A. PENGERTIAN
Yening iraga mangkin seneng ngwacen soroh sekancan sarwa sastra bali sinah iraga
pacang uning ring kaweruhan indik parindik jagat miwh masyarakat bali. Awinan pidagingan
sastra bali punika dados marupa gambaran masyarakat bali .
Upami yening ngwacen utawi nembangang geguritan tembang ginada sane majudul Eda
Ngaden Awak Bisa sane kaketus saking geguritan basur sakadi :
Eda ngaden awak bisa
Depang anake ngadanin
Geginane buka nyampat
Anak sai tumbuh luu
Ilang luu ebuk katah
Yadin ririh
Liu enu paplajahan
Daging tembange punika sampun manyinahang I raga tusing dadi nyombongang
awak,yadiapin I raga ririh pesan .krana jele pesan yan ada anak demen nyombongang awak.
Sastra Bali purwa inggih ipun sastra sane sampun wenten duk ilu tur pidagingane
ngunguhang pitutur sane luwih .
Kasusastran Bali Purwa wenten sane mawangun gancaran wenten sane mawangun puisi.
Gancaran inggih punika kekawian utawi karangan sane bebas sane nenten kaiket antuk ugeruger. Kasusastran Bali Purwa sane mawangun gancaran minakadi :
1. Satua-satua Bali sane kapupulang ring "Kembang Rampe Kasusastran Bali Purwa"
sane kapupulang olih I Gusti Ngurah Bagus sareng I Ketut Ginarsa.
2. Mahabharata olih Bhagawan Byasa.
3. Satua Ni Diah Tantri Olih I Made Pasek.
4. Tunjung Mekar olih I Ketut Sukrata.
5. Miwah sane lianan.
Puisi ring sajeroning Ksusuastran Bali Purwa kabaos Tembang. Pepalihan tembang manut
pepalihan I Gusti Ketut Ranuh minakadi :
1. Sekar Rare (Gegendingan)
(a) Gending Rare upami : juru pencar, jenggot uban, made cenik, mati delod pasih, miwah sane
lianan.
(b) Gending Jejangeran upami : putri ayu, siap sangkur, majejangeran, miwah sane lianan.
(c) Gending Sangiang upami : puspa panganjali, kukus arum, suaran kembang, miwah sane
lianan.
2. Sekar Alit (Tembang Macapat,, tembang alit, utawi tembang sinom pangkur).Sekar
Alit kawangun tur kaiket antuk uger uger pada lingsa. Padalingsa inggih punika
kecap wanda miwah wangun suara ring panguntat sajeroning acarik lan akeh carik
sajeroning apada . uger uger punika minakadi
a) Guru Wilangan : uger uger wanda sajeroning acarik
b) Guru Dingdong : Uger uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik
c) Guru Gatra : Uger Uger katah carik sajeroning apada
Pelog
Slendro
Sinom dingdong
Slendro
Sinom Sasak
Slendro
Sinom Lawe
Slendro
Sinom Genjek
Pelog
Sinom Silir
Slendro
Ginada Basur
Slendro
Slendro
Pupuh
Ginada Jayapura
Slendro
Ginada
Slendro
Ginada Candrawati
Slendro
Ginada Eman-eman/Bungkling
Pelog
Durma Lumrah
Pelog
Pupuh
Sinom
Pupuh
Durma
Durma Lawe
Pelog
Dangdang Gula
Pelog
Pupuh
Pangkur Lumrah
Pelog
Pangkur
Slendro
Pupuh
Ginanti Lumrah
Ginanti
Ginanti Pangalang
Semarandana Lumrah
Pelog
Semarandana Mendut
Slendro
Pupuh
Dangdang
Pupuh
Semarandan
a
Pupuh
Pucung
Pupuh
Laras Pelog
Megatruh
Pupuh
Laras Pelog
Gambuh
Pupuh
Laras Slendro
Demung
Pupuh Adri
Laras Pelog
SUASANA
Suasana
Jenis Pupuh
Sinom Lawe, Pucung, Mijil, Ginada Candrawati
dan lain-lainnya
Sinom Lumrah, Sinom Genjek, Sinom Lawe,
Ginada Basur, Adri, Megatruh dan lain sebagainya
Sinom Lumrah, Sinom Wug Payangan,
Padalingsa
Jumlah suku kata dan huruf hidup akhir pada setiap baris kalimat
tembang beserta nomor barisnya
Nama Pupuh
1
Sinom
8a
8i
8a
8i
8i
8u/o
8a
8i
12a
Ginada
8a
8i
8a
8u
8a
4i
8a
Pucung
4u
8u
6a
8i
12a
Maskumambang
4a
8i
6a
8i
8a
Ginanti
8u
8i
8a
8i
8a
8i
Durma
12a
8i
8a
8a
8i
5a
8i
Pangkur
8a
12i
8u
8a
12u
8a
8i
Semarandana
8i
8a
8o
8a
8a
8u
8a
Mijil
10i
6o
4e
10e
8i
6i
8u
Magatruh
12u
8i
8u
8i
8o
Demung
12a
8i
8u
8i
8a
8u
8a
8i
8a
Dangdang
14a
14e
8u
8i
8a
8u
12a
8i
8a
Adri
12u
8i
8i
12u
8u
8a/e
8u
8a
8a
10
8u
Geguritan Sampik Ingtai, ngangen tembang macapat campuran, olih Ida Ketut Sari.
b)
Geguritan Jaya Prana, ngangen tembang macapat ginada kewanten, olih I Ketut Putra.
c)
d)
Geguritan Sucita miwah Subudi, ngangen tembang macapat campuran, olih Ida Bagus Ketut
Jelantik.
e)
Tanjung, miwah sane lianan. Kidung punika yening tetesin malih wenten sane
marupa:
Kidung sane ngangge tembang macapat. Basa sane kaanggen marupa basa tengahan
sakewanten kawangun antuk tembang macapat makadi :
1. Kidung Ranggalawe.
2. Kidung Sri Tanjung.
3. Kidung Pamancangah Dalem.
4. Kidung Amad Muhamad.
5. Kidung Kaki Tua, miwah sane lianan.
1. Guru mateges suara abot ,suara panjang ,ngilet utawi kecap wanda ane katembangang
panjang wilet
Guru Haswa ( G. Bawak)
Guru Dirgha ( G. Panjang )
Guru Pluta ( G. Panjang tur ngileg )
2. Laghu inggih punika suara ingan , suara bawak utawi kecap wanda sane katembangang
bawak .
3. Wretta inggih punika kecap wanda / gabogan wanda sajeroning acarik
4. Matra inggih punika kawangun guru lagu sajeroning acarik
5. Gaoa inggih punika pasang jajar guru lagu sane kapasangang tiga tiga
Novel ( roman )