ANATOMI
SISTEM
MUSCULOSKELETAL
Dr.Djuanda M.Noor
PENDAHULUAN
* ANATOMI : ilmu yang mempelajari
struktur tubuh manusia dgn cara
menguraikan dan memotong bagianbagiannya.
* SIKAP ANATOMI
* Nomenclature dalam bahasa LATIN
SIKAP ANATOMI
Sikap orang berdiri tegak, kepala
TERMINOLOGI
BIDANG
ARAH
TONJOLAN
LEKUKAN
LUBANG
SALURAN
RUANG
AREA (REGIO)
ISTILAH BIDANG
Medianus
Paramedianus
Sagittalis
Frontalis
Transversalis
ISTILAH ARAH
Medialis & lateralis
Ventralis & dorsalis
Cranialis & caudalis
Proximalis &
Distalis
Ulnaris & radialis
Superficialis &
profunda
Longitudinalis
Volaris
Plantaris
Rostralis
ISTILAH TONJOLAN
Processu
s
Spina
Tuber
Tubercul
um
Crista
Pecten
Condylus
Epicondylus
Cornu
Linea
ISTILAH LEKUKAN
Fossa
Fossul
a
Fovea
Foveola
Sulcus
Incissura
ISTILAH LUBANG/RUANG
Forame
n
Fissura
Apertur
a
Canalis
Ductus
Meatus
Cavum
Cellulae
Regio capitis
Regio facialis
Regio cervicalis
Regio pectoralis
Regio
abdominalis
Regio dorsalis
Regio perinealis
Regio membri
superioris
Regio membri
inferioris
Regio dorsalis
Regio perinealis
Regio membri superioris
Regio membri inferioris
OSTEOLOGI
UMUM
SKELETON
seluruh tulang berhubungan
satu sama lain (bersendi)
membentuk satu kesatuan:
rangka
Macam-macam tulang
1. Os longum
mempunyai epiphyse & diaphyse
contoh: os humerus, os tibia
2. Os brevis
contoh: ossa carpalia & ossa tarsalia
3. Os planum
contoh: os scapula, os parietale
4. Os pneumaticum
contoh: os ethmoidale, os maxilla
5. Os sesamoidea
contoh: os patella
6. Os irregularis
contoh: ossa vertebrales
Struktur tulang
Substantia compacta
PERIOSTEUM
Lapisan dalamnya disebut
ENDOSTEUM
Ruangan bagian dalamnya disebut
Cavum medullare
Substantia spongiosum
FUNGSI TULANG
OSTEOLOGI
KHUSUS
OSTEOLOGI KHUSUS
Menurut lokasi skeleton:
1. SKELETON AXIALE
terletak pd sumbu longitudinal
batang tubuh ( truncus)
2. SKELETON APPENDICULARE
melekat pada truncus
Skeleton axiale
22 tulang
CRANIUM
26 tulang
COLUMNA VERTEBRALIS
1 tulang
STERNUM
12 pasang = 24 tulang
COSTA
Jumlah = 73 tulang
Catatan khusus
Vert.sacralis (5 buah) bersatu
membentuk
-> 0s Sacrum
Vert.coccygeus (3-4 buah) bersatu
membentuk -> Os Coccygeus
Tulang pd cranium dpt ditambahkan
dengan ossicula auditoris 3 pasang (=6
tlg)
Skeleton
appendiculare
Extremitas Superior
Os Scapula (2) Os Ulna (2)
Os Clavicula Ossa Carpalia ( 16)
(2)
Ossa Metacarpalia
Os Humerus
(10)
(2)
Ossa Phalanges (28)
Os Radius (2)
Jumlah 64 tulang
Extremitas Inferior
Os Coxae (2) Os Fibula (2)
Os Femur (2) Ossa Tarsalia (14)
Os Patella (2) Ossa Metatarsalia
(10)
Os Tibia (2)
Ossa Phalanges (38)
Jumlah 62
tulang
(64)
6. Extr. inferior
(62)
(26) 7. Ossicula auditoria (6)
8. Os hyoid
(1)
(1)
(24)
CRANIUM
NEUROCRANIUM (=ossa Cranii) yaitu
VISCEROCRANIUM
NEUROCRANIU
M
Os Occipitale
Os Frontale
Os Temporale
Os sphenoidalis
Os Parietale
Os Ethmoidale
Jumlah 8 tlg
1 tlg
1 tlg
2 tlg
1 tlg
2 tlg
1 tlg
VISCEROCRANIUM
2 tlg Os Vomer
1 tlg
Maxilla
Mandibula 1 tlg Os Zygomaticum
2 tlg
Concha nasalis
inferior
2 tlg Os Lacrimale 2
tlg
Os nasale 2 tlg
2
Os Palatum
Jumlah 14 tlg
tulang
CRANIUM
NEUROCRANIUM
VISCEROCRANIUM
= 8 TULANG
= 14 TULANG
JUMLAH = 22 TULANG
Tidak termasuk 3 pasang (6 tlg)
ossicula Auditoris (Stapes, Incus
,Maleus)
Morfologi Tulang
Cranium
Ossa Irregularis
Ossa Planum
Ossa Pneumaticum
Dapat bersama-sama
pada 1 tulang cranium
Neurocraniu
m
CRANII
Membentuk CAVUM CRANII ditempati
cerebrum,cerebellum & truncus cerebri.
Dasar cavum cranii disebut FOSSA
CRANII (anterior, media & posterior)
BASIS CRANII
Lamina cribrosa ossis ethmoidalis
Pars orbitalis ossis frontalis
Sbgn Pars Squamosa ossis temporalis
& Pars Petrosa ossis temporalis
Sbgn Pars squamosa, pars lateralis
&pars basilaris ossis occipitalis
Ala magnae & Ala parvae ossis
sphenoidalis
CALVARIA
CRANII
Pars squamosa ossis
occipitalis
Pars squamosa ossis
temporalis
Pars squamosa ossis frontalis
Os parietale
COLUMNA VERTEBRALIS
Vertebra Cervicalis
Vertebra Thoracalis
Vertebra Lumbalis
Vertebra Sacralis
(7 ruas)
(12 ruas)
(5 ruas)
( 5 ruas )
Vertebra coccygeus
membentuk 1 tulang
COCCYGEUS
(4 ruas )
= Os
JUMLAH 26 TULANG
MORFOLOGI VERTEBRA
Corpus vertebra
Arcus vertebra
Processus transversus
Processus spinosus
Foramen vertebralis
kebelakang
pada bidang mediana:
LORDOSIS (cervicalis & lumbalis)
KYPHOSIS (thoracalis & sacralis)
Terkadang melengkung /miring pada
bidang frontal disebut SCOLIOSIS
COST
A
12 pasang
Melekat pd vert.thoracalis di dorsal
dan pada Sternum di ventral
Ada 3 kelompok:
* Costa Vera ( costa I VII )
* Costa Spuria ( costa VIII X )
* Costa Fluctuantes (costa XI - XII)
STERNUM
Manubrium sterni
Corpus sterni
Processus xiphoideus
=proc. Ensiformis
* Bersama Costa membentuk
Skeleton Thoracis
ARTHROLOGI
ARTHROLOGI UMUM
ARTHROLOGI:Ilmu yang mempelajari
tentang persendian baik morfologi
maupun fungsionalnya
ARTICULUS (ARTICULATIO):
hubungan antara 2 atau lebih
tulang,baik yg
menghasilkan/memungkinkan
gerakan maupun tidak
Struktur persendian
Cartilago
Jaringan ikat
Capsula articularis
Discus articularis
Cartilago
CARTILAGO HYALIN:lapisan pd
Jaringan ikat
Jariingan ikat fibrosa/collagen
Jaringan ikat elastin
Untuk menghubungkan &
Capsula articularis
Pembungkus persendian
DIARTHROSIS
Cavum articularis
(cairan sendi =
synovia)
Discus articularis
Cartilago pd persendian
Pembagian persendian
Struktur &
fungsinya
Letaknya
SYNARTHROSIS
DIARTHROSIS
(=SYNOVIAL JOINT)
SKULL TYPE
VERTEBRAL TYPE
LIMB TYPE
SYNARTHROSIS
ikat
(collagen,elastis,cartilago,oss
eus)
synarthrosis
1.Syndesmosis
Sutura
Schindylisis
Gomposis
Syndesmosis elastica
Syndesmosis fibrosa
2.Synchondrosis
3.Synostosis
DIARTHROSIS
Ada cavum articulare
Dapat bergerak
Diperkuat oleh ligamentum
Terdpt caput articulare & cavitas
articulare
Bisa terdapat discus articularis
diarthrosis
1.Amosinarthrosis
2.Articulationes
Gerakan
terbatas
Gerakan
lebih luas
Skull Type
Tipe persendian pd CRANIUM
Tidak ada gerakan
Dapat berupa
Sutura
Synchondrosis
synostosis
Vertebral Type
Tipe persendian pd TRUNCUS
Sedikit gerakan
Ada 2 bentuk
Symphisis
syndesmosis
SYMPHISIS
Articulationes
intervertebralis
Art.manubriosterni
Hub antar arcus
vertebra
SYNDESMOSIS
Proc.coracoideus dgn
clavicula
Membrana interrossea
Limb Type
Tipe persendian pada
extremitas
Gerakannya luas
Merupakan DIARTHROSIS
Prinsip gerakan pd
DIARTHROSIS
Kemungkinan gerakan pd
Klassifikasi sendi
(jumlah axis)
Monoaxial
Articulatio gynglymus
(=art.trochlearis)
Articulatio trochoidea
Biaxial
Articulatio ellipsoidea
Articulatio sellaris
Triaxial
multiaxial
Articulatio globoidea
Articulus spheroidea
Articulatio plana
(=plane joint)
MYOLOGI
MYOLOGI UMUM
OTOT SKELET
Jaringan otot yang melekat pada
skeleton
Fungsi :
Struktur otot
Suatu otot kumpulan
MYOFIBRIL
Myofibril merupakan
kumpulan dari MYOFILAMENT
Myofibril dibungkus oleh
sarung jaringan ikat
Pembungkus otot
ENDOMYSIUM
PERIMYSIUM
EPIMYSIUM
Epimysium dinamakan pula
FASCIA
Perlekatan otot
Otot melekat bisa pada
tulang, fascia,ligamentum,
sesama otot ,subcutan
Otot melekat dgn
perantaraan TENDO atau
APONEUROSIS
Terminologi gerakan
ORIGO (=punctum fixum)
INSERSI (=punctum mobile)
Pada keadaan tertentu
BURSA MUCOSA
VAGINA TENDINEUM
FASCIA
subtendinous,bursa mocosa
articularis,bursa mocosa subcutaneus
FASCIA
Lapisan jaringan ikat
Membungkus otot
Fascia superficialis & profunda
Fascia profunda membungkus otot
& mbtk septum intermusculare
Semua otot dibungkus oleh fascia
Fungsi fascia
Pembungkus otot
Fiksasi otot
Proteksi otot
Bentuk fisiologis
Vascularisasi
extremitas superior
Sistema arteriosum
Sistema venosum
Sistema arteriosum
a.subclavia
a.axillaris
a. radialis Arcus volaris superf.
Arcus volaris prof.
a.brachialis
a.ulnari
s
Sistem collaterale
(anastomose)
Scapula ( rete scapularis,rete acromialis)
Articulatio humeri
Art.cubiti (rete cubiti)
Art.radiocarpalis (rete carpi volare & rete
carpi dorsale)
Manus ( arcus volaris superficialis ,arcus
volaris profundus & rete dorsalis manus)
A.SUBCLAVIA
Dipercab. di post.art.sternoclavicularis
yaitu dextra dari A.ANONYMA
(=a.anonyma,truncus
brachiocephalicus) dan sinistra dari
ARCUS AORTAE
Lewat Fissura scaleni posterior
Ke Fossa axillaris
a. axillaris
Cabang a. subclavia
1. Vertebralis
Sebelum fissura
scaleni post.
2. A.mammaria
interna
3. Truncus
thyreocervicalis
Truncus
Pd fissura scaleni post.costocervicalis
A. transversa scapulae (=
a.suprascapularis), cabang
truncus thyreocervicalis
A.transversa colli, cabang
langsung a.subclavia
A.AXILLARIS
Terltk dlm fossa axillaris
Dari tepi lateral costa I tepi
Cabang a. axillaris
(berdasarkan ltk thd
m.pect.minor) a. Thoracalis suprema
Cranial/medial a. thoracoacromialis
Dorsal
Caudal/lateral
a. Thoraco lateralis
a. Subscapularis
a. Circumflexa humeri ant.
a. Circumflexa humeri post.
A.BRACHIALIS
Terletak pada brachium
Lanjutan a.axillaris (tepi caudal m.teres
major)
Bercabang jadi A.RADIALIS & A. ULNARIS
di dorsal aponeurosis bicipitalis
m.biceps brachii, di fossa cubiti
Berjalan didlm sulcus bicipitalis medialis
Cabang a. brachialis
A.profunda brachii
A.nurtricia humeri
A.collateralis ulnaris superior/post.
A.collateralis ulnaris inferior/ant.
Rr.musculares
( m.coracobrachialis,m.biceps
brachii, m.brachialis)
A.RADIALIS
Cabang a. brachialis
Pd fossa cubiti dibawah
Percabangan a.radialis
Bagian I
A. recurrens radialis
Rami musculares
Ramus carpalis
palmaris
Ramus palmaris
superficialis
Rete cubiti
Rete carpi
volare
+ a.ulnaris mbtk
arcus volaris
superficialis
Bagian II
Ramus carpalis dorsalis
Bagian III
Setelah tembus m.interosseus
A.ULNARIS
Cab. A.brachialis
Pd fossa cubiti dibwh aponeurosis
Percabangan a. ulnaris
A.Pada antebrachium
1.a.recurrens ulnaris sup/ant
2.a.recurrens ulnaris inf/post
3.a.interossea communis
a.Interossea anterior
a.Interossea posterior
4.Rami musculares
B.Pergelangan tangan
Ramus carpalis palmaris
membentuk rete carpi volare
Ramus carpalis dorsalis
membentuk rete carpi dorsale
a. Metacarpalis
dorsalis ke jari V
C.Pada manus
Ada 1 cab.,dari sisi radial os
SISTEMA VENOSUM
EXTREMITAS SUPERIOR
Superficialis
profunda
SUPERFICIALIS
Terletak subcutan
Terbentuk anastomose antara vena
superficial satu sama lain
Vena superficialis utama:
1. V.BASILICA
2. V.CEPHALICA
3. V.MEDIANA CUBITI
hubungan v.basilica dgn
v.cephalica
pada fossa cubiti
V.CEPHALICA
Mulai dari rete venosum dorsale
manus
Silang TABATIARE ANATOMICUM
Ke volar antebrachium fossa cubiti
Sulcus bicipitalis lateralis
Sulcus antara m.deltoideus &
m.pectoralis major
Tembus fascia pd trigonum
deltoideopectorale
Bermuara pd V.AXILLARIS
V.BASILICA
Mulai dari rete venosum dorsale manus
Distal ulna : melengkung ke volar
antebrachium
Ke fossa cubiti
Sulcus bicipitalis medialis, 1/3 distal
tembus fascia brachii (HIATUS
BASILICUS)
Bermuara pd VV.BRACHIALES
PROFUNDA
Terletak di profunda, diantara otot-otot
Mengikuti arteri
Biasanya 1 (satu) pasang
Vena profunda utama
v.Radialis
v.Ulnaris
v.Brachialis
v.Axillaris
v.subclavia