PROJEKT

Tema: Rilinesit Shqiptare

 Qellimi: Te paraqesim veprat dhe kontributin e

gjithanshem te rilindasve ne periudhen 1850-1870.

Objektivat:
1- Te shpjegojme arsyet e fillimit te levizjes
2- Te shpjegojme platformat e Rilindjes Kombetare
3- Te evidentojme ndikimin e rilindasve ne arsim e
kulture
4- Te tregojme ne vecanti kontributin qe rilindesit kane
sjelle per popullin shqiptare
5- Te permbledhim te gjitha perfitimet qe kemi marre nga
kjo periudhe historike ne fusha te ndryshme.

Rilindja Kombtare Nj Epok e re

Historike
Shek. XIX rilindja shnoi pr popullin shqiptar, ashtu si pr popujt e tjer t
Ballkanit hyrjen n historin moderne, si shekulli i lvizjeve dhe i
revolucioneve kombtare, q ndoqn njri-tjetrin dhe q uan n lirimin e
shumics s popujve t ktij gadishulli nga sundimi i Perandoris Osmane.
Kto lvizje u zhvilluan n kushtet e rnies s Perandoris Osmane.Ne shek
XVIII dhe n fillimin e shek. XIX, nisi t zhvillohej nga pikpamja
ekonomiko-shoqrore e politike n po ato drejtime si edhe fqinjt e saj
ballkanik, Serbia, Greqia, Bullgaria e Rumania. Vshtirsit e ritmet e
ngadalshme t ktij zhvillimi t Shqipris, t diktuara nga kushtet e rnda e
t ndrlikuara, q ishin karakteristike pr vendet nn sundimin osman, nuk e
penguan shoqrin shqiptare q n agimin e shek. XIX t kishte, krahas
ndryshimeve, edhe mjaft gjra t prbashkta me shtetet fqinje, t krijonte
premisat q uan n konsolidimin e shqiptarve si komb, n ngritjen e
mtejshme t ndrgjegjes kombtare dhe n zhvillimin e lvizjes kombtare.

Platforma e Rilindjes Kombetare

Ne themel te platformes se rilindjes kombetare qendronin dy
ide te medha: ideja e autonomise dhe e pavarsise, dhe ajo e
ruajtjes se tersise terriloriale te tokave shqiptare. Gjate viteve
1881-1912 , autonomia e kerkuar eshte konceptuar ne tri forma
te ndryshme: 1. Si nje autonomi kulturore, qe nenkuptonte
lejimin e mesimit te gjuhes shqipe ne shkollat turke, perhapjen
e arsimit ne gjuhen amtare. 2. Si je autonomi provinciale me
administrate shqiptare me nenpunes te zgjedhur nga mysliman
dhe te krishtere, me te drejta veteqeverisjeje dhe ne gjyqe, me
ushtri kombetare. 3. Si nje autonomi shteterore me
administrate, parlament dhe qeveri shqiptare te lidhura me
shtetin osman per punet e jashtme dhe dhe te luftes.

Ndikimi i rilindasve ne arsim e kulture

Zanafilla hyjnore e puns s rilindasve i kishte rrnjt te

domosdoshmria pr tu kujtuar bashkatdhetarve t vet, se, kta t
fundit, nuk ishin nj popull dosido dhe as pahistori, e m tepr nuk
kishin m t vogln arsye q t ndiheshin t ftoht apo armiqsor ndaj
atdheunt t tyre.
Figura qndrore e letrsis shqiptare t Rilindjes, ai q u b
shprehs i aspiratave t popullit pr liri e prparim, si poet i
madh i kombit, sht Naim Frashri.Naimi dha ndihmesn e
vet pr krijimin e degve t lidhjes n Jugun e Shqipris,
prkrahu dhe prhapi programin e saj. M 1880, kur
veprimtaria e Lidhjes ishte n kulm, ai shkroi vjershn e gjat
Shqipria, n t ciln shpalli idet kryesore t Rilindjes. Me
kt krijim Naimi niste rrugn e poetit kombtar. M 1881 Naimi
u vendos prfundimisht n Stamboll, ku u b shpirti i Shoqris
s Shkronjave dhe i lvizjes s atdhetarve shqiptar. Gjith
forcat dhe talentin ia kushtoi shtjes kombtare, punoi pr
ngritjen e shkolls shqipe dhe hartoi libra pr t, shkroi
vjersha, prktheu e botoi vazhdimisht, duke ndihmuar pr
zhvillimin e letrsis son, pr botim edhe t shum veprave t
autorve t tjer.
Me 1883-`87 De Rada nxorri revistn e par shqiptare Flamuri i Arbrit, q u
b tribin atdhetarizimi dhe mbrojtse e interesave tona kombtare ndaj synimeve
grabitqare t shovinistve fqinj dhe t imperializmit austriak e italian, duke
shtruar krkesn pr autonomin e Shqipris.
N kt koh ai prfundoi poemn e gjat Sknderbeu i pafat, poemn Gjon
Huniadi variantin e fundit t Serafina Topis, me titull Nj pasqyr e jets
njerzore.

Sami Frasheri
Sami Frashri sht ideologu m i shquar i lvizjes son
kombtare. Si udhheqs ideologjik, demokrat, mendje e
ndritur prej dijetari, ai mbetet nj nga personalitetet m t
rndsishm t Rilindjes.
Vllai m i vogl i Abdylit e i Naimit, ai lindi n Frashr m
1850, ku mori edhe msimet e para. M 1871 mbaroi
gjimnazin Zosimea n Janin, msoi gjuh t vjetra e t reja
dhe u pajis me nj kultur t gjer. M 1872 shkoi n Stamboll
pr pun dhe atje u lidh menjher me patriot shqiptar, me
Pashko Vasn, Jani Vreton, Ismail Qemalin, Kristoforidhin,
Hoxha Tasinin etj. Samiu u dallua shum shpejt midis tyre
dhe, me formimin e shoqris s Stambollit, u zgjodh kryetar i
saj, ndonse ishte nga m t rinjt. Gjer n fund t jets ai
mbeti udhheqsi kryesor i ksaj shoqrie.
Samiu ishte njeri me horizont t gjer dhe dha ndihmes t
shquar pr kulturn turke. Drejtoi disa gazeta turqisht, ku
mbrojti edhe t drejtat e kombit shqiptar. Botoi n turqisht
edhe nj varg veprash letrare e shkencore.

Naum Veqilharxhi
Naum Panajot Bredhi, i mbiquajtur Veqilharxhi, sht pionieri i
lvizjes son kulturore patriotike t shekullit XIX. Ai sht ideologu i
par i Rilindjes n Shqipri, nj nga ata q u hapn udhn ideve t
reja politike e kulturore kombtare.
N.Veqilharxhi lindi m 1797 n Vithkuq t Kors. Ai pati mrguar n
Rumani. I ndikuar nga idet e lvizjes kombtare t popujve t
Ballkanit, mori pjes n revolucionin rumun t vitit 1821 kundr
Turqis, revolucion q pati karakter jo vetm lirimtar antiosman,
por dhe antifeudal. Me formimin iluminist, Veqilharxhi e drejtoi
vmendjen tek atdheu i tij. Ai e kuptonte se gjendja e Shqipris n
ato aste historike shtronte para popullit t tij krkesa t reja. N
vitet `40 t shekullit XIX lvizjet lirimtare n Shqipri kishin marr
hov, por atyre u mungonte nj program kombtar dhe nj platform
ideologjike e prpunuar. Veqilharxhi ka merit se n shkrimet e tij
formuloi i pari krkesat themelore t Rilindjes.
Punn e tij si atdhetar iluminist e nisi me krijimin e nj alfabeti
origjinal t gjuhs shqipe, t prbr prej 33 shkronjash. Me kt
alfabet hartoi dhe libra pr msimin e shqipes. T parin libr, q
sht e para abetare pr msimin e gjuhs shqipe, Veqilharxhi e botoi
m 1844 me titullin Evtari.

Jeronim de Rada
Lindi m 1814 n fshatin e vogl dhe piktoresk Maki t
Kozencs. N kt kolegj De Rada i ri kreu studimet e para, q
patn rndsi t veant pr formimin e personalitetit t tij.
Aty ai studioi letrsin antike dhe moderne, njohu idet e
Revolucionit Francez, q ndikuan n formimin e personalitetit
t tij. M 1833 De Rada mbaroi kolegjin dhe i ati e mbajti nj
vit n fshat, pr t prmirsuar shndetin. Pikrisht gjat
qndrimit n vendlindje ndodhn dy ngjarje, q do ti jepnin
hov krijimtaris s tij letrare. N shekullin XIX ngulmimet
arbreshe, sidomos ato t arbreshve t Italis kishin ruajtur
t paprekur ndjenjn e dashuris pr atdheun e t parve,
gjuhn, zakonet e tradiat strgjyshore, e shfaqn me nj forc
t veant vetdijen e tyre shqipatre edhe n fushn e lvizjes
kulturore e letrare. Letrsia e re q lindi tek arbresht prtej
Adriatikut nga dhjetvjetshi i tret i atij shekulli, me gjith
tiparet e veanta q buronin nga kushtet n t cilat ndodheshin
t mrguarit, ishte nj deg e letrsis shqiptare t kohs, e
lindur si shprehse e idealit t lirimit t atdheut.

Pashko Vasa
Pashko Vasa sht nj ndr udhheqsit m t hershm e
m t njohur t lvizjes son kombtare. Ai ka hyr n
historin e Rilindjes si ideolog dhe si poet i saj. Lindi n
Shkodr m 1825. Msoi disa gjuh t huaja si autodidakt
dhe fitoi nj kultur shum t gjer pr kohn. Rreth vitit
1847 shkoi n Itali dhe mori pjes me arm n dor n
revolucionin e Venedikut kundr pushtimit austriak. U
tregua trim dhe me aftsi ushtarake. Pas dshtimit t ksaj
lvizjeje, P.Vasa u vendos n Stamboll. N Turqi P.Vasa u
ngrit n shkalln e lart t hiearkis shtetrore. Nga viti
1883 e deri sa vdiq, m 1892 n Bejrut, ishte guvernatori i
prgjithshm i Libanit. Gjat gjith jets s tij P.Vasa ska
rreshtur s menduari pr Shqiprin dhe ka dshiruar ta
shoh t lir, t pavarur, e t kulturuar. Veprimtaria e tij
politike fillon n vitet `60 n Stamboll, ku bashkpunoi me
K.Kristoforidhin, Ismail Qemalin, Hoxha Tasinin. Mori
pjes n prpjekjet pr orgnizimin e shoqrive patriotike e
kulturore, pr krijimin e nj alfabeti t shqipes dhe bashk
me Samiun ishte ndr themeluesit e Shoqris s t
Shtypurit Shkronja Shqip.

Asdreni
Aleksandr Stavre Drenova, i njohur n letrsin
ton me pseudnimin Asdreni qe nga ata poet
krijimtaria e t cilve u prket njhersh dy
periudhave. Poezia e tij u shkri q nga faza e fundit
e Rilindjes deri n periudhn e Pavarsis. Poeti
pati nj jet t gjat krijuese, rreth dyzet vjet.
Asdreni lindi n fshatin Drenov t Kors m
1872. Msimet e para i mori n Kor. Q n
moshn trembdhjetvjeare shkoi n kurbet, n
Rumani, ku vazhdoi shkolln e mesme, dhe m
von fakultetin e shkencave politike, t cilin nuk
arrit ta mbaronte. Pr t fituar bukn e gojs dhe
pr t vazhduar studimet djali i ri detyrohet t bj
gjithfar punsh t rnda. Q hert lidhet me
lvizjen atdhetare t shqiptarve t Bukureshtit
dhe bhet nj nga prfaqsuesit m t shquar t saj

Perfundim-Si ti mbajme te gjalla figurat e rilindasve ne ditet e sotme

Periudha e rilindjes solli nje fryme tjeter tek populli shqiptare. Ishin
rilinesit ata te cilet lane shumcka pas tyre per te mbetur te gjalle edhe ne
ditet e sotme me veprat e tyre me themelet e nje shteti te konsoliduar.
Ndikimi qe ata kane edhe sot eshte I konsiderueshem, duke qene se ata
jane themeluesit e nje letersie te mirfillte shqipe, e nje fryme
atdhedashurie. Ajo cka I mban ata te gjalle eshte veprimtaria e tyre e gjere
per atdheun ku ne 1844 u botua abetarja e pare nga Naum Veqilharxhi e
quajtur `Evetari`, u miratua alfabeti qe perdorim edhe sot I propozuar nga
S.Frasheri, u hap shkolla fillore ne Korce, Mesonjetorja, ne 7 mars 1887, u
botuan revista e gazeta ne gjuhen shqipe, u bene perpjekje per nje bashkim
e pavarsim te Shqiperise .
Duhet te jemi mirenjohes per gjithcka cfare kemi nga ajo periudhe
historike dhe ta vlersojme larte rolin qe rilindesit paten ne perpjekjet per
gjuhe, arsimin e kulture qe sot I gezojme te lire.

Punoi: Sabina Qeleposhi

XII-F