Menimbang :
1. bahwa pada akhir-akhir ini berkembang
paham pluralisme, liberalisme dan
sekularisme agama serta paham-paham
sejenis lainnya di kalangan masyarakat;
2. bahwa berkembangnya paham pluralisme,
liberalisme dan sekularisme agama di
kalangan masyarakat telah menimbulkan
keresahan sehingga sebagian masyarakat
meminta MUI untuk menetapkan fatwa
tentang masalah tersebut;
3. bahwa oleh karena itu, MUI memandang perlu
menetapkan fatwa tentang paham pluralisme,
liberalisme, dan sekularisme agama tersebut
untuk dijadikan pedoman oleh umat Islam.
Mengingat : 1. Firman Allah SWT :
ﻲﻓ ﻮﻫﻭ ﻪﻨﻣ ﻞﹶﻘﹾﺒﻳ ﻓﹶﻠﹶﻦ ﺎﻳﻨﺩ ﻼﹶﻡﹺﺍﹾﻹِﺳ ﺮﻏﹶﻴ ﻎﹺﺘﺒﻳ ﻦﻣﻭ
(:ﻋﻤﺮﺍﻥ)ﺁﻝﺮﹺﻳﻦﺎﺳﺍﻟﹾﺨﻦﻣﺓﺮﺍﹾﻵﺧ
92 (:ﻋﻤﺮﺍﻥ)ﺁﻝ...ﻼﹶﻡﺍﹾﻹِﺳﺍﻟﻠﱠﻪﺪﻨﻋﻳﻦﺍﻟﺪﺇﹺﻥﱠ
HIMPUNAN FATWA MAJELIS ULAMA INDONESIA
“Barangsiapa mencari agama selain agama
Islam, makaﻭﻫﻮ ﻓﻲ sekali-kaliﻳﻘﹾﺒﻞﹶ ﻣﻨﻪ tidaklahﺳﻼﹶﻡﹺ ﺩﻳﻨﺎ ﻓﹶﻠﹶﻦ akanﻳﺒﺘﻎﹺ ﻏﹶﻴﺮ ﺍﹾﻹِ ﻭ ﻣﻦ
diterima (agama itu) daripadanya, dan dia
ﻋﻤﺮﺍﻥ (: yangﺨﺎﺳﺮﹺﻳﻦ)ﺁﻝ rugi”.ﻣﻦﺍﻟﹾ ﺍﹾﻵﺧﺮﺓ
ﻭ ﻣﻦ ﻳﺒﺘﻎﹺ ﻏﹶﻴﺮ ﺍﹾﻹِﺳﻼﹶﻡﹺ ﺩﻳﻨﺎ ﻓﹶﻠﹶﻦ ﻳﻘﹾﺒﻞﹶ ﻣﻨﻪ ﻭﻫﻮ ﻓﻲ
di akhirat termasuk orang-orang
ﺍﻭﹾﻵﻣﻦﺧﺮﺓﻳﺒﺘﻣﻎﹺﻦﺍﻟﹾﻏﹶﻴﺨﺮﺎﺍﹾﺳﺮﻹِﹺﻳﺳﻦﻼﹶ)ﻡﹺ
)(QS. Ali Imran [3]: 85
ﺒ(ﻞﹶ ﻣﻨﻪ ﻭﻫﻮ ﻓﻲ ﻋﻤﺮﺍﻥﻦ:ﻳﻘﹾ ﺁﻝﺩﻳﻨﺎ ﻓﹶﻠﹶ
ﻋﻤﺮﺍﻥ (: ﺁﻝ(: ﻋﻤﺮﺍﻥ ﺁﻝ)... ﹾﻵﺧﺍﻟﺮﺪﺓﻳﻦﻣﻦﻋﻨﺍﻟﹾﺪﺨﺍﻟﺎﻠﱠﻪﺳﺮﺍﹾﹺﻳﻹِﻦﺳ)ﻼﹶﻡ ﺇﹺﻥﱠ
ﺍ
“Sesungguhnya agamaﻋﻤﺮﺍﻥ (: (yangﻼﹶﻡ)...ﺁﻝ )diridhaiﺍﻟﻠﱠﻪﺍﹾﻹِﺳ diﺍﻟﺪﻳﻦﻋﻨﺪ ﺇﹺﻥﱠ
sisi Allah hanyalah
( ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻭﻥ (: Islam…”.
ﺇﹺﻥﱠﺍﻟﺪﻳﻦﻋﻨﺪﺍﻟﻠﱠﻪﺍﹾﻹِﺳﻼﹶﻡ)...ﺁﻝﻋﻤﺮﺍﻥ:
(QS.ﻳﻦﹺ) Aliﻭﻟﻲﺩ Imranﻜﹸﻢ ﻟﹶﻜﹸﻢﺩﻳﻨ
)[3]: 19
ﻟﹶﻜﹸﻢﺩﻳﻨﻜﹸﻢﻭﻟﻲﺩﻳﻦﹺ)ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻭﻥ (:
ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻭﻥﻗﹶ:ﻀ(ﻰ ﺍﻟﻠﱠﻪ ﻭﺭﺳﻮﻟﹸﻪ ﺃﹶﻣﺮﺍ ﻟﹶﻭ ﻣﻜﹸﺎﻢﺩﻛﻳﹶﺎﻨﻥﹶﻜﹸﻟﻢﻤﻭﺆﻟﻣﻲﻦﹴﺩﻳﻭﻦﹺﻻﹶ ﻣﺆﻣﻨﺔ ﺇﹺﺫﹶﺍ
“Untukmulah agamamu, )dan
ﺃﹶﻭﻥﹾﻣ ﻦﻳﻳﻜﺒﹸﻮﺘﻎﹺﻥﹶ ﻟﹶﻏﹶ
untukkulah,
agamaku”.
ﻲ ﻓ ﻮ
ﻫ
(QS.ﻣﻦ ﻳﻌﺺﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ ﻭ
ﻪ
ﻨ
ﻣ
ﻞ
ﹶ ﺒ
ﻘ
ﹾ
al-Kafirunﻢ ،ﻭ ﻳ
ﻦ
ﻠ
ﹶ ﻓ
ﹶ ﺎ ﻨ
][109ﺮﺓﹸ ﻣﻦ ﺃﹶﻣﺮﹺﻫﻳﺩ ﻡ
ﹺ ﻼ
ﹶ 6).ﻴﻬﺮ:ﻢ ﺍﻟﹾﺨﻴ
ﺳ
ﻹ
ِ ﺍ
ﹾ
ﺍﻟ(ﻠﱠﻪﻭﺭﺳﻮﻟﹸﻪ ﺃﹶﻣﺮﺍ ﻀﻰ : ﻋﻤﺮﺍﻥﻗﹶ
ﺁﻝﻨﺔ ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺨﺎﻦﹴﺳﺮﻭﹺﻳﻻﹶﻦ)ﻣﺆﻣ ﺍﻭﹾﻵﻣﺎﺧﺮﻛﺓﹶﺎﻣﻥﹶ ﻦﻟﺍﻤﻟﹾﺆﻣ
ﺺﹺﻪ ﺃﹶﺍﻟﻣﻠﱠﺮﻪﺍ ﺭﻳ(ﻌﺳﻮﻟﹸ ﺍﻷﺣﺰﺍﺏﻭﻠﱠﻣﻪ:ﻦﻭ
ﻰ ﺍﻟ ﻭﺭﺳﻮﻟﹶﻪﻓﹶﻘﹶﺪﺿﻞﱠﺿﻼﹶﻻﹰﻣﺒﹺﻴﻨﺎ)
ﺃﹶﻭﻥﹾﻣﺎﻳﻛﻜﹶﺎﹸﻮﻥﹶﻥﹶﻟﻤﻟﹶﺆﻬﻣﻢﻦﹴﺍﻟﹾﻭﺨﻻﹶﻴﺮﻣﺓﹸﺆﻣﻨﻣﺔﻦﺇﹺﺫﺃﹶﹶﺍﻣﺮﹺﻗﹶﻫﻀﻢ،
ﺍﻷﺣﺰﺍﺏﻭﻣ:ﻦﻳ(ﻌ ﺺﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ ﺿﻞﱠﺍﻟﹾﺿﺨﻴﻼﹶﺮﺓﹸﻻﹰﻣﻣﺒﹺﻴﻦﻨﺎﺃﹶ)ﻣﺮﹺﻫﻢ ، ﺃﹶﻭﻥﹾﺭ ﺳﻳﻮﻟﹶﻜﻪﹸﻮﻓﹶﻥﹶﻘﹶﺪﻟﹶﻬﻢ
(ﺍﻟ(ﺪﻳﻦﹺ ﻭﻟﹶﻢ ﻋﻤﺮﺍﻥﻓ::ﻲ ﺁﻝﺗﻠﹸﻮﻛﹸﻢ
ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ ))...ﻳﻘﹶﺎ
ﺿﻠﱠﻞﱠﻪﻋﺍﹾﻦﹺﺿﻹِﺍﻟﱠﻼﹶﺳﺬﻳﻻﹰﻼﹶﻡﻦﻣﺒﹺﻴﻟﹶﻨﺎﻢ ﺇﹺﻻﹶﻥﱠﻳﺍﻟﻨﺪﻬﻳﺎﻦﻛﹸﻢﻋﻨﺍﻟﺪﻠﱠﻪﺍﻟ
ﻭﺭﺳﻮﻟﹶﻪﻓﹶﻘﹶﺪ
ﻳﺨﺮﹺﺟﻮﻛﹸﻢ ﻣﻦ ﺩﻳﺎﺭﹺﻛﹸﻢ ﺃﹶﻥﹾ ﺗﺒﺮﻭﻫﻢ ﻭﺗﻘﹾﺴِﻄﹸﻮﺍ ﺇﹺﻟﹶﻴﻬﹺﻢ ،ﺇﹺﻥﱠ
“Dan tidaklahﺪﻳﻦﹺ ﻭﻟﹶﻢ ﹸﻮﻛﹸﻢ ﻓﻲ ﺍﻟ ( ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻭﻥﻘﹶﺎ:ﺗﻠ
patut
bagiﻟﹶﻢ ﻳ laki-lakiﻳﻦﹺﻦﹺﺍﻟﱠ)ﺬﻳﻦ ﺩ
yangﺎﻳﻨﻛﹸﻜﹸﻢﻢﺍﻟﻭﻠﱠﻟﻪﻲﻋ ﻟﹶﺍﻟﻻﹶﻠﱠﻜﹸﻪﻳﻢﻨﻳﻬﺩ
mu’min danﺍﻟﻋﺪﻦﹺﻳ ﻦﹺﺍﻟﱠﺬﻭﻳﻟﹶﻢﻦ tidakﻢﺍﻟﻓﻠﱠﻪﻲ )(pulaﻳﻳﻨﻘﹶﺎﻬﺗﺎﻠﹸﻮﻛﹸﻢﻛﹸ bagiﻟﱠﲔﺬ،ﻳ ﻦﺇﹺﻧﻟﹶﻤﻢﺎ perempuanﻪﻤﻘﹾﻋﺴِﻦﹺﻄﺍ ﺐﺍﻟﺍﻠﱠﻟﹾ ﺤ
yang
mu’min,ﻴﻬﹺﻢ ،ﺇﹺﻥﱠ apabilaﻭﺗﻘﹾﺴِﻄﹸﻮﺍ ﺇﹺﻟﹶ Allahﺃﹶﻥﹾ ﺗﺒﺮﻭﻫﻢ danﺩﻳﺎﺭﹺﻛﹸﻢ Rasul-ﻛﹸﻛﹸﻢﻢ ﻣﻦ ﻳﻻﹶﺨﻳﺮﹺﻨﺟﻬﺎﻮ
Nya menetapkanﺎﺴِﺭﹺﻄﻛﹸﹸﻮﺍﻢﺇﹺﻟﹶﻴﻭﻇﹶﺎﻫﺮﻭﺍ suatuﺃﹶﻢ ﺧﺃﹶﺮﻥﹾﺟﺗﻮﺒﺮﻛﹸﻭﻢﻫﻢﻣﻦﻭﺩﻳ ﻲﻣﺍﻟﺪﻳﻦﹺ ﻭ ﻳﻗﹶﺎﺗﺨﻠﺮﹺﹸﻮﺟﻛﹸﻮﻢﻛﹸﻓ
telahﻮﻬﹺﻟﹸﻪﺍﻢﻟﱠ،ﺃﹶﺬﻣﻳﺇﹺﺮﺍﻦﻥﱠ
ﻰﺗﻢﻘﹾﺍﻟﻠﱠﺍﻟﻪﻠﱠﻪﻭﺭﻋﺳﻦﹺ ketetapan,ﺆﻟﹾﻣﻦﻤﻦﹴﻘﹾﺩﻳﺴِﺎﻭﺭﹺﻄﻻﹶﻛﹸﲔﻣ،ﺆﻣﺇﹺﻨﻧﺔﻤﺎﺇﹺﺫﹶﺍﻳﻨﻗﹶﻬﺎﻀﻛﹸ ﺐﻟﻢ ﻤﺍ
)lainﺇﹺﻛﹶﺎﺤﺧﻥﹶﺮ ﺍﻟﻭﻠﱠﻣﻪﺎ ﻳ
akan ﻚﻟﱠﺬﻳﻫﻦﻢ ﺌ
ada ﻟ
ﹶ ﹸﻭ
urusanﻢﻋﻦﹺﻭﻇﺍ ﺄ ﻓ
ﹶ ﻢ
bagiﻬ
ﻟ
ﱠ ﻮ
ﺘ
ﻳ
ﻦ
mereka
mereka.ﺎﻣﻦﻛﹸ ﻢﺩﻳﺎﺍﻟﻠﱠﺭﹺﻪ ﻣ
ﻭ
، ﻢ ﻫ
،Danﺧ ﺮﺇﹺﻧﺟﻤﻮﺎﻛﹸﻳﻢﻨﻬ ﻮ
ﻟ
ﱠ
pilihanﻮ
ﲔ ﺗ
ﻥ
ﹾ ﺃ
ﹶ ﻢ
barangsiapaﺪﻘﹾﻳﺴِﻦﹺﻄ ﻜ
ﹸ
(yang
ﺐﻲﺍﻟﹾﺍﻟﻤ ﺟ
ﹺ ﺍ ﻗﺍﻟﻋﹶﺎﻠﱠﻠﺗﻪﻠﹶﻰﹸﻮﻳﻛﹸﺤ
tentang
ﻭﺍ ﺮ ﻫ
ﹶﺎ ﻛ
ﹸ
:ﺮﺓﹸ-ﻣ(ﻦ ﺃﹶﻣﺮﹺﻫﻢ ،ﻭﻣﻦ ﻳﻌﺺﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ ﺃ
ﹶ ﻭ
ﻓ
ﺃﹶﺍﻟﻥﹾﻈﱠﺎﻟﻳﻤﻜﻮﹸﻮﻥﹶﻥﹶ)ﻟﹶﻬﻢ ﺍﻟﹾ
ﺍﳌﻤﺘﺤﻨﺔﺨﻴ ﻢ
mendurhakai
ﻭﺍ ﺮ ﻫ
ﺄ(ﹸﻭﻟﹶﺌﻚ ﻫﻢ ﹶﺎ ﻇ ﻭ
ﻢ
ﻛ
ﹸ ﺭ
ﹺ ﺎ
ﺍﻷﺣﺰﺍﺏﻬ:ﻢ ﻓﹶﻳ ﺩ
diaﻟﱠ ﻦ
Allah
telahﻣﻦ ﻳﺘﻮﻣ
ﻢ
ﻛ
ﹸ danﻮ ﺟ ﺮ
ﺧ
sesat,ﻻﹰﻮﻫﻣﺒﻢﹺﻴﻨ،ﺎ)ﻭ ﺿﺪﻳﻞﱠﺃﹶﻥﹾﺿﺗﻼﹶﻮﻟﱠ
ﺃ
ﹶ ﻭ
Rasul-Nya ﻦ
ﹺ ﻲ ﻜﹸﺍﻟ
sesatﻢ makaﻢ ﻓ ﻗﻋﹶﺎﻠﺗﻠﹶﻰﹸﻮﺇﹺﻛﹸ
sungguhlah yangﻟﹶﻪﺧﺮﻓﹶﺍﻘﹶﺟﹺﺪ ﻭﺭﺳﻮ
nyata”. (QS.ﹸﻭﻟﹶﺌﻚ ﻫﻢ al-Ahzabﻬﻢ ﻓﹶﺄ ،[33]:ﻭﻣﻦ ﻳﺘﻮﻟﱠ :ﻮﻟﱠ-ﻮﻫ(ﻢ ﺍﳌﻤﺘﺤﻨﺔﻥﹾ ﺗ
36). ﹶﻰﻟ ﻤﺇﹺﻮﺧﻥﹶﺮﺍ)ﺟﹺﻜﹸﻢ ﺃﹶ ﺍﻟﻋﻠﻈﱠﺎ
:ﺍﻟﺪ-ﺍﺭ(ﺍﻟﹾﺂﺧﺮﺓﹶ ﻭﻻﹶ ﺗﻨﺲﻧﺼﻴﺒﻚ ﻣﻦ ﺍﳌﻤﺘﺤﻨﺔﻠﱠﻪ
)ﺀَﺍﺗﺎﻙ ﺍﻟ ﺍﻟﻭﺍﺑﻈﺘﱠﺎﻟﻎﹺﻤﻓﻮﻴﻥﹶﻤﺎ
ﻲﺗﺒﺍﻟﻎﹺﺪﻳﺍﻟﹾﻦﹺﻔﹶﻭﺴﻟﹶﺎﻢﺩ ﻚﻢﻭﻓﻻﹶ ﺍﻟﻻﹶﺪﻧﻳﻴﻨﺎﻬﺎ.ﻛﹸﻭﺃﹶﻢﺣﺍﻟﺴِﻠﱠﻪﻦﻋﻛﹶﻦﹺﻤﺎﺍﻟﱠﺃﹶﺬﻳﺣﻦﺴﻟﹶﻦﻢ ﺍﻟﻳﻠﱠﻘﻪﹶﺎﺗﺇﹺﻠﹶﻟﻴﹸﻮﻛﹸ
ﻚ،ﻣﻦ ﺼﻴﻴﺒ ﹸﻮﺍﻧﺇﹺﻟﹶ
ﺲ ﻭﺮﻔﹾﻫﺓﹶ ﻢﺴِﻭﺪﻳﻭﻻﹶﺗﻦﻘﹾﺗﻨ)ﺴِﻄ ﻳﻭﺍﺑﺨﺘﺮﹺﻎﹺ ﺟﻓﻮﻴﻤﻛﹸﺎﻢﺀَﺍﻣﺗﺎﻦ ﻙﺩﻳﺍﻟﺎﻠﱠﺭﹺﻪ ﻛﹸﺍﻟﻢﺪﺍﺃﹶﺭﻥﹾﺍﻟﺗﺒﹾﺂﺮﺧ
ﺇﹺ(ﻦﻥﱠ ﺍﻟﻘﺼﺺﻬﹺﻢ
: ﺐﻟﻦﹾﺂﺍﻟﹾﺍﻟﺧﻠﱠﺮﻪﺓﹶﺇﹺﹶﻟﻭﻴﻻﹶ
ﻤ
ﺴِﺎﻥﱠﻦﻙﺍﻟﻠﱠﻛﹶﺍﻟﻪﻠﱠﻤﻪﺎﻻﹶﺍﻟﺃﹶﻳﺪﺣﺍﺤﺭﺴﺍ ﺽﹺ،ﺣﺀَﺍﺇﹺﺗ ﻲﺘﺍﻎﹺﻟﹾﺄﹶﻓﺭ ﻓﺍﻟﻭﺍﺑ
ﻚﻟﱠ ﺬﺴﻳﻣﺎﻦﺩ ﻚﺗﻨﺍﻟﻭﻠﱠﺲﻪﻻﹶﻧﺗﺒﻋﺼﻎﹺﻴﻦﹺﺒﺍﻟﹾﺍﻔﹶ ﺍﻟﻠﱠﻪ ﻳﺤﺐ ﺍﻟﹾﻤﻘﹾﺴِﻄﲔ ،ﺇﹺﻧﻤﺎ ﻳﻨﻬﺎﻛﹸﻢ
.ﻴﻭﻤﺃﹶﺎ ﺎ ﻴ ﻧ
ﺪ
ﺎ(ﺩ ﺍﻟﻘﺼﺺﺍﻟﹾ:ﻔﹶﺴ ﺽﹺ،ﺣﺇﹺﺴِﻥﱠﻦﺍﻟﻠﱠﻛﹶﻪﻤﺎﻻﹶﺃﹶﻳﺣﺤﺴﺐﻦﺍﻟﹾﺍﻟﻠﱠﻤﻪﻔﹾ ﺇﹺﺴِﹶﻟﻴﺪﻳﻚﻦ) ﻭﻻﹶ ﺗﺒﻎﹺ .ﻭﺃﹶ ﻲﺪﻠﻧﻴﺍﹸﻮﻟﹾﺎﺄﹶﻛﹸﺭ ﻓﺍﻟ
ﻭﺍ ﺮ ﻫ
ﹶﺎ ﻇ ﻭ
ﻢ
ﻛ
ﹸ ﺭ
ﹺ ﺎ ﻳ ﺩ
ﻦ
ﻣ
ﻢ
ﻛ
ﹸ ﻮ ﺟ ﺮ
ﺧ
ﺃ
ﹶ ﻭ
ﻦ
ﹺ ﻳ
ﺪ ﺍﻟ ﻲ ﻓ
ﻓﻗﻭﺇﹺﻲﻥﹾﺍﻟﹾﺗﺄﹶﺭﻄﻊ
ﻢ
ﺗ
ﹶﺎ
ﻪ( ، ﺍﻟﻘﺼﺺﻞﹺ:ﺍﻟﻠﱠ ﱡﻮﻦﻙ) ﻋﻦ ﺳﺒﹺﻴ ﻀﻠﺪﻳﺽﹺﻤﻳﻔﹾﺴِ ﺐﺍﻟﹾ ﻲﻳﺍﺤﻟﹾﺄﹶﺭ ﺽﺃﹶﹺ،ﻛﹾﺇﹺﺜﹶﻥﱠﺮﺍﻟﻣﻠﱠﻪﻦﻓﻻﹶ
ﺍﻷﻧﻌﺎﻫﻡﻢ: ﺻﻮﻓﹶﻥﹶﺄﹸﻭﻟﹶ)ﺌﻚ ﺨﻟﱠﺮﻬﻢ ﹶﻰﻳﺘﺒﹺﺇﹺﻌﺧﻮﺮﺍﻥﹶ ﺟﹺﺇﹺﻜﹸﻻﱠﻢﺍﻟﺃﹶﻈﱠﻥﹾﻦﺗﻮﻟﱠﻭﺇﹺﻮﻥﹾﻫ ﻢ،ﻫ ﻢﻭﺇﹺﻣﻻﱠﻦ ﻳﻳﺘﻮ ﺇﹺﻋﻠﻥﹾ
:ﻲ-ﺍﻟﹾﺄﹶ(ﺭ ﺽﹺ ﻳﻀﻠﱡﻮﻙ ﻋﻦ ﺳﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟﻠﱠﻪ، ﺍﳌﻤﺘﺤﻨﺔﻦ ﻓ )ﻛﹾﺜﹶﺮ ﻣ ﺍﻟﻭﺇﹺﻈﻥﹾﱠﺎﻟﺗﻤﻮﻄﻊﻥﹶ ﺃﹶ
ﺍﻷﻧﻌﺎﻠﱠﻡﻪ ، ﻮ ﻥﹶﺳﺒ)ﹺﻴﻞﹺ ﺍﻟ ﺽﹺ ﺇﹺﻳﻻﱠﻀﻠﻳﱡﻮﺨﻙﺮﻋﺻﻦ (
: ﻲﻭﺇﹺﺍﻟﹾﻥﹾﺄﹶ ﺭﻫﻢ ﺇﹺﻭﺇﹺﻥﹾﻥﹾﻳﺘﺗﺒﹺﻌﻄﻮﻊﻥﹶﺃﹶﺇﹺﻛﹾﺜﹶﻻﱠﺮ ﻣﺍﻟﻦﻈﱠ ﻦﻓ
ﻳ(ﺘﺒﹺﻌﻮﻥﹶ ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﻈﱠﻦ ﻭﺇﹺﻥﹾ ﻫﻢ ﺇﹺﻻﱠ ﻳﺨﺮﺻﻮﻥﹶ )ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ: ﺇﹺﻥﹾ
ﻭﺍﺑﺘﻎﹺ ﻓﻴﻤﺎﺀَﺍﺗﺎﻙ ﺍﻟﻠﱠﻪ ﺍﻟﺪﺍﺭ ﺍﻟﹾﺂﺧﺮﺓﹶ ﻭﻻﹶ ﺗﻨﺲﻧﺼﻴﺒﻚ ﻣﻦ
( 93
ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ.ﻭﺃﹶﺣﺴِﻦ ﻛﹶﻤﺎ ﺃﹶﺣﺴﻦ ﺍﻟﻠﱠﻪ ﺇﹺﹶﻟﻴﻚ ﻭﻻﹶ ﺗﺒﻎﹺ ﺍﻟﹾﻔﹶﺴﺎﺩ
ﻓﻲﺍﻟﹾﺄﹶﺭﺽﹺ،ﺇﹺﻥﱠﺍﻟﻠﱠﻪﻻﹶﻳﺤﺐﺍﻟﹾﻤﻔﹾﺴِﺪﻳﻦ)ﺍﻟﻘﺼﺺ (:
(:)ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻭﻥﻦﹺﻳﺩﻲﻟﻭﻜﹸﻢﻳﻨﺩﻜﹸﻢ ﻟﹶ
ﻲ ﺍﺮﻓﻣﺃﹶﻮﻪﻮﻟﹸﻫﺳﻭ ﺭﻪﻭﻨﻣﺍﻟﻞﹶﻠﱠﻪﻰﻘﹾﺒﻳﻀﻠﹶﻗﹶﻦﹶﺍﻓﹶﺎﺇﹺﺫﻳﻨﺩﺔﻨﻣ ﻡﹺﺆﻼﹶﻣ ﻻﹶﺳﻹِﻭﺍﹾﻦﹴﺮﻣﻴﻏﹶﺆﻤﻟﻥﹶﻎﹺﺘﹶﺎﺒﻛﻳ ﺎﻦﻣﻣﻭﻭ
BIDANG AQIDAH DAN ALIRAN KEAGAMAAN
ﺍﻟﻠﱠﻪ ﺺﹺﻌﻳ ﻦﻣﻭ( ،ﻢ:ﻋﻤﺮﺍﻥﺮﹺﻫ ﺃﹶﻣ ﻦﺁﻝﻣ )ﺓﹸﺮﻴﻦﺍﻟﹾﺮﹺﻳﺨﺳ ﺎﺨﻢﺍﻟﹶﻟﹾﻬﻥﹶﻦﹸﻮﻣﻜﺓﺮﻳﺧ ﹾﻵ ﺍﺃﹶﻥﹾ
(:)ﺍﻷﺣﺰﺍﺏﺎﺒﹺﻴﻨﻣﻼﹶﻻﹰﺿﻞﱠﺿﻓﹶﻘﹶﺪﻮﻟﹶﻪﺳﺭﻭ
“Allah tiada melarang kamu untuk berbuat
baik dan berlaku adil terhadap orang-orang
yang tiada (:memerangimuﻋﻤﺮﺍﻥ)ﺁﻝ...ﻼﹶﻡkarena ﺍﹾﻹِﺳﺍﻟﻠﱠﻪagama ﺪﻨﻋﻳﻦﺪdan ﺍﻟﻥﱠﺇﹺ
ﺍﻟﻠﱠﻪ ﺎﻛﹸﻢﻬﻨﻳ ﻻﹶ
tidak (pula) mengusir kamu dari negerimu.
Sesungguhnya
ﻟﹶﻢﻭ ﻳﻦﹺﺍﻟﺪ ﻲﻓ ﻛﹸﻢAllah ﻠﹸﻮﻘﹶﺎﺗﻳ ﻢmenyukai ﻟﹶ ﻳﻦﺍﻟﱠﺬ ﻦﹺﻋorang-orang
yang
ﺇﹺﻥﱠ ،ﻬﹺﻢﻟﹶﻴberlaku ﺇﹺ ﻘﹾﺴِﻄﹸﻮﺍﺗ(ﻭadil. :ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻭﻥ
ﻢﻭﻫﺮﺒﺗSesungguhnyaﺃﹶﻥﹾ )ﻢﺭﹺﻦﹺﻛﹸﺎﻳﻳﺩﺩﻲ ﻦﻟﻭﻣﻢﻛﹸﻜﹸﻢﻮﻨﻳAllah ﺟﺩﺮﹺﻢﻜﹸﺨﻟﹶﻳ
hanya melarang kamu menjadikan sebagai
kawanmuﻳﻦﺍﻟﱠﺬ ﻦﹺﻋ ﺍﻟﻠﱠﻪorang-orang ﺎﻛﹸﻢﻬﻨﻳ ﺎﻤﺇﹺﻧ ،yang ﲔﻘﹾﺴِﻄﻤmemerangi ﺍﻟﹾ ﺐﺤﻳ ﻠﱠﻪﺍﻟ
dari ﺍﺮﺃﹶﺮﻣﻫﹶﺎﻮﻟﹸﻇﻪﺳﻭkarena
ﺭﻢﻛﹸﻭﺭﹺﺎﻪﺍﻟﻳﻠﱠﺩﻰﻀﻦﻣﻗﹶﻮﺇﹺﺫﻛﹸﹶﺍﻢ ﺟﺔﻨﻣﺮﺆﺧﺃﹶﻣﻻﹶﻭ ﻦﹺﻭﻳﺍﻟﺪﻦﹴﻣﺆﻲﻤﻓﻟﻥﹶﹸﻮﻛﻛﹸﹶﺎﻢ ﺎﻣﻠﹶﺎﺗﻗﻭ
kamu agama dan mengusir kamu
ﻭﺍ negerimu dan membantu (orang lain)
untuk
ﻢﻠﱠﻪﺍﻟﻫ ﻚ ﺺﹺﻟﹶﺌﹸﻭﻌﺄﻳmengusirmu.
ﻓﹶﻦﻢﻣﻬﻟﱠﻭﻮﺘ،ﻢﻳ ﻫﺮﹺﻦﻣﻣﺃﹶﻭ ،ﻢﻦﻣﻫDan ﻢﻜﹸﻢﺟﹺﻟﹶﻬ ﺍﺮﻥﹶﺇﹺﻜﹸﻮﺧﻳﻠﻥﹾﹶﻰﺃﹶﻋ
ﻟﱠﺓﹸﻮﻮﺮﺗﻴﺃﹶﺍﻟﹾﻥﹾﺨbarangsiapa
menjadikan (:ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ mereka)ﺎsebagai
(ﺒﹺﻴﻨﻣ-ﻻﹰﻼﹶ:ﺍﳌﻤﺘﺤﻨﺔﺿ kawan,
ﻞﱠﺿ)ﺪﻥﹶﻓﹶﻘﹶﻮﻪmaka ﻮﻤﻟﹶﺳﻈﱠﺎﻟﺭﺍﻟﻭ
mereka itulah orang-orang yang zalim”.
(QS. al-Mumtahinah [60]: 8-9).
ﻦﻟﹶﻢﻣﻭﻦﹺﻚﻳﺒﻴﺍﻟﺼﺪﻧﻲﻓﺲﻨﻢﺗﹸﻮﻻﹶﻛﹸﻠﻭﻘﺓﹶﹶﺎﺗﺮﻳﺧ ﺍﻟﹶﻟﹾﺂﻢ ﺭﺍﻦﻳﺪﻟﱠﺍﻟﺬﺍﺍﻟﻠﱠﻦﹺﻪﻋ ﻙﺎﻪﺀَﺍﺍﻟﺗﻠﱠﺎﻢﻴﻛﹸﻤﺎﻓﻬ ﻎﹺﻨﻳﺘﺍﺑﻭﻻﹶ
ﻥﱠﺎﺩﺴﺇﹺ ،ﻬﹺﺍﻟﹾﻢﻔﹶﺇﹺﻟﹶﻎﹺﻴﺒﹸﻮﺍﺗ ﻄﻻﹶﺴِﻭﻘﹾﻚﺗﻭﻴﺇﹺﻟﹶﻢﻫﻭﻪ ﺮﺍﻟﻠﱠﺒﺗﻦ ﺴ ﺃﹶﻥﹾﺣ ﺃﹶﻢﺎﻛﹸﺎﻤﺭﹺﻳﻛﹶﺩﻦﺴِﻦﻣﺣﻛﹸﺃﹶﻢﻭ. ﻮﺎﺟﺮﹺﻴﻧﺨ ﺍﻟﺪﻳ
(ﻦ ﻳﻟﱠﺬ:ﺍ ﺍﻟﻘﺼﺺ ﻦﹺﻋ )ﺍﻟﻠﱠﻪ ﻦﻳﻢﺎﺴِﺪﻛﹸﻔﹾﻬﻨﻳﻤﺎﺍﻟﹾﻤﺐﺇﹺﻧﺤ،ﲔﻳ ﻻﹶﻄﻘﹾﺍﻟﻠﱠﺴِﻪﺇﹺﺍﻟﹾﻥﱠﻤ،ﹺﺐ ﺽﺤﺄﹶﺭﻳﺍﻟﹾﻲﻪﻓﺍﻟﻠﱠ
ﻭﺍﺮﻇﹶﺎﻫﻭ ﺎﺭﹺﻛﹸﻢﻳﺩ ﻦﻣ ﻮﻛﹸﻢﺟﺮﺃﹶﺧﻭ ﻳﻦﹺﺍﻟﺪ ﻲﻓ ﻠﹸﻮﻛﹸﻢﺗﻗﹶﺎ
“Dan carilah pada apa yang telah
dianugerahkan
ﻢ،ﻪﻠﱠﻫﺍﻟﻞﹺﻚﹸﻭﺒﻟﹶﹺﻴﺌ ﺄﺳﻓﹶﻦﻢﻋﻬﻟﱠﻙﻮﱡﻮﺘﻳﻠﻀﻦﻣﻳﺽﹺﻭ ،Allahﻢﺄﹶﺭﻟﹾﻫﺍﻮﻲﻟﱠﻮﻓﺗﻥﹾﺃﹶﻦﻣﻢﺜﹶﻜﹸﺮkepadamu
ﺃﹶﺟﹺﻛﹾﺍﺮﻊﺧﺇﹺﻄﺗﹶﻰﺇﹺﻠﻥﹾﻋﻭ
(kebahagiaan) negeri akhirat, dan janganlah
:kamu )ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ ﻥﹶmelupakan ﻮﺻﺮﺨﻳ ﺇﹺﻻﱠ ﻢﻫ(ﻥﹾbahagianmu -:)ﺍﳌﻤﺘﺤﻨﺔﻮﻥﹶﻤﺍﻟﻈﱠﺎﻟ
ﺇﹺﻭ ﺍﻟﻈﱠﻦ ﺇﹺﻻﱠ ﻮﻥﹶﺒﹺﻌﺘdari ﻳ ﺇﹺﻥﹾ
(
(keni`matan) duniawi dan berbuat baiklah
(kepada orang lain) sebagaimana Allah
telah
ﻦﻣ ﻚberbuat ﻴﺒﺼﻧﺲﻨﺗbaik ﻻﹶﻭ ﺓﹶkepadamu,
ﺮﺍﻟﹾﺂﺧ ﺍﺭﺍﻟﺪ ﺍﻟﻠﱠﻪdan ﺎﻙﺗjanganlah
ﺀَﺍﺎﻴﻤﻓ ﻎﹺﺘﺍﺑﻭ
kamu ﺎﺩﺍﻟﹾﻔﹶﺴ ﻎﹺberbuat ﺒﺗ ﻻﹶﻭ ﻚkerusakan ﺇﹺﻟﹶﻴ ﺍﻟﻠﱠﻪ ﻦﺴﺃﹶﺣdiﺎ(ﻛﹶﻤmuka) ﺴِﻦﺃﹶﺣﻭ. bumi.
ﺎﻴﻧﺍﻟﺪ
Sesungguhnya Allah tidak menyukai orang-
orang (:ﺍﻟﻘﺼﺺ yang)ﻦ ﻳﻔﹾﺴِﺪﺍﻟﹾﻤﺐkerusakan”.
berbuat ﺤﻳﻻﹶﺍﻟﻠﱠﻪﺇﹺﻥﱠ،(ﹺQS. ﺽﺍﻟﹾﺄﹶﺭal- ﻲﻓ
Qashash [28]: 77).
،ﺍﻟﻠﱠﻪ ﺒﹺﻴﻞﹺﺳ ﻦﻋ ﻠﱡﻮﻙﻀﻳ ﺽﹺﺍﻟﹾﺄﹶﺭ ﻲﻓ ﻦﻣ ﺃﹶﻛﹾﺜﹶﺮ ﻊﻄﺗ ﺇﹺﻥﹾﻭ
:)ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ ﻮﻥﹶﺻﺮﺨﻳ ﺇﹺﻻﱠ ﻢﻫ ﺇﹺﻥﹾﻭ ﺍﻟﻈﱠﻦ ﺇﹺﻻﱠ ﻮﻥﹶﺒﹺﻌﺘﻳ ﺇﹺﻥﹾ
(
“Dan jika kamu menuruti kebanyakan
orang-orang yang di muka bumi ini, niscaya
mereka akan menyesatkanmu dari jalan
Allah. Mereka tidak lain hanyalah mengikuti
94
HIMPUNAN FATWA MAJELIS ULAMA INDONESIA
95
BIDANG AQIDAH DAN ALIRAN KEAGAMAAN
MEMUTUSKAN
96
HIMPUNAN FATWA MAJELIS ULAMA INDONESIA
Kedua :
Ketentuan Hukum
1. Pluralisme, sekularisme dan liberalisme agama
sebagaimana dimaksud pada bagian pertama adalah
paham yang bertentangan dengan ajaran agama
Islam.
2. Umat Islam haram mengikuti paham pluralism,
sekularisme dan liberalisme agama.
3. Dalam masalah aqidah dan ibadah, umat Islam
wajib bersikap eksklusif, dalam arti haram
mencampuradukkan aqidah dan ibadah umat Islam
dengan aqidah dan ibadah pemeluk agama lain.
4. Bagi masyarakat muslim yang tinggal bersama pemeluk
agama lain (pluralitas agama), dalam masalah sosial
yang tidak berkaitan dengan aqidah dan ibadah, umat
Islam bersikap inklusif, dalam arti tetap melakukan
pergaulan sosial dengan pemeluk agama lain sepanjang
tidak saling merugikan.
Ditetapkan : Jakarta, 21 Jumadil Akhir 1426 H
28 Juli 2005 M
Ketua Sekretaris
ttd ttd
97