ADAT ETNIK MURUT

ADAT PERKAHWINAN

Rajah 1: Perkahwinan Etnik Murut

Adat yang diwarisi daripada zaman nenek moyang menjadi ikutan sehingga hari ini,
misalnya adat perkahwinan dan adat Barian Sampai Mati. Adat Barian Sampai
Mati merupakan adat sangat popular dan sinonim dengan masyarakat Murut Tagal
di negeri Sabah. Adat ini diamalkan oleh Murut Tagol di kawasan pedalaman Sabah
khususnya di Daerah Pensiangan, Daerah Keningau, Daerah Sepulut dan Daerah
Nabawan.
Dalam pengertian adat Barian Sampai Mati ialah Barian atau dalam
bahasa Melayu Mas Kahwin dan dalam bahasa Inggeris Dowry. Barian ialah
nama yang diberi oleh masyarakat Murut bagi menunjukkan mas kahwin ataupun
barang-barang hantaran daripada keluarga pihak lelaki kepada keluarga pihak
perempuan semasa perkahwinan berlangsung. Oleh demikian, Barian Sampai Mati
bermaksud mas kahwin atau barang-barang hantaran yang dituntut atau diminta
oleh keluarga pihak perempuan daripada keluarga pihak lelaki bermula dari
perkahwinan sehingga ke akhir hayat.
Adat Barian Sampai Mati sudah lama diamalkan sejak zaman nenek
moyang lagi oleh masyarakat Murut di Sabah. Apabila gadis Murut dikahwini oleh
lelak pilihan keluarga atau pilihan sendiri, barian akan terus ditagih oleh keluarga

pihak perempuan sehingga ke akhir hayat. Meskipun sudah beranak pinak dan
umur sudah menjangkau 30 hingga 90 tahun, tetapi keluarga pihak perempuan
masih meminta barian daripada pihak lelaki. Masyarakat Dusun dan masyarakat
lain di Sabah mengatakan bahawa gadis Murut yang dikahwini memiliki barian atau
hantaran mas kahwin yang sangat mahal berbanding suku kaum lain di Malaysia.
Adat Barian Sampai Mati dapat dilihat apabila keluarga sebelah pihak
perempuan menghadapi masalah seperti ada kematian, saudara mara berkahwin,
menghadiri perkahwinan dan menghadiri Tinauh. Keluarga sebelah pihak lelaki
mahupun suami gadis yang dikahwini turut dilibatkan sama dalam kesusahan
tersebut. Pihak suami mesti mambantu keluarga sebelah pihak perempuan dengan
memberi mana-mana barang seperti tajau, kain sarung, emas, gong, kain nila,
sisitan, duit dan sebagainya untuk diberi kepada keluarga pihak perempuan yang
meminta bantuan. Selain ibubapa perempuan yang dikahwini meminta pertolongan,
keluarga yang lain juga turut melakukan hal yang sama kepada pihak lelaki. Adat ini
amat membebankan masyarakat Murut tetapi memandangkan adat ini sudah lama
diamalkan, maka adat ini terus menjadi amalan tradisi masyarakat Murut.
Seterusnya, Barian Sampai Mati juga dapat dilihat apabila keluarga pihak
perempuan pergi mengunjungi rumah pihak lelaki selepas kahwin, keluarga pihak
perempuan akan meminta apa saja yang disukai dan dijumpai oleh mata mereka
dalam rumah menantu lelaki. Pada masa itu juga, keluarga pihak perempuan akan
terus mengambil benda atau barang tersebut, misalnya televisyen, peti sejuk, tajau,
gong, kain sarung, emas, basikal dan apa sahaja yang ditemui ketika berada di
rumah pihak lelaki. Pihak lelaki pula tidak berbuat apa-apa dan membenarkan saja
permintaan keluarga pihak perempuan sebagai tanda hormat kepada bapa dan mak
mertuanya.
Di samping itu, memiliki gadis Murut, pihak lelaki terpaksa menanggung
beberapa risiko tinggi untuk memenuhi tuntutan barian daripada keluarga pihak
perempuan. Keluarga pihak perempuan berhak menuntut barian apa-apa sahaja
pada bila-bila masa. Pihak lelaki pula terpaksa menurut permintaan daripada
keluarga perempuan untuk menjaga maruah keluarga. Berikut merupakan beberapa
cara pihak perempuan menuntut barian daripada pihak lelaki.

Kini, adat Barian Sampai Mati dalam suku Kaum Murut Tagol atau Tahol
tidak diamalkan lagi sehingga sekarang.

ADAT KELAHIRAN
Bagi adat kelahiran etnik Murut pula, mereka tidak mempunyai adat resam dan
pantang

larang

yang

khusus

semasa

mengandung

dan

bersalin.

Walau

bagaimanapun, mereka mempunyai beberapa pantang larang apabila selepas bayi

itu dilahirkan, iaitu dari segi pemberian nama kepada bayi tersebut. Bagi
masyarakat Murut, bayi yang dilahirkan tidak akan diberi nama dengan serta merta.
Hal ini bertujuan untuk mengelakkan sebarang perkara buruk menimpa bayi
tersebut.

Oleh

yang

demikian,

pemilihan

nama

amat

dititikberatkan

oleh

masyarakat Murut. Oleh itu, kebanyakan nama yang diberi adalah berdasarkan
nama-nama yang berunsurkan alam semulajadi atau melalui sesuatu peristiwa
tertentu. Selain itu, nama orang Murut juga berkemungkinan bertukar untuk
beberapa kali. Situasi ini bergantung kepada keadaan yang berlaku di sekeliling
mereka. Sebagai contoh, jika seseorang itu kerap sakit atau ada orang yang
meninggal dunia dan secara kebetulan nama mereka adalah sama, etnik murut
yang mempunyai nama itu tadi perlu menukar nama tersebut dengan serta merta
bagi mengelakkan perkara yang sama berlaku kepada dirinya.
ADAT KEMATIAN

Rajah 2: Mayat Etnik Murut Didalam Tajau

Adat kematian dalam masyarakat Murut pula ialah mereka akan mengebumikan
mayat. Mereka akan melakukan mengebumikan mayat bergantung kepada punca
kematian seseorang itu. Sesuatu kes kematian perlu diuruskan dengan tertib dan
baik dengan mengikuti adat-adat tertentu. Hal ini bertujuan bagi mengelakkan
daripada berlakunya sebarang bencana atau musibah. Terdapat tiga proses dalam
pengebumian

mayat

dalam

etnik

Murut

iaitu

semasa

kematian,

semasa

pengebumian, dan selepas pengebumian. Semasa kematian, ahli keluarga si mati

akan memukul gong dan ketika gong dipukul, semua penduduk perlu berhenti
daripada melakukan aktiviti masing-masing. Jika terdapat penduduk tidak berhenti
daripada melakukan pekerjaan semasa gong dipukulkan,seluruh penduduk akan
didenda iaitu perlu memberi seekor khinzir kepada ahli keluarga si mati. Selepas itu,
mayat akan dimandikan dan kemudiannya

mayat tersebut

akan dipakaikan

dengan pakaian yang cantik serta bersih.Seterusnya, mayat tersebut akan berada
di rumah selama dua hari sebelum dimasukkan ke dalam bajau iaitu bangkalan
kaum Murut. Tajau akan ditutup dengan kayu dan di atasnya diletakkan lampu kecil
bagi menakutkan hantu syaitan. Pada hari kedua,

tajau akan dibawa keluar dari

bilik tepat jam 12.00 tengah malam dan ketika ini ahli keluarga akan bertangistangisan sambil mengelilingi tajau tersebut. Pada hari ketiga, kaum lelaki akan pergi
ke tanah perkuburan untuk membaiki rumah perkuburan sekiranya terdapat
kerosakkan. Pada malam ke empat pula,

mereka akan bersuka ria sebagai

menghormati malam terakhir si mati berada dirumah. Keesokkan harinya, tajau

yang mempunyai mayat akan diusung dengan menggunakan usungan kayu ke
tanah perkuburan. Ketika ini, ahli keluarga perempuan si mati akan menangis
kerana mereka percaya bahawa roh si mati akan selamat ke syurga dan bertujuan
mengucapkan selamat jalan. Proses yang kedua, iaitu semasa pengebumian gong
akan dibunyikan sepanjang jalan dimana tajau dihantar ke tapak pengebumian dan
tajau tersebut akan dihias dengan manik-manik pelbagai warna dan dipaku dengan
kayu yang berukir. Ketika ini, mereka akan meraikan majlis makan-makan.
Seterusnya proses yang terakhir iaitu selepas pengebumian, ahli keluarga akan
meletakkan tiga potongan bara setelah empat hari tajau di tanah perkuburan. Barabara tersebut akan dikawal apinya oleh keluarga si mati, supaya roh si mati tidak
dapat meniup api tersebut kerana mereka percaya sekiranya si mati dapat meniup

api sehingga menyala kemungkinan rumah tersebut ditimpa bencana. Adat tolak
bala akan diadakan bagi menandakan pantang larang adat kematian sudah selesai.

TARIAN TRADISIONAL ETNIK MURUT

Masyarakat Murut juga terkenal dengan Tarian Lansaran dan Tarian Mangunatip
yang ditarikan penuh dengan tenaga. Kebanyakan upacara keramaian, tarian-tarian
ini lazim ditarikan kerana muziknya rancak serta bersimbolik. Semasa pesta menuai
diadakan, penari-penari etnik Murut ini akan membuat persembahan di bandarbandar sehingga menjadi suatu daya tarikan kepada para pelancong dalam dan luar
negara. Walaupun terdapat sedikit sebanyak unsur tarian ini telah diubah namun
makna serta gaya tariannya masih tidak terjejas. Tarian Mangunatip misalnya
adalah untuk mempamerkan unsur kegagahan yang ada dalam etnik Murut serta
bertujuan untuk memujuk roh-roh nenek moyang mereka agar dapat menjaga
mereka.
TARIAN LANSARAN

Rajah 3: Tarian Lansaran yang ditarikan Oleh Etnik Murut

Tarian lansaran merupakan tarian yang amat terkenal dalam suku kaum Murut.
Kebiasaannya, tarian ini hanya dilakukan di lantai khas yang berukuran kira-kira 81
kaki persegi. Lokasi lantai khas terletak di tengah-tengah rumah panjang yang
diperbuat menggunakan kayu bulat. Kayu bulat dipasang berlapis-lapis secara
khusus supaya boleh melantun seperti "spring". Dalam tarian ini terdapat
sekumpulan penari lelaki dan perempuan. Kaum perempuan akan memakai pakaian
tradisional berwarna hitam dan mempunyai hiasan manik-manik yang berwarnawarni. Bagi kaum lelaki pula,

mereka akan memakai topi berbulu burung serta

pakaian diperbuat daripada kulit kayu bercampur dengan kain berwarna. Dalam
tarian ini, penari akan membuat satu bulatan sambil melonjak-lonjak di atas lantai
lansaran dengan diringi oleh bunyi hentakan susunan kayu bulat di bahagian bawah
lantai lansaran. Selain itu, penari lelaki akan melonjak ke atas untuk mencapai
"kinkilat" yang digantung di bahagian atas sambil bersorak tanda gagah.
Pengakhiran tarian Lansaran ini ialah berbalas-balas pantun tanda mengeratkan lagi
tali silaturahim antara mereka. Pada masa dahulu, tarian ini diadakan bagi
menyambut kepulangan para pahlawan yang telah mencapai kemenangan setelah
bertarung di medan pertempuran.
TARIAN MANGUNATIP

Rajah 4: Tarian Mangunatip ditarikan oleh Etnik Murut

Gaya tarian Mangunatip ini amat unik serta mempesonakan dimana lelaki yang
memegang parang akan melompat ke atas bambu yang disusun selang-seli oleh
penari-penari lelaki lain. Selepas itu, penari yang berada di atas itu akan dianggap

sebagai seorang pemburu yang menggunakan penyumpit iaitu buluh yang

dimasukkan sejenis sumpit untuk memecahkan belon yang disediakan. Alunan
muzik daripada gendang kulit serta somputon akan mengawal rentak tarian ini.
Di samping itu, Tarian Mangunatip ini mempunyai keunikan tersendiri.
Melalui nama tarian ini sahaja sudah menampakkan keunikan kerana mengekalkan
identiti suku orang Murut. Perkataan Mangunatip diambil dalam bahasa Murut
iaitu apit yang bermaksud sepit kerana tarian ini menggunakan buluh dan para
penari memerlukan kepantasan dan kecekapan ketika menari.
Oleh itu, setiap gerakan dalam sesuatu tarian mempunyai maksud tersirat.
Tarian Mangunatip juga mempunyai makna disebalik sesuatu gerakan. Tarian yang
lemah-gemalai membawa maksud kesopanan wanita dan pihak lelaki sebagai
pelindung kepada wanita dalam kehidupan. Hal ini dapat dilihat ketika penari lelaki
memegang parang dan perisai yang melambangkan sifat kepahlawanan kaum
Murut sambil matanya liar berwaspada dan seolah-olah sedang bertarung dengan
musuh. Ketika melalui buluh pula, penari lelaki dan wanita akan berpasangpasangan sambil berpegangan tangan menari melalui buluh tersebut. Hal ini
menerangkan bahawa walau apa jua cabaran dan rintangan yang melanda, keduadua pasangan khasnya dalam institusi perkahwinan, kedua-dua pihak hendaklah
berganding bahu menyelesaikan masalah dalam rumahtangga.
PERAYAAN ETNIK MURUT
PESTA MENUAI

Rajah 5: Etnik Murut Meraikan Pesta Menuai

Hari Pesta Menuai dalam bahasa Murut ialah Orou Napangaan Nanantab. Walau
bagaimanapun, nama sebenar perayaan selepas menuai bagi suku etnik Murut
adalah Mansisia. Sebelum perayaan tersebut, setiap keluarga menyumbangkan
beras hasil dari titik peluh mereka kepada Ketua Masyarakat iaitu penghulu untuk
dimasak sama ada dibuat tapai atau nasi. Mereka juga menyumbangkan wang
untuk membeli lauk-pauk semasa perayaan. Apabila hari Mansisia menjelang,
semua penduduk kampung akan menghadiri jamuan makan dan minum di Tulus
iaitu rumah panjang atau di rumah Penghulu jika kampung berkenaan tidak
mempunyai Tulus.
Acara rasmi dalam perayaan tersebut adalah minum tapai yang dipanggil
Pansisiaan. Semua penduduk kampung dikehendaki minum tapai tersebut sebagai
adat tradisi. Dalam perayaan Mansisia semua penduduk kampung dapat menikmati
hasil tuaian setiap keluarga memandangkan beras yang disumbangkan sebelumnya
dicampur-gaulkan sebelum dimasak.
Tujuan

perayaan

Mansisia

ini

adalah

sebagai

hari

kesyukuran

dan

bersukaria. Hari tersebut juga dianggap sebagai hari Kelepasan Am bagi para
petani. Biasanya perayaan tersebut dilengkapi dengan beberapa acara yang
menarik seperti persembahan kebudayaan, minum tapai dan bermacam-macam
lagi yang sesuai dengan suasana sambutan perayaan Mansisia.
PESTA KALIMARAN

Rajah 6: Etnik Murut Meraikan Pesta Kalimaran

Pesta Kalimaran adalah perayaan tahunan bagi suku etnik Murut di Sabah. Perayaan
yang kaya dengan kebudayaan Murut dan mewakili semua aspek kebudayaan
Murut

turut

diadakan.

Perkataan Kalimaran adalah merujuk dengan aktiviti pembuatan kraftangan Murut.

Ianya merujuk dengan kata Murut ralaa dan alimar. Ralaa bermaksud wanita muda
dan alimar bererti gigih berkerja, minda yang kuat, ketekunan dan boleh dipercayai.
Menurut cerita, ada seorang wanita muda Murut Ralaa. Dia seorang yang rajin
berkerja. Tetapi abangnya yang bernama Yolomor hendak mengorbankan Ralaa
untuk

kebaikan

masyarakat

mereka.

Sebelum

dia

dikorbankan,

dia

telah

mengeluarkan banyak hasil kraftangan seperti Tikar, Silaung, Tikalis, Buyung,

Lintoyog dan Onot dengan menggunakan bahan asas buluh, rotan dan bamban.
Ralaa

mengakhiri

kalimarannya

dengan

menenun

kain

Sampoi

dengan

menggunakan benang yang dihasilkan dari akar pokok Timahan. Akhirnya Ralaa
telah

dikorbankan

oleh

Yolomor

untuk

mendapatkan

benih

bagi

ladang

pertaniannya.
RUJUKAN
www.sabah.edu.my/kds/tarian-tarian_tradisi. Diakses pada 15.12.2015
www.sabah.gov.my/lks/page.asp?v=kalimaran. Diakses pada 15.12.2015
Zawawi Ibrahim. 2001. Voices Of The Crocker Range Indigenous Communities
Sabah: Social Narratives of Transition in Tambunan and its Neighbours. Sarawak:
Universiti Malaysia Sarawak.