1

PERINGKAT DAKWAH RASUL S.A.W

1.0

PENDAHULUAN

Dakwah merupakan satu kewajipan yang dipertanggungjawabkan ke atas setiap

muslim. Ini jelas diterangkan dalam hadis Rasullah s.a.w yang bermaksud Sesiapa
yang mengucapkan Tiada Tuhan selain Allah maka dia adalah daie (seorang
pendakwah). Rasulullah s.a.w sendiri diutuskan sebagai seorang daie yang bersifat
Tabligh (menyampaikan) sendiri diutuskan sendiri sebagai seorang pendakwah, untuk
menyampaikan risalah ajaran Islam yang suci dan mulia. Sehubungan itu dalam
menjalankan tanggungjawab sebagai seorang pendakwah, Rasulullah s.a.w amat
mementingkan hubungan kasih sayang terhadap manusia agar dapat memahami dan
mendalami ajaran Islam. Oleh itu dalam dakwah baginda mempunyai peringkatperingkat dakwah terkandung padanya metod, kaedah-kaedah dan tatacara sebagai
seorang daie (pendakwah) untuk disampaikan kepada

madunya (orang yang

didakwah) agar memahami dan mendalami ajaran Islam. Kajian teks ini akan
mengulas sebuah kitab Arab bertajuk Peringkat Dakwah Rasullullah s.a.w yang
mengandungi beberapa pengertian terhadap metod, kaedah-kaedah dakwah dan
peranan seorang daie terhadap madunya dalam menyampaikan dakwah seterusnya
menghayati ajaran islam yang sebenar.

.
1.1

1.2

- Peringkat
a)

- DEFINISI ISTILAH TUGASAN

Definisi ( )Peringkat dari Segi Bahasa

1. Menurut kamus bahasa Arab mempunyai beberapa pengertian seperti

berikut:

i.

: Martabat/ tingkat

ii.

: Meningkatkan

iii.

: Telah meningkat

iv.

: Darjat

Oleh yang demikian lafaz yang bawa pada awalnya, merupakan

kalimah tunggal dan ianya akan berubah apabila berlakunya
pertambahan huruf lain iaitu huruf ta
sebagai isim

()

()

kemudian dijadikan

. Berlaku pertelingkahan kecil dalam memberi

maksud kalimah tersebut sebagai contohnya pada kalimah

()

membawa maksud berjalan dan perkara yang telah lalu.

2. Menurut Abu Hasin Ahmad bin Faris bin Zakaria dalam kamus
Makayis ( )iaitu kalimah ( )terdiri daripada huruf dal (),

ra

()

dan jim

()

berasal dari satu kalimah menjelaskan perkara

yang telah lalu.

3. Menurut kata Ismail bin Himadi al-Jauhari iaitu soerang lelaki yang
telah bergerak, anggur yang disimpan dalam almari (diperam) dan
yang dimaksudkan almari ialah jalan untuk memeram anggur.
4. Menurut Ibrahim Anis dalam Kamus Wasit (

) memberi makna

seorang budak yang berjalan dalam keadaan perlahan. Perjalanan atau

pergerakan yang perlahan juga boleh digunakan kepada angin yang
bertiup secara lembut.

5. Menurut percakapan orang Arab pula

()

ialah kualiti darjat

yang tinggi dalam melakukan amal kebajikan dan susunan tingatan

syurga yang merupakan tempat tinggal manusia kelak. Begitu juga
kualiti iman dan amalan manusia ada kalanya bayak dan adakalanya
berkurangan Sebagaimana firman Allah :

Maksudnya :
(Kedudukan) mereka itu berbagai-bagai tingkatan disisi Allah, dan
Allah Maha melihat apa yang mereka kerjakan.
(Surah Ali-Imran:163)

Begitu juga yang dinyatakan dalam surah al-Nisa:

Maksudnya :
Allah melebihkan darjat orang yang berjihad dengan harta dan
jiwanya atas orang yang duduk (tidak ikut berperang tanpa
halangan)
(Surah al-Nisa:95)
Oleh itu melalui kererangan ayat al-Quran menerangkan setiap
amal kebajikan yang kerjakan akan memperoleh syurga mengikut
tingkatan dan kualiti iman serta amalan yang dilaksanakan oleh
manusia. Juga menjelaskan tingkatan dan susunan martabat syurga
mengikut kategori amalan seseorang hamba.

b)

Definisi ( )Peringkat Dari Segi Istilah :

Menurut Yusuf Mahyuddin Abu Hilal :

( )membawa maksud perpindahan dari satu tempat ke satu tempat yang

lain sebagai permulaan untuk berdakwah demi menyampaikan dakwah.
Khususnya mempunyai objektif dakwah melalui jalan yang betul.
Hubungkait definisi

( )dari segi bahasa dan istilah merupakan

asal definisi kalimah tersebut yang menerangkan peringkat-peringkat seorang

pendakwah dalam menyampaikan dakwahnya sebagaimana yang disarankan
oleh agama Islam kepada manusia mengikut kaedah yang khusus.

1.2

DAKWAH
a)

Dakwah Dari Segi Bahasa

Dakwah dari segi bahasa mempunyai dua pengertian iaitu:
i.

Menurut Ibrahim Anis dalam kamus Mujam, Dakwah ialah

merujuk kepada diri sendiri melalui suara dan percakapan yang
menjadikan

kamu

orang

yang

mengajak,

menyeru

dan

mendorong manusia kepada sesuatu perkara. Daripada perkataan

( )dakwah terhasillah perkataan ( )pendakwah iaitu
orang yang berdakwah kepada agama fitrah (Islam).
ii.

Menurut Ibnu Manzur pula kalimah ( )pendakwah

merupakan satu kaum yang melakukan kerja dakwah untuk
mendapat petunjuk dari Allah dan menghindari daripada
kesesatan. Sebagaimana yang dinyatakan dalam al-Quran:

Maksudnya:
Wahai kaum kami! Terimalah (seruan) orang (Muhammad)
yang menyeru kepada Allah dan berimanlah kepada-Nya
( Surah al-Ahqaf : 32 )
Dijelaskan lagi oleh Allah dalam al-quran melalui surah yang
lain iaitu:

Maksudnya:
Dan untuk menjadi penyeru kepada (agama) Allah dengan
izinNya dan sebagai cahaya yang menerangi.
(Surah al-Ahzab : 46)

Secara ringkasnya dakwah dari segi bahasa ialah

tanggungjawab seorang Daie(pendakwah) untuk menyeru
manusia ke jalan yang diredhai Allah mengikut kaedah-kaedah
tertentu demi mencapai matlamat sebagai seorang pendakwah.
b) Dakwah dari segi Istilah
Kalimah dakwah pada Istilah mempunyai dua pengertian iaitu:
i.

Islam
ii.

Kesenian

Islam

sebagai

melengkapi

kehidupan

manusia.
Selain itu, terdapat beberapa pendapat dari beberapa ulama
mengenai pengertian dakwah ini iaitu:
i.

Menurut Ibnu Taimiyyah:

Dakwah ialah menyeru manusia kepada Allah s.w.t yang

menyentuh berkaitan kepercayaan dan beriman kepada seluruh
rukun iman yang mempunyai 6 perkara dan semua rukun islam
yang mengandungi 5 perkara. Sehubungan itu membenarkan
apa yang dibawa oleh Rasulullah s.a.w agar mentaati perintah
Allah

serta

meninggalkan

laranganNya.

Begitu

juga

hubungkait sewaktu menjalankan ibadah solat dengan hati

yang khusyuk dan yakin seolah-olah kita melihat Allah dengan
erti kata lain iaitu ehsan. Inilah takrifan yang meliputi iman,
islam dan ehsan.
ii.

Menurut Imam Ghazali:

Dakwah merupakan satu program yang sempurna, terkandung
di dalamnya metod, kaedah dan jalan-jalan dalam berdakwah
untuk menyeru manusia agar mengikuti syiar islam.

iii.

Menurut Taufik al-Wai:

Dakwah ialah mengesakan Allah s.w.t melalui pengakuan dua
kalimah Syahadah dan mengikut segala perintahNya. Selain itu
hendaklah sentiasa melakukan amalan yang menjaga tingkah
laku dan segala amalan seperti memelihara percakapan dan
tuturkata mengikut syariat Islam. Oleh itu Allah telah turunkan
al-Quran dan Sunnah sebagai rujukan manusia untuk
membersihkan jiwa dan mengukuhkan akidah umat islam
terhadap islam.
Secara keseluruhannya pengertian dakwah yang dibawa oleh

ketiga-tiga tokoh ulama ini mempunyai pelbagai maksud tersendiri

walaupun berbeza dari segi lafaz dan ibadah, akan tetapi, ianya tetap
membawa maksud yang satu iaitu menyeru manusia kepada Allah s.w.t.
Adapun makna dakwah yang kedua pula berkaitan dengan
perkembangan kesenian islam di dalam melengkapi kehidupan
manusia. Lantaran itu, terdapat banyak takrif yang ditulis oleh
pendakwah semasa bagi menerangkan maksud berkaitan kesenian
Islam. Antaranya adalah seperti berikut:
i.

Pendapat Abu Majid al-Naufal:

Kesenian Islam ialah melalui dakwah yang kreatif dengan
berdirinya seseorang pendakwah dihadapan ahlinya, memberi
nasihat dan panduan yang baik terhadap muslim. Selain itu
membawa berita gembira tentang islam melalui kaedah-kaedah
dalam menjalankan ibadah serta memberi amaran untuk
meninggalkan perkara yang dilarang oleh Allah.

ii.

Pendapat Muhammad Sidi al-Habibi:

Kesenian Islam iaitu menerangkan tentang dakwah untuk
mengajak manusia kepada Allah s.w.t melalui pendekatan
kepada ahli terlebih dahulu kemudian kepada manusia yang
lain. Dakwah juga tidak mengira masa dan tempat mengikut
apa yang telah diajar oleh rasullullah s.a.w terutama dari segi
percakapan, amalan dan akhlak sebagai ikutan dalam
kehidupan.

iii.

Pendapat Syekh Muhammad Namirul Khatibi:

Kesenian Islam ialah teknik dakwah yang mendorong dan

mengajak manusia untuk melakukan kebaikan dan menjauhi
segala larangan Allah. Selain itu memberi penjelasan terhadap
ganjaran bagi orang yang melakukan kebaikan, mengikut
segala bentuk kebenaran yang hak dan meninggalkan yang
batil.
Secara keseluruhannya, makna paling tepat adalah apa yang
dinyatakan oleh Abu Majid Naufal pada kenyataan yang pertama.

2.0

TAJUK/ TEMA/ TUJUAN

Bagi menerangkan berkatan tajuk/tema/tujuan dalam berdakwah mempunyai
beberapa pandangan oleh tokoh ulamak iaitu:
i.

Pandangan Ibnu Manzur:

-Tujuan ialah meletakkan ilmu pada tempatnya untuk mencari
penyelesaian dan pembentangannya secara objektif, contohnya
berhubung badan manusia perlu memerujuk kepada ilmu kedoktoran
untuk mengkaji hal-hal berkaitan kesihatan, penyakit, ubat dan
sebagainya. Begitu juga dalam ilmu nahu yang mana perlunya
memahami, mengkaji dan meneliti ilmu yang berkaitan nahu dari segi
kaedah irab, pembinaan ayat dan sebagainya.

ii.

Pandangan Ibrahim Anis merujuk Kamus Wasit:

10

Tajuk, tema, tujuan adalah benda yang terbina hasil daripada

percakapan seseorang atau orang yang menulis hasil daripada idea dan
percakapannya dikenali juga sebagai pengarang atau penulis.
Apabila diamati dan difahami ( )ialah berkaitan rapat
dengan dakwah mengikut hal-hal yang berkaitan dalam berdakwah.
Sehubungan itu bagi Daie pula mestilah terdiri dari seorang muslim
yang membawa tajuk dakwahnya tentang Allah dan Islam dan tidak
lari daripada pegangan Islam, iaitu berhubung ketaatan kepada Allah,
Rasul dan segala apa yang terkandung dalam Islam serta tidak lari
daripada al-Quran dan As-Sunnah. Pendakwah juga perlu mengetahui
sasaran orang yang didakwah, sekiranya orang yang di dakwah itu
terdiri daripada orang kafir maka daie perlu menerangkan tentang
kewajipan mentauhidkan Allah s.w.t. Manakala sekiranya, madu
(orang yang didakwah) adalah orang muslim, maka akidah dan
keimanan mereka perlulah dimantapkan lagi. Lantaran itu, ()
dalam berdakwah hendaklah mengikut apa yang disarankan oleh
rasulullah s.a.w dengan mentauhidkan Allah dan mengikut syariat
Islam dalam kehidupan seharian.

3.0

KAEDAH

DAN

GAYA

BERDAKWAH

KEDUANYA
i.

Dari Segi Bahasa

SERTA

PERBEZAAN

11

dari

segi bahasa mempunyai beberapa pengertian yang

dinyatakan oleh beberapa orang pendapat seperti berikut:

a)

Menurut Ibrahim Anis :

- ialah jalan seseorang untuk mendekatkan diri kepada

Allah s.w.t, dengan makna lain iaitu suka dan mendekati.
b)

Menurut Ibnu Manzur:

-bermaksud jalan yang dekat iaitu suka melaksanakan

perintah

Allah

dan

cara

bertasawul

dengan

menjaga

kehormatan serta ikatan janji, berdasarkan firman Allah s.w.t :

......

Maksudnya:
Wahai orang yang beriman! Bertakwalah kepada Allah dan
carilah jalan yang boleh mendekatkan diri kepadanya.....
(Surah Maidah :35)
c) Menurut Ibnu Kasir:

- Satu kaedah atau cara yang dapat menyambungkan

seseorang kepada Tuhannya untuk menghasilkan apa yang

diingini dan yang dituju.

12

d) Menurut Fakhrul al-Razi:

- Satu kaedah atau jalan demi mencapai apa yang

dihajati. Manakala makna seerti kalimah

iaitu

cara menghasilkan sesuatu yang disukai.

ii.

Dari Segi Istilah

dari segi Istilah juga mempunyai beberapa pengertian iaitu:
a) Menurut Abdul Karim Zaidan:
- Kaedah, cara dan

jalan yang menerangkan kepada

penyampaian dalam berdakwah melalui kaedah-kaedah tertentu

yang disampaikan oleh pendakwah.
b) Menurut Abu al-Majid al-Saidi Naufal:
Kaedah dan cara jalan berdakwah dari Daie
(pendakwah)

c) Menurut Syed Muhammad Sadati al-Syanqiti:

Kaedah atau cara di dalam melakukan kerja dakwah

dengan memberi perkhidmatan sebagai seorang pendakwah
untuk mengubah fikiran manusia agar faham mengenai Islam.

13

Setelah diterangkan makna wasilah dalam berdakwah dari segi bahasa

dan istilah, dapat disimpulkan bahawa wasilah merupakann alat yang
digunakan sebagai kaedah atau cara dalam menyampaikan dakwah .Ia juga
boleh mencetuskan idea-idea yang bernas dan mantap Daie (pendakwah)
kepada madunya (orang yang didakwah).

3.1 PENGERTIAN

i.

DARI SEGI BAHASA DAN ISTILAH

atau Gaya dari segi bahasa

dari bahasa mempunyai beberapa pengertian iaitu:
a)

Menurut Ibnu Manzur:

Gaya ialah kesenian dalam berdakwah.

b)

Menurut Ibrahim Anis:

Gaya ialah satu jalan atau bentuk doktrin (mazhab) yang
dikatakan sebagai kaedah. Melalui gabungan kaedah dalam
berdakwah akan menghasilkan kualiti dakwah yang baik dan
penulisan yang mantap.

ii.

Gaya Dari Segi Istilah

dari Istilah pula mempunya tiga pengertian iaitu:

a) Menurut pandangan Ahmad al-Sayyiid:

14

- Kaedah ialah jalan membina dan memelihara lafazlafaz seorang pendakwah. Tujuannya adalah untuk memberi
penerangan kepada madu.
b) Menurut Pandangan Fahdi bin Abdul Rahman al-Rumi:

Gaya merupakan satu jalan untuk melontarkan

percakapan, bagi mengeluarkan percakapan yang baik dan idea

yang bernas.
c)

Menurut Pandangan Ahmad bin Muhammad Aba Batin :

Kaedah ialah membentangakan apa yang

dikehendaki sewaktu pebentangan dan mengeluarkan idea-idea

serta isu-isu berkaitan dalam membina ayat yang sesuai untuk
menarik minat para madu. Begitu juga untuk mengarang
sesebuah artikel.

Secara umumnya makna

(kaedah) dari segi bahasa

dan istilah merupakan asal takrif bagi kalimah tersebut dan ia juga
merupakan kesenian dalam pembentangan dakwah yang dapat
memberi kesan positif kepada madu untuk dijadikan sebagai rujukan.

3.2

PERBEZAAN ANTARA WASILAH DAN USLUB

Setelah dijelaskan secara terperinci maksud bagi kedua-dua kalimah tersebut, maka
terdapat perbezaan pada kalimah Wasilah dan Uslub iaitu, Wasilah merupakan satu
alat yang digunakan untuk menyampaikan dakwah. Manakala Uslub pula merupakan

15

kesenian dalam membuat penyampaian, pebentangan atau dakwah dan memberikan

kesan yang baik kepada penonton atau madunya.

4.0

MADU (ORANG YANG DI DAKWAH)

Diletakan pada setiap mukallaf dan makhluknya, dengan cara mengabdikan diri
Madu merupakan golongan yang kepada Allah s.w.t dan terhadap agama Islam
terutama jenis makluk iaitu manusia dan jin sebagaimana firman Allah dalam alQuran :

Maksudnya: Dan tidak Aku ciptakan jin dan manusia melainkan agar
mereka beribadah kepadaKu.
(Surah al-Zaariat : 56)
Menurut pengarang kitab ini berkaitan maksud madu ialah setiap manusia
yang menerima dakwah rasullullah s.a.w akan melaksanakan segala perintah dan
suruhan Allah s.w.t. Seterusnya daie pula berperanan untuk menyambung dakwah
rasullullah dengan menyeru manusia kepada islam.
Terdapat beberapa golongan madu yang perlu perhatikan oleh daie dalam
menyampaikan dakwah antaranya ialah golongan mensyirikkan Allah, daie perlu
mempunyai kaedah yang mantap untuk menarik minat mereka agar beriman kepada
Allah s.w.t. Ini merupakan jihad yang paling besar bagi seorang Daie. Selain itu
dakwah terhadap orang mukmin pula bertujuan untuk menggukuhkan keiman mereka

16

agar tidak terperdaya dengan godaan syaitan dan tidak mengikut hawa nafsu. Jihad ini
pula merupakan jihad semasa, memerlukan kreativiti,kaedah-kaedah terkini dan
diperhalusi oleh seorang Daie dalam menjalankan kerja dakwah mengikut
perkembangan dunia kini sebagaimana firman Allah s.w.t:

Maksudnya: Maka berbicaralah kamu berdua kepada (Firaun) dengan katakata yang lemah lembut, mudah-mudahan dia berigat atau takut.
(Surah Taha:44)

5.0

JENIS-JENIS PERINGKAT DAKWAH

Jenis-jenis peringkat dakwah sewaktu kebangkitan Rasullullah s.a.w mempunyai dua

jenis iaitu:
a) Peringkat Syariat
b) Peringkat dalam berdakwah

a)

Peringkat Syariat

Didatangkan Syariat dalam bentuk hikmah menerangkan berkaitan

kebijaksanaan Allah s.w.t, mempunyai peringkat-peringkat hukum dan
peraturan dalam menentukan hukuman.Oleh itu al-quran diturunkan

17

secara berperingkat, sedikit demi sedikit sepertimana yang dinyatakan

dalam firman Allah s.w.t:

Maksudnya: Dan al-Quran telah kami turunkan dengan beransuransur agar kamu(Muhammad)membacanya perlahan-lahan kepada
manusia dan kami menurunkannya bahagia demi bahagia.
(Surah al-Kahf : 106)
i.

Menurut pandangan Fakru Razi:

Sekiranya diturun ayat-ayat al-Quran pada satu masa yang
sama bersama hukum-hukum keatas hambanya nascaya akan
hambanya. Oleh itu ayat-ayat al-quran yang mengandungi
hukum hakam diturunkan secara berperingkat-peringkat bagi
mengelakkan kecelaruan manusia memahaminya kerana akal
manusia tidak mampu memahami sesuatu perkara dalam satu
masa.

ii.

Menurut Riwayat Aisyah r.a:

Sesunggunya perkara pertama sekaliditurunkan adalah alQuran yang banyak terkandung di dalamnya cerita dan
menjelaskantentang

syurga,

neraka,

halal,

haram

dan

sebagainya. Pada peringkat awalnya mejelaskan tentang arak

18

agar meninggalkannya secara berperingkat sehingga datang

hukum pengharamannya seperti mana yang dapat kita lihat
pada hari ini.
iii.

Menurut Panadangan Sahih Bukhari dalam kitab Fadhail

al-Quran bab takrif al-Quran.
Menceritakan tentang pengharam arak selamanya dan larangan
melakukan perbuatan zina.

iv.

Menurut pandangan Ibnu Hajar dalam kitab Fathu alBari:

Menerangkan berkaitan hikmah penurunan al-Quran kepada
manusia yang mengandungi hukum, syariat dan sebagainya
sepbagai panduan hidup manusia. Allah menurunkan syariat itu
mempunyai hikmah tersendiri agar manusia menerimanya
dengan hati yang tenang.
Pada peringkat awal penurunan al-Quran adalah
bertujuan mentauhidkan Allah dan memberi khabar gembira
kepada umat islam yang benar-benar beriman kepada Allah
akan memperolehi ganjaran syurga. Manakala bagi mereka
yang menginkari perintah Allah akan menerima azab siksaan
neraka. Lantaran itu diturunkan al-Quran bagi melengkapi
kehidupan dan sebagai panduan hidup manusia untuk
melahirkan jiwa yang tenang bagi meraka yang benar-benar
beriman dengan Allah s.w.t.

iiv

Menurut Pandangan Syed Qurtubi:

19

Hikmah penurunan al-Quran dan syariat secara berperingkatperingkat, bertujuan untuk mendidik dan mentarbiah manusia
ke arah mentauhidkan Allah s.w.t serta menerangkan tentang
akidah manusia supaya beriman dan menyembah Allah yang
Esa. Selain itu menyeru manusia agar dapat menegakkan
undang-undang islam dalam membangunkan masyarakat dan
pentadbiran Islam. Syariat ini berterusan sepanjang zaman.

b)

Peringkat dalam berdakwah

Dakwah merupakan tangungjawab setiap muslim dalam mengembang

syariat Islam. Lantaran itu terdapat beberapa peringkat dalam
menyebarkan dakwah sepertimana yang lakukan oleh baginda
Rasullullah dalam menegakkan syiar Islam iaitu perigkat pertama
bertujuan mentauhidkan Allah s.w.t dan menegakkan syariat islam.
Pada peringkat ini memerlukan penyusunan langkah yang sesuai
dalam menyampaikan dakwah kepada manusia. Sehubungan itu di
peringkat ini juga baginda membina kaedah-kaedah dan metod-metod
secara teliti dan terperinci untuk menyampaikan dakwah manusia.
Inilah yang dikatakan strategi dalam berdakwah yang terkandung
didalamnya kaedah, metod, golongan sasaran(madu) dan peranan
Daie demi menyambung perjuangan Rasullullah s.a.w mengangkat
dan mendaulatkan islam didunia.

6.0

KESIMPULAN

20

Dakwah merupakan satu kerja mulia dan diberi tangungjawab tersebut kepada
hambanya yang bernama manusia. Lantaran itu Allah s.w.t telah menurunkan alQuran sebagai panduan serta menjadi pelengkap hidup manusia. Manakala
Rasullullah s.a.w

pula merupakan Rasul yang telah diutuskan oleh Allah untuk

mengembangkan syiar Islam. Baginda s.a.w merupakan contoh ikutan terbaik di

dalam merialisasikan tangungjawab sebagai daie. Oleh yang demikian, peringkatperingkat dakwah Rasulullah s.a.w yang terdiri daripada metod atau kaedah dakwah,
sasaran dakwah, peranan pendakwah serta perkara lain merupakan satu pendekatan
dakwah yang baik serta memberi satu inspirasi kepada umat Islam untuk
menyambung dakwah baginda s.a.w.