bu son alardan kesinlikle bir
haberi olmazsa o kadar iyidir. Maallah! Nur stne nur. Ba
tan baa nurdur, ruhtur. Bu dnya mal deildir kesinlikle. Uhrev, kuts ve ruhan; maneviyata dalm ve baka bir dnyaya
cezbolmu bir varlktr.
Bu Safev mritlerinden birini grmtm. eyhinden yle bal
landrarak sz ediyor, yle vgler dzyordu ki sanki efendi
bu dnyann iinde deil. Ona, Efendim, biz radyo dinleyelim
mi, dinlemeyelim mi? nk radyo bazen din konumalar ve
riyor, sabahlan Kuran ve ezan da okuyor. diye dantklannda
yle buyurmu:
Kimden sz ediyorsunuz? Ben onu tanmyorum. Konuyu be
nim belirlemem sz konusu deil; kendiniz bakn. Gerekten
Mslmansa, inan ve amelleri iyiyse dinleyin elbette. Kendile
ri nerede vaaz veriyor?
Mrit, byle bir mtehidi hem de bu ada halis bir armaan
olarak elde ettii iin ok keyifliydi!
Safev iasnda mtehit kesinlikle konumaz, bir ey yazmaz,
tefsir etmez; tarih bilmez, tartmaz. slamn ilk dneminden
haberi yoktur; siret okumaz.
Fkh bilir. Elangi fkh? Hangi gereksinimlere gre? Hangi ko
nularla ilgili? ktisat dzeni, Peygamber dnemindeki gibi kabi
le tanm ve hayvanclk esasna dayanmaktadr. Toplumsal d
zen, klelik a esasna gredir! Ya siyasal dzen? Hi!
Safev ias siyasete kanmaz. Bu blm Safev saltanatna b
rakmlardr. Gaybet dnemidir. Siyaset de neyin nesi? Hk
223
met de ne demek? Hayz, nifas, cnplk, hela adab, klelik

hkmleri ve efendinin klesi zerindeki haklan ile ilgili iste
diini sor. Sadece helaya gitme adabyla ilgili alt aylk dakik a
lma ve kapsaml bilimsel grler bulunmaktadr. Ama ah
Abbasm byna taklan konularla ilgili olarak Safev mtehidi saknmazlk edemez. nk mtehit saknan (muttaki) bir
kii olmaldr!
1 2 -Dua
Ali iasnda dua, Peygamberin duasdr, Kurann duasdr,
Alinin duasdr. Sembol, mam Seccadm duasdr. Dua, insa
nn yce isteklerini bana telkin eden ve diri tutan bir vesiledir.
Bu kesimin sloganlanmn toplam olan duadr bu. Allah, dn
yay, insan ve hayat tanmada latif hikmetler ve dnceler
mecmuas olan bir duadr.
Safev duas, tembellik vesilesi ve btn zaaflann, zilletlerin ve
eksikliklerin telafisi olup olduka aa, dar ve bencilce bir er
evededir!
mam Seccad, Yezidin hkmetinde ve Emev rejiminde snr
koruyucular iin dua eder. Kendisinin toplumda hibir sorum
luluu yoktur. Elinde hibir i bulunmamaktadr. Ynetim d
mann elindedir. Fakat Mslman kimseler olan slam snr koruyuculan iin dua eder.
Kendisi iin ne tr duada bulunur?
Allahm, beni zulmn eline ara klma!
Bu, onun ve iasnm duasdr.
Safev iasmn Allaha ve btn araclara duas ise, sadece borlann demeyi ve yolcusunun selametle dnmesini dilemektir.
Filistinde btn mminler bombardman altnda yok olmakta
dr. Ama onun bir yolcusu vardr. Kans, orta, beyzadesi ya da
amcaolu Kazvine gitmitir. ster ki yolda arabasnn bana bir
i gelmesin, yol boyundaki kahvehanelerde yedii yiyecekler
den ishal kapmasn.
224
Allahm, benim iin bir hkmde yle bir yanllk ve istisna

ortaya ksn ki personel dairesi anlamasn da bana bir kerede
drt rtbe birden verilsin!
Bu erevede dua, sorumluluun yok saylmasna ve dnce,
bilin, liyakat ve almayla, zel grevleri yerine getirerek, fe
dakrlk gstererek elde edilmesi gereken her eyin elde edil
mesine vesiledir. Grevin yerini dua almtr. Peygamber, olaa
nst alr, zahmet eker, dua da ederdi. Kl darbesi yer, ya
ralanr, bir ay boyunca Hendekte sknt eker, Uhudda Aliyi
bayraktar yapar, en iyi muhacirleri ve ensan onun arkasnda
donatr. nderlik de kendi elindedir. Komutan da Musab b.
Umeyr ve Ebu Dcanedir. Hepsinden nemlisi Hamza ve Ali
vardr ve Peygamber Uhudda yenilgiye urar. Neden? nk
ordudan bir grup kendi bakomutanlarnn bir buyruunu ye
rine getirmemitir; evet, sadece bir buyruunu.
Oysa bu efendi, sadece duayla btn Mslman taifeyi kurtar
mak istemekte ve baka hibir i yapmamaktadr. Byle dua ve
duaclara dardan tank olanlar da onlara kar kp onlarla
alay etmektedirler. Eer Peygamber ve Ali gibi btn grevleri
ni ve en ufana vanncaya dein btn ykmllklerini yerine
getirdikten sonra dua etseler, bir aydnn ona bir itiraz olamaz.
tiraz olmamas bir yana onu kabul eder ve deerini anlar.
13- Taklit
Ali iasnda taklit esas, rehberliin Snn mescit, imam, namaz
imam, kad ve vaizlerin elinde bulunduu ve iliin tekilat,
dzen ve merkeziyeti bulunmad bir dnemde dalm kitle
leri bir araya getiren en byk etkendi. Genel kitlenin limi ve
uzman bilgini (mtehidi) taklit etme ess, hem g dnemler
de halkn klavuzluunu stlenen bir esas hem de dnsel bir
liin paralanmasn nlemek iin ileri bir temeldi. Bilginleri z
grce (yeni bir dnce, hatta yeni bir syleyi getiren kimse
nin boynunun vurulduu bu dnemin tersine) itihatta bulun
malar ve birbirleriyle dnsel ihtilafa dmeleri iin serbest
225
brakyordu. ilik tarihinde, btn byk ia limleri arasnda

ki, Seyyid Rza, Seyyid Murtaza, Kuleyn vb. gibi bykler ara
sndaki akaitle ilgili kapma ve savalar son derece yaygn ve
doald. Bu ihtilaflar, ia fkhnn, ia dncesinin ve ia kl
trnn gelimesine neden olmutur. Bu, Peygamberin sz
dr. O yle buyurur: mmetimin limlerinin ihtilaf rahmet
tir. Gnmz Snn limi Abdurrahman Bedev yle der: i
lik, manev gr, ruh ve dnsel hareket mezhebidir. Din
dnce kalplannn derinliklerine girmek, kabuklan parala
mak ve zn zne varmak iliin iidir. Aratrmac dn
re, allagelmi kalplara bal kalmamas, serbeste aratrma
da bulunmas ve yeni bir syleme ulamas iin zgrlk verir,
isabet edene iki ecir, yanlana da bir ecir vardr. tihat dere
cesine ulaan kimse gcnn yettii en son aba, ura ve cid
dilii gsterir ve bir sonuca, bir gre varr. Doru sonuca var
msa iki ecir kazanr; hakknca aba gsterip her eyi yerli ye
rince yapm da yanl bir gr elde etmise, zahmetinin ecri
ni ve abasnn karln alr.
Buna gre, yanl bir gre ulam bir aratrmac iin de bir
ecrin olduunu gryoruz. Bu ise dnceye ve bilimsel ara
trmaya sayg demektir.
Grdmz gibi, bugn slam adna var olanla ne kadar eli
en bir dnce tarz. Donukluk, taassup ve beyin kuruluu o
aamaya varm ki konuma srasnda krsde konumacnn
su imesine bile izin verilmez. Onun aleyhine kitap yazp der
ler ki mam- Zamandan sz ettiin falan konu doruydu;
eletirilecek bir yan yoktu. Ama bir kelime kullandn ki bizim
mahallede bir efendi var, onun houna gitmedi! Duann dee
rinden sz ediyordun, ama ada bir vaizin bir dua kitabnn
haiyesine yazd bir konuyu eletirdin. Bu yzden sana mum
diktirmek!..90
90 em ctn denilen bir cezalandrma ve idam yntemi. Cezalandnlacak kii
nin gsnde mzrak ya da baka aralarla delikler alr, bu deliklere mum
yerletirilip atelenirdi (ev.).
226
Ali iasnda aratrmac lim, itihadnda zgrdr. Avam,

mtehit karsnda mukallit olmaldr. Bu toplumsal bir dzen
olup ayn zamanda bir ilimdir. Oysa Safev iasTnda taklit, res
m giysileri bulunan ve resmiyetlerinin de Safev dzenince sa
land kimseler karsnda btn halkn summun, bukmun,
umyun (sar, dilsiz ve kr) olmas demektir. Bu resm mtehitlerin dndakilerin, sadece bilimsel konularda deil, hatta
dinin kavranp anlalmas yolunda ve slam esasna gre herke
sin itihatta bulunmas gereken inan konulannda bile aratr
ma yapma, kanmda bulunma ve yeni sonular elde etme hak
lan yoktur.91 Sonra btn inan esaslan, hkmler, zm yol
lan, grler, akl ve toplumsal konular tmden mantksz ve
zmlemesiz olarak ortaya konulmaktadr. nanc da umuma
genelge eklinde bildirirler.
Ali iasnda taklidin esaslarda ve inanlarda deil, hkmlerde
ve aynntlarda olduunu gryoruz. O da aynntlann kendisin
de deil de aynntlann aynntlanndadr. Mtehitler arasnda
ihtilafl olabilen zel bilimsel konulann niteliiyle ilgili mesele
lerde taklit sz konusu olabilir. rnein dinin aynntsmdan
baka bir ey olmayan namaz, taklit edilecek bir ey olmayp
belirli ve zorunludur. Namazn ka rekat olduu, her rekatn ne
gibi dua ve rkunlan bulunduu, her vakitte ka rekat bulun
duu ortadadr ve taklit edilecek bir ey deildir; yleyse hangi
konularda taklide bavurulabilir? rnein seferi saylmamz ve
namaz tam klmamamz iin yerleik bulunduumuz yerden
ne kadar uzakta bulunmamz gerektii konusunda taklide ba
vurulabilir.
91 Kumda yaymlanan M ekteb-i slam dergisinde slam Bilim e kar aktllca
sulamalarda bulunulmutu. Orada kitab tahrif ederek iki yl nce bana y
neltilen ra ve halifenin seimi konusundaki sulamalar kantlamaya alan
yazar, halifenin seiminde fkha zg bir terim olan fakihlerin icm aT yoluy
la mmetin icma anlamna gelen icm a konusunu eletirirken yanla dp
bana saldrmt. Ben cevap olarak, siz yanldnz, dediimde, Bu bizim uz
manlk atanmzdr. Bizim alanmzda olmadnz iin siz bizi eletirmemelisiniz ( !) diye yazmt.
227
Ya da yeni ve gemii bulunmayan konular ortaya ktnda fa

kih, onun fkh hkmn belirlemek durumundadr; hava pa
ras, banka, piyango bileti gibi konularda olduu gibi. Oysa Sa
fev iasnda halk, her eyde kendi ruhanlerinin kr taklitisi
ve mutlak teslimidir. Safev ruhansi, halkn akln, dinini, duygulann, zevklerini ve anlayn, bireysel, toplumsal, siyasal ve
ahlk yaayn, ksa ve kesin buyruklar, emir ve nehiyler su
retiyle belirlemektedir. rnein gr sahibi bir yazar, doal bi
limlerde ada dnya apnda uzman olan, Kuran bilen,
inanl ve dnr bir yazar, Kuranda evrimle ilgili olarak bi
limsel bir aratrma yapar; bilimsel ve felsef bir konu olan
Ademin yaratlna ilikin yeni bir nazariye ortaya koyar (ki bir
mr harcanarak yaplan renimin, aratrmann ve uzmanla
mann sonucudur). Kurandan yzlerce kant ve ayet getirerek
yeni bir bilimsel nazariye olarak yaymlar. Byle bir kitabn
eletirilemez olduunu sylemiyorum. Eletirilebilir, ama
Kuran iyi bilen, bilimlerde uzman, evrim konusuna aina, bi
lim ve Kurandaki antropoloji konusunda gr sahibi biri ta
rafndan eletirilmelidir. Ama Safev dzeninde kitap okumak
tan aciz bir mukallit, o kitaptan anlad eyi bir kada yazarak
kendi ruhansine danr. Ruhan de demez ki bu konu benim
yetkimi aar; bu konu, itikad ve bilimsel bir konudur; tefsirle
ve doal bilimlerle ilgilidir; benim iim fkh hkmlerinin aynntlardr. Bu kitapla ilgili olarak kendisine danan mukallidi
nin avamca yargsna dayanarak, konuyu cevaplayp fetvay ve
rir: Bu akide sapktr; Kurarim ak hkmleriyle ve masum
larn rivayetleriyle eliir. Byle sapk kitaplann yaylmasn n
lemek mminlerin grevidir. (!) Bilimsel uzmanlk alanndan,
dnya apndaki yeni bilimsel ilerlemelerden yola karak
Kuran bir incelii kefe ynelen, srekli olarak tekkelerde
gndeme getirilmi olan din bir konuyu gnmz bilimsel
toplantlannda gndeme getirmek isteyen bir yazar, mrn
ders, kitap, retim ve aratrmayla geirmi bir bilgin, bir an
da kendini mtehitlerinin fetvasn ellerinde bulunduran f
kesi kabarm mminlerden bir grupla kar karya grr. Bu
228
grubun grevi bellidir! lm tartma, amel tartmaya dnr!

Safev ruhansi, mukallit zprlarn bu yazann evrim konusun
daki grlerini aratrmakla grevlendirmitir! Dinsiz! Sen
Kuranda evrim var demisin ha? Kuran eksik mi ki? Bizim
KuranYmzn iinde eksiklik mi var da azar azar gelisin? nsan
evrim geirmi, diye yazmsn. Canllar evrim geirirler mi? Al
lahn yaratt ey eksik mi ki giderek tamamlansn. Allah, ek
sik yaratyor da doa Allahn eksik iini mi tamamlyor? Bre
Kuran dman, Allah dman dinsiz vs. diye sokak ortasn
da yazann yakasna yaprlar (Inn lillhi ve inn ileyhi rcin!).
Kendi ehrimiz Mehedde bir caddeden geiyordum. Bir tekke
nin hoparlrlerinden benden ve kitabmdan byk bir fke ve
kzgnlkla sz edildiini duydum (Bir yazarla ya da kitapla ilgi
li bilimsel eletirilerini, pek nadir olarak yazann kendisine y
neltmek, yazarla karlamaktan kanmak, eletirel bilimsel g
rlerini kadn ravzalannda, dvnme tekkelerinde, yas mahfil
lerinde bir bardak ay imek, biraz gz ya dkmek ve biraz da
kestirmek iin gelen susuz bir grubun huzurunda ortaya koy
mak bunlann zelliklerindendir.). eriye girdim. Dinleyicilerin
tipi, ilerinden birinin bile beni tanyamayacam gsteriyordu.
ay program icra edilmi, alama program henz balamam
t. Kestirme program icra ediliyordu. Vaiz de meclisi canlandr
mak ve zavall halkn, yazann, iinin, bitkin kyllerin uyku
sunu datmak iin benim grnm daha bir korkun ve
tehlikeli tasvir ediyordu. Hakl ya da haksz konuuyordu: Ne
oturuyorsunuz? Her ey elden gitti. Genleriniz elden gitti. ni
versiteler elden gitti. imdi sra arya geldi. Yaknda size de
gelecek. slam bilim, size de sirayet edecek. Kendinize nleyici
a yaptnn!
Bu kitabn slamn bana neler getirdiini bilmiyorsunuz.
Yazm ki slamda, Kuranda, tarihte ve toplumda, insanln
hareketinin tm zamanda ve tarih felsefesinde drt etken ze
rinedir: Snnet, tesadf, ahsiyet ve insanlar/ns. Gryorsu
229
nuz ya Allahn ad iin iinde yok. Yani lah iradenin hayatta

hibir etkisi yok! Peygamberin, Mevl (Hz. Ali)nn, masum
imamlann ad yok.
Yerine ne gelmitir? Allah yerine, Peygamber yerine, Kuran ye
rine, din yerine, imam yerine ns diyor! Evet, Allahn etkisi
yok, peygamberlerin etkisi yok, imamlarn etkisi yok. lah ira
de iin iinde yok. Ns, her ii yapmaktadr... Ns, mucize ya
ratr; her eyin yazgsn ns belirler...
Mecliste hazr bulunan mminler ounlukla Afganistan snnna yakn kylerden olup, nsn tuhaf etkileri konusunda ye
terince bilgisi bulunan kimselerdi. Belki kimileri de nstan
kaynaklanan cezbe ve kendinden geme halindeydiler ve ceple
rinde ns kutusu bulunuyordu. Konuann eletirel grn
hem konuann hem de yazann kendisinden daha ak ve daha
duygusal anlyorlard, ilerinden, keke bu kitabn yazann bu
lup hakkn avucuna koysak da pazarda ns satmann yolu
nun, slam bilim yazarak, kalsiyum ve arsenikten yaplp yuka
r frlatlm bu deersiz maddeyi Allah, Peygamber ve thir
imamlarn yerine oturtmak olmadn anlasa, diye geiriyorlar
d.
Ali iasnda taklit, amel ayrntlarda genel bir gr ortaya
koyma ve genel bir kavram anlatma eklindedir. Fakih, bilim
sel llere ve elinde bulundurduu uzmanla gre rnein,
seimlere katlp katlmamamz, bugn bylesine toplumsal ve
ktisad rolleri bulunan yabanclarla ticaret yapp yapmamamz,
i olmayan bir yazann kitabn okuyup okumamamz, Bat s
mrgeciliine ve slamn dnsel dmanlanna kar Mslmanlann birliinden sz eden toplantlara gidip gitmememiz
konusunda gr belirtir. Konunun ya da zel meselelerin be
lirlenmesi, halkn kendi akl ve tehisine aittir. Ama Safev iasnda mukallit, zel konulan ruhanisinden sorar, ruhani de
aka olumlu ya da olumsuz zel grn belirtir. rnein
yle der: Falancaya oy verin; salih bir adamdr. Falan adama
oy vermeyin; bozuk bir adamdr. Falan kitab okuyun. nk
230
yazan imduddin/dinin dayana, sigatulislam velmslimin/lslamm ve Mslmanlann emini, mrevviculahkmi dini mubin/din hkmlerinin yaygnlatncs vs. dir. Kitabnda rne
in yle yazmtr: Rasulullah (s.a) buyurdu: Karpuz yiyen
herkes cennete girer.92 (Karpuz ekicilerinin, hakilerin ve sebze
meyve satclannn, zellikle Mehedlilerin ve sfahann Gorgb
halknn dikkatine!) Falan kitab okumayn. nk bu kitabn
yazan, kitabnda her ne kadar iliin asaletine, Alinin hakll
na, vesayet ve Gadirin anlamna, Peygamber slalesinin ev
rensel deerine ve bakalannm salahiyetinin bulunmadna
ilikin yzlerce yeni konuyu yazmsa da filan sahabnin falan
hastalnn olduunu yazmamtr.
yleyse yazann akidesinin bozukluu aktr. Vahhabi olduu
ve velayet inancnn olmad anlalyor! Kalem ve dilinin dai
ma Ehlibeytin hizmetinde olduu, deliller ve mantk yoluyla ve
bugnn bilimsel bakyla ilii, imameti ve vesayeti savun
duu dorudur. Fakat imamet, velayet ve Ehlibeyt meselesinin
kantlamayla, mantkla, bilimle ve bu gibi eylerle ilgisi yoktur.
Bu, kalb bir tevfik, lah bir inayet olup Allah dilediine verir,
dilediinden esirger. Buna sahip olann kant ve yete ihtiyac
yoktur. Kalbi kara olan ve hidayete, Ehlibeyt sevgisine ve vela
yet kerametine layk olmayan kimse delille, yetle yola gelmez.
Aslnda velayet meselesi akl ve ilm bir konu deildir; kulluk ve
kalple ilgili bir eydir!
Aynca veli edinme ve uzaklama (tevell ve teberr), velayet ve
ismet sahibi Ehlibeyte inanmak demek, yzlerce toplumbilim
sel kant ve tarihsel, mantksal, bilimsel ve siyasal zmleme
ortaya koyarak meri, Ebubekiri, ray ve Sakifeyi mahkum
etmek ve Alinin yolunu gstermek deil; haliefelerin ve asha
bn anasna bacsna svmek ve hatta Peygamberin eine irkin
szler yneltmektir. Ali iasTnm alameti ite bu szlerdir. (Ki
mi dncesizler bu szlerin sylenmesinin uygun olmadna
92 Bkz. Rh- Behit, Tahran.
AL ASI SAFEV ASI I AL ERAT)
231
inanmaktadrlar. Ama bunlar syleniyor, gryorsunuz, oku

yorsunuz ve gece gndz yazmakta, sylemekte ve abalamak
ta olduklann duyuyorsunuz.) Bu yzden, Ali iasna bal
olan, ilmin, dinin, tarihin ve slam kltrnn vnc olan
gerek ia limleri ve iann haysiyetine gnl balayan kimse
ler zerine vacip olan udur ki onlara kt szler sylemek ve
cevap vermekle vakti bouna harcamasnlar ama bu tr delillendirmelerin kendine zg bir frka olan ve Ali iasyla ilgisi ol
mayan Safev iasna ait olduunu ayrt edip bakalanna anlat
snlar. Anlatsnlar ki bylece slam dnyasnn insafl yazar ve
bilginleri, Ali iasnn hesapl konutuunu, bilimsel, mantk
sal, nsan, tarihsel ve toplumsal kantlan bulunduunu, vesa
yetteki, Alinin hakllndaki, tret, adalet, imamet, intizar ve
efaatteki ve Snnliin fkh mezhebine, tarihsel yntemine ve
din rolne muhalefet etmedeki mantnn edep, insaf, akl,
Kuran ve insaniyet temeline dayanan bir mantk olup sadece
her Mslman iin deil, her aydn, mantkl ve zgrlk her
insan iin de kabul edilebilir nitelikte olduunu anlasnlar.
Aynca bunlann dilini, dncesini, davrann, dnsel ve
toplumsal tipini, insaf ve edep lsn, din, slam ve zellik
le de ilik konusundaki yargda esas olarak alan bizim renim
grm aydnlannz da bylece yanldklann ve bunlann Safe
v ias dzeninin resm ruhanleri ve yzyl ncesinin dev
let iliinin vrisi olduklarn bilsinler. Bunlar, hilafet tarihinin
on yzyllk devlet Snnliinin (Emev, Abbas ve Osmanl
vs.) vrisi olan mutaassp Snn resm ruhanlere, zellikle, s
lam dnyasnda iaya kar zehirlemeyle megul ve grevli bu
lunan ve sadece Safev ruhanliinin tebli odaklarnn yazlanna, grlerine, amellerine ve hkmlerine93 dayanarak iay
93 Buna rnek olarak, Safev mollasnn en belirgin rneklerinden bir grubun
Hseyniye-i Irad aleyhine yaynladklar birka sayfalk bildiriye ve zellikle
bu bildiriye Safev ruhanliinin en nde gelenlerinden biri tarafndan slam
Bilim aleyhine yazlan ve bu frkann ilii savunma ve Snnilii eletirme (!)
tarzn gsteren notlara baklabilir.
232
Mslmanlar arasnda karalayan mutaassp mollalara ve garazkr limlere benzemektedirler. Sz konusu kimseler yle sy
lerler: ia, Mecusi ve Yahudiden oluan bir bileim olup Pey
gamberin Ehlibeyti ad altnda slama dmanlk eder; Kuran
nks sayar ve Peygamberin namusuna iftiray reva grrler.
Ashab toptan tekfir eder, halifeleri mrlerinin bandan beri
(ncelikle meri) mnafk, hain, mrik ve bozuk sayarlar.
Mslmanlarla birlikte namaz klmaya yanamazlar. Aliye ta
par, Cebraili hain sayarlar ve risaleti Aliye bildirmekle grev
liyken Muhammede tebli etti (!) derler. Mhre taparlar, kabir
den ifa dilerler. Kbe yerine, kendi salihlerinin kabirlerine
kubbe yapp onlann evresini tavaf ederler. Allahtan bakas
iin kurban keserler. mamlann kainatn dnnde, varlkla
rn yaratlnda, yamurun yanda, gnein parlaynda ve
bitkilerin bitiinde Allaha ortak kabul ederler. Bunlar mrik
tirler; slamn, Mslmanlann, Kuranm ve Peygamberin d
mandrlar...
Bu Emev Snnlii limleri, her yl, zellikle Suriyede, daha
ok da Suudi Arabistanda, zellikle btn Mslmanlann
Mekkede topland hac mevsiminde kitaplar, risaleler, bildiri
ler, radyo ve televizyon programlan ve vaazlar yaynlarlar, otu
rumlar dzenlerler. Bylece Mslman kardeler arasnda kin
dourucu, zehirli ve tehlikeli bir dalga kopanrlar. Btn kantlanysa bu Safev ias limlerinin yazdklardr. Biz bildirme
liyiz ki bugn slam dnyasnda iddetlenen bu yalanc sava
Ali iasyla Muhammedi Snnliin sava deildir. Bu sava,
Safev iasTmn Emev Snnlii ile sava olup Safevlerin
Osmanllarla savann ve bu iki dman devletin siyasette dini
kullanmalannn yansmasdr. kincisi, slam lkelerinin her ya
nnda yeni yeni canlandrlan ve dzenli programlarla, dzenli
ileyen bte, hesap, kitap ve taktiklerle icra edilen bu sava, lslam-Siyonizm savandan sonra ortaya kmtr. Bu sava, b
tn halkn ve zellikle gerek Ali ias ve Muhammedi Snnilik
limlerinin dncesinde Mslmanlann ortak d tehlike kar
233
snda birlik, beraberlik ve dayanma fikri gndeme geldikten

sonra gndeme gelmitir. Plan, cephe gerisinde tefrika karma
plandr. Bu, Mslmanlann Siyonizm tehlikesinden gafil kal
malarn salamann en iyi yoludur. Ama, Snn halkn, s
lamn tehlikesi iliktir, diye korkmasn salamak, i halk da
slamn tehlikesi Snnliktir, diye korkutmaktr! Dman iin
bundan daha iyi bir baan olamaz. yle bir plan ortaya koyar
lar ki kar cephede dmana saldrmak iin ayn siperin ieri
sinde pusu kuran iki asker anszn birbirinin canna kast eder
ve beriki, Kapy Hz. Fatmanm brne vuran endin. diye
rek arkadann yakasna yaprken teki de mere yle
byle diyen endin ha? diye berikinin yakasna yaparak ba
rr. Bu iki kardein kopard yaygara ve slamn ilk dnemin
deki anlamazlklan dzeltmek iin karlan kargaa arasnda
biri kulak kesilse, rman bat kysndan zafer ve alay kahka
hasn duyabilir.
Geen yl Peygamber Mescidinde (Medine) Vahhab vaizlerden
birinin -ki Emevi Snnliinin ve hilafet devleti slmnin varis
leridir bu vaizler- bilinsiz, masum, mutaassp fakat slama ilgi
duyan Mslmanlan tuhaf bir cokuyla kkrttn ve yle yi
neleyip durduunu duydum: Bu Rafizler (bu, onlann iaya
thmetidir) Yahudilerden daha ktdr. Yahudiler topramz
bizden alyorlar. Rafzlerse Kuranmz alyorlar. iann en b
yk resm muhaddis ve limi Mirza Hseyin Nn, elimizdeki
Kurana reddiye olarak bir kitap yazmtr. Orada, bu Kuran
yanltr, gvenilir deildir, noksanlatrmlardr. Kuran bizim
imamlanmzm elindeydi ve imdi de mam- Zamanm elindedir.
Kuran da imam gibi gaiptir, ortada yoktur, diye yazmakta! Yahu
di, bizim halkmz vuruyor, esir ediyor; Rafizler ise putperest ve
mriktirler. Yahudi... Rafz... Yahudi... Rafzi... Mslmanlar
iin bu iler Yahudilerden daha ktdr. Bunlar i dmandr
lar. Bunlar mnafktrlar; nifaksa kfrden daha ktdr...
Ben, yine ayn yl bu vaazdan iki ay nce, yani Ramazan aynda
(hac mevsimi olan Zilhicce ayndan iki ay nce) burada bir
234
mescitte Safev ias vaizlerinden birinin, meslektamnkine

benzer bir cokuyla -ki kar rol stlenmiti- bilinsiz, masum,
mutaassp fakat Ehlibeyte ilgi duyan Mslmanlar kkrtp
unlan yineleyip durduunu duydum: Bu nsbler94 (bunlarn
btn Ehlisnnete kar thmeti budur), bu Snnler Yahudilerden daha ktdrler! Yahudiler kafirdir; yani bizim Peygam
ber ve imammz kabul etmezler, ama kiisel bugz ve inatlar
yoktur. Snnler, Ehlibeyt dmandrlar. Btn Mslmanlar
birlik olmaldr, diyenlere sormak istiyorum. Siz de sorun. Ce
vap versinler. Zehra-y Betln evini atee verenler bu Yahudi
ler miydi? Peygamberin kznn kapsna yklenenler siyonistler miydi? Alt aylk Muhsini srailliler mi...? (Burada yank bir
ravza okur ve halkn duygulannm son derece tahrik olduu bir
durumda kesik kesik ve alamakl bir sesle, dinleyicilerden ge
len alama ve inleme sesleri arasnda feryat eder.) Bunlara so
run (yani bizlere!), ki Fedeki kim verdi, kim ald? Bu tarihtir.
Kendi tarihleriniz itiraf etmektedir ki Fedek arazisi Yahudilerin
malyd. Hibir sava, hibir bask ve emir olmakszn Yahudi
ler onu Peygambere baladlar. Bu Snnlerse onu Peygam
berin Ehlibeytinden zorla alp gasp ettiler...(!) u andaki ia
ve Snn sava, Safev ias ve Emev Snnilii sava olup s
lam ile smr ve Mslman ile Siyonist arasndaki savatan ga
fil klmak iin karlmtr. Bu iki savan birbirine ball, bu
iki cephenin ayn zamanda ortaya kmas, dnyadan haberi
olan herkese aka bilinmektedir. Fedek gasbnn diri ve u
anda olan bir olay gibi kkrtc ve olaand bir biimde orta
ya getirilmesi, Filistinin gasbYnn unutturulmas iindir.
Ben zaten Fedek gasb konusunun ne tr bir facia olduunu,
niin byle yaptklarn, Fatmann Fedek iin mcadelesinin
ne tr mcadele olduunu, ne derin bir felsefesi bulunduunu
Fatma Fatm adFda akladm. Fakat bu, dnsel bir konu,
toplumsal bir zmleme ve toplumsal bir gerekliktir ve konu
94 Hz. Aliye dmanlk besleyen bir frka. Bu ad putperestler iin de kullanl
mtr. ( ev.)
235
ulmaldr. Ama Safev ias tebliatlan bundan gncel bir

olaym gibi sz ediyorlar. Sanki onu slam lkelerindeki Ms
lman kardeler, zellikle Filistinliler zorla alm yiyorlar da
onlarla savap geri almamz gerekiyor! Bunu yle sz konusu
ediyorlar ki ia, Sina toprann, Golan tepelerinin ve Beytlmukaddesin gasp edilmesini -ki srail almtr- Snnlerle ilgili
bir sorun sanyor. iann zel meselesi Fedek arazisinin gasbdr! Filistin, gasp edilmi topran geri almak iin sraille sa
vamak, ia ise, gasp edilmi topran geri almak iin Filistinle
savamaldr.
ehrimiz Sebzivarda Fedekin kurtuluu mcahitlerinden biri
nin resm bir iddianame dzenlemesi bouna deildir. Mteveffann kanun miraslarndan biri olan (?) davac Seyyid Hse
yin Viz Sebzvr, Fedek adl 6 danglk (1 dang: 1 dirhemin al
tda biridir) baheyi bin yz seksen yllk kira tutaryla bir
likte geri almak iin Ebubekiri dava eder ve resm adliye form
larndan birini doldurarak Sebzivar adliyesine teslim eder:
Davac
: Seyyid Hseyin Viz
Daval
: Ebubekir b. Kuhfe
Dava konusu : Fedek arazisi

Evet, sylemeliyiz; Mslman kardelerimiz arasndaki insafl,
aydn ve sorumlu yazarlar -ki hem slam tarihinin ve slam ger
eklerinin hem de Mslmanlann bugnk yazgsnn bilincin
dedirler- kendi halklann, slam dnyasn ve slam inancn
tehdit eden gerek tehlikelere kar uyarmaldrlar. Dmann
Mslmanlan uyutmak, tefrika yaratmak ve frka kinlerini di
riltmek iin hazrlad planlar aa karmaldrlar. Snn
mezhebine bal lim, viz, fakih, tarihi ve mfessir grn
mnde ve Rasuln snneti zere olduklarn, bidatten uzak asl
slama inandklann ileri sren, ama aslnda Emev Snnlii
ruhanleri ve siyonizmin szcleri olan, her yerde ia kart
Mslmanlarn mezheb yanlann kkrtmaya alan, bizi s
lamn ve Mslmanlann tehlikeli dman olarak tantan ve
236
ALI ERATI I AL ASI SAFEV ASI
Mslman kardelerin yreklerine kin ve dmanlk tohumlan

eken dmann iteki elemanlarn, Abdullah b. Ubeyleri ve
Kabulahbarlan cesaret ve zveriyle deifre etmelidirler. Halka
iliin slamdan baka bir ey olmadn sylemelidirler. Nasblerin ve Vahhablerin, Emev fakih ve vizlerinin varisleri ol
duunu sylemelidirler. nsafl Ehlisnnet alimlerinin, gerek
statlann, gerek yazarlann ve Ehlisnnetin temiz fakihlerinin,
ia hakknda byle bir yargda bulunmadklarn belirtmelidir
ler. Hutitu l-Arida gibi kitaplar yazan bu kimseler, Mslman
kadnn i ile evlenmesinin caiz olup olmad konusunda f
kh tartmasna girien bu lim bozuntulan, hac mevsiminde
iaya kar milyonlarca bildiri yaynlayan bu pheli yazarlar,
ayn gnlerde radyo ve televizyonda N ehcl-Belaga tartmas
n gndeme getirerek ona saldryorlar! Bizi Kuran ve Snnet
kart olarak, btn ashaba dmanlk besleyen, Peygamberin
namusuna sven ve hacc, namaz, tevhidi yalanlayan kimseler
olarak tantyorlar; Aliperest, imamperest, kabirperest, putpe
rest ve mrik olarak gsteriyorlar. Bunlarn tm; btn o
uzun cbbeleriyle, slam ruhanliinin ss ve giysileriyle, kad,
imam, mfessir, muhaddis, hatip ve fakih lakaplaryla Siyonizmin borazan ve ua durumundadrlar.
Hem slamdan hem Mslmanlardan hem de dnyadan haber
dar olan Mslman Snn aydnlan, halklann aydnlatmaldr
lar ki bu tuzak ve kandrmacalara aldanmasnlar; slamn kal
bine kadar ilemi olan dmana dmanlk beslemek ve sm
rc Yahudi ve Hristiyanlara kin gtmek yerine kendi dostuna
dmanl ve i kardelerine kin gtmeyi yreklerine yerle
tirmesinler. Cesur, akll, bilinli ve sorumlu kalemleriyle bunlann yzlerindeki aldatc Hanef, afi, Hanbel ve Malik limi,
ruhansi ve fakihi rtsn paralamaldrlar. Garazsz ve su
suz Ehlisnnet halk (ki halk kitlesi, dnyann her yerinde ga
razsz ve susuzdur) iann gerek yzyle, iliin tarihiyle,
Ali ias kltr ve mezhebiyle ve gerek Ali ias limiyle tan
trlmak, onlara iann slam dman olmad ve kanllarn
237
Rafz, Mecusi ve Yahudi olmadklar sylenmelidir. Onlara

Snnlerin alt fkh ve hadis senedininin Mslman Iranllar ta
rafndan yazld, kendilerinin fkh imamlarnn ya Iranl ol
duu ya da Iranllarca yetitirildii, iann fkhn, tefsirin, tari
hin ve slam felsefe ve kltrnn en byk hizmetisi olduu
anlatlmaldr. imdi de gerek Ehlisnnet limleri, iay byk
ve sayg deer grmektedirler.
Ehlisnnet dnyasnn aratrmaclarndan Abdurrahman Bede
vi, i hareketini slamda manev, gerei arayc ve derinlikle
re inici bir hareketin kurucusu olarak kabul etmektedir. Ehli
snnet dnyas ruhaniyetinin resm mercii ve ba mfts eltut, iay slamn resm mezhebi olarak tantm ve btn Eh
lisnnet mezhebi mensuplanna ia fkhyla da amel edebilecek
leri konusunda izin vermitir!
Meselelerin aydnland ve taassubun azald bu dnemde s
lam dnyas halkna, i inanlarnn asl kaynaklarn byk ve
insafl Ehlisnnet yazarlarnn kabul ettikleri ve esas aldklar
duyurulmaldr. Taha Hseyin, Akkad, Bedev, Cevdet Sehhar,
Bintuti, Gazli vs. hatta insafl Hristiyan Arap bilginleri
(Corc Cordak, Kettani, Halil Cibran, Corci Zeydan vs.) derler ki
Ali ias, mrik, Kuran kart, svgc, kabirperest, Aliperest
vs. deildir. Bu svg ve sulamalar vs. Emev Snnliine ait
tir. Ali ias, gerek slamdan; hilafeti, zulm, basky, eitsizli
i, yalan, bidati ve nifak nehyeden slamdan baka bir ey de
ildir. iilik slamdr. yle bir slam ki slam retisini halis
olarak koruyabilmek iin slam tarihini reddetmektedir. ilik,
slam halifeler silsilesinden ve halifelie bal limlerden
renmek yerine Ehlibeytten renmek istemektedir. Hepsi bu.
Baka bir ey yok!
slamn ne olduunu, iliin nasl bir slam olduunu, Alinin
gerekten ne sylediini, ne dndn, yolunun ve derdi
nin hangisi olduunu bilen; Ehlibeytin ne tr bir ocak olduu
nu bilen; Alinin, Fatmanm, Hasann, Hseyinin, Zeynebin
ve i imamlarn hepsinin tek ileri bulunduunu, onun da ger
238
ek slam retmek olduunu bilen; bir yandan gnmz

dnyasn yakndan tanrken, smrnn ne olduunu, siyonizmin ne olduunu ve slam dnyasnda Emevi Snnilii bo
razanlarnn iilii nasl anlattklarn bilen cesur i aydnlar da
Alinin velayeti, Ehlibeyt, vaat edilmi mehd, hilafetin gasb,
Kerbela, ehadet vb. adlar altnda Emev Snnlii borazanlar
nn kar roln oynayan ve tek bir rejisrn, ellerine tututur
duu ayn oyunun ikinci kopyasn okuyan kimseleri tantmal
dr. insanlara anlatmallar ki Emev Snnlii elemanlar Safev
iasTnm szlerini ve Aliyullh, eyh, sfi ve Ismil inanlar
n Snn kardeler arasnda ia diye yayarken Safev ias pro
paganda elemanlan da Emev Snnliini oluturan Nsblerin
ve Vahhablerin szlerini iler arasnda btn Snn kardele
re aitmi gibi yaymaktadrlar.
Sorumlu ve bilinli aydnlar, halk bu tuzak ve komplolara kar
bilinlendirmelidirler. Grnrde din klna ve ssne b
rnerek Bu idir, o Snndir; Filistinli, Ehlibeytin dman
dr; iler iin Israilli, Filistinlilerden daha iyidir ve Mslman
lann birliinden sz eden herkes velayet dman ve Ehlibeyt
kartdr. diye hkmeden bu kimselerin kendi karlan iin
Fedek ilahisi okuyan, Fedeki Ehlibeyte verdikleri iin onlara
(Yahudilere) teekkr eden, hemen ardndan da byk dller
alan ve yaantlan deienlerle ayn kutba bal olduklann,
bunlann i limleriyle, iann ilim havzasyla, mercileriyle ve
gerek bilinli fakihlerle bir ilgisinin bulunmadn halka an
latmaldrlar. Halka, Mslmanlar arasnda birlik ve anlama
fikrinin, aslnda ilk nce iadan ktn ve ia limlerinin hep
byle olduklann sylemelidirler. i halka sylemeliler ki i
ann byk mercii Ayetullah Burcerd, ilk adm att, hatta bir
temsilci gnderdi. Dr et-Takrib Beyn el-Mezhib adl kurum,
onun onayyla Msrda kuruldu. Onun kurucusu, lranl bir i
lim olan eyh Muhammed Tak Kumm idi. eyh eltutun, ia
mezhebinin Ehlisnnet toplumunda ve hatta Ezher niversite
239
sinde resm olarak tannmasna ilikin fetvas, kendilerinin a

balaryla karld. Sonralan Emev Snnlii bu fetvann izleri
ni yok etti ve Safev ias da btnyle zihinlerden sildi. Siyo
nizm ve srail saldrs meselesinin iddetlenmesiyle de bu aba
lar sonusuz kald. Bylece tefrika ve dmanlk yaygnlaacak
t. Sylemeli ve. yazmallar ki bugn de Safev ias odaklarnn
byk abalan ve propaganda programlan karsnda direnen
ve onlarn toplumdaki zehirlemelerinin yaylmasna engel olan
byk i limleri ve deerli merciler bulunmaktadr. Aliperestlik ve kabirperestlik inancnn Safev frkasyla ilgili olduunu
bildirmelidirler. Ali ias limlerinin fetvalan aktr: Allahtan
bakasna tapnmak, Allahtan bakasnn asaletine, Allahtan
bakasnn messir olduuna inanmak, Kbeden baka bir yeri
tavaf etmek, hatta Allah iin, Allahn emri ve Allah yolunda ol
masnn dnda Allahtan bakasn sevmek irktir.
srail bizim iin Filistinlilerden daha iyidir, diyen, onlar kas
tetmitir. Aslnda doru sylemektedir. Onlar, srailin boraza
ndr; klklar ne olursa olsun. Onlar, Safev iasnm propagan
d acd rlar, hatta daha da ktdrler. ia liminin fetvas ak
tr: Filistinlilere mal yardm, imam temsilen dinin gerei olan
artlardan biri kabul etmekte olup bunu dile getirmitir. Pey
gamberin ashabna yneltilen svgler, namussuzluk iftiralar,
irk, kfr ve pilik thmeti vb. Safev iasmn mantdr -ve
tam olarak Emev Snnlii mantna benzemektedir-, Ali iasnm Snnlik ve ashabla ilgili mant aktr. En-Nakz kitab,
gnmzden bin yl nce vard. Kifulgtnm, Seyyid erefuddin ve Seyyid Muhsin Cebel Amilnin vb. kitaplan son yllarda
herkesin elindedir. Bunlarda Kuran ve Snnete dayanmann
dnda hibir ey yoktur. D dman her gndeme geldiinde
ortaya kan Snn ve i kymlar (bu yl Pakistandaki Snn
ve i sava! Byk kym! Yeni canlanan i ve Snn sava ve
bir yandan dervi velayeti, te yandan Kuranm tahrifi ve Yahudiyle ibirlii yaygaras!) bizim iimiz deildir. i ve snn
ihtilaf (Ali ias ve Muhammed Snnilik) bir mezhebin iki li
240
mi ve iki fakihinin bir konu zerindeki ihtilaf gibidir95. Sylen

melidir ki bizim byk fakihlerimizin hepsi, Kuran ne bir ke
lime azalm, ne de bir kelime artmtr; bunun dnda bir
inan tayan herkes sapmtr ve yanlgdadr. diye resmen ve
aka fetva vermilerdir. Sahip olunan kalem, anlatm ve iman
gcyle bildirilmelidir ki burada Safev iasna zg sloganla
r kullananlar, tek bir plana gre hareket etmektedirler. Bu sa
yede orada kar rol oynayanlar, yani Emev Snnlii lim
leri, bu sloganlara, bu bahanelere dayanarak iay ezmeye, bizi
dnyada rezil etmeye, iann inan ve vnlerini, iliin de
erini, iliin kltr, fkh ve slamn ayaklar altna almaya,
gerek ia limlerinin yzn, Mslman halkmzn duygu ve
dncelerini kardelerinin gznde irkin gstermeye, onlann
yreine bize kar kin ve fke tohumu ekmeye, smrden
korkmayalm diye bizi birbirimizden korkutmaya, siyonizme
arka kalm diye bizi birbirimizle savaa hazrlamaya, cephenin
neresi olduunu unutalm diye bizi birbirimizle savaa dr
meye almaktadrlar.
Bu ekimelerin, duygulann, kkrtmalann, tartmalann ve
szlerin her iki yanda da ayn sonuca ulamas, Emev Snnli
i ve Safev ilii kutuplannm her ikisinde de ayn fetvann kanlmas rastlant deildir. Orada u sonuca vanlr:
yleyse, iann srailden daha kt olduu btn Mslman
lar iin kesinlik kazand. Bu yanda da onlann dmanlan ayn
sonucu alrlar:
yleyse, Snnlerin srailden daha kt olduu, btn m
minler iin aklk kazand. Mantk ve amel bakmndan ise bu
iki denklemin toplam udur:
yleyse tarih, amz ve gelecek iin, olaylarn yazgs asn
dan u sonu su gtrmez olmutur:
95 ifade ve benzetm e, Seyyid erefudinin el-Muracaat'mm bandaki szlerin
den alnmtr.
241
srail, btn Mslmanlardan daha iyidir!

Mslmanlarn kendi ilerinde ve Mslmanlann resm azn
dan byle bir fetvann elde edilmesi iin ne kadar harcama ya
pld hesaplanabilir.
Burada, Ali iasnm niin inan esaslannda taklit haramdr, de
dii; akl konularda taklit caiz deildir, diye niin yineledii
aklk kazanmaktadr. Herkes kendi beyin gc ve bilimsel
sennayesi lsnde aratrmal, kendi kiisel dnme, kant
lama ve abasyla tehiste bulunmaldr. Taklit, sadece bilimsel
hkmlerin aynntlannm aynrtlarmda, bilimsel ve fkh uz
manlk konularnda mmkndr. Bu taklit, akletmeye, gr
ve mantk bamszlna ve dnce zgrlne zarar ver
mez. nk taklit, akl deil, teknik ve uzmanlkla ilgilidir. Bu,
benim bir otomobil uzmann, bilmediim bir teknik eksiklii
mi gidermede ya da hangi derecede ya kullanmam gerektii
konusunda taklit etmem trnden bir taklit olaydr. Bu, bilin
li ve eitilmi bir hastann kendisini tedavi eden doktoru taklit
etmesi trnden bir taklittir. O, doktorunu kendisi aratrp ak
ln kullanarak semi, onu kendi aratrmas ve bilgisiyle tehis
etmitir. Bu, btn insanlarn yaantsnda mantkl bir esastr.
Medeniyet daha da ilerledike, bilim, teknik ve mantk daha da
karmaklatka taklit de daha zorunlu, evresi ve alan daha
yaygn ve ayrntl olacaktr. yle ki bugnn byk kentlerin
de yaayan insanlar, gemiteki sade bir kylden daha ok tek
nik taklitte bulunmaktadrlar. Ya da bir jet ya da apollo yolcu
su, ulatrma ve kontrol sorumlulann bir kervan liderini ya da
arabacy takip etmekten daha ok takip etmek ve ona teslim ol
mak durumundadr.
Tehlikeli olan ey, akl ve fikri taklittir. Bu, akln, bilginin, bi
lin ve uurun ilevden dme sebebi ve insann insanlnn in
kar edilmesidir. nk insan, biri dnmek ve dieri semek
olan iki ak zellik (akl ve irade) tayan varlk demektir. Tak
lit, insandaki bu iki yetenei ldrr. Onu tiksindirici ve may
munca bir mukallit klar. Bylelikle, Ali iasnda bilimsel ol-
242
gnln ve dnsel dzenin etkeni olan taklit, Safev iasnda insanlar, Allahn hayvanlarna (enmullah) ve Allahn
koyunlarna (enmullah) dntrr. Bu yzden slamda Al
lahn, Peygamberin ve Alinin nas (insanlar) ile nasl saygyla
konutuklarn gryoruz. Hatta Allah, bir hkm verdiinde
delillendirmekte, nedenini, felsefesini, sonucunu aklamakta
dr. Ama bunlar, halk hayvana benzer insanlar diye adlandr
maktadrlar. Onlar bunlan hayvanlar gibi yetitirmilerdir.
Soruyorum; karde, sen artk falanca meclise gitmiyor musun?
Efendi, gitmememi buyurdu, diyor. Niin, diye soruyorum.
Efendi; orada hem mzii tevik ediyorlar, hem de yeterli l
de velayetleri yok hem hicapsz hanmlar geliyor hem de oraya
gitmeleri kesinlikle uygun deildir buyurdular, diyor.
Soruyorum, sen kendin oraya gittin; oradakilerin hepsini tan
yor muydun? Programn grdn ya da duydun mu? Gerekten
byle mi durum? Hayr. Gittiim birka yl boyunca onlann g
rlerinde hibir sapknlk, en kk bir sorun grmedim, di
yor. Bu tr eylere rastlamadm. Olduka da inanmtm. Soru
yorum, efendinin kendileri bir ey grmler mi? Hangi yayn
n, programn, konumasn, hangi oturumunu beenmemi
ler? Eer byle deilse, byk bir kurumla ilgili olarak birka
yaz ya da konumadan yola karak kesin ve btnsel bir yar
gda bulunmak doru deildir. Efendi, bu kurumun program
larndan, kitaplanndan, derslerinden ve konumalanndan hi
birini bilmez, diyor. Ondan, bir gn efendiye, terif etmelerini,
durumu yakndan grmelerini ve sonra deerlendirmelerini
sylemesini istiyorum. Eer bir sorun grrlerse o zaman belirt
sinler ve yol gstersinler, yaran olmazsa sonra kimsenin gitme
mesini buyursunlar, diyorum. Efendi oray hi terif etmezler!
diyor.
Soruyorum; yleyse efendi, byle bir yargya nereden varmakta
ve bir kitap, bir ders ya da bir kurumla ilgili olarak kesin gr
belirtmektedir? Kimi adamlar gidiyorlar, efendiyi gryorlar.
Efendiye kurulu aleyhine birok mektup da geliyor. Bu yz
243
den, efendi gidilmemesini buyurdular, diyor. Soruyorum; bu

kiiler ne tip kiilerdir? Birincisi, salkl mdrlar? kincisi, lim
midirler? ncs, en azndan onlann kendileri dorudan
okumular, gitmiler ve grmler midir?
Hayr. Bunlar, hayr sahibi kimselerdir. Genellikle pazarda
muteberdirler. nk namaz klarlar, oru tutarlar, zektlann
verirler. Doru ve dindar kimseler olduklan, yalan sylemedik
leri bilinmektedir, diyor.
Soruyorum; buradan anlalyor ki sadece salklTlar bunlar.
lim nedir? Dorudan tanmak nedir? Vallahi benim bu tr ey
lerden haberim yok. unu sylyorum; belki de efendi, baka
yollardan bilgi sahibi olmulardr. Kendileri sahip olduklan
aralanyla tahkik etmi ve sadk bir muhbirinden bilgi edinmi
olabilir, diyor. Soruyorum, bunlann hepsi doru olabilir, ama
sen, efendiye iletilenlerin doru olmadn gzlerinle grp
kulaklannla duymusun. Neden bildiin ve hatta grdn bir
eyle ilgili olarak efendinin grp duymadan ortaya koyduu
yargy kabul ediyorsun?
Diyor ki; yani efendinin buyruunun hilafna davranmam m
istiyorsun? Diyorum, hayr. Ne tr kimseler olduklan belli olan
bir grubun, efendinin zihnini bulandrdn grdnde, kimi
lerinin ayaklar altna almak istedii bir gerei savunmak iin,
efendinin, bu kukulu ykclarca bozulan zihnini aydnlatmak
iin efendinin hizmetiyle merref olur, efendiye bilgi verirsin;
efendiye iletilen eyin yanl olduunu arz edersin. Ben yakn
dan biliyorum, dersin; grdm ve duydum. Durum, efendinin
zihninde olann tersidir, dersin. Evet tesadfen birka kez m
erref oldum, diyor, ilkinde, bir grup gelmiti ve efendiyi bu ki
taba ve bu dernee kar iddetle kkrtyorlard. yle syleyip
duruyorlard: Diyorlar, her yerde diyorlar; oklan diyorlar. n
kazanm... Tevatr olarak nakledilmitir ki... Konumamn
uygun olmayacan grdm. nk rahatszlnn iddetin
den dolay efendi sarslmt, tkinci kez merref olduumda
bilmiyorum, ne oldu, efendinin efendizadesi, bu konuda bir
244
konuma olmasn uygun grmediler. ncde ise syledim,

ama heyecanmdan konuyu edepsiz bir slupla arz ettim ve pi
man oldum. Arz ettim ki efendim, o kitap ve meclisle ilgili ola
rak buyurduunuz konuyu size yanl arz ettiklerini arz etmeyi
grev bildim. Baktm ki bakalan arz etmekteler, arz etmeyi uy
gun bulmadm...
Bir anda efendi sinirli bir halde, gvenilir kimseler bana haber
verdiler; ben onlara gvenirim, buyurdular. Benim de boazm
dmlendi. Efendinin elini ptm ve dar ktm. Artk by
le bir meclise gidersem ya da byle bir kitab okursam halt et
mi olurum, dedim.
Ali ias limlerinden olan arkadalanmdan biri bir konuyu an
latmt. Bu konu Safev iasnda kltrel psikoloji ve antropo
loji asndan iyi bir rnektir ve bu frkann aslnda mminin
zihnini akl ve beyin gc bakmndan ilk insanlardan ve Kromanyondan daha aa klacak kadar gerilettiini, gszletirdiini ve takliti kldn gstermektedir. Bizim iinse bu zihin
lerde nelerin getiini ve asl olarak onun mekanizmasnn ne
olduunu tasavvur etmek olanakszdr.
Diyordu ki Mehedin Gevherad Mescidine gitmitim. Bir ha
nm geldi. Klma bakarak benim Safev ias mezhebi ruha
nlerinden olduumu sand. Efendi istihare buyurun(!) dedi.
Gnl krlmasn diye tespihimi alp kbleye yneldim ve istiha
reyi gerekletirmek iin zikir ve dua ile megul oldum. Yine,
efendi, dedi. Evet hemire, dedim. Dedi ki; ltfen niyeti de siz
kendiniz buyurun(l).
Grlyor ki bu efendi, Safev mezhebinde, aslnda her eyi
kendisi yapmaktadr: Halkn yerine dnmekte ve niyet et
mektedir; mukallit mritse onun karsnda o denli aalk ve
zebundur ki bir insann doal zelliklerini ve haklarn da orta
dan kaldrmakta ve hatta btn gzle grlr durumlarn, so
mut olaylarn ve dokunulabilir, ak ve belirgin gerekliklerin
tersine gr belirtmektedir. Hem de hakknda kendisinin hi
bir bilgisinin bulunmad bir ey ya da bir kimse hakknda...
245
Haber kayna ise avamdan insanlar ve ad derler olan biridir.

Tm bunlarla birlikte mrit, efendinin karsnda akln ve hat
ta duygusunu yok saymakta ve kendi kesin yargsn inkr et
mektedir. Burada, Kurann u ayetinin anlamnn ycelii ve
derinlii aydmlanmaktadr:
Onlar, Allah brakp hahamlarn ve rahiplerini rabler edindi
ler. (9/Tevbe
Suresi 3 1 )
Biz Yahudilik ve Hristiyanlk tarihinde insanlann kendi dinle

rinin ruhanlerine tapndklar hibir dnem ya da frka bulun
madn biliyoruz. Buradaysa Kuranm kendisi Allahtan ba
kasna tapnmann ne demek olduunu aklamaktadr. Bun
lar, Allah brakp ahbar ve ruhbanlann -yani ruhanilerini- erbab edindiler Ne demektir erbab edinmek? Erbab, rabbin o
uludur.
Rab ise u efendinin ta kendisidir!
Klenin, kulun ve memlukun, mridin karsndaki efendi!
Mrit karsnda mrit ve irade.
Efendiperestlik dininde bu efendiyle klenin ilikisi:
a) Eski ran kltrnde Firdevsnin deyiiyle:

Hepimiz aha tapan kullarz.
ah taklit etmek o dereceye varmtr ki Sadnin deyiiyle:

Eer o, gndze gecedir, derse
Demeli ki ite ay ve ite Sreyya!"
b) Tasavvufta mride tapnmak ilk arttr. Ruhan piri taklit o

aamaya gelmitir ki Hafzn deyiiyle:
arapla boya seccadeyi, mularm piri derse;
Gafil olmaz nk slik, menzillerin kuralndan.
c) Nasyonalizmde ya da rklkta kahramana tapnmaya eilim,

bunun belirtilerinden olup ounlukla ndere tapclk bii
minde grnm kazanr. nk, rksal ya da sosyal bir toplu
ma egemen olan byle bir ruh durumunda toplu ruh, yani rk
246
A ERATI I AL ASI SAFEV ASI
sal ya da sosyal ruh, nder ya da klavuz olan bir kiilikte bi

imlenir. Halk ise ona tapnmakla, onda var olduunu syledik
leri olaanst ya da lah zellikleri, kendi ulus ya da toplumlarnn ulusal ya da sosyal ruhunu vm olmaktadrlar. Bunun
amzdaki en byk rnei, Almanya ve talyadaki Faizm ve
Nazizmdir. Bu yzden mutlak ve an tevhid olan Ali ias ve Al
lahn has kulu Ali, Safev iasnda bir teslis ekline dn
mektedir. Halk ise din ve dnyev efendilerin fikri srs ol
maktadr. Safev iasnda bu tapnma ilikisini, Safevye bilei
mini oluturan u unsurdan almlardr: Saltanat, tasavvuf,
kavmiyet. Bunlar, slam rtsyle rtlm ve toplamda olmu
Safev ias! Onda insanlar, hem Allahn kendisine hem Al
lahn glgesine hem de Allahn ayetine tapnrlar.
Sz ok, vakit az; olanaklar daha da az! Bu toplumun aydn ve
sorumlu nesli, bizim hayatmzn, inancmzn, kltrmzn,
mezhebimizin ve halkmzn bana neler getirildiini bilsin ye
ter. Bu nesil, sorumluluk alann hissetsin ve himmetini, gc
n, dncesini ve iradesini ne kadar iin beklediini bilsin ye
ter.
Y E D N C B L M
AL ASI VE SAFEV ASINDA

n a n es a sl a r in in z e t
KARILATIRILMASI
249
Burada gcmz yettiince, bu iki frkann grnrde birbirine

ok benzeyen, iteyse birbirinin kart olan inan esaslann s
ralayp her iki mezhepteki esaslar anlatmaya alacam:
Ali iasnda
Safev iasnda
Vesayet: Peygamberin kendi
Vesayet: Sadece soy ve yakn
soyundan olan kimselerden,
lk temellerine dayal, intisab
takva lsnde en yarar ve

en hakl kimseyi gstermesi
dorultusundaki Allah buyru
ve irs bir ynetim esasdr.
u zerine yapt tavsiyedir.
im am et: Halkn hidayetini,
m am et: Masum, kutsal, ola
toplumun doru bir biimde

kurulmasn, kitlenin bilince,
olgunlua ve gr zgrl
ne gtrlmesini amala
yan bir devrimin saf nderlii.
stn insan tanmak, izle
anst ve insanst on iki

isme inanmaktr. Sadece ya
knlama, vesile olma ve efaat
aracdr, imamlarsa tapnmak
iin on iki melektir; meleklere
ve byk tanr evresindeki
kk tanrlara benzer gayb
varlklardr.
mek ve bilince ulap eitil

mek iin dinin somutlamas
olan ahsiyetlerin nderlii.
sm et: Dnsel ve toplumsal

klavuzlann, halkn imann
dan, bilgisinden ve yneti
minden sorumlu nderlerin
temizliine ve takvasna inan
mak demektir. Yani hain y
netimin reddedilmesi, temiz
olmayan limi izlemenin ve
hilafet kurumlanna bal ve
saptrc ruhanlerin reddedil
mesidir.
sm et: zel bir zat olup insan

trnden gelmeyen, hata ve
yanlgya dmeyen gayb var
lklara zg istisnai bir sfattr.
On drt kiinin bu trden
kimseler olduuna inanmak
tr. Yani hain ynetimin doal
olduunu kantlamak, pak ol
mayan limin ve zalimlere
bal ve saptrc ruhanlerin
kabul demektir.
250
Ali iasnda
Velayet: Sadece Alinin ve Ali
gibi olanlarn dostluunu, k
lavuzluunu ve hkmetini
kabul etmek, bakalann red
detmek demektir. nk o,
Allaha kulluun yce rnei
dir. Rehberlii, hidayetin ger
ek mealesi gibidir, insanlk
kblesinin doru elisidir. n
sanlk tarihi, onun be yllk
ynetimi srasndaki adaleti,
zgrl ve eitlii arzula
maktadr. Mezhepler hep ona
ihtiya duymaktadr.
Safev iasnda
Velayet: Yani sadece Alinin
sevgisini tamak, her trl
sorumluluktan uzak olmak ve
cenneti velayet hatrna garan
tiye almak, cehennem ateini
etkisiz klmaktr. Velayetin,
halkn derdine ve toplumun
iradesine bir yarar salamad
na, tersine, Allaha yardm
ettiine ve doa zerinde yet
kili olduuna inanmaktr.
elde etme etkenidir.
efaat: Layk olmadan kurtul

ma aracdr!
tihat: Dinin zamanda hare
tihat: Duraklama ve donuk
ket etmesini ve tarihi adm

adm izlemesini salar. Din
grte srekli devrim ve ev
rim; dzenin deiiminde ev
rim ve uyumluluk demektir.
luk etkenidir. lerlemeye, de
efaat: Kullua layk olmay
iime ve yenilemeye engel

olan bir etkendir. Kfrle ve
fasklkla sulama, her yeni ii,
her yeni sz, dinde, hayat
dzeninde, dncede, bilim
de, toplumda ve her eyde or
taya konulan her yeni yolu ke
sin mahkum etme aracdr.
Taklit: Avamdan bir kimse ya

da uzman olmayan kii ile din
ilimlerinde, fen ve uzmanlk
yn bulunan bilimsel ve hu
kuk konularda uzman olan
kii arasnda mantkl, bilim
sel, doal ve gerekli ilikidir.
Taklit: Ruhanye kr krne

itaat ve ruhaninin akl, inan
ve hkmne, nasl, neden diye
sormadan tabi olmak; Kurarin syleyiiyle din ruhanlerine
tapnmak demektir!
AL ASI S A F E V ASI I AL ERATI
251
Ali iasnda
Safev iasnda
Adalet: Allahn adil olma sfa
A dalet: lah sfatlara ilikin,
tna, dnyann adalet zerine

kurulduuna ve toplumsal
dzenin adalet zere olmas
gerektiine, zulmn, dzen
eitsizliinin doal ve ilah ol
madna inanmak; adaletin,
dinin iki esas temelinden biri
olduuna inan beslemektir.
nk adalet, risaletin hedefi
olup slamn byk iardr.
lmden sonrasyla ilgili bir

konu olup Allahn kyamette
nasl yargda bulunaca konu
sunda ngr ve devler belir
lemektir. Bu tarafla, lmden
ncesiyle ilgisi yoktur. nk
lmden nce, adalet konusu
ah Abbasla ilgilidir. Kayserin
iini kaysere, Allahn iini Al
laha brak.
Dnya ah Abbasn saltanat
alandr. Ahiretse Allahn sal
tanat alandr.
Dua: reten, bilinlendiren,
Dua: Gnl huzuru salayan,
iyilik ve gzellii telkin eden

bir metin, ruhu ruhan miraca
gtren, lm gnnden kur
taran, Allaha yaknlatran,
eitip reten bir ilimdir.
uyuturan, aslsz bir umut ve

ren, kaytsz, yargsz sevaplar
kazandran, masraf, zahmeti,
zarar ve tehlikesi bulunan
ar sorumluluklarn yerine
geen bir virttir.
Bekleyi (intizar): Islah, dev
B ekleyi (intizar): Mevcut du
rim ve dnyann durumunun

deimesi iin ruh, ilim ve
inan hazrl ve zulmn son
bulmasna, adaletin zaferine,
yoksun ve tutsak tabakann i
bana gelmesine, yeryz mi
rasnn yamalanm kitlelere,
salih insanlara ait olduuna
kesin bir iman demek olup ev
rensel devrim iin insann
zn hazrlamasdr.
ruma teslim olmak iin ruh,

ilim ve inan geveklii, fesa
dn iyi ynde aklanmas, her
eyin belirlenmi grlmesi,
gelenin gideni aratr olmas,
sorumluluun olumsuzlanma
s, yenilikten umutsuzluk du
yulmas, her admn nceden
mahkum edilmesi demektir.
252
Ali iasnda
Safev iasnda
Gaybet: Halkn kendi yazgs
G aybet: Sorumluluun her
n, imann, nderliini, ma
nev ve toplumsal yaantsn
belirlemedeki sorumluluu
anlamn tar. mamn nder
liinin yerine geebilecek bi
linli, sorumlu ve temiz kim
selerden bir nder belirlemek
iin halkn yklendii grev
demektir.
kesten kalkmas, slamn b

tn toplumsal hkmlerinin
tatil edilmesi, her iin bo ol
mas, sadece imamn nderlik
edebilecei, sadece imamn iz
lenebilecei, sadece imama
kar sorumlu olunabilecei ve
onun ise imdi kayp olduu
mazereti. Ksacas, hilik st
ne hilik!
* * *
Ali ias
Safev ias
Ali ias tany ve sevgi ias;
Safev ias bilgisizlik ve sevgi

iasdr.
Ali ias snnet ias;
Safev ias bidat iasdr.
Ali ias vahdet ias;
Safev ias tefrika iasdr.
Ali ias adalet (dnyada, top

lumda, hayatta adalet) ias;
Safev ias adalet (felsef ada

let, kyamet gnnde var olan,
lmden sonrasyla ilintili olan adalet) iasdr.
Ali ias kurallar ias;
Safev ias isim iasdr.
Ali ias takip etme ias;
Safev ias vg iasdr.
Ali ias itihat ias;
Safev ias donukluk iasdr.
Ali ias sorumluluk ias;
Safev ias sorumluluklarn

tatil edildii iadr.
Ali ias zgrlk ias;
Safev ias tapnma iasdr.
Ali ias Kerbela devrimi ias;
Safev ias Kerbela facias iasdr.
253
Ali ias tekml iin vesile

arama ias,
Safev ias bozmak iin vesile

arama iasdr.
Ali ias tevhid ias,
Safev ias irk iasdr.
Ali ias irade ias,
Safev ias cebir iasdr.
Ali ias Hseyinin dostluu

ias;
Safev ias Hseyine alama

iasdr.
Ali ias insaniyet ias;
Safev ias kavmiyet iasdr.
Ali ias olumlu bekleyi ias;
Safev ias olumsuz bekleyi

iasdr.
Ali ias mcadeleci ve cesur

bir takiyye ias;
Safev ias psrk ve ie yara

maz bir takiyye iasdr.
Sonu olarak, Baclar, kardeler,

Ali ias hayr! ias;
Safev ias evet iasdr!
254
RESMLER
Ali eriati, Hseyniye-i Irad, 1970
Ali eriati, Mehed niversitesi Edebiyat Fakltesi, 1967
255

Ali Şeriati. Ali Şiası Safevi Şiası

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Ali Şeriati. Ali Şiası Safevi Şiası

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

NDEKLER

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

23 Kasm 1933te Horasan eyaletine bal Sebzivarm Mezinan

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

Yaynevimiz, eriati dncesini klliyat olarak okurlanna sun

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

edemeyecei kimi dnceler serdedebilmitir. Sahabiler hak

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

miz tarafndan ilave edilen notlarn sonunda (Fecr), mtercim

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

slam, insanlk tarihinde brahimin varisi, tevhid dininin ve

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

Hilafet dzeninde zulm grp adalet isteyen tabakann temsil

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

irlere sayg gstermekle ve eitli trenler dzenlemekle her e

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

hareketine amur sren ve bilinsiz halk ona kar kkrtan ya

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

ke ve kzgnlkla sz ediyorlard ki sradan bir katliam onlarn

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

gulat frkalarn kltr ve inan alanndaki an savam, dev

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

ardklar, yneticiler ve zalimlerle ibirliine takvalan engel

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

kimseler olduuna inanarak, Mool zorbalarnn ynetimine

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

Bylece ister istemez, onun olan insanlar, srekli onu izle

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

ve lm setiklerini bildikleri iin tereddtleri yoktur. lm

ALt ASI SAFEV ASI

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

bere kulak verirken bir yandan da Kuran tilavet ederler ve ay

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

sunluk, onda gl bir inan ortaya kard. Beden ve dil zayf

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

mm olur olmaz bir yerine battm gryoruz. Allagelmi s

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

san tiplerindendi. O, t vermeye ok gereksinimleri olduu

yiyle ktyle yle gein ki rf, ldkten sonra

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

tahrif edilmi bir cmleyi aktarrlar. Gryorsun ya, kendileri

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

Toplumbilimden baka seninle din ve mezhep diliyle de konu

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

natlann ve gruplarn tmn kendi yanma ekebilecek biim

A l i ASI SAFEV ASI I AL ERlATt

imdi Ali olsayd ve siz beyefendinin dirayet, akl ve bilimsel

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

Aslnda Aliyi Ebubekirden ayran temel izgi, gerei ve mas

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

zsn seemiyor. diye yaknr. Tellak, hemen onun szn ke

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

ketin oluma nedeni olan o hedefin gereklemesi iin bir ara

AL ASI S A FB / ASI I AL ERATI

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

karsnda bakaldrmadlar. Zerdtlik inanc, direni grme

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

ma yarattn grdk. artcdr ki ran tarihi boyunca ran

AL ERATI I AL ASI SAFEV ASI

durabilseydi, donuklam Zerdtliin gl ruhaniyetinin

AL ASI SAFEV ASI I AL ERATI

z. 19. yzylda bilim felsefesi, diyalektik materyalizm felsefe