Buku Guru Sunda KLS 3 - 2014 PDF

Pamekar Diajar
BASA SUNDA
KIKD Kurikulum 2013
Buku Tuturus Guru SD/MI
Kelas III
DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

2014
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
KIKD Kurikulum 2013
Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas III

Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat
Ditangtayungan ku Undang-undang
Disklaimer: Ieu buku th diajangkeun pikeun guru basa Sunda dina raraga larapna
Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan dikoordinasi
ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina dipakna buku
taun 2014. Ieu buku th sipatna dokumn hirup. Hartina bakal tuluy disarungsum
luyu jeung kabutuh katut panka jaman. Pangdeudeul ti rupining pihak dipiharep
bisa ngundakkeun ajn ieu buku.
PANYUSUN:
Tatang Sumarsono
Ahmad Hadi
Ano Karsana
Asep Ruhimat
Darpan
Dede Kosasih
H. Dingding Haerudin
H.Yayat Sudaryat
Risnawati
PENELAAH:
Prof. Dr. H. Iskandarwassid, M.Pd.
Dr. Hj. Ai Sofianti, M.Pd.
Drs. H. Elin Syamsuri
Drs. Apip Ruhamdani, M.Pd.
Budi Riyanto
Rarancang Eusi : Yoshi Sukadar
Rarancang Jilid : Edi laish
Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3
Aksara ngagunakeun Bembo Std 12 pt - 24 pt.
Dipedalkeun ku:
ISBN: 978-602-1300-15-2 (Jilid Lengkap)
978-602-1300-18-3 (Jilid 3)
Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)
PANGBAGA
KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud, enggoning
nyaosan implemntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang Muatan Lokal
Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat.

Hasil garapan tim panyusun th aya dua rupi buku nyata buku murid sareng
buku guru. ta th mangrupa bagian tina pakt Kurikulum Daerah, hususna ngeunaan
pangajaran basa jeung sastra darah, dumasar kana Permendikbud No. 81A/2013,
ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui, sans mung buku wungkul
bagian ta Permendikbud th, tapi deuih ngawengku Kompetensi Inti jeung Kompetensi
Dasar (KI-KD), silabus, sareng Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP).
Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013, hususna ngeunaan
pangajaran muatan lokal basa jeung sastra darah di Jawa Barat tiasa dilaksanakeun kalawan
merenah, luyu sareng udaganana. Saparantosna dialajar ngeunaan basa jeung sastra darah,
dipiharep dina diri murid aya parobihan anu ttla, boh unsur sikepna (attitude), boh
pangaweruhna (knowledge), boh kamampuh ngagunakeun katut karancagan (performance;
behavior). Singgetna mah ta unsur anu tilu th bisa disebut kompetnsi.

Kalungguhan guru dina posisi agn parobahan utama enggoning
ngaimplemntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji hipotsis basajan,
saupami guru kagungan kompetnsi anu nohonan pasaratan Kurikulum 2013, tangtosna
g kalebet guru basa darah deuih, tinangtos ta kurikulum bakal tiasa diimplemntasikeun
kalawan merenah. Ku margi kitu, dina nataharkeun sareng ngaronjatkeun kompetnsi
guru th, di antawisna ku cara nysusun buku padoman guru, kalebet tarkah anu kedah
knging pangajn.

iii
Muga-muga wa harepan urang sadaya ngeunaan ayana parobihan anu ttla dina
dunya atikan ku diimplemntasikeunana Kurikulum 2013 th tiasa ngawujud, enggoning
lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu bad dongkap.
Bandung, Desember 2013

Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat,
Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA

Pembina Utama Madya
NIP 19570807 198601 1 001
iv
PANGBAGA
KEPALA BALAI
PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN
Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara nasional.
Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra darah nu diperenahkeun janten muatan lokal
di Jawa Barat kedah luyu sareng Kurikulum 2013 hususna patali luyuna sareng elemnelemn parobihan anu janten karakteristik Kurikulum 2013 anu ngawengku; standar
kompetnsi lulusan, standar isi, standar pross, sareng standar penilaian. ta katangtosan
kedah kacangkem sareng kalaksanakeun ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah
anu mancn tugas di SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK.
Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda, sadayana aya 24
jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid. Kalungguhanana janten
buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid diajangkeun pikeun
sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid eusina medar materi ajar
sareng pertanyaan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen anu raket patalina sareng kompetensi
dasar (KD). Buku Guru eusina medar silabus, mtodologi pangajaran, sareng valuasi, og
mangrupi pangjembar buku murid.
Komponn-komponn anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi buku
guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun, nyarita, maca,
sareng nulis anu diajarkeun mak pamarekan saintifik sareng penilaian autntik. Hal ieu
dumasar kana karakteristik Kurikulum 2013 nu ngalarapkeun pamerakan saintifik sareng
penilaian autntik dina pross pangajaran.
Disusuna ieu buku th mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran Kepala Dinas
Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26 Maret 2013, negunaan
Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada jenjang SD/MI, SMP/MTs,
SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, og dumasar kana Peraturan Gubernur Jawa Barat
Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah
pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah.
v
Muga-muga wa ieu buku th aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten

cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah, anu udagan
langkung tebihna pikeun ngamumul sareng mekarkeun basa jeung sastra darah,
ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat.
Tangtosna og ieu buku th teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi kitu,
teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu nyampak dina
ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan pameredih sareng kaayaan
pajaman.
Bandung, Dsember 2013
Kepala Balai
Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian,
Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd

NIP. 196110051986031014
vi
PANGJAJAP
Kurikulum 2013 saenyana mangrupa Kurikulum Berbasis Kompetnsi (KBK)
pikeun nyanghareupan panka jaman, utamana mah kompetnsi atawa kamampuh abad
ka-21. Dina ieu abad, dak teu dak butuh karancagan dina rupining widang, kaasup
kamekaran thnologi, informasi, jeung komunikasi (TIK) milu nangtukeun warna
pangajaran basa Sunda.
Luyu jeung ta hal, rumusan kompetnsi sikep (agama jeung sosial), kaweruh, jeung
kaparigelan nu dipak dadasar dina Kurikulum 2013 kudu ngaheulakeun pentingna
karancagan jeung komunikasi. Najan kitu, dina pangajaran basa Sunda mah dititnan
og kahasan basa jeung budaya Sunda minangka mdia jeung wahana pangajaran basa
Sunda.
Tma-tma dina buku pangajaran basa Sunda diluyukeun kana tma-tma dina
pangajaran tmatis SD/MI nu sipatna nasional. Kompetnsi nu dipiharep ku barudak
SD/MI dirumuskeun minangka kamampuh mikir jeung paripolah nu rancag dina
ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit). Eta kamampuh th dicskeun dina
kompetnsi inti (KI) anu dipidangkeun ku kaweruh dina basa Sunda anu bener tur merenah,
ngntp seureuh, sarta luyu jeung kontks situasi. Eta kamampuh th dirarancang dina
pross pangajaran winangun papancn (project based learning) jeung ngorhan (discovery
learning) anu nyoko kana lngkah-lngkah ngilmiah (saintifik) kayaning nitnan, nanya,
nyoba (nyungsi), nalar, jeung kedaling (ngomunikasikeun).
Ieu buku ngawincik tarkah minimal nu kudu dipilampah ku murid dina ngahontal
kompetnsi nu dipiharep. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum 2013, murid diperedih
ged kawanina tur kadak dina ngorhan kaweruh perkara basa jeung sastra Sunda, anu
engkna parigel mak basa Sunda. Dampakna murid boga sikep anu had kana basa
jeung sastra Sunda katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun sikep agama.
Tangtu wa ra knh kahngkran ieu ibu th. Panyawad katut pangdeudeul pikeun
nyampurnakeun ieu buku pohara dianti-atina.
Bandung, Oktober 2013
vii
DAFTAR EUSI
PANGBAGEA:
1. Kepala Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat _iii
2. Kepala Balai Pengembangan
Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas
Pendidikan Provinsi JAwa Barat _v
PANGJAJAP _vii
DAPTAR EUSI _viii
BAB I PITUDUH UMUM _1
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru _2
B. Padika Make Buku Tuturus Guru _2
C. Tatapakan Formal _4
D. Sistem. Prinsip, jeung pamarekan
pangajaran _4
E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL) _5
F. Proses Pangajaran _5
G. Kompetensi Inti jeung Kompetensi
Dasar (KIKD) _5
H. Tema jeung Bahan Ajar _8
BAB II PITUDUH HUSUS _9
PANGAJARAN 1 _10
Tema : Alam Sabudeur _10
PANGAJARAN 2 _18
Tema : Pangalaman anu Matak
Nineung _18
PANGAJARAN 3 _25
Tema : Usum-usuman _25
viii
PANGAJARAN 4 _33
Tema : Gotong Royong _33
PANGAJARAN 5 _41
Tema : Kaulinan jeung Olahraga _41
PANGAJARAN 6 _48
Tema : Sosobatan _48
PANGAJARAN 7 _56
Tema : Hmat Energi _56
PANGAJARAN 8 _60
Tema : Ngajnan Sasama jeung
Hormat ka Kolot _60
PANGAJARAN 9 _67
Tema : Miara Lingkungan _67
BAB III PITUDUH MEUNTEUN _75

A. Kritria Meunteun Katutasan
Minimal (KKM) _76
B. Rubrik Meunteun Sawala (Diskusi)
_76
C. Rubrik Meunteun Sikep _77
D. Rubrik Meunteun Latihan _77
E. Daftar Peunteun Murid _78
F. Refleksi Guru _78
Glosarium _79
Daftar Pustaka _82
Bab
Pituduh
Umum
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru

Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu cs dina ngalaksanakeun
kagiatan pangajaran basa Sunda. Eusina ngawengku sawatara hal.
1. Tatali tma anu mr gambaran ka guru ngeunaan tma nu nyoko kana kompetnsi
dasar (KD) jeung indikator dipageuhan pisan.
2. Kagiatan pangajaran nu tmatik pikeun ngagambarkeun pangajaran nu gumulung
tur ngamalir.
3. Pangalaman diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun sikep jeung paripolah
had,ngawasa konsp,kaparigelan mikir ngilimiah (saintifik),kamampuh ngarngskeun
masalah, karancagan, pribadi nu sonagar (rplktif), tur rasa basa Sunda.
4. Rupining thnik meunteun kamampuh murid.
5. Wawaran nu jadi calecer (acuan) kagiatan rmdial jeung ngajembaran murid.
6. Kagiatan silih simbeuh tur silih ldan (sharing) antara guru jeung kolot barudak,
anu mr lolongkrang keur kolot-kolot murd sangkan ilubiung dina kagiatan diajar
murid di imahna swang-swangan.
7. Pituduh mak buku babon murid.
Kagiatan dina ieu buku dirarancang pikeun mekarkeun kamampuh (sikep, kaweruh,
jeung kaparigelan) murid kalawan gumulung tur rinka. Ari paripolahna ngawengku:
1. Muka pangajaran ku karep murid saperti maca atawa ngaregepkeun tks, tumanya,
ngawih, kaulinan, dmonstrasi, pidangan masalah, jst.
2. Nepikeun tujuan pangajaran nepi ka murid bisa nyangreb wawaran nu ditepikeun.
3. Ngali kaweruh murid sammehna sankan bisa ngaitkeun jeung kaweruh nu bakal
diulikna.
4. Papancn nu malapah gedang sangkan murid kabantu dina nyangkem konsp.
5. Mr lolongkrang pikeun ngalatih kaparigelan murid.
6. Mr unduring laku (umpan balik) pikeun ngukuhan panyangkem murid.
B. Padika Mak Buku Tuturus Guru

Ieu buku Tuturus Guru th mibanda kagunaan ganda, jaba ti pituduh mak buku
babon murid, jadi calecer (acuan) keurkagiatan pangajaran di kelas deuih.
Ku penting-pentingna ieu buku, guru dipiharep nitnan heula sawatara hal nu
dipidangkeun dina ieu buku.
1. Baca heula ieu buku tiap-tiap kaca kalawantelik tur imeut.
2. Cangkem heula tiap-tiap KD jeung indikator nu ngait kana tma.
3. Tarkahan pikeun ngasupkeun KI-1 jeung KI-2 dina sakumna kagiatan pangajaran.
Guru kudu nguatan jeung ngukuhan ngawangun sikep, kaweruh, katutg paripolah
nu had.
4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan ngabiasakeun, pieunteungeun,

pituladeun, jeung ngabudayakeun sakola.
5. Luyukeun tiap-tiap lngkah kagiatan nu patali jeung buku babon murid luyu jeung
kacana.
6. Mekarkeun gagasan rancag dina milih padikapangajaran. Sungsi og kagiatan sjn
lamun kaayaan teu luyu jeung naon-naon nu geus dirarancang.
7. Rupining strtgi pangajaran nu rk dimekarkeun (kayaning murid nitnan, nanya,
nyaritakeun, metakeun, ngawih, jst.), jaba ti ngalibetkeun muridna sorangan bisa
wa ngalibetkeun warga atawa lingkungan sakola.
8. Guru dipiharep mekarkeun:
a. Mtode pangajaran aktif, inovatif, kratif, fktif, jeung menyenangkan (PAIKEM);
b. Timbang-timbang og mak pamarekan komunikatif jeung kontkstual;
c. Kaparigelan nanya atawa tumanya;
d. Kaparigelan muka jeung mungkas pangajaran;
e. Kaparigelan ngolah kelas jeung pidangan kelas.
9. Gunakeun media jeung sumber diajar nu aya di sabudeureun sakola atawa patali
jeung sosial budaya Sunda.
10. Semster hiji aya opat tma atawa matri galeuh, ari dina semster dua aya nu opat
tma (matri galeuh) aya nu kurang, diluyukeun kana KIKD Mata Pelajaran Basa
jeung Sastra Sunda.
11. Tiap-tiap tma (matri galeuh) rata-rata dirarancang keur sabulaneun (4 x lawungan).
12. Kagiatan dina minggu kahiji dimimitian ku nitnan bahan, karep rsptif
(ngaregepkeun jeung maca), minggu kadua mangrupa kagiatan nyoba jeung ngulik,
ari minggu katilu jeung kaopat ngalarapkeun atawa midangkeun (kagiatan kratif
nulis jeung nyarita) hasil tina minggu kahiji jeung kadua. Murid digiring sangkan
kaasah daya nalar jeung mikirna kalawan ngaleunjeur. Kagiatan dirarancang pikeun
mr lolongkrang tumanya jeung ngali wawaran nu deukeut jeung murid.
13. Alokasi waktu nyoko kana struktur kurikulum. Guru bisa nangtukeun sorangan
alokasi waktu luyu jeung minggu fktif, situasi katut kaayaan di sakola.
14. Buku babon murid dilengkepan ku bahan-bahan latihan nu luyu jeung hontalan
kompetnsi.
15. Hasil pagawan murid jeung bukti peunteun bisa dikumpulkeun dina portofolio murid.
16. Pikeun tarkah ngoman diri jeung minggu fktif, jieun catetan rfleksi sanggeus
hiji tma atawa bahan rngs.
17. Deudeul murid sina resepeun kana basa Sunda sarta yakinkeun yn manhna th
cerdas tur bisaeun.
18. Sangkan tujuan pangajaran kahontal, guru og perlu saregep, enya-enya, tur sabar dina
nyanghareupan murid. Ari sababna, kamampuh murid th bda-bda. Katambahtambah teu sakumna padika pangajaran loyog pikeun sakumna guru, murid, tempat,
waktu, jeung bahan ajar.
Bab 1 Pituduh Umum
C. Tatapakan Formal
Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dinaieu buku dumasarkana Kurikulum
2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung tujuanan. Kurikulum basa Sunda
atawa Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD) Mata Pelajaran Basa jeung
Sastra SUnda disusun jeung dikaluarkeun ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan
Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Lamun disusud ka luhurna,
ari lebah ngindungna mah tangtu wa kana Kurikulum Tingkat Nasional, da nu ieu mah
kaasup kana Kurikulum Daerah (Kurda).
Husuna di tingkat SD/MI, Kurikulum Basa Sund anu disusun ku BPBDK th
diwincik jadi KIKD, nu diluyukeun kana tma jeung alokasi waktu. Hal ta disusun
mangrupa struktur anu maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina kagiatan diajarngajar. Cindekna, sajeroning guru ngajarkeun basa Sunda, dipahing mngpar tina
katangtuan KIKD, tma, jeung alokasi waktu. Pon kitu deui, ari dina lebah milih bahan
katut ngajarkeunana mah, guru dibr lolongkrang tir diperedih karancaganana.
Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina sumber bahan ajar. Ari sababna, naon-naon
nu diperedih ku KIKD th moal sagemblengna kacumponan mun ukur ngandelkeun
tina hiji sumber. Kudu aya sumbersumber lianna pikeun pangrojong kagiatan diajarngajar, di antarana mdia massa, bagbagan palmuan lianna, jeung kondisi sosial budaya
masarakat Sunda. Nya ka lebah dinua pisan guru kudu rancngeus th, kumaha carana
nngan jeung nungkab bahan pangrojong sangkan KIKD bisa kacumponan.
D. Sistim. Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran

Sakabh matri dina ieu buku, ti mimiti bagian wacana, pedara, ulikan, jeung latihan
dipidangkeun make sistem spiral; dimitian ti nu babari heula, terus ningkat ka nu hs.
Heula pandeurina nyusun bahan anu dumasar kana babari hsna th tumerap kana
saban pangajaran. Cindekna, tingkat kasulitan bahan anu dipidangkeun dina Pangajaran
1, upamana, kudu aya sahandapeun Pangajaran 2. Lian ti ta, bisa deuih tumerap di jero
pangajaran, upamana tingkat kasulitan Pedaran 2 kudu saluhureun Pedaran 1. Kitu deui
dina ulikan jeung latihan.
Konsp basa anu dianggap ntng dipidangkeunana dina Pedaran 1, atawa bisa wa
dina Ulikan 1. Sanggeus nincak kana Pedaran 2 atawa Ulikan 2, murid diwanohkeun
kana konsp basa anu tingkat kasulitanana saluhureun nu dipidangkeun dina Pedaran 1
atawa Ulikan 1. Subab pangajaran dingaranan mak kagiatan basa atawa aktivitas murid.
Dina wincikan nu leuwih heureut, sistem spiral th tumerap dina saban nomer deuih.
Upamana dina latihan anu diebrhkeun dina pancn ngajawab pananya, tah, tingkat kasulitan
dna pananya nomer 8 kudu aya di sahandapeun tingkat kasulitan pananya nomer 9.
Sistem spiral anu dignakeun dina ieu buku th dumasar kana prinsip proporsional, tur
tahapan (gradasina) henteu patarenggang. Hal ieu bisa tumerap dina wangun lahiriahna
(panjang-pondokna, basajan-kompleksna) kecap, kalimah, atawa wacana, bisa deuih dina
eusi atawa substansina (gampang-henteuna).
4
E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL)

Rabah
Sikep
SD/MI
SMP/MTs
SMA/SMK/MA/MAK
Nampa, ngajalankeun, ngajnan, jeung ngamalkeun

Pribadi nu iman, ahlak mulya, percaya diri jeung tanggung jawab
dina patali marga kalawan merenah jeung lingkungan masarakat, alam
sabudeureun, sarta dunya katut adabna.
Kaparigelan
Nampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung ngalarapkeun

Pribadi nu mampuh mikir jeung lumampah kalawan merenah tur
rancag dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).
Kaweruh
Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung meunteun.

Pribadi nu ngawasa lmu kaweruh, thnologi, seni budaya, sarta
wawasan kamunasaan, kabangsaan, kanagaraan, jeung paradaban.
F. Proses Pangajaran
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Pross pangajaran lumangsung mak pamarekan saintifik. Ari lngkah-lngkahna keiu.

Nitnan (mengamati), ku cara maca atawa ngaregepkeun atawa nongton
Nanya (menanya), ku cara tanya jawab atawa sawala
Nalar (menalar/mengasosiasi), ku cara nambahan kaweruh lain
Nyungsi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen)
Midangkeun atawa nepikeun (mengkomunikasikan)
Ngawangun jejaring (networking) ku cara nangan bahan tina sumber lian
G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD)

Kelas II SD/MI
KOMPETENSI INTI (KI)
2.1 Menerima dan menjalankan 2.1.1
ajaran agama yang dianutnya
KOMPETENSI DASAR (KD)

Menerima anugrah Tuhan Yang Maha
Esa atas penciptaan bahasa Sunda
sebagai bahasa daerah dan unsur budaya
bangsa serta alat komunikasi masyarakat
penuturnya melalui teks pupuh,
narasi, deskripsi, PAGUNEMAN, dan
kakawihan.
Bab 1 Pituduh Umum
2.2 Memiliki perilaku jujur,

disiplin, tanggung jawab,
santun, peduli, dan percaya
diri dalam berinteraksi
dengan keluarga, teman, dan
guru
2.1.2
2.1.3
2.1.4
2.1.5
2.1.6
2.1.7
2.1.8
2.1.9
2.2 Memahami pengetahuan

faktual dengan cara
mengamati [mendengar,
melihat, membaca] dan
menanya berdasarkan rasa
ingin tahu tentang dirinya,
makhluk ciptaan Tuhan dan
kegiatannya, dan bendabenda yang dijumpainya di
rumah, sekolah
6
2.2.1
2.2.2
2.2.3
2.2.4
Memiliki perilaku santun, disiplin, dan

jujur dalam menjalin kerukunan hidup
dalam kemajemukan melalui teks pupuh
(Tema 1)
Memiliki perilaku santun, jujur, rukun,
dan toleransi dalam kegiatan bermain di
lingkungan keluarga dan di lingkungan
sekitar melalui teks narasi. (Tema 2)
Memiliki perilaku disiplin, jujur, tanggung
jawab dalam melaksanakan tugasku seharihari melalui teks narasi atau deskripsi.
(Tema 3)
Memiliki perilaku tanggung jawab dan
disiplin sebagai pelajar yang baik dalam
merawat lingkungan sekolah melaui teks
deskripsi. (Tema 4)
Memiliki perilaku disiplin dan tanggung
jawab dalam menjaga hidup bersih dan sehat
melaui teks PAGUNEMAN (Tema 5).
jawab dalam memelihara lingkungan alam
sekitar (air, bumi, dan matahari) melaui
teks deskripsi. (Tema 6)
jawab dalam memelihara hewan dan
tumbuhan melaui teks deskripsi. (Tema 7)
Memiliki perilaku tertib, tanggung jawab
dan disiplin dalam menjaga keselamatan
di rumah dan perjalanan melaui teks
kakawihan. (Tema 8)
Mengenal teks pupuh tentang kerukunan
hidup dalam kemajemukan. (Tema 1)
Mengenal teks narasi tentang kegiatan
bermain di lingkungan keluarga dan di
lingkungan sekitar (Tema 2)
Mengenal teks narasi tentang tugasku
sehari-hari (Tema 3)
Mengenal teks deskripsi tentang
pentinngnya merawat lingkungan sekolah.
(Tema 4)
2.2.5
2.2.6
2.2.7
2.2.8
2.3 Menyajikan pengetahuan

faktual dalam bahasa
yang jelas dan logis dan
sistematis, dalam karya yang
estetis dalam gerakan yang
mencerminkan anak sehat,
dan dalam tindakan yang
mencerminkan perilaku
anak beriman dan berakhlak
mulia
2.3.1
2.3.2
2.3.3
2.3.4
2.3.5
2.3.6
2.3.7
2.3.8
Mengenal teks PAGUNEMAN tentang

menjaga hidup bersih dan sehat. (Tema 5).
Mengenal teks deskripsi tentang
lingkungan alam sekitar (air, bumi, dan
matahari). (Tema 6)
Mengenal teks deskripsi tentang cara
pemeliharaan hewan dan tumbuhan.
(Tema 7)
Mengenal teks kakawihan atau pupuh
tentang menjaga keselamatan di rumah
dan perjalanan. (Tema 8)
Melantunkan teks pupuh tentang
kerukunan hidup dalam kemajemukan.
(Tema 1)
Menceritakan isi teks narasi tentang
kegiatan bermain di lingkungan keluarga
dan di lingkungan sekitar. (Tema 2)
Menceritakan isi teks narasi tentang
pelaksanaan tugasku sehari-hari .
(Tema 3)
Menuliskan isi teks deskripsi tentang
pentingnya merawat lingkungan sekolah.
(Tema 4)
Memperagakan teks PAGUNEMAN
tentang menjaga hidup bersih dan sehat.
(Tema 5)
Menuliskan isi teks deskripsi tentang
lingkungan alam sekitar (air, bumi, dan
matahari). (Tema 6)
Menuliskan isi teks deskripsi tentang cara
merawat hewan dan tumbuhan. (Tema 7)
Melantunkan teks kakawihan tentang
menjaga keselamatan di rumah dan
perjalanan. (Tema 8)
Bab 1 Pituduh Umum
H. Tema jeung Bahan Ajar

Tema 5 : Hirup beresih
jeung shat
Bahan : Paguneman
Tema 1 : Hirup Sauyunan

Bahan : Pupuh
Tema 6 : Lingkunga alam

(Cai, Bumi,
Panonpo)
Bahan : Sajak
Tema 2 : Ulin di
Lingkungan
Bahan : Dskripsi
TEMA
&
BAHAN AJAR
Tema 7 : Miara sasatoan

jeung tutuwuhan
Bahan : Dskripsi
Tema 3 : Pancn sapopo

Bahan : Dskripsi
Tema 8 : Kasalametan di
imah jeung di jalan
Bahan : Kakawihan/Pupuh

jeung shat
Bahan : Paguneman

jeung shat
Bahan : Paguneman
Bab
Pituduh
Husus
PANGAJARAN 1
Tema : Alam Sabudeur
Bahan : Tks dskripsi
Waktu : Tilu minggu
Kahirupan manusa teu bisa dipisahkeun tina kaayaan alam anu aya di sabudeureunana.
Dina pangajaran ayeuna, murid diwanohkeun kana kaayaan alam anu teu jauh tina
lingkungan kahirupanana. Dipiharep maranhna bisa nambahan kaweruh, sarta nguatan
sikepna dina mikanyaah jeung miara alam. ta sikep th penting pisan, mana komo mun
dipatalikeun jeung kaayaan dina jaman kiwari. Alam geus loba nu ruksak alatan pamolah
manusa.
KAGIATAN DIAJAR-NGAJAR
A. MACA BEDAS
No.
Kagiatan
1.
Guru nerangkeun anu dimaksud maca bedas, jeung naon wa pasaratan dina
maca bedas th. Ngeunaan hal ieu, guru bisa nitnan bahanna anu disadiakeun
dina Bab III. Di dinya diterangkeun rupa-rupa maca dina kagiatan diajar-ngajar.
2.
Guru nuduhkeun bacaan judulna Taman Hareupeun Imah, anu nyampak

dina buku murid. Bacaan dskripsi, eusina ngadadarkeun miara taman. ta
bacaan dilengkepan ku gambar utama jeung gambar pangjangkep. Gambar
utama ngbrhkeun kaayaan taman. Ari gambar pangjangkepna ngbrhkeun
sawatara barang anu gunana patali jeung miara taman.
3.
Guru mr conto, kumaha carana maca bedas. Cukup ku saparagraf wa,

anu aya dina matri bacaan. Murid sina enya-enya ngaregepkeun, sangkan
maranhna bisa maca bedas.
4.
Guru nugaskeun murid maca bedas. Carana mah bagilir wa saurang-saurang.

Saban murid cukup maca saparagraf tina sagemblengna bacaan. Tangtu
kamampuh saban murid th teu sarua. Aya anu macana lancar, aya anu agaeugeu knh bari jeung tacan pati jelas dina ngunikeun kecapna. Aya anu
geus wantr, jeung aya anu raan knh. Kitu deui dina lentongna, aya anu
geus merenah, aya anu salah knh. Jadi kawajiban guru pikeun nuyun jeung
ngalatih ka murid anu macana tacan lancar, ngunikeun kecapna tacan pati
jelas, anu masih knh raan, jeung anu lentongna tacan merenah.
10
5.
Guru kudu bisa nyiptakeun kaayaan sangkan di jero kelas henteu ribut, tur
murid anu teu kagiliran maca dak ngaregepkeun babaturanana anu keur
dibr pancn maca bedas. Tujuan tina ieu maca bedas th dipiharep sangkan
murid barisaeun nyangkem eusi bacaan. Ku sabab kitu, maranhna kudu enyaenya ngaregepkeun.
6.
Guru kudu merhatikeun jeung nyatetkeun, saha wa murid anu geus saregep
dina ngaregepkeun, jeung mana anu caliweura knh. Tangtu wa murid anu
caliweura kudu gancang digeuing.
B. NGALISANKEUN JAWABAN
No.
Kagiatan
7.
Guru nugaskeun murid pikeun ngajawab pananya atawa nerangkeun panitah

sacara lisan. Murid anu dibr pancn ngajawab th heulakeun anu caliweura
dina ngaregepkeun. Maksudna mah sangkan dina waktu nu bakal datang aya deui
pancn ngaregepkeun, ta murid bisa ngarobah sikep.
Pikeun ngajawab sakur pananya atawa nerangkeun panitah th murid dibr

lolongkrang nyusun kalimah sorangan. Anu penting eusina ulah mngpar
tina eusi bacaan.
9.
Dina ngajawab atawa nerangkeun th, aya di antara anu patali jeung
kamampuh mahamkeun matri pangajaran.
10.
Pikeun ngukur kamampuh murid dina ngajawab pananya atawa nerangkeun panitah,
guru kari ngabandingkeun sakur omongan murid jeung jawaban anu sakuduna.
1. Henteu lega, tapi mani resik.
2. Sangkan teu matak jadi bala.
3. Pikeun ngagemuk pepelakan.
4. Dina sapanjang pager anu adek ka sisi jalan.
5. Sedep malem, eros, jeung malati.
6. Tangkal angkrk.
7. Pasosor.
8. Sangkan taneuh anu dicbor baseuhna rata.
9. Sabab hama th sok ngaganggu kana tatangkalan.
10. Gunana gunting pangkas th pikeun mangkas tatangkalan.
11. Tangkal flamboyan jeung mahoni.
12. Pikeun iuh-iuh jalan.
13. Kalakayna sok ngabalaan buruan.
14. Sangkan kalakay jadi buruk, engkna dijieun kompos.
15. Tangkal anu sok dipelak di sisi jalan th ra rupana, di antarana tangkal
flamboyan, mahoni, tanjung, kanari, asem, kiara payung, jeung bungur.
Bab 2 Pituduh Husus
11
11.
Guru kudu nyieun catetan dumasar kana jawaban anu dikedalkeun ku saban murid.
Tujuanana pikeun ngukur kamampuh maranhna dina kagiatan ngaregepkeun.
C. NGUNIKEUN KECAP DINA KALIMAH

No.
Kagiatan
12.
Guru nerangkeun yn dina bacaan aya sawatara kecap anu ngagunakeun

aksara f. Ieu aksara th kark ayeuna diajarkeun ka murid. Mmang enya, dina
kabuktian ucapan mah, aksara f th mimindengna sok diunikeun jadi p. Tapi
ari dina pangajaran mah angger kudu diwanohkeun. Kahiji, diwanohkeun cara
ngunikeunana. Kadua, diwanohken cara nuliskeunana ku aksara tulis, kumaha
wujudna aksara ged, jeung kumaha wujudna aksara leutik.
13.
Guru kudu weruh heula yn aksara f dina basa Sunda th serepan tina basa
deungeun, boh basa Arab boh basa anu jolna ti ropa, utamana Walanda jeung
Inggris. Barto mah kecap anu ngandung aksara f th rrana sok diunikeun
jeung ditulis jadi p, upamana pakir miskin lain fakir miskin. Ngan ka dieunakeun,
sanggeus pangaruh basa deungeun anu asup kana basa Sunda beuki ngalobaan,
dak teu dak urang kudu narima kana aksara f. Ilaharna kekecapan asing anu
angger ditulis ku aksara f th nyata anu asupna dianggap alanyar, atawa anu
geus popilr dina peristilahan basa Indonsia.
14.
Guru nugaskeun murid pikeun ngagalantangkeun kalimah anu dina kecapkecapna aya nu ngandung aksara f. Ku guru dicontoan heula cara ngunikeunana,
terus murid sina nurutan. Geus kitu murid sina maca sagemblengna kalimah.
Macana mah dibagilirkeun wa, sakabh murid kudu kabagian.
15.
Guru nerangkeun yn aksara f bisa nempatan posisi di awal, di tengah, jeung

di tungtung kecap.
Aksara f dina awal kecap upamana dina Farida, Fuad, jeung Fitria
Aksara f dina tengah kecap upamana dina Tifa jeung Al-Kafirun
Aksara f dina tungtung kecap upamana dina Arif, aktif, jeung Yusuf
D. NYALIN KECAP
No.
Kagiatan
16.
Guru nugaskeun murid pikeun nyalin kecap anu ngandung aksara f. Anu kudu
disalin th ukur diwangun ku dua kecap, bari kitu og anu nuduhkeun ngaran,
boh ngaran jalma boh ngaran lembaga. Aksara f anu aya dina kecap anu kudu
disalin th aya anu nempatan posisi di awal, di tengah, jeung di tungtung.
12
17.
Enggoning nyalin ta kecap th murid migawna dina buku tulis, sok sanajan
dina buku bahan ajar aya kolom anu disayagikeun. ta kolom th lain eusianeun
murid, tapi ngan wungkul pikeun pituduh sangkan murid babari ngarti dina
prakna migaw pancn.
18.
Guru kudu ngaroris pagawan murid, naha hasilna geus bener atawa tacan.
Hasil pagawan anu bener kudu dibr peunteun.
19.
Lamun aya murid anu tacan merenah dina nuliskeun kecapna, jadi kawajiban guru
pikeun memenerna. Pikeun nambahan kajembaran kaweruh murid, disarankeun
guru mr deui pancn sjn di luareun anu aya dina matri bahan ajar.
E. MACA DINA JERO HAT

No.
Kagiatan
20.
Guru nerangkeun anu dimaksud maca dina jero hat, kumaha prak-prakanana,
jeung naon wa pasaratanana. Ngeunaan hal ieu, guru bisa nitnan bahanna
anu disadiakeun dina Bab III. Di dinya diterangkeun rupa-rupa maca dina
kagiatan diajar-ngajar.
21.
Guru nuduhkeun bacaan anu judulna Hulu Cai katut ilustrasi gambarna. ta
bacaan th pikeun nambahan kaweruh murid ngeunaan alam sabudeur. Mun dina
bacaan mimiti digambarkeun alam sabudeur anu aya di sakurilingeun imah, dina
bacaan kadua mah murid mimiti diwanohkeun ka lingkungan anu leuwih lega.
22.
Dipiharep murid nyangkem eusi bacaan, anu engkna bisa diaplikasiken kana
sikep positif dina miara alam. Dina ta bacaan dibrhkeun kaayaan di hulu
cai di hiji lokasi anu teu jauh ti komplks perumahan. Ku penduduk enyaenya dipiara, tatangkalanana teu meunang diganggu, sangkan ta hulu cai
mangpaatna manjang.
23.
Guru nugaskeun maca ka murid, cukup ku lima menitan. Sajeroning murid

maraca, kaayaan di jero kelas kudu tenang. Ku guru kudu diperhtikeun bisi aya
murid anu rada melng, atawa heureuy.
F. NGANGGEUSKEUN KALIMAH
No.
Kagiatan
24.
Satutasna maca dina jero hat, pikeun ngukur kamampuh dina nyangkem eusi
bacaan, murid sina ngalaksanakeun pancn nganggeuskeun kalimah. Murid
dibr sapuluh sual anu eusina patali jeung eusi bacaan.
Bab 2 Pituduh Husus
13
25..
Hasil pagawan murid sina dibaca sacara bagalir. Saban murid maca kalimah
anu ditulis ku maranhna.
26.
Ungkara kalimah anu ditulis ku murid bisa rupa-rupa. Pikeun ngukur

kamampuh dina ngalaksanakeun pancn, guru kari ngabandingkeun sakur
kalimah anu dianggeuskeun ku murid jeung konci jawaban.
1. Kana panyaram entong ulin di hulu cai, barudak sok ngagugu.
2. Barudak teu resepeun ulin di hulu cai, sabab tempatna nyingkur.
3. Ti perumahan ka hulu cai ukur kahalangan ku masjid jeung lapang.
4. Sanggeus aya perumahan, ta hulu cai th terus dijieun babalongan.
5. Pangeusi perumahan teu kudu nyieun sumur, sabab ngamangpaatkeun ta
hulu cai.
6. Lamun keur usum halodo, cai keur ka saban imah th sok rada ngurangan.
7. Tatangkalan di hulu cai teu meunang diganggu, sabab bisi bisi cai nu
kaluar ti dinya jadi kaganggu.
8. Ku lobana tatangkalan di hulu cai, manuk g jadi baretaheun cicing
9. Manuk nu aya di dinya th, nyata tikukur, cangkurileung, krak, jeung jalak.
10. Ari isuk-isuk ta manuk th ram ram disarada.
27.
Guru kudu nyieun catetan dumasar kana kamampuh murid dina nganggeuskeun
kalimah.Tujuanana pikeun ngukur maranhna dina kagiatan maca dina jero hat.
G. NGAHARTIKEUN KECAP
No.
Kagiatan
28.
Ieu bagian pikeun nerangkeun harti sawatara kecap anu aya dina bacaan Taman
Hareupeun Imah jeung Hulu Cai. Anu diterangkeun th aya 12 kecap. Bisa
wa masih knh aya kecap lianna anu tacan dipikaharti ku murid. Guru kudu
mr lolongkrang ka murid sangkan maranhna dak nanyakeun.
29.
Kecap anu diterangkeun hartina th henteu leupas tina kontks kalimahna.

ta pangna anu dicutat tina bacaan th gembleng sakalimah.
30.
Bahan ajar anu disayagikeun mimitina sina dibaraca heula dina jero hat.
Saterusna sakur kecap anu dijntrkeun hartina th ku guru diterangkeun
hiji-hiji, anu dipalar murid bisa mahamkeunana.
31.
Guru nanya ka murid, bisi aya kecap sjnna anu kudu diterangkeun hartina.
Maranhna kudu sina aktif ngasongkeun pertanyaan. Bakal leuwih had lamun
pananya ti mutid th henteu langsung dijawab ku guru, tapi didiskusikeun
jeung kabh murid.
32.
Kecap lianna tina bacaan anu diterangkeun hartina sina ditarulis ku murid
dina buku catetan masing-masing.
14
H. NGEUSIAN KALIMAH
No.
Kagiatan
33.
Bahan ajar anu dipidangkeun dina ieu bagian pikeun ngukur kamampuh
murid dina ngaplikasikeun harti kecap sakumaha anu geus diterangkeun dina
bagian sammhna.
34.
Guru nugaskeun murid pikeun nganggeuskeun kalimah anu kamungkinan

jawabanana geus disayagikeun.
35.
Kecap anu aya dina kamungkinan jawaban th padeukeut harti, upamana resik,
beresih, jeung lening. ta kecap anu tilu th bakal kapak dina nganggeuskeun
tilu kalimah anu dijieun sual.
36.
Konci jawabanana:
1. b 6. b
2. a 7. a
3. c 8. c
4. c 9. b
5. a 10. b
11. c
12. a
13. c
14. a
15. b
I. NGAGALANTANGKEUN KALIMAH
No.
Kagiatan
37.
Bahan ajar dina ieu bagian th saenyana bagian tina tatabasa, asupna kana
bagbagan afiksasi atawa ngalarapkeun rarangkn. Dina hal ieu, ngalarapkeun
rarangkn hareup di- jeung ka-.
38.
Dina basa Sunda, rarangkn hareup di- jeung kath dunana pikeun
ngawangun kecap pagawan. Ngheunaan hal ieu mah teu kudu diterangkeun
ka murid, sabab di kelas III SD tacan diwanohkeun kana tori lmu basa.
Kecap-kecap anu robah alatan dilarapkeunana rarangkn hareup di- jeung kath jadi bagian tina hiji kalimah, tur cukup ku dibaca wungkul.
39.
Guru nerangkeun heula conto anu aya dina kalimah, upamana tina kecap
ganggu th bisa dirobah jadi diganggu atawa kaganggu:
a) Tatangkalan di hulu cai teu meunang diganggu.
b) Nelepon dina mobil kaganggu ku sora mesin.
Ti dinya terus diterangkeun deui conto sjnna anu geus disadiakeun dina
bahan ajar.
Bab 2 Pituduh Husus
15
40.
Guru mr conto, kumaha prak-prakan ngagalantangkeun kalimah anu aya

dina bahan ajar. Saban kecap kudu diunikeun kalawan jntr, terus dina maca
kalimahna kudu mak lentong.
41.
Saban murid ditugaskeun sina maca sakalimah, dibagilirkeun. Lamun di antara

murid aya anu tacan merenah macana, kudu sina dibalikan deui.
J. NGARANG CARITA
No.
Kagiatan
42.
Dina ieu bagian, murid dipents sina ngarang carita ngeunaan kaayaan alam
sabudeur. Lain ngarang dia harti ngarakit carita kalawan gembleng, tapi ukur
nganggeuskeun karangan nu geus aya. Tujuanana sangkan murid mampuh
ngabrhkeun hasil panitnna dina wangun karangan deskripsi.
43.
Luyu jeung prinsip spiral, pancn anu dibiken ka murid th dimimitian ku

anu babari, terus ningkat ka anu hs. Dina prakna migaw, aya tilu latihan
ngarang anu kudu dianggeuskeun ku murid.
44.
Dina Latihan 1, anu kudu dianggeuskeun th karangan deskripsi ngeunaan

kaayaan di sakola. Murid sina nyusun sawatara kecap pikeun nganggeuskeunana.
Dina Latihan 2, ngeunaan kaayaan di kebon binatang, murid sina nyusun kecap
anu leuwih loba batan dina Latihan 1, tur bisa wa dina wangun kalimah. Dina
Latihan 3, anu kudu dipogaw ku murid th kudu nyusun paragraf pondok.
45.
Karangan anu ditulis ku murid bakl ra rupana. Hal ta mah gumantung kana
hasil panitn atawa naon-naon anu kungsi kaalaman ku dirina. Anu kudu
dipeunteun ku guru th dina lebah susunan logikana, anu dibrhkeun dina
ungkara. Pikeun ngiker-ngiker dina mr peunteun, guru bisa nitnan koni
jawaban anu disayagikeun di handap. Ieu konci jawaban th lain patokan anu
mutlak, tapi ngan saukur piken babandingan.
46.
Konci jawaban pikeun tugas dina Latihan 1:

Sakola tempat abdi diajar th di Jalan Ahmad Yani. Buruan sakola mani
lega, tempat abdi jeung babaturan arulin. ta buruan th sok dipak upacara
bandra deuih, atawa olahraga. Sakurilingna dipager. Rohangan kelasna
ngajajar aya genep. Kelas abdi ayana di tengah. Di kenca aya rohangan kelas
dua, ari di katuhuna aya rohangan kelas opat.
Aya aula jeung musola teu jauh ti kelas anu ngajajar (alternatif
kahiji).
Aya aula jeung musola anu sok digunakeun ku murid jeung Bapa/
Ibu Guru (alternatif kadua).
16
Aya aula jeung musola. Aula sok dipak ngayakeun kagiatan sakola. Ari
musola mah tempat solat murid jeung Bapa/Ibu Guru (alternatif katilu).
47.

Siswa kelas tilu piknik ka kebon binatang. Tempatna mani pikabetaheun.
Hawana seger sabab loba tatangkalan. Di kebon binatang th loba sasatoan.
Sato garalak og aya, di antarana maung jeung singa. Kabh og dikandangan,
henteu sina ngencar.
Aya gajah jeung bantng dina kandang anu dipager beusi. Pagerna
jangkung, sangkan teu bisaeun ngencar (alternatif kahiji).
Aya gajah jeung bantng dina kandang keur diparaban ku anu
ngurusna. Parabna th jukut jeung dangdaunan. Sanggeus nyaratu,
gajah jeung bantng th terus ngarinum (alternatif kadua).
Aya gajah jeung bantng mani galed. Tulal jeung sihung gajah
mani panjang. Ari bantng mah tandukna mani seukeut. Gajah
mah bangun lindeuk, da sok nyampeurkeun ka pangunjung bari
nyodorkeun tulalna (alternatif katilu).
48.

Di pasar ram ku anu dagang jeung nu balanja. Anu dagang barang mani
rupa-rupa. Henteu pacampur tempatna th. Anu dagang sayur henteu ngahiji
jeung nu dagang papakan. Tempatna ngahaja sina misah.
Pasar th mani lega. Di hareupeunana aya jalan raya. Loba
kendaraan nu ngaliwat ka dinya. Angkot, beus kota, jeung kendaraan
sjnna (alternatif kahiji).
Di pasar ram ku anu dagang jeung nu balanja. Anu dagang barang mani
rupa-rupa. Henteu pacampur tempatna th. Anu dagang sayur henteu ngahiji
jeung nu dagang papakan. Kitu deui anu dagang lauk jeung bungbu
tempatna misah.
Ti mimiti tabuh tujuh isuk-isuk pasar geus mimiti ram, tepi ka
sor. Anu daratang ka pasar loba anu ti tempat jauh. Rk ngadon
balanja. Anu balanjana loba mah sok bari mawa mobil sorangan
(alternatif kadua).
Di pasar ram ku anu dagang jeung nu balanja.Anu dagang barang mani ruparupa. Henteu pacampur tempatna th. Anu dagang sayur henteu ngahiji jeung nu
dagang papakan. Anu dagang lauk jeung daging tempatna di lant handap.
Ari nu dagang papakan jeung lawon mah tempatna di luhur.
Lamun rk lebaran di pasar th sok beuki ram. Anu dagangna
beuki loba. Kitu deui anu balanjana. Disebutna usum marma. Harga
barang anu dijual di pasar g sok ngadadak jadi nak (alternatif katilu).
Bab 2 Pituduh Husus
17
PANGAJARAN 2
Tema : Pangalaman anu Matak Nineung
Bahan : Prosa Narasi
Waktu : Tilu minggu
Dina pangajaran ayeuna, murid diwanohkeun kana wacana anu ditulis winangun
prosa narasi, eusina nyaritakeun pangalaman anu matak nineung. Hal anu kawas kieu
tangtu karandapan ku sing saha wa.
Murid sina nengetan jeung neuleuman pangalaman tokoh dina carita. Ti dinya
guru kudu mampuh ngamotivasi sangkan murid barisaeun nyaritakeun pangalaman anu
karandapan ku dirina.
A. MACA BEDAS
No.
Kagiatan
1.
Guru nerangkeun heula yn anu pangheulana dilaksanakeun dina Pangajaran

2 th maca bedas. Katerangan ngeunaan hal ieu geus didadarkeun waktu
ngalaksanakeun Pangajaran 1.
2.
Guru nitah murid sangkan maruka buku anu midangkeun Pangajaran 2.

Anu rk dibaca ku murid th judulna Piknik ka Kawahputih dumasar
kana pangalaman Ratna, jeung Diibakan Gajah dumasar kana pangalaman
Gilang. Ieu bacaan th hasil karangan Ratna jeung Gilang sanggeus dirina
ngarandapan pangalaman anu matak nineung
3.
Guru nitah ka salah saurang murid pikeun maca ta karangan. Guru nyontoan
heula cara macana, dua-tilu paragraf. Sajeroning kitu, murid sina saregep
ngaregepkeunana.
4.
Hiji karangan bisa dibaca ku tilu atawa opat murid, dibagilirkeun. Sangkan
kanyahoan tepi ka mana sikep dina ngaregepkeun, alusna murid anu dibr
pancn maca th dickclok.
5.
Mun katimbang perlu jeung waktuna nyukupan, sakabh murid kudu

kabagian giliran maca. Guru nyatetkeun saha-sahana murid anu dianggap
tacan merenah macana. Ieu catetan patalikeun jeung anu karandapan dina
Pangajaran 1, pikeun ngukur kamajuan murid dina kagiatan maca bedas.
18
6.
7.
Sammh pindah kana karangan kadua, guru ngasongkeun heula pertanyaan

ngeunaan palaku dina karangan kahiji. Kitu deui mun anggeus maca karangan
kadua, murid dipents heula kawas dina karangan kahiji. Murid sina ngajawab
sacara lisan.
Alus pisan mun guru nerangkeun saliwat ngeunaan tempat anu disabit-sabit dina
ta karangan, terus guru nanya, saha wa di antara murid nu kungsi ka dinya.
B. NGALENGKEPAN KALIMAH
No.
Kagiatan
8.
Sammh murid migaw pancn, guru nerangkeun heula yn karangan kahiji

jeung kadua th ditulisna ku budak. ta pangna dina lebah ngagunakeun basa
katut cara nyaritakeunana og teu jauh tina kamampuh budak. Ratna ngarasa
nineung kana pangalaman anu kungsi karandapan ku dirina, waktu diajakan
piknik ka Kawahputih ku Bibi Yanti. Ari pangalaman anu matak nineung
pikeun Gilang mah waktu piknik ka kebon binatang.
9.
Basa Sunda anu dipak ku Ratna jeung Gilang th dina ragam hormat. Titik
tilikanana ngagunakeun jalma kahiji, nyata abdi.
10.
Dina migaw ngalengkepan kalimah, anu dipigaw ku murid th kudu

dumasar kana eusi bacaan. Demi tujuanana pikeun ngukur kamampuh murid
dina nyangkem atawa mahamkeun eusi bacaan.
11.
Ieu pancn th tingkatanana basajan pisan. Umumna murid ngan ukur

ngeusikeun dua-tilu kecap wa.
12.
Basa dina sual ngagunakeun ragam loma, padahal ari dina bacaan mah ragam
hormat. Ku kituna mungkin wa aya murid anu nganggeuskeun kalimah ku
ragam hormat saluyu jeung basa anu dipak dina bacaan, mungkin deuih aya
anu ngagunakeun ragam loma. Rk ragam mana wa anu dipak ku murid
dina nganggeuskeun kalimah, ku guru ulah dipasualkeun, da nu penting mah
kecap anu ditulis ku murid th balener, saluyu jeung eusi bacaan.
13.
Pikeun patokan guru dina meunteun hasil gaw murid, dina ieu bagian
dipidangkeun kalimah sagemblengna.
Pangalaman Ratna
1. Waktu diajakanan piknik th kabeneran geus tilu po Ratna keur per sakola.
2. Bibi Yanti ngajakan piknikna th babarengan jeung batur sakantorna.
3. Diajakan piknik ku bibina th Ratna mani ngarasa atoh.
Bab 2 Pituduh Husus
19
4.
5.
6.
7.
Dina poan rk indit piknik, Ratna hudangna g mani subuh knh.

Jalan ka Kawahputih ti mimiti Ciwidy th terus-terusan nanjak.
Di sisi jalan anu kaliwatan Ratna nempo kebon strobri jeung palawija.
Ratna meunang katerangan yn Kawahputih th ayana di Gunung
Patuha.
8. Pangna disebut Kawahputih th lantaran warnana bodas.
9. Di kiduleun Kawahputih aya tempat wisata sjnna, nyata Situ
Patnggang.
10. Pangalaman piknik ka Kawahputih th pikeun Ratna matak nineung.
Pangalaman Gilang
1. Ari pangalaman Gilang mah piknikna th ka kebon binatang.
2. Angkot anu ditumpakan ku Gilang sabatur-batur henteu suat-siet siga nu
babalapan.
3. Gilang mah piknik ka kebon binatang th geus rada mindeng.
4. Bapa Guru ngomat-ngomatan sangkan barudak ulah papencar.
5. Anu dituduhkeun ku Ridwan nyata maung keur diparaban.
6. Maya ujug-ujug ngajerit bari lumpat sabab nempo oray.
7. Anu nyark Maya tong deukeut teuing nempo gajah nyata Fatimah
8. Anu nyebutkeun Maya diibakan gajah nyata Ridwan
9. Tapi ahirna mah Gilang og ngalaman disemprot ku gajah
10. Harita Gilang ngan ukur ngomong ah dasar gajah, ada-asa sajah.
C. NGAPALKEUN HARTI KECAP

No.
Kagiatan
14.
Guru nerangkeun yn dina bacaan aya sawatara kecap anu rk diterangkeun

hartina. ta kecap th dicutat reujeung kalimahna.Ti dinya kakara diterangkeun
hartina.
15.
Tujuan tina ieu pangajaran nyata sangkan murid weruh kana harti kecap. Bisa
jadi ta kecap th geus langka digunakeun dina paguneman sapopo, tapi taya
salahna mun diajarkeun, anu dipalar murid nyangkem kajembaran basa.
16.
Sangkan leuwih anteb dina ngahartikeun kecap anu keur diterangkeun, dina
bahan ajar dipidangkeun dua kalimah sjnna. Lian ti ta, murid diwanohkeun
kana kecap anu rada padeukeut sacara smantik, nyata kecap kebluk jeung
kecap lilir. Murid sina maca dua kalimah anu ngandung ta kecap, terus sina
ngabandingkeun.
20
17.
Aya pancn anu kudu diterangkeun ku guru, nyata natan ngaran sawatara
barang anu biasa nyampak di jamban. Murid dibr kalaluasaan pikeun
ngajawabna, dumasar kana hal-hal anu manhna nyaho.
18.
Pikeun leuwih ngajembarn kaweruh, alusna mah guru mr kasempetan

pikeun nyirian kecap anu tacan dipikanyaho harti anu aya dina bacaan.
D. NITNAN ROBAHNA KECAP

No.
Kagiatan
19.
Bahan ajar robahna kecap th saenyana bagian tina tatabasa, asupna kana
bagbagan afiksasi atawa ngalarapkeun rarangkn. Dina hal ieu, ngalarapkeun
rarangkn barung di-an. Pangna ukur disebut robahna kecap th sangkan jadi
basajan, sabab murid kelas III tacan diwanohkeun kana tori lmu basa.
20.
Guru nerangkeun heula conto anu aya dina kalimah, upamana:

Ratna diajakan piknik ka Kawahputih ku Bibi Yanti.
Dina ta kecap aya kecap diajakan, anu asalna tina ajak, ditambah rarangkn
barung di-an. Ti dinya terus diterangkeun deui conto sjnna anu geus
disadiakeun dina bahan ajar.
21.
Kecap anu robah ku pross afiksasi dina conto kalimah th warna kecapna
rupa-rupa. Aya anu mangrupa kecap pagawan (contona ajak jeung tmbal),
kecap kaayaan (contona jauh jeung lada), jeung kecap barang (contona sangu
jeung daging). Rk naon wa warna kecapna, lamun geus ditambahan ku
rarangkn barung di-an mah tangtu bakal jadi kecap pagawan. Ngeunaan
ta warna kecap, teu kudu diterangkeun ka murid, da tacan waktuna. ta
mah ukur pikeun kaweruh guru wungkul. Murid mah ukur sina weruh kana
pross robahna wungkul. Minangka pikeun ngalalanyahan lamun dina kelas
saterusna mimiti diwanohkeun bagbagan tata basa.
E. NGEUSIAN KALIMAH
No.
Kagiatan
22.
Pangajaran ngeusian kalimah th masih terusna tina pangajaran robahna kecap.

Ngan wa dina ieu pangajaran th murid diwanohkeun kana pross nyoba
ngalarapkeun kecap anu geus dirobah ku asupna rarangkn barung di-an.
Bab 2 Pituduh Husus
21
23
Dina bahan ajar dibrhkeun yn kecap bja robah jadi dibjaan. Tah, kecap
dibjaan ta anu kudu dieusikeun kana kalimah th.
24.
Ku guru diterangkeun yn anu kudu dipigaw ku murid th teu hs, da ukur

kari ngeusikeun kecap anu geus disadiakeun.
25.
Ieu pancn dipigawna dina buku tulis masing-masing paranti murid latihan.
Mun geus brs, ku guru kudu dipariksa, bisi aya murid anu tacan bener dina
migawna.
F. NULISKEUN KAJADIAN ALAM

No.
26.
Kagiatan
Bahan ajar dina ieu bagian th ngait kana bacaan Piknik ka Kawahputih.
Aya kalimah anu dicutat kieu:

Anu dimaksud kawah th pinuh ku cai, sapertos balong lega, tapi luhurna
ngebul seueur haseup.
ta cutatan th minangka ngawahan pikeun nerangkeun kajadian alam.
27.
Guru nerangkeun, naon wa anu kaasup kajadian alam th. Teu kudu anu jauh
jeung hs atawa langka peristiwana, tapi cukup anu aya di alam sabudeur wa.
28
Guru nugaskeun murid pikeun nuliskeun kajadian alam, ku cara

ngalengkepan kalimah anu geus disayagikeun. Dina ngalengkepanana og,
jawabanana geus disayagikeun. Murid ngan kari milih kecap anu merenah.
29.
Ieu tugas ngalengkepan kalimah th kaitung rada hs. Bawirasa tacan tangtu
sakabh murid bisaeun ngajawabna kalawan bener. Ku kituna, sina dipigaw
di imah masing-masing. Murid dibr waktu saminggu pikeun migawna.
30.
Ieu tugas th dina raraga ngalaksanakeun lngkah saintifik tingkatan kagenep,

nyata net working, pikeun numuwuhkeun sikep murid enggoning dak
tatanya atawa ngumpulkeun bahan di luareun pross diajar-ngajar di jero kelas.
31.
Ku guru diterangkeun deuih sangkan murid ngaheulakeun sual anu

dianggap babari heula. Sual anu hsna tur teu bisa dipigaw ku murid, sina
ditanyakeun ka kolotna, ka lanceukna, atawa ka saha wa.
32.
Minggu hareupna, sanggeus tugas brs, guru nanyakeun heula kumaha prakprakan murid dina migawna, upamana maranhna nanyakeun ka saha wa.
33.
Hasil pagawan murid sina dibaca, dibagilirkeun. Ku guru diroris bisi aya
jawaban murid anu tacan merenah. Saban kalimah dibaca ku saurang.
22
34.
Konci jawabanana:
1. d 6. c
2. a 7. e
3. g 8. f
4. b 9. j
5. i 10. h
11. n
12. m
13. o
14. k
15. l
G. NYARITAKEUN PANGALAMAN
No.
Kagiatan
35.
Guru balik deui nerangkeun bahan ajar anu dipidangkeun dina bagian awal,
anu ngbrhkeun pangalaman Ratna jeung Gilang. Anu ditulis ku Ratna
jeung Gilang th mangrupa pangalaman dirina sorangan.
36.
Ku guru ditandeskeun yn sakur jalma tangtu boga pangalaman swangswangan. Murid kelas III og tangtu baroga pangalaman anu matak nineung
(basa Indoneiana berkesan).
37.
Guru bisa nataan sawatara pangalaman anu ceuk kira-kira dianggap nineung ku
murid-muridna. ta mah naha pangalaman waktu keur nyaba ka hiji tempat,
pangalaman anu karandapan di pangulinan, atawa pangalaman di sakola.
38.
Guru nerangkeun yn pangalaman anu matak nineung th bisa ditulis jadi

karangan, kawas anu dipigaw ku Ratna atawa ku Gilang. Lian ti ta, bisa
deuih dicaritakeun sacara lisan.
39.
Guru kudu mampuh ngamotivasi sangkan ingetan murid kahudang enggoning

nginget-nginget pangalaman matak nineung anu karandapan ku murid. Prakprakanana mah bisa ku cara nanya heula, upamana pangalaman waktu piknik:
a. Saha di antara hidep anu kungsi diajakan piknik?
b. Ka mana harita hidep indit piknikna?
c. Ari inditna jeung saha wa?
d. Aya naon wa anu kapanggih ku hidep di tempat piknik?
e. Pk ta pangalaman th ayeuna ku hidep caritakeun deui.
Lian ti ta, lamun rk ngungkab pangalaman di pangulinan anu karandapan ku
murid, guru bisa heula nanya kieu:
a. Ari hidep resep kana kaulinan naon?
b. Sok jeung saha hidep ulinna?
c. Ari tempatna di mana, jeung iraha waktuna?
d. Naon sababna hidep resep kana ta kaulinan?
e. Pk ta pangalaman anu pikaresepeun th ku hidep caritakeun deui.
Bab 2 Pituduh Husus
23
40.
Tangtu wa guru masih knh bisa nataan pangalaman lianna, dipatalikeun

jeung kabiasaan anu kapanggih dina kahirupan sapopo.
41.
Guru nugaskeun murid sina nyaritakeun pangalaman matak nineung anu

karandapan ku dirina. Bakal leuwih alus lamun murid dina nyaritakeun
pangalamanan th hareupeun babaturanana, bagilir saurang-saurang, anu sjn
ngaregepkeun.
42.
Anu kudu dipeunteun ku guru th utamana aspk sikep murid dina

ngagunakeun basa Sunda, anu dina hal ieu kawanterna. Lian ti ta, anu kudu
dipeunteun th runtuyan ungkara anu dilisankeun ku murid.
43.
Guru kudu nyieun catetan, saha wa murid anu katimbang geus lancar nyarita.
Pikeun murid anu dianggap tacan lancar, bisa wa dibalikan deui sina nyarita
dina minggu hareupna.
24
PANGAJARAN 3
Tema : Usum-usuman
Bahan : Prosa Dskripsi
Waktu : Tilu minggu
Dina pangajaran ayeuna, murid diwanohkeun kana usum-usuman, ngaliwatan prosa
dskripsi. Ku guru diterangkeun yn di urang mah ukur aya usum halodo jeung usum
hujan, dina saban taun bagilir. Usum hujan sok disebut usum ngijih, ari usum halodo sok
disebut usm katiga.
Usum hujan biasana dina bulan-bulan ahir taun.Ti dinya disambung ku usum halodo.
Sajaba ti nambahan kaweruh, ieu materi pangajaran th dipiharep bisa nuwuhkeun sikep
murid dina nyanghareupan usum halodo jeung usum hujan.
Dina ahir pangajaran, murid dibr tugas diajar ngarang.Ari anu jadi jejerna ngeunaan
usum halodo jeung usum hujan
A. MACA BEDAS
No.
Kagiatan
1.
Guru nerangkeun heula yn pangajaran maca ayeuna neruskeun tina

Pangajaran 2 sammhna, nyata maca bedas. Katerangan ngeunaan hal ieu
geus didadarkeun waktu ngalaksanakeun pangajaran sammhna. Bdana.
Wacana anu ieu mah dina wangun prosa dskripsi.
2.
Guru nitah murid sangkan maruka buku anu midangkeun Pangajaran 3. Anu
rk dibaca ku murid th judulna Usum Halodo jeung Usum Hujan. Dina
ieu bacaan, didadarkeun ngeunaan usum hujan jeung usum halodo.
3.
Pikeun nuwuhkeun sikep dina diri murid, diterangkeun deuih kumaha ari keur
nyanghareupan usum halodo,jeung kumaha ari keur usum hujan.Hal ieu dipatalikeun
jeung tarkah miara alam, di antarana ulah sok miceun runtah ka susukan, sabab bisa
ngalantarankeun saluran cai kapendet, tepi ka antukna nimbulkeun banjir.
4.
ngaregepkeunana.
Bab 2 Pituduh Husus
25
5.
6.

kabagian giliran maca. Guru nyatetkeun saha-sahana murid anu dianggap
tacan merenah macana. Ieu catetan patalikeun jeung anu karandapan dina
Pangajaran 1, pikeun ngukur kamajuan murid dina kagiatan maca bedas.
7.
Sammh pindah kana karangan kadua, guru ngasongkeun heula pertanyaan

ngeunaan palaku dina karangan kahiji. Kitu deui mun anggeus maca karangan
kadua, murid dipents heula kawas dina karangan kahiji. Murid sina ngajawab
sacara lisan.
8.
Alus pisan mun guru nerangkeun saliwat ngeunaan iraha datangna usum
halodo, jeung iraha datangna usum hujan.
B. NGAJAWAB PANANYA
No.
Kagiatan
9.
Dina ieu bagian, murid dibr pancn ngajawab pertanyaan sacara lisan, patali
jeung eusi bacaan.
10.
Hiji pertanyaan bisa wa sina dijawab ku sababaraha murid sacara bagilir,

utamana pikeun pertanyaan anu mr lolongkrang pikeun sawatara jawaban,
atawa anu jawabanana teu matok.
11.
Pikeun patokan guru dina ngajn jawaban nu dikedalkeun murid, bisa dititnan
sakumaha ieu di handap:
1. Sabab rk asup k usum halodo.
2. Susukan jeung walungan sok orot caina.
3. Sabab sok aya kahuruan.
4. Sok loba kebul.
5. Biasana di sawatara tempat sok aya banjir.
6. Susukan jeung walungan.
7. Matak nimbulkeun kasusah. Jalan, gang, imah, jeung wawangunan lianna
kakeueum.
8. Sabab kapendet.
9. Urang ulah miceun runtah ka walungan atawa ka susukan.
10. Sabab bisa nyababkeun lajuna cai kacandet, tepi ka jadi banjir.
12.
Sakur jawaban anu dikedalkeun ku murid kudu dipeunteun. Kahiji dipeunteun

lebah eusina, jeung kadua dipeunteun dina lebah kawantr murid dina nyarita.
26
C. NGAGALANTANGKEUN KALIMAH
No.
Kagiatan
13.
Saterusna murid dibr pancn ngagalantangkeun kalimah anu eusina patali

jeung suasana dina usum-usuman.
14.
Mimitina ku guru dicontoan heula, kumaha prak-prakan ngagalantangkeun

kalimah. Kahiji dicontoan artikulasina, kudu sing bnts. Kadua dina lentongna.
15.
Saban murid kudu kagiliran maca sakalimah swang.
16.
Anu dipiharep tina ieu pangajaran nyata sangkan murid weruh kana ruparupa kaayaan anu patali jeung usum-usuman.
17.
Alus pisan mun guru bari nmbongkeun sawatara gambar anu patali jeung
eusi kalimah, upmana wa suasana keur hujan ngagebrt, kilat tingburinyay,
tangkl anu rungkad, jeung sajabana.
D. MIKAWANOH SISINDIRAN
No.
Kagiatan
18.
Dina ieu bagian murid diwanohkeun kana sisindiran. Engk dina bagian
saterusna murid sina nyalin sisindiran.
19.
Ari sisindiran th bagian tina sastra Sunda, anu kaasup kana kelompok basa
ugeran. Sisisindiran th dina sapadana aya opat jajar. Dua jajar anu mimiti
disebut cangkang, jeung dua jajar anu panungtung disebut eusina. Sora dina
tungtung jajaran kahiji kudu sarua jeung sora dina tungtung jajaran katilu,
sora dina tungtung jajaran kadua kudu sarua jeung sora dina tungtung jajaran
kaopat. Dina saban jajarna diwangun ku dalapan engang. Dina kasusastraan
Indonesia mah anu kieu bentukna th disebutna pantun.
20.
Anu dipak cangkang dina sisindiran dina ieu bagian patali jeung usum-usuman,
ari eusina ngeunaan papatah minangka tuduh jalan kamaslahatan.
21.
Mimitina ku guru dicontoan cara macana. Terus dituduhkeun, mana anu

disebut cangkang, jeung mana ari eusina. Maca sisindiran mah kaasup kana
maca ndah, maksudna henteu dapun bedas wungkul, tapi kudu genah
kadngna.
22.
Sisindiran anu kudu dibaca th kabehna aya opat pada. Ku murid sina dibaca
sacara bagilir. Alusna mah macan th di hareupeun babaturanana.
Bab 2 Pituduh Husus
27
E. NYALIN SISINDIRAN
No.
Kagiatan
23.
Bagian saterusna murid dititah nyalin sisindiran kana aksara tulis, kabhna aya
dua pada.
24.
Ieu tugas th minangka latihan sangkan murid leuwih tapis dina nulis,
neruskeun pangajaran di kelas-kelas sammhna.
25.
Hasil pagawan murid kudu dikumpulkeun, terus ku guru dipeunteun.Anu jadi

ukuran dina meunteun nyata karapih dina nulis, tur aksarana babari dibacana.
F. NGALENGKEPAN KALIMAH
No.
Kagiatan
26.
Dina pangajaran ngalengkepan kalimah,anu jadi intina mah murid diwanohkeun

kana larapna rarangkn hareup ting-, contona: pelenoy jadi tingpelenoy. Ieu
rarangkn th nuduhkeun jumlah. Kecap pelenoy ukur nuduhkeun hiji atawa
sakali, tapi lamun tingpelenoy mah nuduhkeun leuwih ti hiji jeung leuwih ti
sakali.Tangtu wa hal ieu teu kudu diterangkeun ka murid, ukur kuer kaweruh
guru wungkul.
27.
Kecap anu dipak conto th ngawengku:

1. burinyay tingburinyay
2. karetip tingkaretip
3. jelegur tingjelegur
4. kalayang tingkalayang
5. berebet tingberebet
6. burusut tingburusut
7. peletok tingpeletok
8. kocak tingkocak
9. berekbek tingberekbek
10. geleber tinggeleber
28.
Anu kudu dipigaw ku murid mah cukup kur ngeusikeun kecap anu geus
ditambahan ku rarangkn hareup ting- kana kalimah anu geus disayagikeun.
29.
Hasil pagawan murid dipeunteun.
28
G. NYUSUN KALIMAH JADI KARANGAN

No.
Kagiatan
30.
Dina ieu bagian, murid dibr pancn nyusun kalimah jadi hiji karangan. Aya
16 kalimah anu lamun geus disusun bakal jadi hiji wacana dskripsi, pikeun
conto dina nyusun karangan.
31.
Ku guru diterangkeun heula yn anu kudu dipigaw ku murid mah ukur

nyambungkeun antara hiji kalimah jeung kalimah sapandeurieunana. Ti dinya
kudu ditangtukeun paragrafna.
32.
Sammhna ku guru diterangkeun yn anu dimaksud paragraf atawa alina

th nyata kumpulan kalimah anu ngandung hiji poko pikiran.
33.
Tina 16 kalimah th kudu disusun jadi tilu paragraf. Ku guru dituyun kalimah
mana wa anu asup kana paragrf kahiji, kadua, jeung katilu. Hal ieu geus
dibrhkeun dina conto karanganana.
34.
Saterusna murid dibr tugas pikeun nyusun kalimah kawas anu dina conto.
Anu kudu disusun th aya 18 kalimah.
35.
Jengglngan karangan anu geus disusun th kieu:

Paragrap kahiji
Ayeuna geus mimiti usum hujan. Panonpo ukur nmbongan tepi ka
beurang. Kadang-kadang sammh adan lohor g geus cur hujan. Parat tepi
ka wayah magrib hujanna th.
Paragrag kadua
Sanggeus aya hujan mah buruan jadi teu ngebul. Sumur anu tadina saraat
ayeuna kaeusian cai. Sok karasa ripuh ari sumur saat th. Sakapeung kudu
ngala cai ka nu rada jauh. Jadi wayahna cai th kudu diirit.
Paragraf katilu
Ngan karunya th ka nu imahna balocor. Ari usum hujan th paparabotan
di jero imah loba nu kabaseuhan. Cai hujan anu nyakclakan kudu ditandan.
Lamun bocorna loba mah matak ripuh nandanana.
Paragraf kaopat
Dina keur usum hujan papakan meunang nyeuseuh sok hs garing.
Komo mun mokeun baju baseuh anu karandel mah. Kitu deui mun mokeun
sapatu meunang ngumbah sok hs garing. Padahal ari dina usum hujan th
sapatu babari kotor. Kasebrot ku cileuncang atawa kacprtan leutak.
36.
Hasil pagawan murid dibahas babarengan. Susunan kalimah anu masih knh
salah kudu gancang dibenerkeun.
Bab 2 Pituduh Husus
29
H. NGANGGEUSKEUN KARANGAN
No.
Kagiatan
37.
Dina pangajaran saterusna murid dibr tugas nganggeuskeun karangan. Anu

dijieun jejer karangan msih knh ngeunaan usum-usuman. Dua sual patali
jeung usum hujan, anu dua deui patali jeung usum halodo.
38.
Ku guru kudu diterangkeun, kumaha ari prak-prakan nganggeuskeun karangan.

Murid dibr kalaluasaan pikeun nganggeuskeun karangan, sakumaha ceuk
hasil pikiran swang-swangan.
39.
Dina migaw tugas kahiji, murid cukup ku ngeusikeun sakalimah atawa dua
kalimah. Ti dinya ditma ku tugas kadua anu pieusieunana leuwih panjang,
upmana tilu tepi ka lima kalimah. Dina migaw tugas ktilu jeung kaopat og
sarua wa.
40.
Ieu tugas th alusna mah sina dipigaw di imah. Sajeroning migawna, murid
meunang tatanya ka pihak sjn.
41.
Saban murid sina maca hasil pagawan swang-swangan, terus dibahas

babarengan.
42.
43.
Hasil pagawan murid dipeunteun. Anu jadi patokan meunteun nyata eusi
karangan anu diwujudkeun dina runtuyan kalimah. Kacida alusna mun karangan
anu dianggp pangalusna terus dipintonkeun dina majalah dingding, upamana.
Pikeun matokan dina mr peunteun, guru bisa nyieun babandingan jeung
ieu conto di handap:
USUM HUJAN
(1)
Ayeuna geus mimiti hujan. Patani ngarasa bungah. Sawah anu tadina garing
ayeuna bisa dikocoran cai. Mun sawah geus kacaian mah jadi babari maculna.
Kitu deui balong anu tadina saat, ayeuna mah jadi ngemplang.
Dina geus usum hujan patani getol digaw di sawah. Patani melak par.
Mun di kebon patani melak jagong jeung palawija sjnna.
Terusna karangan alternatif kahiji
Hujan th nyababkeun tanah jadi subur. Mun taya hujan, pepelakan hs
jadi. Urang kudu muji sukur ka Gusti Alloh.
Terusna karangan alternatif kadua
Hasil gaw patani mangpaat keur sarra. Bahan kadaharan sapopo
lolobana hasil gaw patani. Urang kudu nganuhunken ka patani.
30
USUM HUJAN
(2)
Ayeuna geus mimiti usum hujan. Ari balik ti sakola mindeng kahujanan di
jalan. Papakan, sapatu, jeung kantong wadah buku jadi baraseuh. Anu matak
ari rk sakola th sok mekel jas hujan, atawa payung.
Sakapeung sok huhujanan jeung babaturan. Man bal dina keur hujan
asa resep pisan. Ngan lapangna sok jadi leueur. Anu maran bal sok mindeng
labuh.
Najan resep, tapi urang ulah tepi ka poho waktu. Ulinna ulah lila teuing
bisi Ema atawa Bapa deudeupeun. Kudu buru-buru balik, terus beberesih.
Kitu deui papakan anu kalotor kudu gancang diberesihan.
Man bal dina keur hujan mah kudu ati-ati, sabab bisi aya kilat nyamber.
Jaba deuih sora gelap th matak katorkan. Kitu deui mun hujanna ged
pisan mah alusna ulah diteruskeun, sabab bisi ngadadak aya banjir, terus urang
kabawa palid.
USUM HALODO
(1)
Aya resepna ari usum halodo th. Langit sok bngras. Ngan ari dina wanci
tengah po sok karasa panas pisan. Sakapeung mah najan geus sor og sok
karasa knh hareudang. Tapi lamun geus peuting sok robah jadi tiris.
Dina keur usum halodo biasana barudak sok ngapungkeun langlayangan.
Tempatna di sawah anu parna geus dipann. Mun teu kitu ngapungkeun
langlayangan th sok di lapang. Atawa di tempat anu lega sjnna.
Ulin dina usum halodo mah bisa tepi ka sor.Tapi ulah tepi ka kamagriban,
apan urang kudu terus solat jeung diajar ngaji.
Hanjakal ayeuna mah sawah th geus ngurangan. Kitu deui tempat kosong
anu lega. Ayeuna mah geus loba diadegan imah.
Bab 2 Pituduh Husus
31
USUM HALODO
(2)
Dina keur usum halodo cai walungan sok orot. Leuwi anu jero g sok jadi
dt. Biasana dina usum halodo th sok loba anu ngala lauk. Ngala lauk dina
waktuna walungan saeutik caina mah jadi rada babari. Bda deui mun ngala
lauk dina waktuna walungan ged cai.
Biasana ngala lauk di walungan dina usum halodo mah sok diheurap.
Dina lebah anu aya caian heurap dirungkupkeun. Dina waktuna diangkat th
laukna sok beunang.
Bungah pisan lamun meunang lauk th. Lamun keur alus milik mah sok
meunang lauk ged. Lauk meunang ngaheurap th diwadahan kana korang.
Mun geus datang ka imah, sok terus diasakan keur deungeun sangu.
Hanjakal pisan ayeuna mah cai walungan th geus kotor sabab polusi.
Laukna og jadi langka, da teu kuateun hirup dina cai kotor. Anu ra di
walungan th lain lauk, tapi runtah. Salah kacida mun urang miceun runth ka
walungan th.
32
PANGAJARAN 4
Tema : Gotong Royong
Bahan : Tks Paguneman
Waktu : Tilu minggu
Dina pangajaran ayeuna murid diwanohkeun kana tma gotong royong. Tangtu wa
anu dimaksud gotong royong pikeun murid kelas IV SD mah cukup ku hal-hal nu
basajan wa.
Pangajaran dibuka ku ngaregepkeun paguneman, ari anu jadi bahan obrolanana
ngeunaan ngapalkeun babarengan. Ieu th pikeun ngukur kamampuh murid dina
mahamkeun eusi wacana ngaliwatan kagiatan ngaregepkeun.
Dina bagian saterusna murid diwanohkeun kana rupa-rupa istilh kadaharan nu aya
di sawatara wewengkon. Ditambahan ku latihanana deuih, boh nu ngawengku istilah
kadaharan boh wangun kecap atawa morfologis
A. MACA JERO HATE
No.
Kagiatan
1.
Dina tilu pangajaran sammhna, murid dibr pancn maca bedas. Tangtu
wa dina kagiatan maca th aya aspk ngaregepkeun, najan lain dina posisi
utama. Tah dina pangajaran ayeuna ngaregepkeun th ditempatkeun dina
posisi utama.
2.
Ku guru diterangkeun, naon ari anu dimaksud ngaregepkeun, nyata

ngagunakeun indra pangrungu samaksimal mungkin pikeun nangkep naonnaon anu kadng dina kagiatan ngagunakeun basa.
3.
Sakabh murid sina muka buku babon pangajaran basa Sunda. Dina Pangajaran 4
th aya wacana anu winangun tks paguneman, judulna Ngapalkeun Babarengan.
Tokohna aya opat budak, nyata Yusuf, Veronika, Zaki, jeung Rahmi anu keur
paguneman. Ngahaja tokohna th dua lalaki, jeung dua aww.
4.
Dina ieu wacana aya ngaran tokoh anu mak aksara v jeung z. Lian ti
ta dina eusi wacana aya kecap anu ngagunakeun aksara q. Murid ngahaja
diwanohkeun kana ta tilu aksara, sabab kiwari mah ta aksara th geus ditampa
jadi bagian tina basa Sunda.
Bab 2 Pituduh Husus
33
5.
Ieu wacana sina dibasa heula ku sakabh murid dina jero hat. Maksudna mah
pikeun neuleuman eusina, sangkan engk dina macana kajiwaan, sarta murid
anu kabagian ngaregepkeunana bisa nangkep kana eusi bacaan.
6.
Ku guru dicontoan heula kumaha prak-prakan maca tks paguneman, boh

lebah artikulasina boh lebah lentongna. Artikulasi di dieu utamana dina
ngalisankeun kecap anu ngagunakeun aksara v, z, jeng q
7.
Ti dinya ku guru ditangtukeun heula, saha nu jadi Yusuf,Veronika, Zaki, jeung

Rahmi. ta murid nu opatan th sina maca di hareupeun babaturanana. Mun
geus rngs dibaca, alusna mah dibalikan deui ku anu sjn, meunang dua-tilu
balikan mah.
8.
Sajeroning tksna dibaca, murid anu teu kagiliran maca sina enya-enya
ngaregepkeun. Ku guru kudu dititnan bisi aya murid anu kurang daria.
B. NGAJAWAB PANANYA
No.
Kagiatan
9.
Sanggeus rngs ngaregepkeun, buku pangajaran basa Sunda kudu ditutupkeun.

Murid sina ngajawab pertanyaan anu patali jeung eusi wacana. Saban pertanyaan
dibaca ku guru, terus sina dijawab sacara bagilir.
10.
Sakur jawaban murid alusna dibahas babarengan. Murid anu bener ngajawabna
kudu dipeunteun.
11.
Pikeun patokan meunteun, jawaban tina skur pertanyaan th kieu:

1. Zaki.
2. Di imah Rahmi.
3. Sabab di imah Rahmi keur loba smah.
4. Bibina Rahmi, matuhna di Kuningan.
5. Peuyeum ketan jeung kiripik gadung.
6. Ngabahas PR pangjaran basa Sunda jeung ngapalkeun susuratan tina AlQuran.
7. Rk dits geus apal encanna susuratan tina Al-Quran.
8. Surat Al-Humazah jeung Al-Kafirun.
9. Yusuf.
10. Guru ngaji di madrosah
34
C. NGADISKUSIKEUN KADAHARAN HAS DARAH

No.
Kagiatan
12.
Dina wacana disabit-sabit ngaran kadaharan has Kuningan, nyata peuyeum

ketan jeung kiripik gadung. Ku guru diterangkeun anu dimaksud peuyeum
ketan jeung kiripik gadung, kaasup kumha cara nyieunna.
13.
Saterusna guru nerangkeun rupa-rupa kadaharan has darah sjnna nu aya di

Jawa Barat, kayaning:
dodol tahu tauco
wajit simping borondong
taleus galndo kurupuk udang
endog penyu buah uln
kcap tauco hui
Kacida alusna mun sajeroning nerangkeun ta kadaharan th bari aya barangna,
atawa sakurang-kurangna gambarna.
Ieu ngaran kadaharan anu diterangkeun th engkna kudu didiskusikeun.
14.
Murid dibagi jadi tilu kelompok, dipacarukkeun aww jeung lalaki. Saban
kelompok dibr tugas nangan katerangan kadaharan has darah sakumaha
anu aya dina sual. Maranhna bisa tatanya atawa nangan katerangan tina
sumber sjn. Saterusna sakur katerangan anu dikumpulkeun th didiskusikeun
di kelompok masing-masing, geus kitu terus dipedar hareupeun sarra.
15.
Pikeun patokan guru dina ngajn katerangan anu dikumpulkeun ku murid,

bisa dititnan sakumaha ieu di handap:
Kelompok 1
Kadaharan has ti Sumedang: tahu
Kadaharan has ti Cililin: wajit
Kadaharan has ti Cirebon: tarasi jeung kurupuk udang
Kadaharan has ti Purwakarta: simping
Kadaharan has ti Majalngka: kcap
Kelompok 2
Kadaharan has ti Garut: dodol
Kadaharan has ti Ciamis: galndo
Kadaharan has ti Sukabumi: endog penyu jeung moci
Kadaharan has ti Bogor: taleus
Kadaharan has ti Cilembu: hui
Bab 2 Pituduh Husus
35
Kelompok 3
Kadaharan has ti Cianjur: tauco
Kadaharan has ti Majalaya: borondong
Kadaharan has ti Indramayu: kurupuk udang jeung buah
Naon ari kadaharan has ti Malangbong: uln jeung ladu
Kadaharan has ti Subang: ganas
D. NGALISANKEUN KECAP
No.
Kagiatan
16.
Dina bagian awal geus dittlakeun yn dina Pangajaran 4 th murid

diwanohkeun kana aksara v, z, jeung q. Saterusna dina ieu bagian murid
dilatihkeun ngucapkeun kecap anu ngagunakeun ta aksara.
17
Guru mr conto ngucapkeunana. Mimitina ngucapkeun kecap saterusna

ngucapkeun ta kecap dina susunan kalimah:

Zaki
Vronika
Al-Quran
Al-Humazah
Maqbul
Zaki
Vronika
Al-Quran
Al-Humazah
Maqbul
1.
2.
3.
4.
Ari Zaki rk ka mana, kitu?

Di imah Vronika w. Keun w rada jauh mah, nya?
Terus deuih urang kudu ngapalkeun susuratan tina Al-Quran.
Untung Vronika mah geus apal Surat Al-Humazah jeung AlKafirun.
5. Apan di madrosah sok diajar ka Ustad Maqbul.
18.
Murid sina nurutan ngucapkeun sakumaha anu dicontokeun ku guru. Saterusna

saban murid sina ngalisankeun kalimah anu geus disayagikeun. Sarra kudu
kabagian, dibagilirkeun.
19.
Kudu enya-enya ditengetan, bisi aya murid anu tacan enya-enya jelas dina
artikulasina.
36
E. NGAGALANTANGKEUN KALIMAH
No.
Kagiatan
20.
Pangajaran ngeunaan kalimah dina ieu bagian saenyana pikeun nerangkeun

kalimah aktif jeung kalimah pasif.Tapi tangtu wa ka murid mah teu kudu dibahas
tepi ka lebah dinya, da tacan waktuna. Maranhna cukup ku dibr conto yn
prdikat dina kalimah th aya anu mak rarangkn hareup nasal anu nuduhkeun
kalimah aktif, jeung rarangkn hareup di- anu nuduhkeun kalimah pasif.
21.
Kecap anu dipak conto th ngawengku:

1. mawa dibawa
Rahmi mawa olh-olh ti Kuningan.
Olh-olh ti Kuningan dibawa ku Rahmi.
2. maca dibaca
Udan maca buku carita wayang.
Buku carita wayang dibaca ku Udan.
3. nyeuseuh diseuseuh
Heryanto nyeuseuh baju kotor.
Baju kotor diseuseuh ku Heryanto.
4. mak dipak
Hsti mak sapatu olahraga.
Sapatu olahraga dipak ku Hsti.
5. maraban diparaban
Bangbang maraban anak manuk.
Anak manuk diparaban ku Bangbang.
6. ngahurungkeun dihurungkeun
Sarah rk ngahurungkeun kompor.
Kompor rk dihurungkeun ku Sarah.
7. ngasah diasah
Ruswndi ngasah pso raut.
Pso raut diasah ku Ruswndi.
8. nybor dicbor
Farida nyebor tangkal kembang.
Tangkal kembang dicbor ku Farida.
Bab 2 Pituduh Husus
37
9. ngocorkeun dikocorkeun
Geugeu ngocorkeun cai tina bak.
Cai tina bak dikocorkeun ku Geugeu.
10. meulahan dibeulahan
Ageng meulahan awi keur bahan pager.
Awi keur bahan pager dibeulahan ku Ageng.
22.
Saban kalimah ku murid sina digalantangkeun, tepi ka maranhna paham

naon bdana mawa jeung dibawa, atawa ngadahar jeung didahar, upamana.
F. NGEUSIAN KALIMAH
No.
Kagiatan
23.
Pangajaran dina ieu bagian raket patalina jeung bagian sammhna, nyata
kecap pagawan anu ngawangun kalimah aktif jeung kalimah pasif. Lamun
dina bagian sammhna murid ukur dibr pancn ngagalantangkeun kalimah,
tah dina bagian ieu mah sina migaw latihan.
Tugas anu kudu dipigaw ku murid th nyata ngalengkepan kalimah ku
kecap pagawan. Disayagikeun dua kecap pikeun dipilih, anu mak rarangkn
hareup nasal, jeung anu mak rarangkn hareup di-.
24
Ieu tugas bisa dipigaw babarengan, dituyun ku guru. Saban murid bagilir sina
ngeusian kalimah ku kecap anu geus disayagikeun. Dina latihan th ngahaja
ditukeur-tukeur posisina antara kalimah aktif jeung kalimah pasif.
25
Kecap anu kudu dieusiken sangkan kalimahna bener nyata:

1. ngaduruk diduruk
a) Kang Momo ngaduruk runtah.
b) Runtah diduruk ku Kang Momo.
2. ngadahar didahar
a) Pais lauk didahar ku ucing.
b) Ucing ngadahar pais lauk.
3. mulas dipulas
a) Tmbok kamar dipulas ku Kang Oha.
b) Kang Oha mulas tmbok kamar.
4. nyieun dijieun
a) Hryati rk nyieun bobonkaan.
b) Bobonkaan rk dijieun ku Hryati.
38
5. nyangcang dicangcang
a) Aki Sasmita nyangcang domba jalu.
b) Domba jalu dicangcang ku Aki Sasmita.
6. ngarang dikarang
a) Guguritan dikarang ku Bapa Guru.
b) Bapa Guru ngarang guguritan.
7. ngampihkeun diampihkeun
a) Nnng ngampihkeun baju meunang ngistrika.
b) Baju meunang ngistrika diampihkeun ku Nnng.
8. ngabedahkeun dibedahkeun
a) Balong di lebak dibedahkeun ku Aki Haji.
b) Aki Haji ngabedahkeun balong di lebak.
9. nerangkeun diterangkeun
a) Cara-cara ngarang diterangkeun ku Ibu Guru.
b) Ibu Guru nerangkeun cara-cara ngarang.
10. nyaritakeun dicaritakeun
a) Pangalaman ka Taman Safari dicaritakeun ku Wni.
b) Wni nyaritakeun pangalaman ka Taman Safari.
G. MACA BEDAS
No.
Kagiatan
26.
Dina ieu bagian disadiakeun wacana dskripsi pikeun dibaca bedas ku murid.
Ieu wacana th piken ngajembaran kaweruh murid patali jeung tma gotong
royong. Mun dina wacana sammhna anu dicaritakeun th sikep sauyunan
dina urusan ngapalkeun babarengan, tah dina wacana nu ieu mah ambahanana
dilegaan deui, nyata gotong royong nyieun lapang voli.
27
Guru nugaskeun murid sangkan maca dina jero hat heula. Maksudna sangkan
maranhna paham kana eusina. Geus kitu kakara dibaca bedas, dibagilirkeun.
28.
Murid dibr tugas nytetkeun kecap anu tacan kaharti maksudna. Saterusna
ta kecap th kudu diterangkeun ku guru.
Bab 2 Pituduh Husus
39
H. MOLAHKEUN PAGUNEMAN
No.
Kagiatan
29.
Dina ieu bagian disayagikeun tks paguneman anu kudu dipolahkeun ku

murid. Aya dua wacana; nu kahiji judulna Langlayangan Oray-orayan, nu
kadua Ulin kana Sapdah.
30
Eusi ieu wacana paguneman th sarua masih patali jeung tma gotong royong.
Bdana, dina wacana kahiji mah ngagunakeun basa Sunda ragam hormat, ari
din wacan kadua basa Sunda ragam loma.
31.
Murid ditugaskeun maca dina jero hat. Geus kitu guru nangtukeun
tokoh anu paguneman dina wacana. Sakabh murid kudu kabagian
peran. Sammhna ku guru kudu dicontoan heula kumaha prak-prakan
molahkeunana.
32.
Sakur murid anu kabagian tugas kudu molahkeun paguneman saluyu jeung
tokohna. Ku guru kudu dipeunteun, kahiji dina lebah macana, jeung kadua
ksprsina.
40
PANGAJARAN 5
Tema : Kaulinan jeung Olahraga
Bahan : Prosa Dskripsi
Waktu : Tilu minggu
Tma anu kudu dipidangkeun dina Pangajaran 5 th ngeunaan kaulinan jeung
olahraga. Aya tilu wacana utama anu kudu dibaca ku murid, ngan dina midangkeunana
ngeunaan olahraga heula, geus kitu kakara wacana anu medar kaulinan. Tma olhraga
aya anu ditulis winngun prosa dskripsi, jeung aya anu mangrupa tks paguneman. Ari
wacana ngeunaan kaulinn dipidngkeun dina wangun prosa dskripsi.
Pikeun nambahan kaweruh murid, dina ieu pangajaran diwuwuh ku rupa-rupa
istilh ngeunaan babagian awak katut gambarna. Di bagian panutup dipidngkeun latihan
ngarang nu medar prak-prakan kaulinan.
A. MACA DINA JERO HAT
No.
Kagiatan
1.
Sakabh murid muka buku pangajaran basa Sunda. Pangajaran mimiti nyata
maca dina jero hat. Ieu th anu munggaran pikeun di kelas III, anu sammhna
mah murid th ukur dibr pancn maca bedas.
2.
Sammhna ku guru diterangkeun heula, naon ari anu dimaksud ku ta

kagiatan. Dina gurat badagna mah maca dina jero hat th maca bari teu
ngaluarkeun sora. Ukur panon anu museur kana tks. Ku kituna ku guru kudu
ditandeskeun yn dina kagiatan maca dina jero hat mah dipahing gandng.
3.
ta wacana sina dibaca dina jero hat ku sakabh murid. Dibr waktu kirakira lima tepi ka sapuluh menit. Dina prakna maca, guru kudu nitnan bisi aya
murid anu kurang saregep dina ngalaksanakeunana.
4.
Sajeroning maca th murid sina nyatetkeun sakur kecap anu tacan kaharti
maksudna. Engk ku guru diterangkeun.
Bab 2 Pituduh Husus
41
B. NGALENGKEPAN KALIMAH
No.
Kagiatan
5.
Wacana anu tas dibaca dina jero hat th kudu kacangkem eusina. Saterusna
murid dibr pancn ngalengkepan kalimah, patali jeung eusi wacana.
6.
Ieu pancn sina dipigaw dina buku tulis. Hasil pagawan maranhna terus
dibahas babarengan. Murid sina bagilir maca kalimah anu ditulis ku masingmasing, anu sjn ngabarandungan.
7.
Pikeun padoman dina ngajn hasil pagawa murid, bisa dititnan sakumah
anu aya ieu di handap:
1. Jalan Galumpit teu sakumaha ram th sabab ukur jalan dsa.
2. Ngadadak ram th biasana dina po Ahad, sabab loba anu olahraga.
3. Ari anu dimaksud joging th nyata lumpat lalaunan bari sok leumpang
heula mun geus karasa cap mah.
4. Jalanna nanjak, anu keur joging th sok ngoprot ksang.
5. Di tonggoheun Galumpit th ngajegir gunung.
6. Lamun diukur jauhna kira-kira aya opat kilomter mah.
7. Ramna anu joging th lamun geus geus wanci haneut moyan.
8. Anu tarumpak sapda ka tonggoh teu barisaeun tarik.
9. Lobana tatangkalan nyababkeun hawa karasa seger.
10. Indit ka gunung pikeun olahraga atawa bari sakalian piknik.
11. Joging kaasup olahraga anu babari dipigawna.
12. Pangna kitu th lantaran sarra g bisa.
13. Ari badminton mah teu bisa mun ukur sorangan.
14. Olahraga anu kudu raan upamana man bal.
15. Tujuan urang olahraga th pikeun miara kashatan badan.
C. MACA PAGUNEMAN
No.
Kagiatan
8.
Saterusna murid dibr pancn maca paguneman, eusina masih patali jeung
kagiatan olahraga.
9.
Palaku dina paguneman th nyata Nugraha jeung Uwa Angga, ari anu jadi
jejer obrolanana perkara man bal. Ku kituna, ieu paguneman th dibacana ku
duaan, aya anu merankeun Nugraha, jeung aya anu merankeun Uwa Angga.
42
10
Ieu paguneman th pikeun ngalatih murid, kumaha prak-prakanana lamun

ngobrol jeung anu umurna saluhureun. Jadi mangrupa latihan dina tatakrama
basa. Uwa Angga bisa dianggap wawakil generasi kolot an keur ngadongng
ka Nugraha salaku wawakil generasi budak. Uwa Angga nyaritakeun perkara
man bal dina jaman baheula anu ku Nugraha mah teu kaalaman.
11.
Guru nugaskeun murid pikeun maca ieu paguneman dina jero hat heula.
Geus kitu kakara ditangtukeun, saha anu merankeun Nugraha, jeung saha nu
merankeun Uwa Angga.
12.
Ieu paguneman kudu dipolahkeun di hareupeun kelas, dibarandungan ku

murid sjnna. Sammhna ku guru dicontoan heula cara macana.
13.
Ku guru dicatet saha-sahana murid anu dianggap geus merenahkeun diri jadi
tokoh dina paguneman.
D. NGAPALKEUN HARTI KECAP

No.
Kagiatan
14.
Dina ieu bagian, guru kudu nerangkeun sasaruaan atawa sinonim sawatara kecap
tina wacana anu dianggap hs. Dina lebah nerangkeunana alus pisan mun guru
ngagunakeun gambar, atawa sakapeung bari dipolahkeun, sangkan ku murid
kahartieun pisan.
15.
Pikeun ngukur tepi ka mana murid dina nangkep pangajaran, ku guru dites
saurang-saurang, sina nyebutkeun harti kecap anu geus diterangkeun. Murid
anu sjnna sina ngabandungan, terus mr korksi mun aya anu salah atawa
kurang merenah.
16.
Kecap-kecap anu diterangkeun dina ieu bagian aya patalina jeung pangajaran
saterusna dina ngalarapkeun kecap kana kalimah, nyata kecap-lecap anu mh
padeukeut hartina.
E. NGALARAPKEUN KECAP KANA KALIMAH

No.
17.
Kagiatan
Dina ieu bagian murid dibr pancn ngalarapkeun dua kecap kana dua
kalimah anu geus disayagikeun. ta kecap anu kudu dilarapkeun aya anu
mangrupa homonim atawa kecap sabalikna, jeung aya kecap anu padeukeut
hartina.
Bab 2 Pituduh Husus
43
18.
Ieu pancn th dipigawna dina buku tulis. Ku guru dicontoan heula

sakumaha anu dipidangkeun dina buku pangajaran.
Contona: sakapeung salilana
Dina lebah tanjakan mah sakapeung sok eureun heula.
Ah, salilana og panonpo mah bijilna ti beulah kulon.
Yn kecap sakapeung th sabalikna atawa lalawanan tina kecap salilana.
Ari kecap anu padeukeut hartina upamana wa dibubuy jeung dibeuleum,
anu sarua nuduhkeun kana hiji kagiatan anu ngagunakeun seuneu.
19.
Hasil pagawan murid dibahas babarengan. Salah saurang murid sina maca
kalimah anu ditulisna, dibarandungan ku anu sjn.
1. tutugan gunung puncak gunung
Dina lebah tutugan gunung aya saung paranti reureuh.
Nanjak pisan mun leumpang ka puncak gunung mah.
2. haneut moyan tengah po
Indit ti imah th waktu haneut moyan, henteu kana ojg.
Ulah ngapungkeun langlayangan tengah po atuh, panas.
3. bntang lapang bntang baranang
Bartona cenah Uwa Angga kungsi jadi bntang lapang.
Di langit bntang baranang, tambah ndah pamandangan.
4. dibubuy dibeuleum
Mmh dipak man bal, jeruk bali th kudu dibubuy heula.
Lauk emas mah rk digorng atawa dibeuleum og angger ngeunah.
5. ditigrig diteunggar
Kiper anu rk nwak bal th ditigrig tepi ka labuh ka gigireun gul.
Panto pager th tepi ka ucutan lantaran diteunggar domba anu leupas.
F. NATAAN SESEBUTAN DINA AWAK

No.
Kagiatan
20.
Tujuan pangajaran dina ieu bagian nyata sangkan murid wanoheun kana
ngaran-ngaran atawa sesebutan dina babagian awak urang. Dina wacana
disabit-sabit aya kecap bincurang. Nya kecap ta pikeun nyukanganana mah.
Alus pisan mun pikeun nerangkeun ieu bagian th guru ngagunakeun gambar
ukuran rubak, ditapelkeun dina bor, utamana dina waktuna murid dits.
21.
Ku guru disebutkeun bari dituduhkeun saban babagian anu aya dina awak,
sakumaha anu dibrndlkeun dina buku pangajaran, nyata babagian anu
aya dina suku, leungeun, jeung ngaran ramo.
44
22.
Sanggeus diterangkeun, saban murid dits sina nyebutan deui ta babagian awak.
Anu nuduhkeun gambarna mah bisa guru, bisa murid deuih, sina bagilir.
G. NYUSUN KECAP JADI KALIMAH

No.
Kagiatan
23.
Pangajaran dina ieu bagian th pikeun ments kamampuh murid dina nyusun
kecap jadi kalimah. Materi dina ieu bagian aya patalina jeung pangajaran
sammhna, hususna dina mahamkeun sesebutan babagian awak.
24.
Dina prak migawna, murid dituyun heula ku cara disayagikeun sawatara kecap
anu geus disusun. Cindekna mah maranhna th ngan kari nganggeuskeun
wungkul. Ieu tugas th sina dipigaw di imah masing-masing.
25.
Hasil pagawan murid dibahas babarengan, terus ku guru dipeunteun. Pikeu

padoman dina meunteun, bisa dititnan ieu di handap.
1. sapdah labuh tina bard manhna urut tuur
Tuur manhna bard urut labuh tina sapdah.
2. katajong teu bincurang nyingcet bakal lamun
Lamun teu nyingcet bincurang bakal katajong.
3. paku keuneung nyeri lebah mani kacugak dina
Kacugak paku mani nyeri dina lebah keuneung.
4. mumuncangan kaos kudu kaki nutupan mak mun
Mun mak kaos kaki kudu nutupan mumuncangan.
5. rloji pigeulang og biasana atuh dina mah mak
Mak rloji mah biasana og dina pigeulang atuh.
6. pilar siku labuh dipak tina nahan waktu luhur
Siku dipak nahan waktu labuh tina luhur pilar.
7. ramo ngitung dititah mun mak sok barto mah
Barto mah mun dititah ngitung sok mak ramo.
8. jauh barang anu nuduhkeun curuk sok dipak
Curuk sok dipak nuduhkeun barang anu jauh.
9. jariji ali mak mah biasana knca dina lamun
Lamun mak ali mah biasana dina jariji knca.
10. cinggir sok th sireum suten diibaratkeun dina
Dina suten cinggir th sok diibaratkeun sireum
Bab 2 Pituduh Husus
45
H. NGABANDUNGAN PEDARAN NGEUNAAN KAULINAN

No.
Kagiatan
26.
Pangajaran dina ieu bagian th pikeun ngawanohkeun salah sahiji kaulinan.

Ku guru diterangkeun sakumaha anu aya dina buku pangajaran.
27.
Saterusna murid sina maca wacana dskripsi anu nerangkeun prak-prakan

kaulinan ucing puntang. Ku guru terus diterangkeun kumaha prak-prakanana,
malah leuwih alus lamun terus dipolahkeun. Barudak sina aya nu ka hareup.
Cukup opatan g, terus maranhna sina molahkeun kaulinan ucing puntang,
itung-itung simulasi.
28.
Ieu kaulinan th ngalatih barudak sangkn bisa rikat, henteu kuuleun. Lamun
dina aspk ngawangun karakter, barudak dilatih jujur jeung dak ngaku
kaunggulan batur.
Lian ti ta, ngalatih sangkan tong gancang putus asa, hususna pikeun budak
anu kabeneran keur jadi ucingna.
29.
Kacida alusna mun guru ngbingbing barudak sina molahkeun ucing puntang
anu saenyana. Tempatna og ulah di jero kelas, tapi di buruan sakola, ngarah
laluasa. Guru bakal bisa nitnan, saha budak anu gesit, rancingeus, jeung anu
kuuleun. Kitu deui bakal kanyahoan sha anu jujur ngaku kaunggulan batur,
jeung teu gancang putus asa.
I. NGANGGEUSKEUN KARANGAN
No.
Kagiatan
30.
Materi dina ieu bagian masih patali jeung jejer kaulinan barudak. Ari jenis
kaulinanana nyata ucing sumput.Ayeuna mah murid dibr pancn nganggeus
karangan.
31.
Ieu tugas sina dipigaw di imah masing-masing. Dina minggu hareupna

terus dibahas babarengan. Sakabh karangan ku guru kudu dipariksa, terus
dipeunteun.
32.
Ku sabab ngaranna og ngarang, tangtu wa saban murid bbas ngutarakeun

pamanggihna dina wangun kalimah. Minangka pikeun padoman guru, bisa
dititnan sakumaha nu aya ieu di handap.
46
UCING SUMPUT
Kira-kira tabuh satengah lima sor, barudak keur ulin di buruan. Kabeneran
keur teu hujan. Maranhna rk ulin ucing sumput.
Barudak anu keur ucing sumput th aya limaan, nyata Rahmat, Wida,
Nurul, Tdi, jeung Komara. Pikeun nangtukeun saha nu jadi ucing, barudak
th hompimpah heula.
Anu pangheulana kapilih jadi ucing th Nurul. Barudak anu opatan deui
terus nangan panyumputan. Rahmat nyumput dina tukangeun panto, Wida
jeung Komara arasup ka jero garasi, ari Tdi nyumputn th pipireun
imah.
Anu pangheulana kapanggih nyumputna nyata Tdi. Atuh terus wa Tdi
anu jadi ucingna. Barudak anu opatan gancang nyarumput pabunibuni.
Saterusna anu kagiliran jadi ucing th Komara. Ayeuna mah barudak
nu opatan th nyumputna baruni pisan. Komra kudu kukurilingan
nangan an keur nyarumput.
Sanggeus burit, barudak terus enggeusan, sabab kudu buru-buru
mandi. Mn geus brs mandi, marnhna kudu terus ka masjid, rk
solat magrib. Sanggeus brs solat terus dialajar ngaji.
Bab 2 Pituduh Husus
47
PANGAJARAN 6
Tema : Sosobatan
Bahan : Carpon
Waktu : Tilu minggu
Carpon atawa carita pondok kiwari geus jadi bagian penting tina dunya sastra Sunda.
Murid kelas III mimiti diwanohkeun kana carpon. Tangtu wa ukur carpon basajan, boh
ditilik tina basa nu digunakeunana boh ditilik tina eusina.
Aya dua carpon anu kudu dibaca ku murid. Anu dipalar maranhna bisa mimiti
wanoh kana ieu karya sastra.Tangtu wa ku guru kudu diterangkeun, naon anu dimaksud
carpon th. Diterangkeunana sacara basajan wa, teu kudu nyosok jero. Anu penting mah
barudk th resep macana, jeung ngarti kana eusina, lain sina apal kana tiorina.
Anu diperedih dina kurikulum, carpon ajarkeuneun th anu tmana ngeunaan
sosobatan. Ku maca ta carpon, dipiharep rasa sosobatn dina diri barudak beuki kuat.
A. MACA BEDAS
No.
Kagiatan
1.
Dina Pangajaran 6, murid diwanohkeun kana karya sastra anu ditulis dina
wangun carita pondok atawa carpon. Kabeneran ieu carpon anu diwanohkeun
th ditulisna ku murid SD. Ku kituna lamun dibaca ku papada budak deui ged
kamungkinan bakal leuwih babari neuleuman eusina atawa ngajiwaanana.
2.
Carpon kahiji judulnaKastrol Panas, karangan Da Lugina. Carpon kadua

judulna Lalajo Lumba-lumba, karangan Ani Mulyani. Ngahaja deuih anu
dipilih th karangan budak lalaki jeung budak aww. Maksudna mah ngarah
saimbang dina lebah aspk kajiwaanana. Najan lain hartina carpon karya budak
lalaki kudu dibaca ku lalaki deui, atawa jijieunan budak aww kudu dibaca
ku budak aww deui.
3.
Ieu carpon th anu kahiji macana kudu dibedaskeun, ari nu kadua kudu dibaca dina
jero hat. Pangna kitu th ngarah aya variasi, anu dipalar murid bias ngararasakeun
bdana. Ngeunaan prak-prakan maca bedas jeung maca dina jero hat cukup ukur
diterangkeun saliwat wa, apanan dina pangajaran sammhna og geus kungsi
dipigaw ku murid.
48
4.
Ku guru diterangkeun saliwat, naon ari nu dimaksud carpon.Yn carpon th

karangan rkaan anu ditulis dina basa lancaran (prosa). Dina dua carpon anu
rk dibaca ku murid eusina nyaritakeun pangalaman diri sorangan.
5.
Mimitina guru nugaskeun murid pikeun maca bedas carpon kahiji, dibagilirkeun,
upamana wa saurangna opat atawa lima alina swang. Hal ta mah gumantung
kana panjangna. Sajeroning dibaca, murid anu sjnna sina ngabarandungan.
B. MACA DINA JERO HAT

No.
Kagiatan
6.
Sanggeus rngs maca carpon kahiji, diteruskeun kana carpon kadua. Sakur
murid sina nyanghareupan wacana nu kudu dibaca dina jero hat.
7.
Lamun ditilik tina eusina, ieu carpon kadua th tingkat kasulitanana leuwih
luhur batan carpon kahiji. Mmang enya, duanana g nyaritakeun lalampahan,
tapi dina ieu carpon leuwih mindeng nyaritakeun hasil nengetan palakuna. Ari
dina carpon kahiji mah gegedna nyaritakeun lalampahan anu nonggrak.
8.
Sarngsna dibaca, guru ngasongkeun pertanyaan ka murid, naha maranhna

bisa nangkep kana eusi ta carpon. Guru bisa wa neruskeun pertanyaan, resep
mana maca carpon kahiji jeung carpon kadua. Jawaban murid tangtuna g
rupa-rupa. Keun wa, hal ta nuduhkeun tingkat aprsiasi maranhna.
C. NYUSUN PERTANYAAN
No.
Kagiatan
9.
Dina pangajaran nu geus karaliwat, sarngsna mca hiji wacna th murid

dititah ngajawab pertanyaan ngeunaan eusi wacana, boh lisan boh tinulis. Tah
ayeuna mah dibalikkeun, murid sina diajar nyusun pertanyaan, dumasar kana
jawaban anu geus disayagikeun.
Pertanyaan anu kudu disusun ku murid th kudu dumasar kana eusi wacana.
ta pertanyaan th dipigawna dina buku tulis.
10.
Ieu tugas th dipigawna babarengan, dibagi jadi dua kelompok. Kelompok

kahiji kudu nyusun pertanyaan dumasar kana carpon kahiji, ari kelompok
kadua dumasar kana carpon kadua.
Dip;iharep murid barisaeun ngalarapkeun kecap pananya dina kalimah,
kayaning saha, naon, kumaha, ka mana, kumaha, jeung naon sababna.
Bab 2 Pituduh Husus
49
11.
Hasil pagawan kelompok dibahas babarengan. Saban pertanyaan anu disusun

ku murid sina dibaca sacara bagilir, dibarandungan ku anu sjn. Hasil pagawan
maranhna ku guru kudu dipeunteun.
12.
Pikeun padoman dina meunteun, bisa dititnan sakumaha ieu di handap:

Kelompok 1
1. Pertanyaan: Saha anu datang nyampeurkeun Udin th?
Jawaban : Anu datang nyampeurkeun Udin th nyata Asp.
2. Pertanyaan: Naon sababna Udin ngarnjag?
Jawaban : Sabab ngarasa reuwas tepi ka ampir ngahden kai jati.
3. Pertanyaan: Naon tujuan Asp nyampeur Udin th?
Jawaban : Asp nyampeur Udin th rk ngajak ngaliwet.
4. Pertanyaan: Bogaeun naon wa Udin keur bekel ngaliwet th?
Jawaban : Udin ngan bogaeun bas jeung cngk wungkul.
5. Pertanyaan: Ti dinya terus arindit ka mana Asp jeung Udin th?
Jawaban : Asp jeung Udin nyampeur Si Peucang jeung Si Ajat.
6. Pertanyaan: Saha ari ngaran asli Si Peucang th?
Jawaban : Si Peucang th ngaran aslina Unang.
7. Pertanyaan: Naon sababna mak disebut Si Peucang?
Jawaban : Disebut Si Peucang th lantaran tarik lumpatna.
8. Pertanyaan: Saha ari ngaran aslina Si Ajat?
Jawaban : Si Ajat ngaran aslina Ujang Sopandi.
9. Pertanyaan: Naha mak disebut Si Ajat?
Jawaban : Disebut Ajat soth pdah jago man bal.
10. Pertanyaan: Di mana barudak th ngaliwetna?
Jawaban : Ngaliwetna di kebon Aki Undang.
11. Pertanyaan: Ari Asp kabagian mawa naon wa?
Jawaban : Asp kabagian mawa suluh jeung uyah.
12. Pertanyaan: Dikumahakeun snggeus liwet asak th?
Jawaban : Liwet th diwadahan kana daun cau.
13. Pertanyaan: Kumaha barudak th daharna?
Jawaban : Barudak th daharna mani paronyo pisan.
14. Pertanyaan: Naon sababna barudak lalumpatan?
Jawaban : Barudak lalumpatan sabab aya Aki Undang.
15. Pertanyaan: Naon sababna Aki Undang ngagorowok waktu najong
bujur kastrol?
Jawaban : Sabab bujur kastrol th panas.
50
Kelompok 2
1. Pertanyaan: Di mana tempatna pintonan lumba-lumba th?
Jawaban : Tempatna di lapangan Tugu Bandung Lautan Api, Tegallega.
2. Pertanyaan: Iraha biasana sok loba nu lalajona?
Jawaban : Ari po Minggu mah sok loba pisan anu lalajo.
3. Pertanyaan: Sajaba ti barudak, saha wa nu lalajo pintonan lumbalumba th?
Jawaban : Anu lalajo th aya ibu-ibu jeung bapa-bapa.
4. Pertanyaan: Sato naon anu sina dadangsaan th?
Jawaban : Anu sina dadangsaan th nyata anjing laut.
5. Pertanyaan: Kumaha carana anjing laut ngajawab itungan?
Jawaban : Anjing laut ngajawab ku ngagoyangkeun bl.
6. Pertanyaan: Kumaha mimitina lumba-lumba th waktu ngajawab
sual?
Jawaban : Mimitina mah lumba-lumba th ngajawabna salah.
7. Pertanyaan: Kumaha sikep panongton waktu lumba-lumba bener
ngajawab sual?
Jawaban : Panongton surak ngarasa bungah.
8. Pertanyaan: Saha aria nu tinggalejebur ka balong?
Jawaban : Anu tinggalejebur ka balong th Bapa Badut.
9. Pertanyaan: Kumha harita lumba-lumba th?
Jawaban : Lumba-lumba nulungan Bapa Badut.
10. Pertanyaan: Saterusna lumba-lumba th dititah naon?
Jawaban : Lumba-lumba ngajlengan buleudan seuneu.
11. Pertanyaan: Sato naon anu tumpak paparahuan?
Jawaban : Anu tumpak paparahuan th lutung leutik.
12. Pertanyaan: Terus dikumahakeun ta paparahuan th?
Jawaban : Paparahuan disurung ku lumba-lumba.
13. Pertanyaan: Saha ari nu dicium ku lumba-lumba?
Jawaban : Anu dicium ku lumba-lumba th panongton.
14. Pertanyaan: Sanggeus pintonan rngs, barudak dibagi naon?
Jawaban : Barudak dibagi jidar hiji swang.
15. Pertanyaan: Kumaha perasaan pangarang sanggeus lalajo pintonan
lumba-lumba?
Jawaban : Resep tapi bari karunya nempo sasatoan bisa man th.
Bab 2 Pituduh Husus
51
D. NYARITAKEUN EUSI CARPON

No.
Kagiatan
13.
Ku maca dua carpon, murid dipiharep bisa pahm kana eusina. Patali jeung
pangjaran di luhur, lamun murid barisaeun nyusun pertanyaan, ta og kaasup
geus mampuh nangkep eusi carpon.
Cara sjnna pikeun ngukur kamampuh murid dina mahamkeun carpon
nu geus dibacana nyata nyaritakeun deui eusina. Dina hal ieu, murid sina
nyaritakeun tingkesan carpon anu geus dibacana.
Sajaba ti pikeun mahamkeun eusina, murid dilatih nyarita deuih, utamana
dina lebah kawanterna.
14.
Saterusna murid dibr pancn nyaritakeun eusi carpon dina ungkara anu
disusun ku dirina sorangan. Pikeun conto, dina buku pangajaran dipidangkeun
conto nyaritakeun eusi carpon nu judulna Kastrol Panas.
Udin diajak ngaliwet ku Asp, tempatna di kebon Aki Undang. Udin jeung Asp
nyampeur dua sobatna, nyata Unang jeung Ujang Sopandi. Udin mawa bas sakilo
jeung cngk. Asp mawa suluh jeung uyah. Unang mawa asin. Ajat mawa kastrol jeung
cot. Sanggeus tepi ka kebon Aki Undang, prak ngaliwet. Udin kabagian ngurus liwet.
Unang meuleum asin, Ujang Sopandi nyambel, ari Si Asp ngala sayuran, kayaning
bontng, jeung saladah. Sanggeus asak, liwet diwadahan kana daun cau. Terus wa
dalahar, mani ponyo. Keur kitu datang Aki Undang. Barudak lalumpatan, da sieuneun
dicarkan. Kastrol panas ku Aki Undang ditajong. Aki Undang panaseun, terus ngajleng
kana embel. Sanggeus Aki Undang indit, barudak nyokot liwet anu tadi ditinggalkeun.
15
Tingkesan anu bieu th sina dibaca bedas ku slah saurang murid, dibarandungan
ku anu lian.
Ku guru kudu diterangkeun yn anu bieu dibaca th disebutna tingkesan
tina carpon anu geus dibaca. ta th sarua wa jeung urang nyaritakeun deui
eusi carpon.
16.
Murid sina nyaritakeun eusi carpon kadua ku basana sorangan. Lamun

katimbang hs, ku guru bisa dicukangan heula, sangkan murid boga gambaran
anu jelas kana eusi ta carpon, tepi ka mampuh nyaritakeun deui.Anu dimaksud
nyukangan di dieu nyata ku ngasongkeun rupa-rupa pertanyaan, terus siona
dijarawab ku murid, upamana wa:
- Aya pintonan naon di Tegallega th?
- Saha wa anu lalajona?
- Naon anu dipintonkeun dina acara mimiti?
- Ari anu dipintonkeun ku lumba-lumba naon wa?
- Kumaha sanggeus pintonan rngs?
Lamun murid mmpuh ngajawab ta pertanyaan, hartina manhna geus bisa
nyaritakeun deui eusi carpon dina tingkat anu basajan.
52
17.
Lamun disusun dina ungkara kalimah dina wangun paragraf, anu dicaritakeun
ku murid th kira-kira kieu:
Di Tegallega aya pintonan lumba-lumba. Anu lalajona lolobana barudak. Anu
dipintonkeun dina acara mimiti nyata anjing laut sina dadangsaan, terus dititah
ngitung. Anu dipintonkeun ku lumba-lumba th rupa-rupa. Mimitina sina ulin bal,
terus dititah ngitung. Ari anu matak paur mah waktu lmba-lumba sina ngajlengan
seuneu dina buleudan beusi. Dina bagian panungtung, lumba-lumba th dititah nyium
panongton. Sanggeus pintonan rngs, barudak dibagi jidar hiji swang.
E. NGAPALKEUN HARTI KECAP

No.
Kagiatan
18.
Dina carpon anu dibaca ku murid aya sawatara kecap anu diterangkeun
hartina. Sajaba ti au geus dipidangkeun dina buku pangajaran, bisa wa
ditambahan ku kecap sjnna anu dipilih ku murid.
19.
Dina nerangkeun harti kecap, bakal leuwih alus lmun guru ngagunakeun alat
peraga, di antarana gambar parabot dapur jeung gambar babagian imah.
20.
Kecap anu kudu diterangkeun hartina th minimal ngawengku:

- bancunur = melendung sabab tidagor
- ngahden = tidagor
- sori = maap
- kacatur = kacaritakeun
- calakan = pinter
- inggis = paur atawa sieun
- embel = leutak jero di sawah
- paronyo = ngarasa ngeunah atawa nimat
- hateup = bagian luhur anu nutupan wangunan
- bangus = sungut sasatoan bagian hareup
- hman = boga rasa nyaah
- kastrol = pakakas atawa parabot paranti ngaliwet
21.
Tina brndlan kecap di luhur, aya sawatara di antarana anu bisa dipolahkeun
dina wangun gerak. Kecap ngahden, upamana, ku guru bisa dipolahkeun.
Kitu deui kumaha ari nu dahar paronyo.
22.
ta harti kecap th ku murid sina diapalkeun. Saterusna ku guru dits saurangsaurang, sina nataan hartina.
Bab 2 Pituduh Husus
53
F. NYEBUTKEUN GUNANA PAKAKAS

No.
Kagiatan
23.
Ieu pangajaran th nyambung jeung carpon kahiji. Di dinya disebut-sebut

ngaran pakakas atawa parabot dapur, nyata kastrol. Dina ta carpon disebutkeun
deuih, naon ari gunana kastrol, nyata paranti ngaliwet.
24.
Saterusna dibrndlkeun sawatara pakakas atawa parabot dapur lianna,

kayaning panci, sng, katl, cot jeung mutu, talenan, parud, jeung blnder.
Teu mustahil aya sawatara parabot dapur anu ku barudak dina jaman ayeuna
mah geus langka kapanggih, malah boa teu nyahoeun-nyahoeun acan, upamana
sng. Najan kitu, urang terangkeun naon gunana, da ta parabot th geus jadi
bagian tina pakaya budaya Sunda.
25.
Dina nerangkeun naon gunana ta pakakas atawa parabot dapur anu aya dina
gambar, guru bisa wa ku cara nanya heula ka murid.Teu mustahil aya di antara
maranhna anu geus apaleun. Katerangan ti hiji murid bisa wa dilengkepan
ku katerangan ti murid sjnna. Mun kateranganana geus dianggap bener,
guru nugaskeun murid pikeun nyatet dina buku tulis.
26.
Sagemblengna anu kudu diterangkeun ku guru th ngawengku:

- Gunana kastrol pikeun ngaliwet
- Gunana panci pikeun naheur cai, ngangeun, ngolek
- Gunana sng pikeun nyangu
- Gunana katl pikeun ngagorng
- Gunana cot jeung mutu pikeun ngarndos samara, nyambel
- Gunana talenan pikeun nyiksik atawa ngeureutan
- Gunana parud pikeun marud
- Gunana blnder pikeun ngalembutkeun atawa ngalemeskeun dahareun
G. NATAAN NGARAN PO
No.
Kagiatan
27.
Pangajaran dina ieu bagian patali jeung eusi carpon kadua, dumh di dinya
disabit-sabit ngaran po, nyata Minggu jeung Senn. Barudak tangtu apaleun,
naon wa ari ngaran po dina jero saminggu. Alusna ku guru diterangkeun
yn dina basa Sunda mah anu merenah th lain po Minggu, tapi Ahad.
28.
Tujuan ieu pangajaran th nyata sangkan murid paham kana ngaran po anu
patali jeung po ieu, boh anu rk disorang boh anu geus kaliwat.
Katerangan ngeunaan hal ieu geus dijntrkeun dina buku pangajaran:
54
Lamun ayeuna po Senn, kamari th po Ahad atawa Minggu (mundur

sapo), ari isukan po Salasa (maju sapo). Kamari maksudna sapo sammh
ayeuna, ari isukan mah sapo sanggeus ayeuna. Aya deui sesebutn sjnna,
nyata pagto jeung mangkukna. Pagto nyata dua po sanggeus ayeuna. Ari
mangkukna mah dua po sammh ayeuna. Jadi lamun ayeuna po Senn, pagto
th po Rebo (maju dua po), ari mangkukna po Saptu (mundur dua po)
29.
Murid sina nyebutan ngaran po anu ngawengku isukan, pagto, kamari, jeung
mangkukna. Sual dibaca ku guru, sina dijawab ku murid saurang-saurang,
sacara bagilir, murid sjnna sina ngabarandungan.
30.
Sual jeung jawaban anu ditugaskeun ka murid th sagemblengna kieu:

1. Lamun ayeuna po Jumaah, ari isukan po naon, jeung ari kamari po
naon?
Jawabanana: Saptu jeung Kemis.
2. Lamun ayeuna po Ahad, ari kamari po naon, jeung ari isukan po
naon?
Jawabanana: Saptu jeung Senn.
3. Lamun ayeuna po Rebo, ari isukan po naon, jeung ari kamari po
naon?
Jawabanana: Kemis jeung Salasa.
4. Lamun ayeuna po Saptu, ari kamari po naon, jeung ari mangkukna po
naon?
Jawabanana: Jumaah jeung Kemis.
5. Lamun ayeuna po Salasa, ari kamari po naon, jeung ari pagto po
naon?
Jawabanana: Senn jeung Rebo
6. Lamun ayeuna po Kemis, ari isukan po naon, jeung ari pagto po
naon?
Jawabanana: Jumaah jeung Saptu
7. Lamun ayeuna po Ahad, ari pagto po naon, jeung ari mangkukna po
naon?
Jawabanana: Senn jeung Jumaah.
8. Lamun ayeuna po Rebo, ari mangkukna po naon, jeung ari pagto po
naon?
Jawabanana: Senn jeung Jumaah.
Bab 2 Pituduh Husus
55
PANGAJARAN 7
Tema : Hmat Energi
Bahan : Prosa Argumxntasi
Waktu : Tilu minggu
Hirup hmat geus jadi program pamarxntah. Anu disebut hmat th lain hartina ukur
kana duit wungkul, tapi deuih dina sagala widang, kaasup hmat kana xnergi, kaasup
listrik, pulsa, jeung gas. Kitu deui cai ogx kudu dihxmat.
Hmat kana duit maksudna duit anu dipiboga ku urang ulah dipak pikeun hal-hal
anu teu perlu, mana komo anu matak bahaya mah. Ari hmat kana xnergi maksudna
ngagunakeun xnergi ukur lamun keur perlu.
Di sagigireun pikeun nambahan kaweruh, materi anu txmana hxmat xnergi the
dipiharep bisa ngadeudeul sikep murid dina kahirupan sapopoxna, nyaxta mampuh
ngahxmat xnergi jeung sumber alam lianna.
KAGIATAN DIAJAR NGAJAR

A. MACA JERO HAT
No.
Kagiatan
1.
Wacana ngeunaan tma hmat nergi th ditulis dina wangun prosa argumntasi
dina tahap basajan. Dina xta wacana dixbrxhkeun naon pangna urang kudu
ngahmat nergi
2.
3.
B. NGAJAWAB PANANYA
No.
Kagiatan
Pikeun padoman guru dina meunteun hasil pagawxan murid, bisi dititxnan
sakumaha di handap ieu:
56
1. Naon sababna di jalan atawa gang nu pok kudu dilampuan?

Jawabanana: sabab lamun poxk mah bisi nu ngaliwat cilaka
2. Iraha kuduna urang nyaangkeun lampu di jero imah?
Jawabanana: peuting wungkul, tapi mun rk sar mah teu kudu kabh sina
hurung
3. Pakakas naon wa di antarana anu butuh ku nergi listrik?
Jawabanana: kulkas, televisi, jeung kompa cai
4. Bakal kumaha lamun nergi listrik terus-terusan dipak?
Jawabanana: bakal ngurangan, ahirna bak
5. Kumaha contona urang ngahmat nergi listrik th?
Jawabanana: lamun geus teu dilalajoan, televisi gancang pareuman
6. Naon sababna urang kudu ngahmat nergi listrik?
Jawabanana: sabab nergi listrik th kudu dibeuli atawa dibayar
7. Bakal kumaha lamun televisi terus hurung padahal euweuh nu lalajona?
Jawabanana: bakal hambur listrik jeung televisina trh ruksak
8. Naon akibatna mun istrikaan terus hurung padahal geus teu dipak?
Jawabanana: bisa nimbulkeun kahuruan
9. Naon sababna ngahmat listrik th sarua jeung ngahmat duit?
Jawabanana: sabab lamun ngagambur-hambur listrik tangtu bakal
hambur duit
10. Kumaha contona mun urang ngahmat cai?
Jawabanana: cai ukur dipak saperluna ulah dipiceunan
C. NGAJELASKEUN CARA-CARA NGAHEMAT

No.
Kagiatan
Kelompok 1
1. Naon wa cara-cara nu bisa dipigaw mun urang rk ngahmat listrik?
2. Kumaha akibatna mun urang ngahambur-hambur listrik?
Jawabanana:
Cara-cara ngahxmat listrik nyaxta lamun lampu geus teu dipakx kudu
dipareuman, lamun televisi geus teu dilalajoan kudu dipareuman, lamun kipas
angin atawa kompa cai geus teu dipakx kudu dipareuman.
Mun urang ngahambur-hambur listrik sarua jeung ngahambur-hambur duit,
sabab rekening listrik anu kudu dibayar bakal ngagedxan, atawa urang jadi
kudu mindeng ngeusi pulsa listrik.
Bab 1 Pituduh Umum
57
Kelompok 2
1. Naon wa cara-cara nu bisa dipigaw mun urang rk ngahmat pulsa
telepon?
2. Kumaha akibatna mun urang ngahambur-hambur pulsa telepon?
Jawabanana:
Cara-cara ngahxmat pulsa telepon nyaxta urang ngagunakakeun telepon
atawa ngirim sms txh pikeun hal-hal anu penting wax, kitu deui lamun
urang nelepon nyaritana cukup saperluna wax, ulah lila-lila teuing atawa ulah
panjang-panjang teuing.
Mun urang ngahgambur-hambur pulsa telepon sarua jeung ngahamburhambur duit, sabab ari pulsa txh apan kudu dibeuli.
Kelompok 3
1. Naon wa cara-cara nu bisa dipigaw mun urang rk ngahmat cai?
2. Kumaha akibatna mun urang ngahambur-hambur cai?
Jawabanana:
Cara-cara ngahxmat cai nyaxta urang ulah miceunan cai pikeun hal-hal anu
teu perlu. Lamun urang ngocorkeun cai tina keran ulah poho tutup deui. Kitu
deui dina ngagunakeun kompa cai, lamun bakna geus pinuh kudu gancang
dipareuman.
Lamun urang ngahambur-hambur cai, dina geus datang usum halodo tangtu
bakal saat. Kitu deui lamun urang ngahambgur-hambur cai lxdeng, rxkening
anu kudu dibayar bakal ngagedxan. Jadi ngahambur-hambur cai txh sarua
jeung ngahambur-hambur duit.
Kelompok 4
1. Naon wa cara-cara nu bisa dipigaw mun urang rk ngahmat gas?
2. Kumaha akibatna mun urang ngahambur-hambur gas?
Jawabanana:
Cara-cara ngahxmat gas nyaxta dihurungkeunana kompos gas txh lmun keur
perlu wax. Dina geus teu dipakx, kudu gancang dipareuman deui.
Ngahambur-hambur gas txh sarua wax jeung ngahambur-hambur duit. Lian ti
xta, lamun kompor gas terus-terusan hurung, komo lamun bari teu ditungguan,
bisa nyababkeun kahuruan.
58
D. NGALARAPKEUN KECAP SABALIKNA

No.
Kagiatan
1.
Tong hayang nu mahal meuli sapatu th. Geus wa nu murah asal pantes
dipakna.
2.
Ditempo keur di luhur mah kapal terbang th jiga leutik. Tapi ari geus di
handap mah geuning ged, nya.
3.
Mani cap ngabosh sapdah di jalan nu nanjak mah. Teu kawas di jalan anu
mudun mani hampang.
4.
Tah, nu ieu mah kamar th lega, bisa asup tempat tidur jeung lomari. Lamun
kamar nu di tukang mah heureut.
5.
Sanggeus diberesihan jeung disemprot ku parfum mah, kamar mandi anu

tadina bau th ayeuna jadi seungit.
6.
Ari sugan geus garing sapatu th, boro rk dipak olahraga. Geuning ieu mah
baseuh knh, Jang.
7.
Urang kudu inget kana jasa batur sanajan sakumaha leutikna og, peupeujeuh
ulah tepi ka poho.
8.
Ulah kandel teuing ngeureutan tmp nu rk digorng th, mending sing

ipis wa ngarah trh asak.
9.
Ulah waka dipeuncit ayeuna hayam nu ieu mah, sabab begang. Mending nu
jago geura, ngarah lintuh.
10.
Teu kabeneran meuli kadu th atah knh, ari sugan geus asak, da warna
kulitna geus konng.
Bab 1 Pituduh Umum
59
PANGAJARAN 8
Tma : Ngajnan Sasama jeung Hormat ka Kolot
Bahan : Tks dongng
Waktu : 3 minggu
Ngajnan ka sasama atawa papada, sarta hormat ka kolothususna indung-bapa, jadi
kawajiban sakumna jalma. Ieu sikep th kudu sina mimiti tumuwuh ti mangsa budak knh.
Atikan anu tujuanana ka dinya bisa wa ditepikeunana ngaliwatan mdia dongng.
Dina pangajaran ayeuna aya tilu dongng anu baris diajarkeun. Dongng ngeunaan
kumaha kuduna sikep urang dina silih ajnan jeung papada dibrhkeun dina lalakon Gajah
lh ku Sireum. Ari dongng anu eusina kawjiban urang hormat ka kolot ditepikeun dina
lalakon Emas Warisan Bapa. Dongng anu katilu, judulna Mang Juhb Dagang Kopah
leuwih loyog mun dianggap pikeun pangbeberah, sabab eusina pikaseurieun.
Sangkan murid meunang gambaran nu leuwih jntr, guru kudu nerangkeun naon
ari nu disebut dongng katut conto-contona. Aya waktu husus pikeun medarna. Sangkan
pedaran ngeunaan dongng mundel, guru kudu nambahan kaweruh ku maca rupa-rupa
dongng anu aya dina sastra Sunda.
Dina bagian pamungkas, murid dibr tugas nangan dongng, terus sina
didongngkeun hareupeun babaturanana. Tangtuna og dongng basajan, boh eusina
boh basana, anu sakirana kahontal ku alam pikiran murid kelas III.

A. MACA BEDAS
No.
Kagiatan
1.
Guru nitah murid sangkan maruka buku anu midangkeun Pangajaran 8. Anu
rk dibaca ku murid th tks dongng, judulna Gajah lh ku Sireum. Dina
ieu dongng, anu ngalalakon th bangsa sasatoan, nyata gajah jeung sireum.
Sina dibaraca heula dina jero hat sangkan katangkep eusina. Ieu dongng th
ngagambarkeun kalakuan anu ngarugikeun batur dina ahirna bakal meunang
wawales. Eusina ngandung picontoeun enggoning ngadidik murid sangkan
boga sikep had, jeung kumaha laku lampah dina kahirupan sapopo.
60
3.
ngaregepkeunana.
4.
5.

kabagian giliran maca. Sammh pindah kana bagian sjnna, guru nanya
heula ngeunaan ta dongng, tepi ka mana rasa resep anu tumuwuh dina diri
murid sanggeus ngabandungan eusina. Tumuwuhna ieu sikep penting pisan
pikeun ngipuk pendidikan morl atawa tika.
B. MACA BEDAS
No.
Kagiatan
6.
Pikeun ngukur tepi ka mana kamampuh dina nyangkem eusi dongng, murid
sina ngajawab pertanyaan sacara lisan.
7.
Hiji pertanyaan bisa wa sina dijawab ku sababaraha urang murid, terus

maranhna sina nyieun babandingan antara hiji jawaban jeung jawaban
lianna. Guru kudu mukakeun lolongkrang sangkan murid bisa ngasongkeun
pamanggihna.
8.
Pikeun padoman dina ngajn jawaban anu diasongkeun ku murid, bisa ditnan
sakumaha ieu di handap.
1. Kumaha sikep gajah pdah ngarasa jadi sato panggedna th?
Jawaban: Sikepna sok asa aing, tara ngajnan ka sasatoan sjnna,
pangpangna ka sato leutik.
2. Naon sababna sireum ngarasa mindeng dikakaya ku gajah?
Jawaban: Sabab sayang sireum th remen katincak ku gajah tepi ka ancur.
3. Sanggeus diomongan ku pamingpin sireum, naha gajah ngagugu?
Jawaban: Gajah henteu ngagugu kana omongan sireum.
4. Kumaha badamina sireum pikeun males ka gajah th?
Jawaban: Sireum nyieun rencana rk males ka gajah.
5. Naon sababna lombang th ditutupan ku rgang jeung dangdaunan?
Jawaban: Sabab sangkan ku gajah teu katempoeun aya lombang.
6. Kumaha gajah th barang ngaliwat ka luhureun lombang?
Jawaban: Leumpangna angger kawas sasari, teu nempo tincakeun.
Bab 2 Pituduh Husus
61
7. Sanggeus gajah asup kana lombang, terus dikumahakeun ku sireum?

Jawaban: Awak gajah terus ditapuk ku sireum, dicocoan, malah aya nu asup
kana panon, irung, jeung ceuli gajah.
8. Naon sababna gajah terus ampun-ampunan jeung ngaku lh?
Jawaban: Sabab gajah teu bisaeun ngalawan.
9. Ti harita, kumaha sikep gajah th lamun inget kana kalakuanana?
Jawaban: Gajah sadar kana kalakuanana nu mindeng ngarugikeun batur.
10. Ceuk pamanggih hidep, naon mangpaatna hirup ngahiji?
Jawaban: Lamun ngahiji bisa nimbulkeun kakuatan.
C. MACA DINA JERO HAT
No.
Kagiatan
9.
Dongng anu kadua judulna Emas Warisan Bapa. Bda jeung dongng
sammhna, dina nu kadua mah palakuna th jelema, ari eusina ngbrhkeun
kawajiban anak pikeun hormat ka kolotna. Eusina nyaritakeun tilu sadulur anu
dibr amanat ku bapana pikeun nangan emas anu dikubur tukangeun imah
10.
Murid sina muka buku pangajaran, terus guru nuduhkeun wacana anu kudu
dibaca dina jero hat. Geus kitu maranhna sina ngamimitian maca. Guru
nitnan kaayaan di jero kelas, bisi aya murid anu caliweura.
11.
Ieu dongng th kaitung rada panjang, tur jalan caritana og teu salancar kawas
dina dongng Gajah lh ku Sireum. Ku kituna waktu anu disayagikeun
pikeun macana og kudu rada panjang. Malah alusna mah maranhna bisa
maca dua-tilu balikan, sangkan eusina enya-enya kacangkem.
12.
Mun geus rngs dibaca, murid dibr tugas nyusun kalimah anu patali jeung
eusi ta dongng. Ieu tugas alusna mah sina dipigaw di imah masing-masing.
Minggu hareupna dipariksa ku guru bari dibahas babarengan.
D. NYUSUN KALIMAH
No.
Kagiatan
13.
Dina buku pangajaran dipidangkeun brndlan kecap anu kudu disusun jadi
kalimah. Ieu th pikeun ngukur kamampuh murid dina nyangkem dongng
Emas Warisan Bapa.
14.
Kalimah anu kudu disusun ku murid th geus dicukangan heula ku sawatara

kecap awal anu geus disusun. Jadi murid mah ngan kari nuluykeun sangkan
kalimah anu disusunna anggeus atawa sampurna.
62
15.
Hasil pagawan murid dipariksa, terus dibahas babarengan. Pikeun padoman

guru dina mariksana, bisa dititnan sakumaha ieu di handap.
1. emas keur ngawaris dikubur di tukangeun bapa imah
maranh
Bapa ngawaris emas keur maranh dikubur di tukangeun imah.
2. di lebah henteu mana ta diterangkeun dikuburna th ari
emas
Henteu diterangkeun ari ta emas dikuburna th di lebah mana.
3. ku bapana sadudulur Salhiam emas nangan anu - dicaritakeun
Salhiam sadudulur nangan emas anu dicaritakeun ku bapana.
4. kapanggih sakitu dua minggu geus th og henteu wa
emas
Sakitu geus dua minggu og emas th henteu kapanggih wa.
5. percayaeun Salwati bapana mun ngabohong tepi ka henteu
mah
Salwati mah henteu percayaeun mun bapana tepi ka ngabohong.
6. Salhapi pagawan indit nyiar ka kota rk Salhiam jeung
pikeun
Salhiam jeung Salhapi rk indit ka kota pikeun nyiar pagawan.
7. maculan lebar ku sabab indit Salwati meunang moal mah
lahan
Salwati mah moal indit sabab lebar ku lahan meunang maculan.
8. jagong dipelakan ku tiluan ahirna th maculan meunang lahan
Lahan meunang maculan th ahirna dipelakan jagong ku tiluan.
9. hasil jagong pann ka pasar dijual lobana sawarh anu sakitu
Jagong hasil pann anu sakitu lobana sawarh dijual ka pasar.
10. yn bener th ahirna omongan ngaenyakeun bapana
maranhna
Ahirna maranhna ngaenyakeun yn omongan bapana th bener.
E. NGABANDUNGAN PEDARAN JEUNG CONTO DONGXNG

No.
Kagiatan
16.
Anu dimaksud pedaran di dieu lan hrtina kudu mesk tori dongng, tapi
cukup ukur nerangkeun saliwat naon anu dimaksud dongng, katut contocontona.
Bab 2 Pituduh Husus
63
17.
Matri pangajarn anu diterangkeun ku guru th upamana kieu:

Dongng th rupa-rupa. Dongng sasatoan di Sunda lolobana
dilalakonkeun ku kuya jeung monyt. Disebutna th Sakadang Kuya jeung
Sakadang Monyt. Aya dongng anu nyaritakeun ngala cab, ngala cau,
jeung sajabana. Salian ti ta, aya deuih dongng anu palakuna Sakadang
Peucang.
Ari anu palakuna jelema nyata dongng Si Kabayan. Hidep g tangtu
geus kungsi ngadng, nya? Dina dongng Si Kabayan mah lolobana
eusina pikaseurieun. Aya dongng anu nyaritakeun Si Kabayan ngala tutut,
ngala nangka, jeung sajabana.
Tujuan urang ngadngkeun atawa maca dongng th pikeun hiburan.
Sajaba ti ta, dina dongng th sok aya conto anu kudu ditiru, jeung conto
anu kudu dijauhan. Dongng Gajah lh ku Sireum nmbongkeun yn
jeung papada mahluk kudu silih hargaan. Lamun henteu ngahargaan ka
batur, engkna sok meunang wawales. Contona gajah anu sombong sabab
ngarasa jadi sato panggedna. Gajah henteu ngahargaan ka sireum, da ceuk
panyangkana ukur sato leutik.Tapi najan enya g leutik, lamun geus ngahiji
mah sireum th jadi boga kakuatan, tepi ka bisa nglhkeun gajah.
Ari dina dongng Emas Warisan Bapa dibrhkeun kanyaah kolot
ka barudakna. Kolot anu nyaah ka budakna lain hartina kudu ngogo,
tapi kudu ngadidik sangkan bisa hirup sorangan atawa hirup mandiri.
Bapa Dulmanan ngadidik barudakna sangkan dak digaw. Tadina mah
barudakna nyangka yn Bapa Dulmanan ngawariskeun emas. Padahal anu
dimaksud emas dina ta dongng th kakayaan atawa harta banda hasil
tina digaw. Anu dimaksud digaw dina ta dongng nyata ngolah lahan,
terus dipelakan ku tatangkalan anu bisa ngahasilkeun. Lamun teu digaw,
ta harta banda th moal aya.
18.
Sanggeus diterangkeun, dipiharep timbul karesep kana dongng. Murid

mampu ngaprsiasi dongng anu ditepikeun ka marnhna. Malah mun bisa
mah henteu ngan saukur resep wungkul, tapi deuih bisa nangkep rupa-rupa
conto kalakuan anu aya dina ta dongng.
19.
Pikeun ngalengkepan conto sjnna, murid sina maca dongng katilu, judulna
Mang Juhb Dagang Kerepus. Macana bisa dibedaskeun, bisa deuih dina
jero hat. Ieu dongng th pikeun panglipur kalbu, pangbeberah manah.
20.
64
Boh maca boh ngabandungan, dipiharep murid bisa nangkep eusi ieu dongng,
sabab aya patalina jeung tugas sapandeurieunana.
21.
Alus pisn mun di antara murid aya nu bisaeun ngadongngkeun deui hareupeun
batur sakelasna. Sina ngadongng di hareup, dibarandungan ku anu sjn.
F. NGALENGKEPAN KALIMAH
No.
Kagiatan
22.
Patali jeung dongng Mang Juhb Dagang Kerepus, pikeun ngukur

kamampuh murid dina nyangkem pedaran guru jeung eusi ta dongng,
maranhna dibr tugas ngalengkepan kalimah ku cara milih jawaban tina nu
geus disadiakeun
23.
Murid migaw itu tugas th dina buku tulis. Hasil pagawan maranhna terus
dibahas babarengan. Pikeun padoman dina ngabahas pagawan murid, bisa
dititnan ieu di handap
1. Sasatoan anu mindeng ngalalakon dina dongng Sunda nyata ________
a. kuya jeung monyt
2. Eusi dongng Si Kabayan th lolobana nyaritakeun anu _____________
b. pikaseurieun
3. Sajaba ti pikeun hiburan, dina dongng th ngandung ______________
c. picontoeun
4. Dina dongng Emas Warisan Bapa ngbrhkeun yen urang _________
b. kudu dak digaw
5. Dina dongng Mang Juhb dicaritakeun yn manhna th __________
b. tukang dagang kopah
6. Mang Juhb dagangna teu payu, sabab harita th __________________
a. keur usum paceklik
7. Mang Juhb kasaran di handapeun tangkal kiara, sabab _____________
a. ngarasa lungs
8. Waktu hudang Mang Juhb ngarasa kagt sabab ___________________
b. daganganana euweuh
9. Kopah dagangan Mang Juhb th singhorng ____________________
c. diparak ku monyt
10. Bakat ku keuheul, ahirna Mang Juhb ngabantingkeun ______________
a. kopah nu dipakna
Bab 2 Pituduh Husus
65
G. MIGAW PANCN
No.
Kagiatan
24.
Murid dibr tugas nangan dongng sjnna. Dongng anu basajan wa.
Maranhna bisa nangan tina buku dongng, atawa tina majalah/koran basa
Sunda. Lian ti ta, bisa deuih nanyakeun ka kolotna, ka lanceukna, atawa ka
saha wa anu sakirana barogaeun dongng Sunda.
25.
Carana ku guru dijelaskeun heula. Lamun dongngna meunang ngadngkeun,

kudu dicatet dina buku tulis. Teu kudu panjang-panjang. Minggu hareupna,
dongng meunang nyatetkeun th sina dibaca di hareupeun kelas.
26.
Murid dititah ngadongng di hareupeun kelas. Alus pisan mun tepi ka bisa
ditalar, lain dibaca. Saban murid nu ngadongng, ku guru dipeunteun. Alus
pisan mun dina sarngsna th murid disina ngadiskusikeun dongng anu tas
dibarandunganana.
66
PANGAJARAN 9
Tema : Miara Lingkungan
Bahan : Tks Sajak
Waktu : 3 minggu
Tma miara lingkungan dina pangajaran ayeuna th pikeun numuwuhkeun sikep
murid salaku mahluk Gusti Alloh anu boga pancn ngariksa lingkungan tempat hirupna.
Ieu tma diwadahan dina tks winangun sajak. Murid dilatih maca ndah, anu maksudna
pikeun aprsiasi. Kumaha carana murid bisa paham kana eusi sajak. Lian ti ta, maranhna
dilatih nulis sajak deuih, najan kark dina tatahapan anu basajan.

A. MACA NDAH
No.
Kagiatan
1.
Dina pangajaran ayeuna, murid diwanohkeun kana maca ndah, ngaliwatan

karya sastra winangun sajak. Naon ari anu dimaksud maca ndah, pedaranana
bisa dititnan dina bab sammhna anu nerangkeun rupa-rupa maca.
2.
Maca ndah dina pangajaran ayeuna tangtu wa ukur dina tatahapan basajan,
diluyukeun jeung kamampuh murid kelas III SD. Lantaran anu dibacana
winangun sajak, anu dimaksud maca ndah di dieu th ukur sawates bener tur
merenah, ngawengku dina artikulasina jeung dina lentongna, tacan tepi kana
tatahapan maca pikeun neleuman karya sastra sacara gembleng.
3.
Saluyu jeung tma anu ditangtukeun dina KI-KD, eusi sajak anu
dipidangkeun pikeun dibaca ndah th medar perkara miara lingkungan.
Demi sajakna ditulis dina wangun anu basajan. Sapadana diwangun ku opat
jajar, jeung saban jajarna diwangun ku dalapan engang. Cindekna th sajak
anu mangrupa sair. Aya anu purwakantina a-a-a-a, a-b-a-b, jeung a-b-b-a.
4.
Sajak kahiji judulna Tatar Sunda, ari sajak kadua judulna Usum Pann, tur
masing-masing diwangun ku opat padalisan.
5.
ta sajak anu dua th ku murid sina dibaraca heula dina jero hat sangkan
eusina bisa kajugjugan atawa katangkep.
Bab 2 Pituduh Husus
67
6.
Guru mr conto kumaha prak-prakan maca ta sajak, murid sina

ngabarandungan. Ku guru dibaca heula sabalikan. Mimiti sajak anu kahiji
heula.
7.
Guru maca sapada, sina diturutan ku kabh murid. Lamun geus rngs mr
conto opat pada, kakara murid dipents sina maca ndah.
8.
Murid maca ndah saurang-saurang, anu sjnna sina ngabarandungan. Ngarah

sarra meunang giliran, teu nanaon mun saban murid ukur maca sapada tepi
ka dua pada og.
9.
Saban murid maca sajak, ku guru kudu diperhatikeun, saha anu macana dianggap
geus bener tur merenah. Nya murid anu macana geus bener ur merenah ieu
anu dipents sina maca sajak sagemblengna, di hareupeun babaturanana.
10.
Saterusna maca ndah th pindah ka sajak anu kadua. Anu ieu mah pola
engangna rada bda ti sajak kahiji. Dina pada katilu, aya jajaran anu ngan ukur
diwwangun ku opat engang.
11.
Dina maca sajak kadua, mun salah saurang murid keur maca, alusna aya bagian
anu sina dibaca babarengan atawa rampak, nyata pada katilu, nyata lebah:
Sieuh, sieuh
manuk ulah rk nyampeurkeun
hoyah, hoyah
manuk ka ditu nyaringkah
B. NGAJAWAB PANANYA
No.
Kagiatan
12.
Najan kagiatan utamana maca ndah, tapi tangtu wa dipiharep murid bisa
nangkep eusina. Ku kituna, maranhna ngarti kana maksud anu dikandung
dina ta dua sajak.
13.
Sarngsna maca sajak, guru nerangkeun perkara eusina. Dina sajak kahiji,
eusina nyaritakeun alam di Tatar Sunda anu kiwari geus robah. Alam geus
diganggu ku pamolah jalma-jalma, tepi ka anu tadina ndah th ayeuna mah
ngan kari nineungna wa. Ngamumul alam th jadi kawajiban urang sarra.
Dina sajak kadua, eusina nyaritakeun kaayaan di sawah dina rk datang usum
pann. Pikeun patani, usum pann th matak bungah, sabab hasil cap gaw
salila molah sawah bakal gancang kaala. Ku kituna wajib ngucapkeun sukur
alhamdulillah.
68
14.
Pikeun ngukur kamampuh dina nyangkem eusi sajak, murid dipents sina
ngajawab pertanyaan. Saban murid sina ngajawab, dibagilirkeun. Bisa wa hiji
pertanyaan sina dijawab ku sababaraha murid.
15.
Jawaban anu diasongkeun ku murid sacara lisan, terus dibahas babarengan.

Pikeun padomanana, bisa dititnan ieu di handap.
Sajak 1
1. Naon sababna Tatar Sunda anu gemah ripah ayeuna geus robah?
Sabab kiwari geus robah alamna.
2. Saha anu boga gawna tepi ka kaayaan Tatar Sunda th jadi kitu?
Anu boga gawna th jalma.
3. Geus robah jadi kumaha walungan anu asalna caina hrang th?
Ayeuna mah caina kiruh.
4. Naon atuh anu nysa tina ndahna pamandangan alam th?
Ukur nysakeun kawaas.
5. Naon sababna gunung th ayeuna mah jadi loba anu bulistir?
Sabab tatangkalanana dituaran.
6. Kawajiban saha ngamumul Tatar Sunda th?
Kawajiban urang sarra.
7. Tepi ka iraha urang kudu mikanyaah Tatar Sunda th?
Tepi ka mangsa jaga.
8. Kumaha ari kaayaan lingkungan di sabudeureun hidep cicing?
Jawabanana dipasrahkeun ka murid.
Sajak 2
1. Kumaha kaayaan sawah di tutugan gunung th?
Parna mimiti konng.
2. Naon sababna patani moal ngarasa kaduhung?
Sabab trh cunduk usum pann.
3. Ari barudak di saung ranggon th keur naraon?
Keur ngagebahan manuk.
4. Naon sababna manuk mak diusir sina nyaringkah?
Sabab bisi ngahakanan par.
Bab 2 Pituduh Husus
69
5. Manuk naon wa anu sok daratang ka sawah th?

Manuk piit, galjra, jeung bondol.
6. Naon hasilna ladang ksang cap gaw patani th?
Sawah ngahasilkeun par.
7. Kudu ngucapkeun naon ku ayana hal ta th?
Kudu ngucapkeun alhamdulillah.
8. Ari di sabudeureun hidep cicing aya sawah? Pk caritakeun.
Jawabanana dipasrahkeun ka murid.
C. NGABANDUNGAN PEDARAN MIARA LINGKUNGAN

No.
Kagiatan
16.
Pikeun nambahan kaweruh murid ngeunaan miara lingkungan, guru

nerangkeun matri anu ngungkab hal ta. Tujuanan utamana nyata sangkan
murid engeuh kana kaayaan dirina salaku mahluk anu pangmulyana di ieu
bumi, tur ku Gusti Alloh dibr pancn pikeun miara alam.
17.
Pedaran guru ngeunaan miara lingkungan dicukangan ku hiji wacana anu

judulna Leuweung Sancang Ruksak Parna. Ieu wacana cukup ku dibaca wa,
dibedaskeun, murid sina ngabarandungan. Eusina nerangkeun yn kaayaan di
Leuweung Sancang th ayeuna mah geus ruksak ku sabab pamolah jalma.
Leuweung di tempat sjnna og beunang disebutkeun kitu deuih, kaayaanana
geus ruksak. Tur padahal lamun leuweung ruuksak, hartina kahirupan urang
og bakal kaganggu.
18.
Ngarah saimbang, guru kudu nerangkeun yn aya og jalma anu iklas miara
lingkungan. Hal ieu sakumaha anu dibrhkeun dina wacana Lauk Kancra
di Darmaloka. Dijurung ku rasa tanggung jawab, Bapa Janudin miara
lingkungan nu mangrupa obyk wisata Darmaloka anu perenahna aya di
wewengkon Kabupatn Kuningan.
19.
Satutasna ngabandungan pedaran guru ngeunaan miara lingkungan, murid

dipents sina migaw sual anu patali jeung matri pedaran.
70
D. NGALENGKEPAN KALIMAH
No.
Kagiatan
20.
Murid dibr tugas ngalengkepan kalimah ku kecap anu geus disayagikeun.

Sakabh kalimah anu kudu dilengkepan th eusina patali jeung miara
lingkungan.
21.
Ieu tugas sina dipigaw di imah masing-masing. Dina minggu hareupna ku

guru dipariksa, terus dibahas babarengan, jeung dipeunteun.
22.
Pikeun ppadoman guru dina meunteunna, bisa dititnan ieu di handap.

Kecap anu kudu dieusikeun kana saban kalimah:
1. d. mahluk 11. g. polusi
2. e. miara 12. m. runtah
3. a. alam 13. h. pelastik
4. i. pakidulan 14. k. lingkungan
5. b. kaboa 15. l. kuncn
6. j. cagar alam 16. n. kancra
7. c. manusa 17. t. sumber
8. r. sasatoan 18. q. jasa
9. s. dunya 19. p. wisatawan
10. f. leuweung 20. o. mulya
E. MAHAMKEUN SAJAK
No.
Kagiatan
23.
Matri ieu pangajaran th pikeun ngawanohkeun naon anu disebut sajak,

sanggeusna dina pangajaran sammhna aya kagiatan maca ndah sajak. Ku
sabab kitu, guru kudu nerangkeun perkara sajak. Teu kudu jero, tapi cukup
ukur pedaran saulas wa, sangkan murid bisa ngabdakeun mana sajak, jeung
mana anu lain sajak.
Bab 2 Pituduh Husus
71
24.
Guru nyutat salah sahiji pada tina sajak kahiji anu judulna Tatar Sunda,
nyata pada
Kandahan pamandangan
walungan hrang ngagenyas
ayeuna kari kenangan
ukur nysakeun kawaas
Guru nerangkeun naon anu dimaksud pada dina sajak, yn dina sapada th
diwangun ku opat padalisan, jeung naon anu disebut purwakanti dina tungtung
padalisan.
25.
Ti dinya guru kudu ngabandingan, eusi anu sarua, tapi ditullis dina dua wangun
anu bda, nyata anu winangun sajak jeung anu dina basa lancaran. Hal ieu
geus dittlakeun dina buku pangajaran.
26.
Pedaran guru dina mahamkeun sajak th minangka pikeun nyukangan murid

sina latihan ngarang atawa nulis sajak.
F. NULIS SAJAK
No.
Kagiatan
27.
Guru ngamotivasi murid sangkan maranhna aya karep nulis atawa ngarang
sajak. Anu dimaksud ngarang di dieu ukur dina tatahapan munggaran. Anu
penting mah maranhna aya karep ngarang enggoning ngbrhkeun kereteg
batinna swang-swangan. Anu jadi obyk tulisan maranhna dipedar heula.
Upamana wa sajak anu eusina nyaritakeun kandahan alam, kaayaan di sakola,
rasa nyaah ka lemah cai, pangalaman anu pikabungaheun, atawa pangalaman
anu pikasediheun.
28.
Dina ngamotivasi th bisa wa ku ngaliwatan heula gambar. Upamana guru

nmbongkeun kaayaan di sisi basisir. Guru tumanya ka murid, aya perasaan
naon sanggeusna nempo ta gambar? Cing pk ku hidep sebutkeun. Tina
nyebutkeun, terus dilalanyahan sina nuliskeun sakur perasaan anu ngancik dina
dirina, sakumaha anu aya dina buku pangajaran.
29.
Saterusna guru nmbongkeun gambar sjnna anu ngbrhkeun kaayaan di

suku gunung. Prak-prakanana mah teu bda ti nu geus dilaksanakeun bieu
wa. Conto sajak ngeunaan kandahan atawa lalampahan ulin ka gunung
sakumaha anu dipidangkeun dina buku pangajaran.
72
30.
Dina tahap munggaran, tugas nulis sajak anu dibikeun ka murid th cukup ku
ngalengkepan jajaran wungkul, ku kecap-kecap anu geus disayagikeun. ta
tugas pikeun migaw sajak kahiji, judulna Di Sakola. Ari pikeun sajak kadua
mah murid sina nangan kecap sorangan.
31.
Ieu tugas th sina dipigaw di imah masing-masing. Hasil pagawan murid

dibahas babarengan, terus saban sajak anu ditulis ku maranhna sina dibaca
ndah hareupeun kelas, dibarandungan ku anu lian. Sajak anu ditulis ku murid
th kudu terus dipeunteun.
32.
Pikeun padoman guru dina meunteunna, bisa dititnan sajak anu aya di handap.
Ieu mah sakadar pikeun babandinganana wa.
Sajak 1

Di sakola nyiar lmu
diaping ku para guru
lmu anu mangpaat
keur bekel dunya ahrat

Masing getol kudu rajin

kad kaliwat ngapalkeun
saban po pk disiplin
nashat guru regepkeun
Sajak 2

Ulin ka kebon binatang
hat th ngarasa senang
loba sasatoan galak
dina kandang teu ngalencar

Sato kabeukina daging

maung nu kitu ngaranna
ari nu bogaeun sihung
apan gajah katelahna
Nempo manuk rupa-rupa

dina dahan disarada
disarada suka bungah
alam asa tambah ndah
Bab 2 Pituduh Husus
73
G. NGAPALKEUN HARTI KECAP

No.
Kagiatan
33.
Pangajaran dina ieu bagian th pikeun ngalegaan kaweruh murid ngeunaan

kabeungharan basa Sunda.
34.
Kecap-kecap anu diterangkeun th meunang nyutat tina wacana atawa pedaran

sammhna. Sina dibaraca dina jero hat, tepi ka maranhna apal kana sakur
kecap reujeung hartina.
35.
Ku guru dipents sangkan murid nerangkeun hartina, bagilir saurang-saurang,

anu sjnna sina ngabarandungan.
74
Bab
Pituduh
Meunteun
A. Kritria Meunteun Katutasan Minimal (KKM)

1. KKM dipeunteun dina unggal ahir pangajaran keur tiap-tiap murid.
2. Jumlah komponn anu dipeunteun bda-bda guantung kana jumlah
komonn dina unggal pangajaran.
3. Komponn anu dipeunteun dicontrng geus tutas acanna.
4. Conto rubrik KKM Pangajaran 8
Kritria Katutasan Minimal (KKM)
Katerangan Tutas
Kritria Meunteun
Enggeus
Encan
A. NGAREGEPKEUN KAKAWIHAN
B. MAHAM EUSI KAKAWIHAN
C. NGAHARIRINGKEUN KAKAWIHAN
D. NGALENGKEPAN KAKAWIHAN
E. NGAJEMBARA KAKAWIHAN
F.
NGALARAPKEUN KECAP
G. NEMBANGKEUN PUPUH

B. Rubrik Meunteun Sawala (Diskusi)

Kritria
ALus Pisan (3)
Cukup (2)
Latihan Deui (1)
Ngaregepkeun
Saregep
Kurang saregep
Api lain
Komunikasi nonverbal
Ngarspon
Kurang rspon
Api lain
Ilubiung
AKtif, silihledan
Kurang aktif
Cicingeun
Omongan
Nepikeun
pamadegan
ngaruntuy
Nepikeun
pamadegan kurang
ngaruntuy
Cicingeun
76
Katerangan:
1. Kumpulkeun peunteun murid luyu jeung aspk nu dipeunteun.
2. Cara meunteun : Total peunteun
____________ x 10

12
3. Contona : 2 + 3 + 1 + 2
8
____________
____

x 10 =
= 6,7

12
12
C. Rubrik Meunteun Sikep

No.
Sikep
1.
Taliti
2.
Tanggung jawab
3.
Disiplin
4.
Jujur
5.
Santun
6.
Peduli
7.
Percaya diri
Encan
cs
Mimiti
cs
Mimiti
Mekar
Dibiasakeun
Kat.
D. Rubrik Meunteun Latihan

1. Latihan dipeunteun luyu jeung lobana soal katut hs banggana.
2. Lamun aya soal latihan 5, tiap soal dibr peunteun 2, jumlah skorna 10.
Jumlah soal (5) X bobot peunteun (2) = 10.
3. Lamun aya soal latihan 10, tiap soal dibr peuteun 1, jumlah skorna 10.
Jumlah soal (10) x booto peunteun (1) = 10.
Bab 3 Pituduh Meunteun
77
E. Daftar Peunteun Murid

(Kaweruh jeung Kaparigelan)
No.
Ngaran
Murid
Rata-rata Peunteun Tiap Pangajaran

1
1.
2.
3.
4.
5.

F. Refleksi Guru
Rflksi mangrupa eunteung tina kagiatan diajar ngajar geus hasil acanna. Ku kituna,
guru kudu ngajawab pananya ieu di handap.
1. Kumaha prakna pangajaran? Pangajaran mana nu geus fktif?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
2. Pangajaran mana nu perlu ditingkatkeun?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
3. Bahan mana nu geus dikawas ku murid?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
4. Naha aya bahan nu hseun keur murid?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
5. Kumaha rarancang ngoman pangajaran keur minggu hareup?
Kumaha lngkah-lngkahna?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
78
G. Glosarium
apik
= taliti
balnan
berska
berska
buleneng
buruk
butut
caangna mabra
captang
ciciptan
= balikan
= apik
= apik tur beresih
= gundul
= gorng
= gorng
= caang ngebrak, caang pisan
= pinter nyarita
= ciciptaan, diwangun tina kecap cipta ditambah Rdp+-an,
jieunan
= eunteup, cicing
= cai nu tuluy kaluar tina jero taneuh, biasana dina gawir
= jail, julig, resep nyilakakeun batur
= mnak
= rupa-rupa daun
= dibenerkeun
= dibre kahakanan
= diwangun tina kecap sngld ditambah rarangkn gabung
di-+-keun, hartina diangsrodkeun ka luhur.
= daun nu dipetik pucungna wungkul
= pupuk
= ngeunaheun
= tulatn, nmbohkeun rasa nyaah ku mindeng ngalongokan/
ngurus
= gancang
= gagancangan
= akur
= muriang, paranas turus
= arataoh, barungah
= waktu sammeh subuh
= juru buruan pamiceunan runtah
= diwangun tina kecap buyut jeung rarangkn barung kaan,
pancakaki kalima ka luhur atawa turunan katilu; kabuyutan
hartina karamat.
= kokot ku kuku
= pna, alat paranti nulis mak mangsi
= telenges, nganyenyeri
cindeten
cinyusu
culika
dalm
dangdaunan
diomkeun
diparaban
disngldkeun
diundeur
gemuk
genaheun
getn
geuwat
gurunggusuh
guyub
harng
jaligrah
janari
jarian
kabuyutan
kakaut
kalam
kaniaya
Glosarium
79
kecap bilangan panangtu = kecap nu nangtukeun wanda bilangan urang keur jalma:
Barudak th aya lima urang., turuy keur cau: Cau th aya
lima turuy., Perkt keur jngkol: Cing ngala jngkol lima
prkt mah.
kokocok
= kukumbah leungeun
kujur
= awak, badan
lagondi
= laban, ngaran tangkal nu kaina sok diarng, daunna dipak
ubar.
lalawora
= gagabah, ceroboh
layeut
= sauyunan, tara pas
lebar
= nyaah
makayakeun
= makayakeun, diwangun tina kecap pakaya (harta) jeung
rarangkn gabung N-+-keun, hartina matahkeun atawa
ngokolakeun
melid
= males
meuheuy
= leubeut buahna
mimitran
= mimitraan, duduluran, sosobatan
mindeng
= sering
moyan
= cicing di nu panas kira-kita jam 8-an sangkan awak teu
katirisan
muncugug
= nonjol ka luhur
mupus
= ngaberesihan
nandangan
= ngalaman
ngahiliwir
= diwangun tina kecap hiliwir dirarangknan hareup di-, niup
lalaunan (angin)
ngarandeg
= eureun
ngmploh
= dangdaunan anu gomplok
ngingu
= miara sasatoan
ngukut
= miara sasatoan
nyorndang
= nyalindangkeun kantong kana taktak
ocs
= bangor, teu dak cicing
odoh
= jorok, lodroh
omat-omatan
= wanti-wanti
ompong
= euweuh huntuan
osok
= sok, biasa
pacilingan
= pamiceunan, sarua gunana jeung toilt, tapi aya di balong.
pamandangan
= pannjoan, panorama
panganggo
= papakan
pangaweruh
= kaweruh, kanyaho, pengetahuan (B. Ind)
papangg
= golodog, babancik
80
pasapon
pinanggih
pok mongklng
rarat-rrt
raresik
rngs
rikat
sabilulungan
saged
sasarap
satengahing
sauyunan
sayaga
silih asah
silih asih
silih asuh
sirik pidik
sobat dalit
somah
soson-soson
srangng
suhud
susuci
tambarakan
tapis
tarapti
tengi
tigin
tiis tingtrim
tingkarelip
tumuwuh
tutuwuhan
uluk salam
= pasapuan, diwangun tina kecap sapu jeung rarangken barung

paan
= diwangun tina kecap panggih dirarangknan tengah in-,
papanggih
= pok meredong, pok pisan teu katmbong curuk-curuk
acan
= nempo ka knca ka katuhu ku juru panon
= beresih, brs sarta alus
= anggeus
= tangginas, cepet dina sagala rupa gerak
= babarengan, sauyunan
= siap-siap, sayaga
= dahar isuk-isuk
= tengah-tengah
= babarengan
= siap-siap
= silih br kanyaho atawa pangalaman
= silih pikanyaah
= silih aping, silih bimbing
= dengki
= babaturan deukeut
= handap asor
= enya-enya, daria, giat
= panonpo
= getol, rajin
= beberesih awak
= sagala didahar
= parigel, mahr
= brs, sagala sadia pikeun indit
= hapeuk
= tukuh, kukuh, pageuh
= adem ayeum
= tingcarlak, cahaya kucap-kiceup tina jarak anu jauh
= diwangun tina kecap tuwuh dirarangkna hareup di-, jadi.
= diwangun tina kecap tuwuh ditambah Rdp+-an, sakur tangkal
nu
= ngucapkeun salam assalamualaikum
Glosarium
81
DAPTAR PUSTAKA
Danabrata, R.A. 2009. Kamus Basa Sunda. Bandung: KIblat.

Hadi, Ahmad, Spk. 2011. Peperenian. Bandung: Geger Sunten.
LBSS. 2007. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Sudaryat,Yayat. 1993. Pedaran Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Sudaryat,Yayat Spk. 2007. Tatabasa Sunda Kiwari. Bandung:Yrama Widya.
Suryani NS, Elis. 2010. Badingkut. Bandung: Danan Jaya.
Tim Unicode Aksara Sunda. 2008. Aksara Sunda untuk Unicode. Bandung: Disdik Provinsi
Jawa Barat.
Wibisana, Wahyu Spk. 2000. Lima Abad Sastra Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Widaniawati, Wiwin. 2011. Ajn-ajn Etnopdagogi dina Dongng di Kota Tasikmalaya.
Bandung: SPs UPI.
82
CATETAN
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
...................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Glosarium
83
CATETAN
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
...................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
84

Buku Guru Sunda KLS 3 - 2014 PDF

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Buku Guru Sunda KLS 3 - 2014 PDF

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

Pamekar Diajar

Buku Tuturus Guru SD/MI

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas III

KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Bandung, Desember 2013

Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA

Muga-muga wa ieu buku th aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten

Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd

Bandung, Oktober 2013

BAB III PITUDUH MEUNTEUN _75

A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru

B. Padika Mak Buku Tuturus Guru

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas III

4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan ngabiasakeun, pieunteungeun,

Bab 1 Pituduh Umum

D. Sistim. Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas III

E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL)

Nampa, ngajalankeun, ngajnan, jeung ngamalkeun

Nampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung ngalarapkeun

Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung meunteun.

Pross pangajaran lumangsung mak pamarekan saintifik. Ari lngkah-lngkahna keiu.

G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD)

KOMPETENSI DASAR (KD)

2.2 Memiliki perilaku jujur,

2.2 Memahami pengetahuan

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas III

Memiliki perilaku santun, disiplin, dan

2.3 Menyajikan pengetahuan

Mengenal teks PAGUNEMAN tentang

Bab 1 Pituduh Umum

H. Tema jeung Bahan Ajar

Tema 1 : Hirup Sauyunan

Tema 6 : Lingkunga alam

Tema 7 : Miara sasatoan

Tema 3 : Pancn sapopo

Tema 5 : Hirup beresih

Tema 5 : Hirup beresih

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas III

Guru nuduhkeun bacaan judulna Taman Hareupeun Imah, anu nyampak

Guru mr conto, kumaha carana maca bedas. Cukup ku saparagraf wa,

Guru nugaskeun murid maca bedas. Carana mah bagilir wa saurang-saurang.

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas III

Guru nugaskeun murid pikeun ngajawab pananya atawa nerangkeun panitah

Pikeun ngajawab sakur pananya atawa nerangkeun panitah th murid dibr

C. NGUNIKEUN KECAP DINA KALIMAH

Guru nerangkeun yn dina bacaan aya sawatara kecap anu ngagunakeun

Guru nerangkeun yn aksara f bisa nempatan posisi di awal, di tengah, jeung

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas III

E. MACA DINA JERO HAT

Guru nugaskeun maca ka murid, cukup ku lima menitan. Sajeroning murid

Ungkara kalimah anu ditulis ku murid bisa rupa-rupa. Pikeun ngukur

Kecap anu diterangkeun hartina th henteu leupas tina kontks kalimahna.

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas III

Guru nugaskeun murid pikeun nganggeuskeun kalimah anu kamungkinan

Guru mr conto, kumaha prak-prakan ngagalantangkeun kalimah anu aya

Saban murid ditugaskeun sina maca sakalimah, dibagilirkeun. Lamun di antara

Luyu jeung prinsip spiral, pancn anu dibiken ka murid th dimimitian ku

Dina Latihan 1, anu kudu dianggeuskeun th karangan deskripsi ngeunaan

Konci jawaban pikeun tugas dina Latihan 1:

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas III

Konci jawaban pikeun tugas dina Latihan 2: