Anda di halaman 1dari 8

KESUSASTRAAN BALI

A. PENGERTIAN

Parinama kesusaatraan bali puniki kesusun antuk kruna SU


( luih , becik ) , SASTRA ( ajaran , piteket , wewarah , kaweruhan ), tur polih pengater +
pengiring ka - an.
Kasusatraan bali inggih ipun soroh sarwa kaweruhan ane lintang luwih , becik sane
medal saking budi utawi herdaya manusa miwah katulis ngangegn basa bali . tulisan basa bali
puniki wenten sane nganggen aksara bali miwah aksara latin . Antuk punika wenten aksar
bali sane kasurat nganggen sastra bali aksara bali , utawi sastra bali aksara latin .

B. TETUJON MLAJAHIN SASTRA BALI

Tetujon mlajahin utawi ngwacen sekancan sastra bali inggih ipun :


1) Anggen ngamanahang , ngidepang napi sane kauungguhang.
2) Anggen paplajahan mangda madrue konsep budaya bali.
3) Anggen ngrereh gambaran indik budaya bali.
4) Anggen dasar rasa banggi ring dewek awinan uning ring soroh susastra bali.
5) Anggen nglanturang pewarisan budaya bali.
6) Anggen nyelimurang ati.

C . SASTRA BALI GAMBARAN MASYARAKAT BALI

Yening iraga mangkin seneng ngwacen soroh sekancan sarwa sastra bali sinah iraga
pacang uning ring kaweruhan indik parindik jagat miwh masyarakat bali. Awinan pidagingan
sastra bali punika dados marupa gambaran masyarakat bali .
Upami yening ngwacen utawi nembangang geguritan tembang ginada sane majudul Eda
Ngaden Awak Bisa sane kaketus saking geguritan basur sakadi :
Eda ngaden awak bisa
Depang anake ngadanin
Geginane buka nyampat
Anak sai tumbuh luu
Ilang luu ebuk katah

Yadin ririh
Liu enu paplajahan
Daging tembange punika sampun manyinahang I raga tusing dadi nyombongang
awak,yadiapin I raga ririh pesan .krana jele pesan yan ada anak demen nyombongang awak.

D. WEWIDANGAN SASTRA BALI

Sastra bali dados kasorohang antuk :


Sastra Bali Manut Jaman , Masa , Aab Gumi

Sasrta Bali Purwa

Sastra Bali Anyar Utawi Moderen

a. Sasrta Bali Purwa

Sastra Bali purwa inggih ipun sastra sane sampun wenten duk ilu tur pidagingane
ngunguhang pitutur sane luwih .
Kasusastran Bali Purwa wenten sane mawangun gancaran wenten sane mawangun puisi.
Gancaran inggih punika kekawian utawi karangan sane bebas sane nenten kaiket antuk ugeruger. Kasusastran Bali Purwa sane mawangun gancaran minakadi :
1. Satua-satua Bali sane kapupulang ring "Kembang Rampe Kasusastran Bali Purwa"
sane kapupulang olih I Gusti Ngurah Bagus sareng I Ketut Ginarsa.
2. Mahabharata olih Bhagawan Byasa.
3. Satua Ni Diah Tantri Olih I Made Pasek.
4. Tunjung Mekar olih I Ketut Sukrata.
5. Miwah sane lianan.

Puisi ring sajeroning Ksusuastran Bali Purwa kabaos Tembang. Pepalihan tembang manut
pepalihan I Gusti Ketut Ranuh minakadi :
1. Sekar Rare (Gegendingan)

(a) Gending Rare upami : juru pencar, jenggot uban, made cenik, mati delod pasih, miwah sane
lianan.
(b) Gending Jejangeran upami : putri ayu, siap sangkur, majejangeran, miwah sane lianan.
(c) Gending Sangiang upami : puspa panganjali, kukus arum, suaran kembang, miwah sane
lianan.
2. Sekar Alit (Tembang Macapat,, tembang alit, utawi tembang sinom pangkur).Sekar
Alit kawangun tur kaiket antuk uger uger pada lingsa. Padalingsa inggih punika
kecap wanda miwah wangun suara ring panguntat sajeroning acarik lan akeh carik
sajeroning apada . uger uger punika minakadi
a) Guru Wilangan : uger uger wanda sajeroning acarik
b) Guru Dingdong : Uger uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik
c) Guru Gatra : Uger Uger katah carik sajeroning apada

Tembang macapat akehnyane wenten 12 soroh makadi :


Sinom Lumrah

Pelog

Sinom Wug Payangan

Slendro

Sinom dingdong

Slendro

Sinom Sasak

Slendro

Sinom Lawe

Slendro

Sinom Genjek

Pelog

Sinom Silir

Slendro

Ginada Basur

Slendro

Ginada Linggar Petak

Slendro

Pupuh

Ginada Jayapura

Slendro

Ginada

Ginada Bagus Umbara

Slendro

Ginada Candrawati

Slendro

Ginada Eman-eman/Bungkling

Pelog

Durma Lumrah

Pelog

Pupuh
Sinom

Pupuh
Durma

Durma Lawe

Pelog

Dangdang Gula

Pelog

Pupuh

Pangkur Lumrah

Pelog

Pangkur

Pangkur Jawa / Kakidungan

Slendro

Pupuh

Ginanti Lumrah

Pelog dan Slendro

Ginanti

Ginanti Pangalang

Pelog dan Slendro

Semarandana Lumrah

Pelog

Semarandana Mendut

Slendro

Pupuh
Dangdang

Pupuh
Semarandan
a
Pupuh

Slendro dan Pelog

Pucung
Pupuh

Laras Pelog

Megatruh
Pupuh

Laras Pelog

Gambuh
Pupuh

Laras Slendro

Demung
Pupuh Adri

Laras Pelog
SUASANA
Suasana

aman, tenang, tentram

gembira, riang, meriah

Jenis Pupuh
Sinom Lawe, Pucung, Mijil, Ginada Candrawati
dan lain-lainnya
Sinom Lumrah, Sinom Genjek, Sinom Lawe,
Ginada Basur, Adri, Megatruh dan lain sebagainya
Sinom Lumrah, Sinom Wug Payangan,

sedih, kecewa, tertekan

Semarandana, Ginada Eman-eman,


Maskumambang, Demung dan lain-lainnya

marah, tegang, kroda

Durma dan Sinom Lumrah

Padalingsa
Jumlah suku kata dan huruf hidup akhir pada setiap baris kalimat
tembang beserta nomor barisnya

Nama Pupuh
1

Sinom

8a

8i

8a

8i

8i

8u/o

8a

8i

12a

Ginada

8a

8i

8a

8u

8a

4i

8a

Pucung

4u

8u

6a

8i

12a

Maskumambang

4a

8i

6a

8i

8a

Ginanti

8u

8i

8a

8i

8a

8i

Durma

12a

8i

8a

8a

8i

5a

8i

Pangkur

8a

12i

8u

8a

12u

8a

8i

Semarandana

8i

8a

8o

8a

8a

8u

8a

Mijil

10i

6o

4e

10e

8i

6i

8u

Magatruh

12u

8i

8u

8i

8o

Demung

12a

8i

8u

8i

8a

8u

8a

8i

8a

Dangdang

14a

14e

8u

8i

8a

8u

12a

8i

8a

Adri

12u

8i

8i

12u

8u

8a/e

8u

8a

8a

10

8u

Tembang macapat punika sajeroning kasusastra prasida kaanggen ngwangun


geguritan. Geguritan inggih punika kakawian utawi karangan sane kawangun antuk tembang
macapat. Upami :
a)

Geguritan Sampik Ingtai, ngangen tembang macapat campuran, olih Ida Ketut Sari.

b)

Geguritan Jaya Prana, ngangen tembang macapat ginada kewanten, olih I Ketut Putra.

c)

Geguritan Basur, ngangen tembang ginada kemanten, olih Ki Dalang Tangsub.

d)

Geguritan Sucita miwah Subudi, ngangen tembang macapat campuran, olih Ida Bagus Ketut
Jelantik.

e)

Geguritan Tamtam, ngangen tembang macapat campuran, olih I Ketut Sangging.


2. Sekar Madya (Kidung utawi Tembang Tengahan), punika taler marupa kakawian
utawi karangan sane kawangun antuk sekar madia makadi kidung Tantri, kidung Sri

Tanjung, miwah sane lianan. Kidung punika yening tetesin malih wenten sane
marupa:
Kidung sane ngangge tembang macapat. Basa sane kaanggen marupa basa tengahan
sakewanten kawangun antuk tembang macapat makadi :
1. Kidung Ranggalawe.
2. Kidung Sri Tanjung.
3. Kidung Pamancangah Dalem.
4. Kidung Amad Muhamad.
5. Kidung Kaki Tua, miwah sane lianan.

Kidung sane nganggen kidung sujati makadi :


1. Malat.
2. Wargasari.
3. Alis-alis Ijo.
4. Tantri, miwah sane lianan.
4. Sekar Agung (Kekawin, Tembang Gede utawi Wirama) inggih punika kakawian
utawi karangan sane kawangun antuk wirama makadi:
1. Kekawin Ramayana olih Empu Yogi Swara.
2. Kekawin Bharata Yudha olih Empu Sedah miwah Empu Panuluh.
3. Kekawin Arjuna Wiwaha olih Empu Kanwa.
4. Kekawin Sutasoma olih Empu Tantular.
5. Kekawin Siwaratri Kalpa olih Empu Tanakung.
6. Kekawin Semarandhana olih Empu Darmaja.
7. Kekawin Gatotkaca Sraya olih Empu Panuluh.
8. Kekawin Writtasancaya olih Empu Tanakung.
9. Kekawin Negarakethagama olih Empu Prapanca.
10. Kekawin Kresnayana olih Empu Triguna, miwah sane lianan.
Sekar Agung kabanda antuk uger uger :

1. Guru mateges suara abot ,suara panjang ,ngilet utawi kecap wanda ane katembangang
panjang wilet
Guru Haswa ( G. Bawak)
Guru Dirgha ( G. Panjang )
Guru Pluta ( G. Panjang tur ngileg )
2. Laghu inggih punika suara ingan , suara bawak utawi kecap wanda sane katembangang
bawak .
3. Wretta inggih punika kecap wanda / gabogan wanda sajeroning acarik
4. Matra inggih punika kawangun guru lagu sajeroning acarik
5. Gaoa inggih punika pasang jajar guru lagu sane kapasangang tiga tiga

b. Sastra Bali Anyar Utawi Kuna

Kesusatraan bali anyar nganutimn pamargin panglimbakang kesusastraan Indonesia


baru . nanging kawentenan tan sawibuh kasusastraan Indonesia .yadyastun asapunika
,macihna kasusastraan baline kantun maurip ,urip gridip gridip ,ngacan sue dumadak mlih
nglimbak ,ngansan seger .
Sakadi sampun kateraangang ring sjeng kasusastraan bali anyar kakawitin antuk tahun 1931 ,
maciri antuk novel Nemu Karma olih I Wayan Gobyah .
kasusastraan bali anyar kawangun antuk :

Novel ( roman )

Cerpen Bali Anyar

Puisi Bali Anyar

Drama Bali Anyar

Novel Bali Anyar minakadi


1. Novel Nemu Karma ( 1931 ) olih I Wayan Gobiah.
2. Malancara Ka Sasak ( 1935 1939 )olih I Gede Srawana ring majalah Djatajoe
3. Katemu Ring Tampaksiring olih Made Sangra.
4. Sayong ( 1999 ) olih I Nyoman Manda
5. A Wengi Ring Hotel Sentral (2004) olih I G. P. Bawa Samar Gantang

Puisi Bali Anyar minakadi


1. Sasih Karo Ring Bali olih I Made Taro.
2. Galang Bulan olih K. Putra.
3. Mati Nguda olih Putu Sedana.
4. Idup Lan Mati olih Made Sanggra.
5. Bali olih Ngurah Yupa.
6. Pura Agung Jagat Natha olih Wayan Rugeg Nataran.
7. Margarana olih I Wayan Rugeg Nataran.
8. Pangubaktian Tan Payasa olih I Gusti Putu Antara.
9. Denpasar Sane Mangkin olih Made Sanggra.
Cerpen Bali Anyar minakadi:

1. Ketemu Ring Tampak Siring olih I Made Sangra


2. Leak Lemahan olih Djelantik Santa
3. Godeg olih Komang Adnyana
4. Sipta Durmanggala olih I G. P Bawa SamarGantang
Drama Bali Anyar minakadi
5. Kirana ( Drama Anak Anak Th. 2005 ) olih I Nyoman Wanda ( Pondok Temu Wutu Br.
Treges Gianyar )
6. Gusti Ayu Klantir (1999) olih A Wijat S. Ardi ring buku Gending Girang Sisi Pakerisan

Anda mungkin juga menyukai