INTEGRAL LIPAT 2

INTEGRAL LIPAT 2 DOMAIN PERSEGI PANJANG

INTEGRAL LIPAT 2 DOMAIN BUKAN PERSEGI PANJANG
INTEGRAL LIPAT 2 DLM KOORDINAT KUTUB
PENERAPAN INTEGRAL LIPAT 2

INTEGRAL LIPAT 3
INTEGRAL LIPAT 3 KOORDINAT CARTESIAN
INTEGRAL LIPAT 3 KOORDINAT TABUNG DAN BOLA
 1 n 1
1. x n dx  x  c, kecuali n  1
n 1
1
2. dx  ln x  c
x
3. sin xdx   cos x  c

4. cos xdx  sin x  c

5. e x dx  e x  c
dx 1 1  x 
6.  tan  c
x a
2 2
a a
dx 1 xa
7.  ln c
a x
2 2
2a x  a
dx x
8.  sin 1    c
a2  x2 a
z  f ( x, y )
Rumus dasar :
d
 b f ( x, y )dx dy  b  d f ( x, y )dy dx
 f ( x, y)dA  
R
c  a  a c 
y
Dengan R berupa persegi panjang

R    x, y  : a  x  b, c  y  d  d
R
c
x
a b
Contoh :

   2x  3y
3 2
1. dxdy
  4  x 
2 1
0 1
2. 2
 y dxdy
0 0

     2 x  3 y  dx  dy
3 2

0 
1  2 1  1
  4 x  x 3  yx  dy
2 0
 3  0
3

  x  3 yx 2
 dy
2
0 1 
1
   4   y  dy
  2     3 
0
 3 y 2  1  3 y 1
3

2 2
dy
0
 1 1  2
 4 y  y  y 2 
    4  6 y   1  3 y   dy
3
 3 2  0
0
2 16
 8 2 
   3  3 y  dy
3
3 3
0

3
 3 
 3 y  y 2 
 2  0

3 45
9 9 
2 2
SOAL
SOAL
Hitung integral lipat 2 yang ditunjukkan atas R

 
1. R xy 3
dA; R   x , y  : 0  x  1,  1  y  1
 
 
 
2.  x 2  y 2 dA; R   x, y  :  1  x  1, 0  y  2
R  
  
3.  sin x  y  dA; R   x, y  : 0  x  , 0  y  
R  2 2
 
4. R xy 1  x 2
dA; R   x , y  : 0  x  3 , 1  y  2 
 
Sketsalah benda pejal yang yang volumenya ditunjukkan oleh integral lipat di
bawah ini
1 2 x
1. 
0 0 2
dxdy
2
 x2 
1
    dy
0
 4 0

 1
1
 dy
0

1
  y  1
0
    2  x  y
1 1
2. dydx
0 0


1 y2  1
  2 y  xy   dx
0
 2 0
1 3 
    x dx
0 2
 
1
3 1 2
  x x 
2 2 0
1
  x 
2 2
3. 2
 y2 dydx
0 0

2
2  2 1 3
  x y  3 y  dx
0
0

2  2 8
 2 x  3  dx
0

2
 2 3 8   16 16  32
  x  x     
3 3 0  3 3  3
  4  y 
2 2
4. 2
dydx
0 0

2
2  1 3
  4 y  y  dx
0
 3 0
2 8
  8   dx
0
 3
2
16  32
  x 
 3 0 3
5. Tentukan volume benda pejal di bawah bidang z=x+y+1
atas R={(x,y): 0≤x ≤1, 1≤y ≤3 }

   x  y  1dydx
1 3

0 1
3
1 y 2
   xy   y  dx
0
 2 1

1 9   1 
   3 x   3    x   1dx
0
 2   2 
   2 x  6 dx
1

 
1
 x  6x 0  1 6  7
2
6. Tentukan volume benda pejal di bawah bidang z=2x+3y
atas R={(x,y): 1≤x ≤2, 0≤y ≤4 }

   2 x  3 y dydx
2 4

1 0
4
2  3y  2
 2 xy   dx
1
 2 0

    8 x  24  dx
2

 
 4 x  24 x 1  16  48   4  24   36
2 2
7. Tentukan volume benda pejal antara z=x2+y2+2 dan z=1
dan terletak di atas R={(x,y): -1≤x ≤1, 0≤y ≤1 }

   x  y  2  1dydx
1 1
2 2
1 0

    x  y  1dydx
1 1
2 2
1 0
1
1 1 
   x 2 y  y 3  y  dx
1
 3 0
1  1 
   x 2   1dx
1
 3 
1
1 4 
  x3  x
3 3  1
 1 4   1 4 
        
 3 3   3 3 
5 5 10
  
3 3 3
Sebuah himpunan y sederhana Sebuah himpunan x sederhana

S={(x,y):1(x)≤y ≤ 2(x), a ≤x ≤ b} S={(x,y): 1(y)≤x ≤ 2(y), c ≤y≤ d}

y
y x=  1(y) x=2(y)
y=2(x) d

S S
c
y=1(x) x
x
0 0
a b
 RUMUS DASAR

b 2 ( x )
 f ( x, y)dA   
S
a 1 ( x)
f ( x, y )dydx

d  2 ( y)
 f ( x, y)dA   
S
c 1 ( y)
f ( x, y )dxdy
CONTOH 1

x2
   4 x  10 y 
5
dydx
3 x

 
5 2
2 x
  4 xy  5 y x dx
3

 
   4 x 3  5 x 4     4 x 2  5 y 2  dx
5

   5 x 4  4 x 3  x 2  dx
5

5
 1   1   1 
  x 5  x 4  x 3    55  54  53    35  34  33 
 3  3  3   3 
1
 3393
3
CONTOH 2

1 y2

0 0
2 ye x dxdy

 
1 y2
  2 ye x dy
0 0

  
1
  2 y e  1 dy
0
y2

   2 ye  2 y dy
1
y2
0

 e  y 
1
y2 2
0

   e  1  1  0    e  2
CONTOH 3 : Hitunglah volume ‘tetrahedron’ bidang empat di bawah ini
1
4 2 x  3 3 
12-3x-6y-4z=0 
0 0
2
 3  x  y dydx
 4 2 
1
2 x

4 3 3  2
  3 y  xy  y 2  dx
0
 4 4 0
z
4   1  3  1  3 1  
2

3  3 2  x   x 2  x    2  x  dx
0
  2  4  2  4 2  
4 3 3 3 3 1 
  6  x  x  x 2   4  2 x  x 2 dx
2 y 0
 2 2 8 4 4 
4 3 3 3 
   3  x  x 2  x 2 dx
4 1 0
 2 8 16 
y  2 x
x 2 4 3 3 
   3  x  x 2 dx
0
 2 16 
4
 3 1 
 3x  x 2  x 3 
 4 16  0
 12  12  4  4
SOAL
1 3x
1.  x 2 dydx
0 0

 
1 3x
  x y dx 2
0 0

   x  3 x   0dx
1
2
0

   3 x  dx
1
3
0
1
3 4 3
 x  
 4 0 4
 2 x 1
2.  ydydx
1 0
x 1
1 
2
   y 2  dx
1 2
 0
2 1 2
    x  1 dx
1 2
 

    x 2  2 x  1 dx
12 
1 2
 
2
1 1 
  x3  x 2  x
2 3 1
1  8  1 
   4  2     1  1 
2  3  3 
1

6
  x 
3 3y
3. 2
 y dxdy
2
1 0
3y
1 3
3
2 
   x  y x  dy
1 3
 0
3

  9 y  3 y dy   12 y 3 dy
1
3 3
 3

1

 
 3y 4 3
1  4 4

 3 3    1  3 81  1  240
  x 
1 x
4. 2
 y 3 dydx
3 0

  dx
1 x
 x y y 2 1
4
4
3 0

 3 1 4
1
   x  x dx
3
 4 
1
1 1 5
  x4  x 
4 20  3
 1 1   81  243  
          
 4 20   4  20  
242 82 32 8
   
20 4 20 5
 3 2y
5.  xe y 3 dxdy
1 y
2y
3 1 2 y 

3

1  2 x e  dy
y

 1 y3
3
   e 4 y2  y2
1 2
 dy
 
3 3
2 y3 
   y e dy
1 2
 
3
1 y  1 27
  e   e e
3
 
 2 1 2
 5 x 3
6.  dydx
1 0 x y
2 2

x
3
5
1  y  
   tan    dx
1
x  x  0

    tan 1 1  tan 1  0   dx

5 3 
1
x 
3 
5
  dx
1
x 4
5
 3  3
  ln x   ln 5
 4 1 4
7.
1

1/ 2 0   
2x
cos x 2 dydx

   y cosx   dx
1 2x
2
1/ 2 0

  2 x cosx  dx
1
2
1/ 2
1
1 
  sin x 2   
 1 / 2
1   
  sin     sin   
  4 
2

2
  /4 2 cos 
8.  rdrd 
0 2
2 cos 
1 2 
4
  r  d
0
2  2


0
 /4 1

2

2 cos2   2 d 
 /4 1
  cos 2  1 d
0 2
 /4
11  11   11  
  sin 2      sin      
22 0 22 2 4 22 4 
  / 9 3r
9.  sec 2 drd 
0 /4
3r
 tan   / 4 dr
 /9

0

 /9  
  tan 3r  tan dr
0
 4
 /9

0
 tan 3r  1 dr
 /9
1 
  ln sec 3r  r 
3 0
1 
 ln 2 
3 9
  / 2 sin y
10.  dxdy
0 0

e 
 /2 sin y
 x
cos y dy
0 0


 /2

0
e sin y
cos y  cos y dy 

 e sin y
 sin y   /2
0

  e  1  1  e  2
 4 x 2
 x  y  dydx
2
11 . 
0 0

4 x 2
2 1 
   xy  y 2  dx
0
 2 0
2 1 
   x 4  x  4  x 2 dx
2

2
 
0
 
2
  x 4  x dx   4  x 2 dx
0
2
0
2
 
2 2
1 2 2 2

 1 3

3
   4  x    4x  x 
2 3 0  3 0
1 2 2 32  1  16  8
    0  4       
2 3 3  2 3  3
  / 2 sin 
12.  6r cos drd 
 /6 0

3r 
 /2 sin 
 2
cos  d
 /6 0


 /2

 /6
3 sin 2
 cos   d


  cos 3    /2
 /6    cos3  / 2    cos 3  / 6   
1
8
 13. xydA; S adalah daerah yang dibatasi oleh y  x 2 dan y  1
S

14. ( x  y )dA; S adalah segitiga dg titik sudut (0,0) (0,4) dan (1,4)
S
15. ( x 2  2 y ) dA; S adalah daerah yang dibatasi oleh y  x 2 dan y  x
S

16. ( x 2  xy )dA; S adalah daerah yang dibatasi oleh y  x dan y  3x  x 2

S

1
17. dA; S adalah segitiga dg titik sudut (0,0) (2,2) dan (0,2)
S
1 x2

18. xdA; S adalah daerah yang dibatasi oleh y  x dan y  x 3

S
Sketsalah benda pejal yang ditunjukkan dan hitung volumenya
dengan integral lipat dua

19. Caturtira yang dibatasi oleh bidang-bidang koordinat dan bidang z=6-2x-3y
20. Caturtira yang dibatasi oleh bidang-bidang koordinat dan bidang 3x+4y+z-12=0
21. Baji yang dibatasi oleh bidang-bidang koordinat dan bidang-bidang x=5 dan
y+2z-4=0
22. Benda pejal di oktan pertama yang dibatasi oleh bidang-bidang koordinat dan
bidang-bidang 2x+y-4=0 dan 8x+y-4z=0
23. Benda pejal di oktan pertama yang dibatasi oleh permukaan 9x 2+4y2=36 dan
bidang 9x+4y-6z=0
24. Benda pejal di oktan pertama yang dibatasi oleh permukaan z=9-x 2-y2 dan
bidang-bidang koordinat
25. Benda pejal di oktan pertama yang dibatasi oleh tabung y=x 2 dan bidang-bidang
x=0, z=0 dan y+z=1
26. Benda pejal yang dibatasi oleh tabung parabola x2=4y dan bidang-bidang
z=0 dan 5y+9z-45=0

27. Benda pejal di oktan pertama yang dibatasi oleh tabung z=tanx2 dan
bidang-bidang x=y, x=1 dan y=0

28. Benda pejal di oktan pertama yang dibatasi oleh permukaan z=ex-y,
bidang x+y=1 dan bidang-bidang koordinat

29. Benda pejal di oktan pertama yang dibatasi oleh permukaan

9z=36-9x2-4y2 dan bidang-bidang koordinat

30. Benda pejal di oktan pertama yang dibatasi oleh tabung bulat x2+z2=16
dan y2+z2=16 dan bidang-bidang koordinat
INTEGRAL LIPAT 2 DOMAIN BUKAN PERSEGIPANJANG

19. z=6-2x-3y 20. 3x+4y+z-12=0

INTEGRAL LIPAT 2 DOMAIN BUKAN PERSEGIPANJANG
21. Baji yang dibatasi oleh bidang-bidang koordinat dan bidang-bidang x=5
dan y+2z-4=0
 INTEGRAL LIPAT 2 DOMAIN BUKAN PERSEGIPANJANG
22. Benda pejal di oktan pertama yang dibatasi oleh bidang-bidang koordinat dan
bidang-bidang 2x+y-4=0 dan 8x+y-4z=0
 INTEGRAL LIPAT 2 DOMAIN BUKAN PERSEGIPANJANG
23. Benda pejal di oktan pertama yang dibatasi oleh permukaan 9x 2+4y2=36 dan bidang
9x+4y-6z=0
INTEGRAL LIPAT 2 DOMAIN BUKAN PERSEGIPANJANG

24. Benda pejal di oktan pertama yang dibatasi oleh permukaan z=9-x 2-y2 dan
bidang-bidang koordinat
 INTEGRAL LIPAT 2 KOORDINAT POLAR

RUMUS
=
r=b
V   f ( x, y )dA
r=a R
R
=
R adalah persegipanjang kutub :

R={(r, ):a≤r ≤b,  ≤  ≤ }

0 sumbu kutub
Z=f(x,y)=f(rcos ,rsin )=F(r, )

Sehingga :

V   f ( x, y )dA   f (r cos , r sin  )rdrd 

R R
 INTEGRAL LIPAT 2 KOORDINAT POLAR
CONTOH SOAL:
 / 2 cos
1.  r 2 sin drd 
0 0
cos
 /2 r 3

  sin   d
0
3 0
 cos 3 
 /2 
  sin  d
0
 3 
 / 2  cos  
3
   d  cos  
0
 3 
 /2
 cos   4
 1 1
     0   
 12 0  12  12
 INTEGRAL LIPAT 2 KOORDINAT POLAR
 / 2 sin 
2.  rdrd 
0 0
sin 
 /2 r 2
   d
0
 2 0
 sin 2  
 /2
  d
0
 2 
 / 2 1  cos 2 
  d
0
 4 
 /2
 1 
   sin 2 
2  / 20 
   
 4   4  8
 0
 INTEGRAL LIPAT 2 KOORDINAT POLAR

 sin 
3.  r 2 drd
0 0
sin 
 r  3
   d
0
 3 0
  sin   3 

  d
 3 
0

1

  (2  sin  ) cos  0
3
2 

1 4
    2  0  1   2  01  
3 3
 INTEGRAL LIPAT 2 KOORDINAT POLAR

 1 cos
4.  r sin drd 
0 0
1 cos
 r2 
  sin   d
0
 2 0
  1  cos   2 
  sin  d
0
 2 
 1  2 cos   cos 2  
   d (cos  )
0
 2 

1 1 
  cos   cos 2   cos3  
2 3 0
1  1  1  
    1    1    1  1  1   
2 3

2  3  3  
1  7 1 4
     
2  3 3 3
 INTEGRAL LIPAT 2 KOORDINAT POLAR

Seketsalah daerah asal S dan hitung luasnya dengan rumus :

 rdrd 
S

1. S adalah daerah di dalam lingkaran r=4cos dan diluar lingkaran r=2

2. S adalah daerah yang dibatasi oleh=/6 dan r=4 sin
3. S adalah satu daun dari mawar daun empat r=a sin(2)
4. S adalah daerah didalam kardioid r=6-6 sin
5. S adalah daerah (loop) yang lebih besar dari limason r=2-4sin 
r=cos r=sin
r=1-cos r=1+cos
r=2 dan r=4cos
 =/6 dan r=4sin
r=sin2 r=6-6sin
r=2-4sin r=2 dan r=sqrt(9cos2)
 INTEGRAL LIPAT 2 KOORDINAT POLAR
QUIZ
 /4 2 cos  / 2 cos
1. a.  
0 2
rdrd  b.  
0 0
r 2 sin drd 
 1 cos  sin 
c. 
0 0
r sin drd  d. 
0 0
r 2 drd 

2. Hitunglah luas daerah S dengan menghitung

s
 rdrd  dan buatlah sketsanya
a. S adalah daerah di dalam lingkaran r=4cos dan diluar lingkaran r=2
b. S adalah satu daun dari mawar daun empat r=a sin(2)

3.
a. 
S
4  x 2  y 2 dA S adalah sektor kuadran pertama dari lingkaran
x2+y2=4 antara y=0 dan y=x
1
b. S 4  x 2  y 2 dA S seperti soal a