ALAIN

MUTLU OLMA SANATI

Varlk Yaynyar, Say: 734

On kinci Bask: 2004

ISBN 975-434-077-3

Kapak Dzeni: Ekin Nayr

VARLIK YAYINLARI A..

Piyerloti Cad. Ayberk Apt. 7-9

Tel:

emberlita 34400 stanbul

(0212) 516 20 04 Faks: (0212) 516 20 06
-

e-posta: varlik@varlik.com.tr
weh sitesi: www.varlik.com.tr

Basld Yer:

PRINT CITY TESSLER

Fatih Mahallesi, Hasan Basri Cad.
Samandra-STANBUL

ALAIN

MUTLU OLMA SANATI

eviren:
YAAR NABi NAYIR

Varlk

Yaynlar

Bu kitap Alain'in PROPOS SUR LE BONHEUR adl yaptndan evril

mitir. indeki yazdann

en iyileri sei1ni, tekrarlar ayld herkesin

rahata izleyebilmesi iin, anlama ve sluba zarar vermeden, serbest eviri

ye bavurulmutur.

MUTLU OLMA SANATI

Mutlu olma sanatn ocuklara retmeleri gerekirdi; fe
laket banza ktnde deil; byk bir skntnz olmad
, hayatn aclklarnn ufak tefek aksamalardan ibaret oldu
u zamanlarda.
lk kural; bugnk ya da gemiteki skntlarndan kim
seye sz amamaktr. Bir ba arsn, mide bulantsn, bir
keyifsizlii, bir sancy, uygun bir dille olsa bile bakalarna
anlatmak, terbiyesizlik saylmalyd. Bamza gelen haksz

lklar ve ktlkler iin de ayn ey geerli. ocuklara, gen

lere, hatta byklere, fazlasyla unuttuklar bir gerei hatr
latmalyz: Halimizden yaknmamz, dinleyen kiiler bizi iti
rafa tevik etse ve bizi teselli etmekten zevk alr grnse bi
le, onlar zer, dolaysyla da canlarn skar. nk znt
bir zehir gibidir; onu sevebiliriz ama, yararn gremeyiz; so
nunda stn gelen de en kkl duygumuzdur: Herkes yaa
maya bakar, lmeye deil; yaayanlar, yani durumlarndan
honut olanlar, honut grnenleri arar evresinde. Kllere
bakp alaacak yerde, hekes kendi odununu getirip ocaa
atsa, insan topluluu nasl da kusursuz olurdu!
Bu kurallar eskiden kibarlar arasnda zaten uygulanyor
du; serbest konuamamak nedeniyle, o ortamlarda insanla
rn can sknts duyduklar da bir gerektir. Bizim burjuvazi
miz toplum sohbetleri iin gerekli olan ak szll geli
tirdi; pek de iyi etti. Ama, herkesin kendi zntsn orta
ya dkmesine de gerek yok; bu durumda can sknts eski5

sinden de beter oluyor. Onun iin toplum ilikilerini aile or

tamnn dna tarmalyz. nk aile ortamnda, ou
kez, insan kendini brakr, biraz hoa gitme kaygs duyuldu
unda akla bile gelmeyecek bir sr ufak tefek skntlar or
taya dklr. Szleriyle evredekilerin ilgisini uyandrma
nn zevki, anlatlmas can skc olan bir yn vr zvr zn
tlerin unutulmasna yol aar. Hoa gitmek isteyen kii ken
dini biraz zahmete sokar ama, onun bu zahmeti, tpk mzik
inin, ressamn duyduu zahmet gibi, zevk yaratr; aynca
kendisi de, anlatmaya frsat bulamad skntlarndan by
lece kurtulmu olur. lke udur: Skntlarndan, yani kk
skntlaradan sz etmezsen, onlar unutur gidersin.
zerinde dndm mutlu olma sanatna, kt hava
da iyi vakit geirmek iin yararl tler de katardm... u
satrlar yazdm srada yamur yayor; kiremitler takrd
yor; saanak akrts duyuluyor; hava sanki ykanm ve fil
treden ekilmi gibi; bulutlar grkemli tlleri andryor. Bu
gzellikleri grmesini bilelim!
Hayr; bunun yerine, birisi kalkp yamurun rnlere za
rar verdiinden sz ayor. Bir bakas, ortalk amur iinde
kalacak diye hayflanmakta... Bir nc kii, artk imenler
de de oturulmaz, diye zlyor. Tamam, tamam; tekrara ge
rek yok; yaknmalarnz btn bu sakncalar ortadan kald
racak deil ki; eve dnnce, orada da ayn tekerleme... Oy
sa insan asl u yamurlu gnde karsnda neeli yzler gr
mek ister. Onun iin, alamakl havada gler yz gsterme
li!

MUTLU OLMA GREV

Mutsuz ya da honutsuz olmak g bir ey deildir; e
lendirilmeyi bekleyen bir hkmdar gibi oturmak yeter;
mutluluu bir nimet gibi arayp gzetlemek yok mu, ite bu,
her eyin stne can skntsn bir tl gibi rter; g eri bunu
g rk emli bir tavrla yaparlar; nk btn nimetleri hor gr
menin altnda bir tr gizli g yatar; ama ocuklarn bahe
ler yapmas gibi, mutluluklarn bir hiten yaratan o becerik
li iilere kar bir sabrszlk, bir fke de yok deildir tavrla
rm.la. Kaarm onlardan. Deneyimimle bilirim ki, kendile
rinden sklanlar elendirmek mmkn deildir.
Buna karlk izlemeye doyum olmaz mutluluun, man
zaralarn en gzelidir o... Bir ocuktan daha irin ne olabi
lir? Oysa o, hep kendi oyunlaryla ilgilidir; bakalarnn oy
nayp onu elendirmesini beklemez. Geri huysuz ocuklar
da vardr, hep somurturlar; yalnz, ok kr, ocuklar a
buk unutur; oysa bizler, durmadan surat asan nice bykler
tanmzdr. Bunlar kendilerine gre hakl da olabilirler;
mutlu olmak kolay i deildir; bir sr olaya ve insanlara
kar bir savatr bu; insan bu savata yenilebilir; elbette ki
katlanlmaz belalar vardr. Stoa'c yamandan daha gl
fela ke::t ler vardr; ama btn gcmzle kar koymadan ye
nildiimizi kabul etmemek de, en belirgin grevimizdir. Ba
na pek ak grnen bir gerek var: Mutlu olmaya niyet et
medike insan mutlu olamaz. Demek ki mutlu olmay iste
meli ve bu uurda aba gstermeliyiz
Yeterince zerinde durulmam bir ey var: Mutlu ol
mak, bakalarna kar da grevimizdir. Yalnz mutlu olan
lar sevilir, deriz; ama unutuyoruz ki, bu dl hakl ve yerin
dedir; nk felaket, can sknts ve umutsuzluk, soluduu.

muz havay doldurup tarmtr; onun iin ktlkleri haz

mederek ortak yaantmz gayretli rnekleriyle artanlara
minnet borcumuz vardr. Akn en gzel yan, mutlu olmak
iin edilen yemindir. Sevilen insann sknts, kederi ya da
felaketi kadar katlanmas g ne vardr? Her erkek ve her
kadn, hi aklndan karmamaldr ki, mutluluk, yani kendi
miz iin kuattmz mutluluk, en gzel ve en cmert zveri
mizdir.
Hatta, mutlu olmak zahmetine girmi insanlara dller
datlmasn isteyecek kadar ileri gideceim. nk kanm
ca, btn bu ller, bu harabeler, bu lgnca masraflar ve
bu nlem saldrlar, hibir zaman mutlu olmasn bileme
milerin ve mutlu olmaya kalkanlara da katlanamayanla
rn eseridir.

GNL ALMAK
renilmesi gereken bir "yaama san at"nd an sz am
tm. Oraya u kural koyardm; "Gnl almak". Olduka sert
mizal olduu halde sonradan huyunu deitiren bir tand
m bana u telkinde bulunmutu: Bu tr bir ku ral ilk bak
ta hayret uyandrr. Gnl almak; yalanc, koltuku, dalka
vuk olmak demek deil midir? Kural yanl anlamayalm.
Bizim kastettiimiz, yalancla dmeden ve bayalama
dan gnl almaktr. Ve bunu mmkn olduu her du rumda
uygulamak gerekir. Hemen her zaman da olasdr bu. Bir
tatsz gerei, sinirli bir sesle, yzmz pancar kesilerek sy
lediimiz zaman fkeye kaplyoruz demektir; bu tedavi et
m esin i b ilmediimiz ksa bir hastalktr; sonradan bu hareke
timizi cesaret rnei gibi gstermeye kalkmamz bouna
dr; eer hareketimiz sonucunda bizim iin bir tehlike sz
konusu deilse ve bu hareketi nceden tasarlayarak yapm
bulunmuyorsak, cesaret gstermi olmamz pek kukuludur.
Bundan u ahlak kuraln karyorum: Kstahlk edecek
sen gl olana kar et." Ama gerei. hi sesini ykseltme
den sylemek, gerek iinde de vlmeye deer olan se
mek yed ir
Hemen her eyde vlecek bir taraf vardr. nk ger
ek neden ve etkenler bizim iin hep bir bilinmeyen olarak
kalr ve kallelik yerine saduyuya, ihtiyatWk yerine dostlu
a bavurmaktan bir zarar grmeyiz zellikle genlerle ili
kilerinizde, tahminden teye gitmeyen konularda her eyi
iyi yanndan aln ve onlara kendilerini kt gstermeyin; y
le olduklarna inanrlar, o k gemeden de yle olurlar; oysa
yerm ek hemen hibir zaman ie yaramaz. rnein, karnz
daki bir airse, en iyi dizelerini anmsayn ve, ona okuyun;
.

bir politikacysa, yapmad ktlklerden dolay onu kutla

yn.
Burada aklma bir ana okulunda geen olay geldi. i g
c yaramazlk etmek ve defterlerini karalamak olan minicik
bir ocuk, bir gn, sayfann te birini dzgn izgilerle dol
durmutu. retmen sralar arasnda dolayor ve aferinler
datyordu; bunca zahmet pahasna doldurulmu bu sayfay
grmeyince kk afacan: "Vay anasn be!" dedi; ve bunu
bylece, ak ak syledi. (Okul yoksul bir mahalledeydi.)
Bunun zerine retmen yanna geldi, hibir ey syleme
den ocua aferin verdi; vlen devdi, nezaket deil.
Ama bunlar g durumlardr. ou kez, insan, hi te
reddtsz glmseyip nazik ve vc davranabilir. Bir kala
balkta sizi biraz ititirecek olsalar, buna glp gemeyi
adet edinin; glmek, ititirmenin etkisini yok eder, nk
kk bir fkeye kaplan herkesin yz kzarr. Oysa byle
yaparak belki de byk bir fkeden, yani kk bir hastalk
tan kurtulmu olacaksnz.
Ben nezaketi byle anlarm; bu, ar hareketlerimize

karlk bir beden eitiminden ibarettir. Nazik olmak, her

hareketiyle ve her szyle "kzmayalm, hayatmzn u ann
berbat etmeyelim" demektir. Bu, dini bir sevap duygusu mu
dur? Hayr. Oraya kadar varacak deilim; sevap ilemenin
gizlendii ve karsndaki ki iyi kk drd olur. Ger
ek nezaket, btn ilikileri tatllatran bulac bir neeyle
var olur. Bu nezaket de asla retilemez. Kibarlar dnyas
denilen evrelerde ben, nice kamburlam srtlar grm
mdr; ama asla nazik bir insana rastlamadm.

10

SALIKLI OLMA SANATI

Ruhsal denge, genellikle kiiye dardan dller sala
maz; ama hi kukusuz sala yararldr. Mutlu bir adam
bir keye ekilip kendini unutturur; hret ancak lmn
den krk yl sonra gelip onu bulur. Ama kinden daha gizli ve
daha tehlikeli olan hastala kar mutluluk en kusursuz si
lahtr. Buna karn, kederli adam kalkp yle der: 'Mutlu
luk bir sonutur, neden deil.' Bu, ii fazlasyla basitletir
mektir. G, insan, beden eitimini sevmeye gtrr; ama
kendi arzumuzla yaptmz beden eit imi de insana g ve
rir. Ksacas, i uzuvlarmzn yle bir durumu olur ki, arp
may ve yok etmeyi kolaylatrr; yine bir baka durumu
olur ki, adam boar, zehirler. nsan, kukusuz, parmaklar
n oynatt gibi, i organlarn hareket ettiremez; ama nee,
i organlarn iyi durumda olduuna kant oluturduuna g
re, denebilir k neeyi davet eden btn dnceler sala
da yararldr.
u halde hasta olduumuz zaman sevinecek miyiz?
Olur ey mi bu, diyeceksiniz. Acele etmeyin. Glleler, kur
unlar bir yana braklrsa, savata insanlarn hayatnn sa
hkh bir biimde srd sylenmitir. yl siperler iinde,
bir tavan ininde gibi yaayarak bunun deneyimini yaptm.
Tam yl, yorgunluk ve uyku gereksiniminden baka bir
ey duymadan yaadm. Oysa yzyln en zayf midelerinden
birine sahiptim. Btn hareket etmeden dnen insanlar
gib yirmi yamdan beri tehlikeli bir hastalm vard. As
kerlikte beden salnn ak hava ve hareketli yaamla sa
land sylenir; ama baka nedenler de var. Tandk bir pi
yade avuu bir gn bizim snaa geldi; yz sevinten par
lyordu: Bu kez kurtulduk," ded "hastaym. Ateim var;
11

doktor syledi; yarn yine viziteye kacam. Belki de tifo

dur; ayakta duracak halim yok. Etrafmda her ey dnyor.
Sonunda hastaneye kavuacam. ki buuk yl amurlar iin
de yaadktan sonra, bu kadarck bir ansa hak kazanm ol
malym." Ama, sevincin onu iyiletirdiini gryordum. Er
tesi gn atei filan kalmamt; bu kez Fliery harabelerinden
geerek daha da berbat bir istihkAmda grev almaya gide
cekti.
Hasta olmak su deildir; ne disiplin, ne de eref duygu
su buna kar bir ey syleyebilir. Nice askerler, bir hastal
n, hatta ldrc bir hastaln izlerini kefetmek iin
umutlu heyecanlar iinde kendilerini yoklayp durmulardr.
O amurlar iinde geen gnlerde, hastalktan lmenin ok
ho bir ey olduu dncesi egemendir. Bu tr dnceler,
hastal nlemeye birebirdir. Sevin, i organlarmz, en us
ta doktordan daha iyi dzene koyar. Oysa hasta olmak kor
kusu, hastalk olasln bsbtn artrr. Bir keye ekile
rek sessizce lm bekleyen ilekeler gerekten yaamlar
sa, bunlarn yz yana kadar yaam olmalarna hi a
mam. Her eye kar ilgilerini yitiren yal insanlarn uzun
yaam srmeleri. herhalde lm korkusunu bilmemelerin
den ileri gelir. Kaytszlk bir tr byk ve gl kurnazlk
tr.

12

ZAFERLER
Bir insan mutluluu aramaya balad m, onu bulama
maya mahkflm demektir; bunun anlalmayacak bir yan da
yoktur. Mutluluk o vitrindeki, bedelini deyip sardrarak
alp gtrebileceiniz eya deildir, iyi dikkat etmiseniz, o
eya vitrinde krmzysa, evinizde de krmz; vitrinde maviy
se, evinizde de mavi olacaktr. Oysa mutluluk, ancak onu
ele geirdiiniz zaman mutluluk olur; onu, evrenizde, ken
dinizin dnda arayacak olursanz, hibir ey size mutluluk
gibi grnmez. Yani, mutluluk zerine ne mantk yrtebi
lirsiniz, ne de bir tahminde bulunabilirsiniz; onu hemen el
de etmek gerekir. Mutluluu gelecekte gryorsanz, iyi d
nn, ona imdiden sahipsiniz demektir. Ummak, mutlu ol
mak demektir.
airler, ou kez dncelerini iyi ifade edemezler; ne
deni de belli: Heceleri kafiye dzenine koymak iin o kadar
zahmet ekerler ki, bilinenleri yinelemekten ileri gidemez
ler. Mutluluun uzaktayken prl prl parladn, ama elde
edilince hibir deeri kalmadn sylerler; tpk gkkua
m yakalamak ya da bir kayna avcunun iinde tutmay iste
mek gibi bir ey. Ama, bu basmakalp bir szdr. Mutlulu
un peinde komak szde mmkndr ama, gerekte de
il; evrelerinde mutluluk arayanlar en ok zen nokta, bir
trl onu istemeyi baaramaylandr. Bri oynamak bana
hibir ey ifade etmez; nk ben bri oynamam. Boks ve
eskrim iin de durum byle. Mzik de, ancak birtakm g
lkleri yenmesini bilenin houna gidebilir; okumak da yle.
Balzac' okumaya girimek iin cesaret ister; balangta
adam heyheyler basar. Tembel okuyucuya dikkat edin: Yap
raklar kartrr, urasndan burasndan birka satr okur,

13

kitab frlatp atar. Okuma mutluluu o kadar umulmadk

bir eydir ki, tiryaki bir okuyucu bile buna amaktan kendi
ni alamaz. Bilgi uzaktan hoa gitmez, iine girmek gerekir.
Balangta kendini skntya sokmak, srekli olarak da g
le katlanmak gerekir. Dzenli bir alma ve st ste elde
edilen zaferler; ite mutluluun forml! Yaplan i, kat
oyunu, mzik ya da sava gibi, birok kii tarafndan birlikte
yaplan bir ise, mutluluk o oranda gl olur.
Ama hareket, almak, zafer gibi ayn nedenlerden ile
ri gelen gizli mutluluklar da vardr; rnein, birbirine ok
benzeyen cimrinin ve koleksiyoncunun mutluluklar gibi. Es
ki altnlar mlee dizen cimriyi neden ayplarz da, vitrinle
re zmrtler, fildileri, resimler ya da ender bulunur kitap
lar dizen kiilere hayran oluruz? Altnlar baka zevkler u
runa bozdurmayan cimriye kzarz, oysa nice kitap koleksi
yoncular vardr ki, kirlenmesinler diye kitaplarna el sr
mezler. Gerekte bu mutluluklar, btn mutluluklar gibi,
uzaktan tadlabilecek eyler deildir; posta pullarn koleksi
yoncu sever, ayn pullardan ben bir ey anlamam. Boksr
boksu sever, avc av, politikac politikay... nsanlar serbest
hareket iinde mutludurlar; kendilerine izdikleri kurallar
yznden mutludurlar; bilimde ve futbolda olduu gibi, k
r krne kabul edilen disiplin yznden mutludurlar.
Uzaktan baklnca, btn bu sorumluluklar insana ok sk
c, tatsz eyler gibi grnr. Mutluluk, peinden komayan
lar gelip bulan bir dldr.

14

SKENDER'N ATI
Kk bir yavru alad, bir trl susmak bilmedii za
man, ona bakan kii ou kez, ocuun huylar, houna ne
yin gidip gitmedii konusunda inceden inceye tahminlerde
bulunur; hatta soyaekimin yardmna bile bavurarak: "Ne
olacak ite, babasnn olu," der; yapt psikoloji denemele
ri, alamaya asl neden olan ineyi bulana kadar devam
eder.
Boukefal adndaki nl at, kk skender'e* getirildii
zaman, bu tehlikeli hayvann stnde duracak bir tek binici
kmamt. Geliigzel bir adam buna bakarak: "Bu hayvan
huysuz!" deyip iin iinden kard. Ama, skender ineyi
arad ve abucak da buldu: Boukefal'in kendi glgesinden
ok kt korktuuna dikkat etmiti; korku glgeyi de ahlan
drd iin, bunun bir trl sonu gelmiyordu. Fak.at o Bou
kefal'in ban gnee doru evirdi, onu hep bu dorultuda
srerek hayvan yattrmay ve yormay baard. Bylece
Aristo'nun rencisi biliyordu ki, gerek nedenlerini bilmedike huylarmza asla hkmmz gemez.
Pek ok kimse, korkunun aleyhinde bulunmutur, hem
de ok hakl olarak ... Ama korkan insan mantk dinlemez; o
yalnzca kalbinin vurularyla kannn hamlelerini duyar. Bil
gi adam, tehlikeden korkuya giden bir mantk yrtr; duy
gularnn esiri insann mantk yrtmesi ise korkudan tehli
keye gider; her ikisi de mantkl olmak ister, her ikisi de ya
nlr; fakat bilgi iki kat yanlr, gerek nedenden habersiz
dir ve tekinin hatasn anlamaz. Korkan adam iyice farkn
da olduu bu gerek korkuyu aklayabilmek iin tehlikeler
yaratr. Tehlikesiz bile olsa, her trl ani, habersiz oluum
,

(") Byiik skender.

15

korku uyandrr; rnein pek yakndan gelen beklenmedik

bir tabanca sesi ya da yalnzca beklenmeyen birinin birden
bire karmza kmas... Mareal Massena, yar karanlk bir
merdivende karsna kan bir heykelden korkarak tabana
kuvvet kamt.
Bir insann sabrszl ve huysuzluu bazen uzun sre
ayakta kalm olmasndan ileri gelir; huysuzluu zerinde
akl yormak yerine ona bir iskemle verin. Talleyrand, "huy
lar her eyin badr," derken tahmininden ok daha byk
bir gerei ifade ediyordu. Bakalarn rahatsz etmemek
kaygsyla ineyi aryor, araya araya da buluyordu. Bugn
btn diplomatlarn kundaklarnda kt yerletirilmi birer
ine bulunur. Avrupa siyasetinde ortaya kan glkler bu
nedenledir: Herkes bilir ki, bir ocuk bard m, baka o
cuklar da barmaya balar, daha beteri, barmaktan bar
lr. Dadlar, Adet edindikleri bir alkanlkla, ocuu yzko
yun yatrrlar; hemen hareketler ve rejimler deitirilir; ite
beceriksizce uygulanan bir ikna etme sanat. 1914 felaketle
ri, bana kalrsa, yksek mevkide insanlarn hepsinin aknl
a uram olmasndan domutur; o nedenle korktular.
Korkudan fkeye bir adn vardr; heyecann ardndan kz
gnlk gelir. nsann rahat ve huzurunun anszn bozulmas
iyiye iaret deildir; bu insan ou kez deiiverir ve ok de
iir. Anszn uyandrlan bir insan gibi fazla uyanr. Onun
iin, huysuz demeyin, tabiat yledir, byledir demeyin, i
neyi arayn...

16

FKE
Lokmamz nefes borumuza kat zaman btn organ
larmzda tehlike anlar alar gbi, bedenimizde mthi bir
patrt kopar; adalelerimizden her biri bir yana eker; yrek
ie karr. rpnmaya balarz. Buna kar ne yapabiliriz?
Btn bu tepkilere katlanmaktan baka ne gelir elden? te
filozofun syleyecei budur. nk o deneyimsiz bir adam
dr. Fakat beden eitimi ya da eskrim profesrne renci
si: "Elimde deil, kaskat kesilip btn kaslarmn birden ge
rilmesine engel olamyorum. derse, adam ona gler. Sert
bir eskrim hocas tanmtm; izninizi aldktan sonra akla
yol amak iin, tlresi ile sizi bir gzel kamlard. Herkesin
bildii bir gerek var; kaslar, uysal kpekler gibi dnceye
itaat ederler; kolumu uzatmay dndm anda kolum
uzanmtr. Biraz nce szn ettiim o katlamalarn, r
pnmalarn balca nedeni, insann ne yapacan bilememe
sidir. Bu tr durumlarda yaplacak ey, btn vcudu gevet
mek, kuvvetle nefes alacak yerde boazmza kaan eyi d
ar karmak, yani her zaman olduu gibi, bu durumda da
zararl olan korkuyu kovmaktr.
Nezleden gelen ksrk iin de, pek az kimsenin uygu
lad byle bir yntem vardr. oumuz kanr gibi delice
sine ksrrz ve asl bunun kurban oluruz. Bu durum, yo
ran ve tahri eden krizlere yol aar. Doktorlar ksre kar
pastiller verirler ya, bence bunlarn balca yarar, yutkun
mamz salamaktr. ksrk gibi yutkunmak da, hatta on
dan fazla irademiz dnda kalan bir tepkidir. Bu yutkunma
hareketi, bizi ksrten harekete engel olur. Ama, ksr
n kt yanna ilk hamlede kendiliimizden engel olabil
sek, pastile gereksinim kalmaz. Balangta, hibir ey d17

nmeden, vcudumuzu rahat ve gevek tutabilsek, o ilk ka

znh abuk geer.
fkeye kaplan bir adamla ksrk nbetine yakalanan
arasnda ben bir fark grmem. fke de bir vcut skntsdr
ve beden eitimi yoluyla onu yenmesini bilmeliyiz. Bu tr
durumlarda asd su, dncemizi tahrik ederek korkuya ya
da fkeye kendzi mthi bir cokunlukla kapp koyuver
memizdir.
Gerek beden eitimi grmemi olanlarn sonu budur.
Eski Yunanllarn anlad anlamda gerek beden eitimiy
se, akln vcut hareketlerine egemenlii demektir. Btn ha
reketlerine deil, kukusuz; yalnzca doal tepkileri dnce
lerle kamlamay bilmek gerekir. te bence ocuklara asl
retilmesi gereken budur ve onlara rnek olarak srekli
en gzel heykeller gsterilmelidir.

18

DERTL MARIE
Zaman zaman gidip gelen delilikler ve zellikle psikolo
ji profesrlerimizden birinin kliniinde kefettii o dertli
Marie, en Marie zerinde dnmek yararsz deildir. im
diden fazlasyla unutulmu olan bu yk, anmsanmaya de
er.
Bu kz bir saat dzeniyle bir hafta neeli, ertesi hafta ke
derliydi. Neeli olduu zamanlar her ey yolunda gidiyordu;
gnei de, yamuru da seviyordu, kendisine gsterilen en
kk dostluk belirtileri, onu ok sevindiriyordu; bir sevdas
olsa, "Benim iin ne byk ans!" diyordu. Hi can sklmaz
d. Btn dnceleri tatl, ho eylerdi, hep hoa giden can
l, gzel iekler gibi. Dans hepinizin bana diyeceim bir
haldeydi. nk bilgenin dedii gibi, her testinin iki kulpu
olur, her olayn da, isterseniz hep zntl, isterseniz hep
ferahlk verici olan iki ayr grn vardr; mutlu olmak
iin yaplan gayret de hi boa gitmez.
Ama hafta bitince, her eyin rengi deiiyordu. Kz,
umutsuz bir derde dyordu; hibir eyden zevk almaz olu
yor; her bakt eyi soluk, cansz gryordu. Artk mutlulu
a, sevgiye inanmyordu. Kimse onu asla sevmemiti; hakla
r da vard; kendisini ahmak ve can skc buluyordu; hep bu1111 k ura ra k derdini bsbtn artryordu; biliyordu. Sanki
ko kum; hir yntemle kendini yava yava ldryordu. "Ba
na ilgi duyduunuza inandrmak istiyorsunuz ama, beni alda
tamazsnz. iltifat edecek olsalar, alay sanrd, iyilik edecek
olsalar, onu kk drmek iin yaptklarna inanrd. Ken
disinden saklanan bir sr, aleyhinde evrilen mthi bir do
lapt. Bu hayali dertlerin aresi yoktur, nk umutsuz in
san, en mutlu olaylarn bile farkna varmaz. Ve mutlulukta
iradenin pay sanldndan daha byktr:
Fakat psikoloji profesr daha da ac bir ders, cesur bir
19

ruh iin daha tehlikeli bir rnek bulacakt. Bu ksa insan

mevsimleri erevesinde edindii birok izlenim ve lm
ler arasnda, kanda santimetre kp bana ka yuvar olduu
nu saymak aklna geldi. Ve yasa ortaya kt: Neeli bir d
nemin sonlarna doru yuvarlar seyrekleiyor; bir keder d
neminin sonlarna doruysa, yeniden oalmaya balyorlar.
Btn bu garip hayallerin nedeni, kann yoksulluk ya da zen
ginliiydi. Bylece doktor, onun ateli szlerine kar: "Me
rak etmeyin; yarn mutlu olacaksnz," cevabn verecek du
rumdayd. Fakat kz buna inanmak istemiyordu.
Kendini mutsuz sanan bir dost, bana bu sorun hakknda
yle diyordu:
"Bundan daha ak ne olabilir? Elimizden bir ey gel
mez. Dnce ile kanmn yuvarlarm artramam. Onun iin
dnmek botur.
Bu kocaman dnya, kla yaz gibi, yamurla gne gibi,
yasalara uygun olarak bize neeyi ya da kederi getirecek.
Mutlu olma konusundaki arzumun da tpk gezmeye kma
konusundaki arzum gibi hkm yoktur, u krlara yamuru
yadran ben deilim; iimdeki hzn de kendim yaratmyo
rum; ona bamlym ve baml olduumu da biliyorum; ne
teselli!"
Sorun bu kadar basit deildir. Ac yorumlar, kt ku
runtular, karanlk anlar kafada evirip evirmekle insan,
kederini kendisi yaratr; neredeyse o kederin tadn karr.
Ama bunun kan yuvarlarndan ileri geldiini bilecek olsam,
yorumlarma glerim; kederi vcuduma pskrtrm, vcut
ta, sslenip pslenmeden yalnzca yorgunluk ya da hastalk
haline gelir. nsan bir mide arsna, bir ihanetten daha ko
lay katlanr. Ve gerek dostlar az diyecek yerde, kanmn yu
varlar az, demek daha iyi olmaz m? Duygularna baml
insan ne mantk dinler, ne de bromr alr. Bu szn etti
im yntemle, her iki ilaca da kaplarn am olaca gze
arpmaz m?

20

SNRLLK
u saanakl havalarda erkeklerle kadnlarn keyifleri
de, hava gibi, durmadan deiiyor. ok bilgili ve olduka
mantkl bir dostum, dn bana diyordu ki: "Kendimden ho
nut deilim; ilerimle ya da brile ilgilenmedim mi, kafam
da bin bir eit dnce dolayor ve bunlar, byk bir hzla
beni needen kedere, kederden neeye geiriyor. Yazlacak
bir mektup, karlm bir tramvay, ya da ok ar gelen bir
pards trnden bu nedenler, gerek felaketlermi gibi, g
rlmemi bir nem tayorlar. Ne kadar mantk yrtsem ve
bunlara aldr etmenin doru olmayacan kendi kendime
kantlasam da, bulduum ipular zihnimde slak davullar gi
bi ses karmaz oluyor. Ksacas, kendimi biraz sinirli hisse
diyorum."
Ona, "Byk laflar brakn da olan1an an1amaya al
n. Sizin bu halinize herkeste rastlanr; yalnz siz, fazla zeki
olmak, kendiniz hakknda fazla dnmek ve neden bazen
neeli, bazen kederli olduunu anlamaya kalkmak felaketi
ne uramsnz. Nee ve kederinizi, bildiiniz nedenlerle
aklayamadnz iin de kendi kendinize kzyorsunuz." de
dim
< ir oktc, insann mutlu ya da mutsuz olmak iin buldu
u wdlr li;hir deeri yoktur; btn sorun, vcudumuz

da ve onun illyi tarzndadr. En salam organizma bile

her gn, hem de yeniden yemeklere, yrmeye dikkat harca
maya, okumaya ve havann durumuna gre gnde birka
kez gerginlikten gevemeye, gevemeden gerginlie geer
durur; neeniz de buna gre, stndeki bir gemi gibi inip
kar. Bunlar genellikle olduka nemsiz eylerdir; insan me
gul bulunduka aklna bile getirmez; ama bunlar dnme-

21

ye zaman oldu mu ve zerinde dikkatle dnld m, k

k nedenler ynla zihne dolar, bunlar birer sonuken g
znze neden gibi grnrler. nce dnen biri, mahzunsa
mahzun oluunu, neeliyse neeli oluunu hakl gsterecek
bin bir neden bulur; ayn neden ou kez iki ayr sonu do
urur. Vcudu hasta olan Pascal, yldzlarn okluundan
dehete dyordu ve bunlara bakarken duyduu yce rpe
ri, herhalde penceresinde otururken farknda olmadan so

uk almasndan ileri geliyordu.

Bir baka air, sal yerindeyse, yldzlara, dostlaryla
konuur gibi hitap eder. kisi de yldzl gk hakknda pek
gzel eyler sylerler; asl soruna deinmeyen pek gzel ey
ler...
Spinoza der ki, insann tutkular olmamas olanakszdr,
ama belki adam, ruhunda o kadar mutlu dnceler yaratr
ki, tutkular bunlarn yannda pek kk kalr. Zahmetli yol
larnda onu izlemeye kalkmadan, onu taklit ederek, m
zik, resim, sohbet gibi elimizde olan mutluluklardan yle b
yk bir hacim oluturabiliriz ki, yannda kederimiz kck
kalr. Toplum adam kk grevlerle uramaktan, asl da
vasn unutur; ciddi ve yararl mesleimizden, kitaplarmz
dan ve dostlarmzdan daha iyi bir biimde yararlanamad
mz iin yzmz kzarmaldr. Fakat deeri olan eylerle
bir yntem erevesinde ilgilenmemek, belki de herkeste or
tak olan ok nemli bir kusurdur. Biz bu tr eylere gveni
yoruz. Arzulanmas uygun olan eyleri istemek bazen byk
bir sanattr.

22

KORKU BR HASTALIKTIR
El falna bakan bir topu eri anmsarm. Asl ii oduncu
luktu; bu vahi yaam ona trl belirtileri yorumlama zelli
ini alamt; herhalde baka frklere bakarak el fal
n da renmi olacakt. Biz dnceyi nasl gzlerden ya da
yzn izgilerinden okursak, o da elden okurdu. Karakter
ler hakknda ou kez yerinde ve daima ll eyler syler,
bazen herkesin yakn ve uzak geleceini de haber verirdi.
Sonradan, o dediklerinden bir tanesinin doru ktn gr
me frsatn bulmutum. Herhalde o fala zihnen de bir ey
ler eklemi olacaktm, nk olay ile o fal arasnda bir ba
kurmak houma gitmiti. Bu hayal oyunu, beni srekli ola
rak sadk kaldm ihtiyatlln yararna bir kez daha inan
drd. nk yaam boyu, elini ne ona, ne de baka bir falc
ya uzatm deilim. nanmazln btn gc, hi falna bak
trmamakla belli olur; insan baktrd m, bir para inanmak
tan kendini alamaz Onun iin Hristiyanlk devrimi ile keha
net ve falclklara son verilmesi kk bir olay deildir.
Kayg ve korku, organlar asndan ve yakndan incele
necek olursa, bunlarn da teki hastalklara eklenen ve onla
rn hzn artran birer hastalk olduu grlrd; yle ki,
hasta olduunu bilen ve bunu doktor falcsndan nce re
nen adamn hastal iki katna kar. Hastalk korkusu,
onu, rejim ve ilalarla yenmeye almaya yneltir ama, bizi
korku hastalnda hangi rejim, hangi ila tedavi edebilir?
Yksek yerlerde duyduumlz ba dnmesi, dmeyi ve
den bir adamn umutsuz hareketlerini gz nne getirme
mizden doan gerek bir hastalktr. Bu hastalk yalnz haya
limizin rndr. Snava giren rencinin karn sancsna tu
tulmas da byledir, iyi cevap verememe korkusu bazen hint23

ya etkisi yapar. Artk devaml bir korkunun sonularn va

rn siz kyaslayn. htiyatllk konusunda da unu gz nn
de bulundurmal ki, korku, doal bir biimde hastal art
rr. Uyku tutmayacandan korkan adam kolay kolay uyku
tutmaz. Hazmszla urayacandan korkann ise hazm do
al olarak gleir. Onun iin, hasta olduumuzu deil, sa
lam olduumuzu dnmeliyiz.

24

HAYALN GC

Kk bir kazadan sonra doktor, yznzn syrlm

derisini dikerken, eli altndaki malzeme arasnda bir kadeh
de konyak bulundurur. Baygnlk geirmesi halinde yaralya
kuwet vermek iin hazrlanan bu kadehi, ou kez, ameliya
t izlerken fenalk geirerek yz yeilimtrak bir renk alan
arkada ier. Bu da, ahlaklar ne derlerse desinler, baka
larnn dertlerine katlanma gcmzn pek de fazla olmad
n gsterir.
Bu rnek dikkate deer, nk dncelerimizle hibir
ilgisi olmayan ayn bir acma trn gsterir. Szan kan dam
lalarn, eri inenin zorlukla deldii cildi grmek; o kan biz
den akyormu gibi, o ine bizim derimize giriyormu gibi,
stmzde bir dehet hissi uyandrr. Hayalin ortaya kard
bu korkuyu mantmzla yenmek olanakszdr. nk bu
rada hayal gc, dncenin yardm olmadan iler. Akl
araya girebilse sonu baka olabilirdi, nk rselenen, izle
yenin cildi deildir; ama bu mantk tarznn hibir etkisi ol
maz; bir kadeh konyak daha ok etkiler.
Bundan u sonucu karyorum: Hemcinslerimizin srf
varlklar ve heyecanlan ile zerimizde byk etkileri var.
Acma, korku, fke, gzyalar, grdm eylere fikren ilgi
beklemeden harekete geer. Korkun bir yarann manzara
s, izleyenin yzn allak bullak eder ve dehet ifade eden
bu yz de, onun ne grdn bilmeden, izleyenin izleyicisi
ni heyecana drr. Ne kadar ustalkla yaplrsa yaplsn,
bir olayn tanm, bu heyecanl yz kadar zerimizde etki
yapmaz. Yz ifadesinin etkisi dorudan doruya ve anidir.
Bu nedenle, "acyan insan, kendisini acnan kiinin yerine
koyarak nefsini dnr demek, acmay ok yanl tarif et25

mek olur. Bu dnce, akla gelirse, herhalde acma duygu

sundan sonra gelir.
Ba dnmesi de bu mantkla aklanabilir; insan, uuru
mu grnce oraya debilecei aklna gelir; ama nnde bir
demir parmaklk varsa, dmesi olanaksz olduunu d
nr; yine de aa baknca ba dner. Hayalin ilk etkisini v
cut hisseder.
Bir rya dinlemitim: Adam ryasnda giyotinle bir
idam sahnesi grm, idam edilenin kendisi mi, bir bakas
m olduunu pek fark etmemi ama, ense kemiklerinde id
detli bir ar hissetmi. te hayalin byle bir gc vardr.

26

HAYAL HASTALIKLAR
Hayalimiz bir in celladndan insafszdr; korkuyu o
ayarlar ve bize bol bol tattrr. Gerek bir felaket iki kez ay
n biimde tekrarlanmaz; bir kaza, adamn birini ezip yok
eder; bir felaketi aklmza getirdiimiz zaman, biz ne kadar
huzur illdeysek, kazadan bir an nce o adam da ayn hal
deydi. Sokakta yryen adama otomobil arpar, onu kald
rp yirmi metre teye frlatr ve cansz yere serer. Kt olay
bitmitir, balamamtr; devam da etmemitir; devam an
cak bizim hayalimizde doar.
rnein ben o kazay dnrken hi de doru bir man
tk yrtmem. Biraz sonra kazaya urayacak olan adam, be
nim dndklerimi asla aklndan geirmemitir. Ben o yak
laan otomobili hayalimde canlandrrm; gerekte byle bir
eyi grsem hemen kaardm, ama hayalimde kaamam,

nk kendimi ezilen bir adamn yerine koymu olurum.

Kendi eziliimi neredey se bir sinemada izler gibi grrm;
ama, bu yavalatlm, hatta zaman zaman durdurulan bir
filmdir; sonra filmi ye ni batan balatrm; canl canl bin
kez lrm. Pascal der ki, hastalk, salam adamn srf sa
lam olduu iin katlanamayaca bir eydir. Ar bir hasta
lk bizi ylesine ezer ki, o anda verdii skntdan fazla bir
ey hissetmeyiz. Bir ktlk bamza geldi mi, u iyilii var
dr ki; artk gelmesi mmkn bir ey olmaktan kar, bize ge
lecei yeni renklerle gsterir. Hasta adam, daha dn bir fe
laket sayaca bitkin bir toparlanma dnemini esiz bir mut
luluk gibi canlandrr. Biz, sandmzdan ok daha mantkl
insanlarz.
Gerek dertler hzl gelirler. Tpk cellat gibi. Cellat sa
27

lar keser, gmlei deitirir, kollar balar, adam giyotinin

altna iter. Bu hareketler bana uzun gelir, nk dnyo
rum, nk zerinde duruyorum. Makasn akrtsn iitme
ye alrm, cellat yamaklarnn parmaklarn kollarmda
hissederim. Gerekteyse, bir izlenim tekini kovar, mahkii
mun gerek dnceleri, tpk doranm bir solucann par
alarndaki rpn gibi bir eydir; solucann dorand iin
ac duyacan sanrz; peki ama, o ac, solucann hangi par
asndadr? Bunam yal bir adam, perian bir sarhou
grdmz zaman zlrz, nk onlarn bu hallerini bil
diklerini, bundan ac duyduklarn sanrz. Ama doa hk
mn yrtmtr, ok kr ki geip giden tekrar yerine
gelmez; sizin o bir anda grdnz kt olayn etkisi uzun
bir zamana ufalanp dalmtr. Yal bir adam, yallk ac
s eken bir gen demek deildir, len bir insan da, len bir
canl demek deildir.
Onun iin lm yalnz salkl olanlara ar gelir, ancak
mutlu olanlar felaketin arln hissedebilirler; ve biz ba
kalarnn aclarna kendi ektiklerimizden fazla duyarllk
gsteririz, hem de yalansz... Onun iin, hayat hakknda y
rteceimiz yanl bir mantk, dikkat etmezsek, hayatmz
zehirleyebilir. Kendimizi bir trajediye kaptracak yerde, b
tn gcmzle gerek durumu dnmeliyiz.

28

KK NEDENLER
ok kk nedenler gzel bir gn bize haram edebilir:
rnein, ayakkabnn ayamz vurmas. O halimizde hibir
eyden holanmaz oluruz, mantmz doru almaz. are
si kolaydr; btn bu felaketi bir ayakkab gibi kanp atabi
liriz. Bunu biliriz ve bu tr skntlar, nedenini bildiimiz
iin bizi fazla etkilemez. Kundanda kalm bir ine vcudu
na battnda, yavru korkun bir derdi varm gibi avaz avaz
barr; nk ne nedeni bilir, ne de areyi. Hatta bazen ba
rdka cann daha ok yakar ve bsbtn barr. te bu
na hayali bir dert adn vermeliyiz; nk hayali dertler de
tekiler kadar gerektirler; yalnz u bakmdan hayalidirler:
Biz kendi hareketlerimizle derdi devam ettirir ve bunda hi
bir kusurumuz olmadn sanrz. Bara bara aclarn ar
tran yalnz kkler deildir.
ou kez fkenin bir hastalk olduu ve buna kar eli
mizden bir ey gelmedii sylenir. Onun iindir ki, kk
bir emekle nedeni ortadan kaldrabilecek aclan anmsattk.
Bacana kramp girince, en metin adamn bile barmaktan
kendini alamad bilinir; ama ayanz iyice yere basarsa
nz, bir anda bir eyiniz kalmaz. Kk bir sinek ya da ku
rum tanesi gznze kat zaman gznz ovalarsanz,
banza iki saatlik bir dert am olursunuz; ellerinizi ye
rinden kprdatmadan burnunuzun ucuna bakn, gznz
den gelen yalar hemen sizi bu dertten kurtarr; bu pek ba
sit areyi rendiimden beri belki yirmi kez denemiimdir.
Bu da gsterir ki, hemen evremizdeki insanlar ve eyleri
sulamadan, ilkin kendi hareketlerimize dikkat etmeliyiz.
Baz kimselerin dertlerden neredeyse holandklar grlr,
birtakm ipularnda bu durum olduka gze batacak bir bi29

imdedir. Bunda birtakm doast nedenler aramak, haya

le kaplmak demektir. Bu insanlarda bir dert ak yoktur,
yalnz nedenini bilmedikleri iin kendiliinden gelen bir te
la ve tedirginlik vardr. Attan dme korkusu bizim szde
dmekten kurtulmak iin yaptmz beceriksizce ve telal
hareketlerden doar; asl kts bu hareketlerimiz hayvan
da korkutur. Ben de skitler gibi diyeceim ki, bir adam, ata
binmesini rendi mi, bilgeliin srrna erdi demektir. Hatta
bir dme sanat da vardr. Sarho adam alacak bir biim
de der, nk iyi dmeye almaz; itfaiyeci ise mkem
riel der, nk eitim araclyla iyi dmeyi renmi
tir.

30

GLMSEME
Bir glmsemenin sinirlerimiz zerinde hibir etkisi ol
madn sanrz, onun iin de hi glmsemeye almayz.
Ama, ou kez nezaketen glmsemek ve selamlamak zo
runda kalnca, her ey deiiyor. Fizyolojist, bunun nedenini
ok iyi bilir. nk glmseme de esneme gibi vcudumuz
da derin etkiler yapar; boazmz, cierlerimizi, kalbimizi
rahatlatr. Doktorun antasnda bu kadar hzla etkisini gs
terecek bir ila yoktur. Hayal gc bu yntemle bizi, neden
olduu dertlerden daha az gerek olmayan bir rahata kavu
turmutur. Zaten kaytsz davranmak isteyen adam, omuz
silkmez mi? Bu hareket de cierlere hava verir, kalbi yattrr.

Kzgnlk bir sonu olduu kadar, bir nedendir de, diye

ceim geliyor; hatta hastalklarmzdan ounun bir nezaket
unutkanlndan, yani vcudumuzun kendi kendine yapt
bir zulmden ileri geldiine bile inanasm geliyor. Meslei
gerei hayvanlar inceleyen babam, ayn koullara bal ol
malarna ve bizim gibi arlklara dkn bulunmalarna
karn, hayvanlarn bizden ok daha az hasta olduklarn sy
ler ve huna aard. Nedeni, hayvanlarn fkeyi, yani dn
cen in rn olan sknt ve yorgunluklar bilmemeleridir.
Hepimiz biliriz ki, canmzn istedii zaman uyuyamadm
za fena halde ierleriz ve bu dnce bsbtn uykumuzu
karr. Yine dncemiz, kt kt hayaller kurarak derdi
mizin aresini geciktiren bir kayg havas yaratr. Daha bir
merdiveni grr grmez, geni nefes almaya en ok gereksi
nim duyduumuz bir zamanda nefesimizi kesen bir sknt
basar iimize. fke de, asln ararsanz tpk ksrk gibi,
bir tr hastalktr. Hatta ksre bir tahri rnei gzyle
31

baklabilir; nk nedeni vcudumuzun durumuyla ilgilidir;

hayalimiz ksr bekler ve hatta ondan kurtulmak iin
bir an nce gelmesini ister, tpk delicesine kayarak kan
masn azdranlar gibi. Geri hayvanlar da kanrlar, hatta
kanrken kendilerine zarar da verirler; ama balayn, salt
zihnen kanmak yalnz insanlara zg tehlikeli bir ayrcalk
tr.
Alkanlklarmz bir kenara brakalm, bunlardan kur
tulmak kolay i deildir. Ama, kzgnlk gibi balar, boar,
mahveder, nk hep kederli bir ruh hali iinde tutar bizi.
Can sklan adamn yle bir oturup kalkma, konuma tarz
vardr ki, sknty devam ettirir. Umutsuzlua den insan,
kendini yle bir kapp koyuverir ki, bu halinden kurtulmak
iin ihtiyac olan enerjik dnceleri bir trl bulamaz.
Bu manevi dertlere kar harekete gemek, mantn ii
deildir; onun elinden bir ey gelmez; ama tavr deitirme
li, vcuda gerekli durumu vermeliyiz; adalelerimiz vcudu
muzun, emrimize bal olan tek blmdr. Glmsemek,
omuz silkmek, skntlara kar bilinen arelerdir; bu pek ko
lay hareketlerin hemen kan dolammz zerinde hayrl et
kisi grlr. nsan kendi isteiyle gerinerek esnemeyi davet
edebilir ki, kayg ve sabrszla kar en iyi beden eitimi
dir. Ama, sabrszlanan adam, dncesiyle kaytszl da
vet edemez; ayn biimde, uykusuzluk eken adam da uyu
ma taklidi yapamaz. Tam tersine bu dertlerin varl, onlar
devam ettiren neden olur. Aklmzn gc yetmedii zaman
nezakete bavururuz, glmsemek zorunda kalmay bekle
riz. Onun iin kaytsz insanlar topluluundan bunca holan
lr.

32

FACALAR
Byk deniz kazasndan kurtulanlarn korkun anlar
vardr. Lombozdan grnen o buz duvar, o duraksama ve
bir anlk umut; sonra sakin denizin stnde ldayan o koca
geminin manzaras; sonra ba tarafn suya dalmas; klarn
birdenbire snmesi; hemen arkasndan bin sekiz yz az
dan kopan lk; k tarafn bir kule gibi havaya dikilii; ma
kinelerin yz yldrm grltsyle n tarafa devrilmesi, son
ra o kocaman tabutun kmldayan sulara dal; sszlkta h
km sren lo gece; sonra souk, umutsuzluk ve sonunda
kurtulu. Uykusuz gecelerinde zihinlerinde yz kere tekrar
lanan facia, artk gece oldu mu, kesinlikle anmsanacak;
dram, kusursuz dzenlenmi bir piyes gibi, her gece yeniden
oy nanacaktr
Macbeth'te atoda sabah olduu zaman bir kapc. do
an gn ve krlanglar seyreder; yaln, taze, temiz bir tab
.

lodur hu; ama, biz cinayetin ilenmi olduunu biliriz. Faci

ann deheti bu sahnede son haddini bulur. O kaza anlarn
da da her saniyeyi, onu izleyen saniye aydnlatr. Denizin s
tnde o aydnlk, sakin, salam gemi, o srada gven verici
bir manzara oluturuyordu; kazadan kurtulanlarn anlarn
da ve onu gzmn nne getirdiim zaman benim iin ise
mthi bir faciann yaklat andr bu. imdi facia, bilen, an
layan, dakikas dakikasna o acy yaayan bir izleyicinin gz
leri nnde gemektedir; ama asl facia olurken bu izleyici
yoktu. O zaman dnce ie karmyordu; izlenimler de g
rlen manzarayla birlikte durmadan deiiyordu; beklenme
dik, birbirine bal olmayan, yorumlanmayan birtakm izle
nimler vard; olaylar dnceyi bouyordu; her grnen ey
o anda grnp kayboluyordu; olay faciay ldrmt; l-

33

m olanlar hibir ey duymamlardr.

Duymak, dnmek demektir, anmsamak demektir.
Kk ve byk kazalarda hepimiz ayn eyi gzlenilemiiz
dir; yenilik, beklenmediklik, hzla gelien hareket btn dik
katimizi kendine eker, hibir ey duymayz; ayn olay b
tn itenliiyle sonradan yeniden yaamaya alan adam, o
srada anlamadan, ilerisini dnmeden, bir rya grr gibi
yaadn syleyecektir; ama imdi dnrken duyduu
dehet, onu olay bir dram eklinde anlatmaya yneltmekte
dir. Birinin hastaln lmne kadar izlediimiz byk ke
derlerimizde de byle olur. O zaman sersemlemi gibiyiz
dir; her ann hareketleri ve izlenimleri bizi oyalar. Bakalar
na dehet ve umutsuzluk hissini versek bile bu srada ac
duymayz. Aclar zerinde ok durup dnm olanlar,
bakalarn alatacak biimde dertlerini anlatrken, bu ite
de kk bir teselli pay duyarlar.
lenler neler duymu olurlarsa olsunlar, lm hepsini
silip gtrmtr; biz daha gazetemizi amaya zaman bula
madan onlarn acs sona ermi bulunuyordu; yani iyilemi
lerdi. Herkesin paylat bu dnce bana, kimsenin ahrete
gerekten inanmad hissini verir. Ama yaayanlarn haya
linde ller, her an yeniden lrler.

34

BEDEN ETM

Sahneye girerken korkudan lecek gibi olan bir piyanis

tin almaya balar balamaz korkusundan eser kalmamas
na ne anlam vermeli? O zaman artk korkuyu dnmeye
zaman yoktur, diyeceksiniz; dorudur, ama ben sanatnn
parmaklarnn o oynak hareketleriyle korkuyu silip attna
hkmetmesini yelerim. Bizim vcut makinemizde her ey
birbirine bal olduu iin, kalp rahatlamadka parmaklar
da rahatlayamaz; katlama gibi geveme de her taraf bir
den kuatr ve bu ekilde iyi idare edilen bir vcutta korku
ya yer kalmaz. ok dikkate deer, ama olduka az dikkat
edilen bir ey var; bizi tutulduumuz dertlerden kurtaran d
nce deil, harekettir. stediimiz gibi dnmek elimiz
den gelmez; ama hareketler alk olduumuz eylerse, kas
larmz beden eitimiyle terbiye edilmise, istediimiz hare
ketleri yapabiliriz. Skntl zamanlarnzda mantk yrtme
ye almayn, nk mantnz kendi aleyhinize dnecek
tir; yalnzca imdi her okulda retilen o kol kaldrma ve
bkme hareketlerini yapmaya aln; sonu sizi hayrette b
rakacaktr. Bylece felsefe hocas sizi beden eitimi hocasna gnderiyor.
Bir havac anlatmt; sislerin dalmasn bekleyerek
imlerin stnde yatt iki saat sreyle mthi bir korkuya
kaplm, kar koyamayaca korkun tehlikeleri bir bir g
znn nnden geirmi. Sonra h avalanp da makinesinin
bana geince, korkusundan eser kalmam. nl Fouck'un
servenlerinden bazlarn okurken bir olay geldi aklma. Fo
uck, bir gn drt bin metre ykseklikte uarken, aletlerin i
lemediini ve dmekte olduunu fark etmi. Nedenini ara
trm, sandndan yuvarlanan bir merminin btn makine

35

leri durdurduunu grm ve derken mermiyi kaldrp ye

rine koymu, uan dorultarak kurtarm. Bu cesur
adam, herhalde o dakikalar dnrken hala dehet duyar;
ama sonradan dnrken duyduu korkuyu o srada duy
mu olduunu sanrsanz, yanlrsnz. Vcudumuz emir al
madka komutay eline alr; ama ylesine yaplmtr ki, bir
el ya ak olur, ya da kapal. Elinizi aarsanz, kapal yumru
unuzla tuttuunuz btn skntl dnceler uup gider.
Yalnz omzunuzu silkseniz, gsnzde hapsettiiniz btn
kayglarnz kaybolur. Esnemeyi baarrsanz hkr nle
yebilirsiniz. yi ama, nasl esnenir? Gerinip esneme taklidi
yapmakla bunu baarabilirsiniz; izninizi almadan sizi hkr
tan bir hayvan bylece esneme durumuna getirmi olursu
nuz, o da esner. Esnemek de hkra, ksre ve kaygla
ra kar gl bir ilatr. Ama eyrek saatte bir esnemeyi
tavsiye edecek doktor nerede? ..

36

HUYSUZLUK
Sevdii insanlar zmek ve kendini cezalandrmak iin
elinden geleni yapmak, kendini cezalandrmak isterken onla
r cezalandrmak. Cahilliinden utanarak bir daha tek teli
me okumamaya yemin etmek. Kzgnlkla ksrmek. Belle
i yoklayarak hakaretleri aratrmak, gce gidecek, utand
racak eyleri bir aktr gibi kendi kendine tekrarlamak. En
kt olasln doru olduu kuralna gre her eyi yorumla
mak. Kt bir insan olmak iin evresini hep kt insanlar
la evrili varsaymak.
evksiz ie giriip baarszla uraynca, "zaten olaca
huydu, hende talih ne gezer?" deyip iin iinden kmak.
Her tarafta skntdan patlyormu gibi bir yzle dolamak
ve bakalarnn cann skmak. Hoa gitmemek iin olanca
gayretini harcadktan sonra niin hoa gitmediine amak.
Mutluluktan kuku duymak, herkese surat asmak, her eye
itiraz etmek. Huysuzluu huy edinmek. Bu durumda kendi
ni zmlemek. inden: "Ben sklganm, hastaym; bellei
mi yitiriyorum, yalanyorum," diye tekrarlamak. Kendini
irkinletirmek iin elinden geleni yaptktan sonra aynaya
bakmak. te huysuzluun tuzaklar.
Onun iin: "te kuru bir souk; salk iin mkemmel
bir hava." diyenleri ayplamam. nk daha iyi ne yapabilir
ler? Poyraz eserken ellerini ovuturma iki kat iyidir. Burada
igd akln yerine geer ve vcudun tepkisi bize sevinci ge
tirir. Soua dayanmann tek aresi vardr; bunu ho gr
mek. Mutluluk ustas Spinoza gibi: "Isndm iin honut de
ilim, honut olduum iin snyorum." demeli. Tpk bunun
gibi, her zaman iimizden yle demeliyiz: "Baardm iin
honut deilim, honut olduum iin baardm." Mutluluk
37

peinde kouyorsanz ilkin mutluluu elde etmeye bakn. Al

madan nce teekkr edin. nk umut, nedenleri dou
rur, iyiye yorma, iyilik getirir. Onun iin her eyi iyiye yo
run. Epiktetos der ki: "Sen istedikten sonra karga da sana
uur getirir." Bu szyle yalnzca her eyi iyi karlamak ge
rektiini deil, umudun her eyi gerek mutlulua evirdii
ni, nk olay deitirdiini sylemek istiyor. Can skld
iin can skc olan bir adama rastlarsanz, her eyden nce
glmseyin ona. Uykunuzun gelmesini istiyorsanz, gelecei
ne inann. Ksacas hi kimse bu dnyada kendinden byk
dman bulamaz. Delilik, kusurlarmzn byyp katmer
lemesinden baka bir ey deildir. En kk huysuzluk ha
reketinde ufak lde bir ikence manisi vardr. Bu tr deli
liin sinir sisteminde grnmez bir bozuklua bal olduu
nu yadsmyorum; ama her tahri yava yava kendine bir
yol yapar. Bu tr kantlar bize o kusuru, bir byte altnda
gryormu gibi bytlm bir biimde gsterirler. Bu ac
nacak kiiler, hem soruyu sorar, hem de cevabn kendileri
verirler, btn dram kendi kendilerine oynarlar.

38

KARAKTERLER
Herkesin keyfi rzg4ra ya da midesine gre deiir. Bi
ri kapya bir tekme vurur, teki tekmeden daha anlaml ol
mayan szlerle havay dver. Ruhsal adan soyluluk, bu
olaylarn unutulmasn salar; bunlar yapan, ister bakas,
ister kendisi olsun, btnyle balar, nk hibir zaman
zerinde durmaz. Ama, asl ok grlen, fkeyi alkanlk
haline getirmektir; bir gn bir adama kzd iin artk onu
daha az sevmeye balar. Bu bakmdan kendini balamak
ok daha az rastlanan bir eydir. Oysa bakalarn bala
mak iin ilk koul, kendini balayabilmektir.
Baz insanlar kokulara katlanamazlar, iek demetleri
ne ve kolonyaya kar bu kzgnlk devaml deildir. Ama en
kk kokuyu aratrmak, bu yzden ba aryacana nce
de n inanmak; ite sorun buradadr. Baz kimseler her eye
ierler, rnein dumandan ksreceklerine inanrlar. Uyku
suzluk eken, uyuyamayacandan emindir. En kk grl
tden uyanacana bir kez hkmetmise, artk kulaklar ki
ritedir ve btn ev halkn krar geirir.
Bu huy, adam, uyuduu zaman kulak verme grevini
hakkyla yapamadna kzacak derecelere gtrebilir. Her
eye kzarlar, hatta kat oyununda kaybettii iin kendi
kendine ierleyenler bile grmmdr.
Birdenbire belleklerini yitirdiklerine ya da szcklerini
bulamadklarna inanan insanlar grrsnz. Kantlarn bul
makta da gecikmezler ve bu iyi niyetle balam komedya,
bazen faciaya dnr. Gerek hastalklar, yalln etkileri
yadsnamaz; ama doktorlar, hastann belirtileri arad ve
pek kolaylkla da bulduu o korkun sistem zihniyetini ok
zamandan beri fark etmilerdir. Kt alkanlklarn hepsi
39

ve hastalklardan, zellikle bellek hastalklarndan byk bir

blm bu geniletmeden ileri gelir. Ruhbilimci Charcot, so
nunda artk hastalarnn kendileri hakknda sylediklerine
hi inanmaz olmutu; baz hastalklarn, doktorun inanma
mas yznden iyiletii ya da hafifledii ileri srlebilir.
Bir zamanlar olduka ne kavumu olan Freud'un o in
ce sistemi, kaygl bir insan her istediimize inandrabilece
imizi dnnce, deerinden ok kaybeder. Doktorun d
nceleri de hasta iin hibir zaman iyi deildir; bunu bilme
yen yoktur. Bilinmeyen nokta udur ki, hasta bu yabanc d
nceyi abucak hisseder ve benimser, o zaman da en par
lak varsaymlar doru gibi grnverir. te belli trde anla
rn, sistemli bir biimde kaybolduu hayret verici bellek has
talklarnn kefedilmesi bu ekilde mmkn olmutur. Has
taya sistem zihniyetinin de alanm olduu unutulmutu.

40

FALCILIK
Birini tanrm; geleceini renmek iin elinin izgileri
ni bir falcya gstermi, bunu, inanmadan laf olsun diye yap
mt. Oysa fikrimi sormu olsayd, "sakn ha, baktrma," der
dim; nk bu, tehlikeli bir oyundur. Fala baktrmadka,
inanmamak ok kolaydr. O zaman inanacak bir ey de yok
tur zaten, belki de kimse o durumda inanmaz. Balarken
inanmamak kolaydr ama, hemen gleiverir; falclar da bu
nu pek iyi bilirler: "Madem ki inanmyorsunuz, neden korku
yorsunuz?" derler. Bylece tuzak kurarlar size. Ben kendi
hesabma inanmaktan korkarm, bana ne syleyeceini nere
den bileyim?
Falcnn kendine inandn varsayyorum. Falc laf ol
sun diye bakan birisiyse, ne olduu belirsiz formllerle ko
layca tahmin edilebilecek sudan haberler verir; "Biraz skn
t ekeceksiniz, baz glklerle karlaacaksnz, sonunda
baaracaksnz; dmanlarnz var, ama gnn birinde sizin
hakl olduunuzu anlayacaklar, o zamana kadar da dostlar
nzn sadkl sizi teselli edecek. Yaknda baz skntlarnz
dan sz eden bir mektup alacaksnz, falan filan..." Bylece,
alabildiine devam edilebilir, bu tr szlerin kimseye bir za
rar dokunmaz.
Ama falc, gerekten gelecei kefettiine inanmsa, si
ze korkun felaket haberleri verebilir; siz byle eylere de
er veren bir kii olmadnz iin, glp geersiniz. Yalnz
o szler belleinize kaznmtr, hayallerinize ve dlerinize
karr, sizi ara sra gerekten rahatsz eder; giinn birinde
olaylar, fal doru karacak gibi olursa, yandnz demektir.
Bir gen kz tannn, gnn birinde falna baktrm, fal
c eline bakarak; "Evleneceksiniz, bir ocuunuz olacak
41

ama, yaamayacak. demi. Bu kehanet, ilk aamalar gei

srasnda ar bir yk olmaz kukusuz. Ama zaman geti;
gen kz evlendi; bu yaknlarda bir ocuu oldu. imdi o ke
hanet ok daha ar bir yktr artk. ocuk biraz hastalana
cak olsa, o uursuz szler annenin kulaklarnda anlar gibi
almaya balayacak. Bir zamanlar falna baktrd srada.
falcnn szlerine belki glp gemiti. Ama, falc imdi inti
kamn almaya balamtr.
Bu dnyada insann bana her trl ey gelir; yle olay
larla karlarz ki. en salam inanlar bile sarsar. inanl
maz ve uursuz bir fala glersiniz ama. onun bir blm
doru ksa. iinize bir kuku girer; en cesur adam bile artk
arkasn beklemeye balar. Bilindii gibi, kayglarmz bize
felaketlerin kendisinden daha az ac ektirmez. Hem iki ay
r falcnn size ayn eyi sylemesi de olasdr. Bu rastlant
iinizi bulandrmazsa, vlmeye layksnz.
Ben kendi hesabma, gelecei dnmemeyi ve ataca
m admlarda ilerisini tahmin etmemeyi yelerim. Falcya
avcumu uzatmayacam gibi, olaylara bakarak gelecei ke
fetmeye de almam; nk ne kadar bilgili olursak olalm,
gzlerimizin ok uzaklar grebileceine inanmyorum. Her
kesin bana gelen nemli olaylarn beklenmedik ve akla gel
medik eyler olduuna dikkat etmiimdir. Merak hastaln
dan kurtulduktan sonra, kukusuz tedbirli davranma hastal
ndan da kurtulmak gerekir.
..

42

RADE GC
- Yapraklar srmeye balad, dedi. Yaknda trtllar ka
raaacn yapraklarna ecek, bunlar yok edecek. Aa,
neredeyse cierlerinden yoksun kalm gibi olacak. Havasz
lktan lmemek iin yeni yapraklar srp ikinci bir bahar ya
adn greceksiniz ama, bu abalar onu tketecek. Sonun
da nmzdeki yllarn birinde artk taze yaprak veremeye
cek, kuruyacak.
Bahesinde dolarken, aalar ok seven dostum by
le yanp yaklyordu. Bana asrlk karaaatan gsteriyor ve
yaknda kuruyacaklann haber veriyordu.
- Mcadele etmeli, dedim. Bu kck trtl, aciz bir
yaratktr. Bir tanesini ldren, yz tanesini, bin tanesini de
ldrebilir.
- Bin trtldan ne kar? dedi. Milyonlarca var... Hi d
nmemek daha iyi.
- iyi ama, dedim; paranz var. Parayla ii tutabilirsi
niz. On gn iinde on ii binlerce trtl ldrebilir... Bu g
zel aalan kurtarmak iin birka yz frank feda edemez mi
siniz?
- ok aacm var, dedi. ilerse az sayda. Hem yk
sek dallara nasl yetiebilirler? Bu ii yapabilecek yalnzca
iki kii var.
- ki kii az m? Onlar yksek dallarla ilgilenirken, da
ha az becerikli olanlar merdiven kullanrlar. Btn aalar
kurtaramasanz bile, iki tanesini kurtarrsnz, o da bir
eydir.
- Gze alamam, dedi. Ne yapacam biliyorum, trtlla
rn saldrsn gzmle grmemek iin buradan uzaklaaca
m.

43

- Ah, u hayal gc, dedim. Daha savamaya balama

dan yenildiniz ite. Ellerinizden tesini dnmeyin. Dnya
nn bykl ile insann aresizliini kyaslamaya kalka
cak olursak, hibir i gremeyiz. Onun iin ie koyulmal ve
yaptmz ii dnmeliyiz. u dlgere bakn; manivelasn
ne kadar rahata evirip duruyor; koca ta yerinden yle
bir kmldyor ancak. Ama yine de ev tamamlanacak ve o
cuklar merdivenlerinde kouacaklar. Bir gn on be santi
metre kalnlnda bir elik duvar delmek iin elinde bir
matkapla ie balayan bir iiye hayran olmutum. Islk ala
rak aletini eviriyordu; ince elik kymklar kar gibi uuu
yordu. Bu adamn creti beni duygulandrd. Bundan on yl
nceydi. O delii ve daha bakalarn delmi olduundan hi
kuku duymayn. u trtllardan ibret aln. Koca aacn ya
nnda bir trtln sz m olur? Ama o kck dilemelerle
btn bir orman yok olup gider. Kk abalarn baaraca
ie inanmal ve bcee kar bir bcek sabryla savamal.
Bu aalar diken adam, yaamnn ksa ln aklna geti rme
mitir. Siz de onun gibi, a yakla rnzn ucundan daha ilerisini
dnmeden harekete gein, aala rnz kurtarrsnz.

44

AZMN GC
Gzleri yksekte olup gvenle yola ktklarn grd
m insanlarn hepsi hedeflerine ulatlar, hem de tahmi
nimden ok daha erken. Geri onlar yararl bir giriimi asla
ihmal etmemi, ilerine yarayabilecek insanlarla ilikiye gir
mekten hibir zaman geri durmamlardr. Ksacas gerekti
inde gereken eyi pohpohlamlardr. Nice tembeller gr
mmdr: "Parmam bile kmldatmam, ayama gelip be
ni arasnlar." derler. Asl istedikleri kimsenin onlara dokun
mamasdr. Gerekten kimse dokunmaz onlara. Bazen top
lum adaletsizdir derler ya, bu hkm hakszdr. Toplum ken
disinden bir ey istemeyene, yani devaml ve srarl bir bi
imde istemeyene bir ey vermez.
Ksacas, demek istiyorum ki, zengin olmay aklna ko
yan herkes hedefine varr. Bu szm, para kazanmay ok
hayal etmi olduklar halde yoksul kalm olanlar kzdrr.
Ama onlar, uzaktaki da grm ve ayaklarna gelmesini
beklemilerdir. Oysa da onlar bekler. Para, yararl olan
her ey gibi, ilkin kendisine vefal bir ak ister. Birok kii,
srf gereksinim duyduu iin para kazanmak istediini sa
nr. Ama para, yalnz gereksinimleri iin onu isteyenlere
yz evirir. Servet yapm olanlar her ey zerinde kazan
mak istemilerdir. Ancak yalnzca, hoa zaman geirmek,
keyiflerine gre hareket etmek, cmert davranmak iin, y
le zarif bir ticaret ekli dnm olanlar, kzgn kaldrmla
ra den yamur damlalar gibi uup giderler. Ayan sk
basmak, cesaret ister, yani eski valyeler gibi, glkler
iinde yeteneini kantlamak ister. Para, her gn, her saat
hesabn yapanlara koar. stelik ok harcamak isteyen kii
45

hi kazanamaz. Bu da yerindedir, nk onun istedii kazan

mak deil, harcamaktr. Bir tarm merakls tanrdm; srf
zevki iin toprak ekerdi. Btn arzusu zarar etmekti. Ama
bu dengeye erimek olanakszdr. ok gemeden iflas etti.
Yallara, hatta dilencilere zg bir cimrilik vardr ki, bir
tr hastalktr. Ama tccarn cimrilii meslek gereidir. n
san kazanmak istedi mi, aralarn da istemeli, yani kk
karlardan byk paralar oluturmal. Yoksa att admlara
dikkat etmeden trmanmaya kalkm olur. Oysa stne ba
slan her ta salam deildir. Zarar; tccarn eteine yapr,
durmadan onu aaya eker. Bu ekim yasasn hissetme
yen, emklerini boa harcamaya mahkOmdur.

46

KADER
Voltaire derdi ki: "Kader bizi srkleyip gtrr, istek
lerimize kulak asmaz. Hayatta o kadar baar kazanm bir
byk adamn azndan kan bu sz beni hayrete dr
yor. Geri d dnyada kader ykc aralarla zerimizde et
kisini gsterir; den bir ta ya da obs, basit bir adam gibi
en byk filozofu da ezebilir. Bylesine gler, bir an iinde
bizi dnya yznden silip gtrebilir. Ama. insan bu kadar
kolaylkla ldrebilen olayn onu deitirmeye gc yetmez.
Gl insanlara zg olan azimli irade, her trl durum
da, yine de bir yol ap gemesini bilir. Gl adamn zelli
i, her eye kendi damgasn vurmasdr. Ama bu g sanld
kadar az bulunur bir zellik deildir.
"Genliin istedii. eylere, yahlar byk bir bollukla sa
hiptir." Goethe. anlarnn banda bu ataszn anar. Ve
Goethe, her olaya kendi formlne gre biim veren insan
lara parlak bir rnektir. Her insan Goethe olamaz, doru;
ama herkesin kendi benlii vardr; damgas gzel olmasa da
her getii yerde grlr. istedii ey ulalmas zor olmaya
bilir, ama buna kavumutur. Goethe olmayan adam, asln
da Goethe olmak da istememitir.
isterse harabelerde bulunsun, her bulunduu yerde tc
car, alp satar; faizci bor verir; air, iir yazar; tembel,
uyur. Pek ok kimse, undan ya da bundan yoksun olduun
dan yaknr; ama nedeni bunu gerekten istememi olmas
dr. Bahesinde lahana dikmeye giden u emekli albay, pe
k!IA general olabilirdi! Yaamn kurcalasam, yapmas ge
rektii halde yapmam, yapmak istememi olduu ufak te
fek birtakm eyler bulurum. General olmay istemedii.ni
ona kandarm.
47

Ellerinde bir sr olanak bulunmasna karn, ancak k

k ve nemsiz bir mevkiye eriebilmi insanlar gryorum.
Peki, ne istiyordu bunlar'! Ak szl olmak m'! Olmular
dr. Kimseye dalkavukluk etmemek mi'! Etmemilerdir ve
etmezler. Mantk yoluyla, neri ve t yoluyla, ret ve inkar
yoluyla iktidarlarn gstermek mi? Gsterebilirler.
Paras yok mudur'! yi ama o zaten paray kk grme
mi miydi? Para, ona deer verene gider. Bana tek insan
sterin ki, zengin olmay istedii halde olmam bulunsun.
istedii halde, diyorum. Ummak, istemek deildir. air, eli
ne yz bin frank gemesini hayal eder, ama kimden ve nasl
olduunu kendisi de bilmez. Bu yz bin franka doru en k
k bir adm atmaz; o yzden de bu paradan yoksun kalr.
Ama gzel iirler yazmak ister; yazmtr da ... Er ge bir yo
lunu bulup ileme geen bu i kuwete kader adn verebili
riz; ama yanllkla Pyrrhus'un bana derek onu ldren
tulayla, o pek varlkl ve amal yaam tarz arasnda hibir
ortak nokta yoktur.

48

UMUT KESMEMEK

Polisin, bir sarhou yemin ettirerek tedavi etme ynte

mi pratik bir aredir; bir kuramc buna asla gvenemezdi;
nk onun gznde, tedbirlerle kusurlar kesin biimde ta
nmlanp saptanmlardr. Onun bilimsel yargsna gre her
insan, yapaca hareketleri tpk demirle eliin zellikleri
gibi kendinde tar. Ama ben, daha ok una inanyorum ki,
yetenekler ve kusurlar, ou kez, bizim doamza bal ey
ler deildir, demirin haddeden gemesi ya da dvlmesi, k
krdn toz ya da para halinde olmas da, bu madenlerin
doas gerei olmad gibi.
lkin u sarhou ele alalm; imesinin nedenini anlyo
rum; burada gereksinimi yaratan kullantr; onun itiini i
mek insana susuzluk verir ve akl ilemez hale getirir. Ama
imenin ilk nedeni ok zayf bir nedendir; bir yemin onu or
tadan kaldrabilir; zihnin bu kk abasndan sonra adam
mz, yirmi yldan beri sudan baka bir ey imemi gibi olu
verir. Aksi de grlr; ben iki imem; ama arabuk ve zah
metsizce ayya olabilirim. Bir zamanlar kumar oynamay
sevmitim; yaam koullarm deiince, bir daha oyun oyna
mak aklma gelmedi; imdi yeniden balasam, tekrar alabi
lirim. Kt alkanlklarmzda inatlk ve belki zellikle l
sz bir hata vardr; o illete yakalandmz, artk kurtula
mayacamz sanrz. Peyniri sevmeyenler azlarna peynir
koymazlar, nk hi sevmeyeceklerini sanrlar. Bekar olan
lar, ou kez, evlilik hayatna katlanamayacaklarn sanrlar.
Bir umutsuzluk halinde yle bir kesinlik vardr ki, insan te
selli kabul etmek istemez. Bu yanlg pek doaldr; insan
kendinde olmayan bir ey hakknda doru yargya varamaz.
tiim srece imemeyi dnemem; hareketlerimle bunu
49

reddederim. meyi braktmda da, yalnzca bu hareketim

le ayyal reddetmi olurum. Kader, kumar ve daha bir s
r ey iin durum ayndr.
Ev deitireceiniz zaman, brakacanz duvarlara ve
da edersiniz; eyanz daha sokaa kmadan teki evi sevme
ye balamsnzdr; eski eviniz unutulmutur. Her ey abu
cak unutulur; durum her zaman gl ve tazedir; insan ona
kolayca alr. Herkes bunu denemitir, ama kimse inan
maz. Alkanlk bizim uyum yeteneimizden g alan bir tr
-tanrdr. Burada bizi aldatan dncedir, nk dncemi
zin almad eyi yapamayacamz sanrz. Hayaller, al
kanlklarn basksndan kurtulamad iin insanlar ynetir;
hayalin yaratmay bilmedii ileri srlebilir; yaratan hare
kettir, eylemdir.
Bykbabam, yetmiine doru kat yiyeceklerden tiksin
di, en az be yl yalnz st ierek yaad. Bunun bir engel ol
duunu sylyorlard, haklan da vardr. Bir gn aile sofra
snda dedemin birdenbire bir tawk butunu kavradn gr
dm. Sonra herkes gibi yiyerek daha alt yedi yl yaad.
Geri bu bir cesaret iiydi, ama neyi yenmiti? Kansn, da
ha dorusu, kan hakkndaki kansn, ayn zamanda kendi
hakknda kansn. Gl bir yaps varm, diyeceksiniz.
Hi de deil. Herkes byledir, ama bilmezler; herkes kendi
nin tutsa olur
.

50

BYK AYIR'DA
Eflatun ocuk masallar anlatmtr. Bunlar da btn
masallar gibidir, ama arada kck bir yks bizde yank .
lar yaratr, iimizde bilmediimiz ke buca birdenbire ay
dnlatr. Erin yks de byledir: Er, bir savatan sonra l
sanlarak br dnyaya gtrlm, sonra orada yanllk
anlalarak geri dnm ve orada grdklerini anlatmtr
in en korkun yan bakn nedir: Ruhlar byk bir ay
ra gtrlyorlar, oradan nlerine, iinden seecekleri ka
derler bulunan uvallar atlyor. Bu ruhlar, hata eski yaam
larn anmsamaktadrlar, arzu ve pimanlklarna gre ka
der seerler. Her eyden ok paray arzulam olanlar para
ile dolu bir kader seerler. Zamannda ok para kazanm
olanlar daha fazlasn isterler. Zevkine dkn olanlar, zevk
.

lerle dolu uvallar ararlar; ihtirasl adamlar, kral kaderini

beenirler. Ksacas herkes kendi istediini bulur, yeni ka
derlerini srtlarna vurup Lethe, yani Unutu rmann suyu
nu imeye giderler ve kendi setikleri kaderleri yaamak
iin tekrar insanlarn dnyasna dnerler.
Ne garip snav ve ne garip bir ceza. Grndnden
ok daha ar bir ceza. nk ak bahtla kara bahtn gerek
nedenlerini dnen pek az insan vardr. Bu nedenleri d
nenler kaynaa kadar, yani akl yolundan saptran zorba ar
zulara kadar karlar. Bunlar zenginlikten saknrlar, nk

bilirler ki servet, insan dalkavuklara kar duyarl, umutsuz.

lara kar sar yapar; kudretten saknrlar, nk iktidar in
sanlar az ok adaletsizlie iter; zevklerden saknrlar, n
k zevkler zeUnn n karartr ve sndrr. Bu bilgilerin
nda, dengelerini kaybetmek ve parlak bir kader iinde,
51

bin bir glkle edinip saklam olduklar bir para saduyu

yu elden karmak korkusuyla birok gz alc kader uvalla
rn evirip evirdikten sonra brakr giderler. Bunlar, srtlar
na kimsenin almaya yanamayaca mtevaz bir kaderi yk
leyeceklerdir.
Ama btn yaamlarnca arzular peinde komu, hola
rna giden her eyin, alt tarafn kartrmadan sefa srm
olanlar ne seebilirler? Daha ok gaflet, daha ok ayyalk,
daha ok yalan ve adaletsizlikten baka?.. Bylece onlar
kendilerine, hibir hakimin veremeyecei cezay vermi olur
lar. O milyoner imdi belki Byk ayr'dadr. Neyi see
cek? Ama bu hayal oyunlarn bir yana brakalm: Eflatun,
sandmzdan ok daha yaknmzdadr bizim. lmden
sonraki yeni bir yaam hakknda benim hibir deneyimim
yok; ona inanmadm sylemek yetmez; onun hakknda
hibir ey dnemem. Yalnz unu syleyeceim: Kendi se
imimizle ve hatta kendi yasamzla cezaya arpldmz ge
lecek hayat, durmadan ona doru kotuumuz geleceimiz
den baka bir ey deildir; herkes setii yaam yaamakta
dr. Tanrlara ve kadere lanetler sawrarak Unutu rman

dan durmadan itiimiz de bir gerektir. Ykselme hrsn

semi olan, dalkawkluu, kini, hakszl semi olduun
dan habersizdi; ama btn bunlar da uvalnn iindeydi.

52

YAKINLIK VE UZAKLIK
Biri der ki: "ok yakndan tandm insanlarla gein
mek.ne zordur. nsan ekinmeden szlanr, o yzden de en
nemsiz eylerin bymesine neden olur; onlar da yle ya
parlar. Onlarn hareketlerinden, szlerinden, duygularndan
yaknrz; fkeye kaplrz; en olmayacak nedenlerden kavga
karrz; dikkat, incelik ve balanmayla karlanacamz
dan eminizdir, bizi ok iyi tandklar iin artk gsteri de
yapmamza gerek kalmamtr; bu srekli agzllk doru
deildir; her eyi bytr; onun iin en birbirine bal aile
lerde artc bir sertlik ve hoyratlk gze arpar. Nezaket
ve protokol, sanldndan ok daha yararl eylerdir."
Bir bakas der ki: "Hi tanmadnz insanlarla gein
mek ne zordur. Bir maden sahibi hesabna yer altnda kaz
ma sallayan madenciler var. Bir byk maazann yosma
mterileri iin odalarnda durmadan diki dikerek harca
nan ii kzlar var. Zengin ocuklarn keyfini yapmak iin u
anda yzlerce oyunca dzenleyip yaptran zavalllar var.
Ne zengin ocuklar, ne o k bayanlar, ne maden sahipleri
bunlar akllarna bile getirmezler, ama hepsi de kaybolan
bir kpee ya da aya sakatlanan bir ata acrlar; kendi hiz
metilerine kar nazik ve merhametlidirler; onlarn gzleri
ni kzarm, suratlarn ask grmeye katlanamazlar. Bir bah
ii seve seve ve gnlmzden koparak veririz, nk garso
nun, ran, arabacnn sevincini grrz. Bir hamala bol
para veren adam, demiryolu memurlarnn irketten aldkla
r parayla gl gibi geinebileceklerini syler. Toplum ylesi
ne esiz birmakinedir ki, iyi insanlara farkna varmadan za
lim olma olanan verir."
Bir ncs de: "yi tanmadmz insanlarla gein-

53

mek ne kolaydr," der. "Herkes szne ve hareketlerine dik

kat eder, doaysyla fkesini frenler. Yzler gler, yzler
gld iin yrekler de gler. nsan, sylediine piman
olabilecei bir sz sylemeyi aklna bile getirmez. Sizi hi
tanmayan bir insann zerinde iyi bir izlenim brakmaya a
lrsnz; bu aba ou kez bizi bakalarna kar olduu gi
bi, kendimize kar da daha akl banda davranmaya yn
lendirir. Bir yabancdan hibir beklentimiz yoktur; ondan ne
bulursak ona seviniriz. Yabanclarn hep nazik davrandkla
r iin sevimli olduklarna dikkat etmiimdir; onun iin baz
kimseler yabanc lkelerden holanrlar; orada huysuzluk et
me olanan bulamaz ve kendi kendilerinden honut kalr
lar. Konumalarn dnda bile, u kaldrmn stnde ne ka
dar dostluk, ne gzel bir geinme vardr! Bir yal, bir o
cuk, bir kpek bile orada rahata dolar; sokakta ise, aksi
ne, arabaclar svrler; birbirini grmeyen yolcular itiip
kakrlar; dostluk havas burada rndan kmaya bala
mtr. Sosyal bar, dorudan doruya ilikilerin, aracsz
deiimlerin, kar karmalarnn sonucu olacaktr; ve bu
sendikalar, toplum ve rgtler gibi mekanizmalar deil, ok
byk ve ok kk olmayan komuluk birlikleri meydana
getirecektir. Blge federasyonlar en iyisidir."

54

ALEDE
ki tr insan vardr, grltye alanlar, bakalarn sus
turmaya alanlar... alrken ya da uykuyu beklerken bir
mrlt ya da biraz hzlca kmldatlm bir iskemle yzn
den kplere binen insanlar tanmmdr; yle insanlar da bi
lirim ki, bakalarnn hareketlerine karmaya hi yanamaz
lar; yanndakilerin konumalarna, glmelerine, arklar
na bal olmaktansa, deerli bir dncelerini ya da bir saat
lik uykularn feda etmeyi yelerler.
Bu iki tr insan, her yerde kendi kartlarndan kaar
ve benzerlerini ararlar. Onun iindir ki, ortaklaa yaam
hakkndaki kural ve yntemleri birbirinden ok farkl olan
ailelere rastlanr...
yle aileler vardr ki, birinin houna gitmeyen bir eyin
btn aile bireyleri iin yasak olmas bir yasa hkmndedir.
Biri ieklerin kokusundan holanmaz, teki grltl ko
numalardan rahatsz olur; biri akamlar sessizlik ister, te
ki sabahlar. Biri din konusuna dokunulmasna katlanamaz,
teki politikadan sz ald m, dilerini gcrdatr. Btn
aile bireyleri, birbirine bir "veto" hakk tanmtr; herkes bu
hakkn btn gcyle uygulamaya koyar. Biri der ki: "u i
ekler yznden btn gn bam aryacak," teki: "Saat
on bire doru kapy hzla wrdular, gece sabaha kadar gz
m yummadm." Sofrada, neredeyse parlamentodaymlar
gibi, herkes yaknmalarn sayp dker. Herkes bu aprak
yasalar renir, eitimden, de, bunlar ocuklara retmek
ten baka bir ey beklenmez. Sonunda herkes kaskat kesi
lir, bakr, havadan, sudan konuurlar. Gaml bir sessizlik,
can skntl bir mutluluktur bu. Yalnz, nasl olsa herkes,
bakalarn rahatsz ettiinden fazla kendisi onlardan rahat55

sz olduu iin, y ce gnlllk gsterdiini sanr ve durma

dan tekrarlar: "nsan yalnz kendisi iin yaamamal, baka
larn da dnmeli."
Baka aileler de vardr ki, orada herkesin keyfine sayg
gsterilir, kimse sevincinin bakalarn rahatsz edebilecei
ni aklna getirmez. Ama onlardan hi sz etmeyelim, bunlar
bencil insanlardr.

56

LG
u nl sahneyi anmsamayan var mdr? Hani, herkes
Basile'e; "Aman benziniz ne kadar solmu!" diye diye sonun
da onu hasta olduuna inandrrlar. Ne zaman birbirine ok
bal, herkesin tekilerin saln gzettii bir aile ortamn
da bulunsam, bu sahneyi anmsarm. Yz biraz solgun ya
da kzarm olan, yand demektir; btn aile bir kayg ba
langcyla onu sorguya eker: "yi uyudun mu?", "Dn ne ye
din?", "ok alyorsun!" Ve daha bunun gibi i ac szler.
Sonra "zamannda nlem alnmam" hastalk hikayeleri gr
la gider.
Bu ekilde sevilen, okanan, gzetilen, stne titrenen
adam, duyarl ve biraz da korkaksa haline acrm dorusu.
Sanc, ksrk, aksrk, esneme, ba arlar, gndelik ola
an eyler, ok gemeden ona korkun belirtiler gibi grn
meye halar; ailesinin yardmyla ve doktorun kaytsz bak
lar altndan hunlarn gelimesini izler. Doktor, tahmin ede
ceimiz gibi, budala yerine konmamak iin, btn bu insan
lar yattrmak konusunda srar etmez.
nsann bir kaygs oldu mu, uykusu kaar. Bizim hasta
lk hastas artk gecelerini, nefes aln dinleyerek; gndz
lerini de, gecelerini anlatarak geirir. ok gemeden hastal
m herkes renmi olur. Konumalara taze bir konu olur.
Zavallcn sal, borsa gibi inip kar, o da bunu bilir ya
da tahmin eder . Buyurun, size bir sinir hastas daha...
aresi mi? Ailesinden kamal. Kaytsz insanlarn ara
snda yaamaya gitmeli., yle insanlar ki, size "Naslsni?"
diye sorduklar zaman ciddi bir yant vermeye kalktnz
m, yannzdan kaarlar; yaknmalarnz dinlemez ve yrei
nizi oynatan o derinden ilgili baklarla bakmazlar yzn.

57

ze... Bu koullar iinde eer kendinizi hemen umutsuzlua

kaptrmazsanz, iyileirsiniz. Kssadan hisse: "Kimseye ken
disini kt grdnz sylemeyin."

58

EVLLK
Evliliin iyisi olur ama, kusursuzu olmaz." diye galiba
La Bruyere sylemiti. nsanlmz bu sahte ahlaklar bata
ndan kendini kurtarmaldr. Onlara gre mutluluk bir ye
mi gibi tadlp zerinde konuulabilecek bir konudur. Ama
ben diyorum ki, bir yemiin bile iyi olmasna yardm edilebi
lir. Evlilikte ya da insanlar arasndaki herhangi bir ilikide
ise haydi haydi; bunlar tadlacak ya da baa gelince, ekile
cek eyler deildir; yaplmas gereken eylerdir. Bir toplum,
havaya ve rzgarlara gre rahat ettiimiz ya da rahatsz ol
duumuz bir glgelie benzemez. Tersine toplum, sihirba
zn deneiyle gnein at ya da yamurun yad bir ha
rikalar diyardr.
Herkes ticareti ya da meslei urunda alr, abalar.
Ama genellikle evinde mutlu olmak iin kimse zahmete gir
mez. Nezaket zerine ok yazdm ama, onu yine de yeteri
kadar vemedim. Nezaketin srf yabanclara kar kullan
lan bir yalan olduunu da sylemiyorum; duygular ne kadar
itenlikli ve deerli olursa, nezakete o kadar gereksinimleri
olduunu sylyorum.
Huysuzluk, keder, can skntsnn yamur ve rzgar gi
bi kanlmaz eyler olduu dncesi yanltr. Gerek neza
ket, ne duymamz gerekiyorsa onu duymaya baldr. nsan
kedini saygl, zenli, drst olmaya zorlayabilir. lk dn
cesizce yaplan hareketten sonra hatasn onarmak, ikiyzl
lk deildir, drstln ta kendisidir. Sevgi iin de durum
byledir. Sevgi doal bir ey deildir, arzu bile uzun sre do
al kalamaz. Oysa gerek duygular abalarmzn rndr.
nsan iskambil oynarken ilk sabrszlk ya da can sknts
59

duyduunda katlar kaldrp atmaz; kimse piyanoda gelii

gzel almaya kalkmamtr. Hatta mzik bu bakmdan en
iyi rnektir.

60

CAN SIKINTISI
Bir adam yapacak ya da ykacak bir ey bulamad m,
mutsuz olur. Kadnlar (diki ve nakla uraanlar kastedi
yorum), erkeklerin ne diye kahveye gittiklerine ve kat oy
nadklarna hi akl erdiremezler. Kendisiyle ba baa kal
mak ve kendi hakknda dnmek, hi deeri olmayan bir
eydir.
Goethe'nin, o gzel "Wilhelm Meister"inde, bir "Fera
gat Dernei" vardr ki, yeleri ne gelecei ne de gemii hi
dnmeyeceklerdir. Bu kural, uygulanabilirse, kusursuz
dur. Ama bu kurala uyabilmek iin ellerin ve gzlerin me
gul olmas gerekir. Grmek ve i grmek, ite gerek are
ler! Tersine, sinek avlanrsa, insan ok gemeden kayg ve
pimanlk ukuruna der. Dnce her zaman zararsz ol
mayan bir tr oyundur. Genellikle insan hep olduu yerde
sayar. Onun iin byk Rousseau der ki; "Dnen adam,
batan km hir hayvandr."
Zorunluluklar bizi hemen her zaman bu ukurdan kur
tarr. Hemen hepimizin ii gc vardr ve bu mkemmel bir
eydir. Asl eksiimiz, o iimizin yorgunluunu giderecek
ufak tefek uralardr. ou kez kadnlara gpta etmiimdir;
nk rg rer, nak ilerler. Gzleri nnde izlenecek
gerek bir ey vardr; o yzden gemi ve gelecek sahneleri
nin grnmesiyle kaybolmas bir olur. Ama zaman ldr
len o toplantlarda erkeklerin yapacak hibir ii yoktur ve i
eye kapatlm sinekler gibi vzldayp dururlar.
Bu dnceler, zenginlerin yaamn dolduran o eitli
uralan anlamamza yardm eder. Kendilerine bin bir e
it i ve grev yaratr, atee atlr gibi, bu uralara koarlar.
Gnde on ziyaret yapar, konserden tiyatroya seirtirler. Da-

61

ha canl olanlar ava, savaa, tehlikeli yolculuklara giderler.

Dierleri otomobille dolar ya da uak.la kemiklerini krd
racak frsat kollarlar. Onlara yeni hareketler, yeni duyular
gereklidir. Kendi ilerinde deil, insanlar arasnda yaamak
isterler. Tarihten nceki dev mastodont'larn ormanlar otla
mas gibi, onlar da gzleriyle dnyay yerler. En basitleri bu
runlarna ve midelerine mthi yumruklar yemek oyunu oy
narlar; bylelikle gnn olaylar iindedirler ve pek honut
turlar. Savalar, belki de her eyden nce can skntsna kar
bir aredir. Sava istemeye deilse de, kabul etmeye can
atanlarn ou kez kaybedecek daha ok eyi olanlar arasn
da grlmesi de bununla aklanabilir. lm korkusu, isiz,
gsz adamn dncesidir, ne kadar tehlikeli olursa olsun,
telal bir hareket bu korkuyu siler sprr. Sava, lmn
en az ak.la geldii olaylardan biridir. O yzden u paradoks
bir gerektir: nsan yaamn ne kadar doldurmusa, onu
kaybetmekten o kadar az korkar.

62

HIZ
Batda ileyen yeni lokomotiflerden birini grdm. te
kilerden daha uzun, daha yksek, daha yalnd; aletleri saat
gibi dzenli, neredeyse grltszce kouyor; belli ki hibir
ey ziyan edilmiyor ve her ey ayn amaca hizmet edecek bi
imde dnlm; buhar, ateten ald enerjiyi son damla
sna kadar pistonlara devretmeden dar kmyor, hareke
tin kolay, hzn dzenli, basncn sarsntsz olduunu, koca
katarn dakikada iki kilometre hzla kayp gittiini dn
yorum. Ama o koskoca kmrlk de ne ok kmr yakt
n haber vermiyor deil hani.
te bir yn bilgi, bir yn plan, bir yn deneyim, bir
yn eki ve trp darbesi. Btn bunlar niin? Paris'le
Havre arasndaki yolculuktan belki on be dakika kazan
mak iin. Peki, mutlu yolcular bunca pahalya edindikleri o
on be dakikay ne yapacaklar? Birou, rhtmda saatin gel
mesini bekleyerek harcayacak; bir ksm kahvede bir eyrek
saat fazla kalarak gazetelerini ilan sayfalarna kadar okuya
cak. KAr neresinde bu iin? KArl kan kim?
Asl garibi u ki, tren biraz daha yava gitse can skla
cak olan yolcu, hareketten nce ya da vartan sonra bir ey
rek saatini, bu trenin tekilerden on be dakika nce geldii
ni anlatmaya harcayacak. Hepimiz her gn bu tr szler sar
fedip hayaller kurarak en az on be dakikamz harcamaz
myz? Bu sreyi vagonda kaybetsek n e kar?
nsan hibir yerde trendeki kadar rahat edemez; eks
preslerden sz ediyorum. Evdeki koltuumuzdan daha ra
hata otururuz. Geni p encerelerin nnden nehirler, vadi
ler, tepeler, kasabalar ve ehirler geer, gzlerimiz tepe ya
macndaki yollan, bu yollardaki arabalar, nehirlerdeki mav-

63

na katarlarn izler; lkenin btn zenginlikleri gzlerimiz

nne serilir. Bazen buday ve avdar tarlalar, bazen pan
car tarlalar ve bir eker fabrikas; sonra gzel ormanlar,
sonra ayrlar, srlar, atlar ... Yol amak iin yarlm tepe
lerde kat kat toprak tabakalar gze arpar. te size kusur
suz bir corafya albm, zahmetsizce oturup yapraklarn
kartrrsnz, hem yle bir albm ki, mevsimlere ve zama
na gre her gn deiir. Tepeler ardnda frtna bulutlarnn
topland ve saman arabalarnn yollar boyunca aceleyle git
tikleri grlr; baka bir gn oraklar yldzl bir toz bulutu
iinde alrlar, gn ein altnda hava titreir. Byle bir man

zara nerede bulunur?

Ama yolcu, gazetesin i okur, kt resimlere ilgi gster
meye alr, saatini karr, esner, bavulunu ap kapar. s
tasyona gelir gelmez bir araba arr, evinde yangn km
gibi koar. Akam onu tiyatroda bulursunuz; boyal mukav
vadan aalara, yalanc evlere, yalanc bir an kulesine hay
ran olur; yalanc oraklar kulaklarn patlatr; ve iinde ka
pal bulunduu o kutu gibi yerden, incinmi bacaklarn
ovutururken; "Oraklarn arks falsolu ama, dekor fena
deil!" diye dnr.

64

KUMAR
Biri demi ki: ''Tek bana yaayan ve karlayamayaca
hibir gereksinimi, hibir kaygs olmayan adama acrm,
bir para hastalanmya ya da yalanmaya grsn, hali ya
mandr; nk kendini dnmeye ok zaman olacaktr.
Hep kaygl, borlarndan kurtulmay bir trl baaramayan
bir aile bakan, grne karn ok daha mutludur, nk
midesinin iyi hazmedip etmedii ile ilgilenmeye zaman yok
tur." te ufak tefek borlar olmak ya da varsa teselli bul
mak iin bir neden! ..
nsanlara orta halli, sakin ve gvenli bir yaam neren
ler, buna katlanmak iin ok makul olmak gerektiini syle
meyi ihmal ederler. Servet ve mevkiyi kk grmek kolay
itir; asl g olan, bunlar kk grdkten sonra can skn
t sndan patlamamaktr. htirasl adam srekli kendisine e
siz bir m u t l ul u k sa l ayacan sand bir ama peinde ko
a r; ama asl mu t lu l u u megul olmakta bulur; bir hayal kr
lndan yurei yansa hile, ansszlndan da mutluluk du
yar.
Kumar hrs, bu serven gereksinimini, olduu gibi, rl
plak gzlerimizin nne serer; nk kumarbaz hibir za
man kendini gvencede saymaz, onu asl ilgilendiren de gali
ba budur. Onun iindir ki, gerek kumarbaz, dikkatin, tedbi
rin, ustaln ansa olduka yardm dokunan oyun trlerini
sevmez. Tersine, rnein rulet gibi, srf beklemek ve tehlike
yi gze almaktan ibaret bir kumara baylr. Bunlar isteyerek
davet edilen felaketlerdir; o her an kendi kendine, "Eer is
tersem gelecek elde topu atabilirim." der. Bu, son derece
tehlikeli bir keif yolculuu gibidir; yalnz u farkla ki, insan
istedii anda kendini evinde gvencede bulabilir. ans oyun65

larnn ekicilii de burada deil midir? nk oynamak

iin hibir zorunluluk yoktur, insan can isterse kendini tehli
keye atar. Bu irade gc boa gider.
Kukusuz sava da kumara benzer; savaa neden olan
can skntsdr. Kant da u ki, ii ve kaygs en az olan
adam, en iyi va olur. Zengin ve isiz adam "hayat be
nim iin kolaydr; ben kendimi bu tehlikelere atyorsam, bu
korkun olaslklar kendi dileimle davet ediyorsam, herhal
de bunun kesin bir nedeni, nne geilmez zorunluluu ol
maldr." der. Hi de yle deil. O, yalnzca can sklan bir
adamdr. Sabahtan akama kadar alsayd, daha az skla
cakt. Bylece servetlerin blmndeki eitsizliin zellik
le u sakncas vard3r ki, karnlar doymu birok insan can
skntsna mahkOm eder. Bu yzden onlar da kendilerine
korku ve fkeler yaratarak bunlarla ilgilenirler. Ve bu lks
duygular yoksul insanlarn en ar ykn oluturur.

66

UMUT

Bir yangn beni sigorta zerinde dndrd. te hi

de servet kadar sevilmeyen bir tanra. Ondan korkarlar; is
temeye istemeye kk ikramlarda bulunurlar ona. Bunda
anlalmayacak bir ey yoktur; sigortann yarar ancak fela
ketin ba gstermesinden sonra grlr. Asl iyilik, kuku
suz, evinizin yanmamasdr; ama bu, kollarmzla bacaklar
mzn varl gibi, hi hissetmediimiz srekli bir iyiliktir.
Bu olumsuz mutluluun yannda bu uurda harcanan para
boa gitmi saylr. Ancak byk tccarlar, her ey gib si
gorta primlerini de zntsz derler; ama gnn sonunda
kar m zarar m ettiklerini bilmeyen o ticaret kodamanlar
na acrm; onlar asl bir sr memurlarna emretmekten
zevk duyarlar. Umutlar byk, olanaklar kk olan sigor
tay sevemezler. flasa kar kendini sigorta ettiren bir tcca
r gznzn nne getirebilir misiniz?
Parlak Urlaryla ortak bir fon kursalar, bu pek kolay
bir i olurdu. Bylece ortak ticarethaneler, byk karlar sa
lamasalar da, hep birlikte rahat rahat i grrlerdi; ortak
tccarlar, belli bir maa ve emeklilik hakk olan memurlara
,

benzerlerdi; isterlerse bir doktor, bir operatr, bir iyerinde

sigortal olurlar; hatta bir balay yolculuuyla bir dizi elen
ce yolculuklarn da sigortaya dahil edebilirlerdi. Bu ok
akllca bir hareket olurdu; varsaym olarak da kusursuz g
rnyor. Ama unutmamal ki, maddi yaam byle tam anla
myla gvence altna alnd m, mutluluktan da ortada eser
kalmaz. Kendi olanaklaryla i yapmayan kii iin can sknt
s kanlmazdr.
Eskilerin kr talih adn verdikleri piyango ok daha faz.

la sevilir. Burada ek umutlar vardr, karlnda ise yalnz

67

kazanamamak korkusu, ki o da nemli bir ey deildir. Her

eyi sigorta eden bir iyeri dnn, kapsna: "Buraya giren
ler, umudu darda brakn" diye yazmak gerekir. Btn
umut tccarlar daha ok rabet grrler.
Kumar hrsn dnn. Kumarc, kendi istedii ve ya
ratt bir ansla savam halindedir. Kumarn tehlikelerine
kar bedava bir sigorta vardr; oynamamak yeter. Ama bo
zamanlar olanlarn hemen hepsi katlara ve zarlara koar
lar, ayrlmaz iki kz karde olan umutla korkuya bir arada
hayran olurlar. nsan, belki de iyi oynamaktan ok, salt talih
nedeniyle kazanmaktan daha ok gurur duyar. Kutlamak da
bunu ifade eder; nk kutlamak demek, yetenei deil, ba
ary vmek demektir. Tanrlarn baz kimselere zel bir ya
knlk gstermesi dncesi, tanrlardan sonra da yaamak
tadr. nsan byle yaratlm olmasayd, insanlar arasnda
adaletli bir eitlik kurulmu olurdu, nk bu, g bir ey de
ildir. Ama insan g olmayan eyi sevmez. Sezar, herkesin
hrs ve tamah sayesinde hkm srer; o bizim ta giymi
umudumuzdur.

68

KADERN YARATMAK
Koucular, futbolcular, boksrler ne zahmetlere katla
nrlar! nsanlarn zevk peinde kotuu sylenir; ama bu ke
sin deildir; galiba zahmeti seviyor ve onu aryorlar. Yal
Diogenes derdi ki: "En iyi ey, zahmettir". yi ama, onlar o
zahmetten zevk duyuyorlar, diyeceksiniz; fakat bu szckler
stnde oynamak demektir; zevk deil, mutluluk dememiz
gerekirdi; bunlar, birbirinden ok farkl eylerdir, klelikle
zgrlk kada,r farkl eyler.
nsan olup bitenlere katlanmak deil, bir eyler yapmak
ister. Bunca zahmete giren insanlar herhalde zorla yaptr
lan ii sevmezler; zorla yaptrlan ii kimse sevmez; kendili
inden gelen skntlar kimse sevmez; kimse zorunlua bo
yun emekten holanmaz. Ama kendimi kendi isteimle
zahmete soktuum zaman memnun olurum. Ben u satrlar
yazyorum: Y a a m n kalemiyle kazanan bir yazar, kalkp,
"Amma da zahmete girmi!" d iyece k; ama kimse beni bu ie
zorlamyor; kendi arzumla giritiim bu i benim iin bir
zevk, daha dorusu bir mutluluk. Boksr, biri gelip oturdu
u yerde kendisini yumruklasa bundan holanmaz, ama ken
di isteiyle katland yumruklardan holanr. Kendi arzu
muzla giritiimiz bu mcadelede g kazanlan bir zafer ka
dar hoa giden ne vardr? Asln ararsanz biz asl kudreti se
veriz. Herakles, arayp bulduu ve yere serdii canavarlar
sayesinde gcn kendi kendine kantlyordu. Ama ak
olunca kendi kleliini ve zevkin gcn anlad, btn insan
lar byledir; onun iin zevk onlara hzn verir.
Cimri adam, kendini birok zevkten yoksun . brakr, il
kin zevklere yenilmedii iin, sonra da gcn artrd iin
bundan byk mutluluk duyar; ama bu mutluluu kendine
69

borlu olmay ister. Miras yiyerek zengin olan adam cimri

ise, kederli bir cimridir; nk her mutluluk, aslnda iirdir;
iirse hareket demektir; gkten den bir mutluluk sevil
mez, insan kendi emeiyle yaratmak ister. ocuk bizim bah
emizi beenmez de gider bir yn kum ve bir yn saman
la kendisine bir bahe yapar. Koleksiyonunu kendi eliyle
yapmam bir koleksiyoncu dnebilir misiniz?
Savata en hoa giden taraf, yle sanyorum ki, arzu
muzla savamamzdr. Her silahl adamn apak bir zgrl
vardr; adamlar zorla savatrmak isteyen bir komutan
lk dnlebilir mi? nsanlar zgrlklerini hissettiler mi,
yeni bir yaam balar ve ondan zevk duyarlar. lm korku
su her zaman mevcuttur, lm bekler ve sonunda lrz.
Ama lme kar giden ve onunla boy len adam kendi
ni ondan gl hisseder. Herkes bilir ki, askerler iin lme
gitmek, onu olduklar yerde beklemekten kolay gelir; insan
lar kendi elleriyle yarattklar sonucu, talihin getirdii sonu
tan daha ok sever. Savata yle bir iir vardr ki, insan d
manna artk kin bile duymaz. Sava ve btn kt alkan
lklar aklayan ey, o zgrlk sarholuudur. Kolera salg
n, katlanlan bir felakettir; savasa, tpk kumar gibi icat edi
lir. Onun iin, bana yle geliyor ki, tedbirli olmak, bar iin
yeterli bir gvence deildir; insanlar ancak adalet sevgisi y
znden bara katlanrlar; adalet g yaratan bir ey, bir
kprden ya da bir tnelden daha g yaratlan bir eser ol
duu iindir ki, bar var olacaktr, yalnz bunun iin.

70

 ADAMLARI
Bir polis mdr bence en mutlu adamdr. Neden?
nk devaml bir alma halindedir, hep de yeni ve bek
lenmedik koullar altnda alr; bazen yangna , bazen su
basknna; bazen toprak kaymasna, bazen kamyon kazas
na; ou kez amura, toza, hastalklara, yoksullua ve niha
yet zaman zaman fkeye, bazen de cokunlua kar dire
nir. Bylece yaantsnn her annda bu adam belli hareket
ler isteyen belli bir dava karsnda kalr. Demek ki, genel
kurallara bal deildir; krtasiyeye boulmaz; idari raporlar
biiminde eletiriler ve teselliler kaleme almaz. Btn bunla
r krtasiyecilere brakr. O, kavray ve mutluluk nehri s
tnde ty gibi yzer.
Kumar oyunlarnn srr da buradadr. Bri oynamak, ya
m , kavraytan ie doru aktmak demektir. Futbol oyu
nu hunu fazlasyla salar. nceden tahmin edilemeyecek ye
karsnda, hemen hir hareket tasarlamak ve onu
hemen yapmak; ite hu, insan yaamn mkemmel doldu

ni bir veri

ran bir eydir. O zaman ne arzu edebilirsiniz? Neden korka

bilirsiniz? Zaman pimanla meydan vermez. Bir hrszn,
bir haydutun i yaam nasldr, diye dnrz ou za
man. Bana kalrsa, i yaam yoktur. Ya hep tetiktedir, ya
uyku halinde. Elleriyle ayaklarnn nnde btn tahmin g
c ayaktadr. Onun iin cezaya arplmak dncesine de,
baka dncelere de zaman yoktur. Bu kr ve sar maki
ne korkun bir eydir. Ama her insanda i bilinci susturur;
bu dncesiz sertlik, oduncunun balta darbelerinde hissedi

lir; devlet adamnn hareketlerinde daha az hissedilir ama o

hareketlerin sonularnda grlr. nsan balta kadar sert

ve hissiz grnce aarz, ama, bu insamn kendisine de ac-

71

madn dnrsek, bu abamz azalr. G, acmay bil

mez, kendine bile acmaz.
Neden savalr? nk savaan insanlar hareket iinde
bozulmulardr. Hareket edince, tramvay arabasnn klar
hafifledii gibi, onlarn da dnceleri yavalar. O yzden i
ve hareketin korkun bir gc vardr; o i lambamz snd
rr. Bylece de bir sr baya hislerimiz, dnceyle besle
nen hzn; hayattan tiksinme ya da entrika, ikiyzllk, kin
ya da romantik ak ya da ruh sapknlklar gibi hislerimiz
birlikte sner. Polis mdr suya ya da yangna kar nasl
savarsa, ayaklanmaya kar da yle savar. Ayaklanan
adam da lambasn sndrmtr. Vahi bir karanlk. O yz
dendir ki, bir zamanlar ikenceler yaplm, mahkClmlar tah
ta sralar stnde lnceye dek krek ekmilerdir; baka
insanlar da onlar krbalamtr. Krbalayanlar krbalarn
dan baka bir ey dnmezlerdi. Herhangi bir vahet hali,
bir kez yerleti mi, devam edebilir. Bir polis mdr, en
mutlu adamdr; insanlarn en yararls olduunu savunmaya
cam. sizlik, btn ahlakszlklarn anasdr ama, btn er
demleri de o dourur.

72

DOGENES
nsan ancak istemek ve yaratmaktan mutlu olur. Bu du
rum, kat oyunlarnda aka grlr; yzlere baknca an
larsnz ki, her oyuncu dnp karar verme gcn seyret
mektedir; ans oyunlarnda bile oyuna girip girmemek bt
nyle oyuncunun elinde olan bir gtr; bazen tehlike ne ka
dar byk olursa olsun cesaret edip girer; bazen de umut ne
kadar byk olursa olsun, kendine hakim olur, girmez; fer
man onundur. Basbaya ilerde mnasebetsiz birer akl ho
cas olan arzu ve korku, burada ie karmazlar, nk in
san herhangi bir tahminde bulunacak durumda deildir.
Btn meslekler, hkmedebildiiniz lde hoa gider,
emir altna girdiiniz lde sevilmezler. Tramvay vatman,
otobs ofrnden daha az mutludur. Tek bana ve keyfin
ce avlanmak ok zevkli bir itir, nk avc plann kendisi
yapar, ona uyar ya da istedii gibi deitirir; kimseye verile
cek hesab yoktur. Oysa bir mezbahada emirle hayvan bo
azlayan kii iin ldrmek zevk deildir. nsann zevk pe
inde kotuunu ve zahmetten kandn syleyenler yanl
yorlar. nsan, hazr zevkten usanr ve kuatlm zevkten ho
lanr. Ama her eyden fazla urap didinmeyi ve kuatmay
sever. Zahmetli almay, almasz zevke tercih eder. Pa
radoksu Diogenes, asl hoa gidenin ekilen zahmet olduu
nu sylerdi. nsann isteiyle setii zahmeti kastediyordu;
nk bakasnn zorlad zahmeti kimse sevmez.
Dac kendi gcn ortaya koyar ve kendi kendine ka
ntlar. Bu yksek haz, karl manzaray aydnlatr. Ama nl
bir tepeye bir elektrikli trenle kan adam, orada ayn gne
i bulamaz. Onun iin zevklerin grn bakmndan aldat
c olduu dorudur; bizi iki trl aldatrlar; hazr zevk bize
73

asla beklediimizi vermez. oysa i grme zevki. tersine, her

zaman umduumuzdan fazlasn verir. Atlet, vaat edilen
dl kazanmak iin aba harcar, ama gsterdii ilerleme
ve glkleri yenmekle kendine bal olan bir baka dl ka
zanm olur. Tembel adam bunu asla dnemez; nk o
yalnz zahmeti ve teki dl grr; her ikisini iyice tarttk
tan sonra zahmeti gze alamaz. Oysa atlet, dnya idman
nn evkiyle hemen ayaa frlam, kendi irade ve gcnn
zevkini tatmaya balamtr. Ksacas, hoa giden yalnz al
maktr. Tembel adam bunu bilmez ve bilemez. itmi olsa
bile inanmaz. Bu nedenle zevklerin hesaplanmas insan ya
nltr. Can sknts abucak yetiir. nsan bir kere skld m,
flce hemen damlar. Bununla birlikte kle olann sknts
bana efendi olann skntsndan daha elverili grnr; n
k i ne kadar monoton olursa olsun, her zaman biraz hk
metme ve yaratma alan bulunur; oysa hazlar btnyle ha
zr olan daha huysuz olur.

74

BENCL
Bizim Bat dinlerimizin hatalarndan biri. Auguste Com
te'un da iaret ettii gibi, insann tanr yardm olmadka
srekli aresiz bir biimde bencil olduunu ileri srmesidir.
Bu dnce mutlulua varncaya dek her eyi rndan
karmtr. Bu nedenle en aydn insanlar arasnda bile hayli
yaylm bir kanya gre, kendini feda eden adam da yine
zevkini dnmektedir. "Biri sava sever, teki adaleti. ben
de arab severim. Anarist bile dincidir; ayaklanma kendi
ni hor grmeyi karlar; hepsi ayn kapya kar.
Gerekte, insann zevkten ok hareketi. ii sevdiine
dikkat edilmeliydi. genlerin oyunlar da bunu kantlar. n
k bir futbol ma nedir? Bir sr itiip kakma; yumruk
la:-, tekmeler, vcutta bir sr rkler ve kompreslerden
baka? Ama btn bunlar iddetle arzulanr. Dncesi bile
insa n coturur; ayaklar komaya can atar. Sava da kusur
suz bir oyundur ve ondu vahetten ok yce gnlllk gr
lr. nk savata asl irkin olan yan, onu hazrlayan kle
likle, izleyen kleliktir. Sava larn ktl udur ki, en

mert ve iyi olanlar lr, becerikli olanlarsa, adalete kar h

kmlerini yrtr.
Bencil adam, srekli alay eder, nk asl duygular
zevk ve zahmetler gibi hesabi klmaya kalkr. "Sizler, an
ve hrete bunca dkn olanlar ne budala insanlarsnz!"
der Pascal. Katolik deha Pascal'n u dncesi ancak gre
ce bir derinlie sahiptir; "Bakalarnn szn etmesi kou
luyla biz canmz seve seve veririz." Ayn adam, biri verse al
mayaca tavan avlamak iin bunca zahmete katlanan avc
ile alay etmitir. Dinle ilgili pein yarglar ylesine gl ol
mal ki, ii, zevkten ok, dzenli ii btn teki ilerden ok
75

ve adalet urunda didinmeyi her eyden ok sevdiimizi in

sanlarn gznden karm. Bu almalar kukusuz insana
byk zevk verir; ama almann amacnn zevk olduunu
sanmak hatadr; nk zevk ie baldr. Akn verdii zevk,
bize zevk akn unutturur. Kpeklerin ve atlarn tanrs bu
ademolu, ite byle yaratlmtr.
Bencil adamsa, bir mantk hatas yznden, kaderinden
sapar. Ancak tadlacak bir zevk grd zaman parman
uzatmaya raz olur; ama bu hesapta gerek zevkler hep unu
tulmutur, nk gerek zevkler zahmetsiz tadlmaz. Bu ne
denle yallk hesaplarnda aclar daha ok gz nnde tutu
lur; korku her zaman iin umuttan gldr. Bencil adamsa
hastalk, yallk ve lm nne geilmez eyler olarak d
nr. Onun dt umutsuzluk kendisini iyi anlamadn
kantlar.

76

KRAL SIKILIYOR
Yaarken biraz glk ekmek ve dmdz bir yol izle
mek hayrldr. Arzu etmekten baka yapacak ileri olmayan
krallara acrm; ve tanrlar (eer hal! tanr kalmsa), biraz
sinirli olmallar. Dediklerine baklrsa, bir zamanlar tanr
lar, yolcularn klna girerek lmllerin kaplarn alar
larm. Kukusuz onlar, al, susuzluu, ak hissetmekte
biraz mutluluk buluyorlardr. Ama glerini anmsayacak ol
salar, btn hunlarn birer oyundan ibaret olduunu, canlar
istese, zaman ve mesafeyi ortadan kaldrarak arzularn sn
drebileceklerini bilirlerdi. Herhalde uras kesin olmal ki,
canlar sklyordu. O zamandan beri kendilerini ya asm ya
da suya atm olmalar gerekir. Ya da bir keyif uykusuna yat
m olmallar. Mutlu olmak iin birtakm kayglara, birta
kn tutkulara, bizi kendimize uyandracak bir ine ucuna ge
reksinim vardr.
nsann elle tutulur nimetlerinden ok, hunlarn hayaliy
le mutlulua eritii bir gerektir. nk gerek nimetlere
kavuunca, insan her iin bitmi olduunu sanarak koacak
yerde oturur. ki trl servet vardr: Adam olduu yerde
oturtan servet can skar. Hoa gideni, tasarlara ve alma
lara gereksinim gsterenidir. Bir kylnn arzulad tarlay
ele geirmesi, bu trden bir servettir; nk houmuza gi
den kudrettir, rahat halindeki g deil, faaliyet halindeki
g! Ona hazr mutluluklar getirin, bir hasta gibi ban evi
rir. Hem algy dinlemektense, almay tercih etmeyen var
mdr? G olan hoa gider... Ne zaman yolumuzda bir en
gelle karlasak, bu kanmz kamlar, abamz artrr. Hi
zahmetsizce kazanlacak olsa, bir olimpiyat madalyasna
kim deer verirdi? Kimse.. . Kaybetmek tehlikesi olmasa

77

kim kumar oynard? te size saray adamlaryla oynayan ya

l bir kral; kaybettii zaman kzar, tekiler de bunu bilirler.
Saray adamlar oyun oynamasn iyi rendikleri zamandan
beri kral hi kaybetmez olmutur. Onun iin de oynamay
can ekmez artk. Kalkar, ata biner, ava gider; ama bu bir
kral avdr, avlanan hayvan avcnn ayaklarna attlr; da ke
ileri de dalkavuktur.
Birok kral tandm. Bunlar kk bir kralln kk
krallaryd. Aileleri arasnda kraldlar; sevilir, nazlanr, trl
zenlerle stlerine titrenirdi. Bir eyi arzu etmeye zaman
bulamazlard. Dikkatli gzler dncelerini okurdu. Ama, i
te bu kk Jpiter'ler de yldrmlarn atmak isterler; ken
dilerine engeller yaratrlard. Kaprisli arzular yaratan bir k
gnei gibi deiir, mutlaka bir ey istemeye bakar, can s
kntsndan tuhafla derlerdi. Tanrlar (eer can sknt
sndan lm deillerse) sizi byle yaban bir kral olmaktan
korusun.

78

MUTLU

FI'LER

almak hem en iyi, hem en kt eydir; zgrse en iyi

eydir, kle olarak almak ise berbattr. Ben zgr al
mak diye, alann kendi bilgi ve deneyimine gre yapt
ie diyorum; bir marangozun kap yapmas gibi... Ama, kap
y kendi gereksinimi iin yapyorsa i deiir, o zaman dene
me sryor demektir. Tahtann zamanla ne sonu verecei
ni grr, tahmin ettii bir atlamann doru ktn gre
rek honut olur. Ancak, ii yapmadmz zaman bamza
bela olacak tiryakilikler yaratan akl ve zeka unsurunu unut
mayalm. Bir adam, almasnn eserini gzleriyle grr ve
karan greni olmadan iini devam ettirirse, mutludur.
zerinde yolculuk yapacamz gemiyi kendi elimizle yap
mak daha byk bir mutluluktur. Bazen kenar semtlerde
hir iinin ho zamanlarnda eline geirebildii malzemeyle
yava yava hir ev yapt grlr. Bir saray insana bunun
kadar mutluluk veremez. Kraln duyduu en byk zevk de,
kendi planna gre saray yaptrmaktr. Kapsnn tokman
da kendi ekicinin izini bulan adam ne kadar mutludur!
Zahmet zevki yaratr. Emirle yaplan kolay bir itense, ken
di keyfince yaratp yanld bir i grmeyi tercih etmeyen
yoktur. in en kts, efin gelip kart ve durdurduu i
tir. En mutsuz insan, evin her iine koulan hizmetidir. Bu
la brak, yerleri sil, derler. Ama ilerinde enerjik olanlar,
ilerine hakim olarak yine mutlu olmann yolunu bulurlar.
nsann kendi tarlasn ekmesi kouluyla, tarm onun
iin ilerin en zevklisidir. Hayal gc, srekli, almaktan
sonularna, balanm iten bitmi ie gidip gelir. Kazan
dncesi bile ikinci derecede kalr, insan kendi emeinin
rnleriyle sslenmi topraktan ylesine bir haz duyar. Ken79

di elimizle yere dktmz akllar zerinde arabamz y

rtmekten byk bir zevk mi olur? Hep ayn toprak zerin
de alacamzdan emin olmak bir nimettir. Onun iin top
raa bal kle, teki klelerden daha az kledir. nsan ii
nin hakimi olmak ve ilerisinden emin bulunmak kouluyla,
uakla bile katlanr. Bu kurallara uymak kouluyla, baka
larnn emeiyle geinmek bile kolaydr. Yalnzca efendi ola
nn can sklr. Kumara, hafif kadnlara dadanmas bu yz
dendir. Toplum dzenini bozan, her zaman can sknts ve
onun neden olduu lgnlklardr.
Bugnn insanlar, eski Gotlardan, Franklardan, Al
manlardan ve daha baka korkun talanclardan pek farkl
deildir. Btn sorun, canlarnn sklmamasdr. Kendi ira
deleriyle sabahtan akama kadar alrlarsa hi sklmazlar.
Tarm ii can skntsn olabildiince giderir. Ama, seri ha
linde i karan fabrikalar iin durum byle deildir. Ends
tri ile tarm birbirine badatrmak gerek. Fabrikalar kyle
re dalmal. Her iinin kendi eliyle iledii bir para topra
olmal. Demiryolu makassnn; yol kenarlarnda kald
rmlar arasnda biten otlarn inatlyla yeeren kck
bahesi bu tr bir deneme deil midir?
,

80

ALIMAK
"ller Evinden Anlar"da Dostoyevski, bize doal du
rumlaryla krek mahkumlarn tanmlar. Deyim yerindey
se, btn lks ikiyzllkler bir kenara braklmtr. Zorun
lu baz ikiyzllkler kalm olsa bile, insan ruhunun derin
likleri bazen rlplak meydana karlmaldr.
Mahkfmlar alr, ou kez almalar olduka gerek
siz eylerdir. rnein odunun hemen hemen bedava olduu
bir lkede, odun yapmak iin eski bir gemiyi paralarlar.
Onlar da bilirler bu iin gereksizliini onun iin btn gn,
bir ey ummadan alrken tembel, hznl ve beceriksiz
dirler. Ama o gn iin kendilerine belli bir i, ar ve g bir
i verilecek olsa, hemen becerikli, usta ve neeli olurlar. Ve
rilen i, rnein kar kremek gibi gerekten yararl bir ey
se, neel er i iki kat olur. Ama o yorumsuz. doru bir tanmla
mayla dolu artc sayfalar okunmaldr. Bu sayfalar, dola
ysyla deil, dorudan t>ir zevktir; rnein belli bir ii hzla
ve neeyle yaparlar, iin sonunda dinleneceklerdir, gnn
sonunda yarm saat kazanl kat>ilecekleri dncesi onla
r harekete geirir ve hep birlikte acele ederler; ama bir kez
bu sorunu dndkten sonra asl holarna giden, sorunun
kendisidir. Yaratmak, gerekletirmek, istemek ve sonra
yapmak zevki, o kazanacaklar yarm saatin verecei zevk
ten daha byktr. nk o yarm saat, sonuta bir hapis
hayat olacaktr. Onu yeliyorlarsa, srf o heyecanla yaptkla
r iin ansna yeliyorlardr. Birlikte yaplan g ama ser
best bir i, rnein futbol gibi, insana kukusuz en byk
zevki salar.
yle pedagoglar vardr ki, her an megul grnmek iste
yerek ocuklar yaam boyu tembel yaparlar. ocuk bu ne81

denle yava almaya, yani kt almaya alr. Sonunda

alma, korkun bir yorgunluk halini alr. Oysa alma ile
yorgunluu birbirinden ayrrsanz, her ikisi de hoa gider.
Yorucu iler, srf yrmek ve hava almak iin yaptmz ge
zintilere benzer. nsan btn yol boyunca yorgundur. Eve
dnnce yorgunluktan eser kalmaz. Oysa en g ite bile in
san kendini hafif ve yorulmam hisseder, sonra i bitince
bir geveme, ardndan da rahat bir uyku gelir.

82

YAPITLAR
Balanm bir i, onu gerektiren nedenlerden ok daha
anlamldr. birlii yapmak iin bir sr, hem de ok gl
nedenler vardr. Bir yaam boyu bunlar zihnimizde evirir
evirir de, yine bir i iin el ele vermeye bir trl karar vere
meyiz. Ama temeli atlm bir kooperatif, ortaklar bulmak
ta gecikmez. Her ite bir kez temel atld m, devam etmek
iin nedenler yaratlm demektir. nk yapt ite kendi
iradesinin izlerini bulan kii ok mutlu olur.
nsanlarn srekli kar peinde kotuklar sylenir;
ama mantkl bir ama karsnda tembel tembel durduklar
n gryorum. Hayalleri henz giriilmemi bir yaptla ilgile
necek kadar gl deildir. Onun iindir ki, nmzde be
endiimiz, fakat bir trl giriemedigimiz bir sr iyi ey
ler vardr. Hayalimizin iimizde yaratt bu hareketin mey
ve vereceini sanarak aldanrz. Bu kmldanmalar hep hal
de kalr. Tasarlarm hep gelecekte. Onun iin tembel adam,
her zaman: "Yapacam," der. Oysa "yapyorum" demesi ge
rekir. nk gelecei douran itir. Geleceimizi hayalimiz
le tahmin edemeyiz, nk iin nmze at gelecek, ha
yalimizde bulduumuz gelecekten ok bakadr ve her za
man daha gzeldir; ama kimse buna ihtimal vermez. Hayal
ciler, tasarlarnn, bakalarnn yapt ilerden daha gzel
olduunu syleyip dururlar.
Bir de u alan ve mutlu olan insanlara bakn; hepsi
de balanm bir iin peindedirler. Bu i gelien bir bakkal
dWn ya da bir pul koleksiyonudur. Bir kez balandktan
sonra herkes bilir ki, gereksiz i yoktur. Bir nak ii, ilk ba
langta hi hoa gitmez. Ama ilerledike gitgide artan bir
gle arzumuzu kamlar. Bu nedenle, asl erdem inanmak83

tr; ummak ikinci derecede kalr. e hi umutsuz balama

maldr. Umut, ilerleme ve genilemeden doar. Gerek ta
sarlar ancak balanm bir i zerinde boy atabilir. Michel
Angelo'nun, yapt btn resimlere, kafasnda biimlendir
dikten sonra baladn hi sanmyorum. nk zorunlu ka
lnca: "Bu benim iim deil kL" demiti. Ama, ite ie koyul
du, resimler ortaya kt. Resim yapmak da budur; yani yap
t ii kefetmektir.
"Mutluluk bizden bir glge gibi kaar," deriz. Hayali bir
mutlulua hibir zaman kavuamadmz dorudur. Yarat
ma mutluluu hayali deildir ve hayal edilemez. O yalnzca
madde halinde vcut bulur. Onu zihnimizde tasarlayamayz.
Yazarlar ok iyi bilirler ki, gzel konu diye bir ey yoktur.
Hatta diyeceim ki, gzel konudan saknmak gerekir. He
men kollar svayp ie girimelidir. Bu da, umudu bir yana
brakp insanca ie sarlmak demektir. Yapmak iin ykmak
demektir. Romanla onu esinlendirmi olan gerek olay ara
sndaki artc fark da bundan ileri gelir. Ressam, modelin
glmsemesine kaptrr kendini.

84

UZAA BAKMAK
Melankolik kiilere bir tek szm var: "Uzaa bakn!"
Melankoliye tutulan, ou kez fazla okuyan kiidir. nsan g
z bu ksa uzaklk iin yaratlmamtr; uzaklara bakarak
dinlenir. Yldzlar ya da deniz ufkunu seyrettiiniz zaman
gznz rahatlar. Gz rahatlaynca kafa serbesttir, yry
caha kararldr. Damarlarmza varncaya dek, vcudumuz
da her ey gever ve hafifler. Ama iradeni kullanarak zih
nen bu sonuca varmaya kalkma! raden her eyi altst
eder ve sonunda seni boar. Kendini dnme, uzaa bak!
Melankolinin bir hastalk olduu kukusuz. Doktor ba
zen bunun nedenini bulup aresini gsterebilir. Fakat bu a
re dikkatimizi vcudumuza evirir ve rejim yapma derdi, ila-.
cn etkisini yok eder. Bu nedenle, doktor akllsyla, seni flo
zofa gnderir. Ama filozofa gittiinde ne bulursun? ok
okuyun, hir miyop gibi dnen ve senden daha dertli olan
bir adam.

Devletin tp okulu gibi, b i r de bilgisizlik okulu amas

gerekirdi. Nasl m'! evremizi izlemekten ibaret gerek bili
mi, dnya kadar geni iiri reterek. Uzun ufuklarda dinle
nen gzlerimizin mekanizmas bize byk bir gerei re
tir. Dncenin vcudu serbest brakmas ve doaya iade et
mesi gerekir. nsanlk kaderimizle vcudumuzun grevleri
arasnda byk bir yaknlk vardr. Hayvan, evresindeki
eyler kendisini rahat braknca yatp uyur. nsan ise d
nr. Eer hayvanca dnyorsa, yand demektir. Dertleri
ni ve gereksinimlerini katmerletirmekten, kukular ve
umutlarla kendi kendini yemekten baka bir ey yapmaz.
Vcut da hayalin faaliyetine gre gerginleir; kvranr, atlr,
kendini tutar. Hep evresindeki insanlardan ve eylerden
85

kuku duyar, etrafn gzetler. Bu durumdan kurtulmak iste

yince de kitaplara koar, gzlerine ok yakn olan, hislerine
ok yakn olan bu kapal evrene ... Dnce, kendine bir ha
pisane yaratr, vcut bundan strap duyar. Tutkulu adam,
sylevlerini zihninde bin kez yineler, &k yalvarlarn bin
kez tazeler. Oysa vcudun salam olmas iin zihnin gezinip
seyretmesi gerekir.
Agzl, geveze, sabrsz olmamas, bizi kitaplardan e
virip gzlerimizi ufuklara kadar uzatmas kouluyla bilim bi
ze bunu retir. Bilgi, gzlem ve yolculuktan gelmelidir. G
znle grdn bir ey, gerek oranlarn kefettirerek seni
bir baka eye, bin bir baka eye gtrr ve bu kasrga d
nceni rzgarlara, bulutlara, yldzlara kadar ulatrr. Ger
ek bilgi gzlerimizin dibine kadar gelmez. nk bilmek
demek, en kk eyin btne ne ekilde bal olduunu an
lamak demektir. Hibir eyin nedeni kendinde deildir. By
lece gerek hareket bizi kendimizden uzaklatrr. Bu da
gzler kadar zihin sal iin de yararldr. Bylece dn
cen kendi alan olan evrende dinlenecek ve yine her eye
bal olan vcudunun yaayna uyum gsterecektir. Hristi
yan, "Benim vatanm gklerdir" derken, bir gerei syledi
inin farknda deildi. Uzaa bak!

86

YOLCULUK
u tatil aylarnda, her taraf, herhalde az zamanda ok
ey grmeye aba gstererek oradan oraya koan insanlarla
dolu. Eer bu koumay salt grdklerinden sz etmek iin
yapyorlarsa, ok iyi. nk bir sr yer ad saymak iyidir.
Zaman ldrr. Ama kendileri iin, gerekten bir eyler gr
mek iin geziyorlarsa aklm ermez. Gider ayak grdmz
eyler hep birbirine benzerler. Bir alayann baka ala
yanlardan pek fark yoktur. Bylece dnyay acele dolaan
adam, iini bitirdii zaman, anlar bakmndan balangtan
daha zengin deildir.
Grlen eylerin asl zenginlii ayrntlardadr. Gr
mek, ayrntlan dolamak, her birinin nnde bir sre dur
mak, sonra hepsini btnlkl bir bakla kavramaktr. Bu
ii acele hitirip baka bir ie koarak yeni batan balamay
hklar hecerehilir mi bilmem ama, kendi hesabma be
nim elimden gelmez.
Bir mzeyi yalnz bir kez dolarsanz ya da bir lkeden
turist olarak geerseniz, anlarn birbirine karmas, zihni
nizde izgilerin karmakark, bulank bir manzaradan ba
ka bir ey kalmamas nlenemez.
Benim anlayma gre yolculuk etmek, birka adm
atp durmak, ayn eyin baka bir grnne tekrar bak
mak demektir. ou kez gidip saa sola oturmakla, yzler
ce kilometre yol almaktan fazla ey grm olurum.
alayan alayan dolarsam, grdm hep ayn a
layandr. Ama, kayadan kayaya gidersem, ayn alayan gz
terimin nnde her an baka bir anlam alr. Grlm bir
eye tekrar dnersem, zerimde yeni grlen bir eyden faz.
la etki yapar. Btn sorun, deiik ve zengin bir yer semesi87

ni bilmektir. unu da sylemek gerekir ki, daha iyi grmesi

ni rendiimiz lde geliigzel bir manzara bize tken

mez zevkler verir. Hem, her taraftan ayn yldzl gk grn

mez mi?

88

HANER DANSI
Stoa'clarn nasl bir ruh gcne sahip olduklarn her
kes bilir. Kin, kskanlk, korku, umutsuzluk gibi duygular
inceliyor ve usta bir arabacnn atlar idare etmesi gibi onla
rn dizginlerini smsk ellerinde tutuyorlard.
Houma giden ve ou kez iime yaram olan yargla
malardan biri de gemi ve gelecek hakkndaki dnceler
dir. "Biz ancak duruma katlanmak zorundayz," derler. "Ne
gemi, ne de gelecek bize dert olabilir, nk biri artk
mevcut deildir, teki ise henz mevcut deil."
Ne kadar doru! Durum ve gelecek ancak biz onlar d
ndmz zaman var olurlar; bunlar birer fikirdir, birer
olgu deil. . . Biz, zntlerimizi, kayglarmz yaratmak iin
az m zahmete gireriz? Bir cambaz grmtm. Bir yn
ha neri st ste koyarak korkun bir aa oluturuyor ve bu
nu a l n nn stnde denge halinde tutuyordu. Biz de znt
lerimizle kayglarmz hyle, ihtiyatsz hir sanat gibi birbi
ri stne yarak tarz. Bir dakika yerine bir saat tarz.
Bir saat yerine bir gn, on gn, aylarca, yllarca tarz. Baca
aryan biri, dn de, ok eskiden de ardn, yarn da
aryacan dnr. Btn yaam iin alar. Geri burada
bilgelik fazla bir ey yapamaz; nk insan isteiyle imdiki
ary dindiremez ama, bu yalnzca manevi bir acysa, insan
dn ve yarn dnmekten vazgetii anda bir eyi kal
maz.
Uyuyacak yerde yatanda kvranan ve korkun intikam
lar tasarlayan bu ihanet grm ik, gemii ve gelecei d
nmese kederinden eser kalr m? Bir baarszln can
evinden vurduu u hrsl adam, tekrar yaad bir gemi
ile yoktan var ettii bir gelecekten baka nereden alyor der89

. '?.
dm
Byle kendi kendilerine ikence edenlere demek iste
rim ki: Bugn dn; nce, dakikadan dakikaya devam
eden hayatn dn; her dakika, nceki dakikay kovalyor.
Yaadna gre, demek senin gibi yaamak mmknm.
Ama, gelecekten korkuyorum, diyorsun. Bilmediin bir ey
den sz ediyorsun. Olaylar hibir zaman beklediimiz gibi
kmaz. Bugnk zntne gelince, ok gl olduu iin
azalacandan emin olabilirsin. Her ey deiir, her ey ge
er. Bu dnce az m canmz skmtr, ne olur, bir kere
de bizi teselli etsin.

90

KONUMA SANATi
Bazen yolumuzun stnde gnete snan ve evine do
ru srklenen kadit haline gelmi bir insan grrz. Bitkinli
in son haddine gelmi bu bir aya ukurdan insan, ilkin bi
ze katlanlmaz bir dehet duygusu verir: "Bu insan art ne
diye yaar? Oysa hayat seviyor hala. Baksanza gnete s
nyor, lmek istemiyor." Dncemiz iin g bir yol. Mant
mz ou kez bu noktada aksar, sarslr, yolunu arr.
Bu tr bir manzaraya tank olduktan sonra, ihtiyatl ve
ekingen szlerle doru yolu bulmaya altm srada, gz
lerinde cehennem alevleriyle om azyla tip tip titreyen bir
dostu grdm karmda. At azn, yumdu gzn: "Bu
dnya zaten ktlk dolu," dedi. "Salkl olanlar bile hasta
lk, lm korkusuyla titriyorlar. Olanca gleriyle bunu d
nyor, dehet iinde yayorlar. u hastalara bakn bir:
lm istemeleri gerekmez mi? Ne mnasebet, tam tersine
ondan hucak hucak kayorlar. ektikleri aclara bir de
lm korkusu ekleniyor. Yaam byle bir yk haline gelmi
ken, insan nasl olur da lmden korkar, alacak ey, di
yorsunuz. Ama gryorsunuz ki, insan hem aclardan, hem
de lmden nefret edebiliyor. te hepimizin sonu byle ola
cak."
Syledikleri ona gerein ta kendisi gibi geliyordu. Ben
de istesem onun inandna inanabilirdim. Mutsuz olmak
zor bir ey deildir. G olan, mutlu olmaktr. Ama gtr
diye denemekten de kanacak deiliz ya! Tersine; "btn
gzel eyler g ele geer, n demi atalar.
Sahte bir gereklik yla gzlerimi kamatran bu ce
hennemi om azllktan saknmak iin neden mi yok? Ka
kez kendi kendime aresiz bir felakete uradm syleme91

mi miyimdir? Hem de niin? Kamam ya da yorulmu.

belki de bir buluttan glgelenmi, hadi bilemediniz, sradan
bir dnceden, bir hrs ya da gurur hissi yznden karar
m bir ift kadn gz iin. Bu garip lgnla hepimiz d
mzdr. Bir yl sonra anmsadka, o halimize gleriz.
Gzyalar, yaklaan hkrklar, hazmszlk, kalp ve karn
ars, iddetli hareketler, kaslarn gereksiz kaslmas mant
a kart m, hislerimiz bizi aldatr. Saf olanlar her seferin
de bu tuzaa yeniden derler. Ama biliyorum ki, bu kt
k ok gemeden sner, ben onu derhal sndreceim. Bu
da elimdedir. Fikir yrtmem yeter. Kendi sesimin zerim
deki etkisini yeteri kadar bilirim. Onun iin kendi kendimle
bir traj edi aktr gibi deil de, sakin sakin konuacam.
Hastalkla lmn sradan ve doal eyler olduunu da bili
yorum. Buna kar isyan etmek, sahte ve insanla aykr bir
dncedir. nk doru ve insani bir dnce, insanln
koullarna ve dnyann gidiine uyum salayabilmelidir. f
keyi besleyen ve fkeyle beslenen hu yaknmalara gz ka
pal atlmamak iin hu da yet erli bir nedendir.

92

KAYETLER
Sizin iin dilediim tek ey, her eyin ktye doru gitti
i dncesine kendinizi kaptrmamanzdr. "Bu para hrs,
bu zevk dknl, bu grev tanmazlk, genliin bu ks
tahl, bu grlmemi hrszlk ve cinayetler, hrslarn bu
yzszl, k ortasnda bahar havas getiren u mnase
betsiz mevsim." te insanlarn dnyas kadar eski bir teker
leme; bunlar yalnzca unu ifade eder: "Artk yirmi yamn
salam midesinden ve neesinden eser kalmad bende."
nsann yalnzca duyduklarn ifade etmesinden ibaret
kalsayd, bu azlara da katlanlrd, tpk hastalarn kaderi
ne katlandmz gibi. Ama, szlerin lsz bir gc vardr.
Derdi artrr, geniletir, onu her eyin stne bir manto gibi
rter. Bylece sonu, neden haline gelir. Nasl ki bir ocuk
da kendi eliyle aslan ya da ay klna soktuu kk arka
dandan mthi korkabilirse!
Bir adam, doutan kederli olduu iin evini bir trbe
gibi demeye kalkarsa, elbette ki kederi artar; nk etra
fndaki her ey ona ac ac derdini anmsatr. Dnceleri
miz iin de byledir. Canmz skkn olduu iin btn insan
lar kapkara, dnyann halini berbat grmeye balarsak, bu
dncemiz de bizi ayrca umutsuzlua gtrr; en zeki
adam da ou kez kendini en kolayca aldatandr. nk o
dncelerine mantkl bir eni ve sra vermesini bilir.
Asl kts u ki, bu hastalk bulacdr. Fikir koleras
gibi bir eydir. yle adamlar tanrm ki, nlerinde memurla
rn genellikle eskisinden daha namuslu ve daha alkan ol
duklar sylenemez. Tutkularnn esiri olanlar o kadar doal
bir konuma tarzna, yle dokunakl bir samimiyete sahiptir
ler ki, kar durmak mmkn deildir; bylece szlanmalar
93

bir dogma gibi yerleir ve ok gemeden nezaket kurallar

arasnda yer alr.
Dn bir deme iisi, laf arasnda diyordu ki, "Artk
mevsimler de yolunu ard. K ortasnda olduumuza kim
inanr? Yaz gibi bir ey, ne olduu belli deil." Bunlar, bu
yazn o bunaltc scaklarndan sonra sylyordu, oysa o s
caklar o da herkes gibi hissetmiti. Ama o demeciye g
lenler, kendinize dikkat edin; nk btn olgular bu yln
yaz gibi hatrda kalmaz.
u sonuca varyorum ki, neenin nfuz ve itibar yoktur,
nk gentir. Oysa keder bir tahta oturmutur, ona herkes
sayg gsterir. Onun iin, kedere kar koymak gerek, diyo
rum. Yalnz nee iyi bir ey olduu iin deil, geri bu da ye
terli bir nedendir, ama asl hakszlk etmemek iin. nk
srekli derin anlaml, srekli egemen olan keder bizi haksz
lklara yneltir.

94

ACIMAK
Hayat karartan, dert alayan bir iyilik vardr, adna pi
manlk derler. nsanln bana bela kesilmitir. Veremli sa
ylan zayflam bir adama hassas bir kadnn nasl hitap etti
ine hi dikkat ettiniz mi? Gzlerindeki ya, sesindeki titre
yi, sylenen szler, her ey, hayatndan umut kalmadn
ona aka anmsatr. Ama o hi kzmaz, kendi hastal gibi
bakalarnn merhametine de katlanr. Srekli byle olagel
mitir. Herkes onun kederine daha fazla keder katar; her
kes ona ayn eyleri tekrarlar: "Ah, sizi bu halde grdm
iin yreim szlyor, dorusu."
Daha mantkl insanlar vardr, szlerini kontrol altnda
tutarlar. Onlar da akl verirler: "Cesur olun, havalar dzelin
ce, bir eyiniz kalmaz." Ama syleyi tarz hi de bu szlerin
umutlu havasna uygun deildir. Hep o insan alatacak sz
lanmadr. Zaten ne kadar saklamaya alsanz, hasta fark
na varr. Kaamakl hir hak grr ve bu bak ona bir s
r laftan fazla ey anlatr.
Ne mi yapmal'! Kedere kaplmamal, umut kesmemeli
nsanlara ancak kendi umutlarn verebilirsiniz. Doaya g
venmeli, gelecei aydnlk grmeli, yaamn stn gelecei
ne inanmal. Bu sanldndan daha kolaydr, nk doal
dr. Yaayan her insan, yaamn stn geleceine inanr,
inanmasa hemen dp lrd. Yaamn bu gc size o za
vally abucak unutturur. te ona bu yaam gcn ala
malsnz. Gerekten ona fazla acmamalsnz Hissiz ve
kalpsiz olun, demiyorum. Ama neeli bir dostluk gsterin.
Bakalarnda acma duygusu uyandrmaktan kimse holan
maz. Bir hasta, merhametli bir adamn neesini sndrmedi
ini grrse yrei ferahlar, teselli bulur. Gven mkemmel
.

95

bir ilatr.
Din bizi zeh irlem i . nsanlarn zaaflarn, aclarn gzet
leyen papaz, bir vaaz vererek hastay br dnyaya gnder
mek iin frsat kollar. Bu lmcl konumalardan nefret
ederim. lm zerine deil, hayat zerine vaaz vermeli.
Korku deil, umut datmal. nsanln gerek serveti olan
neeyi yaymal. Byk bilgelerin srrdr bu, yarnn da
bu olacaktr. Tutkular kt eylerdir, kin kt eydir. Nee,
tutkular da, kini de ldrr. Ama, kederin asla soylu, g
zel, yararl bir ey olmadn hele bir kabul edelim.

96

BAKALARININ DERTLER
Ahlak, galiba La Rochefoucauld; "Her zaman bakala
rnn dertlerine katlanacak kadar gcmz vardr." derken
doru bir sz sylemiti. Ama bu, ancak yar yarya doru
dur. Asl unu da grmeliyiz: Her zaman kendi dertlerimize
katlanacak kadar gcmz vardr. Baka trl de olamaz.
Zorunluluk elini omzumuza koydu mu, ister istemez katlan
mak zorundayz. Ya leceiz, ya da elimizden geldiince ya
ayacaz. oumuz ikincisini seeriz. Yaamn hayran olu
nacak bir gc vardr.
rnein su basknna urayanlar, bu belaya katlanrlar.
Barp armaz, kaya binerler. Okullara ve baka genel
yerlere ylanlar ellerinden geldiince barnr, seve seve yi
yip uyurlar. Savaa girmi olanlar da ayn eyleri anlatrlar;

za man insanlar savata olduklarndan deil, ayaklarnn

uLi ncsinden ya k n rla r; her eyden nce ate yakmaya ba
karlar. Isndlar m, keyifleri yerine gelir.
o

Hatta denebilir ki, yaam ne kadar g koullar iinde

olursa, insan zahmetlere o kadar kolaylkla katlanr ve zevk
lerin tadn daha ok karr; nk olas belalar dnp
kendine dert edecek vakti yoktur. Zorunluluk dizginleri ele
almtr. Robinson, ancak evini yaptktan sonra yurt zlemi
ekmeye balar. Yine ayn nedenle olmal, zengin adam av
lanmaktan holanr. O zaman ancak ayan armas gibi ya
kn zevkler hatra gelir. Eylem ve hareket her eyi silip gt
rr. Btn dikkatini g bir i baarmaya ayran adam, ok
mutludur. Gemiini ve geleceini dnen ise, tam anla
myla mutlu olamaz. nsan olaylarn arln tarken ya
mutlu olur, ya lr; ama, kendi arln kayg halinde tar
ken her yol etinleir. Gemi ve gelecek, yolumuz stnde

97

byk engellerdir.
Szn ksas, kendimizi hi dnmemeliyiz. Asl garibi
u ki, bakalar kendilerinden sz edince benim dikkatim
zerlerine evrilir. Birlikte i yapmak her zaman iyi bir ey
dir. Srf konumak, szlanmak, ikayet etmek iin birlikte
oturup konumak ise, dnyamzn byk afetlerinden biri
dir. stelik, insan yz son derece anlamldr. Olaylarn ba
na unutturduu birtakm kederleri iimde uyandrmay baa
rr. Biz ancak topluluk iinde, bakalaryla karlamak yo
luyla, azmzla, gzlerimizle, kalbimizle verdiimiz cevap
larla bencil oluruz. Bir ikayet, bin ikayete yol ar. Bir kor
ku bin korkuyu tahrik eder. Her koyunda btn sr koar.
O nedenle de, hassas yrekli olanlar, insanlardan biraz ka
arlar. Bunlar dostluun zerinde dnmesi gereken eyler
dir. nsanlarn szlerinden saknd iin yalnzl seven has
sas adama hemen bencil deyip karz. Bir dostun yznden
okunan hzn, ac kaygya katlanamamak, kat bir kalbin ka
nt deildir. Ve dertlilerle bir arada bulunmak isteyenlerin,
kendi dertlerine mi daha dkn olduklar, daha cesur mu,
yoksa daha kaytsz m olduklar kestirilemez. O a hlak a
ka yap m Bakalarnn dertleri kolay katlanlr ey deil
.

dir.

98

TESELL

Mutluluk ve felaket dnlemez. Zevk adn verdii

miz eylerden ya da romatizma, di ars, engizisyon iken
celeri gibi can aclarndan sz etmiyorum. Nedenlerini d
nmekle bunlarn hakknda bir fikir edinebiliriz. nk ne
denlerin mutlak bir eylemi vardr. rnein elime kaynar su
dklecek olsa, bir otomobilin altnda kalsam, elimi bir ka
pya sktrsam, btn bu durumlarda duyacam can acs
n ya da bir dereceye kadar bakasnn acsn tahmin edebi
lirim.
Ama mutluluk ya da mutsuzluumuzu oluturan o kan
larn ekline gelince, ne bakalar, ne de kendimiz hakknda
bir ey dnebiliriz. Her ey dncenin alaca yne bal
dr, hem insan, can istediini dnemez. Hi de ho olma
ya n dncelerden kurtulmamz mmkndr. rnein tiyat
royu gz nne getirin; boyal bir muamba, yaygarac bir
adam, yalancktan alayan bir kadn gibi derme atma ne
denler dnlrse, tiyatronun bizi o kadar ok sarsmas ve
ilgilendirmesi gln bir eydir. Ama btn o yapmack hal
ler gzlerinizden ya getirir. Hem de gerek yalar. Kt
okunmu bir rol yznden siz bir an btn insanlarn, btn
dertlerini dert edinirsiniz. Bir an sonra da kendinizden ve
btn dertlerden pek uzaklarda bir yolculua kmsnzdr.
Dert ve teselli, kular gibi konup konup uarlar. Bundan uta
nrz. Montesquieu gibi, "Bir saatlik okuma, her derdimi da
tr," demekten utanrz. Oysa insann, gerekten okurken
kendini btnyle okuduu, yazya verdii apaktr.
Yk arabasyla idama gtrlen bir adam, acnacak hal
dedir. Oysa baka eyleri dnecek olsa, benim imdiki du
rumumdan daha mutsuz olmaz. Yol dnemelerini ve sar99

sntlar saysa, dnemeleri ve sarsntlar dnm olur.

Uzaktan grd ve 'okumaya alt bir afi, son annda
onu oyalayabilir. Ne biliyoruz? Ne biliyor?
Suya den bir arkada n servenini dinlemitim. Bir ge
mi ile rhtm arasna dmt. Olduka uzun bir sre tek
nenin altnda kalm; kendini kaybetmi bir durumda sudan
karmlar; yani lmden dnd sylenebilir. te anlat
tklar: Suya dt zaman gzleri akm, nnde su iin
de bir halat gryormu. stese bu halat yakalayabileceini
dnm, ama yakalamak istememi. Bu yeil suyun ve sal
lanan halatn grnts dncesini dolduruyormu. Bana
anlattna gre, aklnda son kalanlar bunlar olmu.

100

YAGMUR ALTINDA

Gerek dertler az deildir; ama insanlar, bir tr hayal

eitimiyle bunlara daha bakalarn eklerler. Her gn mesle
inden yaknan hi deilse bir kiiye rastlarsnz. Szleriyse
olduka gl grnr; nk her eyden yaknmak mm
kndr. Hibir ey kusursuz deildir.
Siz, profesr, hibir ey bilmeyen, hibir eye ilgi gster
meyen birtakm kk ahmaklara ders vereceksiniz; siz, avu
kat, sizi dinleyecek yerde yemeklerini hazmederek uyukla
yan hakimlerin huzurunda davanz savunacaksnz. Dedikle
riniz dorudur kukusuz, ben de doru buluyorum. stelik
bir de midenizden rahatszsanz ya da ayakkablarnz su al
yorsa, sizi anlamamak olas m? Yaama, insanlara hatta
- varlna inanyorsanz - Tanrya lanet okumakta hakls
nz.
Ama, bir noktaya dikkat edin; bunun sonu yoktur. Ke
der k ederi dourur. Bylece kederinizden ikayet etmekle
derdinizi oaltm oluyorsunuz. Glme umudunu kaybedi
yorsunuz, mide rahatszlnz bile bu yzden artyor. Bir
dostunuz olsa da durmadan her eyden ikayet etse, onu ya
ttrmaya, dnyay ona daha sevimli gstermeye gayret
ederdiniz. O halde neden aY.Jl dostluu kendinize yapmazs
nz? Ciddi sylyorum, kendinizi bir para sevmeli, kendini
ze kar daha iyi davranmalsnz. nk ou kez her ey, il
kin taknacanz tavra baldr. Eski bir yazar, demitir ki,
"Her olayn bak gibi iki yz vardr, elinize alrken keskin
tarafn avcunuza batrp cannz yakmann ne anlam var?"
Halk, her trl durumda en iyi, en gl szleri bulup syle
yene filozof adn verir. Yani insan kendi aleyhinde deil, le
hinde bulunmal. Biz hepimiz yle candan avukatlarz ki, o
101

yola bir kez sapacak olsak, honut olmak iin pek mantkl
nedenler bulmakta gecikmeyiz. ou kez dikkat etmiimdir:
nsanlar mesleklerinden ikAyet ediyorlarsa, bunu dikkatsiz
lik yznden, biraz da nazik olmak iin yaparlar. Bal ol
duklar eylerden deil de, kendiliklerinden yaptklar ve or
taya kardklar eylerden konumaya davet ettiniz mi he
men blbl kesilirler; neeli birer blbl...
te hafif bir yamur yayor, sokaktasnz, emsiyenizi
ayorsunuz; bu kadar yeter. "Aman, bu yamurdan da illal
lah! " demekle ne geer elinize? .. Den su damlalar, bulut,
rzgAr, bu szlerin farknda bile olmaz. Neden, "Ah, ne ho
bir yamur!" demiyorsunuz? Evet, yamur bu szn de far
knda olmaz, doru. Ama size iyilii dokunur, btn vcudu
nuz snr. Bir nee annn byle hayrl etkileri vardr. Siz
de yamuru nezle olmadan atlatacak gc bulursunuz kendi
nizde.
nsanlar da yamur yerine koyun. Kolay m, diyeceksi
niz. Kolaydr, hem de yamur rneinde olduundan ok da
ha kolaydr. nk yamur, glmsemenizin farknda ol
maz ama, insanlar farknda olurlar. Salt taklit yoluyla da bu
glmseme onlarn kederini azaltr, daha az can skc olur
lar. Hem kendinizi dinleseniz onlar balamakta gecikmez
siniz. Marcus-Aurelius, her sabah derdi ki; "Bugn bir kibir
li, bir yalanc, bir huysuz, bir skc geveze ile karlaaca
m; byle olular cahilliklerindendir."

102

HEYECAN

Savalar da flce gibidir. Bir flce nbetini hakl gster

mek iin ileri srdmz kar ayrl, rekabet, hn gibi
nedenler hi de byk bir ey ifade etmez. Uygun koullar
her zaman faciay nleyebilir. ou kez, tartmalar, kavga
lar, cinayetler, bir rastlant eseridir. Karlamalar kesinlik
le bir kavgaya yol aabilecek, ayn evreden iki insan d
nn; byk birtakm karlar bu iki adam uzunca bir zaman
iin birbirinden olduka uzak iki kente atmtr; bu pek ba
sit olay kavgann nne geer; hibir mantk bu sonucu sa
layamazd. Btn tutkular gibi flce de rastlant rndr.
Bir kirac ile kapcs gibi iki insan her gn karlarsa ilk so
nular da gereke yerine geer, sabrszlk ve flce hareketle
ri daha iddetli fkelere yol aar, bylece ilk nedenle kesin
sonu arasnda byk bir orantszlk ortaya kar.
Kk bir ocuk alar ya da barrsa, kendisinin hi far
knda olmad fiziksel hir olay oluur. Anne ve babas buna
dikkat etmelidir. Barmas ocua strap verir ve flcesini
artrr. Tehditler, barmalar, n bsbtn bymesine
yol aar. fkeyi besleyen yine flcedir. Onun iin, yalnzca
masaj yapmak ya da ocuu hoplatmak yoluyla bedensel bir
deiiklik yapmaldr. Bu tr durumlarda ana efkati yanl
maz bir bilgi gsterir. Yavruyu dolatrr, sallar, okar. Ma
saj yaparak bir kramp tedavi edilir. Bir bebein ya da her
hangi bir kimsenin flcesi, adalelerin kaslmas halidir ki, es
kilerin dedii gibi, jimnastik ve mzikle tedavi edilmelidir.
flce nbeti tuttuu zaman, ileri srlecek en iyi deliller b
tnyle gereksiz ve ounlukla zararldr, nk flceyi tah
rik edecek eyleri akla getirir.
103

Bu dnceler, savan her zaman kabileceini ve her

zaman nlenebileceini gsterir. H eyecan hali bir kere yayl
d m, bazen hi yoktan bir savan patlak vermesine neden
olur. Oysa heyecan araya karmazsa savan nlenmesi her
zaman mmkndr. Vatandalar bu ok basit kanunlar dik
katle gz nnde tutmaldrlar. nk bezgin bir tavrla;
"Avrupa'y yattrmak iin benim gibi zavall birinin elinden
ne gelir? Her an yeni anlamazlk gerekeleri ortaya k
yor. Her geen gn, zm olanaksz davalar ortaya k
yor, burada bir sorunun zmlenmesi, tede bir baka bu
nalmn patlak vermesine neden oluyor. Arap sana dn
m bu yuman bir dmn zelim derken baka d
mler atyoruz. Kadere kar gelinmez." deyip dururlar.
Evet ama, sava karan kader deildir; bin bir rnek bunu
kantlar. Her ey yoluna girer ya da bozulur. ngiltere'ye kar
Bretagne kylarnn glendirildiini grdm; sahte kahin
lerin iddialarna karn sava o tarafta olmad. Ama, asl teh
like, heyecan ve coku nluk halidir. Bu tr durumlarda her
kes kendinin hkmdar ve frtnalar hakimidir. Bu byk
bir gtr ve vatandalar ktlesi bu gc idare etmesini
renmelidir. Le Sage'n dedii gibi, "nce mutlu olun; nk
mutluluk barn meyvesi deildir; mutluluk barn ta kendi
sidir."

104

EPKTETOS
"Yanl kany yok et, ktl de ortadan kaldrm
olursun." Epiktetos byle der. Bekledii madalyay elde ede
medii iin uykusu kaan adama gzel bir tavsiye... Bir erit
parasna bu kadar itibar deer mi? Onu gerek haliyle, ya
ni bir para ipekle bir para kk boyas olarak dnen,
zlmez. Epiktetos kusursuz rnek bulur; bu hayrl dost,
omzumuza dokunur: "Tiyatroda istediin ve layk olduunu
sandn yere oturamadn diye zlyorsun. Gel bak imdi,
oras bombo. Gel o nefis taa dokun, hatta istersen oraya
oturabilirsin de." Btn korkulara ve btn zorba dncele
re kar ila ayndr, doruca stne yrmeli ve ne olduu
nu grmelidir.
Epiktetos der ki: "Frtnadan korkuyorsun, sanki u kos
koca denizi yutacakmsn gib oysa seni bomaya bir f su
yeter." Kukusuz, dalgalarn o heybetli kaynamas gerek
tehlikeyle ilgili deildir. Kuduran denizin byk bir tehlike
oluturduunu d n rz Bu doru deildir, bu dalgalar
yer ekimine, met ve cezre, rzgara baml alkalanmalar
dr. Bunda kara bahtn bir suu yoktur. Bu grlt, bu hare
ket seni ldremez. nsan bir deniz kazasndan kurtulur da
sakin bir suda boulup gider. Asl sorun uradadr: Ban su
yun stnde kalacak m? Kusursuz denizcilerin baz uur
suz kayalklara yaklatklar zaman gzlerini kapayarak ge
minin iinde yzkoyun yattklarn iitmitim. Bylece sz
de, bir zamanlar iitilmi olan szler onlarn imdi lmne
neden oluyormu. Ayn kumsala vuran cesetleri bo inan le
hine birer kant oluyordu. Akllarna kayalar, akntlar, dal
galar, yani birbirine bal ve tam anlamyla aklanabilir g
lerden baka bir ey getirmeyenler, btn korkularndan ve
.

105

beliti de kazadan kurtulurlar. nsan dmen banda yalnz

bir tehlikeyi grr. Usta dellocu hi korkmaz, nk kendi
yaptn ve karsndakinin yaptn aka grr. Ama,
kendini kadere emanet edecek olsa, onu gzetleyen karan
lk gz, kltan nce vcuduna saplanr, bu korku ktl
n kendisinden daha beterdir.
Bbreinde ta bulunan ve operatre bavuran adam,
deilmi bir karn ve oluk gibi kan grr. Ama, operatr
byle bir ey grmez. Operatr bilir ki, tek bir hcreyi bile
kesip atmayacaktr, yalnzca bu hcreler topluluunda birta
km hcreleri birbirinden ayracak, yol aacaktr. Belki bi
raz kan :ktacaktr, ama elini kesen bir adam byk bir ola
slkla daha fazla kan kaybeder. Bu hcrelerin asl dman
nn ne olduunu bilir, bir dman mikrobun, doal olarak if
razata engel olan o ta yznden orada birikmi olduunu
da bilir. Neterinin lm deil, hayat getirdiini de bilir.
Dmanlar bir kere ayklandktan sonra btn kestii yerle
rin yine yaamaya devam edeceklerini bilir; nk temiz bir
kesik abucak iyileir. Hasta bunlar dnecek, yanl kan
ya yol amayacak olsa, geri ta derdinden kurtulmaz ama,
hi deilse korkudan kurtulur.

106

KENDN BL

Dn u bildiimiz ilanlardan birini okuyordum: "Bir sr,

hayatta baarya ulamak, bakalarn etkileyip kendi taraf
mza evirmek iin kesin are... Herkesin sahip olduu, ama
kullanmasn yalnz Profesr X'in bildii hayati bir cevher
var. On frank karlnda size bunu retecek. Bundan by
le ilerinde baarl olamayanlarn on frank esirgedikleri
iin bana bunun geldii sylenebilir... vb... " Bu satrlar ba
san gazete, bu ii bedava yapmadna gre, baan profes
rnn ve hayati cevher tccarnn mteri bulduu kesin.
Bu sorun zerinde dnrken dedim ki, bu profesr
herhalde sandndan ok daha becerikli bir adam olmal.
Cevheri mevheri bir yana brakrsak, nedir yapt? nsanla
ra biraz umut verebiliyorsa, bu da byk bir kazantr; gz
mzde byttmz ufak tefek glkleri yenmek iin de
bu kadar yeter. Sklganlk byk bir engeldir, bazen tek en
geldir.
Ama, daha fazlasn da yapyor. Belki kendisi de farkn
da olmadan onlar dikkatle dnmeye, zenmeye, ynteme
yneltiyor. Btn bu szm ona cevher hikayelerinin alt ta
raf, bir kimseyi ya da bir _eyi kuwetle dnmektir. yle
tahmin ediyorum ki, profesr onlar yava yava eiterek
dikkatlerini bir nokta zerinde topluyor. Yalnz bunu yap
makla da parasn hak etmitir. nk, bu sayede, o kiiler,
ilkin kendilerini, gemilerini, baarszlklarn, yorgunlukla
rn, midelerindeki rahatszl dnmekten vazgeerler,
bylece de her an biraz daha arlaan bir ykten kurtulmu
olurlar. Ne ok insan her eyden ikayet ederek hayat ken
disine zehir eder! kincisi de, ne istediklerini ciddi ciddi d
nmeye balarlar, bunun iin gerekli eyleri, kiileri ryada
107

grr gibi karmakark bir biimde deil, ak ve seik ola

rak grrler. Bundan sonra baarya eriirlerse bunda ala
cak ne var? Profesrden yana alan uygun ans hi hesa
ba katmyorum. Aksi rastlantlara gelince, onlar da kim he
saba katar? Genellikle herkes dmanlar olduunu sanr ve
bu konuda aldanr. nsanlar bu derece sebatl deildirler,
ama biz dostlarmzdan ok dmanlarmzla ilgileniriz. Bu
adamn size hnc olduunu sanyorsunuz; o belki de hncn
unutmutur. Ama siz unutmazsnz, takndnz tavrla ona,
size kar grevlerini anmsatrsnz. Bir insann kendinden
baka dman yoktur. Yanl yarglar, bo kayglar, umut
suzluu, kendi kendini yiyen drdrlaryla o asl kendisinin
ba dmandr. Bir adama yalnzca "kaderiniz kendi eliniz
dedir," demek, on frank eden bir szdr. Cevher filan da ca
bas. . .
Sokrates'in zamannda Delphoi'de, Apollo tapnanda,
bilindii gibi, her sorun hakknda tler veren bir kahin
vard. Yalnz bizim cevher tacirinden daha drst olan Tan
r, tapnan kapsna srrn yazmt. Bir adam kaderini
renmeye geldii zaman, ieri girmeden nce, herkese sesle
nen u kusursuz kehaneti okuyordu: "Kendini bil!"

108

SABIR
Trene bineceim zaman baz kimselerin "Ta saat bil
mem kata varacaksnz. Bu yolculuk ne kadar uzun ve can
skc!" dediklerini duyuyorum. Asl kts, bu syledikleri
ne inanrlar da.
Oysa baka bir gzle baksalar, bu tren yolculuunu en
byk zevklerden biri olarak grrlerdi. Biri bir panorama
icat etse, merkezi ufkun bitiminde oluan ember gibi bu pa
norama zerinde yer ve gk, durmadan yryen bir gr
nm halinde izlense, byle bir eyi herkes grmek isterdi.
Kaif, trenin sarsntsn ve yolculuun grltlerini de buna
eklese, icad daha da gzel grnrd.
Oysa bu gzel panorama trene biner binmez bedava ola
rak nmze serilir. Evet, bedava, nk siz yol parasn
dediniz. Vadiler, nehirler, dalar grmek iin para verdi
niz. Hayat, byle bedava zevklerle doludur. Ama biz bunun
deerini gereince bilmeyiz. Hemen her yere, her dilde lev
halar asmak gerek: "Gznz an, zevk aln."
Ama siz diyeceksiniz ki; "Ben seyirci deilim, yolcuyum.
nemli bir i iin olabildiince abuk falanca yerde olmam
gerek... Ben bunu dnyorum. Dakikalar ve tekerlein
devirlerini sayyorum. stasyonlarda durulara ve bagajlar
tembel tembel gtren memurlara lanet okuyorum. Ben ka
famda kendi bagajm, treni, zaman itip duruyorum. Siz bu
nun mantksz bir i olduunu sylyorsunuz, bense damar
larnda kan kaynayan bir insan iin bunu pek doal ve zo
runlu buluyorum."
Kukusuz, insann damarlarnda kannn kaynamas iyi
bir eydir ama, u yeryznde galip km olan hayvanlar
en fkeliler deildir, en mantkl olanlardr, tutkularn tam
109

zamannda saklayanlardr... rnein saknlmas gereken

eskrimci, ayayla yere vuran ve nereye atlacan dnme
den ileri atlan deildir, meine yol almasn bekleyen ve
ald m, bir krlang gibi birdenbire saldrandr. Aynen
onun gibi, siz ki i adam olmak istiyorsunuz, vagonunuzu
bo yere itmeyiniz. Sizin yardmnza gereksinim olmadan
da yrr o. Btn evrenleri bir andan sonraki ana gtren
sonsuz ve amaz zaman itmeye kalkmayn. Her ey sizi
alp gtrmeye hazrdr. Kendinize kar iyi ve drst olma
y renmelisiniz.

110

HAKARET
Bir gramofon birdenbire size kfrler yadrmaya bala
sa, buna glersiniz. Huysuz, fakat sesi kmayan bir adam,
flcesini yattrmak iin bir gramofona, kfrler yadran
bir plak koysa, kimse bu kfrlerden alnmaz. Ama kfr,
bir insann azndan ksa, o anda gerekten dnld
n sanrz. Bizi aldatan konuma tarzdr, bir insan azndan
dncesizce km olan szlerin ortaya kard anlamdr.
Descartes, pek az okunan, ama en gzel yaptlarndan
birisi olan "des Passions"u, vcut makinemizin, biiminin ve
alkanlklarnn etkisiyle, dnceyi nasl kolayca atlattn
anlatmak iin yazmtr. nk biz gerekten kzdmz za
man fiziksel flcemize ok iyi uyan ve iddetleri yznden bi
ze kusursuz birer kant gibi grnen bir ey dnrz; son
ra kendi kendimize, pek hakl gibi grnen szler syleriz
ve roln baaryla oynayan bir aktre kapldmz gibi, bu
szlerin etkisi altnda kalrz. Bir bakas bizden grerek k
zacak ve cevap verecek olsa, ite ize bir facia! Yalnz u var
ki, bu dramda dnceler szleri hazrlayacak yerde, onla
rn ardndan gelir. Tiyatronun gerei uradadr ki, kiiler,
syledikleri szler zerinde dnmekten geri durmazlar.
Szler birer kehanet gibidir, bunlarn anlamlarn aratrr
lar.
yi geinilen bir evde, sabrszln etkisiyle dnlme
den sylenen szler ou kez gln bir etki yapar. Bu gelii
gzel szlere glmesini bilmek gerekir. Ama, insanlarn o
u, heyecanlarn bu otomatik almasndan habersizdirler,
her eyi aptalca ciddiye alrlar. Bylece, hayli diyebilecei
miz kinler doar. Kin besleyen adamn sakinliine hayra
nm. Bir hakim, ne dediini bilmeyecek kadar flceye kap111

lan bir tan dinlemez. Ama insa n iin iinde ise, kendi ak
lndan geenlere inanr, her eye inanr. En hayret verici ha
talarmzdan biri, fkenin uzun zaman gizli kalm bir dn
ceyi ortaya karmasn beklemektir. Bu binde bir bile do
ru deildir, bir insann dncesini sylemesi iin kendini
tam olarak denetlemesi gerekir. Bu aktr, ama gerei size
unutturur; "Kzlla Kara"da papaz Pirard bunu tahmin eder.
"Ben abuk kzan bir adamm," der. Birbirimize darlabili
riz. Saflk bundan ileri gidemez. Nasl? Demek, fkem bir
gramofon olayndan ibaret, yani salt bir vcut aksaklndan
ileri geliyor, ben de bunu biliyorum, u halde bu facia akt
rn tam sze balad anda slklamak iin daha ne bekli
yorum?

112

NEE
Bir ahlak kitab yazacak olsam, neeyi grevlerin bana
geirirdim. Kat bir din, bize kaderin byk ve gzel bir ey
olduunu ve akll adamn kendi mezarn kazarak lm d
nmesi gerektiini retmi. On yandayken Grande Trap
pe manastrn ziyaret etmitim; rahiplerin her gn azar
azar kazdklar mezarlar ve llerin, dirilere ders olsun di
ye iinde bir hafta bekletildii oday grdm. O korkun
manzaralar ve o cenaze kokusu uzun zaman aklm kurcala
d. Ama onlar kantlamak iin gereinden fazla aba harca
mlardr. Katolik dininden ne zaman ve neden ktm
tam olarak syleyemeyeceim. Ama, daha o gn, "Hayatn
gerek srr bu olamaz" demitim iimden. O alamakl ra
hiplere kar btn benliim ayaklanyordu. Bir hastalktan
kaar gibi dinlerden katm.
Ama, izi zerimde hAlA duruyor. Hepimizin zerinde
izi vardr. Kolayca ve en nemsiz nedenler yznden ala
yp szlanrz. Bamz gerekten skntya girse, bunu herke
se yaymay grev sayarz. Bu konuda kilise kokan yanl d
nceler egemendir. yi alamasn bilen bir adamn her e
yi balanr. Onun iin, gidip bakn, mezarlar zerinde ne
korkun trajediler oynanyor. Konuan kii zntden bit
kin bir haldedir, szckler boaznda dmlenir. Eskiler ol
sa, bu halimize acrlard: "Nasl?" derlerdi. "Demek bu
adam, bir rehber deil, yalnzca bir trajedi aktrym, bir
keder ve lm hocasym." Ya o vahi Dies rae duas hak
knda ne dnrd? yle sanyorum ki, bu ilahiyi trajedi
ler arasna atard. "nk," derdi, "ancak zntl olduum
zamanlarda zc eyler seyredebilirim. O zaman bu benim
iin normal bir ders olur. Ama, gerek bir acya uradm
113

zaman erkek olmak ve hayata smsk sarlmaktan baka bir

grevim yoktur. O zaman dmana kar koyan bir sava
gibi, felakete kar irademi ve hayatm seferber ederim; l
lerden, elimden geldiince dosta ve neeyle sz ederdim.
Ama onlar o ask yzleriyle -ller grebilseler - lleri
utandmrlard.
Evet, papazlarn yalanlarn bir kenara attktan sonra,
yaam soylu bir ruhla kabul etmemiz, trajik szlerle kendi
mizi ve taklit yoluyla bakalarn ypratmamaya almamz
gerekir. Hayatn ufak tefek skntlarn alt etmek iin de
bunlar anlatp yaymaktan, bytmekten kanmalyz. Ba
kalarna ve kendimize kar iyi davranmak; herkesin yaa
masna yardm etmek; kendi yaamamza yardm etmek;
te asl din! yilik mutluluktur. Svgi mutluluktur.

114

ZHN SAGLII
Dn, kafalarna bir eyler takm deliler hakknda bir
makale okuyordum; o tr deliler ki, olaylara hep ayn a
dan baka baka, kendilerine zulmedildii kansna varr, ok
gemeden tmarhanelik deli olurlar. Beni zntl dnce
lere iten bu yaz (bir deliyi dnmek insana ne kadar zn
t verir), bir zamanlar iitmi olduum ok gzel bir cevab
anmsatt. Bilge adamn nnde yar deli birinden sz edi
yorlarm, stelik hep ayaklar da rm bl.l delinin. Bunu
renen bilge adam, "Kan dolamnda aksama, fikir dola
mnda aksama !" demi. zerinde dnlmeye deer bir
SZ.

Kukusuz, her birimizde, ryalar ve garip hayaller halin

de yn yn deli dnceleri vardr. Bu. i dilin srmesi
ve bir yanl telaffuz yznden bizi ou kez sama sapan
dncelere yneltmesi demektir. Yalnz biz bunlarn ze
rinde durmadan geeriz. Normal insanda, sineklerin uu
mas gibi, dnceler durmadan deiirler. Delililderimizi o
kadar unuturuz ki. pek basit grnen "Ne dnyorsu
nuz?" sorusuna bir trl cevap veremeyiz. Bu fikir dolam
bizi ou kez bir tr basitlie ve ocuklua gtrr. Ama, zi
hin sal buna dayanr. Tercih etmek elimde olsa, manyak
olmaktansa, kaytsz ve dncesiz bir insan olmay yele
rim.
ocuklar ve insanlar yetitirenler bilmem bu nokta
erinde yeterince dnm mdrler? Onlara baklrsa,
asl nemli olan oturakl ve yerinden kmldamayan dn
celere sahip olmaktr. O gln bellek eitimleriyle de bizi
erkenden buna altranlar, yaam boyu birtakm kt dize
ler ve bo vecizelerle tespih eker durur; bu nedenle de her

115

attmz admda sendeleriz. Sonra da bize birtakm ilahiler

retirler. Hazrlop fikirleri sakz gibi inemeyi retirler.
Ya ilerledike, insan huysuz ve karamsarlatka, bu tehli
keli bir alkanlk haline gelir. Manzum corafya dersini ez
berden okur gibi iimizden kederimizi okur dururuz.
Tersine, zihinleri serbest brakmaldr. Salk kural ola
rak, "Ayn dnceyi iki kez dnme" diyeceim. lj.ipo
kondriyak cevaben diyecek ki, "Elimde deil, benim kafam
byle iliyor." Ama biz, zihne masaj yapacak bir yntem bili
yoruz: Yalnzca baka ey dnmeli; bu, alkn olan iin
g bir i deildir. Zihni temizlemek iin yanlmaz iki are
vardr: Bunlardan biri evresini seyretmek ve neredeyse g
rnmlerden bir du almaktr; grnm de istendii kadar
boldur. teki are, sonulardan nedenlere kmaktr. Bu da
kara dnceleri datmak iin emin bir yoldur. nk ne
denler ve sonular zinciri bir tr yolculua karr insan ve
uzaklara gtrr; bu da bir tr fala baktrmak gibi bir ey
dir. Falc, rnein, sonunda cimri olacam sylemitir. Ne
diye baka bir ey deil de c imri dediini dnrm. Ak
lm, szcklere, hecelere takdr. Biri kt bir rya grm
t. Gerek nedenlerini dn, dedim. O nedenler ki, birta
km taze izlenimler, baz ufak tefek rahatszlklardan oluur.
Adam acaba u muydu, bu muydu, diye varsaymlar yrt
meye balad Artk kurtulmutu. Dnce dolam dzel
miti.
.

116

STE VG
Descartes, "sevgi duygusu salk iin yararldr, kinse za
rarldr," der. Bilinen bir dnce, ama pek de benimsenme
mi. Daha dorusu, buna inanan kiilerin says az. Descar
tes, Homeros ya da ncil gibi, alaylarn eriemeyecei bir
kimlie sahip olmasa, bu dnceye glerlerdi. Oysa insan
lar, kinle yaptklar eyleri sevgiyle yapmaya balasalar; in
sanlar, eylemler ve yaptlar arasnda hep sevilmeye layk ve
gzel olanlar seseler, bu kk bir ilerleme olmazd. Kt
olan azaltmak iin de en gl are yine budur. Ksacas,
kt mzii slklamaktansa, iyi mzii alklamak daha iyi,
daha doru, daha etkilidir. Neden mi? nk sevgi, fizyolo
ji asndan gl, kin ise ayn adan zayftr. Ama, tutkulu
kiiler, tutku hakknda yazlanlarn tek kelimesine inanmaz
lar.
Nedenlere giderek, anlamaya almalyz; bu nedenleri
de Descartes'da buluyorum. ilk sevgimiz, en eski sevgimiz
hangisidir?" der. Tabii o gda dolu kan, o temiz hava, o tatl
scaklk, ksacas bebei byten eylerin hepsi deil midir?
Biz o sevgi dilini ilk yllarda renmiizdir. O dil k temiz
st bulan hayati organlarmzn hareketi, bkl, o tatl
uyumuyla ifadesini bulur! Tpk ilk hoa giden hareketimi
zin, itah ac orbaya evet diyen ba iareti oluu gibi...
ok scak bir orbaya ocuun bann ve btn vcudunun
nasl hayr dediine de dikkat edin. Tpk onun gibi, mide,
kalp, btn vcut, bize zarar verebilecek gdalara hayr der
ler ve nefret, tiksinme ve dmanln en gl ve en eski
ifadesi olan bu bulant duygusuyla dar atarlar. Onun iin
dir k Homeros tarz bir ksalk ve yalnlkla Descartes der
ki: "Her insanda kin duygusu hazm gletirir."

117

DOSTLUK
Dostlukta esiz hazlar vardr. Hazzn bulac oluuna
dikkat edilirse, bunu anlamak g olmaz. Benim varlm,
dostuma bir parack gerek haz verecek olursa, bu hazz
grmekten ben de haz duyarm. Bylece herkesin verdii
haz hazineleri serbest braklm olur. Her ikisi de; "Bende
meer, kullanmadm ne mutluluklar gizliymi," der.
Hazzn, mutluluun kayna iimizdedir, kabul. Kendile
rinden ve her eyden honutsuz insanlarn, glmek iin
birbirlerini gdklamalann grmek kadar hazin bir ey olur
mu? Ama, unu da sylemeli ki, honut insan, ok geme
den honut olduunu unutur. Bir sre sonra sevinci uyuur,
zamanla bir tr sersemlie, kaytszla varr. duygularn
d hareketlere gereksinimi vardr. . . Bir zorha, iktidara say
g gst ermeyi renmek iin beni hapsedecek olsa, her gn
kendi kendime glmeyi bir salk kural olarak uygulardm.
Ayaklarm gibi sevincime de idman yaptrrdm.
te size bir demet kuru dal. Grnte toprak kadar
hareketsiz eyler, orada brakacak olsanz, onlar da topraa
karp toprak olacak. Oysa onlarda gneten aldklar gizli
bir scaklk var. En kk bir alevi yaklatrdnz m, hemen
ate alrlar. Yalnzca kapy sarsp hapistekini uyandrmak
gerekir.
Sevinci uyandrmak iin de byle bir abaya gereksinim
vardr. Kk ocuk, ilk kez g ld zaman, gl hibir
ey ifade etmez, mutlu olduu iin glmez; daha dorusu,
gld iin m utl u d u r diyeceim geliyor. Glmekten zevk
duyar, tpk karnn doyurmaktan d uyduu gibi; a ma nce
karnnn doymas g..nkir. Yalnz glmek iin deil, daha
baka eyler iin de th 11111 y d r. Ne d n d mz ,

118

renmek iin sze gereksinim duyarz. nsan yalnz kaldka

benliini bulamaz. Burada ahlaklar, "Sevmek, unutmak de
mektir," derler Bu pek basit bir grtr. nsan kendinden
kt lde gerek benliini bulur, yaadn daha iyi du
yumsar. Odununu bodrumunda rtme!
.

119

KARA RSIZLIK
Descartes der ki; "Kararszlk ne byk felakettir!" Bu
nu birka kez sylemitir ama, hi aklamamtr. nsan do
as hakknda bundan daha doru bir dnce bilmiyorum.
Bu dnce btn tutkularmz, onlarn btn ksr hareket
lerini aklar. Kumar oyunlarnn o kadar hoa gidii, karar
verme gcmz ortaya karmasndadr. Kumarda b t
nyle eit eyler arasndan semek gereklidir. Sonradan pi
manlk duymayz, nk pimanlk duymamz iin neden
yoktur. "Ah, bir bilseniz!" diyemeyiz, nk bilmemize ola
nak yoktur. Kumarn can skntsna kar tek are oluuna

amyorum; nk can sknts, dnmenin yararsz oldu

unu nceden bile bile dnmekten doar.
Uykusu kaan An ya da istediine sahip olamayan
tutkulu kiinin neden ac ektiini dnebiliriz. Bu tr k
tlk bt n dncededir; geri btn bedende olduu sy
lenebilirse de, uykuyu karan bu znt ancak hibir eye
karar veremeyen bo kararlardan ileri gelir. Bu kararszlk,
vcudu sudan karlm balk gibi rpndm. Kararszlk
ok gldr. "Karar; ilikimi keseceim." Ama dnce
miz, hemen uyumann arelerini bulup nmze koyar.
Lehte ve aleyhte nedenler birer birer grnp bizi hep oldu
umuz yerde saydrr. Gerek hareketin yarar uradadr ki,
yaplmam olan i, unutulur; daha dorusu, eylem btn
oranlar deitirmi olduu iin, artk akla gelmez. Fakat
zihnen hareket etmek, hibir ey yapmamak demektir. Her
ey yerli yerinde durur. Her harekette bir kumar oyunu var
dr. nk konularn tketmeden nce dncelerin bitme
si zorunludur.
Katksz bir tutku, hem de en rahatsz edici bir tutku
120

olan korkunun, deyim yerindeyse kaslarla ilgili bir kararsz

lk duygusundan baka bir ey olmadn ok dnmm
dr. nsan harekete gemek gereini duyar ve kendini aciz
hisseder. Ba dnmesi, korkuyu bize daha plak bir biim
de gsterir. nk burada ktlk yalnzca yenmeyi baara
madmz bir kukudan ileri gelir. Korku ekmemiz hep faz
la dnmemiz yzndendir. Kukusuz, can skntsnda ol
duu gibi, korkuda da en kt ey, insann kendini bundan
kurtulmaktan aciz hissetmesidir. Askerlikte de bunun uygu
lamas grlr. Fransz Mareali Turenne, durmadan hare
ket eder, bylece kararszlk hastalndan kurtularak hasta
l dmanna alard.
Descartes da dncelerinde byledir. Pervaszca d
nr, zihnen hep hareket halindedir, hep karar verir. Bir ge
ometricinin kararszl ok gln bir ey olurdu, nk so
nu gelmezdi. Bir izgide ka nokta vardr? Paralel gz n
ne getirildii zaman ne dndmz biliyor muyuz? Fa
kat geometricinin dehas, bildiine karar vermesi ve kararn
dan dnmemeye kararl olmasndadr.

121

GRG

Bir dalkavuk nezaketi vardr ki, gzel deildir. Ama za

ten o nezaket de deildir. Bana yle geliyor ki, bile bile yap

lan eylerin hepsi nezaketin dnda kalr. rnein, gerek

ten nazik bir adam, kt ve huysuz bir insana kt davranp
hatta iddet de gsterebilir. Bu nezaketsizlik deildir. D
nerek yaplan iyi davran da nezaket deildir. Hesapl v
meler nezaket deildir. Nezaket, yalnzca dnmeden yap
lan ve bizim ifade etmeyi dnmediimiz birtakm eyler
ifade eden hareketlere denir.
Aklna geleni yapan, aklna geleni syleyen, hemen ilk
hissine kendini kaptran, daha ne hissettiini bile anlama
dan, hayret, irenme, haz hislerini ifade eden adam, neza
ketsiz bir adamdr; hu tr hir kii, nezaketsiz bi ridir Byl e
hid, Orc k l i zilr diltnek zorumla kalr. nk kast olma
d hk lanr rhatsz eder, zer.
Fark nda olmadan anlatt eylerle birini gcendirmek,
ho hir ey deildir. Nazik adam, i iten gemeden rahatsz
ettiini fark edip derhal yolunu deitirir. Ama, neler syle
yeceini ve neler sylememek gerektiini nceden tahmin
etmek, daha byk bir nezaketsizliktir. Btn bunlar, iste
meden ktlk etmemek iindir. nk, amac, tehlikeli bir
insan bam telinden yakalamaksa, bunu yapmakta serbest
tir. O zaman hareketi nezaketten ok ahlak konusunu ilgi
lendirir.
Nezaketsizlik her zaman beceriksizliktir. Birine yan
hissettirmek kt bir eydir; ama bunu istemeden, iaretle,
yz ifadesiyle ya da dnlmemi bir szle yapm olan, ne
zaketsizlik etmi demektir. Birinin ayana basmak, kasten
yaplmsa bir terbiyesizliktir; istemeyerek yaplmsa neza.

122

ketsizliktir. Nezaketsizlikler, beklenmedik olaylardr. Nazik

adam, bunlardan saknr ve ancak dokunmak istedii eye
dokunur; onun iin de iyi dokunur. Nazik, kesinlikle dalka
vuk demek deildir.
Demek oluyor ki, nezaket bir alkanlk iidir. Nezaket
siz adam, yapmak istediinden baka trl eyler yapan in
sandr. Sylemek istediinden baka eyler syleyen ya da
kaba tonu, gereksiz yere ykseltilmi sesiyle tereddt ya da
kekelemeyle, kastettiinden baka anlamlar hissettiren in
sandr. Onun iin, nezaket de eskrim gibi renilebilir.
Atak bir adam, kastl taknlklarla ne dediini bilmeden
bir eyler syleyen adamdr. Bir sklgansa, atak olmak iste
meyen, fakat hareket ve szlerin nemini hissettii iin ne
yapacan da bilmeyen adamdr. Bu nedenle de bir ey sy
lememek, bir ey yapmamak iin ezilip bzldn grr
snz. Kendi zerinde harcad bu byk aba onu titre
yen, terleyen, kpkrmz kesilen ve doal halinden daha be
ceriksiz bir insan haline koyar. Hi kimseyi gcendirmeyen
bir hareket ve sz rahatl mutlu olmak iin ok nemli bir
meziyettir. Bir yaama sanat bunu hibir zaman ihmal et
memelidir.
SON

123

NDEKLER

Mutlu olma sanat... ...........................................................

Mutlu olma grevi .............................................................
Gnl almak ........... ........... .................. ............ ..................
Salkl olma sanat . . . .......... ...............................................
Zaferler ................................................................ ..............
skenderin at . ....................................................................
fke ....................................................................................
Dertli Marie ... . ..... ... .. . ..... ... ............ .. .. .. . .... ... ... . . . ....... .. .......
Sinirlilik.............................. ................................. ...............
Korku bir hastalktr ........... ...............................................
Hayalin gc ..... ...... .. . . .... ... . ......... ....... ... ........ ....... .......... ...
Hayali hastalklar........... ........................... .........................
Kk sebepler ................... .............. . ................................
Glmseme ....... ... ..............................................................
Facialar . . . ................................................... .......................
Jimnastik . . ...... .......... ..... ............... ......................................
Huysuzluk ......................... .................... ............. ................
Karakterler. ...... ............................................................. . . . . .
Falclk................................................. ...............................
rade gc ......... ............................ ....................................
Azmin gc ............. ........................ ...................................
Kader....... ............... . ...........................................................
Umut kesmemek. ...............................................................
Byk ayrda . .. . . .... ........... ..... .. .. ....... ....... ...... ....... ... . ..... ...
Yaknlk ve uzaklk ............................................................
Ailede ............................................ ............................... ......
lgi
Evlilik . ................................... ................. ....................... .
.

5
7
9
11
13
15
17
19
21
23
25
27
29
31
33
35
37
39
41
42
45
47
49
51
53
55
57
59
125

Can sknts ............................................. .......................... 6 1

Hz
63
Kumar ... .... . . ... . .. .... ............... .. .. . ... . .. ..
..... 65
Umut .. . . . . . ... ... . ... ......... . ....... ..
..... ..... .
67
Kaderi yaratmak ............... ................. ................................ 69
adamlar . . . . .. .......... .. .... . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . ... . . . .... .. . ......... .. . . . .. 7 1
Diogenes . ... ... .. .......... ...... ... ........ ....... . . . . .... .. . ......... ........ .. . . . 73
Bencil .............. ................................ ...... ... . .. . ...... . ..... .... 75
Kral sklyor
77
Mutlu iftiler .. . .. . ... . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .... . . . . . . ... . .. . ........ ....... .. . . 79
almak . .. . . . .... .... .. . . ..... . . . . . .. . . . . . . . .... . . . . . . ... . ...... .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1
Eserler . . . .. . . . . . . ............ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . ...................... 83
Uzaa bakmak . ........... . . . . .. . . . . . . . . . .. ..... . . . ....... ...... ............... .. 85
Yolculuk . .................. ............ . ...... ... .......... .... . ...... ..... 87
Haner dans . . . ........... . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . ....................... 89
Konuma sanat .................. ............................................... 9 1
ikayetler . . . ......... ... .. .... . . . . . . ...... . . . ......... . . . . . . . . .. . . . ............ . . . . . 93
Acmak ... . .... . . ......... ... .. . ................ . . . ........... . .. .... 95
Bakalarnn dertleri . ................ ...... ................................... 97
Yamur altnda .......................... . . . . . ..... . . ....... ..................... 1 0 1
Heyecan . . . . . ............... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . ....................... 1 03
Epiktetos ............ .. .. . . ... .. . . . . ................... ... ... . ... 105
Kendini bil. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . .. . . . . . . . . . . .................... 107
Sabr . . .. .......... , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . ........................... 1 09
Hakaret .. . ............. ............ . ..... .... . . ...
. . ... . . 1 1 1
Nee... . ... ................ .......... ... . .... . . .. ...
. ...... .. 1 13
Zihin sal ............. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . .......................... 1 1 5
Ste vg . . . ..................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . ........................ 1 17
Dostluk .................... . . .............. ....... ........ . ............ .. .. 1 1 8
Kararszlk . . . . . . . ....... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .......................... 1 20
Grg ..... . . . . ................ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .................. 1 22
. .. . . . . . . .. . . ............. . . . . . ................ .......... .... .......... . . .............

..

...

...

..

....

..

..

..

..

.........

.............

..

...

..

....

..

126

...

..

..

..

....

..

...

..

....

....

..

..

..

..

..

...

...

..

...

.....

..

....

......

..