VIII Mekanika e fluideve

Lnda gjendet n nj nga tre format : e ngurt , e lngt , e gazt .Dihet se trupat e ngurt kan
form dhe vllim t caktuar .Dihet gjithashtu se lngjet kan vllim por jo form t caktuar ,
kurse gazet nuk kan as vllim dhe as form t caktuar .Nj lnd mund t jet n gjendje t
ngurt , t lngt , ose t gazt n varsi t shtypjes dhe temperaturs .
Nj fluid sht bashksia e molekulave t cilat kryejn lvizje t crregullt dhe qndrojn s bashku
nprmjet forcave t dobta kohezive (t lidhjes) ndrmjet molekulave dhe forcave t ushtruara
nga paretet e ens .Lngjet dhe gazet jan fluide .N trajtimin ton t mekaniks s fluideve , ne
do t shohim se nuk do t nevojiten ligje t reja pr shpjegimin e efekteve si notimi i trupave t
zhytur n lngje, sjelljes s fluideve n lvizje etj .

Trysnia
Detyra e par n studimin e mekaniks s fluideve sht t prcaktohet nj madhsi e re pr t
prshkruar fluidt.
Le t mendojm se ushtrojm mbi nj trup nj forc q ka dy komponente , paralele dhe pingule
me sipfaqen e trupit .Nse trupi sht i ngurt dhe qndron mbi tavolin , komponentja pingul me
siprfaqen mund t shkaktoj nj ngjeshje t trupit , varet sa i fort sht ai .Duke pretenduar se
trupi nuk rrshqet mbi tavolin , komponentja paralele e forcs mbi siprfaqen e trupit do ti
shkaktoj trupit nj shformim . P.sh.supozoni se keni vendosur librin tuaj t fiziks mbi nj
tavolin dhe zbatoni nj forc me duart tuaja paralele me kapakun e prparm dhe pingul me
shpinn . Libri do t shformohet , faqet e poshtme do t qndrojn t fiksuara n pozicionet e tyre
dhe faqet e siprme do t rrshqasin horizontalisht . Prerja trthore e librit ndryshon nga
drejtkndsh n paralelogram . Thuhet se n trupat e ngurt shfaqet sforcimi i rrshqitjes.
Do t adoptojm nj model t thjeshtuar n t cilin fluidet do ti konsiderojm joviskoz; q do t
thot pa frkim ndrmjet shtresave t brendshme t fluidit . Nj fluid i till quhet ideal .Nse ju
vendosni duart mbi siprfaqen e ujit dhe i shtyni prpara paralel me siprfaqen , duart tuaja
rrshqasin leht mbi uj ; ju nuk mund t shformoni ujin ashtu si bt me librin .Pra , n fluidet
nuk shfaqet sforcimi i rrshqitjes . Forcat e bashkveprimit ndrmjet pjesve t fluidit n prehje
jan gjithmon pingul me siprfaqen e takimit t tyre .
Nse nj fluid si uji sht n kontakt me nj siprfaqe t ngurt, fluidi
ushtron nj forc pingul me siprfaqen n cdo pik t siprfaqes (fig 8.1) .

Raporti i forcs pingul me siprfaqen me vet siprfaqen quhet trysni P e

fluidit :
8.1

fig 8.1
N SI trysnia ka prmasat e forcs n njsin e siprfaqes dhe njsia e saj sht paskal (Pa) :
1Pa = 1N/m2

Nj tjetr njsi e trysnis sht atmosfer (atm) , e cila sht afrsisht e barabart me shtypjen e
ajrit n nivelin e detit :
1atm = 101325 Pa

78
Shtypja dhe forca jan madhsi t ndryshme . Mund t marrim shtypje t ndryshme nga veprimi i
nj force mbi siprfaqe t ndryshme . Shtypja do t jet aq m e madhe sa m e vogl t jet
siprfaqja ku ushtrohet forca . Nse nj njeri ecn me kpuc t zakonshme mbi nj shtres t
trash dbore kmbt e tij do t zhyten thell n dbor. Nse ai ecn me slitw , e njjta forc
(pesha e njeriut) e ushtruar tashm mbi nj siprfaqe m t madhe do t shkaktoj presion m t
vogl aq sa nuk do t zhyten n dbor .

Ngjeshshmria e fluidit

Nse trysnia e nj fluidi rritet , raporti i rritjes s trysnis P, me zvoglimin e vllimit pr njsi t
vllimit quhet koeficienti i ngjeshshmris k :

8.2

Koeficienti i ngjeshshmris varet nga trysnia dhe sht i vogl pr lngjet dhe shum i madh pr
gazet : lngjet ngjeshen me vshtirsi ndrsa gazet ngjeshen lehtsisht.

Tensioni siprfaqsor

Molekulat n siprfaqen e nj lngu shfaqin veti t ndryshme nga molekulat n brendsi.Forca

rezultante q vepron mbi nj molekul n brendsi t lngut nga molekulat e tjera t ndodhura n
sfern e bashkveprimit molekular sht e barabart me zero. Ndrsa forca rezultante e ushtruar
mbi molekulat siprfaqsore , nga ana e molekulave q ndodhen n nj shtres me trashsi sa
rrezja e veprimit molekular , sht e drejtuar pr n brendsi t lngut . Kto forca quhen forca t
tensionit siprfaqsor . Kjo forc sht aq m e madhe sa m afr t jet molekula me siprfaqen
e lngut. Pra ,shtresa siprfaqsore synon ta ngjesh lngun duke krijuar kshtu nj gjendje
tensioni n siprfaqen e tij ;duke br q kjo siprfaqe t silet si nj membran elastike q krkon
t mblidhet (siprfaqja t zvoglohet sa t jet e mundur). Dukurit siprfaqsore jan t lidhura
me forcat e tensionit siprfaqsor .Jan kto forca q bjn q siprfaqja e lir e lngut t mos jet
plane por e lugt ose e myst , n varsi t faktit nse lngu e lag apo jo enn. Forcat e tensionit
siprfaqsor zvoglohen me rritjen e temperaturs .Ato varen dhe nga lndt e tretura n lng
.P.sh flluskat n ujin me sapun, ku tensioni siprfaqsor sht m i vogl se n ujin e pastr,kan
prmasa m t mdha se n ujin e pastr (ku prmasat e flluskave jan thuajse t padukshme )
N kontakt me gazet lngjet zvoglojn siprfaqen e lir .N kontakt me trupat e ngurt mund t
rritet apo zvoglohet kjo siprfaqje , kur rritet thuhet se lngu e lag trupin e ngurt , kur
zvoglohet thuhet se kemi moslagie.
Forcat e tensionit siprfaqsor bhen t dukshme n dukurin e kapilaritetit . Gypat me diametr
shum t vogl quhen gypa kapilar .Kur nj gyp kapilar zhytet n nj lng q e lag at , lngu do
t ngjitet lart n gyp dhe siprfaqja e lir e lngut merr formn e nj menisku t lugt . Kur gypi
kapilar nuk laget nga lngu , lngu ulet dhe siprfaqja e lir e tij merr formn e nj menisku t
myst . Lartsia h e lngut n gypin kapilar njehsohet me ligjin e Jurin Borrelit :
8.3

ku : - koeficienti i tensionit siprfaqsor

79
 - kndi ndrmjet siprfaqes s lngut dhe siprfaqes s trupit t ngurt
- densiteti i lngut
- nxitimi i rnies s lir
R- rrezja e gypit kapilar

Dinamika e fluideve

Dinamika e fluideve prshkruan lvizjen e nj fluidi , n lidhje me shkaqet q e prcaktojn at .

Pr t gjetur ekuacionin e lvizjes s fluideve n vend q t studiojm lvizjen e cdo pike t
fluidit n funksion t kohs do t tregojm se si ndryshojn me kalimin e kohs shpejtsit ,n
cdo pik t hapsirs, e pikave t rrjedhsit q kalojn n t .
Karakteristikat e rjedhjes
Kur fluidi sht n lvizje , rrjedhja e tij sht e qendrueshme ose turbulente .
Thuhet se rrjedhja sht e qendrueshme nse cdo pik e rrjedhsit prshkruan nj trajektore t
till q t mos takohet me asnj trajektore t cdo pike tjetr t rrjdhsit .N rrjedhjen e
qendrueshme shpejtsia e rrjedhsit n cdo pik mbetet konstante me kohn .N rast t kundrt
rrjedhja quhet turbulente (jo e qendrueshme ) .
Meq lvizja e fluideve real sht mjaft e ndrlikuar , do t prdorim modelin e thjeshtuar t
fluidit i mbshtetur n kater supozime :
1. Fluid joviskoz. Viskoziteti , i cili karakterizon shkalln e frkimit t brendshm n fluid,
nuk prfillet .
2. Fluid i pangjeshshm. Densiteti i fluidit konsiderohet konstant , i pavarur nga shtypja e tij
.
3. Rrjedhja e qendrueshme .Shpejtsia e cdo pike t fluidit mbetet konstante me kohn
4. Rrjedhja jorrotulluese.Rrjedhja e fluidit sht jorrotulluese nse fluidi nuk ka moment
kndor n lidhje me ndonj pik .
Dy supozimet e para n modelin ton jan karakteristikat e fluidit ideal .Dy t fundit jan
prshkrimi i mnyrs s rrjedhjes s fluidit.

Ekuacioni i vazhdueshmris s rrjedhjes

Nse jeni duke ujitur kopshtin tuaj me nj tub llastiku t shkurtr , ju shtrngoni me dy gishtat
grykn e tubit pr t hedhur ujin sa m larg .Pr se ndodh kjo ?
Vija n rrjedhs , tangentja n cdo pik t s cils ka drejtimin e shpejtsisis n at pik quhet
vij rryme .Dy vija rryme nuk priten me njra-tjetrn , ndryshe pikat e prerjes do t
karakterizoheshin nga dy shpejtsi.Sasia e fluidit ndrmjet dy vijave t rryms quhet tub rryme
.Fluidi mund t rrjedh vetem npr siprfaqen e prerjes trthore t tubit t rryms dhe jo n
siprfaqen ansore .
N figurn 8.2 tregohet nj tub rryme i
fluidit.Fluidi rrjedh pa turbulenc nga e
majta n t djatht.
Nga vetia e pangjeshshmris do t
arrijm n nj relacion se si ndryshon

80
shpejtsia n varsi t
fig 8.2
siprfaqes s prerjes trthore t tubit.Sasia e lngut q rrjedh n tub gjat kohs n seksionin
S1 sht e njjt me sasin e lngut q rrjedh n tub n seksionin e dyt S2 gjat ksaj kohe :
ose
nga ku marrim 8.4

.Ekuacioni 8.4 njihet si ekuacioni i vazhdueshmris s rrjedhjes. Madhsia quhet prurje e

mass s fluidit (shprehet me kg/s), ndrsa madhsia quhet prurje vllimore (shprehet me
m3/s).
Nse fluidi sht homogjen ekuacioni i vazhdueshmris se rrjedhjes shkruhet :
8.5

Pr nj tub rryme fluidi homogjen, n cdo seksion, prodhimi i shpejtsis rrjedhjes me

siprfaqen e prerjes trthore t tubit sht konstante.
Sa m i madh t jet seksioni i tubit aq m e vogl do t jet shpejtsia e rrjedhjes dhe e kundrta .
Kjo sht arsyeja pse kur zvoglohet seksioni i tubit prej llastiku ku rrjedh uj rritet shpejtsia e
rrjedhjes dhe uji hidhet m larg .

Ekuacioni i Bernulit

Problemi themelor n mekanikn e rrjedhsve , prcaktimi i lidhjes s shtypjes me shpejtsin e

rrjedhsve , zgjidhet nprmjet ligjit t shprehur nga ekuacioni i Bernulit , i cili paraqet ligjin e
ruajtjes s energjis pr fluidet .Shqyrtojm
rrjedhjen e qendrueshme t nj fluidi ideal i
cili rrjedh npr nj gyp jouniform si n fig
8.3 .N fillim t intervalit fluidi rrjedh n
mnyr t vazhdueshme me shpejtsi v1 n
gypin me seksion S1 i cili ndodhet n
lartsin h1 nga siprfaqja e toks n t
majt t gypit dhe shpejtsi v2 n gypin
me seksion S2 i cili ndodhet n lartsin h2
nga siprfaqja e toks , n t djatht t
gypit . Gjat intervalit t kohs, pr shkak fig 8.3
t ndryshimit t shtypjes n dy ant e gypit , vllimi i fluidit do t zhvendoset me dhe
prkatsisht n t dy ant e gypit . Sistemi yn sht fluid Tok . Si forc e brendshme sht
forca e rndess dhe si forca t jashtme jan forcat e shtypjes q ushtron pjesa tjetr e lngut mbi
gypin e zgjedhur .Puna e plot e kryer nga forcat e shtypjes F1=P1S1 dhe F2=P2S2 ku P1 dhe
P2 jan shtypjet n prerjet S1dhe S2 :

81
Ndryshimi i energjis mekanike t sistemit sht i barabart me ndryshimin e energjis mekanike t
dy pjesve t fluidit dhe (Pjesa e fluidit ndrmjet tyre sht e prbashkt pr t dy
gjendjet n fillim dhe n fund t intervalit) . Meq fluidi sht i pangjeshshm dhe homogjen masa
e fluidit n dy pjest sht e njjt .
Ndryshimi i energjis mekanike t sistemit sht i barabart me punn e kryer nga forcat e shtypjes
. Duke zvndsuar shprehjet e njohura marrim :

Duke pjestuar an pr an me V dhe duke zvndsuar pas disa shndrrimesh t

thjeshta marrim :

8.6

Ekuacioni 8.6 shpreh ekuacionin e Bernulit sipas t cilit shuma e shtypjes statike ,

( prfaqson peshn e shtylls s fluidit mbi nj siprfaqe) me shtypjen dinamike sht

konstante pr cdo prerje t gypit t rryms .

Shembull
N nj en q prmban lng me densitet sht hapur nj vrim me diametr shum m t vogl
se diametri i ens , n lartsi y1 nga fundi i ens .Distanca e vrims s hapur nga niveli i lngut
sht h .Prcaktoni shpejtsin e hedhjes .
Zgjidhje
Meqnse shpejtsia e lngut n siprfaqen e lir sht e
paprfillshme . Duke zbatuar ligjin e Bernulit pr pikat 1 dhe 2 dhe
duke ditur se P1=P0 dhe v2=0 , gjejm :

ktu : , ather shpejtsia e daljes s curks sht :

fig 8.4

Kur ena sht e hapur P=P0 dhe . Kjo njihet si formula e Toricelit : N nj en t
hapur , shpejtsia e lngut q del nga nj vrim e hapur n distanc h nga siprfaqja e lir e lngut
sht e barabart me shpejtsin q fiton trupi n rnie t lir nga kjo lartsi

82
Rrjedhime
Nga ekuacioni i Bernulit mund t nxjerrim disa ligje .Pjesa e mekaniks s fluideve q studion
fluidet n prehje quhet hidrostatik . Po t zvndsojm v=0 kudo n rrjedhs, marrim
ekuacionin themelor t hidrostatiks :
8.7
Ky ekuacion sht i vrtet edhe pr fluidt real sepse meq nuk ka lvizje nuk shfaqen dhe
forcat e frkimit.
N.q.se fluidi sht jasht cdo lloj fushe gravitacionale shtypja sht kudo e njjt : g=0 , P=const.

Rrjedhim 1 Parimi i Stevinit

Dihet se presioni n det apo oqean rritet me rritjen e thellsis , gjithashtu

presioni atmosferik zvoglohet me rritjen e lartsis . Pr nj lng me
densitet konstant shtypja rritet linearisht me rritjen e thellsis . Pr t
treguar kt le t shqyrtojm nj kollon lngu me siprfaqe t prerjes
trthore S si n fig 8.5 . Pr shkak t peshs s kollons s lngut me lartsi ,
shtypja n fund t kollons sht m e madhe se lart saj . Duke zbatuar
ekuacionin e Bernulit kemi :
8.8 fig 8.5
Sipas ktij parimi (t nxjerr m par nga Stevin) trysnia e nj fluidi homogjen rritet me rritjen e
thellsis s lngut dhe varet nga densiteti i fluidit . P0 sht shtypja n siprfaqen e lir t
lngut dhe P sht shtypja n fund t kollons me lartsi
Kur =0 kemi : Shtypja e lngut sht e njjt n t gjitha pikat q ndodhen n thellsi
t njjt .
Ky ekuacion tregon se shtypja e lngut nuk varet nga forma e ens dhe as nga sasia e fluidit n
en por varet vetm nga thellsia .
N.q.se dy pika 1 dhe 2 jan n siprfaqen e lir t lngut n kontakt me atmosfern , ather
P1=P2=P0 ku P0 sht shtypja atmosferike .Nga 8.8 del se h=0 , pra siprfaqja e lir e lngut
sht horizontale .
Nga ky parim rrjedh edhe parimi i enve komunikuese . N ent me forma dhe seksione t
ndryshm t lidhura me nj kanal horizontal fluidi homogjen do t ngrihej n t njjtn lartsi.

Rrjedhim 2 Ligji i Paskalit

Lidhja ndrmjet shtypjeve t dy pikave t cfardoshme 1dhe 2 n fluidin n prehje sht:
8.9
ku h-diferenca e niveleve t pikave 1 dhe 2 .N.q.se shtypja n pikn 1 ndryshon me ather
edhe shtypja n pikn 2 ndryshon me .
Ndryshimi i shtypjes n nj fluid t mbyllur tejcohet njlloj n t gjitha pikat e fluidit dhe n
faqet e ens . Ky sht ligji i Paskalit .

83
Ju shfrytzoni ligjin e Paskalit kur shtypni fundin e tubit t pasts s dhmbve . Rritja e shtypjes
n nj an t tubit rrit shtypjen kudo e cila shtyn rrjedhn e pasts jasht .
Nj zbatim i rndsishm i ligjit t Paskalit sht presa hidraulike .

Rrjedhim 3 Ligji i Arkimedit

Zbulimi m i njohur i Arkimedit ,q sot mban emrin e tij ,sht nj nga parimet themelore t
hidrostatiks , i lidhur me shpjegimin e dukuris s pluskimit t trupave t zhytur n fluid . Sipas
tij :
Nj trup i zhytur plotsisht ose pjesrisht n fluid ndjen veprimin e nj force ngritse me madhsi
t barabart me peshn e lngut q zhvendos trupi.
Le t shqyrtojm nj kub t zhytur n nj lng (fig 8.6).Forca rezultante
horizontale e ushtruar nga fluidi mbi faqet ansore t kubit sht e
barabart me zero (nga ligji i Paskalit) . Shtypja P2 e ushtruar mbi faqen
e poshtme t kubit sht m e madhe se shtypja P1 e ushtruar mbi faqen e
siprme .Ndryshimi i shtypjeve sht ku - densiteti i lngut dhe h
lartsia e kubit .Forca rezultante vertikale e ushtruar nga lngu sht :
fig 8.6
Pra : 8.10
ku hS=V sht vllimi i kubit .Por jep masn e lngut q zhvendos kubi. Ather
ligji i Arkimedit shkruhet n formn :
8.11
e cila jep peshn e lngut q zhvendos trupi .Ktu dallojm rastet :
1- dendsia e trupit e barabart me dendsin e lngut : trupi zhytet n lng aq sa asnj pjes e
siprfaqes s tij nuk del mbi lng dhe nuk ulet m posht , thuhet se trupi noton . N kt rast
forca e Arkimedit sht e barabart me forcn e rndess s trupit .
2- dendsia e trupit sht m e madhe se dendsia e lngut : trupi bie posht me nxitim dhe
bhet m i leht (sa pesha e lngut q zhvendos) . N kt rast forca e Arkimedit sht m e vogl
se forca e rndess s trupit .
3- dendsia e trupit sht m e vogl se dendsia e lngut : trupi ngrihet lart me nxitim. N kt
rast forca e Arkimedit sht m e madhe se forca e rndess s trupit .
Shembull

84