आपुलकी जिव्हाळा

कॉप्पो. जल.

डीडीच्या दुजियेतील जिवडक लेख

देजवदास देशपांडे

Published by FastPencil, Inc.

Copyright © 2010 देजवदास देशपांडे

Published by FastPencil, Inc.

3131 Bascom Ave.
Suite 150
Campbell CA 95008 USA
(408) 540-7571
(408) 540-7572 (Fax)
info@fastpencil.com
http://www.fastpencil.com

All characters appearing in this work are fictitious. Any resemblance to real persons, living or dead, is purely
coincidental.

या पुस्तकातील बहुतांश पात्रे काल्पजिक आहेत. वास्तवातील व्यक्तींशी त्यांचे साधर्य्य आढळल्यास योगायोग
समिावा. ज्या व्यक्ती अजस्तत्वात आहेत, त्यांचा स्पष्ट उल्लेख के ला आहे.

No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form, or
by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior consent of
the publisher.

या पुस्तकातील सव्य लेखांचा व त्यातील भागांचा प्रताजधकार देजवदास देशपांडे यांच्याकडे आहे. लेखकाच्या
परवािगीजशवाय कु ठल्याही स्वरूपात त्याचे मुद्रण, प्रक्षेपण के ल्यास कायदेशीर कारवाई करण्यात येईल.

The content of this book is solely the opinion and factual life experience of the author. While the author
and publisher have used their best efforts in preparing this book, they make no representations or warran-
ties with respect to the accuracy or completeness of the contents of this book and specifically disclaim any
implied warranties of merchantability or fitness for a particular purpose. Neither the publisher nor author
shall be liable for any loss of profit or any commercial damages.

प्रथम आवृत्ती Edition

 1
जगरीश किा्यड यांच्या कृ ती आता
मराठीतही!

प्रजसद्ध कन्नड िाटककार आजण अजभिेते जगरीश किा्यड

यांिी जलजहलेली दहा िाट्के मराठी प्रेक्षकांसमोर येत
आहेत. पॉप्युलर प्रकाशिार्फे ही िाट्के प्रकाजशत
होणार आहेत. यातील दोि िाट्के एकांककका असूि,
ही सव्य िाट्के किा्यड यांच्या प्रारं भीच्या कृ तींपैकी
आहेत.
मोठ्या संख्येिे असलेल्या वाचकांपय्यंत पोचणे, हा
कोणत्याही लेखकासाठी सुखाचा अिुभव असतो, असे
मत याजिजमत्तािे श्री. किा्यड यांिी व्यक्त के ले. मात्र
त्याचवेळेस एखादी कलाकृ ती भाषांतरीत होत
असतािा त्यातील काही आस्वाद्य अंश कमी होतो,
हेही त्यांिी मान्य के ले.

1
2 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

श्री. किा्यड यांिा स्वतःला मराठी उत्तम वाचता व

जलजहता येते. त्यामुळेच कन्नडमधूि मराठीत येतािा
त्यांिा कमी खळ पोचेल, असे त्यांिा वाटते. “मराठी ही
कन्नडचीच भाषाभजगिी आहे. त्यामुळे मूळ कृ तीतील
बहुतांश सौंदय्य त्यात कायम राहते, असे माझे मत आहे.
अन्य द्राजवड भाषांमध्ये भाषांतर होत असतािा ही
उणीव अजधक िाणवते. मात्र इं ग्रिीत भाषांतर होत
असतािा ती त्याहूिही अजधक असते,” असे ते
र्हणतात.
जगरीश किा्यड यांचे िाव माजहत वसेल, असा
िाट्यजस्यक जिरळा! आधुजिक भारतीय रं गभूमीवर
प्रयोगशीलता, िाजवन्य, वैचाररकता आजण वैजवध्य या
वैजशष्ट्यांिी उठू ि कदसणारी िी व्यजक्तमत्वे आहेत,
त्यांमध्ये श्री. किा्यड यांचे िाव अग्रणी आहे. मराठी
प्रेक्षकांसाठीही श्री. किा्यड यांचे िाव िवे िाही.
त्यांच्या ’तुघलक’ आजण ’िागमंडल’ सारख्या
िाट्कांवर एक संपूण्य जपढी पोसलेली आहे. मराठी
साजहत्य संमेलिाच्या व्यासपीठावरूि त्यांिी के लेला
संवाद, महाराष्ट्र-किा्यटक वादाला काही काळ तरी
जवस्मरणात ढकलणारा ठरला होता. लेखकाला
रािकीय सीमांचे बंधि िसते, हे दाखवूि देणारे
जगरीश किा्यड आता थेट मराठी वाचकांच्या भेटीला
येत आहेत.
जगरीश किा्यड यांच्या कृ ती आता मराठीतही! 3
 2
संस्कृ त ते ब्राझील-एक मिेदार
प्रवास

संस्कृ त आजण ब्राझीलचा संबंध असू शकतो का?

िगाच्या िकाशाची थोडीशीही कल्पिा ज्याला आहे,
त्याला या दोघांचा संबंध असल्याचे सांजगतले, तर हसू
िाही का येणार? अगदीच संस्कृ तमध्ये सांगायचे, तर
तो बादरायण संबंध असणार िाही का? मलाही असेच
हसू आले होते. मात्र एररक पॅर्ट््यि यांच्या “संस्कृ त टू
ब्राझील ःः जवग्नटस्‌ अँड एस्सेि ऑि लॅंग्वेिेस’ या
पुस्तकात हा संबंध ज्या प्रकारे दाखजवला आहे,
त्यावरूि संशयाला िागा राहत िाही. आपण भले
ककतीही र्हणू, संस्कृ त सव्य भाषांची िििी आहे
वगैरै…मात्र त्याचा खरा पुरावा अशा उदाहरणांतूिच
जःदसतो.एररक साहेबांच्या मते, संस्कृ त आजण
ब्राझीलचा संबंध िोडण्यास कारणीभूत आहे “भा’ हा

5
6 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

धातू. आपल्याकडे भास्कर ककं वा प्रभाकर यांसारख्या

शब्दांतूि “भा’हा धातू प्रामुख्यािे वापरात आहे.
त्याचा अथ्य आहे प्रकाशणे, चकाकणे. संस्कृ त आजण
युरोपीय भाषांचे सख्य तर िगप्रजसद्धच आहे. त्यामुळे
“भा’ धातूवरूि प्राचीि फ्रेंच भाषेत एक शब्द जिमा्यण
झाला “ब्रेि,’ (braise) त्याचा अथ्य आहे िळणारा
कोळसा. याच शब्दाचे इं ग्रिीत एक रूप बिले “ब्रेझ’
(braze). युरोपीय दंतकथांमध्ये “ब्राझील’ या िावािे
एक देश असूि, उत्तर अंटार््यरटकावरील या काल्पजिक
देशात “ब्राझीलवूड’ िावाचे लाकू ड मोठ्या प्रमाणात
जमळते, अशी कल्पिा होती. आता या लाकडाला
“ब्राझीलवूड’ का र्हणायचे, तर या लाकडाचा रं ग
िळत्या कोळशासारखा असतो. पोतु्यगीि दया्यवदी
िेव्हा ब्राझीलमध्ये पोचले, तेव्हा त्यांिा तेथे असे
िळत्या कोळशाच्या रं गाची अिेक झाडे आढळली.
त्यामुळे त्यांिी त्या प्रदेशाला ब्राझील हेच िाव
कदले.कोलंबस व त्याच्या सहकाऱ्यांिी भारतीय माणसं
समिूि अमेररके तील आकदवासींिा ज्याप्रमाणे रे ड
इं जडयन्स र्हणायला सुरवात के ली, त्याच धत्तीचे कृ त्य
होतं हे. मात्र काही का असेिा, िागाच्या पाठीवर
संस्कृ त कु ठे िा कु ठे , कोण्या िा कोण्या रुपात आहे एवढं
िक्की!
संस्कृ त ते ब्राझील-एक मिेदार प्रवास 7
 3
सुसंस्कृ त ऋणािुबंधांची इजतश्री!

दूरजचत्रवाणी वाजहन्यांिी लोकांच्या मिावर राज्य

करण्यापूव्तीच्या काळात िभोवाणी कें द्रांच्या
काय्यक्रमांची िगावर सत्ता होती. शीतयुद्धाच्या
काळात तर जवजवध देशांच्या िभोवाणी कें द्रांचीच
चलती होती. त्यात एक कें द्र आहे “डॉइट्‌ शे वेले’ या
संस्थेचे. आधी पश्‍जचम िम्यिीच्या व िंतर एकीकृ त
िम्यिीच्या सरकारचे प्रचाराचे साधि असणाऱ्या या
कें द्राचे भारताशी जवशेष िाते होते व आहे. त्यामुळेच
या कें द्राला जमळणाऱ्या श्रोत्यांच्या पत्रांमध्ये, ककत्येक
वष्फे भारतातूि येणाऱ्या पत्रांची संख्या सवा्यजधक
होती. “डॉइट्‌ शे वेले’ याचा अथ्य होतो “िम्यि तरं ग.’
मॅर्समुल्लर आजण गोएथेच्या परं परे ला िागूि या
कें द्रावर गेल्या वष्तीपय्यंत संस्कृ तमधूि काय्यक्रमांचे
प्रसारण होत होते. “आकाशवाणी’व्यजतररक्त

9
10 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

जियजमतपणे संस्कृ तमधूि काय्यक्रम प्रसाररत करणारे

ते िगातील एकमेव आकाशवाणी कें द्र होते. दर
पंधरवड्याला सोमवारी संस्कृ तमधूि सादर होणाऱ्या
या काय्यक्रमात िम्यिीतील संस्कृ तजवषयक
घडामोडींची चांगली माजहती जमळत असे. या कें द्राचे
जहंदीतील काय्यक्रम दररोि 45 जमजिटे प्रसाररत
करण्यात येतात, त्यातील 15 जमजिटे संस्कृ तच्या
वाट्याला येत असत. पूव्य आजण पश्‍जचम िम्यिीच्या
एकत्रीकरणािंतर, िम्यिीचा रोख युरोपच्या
एकत्रीकरणाकडे वळला. त्यािुसार या कें द्रावरूिही
के वळ िम्यिीऐविी संपूण्य युरोपमधील घडामोडींची
माजहती देण्यात येऊ लागली. त्यामुळेच िगभरच्या
संस्कृ तप्रेमींिा जवजवध जवद्यापीठांमध्ये चालणारे
संशोधि, जवजवध चचा्यसत्रे आदींची माजहती जमळत
असे. िव्या व्यापारी प्रसारणाच्या काळात हे काय्यक्रम
चालू ठे वणे “डॉइट्‌ शे वेले’ला परवडेिासे झाले आहे.
त्यामुळेच या कें द्रािे आपले जहंदीतील प्रसारण चालू
ठे वले आहे; मात्र संस्कृ तमधील काय्यक्रम थांबजवण्याचा
जिण्यय घेतला आहे. “डॉइट्‌ शे वेले’च्या जहंदी
प्रसारणास सुरवात झाली 15 ऑगस्ट 1964 रोिी.
त्यािंतर 3 रे ब्रुवारी 1966 रोिी या कें द्रावरूि संस्कृ त
काय्यक्रमांचे प्रसारण सुरू झाले. “आकाशवाणी’ची
“जसजग्नचर ट्यूि’ बिजवणाऱ्या अन्स्ट्य शारर यांच्या
प्रयत्नातूि ते साध्य झाले होते. िगात त्या वेळी
 सुसंस्कृ त ऋणािुबंधांची इजतश्री! 11

संस्कृ तमधूि काय्यक्रमांचे प्रसारण करणारे एकही

िभोवाणी कें द्र िव्हते. या जवषयावर भारतीय संसदेत
िोरदार चचा्य झाली. सरकारवर टीका झाली.
त्यािंतर “आकाशवाणी’वरूि संस्कृ तमधूि बातर्या
सादर करण्यात येऊ लागल्या. “डॉइट्‌ शे वेले’च्या या
उपक्रमाचे भारतात भरघोस स्वागत झाले. देशातील
20 हूि अजधक वत्यमािपत्रांिी या घटिेचे स्वागत के ले.
अलाहाबाद येथे झालेल्या िागजतक जहंद ू पररषदेत
“डॉइट्‌ शे वेले’च्या अजभिंदिाचा खास ठराव संमत
करण्यात आला. िंतरच्या काळात भारतात वाढत
गेलेल्या “मॅर्स मुल्लर भवि’ आजण “गोएथे
इजन्स्टट्यूट’चा पाया या कें द्रािे घातला. आिही
िोमािे चालू असलेल्या या कें द्रांवरील संस्कृ त “वाणी’
िाहीशी झाल्यािे मात्र सुमारे चार दशकांच्या
सु”संस्कृ त’ ऋणािुबंधांची इजतश्री झाली आहे.
 4
संयुक्त ज्विभाजषक अमेररका?

हा माझा दोि वषा्यंपूव्तीचा लेख आहे. त्यावेळी

‘सकाळ’च्या ‘लक्षवेधी’ सदरात तो छापूि आला होता.
आता त्यात काही सुधारणा करायच्या आहेल. त्या मी
करे िच. तोपय्यंत ही सेवा रुिू करूि घ्यावी.
अमेररकि संस्कृ तीचा डंका िगभर वाित असतािा व
त्यामुळे िगभरातील मूळ भाषांच्या अजस्तत्वावर गदा
येत असतािा, खुद्द अमेररके त मात्र ज्विभाजषक
व्यवस्थेचे पडघम वािू लागले आहेत. शेिारच्या
कॅ िडाप्रमाणेच अमेररके तही इं ग्रिीसह अन्य एका
भाषेला व्यवहारभाषा र्हणूि मान्यता जमळायची
जचन्हे आहेत. ही दुसरी भाषा असणार आहे स्पॅजिश.
सध्याच अमेररकि िितेला जवमािांचे आरक्षण
करतािा, व्यवसायासाठी दूरध्विीचा वापर करतािा
ककं वा बॅंकेत व्यवहार करतािा अिेक पया्यंयापैकी एका

13
14 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

भाषेची जिवड करावी लागत आहे. “जहस्पॅजिक

लोकांची संख्या वाढण्यापूव्ती आर्हाला अशा
गैरसोयीला तोंड द्यावे लागत िव्हते,’ अशी तक्रार
अमेररकि ििता करू लागली आहे. दजक्षण
अमेररके तील स्पॅजिश भाषक जिवा्यजसत मोठ्या संख्येिे
अमेररके त स्थलांतर करत असतात. त्यांच्यामुळे
स्पॅजिश भाषकांची संख्या ििीकच्या काळात इं ग्रिी
भाषकांच्या संख्येला ओलांडूि िाण्याची शर्यता
जिमा्यण झाली आहे. हा धोका इं ग्रिी भाषकांिी
एवढ्या गांभीया्यिे घेतला आहे, की “यू. एस. इं जग्लश’
या िावाची संघटिाच स्थापि करण्यात आली आहे.
इं ग्रिीला अमेररके ची राष्ट्रीय भाषा िाहीर करावे,
अशी या संघटिेची मागणी आहे. अमेररके ची
एकात्मता रटकजवण्यासाठी हे आवश्‍यक आहे, असे या
पक्षाच्या लोकांचे र्हणणे आहे. गेल्या वष्ती
अध्यक्षपदाच्या जिवडणुकीदरर्याि िॉि्य डब्लू. बुश
यांिी जहस्पॅजिक समूहात प्रचार करतािा अिेकदा
स्पॅजिशमध्ये बोलण्याचा प्रयत्न के ला होता. त्यांचे मुख्य
स्पध्यक िॉि के री यांिीही तोच माग्य चोखाळला होता.
अमेररके च्या आिूबािूला स्पॅजिश भाषक देशांची
मोठी संख्या आहे. जतथूि सातत्यािे जिवा्यजसत येत
असल्यािे, त्या भाषेला “मरण’ िाही, असे
भाषातज्ज्ञांचे मत आहे. अमेररके च्या ििगणिा
खात्यािे माच्य मजहन्यात प्रजसद्ध के लेल्या
 संयुक्त ज्विभाजषक अमेररका? 15

अंदािािुसारही, 2050 सालापय्यंत देशात जहस्पॅजिक-

अमेररकि वंशाच्या लोकांची संख्या जतपटीिे
वाढण्याची शर्यता आहे. या वंशाच्या लोकांची संख्या
सध्या 3 कोटी 60 लाख आहे, ती 10 कोटी 30 लाख
होईल. लोकसंख्येत त्यांचा वाटा 24.4 टक्के असेल, असे
या खात्यािे र्हटले आहे. मूळ अमेररकिांचा वाटा
सध्या 69.4 टक्के आहे, तो 2050 मध्ये 50.1 टर्र्यांपय्यंत
खाली येण्याची शर्यता आहे. त्यामुळे पुढील शतकात
अमेररके त िाण्यासाठी TOFEL प्रमाणेच TOSFL
परीक्षा द्यावी लागल्यास िवल िाही.
 5
एक बातमी “बाता मारलेली’

दजक्षणेतील “सुपरस्टार’ रििीकांतच्या “जशवािी द

बॉस’ची उत्कं ठा आता जशगेला पोचली आहे, असं
इं ग्रिी प्रसारमाध्यमे र्हणतात. चेन्नईतील 20
जचत्रपटगृहांत हा जचत्रपट प्रदजश्यत होत असूि, या सव्य
जचत्रपटगृहांत जतकीट खरे दीसाठी गेले दोि कदवस
रििीच्या चाहत्यांच्या रांगा लागल्या आहेत. पुढील
सोमवारपय्यंतची जतकीटजवक्री आिच झाली आहे.
राज्यातील अन्य शहरांतील जचत्रही यापेक्षा वेगळे
िाही, असं उपग्रह वाजहन्यांवर दाखवताहेत
िा!”जशवािी’बद्दल प्रारं भापासूिच प्रेक्षकांत व
रििीच्या चाहत्यांत मोठी उत्सुकता राजहली आहे,
अशी चचा्य आहे. या जचत्रपटासाठी रििीकांतिे 20
कोटी रुपये मािधि घेतल्यािे रििीकांत व “जशवािी’
सातत्यािे चच्फेत राजहले आहेत. मराठी प्रेक्षकांिी तर

17
18 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

त्याच मुद्याची ककतीतरी चचा्य के ली आहे िा! 31 मे

रोिी हा जचत्रपट प्रदजश्यत होणार होता. मात्र, काही
कारणांमुळे हे प्रदश्यि पुढे ढकलण्यात आले होते.
त्याच्याही आधी एकदा या जचत्रपटाचे प्रदश्यि
जविाकारण पुढे ढकलल्याचेही कळते. आता येत्या
शुक्रवारी तजमळिाडू , आंध्र प्रदेशासह सुमारे दहा
देशांत “जशवािी’ प्रदजश्यत होत आहे. या महाराष्ट्र
देशीही हा जचत्रपट झळकणार असेलच. “टाइर्स ऑर
इं जडया’ ककं वा अन्य इं ग्रिी वत्यमािपत्रांत त्याच्या
बातर्या आल्या िा, की आर्ही सांगूच!चेन्नईतील 20
जचत्रपटगृहांबाहेर पहाटे अडीच- तीिपासूि प्रेक्षक
रांगेत उभे राहत असल्याचे कदसूि येत आहे, असं काही
वाजहन्यांच्या वाता्यहरांिी सांजगतले आहे. सकाळी
िऊला जतकीटजवक्री सुरू झाल्यािंतर काही वेळांतच
कदवसभरातील सव्य खेळांची जवक्री होतािाही कदसत
होती, मात्र मध्येच लाईट गेल्यािे पुढतं दृश्‍य पाहू
शकलो िाही. रजववारी बुककं ग ओपि झाली असली,
तरी “रस्ट्य डे रस्ट्य शो’ची जतककटे, तर आठ
कदवसांपूव्तीच जवकली गेल्याचे सांगण्यात येते.
———————————-
“रॅ न्स र्लब’चा िल्लोष
रििीकांतिे 1990 मध्येच िव्या “रॅ न्स र्लब’ची िोंदणी
थांबजवली होती. तथाजप, असे “रॅ न्स र्लब’ त्यािंतरही स्थापि
होत गेले, असं कु ठं तरी वाचिात आलं होतं. सध्या एकट्या
चेन्नईत रििीचे अडीच हिार, तर तजमळिाडू त 35 हिार “रॅ न्स
 एक बातमी “बाता मारलेली’ 19

र्लब’ आहेत. जतथे गेलोच कधी, तर िक्की आकडा शोधावा

र्हणतो. या सव्य “र्लब’िी “जशवािी’चे िल्लोषात स्वागत के ले
आहे. “तजमळिाडू त एकच िेता आहे, तो र्हणिे आमचा रििी.
त्याला िव्या भूजमके त पाहणे ही पव्यणीच आहे आजण आर्ही ती
साधणार आहोत,’ अशीच प्रजतकक्रया या “र्लब्ि’मधूि ऐकू येते
(अगदी सबटाइटल्ससह). तजमळिाडू तील अन्य अिेक
अजभिेत्यांचे “रॅ ि र्लब’ आहेत. तथाजप, रििीएवढी
लोकजप्रयता अन्य कु णालाही जमळू शकलेली िाही. त्याच्या
िावाचे एक संकेतस्थळही असूि, त्याला रोि भेट देणाऱ्यांची
संख्याही दहा हिारांवर आहे, असं कोणीतरी आताच सांगत
होतं.
 6
शोधू कु ठे मी “जशवािी

आता काय करावे, कु ठे िावे…काय वाचावे…काही

सुचत िाहीये! सकाळपासूि तीि पेप्रं वाचूि झाली…
आठ चॅिेल ररमोटवर कररवूि झाले. त्यातील सव्य
िाजहराती आजण अधूि-मधूि बातर्याही पाजहल्या…
अिेकांिा जवचारले, “”तुर्ही पाजहले का?” सवा्यंिी
िकाराथ्ती मािा वेळावल्या. असं घडलंच कसं? मुंगीिे
मेरुपव्यत तर जगळला िाही िा…एर्सप्रेस रे ल्वे वेळेवर
तर धावली िाही िा…”पीएमटी’ ररकामी येऊि
स्टॉपवर योग्य िागी तर थांबली िाही िा…िाही
िा?? मग हे सव्य सुरळीत होत असतािा असं का
व्हावं…?माझी प्राणजप्रय बातमी आि का छापूि
आली िाही…गेल्या वष्तीपासूि पेप्रांमध्ये वाचतोय…
त्यातही रििीकांतचे िुिे रोटोच
पाहतोय…”जशवािी’ येतोय…”जशवािी’ येतोय…

21
22 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

कालपय्यंत तर येत होत्या बातर्या…आता का िाही

आल्या…पजहल्यांदा वाचलं होतं…रििीकांतला
सोळा कोटींची जबदागी जमळालीय…मला ककती
पराकोटीचा आिंद झाला…त्यािंतर ककतीदा तरी
कोटी र्हणिे ककती शून्ये, याचा अंदाि घेत होतो…
त्यािंतर काही कदवस तर काहीच छापूि आलं िाही…
मात्र तेव्हा “जशवािी’च्या बातर्यांची सवय िव्हती,
त्यामुळे रारसे चुकल्यासारखे वाटत िव्हते. त्यािंतर
वाजहन्यांवर रििीच्या चाहत्यांची हलती जचत्रे कदसू
लागली. तेव्हा मला त्याचा लळाच लागला िा! िंतर
मीही “जशवािी जशवािी’ करायला लागलो. मला
आपलं वाटलं रििीकांतिं जशवािी महारािांचं
कामच के लंय.. महारािांवर महाराष्ट्राचा कॉपीराईटच
िा! त्यामुळे दुसरं कोणी त्यांचं िाव वापरू शकतं, ही
कल्पिाच िाही! हवेत तलवार रे कू ि महाराि
गिीमांिा “हातोहात’ लोळवतायेत, अशी दृश्‍येही
मला कदसू लागली. गेल्या मजहन्यांपासूि मात्र
चोहीकडे “जशवािी’ ि्‌ “जशवािी’च कदसू लागले. मला
तर काय करावे ि्‌ काय करू िये, असं झालं. तेव्हाच
कळालं रििीकांत “जशवािी’ आहे मात्र “जशवािी’
िाही…. र्हणिे झालं काय, का जमत्रांसोबत बोलतािा
आपण सोळा कोटींचीच बात काढली िा (एक मराठी
माणूस दुसऱ्या मराठी माणसाच्या रक्त पैशाबद्दलच
कदलखुलास बोलतो), तर कोणीतरी र्हणालं, की तो
 शोधू कु ठे मी “जशवािी 23

मराठी आहे…हे आणखी काही जवपरीतच. तजमळ,

र्हणिे एकू णच मराठी आजण जहंदी सोडले तर
आपल्याला सगळे जहरो “कोंगाडी’च…िाही
र्हणायला तो आपल्या अजमताभच्या काही जपच्चरमध्ये
कदसला होता, पण “अजमताभ के सामिे रििीकांत की
र्या औकात…’ इं टरिेटवर त्याच्या स्टाईलबद्दलचे
िोक रॉरवड्य करण्यापुरते त्याचा रार रार तर संबंध!
सांगायचं र्हणिे काळ्या काळ्या ढू ऽऽसमधला एक,
आपण िेहमी रटंगल करतो तो कोंगाडी जहरो मराठी
आहे, तो जतकडे एवढा पैसा कमावतो र्हटल्यावर
माझ्या तर पोटातच ढवळायला लागलं. अि्‌ त्याचं
िाव जशवािी गायकवाड आहे र्हटल्यावर तर एवढा
हेवा वाटला…आयला, आपण एवढे गोरे , अध्यवट जहंदी
बोलणारे अि्‌ इथं जखतपत पडलोय. तो जतकडे खऱ्यािे
पैसा ओढतोय.गेल्या मजहन्यापासूि तर बाबा
“जशवािी’बाबत खूपच ऐकायला आलं…त्यात पुन्हा
सोळा कोटींचीच बात होती. आणखीही काही बाता
होत्या. आमच्या दोस्त तर ते तजमळिाडू तील रजसक
पाहूि “खी खी’ हसायलाच लागले. त्यांिा कळे चिा हे
खूळ र्हणायचं का वेड? इकडं मी टीव्ही आजण
पेपरमध्ये रोि “जशवािी’च्या बातर्या वाचत होतो.
औरं गिेबािे “जशवािी’वर ठे वली िसती अशी पाळत
मी “जशवािी’च्या बातर्यांवर ठे वली होती. चॅिेल
आजण टीव्हीच्या सौिन्यािे मलाही रोि काहीतरी
24 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

खुराक जमळत होता. पण मला एक कळत िव्हतं,

रििीसाठी एवढी ककं मत मोिायला त्याच्या मागच्या
जपच्चरमध्ये असं काय होतं? त्याबाबत मात्र कोणीही
बोलत िव्हतं. मी मात्र रोि बातर्या वाचायचो. मिा
यायची. इतकं की, “इट जशवािी, स्लीप जशवािी’ अशी
माझी अवस्था झाली. रोि बातर्या, रोि आलटू ि
पालटू ि रोटो…माझा एक जमत्र होता. तो
रििीकांतला रििी र्हणायचा…त्याच्या जपच्चरच्या
गमती सांगायचा…आर्ही त्याला हसायचो. त्यातच
काल ती बातमी आली…”जशवािी’ची दोि
आठवड्यांची जतककटे जवकली गेली आहेत. इतकं बरं
वाटलं. आता तर चॅिेल आजण बातर्यांचा पाऊस सुरू
झाला र्हणा िा…रििीकांत असा आजण रििीकांत
तसा…रििीकांत आजण अजमताभ…रििीकांत
आजण त्याचे मािधि…रििीकांत आजण त्याची
स्टाईल…अशा ककतीतरी बातर्या, ररपोट्य…एका
चॅिेलवर तर “आय ऍम रििीकांत’ िावाची स्पधा्यच
सुरू के ली होती…मलाही त्यात भाग घ्यावासा
वाटला…असं सगळं छाि छाि “जशवािी’चे “रििी
साम्राज्य’ स्थाजपत झाले होते. काल तो जपच्चरही
ररलीि झाला….अि्‌ आि? आि मात्र कोणीही
बातमी देत िाहीये…अरे झालं काय…दोि
वषा्यंपूव्तीसारखं पुन्हा रििीकांत गायब? मग आर्ही
काय करायचं? आता कु ठं माजहती घ्यायची? कु ठं िाऊ?
 शोधू कु ठे मी “जशवािी 25

कु ठं माझी तल्लर भागवू? आता टक्कल पडलेल्या

रििीकांतचे रोटो कु ठं पहायचे? त्याच्या जपच्चरसाठी
आलेल्या खचा्यची चचा्य कु ठं करायची? हा अन्याय आहे.
दररोि “जशवािी’ची एकतरी बातमी वाचली ककं वा
ऐकली पाजहिे. मग एकच बातमी रोि छापली तरी
चालेल!!!
 7
“जशवािी’ कदसे कदि रििी

`जशवािी’ ररलीि झाला आजण सवा्यंची ताणलेली

उत्सुकता पुन्हा पजहल्या जस्थतीत आली. गेली दोि वष्फे
चोहोकडे के वळ “जशवािी’च्याच चच्फेचे साम्राज्य होते.
त्यात मुख्य मुद्दा होता तो र्हणिे रििीकांतला सोळा
कोटी रुपये मािधि जमळाल्याचा. ऋजतक रोशिला
अलीकडेच पाच जचत्रपटांसाठी आठ ते दहा कोटी रुपये
जमळाल्याच्या बातमीच्या पाश्‍्यवभूमीवर हा आकडा
र्हणिे अगदी “छप्परराड’च होता. त्यामुळे याच
अंगािे जचत्रपटाची चचा्य झाली. िणू काही
रििीकांतला पजहल्यांदाच एवढी मोठी रक्कम
जमळाली होती. सात वषा्यंपूव्ती “पडैयप्पा’च्या वेळेस
मी वाचले होते, की टेररटरी हक्क आजण मािधि जमळू ि
रििीकांतला वीस कोटी रुपये जमळतात. सात वषा्यंत
त्याची ककं मत घटण्याऐविी वाढलीच आहे. मात्र

27
28 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

सोळा कोटींचे तुणतुणे वािजवणाऱ्यांचे खरे दुखणे

वेगळे च होते. त्यांच्या दृष्टीिे खरे कलावंत ते
बॉजलवूडचेच आजण िे काय पैसे, महत्त्व जमळणार ते
त्यांिाच! त्यामुळे रििीकांतला एवढे पैसे जमळतात
र्हणूि लगेच अिेकांिा कं ठ रु टला. मराठी प्रेक्षकांच्या
दृष्टीिे तर ही रारच मोठी गोष्ट होती. मराठी
पडद्यावर तीस तीस वष्फे “अजभिय’ करणारे कलावंत
पैसा जमळतो र्हणूि जहंदी माजलकांमध्ये िोकर-
चाकरांची भूजमका करतािा पाहणाऱ्यांसाठी तर हा
अकल्पिीय रटका होता. रििीच्या सोळा कोटींची
पराकोटीची चचा्य करणाऱ्या कु ठे माजहत असणार, की
तो जचत्रपटासाठी मािधि आधी घेत िाही. प्रत्येक
जचत्रपटासाठी तो रक्त एक हिार रुपये “टोकि
अमाऊंट’ घेतो. त्यािंतर जचत्रपटाला यश जमळाले, की
जवतरणाच्या हक्कांतूि आपला वाटा जमळजवतो.
त्याच्या “मुथु’िे (1995) िपािमध्ये 35 ते चाळीस
कोटींचा धंदा के ला होता. र्हणिे बघा, तजमळिाडू
आजण तेलुगुत तो ककती कमावत असेल. जितका यशात
सहभागी जततकाच अपयशातही, हा जियमही
पाळणारा रििीच! र्हणूिच “बाबा’ (2003)
जचत्रपटाला अपेजक्षत यश जमळाले िाही, तेव्हा त्यािे
सव्य जवतरकांिा त्यांचे पैसे परत के ले होते. (रििीचा
जचत्रपट र्हणिे जवतरकांिाही मोठीच रक्कम गुंतवावी
लागते. “जशवािी’च्याच बाबतीत बोलायचे, तर
 “जशवािी’ कदसे कदि रििी 29

के रळमधील के वळ पलक्काड जिल्ह्यासाठी त्याच्या

जवतरणाचे हक्क सतरा कोटींिा जवकले गेले. आंध्रातील
एका -एका भागासाठी साठ-साठ कोटींची बोली
लागल्याच्या बातर्या काही कदवसांपूव्तीच वाचिात
आल्या होत्या.)
“जशवािी’ जचत्रपटाला आलेला खच्य शंभर कोटी
रुपयांच्या घरात आला असल्याचे बोलले िाते.
त्यातही दम िाही. “जशवािी’चा जिद्फेशक शंकर आहे.
शंकर हा खजच्यक, भव्य आजण रॅं टसीमय
जचत्रीकरणासाठी आजण सामाजिक महत्त्वाच्या
मुद्यांवर व्यावसाजयक जचत्रपट काढणारा प्रजतभावाि
जिद्फेशक र्हणूि ओळखला िातो. “िंटलमि’ या
त्याच्या पजहल्याच जचत्रपटापासूि त्यािे स्वतःची
आगळी ओळख उभी के लेली आहे. भारतीय
जचत्रपटांिा संगणकीय करामतींची ओळख
शंकरच्याच “कादलि’ (1994-जहंदीतील “हमसे है
मुकाबला’) या जचत्रपटातूि झाली. त्यािंतर कमल
हासिला वयोवृद्ध स्वातंत्र्यसैजिकाच्या वेशभूषेत
त्यािेच सादर के ले होते. “इं कदयि’ (1996-जहंदीतील
“जहंदस्ु तािी’) िावाच्या या जचत्रपटात कमल हासि
आजण िेतािी सुभाषचंद्र बोस यांची भेट झाल्याचे एक
“स्पेशल इरे र्ट’चे दृश्‍य होतेच. त्यािंतर “िीन्स”
(1998) या त्याच्या जचत्रपटात एका गाण्याचे
जचत्रीकरण िगाच्या सात आश्‍चया्यंच्या पाश्‍्यवभूमीवर
30 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

करूि त्यािे खळबळ उडवूि कदली. “मुदलवि’ (1999-

जहंदीत “िायक’ (2002)) हाही जचत्रपट त्यावेळचा
“जबग बिेट’ जचत्रपटच होता. “जशवािी’च्या
अगोदरचा शंकरचा लेटेस्ट जचत्रपट र्हणिे “अजन्नयि’
(2005-जहंदीत अपररजचत). हा जचत्रपट अठरा
कोटींच्या खचा्यिे काढला होता. या जचत्रपटात तर
त्यािे संगणकीय करामतींची बरसातच के लेली!
“ब्लॉकबस्टर’ र्हणूि समाजवष्ट झालेला हा जचत्रपट
फ्रेंच भाषेत डब झालेला एकमेव भारतीय जचत्रपट
आहे.
“जशवािी’ची आणखी एक खाजसयत र्हणिे त्याला
संगीत ए. आर. रहमािचे आहे. रििीच्या जचत्रपटाला
संगीत देणे र्हणिे एक मोठी सन्माि असल्याचे तजमळ
जचत्रपटसृष्टीत मािले िाते. रहमािला “95 सालीच
“मुथु” आजण त्यािंतर “99 साली “पडैयप्पा’ व िंतर
“बाबा’मधूि ही संधी जमळाली. मात्र “चंद्रमुखी’
(2050) या रििीच्या सवा्यजधक यशस्वी जचत्रपटाला
संगीत जवद्यासागरचे होते. त्यामुळे “जशवािी’साठी
त्याला पुन्हा संधी जमळणे, ही त्याचे तजमळ
जचत्रपटसृष्टीतील पुिरागमि मािले िाते. दजक्षण
भारतीय जचत्रपटांतील (खरं तर भारतीय
जचत्रपटसृष्टीतीलच) तीि बडी िावे एकत्र आल्यािे
“जशवािी’ची बािी मोठी झाली. मात्र या जतघांच्याही
जवजशष्ट कतृ्यत्वाबाबत माजहती िसणारी माणसंच
 “जशवािी’ कदसे कदि रििी 31

त्यांच्याबाबत बोलत असल्यािे “कोटी’चीच बात

मोठी झाली. िही सुवण्फे ध्विीस्तादृक यादृक कांस्ये
प्रिायते…
आता “जशवािी’च्या कथेबाबत…तजमळ
जचत्रपटांमध्ये ज्यांिी रििीकांत पाजहला आहे, त्यांिा
रििीच्या जचत्रपटात कथा ककतपत महत्त्वाची असते,
हेही माजहत असतं. प्रजसद्ध कक्रके टपटू डब्लू. िी. ग्रेस
यांचा एक ककस्सा आहे…ग्रेस हे मैदािावरील त्यांच्या
दांडगाईबद्दल प्रजसद्ध होते. एकदा ते रलंदािीसाठी
मैदािावर उतरले असतािा लवकरच बाद झाले.
पंचांिी ग्रेस यांिा बाद कदल्याचा इशारा के ला, मात्र
ग्रेस िागेवरूि हटले िाहीत. त्यावेळी पंच र्हणाले,
“”तू बाद आहेस, मी जिण्यय कदला आहे.” त्यावर ग्रेस
र्हणाले, “”तो जिण्यय मागे घे. हे लोकं (प्रेक्षक) माझी
रलंदािी पहायला आहे आहेत, तुझे जिण्यय पहायला
िाही.” रििीच्या जचत्रपटांची “कथा’ वेगळी िाही…
रििी र्हणिे हवेत जसगारे टी रे कू ि तोंडात झेलणारा
व मरतािाही ती तोंडातूि ि काढता (जगरफ्तार),
बंदक ु ीच्या गोळीमागे पळणारा (त्यागी) ककं वा तत्सम
माकडचेष्टा करणारा अजभिेता (?) असे काही
जचत्रपटरजसक माितात. “प्रागैजतहाजसक’ ककं वा
“अश्‍मयुगातील’ जचत्रपट पाहूि त्यावर मते
बिजवणारी ही मंडळी असतात. रििी र्हणिे स्टाईल,
हे ककतीही खरं असलं तरी असं र्हणतात, की “Rajni
32 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

don’t do thing stylishly, but what he does

becomes style.’ रििीकांत याच्या जचत्रपटाबाबत
एका शब्दात वण्यि करायचे झाल्यास असं र्हणता
येईल, “पूण्य मिोरं िि.’ साठ-साठ वषा्यंच्या र्हाताऱ्या
चार चार तास रांगेत उभं राहूि जचत्रपटाचं जतककट
काढतायत, असं दृश्‍य एरवी कदसत िाही अि्‌ ते
रििीकांतच्या जचत्रपटालाच कदसते याचं कारण हे
आहे. रििीकांतच्या प्रत्येक जचत्रपटात थोडीसा
कौटुंजबक, थोडासा हास्याचा, थोडासा मारामारी
आजण त्याची िेहमीची “स्टाईल’, हा सव्यच मसाला
भरलेला असतो. त्यामुळेच त्याच्या जचत्रपटात पूरेपूर
मिोरं िि जमळणार, याची खूणगाठ मिाशी बांधूिच,
तसा जवश्‍वास मिी बाळगूिच प्रत्येक प्रेक्षक त्याच्या
जचत्रपटाला िातात, हे त्याच्या प्रदीघ्य यशाचं कारण
आहे. अि्‌ त्याहूिही महत्त्वाचं, मोठं कारण
र्हणिे….त्या जवश्‍वासाला र्वजचतच तडा िातो…!
 8
आवस वाडा होऽऽ मायऽ

आवस वाडा होऽऽ मायऽ…जपंकीच्या आय, जचंकीच्या

माय…आवस वाडा होऽऽऽआमच्या लहािपणी
खेडगे ावात वाडा होता गं बाय! शंभरी गाठलेला; पण
एखाद्या जचवट र्हाताऱ्यासारखा होता गं आय….डग
र्हणत िव्हता गं. वाड्याचा दरवािा खूप मोठा आजण
त्याला एक छोटा कदंडी दरवािा होता हां! कदंडी
दरवािातूि वाड्यात कदवसभरी वद्यळ असे गं बाय…
त्यावेळी आया आपल्या पोरींवर अि्‌ बापडे तरण्या
पोरांवर ििर ठे वत असत गं बाय! मोठा दरवािा
वाहिांसाठी मात्र उघडला िाई. दरवािातूि आत
गेलं, की ते ररशीचे मोठे अंगण कदसं ग माय. याच
अंगणात माझ्या आयचं आजण शेिारणीचं ककतीदा
पाण्यासाठी भांडण झालं. एकदा तर जतथेच त्यांच्या
भांडणात मी आयचा हात रोखायला गेले, जि आयिं

33
34 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

जहसका कदला जि मी पडले…के वढी खोक आली

मला…बाबांिी मला डॉर्टरकडे िेऊि मलमपट्टी
के ली…त्याचा खच्यही भांडण झालेल्या काकूं कडू ि
वसूल के ला हां…एवढी भांडणं होऊिही आर्ही 7-8
कु टुंबं मात्र ककतीतरी वष्यं गुण्यागोजवंदािे राहत होतो.
वाडा तसा दोि मिलीच. याच अंगणात आमचीही
मुले मिसोक्त खेळली. िंतर थांबवावी लागली त्यांची,
ही बात वेगळी! मुलींिी भोंडला के ला. खूपदा…
त्यावेळी हीऽऽऽ गद्ती िमायची इथे…मुलींचीही अि्‌
मुलांचीही….आता िाही रायलं गं…बायका
मंगळागौर-हररताजलके चे खेळ खेळल्या. त्यांच्यात
त्यावेळी ककती संवाद होई! त्या संवादामुळे
वाड्यातील िवरोबा मंडळीिा ककतीदा पगार कमी
पडला हो, काय सांगायचं? पेठेतले व्यापारी तर
ककतीदा र्हणत, या बायकांचे सण रोि रोि का
िसतात र्हणूि.अंगणात आमच्या अंगतीपंगती होत.
आता कु ठं राजहल्या हो आता तशा पंगती. परवाच तर
माझ्या मुलाचे लग्न झाले. त्याची पाट्ती थ्री-स्टार
हॉटेलमध्ये कदली. त्यावेळी इतकी आठवण झाली त्या
पंगतीची. काय सांगू बायांिो…आमच्या पंगतीमध्ये
पुरुषमंडळीही सहभागी होत. आमच्या आया मात्र
घरातूिच डोकावूि पाहत…घरी गेल्यावर आई
जवचारी हो, कशी होती त्या जचंगीच्या आईिे के लेली
भािी? बरी होती िा? आपल्यासारखी िव्हती िा,
 आवस वाडा होऽऽ मायऽ 35

वाटलंच मला…मेली कू पिचं तेल वापरते पंगतीच्या

कदवशी…असं आई बोलायची गं…मी मात्र
जचंगीच्याच ताटातली भािी िास्त खात असे,
हीहीहीही!आर्ही उन्हाळ्यात अंगणातच झोपत असू.
मात्र बाबा ि दादा रात्रभर झोपत िसत. त्यांिा थंडी
सहि होत िसे. आर्ही सकाळी उठलो िा, की ते
खालीच झोपलेले कदसत. गणपतीत घरोघरी आरत्या
आजण प्रसादांची अगदी धमाल असे. गणपतीपेक्षा
आर्हीच मोदक िास्त खात असू. बघा हो बाय, काय
आमच्या वाड्यात िगण्याची गंमत होती?आता
कोणतरी या वाड्यात रहायला पायिे गं बाई! आता
आर्ही शहरात राहतो. आमचा स्वतःचा रलॅट आहे.
मुलगा स्टेटस्‌मध्ये राहतो. इकडे येणं होत िाही
गं….वाड्याच्या आठवणी जलहूि वेळ काढते गं बाय…
त्यामुळे आता वाड्याची देखभाल करायला, लक्ष
द्यायला कोणीतरी रहायला पाजहिे गं
बाय….कोणीतरी लक्ष द्या गंऽऽऽ
 9
जशवािीचा पोवाडा

एक ऐजतहाजसक परीक्षण
महाराष्ट्र भूमी कलावंतांची, पडेल जपर्चस्यची, रालतू
बॉजलवूडची ग ग ग ग गऽऽऽऽऽऽ
महाराष्ट्र भूमी कलावंतांची, पडेल जपर्चस्यची, रालतू
बॉजलवूडची, रडर्या जचत्रपटांची
जपर्चस्यचा धंदा कसला हो िी िी धंदा कसला हो िी
िीऽऽ
त्यात आला आता ‘बॉस जशवािी’ हो िी िीऽऽ आला
जशवािी हो िी िीऽऽ
शाजहर ःः काळा कजभन्न रििीकांत, त्याला मािी
कोणी िा कलावंत
तो गेला तजमळिाडू त, अि्‌ सुपरस्टार झाला हो िी िी
झाला हो िी िीऽऽ
त्यािे घेतले सोळा कोटी, त्याची चचा्य ककती पराकोटी

37
38 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

जपर्चर यायची खोटी, बुककं ग रु ल्ल झाली हो िी िी

रु ल्ल झाली हो िी िीऽऽ
त्याला बघायला ही गद्ती, त्यात होते ककती दद्ती, त्यात
काहींिा ऍलि्ती तजमळ जचत्रपटांची िी िीऽऽ
तजमळ जचत्रपटांची गोष्ट, ग ग ग ग ग गऽऽऽ तजमळ
जचत्रपटांची गोष्ट भली आगळी, ररत सारी वेगळी, तोंडे
िरी काळी, कला लई भारी त्याचंच रूप जशवािी र िी
िी जशवािी र र िी िी
शाजहर ःः अरुमुगम जशवािी एिआरआय, त्याला
परदेशी पडेिा चैि
द्याया गररबांिा जशक्षण, तो येई मायभूमी परतूि िी र
िी िी िी र िी िीऽऽ
त्यास करती जवरोध ककतीक, देई लाच ठायी ठाय
त्यापायी होई करल्लक, अि्‌ मागे भीक िी र िी िी
िी र िी िीऽऽ
भीक जमळता रुपयाची, त्यातूि करे कोटी कोटी, पुन्हा
होय श्रीमंत ग ग ग ग गंऽऽऽऽऽ
भीक जमळता रुपयाची, त्यातूि करे कोटी कोटी, पुन्हा
होय श्रीमंत चुटकीसरशी, करे मतलबाची पूत्ती त्याच्या
ईस्टाईलिे िी िी ईस्टाईलिे िी िीऽऽ
शाजहर ःः या स्टोरीतच त्याची लवस्टोरी, त्याला
जमळे एक गोरी पोरी
जतचे साधेपण लई भारी, जशवाचीचा िीव घेई,
घेऊि सवे िातेवाईक, जशवािी पोचे जतच्या घरी
 जशवािीचा पोवाडा 39

िािा करूि गंमती िमती, लग्नास करे रािी

लग्नासाठीच्या ज्या खटपटी, बसे किपटी, रं गरं गोटी
लई गमती ग ग ग गऽऽऽऽ
लग्नासाठीच्या ज्या खटपटी, बसे किपटी, रं गरं गोटी
लई गमती त्यात िाई जिर्मा वेळ िंतर सारा खेळ िी
सारा खेळ िी िी
शाजहर ःः र्हारािा, यािंतर येई कथेला वेग
‘जशवािी’ लई िोरदार, दाखवी अंगचा प्रताप
त्याच्या स्टाईलला िाही तोड, िगावेगळी मारधाड
दुश्‍मिांिा िाही पारावार, त्यांच्या उरावर जशवािीचे
वार
रििीचे िािा रूप, धक्के पण खूप, सज्जिांिा हुरूप ग ग
ग गऽऽऽऽ
रििीचे िािा रूप, धक्के पण खूप, सज्जिांिा हुरूप साडे
तीि तासांचा खेळ दाखवी ‘कद एंड’ प्रेक्षक पडती बाहेर
वािवीत शीळ हो िी वािवीत शीळ हो िी िी हो िी
िी
शाजहर ःः जपर्चरचा डायरे र्टर शंकर, त्याच्या
यशाची वर कमाि
आता मात्र सुटला तोल, सुपरस्टार ठरे वरचढ
त्यातही काही प्रसंग, आणती जसिेमात रं ग
गाणी मात्र िोरदार, त्याला रहमािची िोड
देखणा सोहळा हो िी िीऽऽ सोहळा हो िी िीऽऽऽ
40 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

जशवािीत पैसा वसूल, र्हणे रििी ‘कू ल’, मिोरं िि

रु ल्ल ग ग गऽऽऽ ग गऽऽ
जशवािीत पैसा वसूल, र्हणे रििी ‘कू ल’, मिोरं िि
रु ल्ल, चाले हाऊसरु ल त्यातच त्याचे यश हो िी िीऽऽ
त्याचे यश हो िी िीऽऽ
 10
जहंदस्ु थािचा बॉस कोण?

एकाच कदवशी दोि पोस्ट जलजहण्याचे खरे तर

िीवावर आले होते. मात्र ‘सामिा’च्या ‘उत्सव’
पुरवणीत हा लेख वाचला आजण जलजहण्याची उम्ती
आवरली िाही. सध्या जशवािीचे कदवस आहेत.
त्यामुळे रििीकांतवर सव्यच िण जलजहत आहेत. संिय
राऊत यांिी रििीकांत बद्दल छाि जलजहले आहे.
त्यातील काही माजहती तर मलाही िवीि होती. के वळ
रािबहादूर यांच्याबरोबरच िव्हे; तर बंगळू रमधील
सव्यच िुन्या जमत्रांशी रििीकांत यांिी मैत्री िपली
आहे. त्यांच्या या िम्रपणामुळेच लोकांिा त्यांच्याबद्दल
आदर वाटतो.
एकच गोष्ट! ही चूक लोकसत्तातील एका लेखातही
झाली होती आजण श्री. राऊत यांच्या लेखातही झाली
आहे. ‘जशवािी’ जचत्रपटात रििीकांत ‘मी

41
42 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

महाराष्ट्राचा जहरो’ आहे, असे कधीही र्हणत िाही. तो

र्हणतो, ’िाि पराशक्ती जहरो.’ (मी पराशक्तीचा जहरो
आहे.) पराशक्ती हा जशवािी गणेशि यांचा
तजमळमधील ‘माईलस्टोि’ जचत्रपट आहे. त्याचा
महाराष्ट्राशी संबंध िाही.
दुसरे र्हणिे रििीकांत यांच्या यशात त्याच्या मराठी
असण्याचा काही संबंध िाही. आपण मराठी असल्याचे
त्यांिी कधी लपजवलेही िाही आजण मराठी असल्याची
वृथा रु शारकीही मारलेली िाही, हे त्यांचे मोठे पण!
रििीकांत महाराष्ट्रात राजहले असते, तर त्यांिा
आिचे वैभव पहायला जमळाले असते का, हा खरा प्रश्न
आहे.
बाकी मराठीत रििीकांत यांच्याबद्दल मी वाचलेल्या
सव्पोत्कृ ष्ट लेखांपैकी एक आहे. तो लेख येथे वाचता
येईल.
http://saamana.com/2007/June/24/Link/
Utsav_1.htm
जहंदस्ु थािचा बॉस कोण? 43
 11
एक डायरी गरिेची

कदवस एक, सकाळी िऊ

सकाळी उठलो. चांगल्या तब्येतीसाठी प्रत्येक
माणसािे सकाळी उठणे गरिेचे आहे. त्यािंतर
िेहमीप्रमाणे आंघोळ वगैरै उरकू ि वत्यमािपत्रे
चाळायला सुरवात के ली. िगाचे भाि यायचे असेल,
तर वत्यमािपत्राचे वाचि आवश्‍यक ठरते.
वत्यमािपत्रात त्याच त्या बातर्या होत्या. हे लोक
काही चांगलं, संदशे ात्मक का छापत िाहीत? काय त्या
आयटी का रायटीतल्या लोकांिा भरपूर पगार
जमळतो र्हणतात. काय उपयोग आहे त्याचा…त्या
पैशाचा का चांगला उपयोग होतो? उधळपट्टी करतात
लेकाचे! कपडे काय घेतात, बूटं काय घेतात!
आमच्याकाळी िव्हतं असं!सूिबाईिं चहा कदला.
पजहला घोट घेतला ि्‌ काहीतरी खटकल्यासारखं

45
46 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

झालं…”“सूिबाई, चहात के शर िाही का टाकलं परवा

ते आणलेलं…,” जतला र्हणालो..”“हां, ते प्रतीकिं
परवा आणलेलंच िं…जहमाचलला गेला होता
तेव्हा…” जतिंही उत्तर देतािा प्रश्‍िच टाकला.आता ते
के सर कोण आणलं, हा प्रश्‍ि जिरथ्यकच िव्हता का? ते
चहात टाकायला हवं होतं. तसं सांजगतलं जतला मी,
तेव्हा कु ठं पुन्हा के सर टाकलेला चहा देते
र्हणाली.त्यािंतर दुपारपय्यंत काहीच काम िव्हतं.
काही वेळ टीव्ही पाहत बसलो. त्यावरही चांगले
काय्यक्रम िेमके आपल्याला वेळ िसतािाच लागतात
िा…त्यामुळं आलमारीतूि काढू ि पुस्तकं चाळायला
सुरवात के ली. कॉलेिमध्ये जशकवत होतो तेव्हा काय
लोकांिी एक एक पुस्तकं भेट कदली होती…वा! आता
लोकं पुस्तक प्रकाशिाला बोलावतात आजण िवी
पुस्तके देतात…ती वाचवत िाहीत. काय करणार?
आि रजववार, त्यामुळं संध्याकाळी दोि तीि काय्यक्रम
आहेत. जतथे भाषणं होतीलच. त्यामुळं आता झोपतो.
दुपारी चार
दुपारची वामकु क्षी घेतली की कसं ताितवािं वाटतं.
झोपेतूि उठलो तेव्हा िात (मुलीची मुलगी) भेटायला
आली होती. कु ठल्याशा कं पिीत सॉफ्टवेअर इं जिजियर
आहे. मजहन्याला अठरा-एकोणीस (आवंढा) हिार
पगार आहे. र्हणिे आमच्या प्रतीकसारखंच.
त्याच्यासारखंच हीही खरे दी, वगैरे हूंऽऽ…जतला
 एक डायरी गरिेची 47

र्हणालो, “”बाई गं, बचत कर. चांगली पुस्तके

वाच…”तर ती र्हणाली, “”आिोबा, दर मजहन्याला
दोि हिार रुपये र्युच्युअल रं डात टाकते. दोि हिार
प्रॉजवडंड रं डात िातात. मजहन्याला एखादं तरी
पुस्तक घेतेच…आता परवाच “िावा अँड
एचटीएमएल’ घेतलं. बाकी “गुगल बुर्स’वर वाचते…
आणखी काय हवं…‘“मला काही सांगता आलं िाही…
हातात पैसा खळखळू लागल्यािं तरुण जपढी मोठ्यांचा
आदर ठे वेिासी झाली आहे. तरुण जपढीत संस्कार
रुिजवणे ही आता काळाची गरि झाली आहे. त्यािंतर
माझ्या काय्यक्रमाला जिघण्याची वेळ झाली. िातीकडे
कार आहेच. जतला र्हणालो, “”मला सोड
काय्यक्रमाला…’तर ती र्हणाली, “”आिोबा, मला
िायचंय एका रठकाणी.”शेवटी सुिेिं आग्रह के ला
र्हणूि मला सोडायला तयार झाली…
रात्री दहा
एक पुस्तक प्रकाशि होतं. कु ठल्याशा लेखकािं
र्हाताऱ्यांसाठी (हल्ली त्यांिा ज्येष्ठ िागररक
र्हणतात) जलजहलं आहे…मी गेलो तेव्हा
काय्यक्रमस्थळी मोिकीच मंडळी होती…
काय्यक्रमासाठी मला मािधिाचा चेक देणारे श्री. हसरे ,
मािधि देण्यासाठी माझ्याशी घासाघीस करणारे श्री.
रडके …अशी आयोिकांपैकी मंडळी होती.
काय्यक्रमाला वेळ होता त्यामुळं त्यांिा िाऊि
48 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

र्हणालो, “”प्रवासखचा्यचं पाककट?”त्यांिीही कदलं.

मात्र त्यातही दहा रुपये कमी असल्याचं घरी ककट
रोडल्यावर कळालं. हल्ली हे िेहमीचंच झालं आहे…
त्यािंतक एक एक पाहुणेमंडळी येऊ लागली. गेल्या
मजहन्यात कु ठल्याशा संस्थेचं पाररतोजषक जमळाल्यािं
अचािक प्रकाशात आलेला एक िण
दीपप्रज्वलिासाठी होता. (सूत्रसंचालि करणाऱ्याचा
गॅरेिचा धंदा असल्यािं काय्यक्रमात गंमतच झाली.
त्यािे ऐिवेळी दीपप्रज्ज्वलिाऐविी “िीपप्रज्ज्वलि’
असा शब्द वापरला.) मी त्याच्याकडे लक्ष कदलं
िाही.काय्यक्रम यथातथाच झाला. मी भाषण के लं.
आपलं भाषण र्हणिे िेहमी रं गणारा वीडाच! मी
र्हणालो, “”बदलत्या काळात िागजतकीकरण हे
वास्तव असूि, त्यािुसार पररजस्थती बदलत आहे. या
वस्तुजस्थतीचा स्वीकार करूि ज्येष्ठ िागररकांिी
कु टुंबीयांशी िोडू ि घ्यावे. स्वस्थ कु टुंबासाठी
परस्परांतील संवाद गरिेचा असूि, ज्येष्ठ िागररकांिी
त्यासाठी पुढाकार घेणे आवश्‍यक आहे.” ज्येष्ठ
िागररकांिी तरुणांच्या आशा-आकांक्षा समिूि
घ्याव्यात, असंही मी र्हणालो. त्याला खूप प्रजतसाद
जमळाला, असं टाळ्यांवरूि तेव्हा वाटलं. (सभागृहात
मुद्दाम “इको इरे र्ट’ची यंत्रणा लावण्यात आली होती,
असं मला िंतर समिलं!)अशा ररतीिे कदवस छाि
 एक डायरी गरिेची 49

गेला…आता झोपावे…सकाळी लवकर उठायचे

असेल, तर लवकर झोपणे आवश्‍यक आहे……..
 12
“बॅक टू बेजसर्स’ अथा्यत शाळे तील
पजहला धडा

िूि मजहिा लागताच पावसाच्या धारा सुरू होतात

आजण शाळे तील त्या पाठ्यपुस्तकांच्या िव्या पािांचा
गंध मिातच तरळू लागतो. आपणही शाळे त िावे
आजण पुन्हा जशकायला सुरवात करावी, अशी
सवा्यंिाच इच्छा होते. त्यासाठीच आता “बॅक टू
बेजसर्स’ सुरू झालं आहे. शाळे तच कशाला, अगदी
पजहलीच्या वगा्यतच िाऊि काही धडे पुन्हा
जगरवायचे आहेत. चला तर मग, घेऊ या धडे…
धडा पजहलाकमाल, बातमी सोड
छगि, बातमी ghe छगि, बातमी सोडबातमीला हेजडंग
देशब्दाथ्य ःः छगि ःः वररष्ठांच्या मि्तीत असलेला आजण
साहेबाच्या िोर्सवर खॅ खॅ करूि मोठ्यािे कधी हसावं, हे
माजहत असलेला माणूस.बातमी ःः जवजवध संघटिांच्या

51
52 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

पत्रकांवर के वळ डेटलाईि टाकू ि बातमीदारािे स्वतःच्या

िावावर खपजवलेला मिकू र.हेजडंग ःः वाचकाला पूण्य बातमी
वाचण्याची इच्छा होऊ िये, यासाठी के लेली सोय.
 13
“बॅक टू बेजसर्स’ अथा्यत शाळे तील
पजहला धडा

िूि मजहिा लागताच पावसाच्या धारा सुरू होतात

आजण शाळे तील त्या पाठ्यपुस्तकांच्या िव्या पािांचा
गंध मिातच तरळू लागतो. आपणही शाळे त िावे
आजण पुन्हा जशकायला सुरवात करावी, अशी
सवा्यंिाच इच्छा होते. त्यासाठीच आता “बॅक टू
बेजसर्स’ सुरू झालं आहे. शाळे तच कशाला, अगदी
पजहलीच्या वगा्यतच िाऊि काही धडे पुन्हा
जगरवायचे आहेत. चला तर मग, घेऊ या धडे…
धडा पजहला
कमल, बातमी सोड
छगि, बातमी घे
छगि, बातमी सोड
बातमीला हेजडंग दे

53
54 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

———————-
शब्दाथ्य ःः
छगि ःः वररष्ठांच्या मि्तीत असलेला आजण साहेबाच्या
िोर्सवर खॅ खॅ करूि मोठ्यािे कधी हसावं, हे माजहत असलेला
माणूस.
बातमी ःः जवजवध संघटिांच्या पत्रकांवर के वळ डेटलाईि टाकू ि
बातमीदारािे स्वतःच्या िावावर खपजवलेला मिकू र.
हेजडंग ःः वाचकाला पूण्य बातमी वाचण्याची इच्छा होऊ िये,
यासाठी के लेली सोय.
——————————
धडा दुसरा
िगि, लेआऊट कर
िगि, बातमी एजडट कर
त्यासाठी लेआऊट कर
पािात लावायला दे
शब्दाथ्य ःः
एजडट ःः माजहत आहेत त्यापैकी शुद्धलेखिाचे काही जियम
आठवूि आठवूि के लेला जवरामजचन्हांचा वापर.
लेआऊट ःः उपसंपादकािे खपूि के लेला मात्र वररष्ठांिी खाष्ट
सासूप्रमाणे खोडू ि काढलेला पािांचा आराखडा.
लावायलाः पािात िाजहराती वगळू ि उरलेल्या कोऱ्या िागेत
बसजवण्याची कक्रया.
—————————
धडा जतसरा
सुमिची “व्हॅल्यू ऍजडशि’
सुमिला एक बातमी जमळाली. जतिे ती बातमी अिेकदा वाचली.
त्यािंतर त्या बातमीला आणखी रं ग कसा आणायचा, यावर ती
जवचार करू लागली. थोड्या वेळािे जतचे डोके दुखू लागले. तेव्हा
जतिे डॉर्टरांिा रोि के ला. ते र्हणाले, “”तुर्हाला माझा िंबर
कसा जमळाला?”
 “बॅक टू बेजसर्स’ अथा्यत शाळे तील पजहला… 55

सुमाि र्हणाली, “”अय्या, कसा र्हणिे? तुमच्या बातमीतच आहे

िा!”
डॉर्टर र्हणाले, “”शहाणी माझी बाळ ती. कु ठली होती बातमी
ती?”
सुमििे उत्तर कदले, “”डोके दुखी तपासणीसाठी जशजबराचे
आयोिि. अजधक माजहतीसाठी तुमचा िंबर कदलेला.”
शब्दाथ्य ःः
व्हॅल्यू ऍजडशिः काहीही ककं मत िसलेल्या पत्रकारांिी के लेली
ररकामपणची कामजगरी.
िंबर ःः पुण्यातील पेठांमधूि दुसऱ्या कदवशी येणारे रोि
टाळण्यासाठी आदल्या कदवशी बातर्यांमध्ये कदलेला दूरध्विी
क्रमांक.
———————
धडा चौथा (कजवता)
बातमी
लहाि माझी बातमी
कोणी िाही वाचली
चचा्य के ली, जमरटंग के ली
पाि एकसाठी आधी ठरली
दुसऱ्या कदवशी पाजहला अंक
तर एकदम कदसली आत!
प्रश्‍ि ःः
1) कजवतेतील बातमीबद्दल कु ठे चचा्य झाली?
2) या बातमीची आधी ठरलेली िागा कोणती होती?
3) बातमी अंकात आहे र्हणूि कोणाला हायसे वाटले?
उपक्रम ःः
तुमच्या घरी येणाऱ्या पेपरमध्ये पाि एकवरील बातर्या
तपासा.
 14
रॉर जसक्रेट आयि ओन्ली…अि
आपण

िगात काही कु ठं खुट्ट वािलं, की अमेररके च्या िावािे

खडे रोडायचा हा आपल्याकडच्या “आंतरराष्ट्रीय
तज्ज्ञां’चा आवडता छंद. त्यातही “सें्ट्ल इं टेजलिन्स
एिन्सी’ (सीआयए) र्हणिे टीकाकारांचे आवडते
लक्ष्य. “सीआयएिे’ही जवजवध जिजमत्तािे आपल्या
टीकाकारांिा चांगलाच रोिगार पुरजवला आहे.
गेल्याच आठवड्यात “सीआयए’िे िाहीर के लेली
कागदपत्रे ही यांपैकीच एक. र्यूबाचे अध्यक्ष करडेल
कॅ स््ट्ो यांची 1960 च्या दशकात हत्या करण्यासाठी
“सीआयए’िे तीि गुंडांची मदत घेतल्याचे या
कागदपत्रांतील माजहतीवरूि उघडकीस आले. या
कागदपत्रांतील काही माजहती या िा त्याजिजमत्तािे
पूव्तीच उघडकीस आली असली, तरी बरीचशी माजहती

57
58 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

िव्यािेच समोर आली आहे. कॅ स््ट्ो यांिी 1959 मध्ये

र्यूबात क्रांती्विारे सत्ता हस्तगत के ली. त्यांच्या
सार्यवादी जवचारसरणीमुळे आजण रजशयाशी
असलेल्या सख्यामुळे कॅ स््ट्ो यांच्या हत्येचा कट
रचण्यात आला. त्यासाठी “सीआयए’िे प्रथम लास
वेगासमधील माकरया िोस रोझेलीशी संपक्य साधला.
त्यािंतर मोमो साव्हातोर जगयान्कािा ऊर्य सॅम गोल्ड
आजण सांतोस ्ट्ाकरकांत यांच्याशी संपक्य साधला
गेला. मोमो आजण सांतोस हे तेव्हा अमररके ला हवे
असलेलेच गुन्हेगार होते. कॅ स््ट्ो यांच्या हत्येशी
अमेररका ककं वा “सीआयए’चा संबंध असणार िाही,
असेही त्यांिा स्पष्ट करण्यात आले होते.कॅ स््ट्ोंिा
िेवणातूि जवष देऊि मारण्याची योििा मोमोिे
आखली होती. िंतर र्यूबातील ज्यआि ओता्य या
अजधकाऱ्याच्या मदतीिे कॅ स््ट्ोंिा मारण्याचे प्रयत्न
करण्यात आले. त्यात अपयश आल्यािे ओता्यिे माघार
घेतली, असे हे एकू ण प्रकरण आहे.ही माजहती उघड
झाली आजण लगेच “सीआयए’ कृ ष्णकृ त्यांत कशी
गुंतलेली आहे, हे सांगणारे तज्ज्ञ सरसावले. “अमेररका
िगावर साम्राज्य स्थापू पाहत असूि, त्यासाठी मागा्यत
येणाऱ्यांचा काटा काढण्याची जतची िेहमीच तयारी
असते,’ असे ठे वणीतले िेहमीची वार्य रे कणारे
अथा्यतच त्यात होते. िणू काही ही माजहती यांिीच
उघड के ली आहे. मुळात चाळीस वषा्यंपूव्तीच्या
 रॉर जसक्रेट आयि ओन्ली…अि आपण 59

“सीआयए’च्या कारवायांचे हे कागदपत्र उघड

झाल्यािंतर “न्यूयॉक्य टाइर्स’िे एक माजलका चालवूि
ते लोकांसमोर आणले. आताच िव्हे, तर ही कागदपत्रे
गोपिीय असतािाच सेमूर हष्य यांिी “न्यूयॉक्य
टाइर्स’मधूिच 1974 मध्ये त्यातील अिेक भाग
लोकांसमोर आणले. एवढेच िव्हे, तर त्यािंर
“सीआयए’िे त्यांच्यावरच पाळत ठे वण्यास सुरवात
के ली, हेही त्यांिी िगासमोर आणले. आिही
ग्वांटॅिॅमो बे ककं वा इराकमधील अमेररकी सैन्यांच्या
अत्याचारी कृ त्यांजवरूद्ध हष्य यांिीच सातत्यािे लेखि
के ले आहे. आता उघड झालेल्या माजहतीवरूि त्यातील
काही भाग के वळ अरवा ककं वा खोटा असल्याचेही
जसद्ध झाले आहे. त्यािंतर “सीआयए’चे प्रमुख
इजतहासकार डेजव्हड रोबाि्य यांिी “न्यूयॉक्य
टाइर्स’मध्ये जलजहलेल्या ब्लॉगमधूि याजवषयी
“सीआयए’ची भूजमका मांडली आहे. ती खालील
रठकाणी उपलब्ध आहेः
ही कागदपत्रे र्हणिे “रॅ जमली िेवेल्स’ िावाच्या
दस्तऐविांचा संग्रह आहे. खरं तर, “सीआयए’ते
तत्कालीि प्रमुख होवाड्य िे. ओस्बोि्य यांिी
अमेररके च्या “िॅशिल जसर्युररटी ऍर्ट 1947’ अंतग्यत
“सीआयए’च्या िीतीजियमांत ि बसणाऱ्या
कारवायांची माजहती आपल्या संघटिेच्या
गुप्तचरांकडू ि माजगतली होती. त्या माजहतीचा हा
60 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

संग्रह आहे. त्यातील अिेक कागदपत्रे पुन्हा-पुन्हा आली

आहेत, काही के वळ कोरे कागद आहेत. याच “रॅ जमली
ज्वेल्स’च्या बरोबरीिे प्रकाजशत झालेले “जसझर-पोलो-
एसाऊ’ कागदपत्रे ही अभ्यासकांच्या दृष्टीिे अजधक
कु तुहलाची आहेत. “जसझर-पोलो’ कागदपत्रांमध्ये
1953 ते 1973 पय्यंतच्या रजशया आजण चीिमधील
रािकीय िेतृत्वाची माजहती आहे; तर “एसाऊ’
कागदपत्रांमध्ये चीि-रजशया संबंधांची माजहती आहे.
मात्र त्यात “सीआयए’वर ताशेरे मारण्यािोगे काही
िसल्यािे त्याकडे कोणी पाजहले िाही. मुख्य मुद्दा हा
आहे, की ही सव्य कागदपत्रे काहीही रे ररार ि करता
अमेररके च्या सरकारिे िगभरातील लोकांसाठी
इं टरिेटवर मोकळा के ला आहे. अगदी या
कागदपत्रांवरील “रॉर जसक्रेट आयि्‌ ओन्ली’ हा
जशक्काही त्यात पाहायला जमळतो. आता प्रश्‍ि हा आहे,
की आपल्या देशात माजहतीची ही मुक्तता कधी येणार?
“तुला वाटते र्हणूि िव्हे; तर मी सांगतो र्हणूि हे
कर,’ असं सांगणारी संस्कृ ती आपली.
स्वातंत्र्यािंतरच्या साठ वषा्यंमध्ये एवढे गैरव्यवहार
झाले, कोणाची टाप आहे एकातरी गैरव्यवहाराच्या
चौकशीचे खरे कागदपत्रे पहाण्याची? त्यामुळेच
अमेररके चे कौतुक हेच, की स्वतःच्या दोषास्पद
बाबींकडेही डोळे झाक ि करता त्याला अभ्यासकांच्या
ििरांसाठी मोकळं ठे वण्याची वृत्ती त्या देशात आहे.
रॉर जसक्रेट आयि ओन्ली…अि आपण 61
 15
मराठी पुस्तकांच्या जवश्वातील एक
िवे पाि

आमचे ‘लेटेस्ट’ संशोधि

साजहत्याच्या प्रांतात सध्या भरभराटीचे कदवस
असल्यािे दररोि कु ठे िा कु ठे एखाद्या पुस्तकाचे
प्रकाशि होत आहे. पुस्तकांिा प्रचंड मागणी असल्यािे
सव्य पुस्तकांच्या प्रची हातोहात खपत आहेत. गेल्या
आठवड्यात प्रकाजशत झालेल्या काही पुस्तकांची तर
आवृत्ती प्रकाशिापूव्तीच संपल्याचीही चचा्य आहे.
(आतल्या गोटातील) आिंदाची गोष्ट अशी, की मराठी
प्रांतात वाङ्‌ मयाबद्दलची ही आस्था के वळ आताच
िसूि, िेहमीप्रमाणे त्याचे मूळ प्राचीि काळात आहे.
आर्ही हे जवधाि करत आहोत, त्याला आधार काय
असा सवाल काही िण करतीलही. (प्रत्येक बाबीवर
शंका घेणे हीही मऱ्हाटी ििांची प्रागैजतहाजसक

63
64 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

काळापासूिची परं परा!) तर त्यांच्या या शंकेला

खोडू ि काढण्यासाठी एक सज्जड असा पुरावा िुकचाच
आमच्या हाती लागला. त्यावरूि आर्ही असे
छातीठोक जवःुधाि करूि शकतो, की मराठीतील
पुस्तक प्रकाशि समारं भ अगदी पजहल्या
पुस्तकापासूिच सुरू झाले. काही कदवसांपूव्ती आर्ही
जबकािेर चाटवाल्याकडे कचोरी घेण्यासाठी गेलो
होतो. त्यावेळी िेहमीप्रमाणे त्यािे माल बांधूि
देण्यासाठी वत्यमािपत्रांची पािे राडायला सुरवात
के ली. त्यातील एक पाि काहीसे जपवळसर आजण िीण्य
झालेले वाटले. त्यामुळे आमचा संशोधक मेंद ू िागा
झाला. त्याला तो कागद माजगतला, तर त्यात ग्रंथराि
ज्ञािेश्‍वरीच्या पुस्तक प्रकाशि समारं भाचा वृत्तांतच
छापलेला! आता हा वृत्तांत छापलेला असल्यािे
साहजिकच वत्यमािपत्रही असणारच. मात्र कागद
काहीसा राटलेला असल्यािे आजण त्याचा तुकडा
के लेला असल्यािे आर्हाला वत्यमािपत्राचे िाव कळू
शकले िाही. जबकािेर’च्या मालकालाही ते सांगता
आले िाही, की कागद कु ठू ि जमळाला तेही सांगता
आले िाही. आर्ही त्याला रागावलो, “”अरे , अमृताशी
स्पधा्य करणारा हा ग्रंथ! तो तू कचोरीच्या पुड्या
बांधायला वापर करतोस?””आमाला काय साब. कोि
काय कागदं जवकतो, आजम काय वाचूि घेतो काय,’”
त्याच्या या प्रश्‍िावर आर्ही जिरुत्तर झालो. असो.अशा
 मराठी पुस्तकांच्या जवश्वातील एक िवे पाि 65

ररतीिे हाती आलेल्या या कागदाची हकीगत

सांजगतल्यािंतर आता आपण मूळ मिकू राकडे वळू .
शके 1116 र्हणिे इ. स. 1284 मध्ये कधीतरी
छापलेला हा वृत्तांत आहे. मुख्य र्हणिे
“ज्ञािेश्‍वरी’च्या पजहल्या िाही, तर दुसऱ्या आवृत्तीच्या
प्रकाशिाची त्यात माजहती आहे. आता हा तिु्यमा
(मिकू र) आर्ही िसाच्या तसा येथे देत आहोत. काही
रठकाणी राटलेल्या िागांमध्ये मिकू र कळत िाही,
तेथे तसा उल्लेख के ला आहे. तो मिकू र येणेप्रमाणेः
वाङ्‌ मयाला “ज्ञािेश्‍वरी’मुळे िवी सुरवात
जिवृत्ती महाराि यांचे मत िेवासा ःः “”याविी आक्रमणामुळे
पीडलेल्या आजण संस्कृ तच्या प्रभावामुळे दबलेल्या मराठी
वाङ्‌ मयाला “ज्ञािेश्‍वरी’मुळे िवी सुरवात झाली आहे,” असे मत
जिवृत्तीिाथ महाराि यांिी आि व्यक्त के ले. संत ज्ञािेश्‍वर
महाराि यांिी जलजहलेल्या आजण ……..(कागद राटलेला)
यांिी प्रकाजशत के लेल्या “ज्ञािेश्‍वरी’ या ओवीमय ग्रंथाच्या
दुसऱ्या आवृत्तीचे प्रकाशि जिवृत्तीिाथ यांच्या हस्ते झाले.
त्यावेळी ते बोलत होते. संत ज्ञािेशवर यांचे बंधू सोपाि
महाराि आजण भजगिी मुक्ताबाई यावेळी प्रमुख पाहुणे होते.
यावेळी व्यासपीठावर देहू, आळं दी आजण िेवासे येथील मान्यवर
जव्विाि उपजस्थत होते.जिवृत्तीिाथ र्हणाले, “भगवद्‌गीतेतील
ज्ञाि सव्यसामान्यांपय्यंत पोचजवणे ही सध्या काळाची गरि आहे.
“ज्ञािेश्‍वरी’च्या रूपािे ििेतची ही मोठी गरि भागणार आहे.”
संस्कृ तचा एकाजधकार मोडण्यासाठी अशा तऱ्हेच्या अिेक
ग्रंथांची जिजम्यती झाली पाजहिे, असे मतही त्यांिी व्यक्त के ले. ते
र्हणाले, “”याविी सत्तेमुळे ककतीक शब्द इकडे जशरले आहेत.
माय मराठी जवसरू की काय, असे भय आहे. त्यासाठी िुिे
वाङ्‌ मय पुिरहू वाचण्याचे संस्कार करायला हवे.” संत ज्ञािेश्‍वर
66 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

र्हणाले, “”समािाचे बहू आघात सोसले तरी, समािाचे कल्याण

व्हावे, हीच मिी वांछा. त्यासाठीच ग्रंथाचा अट्टाहास के ला.”
िरी संपली आवृत्ती। ग्रंथ येतील आजणक ककती।।तरी त्यासी
घेऊजि हाती। पारायणे करावी।। असा काव्यात्मक संदश े ही
त्यांिी कदला.प्रकाशक ……..(कागद राटलेला) िेवासेकर
र्हणाले, “या ग्रंथाची सहा मजहन्यांतील ही दुसरी आवृती आहे.
येत्या काही मजहन्यांत ग्रंथाच्या सजचत्र आजण छोट्या आवृत्त्या
काढण्याची योििा आहे.”———-अशा तऱ्हेिे या बातमीवरूि
मराठीतील पुस्तक प्रकाशिाचा एक िीवंत इजतहासच आमच्या
हाती लागला आहे. आता या जवषयावर एक प्रबंध जलजहण्याचा
आमचा मािस आहे. तूता्यस िगाला माजहती व्हावी, यासाठी हा
प्रपंच.
 16
वाह ताि!

ताि महल हे िगाचे अद्‌भूत आश्‍चय्य असल्याचे आि

आर्हाला समिले. ही बातमी अशा धक्कादायक ररतीिे
आमच्यासमोर आली, की ताि महल भारताचे एक
मोठे आकष्यण आहे, हे इतके कदवस माजहत
असल्याबद्दल आमची आर्हालाच लाि वाटायला
लागली. त्यात वोरटंगचा मामला असल्यािे तर
आमची रारच गोची झाली. काय आहे माजहतंय का,
आर्हाला स्वतःला कधीही मत िसतं. मिुिे िे
ज्त्रियांच्या बाबतीत सांजगतलंय, त्यात आर्ही ककं जचत
रे ररार करूि तेच सूत्र घेऊि िगतोय.
काय सांजगतलं मिुिं? ्त्रिीिे लहािपणी वजडलांची, तरुणपणी
पतीची आजण मोठे पणी मुलाच्या आज्ञेत रहावे.
आर्ही काय करतो?

67
68 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

लहािपणी कॉप्या पुरजवणाऱ्या जशक्षकांचे, मोठे पणी परमदयाळू

साहेबांचे आजण र्हातारपणी…अद्याप ती वेळ आलेली िाही,
मात्र आर्हाला माजहतेय िगाला काहीतरी जशकजवणारी
कोणाचीतरी भाषणे ऐकण्यातच आमचे िीवि खच्य व्हायचे!
तर, अशा या पररजस्थतीत तािला सात आश्‍चया्यंमध्ये समाजवष्ट
करण्यासाठी वोरटंगची वेळ आली, अि्‌ आमच्यासमोर
धम्यसंकटच उभे राजहले. आयुष्यात पजहल्यांदा कोणीतरी
आर्हाला एका ऐजतहाजसक वास्तूसाठी साद घालत होते. िाही
र्हणायला शाळे त इजतहासाचा वग्य चालू असतािा बाहेरच्या
जमत्रांिी घातलेली साद ऐकू ि अिेकदा जशक्षकांिी आमचे काि
जपरगाळले. (बळी तो काि जपळी! ही र्हण आर्ही तेव्हाच
जशकलो.) ताि िहांगीरिे बांधला, की शहािहांिे हेही,
देवाशप्पथ सांगतो, आर्हाला माजहत िव्हते. घरातली मोरी
तुटली ती बांधण्यासाठी सहा मजहिे झाले बायको जशव्या घालते,
आर्ही मरायला कशाला शाहिहांच्या इमारतीची चांभार
चौकशी करायला िातो. मात्र गेल्या आठवड्यात आकक्रतच घडले
आजण तािची सगळी िातकु ळी आर्हाला टीव्हीवाल्यांिी
कळजवली. इतके कदवस आर्हाला आपलं माजहत होतं, की
जपर्चरमध्ये गाण्यांमध्ये जहरो-जहरोईिला िाचण्यासाठी ही
िागा चांगली असते. तेव्हा आर्हाला तािची एव्हढी “जहस्टरी’
कळाल्यािंतर वोरटंगचा प्रश्‍ि आला. आर्हीही बेलाशक वोरटंग
के लं. भारताच्या पय्यटिमंत्र्यांचाच आदेश होता. (आर्ही मात्र
त्यांच्या िव्हे; तर आमच्या गृहमंत्र्यांच्या आदेशावरूि वोरटंग
के लं. कायंय, कदवसभर घरात बसूि “न्यूि चॅिेल्स’ त्याच पाहत
असतात! त्यामुळे त्यांचं ििरल िॉलेि आमच्यापेक्षा चांगलं
आहे, असं आमच्या आळीतील प्रजतजष्ठत िागररकांपासूि
पेठांमधील दुकािदारांपय्यंत सवा्यंचे एकमत आहे.) तर, मोबाईल
आजण इं टरिेट मार्य त वोरटंग के ल्यािंतर ताि हाच िगातील
एकमेव आश्‍चय्य असल्याचं आमचं ठाम मत बिलं. त्यामागची
 वाह ताि! 69

कारणं शोधू िाता आमच्या मेंदल ू ा आलेल्या जझणजझण्यांमधूि

काढलेले काही जिष्कष्य असेः
n शाहिहांच्या काळात सहा सहा हिारांच्या साड्या घातलेल्या
बायांचे “सांगोपांग’ दश्यि घडजवणारे टीव्ही, वेशीवर चाललेल्या
गंमती सोडू ि वॉजशंग्टिमध्ये चाललेल्या भािगडी छापणारी
वत्यमािपत्रे अशी प्रबोधिात्मक माध्यमे, हवा तो “कॉल’
येण्याऐविी “अजमताभ के जछंकिे का डायलर टोि जबठािा है?’
असे िम्रपणे जवचारणाऱ्या मोबाईल कं पन्या असं काहीही िव्हतं.
थोडर्यात सांगायचं तर शाहिहां हा “पगारी बेरोिगार’ होता.
त्यामुळे वेळ घालजवण्यासाठी त्यािे हे एवढे मोठे बांधकाम के ले
असण्याची शर्यता िास्त आहे.
n बायको मेली र्हणूि जतच्या स्मृत्यथ्य शाहिहांिे ही इमारत
बांधली, हे अध्यसत्य आहे. अहो, मला सांगा, तरुण वयात..अि्‌
तेही एखाद्या रािाच्या…बायकोची कटकट त्याच्यामागूि िाते
ही त्या रािाला के वढी आिंदाची गोष्ट. या आिंदामुळेच त्यािे
हष्यवायू होऊि इमारत बांधायला घेतली असेल. तेव्हाच्या
इं जिजियर, कं त्राटदार आजण मिुरांिीही “बरीय आपली
रोिगार हमी योििा,’ र्हणूि त्यात आिंदािे भाग घेतला
असावा.
n उत्तर प्रदेश पय्यटि जवभागाच्या अजधकाऱ्यांिी गेल्या िन्मी
शाहिहांला मोठे कि्य कदले असावे. त्याची परतरे ड करण्यासाठी
व या िन्मी अजधकाऱ्यांचे दुकाि चालजवण्यासाठी शाहिहांला
“कबर’ कसावी लागली असेल.
n बांधकाम व्यावसाजयकांचे यमुिेवर अजतक्रमण होऊ िये,
र्हणूिही त्यािे ही अरलातूि इमारत बांधली असण्याची
शर्यता आहे. प्लॅि मंिूर करूि घेणे, मोिमाप करणे, वीट-
जसमेंटच्या खचा्यची करकीर ि करता बांधकाम करायचेच असेल,
तर आतापय्यंतही आर्हीही दोि घरे बांधली असती.
n ऍर्चुअली शाहिहांला साखर कारखािा काढायचा होता.
त्यासाठी मुमताि महलच्या िावावर एक सहकारी संस्थाही
70 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

त्यािे स्थापि के ली होती. मात्र अवधच्या िबाबाचाही एक

साखर कारखािा असल्यामुळे आजण त्याच्याच साखरे ला उठाव
िसल्यामुळे (याबाबतच्या हकीगती त्यािे महाराष्ट्रातील
आपल्या वककलांमार्य त इकडच्या स्वारींकडे पाठजवल्या होत्या.
त्यातील कागदं अिूिही भारत इजतहास संशोधि मंडळाच्या
शेिारच्या जमसळीच्या दुकािात क्वजचत जमळतात. ज्याकदवशी
जमसळ कमी जतखट लागेल, त्याकदवशी िेमकं समिावं, की हा
कागद “त्या’ साखरे च्या बखरीतला आहे. असो.) शाहिहांला
कारखािा काही थाटता आला िाही. मात्र त्यादरर्याि
मुमतािचेच जिधि झाले. त्यामुळे िबाबाला आणखी अपशकू ि
करण्यासाठी त्यािे जतथे मुमतािची कबरच स्थापि
के ली.तािची खरी स्टोरी काही आर्हाला माजहत िाही. ती
माजहत करूि घेण्याची इच्छाही िाही. काही लोक तर र्हणतात,
की तािच्या िावावर धंदा करण्यासाठीच ही मोहीम काही
िणांिी काढली आहे. पहा रे मो काय र्हणतो. आर्ही वर
सांजगतल्याप्रमाणे आर्हाला स्वतःला काही मतच िाही. त्यामुळे
खरं काय ते आपण कसं सांगणार? मात्र अंतराळातील सगळ्या
ग्रह-गोल आजण आकाशगंगांपेक्षाही दाटीवाटीिे वसलेल्या
आमच्या देशात, घरातूि बाहेर पडू ि दुकािापय्यंत पोचेपय्यंत
वस्तुंच्या ककमती वाढणाऱ्या आमच्या देशात, दरसाल
दरशेकडाच्या जहशोबािे आत्महत्या करणाऱ्या शेतकऱ्यांच्या या
देशात, काहींिा उं ची पगार आजण सोयी; तर काहींिा ि मागता
सगळं जमळतािाही “संयम पाळा’ र्हणूि तरुणांिा
जशकजवणाऱ्यांच्या या देशात, क्षणाक्षणाला माती, पाणी आजण
वायुचे प्रदूषण करूि येणाऱ्या जपढीला िगणे अशर्य
करणाऱ्यांच्या या देशात…अिूिही िीविावर प्रेम करत
िगणाऱ्या सामान्य माणसांचा समावेश िगाच्या आश्‍चया्यमध्ये
कधी होणार?—————
ताि महल
 वाह ताि! 71

ताि तेरे जलये इक मज़हर-ए-उल्फ़त ही सही तुम को इस वादी-

ए-रं गीं से अक़ीदत ही सही
मेरे महबूब कहीं और जमला कर मुझ से!
बज़्म-ए-शाही में ग़रीबों का गुज़र र्या मािी सब्त जिस राह
पे हों सतवत-ए-शाही के जिशाँ उस पे उल्फ़त भरी रूहों का सफ़र
र्या मािी
मेरी महबूब पस-ए-पदा्य-ए-तशीर-ए-वफ़ा तू िे सतवत के
जिशािों को तो देखा होता मुदा्य शाहों के मक़ाजबर से बहलेवाली
अपिे तारीक मकािों को तो देखा होता
अिजगित लोगों िे दुजिया में मुहब्बत की है कौि कहता है कक
साकदक़ ि थे िज़्बे उि के लेककि उि के जलये तषीर का सामाि
िहीं र्यूँ के वो लोग भी अपिी ही तरह मुफ़जलस थे v
ये इमारात-ओ-मक़ाजबर ये फ़सीलें, ये जहसार मुतल-क़ु ल्हुर्म
शहिशाहों की अज़मत के सुतूँ दामि-ए-दहर पे उस रं ग की
गुलकारी है जिस में शाजमल है तेरे और मेरे अिदाद का ख़ूँ
मेरी महबूब! उन्हें भी तो मुहब्बत होगी जििकी सन्नाई िे
बख़्शी है इसे शर्ल-ए-िमील उि के प्यारों के मक़ाजबर रहे
बेिाम-ओ-िमूद आि तक उि पे िलाई ि ककसी िे क़ं दील
ये चमिज़ार ये िमुिा का ककिारा ये महल ये मुिक़्क़श दर-
ओ-दीवार, ये महराब ये ताक़ इक शहिशाह िे दौलत का सहारा
ले कर हम ग़रीबों की मुहब्बत का उड़ाया है मज़ाक
मेरे महबूब कहीं और जमला कर मुझसे!
मरहूम शायर साजहर लुजधयािवी यांची ही िज़्म. उर्मीद है
सबको समझ आयेगी!
72 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 17
रे जडयोचे कदवस

मागील काळाच्या आठवणींचा कड काढत “गेले ते कदि

गेले…’ असे रडगाणे गाण्यासाठी हा ब्लॉग िाही. मात्र
गेला आठवडाभर गावी काय गेलो (मु. पो. िांदड े ,
मराठवाडा), भारजियमािाच्या कृ पेिे सात कदवस
आपला िुिा िाणता, बापुडा रे जडयो हा सोबती पुन्हा
गवसला. याच सोबत्याच्या सहवासात अगदी
िगावेगळे आिंदाचे क्षण काही एक काळ व्यजतत के ले.
त्यामुळे त्या कदवसांबद्दल भाविांचे कृ जत्रम
लाऊडजस्पकर ि लावताही, एक कृ तज्ञता र्हणूि या
जवषयावर जलहावेसे वाटले. रे जडयो हा तसा माझ्या
बालपणीच अस्तंगत होत चाललेले माध्यम होते.
त्याची ओढ लागण्याची काही कारण िव्हते. तेरा-
चौदा वषा्यंपूव्ती तर एरएम वाजहन्या िसल्यामुळे तर
तेही आकष्यण िव्हते. त्याचवेळेस शालेय जशक्षण पूण्य

73
74 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

करूि महाजवद्यलयात िाण्यास सज्ज झालो होतो.

त्यावेळी िमािा होता कॅ सेटस्‌चा. गुलशि कु मार
यांची टी-सीरीि, तोरािी बंधुंची टीप्स आजण िैि
बंधूंची व्हीिस या कं पन्या रॉमा्यत होत्या. या कं पन्या
िव्या िव्या जचत्रपटांचे हक्क तर घेत होत्याच, त्या
स्वतःही जचत्रपट आजण खासगी अल्बम काढत होत्या.
त्या िव्या गाण्यांचा “्ट्ॅक’ ठे वणे ही जिकीरीचीच बाब
होती. (िव्या जचत्रपटाच्या आकष्यणाच्या िावाखाली
कदवस रात्र तेच ते गाणे आजण दृश्‍यांचे दळण
घालणाऱ्या वाजहन्या अिूि भारतीय अवकाशात
यायच्या होत्या.) या गाण्यांची माजहती घेण्यासाठी
आधार होता त्यावेळी जवजवध भारतीवर सकाळी
लागणाऱ्या “जचत्रलोक’ काय्यक्रमाचा. यातूिच
रे जडयोशी पजहला संबंध आला. अगदी लहािपणी
कधीतरी “जबिाका गीतमाला’ ऐकली होती. त्या
आठवणी होत्याच. त्यामुळे सवा्यत आधी रे जडयो
जसलोि (आता ते श्रीलंका ब्रॉडकाजस्टंग कॉप्पोरे शि)
झाले होते. त्यावर सकाळी गाणे ऐकणे सुरू झाले.
हळू हळू आमची “वेव्हलेंग्थ’ िुळली आजण या संबंधांचे
रुपांतर हलके च िात्यात झाले.सीमा ओलांडलेल्या
लहरीत्यािंतर “शॉट्य वेव्ह’च्या सव्य थांब्यांवर जवजवध
भारती आजण आकाशवाणीच्या शोधात रे जडयोचा
काटा कररवू लागलो. अचािक ‘92च्या एका पावसाळी
रात्री रे जडयोचा काटा एका स्टेशिवर थांबला. अत्यंत
 रे जडयोचे कदवस 75

स्वच्छ स्वरांमध्ये जहंदीतूि चालू असलेल्या त्या

मुलाखतीिे त्याच स्टेशिवर काही काळ थांबण्यास
प्रवृत्त के ले. सुमारे दहा जमजिटांच्या काय्यक्रमािंतर
उद्‌घोजषके िे सांजगतले, “यह रे जडयो िापाि है,’ अि्‌ मी
िागीच उडालो. र्हणिे…हे काय्यक्रम िपािचे आहेत?
अिूि बुचकळ्यातूि बाहेर पडलोही िव्हतो, अि्‌
जततर्यात त्याच िागी िपािी भाषा जशकजवणारा
काय्यक्रम सुरू झाला. िपािी, अि्‌ त्या अथा्यिे
कोणत्याही परदेशी भाषेशी ही पजहली ओळख! त्या
स्टेशिची िागा िीट पाहूि घेतली आजण दररोि
“रे जडयो िापाि’च्या जहंदी काय्यक्रमांच्या वाऱ्या सुरू
झाल्या. त्यातूिच जवजवध परदेशी रे जडयो संस्थांच्या
काय्यक्रमांची ओळख होऊ लागली. िपािपाठोपाठ
िम्यिी (डॉइटशे वेले-इं ग्रिी व जहंदी), बीबीसी (इं ग्रिी
आजण जहंदी), वॉईस ऑर अमेररका (इं ग्रिी व जहंदी),
रे जडयो फ्रान्स इं टरिॅशिल, रे जडयो ऑस््ट्ेजलया, रे जडयो
िेदरलॅंडस्‌, रे जडयो ऑजस््ट्या इं टरिॅशिल, रे जडयो
चायिा इं टरिॅशिल ( इं ग्रिी व जहंदी) अशा एकाहूि
एक देशांच्या कें द्रांचे काय्यक्रम ऐकण्यात येऊ लागले.
हा छंद िीवाला लावी जपसे माझ्या अवतीभवती वावरणाऱ्या
लोकांिा रे जडयो हा रक्त गाण्यांसाठी ऐकायचा असतो, हे माजहत
होते. मात्र गाण्यांसाठी रे जडयोकडे वळलेला मी, या कें द्रांच्या
काय्यक्रमांतच िास्त वेळ घालवू लागलो. या काय्यक्रमांत काय
असायचे? तर बातर्या, त्या त्या देशाच्या धोरणांची माजहती,
काही सांस्कृ जतक काय्यक्रम, गाणे, त्या त्या देशांतील भाषा
76 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

जशकजवणारे काय्यक्रम (िम्यि, फ्रेंच, िपािी वगैरे) आजण

श्रोत्यांचा पत्रव्यवहार…त्यांपैकी शेवटच्या भागाववर माझे
िास्त लक्ष होते. साधारण सहा मजहिे अशा ररतीिे जवजवध
लोकांचा पत्रव्यवहार ऐकल्यािंतर आपणही पत्र पाठवावे, असे
वाटू लागले. मात्र त्यासाठी लागणाऱ्या “एअर-मेल’चा खच्य कोण
करणार? अि्‌ करायचा ठरजवला तरी एवढ्या कें द्रांशी ककती पत्रे
जलहावी लागणार, हा प्रश्‍ि होताच. त्यावर एक पया्यय याच
कें द्रांिी कदला होता. तो कामी आला. सव्य परदेशी कें द्रांिा
पाठजवलेली पत्रे पंधरा पैशांच्या (त्यावेळी) पोस्ट काडा्यवर
कदल्लीतील दूतावासाला पाठजवण्याची सोय होती. जतथूि ती
त्या कें द्राकडे पोटत असत. मग काय, एका शुभकदिी उचलली
पेि, लावली काडा्यला आजण कदली कदल्लीला िपािी
दूतावासाकडे पाठवूि. त्यािंतर दोि मजहिे उलटल्यािंतरही
काही उत्तर आले िाही र्हणूि पत्र पाठजवलेला कदवस शुभ होता
का िाही, याबद्दलच शंका वाटू लागली. एके कदवशी कॉलेिमधूि
घरी आलो, तेव्हा एक मध्यम आकाराचा जपवळा जलरारा माझी
वाट पाहत असलेला कदसला. त्यावरील जशक्काच सांगत होता तो
िपािहूि आला आहे र्हणूि. त्यातील काय्यक्रमांचे वेळापत्रक,
माजहतीपत्रक इ. इ. बजघतल्यािंतर पत्र जलजहलेला कदवस शुभच
असल्याची खात्री पटली. याच पाककटात कें द्राच्या
प्रसारणाबाबत एक रॉम्य होता (ररसेप्शि ररपोट्य). तो भरूि
पाठजवला आजण आणखी दोि मजहन्यांिी आणखी एक पाककट
होते. त्यात एक सुंदर काड्य होते. रॉम्यही होता. मीही रॉमा्यत
होतो. त्यािंतर िपािच्या कें द्रांसोबतच मी अन्यही कें द्रांिा पत्रे
पाठजवली. सगळीकडू ि काही िा काही येतच होतं. ही “जवदग्ध
शारदा’ ठे वायला घरात िागा पडू लागली. आलेली कॅ लेंडस्य
वष्यभरातच कालबाह्य होऊ लागली. त्यांच्यावरची जचत्रे
अप्रजतम असल्यािे ती रे कू ि देण्याचाही प्रश्‍ि िव्हता. बरं ,
याचसोबत सव्य कें द्रांवरील भाषा जशकण्याच्या काय्यक्रमांच्याही
छापील प्रती (अथा्यत मागणीवरूिच) येऊ लागल्या.
 रे जडयोचे कदवस 77

त्याचसोबत ि माजगतलेल्या प्रतीही येऊ लागल्या. त्यामुळे

जहंदीतूि िम्यि जशकतािाच िम्यिमधूि बंगाली जशकण्याचीही
प्रेमळ कसरत करता येऊ लागली.मात्र त्याचवेळीस डॉयशे
वेलेच्या एका काय्यक्रमात स्वतःचे िाव ऐकल्यािंतर अचािक
झालेला आिंद, रे जडयो चीिच्या उद्‌घोषकांचे िोरदार
अिुिाजसक जहंदी व गमतीशीर तजमळ…या मिेशीर आठवणी
अन्य कु ठे जमळाल्या असत्या.
एक भीती…रु कटची
रे जडयोवरूि िे पुकटात जमळे ल ते मागवत रहायचं, ही माझी
सहिवृत्ती झाली होती. कोणतातरी अज्ञात हात आपल्याला
रु कट काही देतोय ही भाविा सुखद होतीच. मात्र त्या अज्ञात
हातािे एकदा चांगलाच हात दाखवला. “वॉईस ऑर
रजशया’च्या कें द्रावरूि िपािमधील “ओम जशिरीर्यो’ या
पंथाचा एक काय्यक्रम सकाळी दहा ते साडे दहा चालत असे. मी
तो ऐकत असे. त्यांचे साजहत्य मागजवण्यासाठी तेही पत्ता देत
असत. मला काय्यक्रमाशी काही देणे घेणे िसे. मात्र कशाला रु कट
सोडायचे, र्हणूि पाठजवले त्यांिा एक पत्र. काही कदवसांिी आले
त्यांचे उत्तर. पंथाचे प्रमुख …..यांच्या छायाजचत्रासह त्यांचे
तत्वज्ञाि सांगणाऱ्या पत्रकांचे एक पाककट. मी ते पाजहले आजण
ठे वूि कदले. काही कदवसांिी िपािमध्ये भूजमगत रे ल्वेच्या
मागा्यत जवषारी वायू सोडू ि माणसांिा मारण्याचा प्रयत्न
करण्यात आला. त्यात चौदा िणांचा प्रयत्न के ला. या घटिेच्या
चौकशीत आपले वरील “ओम जशिरीर्यो’ साहेबच प्रमुख
आरोपी जिघाले. त्यांची धरपकड करण्यात आली. त्यांच्या
पंथाच्या अिुयायांचीही चौकशी करण्यात येऊ लागली. त्यामुळे
इकडे भारतात मी मात्र घाबरलो. सुदव ै ािे चौकशीचे लोण
इथपय्यंत आले िाही. त्यािंतर मात्र मी सरकारी कें द्रांवरच जभस्त
ठे वण्याचा जिण्यय मी घेतला.
आली लहर के ला लहर
78 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

रे जडयोच्या लहरींिी हा िाद लावला आजण त्याची पररणती

अथा्यतच अभ्यासावरही झाली. पण त्यामुळे डगमगूि िाण्याचं
ते वय िव्हतं. इं टरिेट अद्याप आलं िव्हतं आजण
दूरजचत्रवाणीच्या वाजहन्यांचा सुळसुळाट होण्याला िुकतीच
सुरवात होऊ लागली होती. त्यामुळे माझ्या वेडाला स्पधा्य ककं वा
आव्हाि असे िव्हतेच. रात्री िागण्याची सवय तेव्हाही होतीच.
त्यातूि रात्री बेरात्री रे जडयोवर कळणारे , ि कळणारे असे
कोणतेही काय्यक्रम ककं वा गाणे ऐकण्यास काही प्रजतबंध
िव्हताच. एकदा रात्री दोि वािता मी रे जडयोवर अरबी गाणे
ऐकत होतो. (गाण्यांचा अथ्य काय, शब्द काय असे क्षुद्र प्रश्‍ि मी
कधी पडू कदले िाहीत.) शेिारच्या इमारतीतील काही लोक
त्यावेळी कु ठल्याशा गावाहूि आले होते. घरापुढे आल्यािंतर
माझ्या खोलीतूि आलेल्या गाण्यांचे स्वर ऐकू ि त्यांचे घामाघूम
झालेले चेहरे हा माझ्या जचरं ति आठवणींचा ठे वा आहे. (ज्यांिी
कधी अरबी गाणे ऐकले िाहीत, त्यांिा त्यातील जचत्तथरारक
लज्जत कळणार िाही.) रे जडयोिे मला खूप कदले. सुमारे िऊपैकी
ककमाि चार भाषा तरी मी रे जडयोमुळेच जशकलो. के वळ फ्रेंच
वगळता. ती भाषा जशकण्याचे श्रेय इं टरिेट या िव्या जमत्राला.
रे जडयोिे मला िसे कदले, तसे मीही रे जडयोला बरे च काही कदले.
(घरात पडलेले ककमाि पाच जिष्प्राण संच याची साक्ष देतील.)
परदेशी रे जडयोच्या सोबतीमुळे सामान्य ज्ञाि िसे वाढले, तसेच
संवादाचा आत्मजवश्‍वासही वाढला. पुढे इं टरिेट आले आजण
माझ्या या परदेशाच्या कौतुकाचा सोहळा संपुष्टात आला. आता
इं टरिेटवर ऑजडयो ऑि जडमांडचीही सोय आहे. मात्र त्यात
अजिश्‍जचततेतूि उद्‌भवणारा आिंद िाही. त्यामुळे “शॉट्य
वेव्ह’च्या माझ्या आठवणी िेहमीच “लॉंग लॉंग’ राहतील.
रे जडयोचे कदवस 79
80 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 18
जवक्रमाकदत्य “जशवािी द बॉस’
जहंदीत बोलणार!

तजमळ जचत्रपट असूिही माध्यमांिी जिमा्यण के लेली

उत्सुकता आजण रििीकांतची लोकजप्रयता, यामुळे
“जशवािी द बॉस’ची सव्यत्र घोडदौड चालू आहे. उत्तर
भारत आजण परदेशांत उत्पन्नाचे जवक्रम करणारा
“जशवािी द बॉस’ आता जहंदीत येणार आहे. हा
जचत्रपट “डब’ करण्याचा जिण्यय “एव्हीएम प्रॉडर्शन्स’
या जिजम्यती संस्थेिे घेतला आहे. जचत्रपटाचा
संगीतकार ए. आर. रहमाि आजण कदग्दश्यक एस. शंकर
परदेशातूि आल्यािंतर कं पिीिे त्यांच्या संमतीिे
याबाबतची घोषणा के ली आहे.
“जशवािी द बॉस’ गेल्या 15 िूिला प्रदजश्यत झाला.
त्यािंतर उत्तर भारतातूि या जचत्रपटािे आतापय्यंत
दीड कोटी रुपयांचा व्यवसाय के ला आहे. उत्तर

81
82 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

भारतात या जचत्रपटाच्या तीसहूि अजधक “जप्रंट’चे

अद्याप खेळ चालू आहेत. त्यामुळे दजक्षण भारत
वगळता देशाच्या अन्य भागांतही अजधकाजधक
व्यवसाय जमळजवता यावा, यासाठी हा जचत्रपट जहंदी
भाषेत “डब’ करण्यात येणार आहे. मुंबईतही या
जचत्रपटािे सतत “हाऊसरु ल शो’ करूि तजमळ
जचत्रपटांच्या बाबतीत िवा जवक्रम के ला आहे.जहंदीत
“डब’ के ल्यािंतर “जशवािी’च्या 120 जप्रंट काढण्यात
येणार असूि, तजमळ जचत्रपटांच्या बाबतीतील तोही
एक जवक्रम ठरणार आहे. कोणत्याही “डब’
जचत्रपटाच्या आतापय्यंत एवढ्या प्रती काढण्यात
आल्या िव्हत्या.”जशवािी द बॉस’चा कदग्दश्यक शंकर
असूि, त्याचे आठपैकी सात जचत्रपट जतकीट
जखडकीवर यशस्वी ठरले आहेत. त्यातील अिेक
जचत्रपट जहंदीत “ररमेक’ अथवा “डब’ करण्यात आले
आजण या जहंदी आवृत्त्यांिीही भरपूर यश जमळजवले.
“िंटलमि’ (ररमेकचा कदग्दश्यक महेश भट्ट), “हम से है
मुकाबला’ (मूळ तजमळ कादलि), “िायक’ (मूळ
तजमळ मुदलवि), “जहंदस्ु थािी’ (इं कदयि), “िीन्स’ व
गेल्या वष्तीचा “अपररजचत’ (मूळ तजमळ अजन्नयि) हे
त्यातील काही जचत्रपट. त्यामुळे “जशवािी’च्या जहंदी
आवृत्तीलाही मोठे यश जमळे ल, अशी खात्री जवतरकांिा
आहे. “जशवािी’ प्रदजश्यत झाल्यापासूि उत्तर
भारतातूि जवतरकांिी िास्तीत िास्त जप्रंट
 जवक्रमाकदत्य “जशवािी द बॉस’ जहंदीत बोलणार… 83

पाठजवण्याचा आग्रह के ल्यामुळेही हा जिण्यय घेण्यात

आल्याचे “एव्हीएम’कडू ि सांगण्यात आले आहे.या
जचत्रपटाचे परदेशातील जवतरण हक्क असणाऱ्या
“अय्यंगारि इं टरिॅशिल’िे जचिी आजण िपािी
भाषेतही हा जचत्रपट डब करूि प्रदजश्यत करण्याचा
जिण्यय घेतला आहे.जहंदी जचत्रपटाच्या प्रेक्षकांिी
ककतीही िावे ठे वली, तरी रििीकांतच्या “जशवािी’िे
भारतीय प्रादेजशक जचत्रपटांिी िागजतक पातळीवर
िेऊि ठे वले आहे. कदवसेंकदवस या जचत्रपटाच्या
िावावर एका िव्या जवक्रमाची िोंद होत आहे.
आतापय्यंतच्या त्याच्या जवक्रमांची ही िंत्रीच पहाः-n
दुबईत “जशवािी’िे िुकतेच 30 कदवस पूण्य के ले. दुबईत
आतापय्यंत के वळ “टायटॅजिक’ आजण “चंद्रमुखी’ (तोही
रििीकांतचाच) याच जचत्रपटांिी तीस कदवस पूण्य
के ले.n “जशवािी’ जचत्रपटाचे परदेशातील जवतरणाचे
हक्क 25 लाख डॉलस्यला जवकले होते. आता चार
आठवड्यािंतर या जचत्रपटािे परदेशात 400 टक्के िरा
कमावला आहे.n मलेजशयात या जचत्रपटािे 80 लाख
मलेजशयि ररं जगटची कमाई करूि जतकीट
जखडकीवरील उत्पन्नाचा िवा जवक्रम प्रस्थाजपत के ला
आहे. n “लॉस एंिेल्स टाईर्स’िे “जशवािी’च्या यशाची
दखल घेऊि “बॉजलवूड ही जचत्रपटाबद्दल जवशेष लेख
प्रकाजशत के ला. त्यात प्रादेजशक जचत्रपटांबद्दल
कौतुकाचे लेखि आहे.
 19
मी एक “एसएमएस्शाह’

मी या िगात आलो तेव्हापासूि हे िग सुधारण्याची

मला तीव्र तळमळ होती. मात्र काय करणार, एक
सामान्य माणूस र्हणूि माझ्या हातात काही श्त्रि
िव्हते. त्यामुळे “उद्धवा, अिब तुझे सरकार’ असे गात
(मिातल्या मिात) मला रहावे लागत असे. मात्र पाच
वषा्यंपूव्ती या भारतवषा्यत वृत्तवाजहन्यांिी “संभवाजम
युगे युगे’ करत अवतार घेतला आजण समस्त
“जविाशायच दुष्कृ तां’ होऊ लागले. तरीही काहीतरी
उणं असल्याची िाणीव मिाला बोचत होती. त्या
जविाशाच्या कामात आपला खारीचा वाटा
उचलण्याची संधी मला जमळत िव्हती. त्यामुळे
रुखरुख लागूि राजहली होती. मात्र दोि वषा्यंपूव्ती
देशात मोबाईल क्रांती होऊ लागली. या मोबाईल
क्रांतीिे स्वतःची जपल्ले खाण्याऐविी वेगळ्या

85
86 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

जपल्लांिा िन्म कदला. त्यातूि संवादाचे पूल उभारले

िाऊ लागले. त्यातच आमच्या हाती एक अिब
उपकरण आले, त्याचा उपयोग आर्ही कधी श्त्रि तर
कधी साधि र्हणूि करू लागलो. ते श्त्रि र्हणिे
एसएमएस.
या साधिािे मी या िगात एवढी उलथापालथ के ली
आहे, िगाचा एवढा चेहरामोहरा बदलला आहे, की
मला आता लोकांिी “एसएमएस्शाह’ (शहेिशहाच्या
धत्तीवर) र्हणायला हरकत िाही.या िगातील
जवषमता, अज्ञाि, अन्याय वगैरे जिरजिराळे दुगु्यण
पाहूि पूव्ती मला चीड यायची. आता मात्र मी
मोबाईलच्या काही कळा दाबूि िगाची ही अवकळा
बदलू शकतो. मी एक एसएमएस करायचा अवकाश,
या िगात िे काही उदात्त, मंगल वगैरे व्हायचे असेल ते
घडू शकते. देशाच्या राष्ट्रपतीपदी प्रजतभाताई पाटील
याच जिवडू ि याव्यात, असे मत मी तीि वाजहन्यांिा
एसएमएस्विारे पाठजवले होते. आि बघा, त्या जिवडू ि
आल्या आहेत. तेही प्रचंड मतांिी. मी एकच एसएमएस
के ला असता तर त्या साध्या जिवडू ि आल्या असत्या.
भारतात अजतवृष्टीचे प्रमाण ग्लोबल वॉजम्यंगमुळे
झालेल्या हवामािातील बदलांमुळेच वाढले आहे.
त्यामुळे ग्लोबल वॉजम्यंग कमी व्हायला पाजहिे, असे
मत मी एका जहंदी वाजहिीवरील चच्फेच्या
काय्यक्रमािंतर एसएमएस्विारे िोंदजवले होते. त्याचा
 मी एक “एसएमएस्शाह’ 87

पररणाम र्हणूि तापमािवाढही कमी झाली आजण

त्यामुळे अजतवृष्टीही कमी झाली. माझ्या
एसएमएसमुळेच हा क्रांतीकारी पररणाम झाला.
एकदा आर्ही कु टुंबासह भािी खरे दी करूि घरी
परतत होतो. त्या कदवशी भोपळा दोि रुपयांिी स्वस्त
झाल्यामुळे एकदम पाच ककलो जवकत घेतले होते.
रस्त्यातच एका दुकािात अमेररकी सैजिकांिा
इराकमधूि परत बोलाजवण्याबद्दल जसिेटमध्ये
चाललेल्या चच्फेची बातमी दाखवत होते. लगेच घरी
येताच आधी ती वाजहिी लावली. त्यािंतर के ला एक
एसएमएस…‘इराकमध्ये अमेररकी साम्राज्यवादी
धोरणांची हद्द झाली असूि, अमेररकी सैन्य परत
आलेच पाजहिे.’ गंमत बघा, दुसऱ्याच कदवशी
इराकमधील अमेररकी सैजिकांसाठी जिधी
वाढजवण्यास जसिेटिे िकार कदला.संपूण्य िंबु्विीपाच्या
(भारताचे प्राचीि िाव हो. “इं जडयि सबकॉजन्टिंट’ची
एकात्मता दश्यजवण्यासाठी हेच िाव पाजहिे)
िितेप्रमाणे कक्रके ट हा माझाही िन्मजसद्ध हक्क आहे.
कक्रके ट हा खेळण्यासाठी िसूि, आपली तज्ज्ञ मतं व्यक्त
करण्यासाठी के लेली सोय आहे, यावरही माझी
इतरांपेक्षा अंमळ िास्तच श्रद्धा आहे. त्यामुळे त्याच
श्रद्धेचे प्रजतजबंब एसएमएसमधूिही पडायला िको?
त्यामुळेच जवजवध वाजहन्यांवर कक्रके टची कॉमेंटरी
कमी पडेल एवढे एसएमएस मी के ले. त्याचा
88 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

पररणामही भारतीय संघाच्या कामजगरीवर पडलेला

कदसला. संघाची तयारी कमी आहे, असा एसएमएस
मी संघ वेस्ट इं जडिला िाण्यापूव्तीच के ला होता.
त्यािंतर जवश्‍वचषक स्पध्फेत संघाची झालेली
वाताहात सवा्यंच्या समोर आहे. या पराभवातूिही संघ
सावरे ल, असा एसएमएस मी एका वाजहिीला के ला
होता. त्यािंतर भारतीय संघािे बांगलादेशमध्ये
जविय जमळजवला, दजक्षण आकफ्रके तही चांगली
कामजगरी के ली. एसएमएस बाबत मी एवढा तज्ज्ञ
झाल्यामुळे माझा आत्मजवश्‍वास चांगलाच वाढला
आहे. मात्र त्याचा मला कधी कधी अवजचत रटका
बसतो. एक जहंदी वृत्तवाजहिी एका प्रेमप्रकरणाचा
“आँखो देखा हाल’ प्रसारीत करत होती. त्यावर
प्रथेप्रमाणे प्रजतकक्रयांचे एसएमएसही मागजवले होते.
मीही अशा बाबती मागे राहतो काय? मीही
एसएमएस के ला. “प्रेमप्रकरण ही काळाची गरि
असूि, प्रत्येकािे त्याला सकारात्मक प्रजतसाद कदला
पाजहिे,’ अशा आशयाचा एसएमएस मी के ला होता.
कसा माजहत िाही, तो एसएमएस िायच्या िागी ि
िाता वाट चुकला आजण वाजहिीऐविी एका
“वजहिी’च्या मोबाईलवर पोचला. त्यािंतर माझे हाल
येथे सांगण्यासारखे िाहीत. मात्र िगाच्या सुधारणेचा
वसा घेतलेला असल्यािे आजण एसएमएस या
माध्यमावर माझी जितांत श्रद्धा असल्यािे अशा
 मी एक “एसएमएस्शाह’ 89

क्षुल्लक प्रकारांिी जवचलीत होणाऱ्यांपैकी मी िाही.

या िगात सव्य तऱ्हेचे पररवत्यि मी एसएमएसच्या
माध्यमातूि करू शके ि, याचा मला जवश्‍वास आहे.
तुमच्या गल्लीतील रस्त्यावर खड्डा पडला आहे? राज्य
सरकारिे सरकारी कम्यचाऱ्यांिा बोिस देण्यास िकार
कदला आहे? कें द्रातील मंजत्रमंडळातूि एखाद्या मंत्र्याला
काढावे, असे तुर्हाला वाटते? आयटी कं पन्यांच्या
कम्यचाऱ्यांिा कमी पगार जमळावा, असे तुर्हाला
वाटते? िगात सगळीकडे दहशतवाद आजण अशांतता
पसरली असूि, के वळ भारतीय संस्कृ तीच ही
पररजस्थती बदलू शकते, असे तुर्हाला वाटते?आधुजिक
जवज्ञािाचा अध्यात्माशी आजण जशक्षणाचा अज्ञािाशी
मेळ घालायला हवा, असे तुर्हाला वाटते? ईश्‍वर हा
एखादा करबुडवा सरकारी कम्यचारी असूि, त्याला
ररटायर करायला हवे, असे तुर्हाला वाटते? तुर्हाला
काहीही वाटत िसलं तरी तुमचे िाव सगळीकडे
पोचायला पाजहिे, असे तुर्हाला वाटते? प्रश्‍ि अिेक,
उत्तर मात्र एक आजण एकच! एसएमएस!!! सव्य
समस्यांवर रामबाण उपाय. हे जवश्‍व घडजवणाऱ्या
ब्रह्मदेवालाही एवढ्या घडामोडींवर माग्य काढणारा
आजण घडामोड करणारा एसएमएस घडजवता आला
िाही. आधुजिक जवज्ञािािे हे साधि शोधूि या िगात
सव्य जवषयांत तज्ज्ञ असलेल्यांची एक िवी िमात
जिमा्यण के ली आहे. त्याबद्दल जवज्ञािाचे आभार आजण
90 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

तुर्हाला काय वाटतं, एसएमएस हे खरं च क्रांतीकारी

साधि आहे का. तुमची मतं िरूर एसएमएसिे कळवा
हं.
 20
राष्ट्रपती माझ्यासाठी

आसेतु जहमाचल पसरलेल्या या देशात दर पाच वषा्यंिी

येणारा हृदयंगम सोहळ्याचा योग यंदाही आला.
देशाच्या राष्ट्रपती अब्दुल कलाम यांच्या िागी प्रजतभा
पाटील जिवडू ि आल्या आजण भारतात ्त्रिीशक्तीची
पहाट होत असल्याची सवा्यंिा िाणीव झाली. बाकी,
एका ब्रह्मचाऱ्यािे पाच वष्फे राष्ट्रप्रमुखपदी
काढल्यािंतर त्याच पदावर एका मजहलेची “िेमणूक’
व्हावी, यालाच कदाजचत “काव्यात्म न्याय’ र्हणत
असावेत. जतरुवळ्ळू वर यांिी याबाबत काही कजवता
के ल्या आहेत का, याची माजहती घ्यावी र्हणतो.
कलाम यांिाच त्याबाबत जवचारावे लागेल.
कलाम यांिी िातािा आपल्या के वळ दोि सुटके स िेल्या,
अशी एक बातमी कु ठं तरी वाचिात आली. देशाच्या
रािकारण्यांपेक्षा ही कृ ती खूपच वेगळी असल्याचेही काही

91
92 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

िणांचे र्हणणे आहे. मला हे मान्य िाही. या देशातले

िवळिवळ सव्य रािकारणी सुटके सच सोबत िेतात आजण घेऊि
िातातही. ररक एवढाच आहे, की कलाम यांिी त्या सुटके समध्ये
आपले िीविावश्‍यक सामािच िेले. अन्य रािकारणी मात्र
सुटके समध्ये काय काय िेतील, हे त्यांिा स्वतःला सांगता येणार
िाही. जिरजिराळ्या न्यायालयांमध्ये चालू असलेल्या “के स’मध्ये
या िेत्यांिी कदलेल्या साक्षींवरूिच वरील जवधाि के ले आहे, हे
सूज्ञांस सांगायला िको. (पण इतरांिा सांगावे लागते, र्हणूि
जलजहले.)
बाकी कलाम यांिा राष्ट्रपती भविातूि एकही वस्तू सोबत न्यावी
वाटली िाही, यामागे त्यांच्या मोहत्यागा एवढेच धैय्यही
मािलेच पाजहिे. अि्‌ माझं र्हणणं असं, की असं धैय्य आजण
जिरीच्छपणा अजववाजहत राजहल्याजशवाय येणे शर्य िाही.
कल्पिा करा, अन्नामलाई जवद्यापीठात जवद्यार्या्यंचा तास
घेतल्यािंतर कलाम मास्तर घरी आले आहेत. ते पाय धुवूि चहा
घेतात एवढ्यात जमसेस कलाम त्यांच्यािवळ येऊि र्हणतात,
“”काय तुर्ही, “रायसीिा जहल्स’च्या प्रासादातूि काहीच घेऊि
िाही आलात. बुश भारतात आले होते तेव्हा त्यांिी ककती
भेटवस्तू आणल्या होत्या. त्या तुर्ही जतथेच ठे वल्या. दुसऱ्या
िेत्यांिा पहा, आपल्या तर आपल्या इतरांच्या भेटवस्तूही ते घरी
घेऊि िातात. “डीआरडीओ’त असल्यापासूि तुमचं िेहमी
असंच. एक गोष्ट घ्याल तर कसम!” वगैरे वगैरे. आता हे भाषण
ऐकल्यािंतर मािी राष्ट्रपती काय अि्‌ िुसता पती काय,
वैतागणार िाही? तो वस्तूच िेणारच! मात्र कलाम यांिा हा
त्रास िाही. त्यामुळेच ते के वळ दोि सुटके स (आपल्याच
सामािाच्या) घेऊि घरी िाते झाले.
पाच वषा्यंपूव्ती िेवढे सामाि घेऊि कलाम आले, तेवढेच सामाि
घेऊि ते घरी गेले असंही काही िणांिी सांजगतलं.
(वृत्तवाजहन्यांिी या घटिेचे ज्याप्रकारे कव्हरे ि कदलं, त्यात
कलाम पाच वषा्यंपूव्ती के सांच्या ककती बटा घेऊि आले आजण
 राष्ट्रपती माझ्यासाठी 93

िातािा त्यांच्या डोर्यावर बटा होत्या, हे कोणीच कसं सांजगतलं

िाही या आश्‍चया्यतूि मी अिूिही सावरलेलो िाही.) येतािा
त्यांिी आणलेलेच सामाि तर परत िेलं िाही िा, हेही चेक
करायला पाजहिे.
कलाम चाचांचं मला एक बरं आवडायचं. ते मुलांिा मूलच रहा,
असं र्हणत. त्यांिा मुलं खूप आवडत आजण मला मूल व्हायला
खूप आवडतं. मूल झालं की काय टेंशि िाही…िोकरीची जचंता
िाही, िोकरी जमळाली की बॉसची हांिी हांिी िाही…सव्य
सव्यापसव्य सांभाळू ि पगार वाढण्याचीही काळिी िाही…
एरवी िातािा कलाम िे बोलले तेही आपल्याला आवडले.
िितेचा सवा्यजधक लोकजप्रय राष्ट्रपती िातािाही चांगली
प्रजतमा मिात ठे वूि गेला.
कलाम यांची प्रजतमा िेवढी उत्कट तेवढीच आता िव्या
राष्ट्रपतींची प्रजतभाही “रोकस’चाच जवषय ठरणार आहे. त्या
महाराष्ट्राच्या आहेत र्हणूि मला त्यांच्याबद्दल अगत्य आहे,
अशातला भाग िाही. (मी स्वतः ककतपत महाराष्ट्रीय आहे, अशी
साधार शंका घेणारे कमी िाहीत.) त्यांच्याबद्दल अगत्य
असण्याचे कारण वेगळे च आहे. शपथ घेतल्यािंतर त्यांिी िे
पजहले भाषण के ले, त्यात त्यांिी माझा उल्ल्लेख के ल्याबद्दल मला
अगदी भरूि आलं.
तुर्हाला आढळलं की िाही माझं िाव? काय र्हणता, िाही
आढळलं. अहो, असं काय करता…त्या काय र्हणाल्या सांगा
बघू…”िे का रं िले गांिले, त्यासी र्हणे िो आपुले…’ आता
सांगा राव, माझी ओळख पटण्यासाठी तुर्हाला आणखी कोणती
खूण सांगू. कलाम भलेही लोकजप्रय राष्ट्रपती असतील, पण माझा
िाहीर उल्ल्लेख करणाऱ्या प्रजतभाताई पाटील याच खऱ्या
माझ्या राष्ट्रपती आहेत. माझ्यापेक्षा रं िलेला, गांिलेला माणूस
या अलम्‌ भारतात आणखी कोण असेल…बाकी सव्य गोष्टी िाऊ
द्या…हा ब्लॉग जलजहल्यावर तो वाचूि कोणी कॉमेंटही टाकत
िाही…
94 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

अशा या पामर माणसाला आपलं र्हणणारी व्यक्ती आता

देशाच्या सव्पोच्च्चपदी गेली आहे, ही माझ्यासाठी आिंदाची
आजण अजभमािाची गोष्ट आहे. प्रजतभाताईंिी तुकारामाचा
अभंग र्हटला, हीही तर खरे च आिंदाची गोष्ट आहे. त्यांची
माझ्याबद्दलची आपुलकी कायम राहावी, यासाठी मी िेहमी
प्रयत्न करे ि. मी िेहमी रं िला-गांिला राहीि, कारण…तुकाराम
महारािांिी र्हटलेच आहे, ठे जवले अिंते तैसेजच रहावेअसू द्यावे
जचत्ती समाधाि…
 21
कदग्दश्यिाचा ‘िायक’

सेट मॅर्स वाजहिीच्या कृ पेिे अजिल कपूरचा िायक हा

जचत्रपट अजलकडे दर दोि कदवसांिी पहायला जमळत
आहे. एका साध्या टीव्ही पत्रकाराचा
मुख्यमंत्रीपदापय्यंत होणारा प्रवास या जचत्रपटात
अत्यंत प्रभावीपणे मांडला आहे. गेल्या मजहन्यात
प्रत्येक वृत्तवाजहिी आजण वत्यमािपत्राच्या रकान्यांची
शोभा वाढजवणाऱया ‘जशवािी-द बॉस’ या जचत्रपटाचा
कदग्दश्यक एस. शंकर हाच या जचत्रपटाचा कदग्दश्यक.
तजमळमधील ‘मुदलवि’ आजण तेलुगुमधील ‘ओक्के
ओक्कुडु ’ या जचत्रपटांचा हा ररमेक. मूळ जचत्रपटात
अिू्यि आजण मजिषा कोईराला यांच्या मुख्य भूजमका
आहेत. शंकर या कदग्दश्यकाच्या जचत्रपटांची काही
वैजशष्ट्ये आहेत.

95
96 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

एक, त्याच्या जचत्रपटांमध्ये सामाजिक संदश े काही तरी

असतोच. त्याच्या पजहल्या ‘िंटलमि’ जचत्रपटात जशक्षणाचे
बािारीकरण आजण त्यामुळे गररब जवद्यार्या्यंची होणारी वंचिा
त्यािे दश्यजवली होती. या जचत्रपटाचा जहंदीतील दुदव ्दै ी ररमेक
पाहूि (त्याचा िायक जचरं िीवी असलातरी) मूळ जचत्रपटाची
कल्पिा येणार िाही. जहंदस्ु तािी (तजमळमधील इं कदयि) या
जचत्रपटात देशातील भ्रष्टाचाराच्या समस्येवर प्रकाश टाकण्यात
आला होता. िायक (मुदलवि) मध्ये सडलेल्या सरकारी
यंत्रणेवर भाष्य के ले आहे. गेल्या वष्तीच्या ‘अजन्नयि’ (जहंदीतील
अपररजचत) मध्ये त्यािे िागररकांचा छोट्या मोठ्या गुन्ह्यांकडे,
कायदेभंगाकडे गांभीया्यिे ि पाहण्याकडे ििर टाकली होती.
‘चांगले सरकार हवे र्हणतो, आधी चांगले
िागररक बिा,’ हा त्यािे त्या जचत्रपटात कदलेला संदश े होता.
आता ‘जशवािी’त तर त्यािे काळा पैसा, हवाला, जशक्षण
संस्थांमधील िरे खोरी अशा अिेक मुद्द्यांिा हात घातला आहे.
दोि, शंकरच्या जचत्रपटात कॉर्प्युटर ग्राकरर्सचा मोठा
वापर के लेला असतो. ‘िंटलमि’मध्ये हा वापर के वळ ‘जचक बुक
रजयले’ या गाण्यापुरता होता. त्यािंतर कादलि (हम से है
मुकाबला) या जचत्रपटात त्यािे ग्राकरर्सचा सडाच टाकला. प्रभु
देवाची िृत्ये, ए. आर. रहमािचे संगीत यांमुळे प्रेक्षकांच्या लक्षात
राजहलेल्या या जचत्रपटातील सात पैकी तीि गाण्यांमध्ये
ग्राकरर्सचा वापर के ला होता. त्यातील ‘मुक्काला मुकाबला’मध्ये
तर थेट माईके ल िॅर्सिच्या ‘डेंिरस’ या गाण्याच्या धत्तीवर
ग्राकरर्स वापरल्या होत्या.
त्यािंतरच्या ‘िीन्स’मध्ये त्यािे ग्राकरर्सच्या सहायािे स्वतंत्र
व्यजक्तमत्व जिमा्यण करण्याची अरलातूि शक्कल लढजवली होती.
‘जहंदस्ु तािी’त त्यािे ग्राकरर्सच्या माध्यमातूि कमल हासि
याला सुभाषचंद्र बोस यांच्याशी हस्तांदोलि करतािा
दाखजवला होता. ‘अजन्नयि’मध्ये कर्प्युटर आजण वेबसाईट हा
कथेचाच भाग दाखजवल्यािे त्यातही ग्राकरर्स होतेच. त्यात
 कदग्दश्यिाचा ‘िायक’ 97

हाणामारीची दृश्‍ये ‘मॅर्ट्र्स’च्या धत्तीवर दाखजवली आहेत. ती

प्रत्यक्षात पाजहल्याजशवाय त्यातील गंमत कळणार िाही.
ग्राकरर्स आजण कॉर्प्युटर हा ‘जशवािी’तलाही एक महत्त्वाचा
भाग आहेच.
तीि, जचत्रपटांची व्यावसाजयकता. मुख्यतः सामाजिक
मुद्द्यांवर आधारलेले असले तरी शंकरच्या जचत्रपटात
प्रचारकीपणा अजिबात िसतो. ककं बहुिा त्याचा जचत्रपट
पाहतािा अमुक मुद्दा यात ठळक आहे, हे अधा्य-अजधक जचत्रपट
पाजहल्याजशवाय कळत िाही. आपल्याला सवय असलेल्या
व्यावसाजयक जचत्रपटांच्या मागा्यिेच त्याचा जचत्रपट धावत
असतो. अचािक एखादे वळण येते आजण मग आपल्याला
िाणवते, की अमुक बाब शंकरला िाणवूि द्यायची आहे.
‘िंटलमि’ पाहतािा ही एका चोराची प्रेमकथा असल्याचे वाटत
राहते. ‘जहंदस्ु तािी’ ही चंद्र ू आजण त्याच्या दोि मैजत्रणींची कथा
असल्याचा आधी समि होतो, तर ‘अजन्नयि’मध्ये अंबी आजण
रे मोच्याच ्विं्विात प्रेक्षक पडलेला असतो. त्यामुळे शंकरचा
जचत्रपट मिोरं ििाच्या आघाडीवर कधीही रसत िाही.
सादरीकरणावर एवढी हुकु मत असणारा दुसरा कदग्दश्यक
सध्याच्या घडीला तरी दुजम्यळ आहे. चार, संगीत. शंकरच्या
जचत्रपटातील संगीतािे रजसकांिा मोजहिी घातली िाही, असं
क्वजचतच झालंय. ‘रोिा’्विारे संगीत क्षेत्रात उपजस्थती िोंदजवली
असली तरी ए. आर. रहमािला खरी ऒळख शंकरच्या
जचत्रपटांिीच कदली (जवशेषतः उत्तर भारतात). ‘िंटलमि’
प्रदजश्यत झाला तेव्हा ‘एमटीव्ही’ भारतात िुकताच आला होता.
त्या्विारे हे गाणे जहंदी भाषक राज्यांतही जहट झाले. ‘रािा बाबू’
या जचत्रपटात या गाण्याची िर्र्ल करण्यात आली. मात्र त्यात
गंमत िव्हती. ‘िंटलमि’च्या ररमेकमध्येही हे गाणे वापरण्यात
आले. मात्र त्यातही जचरं िीवीचे िृत्यही करके च पडले. मूळ
जचत्रपटात प्रभु देवाचे िृत्य हे जचत्रपटाइतके च प्रेक्षकांच्या
आकष्यणाचा भाग होते. (जचत्रपटाच्या पडद्यावरील प्रभु देवाचे
98 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

हे पदाप्यण.) याच जचत्रपटातील ‘वट्ट वट्ट पुचक्कु’ (रूप सुहािा

लगता है) आजण ‘उसलमपट्टी पेणकु ट्टी’ (आजशकी में ह्द से) याही
गाण्यांच्या जहंदी आवृत्तींिी मोठी लोकजप्रयता जमळजवली.
बाकीची तीि गाणी तजमळमध्येही आिही जहट आहेत.
त्यािंतरच्या ‘हम से है मुकाबला,’ ‘िीन्स,’ ‘जहंदस्ु तािी,’ ‘िायक’
या जहंदी प्रेक्षकांिा ऒळखीच्या
जचत्रपटांतील संगीतािेही त्यांचा काळ गािजवला आहे.
‘बॉयि’ची गाणी तजमळ आजण तेलुगुत अत्यंत लोकजप्रय झाली.
‘अजन्नयि’चे संगीत हररश ियरािचे होते. तरीही त्यावर
शंकरची छाप होतीच. ‘जशवािी’ला पुन्हा रहमािचे संगीत आहे.
त्यात त्याची पूव्तीची िादू आहेच.
के वळ संगीत आजण गाणीच िव्हे तर त्यांचे जचत्रीकरण हीही
शंकरच्या जचत्रपटांची खाजसयत आहे. भव्य, देखणी आजण
काहीतरी वेगळ्या कल्पिा असलेली गाणी पहावीत तर ती
शंकरच्याच जचत्रपटात. मग ती िगातील सात आश्चया्यंच्या
पाश्व्यभूमीवर जचत्रीत के लेले ‘पूवुक्कुळ अजतशयम’ (िीन्स) असो,
की तंिावरच्या प्रजसद्ध बाहुल्यांचे रूप कदलेल्या व्यक्तींसह
जचत्रीत के लेले ‘अऴगाि राक्षसीये,’ असो! ‘अजन्नयि’मध्ये
‘अंडक्काका कोंडक्कारी’ हे गाणे आहे. या गाण्यात के वळ दोि ते
तीि जमजिटांच्या एका तुकड्यासाठी
तेिकासी या गावातील ५०० घरांिा वेगवेगळ्या रं गांिी
रं गजवले होते. ‘जहंदस्ु तािी’त त्यािे ऑस््ट्ेजलया, तर ‘जशवािी’त
स्पेिमध्ये गाण्यांचे जचत्रीकरण के ले. ‘िायक’मधील ‘सैया पडू
पय्या,’ हे गाणे आठवते. त्यात त्यािे कॉर्प्युटर ग्राकरर्सचा
हातचे काही राखूि ि ठे वता उपयोग के ला आहे. ‘कादलि’मधील
‘उव्यशी उव्यशी’साठी त्यािे एक खास बस तयार के ली होती.
शंकरच्या जचत्रपटातील आणखी एक वैजशष्ट्य र्हणिे
त्यातील ठळक ि िाणवणारी मात्र अगदी अजवभाज्य असलेली
भारतीय पुराण-इजतहासांची उपजस्थती. दजक्षण भारतातील
सव्यच कदग्दश्यकांप्रमाणे शंकरच्या जचत्रपटांतही भारतीय
 कदग्दश्यिाचा ‘िायक’ 99

संस्कृ तीला अिुसरूिच कथा असतात. ‘कादलि’मध्ये

भरतिाट्यम आजण अन्य िृत्यकलांचे दश्यि आहे, तर
‘जहंदस्ु तािी’त के रळर्धील ….या कलेची माजहती येते. तेही
अगदी कथेच्या ऒघात! ‘अजन्नयि’मध्ये तर तजमळिाडु तील
अय्यर आजण अय्यंगार ब्रार्हण, त्यांचे ज्ञािाराधि आदींची
माजहती अगदी सांगोपांग येते. याच जचत्रपटात ‘गरुड पुराणा’चा
अगदी खुबीिे के लेला उपयोग प्रत्यक्ष पाजहल्याजशवाय कळायचा
िाही. ‘जशवािी’त ‘जशवािीशी लग्न के ल्यास त्याचा मृत्यु होईल,
हे भजवष्य बदलणे शर्य िाही,’ असं िाजयके ला ज्योजतषािे
सांगणे आजण अगदी वेगळ्या प्रकारे जशवािीची मृत्यू होणे, ही
कथेतली गंमत त्याजशवाय कळायची िाही. एकामागोमाग आठ
जहट जचत्रपट देणाऱ्या शंकरिे स्वतःची एक शैली जवकजसत के ली
आहे. त्याच्या िंटलमि वगळता अन्य कृ ती (बॉयि) सुदव ै ािे
जहंदीत डब झाल्या आहेत. आंतरराष्ट्रीय पातळीवरही त्याला यश
जमळाले आहे. ‘अजन्नयि’ हा फ्रेंच भाषेत ड्ब झालेला
आतापय्यंतचा एकमेव भारतीय जचत्रपट आहे. जशवािी एकीकडे
जवक्रमामागोमाग जवक्रम करत असतािा आता जहंदीतही येऊ
घालत आहे. आता शंकर शाहरूख खाि सोबत ‘रोबोट’ िावाचा
जचत्रपट काढणार आहे. असो. मात्र माझ्यासारख्याला त्याच्या
तजमळ जचत्रपटाचीच अजधक प्रजतक्षा असणार आहे.
100 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 22
मोरूचा तुरुंगवास…अि्‌
अज्ञातवासही

प्राथजमक सूचिा ःः सत्यघटिेवर आधाररत

मोरू िेहमीप्रमाणे सकाळी झोपेतूि उठला आजण आंघोळ
करूि तयार झाला. आि त्याला न्यायालयािे सुिावलेल्या
जशक्षेप्रमाणे तुरुंगात िायचे होते. घरच्या लोकांिी त्याला जिरोप
देण्याची िय्यत तयारी के ली होती. सोसायटीतलं एक उिाड
काट्यं र्हणूि त्याची शहरात ओळख होती. त्याच्या घरच्या
लोकांिा त्याचा कोण अजभमाि! खासकरूि सोसायटीचे
सेक्रेटरी असलेले त्याचे बाबा तर त्याच्यावरूि िीव ओवाळू ि
टाकत असत. इतका की ते स्वतः बाबा असूि ते मोरुलाच बाबा
र्हणत. त्यामुळे पुढे दादा झाला तरी मोरूला सव्यिण
मोरूबाबाच र्हणत.आिपय्यंत मोरूला कधी “आत” िावं लागलं
िव्हतं. िाही र्हणायला “जडपाट्यमेंट’िं एक दोिदा “राडा’
के ल्याबद्दल त्याला उचललं होतं आजण रात्रभर “लॉक
अप’मध्येही ठे वलं होते. त्यावेळी “मामू’ लोकांिी त्याची के लेली
धुलाई त्याला अिूि आठवत होती. एकदा तर त्याला

101
102 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

पाककटमारीबद्दल सात कदवस कस्टडीतही ठे वलं होतं. त्याच्या

बाबा, आई आजण बजहणीिे त्यावेळी आकाशपाताळ एक करूि
त्याला ठाण्याबाहेर (आजण माणसांतही) आणलं होतं. आई-
बाबांची परवािगी ि घेता तेव्हा महाग असलेली कॅ डबरी
खाण्याबद्दल आजण कॅ डबरी जवकत घेण्यासाठी बाबांचे पैसे
चोरल्याबद्दल त्याला एक दोिदा जशक्षा झाली होती. त्याची
चॉकलेटची सवय सुटण्यासाठी त्याला काही कदवस
दवाखान्यातही ठे वलं होतं.
त्यािंतर काही कदवस मोरूबाबा सुधारला. शहरातल्या
त्याच्यासारख्याच लोकांिी चालजवलेल्या िाटकमंडळीत तो
काम करत होता. त्याला कामेही जमळत गेली. त्यामुळे तो
लोकजप्रय असल्याचे मािण्यात येत असे. असा हा मोरूबाबा
आि तुरुंगात खडी रोडायला पजहल्यांदाच िात होता.
िाटकमंडळीतले काही दोस्त आजण त्याच्या सोसायटीतील
टोळीतील काही जमत्र यांच्या सौिन्यािे त्यािे काही रटाके
आणले होते. त्यातील सुतळी बॉंब, रॉके ट वगैरे त्यािे जबचाऱ्यािे
उदार मिािे जमत्रांिा वाटली आजण एक जपस्तूल तेवढे
स्वतःिवळ ठे वले. िेमके त्याच्या जमत्रांिी उडजवलेल्या
रटार्यांिी सोसायटीतल्याच काही लोकांिा इिा झाली, काही
िणांच्या घरातील पडदे िळाले. त्यांिी दुष्टपणे मोरूला त्यात
गोवूि न्यायालयात गोवले. न्यायालयािेही रारशी दयाबुद्धी ि
दाखवता त्याला तुरुंगात धाडण्याचा जिण्यय कदला. तो जिकाल
लागता लागताच मोरूचे बाबा ही कालवश झाले.
तुरुंगाच्या मोजहमेवर जिघालेल्या मोरूच्या हातावर त्याच्या
बजहणीिे साखर ठे वली. बाबांच्या तसजवरीिवळ िाऊि त्यािे
तसजवरीला िमस्कार के ला. पोजलसांच्या गाडीतूि मोरू रवािा
झाला तेव्हा त्याच्या िीवलगांच्या डोळ्यात पाणी उभे राजहले.
मोरूच्या िीविातील इथपय्यंतच्या घटिा कायद्याच्या आजण
आपल्या सवा्यंच्या दृष्टीिे सामान्य आहेत. त्यािे गुन्हा के ला आजण
त्याची जशक्षा त्याला व्हायलाच हवी, याबाबत सवा्यंचे एकमत
 मोरूचा तुरुंगवास…अि्‌ अज्ञातवासही 103

होते. मात्र खरी मिा पुढेच आहे. मोरूला तुरुंगात ठे वले मात्र
त्याला कोणत्या तुरुंगात ठे वले, त्यािे दरवािातूि कोणता पाय
आधी पुढे ठे वला याची कोणीही बातमी कदली िाही. िातािा
तुरुंगाच्या रखवालदाराला त्यािे जबडी माजगतली की िाही,
याची चचा्यच झाली िाही. तुरुंगात मोरूला त्याच्यासारख्याच
एका सच्छील चाररत्र्याच्या सज्जि पुरुषाच्या संगतीत ठे वले
होते. त्याबद्दल कोणीही चकार शब्द काढला िाही. तुरुंगात
िातािा मोरूिे आपल्या चाहत्यांकडे (आजण त्याला पैसे
पुरजवणाऱ्यांकडे) पाहूि हातही हलजवला िाही. (त्यामुळे त्यांिा
हात हलवत परत यावे लागले.) मोरूला मुख्य तुरुंगातूि के वळ
महिीय व्यक्तींिा ठे वण्यात येणाऱ्या “पुण्यिगरीत’ पाठजवण्यात
आले. त्यावेळी त्याच्यामागे जशकारी कु त्र्यांप्रमाणे एकही
वाता्यहर, माध्यम प्रजतजिधी ककं वा कॅ मेरामि गेला िाही. मोरू
ज्या ककरकोळ कॅ टॅजगरीतला गुन्हेगार होता, त्या कॅ टॅजगरीच्या
मािािे ही वस्तुजस्थती भयंकर होती.
पुण्यक्षेत्रातल्या तुरुंगात आल्यािंतरही मोरूकडे होणारी अक्षर्य
हेळसांड चालूच होती. इथे आल्यािंतर त्यािे ककती वािूि ककती
जमजिटांिी कोठडीचे दार उघडले, ररशीवर बसतािा त्याच्या
तोंडातूि कण्हण्याचा आवाि कसा येत होता, याची दखल
कोणीही घेत िव्हतं. त्यािे काय खाल्लं, पोळीचे ककती तुकडे
करूि त्यािे ककती घास खाल्ले याचीही गणिाच कोणीच करत
िव्हतं. भावी जपढीच्या दृष्टीिे अत्यंत महत्त्वाची असणारी ही
ऐजतहाजसक माजहती देण्याची तसदी घ्यायला कोणीही तयार
िव्हतं. हीच ती भारतीय लोकांची मागास मािजसकता.
आता मोरूला याच तुरुंगात काही कदवस काढायचेत. पण इतके
कदवस रात्रीच्या रात्री िाटकं करूि त्याच्या प्रकृ तीवर पररणाम
झालेला अि्‌ त्यात हा तुरुंगवास, त्यामुळे त्याचा रक्तदाब
वाढला. याची कोणीतरी िोंद घ्यायची? तर तेही िाही. मोरूला
तुरुंगातल्याच डॉर्टरकडू ि उपचार चालू आहेत. हे वृत्त
बाहेरच्या लोकांिा समिायला िको? आता मोरूकडे होणाऱ्या
104 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

या अमािवी दुल्यक्षामुळे त्याच्या िािूक जिवाला ककती यातिा

होतायत, याची तुर्ही कल्पिा करू शकता. तरीही तुर्हाला
र्हणूि सांगतो, तो आल्यावर याचा िाब जवचारणार िाही.
कारण आता तो तुरुंगात महात्मा गांधींच्या साजहत्याचे
पररजवलोकि करतोय. हेही लोकांिा कळायलाच हवं.
त्याजशवाय त्याचा गुन्हा ककती “मामू’ली होता, हे स्पष्ट होणार
िाही. तो परत येणार. आतापय्यंत त्यािे अिेक खोड्या के ल्या.
शाळे त, कॉलेिमध्ये (होता जततके कदवस), सोसायटीत…प्रत्येक
खोडीिंतर त्यािे मिापासूि सवा्यंची मारी माजगतली आजण
“िादू की झप्पी’ देऊि सवा्यंिा खूषही के ले. आताही तो असेच
करणार आहे. रक्त त्याच्याकडे अगदी ढु ंकूिही ि पाहणाऱ्या या
लोकांकडे पाहूि तो र्हणेल, “”हे राम!”
मोरूचा तुरुंगवास…अि्‌ अज्ञातवासही 105
 23
मी एक “हॅर्लेट’

“टू बी ऑर िॉट टू बी’…हा जचंरति प्रश्‍ि शेर्सजपअर

िामक िाटककाराच्या “हॅर्लेट’ या िाटकात आहे.
के वळ या िाटकात आहे, असे िव्हे तर िाटकाचा
िायक असलेला डेन्माक्य चा रािकु मार हॅर्लेट याच्याच
तोंडी तो घातला आहे. स्वतःच्या अजस्तत्वाबाबत ही
प्रश्‍ि पडण्याची सवय सव्यच मोठ्या माणसांिा असते.
तशी ती मलाही आहे. त्यामुळेच मलाही प्रश्‍ि पडला
आहे. पण तो िगावं की िाही, असा प्रश्‍ि िाही. मी
अशा ककरकोळ प्रश्‍िांचा जवचार करत िसतो. मला
पडलेला प्रश्‍ि अगदी वेगळाच आहे…”अक्षरशः’
वेगळा!
जलहावं की जलहू िये…हाच तो शाश्‍वत प्रश्‍ि. हा प्रश्‍ि
पडण्याची कारणंही आहेत. जलजहलं तर अिेकिण दुखावतील, ि
जलजहलं तर अिेक दुखणी िागच्या िागी राहतील.जलजहलं तर

107
108 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

जलहावं लागंल राम गोपाल वमा्यच्या “शोले’वर आजण त्यािे

के लेल्या या जचत्रपटाच्या जवटंबिावर. अजमताभ आजण धम्फेद्रचं
त्यािं काही के लं असतं, तरी चाललं असतं. पण संिीवकु मारच्या
भूजमके त मोहिलालला उभा करूि दोघांचेही “काटू्यि’
करण्याची कला के वळ वमा्यच िाणे. हात तोडलेला ठाकू र
पाहण्याऐविी आता के वळ बोटे छाटलेला “एन्काऊंटर
स्पेशाजलस्ट’ पाहावा लागेल…तेही दाढीवाला. चार राष्ट्रीय
पुरस्कार जमळजवणारा आजण आिपय्यंत एकाही “ररमेक’मध्ये
काम के लेला मोहिलाल आता राम गोपालाच्या “काल्यात’
कदसणार.
ि जलहावं तर जहमेश रे शजमयाची गाणी सगळीच लोक ऐकतात
र्हणूि मीही ऐकत असावा, अशी लोकांची समिूत व्हायची.
सािुिाजसक आवािा्विारे कािांवर अत्याचार करण्याची ककमया
एके काळी कु मार सािू या अजतलोकजप्रय गायक महाशयांकडे
होती. मात्र त्यावेळी ककमाि मोबाईल िामे संपक्य यंत्रावर
आसमंत जचरणाऱ्या आवािात वाद्यांचा िमेल तेवढा गोंगाट
करणारे गाणे वािजवण्याची सोय िव्हती. त्यामुळे साव्यिजिक
रस्त्यांवर आजण वाहिांमध्ये तरी “सायलेंस झोि’ असायचे. मात्र
सािू यांिा समोर कदसत असलेली मात्र त्यांचा सूर ि लागलेली,
“बेसूर’तेची पातळी ओलांडूि “भेसूर’ते कडे झुकलेली पट्टी
लावण्याचा माि रे शजमया यांच्याकडे िातो. संगीतप्रेमी
भारतात रे शजमया यांच्यामुळे संगीत कसे िसावे, याचे िवे
वस्तुपाठ कदले िात आहेत.
जलजहलं तर जलहावं लागंल मराठीत दररोि प्रजसद्ध होणाऱ्या
पुस्तकांवर आजण ि खपल्यामुळे त्यांच्या पडू ि असलेल्या
गठ्ठ्यावर. लोकांिा ि परवडणाऱ्या ककं मतींमध्ये पुस्तकं
काढायची आजण ती कोणी घेत िाही र्हणूि रडत बसायचं, ही
प्रकाशकांची “स््ट्ॅटेिी’ काही औरच. मिकु राच्या दिा्यकडे ि
पाहता के वळ प्रजसद्ध झालेल्या िावांवर जवसंबूि पुस्तकं
काढण्यात त्यांचा हात कोण धरणार? िव्या पुस्तकांची के वळ
 मी एक “हॅर्लेट’ 109

पाच हिारांची आवृत्ती काढू ि, त्याचा प्रकाशि समारं भ

करण्याची हातोटी के वळ मराठी प्रकाशकांकडेच कशी काय
बुवा? पुस्तकांच्या िाजहरातीही पुणे-मुंबईच्या वृत्तपत्रांमध्ये
छापूि मराठी वाचकं पुस्तकच वाचत िाहीत, हा “अभ्यासपूण्य’
जिष्कष्य कोण काढणार?
ि जलहावं तर मराठी वृत्तवाजहन्यांच्या गमती िमती कशा
कळणार कोणाला. “डोंजबवली रास्ट’ला सव्पोत्कृ ष्ट मराठी
जचत्रपटाचा पुरस्कार जमळाल्यावर जिजशकांत कामत यांची
मुलाखत घेऊि, “आता मराठी जसिेमा िागजतक पातळीवर
िायला हवा,’ अशी मुलाखतीची िुिी टेप लावणारा “माझा’
चॅिेल कोणी पाजहला िाही िा? हैदराबादमध्ये घडलेल्या घटिेचे
जचत्रण आजण बातमी थेट जहंदी भावंड वाजहिीवरूि प्रक्षेजपत
करणारे “24 तास’ मराठीपण िपल्याचे लोकांिा कसं कळणार?
कदवसभर काय घडलं यापेक्षा कदवसभरात काय घडणार, हे ग्रह-
ताऱ्यांच्या गजणतावरूि उपग्रह वाजहन्या लोकांपय्यंत ककती
तत्परतेिे पोचजवतात, हे जलजहल्याजशवाय लोकं िाणणार तरी
कसं?
जलजहलं तर जलहावं लागंल भारतीय कक्रके ट संघाला इं ग्लंड
दौऱ्यात जमळालेल्या यशाबद्दल आजण त्यातूि जिघणाऱ्या
जिष्कषा्यबद्दल. देशी-परदेशी प्रजशक्षकांच्या हाताखाली
खेळतािा धुळधाण उडवूि घेणारा हा संघ जवलायतेतील दमट
वातावरणात दमदारपणे खेळतोय ही आिंदाचीच गोष्ट आहे.
पण प्रजशक्षक िसतािाच त्याला हा सूर का गवसावा? संघाच्या
यशासाठी “कोच’ िकोच, असा गुरुपाठ तर संघ देत िाही िा?
ि जलजहलं तर लपूि िाईल मॉलमुळे येणारी बािार संस्कृ ती
आजण त्यामुळे ग्राहकांिा “जडमोरलाईि’ करण्याचा
दुकािदारांचा जहरावणारा हक्क. मॉल आले तर ग्राहक स्वतःच
माल पाहूि घेईल. “ककती पाजहिे,’ र्हणूि पायरी चढायच्या
आतच त्याला क्षुल्लक असल्याची िाणीव करूि देणाऱ्यांची ती
उदात्त भूजमका िगापुढे कशी येणार? मॉलमध्ये हिार-बाराशे
110 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

रुपयांची िोकरी जमळते, दुकािात सामािाची पोते

उचलण्यापासूि पुड्या बांधण्यापय्यंत राबवूि घेऊि, आठशे-
िऊशे रुपयांचा पगार देण्याची सामाजिक दाित असणाऱ्यांची
बािू पुढे कशी येणार? मॉलमध्ये एकावेळेस अिेक वस्तू असतात,
दुकािात के वळ एकाच कं पिीच्या वस्तू भरूि ठे वूि “घ्यायती
तर घ्या िाही तर िा,’ असं र्हणण्याची पारं पररक शैली कशी
िपली िाणार…असं जलजहण्यासारखंही भरपूर आहे, अि्‌ ि
जलजहण्यासारखंही भरपूर आहे…पण अजलकडे भाविा
दुखावण्याचं प्रमाण वाढल्यामुळे काय जलहावं अि्‌ काय जलहू
िये, या जववंचिेत मी पडलो आहे. त्यामुळे माझा झाला आहे
“हॅर्लेट’…जलहावं की जलहू िये, हा माझा संभ्रम आहे. वाचावं की
वाचू िये, हा संभ्रम तुर्हाला पडू िये, हीच अपेक्षा आहे.
 24
मासेल्लाह!

२८ रे ब्रुवारी २००७ चा कदवस! देशाचा अथ्यसंकल्प

मांडण्यास आणखी चोवीस तास उरले होते. मी मात्र
माझा वेगळाच संकल्प पूण्य करण्याच्या मागे होतो.
आठवड्यातूि एकदाच येणाऱ्या मंगल कदिाचा,
र्हणिेच साप्ताजहक सुट्टीचा आस्वाद घेत होतो.
साधारणतः माणूस, तोही एकटा माणूस सुट्टीच्या
कदवशी एकच काम करत असतो-ते र्हणिे आळसाचा
आस्वाद घेणे. मिुष्याला िगण्यासाठी करावी
लागणारी कामे एका कदवसासाठी का होईिा मागे
टाकण्यासारखे दुसरे सुख िाही. मीही या सुखाला
पारखा होऊ इजच्छत िाही. त्यामुळेच अंथरुणावर
पडू ि राहूि टीव्ही पाहण्याव्यजतररक्त अन्य कोणतेही
काम करणे हे ’अमंगळ’ कृ त्य असल्याची माझी ठाम
धारणा आहे.

111
112 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

िाही र्हणायला मंगळवारच्या माझ्या या ’शबाथ’ला एकच

काम मी िेमािे करतो. ते र्हणिे िीवसृष्टीच्या आद्य प्रणेत्यांिा
आपल्या पोटात िागा करूि देतो. पुण्यिगरीतील अिेक हॉटेल
मला या पुण्याच्या कामात हातभार लावायला उभी आहेत. मात्र
माशांवरचे माझे प्रेम आजण या हॉटेल्सची दाित यांचे प्रमाण
िुळत िसल्यािे अिेकदा माझी हालत ’बील भरा, लेककि पेट
िही भरा,’ अशी होते. माशांच्या िादापायी ककत्येकदा पैसे
पाण्यात (आजण रश्‍श्‍यातही) घातल्यािंतर मी हात आवरता
घ्यायला जशकलो. परं तु िीभ आवरणे अद्यापही मला िमलेले
िाही. याच मत्स्यप्रेमातूि मी घरात अजग्नकदव्य करायच्या
टोकापय्यंत आलो.
घरात गॅस स्टोव्ह आजण अन्य सामाि असल्यािे स्वतःला
पाकजसद्धी आल्याची मिोमि खात्री तर होतीच. दुकािात
गेल्यावर कदसणारी ’परं परा’ची करश करीची पाककटे खुणावू
लागली होती. हक्का िूडल्स करण्याचा मोठा सराव असल्यािे तर
रे जडमेड रे जसजपि हे माझे हक्काचे तंत्र झालेले. असे सव्य दुवे िुळूि
आल्यािंतर मी पाय मागे घेण्यात अथ्य िव्हता. ग्राहक पेठेतूि
आणलेले पाककट रोि मला खुणावत होते. अि तो मंगळवार
उिाडला. मी माझा अिेक कदवसांचा संकल्प पूण्य करण्यासाठी
सरसावलो. सकाळपासूि दोि जचत्रपट पाहूि झाले होते.
सायंकाळ हळू हळू दाटू ि आली. रात्रीच्या बेताची पूव्यतयारी
र्हणूि दहा-बारा पोळ्या करूि ठे वल्या. आता रक्त समोरच्या
दुकािातूि मासे आणायचे आजण पाककटावरील
सूचिांिुसार ’करी’ तयार करायची, एवढेच काम बाकी
होते. ’मासेमैदाि’ िवळच होते.
मग काय! माशांच्या दुकािात गेलो आजण आयुष्यात
पजहल्यांदाच मासेखरे दी के ली. सुरमई खाणार त्याला आणखी
खावे वाटणार, हे मिात पक्कं असल्यािे परवडत िसतािाही
सुरमईची खरे दी के ली. ७४ रुपयांमध्ये के वळ ३०० ग्रॅम सुरमई
जमळणार, हे ऎकू ि मि थोडेसे खट्टूच झाले. तरीही जमळतील ते
 मासेल्लाह! 113

तीि तुकडे घेऊि घरी आलो. मासे धुण्यात काही वेळ गेला.
तेवढ्या वेळात थोडासा टीव्ही पाहूि झाला. त्यािंतर गॅसवर
पातेले ठे वूि त्यात पाककट मोकळे के ले. पातेल्यातील पाण्याला
उकळी यायला वेळ लागला िाही, अि माझ्याही मिात
आिंदाच्या उकळ्या रु टू लागल्या. भांडयात कदसणारे माशांचे
तीि तुकडे गॅसवरील पातेल्यात टाकले आजण ते तुकडे
हलजवण्यासाठी चमचा शोधू लागलो…चमचा हातात घेऊि
वळलो आजण माझ्या तोंडचे पाणी पळाले. मी टाकलेला एक
तुकडा दुप्पट आकाराचा होऊि पाण्यावर तरं गत होता. त्याच्या
खाली असलेला तुकडा अगदी होडीसारखा झाला होता. जतसरा
तुकडा रु गला िव्हता, मात्र तो रु गला असता तर बरे झाले असते
अशी पररजस्थती होती. त्या तुकड्याच्या दोि बािूंिी दोि
उं चवटे जस्प्रंगसारखे वर आले होते.
करायला गेलो एक आजण झाले भलतेच अशी माझी अवस्था
झाली. हे तुकडे जशिले तरी ते खावेत की िाहीत, याचा संभ्रम
जिमा्यण झाला. खावे तर हे असे जबभत्स तुकडे खावे लागणार
आजण ि खावे तर ७४ रुपये आजण तीि तास वाया िाणार…
पुन्हा खाण्यासाठी बाहेर कु ठे तरी िावे लागिार.
जस्पल्बग्यचा ’िॉि’ िेमका आठवला आजण असे थरकाप
उडजवणारे मासे खाण्यापेक्षा त्यांचा घास होणे अजधक सोपे असे,
असा जवचार मिाला चाटू ि गेला.
शेवटी िीव मुठीत धरूि ते तुकडे पािात घेतले आजण खायला
सुरवात के ली. चव चांगली लागत असली, तरी हा पदाथ्य
खातािा माझी अवस्था ’अप्यन्नपुष्टा प्रजतकू लशब्दौ’ अशी होती.
पूण्य िेवण होईपय्यंत मात्र मी ताटाकडे लक्ष कदले िाही. ि िाणो
मध्येच तो मासा िीवंत होऊि माझा घास घ्यायचा, अशी भीती
वाटतच होती. एखादी गोष्ट खूप चांगली झाली, की ’माशाल्लाह’
र्हणतात, हे माजहत होते. मात्र आपली सपशेल रजिती झाली,
की त्याला काय र्हणायचं यासाठी मला एक िवा शब्द
सापडला…’मासेल्लाह!’
114 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 25
कथा अमेररके च्या वत्यमािपत्रांची

“वॉल स््ट्ीट िि्यल’ हे वत्यमािपत्र घेण्याचा प्रयत्न करूि

रुपट्य मड्पोक यांिी एक िवा इजतहास जलजहला आहे.
अमेररके च्या इजतहासात एखाद्या परकीय पत्रकार
अथवा माध्यमसम्राटाचा याजिजमत्तािे प्रथमच प्रवेश
झाला आहे. (ककमाि एवढ्या मोठ्या प्रमाणावर तरी!)
या जिजमत्तािे अमेररके च्या पत्रकाररतेचा इजतहास
चाळण्याची सहि इच्छा झाली.
अमेररके चे पजहले वत्यमािपत्र के वळ एका अंकापुरते जिघाले
होते, ही माजहती वाचूि मला पजहल्यांदा धक्का बसला. “पजब्लक
ऑर्युरेन्सेस बॉथ रॉरे ि अँड डोमेजस्टक’ हे अमेररके चे अिेक पािे
असलेले, मुकद्रत असे पजहले वृत्तपत्र. बेंिाजमि हॅररस यािे हे चार
पािांचे वृत्तपत्र काढले होते. त्याचा पजहला अंक काढताच
सरकारिे प्रकाशकाला अटक के ली आजण अंकाच्या प्रती
िाळण्यात आल्या. पत्रकाररतेच्या मुक्त स्वातंत्र्याची ही सुरवात!
वष्य होते १६९०. त्यािंतरची मोठी घटिा र्हणिे बेंिाजमि

115
116 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

फ्रॅंकजलि या मोठ्या िेत्याची पत्रकाररतेची कारकीद्य.

बेंिाजमिचा भाऊ िेर्स फ्रॅंकजलि यािे “न्यू इं ग्लंड करं ट’ िावाचे
एक वत्यमािपत्र काढले होते. त्यात ‘सायलेंस डू गुड’ या िावािे
बेंिाजमि यािे काही लेख जलजहले. जवशेष र्हणिे खुद्द िेर्स
यालाही ही माजहती िव्हती! १७२८ मध्ये बेंिा जमि
करलाडेजल्रयाला गेला व त्यािे तेथे “पेिजसल्व्हाजिया गॅझेट’ची
िबाबदारी सांभाळली.
खऱ्या अथा्यिे आिच्या वत्यमािपत्राचे पूव्यसुरी र्हणता येईल,
असे वृत्तपत्र १८३५ मध्ये “न्यू यॉक्य हेरॉल्ड’च्या रूपािे
आकाराला आले. िेर्स गॉड्यि बेिेट यािे हे वृत्तपत्र काढले होते.
वाता्यहरांिा जियजमत जबट देणारे आजण प्रत्यक्ष घटिास्थळी
िाऊि माजहती घेणारे पजहले वत्यमािपत्र र्हणूि याची िोंद
आहे. देशात आजण परदेशात (युरोपमध्ये) प्रजतजिधी िेमूि
अमेररकी वृत्तपत्रांच्या क्षेत्रात त्यािे आगळे पाऊल टाकले. त्याचा
प्रजतस्पध्ती “न्यू यॉक्य र्ट्ब्यूि’ (स्थापिा १८४१) यािेही इतरत्र
आपल्या आवृत्या पाठजवण्यास सुरवात के ली. छपाईचा वेग
वाढजवणारे जलिोटाईप यंत्र वापरणारे हे पजहले वत्यमािपत्र.
आि िगात माध्यम क्षेत्रांमध्ये अत्यंत प्रजतष्ठेचे समिले िाणारे
‘न्यू यॉक्य टाईर्स’ हे वृत्तपत्र १८५१ साली स्थापि झाले. िॉि्य
िोन्स आजण हेन्री रे मंड यांिी या वत्यमािपत्राची स्थापिा के ली.
गुलाम जगरीच्या मुद्यावरूि झालेल्या अमेररके च्या यादवी
युद्धामुळे वत्यमािपत्रांिा खरी ऊिा्य जमळाली. या काळात
अमेररकी वत्यमािपत्रांिी मोठी प्रगती के ली. यावेळी अजधकांत
अजधक बातर्या देण्याची वत्यमािपत्रांची गरि भागजवण्यासाठी
न्यू यॉक्य च्या सहा मोठ्या वत्यमािपत्रांिी एकत्र येऊि बातर्या
पुरजवणाऱ्या संस्थेची स्थापिा के ली. हीच ती आिची
“असोजसएटेड प्रेस.’
डेजव्हड जलजव्हंग्स्टि हा धम्यप्रसारक आकफ्रके त गेला होता. काही
कदवसांिी त्याचा ठावरठकाणा कोणालाच कळे िा झाला. त्याची
बातमी देतािाच बेिेट यािे हेन्री स्टॅिली याला डेजव्हडला
 कथा अमेररके च्या वत्यमािपत्रांची 117

शोधण्यासाठी पाठजवले. हेन्रीिे त्याला शोधूिही काढले.

शोधपत्रकाररतेची ही सुरवात मािण्यात येते.
अमेररके च्या वत्यमािपत्रसृष्टीत सव्यकाही चांगलेच होते,
अशातला भाग िाही. “जसटीझि के ि’ हा जचत्रपट माजहतेय?
अमेररके तील तत्काजलि वृत्तपत्रसृष्टीतील एक भारदस्त
व्यजक्तमत्व जवजलयम रॅं डॉल्र हस्ट्य याच्या िीविावर हा जचत्रपट
आधारलेला आहे. हस्ट्य हा अगदी वादग्रस्त आजण िरे खोर
व्यजक्तमत्वाचा माणूस होता. स्वतःचे वत्यमािपत्रे
खपजवण्यासाठी कोणत्याही थराला िाण्याची त्याची तयारी
होती. “जसटीझि के ि’ हा जचत्रपट त्याच्या िीविावर आधाररत
असल्याची चचा्य जचत्रपट जिजम्यती अवस्थेत असतािाच सुरू
होती. त्यामुळे हस्ट्य महाशय अस्वस्थ झाले असल्यास िवल
िाही. त्यािे या जचत्रपटाच्या जिमा्यत्यांशी संपक्य साधला आजण
जचत्रपटाची सव्य ररळांची (मास्टर ररलसह) जवल्हेवाट
लावण्यासाठी मोठी रक्कम देऊ के ली. मात्र जिमा्यत्यांिी त्याच्या
या “ऑररला’ िकार कदला. मग साम आजण दामच्या मागा्यचे
प्रयत्न जिष्रळ झाल्यािंतर दंडाच्या मागा्यचा त्यािे वलंब के ला.
आपल्या वत्यमािपत्रातील गॉजसप जलजहणारी पत्रकार लुएला
पास्यन्स जहला त्यािे याकामी लावले. लुएला पास्यन्स स्‌
टु जडओच्या अजधकारी आजण जवतरकांिा रोि करायची आजण
त्यांच्या खासगी गोष्टी पेपरमध्ये छापण्याची धमकी देत असे.
हस्ट्यच्या व्यावसाजयक िीजतमत्तेवर १८९८ सालातील एक तार
मोठा प्रकाश टाकते. स्वतःचे वत्यमािपत्र खपावे यासाठी हस्ट्य
याला अमे ररका आजण स्पेिमध्ये र्युबाच्या मुद्द्यावरूि युद्ध
व्हावे, असे वाटत होते. “न्यू यॉक्य िि्यल’ या त्याच्या मुख्य
वत्यमािपत्रात यासंबंधी अजतरं िीत आजण भडक भाषेतील
मिकू र प्रकाजशत होई. स्पेििे के लेल्या अत्याचारांच्या कहाण्या
छापण्यासाठी त्यािे आपल्या वाता्यहरांिा रठकरठकाणी
पाठजवले होते. हे वाता्यहर खऱ्या खोट्या बातर्याही पाठवत
असत. िे प्रामाजणक होते ते अशा बातर्या पाठवत िसत. त्यामुळे
118 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

त्यांिा वैयजक्तकरीत्या िुकसािही झाले. अशाचपैकी एक िण

होता फ्रेडररक रे जमंग्टि. र्यूबात गेल्यािंतर त्यािे हस्ट्यला खऱ्या
पररजस्थतीची कल्पिा देणारी तार पाठजवली.
” इथे युद्ध होणार िाही. मी परत येतो.’
हस्ट्यिे त्याला उलट तार के ली, “तू जतथेच थांब. तू छायाजचत्रे
पाठव. मी युद्ध सुरू करतो.’
अि्‌ खरोखर हस्ट्यिे आपल्या बातर्यांच्या िोरावर युद्ध सुरू
के लेही. मात्र वृत्तपत्र मालकांचे हे िमुिे के वळ हस्ट्यपुरतेच
मया्यदीत िव्हते. “जशकागो र्ट्ब्यूि’चा मालक कि्यल रॉबट्य
मॅककॉजम्यक यािे आपला फ्रान्समधील वाता्यहर जवजलयम जशरे र
याला हुकू म कदला. काय कदला? तर िऊ वषा्यंपूव्ती फ्रान्समधील
एका शेतात मॅककॉजम्यकची हरवलेली दुजब्यण जशरे र यािे शोधूि
काढावी. याच माळे तील आणखी एक मणी र्हणिे “इं टरिॅशिल
हेरॉल्ड र्ट्ब्यूि’चा मालक िेर्स गॉड्यि बेिेट ज्युजियर. त्यािे
हट्टािे सतत २४ वष्फे आपल्या वत्यमािपत्रात हवामािाची एकच
माजहती छापली. एकदा त्यािे वत्यमािपत्राच्या काया्यलयात
प्रवेश के ल्यािंतर खोलीच्या उिव्या बािूला उभे असणाऱ्या सव्य
कम्यचाऱ्यांिा कामावरूि कमी के ले. (संदभ्य ःः द युजिवस्यल
िि्यजलस्ट ले. डेजव्हड रॅं डाल, प्रकाशि वष्य २०००)
हस्ट्य याचा व्यावसाजयक प्रजतस्पध्ती होता िोसेर पुजलत्झर.
या दोघा ःंच्या स्पध्फेतूि िी सवंग पत्रकाररता जिमा्यण झाली,
जतच्यामुळे “यलो िि्यलीझम’ (पीत पत्रकाररता) ही संज्ञा
िन्माला आली.
पुजलत्झरची जचत्तरकथा
िोसेर पुजलत्झर हा मूळचा हंगेररयि. १८६४ मध्ये तो
अमेररके त आला. १८७२ मध्ये त्यािे पजहल्यांदा “वेस्टजलशे
पोस्ट’ हे वृत्तपत्र आजण त्यािंतर १८७९ मध्ये “सेंट लुईस
जडस्पॅच’ हे वृत्तपत्र जवकत घेतले. या दोन्ही वत्यमािपत्रांचे
जवलीिीकरण करूि त्यािे ” सेंट लुईस जडस्पॅच-पोस्ट’ िावाचे
वत्यमािपत्र काढले. १८८२ मध्ये त्यािे “न्यू यॉक्य वल्ड्य’ िावाचे
 कथा अमेररके च्या वत्यमािपत्रांची 119

वत्यमािपत्र जवकत घेतले. िुकसािीत िाणारे हे वत्यमािपत्र

पुजलत्झरच्या स्पशा्यिे पुन्हा िोमािे व्यवसाय करू लागले.
१८९५ मध्ये हस्ट्य यािे न्यू यॉक्य सि िावाचे वत्यमािपत्र जवकत
घेतले. त्यािंतर अमेररका-स्पेि युद्धाच्या वाता्यंकिादरर्याि
भडक बातर्या देण्याची या दोघांमध्ये स्पधा्य लागली. त्याचा एक
मासला वर आलाच आहे. १९११ मध्ये मृत्यूिंतर पत्रकारांिा
पुरस्कार देण्यासाठी पुजलत्झर यािे मृत्यूपत्रात तरतूद के ली
होती. १९१७ मध्ये पजहल्यांदा या पुरस्कारांचे जवतरण झाले.
आि या पुरस्कारांिा मोठी प्रजतष्ठा आहे.
——————— काय्यशैलीतील ररक “न्यू यॉक्य टाईर्स’ हे
आि िगभरातील िावािलेले दैजिक आहे. वॉजशंग्टिधील
सत्ताधाऱ्यांिा धक्के देण्याचे काम हे वत्यमािपत्र अिेकदा करते.
त्यादृष्टीिे “वॉजशंग्टि पोस्ट’च्या बरोबरीिे त्याचे िाव घेतले
िाते. या वत्यमािपत्राच्या यशामागे त्याची काय्यशैली
कारणीभूत आहे. यात वत्यमािपत्राशी संबंजधत रूथ ऍडलर यांिी
जलजहलेल्या “अ डे इि कद लाईर ऑर कद न्यू यॉक्य टाईर्स’
(प्रकाशि वष्य १९८१) या पुस्तकातूि या काय्यशैलीची झलक
जमळते.
सकाळी तीि वािता “न्यू यॉक्य टाईर्स’ची शेवटची शहर आवृत्ती
प्रकाशिाला िात असतािा या पुस्तकाला सुरवात होते.
वत्यमािपत्राचे सहायक वृत्त संपादक टॉम डॅफ्रि आपल्या
सहकाऱ्यांिा “गुड िाईट’चा जिरोप पाठजवतात. यावेळी
वत्यमािपत्राच्या न्यू यॉक्य येथील काया्यलयात काम थांबत असते.
त्याच वेळेस िगभरातील “टाईर्स’चे वाता्यहर त्यांच्या त्यांच्या
िागी कशा पद्धतीिे बातर्या जमळजवण्यासाठी झगडत आहेत,
याचे वण्यि येते. त्यांत जव्हएतिाममध्ये युद्धभूमीवर गेलेल्या
पत्रकारांप्रमाणेच पाककस्तािातील सत्तासंघषा्यची इत्थंभूत
बातर्या काढण्यासाठी झुजल्रकार अली भूत्तोंिा त्यांच्या शाही
प्रासादात भेटणाऱ्या वाता्यहराचाही समावेश आहे.
120 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

त्यातीलच एक वाता्यहर आहे जिम रे लोि. िेरुसलेममध्ये तो

वाता्यंकि करत आहे. शालेय िीविात एक साधारण मुलगा
असलेला जिम “टाईर्स’मध्ये “कॉपी बॉय’ र्हणूि लागतो.
उपसंपादकांिी कदलेल्या बातर्या “कं पोजझंग’साठी द्यायचे, हे
त्याचे काम. मात्र या कामाऐविी पत्रकाररता त्याला अजधक
आवडते. त्यासाठी तो पत्रकाररतेचा अभ्यासक्रमही पूण्य करतो.
वगा्यत पजहला येतो. जवशेष र्हणिे त्याच्या या यशाची दखल
वररष्ठ घेतात आजण त्याला वाता्यहर र्हणूि दाखल करूि घेतात.
बढत्या जमळत जमळत तो इस्राएलमध्ये िातो. वाता्यरांिा
परदेशात पाठजवल्यािंतर काही काळािे ते तेथील
वातावरणाशी एकरूप होतात. त्याचा त्यांच्या कामावरही
पररणाम होतो. त्यामुळे अशा वाता्यहरांिा ठराजवक काळािे
दुसरीकडे, देशात अथवा परदेशात पाठजवण्याचे “टाईर्स’चे
धोरण आहे.अशा अिेक बाबी हे पुस्तक वाचल्यािंतर समोर
येतात. त्यात काळािुसार काही बदल झाले असले, तरी भारतीय
आजण अमेररकी वत्यमािपत्रांच्या काय्यशैलीतील ररक यामुळे
ठळकपणे समोर येते.
 26
“द ककं ग’ रॉर्स ऍि ऑलवेि!

त्याला िाऊिही आता तीस वष्फे झाली. तरीही संगीत

रजसकांच्या, र्हणिे िे कुं पणांचा जवचार ि करता
के वळ संगीताचा आस्वाद घेतात, त्यांच्‌ यासाठी
एजल्व्हस जप्रस्ले या िावाची िादू अद्यापही कायम
आहे. त्याचा तो िोष, बाि आजण गायकीचा ढंग अन्य
कोणाला िमला िाही…अि्‌ कोणाला िमला तरी
ििांिा तो भावला िाही.
एजल्व्हस आरोि जप्रस्ले हे िाव पजहल्यांदा ऐकले १९९२
साली. दूरदश्यिच्या सकाळी सातच्या बातर्यांमध्ये. (त्यावेळी
सकाळी उठणे आजण बातर्या ऐकणे, अशा दोन्ही चांगल्या सवयी
अंगात होत्या.) जप्रस्ले याच्यावर अमेररके च्या टपाल खात्यािे
जवशेष जतककट काढले होते. त्याची ती बातमी होती. त्या
बातमीसोबत दूरदश्यिच्या तेव्हाच्या आजण काही प्रमाणात
आताच्याही ररवािािुसार एजल्व्हसच्या जचत्रपटाच्या आजण

121
122 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

काही काय्यक्रमांच्या ध्वजिजचत्रकरतीचे तुकडेही होते. त्यावेळी

ती बातमी आजण ते तुकडे दोन्हीही स्मरणात राजहले.
त्यािंतर सुमारे पाच वषा्यंिी जवजवध आंतरराष्ट्रीय रे जडयो कें द्रे
ऐकत असतािा एजल्व्हस ही काय िादू आहे, याची थोडीशी
कल्पिा आली. त्याचदरर्याि “इिाडू ’ या तेलुगु वत्यमािपत्रात
एजल्व्हसच्या ग्रेसलॅंड या स्मारकािवळ होणाऱ्या काय्यक्रमाबद्दल
वाचिात आले. त्यामुळे त्याच्‌ याबद्दल वाचि करूि माजहती
घेतली. के वळ ४२ व्या वष्ती हृदय जवकाराच्या धर्र्यािे गेलेला
हा गायक…अमेररके च्या रॉक संगीताला त्यािे वेगळ्या उं चीवर
िेले. हे संगीत िगभर लोकजप्रय करण्याचे त्याचे एकहाती कतृ्यत्व
होते, असे र्हटले तरी चुकीचे होणार िाही. त्याच वेळेस
एजल्व्हसचे “िेलहाऊस रॉक’ ऐकले…अरे , हे कु ठे तरी
ऐकल्यासारखे वाटते….हा जवचार करत असतािाच “कदल’
जचत्रपटातील “खंबे िैसी खडी है,’ हे गाणे आठवले. अच्छा,
र्हणिे ते गाणे याच्‌ यावरूि उचलले होय? आणखी शोध घेतला
असता “हम ककसी से कम िही’ या जचत्रपटातील “बचिा ऐ
हसीिो…’ या गाण्याचा स्रोतही एल्व्‌ जहसच असल्याचे लक्षात
आले. त्यादृष्टीिे पाजहले असता, एजल्व्हसचे जहंदी जचत्रपटसृष्टीवर
मोठे उपकार आहेत.एजल्व्हसिे काय के ले? त्यािे रॉक संगीताला
मूळ प्रवाहात आणले. एल्‌ जव्व्हसच्या काळात “िाझ’आजण “ब्लू’
हे कृ ष्णवंशीयांचे संगीतप्रकार म ःािले िात. कृ ष्णवंशीय
कलावंतांची या क्षेत्रातील िावे पाजहल्यािंतर तो समिही
रारसा अिाठायी वाटत िाही. मात्र गोऱ्यांचे संगीत हे के वळ
पाश्‍चात्य शा्त्रिीय संगीतापुरते मया्यकदत झाले होते. िाही
र्हणायला, “कं ्ट्ी’ प्रकारात त्यांचे वच्यस्व होते. मात्र अमेररका
आजण काही प्रमाणात पाश्‍चात्य िग वगळता इतरत्र “कं ्ट्ी’ला
लोकजप्रयता िव्हती अि्‌ आिही िाही. ‘एमपी3’ आजण
“आयपॉड’िे आि संगीतजवश्‍व लोकांच्या जखशापय्यंत आणले
आहे. तरीही िॅशजवलेचे िाव जवचारल्यास ककती िणांिा माजहत
 “द ककं ग’ रॉर्स ऍि ऑलवेि! 123

असेल? दरवष्ती जतथे िमणारा “कं ्ट्ी’ कलावंतांचा मेळावा हा

संगीतभोर्त्यांच्या दृष्टीिे एक अवण्यिीय आिंदाचाच सोहळा.
तर सांगायचे र्हणिे एजल्व्हसमुळे रॉक संगीत िगाच्या
व्यासपीठावर आले. त्यातूि त्याच्या काळच्या “करं ट’ जवषयांिा
हात घालूि त्यािे आणखी एक पाऊल टाकले. एजल्व्हसचा िोश
िेवढा डोळ्यात भरणार, तेवढेच त्याचे “क्रूजिंग’ कािाचे पारणे
रे डणारा! महायुद्धोतर काळ, साठच्या दशकातील अमेररके तील
भरकटलेली जपढी आजण त्यािंतर सत्त्‌ ःारच्या दशकातील
अस्वस्थ तरुणाई…या सवा्यंिा खरा आवाि कदला ए जल्व्हसिे.
त्यािंतर सुमारे दशकभरािे मायकल िॅर्सििे “बीट इट’चा मंत्र
देऊि तरुणांिा िागे के ले…िाचते के ले. मात्र त्यांिा भािावर
आणण्याचे काम एजल्व्हसचेच. त्याच्याच शब्दांत सांगायचे
र्हणिे, “”काही लोक पायांचा ताल धरतात. काही बोटे
िाचजवतात. काही िण मागे पुढे झुलतात. मी त्यांिा एकाच
वेळी सगळे करायला लावतो.”एजल्व्हसला त्याचे चाहते “ककं ग’
र्हणतात. एखाद्या रािासारखीच त्याची ऐट होती.
एजल्व्हसच्या के सांची स्टाईल, झकपक कपड्यांची स्टाईल ि
ःंतर अिेकांिी उचलली. पण “ककं ग’चा शाही बाि काही
वेगळाच. त्याचे चाहते आिही त्याच्यासारखा वेश करूि
ग्रेसलॅंडला िमतात. यंदाही त्याच्या स्मारकाला िमलेली गद्ती
पाजहली अि्‌ मिात जवचार आला…द ककं ग रॉर्स…ऍि ऑल्वेि
एजल्व्हसची िीविकथा एजल्व्हसचे अजधकृ त संकेतस्थळ
124 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
“द ककं ग’ रॉर्स ऍि ऑलवेि! 125
 27
श्रावणमासी “डीडी’ उपाशी

ऋतुराि श्रावण! या मजहन्याचे िाव घेतले की

अिेकांमधला कवी “रणा’ वर काढतो. चहूकडे जहरवळ
पसरली आहे, पावसाच्या धारा अधूि-मधूि उन्हाच्या
जतरीपेशी लपंडाव खेळत आहेत…वातावरणात एक
तिेला पसरला आहे आजण िव्या िव्या वेली
िजमिीतूि डोके वर काढत आहेत. पुणे शहर िसेल, तर
जतथे जचमण्या-कावळे व अन्य पक्षी जिसगा्यिे त्यांिा
कदलेल्या मया्यकदत आवािात, पण जहंदी जचत्रपटातील
गाण्यांहूि ककत्येक पटींिी मधुर गाणी गात आहेत…
असं काहीसं रर्य जचत्र श्रावणाच्या िावासरशी
डोळ्यांपुढे उभे राहते. त्यात ‘श्रावणमासी हष्य मािसी’
असे साक्षात बालकवींचे वचि. त्यामुळे श्रावण र्हणिे
के वळ गोडवा असंच काही िणांिी वाटत राहतं.
अथा्यत हे रर्त काही िणांच्या बाबतीत.

127
128 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

श्रावण मजहिा र्हटला, की माझ्या पोटात गोळा उभा राहतो.

कारण श्रावणाचा पजहला हल्ला पोटावरच होतो. या मजहन्याचे
आगमि होताच पजहले छू ट शाकभाज्यांच्या पया्ययी अन्नावर
गदा येते. आपल्या “प्राण’जप्रय खाद्यावर असे पाणी सोडण्याचे
िीवावर आले, तरी कत्यव्य करावेच लागते. कारण प्रश्‍ि श्रद्धेचा
असतो, संस्कारांचा असतो. “ममैवांशो सव्यलोके िीवभूत
सिातिः’ असे भगवंतांिी स्वतः भगवद्गीतेत सांजगतले आहे.
तरीही एका जवजशष्ट मजहन्यात भगवंताला कोथींबीर, कारले,
पालक आजण तत्सम सिीवच का चालतात आजण अन्य पदाथ्य
अभक्ष्य का ठरतात, याचे कोडे उलगडत िाही. अि्‌ वरूि याला
श्रावण”मास’ र्हणूि आर्हाला जखिवायचे?
बरं , एवढ्यावरच उरकलं तर एवढ्या मजहन्याभराचे रारसे
दुःख वाटले िसते. प्रश्‍ि येतो तो चार सोमवार, एक चतुथ्ती अशा
एकाहूि एक एककदवसीय कसोटींचा! काय सांगावं, या
कदवसांचा सामिा कसा करावा, या जववंचिेत अन्नपाणी गोड
लागत िाही हो! एक तर मराठी पत्रकार असल्यािे उपासमारी
ही तशी पाचवीलाच पुिलेली! त्यात आणखी कसेबसे दोि घास
घशाखाली घालायचे, तर त्याचीही चोरी. “चरै वेजत चरै वेजत
एतद्‌ सत्यम्‌’ हा ज्याचा बाणा, त्याला या कदवशी ज्या
अजग्नकदव्याला सामोरे िावे लागते, त्याची कल्पिा इतरांिा
येणार िाही. वषा्यचे 357 कदवस (चार सोमवार, दोि एकादशी,
एक चतुथ्ती आजण एक महाजशवरात्री धरूि) भलेही हा माणूस
वडापावच्या गाड्याकडे तुच्छतादश्यक आढ्यतेिे िातो. मात्र
िेमका या कदवशी वडापावचा वास त्याला आपल्याकडे ओढू ि
घेतो. “कळे िा कळे िा वळे िा वळे िा’ असं समथ्य रामदासांिी
र्हटले आहे, त्याची प्रजचती यावेळी येते. अि्‌ उपास करणाऱ्याला
तोंड दाबूि बुर्र्यांचा मार!
एवढे उपास के ल्यािंतर मला एक शंका राहूि राहूि येते.
उपासाच्या खाद्यांचे आजण “इं जडयि पीिल कोड’चे (ग्रामीण
वत्यमािपत्रांत बव्हंशी आढळणारा भारतीय दंड जवधाि उर्य भा.
 श्रावणमासी “डीडी’ उपाशी 129

दं. जव.) जियम एकाच व्यक्तीिे के ले असावेत. त्याजशवाय या

दोन्ही जियमांमध्ये जवजचत्रपणाबाबत एवढे सार्य आढळले
िसते. उपासाच्या कदवशी काय खायचं आजण काय खायचं िाही,
हे लक्षात ठे वायचे र्हणिे खायची गोष्ट िाही. अहो, जपष्टमय
पदाथ्य असलेला साबुदाणा उपासाला चालतो, मात्र यज्ञात
आहुती देण्यासाठी वापरण्यात येणाऱ्या साळींचे पोहे जिजषद्ध!
दजक्षण अमेररके तूि युरोपमाग्फे भारतात आलेला बटाटा ओ.के ..,
विस्पती तेलांपासूि बिलेला डालडा ओ.के . मात्रत्याच
विस्पतींची भािी हद्दपार! तांदळाची िातभाई भगर
उपासाच्या कदवशी मािािे जमरजवणार आजण अरबस्तािातील
खिूरही शेखी जमरजवणार! बाहेरच कु ठे उपासाचे खावे र्हटले,
तर साबुदाणा वडे आजण िायलॉि जचवडा या हॉटेलचालकांमध्ये
अजतलोकजप्रय पदाथा्यंजशवाय अन्य काही जमळण्याची खोटी!
त्यात हे वडे आजण जचवडा पामोजलव तेलातूि काढलेला…तेही
अन्य पदाथ्य तळलेल्याच! र्हणिे करमणूक हवी र्हणूि मराठी
जचत्रपटाला िायचं आजण प्रखर वास्तवाचं प्रजतजबंब,
भावभाविांचे कं गोरे , वैचररक घुसळण अशा िावांखाली िमेल
तेवढी (अि्‌ अत्यंत स्वस्तातली)जपळवणूक सहि करूि यायचं!
उपास करणाऱ्या प्रत्येक माणसाकडे अशा “सेल्र गोल’चे पोटभर
अिुभव असतातच.
श्रावणात ज्या कदवशी उपास िसतात, त्याकदवशी उपासही
परवडतील असे सण असतात. ईश्‍वरािे सगळे मजहिे तयार
के ल्यािंतर अिेक सण राहूि गेल्याची त्याला आठवण आली
आजण ते सव्य सण त्यािे श्रावणातच कोंबले असावेत, असा माझा
एक जसद्धांत आहे. बरं , हे सणही कसे गोडधोड करूि खायचे…
साग्रसंगीत पुरणाची पोळी तोडायचे. र्हणिे आमची डबलबार
अडचण. गोडधोड करायचे र्हटले, की वेळेवर खायला जमळणार
िाही, याची “अिुभव हीच खात्री!’ अि्‌ समिा जमळालेच तर
पुरणाची पोळी खाऊि “डोळे जमटू ि’ ऑकरसमध्ये िायला
सगळे च काही सरकारी कम्यचारी िसतात. त्यात पंचामृत,
130 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

चटण्या हे िेवणाच्या ताटातले “साईड जहरो’ या मजहन्यात

एकदम सुपरस्टारशी स्पधा्य करायला िमतात. त्यामुळे “िेवण
िको पण पदाथ्य आवर,’ अशी अवस्था होऊि िाते. या मजहन्यात
सत्यिारायणाच्या पूिाही रॉम्यमध्ये असल्यामुळे जतकडे कु ठे
िेवायचे तोंडभरूि आमंत्रण असतेच. इकडे श्रावणातील पाऊस
व उन्हाची लपाछपी चालू असते, दुसरीकडे िेवण अि्‌ उपासाचा
“मेरी गो राऊंड’ चालू असते.
उपास पुराणाच्या या अडचणींचे हे एवढे अध्याय असले, तरी
या सव्य रसांचा पररपोष एका अध्यायात होतो. तो अध्याय
र्हणिे उपास करणारा एकटा माणूस. त्याला उपासाचे करूि
द्यायला कोणी िाही, अि्‌ उपास सोडण्यासाठी करूि द्यायलाही
कोणी िाही. असा माणूस रारतर काय करे ल, काही िाही “मेरे
िैिा सावि भादो…करर भी मेरा मि उपासा…’ असे गाणे
गाईल. कारण काय, तर एका कदवसाच्या उपासािे आपण मरत
िाहीत, याची त्याला पुरेपूर िाणीव असते. शेवटी काय, तर
व्हरायटी ऍडस्‌ स्पाईस टू लाईर…अि्‌ कधी कधी हा मसाला
उपासदार असतो…एवढंच!!!
श्रावणमासी “डीडी’ उपाशी 131
 28
आपुलकी अँड जिव्हाळा कॉप्पोरे शि
जलजमटेड

जप्रय बंधु आजण भजगिींिो, आि आपण माझा

“आपुलकी अँड जिव्हाळा कॉप्पोरे शि जलजमटेड’चा
अध्यक्ष या िात्यािे िो सत्कार करत आहात, त्याबद्दल
मी मिापासूि आिंद आजण आभार व्यक्त करतो. खरं
तर आपण माझा हा िो गौरव करत आहात, त्यातूि
माझ्याबद्दल आपल्या मिात असलेला जिव्हाळा अि्‌
आपुलकीच ििरे स पडते. िागजतकीकरणाच्या रे ट्यात
सव्यत्र चंगळवाद आजण पैशाचीच महती असतािा,
के वळ जिव्हाळा आजण आपुलकीच्या िोरावर उद्योग
करण्याची आजण यशस्वीही होण्याची उमेद मला
आपल्यासारख्या सव्यसामान्यांमुळेच जमळाली आहे, हे
मी अजभमािािे िमूद करू इजच्छतो.

133
134 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

खरं तर एके काळी मीही आपल्यासारखाच साधा एक

कम्यचारी होतो. मजहन्याच्या मजहन्याला संसाराचा गाडा
रे टतािा मेटाकु टीला येण्याचे प्रसंग िेहमीच यायचे. दर
मजहन्याला पगाराकडे डोळे लावूि बसायचे आजण पगार झाला,
की जिरजिराळी जबले चुकवायची हा माझा जशरस्ता होता.
एखाद्या पापभीरू माणसािे खोटा आळ आल्यावर अटकपूव्य
िामीि जमळवावा, तसे मी पगारपूव्य जबलांची व्यवस्था
करायचो. त्यावेळी दहा तारखेला माझा पगार व्यायचा आजण
अकरा तारखेला माझा “मंथ एंड’ सुरू व्हायचा. िगात खचा्यचे
माग्य चोहोकदशांिी खुले होत होते आजण बचतीचे माग्य खुंटत
होते. त्यावेळी या अथ्यप्रधाि िीविाला काही पया्यय आहे की
िाही, हा प्रश्‍ि मला पडला. त्या प्रश्‍िाला जमळालेले उत्तर आि
या कं पिीच्या यशािे रूपािे आपल्यासमोर आहे.
या प्रवासाची सुरवात कशी झाली, ते येथे सांजगतल्यास
अप्रस्तुत ठरणार िाही. असाच एका मजहन्यात पगाराची रक्कम
जबलांमध्ये खच्ती पडल्यावर मी वाण्याच्या दुकािात गेलो होतो.
चहासाठी घरात पावडर होते आजण साखर मात्र संपलेली होती.
(िीविातील गोडवा आधीच संपला होता, आता साखरही
संपलेली होती.) दुकािदार उधारीिे काही देण्याची शर्यता
िव्हतीच. मात्र मी गरीब असल्यािे माझ्याकडे प्रेम आजण करुणा
खूप असल्याचे मी ओळखूि होतो. त्यामुळे अत्यंत कळवळू ि
दुकािदाराला र्हणालो, “”मालक, िरा एक ककलो साखर हवी
होती. माझ्याकडे आता पैसे जबल्कु ल िाहीत. पण आपुलकी आजण
जिव्हाळा भरपूर आहेत. तर िरा थोडासा जिव्हाळा घेऊि
साखर देता का?”
जमत्रहो, सांगायला खूप आिंद वाटतो. तो दुकािदार साधा
ककराणा दुकािदार होता. देशात अद्याप मॉलचे वारे पोचले
िव्हते. त्यामुळे सौिन्य जशल्लक असलेल्या त्या दुकािदारािे
माि डोलाजवली आजण र्हणाला,
 आपुलकी अँड जिव्हाळा कॉप्पोरे शि जलजमटेड 135

“साहेब, आपुलकी देत असाल तर पैशांची काय गरि आहे?

अि्‌ जिव्हाळा असल्यािंतर एक काय दोि ककलो साखर घ्या
िा.”
हीच ती सुरवात होती. के वळ जिव्हाळा आजण आपुलकीच्या
िोरावर व्यवहार करता येतो, हे मी ओळखले. त्यािंतर जसटी
बस, रे ल्वे, मजल्टप्लेर्स, हॉटेल अशा सव्य रठकाणी मी जिव्हाळा
व आपुलकीचाच वापर करूि व्यवहार के ला. त्यातूिच
“आपुलकी अँड जिव्हाळा कॉप्पोरे शि जलजमटेड’चा िन्म झाला.
कं पिीिे कणाकणािे जिव्हाळा व आपुलकी िोडली व आि ती
पैशांऐविी के वळ जिव्हाळा, स्नेह आजण आपुलकी्विारे ग्राहक
आजण कम्यचाऱ्यांच्या िीविाला िवा आिंद देत आहे, याचा
सवा्यंिाच आिंद व्हायला हवा.
िरा आमच्या कं पिीच्या धोरणाबद्दल सांगतो. पैसा हा
िगातील सव्यच संघषा्यचे मूळ असल्याचे मार््यसिे र्हटले आहे.
(आपल्या पूव्यसुरींिी व ज्येष्ठांिी सांजगतलेल्या चांगल्या गोष्टींचे
अिुकरण करायलाच हवे, िाही का?) त्यािुसार आमच्या
कम्यचाऱ्यांिा आर्ही कधीही पैशांमध्ये पगार देत िाही.
पैशांमध्ये पगार कदला, की त्यांच्या अपेक्षा खूप वाढतात अि्‌
मािवाच्या िीविातील सव्य दुःखांचे मूळ अपेक्षांमध्ये आहे, असे
भगवाि गौतम बुद्धांिी र्हटले आहे. माझं स्पष्ट र्हणणं आहे,
कम्यचाऱ्यांिा पैशांऐविी प्रेम आजण जिव्हाळा द्या. आमच्या
कं पिीतील कम्यचाऱ्यांिा सकाळी कामावर आल्यापासूि घरी
िाईपय्यंत आपुलकीचा वषा्यव होतो. त्यामुळे त्यांची जचत्तवृत्ती
तर उल्हजसत राहतेच, जशवाय काय्यक्षमताही अिेक पटींिी
वाढते. एवढेच िाही, तर बाहेरच्या िगातही सव्यत्र के वळ
जिव्हाळा आजण आपुलकीचाच व्यवहार करण्याचीही त्यांिा
सवय लागली आहे. यादृष्टीिे पाजहली असता, संपूण्य िगात आता
या गोष्टींचाच प्रसार होत आहे.
िे आमच्या कम्यचाऱ्यांशी, तेच आमच्या ग्राहकांशी. आि
“आपुलकी अँड जिव्हाळा कॉप्पोरे शि जलजमटेड’ इतर्या जवजवध
136 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

उद्योगांमध्ये आघाडीवर आहे. परं तु कु ठे ही आर्ही पैशांची

तडिोड ि करता स्नेह, जिव्हा आजण आपुलकी यांच्याच बळावर
प्रगती करत आहोत. भारतातील सरकारी काया्यलयांमध्ये
चालणारे अथ्यपूण्य व्यवहार िगप्रजसद्ध आहेत. मात्र जतथेही मी,
माझे कम्यचारी आजण ग्राहक के वळ याच बाबींचा उपयोग
करतात. बंधु-भजगिींिो, माझं आि आपल्या सवा्यंपुढे एकच
सांगणे आहे. पैशांचा मोह टाळा. िागजतकीकरण आजण
चंगळवाद आपल्या देशासाठी चांगला िाही. के वळ स्नेह, प्रेम,
जिव्हाळा आजण आपुलकी याच शाश्‍वत बाबी आहेत. त्यांच्या
उपयोगातूि आपण िवीि, समाधािी आजण सुखी िग जिमा्यण
करू शकतो. आपण के लेल्या या गौरवाबद्दल मी पुन्हा एकदा
आभार माितो अि्‌ माझे भाषण संपजवतो.
 29
आंध्रातील स्रोट आजण बेिबाबदार
“वायएसआर’

के वळ तीि मजहन्यांच्या अंतरािे हैदराबाद शहरात

दोि स्रोट झाले आजण त्यात सुमारे चाळीस िणांचे
प्राण गेले. ज्या कदवशी हे स्रोट झाले, त्या कदवशी मक्का
मजस्िदमधील स्रोटाला शंभर कदवस पूण्य झाले होते.
त्याच कदवशी दुपारी हैदराबादेतच सुमारे दोि कोटी
70 लाख रुपयांच्या बिावट िोटा दाऊदच्या
हस्तकांकडू ि पोजलसांिी हस्तगत के ल्या होत्या. या
दोन्ही घटिांचे आपल्याकडच्या माध्यमांमध्ये रारसे
प्रजतजबंब उमटले िाही. मी मूळ तेलुगु वाजहन्यांवरील
बातर्याच त्या कदवशी पाजहल्या िसत्या तर मलाही
या बाबी कळाल्या िसत्या. आंध्रातील सव्यच
माध्यमांिी या बाबींवर जवशेष िोर कदला आहे. मक्का
मजस्िदच्या स्रोटांची उत्तरे तील माध्यमांिी त्या

137
138 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

कदवशीचे दळण दळण्यासाठी दखल घेतली. त्यािंतर

आताच्या हल्ल्यात महाराष्ट्राच्याच जवद्यार्या्यंचे िीव
गेल्यामुळे इकडील वत्यमािपत्रांिी या घटिांची अजधक
िोंद घ्यावी लागत आहे.
ताज्या स्रोटािंतर आंध्र प्रदेशचे मुख्यमंत्री वाय. एस. आर.
रािशेखर रे ड्डी यांच्या प्रजतकक्रयांिी िितेत आणखी रोष जिमा्यण
झाला आहे. “इदी आंतरिाजतय उग्रवादम…पाक,
अरगाजणस्तािलो मि जिघु िेटवक्य जवस्तररं चलेम कदा?’ (हा
आंतरराष्ट्रीय दहशतवाद आहे. पाककस्ताि, अरगाजणस्तािमध्ये
आपले गुप्तचर वाढवायला हवेत,’ या रे ड्डी यांच्या जवधािाची
“ईिाडू ’ या तेलुगुतील सवा्यजधक खपाच्या वत्यमािपत्रािे जखल्ली
उडजवली आहे. 11 सप्टेंबर 2001 च्या हल्ल्यािंतर िॉि्य बुश
यांिी दाखजवलेल्या दहशतवाद्यांच्या िायिाटाच्या जिधा्यराशी
रे ड्डी यांच्या जवधािाची तुलिा करूि, “ईिाडू ’िे र्हटले आहे,
“”प्रत्येक हल्ल्यािंतर मुख्यमंत्र्यांिी त्यांच्या खास शैलीत
दहशतवाद्यांवर के लेला हा प्रजतहल्ला आहे.” त्यांच्या या गुळचट
जवधािामुळे स्रोटातील मृत आजण िखमींच्या िखमांवर मीठ
चोळले गेले आहे, असे वत्यमािपत्रािे र्हटले आहे. “बंगळू र,
मालेगाव, लंडि, बगदाद…इथेही दहशतवादी हल्ले होतातच,’
या रे ड्डी यांच्या उद्‌गारांवर तर “ईिाडू ’िे र्हटले आहे, “”वा..वा!
यादवी युद्धािे धुमसत असलेल्या इराकमधील बगदादशी आंध्र
प्रदेशची तुलिा होऊच कशी शकते. सप्टेंबर 11च्या हल्ल्यािंतर
अमेररके त पुन्हा दहशतवाद्यांिा धुमाकु ळ घालता आलेला िाही,
हे माजहत असतािाही मुख्यमंत्री असे बोलूच कसे शकतात.”
दहशतवाद्यांिी वैरल्यातूि हे कृ त्य के ल्याचे राज्य सरकारिे
र्हटले होते. त्यावर “इिाडू ’चे र्हणणे, “” इकद प्रभुत्वाल
वैरल्यम. (हे दहशतवाद्यांचे िव्हे, सरकारचे अपयश आहे.”
आंध्र प्रदेश हे त्यामािािे एक गरीब राज्य आहे. मात्र
आधीच्या चंद्राबाबू िायडू यांच्या कारकीद्तीत जतथे ककमाि
 आंध्रातील स्रोट आजण बेिबाबदार “वायएसआर’ 139

शांतता तरी होती. िक्षलवाद्यांच्या मुसर्या आवळण्यात िायडू

सरकारला बव्हंशी यश जमळाले होते. त्या तुलिेत रे ड्डी यांच्या
सरकारिे डोळ्यांत भरण्यािोगी काहीही काम के लेले िाही.
िक्षलवाद्यांवर कारवाई ि करण्याचा जिण्यय त्यांिी सत्तेवर
येताच काही कदवसांिी िाहीर के ला होता. मात्र त्याला रारसे
यश जमळाले िाही. गेल्याच मजहन्यात िक्षलवाद्यांिी के लेल्या
आंदोलिात जतथे सात पोजलस कम्यचारी ठार झाले. जतरुपतीतील
िमीिी जमशिऱ्यांिा वाटणे, मुजस्लमांिा आरक्षण देणे अशा
“िॉि इश्‍यू’मध्ये रे ड्डी सरकारिे वेळ घालजवला. त्यामुळे
आंध्रसारख्या चांगल्या व सुंदर राज्याचा बघता-बघता “इराक’
झाला आहे.
 30
माि ि माि, तू मेरा सलमाि!

िमस्कार,
आवाि : प्रजसद्ध आजण लोकोद्धारक अजभिेते समलाि
खाि यांच्या कारागृह प्रवासाच्या धावत्या वण्यि
ऐकणाऱ्यांचे स्वागत आहे. मी, हांिी हांिी खां आजण
प्रजसद्ध चाटु कार अखंड तोंडपुिे, आर्ही तुर्हाला या
िगजहतकारक यात्रेचे इत्थंभूत वण्यि देण्यासाठी सज्ज
आहोत. खाि यांच्या या लोकजवलक्षण त्यागाबद्दलची
हरतऱ्हेची माजहती घेण्यासाठी आपल्याला प्रचंड
उत्सुकता आहे, याची आर्हाला िाणीव आहे.
त्यासाठीच आपण सध्या खाि यांच्या घरासमोरील
गल्लीत उभे आहोत. ते बाहेर येऊि कारागृहात प्रवेश
करतील, तसतशी तािी माजहती आर्ही देऊ. त्यासाठी
आपल्याला कु ठे ही िायची गरि िाही. पाहत रहा

141
142 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

आमची वाजहिी. आता घेऊ आपण एक ब्रेक. त्यािंतर

पहा आमचा वृत्तांत.
(एक ब्रेक : प्रजसद्ध “खपा बजियाि -ये धोिे की बात है’
यांच्या मार्य त प्रायोजित.) चाटु कार ःः ब्रेकिंतर
आपले पुन्हा थेट प्रक्षेपणात स्वागत. आपण सध्या उभे
आहोत समलाि खाि यांच्या घराबाहेरील एका
गल्लीत. या गल्लीपासूिच समलाि यांच्या घराच्या
मुख्य दरवािापय्यंत रस्ता िातो. याच रस्त्यावर
समलाि लहािपणी गोट्या खेळत होता. त्याच्या
खेळादरर्याि उडालेल्या गोट्या लागूि चेहऱ्यावर
िखमा झालेले अिेक िण इथे आहेत. त्यांच्यापैकी
अिेकांिा समलाि खाि आि “स्टार’ असल्याचा
अजभमाि आहे. यांतीलच एक आहेत हे वयोवृद्ध मामू.
आपण त्यांच्याशीच बोलूया…
आप कोई याद बताएंगे? कोई ऐसी बात िो आप िहीं
भूले है?
मामू : हां, िरूर याद है. समलाि बचपि से बहुत
शरारती था. कें चुले तो वो खेलता ही था…कक्रके ट भी
कहता था. बल्ला िहीं थे तो एक-दो बार मेरे दरवािे
की बजल्लंयॉं ही तोड के ले गया. बहुत शरारती था.
लेककि मैंिे उसको कभी डांटा िही, र्योंकक वो कहता,
चाचा, मैं बडा होिे के बाद आपको एक फ्लैट दे दूग ं ा.
और उसिे कदया भी…वो स्टार बििे के बाद िुहू में
 माि ि माि, तू मेरा सलमाि! 143

हुसेि भाई से कह के उसिे एक फ्लैट मेरे बडे बेटे को

कदया.
बघा, र्हणिे समलाि हा ककती परोपकारी आहे पहा.
वयोवृद्ध मामूंिा फ्लैट देणारा समलाि आता िेलच्या
कोठडीत ककती कष्ट सहि करतो, हीच आता उत्सुकता
आहे.
आताच जमळालेल्या बातमीिुसार, समलाि झोपेतूि
उठला आहे. थोड्या वेळािे तो उठे ल. त्यािंतर आंघोळ
करूि तो कारागृहाकडे रवािा होईल. या प्रत्येक
क्षणाचे वृत्त आर्ही तुर्हाला देऊ. कु ठे ही िाऊ िका.
आपण तोपय्यंत घेऊ एक ब्रेक…
(एक ब्रेक : आधीचेच प्रायोिक)
हांिी हांिी खां : मी उभा आहे समलाि खाि यांच्या
बंगल्याच्या बाहेरच्या बािूस. समलािकडे पाच कु त्रे
पाळलेले आहेत. त्यातील दोि तुर्हाला या फ्रेममध्ये
कदसत आहेत. याच्याच बािूला त्यांचे टॉइलेट आजण
बाथरूम आहे. सध्या समलाि अंघोळ करत आहे…
असा अंदाि आहे कारण आतूि पाणी वाहण्याचा
आवाि येत आहे. थोड्याच वेळात ते बाहेर येतील.
त्यािंतर जिघतील जिदाि काही कदवस तरी
कारागृहात काढण्यासाठी…
चाटु कार : हांिी हांिी, तुला काय वाटतं…समलािचा
गुन्हा त्याला झाली त्या जशक्षेएवढा गंभीर आहे का?
144 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

हांिी हांिी खां : चाटु कार, हे पहा समलािला उच्च

न्यायालयािे जशक्षा कदली आहे. त्यामुळे आपण
त्याबद्दल बोलणे योग्य िाही. चाटु कार, तुला
माजहतेय…काही वषा्यंपूव्ती समलाि एका िंगलात
तेथील आकदवासींिा कपडे आजण के क वाटायला गेला
होता. त्यावेळी त्याला िंगलात एक लाकडाचे हररण
कदसले. समलािच्या खेळकर स्वभावािुसार तो त्या
लाकडी हररणाशी खेळू लागला. त्यात ते हररण तुटले.
त्यामुळे त्याला ही जशक्षा झाली िाही. कायदेतज्ज्ञांचे
या जशक्षेबाबत वेगवेगळे मत आहे. मात्र, समलािच्या
अिेक जचत्रपटांत न्यायाधीशाची भूजमका करणारे
अजभिेते मैलेश भोट यांच्या मते, ही जशक्षा रारच
िास्त आहे. समलािचा स्वभाव, त्याची उदारता
आजण सज्जिासारखी वागणूक पाहूि त्याला सोडू ि
द्यावे…
चाटु कार ःः एक जमिट हांिी हांिी, आताच खबर
आली आहे, की समलािची आंघोळ झाली आहे. त्यािे
पांढरी पॅंट घातली असूि, बूट घालण्यासाठी पाय पुढे
के ला आहे. यावेळी त्याच्या घराच्या गच्चीवर सव्य
िातेवाईक िमले होते. त्यांिा समलािवर पुष्पवृष्टी
करायची होती, मात्र िोरात वाहणाऱ्या वाऱ्यामुळे
त्यांिा ते िमले िाही. समलाििे बूट घातले असूि, तो
तुरुंगात िाण्यापूव्ती घरातले शेवटचे िेवण घेत आहे.
 माि ि माि, तू मेरा सलमाि! 145

आपण त्याच्या मागावरच राहणार असूि, कु ठे ही िाऊ

िका…तोपय्यंत घेऊया थोडीशी जवश्रांती!
(ब्रेक : प्रायोिक शामदेव मसाले…इसके जबिा खािा
अधूरा है!)
हांिी हांिी : िमस्कार, ब्रेकिंतर आपले स्वागत आहे.
आपण पहातच आहात समलािच्या घराबाहेर ककती
मोठ्या प्रमाणात गद्ती िमली आहे. प्रत्येकाला आपल्या
आवडत्या अजभिेत्याला शुभेच्छा द्यायच्या आहेत,
त्याची एकदातरी झलक पहायची आहे…समलािचा
शेवटचा जचत्रपट प्रदजश्यत झाला सहा मजहन्यांपूव्ती…
आता त्याच्या तुरुंगात िाण्यािे ककमाि एक वष्यभर
लोकांिा त्यांच्या आवडत्या अजभिेत्याचे दश्यि होणार
िाही. त्यामुळे आि त्यांिा एकदा तरी समलािला
डोळे भरूि पहायचे आहे. त्यातीलच एकाशी आपण
बोलूया…
आप कभी आये?
मैं तो आि ही यहां आया. अपिे सर्मू भाई को िेल
िािा है, ये मालूम हुआ तो वैसेईच भाग के आया.
आप र्या करते है?
हमारा तो साईककल ररपेररं ग का दुकाि है.
आप को र्या लगता है, सर्मू भाई को दी गई सिा सही
है?
जबलकु ल गलत है िी. उिको कु छ सिा होिा ही िहीं
चाजहये था. अपुि के यहां ककतिे िािवर लोग मारते
146 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

है. और यहां तो एक लकडी का जहरण टू ट गया.

अदालत को मंगता था तो थोडा सा रै ि लेिे का था.
एर्टर लोगों को िम में भेििाईच िहीं चाजहये. हम
करर बात करते है. आताच कळाले आहे, की समलाि
खाि यांचे िेवण झाले आहे. िेवणात त्यांिा त्यांचे
आवडते मस्का-पाव आजण बकरीचे मटण कदले होते,
असे त्यांच्या िातेवाईकांचे र्हणणे आहे. त्यांचा िो
िुिा िोकर आहे, तुगलक, त्याच्याशी मी बोललो.
त्यािे सांजगतले, की िेवण झाल्यािंतर समलाििे
दोिदा ढेकर कदला आजण एकदाच पाणी जपले.
चाटु कार : आता तुर्ही पडद्यावर पहात आहात, की
समलाि त्याचा छोट्या पुतण्या-भाच्यांशी भेटत आहे.
तुर्हाला माजहत आहे, की समलािला छोटी मुलं खूप
आवडतात. त्याच्या िातेवाईकांवर त्याचे खूप प्रेम
आहे. आता सहा मजहिे त्याला या मुलांजशवाय
काढायचे आहे. त्यामुळे तो खूप इमोशिल झाल्याचे
कदसत आहे. पडद्यावर अत्यंत कठोर भूजमका करणारा
समलाि मिातूि अत्यंत हळवा आहे . त्याचे इथे
प्रत्यंतर येत आहे. हांिी हांिी : आजण ती घडी आली…
तुर्ही पहात आहात…अधा्य बाह्यांचा शट्य आजण पांढरी
पॅंट घातलेला समलाि खाि त्याच्या गाडीत बसत
आहे. चाहत्यांच्या गराड्यातूि वाट काढण्याचे त्याला
कष्ट पडत आहे, हे त्याच्या चेहऱ्यावरूि कदसतच आहे.
तरीही ककती शांतपणे तो माग्य काढत आहे…
 माि ि माि, तू मेरा सलमाि! 147

िीविातील संकटावर त्यािे याच शांततेिे माग्य

काढला आहे…असंच वाटत आहे िणू…अि्‌
समलाििे त्याच्या गाडीच्या काचा खाली के ल्या
आहेत…काचा वर चढल्या तरी त्याच्या ििरा
त्याच्या घरावरच रटकल्या असल्याचे िाणवत आहे…
गाडी स्टाट्य झाली आहे…चाहत्यांच्या गद्तीतूि वाट
काढत गाडी पुढे सरकत आहे…मुख्य रस्त्याला
लागल्यािंतर गाडी डावीकडे सरके ल आजण त्यािंतर
समलाि खाि सहा मजहन्यांसाठी तुरुंगात पोचेल…
मात्र तुर्ही दुसरीकडे वर िाऊ िका…मागा्यवरील
प्रत्येक चौकात आमचे प्रजतजिधी उभे आहेत. ते
तुर्हाला खडा ि खडा माजहती देतील. कु ठे ही िाऊ
िका. रक्त थोडीशी जवश्रांती…
(ब्रेक ःः प्रायोिक जहरो गुंडा मोटार सायकल कं पिी)
(याहूि अजधक माजहती घेण्यासाठी कृ पया कोणतीही
वृत्तवाजहिी पाहणे. माझ्याच्यािे ते शर्य िाही. आपण
मूख्यपणाची कोणती पातळी गाठू शकतो, याची मी
चाचणी घेत होतो. ही माझी हद्द आहे. तुमची?)
148 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 31
भागो…मोहि प्यारे !

जप्रय मोहिलाल,मल्याळम जचत्रसृष्टीतील सुपरस्टार

आजण जप्रयदश्यिच्या भाषेत भारतातला सवा्यंत
िैसजग्यक अजभिय करणारा अजभिेता, अशी तुझी
आतापय्यंत ख्याती ऐकू ि होतो. तू तीि वेळचा राष्ट्रीय
पुरस्कार जविेता अशीही त्याला एक ककिार होती.
मात्र मुंबईच्या टोळीयुद्धावर स्वतःची उपिीजवका
चालजवणारे राम गोपाल वमा्य यांच्या “शोले’ या
जचत्रपटाच्या ररमेकमध्ये तू काम करणार, ही घोषणा
झाली आजण पोटात गोळा आला. ही गोष्ट माहीत
झाल्यापासूिच तुझ्याजवषयी सहािुभूती वाटायला
लागली.
याआधी रामूच्याच “कं पिी’ िामे जसिेमात अधूिमधूि
बंदकु ीच्या गोळ्या सुटत िाहीत, अशा तुकड्यांमध्ये तू
झळकला होतास. भलेही ती भूजमका तू (िेहमी च्याच)

149
150 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

सहितेिे जिवंत के लीस. पण यावेळी प्रकरण वेगळे

होते.
तुझ्या कारककद्तीत आिवर एकाही ररमेकमध्ये तू काम
के लेले िाही, र्हणिे आता िव्हते र्हणावे लागेल.
“ककलुक्कम,’ “काला पािी’, “मुकुंदेट्टा सुजमत्रा जवळु क्कुन्नु,’
ककं वा “तलवाट्टम,’ “उदयोि’ अशा जचत्रपटांमध्ये
एकाहूि एक सरस भूजमका करणारा तू, तुझ्यावर
कोणता सूड घेण्यासाठी रामूिे तुला “बळीचा ठाकू र’
के ले काय माहीत? अि्‌ तुलाही कोणती दुबु्यद्धी सुचली
काय माहीत, तूही ती भूजमका स्वीकारली. ओणमच्या
जिजमत्तािे “एजशयािेट’वर तुझी मुलाखत चालू होती.
जहंदी जचत्रपटाला मोठा प्रेक्षकवग्य असल्यािे, त्यातूि
अजधक “ररस्पॉंस’ जमळत असल्याचे तू त्या मुलाखतीत
सांजगतले. अशा पडेल जचत्रपटांमध्ये रडतूस भूजमका
के ल्यावर कोणता चांगला प्रेक्षक तुला अिुकूल होणार
आहे, हे स्वामी अय्यप्पाच िाणो!
अरे , ती ठाकू रची भूजमका एव्हढी सोपी िव्हतीच.
मुळात तू संिीवकु मारच्या तोडीस तोड अजभिय
के लाही असतास, मात्र उत्तरे तील “िाणकार’ प्रेक्षकांचे
त्यािे समाधाि झाले असते का? न्यू िस्ती ककं वा
टेर्सासच्या “ऍसेंट’मध्ये बोलणारे जहरो आर्हाला
चालतात, पण आपल्याच देशातील मराठी ककं वा
दजक्षणी ढंगात जहंदी बोललेले चालत िाही आर्हाला.
 भागो…मोहि प्यारे ! 151

त्यामुळे तू कधीही ठाकू र होऊ शकला िसतास,

याबद्दल आमच्या मिात शंका िव्हती.
त्यािंतर रामूिे कधीतरी “राम गोपाल वमा्य के शोले’
िावाच्या जचत्रपटाचा मुहूत्य के ला. त्यावेळी अजमताभ
बच्चि याच्या घेतलेल्या पजहल्या दृश्‍याचे छायाजचत्र
पाजहल्यावरच या “प्रोिेर्ट’मध्ये रामू हात पोळू ि
घेणार हे पक्के झाले होते. त्यािंतर जचत्रपटाचे िाव
“आग’ करण्यात आले आजण या आगीची झळ सवा्यंिाच
पोचणार, याची खूणगाठ पटली. अजमताभचं काही
िाही, तो अशा ककत्येक आगींचे ररं गण त्यािे पार के ले
आहे. आपण काय करत आहोत, याचं भाि ि ठे वता,
के वळ कॅ मेऱ्यासमोर येण्याचे पैसे घेऊि “डाबर
अिारदािा’ पासूि “ररड अँड टेलर’पय्यंत;
मुलायमजसंहांच्या प्रचारसभांपासूि “आयरा ऍवॉड्य’
समारं भापय्यंत, कु ठलाही प्रसंग अथवा िाजहरातची
कहाणी “साठा सुरळ’ करण्यात त्याची हयात गेली.
तुझं काय?
जहंदी (अि्‌ मराठीही, ते रारसे वेगळे काढणे शर्य
िाही ) प्रेक्षकांिा तुझे िाव आजण क्षमता माजहतीही
िाही. आता जप्रयदश्यिचे जचत्रपट पाहूि लोकांची हसूि
हसूि पुरेवाट होते. त्यांिा काय माहीत, एके काळच्या
तुझ्याच जचत्रपटांचे हे अजधक चकचकीत ररमेकस्‌
आहेत ते? तू के लेल्या करामतीच आि अक्षयकु मार,
सुिील शेट्टी आजण जप्रयदश्यि कॅं पची अन्य मंडळी
152 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

करतात व दुजियाभरातली तारीर जमळजवतात. तू

तरी इकडच्या प्रेक्षकांपय्यंत येतािा काळिी घ्यायला
हवी. एके काळी रििीकांतिेही मोठ्या
एर्स्पोिरसाठी जहंदीत बाष्कळ भूजमका के ल्या.
त्यािंतर त्यािे इथला िाद सोडला. आि तो स्वतःच्या
मिाप्रमाणे काम करतो आजण इकडच्या लोकांिा
त्याच्या तजमळ जचत्रपटाचीही दखल घ्यावी लागते.
तुझं काम अजधक अवघड करूि ठे वण्यास रामू समथ्य
आहेच. त्यािे “शोले’चा खूि, शवजवच्छेदि आजण
अंत्यसंस्कार एकाच वेळी करण्याची अद्‌भूत कामजगरी
के लीच आहे. त्यात तुझ्यासारख्या एका चांगल्या
अजभिेत्याची झालेली गोची आजण मुखभंग
आमच्यासारख्यांिा वेदिा देतो.
त्यामुळे, आता तुला एकच सांगणे आहे…
अलम्‌ दुजियेला तू माजहत झाला िाहीस, तरी चालेल.
मल्याळममध्ये मिासार ख्या भूजमका कर…यशस्वी
हो..अि्‌ चुकूिही मुंबईला येवू िकोस…भागो, मोहि
प्यारे …तुझ्या अिेक प्रेक्षकांपैकी एक
भागो…मोहि प्यारे ! 153
154 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 32
तुमची होते “आग’…आमची होते
होरपळ

“राम गोपाल वमा्य की आग’ अशी िावापासूिच धग

िाणवणाऱ्या जचत्रपटाला िाण्याचं काही कारण
िव्हतं..तसंच ि िाण्याचंही! आपला “लालेट्टा’ र्हणिे
मोहिलाल याच्यासाठी त्यातल्या त्यात स्वस्त
जचत्रपटगृहामध्ये अगदी मोिर्या “जिमंजत्रतां’च्या
उपजस्थतीत मी हा जचत्रपट पाजहला. पाजहला, असं
के वळ र्हणायचं. एरवी खरे तर असा जचत्रपट पाहूि
माझ्यासारख्याच्या डोळ्याचे पारणे करटायला हरकत
िव्हती. एकू ण जचत्रपट पाहूि झाल्यािंतर माझं असं
मत झालं, की एक जविोदी जचत्रपट र्हणूि उपरोक्त
जचत्रपट पहायला हरकत िाही. सात वषा्यंपूव्ती
“हेरारे री’ या जचत्रपटाच्या यशािंतर जहंदीमध्ये
अचािक जविोदपटांची लाट आली. त्यात आताशा

155
156 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

बहुतेक जविोदपटांचा ठरीव साचा झाला आहे.

त्यादृष्टीिे राम गोपाल वमा्य यांिी अथक प्रयत्न करूि
आजण तब्बल 32 वषा्यंच्या अभ्यासािंतर हा एक वेगळा
जचत्रपट रूिू के ला आहे.
बत्तीस वषा्यंपूव्ती “ककतिे आदमी थे…’ करत पडद्यावर
धुमाकू ळ घालणारा एक जवकृ त खलिायक भारतात अवतरला.
ती भूजमका साकारणारा अजभिेता समथ्य असल्यािे खलिायक
देशभरात लोकजप्रय झाला. त्यािंतर पडद्यावरील खलिायकािे,
र्हणिेच गब्बरजसंगिे ठाकू रला पीडले िसेल तेवढे
गब्बरजसंगच्या िावावर अिेकांिी आर्हा जचत्रपटरजसकांिा
पीडले आहे. वेष बदलूि गब्बर अिेक जचत्रपटांत येत राजहला.
त्यािंतर टेपरे कॉड्यरच्या िमान्यात कॅ सेटच्या रूपािे त्याचा
आवाि घुमत राजहला. त्याितंर टीव्हीच्या िमान्यात
िाजहरातींत आजण जविोदाचं सोंग करणारे हास्यास्पद
काय्यक्रमांचा क्रमांक आला. आता कु ठे “रे जडयो जमच्ती’च्या
एकसुरी िाजहरीतीत गब्बरचे जवडंबि के लेले संवाद ऐकू येण्याचे
बंद झाले होते. मात्र त्यात रामगोपाल वमा्य िावाच्या
जचत्रपटक्षेत्रातील एका “डॉि’चा उदय झाला. रामूिे िंतर
जचत्रपटांचे असे हप्ते सुरू के ले, की जहंदी जचत्रपट पाहणे हाच
प्रेक्षकांचा गुन्हा वाटावा. बाय द वे, रामूिे त्याच्या
जचत्रपटजिजम्यती कं पिीचे िाव “रॅ र्टरी’ ऐविी “गॅंग’ ठे वायला
हवे होते. दुदव ्दै ािे, रामूच्या अंधारलेल्या, इं ग्रिी जचत्रपटातील
फ्रेर्स वापरूि के लेल्या “जपर्चस्य’िा अिेकांचा जतककटाश्रय
लाभला. त्यामुळे बापािे कौतुकािे आणलेली खेळणी पोरगं ज्या
हौसेिं तोडू ि त्याचा सत्यािाश करतं, त्याच उत्साहािे रामूिे
िुन्या जचत्रपटांचे जवजचत्रपट काढण्याचा सपाटा लावला.
रामूची ही टोळधाड इतरांच्या िीवावर तर उठलीच, त्याचे
स्वतःचेही अपत्य या आपत्तीतूि सुटले िाहीत.
 तुमची होते “आग’…आमची होते होरपळ 157

रामूला जचत्रपटाच्या तंत्राची रारशी माजहती िव्हती, तेव्हा

त्यािे “जशवा’ आजण “रात’ सारखे काही जसिेमे काढले होते.
त्यातूि चुकूि आपलं मिोरं िि होत होतं. मात्र त्याची यत्ता
वाढली. मग “जशवा’चीच एक रमा्यस जहडीस आवृत्ती साहेबांिी
काढली. एखाद्या जचत्रपटाचं एवढं सॉजलड भिं इव्हि डेजव्हड
धविही करत िाही. (अगदी रििीकांतच्या तजमळ “वीरा’चं
त्यािं जहंदीत के लेलं “सािि चले ससुराल’सुद्धा त्यामािािे
कौतुकास्पद होतं.)एका “रात’च्या जवषयावर तर रामूिे
“भयं’कर जचत्रपट काढले. मग त्याच्या जचत्रपटांिी
घाबरण्याऐविी तो जचत्रपट काढणार र्हटल्यावरच घाबरायला
होऊ लागलं. गुन्हेगारी जचत्रपटांचा खापरआिोबा
“गॉडरादर’ची “फ्रेम बाय फ्रेम’ कॉपी करूि गेल्या वष्ती
रामूिींिी “सरकार’ िावाचा जचत्रपट कदला. हुबेहूब काढल्यामुळे
हा जचत्रपट प्रेक्षणीय झाला. तरीही माक्फे रटंगचे हुकु मी हत्यार
र्हणूि जशवसेिाप्रमुख बाळासाहेब ठाकरे यांचे िाव वापरण्याचे
कसब त्यांिी तेव्हा दाखजवलेच.
अशात रामूिे िेव्हा “शोले’चं ररमेक करण्याची घोषणा के ली,
त्यावेळी ठाकू र, गब्बर आजण रामपूरची ग्रामस्थ मंडळींची
राखरांगोळी होणार यात शंका उरली िाही. सांगायला आिंद
होतो, की राम गोपाल वमा्य यांिी मायबाप प्रेक्षकांची ही अपेक्षा
पूण्य करण्यात कोणतीही कसूर ठे वलेली िाही. मूळ “शोले’तील
िी अिरामर (आमच्या िमान्यापुरती) पात्रे आहेत, त्यांची
व्यवजस्थत कत्तल करण्यात रामूिींिी आपली संपूण्य प्रजतभा
पणास लावली आहे. अगदी “शोले’च्या कलावंतांचे डु जप्लके ट
घेऊि तयार के लेला (के वळ अमिद खाि उर्य गब्बरजसंग यांचा
अपवाद वगळू ि) “रामगढ के शोले’ हा जचत्रपटही “शोले’च्या
जवडंबिात “आग’च्या पासंगालाही पुरत िाही.
बब्बि हे रामूिींच्या ‘आग’चे मुख्य इं धि. राम गोपाल वमा्यंिी
स्वतःचे छायाजचत्र काढावे, अशी जवकृ ती त्याच्यात कु टू ि कु टू ि
भरली आहे. कु ठू ि कु ठू ि सुचतं हो या माणसाला असं? अजमताभ
158 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

बच्चि या अजभियाच्या “शहेिशहा’ला अगदी अलगदपणे

रामूिींिी राहुल देव ककं वा मुकेश ऋषी यांच्या पंगतीत आणूि
बसजवले आहे. यासाठी त्यांचे खास अजभिंदि! “परवािा’मध्ये
अत्यंत संयजमत खलिायक साकारणारा, “अर्स’मध्ये
िगावेगळी भुजमका करणारा हाच का तो “जमलेजियम स्टार’…
रििीकांतला लोकं इतके कदवस दजक्षणेतला अजमताभ
र्हणायचे…”आग’मधली अजमताभचे चाळे पाहूि आता
अजमताभला उत्तरे तला जमथुि र्हणू लागतील. अजमताभचे काही
संवाद कािावरूि िातात…र्हणिे हे संवाद ऐकण्यासाठी का
होईिा प्रेक्षकांिी परत जथयेटरात यावे…काय आिकाल
बॉजलवूडची माक्फे रटंग कोणत्या थराला िाईल, याचा काही िेम
िाही…
कथा, पटकथा, जचत्रण, संगीत…अशा जवजवध घटकांची
िबाबदारी रामूिींिी स्वतःवर ि ठे वता इतरांिाही त्यात
सहभागी करूि घेतले आहे, हे त्यांच्या कदग्दश्यकीय कौशल्याची
चुणूक दाखजवते. जवशेषतः संवादाच्या बाबतीत त्यांिी
“बॉजलवूड’ला “कं टेंपररी’ करण्याची मोलाची कामजगरी के ली
आहे. त्यामुळे “हमें वो गलती िहीं करिी है, िो अमेररका िे
इराक में की,’ असे ज्ञािवध्यक आजण वास्तववादी संवाद इथे
ऐकायला जमळतात. हीच प्रजतभा मूळच्या “शोले’ जचत्रपटात
असती, तर गब्बरजसंगही र्हणाला िसता का…”रामगढ
अरगाजणस्ताि िहीं है, िहां रूस की सेिा घुस िाय…इ. इ.’
जवशेष र्हणिे प्रेक्षकांिा झोप येऊ िये र्हणूि रामूिींिी
अधूिमधूि वाद्यकल्लोळाची सोयही के ली आहे.
असो…मोहिलालची काही प्रेक्षणीय दृश्‍ये या जचत्रपटांत आहेत.
अजमताभ आजण रििीकांत यांचे चाहते त्यांिी के लेल्या
कोणत्याही कृ तीला उजचत ठरजवण्यास सज्ज असतात. पजहल्या
वगा्यतील लोकांिी मला बहुमतािे दुसऱ्या वगा्यत ढकलले
असल्यािे त्यांच्यावर सूड घेण्याचा एक वेगळाच आिंद “बब्बि’
पाहतािा आला…”शोले’ ही एक कायमस्वरूपी “सूड’कथा आहे
 तुमची होते “आग’…आमची होते होरपळ 159

ती या अथा्यिे! इन्स्पेर्टर िरजसर्हा आजण बब्बि यांच्यातील

वैमिस्यापासूि सुरू झालेली ही आग ‘अमेररका हो या
काजलगंि…मरता आम आदमी ही है,’ असा मोलाचा संदश े
देऊि संपते…ही त्यातल्या त्यात गांभीया्यिे घ्यायची गोष्ट.
—————-
 33
िाको राखे साईयां…!

तीि दशकांच्या आयुष्यात अिेक अपघाताचे प्रसंग…

अिेक छोट्या मोठ्या घटिा िवळू ि पाजहल्या. आता
वत्यमािपत्रात उपसंपादक र्हणूि काम करतािा तर
दररोि अपघाताच्या बातर्या जित्याच्याच झाल्या
आहेत. मात्र “अपघात” रे म मुंबई-पुणे “एर्स्प्रेस हाय-
वे”वर स्वतः अिुभवलेला अपघात आयुष्यातला
आतापय्यंतचा सवा्यजधक थरारक अि्‌ भीतीदायक
अिुभव ठरला. मृत्यूिवळ येऊि अगदी के साच्या अं
तरािे त्यातूि बचावणे र्हणिे काय, हे त्याकदवशी
कळाले.लॉिमध्ये असतािा जिजति याची ओळख
झाली होती. त्यावेळी मला मजहिा सहा हिार रुपये
पगार होता आजण तो िोकरीसाठी वणवण भटकत
होता. िंतर सुदवै ािे त्याला “एचएसबीसी’त िोकरी
लागली. आता तो माझ्यापेक्षा (आताच्या

161
162 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

पगारापेक्षाही) जतप्पट कमावतो. गेल्या वष्ती तो

लंडिला िाऊि आला. तरीही अिूि त्यािे आठवण
ठे वली आहे. त्याच्या जमत्राला लंडिला िाण्यासाठी
जिरोप देण्यासाठी िायचे होते. त्यामुळे त्यािे
बोलाजवल्यावर मी हो र्हणालो. रात्रीची ड्यूटी
आटोपूि बाहेर पडलो तेव्हा जितीि त्याच्या जमत्रांसह
आजण “तवेरा” गाडीसह तयार होता. गाडीत
बसल्यावर त्याच्या जमत्रांशी ओळख झाली. त्यातील
सुरेश हा लंडिला जिघाला होता; तर काजत्यक
त्याच्यासोबत कं पिीत काम करत होता. काजत्यक
समोर ड्रायव्हरशेिारी आजण आर्ही मागे बसलो
होतो. सवा्यत मागच्या बािूला सामाि होते.गाडीिे
पुणे सोडले तेव्हा गाडीचा वेग साठ ते सत्तर ककमी
होता. एर्स्प्रेस वेला लागल्यावर तो वेग 75 वर आला.
मात्र ड्रायव्हर चांगली गाडी चालवत असल्यािे
आमची काही तक्रार िव्हती. मध्ये एका रठकाणी चहा
प्यायला थांबलो. त्यावेळी चहासाठी दहा रुपये
देतािा लक्षात आले, की पाककटात तीसच रुपये होते.
बाकीचे पैसे घरी ठे वले होते. मात्र घरी िायला वेळच
जमळाला िसल्यािे पैसै जतथेच राजहले. चहाचे पैसे
कदल्यािंतर के वळ उरले वीस रुपये. गाडी जमत्रांिी
भाड्यािे के लेली असल्यािे तो खच्य माझ्यावर ि व्हता.
तरीही आणखी खचा्यचे काय करायचे, हा जवचार चालू
होता.
 िाको राखे साईयां…! 163

एव्हािा गाडीतले चालक वगळता सव्यिण झोपले

होते. आता मी “बॅटमि’ असल्यािे (र्हणिे वटवाघूळ
वग्तीय मिुष्य) मी झोपण्याचा प्रश्‍िच िव्हता. के वळ
अधूिमधूि डोळे झाकत होतो. मध्यंतरी एकदा डोळे
उघडले तेव्हा आमची िीप एका ्ट्कच्या कदशेिे
िातािा कदसली. पापणी जमटली आजण ती
उघडायच्या आत, ककं वा ड्रायव्हरला सावध
करण्यासाठी ओरडण्याच्या आत “थाऽऽऽऽड’ असा
आवाि झाला. पुढच्या क्षणी डोळे उघडले तेव्हा मी
समोरच्या सीटवर पडलो होतो…शेिारील जितीि
समोरच्या दोि सीटमधील पोकळीत पडलेला…
पजलकडचा सुरेश त्याच्या समोरच्या सीटवर
आदळलेला…सवा्यत आधी िाणवले बािूचा दरवािा
उघडू ि ड्रायव्हर बाहेर गेला…सहा-सात पावले
मागच्या कदशेिे गेल्यािंतर तो रस्त्यातच कोसळला.
मीही दरवािा उघडू ि बाहेर पडलो. सवा्यंिा बाहेर
काढले. काजत्यकचा सव्य चेहरा रर्तािे माखला होता.
तो बेशुद्धच होता. त्यामुळे बाहेर काढताच तो खाली
पडला. जितीिचा ओठ पूण्य राटला होता. सुरेशच्या
िाकातूि रक्त येत होते. त्यांचे रक्ताळलेले चेहरे पाहूि
मी स्वतःच्या चेहऱ्यावरूि दोि-तीिदा हात कररवूि
पाजहला. पण मला काहीही झालेले िव्हते. के वळ
पायाला थोडेसे खरचटले होते आजण समोरच्या
सीटवर पडल्यािे मुका मार लागला. त्यावेळी िशीब
164 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

बलवत्तर असल्याची िाणीव झाली.चांगले िशीब

एवढ्यावरच थांबले िाही. त्यामुळे हा प्रकार घडला
िाही तोच पॅ्ट्ोलवर असलेले हायवे पोजलस जतथे
दाखल झाले. त्यांिी लगेच ऍर्ब्युलन्सला कॉल
लावला. दहा जमजिटांत ती दाखल झाली. त्यापूव्ती
पोजलसांिी सवा्यंचे िाव-गाव जलहूि घेतले.
पोजलसांच्या र्हणण्यािुसार, “तवेरा’ ्ट्कला धडकल्‌
यािंतर ट्‌ कच्या मागच्या बािूला अडकली व पुढे
घासत गेली. काही असो, गाडीतल पाच िणांपैकी
के वळ मीच सहीसलामत राजहल्यािे सगळी माजहती,
िबाब देण्याची िबाबदारी पडली. ते होईपय्यंत सवा्यं
िा ऍर्बुलन्समध्ये बसजवले. आता ऍर्बुलन्सच्या
चालकाशेिारी बसण्याची िबाबदारी माझी होती.
पिवेलच्या “लाईर लाईि’ हॉजस्पटलच्या कदशेिे
ऍर्बुलन्स जिघाली. ते तीस ककलमीटर आता मला
प्रकाशवषा्यंसारखी भासू लागली. एक ििर रस्तावर
आजण एक ििर ऍर्बुलन्सच्या स्पीडमीटर वर होती.
त्याचा काटा 80च्या पुढे गेल्यावर अंगावरही “काटा’
उभा रहायचा. हॉजस्पटलला गेल्यावर घड्याळात पा
जहले…चार वािूि दहा जमजिटे. र्हणिे अपघात
साधारण साडेतीि वािता झाला होता.रात्री
हॉजस्पटलमध्ये सव्य तपासण्या झाल्या. ड्रायव्हर आजण
काजत्यक कदसतािाच गंभीर कदसत असल्यािे त्यांिा
तडक “आयसीयू’मध्ये पाठजवण्यात आले. सुरेशच्या
 िाको राखे साईयां…! 165

िाकातील रक्तवाजहिी रु टल्यािे आजण डोळ्या

ःंखाली मार लागल्यािे चेहरा सुिला होता. त्याला व
जितीिला “ररकव्हरी रूम’मध्ये ठे वण्यात आले. मला
सामाि आजण काही गरि पडल्यास थांबावे लागले.
जखशात वीसच रुपये असल्यािे काय करावे, हा प्रश्‍िच
होता. पुण्यातील जमत्राला रोि करूि पैसे घेऊि
येण्यास सांजगतले. त्यािे स्वतः ि येता कं पिीतील
साहेबांकरवी पैसे जमळण्याची व्यवस्था के ली. त्यामुळे
तेवढी तरी सोय झाली. दुसऱ्या कदवशी सकाळी
“एचएसबीसी’तील लोकं येण्यास सुरवात झाली.
सुरेशला िाता येणार िव्हते. त्‌ यािे जतककटच रद्द के ले.
डॉर्टरांच्या सांगण्यािुसार, या सवा्यंिा चोवीस तास
ठे वावे लागणार होते. त्यात िो येईल त्याला सव्य
घटिेची हकीगत सांगावी लागत असल्यािे कं टाळा
आला होता. अि्‌ येणारा प्रत्येक िण जवचारत होता,
“”तुर्हाला कसं काय लागलं िाही?”त्यांिा काय
सांगणार, देव तारी त्याला “तवेरा’ काय मारी?
ड्रायव्हर वगळता सवा्यंचे जमत्र आजण िातेवाईक
आल्यािंतर पुण्याकडे जिघण्याचा काय्यक्रम होता.
त्याप्रमाणे सकाळी साडे सहाला स्टॅंडवर िाऊि बस
पकडली. खूप समोर िाही, खूप मागे िाही…अशी
बेताची मध्यवत्ती सीट पकडू ि पुण्यात आलो “वि
पीस.’ पुन्हा खासगी गाडीतूि रात्रीच्या वेळी प्रवास ि
करण्याचा जिश्‍चय करूिच.
 34
युरेका…युरेका! असू दे इं जडया!

युरेका…युरेका! रॉर्यु्यला सापडला…! यशाचा

हमखास रॉर्यु्यला जमळाला आहे. आता या देशात
कु ठल्याही क्षेत्रात हमखास काही कामजगरी करणे
जबल्कु ल अशर्य िाही. भरघोस काही करायचं असलं,
की रक्त एकच करायचं…जचत्रपट काढायचा!
सत्यघटिेवर असला तर दुधात साखर. मात्र िसला
तरी जबघडत िाही. एक स्टार घ्यायचा, बाकी
“चांदण्या’ घ्यायच्या…तो ररलीि करायचा आजण
घ्या…आपल्या पदरात प्रत्यक्ष घबाड पडणारच!
आजशया चषक हॉकी स्पध्फेत कोररयाला हरवूि भारतािे
जविय जमळजवला. त्यामागे संघाला खरी प्रेरणा प्रजशक्षक ककं वा
खेळाडू ची होती का? तुमची िीभ रे टते कशी हो र्हणायला…
प्रजशक्षक काय यापूव्ती घसा खरवडू ि जशकवत िव्हते? खेळाडू
त्यांच्या हॉकीचे पाणी मैदािावर दाखवत िव्हते? होते…मात्र
“चक दे इं जडया’ आला आजण या खेळाडू िं ी हम भी कु छ कम िहीं,

167
168 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

हे प्रत्यक्ष दाखवूि देण्याची संधी साधली. त्यामुळे आता भारत

मार खात असलेल्या अन्य क्षेत्रांत (अि्‌ त्यांची िंत्री के वढी मोठी
आहे!) हेच सूत्र वापरूि देशाला प्रगजतपथावर िेणे शर्य िाही
का?
आता हेच बघा िा! अणु कराराच्या मुद्द्यावरूि सरकार आजण
डाव्यांची के वढी रस्सीखेच चालू आहे? तडिोडी, वाटाघाटी
आजण चचा्य करता-करता अिेक युवा कर्युजिस्ट िेते अकाली प्रौढ
आजण अकाली वृद्ध होताहेत. त्यांच्यासाठी एखादा जचत्रपट
काढता येईल. एक िेता परदेशात करार करायला िातो.
त्याच्यावर देशात प्रचंड टीका होते. मात्र तो िेता स्तब्ध असतो.
(गंभीर ककं वा खंबीर िव्हे!) काही कदवसांिी भारतावर शत्रू
आक्रमण करत येतो. त्यावेळी आपला िेता शत्रूला कराराचे बाड
रे कू ि मारतो. शत्रू पळू ि िातो…अि्‌ भारतात करारासाठी
देशभक्तीची लाट उसळते…पाश्‍्यवभूमीवर गाणं
वाितंय…”साईि कर इं जडया!’ असा एखादा जसिेमा काढायला
हवा. त्यामुळे गेले काही कदवस कुं द झालेले रािकीय वातावरण
झटर्यात मोकळे होईल िाही…?
िे रािकारणात तेच साजहत्याच्या बाबतीतही. एक प्रजसद्ध
लेखक गेले काही कदवस पडेल कादंबऱ्या जलजहत असल्यामुळे
टीके चा धिी झालाय. त्याला प्रकाशकांिीही आता वाळीत
टाकलंय. जततर्यात या लेखकाला भेटण्यासाठी काही तरुण मुली
येतात. त्या लेखकाला िवीि काही तरी जलजहण्याची गळ
घालतात. लेखक महाशयही त्या प्रेमळ जविंतीला माि देतात
आजण एक िवीि महाकादंबरी जलजहतात. पुढे त्याच कादंबरीला
िोबेल पाररतोजषक जमळते. जचत्रपट संपतािा पाश्‍्यवभूमीवर
गाणं वाितं…”जलहू दे इं जडया..जलहू दे!’
अशा रीतीिे जवजवध क्षेत्रांमध्ये िवीि काही घडामोड घडवूि
आणण्यासाठी आता हे हुकमी हत्यार हातात आले आहे. त्यासाठी
आपण “चक दे इं जडया’ आजण त्यांच्या “टीम’लाच धन्यवाद
द्यायला िको का?
 35
गणेश‘खाद्य’उत्सव

गणेशोत्सव र्हणिे (साऊंडजसजस्टमवाल्यांच्या)

उत्साहाचा उत्सव! गणेशोत्सव र्हणिे चैतन्याचा
(दुकािदारांच्या…यात शॉपपासूि मंकदरांपय्यंत सव्य
आले) काळ. गणेशोत्सव र्हणिे मांगल्याची पव्यणी
(दहा कदवसांत दोि सुट्या…जशवाय शजिवार,
रजववारे वेगळे …याहू!) अशा या काळात पोट आजण
िीभ या दोन्ही अवयवांिा सुजस्थतीत ठे वण्यासाठी
तसेच आिंद ज्विगुजणत ठे वण्यासाठी वेगवेगळे
खाद्यपदाथ्य करण्यात येतात. मात्र आहे त्याच
पदाथा्यंची पारं पररक चव घेण्यात काय “चीि’ िाही.
त्यासाठी उत्सवाला येणाऱ्या आधुजिक स्वरूपाप्रमाणे
काही पदाथा्यंची वेगळी मांडणी करावी लागणार आहे.
अशाच काही “ररजमर्स’ पदाथा्यंची ही वेगळी झलक.
❋ अंगाची कडबोळी

169
170 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

हा खास पुण्यासाठी तयार करण्यात येणारा पदाथ्य. इतर

शहरात लोकांिा हा पदाथ्य “रुततो,’ पुणेकरांिा मात्र हा पदाथ्य
िरा िास्तच रुचतो. गणेशोत्सवाच्या काळात पुण्याच्या
गल्लीबोळांमधूि खास या पदाथा्यचे अिेक प्रात्यजक्षके चालू
असतात. खास करूि रात्रीिंतर हा पदाथ्य अजधक “आस्वाद्य’
असल्याची “दंतकथा’ आहे. गणेशोत्सवाशी या पदाथा्यचा तसा
“उत्सवी’ संबंध असला, तरी वष्यभर रस्त्यावर या िा त्या प्रकारे
हा पदाथ्य उपलब्ध असल्याचा रायदा या शहरातील लोकांिा
जमळतो.
हा पदाथ्य तसा खेडग े ावात दुजम्यळ. गद्तीच्या वेळेत आजण
गद्तीच्या संगतीतच याची खुमारी वाढते. अन्य रठकाणीही हा
पदाथ्य करण्याचे प्रयत्न झाले असले, तरी पुण्यिगरीतच हा पदाथ्य
खऱ्या अथा्यिे खुलतो. त्यासाठी पुण्याची खास भौगोजलक रचिा
कारणीभूत आहे. या पदाथा्यमुळे शरीर अगदी लवजचक होते, असे
र्हणतात.अरुं द गल्लीबोळ, बेजशस्त वाहिचालक, हेकेखोर
रे रीवाले असे अिेक प्रकारचे वाणसामाि या पदाथा्यसाठी
लागते.
❋ कािाची शंकरपाळी
हाही तसा मूळचा पुण्याचाच, मात्र हळू हळू “अख्ख्या’
महाराष्ट्रात “रे मस’ होत असलेला पदाथ्य. शंकरपाळ्याचं िसं
वैजशष्ठ्य हे, की ते ककतीही कदवस पुरवूि खाता येतात,
त्याचप्रमाणे हाही पदाथ्य! अगदी तीस तीस वषा्यंची िुिीच गाणी
वािवूि वािवूि या पदाथा्यला “साग्रसंगीत’ स्वरूप देता येते.
प्रत्येक गणेश मंडळांच्या अध्यक्षाच्या मि्तीिुसार या पदाथा्यची
चवही बदलते. त्यामुळे कॉलिी-कॉलिी िुसार हा पदाथ्य वेगळा
लागतो. अलीकडे पुण्यात कदवसभर “इटस हॉट’ करत कदवस व
रात्रभर, अि्‌ तेही बारा मजहिे याच्या अिाहूत जवक्रीची व्यवस्था
सुरू असते. महाराष्ट्राच्या अन्य शहरातही तो पदाथ्य
पोचजवण्याचे प्रयत्न चालू असल्याची चचा्य आहे. त्यामुळे
 गणेश‘खाद्य’उत्सव 171

कािाच्या पाळ्या गरम होतात, असा अिुभव आहे.शंकरपाळे हे

िसे सपकपासूि गोडपय्यंत सव्य चवींमध्ये “ऍडिस्ट’ होऊ
शकतात, तसे हा पदाथ्यही कु ठल्याही र्हणिे करल्मी, पॉप
(कॉंरटिेंटल), ररजमर्स (ए भाऊ..ते ब्राझील लाव रे िरा!!),
पंिाबी (दलेर लाव दलेर!)अशा जवजवध पद्धतीिे जमळू शकतो.
या पदाथा्यची रे जसपीही तशी सोपी आहे. कु ठल्याही कं पिीचा
थोडासा “डल’ झालेला “डेक’ काय्यकत्या्यच्या घरूि आणायचा.
त्यात “कॅ सेट’ टाकू ि तारस्वरात लावायची आजण येणाऱ्या-
िाणाऱ्यांकडे पाहूि करदीकरदी हसत बसायचं. िंतर दोि “तार
सुटल्या’ की झाला “कािाच्या शंकरपाळी’ तयार.
❋ गाण्यांचा र्हैसूरपाक
हा खास जवसि्यि जमरवणुकीच्या कदवशी होणार पदाथ्य.
अलीकडे िवरात्रात “तोरण’ िावाच्या काय्यक्रमामुळे त्याचा
पुिःप्रत्यय येत असतो. र्हैसूरपाक िसा िुिा झाल्यावर
खाल्यास मिा येते, तसंच या पदाथा्यचेही असते, असे िाणकार
सांगतात. आंध्र प्रदेश, तजमळिाडू , किा्यटक अशा “ओ की ठो’ ि
कळणाऱ्या भाषेतील कोणत्याही एका गाण्याचे दळण घालायचे,
त्याला रक्त ठे र्याच्या आचेवर परतायचं की झाला गाण्यांचा
र्हैसूरपाक तयार. याचा “बार’ भरल्यािंतर ते सहि झालं िाही,
तर काहीिण पेटके आल्यासारखे हात-पाय झाडतात असं काही
वररष्ठांचं र्हणणं आहे. मात्र ज्यांिी एकदा का या पदाथा्यची चव
घेतली, ते पुन्हा दुसऱ्या पदाथा्यंकडे वळत िाहीत, असं या
पदाथा्यंची जवक्री करणारे सांगतात.या पदाथा्यचं वैजशष्ठ्य असं,
की याला गोड, जतखट, कडू अशी कोणतीही चव असण्याचे
कारण िसते. खाण्याऱ्यांचाही त्यासाठी काही आग्रह िसतो. हा
पदाथ्य कशाचा के लेला असतो, याच्याशीही अिेकांिा देणे-घेणे
िसते. तो जवंध्याचलाच्या खालच्या प्रदेशातला असावा आजण
रक्त तोंडात टाकला की “ककक्‌ ’ बसली पाजहिे, एव्हढीच मारक
अपेक्षा खाण्याऱ्यांची असते. या पदाथा्यच्या धत्तीवर काही
172 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

जिन्नस पाडण्याचे प्रयोग महाराष्ट्र देशातही होत आहेत. मात्र

अद्याप तरी त्याला र्हणावे तसे यश जमळालेले िाही, एव्हढे खरे .
❋ आराशींचे अिारसे
पुण्यात सुमारे सत्तर-पंचाहत्तर वषा्यंपूव्ती िन्माला आलेला
आजण महाराष्ट्रात लोणच्याप्रमाणे मुरलेला हा अत्यंत
ज्वलज्जहाल पदाथ्य. सुग्रास अन्नपदाथा्यंिी भरलेल्या ताटात
चटणीचे िे स्थाि, तेच आरास आजण सिावटींचे
गणेशोत्सवाच्या “मेिू’त स्थाि. थोडर्यात र्हणिे अन्न
पदाथा्यंऐविी सवा्यजधक खपाचा जिन्नस हाच. गणेशोत्सवाचा
भटारखािा “मॅिेि’ करणाऱ्या सव्य मंडळांिा याच पदाथा्यवर
ध्याि द्यावे लागते. पंचतारांककत हॉटेल्समध्ये ज्याप्रमाणे
अधूिमधूि “एथजिक रू ड रे जस्टव्हल’ असतो, त्याप्रमाणे अपार
लोकजप्रय असलेल्या गणेश मंडळांिा दरवष्ती जवजवध भागांतील
मंकदरे उभा करावी लागतात, इमारती खड्या कराव्या लागतात.
त्याजशवाय या पदाथा्यची भट्टी िमत िाही. लोकल टेस्ट येत
िाही.
या भटारखान्यांचा धंदा “आराशींचे अिारसे’ िामक पदाथा्यवर
अवलंबूि असतो. मात्र या पदाथा्यची रे जसपी एव्हढी र्जलष्ट आजण
महागडी आहे, की त्या भागातील लोकांिा आराशीचे अिारसे
र्हणिे त्यांच्या राशीला आलेला मंगळच वाटतो. ते काहीही
असले तरी आराशींचे अिारसे िामक पदाथ्य िमला, तर
गणेशोत्सवाच्या मेिवािीला एक वेगळीच रं गत चढते हे िक्की!
❋ जशस्तीचे खोबरे
अस्सल लोकांचा पदाथ्य. हा पदाथ्य के वळ भारतासारख्या
लोकशाही देशामध्येच िन्म घेऊ शकतो. कोणताही ठराजवक
घटक पदाथ्य िसलेला, करण्याची पद्धत िसलेला असा हा स्वयंभू
पदाथ्य आहे. शहरी वातावरणात याची चव िास्त रें गाळते. चार
पादचारी, दोि दुचाकीचालक, एक कार, एक पीएमटी (मुंबई
 गणेश‘खाद्य’उत्सव 173

वगळता अन्य शहरांत स्थाजिक बसेस चालतील, मुंबईत हा

पदाथ्य क्वजचतच जमळतो) या सवा्यंचे एक वाटण करायचे. त्याला
बंद ्ट्ॅकरक जसग्नलच्या मंद आचेवर काही वेळ ठे वावे. त्यात
कोणत्याही दोि व्यक्तींमध्ये वाद झाला, की कु ठल्याही रस्त्यावर
अगदी “इन्स्टंटातल्या इन्स्टंट’ रू डपेक्षाही तडकारडकी असा हा
पदाथ्य तयार होतो. सायंकाळी करायचा झाल्यास, “आराशींचे
अिारसे’ या पदाथा्यसह तयार होतो. जशवाय भारजियमि, दंगल,
मोच्फे अशा प्रसंगीही हा पदाथ्य तयार होऊ शकतो. त्यादृष्टीिे
सवा्यत सोपा! थंड हवामाि या पदाथा्यला अजिबात मािवत
िाही, त्याचप्रमाणे खाणाराही थंड डोर्याचा असूि चालत
िाही.
❋ देणगीचे मोदक
िळी, स्थळी, काष्ठी, पाषाणी…कोणत्याही स्थळी ि चुकता
“दश्यि’ देणारा हा पदाथ्य. गणेशाला मोदक िरा िास्तच आवडत
असल्यािे तर गणेशोत्सवात या पदाथा्यला काहीसा िास्तच वाव
जमळतो. बहुतांश रठकाणी हा गणेश मंडपातच असतो, मात्र
गणपतीच्या आधीच तो ििरे ला पडतो. हा स्वभावािे काहीसा
“साजमष’ पदाथ्य असल्यािे एक रार मोठा वग्य या पदाथा्यपासूि
हात राखूिच असतो. याचा एक जवशेष असा, की खाणारा आजण
खाऊ घालणारा यांतील भेदच हा पदाथ्य जमटवूि टाकतो.
या पदाथा्यला काही चवच िसूि, चवीचा के वळ आभास आहे,
असं सांगणार एक वग्य आहे. याउलट िगात खाण्यासारखा असा
हा एकच पदाथ्य असूि, बाकी के वळ “तोंडी लावण्या’साठी आहे,
असं मािूि चालणारा एक वग्य आहे. हे दोन्ही वग्य गणेशोत्सवात
एकत्र येतात, त्यामुळे या दहा कदवसांत हा पदाथ्य जवशेषत्वािे
खपतो. बािाराच्या जियमािुसार ज्याचं दुकाि अजधक
चकचकीत, त्याच्याकडे हा पदाथ्य अजधक खपतो. तरीही हा
पदाथ्य तयार होण्यास काहीसा वेळ लागतो. गणेशोत्सवासाठी
हा पदाथ्य तयार करायचा झाल्यास सुमारे एक ते दीड
174 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

आधीपासूि तयारी करावी लागते. तयार करतािाही जमश्रण

सारखे “हलवावे’ लागते. सातत्यािे चव बघावी लागते. हा पदाथ्य
कदसायला सव्यत्र कदसला तरी त्याची चव मात्र रार कमी िणांिा
जमळते. अगदी अल्प स्वल्प संख्येतील काही िण हे वग्यणीचे
मोदक पोटभर खातात. पण त्यामुळे त्यांची प्रकृ ती िी काही
सुधारते र्हणता, पोट असे तरारूि येते…पुढल्या वष्ती त्यांचा
देह साक्षात गणेशमूत्तीशीच स्पधा्य करायला लागतो. अत्यंत
चजवष्ट आजण पौजष्टक असे हे खाद्य असल्याचे खाणारे सांगतात.
ही झाली काही वािगीदाखल मांडलेल्या पदाथा्यंची िावे. खरं
तर गणेशोत्सवासारखा उत्सव अशा जवजवध पदाथा्यं आजण
रं गाढंगांिी भरला आहे. त्याची लज्जत काही औरच आहे. ते सव्य
इथे देणे शर्य िाही. तरी ‘रु ल िा रु लाची पाकळी’ र्हणूि हेच
गोड घ्यावे. इत्यलम!
गणेश‘खाद्य’उत्सव 175
 36
राम बोलो भाई राम बोलो

राम सेतु िामक एका प्राचीि िागेवरूि आधुजिक

काळात एक ‘ऐजतहाजसक वाद’ चालू आहे. या
वादाबद्द्ल काही िणांच्या प्रजतकक्रया घेण्याचा प्रयत्न
के ला. त्यातील काही मत मतांतरे …

177
178 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
राम बोलो भाई राम बोलो 179
 37
कक्रके ट, मिोरं िि का के वळ
रािकारण

सबकु छ ट्वेंटी-२०!
जत्रभुि जहंदस्ु तािी उपखंडात एककदवसीय कक्रके टचं
वेड कमी होतं र्हणूि की काय आंतरराष्ट्रीय कक्रके ट
पररषदेिे ‘आयसीसी’ आता ट्वेंटी-२० कक्रके ट सुरू के लं
आहे. खरं सांगायचं तर या सामन्यांिा आपला
मिापासूि पारठं बा िव्हता. आताही िाही. त्यात या
सामन्यांमध्ये डोळ्यांचे पारणे रे डण्यासाठी पाच
साडेपाच रु टांचे हलते आजण िीवंत देखावे उभे
के ल्यामुळे हे कक्रके टचे सामिे आहेत, की रामगोपाल
वमा्य ककं वा डेजव्हड धविचे जसिेमे आहेत, हा कू टप्रश्नच
जिमा्यण झाला.
तरीही भारतीय संस्कार असे एकाएकी थोडेच
िाणार? त्यामुळे एकदा सामन्यांिा सुरवात झाली

181
182 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

आजण ‘मि मॅचरं गी रं गले’ अशी अवस्था झाली. संपूण्य

स्पधा्य बारा-तेरा कदवस चालली. यात दोि वेळेस
हृदयजवकाराचे झटके येण्याची वेळ आली होती. मात्र
त्याच वेळेस गणेशोत्सव चालला असल्यािे तेवढे एक
जवघ्न टळले.
पजहल्या काही सामन्यांमध्ये ककरकोळ संघांशी गाठ
पडली. िंतर मात्र पाककस्तािशी सामिा आला आजण
ट्वेंटी-२० जवरोधातील सगळा अजभजिवेश मागे
टाकू ि आपण बीसीसीआयच्या संघाला पारठं बा कदला.
(भारतीय कक्रके ट जियामक मंडळाचा संघ
आंतरराष्ट्रीय स्पधा्यंमध्ये भारताचे प्रजतजिजधत्व करत
िाही, असे प्रजतज्ञापत्र बीसीसीआयिे दोि वषा्यंपूव्ती
दाखल के ले होते, आठवते िा.) त्या सामन्यात
बीसीसीआयच्या संघािे ट्वेंटी-२०च्या मािािे अत्यंत
कमी धावा के ल्या. त्यामुळे सामन्याचा जिकाल ऐकणे
आपल्या कािाला झेपणार िाही, याची खूणगाठ
बांधली होतीच. मात्र त्या कदवशी जिळ्या कपड्यांतील
गड्यांिी वेगळाच डाव के ला. त्यांिी पाककस्ताि
संघाच्या एकामागोमाग जवके ट काढल्या. झालं, आता
आर्हाला काम सोडू ि मॅच पाहावा लागणार! झालंही
तसंच. हातातलं िे काय काम होतं, ते उरकलं,
िाहीतरी दुसऱया कदवशी आर्ही लावलेले पाि कोणी
वाचणारच िव्हतं. लोकं मॅचची बातमीच वाचणार
होते. साधारण अकराच्या पुढे स्वारी दूरजचत्रवाणी
 कक्रके ट, मिोरं िि का के वळ रािकारण 183

संचाच्या समोर स्थािापन्न झाली. (र्हणिे उभी

राजहली. ऑकरसमधील खुच्या्यंचे बुककं ग आधीच झाले
होते.) कक्रके टच्या मोठ्या सामन्यांचं एक बरं असतं.
िमलेली गद्ती त्यांच्या कॉमेंटस्‌ अगदी िीवाच्या
करारािे देत असतात, त्यामुळे आपल्यासारख्या
िाठाळ कक्रके टबािाला सामिा कसा चालू आहे, ते
कळत राहतं.
गद्तीच्या कॉमेंटमधूि वाट काढत मॅच अशा वळणावर
पोचला की, आता १९८६ सालच्या शारिातील
सामन्याची ररप्ले बघायला जमळणार याची खात्री
पटली. मात्र शेवटच्या चेंडूवरही धावा काढण्यात
पाककस्तािचे रलंदाि अपयशी ठरले आजण सामिा
बोल आऊट मध्ये गेला. आता बोल आऊट, फ्री जहट इ.
इ. यावर भवती ि भवती सुरू झाली. छातीवर
मणामणाचं ओझं ठे वणारे ते काही जमजिटे गेले. बॉल
आऊट सुरू झालं आजण काही जमजिटांिी
बीसीसीआयचा संघ जिंकल्याचंही कदसलं. आपले
गंगेत घोडे न्हाले. आता जवश्वचषक स्पध्फेतूि बाहेर
रे कलो गेलो, तरी काळिी िाही, असं जिजश्चंत बसलो
होतो. पण हाय रे दैवा, यंदा बाप्पा काही वेगळाच
प्लॅि करूि आले होते. एरवी काळे जिळे होईपय्यंत मार
खाणारे मेि इि ब्लू आता पार अंजतम रे रीपय्यंत गेले
होते.
184 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

सोमवार. २४ सप्टेंबर. सुदव ै ािे अंजतम सामिा

साडेपाच वािता सुरू व्हायचा होता. त्यामुळे स्वारी
काया्यलयात असली तरी कामात िव्हती. याहीवेळी
समोर पाककस्ताि होता. आता साखळी सामन्याची
ररप्ले होणार का छोड दे इं जडया होणार, हे याची देही
याची डोळा पाहणे ही काळाची गरि होती. प्रथेप्रमाणे
काया्यलयातील टीव्हीसमोर मािाचा शेवटचा प्रेक्षक
र्हणिे डीडी आल्यािंतर सामिा सुरू झाला. याही
वेळी १५७ धावा काढू ि िीलपुरूष कपड्यांच्या
खोलीत (ड्रेजसंग रूम) परतले. आता पुढे काय होणार
याची स्थाजिक, प्रामाजणक, वैताजगक आजण
अगजतक(ही) तज्ज्ञांमध्ये चचा्य सुरू झाली. काही
वेळािे पाककस्तािचा डाव सुरू झाला. तेव्हाच मॅच
संपल्याजशवाय पाि लावायला येणार िाही, असा
जिरोप पाठजवला होता. पाककस्तािचा डाव मागील
पािावरूि सुरू झाला आजण जतथेच संपला. कोण
खेळतंय, कोण हरलंय आजण कोण जिंकलंय, अशा
मूलभूत जिज्ञासेपजलकडे िाण्याचा आपला स्वभाव
िाही. त्यामुळे कोण बाद झालंय, कोण आबाद
झालंय…वगैरे वगैरे बाबींकडे आपलं लक्षच िव्हतं.
कक्रके टचे सामिे पहायचे ते के वळ प्रेक्षकांतील हलते
देखावे पाहण्यासाठी आजण िाजहरातीं्विारे प्रबोधि
करूि घेण्यासाठी, असं आपलं िेटकं धोरण आहे.
 कक्रके ट, मिोरं िि का के वळ रािकारण 185

या धोरणाला पजहला तडा गेला सामन्याच्या शेवटू ि

दुसऱया षटकात. जमस्बाहिे एकामागोमाग षटकार
आजण चौकारांची माजलका सुरू के ली. शेवटच्या
षटकाच्या पजहल्या चेंडूवरही षटकार गेला आजण
हृदयजवकाराचा दुसरा झटका येण्याची जचन्हे कदसू
लागली. चार चेंडू अि्‌ सहा धावा…इकडे बाप्पांचा
धावा सुरू झाला. मात्र बाप्पांिी तोपय्यंत तरी जिरोप
घेतलेला िसल्यािे ते धावूि आले…जमस्बाहिे
जविाकारण जवके ट रे कली आजण चेंडू उं च
जभरकाजवला…हाताचा ररस्टबँड िीट करण्यात
गुंतलेल्या श्रीशांतिेही तो रटका लीलया झेलला आजण
एककदवसीय कक्रके टच्या जलंबू-रटंबू स्पध्फेत
बीसीसीआयच्या संघािे जविेतेपद पटकावले.
स्पध्फेची एक इजिंग इथे संपली. आता दुसरी इजिंग
आपण पाहणारच आहोत, मात्र ते ब्रेक के बाद!
186 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 38
कक्रके ट, मिोरं िि का के वळ
रािकारण

दुसरी इजिंग—————अहमदशाह अब्दाली

याच्या भारतातवर तीि स्वाऱया झाल्यािंतर त्याला
हग्या मार देऊि परत कधीही ि येण्यासाठी िाण्यास
मराठ्यांिी भाग पाडले. त्याप्रमाणेच गेल्या दीड एक
वषा्यत सव्य स्पधा्यंमध्ये मार खाल्यािंतर अचािक
बीसीसीआयच्या संघािे जविय जमळजवला. यात त्यांचे
कतृ्यत्व होतेच. जवियासाठी त्यांचे कौतुक होणेही
साहजिकच होते. मात्र ‘अजत सव्यत्र वि्ययेत्‌’ या
पूव्यिांच्या सल्ल्याकडे लक्ष देतील तर ते भारतीय
कसले? त्यामुळे मग के वळ एखाद्या रािाचा
राज्याजभषेक सोहळाच भासावा, असा या खेळाडू च ं ा
िंगी सत्कार करण्याचा घाट घालण्यात आला. अंजतम
सामिा सुरू होण्यापूव्तीच युवरािची आई, रोजहतचे

187
188 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

बाबा अशा िामवंत आजण तज्ज्ञांच्या मुलाखती जवजवध

वाजहन्यांवरूि दाखजवण्यात आल्या, तेव्हाच शंकेची
पाल चुकचुकली होती. मात्र संघ जिंकल्यािंतर
पालीचे हे चुकचुकणे डायिासोरच्या गुरगुराटीत
बदलले होते.
रणांगण आजण ‘रिांगण’ यात भारतीयांची िेहमीच
गल्लत होते. त्यात समोर पाककस्ताि र्हटल्यािंतर तर
काही बोलायलाच िको. बीसीसीआयचा संघ मुंबईत
दाखल झाला आजण तेथूि वािखेडे मैदािापय्यंत त्यांची
जमरवणूक काढण्यात आली. त्यासाठी अख्ख्या मुंबई
महािगरीच्या वाहतुकीला वेठीस धरण्यात आले.
मुंबई र्हणिे काही पुणे िाही, की वाहतूक चालेल
आपली रामभरोसे. आधीच गणेश जवसि्यिासाठी
आदल्या कदवशी शहराला जवश्रांती जमळालेली िव्हती,
त्यात हा त्रास. अिुत्पादक कामासाठी देशाच्या
आजथ्यक रािधािीला वेठीस धरण्याची काय ही वृत्ती?
अि गप्पा करायच्या महासत्ता होण्याच्या.
आता पजब्लक िमा झाली र्हणिे आपले स्वयंघोजषत
पजब्लक सव्यंटही जतथे पोचणारच. त्यात भारतीय
कक्रके ट जियामक मंडळाचे अध्यक्ष शरद पवार र्हणिे
या खेळातील ‘मंिे हुए जखलाडी.’ साहेब सवा्यंत आधी
मैदािात शड्डू ठोकू ि हिर होते. त्यांच्या िोडीला
महाराष्ट्राचे अजतकतृ्यत्ववाि मुख्यमंत्री जवलासराव
देशमुखही मांड ठोकू ि बसले होते. पवार यांच्या
 कक्रके ट, मिोरं िि का के वळ रािकारण 189

कारकीद्तीतच तर भारतीय कक्रके टची भरभराट झाली

िा! इं ग्लंड, दजक्षण आकफ्रका दौऱयातील एककदवसीय
सामन्यांतील मािहािीकारक पराभव, चॅपेल
गुरुिींच्या ट्यूशि घेऊि गांगुलीच्या कारकीद्तीचा
के लेला खेळखंडोबा, त्यािंतर जवश्वचषक स्पध्फेत
१९७९ िंतर ि िमलेली पजहल्याच रे रीतील
एजर्झट…अशा एकाहूि एक चढत्या पायऱयांिी
बीसीसीआयचा संघ प्रगती करत होता. त्यात
जवश्वचषक, मग ती वीस-२०चा का असेिा, संघािे
जिंकल्यािंतर आपल्या अध्यक्षपदाचे साथ्यक झाल्यासे
साहेबांिा वाटले तर काय िवल? त्यामुळे समस्त
भारतीयांिा सात शतकांत ि जमळालेला गौरव
जमळवूि कदलेल्यांचा गौरव करण्यासाठी ते ही आले.
‘राष्ट्रवादी’ आल्यावर ‘महाराष्ट्र’वादी ि येऊि कसे
चालेल. त्यामुळे लातूरचे देशमुखही आले. गेल्या वष्ती
पंतप्रधािांिी पॅकेि कदल्यािंतरही जवदभा्यत दीडशे-
दोिशे शेतकऱयांिी आत्महत्या के ल्या. तेव्हा
देशमुखांचे मि द्रवल्याचं कदसलं िाही. उलट कें द्रातील
शंकरजसंह वाघेला िामक िेत्याच्या साथीिे गेल्याच
मजहन्यात शेतकऱयांबद्दल आक्षेपाह्य उदगार
काढल्य़ाबद्दल त्यांचा अिेक रठकाणी उद्धारही झाला.
मात्र वीस-२० स्पध्फेत संघािे जविय काय जमळजवला,
देशमुखांची देशभक्ती १०० टक्के िागी झाली. त्यातूि
त्यांिी खेळाडू स ं ाठी बक्षीसही िाहीर के ले.
190 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

महाराष्ट्रातील पन्नासेक िवाि तरी गेल्या वष्यभरात

काश्‍मीर आजण देशाच्या अन्य भागात शहीद झाले.
त्यांच्यासाठी मुख्यमंत्र्यांिी काही के ल्याचे, के ल्याचे
कशाला िाहीर के ल्याचेही आठवत िाही. याच
राज्यातील अन्य खेळांतील अिेक खेळाडू
प्रोत्साहिावाचूि जखतपत पडले आहेत. कोल्हापूरच्या
वीरधवल खाडे या िलतरणपटू ला ऑजलजर्पकमध्ये
सहभागाची संधी जमळावी, यासाठी सकाळिे गेल्या
वष्ती मोहीम चालजवली. जशवछत्रपती पुरस्कार आजण
दादोिी कोंडदेव पुरस्कार िाहीर करूिही अिेक
खेळाडू िं ा ते वेळेवर जमळत िाहीत. त्यावेळी सरकार
हलल्याचं कदसत िाही. आता मात्र कक्रके टपटूंसाठी
पुरस्कार वाटण्यात पुढाकार घ्यायला तयार. एकतर
बीसीसीआय आजण अन्य पुरस्कत्या्यंिी िाहीर के लेल्या
पुरस्कारांपुढे राज्य सरकारचे पुरस्कार र्हणिे हत्ती
बुडतो आजण शेळी ठाव मागते असाच प्रकार आहे. पण
काय करणार, सभा हसली की माकडाला हसावंच
लागतं.
एकू णात भारतीयांचं सेन्स ऑर प्रोपोश्यि चांगलंच
बहरू लागलंय. आपल्याच देशात आपण असे वागू
लागलो, तर परकीय शत्रूंची गरिच काय?
 39
कण्णगीचे सौभाग्य अि
करुणाजिधींचे दुभा्यग्य! !

गेला सुमारे मजहिाभर झाला तजमळिाडू आजण

खासकरूि त्या राज्याचे मुख्यमंत्री मुर्थुवेल
करुणाजिधी चच्फेत आहेत. अथा्यत ही चचा्य त्यांिा
ककं वा अन्य कोणालाही रारशी भूषणावह ठरावी,
अशी िाही. मात्र करुणाजिधी यांचा वैचाररक आजण
रािकीय प्रवास ज्यांिा माजहत आहे, त्यांच्यासाठी ही
गोष्ट रारशी िवी िाही. इं ग्रिी माध्यमांतील खबरांवर
पोसलेल्या आजण तजमळ वगळता अन्य माध्यमांिीही
यात करुणाजिधी यांच्याबद्दल वेगळवेगळ्या बातर्या
देण्यात कसूर ठे वली िाही. मात्र देवाच्या िावािे बोटे
मोडणारे करुणाजिधी स्वतः अंधश्रद्धाळू असूि, आपली
जपवळी शाल घेतल्याजशवाय घराबाहेरही पडत
िाहीत, अशी एखादी माजहती कोणी कदली असेल तर

191
192 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

शप्पथ! मात्र कशी देणार? त्यासाठी तेथील माजहती

असायला हवी िा?
असो. मात्र करुणाजिधींच्या या बडबडीमुळे त्यांचे काही
चांगले कामही दुल्यजक्षले िातात. या संपूण्य काळात मला आठवत
होते सुमारे वष्यभरापूव्ती तजमळिाडू त सत्तांतरािंतर घडलेले एक
सांस्कृ जतक िाटक. एखाद्या देशात, राज्यात आपल्या आवडत्या
अथवा कतृ्यत्ववाि व्यक्तीचा गौरव करणे ही सामान्य बाब आहे.
ही व्यक्ती कोणती असावी, याचेही जिकष सामान्यतः ठरलेले
आहेत. रािकीय िेत्यांचे पुतळे सत्तांतरािंतर रस्त्यावरील
धुळीत जमळाल्याची जचत्रेही कदसतात. मात्र एखाद्या
साजहत्यकृ तीतील पात्राचा पुतळा एखाद्या शहरािे मािािे
उभारावा, त्याला अजस्मतेचे प्रजतक बिवावे आजण हा पुतळा
हलजवल्यािंतर त्याच्या पुिस्था्यपिेसाठी सत्तांतराचा कौल
द्यावा, ही िगाच्या इजतहासात क्वजचतच घडणारी घटिा. ती
घडली तजमळिाडू त. कण्णगीच्या पुतळ्याच्या जिजमत्तािे!
िैि आचाय्य व कवी इलंगो अरटगळ यािे जलजहलेल्या
“जसलप्पदीकारम्‌’ या महाकाव्याची कण्णगी ही िाजयका. तजमळ
साजहत्यात गेली सुमारे हिार एक वष्फे हे महाकाव्य अजभिात
कृ ती र्हणूि मान्य पावले आहे. त्यातील कण्णगीला ्त्रिीशक्तीची
प्रजतजिधी, देवी, न्याय मागणाऱ्यांची एक प्रजतमा असे स्थाि
आहे. जतच्या याच रुपातील एक पुतळा तजमळिाडू सरकारिे
तयार करवूि, चेन्नईतील “मरीिा बीच’वर स्थाजपत के ला. सुमारे
चार दशके मािािे उभा असलेला हा पुतळा पाच वषा्यंपूव्ती
ियलजलता यांच्या सरकारिे रातोरात हलजवला. अि्‌ त्यािंतर
जतच्या पुिस्था्यपिेसाठी सुरू झालेल्या मागण्यांची पररणती
गेल्या वष्ती करुणाजिधी सरकारिे हा पुतळा पुन्हा “मरीिा’वर
बसजवण्यात झाली. एका रािकीय लढ्याचा जवषय ठरलेली
कोण ही कण्णगी आजण जतचे स्थाि काय?
 कण्णगीचे सौभाग्य अि करुणाजिधींचे दुभा्यग्य… 193

या प्रश्‍िांच्या उत्तरासाठी आपल्याला “जसलप्पदीकारम’चा

कथाभाग लक्षात घ्यावा लागेल. कण्णगी, जतचा पती कोवलि
आजण त्याची प्रेयसी माधवी ही यातील मुख्य पात्रे. कण्णगी व
जतचा पती ही दोघेही संपन्न व्यापाऱ्यांची मुले. कावेरीपूर्पट्टीिम
या गावात त्यांचा सुखाचा संसार चालू असतो. अशातच
कोवलिची गाठ माधवी या िृत्यांगिेशी पडते व तो जतच्या
प्रेमात वाहवत िातो. त्यात सव्य संपत्ती गमावल्यावर दररद्र
कोवलिचा माधवी उपहास करते, अि्‌ पश्‍चात्तापदग्ध कोवलि
कन्नगीकडे परततो. त्यािंतर दोघेही शहर सोडण्याचा जिण्यय
घेऊि, मदुराईच्या कदशेिे जिघतात. या वेळी त्यांच्याकडे असते
रक्त कण्णगीची रत्नांिी भरलेली तोडयांची िोडी! कोवलि व
कण्णगी मदुराईत येतात. त्या वेळी जतथे पांड्य रािा
िेडुिचेजळयि याचे राज्य असते. तेथे पैशांची िमवािमव
करण्यासाठी कण्णगीचे एक तोडे बािारात जवकण्यासाठी
कोवलि घेऊि िातो. त्याच वेळेस राणीच्या तोड्याची चोरी
के ल्याचा आरोप ठे वूि त्याला पहारे करी अटक करतात.
तडकारडकी सुिावणी करूि रािा चोरी के ल्याबद्दल
कोवलिचा जशरच्छेद करण्याची आज्ञा देतो. त्याची लगेच
अंमलबिावणीही होते.
हे ऐकू ि कण्णगी दरबारात धाव घेते. रािाला िाब जवचारते.
राणीच्या तोड्यात मोती भरलेले असतािा, स्वतःचे तोडे मोडू ि
त्यात भरलेली रत्ने दाखवते. रािाशी वादजववाद करूि
न्यायजिवाड्यात त्याची चूक झाल्याचे जसद्ध करते. हे ऐकताच
अन्यायाची िाणीव होऊि रािा व राणी प्राणत्याग करतात.
तरीही कण्णगीचे समाधाि होत िाही. ती मदुराई शहराला शाप
देते अि्‌ जतच्या पाजतव्रत्याच्या प्रभावािे शहर िळू ि खाक होते.
यािंतर शहराच्या ग्रामदेवतेच्या कृ पेिे जतला मोक्ष जमळतो,
अशी या महाकाव्याची कथा आहे. ्त्रिीचे पाजवत्र्य, जिष्ठा यांसाठी
दजक्षण भारतात कण्णगी प्रजसद्ध आहे. मोक्ष जमळजवण्यापूव्ती ती
पोलची पव्यतांकडे गेली होती. या भागांतील आकदवासी
194 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

देवीस्वरूपात “कण्णगी अर्मि’ची पूिा करतात. येथील

“मुदव ु ि’ आकदवासी स्वतःला कन्नगीसोबत आलेल्यांचे वंशि
माितात. श्रीलंकेतही जतची पूिा होते. तेथे जसंहली बौद्ध लोक
“पजतिी’ या िावािे; तर तजमळ जहंद ू “कण्णगी अर्मि’ िावािे
जतची पूिा करतात.
एका हातात तोडा घेऊि, दुसऱ्या हाताचे बोट रािाकडे
करणाऱ्या कण्णगीचा पुतळा चेन्नईकर अजभमािािे जमरजवत.
त्यांच्यासाठी तो तजमळ अजस्मतेचे प्रजतक होता. द्रमुक पक्ष
पजहल्यांदा सत्तेवर आला, तेव्हा दुसरी िागजतक तजमळ पररषद
आयोजित करण्यात आली. त्यावेळी िािेवारी 1968 मध्ये हा
पुतळा उभारण्यात आला. सी. अन्नादुराई हे मुख्यमंत्री व
करुणाजिधी तेव्हा साव्यजिक बांधकाम मंत्री होते. कजव, लेखक,
पटकथा लेखक व समीक्षक असलेल्या करुणाजिधी यांिा
“कलैञर’ (कलामम्यज्ञ) असे र्हटले िाते.
“जसलप्पकदकारम’मधील अिेक वचिे ते भाषणांत वापरतात
आजण या महाकाव्यावर आधाररत “पुर्पुहार’ या जचत्रपटाची
पटकथा त्यांिी जलजहली होती. त्यांच्याच पुढाकारािे हा पुतळा
“मरीिा’वर बसजवण्यात आला.
जडसेंबर 2001च्या एका मध्यरात्री ियलजलता यांच्या
आदेशावरूि हा पुतळा हलजवण्यात आला. एगमोरमधील एका
संग्रहालयात त्याला हलजवण्यात आले. त्याचे जिश्‍जचत कारण
अद्याप माजहत िाही. ती िागा सपाट करूि त्यावर रस्ता तयार
करण्यात आला. “वास्तुशा्त्रिा’च्या दृष्टीिे तो अशुभ असल्याचे
ज्योजतषािे सांजगतल्यािे ियलजलतांिी हा आदेश कदल्याचे
सांगण्यात येते. यावर मोठा गदारोळ झाला. गेल्या वष्तीच्या
जिवडणुकीत रं गीत टीव्ही, दोि रुपये ककलो तांदळ ू अशा
मुद्यांबरोबरच कण्णगीची पुिस्था्यपिा करण्याचेही आश्‍वासि
करुणाजिधी यांिी कदले. तेरा मे रोिी सत्तेची सूत्रे हाती
घेतल्यािंतर तीि िूि रोिी त्यांिी या पुतळ्याची खरोखरच
पुिस्था्यपिा के ली. करुणाजिधी यांच्या या जिण्ययाचे रािकीय
 कण्णगीचे सौभाग्य अि करुणाजिधींचे दुभा्यग्य… 195

िेत्यांबरोबरच कवी, जव्विाि आजण साजहजत्यकांिी स्वागत के ले.

त्यावेळी पेिजसल्व्हाजिया जवद्यापीठाचे प्राध्यापक एररक जमलर
यांिी ‘जहंद’ू मध्ये लेख जलहूि या जिण्ययाचे स्वागत के ले. ते
र्हणतात,”” संपत्ती िसतािाही अथवा कु टुंबीयांचे पाठबळ
िसतािाही एखादी ्त्रिी न्याय मागू शकते, तो जमळवू शकते हे
कण्णगी दश्यजवते. ती खरोखरच न्याय मागणाऱ्या सामान्यांची
प्रजतजिधी आहे.” न्यायदािातील चुकीमुळे पतीचा िीव
गेल्यामुळे आकांत करणारी कण्णगी “मरीिा बीच’वरूि
जविाकारण हलजवल्यािंतर काही करू शकली िाही. एरवी
ककत्येक क्षुल्लक पुतळ्यांवरूि रािकारण होणाऱ्या समािात
कु ठल्याशा काव्यातील एका पात्राच्या पुतळ्यासाठी कोण दाद
मागणार? मात्र तजमळ साजहत्य िगत आजण करुणाजिधी
यांच्यासारख्या कलाप्रेमी रािकारण्यामुळे पाच वषा्यंिंतर जतला
जतचे स्थाि परत जमळाले. हे कण्णगीचे सौभाग्यच! मात्र त्याच
करुणाजिधी यांिा वावादुक जवधािे करूि स्वतःची प्रजतमा
काळवंडूि घेण्याची दुबु्यद्धी सुचावी हे त्यांचे दुदव ्दै !
———————-
196 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 40
पाण्यात ि गेलेले पैसे

देवा, याही देशात पाऊस पाड

देवा, याही शहरात पाऊस पाड…
कदलीप पुरुषोत्तम जचत्रे यांिी देवाला उद्देशूि ही
कजवता जलजहली. त्यामागे त्यांचे िे काय हेतू असायचे
ते असोत. (िम्यिमध्ये जतचं भाषांतर व्हावं, असा हेतू
जिजश्चतच िसावा.) मात्र हीच कजवता सध्या मी कदवस
रात्र आलापत आहे. मेघरािांची अशी आराधिा
एखाद्या िातीवंत बेडकािंही के ली िसेल. अथा्यत
तळमळीतील ही उणीव आवािािे भरूि जिघते, हा
भाग अलाजहदा.
तर, पि्यन्यरािाचा हा असा धावा करण्यामागे माझा
काय स्वाथ्य असावा, असं वाटलं िा?. शहरातच राहत
असल्यािे भरपूर पाऊस होऊि चांगले पीक काढावे,
असा मी शेतकरीही िाही. पावसाच्या प्रत्येक

197
198 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

थेंबासरशी कजवतेचे पाट वाहू घालण्याएवढी

काव्यप्रजतभाही आता राजहली िाही. खरं तर,
पावसाला देण्यासारखं माझ्याकडे काहीच िाही. मात्र
तरीही पाऊस पडावा, यासाठी मी अगदी
चातकासारखी वाट पाहत आहे. कारण…
कारण…माझे िक्कीि उर्य िॅकेट उर्‌्य सामाि ठे वायची
जपशवी उर्य ….बरं च काही! चार मजहन्यांपूव्ती जवकत
घेतलेल्या या सव्यऋतूसमभाव चीिेसाठी मला हवाय
पाऊस. एकदा या शहरात चांगला दणदणीत पाऊस
पडू दे, त्यात ि जभिण्यासाठी या प्रावरणाचा उपयोग
करू दे…मग तीि वष्फे दुष्काळ पडला तरी जचंता िाही,
(एर्चुअली कोरडा दुष्काळ असो ककं वा ओला
दुष्काळ…मी कोणत्याच गोष्टीची जचंता करत िाही.
याबाबतीत महाराष्ट्रातील लोकप्रजतजिधी आजण माझं
एकमत आहे.) एवढीच माझी आता महत्त्वाकांक्षा आहे.
काय आहे, गेली दोि वष्फे महाराष्ट्रात पूर आजण
अजतवृष्टीची परं परा चालू आहे. त्या दोि संकटांशी
झगडता झगडता तिू भागलेल्या िुन्या िक्कीििे यंदा
कॉलर टाकली आजण त्याच्या ररप्लेसमेंटची तरतूद
करण्याची िबाबदारी आली. आता हा योििाबाह्य
खच्य अंगावर पडल्यावर त्यासाठी हालचाली करणंही
आलंच. आधीच खरे दीची काडीचीही अक्कल
िसल्याची पंचक्रोशीत ख्याती! त्यात पावसाळ्याचा
 पाण्यात ि गेलेले पैसे 199

हंगाम बघूि जवक्रेत्यांिी के लेली सुगीची बेगमी. मग

काय जवचारता?
र्या पामरािे कसाबसा छातीचा कोट करूि िूि
मजहन्यात एक िंगी िक्कीि जवकत घेतले. आठशेपासूि
सुरू झालेली बोली खाली आणत पाचशे रुपयांत
जवक्रेत्याला पटजवले आजण काखोटीला मारूि ते
गाठोडं आणलं. तरीही मिात धाकधूक होतीच.
त्यामुळे आधी िव्या वस्तूचं खासगी प्रदश्यिही सुरू
झालं. त्यात सवा्यंिी ‘छाि छाि, चांगलं आहे’ असे शेरे
मारल्यावर आमचे गंगेत घोडे न्हाले. आता हा पाऊस
आजण हे िकक्य ि…पजहल्या पावसाच्या मेघगि्यििे
मोरािे जपसारा कररवूि िाचावे, तसा आिंद झाला.
हा आिंद रार काळ रटकणारा िव्हता, हे मला
लवकरच कळाले. (दोि अजतपररजचत वार्यांचे
कॉजर्बिेशि करण्याची खुमखुमी बऱयाच
कदवसांपासूि होती. त्याची आि संधी जमळाली.) खरं
सांगायचं तर अपेक्षांवर पाणी कररले असं र्हणायचंही
संधी कदली िाही. िूि मजहन्यापासूि आकाशात ढग
िमतायत, वातावरण कुं द होतंय, पण…पावसाचे थेंब
काही पृर्वीपय्यंत येत िाहीत. पावसापासूि बचाव
करण्यासाठी िकक्य ि घालूि कररावं आजण घरी
परततािा िकक्य िमुळे घामाघूम होऊि, ओल्या अंगािे
परतावं हेच आता िजशबी आलंय.
200 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

हे िकक्य ि िावाचं प्रकरण अंगावर घेतल्यािंतर पाऊस

गायब झाल्यामुळे पाचशे रुपये पाण्यात गेल्याचं दुःख
मला कदवसरात्र खायला लागलं. त्याची
िुकसािभरपाई करण्यासाठी या िकक्य िचा अजधकात
अजधक उपयोग करूि घ्यायचा धोरणात्मक जिण्यय
घ्यावा लागला. (व्यवस्थापिशा्त्रिातील
मॅजर्झमाईजिंगची संकल्पिा हीच िा?) त्याचा पजहला
प्रयोग िकक्य िच्या दोन्ही बािूंच्या जखशांवर झाला.
मोबाईल, ऑकरसचे काड्य, पासबुक…अशा चीिवस्तू
वाहण्यासाठी हे दोन्ही जखसे अगदी चपखल कामी
आले. त्यामुळे वेगळी एखादी बॅग ऑकरसला िेण्याची
गरि िाजहशी झाली. मात्र त्याचा एक पररणाम असा
झाला, की िकक्य िचे दोन्ही जखसे पाण्यािे भरलेल्या
पखालीसारखे आकारािे रु गु लागले. त्यामुळे
आिबािूच्या लोकांच्या ििरा वेगळ्या अथा्यिे
िकक्य िवर जखळू लागल्या.
त्यािंतर हीच उपयोगाची र्लृप्ती थोडी ताण देऊि
वाढजवण्याचा माग्य पत्करला. िकक्य िचा जवस्तार तसा
ऐसपैस असल्यािे याबाबतीत रारसा जवचार करावा
लागला िाही. पूव्तीच्या काळी धोतराचा ज्याप्रमाणे
शरीराचा खालचा भाग झाकण्यापासूि अंथरूण-
पांघरूण होण्याएवढा सव्यप्रकारे उपयोग होत असे,
त्याप्रमाणे या िकक्य िचा उपयोग होऊ लागला.
छातीपय्यंत चेि ओढू ि घेऊि सदऱयाचे तुटलेले बटि
 पाण्यात ि गेलेले पैसे 201

झाकणे, बसमध्ये मळलेल्या सीटची धूळ टाकण्यासाठी

असे िकक्य िवर प्रयोग सुरू झाले. अगदी अजलकडे तर
रे ल्वेच्या बथ्यवर झोपण्यासाठी अंथरण्यापय्यंत या
वस्तुच्या उपयोगाचे जक्षजति रुं दावले आहे. त्यामुळे
डेल काि्फेिीसारखं मीही ‘हाऊ टू यूझ िकक्य ि इि १००
वेि इि इव्हरी वेदर’ या ककं वा तत्सम िावािे एखादे
पुस्तक जलहावे असा जवचार करतोय. (या प्रस्ताजवत
पुस्तकासाठीची काही रटपणे िकक्य िच्या डाव्या
जखशात ठे वली आहेत. )
हे एवढे प्रात्यजक्षक करूिही त्यातूि जमळतं ते
एकप्रकारचं कोरडं समाधािच! एवढे होऊिही माझा
आशावाद मला अद्याप सोडू ि गेलेला िाही. हवामाि
जवभागाच्या अंदािावर कोणाचाही िसेल एवढा
माझा जवश्वास आहे. आि िा उद्या शहरात पाऊस
पडेल, आि िा उद्या पावसापासूि बचावल्याच्या
आिंदाचा जशडकावा तरी जमळे लच, याची आशा
अद्याप माझ्या मिात जशल्लक आहेच. त्यासाठीच…
के वळ त्यासाठीच पाऊस पडावा, यासाठी मी देवाचा
धावा करतोय!———————
202 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 41
तंटाभक्तांची तंटमुक्ती

- रामराम र्हादबा, उठलासा िव्हं?

- हां उठलो हाय…काय काम काढलं सकाळच्या पारी?
- काय िाय. काल काय तू लय दंगा के ला र्हणं ग्रामसभेत…
मी वाईच तालुर्याला गेलो व्हतो. आल्यावर बायलीिे
सांजगतलं…तवा र्हणलं सकाळचं िाऊि समक्षच जवचारावं…
एक घाव िा दोि तुकडे…काय?
- आरं बाबा, आता मलाच बोल लावा दंगा के लाि र्हणूि.
आरं अख्ख्या गावाला पूस काल काय झालं त्या सभेत. त्या
ग्रामसेवकाला ि सरपंचाला असा राडला िा आडवा ि उभा…
ज्याचं िाव ते. टीव्ही लावू देत िाही XXX
- आरं र्हादबा, असं डोसर्यात काय पाई राख घालूि घेतो रे
बाबा? आरं त्या टीव्हीची मामलत ती काय अि तू भांडणं काय
पाई करतो रं ? काय झालं तं सांग बाबा समदं…तवर वजहिी बी
चहा आणतील… - हे बग भाऊ, काल गांधी ियंती र्हूि
आपल्याकडं ग्रामसभा होती, हे तर तुला ठावं होतंच. आपलं काय
ठरलं होतं का गावात तंटा करायचा िाय, भांडण करायचा

203
204 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

िाय…त्यासाठी तं ही सभा बोलाजवली होती..खरं का िाय…

आता तुला र्हायत हाय भाऊ, का सरपंच ककती डांबरट अि
ग्रामसेवक ककती आतल्या गाठीचं बेणं हायंत…गावात तीि
जपढ्यांपासूि लीडरकी हाय आमच्या घराण्याची…गेल्या
जवलेर्शिला जवपरीत घडलं अि हा कावळा खुच्तीत िाऊि
बसला. र्या र्हण्लं…िाऊ दे. परत्येक कु त्र्याचे कदस असतात. तं
यािं काय के लं का ग्रामसभेचं आवताण मला द्यायला िको? बरं
िाय कदलं…तरी बी र्या गेलो…का र्हण्लं गाव आपलं हाय…
गावातली शांती आपली हाय….
- आरं र्हाद्या, पर तु तं सांगत होता का पाटलांच्या शांतीवर
तू आताशा लाईि मारीत न्हाय र्हणूि…
- ती शांती न्हाय रं भाऊ…बायकोशप्पथ लगीि
झाल्यापासूि र्या कोण्या बी मुलीकडं ििर उचलूि पाहत
िाही…आि तुला र्हणूि सांगतो…आताशा ‘त्या’ शांतीत बी
दम रायला िाही…ते िाऊ दे…तं तुला सांगत होतो आपल्या
गावच्या शांतीचं र्हणिे बापूंिी सांजगतलेल्या शांतीचं…तं ती
शांती हवी र्हणूि सभेला गेलो…
- आरं सभा तंटा जमटजवण्यासाठी…तू गेला शांतीसाठी…अि
जतथं करूि आला मारामारी…? आरं ह्याला र्हणायचं तरी
काय?
- सांगतो…सभेला समदा गाव िमला व्हता…त्यात
सरपंचािं जमिास मारायला त्याच्या बायका पोरांिा बी
बोलाजवलं होतं…तं मी जवचारलं का हे एवढं लटांबर जहतं
कशाकरता. आता यात काय चूक हाय काय. तवा बसली िा
दातखीळ सरपंचाची. तोंडातूि शब्द रु टत िव्हता xxxच्या. तवा
तं ग्रामसेवक मंदी पडला. त्याच्याखातर मी बी िरा आवरलो…
का की आपि बी गेल्या वख्ताला बायकोला िेलंच व्हतं की
जतथं…तं त्यािंतर वग सुरू के ला का बेट्यांिी…सभा िमली
तंटा जमटजवण्यासाठी आि हे बोलू लागले हागणदारीचं…का
 तंटाभक्तांची तंटमुक्ती 205

गावात हागणदारी बंद कराया पायिे…परत्येकािे शौचालये

बांधावीत…
-मंग तुला कायची अडचण रं बाबा? हागणदारी तं
हागणदारी…तुला कायचा प्रोब्लम?
- प्रोब्लम आरं काय िाही…पण मी र्हन्तो, आि मी त्या
दोगांच्या बी तोंडावर सांजगतलं का बाबा, हागणदारीचा प्रश्न
आमच्या घरात आर्ही संपजवला आहे…इथं तुमी शांततेचं
बोला…तं दोघं बी िोक्‌ मारू लागले की रं …एक र्हन्ला का
हागणदारीत शांतीच असती न्हवं…दुसरा काय र्हन्ला मायतंय
का? त्यो र्हन्ला का तुमच्या आख्ख्या रॅ जमलीिं हगायचं बंद के लं
का? आता आसं कु िी बोलल्यावर तुझं टाळकं सरकणार िाय का?
तं माझं बी टकु रं सराकलं…तरीबी मी शांत व्हतो…
- आरं मग भांडण कामूि झालं?
- आरं ते समदं आपल्या मास्तरांचं झेंगट हाय…त्यािंच
सांजगतलं का टीव्हीवर आबांचं प्रवचि चालू हाय अि आबा
आपल्याला शांततेचं महत्त्व सांगतायत…तर मंग काय…तुला तं
माजहतंय…ग्रामसेवकावर लायि मारण्यासाठी सरपंचािं
टीव्हीला हात की रे घातला…आता मात्र आपला स्टॅजमिा
संपला व्हता बरं का! मी मोठ्यांदा आवाि काढू ि सांजगतलं का
पयले ही सभा व्हयंल अि त्येच्यािंतरच ज्याला हवा त्यािं
टीव्ही बघावा…यात काय खोटी हाय काय?
- िाय….जबल्कु ल िाय.
- त्येच…मी त्येच सांगत व्हतो…तं सरपंच अि त्येच्या
गुंडांिी र्होरं येऊि मलाच खुन्नस कदली…अि माझ्यार्होरं येवूि
मला धमकी देऊ लागले…तं मी काय मागं हटणार होतो व्हयं…
मी बी त्येंिा त्यांच्याच भाषेत दम कदला…ही दमबािी चालू
असतािाच दोि पोरटी टीव्हीकडं गेली अि खटका दाबला…ती
सरपंचाचीच काट्ती व्हती वाटतं…XXच्यांिी टीव्ही लावला तं
लावला….त्यावर रॉररिची गाणी लावली…अि ती हालणारी
जचत्रं…आता मी बी ती जचत्रं पाहण्यात गुंतलो अि जततर्यात
206 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

कु णीतरी ठोसा लावला माझ्या र्वबाडावर…आसला

कळवळला िीव…मंग मी बी काय पाजहलं िाही…हात ि
पाय…वाटेल तसं कररजवलं दांडपट्ट्यासारखं…
ल्हािपणापासूि सकाळ संध्याकाळ चार-चार जलटर दूध जपऊि
के लेली तब्येत हाय ही…काय मुकाट मार खातो का मी…हे हाण
हाणला…मार खावूि समदे पळाले असतील हागणदारीत…हा
हा हा!
- आरं हां…तो सरपंच पडला हाय जतकडं घरात तळमळत…
तुझ्या िावािं शंख करतोय…अि ग्रामसेवक रात्रीपासूि गेला
हाय पळू ि…पोजलसांत करया्यद देतो र्हूि बोंबलत होता…
- बोंबलू दे भाऊ…सरकार र्हन्तं तंटामुक्त व्हा…आता तंटा
करण्याऱयांिाच गावातूि हाकलल्याजबगर गावात शांती कशी
राहणार? आता बघ हे बोंबल्ये दवाखान्यात हायेत तवर गावात
कशी शांती ऱहाते….बघच तू…चल, तंवर आपण आदश्य
काय्यकता्य पुरस्कारासाठी अि्य देवूि येवू…!
 42
वाचिाच्या बेटावरील श्रद्धेचा शोध

पूिम छत्रे यांिी त्यांच्या लेखात मिाला भावलेल्या

उताऱ्यांचा हा प्रवाह पुढे िेण्याची िबाबदारी टाकली
आजण मला पुन्हा वाचिाच्या कदवसांत िावे लागले.
गेली काही वष्फे आपणच जलहावं आजण इतरांिी
वाचावं, ही भाविा प्रबळ होत गेल्यामुळे
वाचिसंस्कृ ती हळू हळू मागे पडली. रक्त “वाचिामुळे
माणूस घडतो’ ककं वा “उत्तम संस्कृ तीसाठी वाचि
आवश्‍यक’ अशा सुसंस्कारी सुभाजषतां पुरतेच वाचि
मया्यदीत झाले होते. मात्र ज्या काळात वाचि के ले त्या
वाचिाचे ठसे मिावर अद्याप कायम असल्यामुळे
त्याच रडताळात िाऊि शोध घेतला. वाचलेल्या
पुस्तकांतूि आवडता उतारा द्यायचा, त्यातही मराठी
उतारा द्यायचा ही िरा िोखमीचीच बाब. कारण शुद्ध

207
208 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

मराठी साजहत्याची कास सोडू िही मला आता रारा

काळ लोटला आहे. असो.
“रॉजबन्सि क्रुसो’ ही महाकादंबरी (सुमारे 500 पृष्ठे )
वाचूि मला आता सतरा वष्फे होत आली. डॅजिएल दे
रो यािे जलजहलेली ही कादंबरी मािवी आकांक्षी,
कतृ्यत्व आजण प्रयत्नवादाचे एक महास्तोत्रच आहे.
त्याहूिही जवश्‍वाच्या पसाऱ्यात मािवाचे परावलंबी
अजस्तत्व आजण ईश्‍वराची महीमा, यांचीही कहाणी
सांगणारी ही कथा आहे. सुमारे तीिशे वषा्यंपूव्ती
आलेल्या या कथेच्या असंख्य आवृत्या अगदी तीि
वषा्यंपूव्ती आलेल्या “कास्टअवे’ या जचत्रपटापय्यंत जिघत
आल्या आहेत. मूळ इं ग्रिीतील ही कादंबरी मी वाचली
ती मराठीतूिच. मात्र अस्सल मराठी वाचकांच्या
प्रथेप्रमाणे या वाचिाचे प्रायोिकत्व मी शहरातल्या
एकमेव िगरपाजलका ग्रंथालयाला कदले होते. त्यामुळे
अिुवादकाचे िाव ककं वा अन्य तपशील बाळगण्याचे
प्रयोिि िव्हते. आता ती कादंबरीही जमळत िाहीशी
झालेली. त्यामुळे आवडता उतारा द्यायचा र्हटल्यावर
संन्याशाच्या लग्नाला शेंडीपासूि सुरवात र्हणतात,
तसे आपणच मूळ कादंबरी शोधूि उताऱ्याचे भाषांतर
करण्याचा जिण्यय घेतला. (काय्यजसद्धीस गुगुल समथ्य!)
त्यामुळे काही उणीवा राजहल्या असल्यास चूकभूल देणे
घेणे!
 वाचिाच्या बेटावरील श्रद्धेचा शोध 209

इं ग्रि दया्यवद्ती रॉजबन्सि क्रुसो अिेक सागरी

सररींमध्ये तऱ्हेतऱ्हेच्या अिुभवांतूि गेला असला तरी
पुिःपुिः िव्या सररींसाठी जिघण्यास तयार. अशाच
एका सररीदरर्याि वादळात सापडू ि त्याचे िहाि
रु टते आजण त्याच्या सव्य सहकाऱ्यांिा िलसमाधी
जमळते. रु टलेल्या िहािाच्या अवशेषासह आजण
काही सामािासह क्रुसो एका जिि्यि बेटाला लागतो.
तेथेच तो 28 वष्फे काढतो आजण स्वतःच्या एकाकी
िीविाला अथ्य देण्याचा प्रयत्न करतो. बेटावरील
प्राण्यांशी मैत्री करणे, तेथीलच गवत व विस्पतींपासूि
झोपडी तयार करणे, गुहत े राहणे, िरभक्षक
आकदवासींशी गाठ पडू िही त्यांच्याबद्दल “िगा व िगू
द्या’ची भूजमका घेणे…अशा जवजवध प्रकारांिी
आयुष्याला आकार देण्याचा प्रयत्न क्रुसो करतो.
इजतहासात प्रगतीच्या ज्या काही पायऱ्या मािव
चढल्या, त्या सवा्यंचे प्र जतकात्मक जचत्रण या कादंबरीत
येतं. त्यामुळे एका अथा्यिे माणसाच्या अजस्तत्वाच्या
लढाईचीच ती कहाणी होते. मात्र मला त्यात सवा्यजधक
भावते अि्‌ सतरा वषा्यंिंतरही लक्षात राहते तो
क्रुसोच्या ईश्‍वराच्या अजस्तत्वाबद्दल बदलत्या
भूजमके चे जचत्रण. स्वतःच्या पररजस्थतीचे जिरीक्षण,
त्यातूि जचंति करत असतािाच आपण ईश्‍वराच्या
इच्छेिेच या पररजस्थतीत सापडलो असल्याचा
210 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

साक्षात्कार क्रुसोला होतो. हा या कादंबरीतला सवा्यंत

हृद्य प्रसंग.
——————————-
माझ्या या जिष्कषा्यंिा खोटं ठरवंल, असं काहीही घडलं िाही,
त्यामुळे हे सव्य ईश्‍वरािेच घडजवले आहे, ही भाविा माझ्या
मिात आणखी प्रबळ होऊ लागली-त्यािेच मला या दयिीय
पररजस्थतीत आणूि ठे वले आहे, कारण त्याच्याकडे माझ्यावरच
िाही, तर िगातील वस्तुमात्रावर स्वाजमत्व गािजवण्याची
शक्ती आहे. त्यािंतर लगेच जवचार आला-ईश्‍वरािे माझ्यासोबत
असे का के ले? मी असे काय के ले होते?त्या प्रश्‍िासरशी माझ्या
जववेकबुद्धीिे मला टोचले, िणू काही मी एखादे पाखंड के ले आहे
अशा पद्धतीिे आजण मला वाटले की ही जववेकबुद्धी माझ्याशी
बोलत आहे, “”मूखा्य! तू जवचारतोस की तू काय के ले आहेस?
अजतशय वाह्यातपणे घालजवलेल्या आपल्या आयुष्यावर ििर
टाक आजण स्वतःलाच जवचार, की तू काय काय के लं िाहीस?
जवचार स्वतःला की तू याआधीच िष्ट का झाला िाहीस?
यरमाऊथ रोडसमध्ये तु का वाहूि गेला िाहीस, िहािावर
चाचांिी हल्ला के ला तेव्हा लढाईत का मारला गेला िाहीस,
आकफ्रके च्या ककिाऱ्यावरील िंगली प्राण्यांिी तुला मारूि का
खाल्ले िाही, अगदी तुझे सगळे सहकारी बुडाले असतािा तू येथे
वाहूि गेला िाहीस? तू स्वतःला जवचार “मी असं काय के लंय.’या
जवचारांसरशी मी स्तब्ध झालो, एखाद्या मूत्तीसारखा.
बोलण्यासाठी माझ्याकडे एकही शब्द िव्हता. जिराश आजण
जवचारमग्न अवस्थेतच मी उठलो आजण माझ्या आश्रयस्थळी
परत आलो. झोप आल्यासारखं झाल्यािे मी माझ्या भींतीकडे
गेलो. पण माझ्या जवचारांची गद्ती एवढी झाली होती, की
झोपण्याची माझी पररजस्थती िव्हती. त्यामुळे मी खुच्तीत बसलो
आजण अंधार पडू लागल्यािे कदवा लावायला घेतला. आता पुन्हा
माझी तब्येत जबघडण्याच्या शर्यतेिे मी एवढा घाबरलो होतो,
 वाचिाच्या बेटावरील श्रद्धेचा शोध 211

मला आठवलं ब्राझीलचे लोक त्यांच्या सव्य दुखण्यांवर

कोणत्याही औषधाऐविी तंबाखू घेतात. तंबाखूची एक गुंडाळी
एका संदक ु ीत होती. ती वाळलेली होती. काही जहरवी आजण ि
वाळलेली गुंडाळीही होती. मी संदक ु ीिवळ गेलो. त्यामागे
जियतीचाच हात होता यात संशय िाही कारण त्या संदक ु ीत
मला माझ्या शरीराचंच िव्हे तर आत्र्याच्याही दुखण्याचं
औषध सापडले.मी संदक ु उघडली आजण हवी असलेली तंबाखू
शोधली आजण मी िपूि ठे वलेली काही पुस्तके जतथेच पडली
असल्यािे मी आधीच उल्लेख के लेले बायबल उचलले. मला
आतापय्यंत हे बायबल वाचायला वेळ जमळाला िव्हता र्हणा वा
इच्छा िव्हती र्हणा-त्याला बाहेर काढू ि ते आजण तंबाखु दोन्ही
घेऊि मी टेबलिवळ आलो. माझ्या स्वभावाच्या अस्वस्थतेवर
तंबाखूचा काही उपयोग होईल का, ती त्यासाठी चांगली आहे का
वाईट, यांबाबत मला काहीच माजहत िव्हतं. परं तु कोणत्या िा
कोणत्या प्रकारे ती पररणाम करे ल, याबाबत जिधा्यर के ल्यासारखं
मी त्या तंबाखुचे अिेक प्रकारे सेवि के ले. मी तंबाखुचे एक पाि
घेतले आजण तोंडात चघळायला सुरवात के ली. तंबाखू जहरवी व
कडक होती आजण मला जतची सवयही िव्हती. त्यामुळे
खरोखरीच माझ्या मेंदल ू ा गुणगुण्या आल्या. त्यािंतर मी काही
पािे घेऊि रममध्ये एक-दोि तास बुडवूि ठे वली. आडवं
पडल्यािंतर ती रम प्यायचा मी जिण्यय घेतला. त्यािंतर अखेर
मी एका भांड्यात कोळसे पेटवूि त्यावर काही पािे िाळली.
अगदी सहि होईल तोपय्यंत त्याचा धूर घेण्यासाठी मी माझे िाक
धुरािवळ घेतले.या सव्य उचापतीदरर्याि, मी बायबल घेऊि
वाचण्यास सुरवात के ली. पण माझे डोके तंबाखूमुळे असे बधीर
झाले होते, की ककमाि त्या वेळेपुरते तरी वाचणे अशर्य झाले
होते. रक्त चाळण्यासाठी र्हणूि पुस्तक उघडले आजण मला
आढळलेले पजहले शब्द होते, “”संकटाच्या वेळेस मला हाक मार,
मी तुझी सुटका करे ि आजण तू माझे िाव घेशील.”
माझ्यासारख्याला हे शब्द अगदी चपखल होते. ते वाचूि माझ्या
212 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

मिावर मोठा पररणाम झाला. मात्र त्यािंतरच्या काळात हा

पररणाम अजधक होता. कारण सुटका या शब्दाला काही अथ्य
िव्हता, असे मी र्हणेल. माझ्या हताश पररजस्थतीत ही शर्यता
एवढी दूर होती, की माझी जस्थती इस्राएलच्या मुलांसारखी
झाली. त्यांच्यासाठी खाण्यासाठी मांस देण्याचे आश्‍वासि
जमळाल्यावर त्यांिी जवचारले होते, “”या उिाड माळरािात
भगवंत टेबल मांडू शकतो?” तसंच मीही जवचारायला लागलो,
“”भगवंत स्वतः मला येथूि सोडजवणार का?” त्यािंतर अिेक वष्फे
काहीही आशा ििरे च्या टप्प्यात ि आल्यािे तर ही शंका
िेहमीच माझ्या जवचारजवश्‍वात ठाण मांडूि राजहली
होती.तरीही या शब्दांिी माझ्यावर खूप पररणाम के ला होता व
त्याबद्दलच मी िेहमी जचंति करत असे. आता खूप उशीर झाला
होता, आजण मी र्हटल्याप्रमाणे तंबाखूिे एवढी गुंगी आली होती
की मला झोप येऊ लागली होती. रात्री काही लागलं तर हाताशी
असावा, या हेतूिे कदवा िळताच ठे वूि मी अंथरुणावर पडलो.
मात्र पाठ टेकण्यापूव्ती मी ती गोष्ट के ली, िी त्यापूव्ती आयुष्यात
कधीही के ली िव्हती-मी गुडघे टेकले आजण ईश्‍वरािे मला कदलेले
आश्‍वासि पूण्य करण्याची, तसेच संकटकाळात मी हाक
मारल्यािंतर मदतीला येण्याची प्राथ्यिा के ली. माझी
तोडकीमोडकी आजण अडाण प्राथ्यिा पूण्य झाल्यािंतर, तंबाखूची
पािे बुडवूि ठे वलेली रम मी प्यायलो. ती एवढी कडक झाली
होती आजण तंबाखूच्या चवीिी भरली होती, की माझ्या
घशाखाली ती उतरे िा. त्यािंतर लगेच मी झोपण्यासाठी आडवा
पडलो. त्यामुळे माझ्या डोर्यात आग होत होती, तरीही मला
शांत झोप लागली. दुसऱ्या कदवशी उठलो तेव्हा सूया्यच्या
जस्थतीवरूिच दुपारचे तीि तरी वािले असावेत, असा अंदाि
मी के ला.
——————-असो. मला वाटते या पोस्टमध्ये िरा िास्तच
लांबण लावली. एकू णात मला ही संधी कदल्याबद्दल (र्हणिेच
माझ्यावर ही िबाबदारी टाकल्याबद्दल) मी आभारी आहे. आता
 वाचिाच्या बेटावरील श्रद्धेचा शोध 213

ही िबाबदारी मी आणखी पुढे देतो. अजभजित

पेंढारकरजवश्विाथ गरुड
आजशषस्नेहलअिाजमका िोशी
 43
सकल कु क्कुरे यकद स्वग्फे िाय…

सकल कु क्कुरे यकद स्वग्फे िाय, तबे कोि ओ हाडा खाय,

अशी बंगाली भाषेत एक र्हण आहे. जतचा अथ्य असा,
की सगळे च कु त्रे िर स्वगा्यत गेले तर या पृर्वीवरील
हाडकं कोण खाणार? आता आपल्या सव्यच भाषांमध्ये
िुन्या र्हणींमध्ये असते, तसे याही र्हणीत काही एक
तर्यांश आहे. खरं तर सध्या भूतदयावादी (का
भूतवादी?) मंडळींच्या कृ पेिे कु त्र्यांचे एवढे लाढ चालू
आहेत, की ‘हर कु त्ते के कदि कदि होते है’ असं
र्हणण्याऐविी ‘जसर्य कु त्तों के कदि होते है,’ असं
र्हणावसं वाटतं. मात्र आपण या सुदव ै ी कु त्र्यांिा
त्यांच्या सुखराज्यात तसेच सोडू आजण याच र्हणीच्या
धत्तीवर आणखी काही गोष्टी ताडू ि पाहता येतील.
अगदीच उदाहरण द्यायचे र्हटले तर…

215
216 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

* सगळे च होतकरू तािसेि आपला घसा मोकळा

करण्यासाठी टीव्हीच्या पडद्यावर झळकत असतील
तर देशभरातील बाथरूमचा उपयोग रक्त स्नाि
करण्यापुरताच राहणार की
काय?
* शहरात सगळीकडे मॉलच उभे राहणार असतील तर
िागररकांिी राहण्यासाठी काय िाजहरातींच्या
होजड्यंग्िच्या खाली िागा भाड्यािे घ्यावी की काय?
* बॉजलवूडमधला प्रत्येक उपटसुंभ सुपरस्टार आजण
‘ककं ग’ होणार असेल तर सहायक अजभिेते काय रक्त
जिधि पावलेल्या एखाद्या मोठ्या अजभिेत्याला
श्रद्धांिली वाहायला ककं वा ‘शजिवार की रात
अजमताभ के साथ’मध्ये बच्चि चाजलसा र्हणण्यापुरतेच
उरणार की काय?
* सगळे च कक्रके टपटू िीवाचे राि करूि खेळू लागले,
खेळांवर लक्ष कें द्रीत करू लागले आजण खेळात िाि
आणू लागले, तर जवजवध िाजहरातींसाठी मॉडेल को-
ऑजड्यिेटस्य कोणाच्या तोंडाकडे पाहणार?
* देशातील गल्लीपासूि कदल्लीपय्यंतचा प्रत्येक
रािकीय िेता अणु करारावर बोलू लागला, तर
ग्रामीण भागांतील पाण्याचा प्रश्न, शेतकऱयांच्या
आत्महत्या ककं वा जवकास कामे यांचा जवचका
करण्याचे महत्काय्य कोण करणार?
 सकल कु क्कुरे यकद स्वग्फे िाय… 217

* सगळे च साजहजत्यक संमेलिाध्यक्ष होण्याची धडपड

करू लागले, तर ‘जचकिच्या ५०१ चजवष्ट पाककृ ती’
ककं वा ‘घरच्या घरी चायिीच करा’ असे बेस्टसेलर
वाङमय (अि वाङगंमयही!) प्रसजवण्याची
िबाबदारी कोण घेणार?
* प्रत्येक िाजहरातीत लहाि मुलेच िर झळकू लागली,
तर पुरुषांिी प्रेक्षणीयतेची भूक काय सास-बहूच्या
माजलका पाहूि भागवायची काय?
* प्रत्येक वाहिचालकािे वाहतुकीची जशस्त
बाळगण्याचा जिश्चय के ला, तर जहंदी आजण दाजक्षणात्य
जचत्रपटांच्या थोबाडीत मारील अशा कवायती
रस्त्यांवर करण्याचा थरार कोण अिुभवणार?
* प्रत्येक महागडी वस्तू हप्त्यांवर अि सुखासुखी जमळू
लागली, तर ‘सुखवस्तू’ घराची व्याख्या बदलण्याची
िबाबदारी कोण घेणार? —————- असे अिेक
प्रश्न आहेत. कदवसेंकदवस अशा प्रश्नांची यादीही वाढत
आहे आजण त्यांची उत्तरे ही ऑबजवयस होत चालली
आहेत. रक्त तुर्हाला कोणी असा प्रश्न जवचारलाच, तर
उत्तर देण्याऐविी एवढंच र्हणा, ‘सकल कु क्कुरे यकद
स्वग्फे िाय…’
 44
जचरं िीव मेगास्टार

आंध्र प्रदेशातील कोणत्याही गावातील कोणतेही

जथएटर…प्रचंड मोठे पोस्टस्य आजण कट-आऊटस्‌वर
एक चेहरा झळकतोय…तो चेहरा पाहूि गावातील
लहाि मुलांपासूि र्हाताऱ्या व्यक्तींपय्यंत प्रत्येक िण
जथएटरच्या कदशेिे जिघालेला…टॉककिची घंटा
वािते आजण कदवे मालवूि जथएटरमध्ये अंधार
पसरतो…समोरचा पडदा उिळताच काही क्षणांत
प्रत्येक प्रेक्षकाला हवा असलेला चेहरा व त्याचे झळकू
लागते…जथएटरमध्ये जथएटरचे छत राटेल एवढ्या
मोठ्या आवािात टाळ्या, जशट्यांचे आवाि…काही
दद्ती रजसक जखशातील आहे िाही तेवढी जचल्लर
पडद्याच्या कदशेिे उधळतात. पुढचे तीि तास या
प्रेक्षकांिा त्यांची दुःखे जवसरायला लावण्यासाठी
जचरं िीवीची एं्ट्ी झालेली असते.

219
220 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

सामान्यतः आंध्र प्रदेशात िेहमी कदसणारे हे जचत्र.

जचत्रपटसृष्टीतील कलाकार र्हटले की त्यांची लरडी, िखरे
अशाच बातर्या (आवडीिे) वाचायची आपल्याला सवय असते.
तेलुगु सुपरस्टार जचरं िीवी याच्याबद्दल गेल्या आठवड्यात
आलेल्या बातर्या याला अपवाद िव्हत्या. त्याच्या मुलीिे पळू ि
िाऊि लग्न के ल्यािे माध्यमांिी त्याला मोठी प्रजसद्धी कदली.
आपल्याकडच्या लोकांिीही त्याची चजवष्टपणे चचा्य के ली.
कोट्यवधी प्रेक्षकांच्या गळ्यातील ताईत असलेला, मोठ्या
मुलीचे थाटामाटात लग्न करूि देणारा, जिवृत्तीची भाषा
बोलणारा आजण आंध्र प्रदेशातील सवा्यत मोठी चॅररटी संस्था
चालजवणारा जचरं िीवी मात्र या संपूण्य प्रकरणात रु कट बदिाम
झाला.
आंध्र प्रदेशात तुर्ही कोणालाही िाऊि जवचारा, जचरं िीवी हे
िाव काढताच तुर्हाला वेगळी र्ट्टमेंट जमळालीच र्हणूि
समिा. हैदराबादेत कररत असतािा 1111 या क्रमांकाची मोटार
िातािा कदसली तर बेलाशक समिा, की जचरं िीवी चालला
आहे. चाहत्यांमध्ये जचरु या िावािे ओळखल्या िाणारा
जचरं िीवी हा तेलुगु प्रेक्षकांचा िीव की प्राण. जचरुच्या
जचत्रपटांसाठी गद्ती झाल्यािे काही िणांचा िीव गेल्याच्या
घटिाही घडल्या आहेत. कोजिदेला जशव शंकर वरा प्रसाद हे िाव
तुर्हाला ओळखीचं वाटतं का? िाही िा? अहो, या िावाचीच
व्यक्ती देश-परदेशांत जचरं िीवी या िावािे ओळखली िाते.
पश्‍जचम गोदावरी जिल्ह्यातील मुगल्तुर येथे 22 ऑगस्ट 1955
रोिी जचरं िीवीचा िन्म झाला. वजडल वेंकट राव पोजलस
अजधकारी असल्यािे ते बदलीच्या गावी असत. त्यामुळे आिी-
आिोबांकडे जचरु लहािाचा मोठा झाला. बी. कॉम. ची पदवी
घेतल्यािंतर अकाऊंटन्सीचा कोस्य करण्यासाठी तो मद्रासला
दाखल झाला. “पुिाकदराल्लु’ िावाच्या एका जसिेमात काम
करण्यासाठी यावेळी त्याला ऑरर आली. त्यािे कॉलेिच्या
 जचरं िीव मेगास्टार 221

आपल्या प्राचाया्यंिा आिोबा वारल्याचे खोटेच सांगूि सुट्टी

घेतली.
या जचत्रपटातील पजहल्या दृश्‍यात जचरं िीवीला पाय धुण्याचे
काम होते. त्यावेळी त्यािे आधीचे दृश्‍य काय होते, अशी
जवचारणा के ली. तेथील कदग्दश्यकांिी त्या दृश्‍याची कल्पिा
जचरं िीवीला कदली. त्यािे मग तेथीलच थोडी धूळ घेऊि
पायावर रगडली. त्याची ही कृ ती जसिेमाटोग्रारर पाहत होता.
तो जचरं िीवीकडे आला आजण त्याला र्हणाला, “”एक कदवस तू
मोठा स्टार होशील.” तेथूिच जचरं िीवीच्या मिात अजभिेता
होण्याची रठणगी पडली. याच वेळेस तेथील करल्म
इजन्स्टट्यूटमध्ये त्यािे िाव िोंदजवले. यावेळी त्याची एका
जसजियरशी घजिष्ठ मैत्री झाली. पुढे चालूि जचरुप्रमाणेच त्याचा
हा जमत्रही दजक्षण भारतातील मोठा सुपरस्टार र्हणूि िावा
रूपाला आला. तो सुपरस्टार र्हणिे आपला रििीकांत उर्य
जशवािीराव गायकवाड!
जचरं िीवीिे 1977 मध्ये “प्रणाम खरीदु’ या जचत्रपटा्विारे
इं डस््ट्ीत पाऊल ठे वले. हिुमािाचा भक्त असल्यािे त्यािे
पडद्यावर जचरं िीवी हे िाव घेतले. “मोसगाडू ’, “47 रोिुलु’ आदी
जचत्रपटांमधूि मात्र त्यािे खलिायक रं गजवले. जितेंद्र, ियाप्रदा
यांच्या भूजमका असलेला “कै दी’ हा जसिेमा तुर्हाला आठवतो
का? हा जचत्रपट मुळात “खैदी िं. 786’ या जचत्रपटाचा ररमेक
होता. याच जचत्रपटातूि मारधाड करणारा ऍर्शि जहरो र्हणूि
जचरं िीवीिे स्वतःची ओळख जिमा्यण के ली. आता टीव्ही चॅिल्स
आजण सीडीच्या िमान्यात तेलुगु, तजमळसारख्या भाषांतील
अिेक जचत्रपट जहंदीत डब करूि आपल्यापुढे आणले िात आहेत.
मात्र 1980 आजण 90 च्या दशकात जचरं िीवीच्या अिेक
जसिेमांचे जहंदीत ररमेक झाले. अजिल कपूरचे अिेक जसिेमे
जचरं िीवीच्या जचत्रपटांचे ररमेक होते. जचरं िीवीच्या “िमाई
मिाका’चा “िमाई रािा’, “घरािा मोगुडु’चा “लाडला’, “रौडी
222 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

एमएलए’चा “लोरर’ असे अिेक ररमेक आपण पाजहले. हे सव्यच

जचत्रपट जहट झाल्याचं तुर्हाला आठवत असेलच.
हाणामारीच्या जचत्रपटांबरोबरच जचरुिे त्यावेळी ब्रेक
डान्सची वेगळीच आवृत्ती पडद्यावर साकारण्यास सुरवात के ली.
त्यामुळे त्याच्या चाहते तर वाढलेच, जशवाय त्याची अिेकांिी
िक्कलही करण्यास सुरवात के ली. 1990 मध्ये जचरं िीवीिे
“प्रजतबंध” जचत्रपटातूि जहंदीत प्रवेश के ला. त्याला प्रचंड यश
जमळाले. रामी रे ड्डीचा “स्पॉट िािा’ सवा्यंच्या डोळ्यांत भरला
तेवढाच जचरुचा जिगरबाि पोजलस इन्स्पेर्टर प्रेक्षकांिा
आवडला. या जचत्रपटाच्या यशािंतर लगोलग “आि का
गुंडाराि’ आला. जचरं िीवीचा “जहटलर’ (1995) हा जसिेमा
आला आजण तेलुगु जचत्रपटांमध्ये त्याला मेगास्टार या िावािे
ओळखले िाऊ लागले. त्यािंतर आंध्र प्रदेशात त्याचे स्थाि इतर
कोणाहीपेक्षा मोठे झाले. यािंतर जचरुच्या यशस्वी जचत्रपटांची
लाटच तेलुगुत आली आजण एकापाठोपाठ त्याचे जचत्रपट
जतककटबारीवर गल्ला करू लागले.
खरं तर तेलुगु जचत्रपटसृष्टीला “टॉजलवूड’ची स्वतःची ओळख
देण्याचे काम जचरं िीवीिे के ले होते. त्याच्या पूव्ती एि. टी.
रामाराव आजण अजक्किेिी राघवेंद्र राव हे तेलुगु जचत्रपटांचे मोठे
स्टार होते. मात्र जचरं िीवीला सुपरस्टारपदाचे एकछत्री राज्य
लाभले. तेलुगु भाषेत जचरुिामा र्हणिे पत्ता. जचरं िीवीच्या
जचरु िावातही टॉजलवूडचा पत्ता लपला आहे. रििीकांत याच्या
प्रमाणेच तोही अध्यात्मात रमणारा माणूस आहे. सुमारे तीस वष्फे
जचत्रपटसृष्टीत काढू िही कोणत्याही वादात ि सापडलेला जचरु
लोकजप्रयतेच्या जशखरावर िाऊि बसला. लोक त्याला “अन्नया’
(मोठा भाऊ) या िावािे ओळखू लागले. त्याच्या या
लोकजप्रयतेवर गेल्या वष्ती पद्मभूषण ककताब देऊि भारत
सरकारिे जशक्कामोत्यब के ले. अथेन्स येथे 2004 साली झालेल्या
ऑजलंजपक स्पध्फेदरर्याि “कोका कोला’ कं पिीिे जचरं िीवीला
खास पाहुणा र्हणूि आमंजत्रत के ले होते.
 जचरं िीव मेगास्टार 223

स्वतःबाबत जचरं िीवी र्हणतो, “”मी मदर तेरेसा

बिण्यासाठी ककं वा लोकांिी मला आध्याजत्मक र्हणावं, यासाठी
काही करत िाही. मला वाटतं र्हणूि मी ते करतो. लाखो
लोकांचे प्रेम जमळाल्यािंतर, एवढे मोठे स्थाि प्राप्त के ल्यािंतर
एखाद्याच्या आयुष्याला काहीतरी मोठा उद्देश असायलाच
पाजहिे.”
जचरं िीवी िेवढा जचत्रपटांसाठी ओळखला िातो त्याहूि
िास्त आंध्र प्रदेशात सामाजिक काया्यबद्दल त्याची ओळख आहे.
िऊ वषा्यंपूव्ती त्यािे “जचंरिीवी चॅररटेबल ्ट्स्ट’ची स्थापिा
के ली. ब्लड बॅंक (रक्तपेढी )आजण आय बॅंक (िेत्रपेढी)
चालजवण्याचे काम हा ्ट्स्ट करतो. आंध्र प्रदेशात या रक्तपेढीिे
आतापय्यंत 96 हिार लोकांिा मदत के ली आहे आजण िेत्रपेढीिे
एक हिार लोकांिा मदत के ली आहे. गेल्या वष्ती िूिमध्ये
हैदराबादमध्ये “जचरं िीवी चॅररटेबल राउं डेशि’चे उद्‌घाटि
करण्यासाठी तेव्हाचे राष्ट्रपती डॉ. ए. पी. िे. कलाम आले होते.
224 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 45
प्रश्न लोकशाहीच्या जवश्वासाह्यतेचा

भारतात आपण अिेक गोष्टी स्वाभाजवक मािलेल्या

असतात. त्यात जवजवध पातळींवरील जिवडणुकीसाठी
इलेर््ट्ॉजिक मतदाि यंत्रांचा उपयोग हीही एक गोष्ट
आहे. अगदी ग्रामपंचायतींच्या पातळीवरही
इलेर््ट्ॉजिक मतदाि यंत्रांचा वापर आपण आता गृजहत
धरलेला आहे. िगातील सवा्यत मोठ्या लोकशाहीच्या
दृष्टीिे ते योग्यही आहे. लोकशाहीच्या बाबतीत
भारताला तोडीस तोड आजण अन्य सव्य बाबतींत
िगात सवा्यंिाच वरचढ अशा अमेररके त मात्र याच
प्रश्नावरूि संभ्रम आहे. वॉईस ऑर अमेररके च्या एका
वृत्तांकिात िुकतीच या जवषयाची चचा्य वाचिात
आली. सात वषा्यंपूव्ती अमेररके च्या इजतहासात
अभूतपूव्य अशा जिवडणुकीच्या गोंधळाला सामोरे
गेल्यािंतर त्या देशातील (र्हणिे राज्यांच्या संघािे)

225
226 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

कागदी मतपजत्रकांऐविी यंत्रांचा आधार घेण्याचा

जिण्यय घेतला. आता चार वषा्यंिंतर पुन्हा
अध्यक्षपदाच्या जिवडणुकीला तोंड देतािा मात्र
अमेररके समोर या मतदाि यंत्रांच्याही
जवश्वासाह्यतेबाबत प्रश्नजचन्ह उभे राजहले आहे. भारत
आजण अमेररके तील मतदाि यंत्रांच्या स्वरूपात काही
मूलभूत स्वरूपाचे ररक आहेत. भारतातील मतदार
यंत्रांवरील बटि दाबूि उमेदवारांची जिवड करतात.
उमेदवारांची संख्या िास्त असल्यािे आजण
उमेदवारांच्या िावापेक्षा त्यांच्या जिवडणूक जचन्हाला
अजधक महत्त्व असल्यािे ही व्यवस्था सोयीची ठरते.
अमेररके त मात्र उमेदवारांची संख्या अत्यंत मया्यदीत
असल्यािे, तसेच मतदार तुलिात्मकदृष्ट्या सुजशजक्षत
असल्यािे मतदािासाठी ‘टच स्क्रीि’ यंत्रे असतात.
िेमर्या या यंत्रांच्याच त्रुटीबद्दल आजण पररणामतः
जिवडणूक प्रकक्रयेच्या जवश्वासाह्यतेबद्दल अमेररकी
तज्ज्ञांिीच शंका घ्यायला सुरवात के ली आहे. यंत्रात
िोंदल्या िाणाऱया आकड्यांवर कोणीही लक्ष ठे वू
शकत िाही. त्यामुळे यंत्रांिी िाहीर के लेला जिकाल
अंजतम मािला िातो. या दोषावर वॉजशंग्टि,
जडसीच्या यू. एस. पजब्लक इं टरे स्ट ररसच्य ग्रुपचे
जवश्लेषक गॅरी कालमि यांिी बोट ठे वले आहे.
मतगणिेला कोणी आव्हाि कदले आजण पुन्हा
मतमोिणी घ्यायला सांजगतली, तरी शेवटी यंत्र िे
 प्रश्न लोकशाहीच्या जवश्वासाह्यतेचा 227

सांगेल तेच आपल्याला ऐकावे लागेल, असे त्यांचे

र्हणणे आहे. वॉजशंग्टि येथीलच िॉि हॉपककन्स
युजिवजस्यटीचे बेंिाजमि जगन्सबग्य यांिीही या त्रुटीमुळे
यंत्रांसोबतच कागदी मतांिाही स्थाि देण्याची
मागणी के ली आहे. त्यांच्या मते, “कोणत्याही रठकाणी
संगणक ककं वा त्यावर आधाररत यंत्रणा आली, की
त्याच्याशी छेडछाड करण्याची शर्यता जिमा्यण होते.
त्यामुळे या यंत्रांिा कागदी दस्ताऐविाचा आधार
द्यायलाच हवा.” एखाद्या मतदारािे मत टाकले, की
त्याची जप्रंट आऊट जमळावी. त्यामुळे पुन्हा मतमोिणी
के ल्यास रायदा होईल, असे जगन्सबग्य यांिी मत मांडले
आहे. ————-इथे अमेररके च्या
जिवडणुकीबद्दलचा वृत्तांत संपला. मात्र खरा प्रश्न पुढे
आहे. आपल्याकडे या यंत्रांचे स्वागत एक मोठी व
आधुजिक घडामोड र्हणूि झाले. मात्र त्या यंत्रांची
काय्यक्षमता, उपयोग आजण त्यांची जवश्वासाह्यता
यांबाबत कोणतीही चचा्य झाल्याचे ऐककवात िाही.
सरकार काही सांगणार आजण लोकांिी तो मुकाट
ऐकायचा, हीच आपली परं परा आहे. त्यामुळेच
कु ठलाही अभ्यास वा संशोधि ि करता रामसेतू
मािवजिजम्यत िसल्याचा दावा सरकार न्यायालयात
करतं आजण १०० कोटींच्या देशात त्यावर कोणी
प्रश्नही जवचारत िाही. हा या दोि देशांतील ररक आहे.
—————
 46
रििीरजसकाचा रसास्वाद

रििीकांत का िया ऐर्शि धमाका…पोस्टरवरील हे

वार्य वाचले आजण पावले आपोआप त्या कदशेिे
वळली. तजमळ सुपरस्टार रििीकांतचा पुण्यातील
एकमेव रॅ ि र्हणूि बहुतेक पररजचतांिी जियुक्ती के ली
असल्यािे त्याजशवाय पया्ययही िव्हता. शेवटी ककती
कदवस रििीचे तजमळ जचत्रपटच पाहणार?
रििीकांतच्या डब जचत्रपटांची एक स्वतंत्र मिा
असते, हे मुर्थु महारािा आजण तत्सम जचत्रपट पाहूि
अगदी तोंडपाठच झालेले. र्हणिे बघा, की डब
जचत्रपटांमध्ये अगदी कपाळावर आडवे गंध
लावलेल्या, इरकली साड्या िेसलेल्या बायका ‘दैया रे
दैया’ असा ‘ठे ठ’ उत्तर भारतीय उदगार काढतािा
पाजहल्यावर मिोरं िि होत िाही, असं र्हणायची
कोणाची जबशाद आहे?

229
230 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

त्यामुळेच शंकरदादा या अतीव आकष्यक आजण

जचत्तथरारक िावािे आलेल्या जचत्रपटाची वारी करणे
क्रमप्राप्तच होते. त्यात पुण्यिगरीचे भूषण ठरलेल्या
रति या जचत्रपटगृहात हा जसिेमा आल्यामुळे तर
मंगळवारच्या सुट्टीचे जियोिि करायला काहीच
अडचण िव्हती. आता ज्यांिा रतिची ख्याती माजहत
िाही, त्यांच्यासाठी सांगायचे तर या जचत्रपटगृहात
प्रेक्षकांसाठी कोणताही सामाजिक थर िसूि, जतककट
काढणाऱया प्रत्येक व्यक्तीला एकाच पातळीवर
आणण्याची ककमया साध्य करण्यात आली आहे.
जचत्रपटगृहाची क्षमता सुमारे शंभर ते दीडशे िणांची
असली, तरी एकसमयावच्छेदे करूि एवढा िमाव
जतथे िमल्याला रार काळ लोटला आहे. त्यामुळे
जचत्रपट चालू असतािाही अँगल आवडला िसल्यास
उठू ि दुसऱया सीटवर बसण्याचेसुद्धा अन्यत्र दुजम्यळ
असलेले स्वातंत्र्य इथे लाभू शकते.
जचत्रपटाच्या पोस्टरवर पडैयप्पातील एक दृश्‍य,
चंद्रमुखीतील दोि दृश्‍ये व मुर्थुमधील गाण्याची एक
झलक, असा सारा िामाजिमा बजघतल्यािंतर तर
एका जतककटात आंतरराष्ट्रीय करल्म रे जस्टव्हल
पाहायला जमळणार, याची खूणगाठ बांधली. कधी
एकदा जथएटरला िाऊि जचत्रपट पाहतो असे झाले
होते. शेवटीचा तो कदवस आला. सुट्टीचा मुहूत्य साधूि
 रििीरजसकाचा रसास्वाद 231

स्वारी पोचली जथएटरवर. जतथे अपेक्षेप्रमाणे चार

चुकार चेहऱयांव्यजतररक्त कोणीही िव्हते.
जतककट काढू ि आत पोचलो आजण बऱयापैकी, चालू
असलेल्या एका पंख्याखालची िागा पटकावली.
टॉककिमधील पंख्याखाली रििीकांतचा पंखा (रॅ ि)
असा एक पीिेही (मिातल्या मिात) मारूि घेतला.
आपल्यासारखेच चुकले रकीर पाहूि मात्र मि खट्टू
झाले. अरे , कु ठं रििीकांतच्या जचत्रपटाची ररळे
उजशरा पोचल्यािे मलेजशयाच्या एका जथएटरमध्ये
झालेली तोड़रोड आजण कु ठं ही ररकामी टॉककि!
‘रििीकांतच्या जचत्रपटाला प्रेक्षक िमण्याची गरि’
…एक हेजडंगही डोर्यात तरळू ि गेलं. मात्र स्वतःलाच
आवरलं…अरे बाबा, तू ऑकरसला आलेला िाहीस…
जपर्चर पाहायला आलायस…मग मात्र सगळं शरीर,
मि आजण डोकं आवरूि धरलं…
शंकरदादा हे जचत्रपटाचे िाव असले तरी जचत्रपटाशी
त्या िावाचा िाममात्र संबंध आहे, हे समिायला
साधारण दोि तास लागणार होते. जपर्चर डब
करणाऱयांिा कदाजचत ते महत्त्वाचं वाटलं िसावं…
खरं तर आपल्याकडची जसिेमावाली मंडळी
जबिकथेचेही जचत्रपट काढतात… मग के वळ
िावापुरते काढायला काय हरकत आहे. असो. आता
दोि तासांच्या हाणामारीची दृश्‍ये पाजहल्यािंतर
जचत्रपटाच्या कथेचा जिघालेला जिष्कष्य एवढाच, की
232 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

रििीकांत (वीरा) कु ठल्यातरी गावात राहत असतो.

तो कशासाठी तरी शहरात येतो. एका गायि स्पध्फेत
गाणं र्हणतो. (अध्यंच!) कॅ सेट कं पिीच्या मालकाच्या
मुलीशी त्याचं लग्न होतं. मात्र त्याची आधीची एक
बायको असते. ती येते. मध्ये एक दोि प्रसंग घडतात
आजण जचत्रपट संपतो. वीरा या जचत्रपटाची ही जहंदी
आवृः्‌ती आहे, हे आधीच माजहत होतं र्हणूि बरं .
जतककटाची संपूण्य रक्कम मारामारीची दृश्‍ये
पाहण्यासाठी खच्य करण्याचाच प्रेक्षकांिी चंग बांधला
आहे, अशी समिूत करूि के लेला हा खटाटोप. त्यामुळे
हा जचत्रपट मुख्यत्वे जविोदी र्हणूि मािला िात
असला तरी जविोदी दृश्‍ये शोधण्यातच टाईमपास
झाला. िाही र्हणायला गंभीर प्रसंगातील ‘र्यों रे ,
यहां पर ही तेरे कॅ ररयर (!) आरं भ हुआ था, यहां पे ही
मै उसे खतम करूंगा’ ककं वा ‘िब तर तुम मुझ से
सामाजिक रूप से जववाह िहीं कर लेते’ अशा वार्यांिी
काय िी जविोदजिजम्यती के ली असेल तेवढीच.
शंकरदादा जचत्रपटात अजभिेता रििीकांत असला
तरी प्रमुख भूजमका साऊंड इरे र्टचीच आहे.
पाश्व्यसंगीत खरोखरच जचत्रपटाला आवश्‍यक आहे का,
याची चचा्य करणाऱया मंडळींिी एकदा हा जचत्रपट
पाहावा. रििीकांत पाऊल टाकतो…ठीश्‍श ठीश्‍श
ठीश्‍श…तो माि वर करतो…ठीश्‍श ठीश्‍श ठीश्‍श…
हात हलजवला…ठीश्‍श ठीश्‍श ठीश्‍श…गुंडाला
 रििीरजसकाचा रसास्वाद 233

चोपले…ठीश्‍श ठीश्‍श ठीश्‍श. आता प्रत्येकच

जचत्रपटागृहात डॉल्बी जसजस्टम असली तर
जचत्रपटाची मिा ती काय? जचत्रपट हे बुद्धीला चालिा
देणारे असावेत, असं मालकांिी कु ठं तरी वाचलं असावं.
त्यामुळे त्यांिी संवाद समिूि घेण्याची िबाबदारी
प्रेक्षकांवर टाकली. घ्या बुद्धीला आजण मेंदल ू ा
चालिा…त्यामुळे अधा्य जचत्रपट असाच संवादातल्या
ररकार्या िागा भराचा खेळ खेळत काढावा लागला.
असे आणखी चार जचत्रपट पाजहले तर आपणही
एखाद्या जचत्रपटाचे संवाद जलहू शकू बाप. अशा या
आवािाच्या आंधळी कोजशंबीरीत (का बजहरी
कोजशंजबरीत!) के वळ ठीश्‍श ठीश्‍श ठीश्‍श…चा आधार
रार मोठा वाटू लागला. जवशेष र्हणिे जथएटरची
शोभा वाढवायला आलेली मंडळीही त्याचा आस्वाद
घेत होती, असं कदसलं.
एकू णात हा दोि तासांचा बहारदार काय्यक्रम संपला
आजण खूपच ओके बोके वाटू लागले. पण एका जतककटात
ककती मिोरं िि करूि घ्यायचं? आपण जचत्रपट का
पाहतो…तर ममोरं ििासाठी. मग एवढं मिोरं िि
करणारा जचत्रपट संपल्यावर वाईट तर वाटणारच.
असो. मात्र प्रत्येक डब जचत्रपट पाहायचा असा जिश्चय
के लेला मी आता वाट पाहत आहे पुढच्या डब
जचत्रपटाची. तोही रििीकांतचा!
234 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 47
कदवाळी, के वळ आठवणींचीच…

कदवाळी र्हटली, की मला आठवणी सुचू लागतात.

दरवष्ती कदवाळी आली, की आपल्या बालपणीची
कदवाळी ककती चांगली होती आजण त्या तुलिेत
आिची कदवाळी ककती करकी आहे, याची िाणीव
मला होऊ लागते. मराठी िगताच्या परं परे िुसार
भूतकाळातील कदवाळीचे वण्यि करण्यासाठीही मोठी
संधी जमळालेली असते. खासगी गप्पा, साव्यिजिक
गप्पा, वत्यमािपत्रे, वाजहन्या, गेला बािार
“पविाकाठचा मावळा’ ककं वा “सा. गायब बहाद्दर’
यांसारख्या कदवाळी अंकसुद्धा सध्याच्या कदवाळीपेक्षा
बालपणीच्या कदवाळीत आपण काय कदवे लावले,
याचीच िास्त खबरबात घेतात. मीही त्यामुळे दरवष्ती
िवरात्र संपली की लेखणी सरसावूि बसतो. (र्हणिे
आताशा ककबोड्य सरसावूि बसतो. िुन्या काळची पेि

235
236 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

हातात घेण्याची मिा आता राजहली िाही!)

लहािपणीच्या दोि-चार आठवणींचा खजििा कोऱ्या
पािावर ररता करूि, एखाद्या रठकाणी तो छापूि
यावा यासारखी मिा शंभर सुतळी बॉंबमध्येही िाही.
त्यामुळे दीपावली हा सािरा करायचा सण िसूि तो
आठवणी काढायचा सण आहे, असं माझं अगदी
प्रामाजणक मत आहे.
यंदाच्या वष्तीही मी माझ्या आठवणींची पोतडी
ररकामी करण्यासाठी सज्ज बसलो होतो. पण काय
करणार, यंदा कोणीही मला पांढऱ्यावरती काळे
करायला आमंत्रण कदले िाही. कोण्या पाहुण्याकडेही
िायचा चान्स जमळाला िाही. त्यामुळे माझा अगदी
कोंडमारा झाला आहे. पोट राटेस्तोवर खाल्लेला
कदवाळीचा रराळही आता पूण्य पचत आला आहे, मात्र
माझ्या आठवणींचं हे संजचत काही िीरता िीरत
िाही. त्यामुळे कु ठे तरी पोट मोकळं करावंसं वाटतंय!
त्यासाठीच हा लेखप्रपंच.
कदवाळी र्हटली, की आिंद, मांगल्य, सुख-समृद्धीच्या
शुभेच्छा वगैरे वगैरे…शालेय अभ्यासक्रमात जिबंध
जलजहण्यासाठी पाठ के लेल्या या ओळी कोणत्याही
वेळेस वापरायच्याच असतात िा? पण मला मात्र
आता खरं खरं सांगायचंय…त्यामुळे मी खऱ्या
आठवणी सांगतो. अि्‌ िीट सांगायचं तर मला
लहािपणीच्या कोणत्याही कदवाळीच्या वेळेसचं
 कदवाळी, के वळ आठवणींचीच… 237

काहीच आठवत िाही. शेिारच्या जपंटूचे रटाके चोरूि

तेच कदवाळीत उडजवले, आिोळी गेलो असतािा लाडू
चोरूि खाल्ले आजण ती चोरी पकडली गेल्यावर
धर्मकलाडू ही खाल्ले…अशा काही रं िक घटिा
सोडल्या तर कदवाळी र्हणिे एकदम संस्मरणीय असं
काही आठवतच िाही हो!
एक तर कदवाळी र्हटली की लहािपणी मला हुडहुडी
भरायची. कारण कदवाळीच्या चारही कदवसात
सकाळी लवकर उठावं लागायचं. (ही जशक्षा अिूिही
कमी झालेली िाही!) माझ्या सूय्यवंशी प्राण्याला
रामप्रहरी उठायची गरिच काय, हा मूलभूत प्रश्‍ि
तेव्हा पडायचा. कदवाळीच्या सगळ्या रराळावर अि्‌
रटार्यांवर ताण करणारा हा त्रासदायक प्रकार
असायचा. बाहेर झुंिुमुिु व्हायच्या आत घरात झुंि
सुरू व्हायची. आईच्या पजहल्या हाके िे युद्धाचा जबगुल
रुं कला िायचा. दोि हाकांिंतर चादर अंगावरूि
काढल्यािंतर लढाई हातघाईवर यायची. या प्रयत्नात
दोिदा लाथा झाडू ि मी अंगावर पुन्हा चादर घ्यायचो.
“”मेल्या, कदवाळीच्या काळात तरी लवकर उठत िी िं.
एरवी तर पडलेला असतोच दुपारपय्यंत अंथरुणात,”
अशी रणगि्यिा कािावर आली, की मी पांढरे जिशाण
रडकावत असे. कदवाळीची सुरवात ‘रागा-रागां’िी
करायची असते व त्यासाठी जतकीटही काढावे लागते,
हे मला खूप उजशरा अलीकडे कळाले. लहािपणी मात्र
238 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

माझ्या सव्य कदवाळींची सुरवात रागातच झालेली

आहे. अलीकडे मी पार पहाटेच्या वेळेसच झोपतो,
मात्र लहािपणी त्या जशव्या खाण्याची मिाच काही
और होती.
िी गोष्ट उठण्याची, तीच गोष्ट उटण्याची. जतळाचा तो
जलबजलजबत लगदा अंगावर चोपडू ि अंघोळ के ल्यािे
पुण्य जमळते यावर माझा तेव्हाही जवश्‍वास िव्हता
आजण आिही िाही. मुळात थंडीच्या कदवसांत अंघोळ
करण्याची गरिच काय, यावर एक बौजद्धक घेण्याची
मला खूप इच्छा होती. पण त्या बौजद्धकाचे रूपांतर
लगेच चचा्यसत्रात झाले असते, अि्‌ घरातील सगळीच
मंडळी त्या चचा्यसत्रात माझ्यापेक्षा ज्येष्ठ वक्ते
होण्याची शर्यता असल्यािे माझ्या त्या
शुभसंकल्पाला मी अिेक वष्फे आवर घालत होतो.
आताही मी कदवाळीत उटणे लावतो, मात्र त्यावेळी
त्या उटण्याचा िो कं टाळा यायचा, तो आता येत िाही.
असो.
आणखी काही आठवणी “ब्रेक के बाद’…
कदवाळी, के वळ आठवणींचीच… 239
 48
रटार्यांचे बार आजण स्मृतींच्या
पणत्या

स्मृतींचे हे भांडार कदवाळीच्या अन्य बाबींमध्ये िेवढे

समृद्ध आहे, त्याहूि िास्त समृद्ध ते रटार्यांच्या
बाबतीत आहे. अगदीच खरं सांगायचं र्हणिे
रटार्यांच्या बाबतीत माझ्या आठवणी खूप स्रोटक
आहेत.ि उडालेल्या बॉर्बमधील दारू वेगळी काढू ि
घेऊि, ती पुन्हा पेटवावी तशी या आठवणी मी
अिेकवेळेस अिेकांिा पुन्हा पुन्हा सांजगतल्या आहेत.
तरीही त्यातली गंमत अिूि िशास तशी आहे. या
आठवणींबाबत काय सांगू? रटार्यांच्या
आतषबािीची सुरवात दसऱ्याच्या दोि-चार
कदवसांिंतर सुरू व्हायची. गल्लीत येता िाता बॉर्ब,
रटकल्या आजण िागाच्या गोळ्या जवकायला बसलेले
छोटे छोटे स्टॉल कदसू लागले, की रठणगी पडायची.

241
242 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

त्यािंतर रटार्यांसाठी वजडलांकडे हट्ट करावा लागे.

तोही ककतीसा? तर आठ आणे ककं वा चार आण्याचा!
अि्‌ तरीही वजडलांिी कधीही चच्फेच्या पजहल्या रे रीत
मागणीला दाद कदल्याचे आठवत िाही. जिवेदिे, मोच्फे
अशा शांततावादी मागा्यंिी पदरात काहीही पडणार
िाही, याची खात्री पटल्यािंतर एखाद्या वेळी
जिषेधाचा माग्य अवलंबावा लागे. त्यािंतर मात्र वडील
कािाखाली असा काही िाळ काढत, की ज्याचं िाव ते!
त्यािंतर मग यथावकाश खरे दीचा पूव्यजियोजित
काय्यक्रम पार पडे आजण घरात दारूगोळा येऊि पडे.
त्यािंतर प्राधान्य असायचं ते रटार्यांच्या वाटपाचं.
कारण पुढच्या सगळ्या गमतीचा आधार तोच
असायचा. आपलाच दारूगोळा आपणच उडवूि
कदवाळी सािरी के ली, तर त्या कदवाळीत काहीही अथ्य
िाही असं मला अगदी मिापासूि वाटतं. त्यामुळे
स्वतःच्या वाट्याचे रटाके मागे ठे वूि इतरांचे रटाके
आधी उडजवण्याची लज्जत मी खूपदा अिुभवली.
मराठी व्यक्ती असल्यािे बहीण-भावंडांवरच या
गजिमी काव्याचा वापर करण्याचीही दक्षता मी
अिेकदा घेतली. मात्र गल्लीतील अिेक मुले आजण
शाळे तील जमत्र यांिाही या प्रकारच्या लढाईचा मी
अिेकदा प्रसाद कदला. अगदी बंदक ु ीच्या
रटकल्यांपासूि सुतळी बॉर्बपय्यंत अिेक प्रकारचे
स्रोटके मी अशीच कमावली. त्यािंतर इतरांची रसद
 रटार्यांचे बार आजण स्मृतींच्या पणत्या 243

संपल्यावर आपल्या भात्यातले अ्त्रि काढायचे आजण

त्यांिा वाकु ल्या दाखवत ते उडवायचे…हा हा काय ते
रर्य बालपण! आता तर काय, कदवसरात्र मी चॅिेलवर
कु ठे तरी गोळीबार, बॉंबस्रोट आजण हाणामाऱ्या
पाहायचो…पण बालपणीच्या त्या स्वकतृ्यत्वाच्या
आतषबािीची मिाच काही और! कदवाळी र्हटलं, की
िवे-िवे कपडे, काही चीिवस्तूंची खरे दी अशा अिेक
गोष्टी असायच्या. माझ्या बालपणी तर कदवाळीची
खरे दी र्हणिे एक िंगी काय्यक्रमच असे. “तुला िवे
कपडे घ्यायचेत,’ असं सांगूि आई-वडील मला बाहेर
घेऊि िायचे. त्यािंतर दुकािात गेल्यावर वजडलांचे
कपडे घेऊि झाल्यावर माझ्या कपड्यांचा जवषय
अिेंड्यावर यायचा. आता ििरे शि गॅप र्हणा, का
आणखी काही, पण आई-वजडलांची पसंती आजण माझी
पसंती यात गुढी पाडवा आजण कदवाळीच्या
पाडव्याएवढे अंतर पडे. या प्रामाजणक मतभेदांच्या
रु लबाज्या मग कपड्यांच्या दुकािातच पडू लागत
आजण वजडलांच्या रागाचा सुतळी बॉर्ब रु टल्यािंतर
ते अजग्नकदव्य पार पडे. अशारीतीिे कोणाच्यातरी
पसंतीिे माझ्या कपड्यांची खरे दी होई, त्यावर भावंडे
आजण शाळासोबती कॉमेंट्‌स करूि मिोरं िि करूि
घेत आजण कदवाळी सािरी झाल्याचं समाधाि मी
करूि घेई. असो. गेले ते कदि गेले. एक वो भी कदवाली
थी, एक ये भी कदवाली है…असं गाणं गात सध्या
244 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

कररत आहे. तूता्यस सांगायचं र्हणिे, माझी यंदाची

कदवाळी खूप छाि गेली आहे. या कदवाळीच्याही काही
आठवणी तयार झाल्या आहेत. पण त्या आता
र्हातारपणीच प्रकाजशत कराव्या लागणार…
त्याजशवाय “तरुणपणीच्या कदवाळीची र्हातारपणात
मिा िाही,’ अशा वार्याला धार येणार िाही!
 49
जसिेमातील “खेल खेल में’

जचत्रपट आजण कक्रके ट दोन्ही आपल्याकडे लोकजप्रय

आहेत. तरीही चंदरे ी पडद्यावर त्याचे अभावािेच
दश्यि घडते. अन्य खेळांची गोष्टच सोडा. आता गेल्या
मजहन्यात “चक दे इं जडया’िे हॉकीला कें द्रस्थािी ठे वूि
एक आकष्यक कथा सादर के ली. या जचत्रपटाला
जमळालेल्या यशामुळे तर जचत्रपटात खेळ आजण
खेळाडू च
ं ी अिुपजस्थती आणखी तीव्रतेिे िाणवू
लागली आहे. त्याचवेळेस खेळांवरील अन्य जचत्रपट
येत असल्यामुळे भारतात खास क्रीडापटांचा उदय
होत आहे, हेही िाणवत आहे.
बॉजलवूडिे खेळांिा कधी पडद्यावर िागाच कदली िाही, असं
िाही. “ऑल राउं डर’, “बॉर्सर’, “िो िीता वही जसकं दर’ अशा
जचत्रपटांमधूि खेळांचे दश्यि प्रेक्षकांिा झाले. मात्र, ते के वळ
तोंडी लावण्यापुरते. मुख्य भर बॉजलवूडच्या परं परे प्रमाणे िाच

245
246 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

गाणे, मेलोड्रामा आजण िायकाचे उदात्तीकरण याच चक्रावर

होता. त्यामुळे जचत्रपट खेळांशी संबंजधत असूिही क्रीडा क्षेत्राला
ते कधीही आपले वाटले िाहीत. प्रेक्षकांिीही अशा जचत्रपटांचे
कधी खुल्या मिािे स्वागत के ल्याचा इजतहास िाही. त्यामुळेच
की काय, या वाटेिे िाणाऱ्या जिमा्यते आजण कदग्दश्यकांची संख्या
अगदीच अत्यल्प र्हणावी अशी आहे. आपल्याकडे जचत्रपटांचे
खेळ होतात पण खेळांचे जचत्रपट होत िाही, असं का?
खेळांशी संबंजधत जचत्रपटांचा आढावा घेतल्यास काय कदसते?
अगदी तीस वषा्यंपूव्ती आलेल्या “सावली प्रेमाची’ हा जचत्रपट
घ्या. त्यात जवक्रमवीर सुिील गावसकर िायक होता, हीच या
जचत्रपटाची ओळख. कक्रके ट खेळाडू संदीप पाटील याला जहरो
र्हणूि झळकावणाऱ्या “कभी अििबी थे’ या जचत्रपटाची
कथाही काही वेगळी िाही. त्यापेक्षा कु मार गौरव, जविोद मेहरा
आजण रती अजग्नहोत्री यांची भूजमका असलेल्या “ऑल राउं डर’ या
जचत्रपटात कक्रके टचे अजधक िवळू ि दश्यि झाले.
भारतात आजथ्यक उदारीकरणािंतर आजण उपग्रह वाजहन्यांचे
प्रमाण वाढल्यािंतर येथील प्रेक्षकांिा सगळ्या प्रकारचे जचत्रपट
आजण माजलका पाहावयास जमळू लागल्या. त्यामुळे आपले जहंदी
जचत्रपटही बदलले. त्याचा एक चांगला पररणाम र्हणिे
क्रीडापट अजधक तयार होऊ लागले. “लगाि,’ “इर्बाल’, “चक दे
इं जडया’ आजण आता येऊ घातलेला “धि धिा धि गोल’ असे
महत्त्वाचे क्रीडापट गेल्या पाच वषा्यंतच आले आहेत, हे लक्षात
घ्या. “स्टर्प्ड’ सारखे के वळ कक्रके टच्या क्रेझचा रायदा
घेण्यासाठी आलेले जचत्रपट वेगळे च! या ्ट्ेंडची सुरवात झाली
सहा वषा्यंपूव्ती आलेल्या “बेंड इट लाइक बेकहम’ या जचत्रपटािे.
खरं तर हा जचत्रपट इं ग्रिी होता; मात्र त्यातील कथा भारतीय
कु टुंबाची आजण रु टबॉलवेड्या युवतीची होती. त्यामुळे त्या
जचत्रपटाला मोठी लोकजप्रयता लाभली. त्यािंतर अिेकांिी
क्रीडा जवषयावर जचत्रपट काढण्याचे धाडस दाखजवले आहे.
—————
 जसिेमातील “खेल खेल में’ 247

(सकाळमध्ये १९ िोव्हेंबर रोिी प्रकाजशत झालेल्या लेखाची ही

संजक्षप्त आवृत्ती)
 50
टीव्हीशप्पथ हसणार िाही…..

हॅलो…कोण? अच्छा तू होय? का रे कशाला रोि

के ला? िाही रे , िाही पाजहला तो प्रोग्राम- तुला
माजहतेय मी असले प्रोग्राम पाहत िाही. अरे , असतं
काय त्या काय्यक्रमांमध्ये मला सांग िा? ‘आिंदी आिंद
गडे’ असं हे िग असल्याचं आपल्या काही कजवतांमध्ये
र्हटलं आहे िा मग आता कोणाला आिंद कमी पडला
र्हणूि हे असले माकडचाळे रे ?
…ए ए मला काय हसण्याची ऍलि्ती िाही हां. मलाही िोक
कळतात. ….हो हसताही येतं. पण कोणीतरी उगीच डोळ्यापुढे
उभं राहतं आजण काहीतरी अंगजवक्षेप करूि तुर्हाला हसायला
भाग पाडतं, यात कसला जविोद? ….तू पाहतोस िा असले
काय्यक्रम. मग तुलाच लखलाभ असोत रे ते.
…माझा आक्षेप? अरे , हे काय्यक्रम हसण्यासारखे
असण्याऐविी हास्यास्पद असतात, हाच माझा ऑब्िेर्शि आहे.
िाही, जविोदाच्या िावाखाली असे आचरट उद्योग पूव्तीही होत

249
250 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

असत. असरािी, िगदीप अशा लोकांची कारकीद्य त्यातच उभी

राजहली माजहतेय मला. पण दजक्षण भारतातूि ररमेक के लेल्या
जचत्रपटांमध्ये कादरखाि-शक्ती कपूर या िोडगोळीिे काही
काळ अशा प्रकारचा उच्छादच मांडला होता, हे तुला माजहत
िसावं कदाजचत. जहंदी कशाला, आपल्या मराठीतही लक्ष्या-
अशोक सरार िोडीचे अिेक जसिेमे असेच िाहीत का? आता
सुद्धा…
…थांब थांब… त्या उच्छादात आजण आताच्या टोळधाडीत
एक ररक माजहतेय का तुला? तो प्रकार जथएटरपुरता होता.
आता हा टीव्हीतूि घरात आलाय…अि जहंदी चॅिेल्सिी िे के लं
ते मराठीतही झालंच पाजहिे, हा सॅटेलाईटचा जियम यांिा
पाळायलाच पाजहिे िा…त्यामुळे कोणी ‘हास्यसम्राट’ घ्या
कोणी ‘हास्य़ दरबार’ घ्या चालू आहे िा बाबा. आता
तुझ्यासारखे काही प्रेक्षक जमळाले की त्यांचे काय्य तडीस गेलेच
र्हणूि समि…मला कालच माझ्या ओळखीच्या एकािे
जवचारलं, “ तुर्ही पाहता का असले हसायचे काय्यक्रम?” मी
सांजगतलं, “ मी एकदा काय्यक्रम पाहायचा प्रयत्न के ला होता.
तेव्हा सुरवातीपासूि शेवटपय्यंत हसत होतो. आता कधीतरी
त्यात काय असते तेही पाहायचे आहे.”
….एक जमजिट, एक जमजिट…मला एक सांग, तू पु. ल.
आचाय्य अत्रे वगैरंची पुस्तके वाचली आहेस िा? मग तरीही तुला
ही असली थेरं चालतात. िाही र्हणिे आपल्याकडे जशमगा
वगैरेला असं काहीबाही चालत असतं…पण त्याचा असा
बारमाही रतीब िाही घालत कोणी. अि हसण्यासाठी कोण
कोण काय करतं, ते पाह्यलं का? र्हणिे ते पाहूि हसू येण्याऐविी
ककवच येते की रे . कोणी रे ड्यासारखं रे कतं काय, कोणी बेंबीच्या
देठापासूि ओरडतो काय? एका काय्यक्रमात बालिाट्यातील
रािा-प्रधािांसारखी वेशभूषा के लेले परीक्षक आहेत.
काहीच कळे िासं होतं. त्या जहंदीत तर भाड्यािे
आणल्यासारख्या मॉडेलच आणतात िा. हसण्यासाठी. र्हणिे
 टीव्हीशप्पथ हसणार िाही….. 251

जविोद रालतू असला तरी यांच्याकडे पाहूि हसू यावं! काय रे ही

खऱया जविोदाची ्ट्िेडी?
तुला एक सांगू. सगळ्या प्राण्यांमध्ये हसू शकणारा प्राणी
एकच माणूस. त्यातही कशाला हसावं आजण कशाला िाही, हे
ज्याला समितं तो शहाणा माणूस. तुला माजहतेय का, अमेररके त
एक जविोद आहे. कर्प्युटर कधीही माणसांची िागा घेऊ
शकणार िाही, कारण साहेबांच्या जविोदावर हसण्याची कला
त्याला येत िाही. तर कळालं िा…हसण्यासाठी आणखी िागा
आहेत िा…साहेबांचे जविोद आहेत, चोवीस तास बाता
मारणारे बातर्यांचे चॅिेल्स आहेत, गेला बािार टीव्ही िको
असेल तर एखाद्या वत्यमािपत्रातील वाचकांचा पत्रव्यवहार
वाच…
…िको िा? ठीक आहे. तू िकोच वाचू. मी वाचेि आजण
हसेिही. पण टीव्हीशप्पथ, ते काय्यक्रम पाहूि हसणार िाही!
 51
मृत्यूदत
ू मांिर…एक सत्यकथा

मांिर हा प्राणी आपल्याकडे काहीसा भीतीदायक

मािला िातो. मािा्यरवगा्यतील वाघ, जसंह जबबट्या
अशा प्राण्यांचं सोडा, अगदी घरातील मांिरीकडेसुद्धा
संशयािे पाजहलं िातं. त्यात आत्मा, भूत अशा
रहस्यात्मक गोष्टींशी त्याची सांगड घातल्या गेल्यािे
तर समस्त मािा्यरवग्यच गूढतेत गुररटला गेला आहे.
अिेक तथाकजथत रहस्यपटांमध्ये मांिरीचे दश्यि
(तेही काळ्या) ‘बाय जडरॉल्ट’ आवश्‍यक मािल्या
गेल्यािे तर त्यात भरच पडली आहे. मात्र एखाद्या
रुग्णालयातील मांिर आिारी रुग्णांिवळ िाऊि
त्यांच्या मृत्यूचे भाककत करत असल्याचे सांजगतल्यास
कसे वाटेल. ही प्रत्यक्षात घडलेली कथा आहे आजण
जवशेष र्हणिे पाजश्चमात्य देशात सध्या घडत आहे.

253
254 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

िुकतीच ही कथा मी रे जडयो िेदरलँडसच्या साईटवर

वाचली.
ही मांिर आहे अमेररके तील. ऱहोड आयलंड येथील प्रोजव्हडंस
या शहरात स्टीर हाऊस िजस्यंग अँड ररहॅजबटेशि सेटर आहे. या
रुग्णालयािे ऑस्कर या िावाच्या एका बेवारस मांिराला
आश्रय कदला. या मांिरािे मरणपंथाला लागलेल्या अिेक
रुग्णांची भजवष्यवाणी के ली. इतकी की या मांिराच्या
वत्यवणुकीवरूि आता कोणाचा ‘िंबर’ लागणार आहे, हे
रुग्णालयांच्या कम्यचाऱयांिा कळू ि येते.
ऑस्कर काय करतं, तर त्याला एखाद्याच्या मरणाचा वास
आला, की त्या रुग्णाच्या खोलीबाहेर ते वाट पाहत थांबतं.
यासाठी काही वेळेला अगदी घंटोगणती प्रतीक्षा करण्याची
त्याची तयारी असते. एखाद्या िस्यसोबत ते खोलीत िातं आजण
थेट रुग्णाच्या अंथरुणात उडी मारूि बसतं. जतथं काही वेळ
हुंगल्यासारखं करतं आजण जतथेच झोपीही िातं. यािंतर चार
तासांच्या आत त्या रुग्णाची िीवियात्रा संपलेली असते. बरं , हा
पेशंट मरत असतािा ऑस्करला जतथेच थांबायचं असतं. कोणी
त्याला बाहेर काढायचा प्रयत्न के ल्यास ते जिषेधाचा आवाि
काढते.
अशा ररतीिे ऑस्करिे आतापय्यंत पंचवीस रुग्णांिा वरची
वाट दाखजवली आहे. त्यामुळे रुग्णालयांच्या कम्यचाऱयांच्या
दृष्टीिे त्याला खूप महत्त्व आहे. एखाद्या रुग्णािवळ ते गेलं की
िस्फेस त्या रुग्णाच्या कु टुंजबयांिा बोलावतात. खास बाब र्हणिे,
ऑस्करच्या या िगावेगळ्या गुणाचे रुग्णाच्या कु टंबीयांिा मात्र
कौतुकच वाटते. ऑस्करच्या कौतुकादाखल रुग्णालयात एक
रलकही उभारण्यात आला आहे.
इथपय्यंतचं सारं ठीक होतं. मात्र यातही गमतीचा भाग असा,
की न्यू इं ग्लंड िि्यल ऑर मेजडसीि या प्रजतष्ठेच्या
जियतकाजलकातही ऑस्करवर एक लेख प्रकाजशत झाला. डॉ.
 मृत्यूदत
ू मांिर…एक सत्यकथा 255

डेजवहड एम. डोसा यांिी हा लेख जलजहला आहे. त्यात ऑस्करचे

जवजचत्र गुण आजण वत्यणूक यांची माजहती देतािाच, त्याचे
स्पष्टीकरण देण्याचाही प्रयत्न के ला आहे. डॉ. डोसा यांच्या मते,
मृत्यूप्राय व्यक्तींच्या शरीरातूि काही जवजशष्ट रसायिे जिघत
असावीत आजण ऑस्करला त्यांचा गंध लागत असावा. ते काही
असले, तरी या लेखावरूि मोठा वाद जिमा्यण झाला आहे. मात्र
जियतकाजलकाच्या मते, डॉ. डोसा यांच्या लेखाला काही आधार
देता येत िसला तरी त्याला िाकारते येणेही शर्य िाही.
या वादात मात्र ऑस्करचे काम अिूि चालूच आहे. आता तो
आणखी ककती िणांिा परलोकाचा रस्ता दाखजवतो, ते त्यालाच
माजहत!.
————
हेच ते मृत्यूची चाहूल लागणारे िगावेगळे मांिर
 52
क्रेमजलिचा जविेता

रजशयाच्या िितेिे संसदेच्या जिवडणुकीत “युिायटेड

रजशया’ या पक्षाला मोठ्या बहुमतािे जवियी के ले
आहे. मतदारांिी अध्यक्ष व्लाकदमीर पुजति यांच्या
िेतृत्वावर जवश्‍वास दश्यजवला आहे. साहजिकच पुजति
यांिीही या आिंदाबद्दल आिंद व्यक्त के ला आहे. एका
महाि देशाच्या िेतृत्वपदी पुन्हा एक कणखर िेता
पाहण्यास याजिजमत्तािे जमळणार आहे.
पुजति यांच्या जवियाबद्दल माध्यमांिी, जवशेषतः
पाश्‍जचमात्य माध्यमांिी िारािीचा सूर काढला असूि,
रजशयातील जिवडणुकांच्या जिष्पक्षपातीपणावरच
संशय व्यक्त के ला आहे. ही खास पाश्‍जचमात्यांची
स्टाईल! त्यांिा िेतेही पश्‍जचमेच्या रं गातील हवे
असतात आजण लोकशाहीही पश्‍जचमेच्या ढंगाची हवी
असती. मात्र खमके दारपणे रजशयाला पुन्हा स्वतःच्या

257
258 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

पायावर उभे करणाऱ्या पुजति यांिी पाश्‍चात्यांच्या

या कोल्हेकुईकडे लक्ष ि देण्याचे धोरण बाळगले आहे.
त्यांच्या पररजस्थतीत ते योग्यही आहे. खंडप्राय
देशाच्या, तेही अण्व्त्रिधारी देशाच्या प्रमुखावर
त्याच्या िितेचा जवश्‍वास असेल, तर त्यािे इतरांकडू ि
आपली भलामण होण्याची अपेक्षा का बाळगावी?
रजशयातील जिवडणूक “वेस्टजमन्स्टर’ पद्धतीिे झाली
िाही, ही गोष्ट खरी आहे. ही पद्धतच िगात
लोकशाहीचा एकमेव माग्य आहे, असे ज्यांिा वाटते
त्यांची गोष्ट वेगळी. काही रठकाणी लोकांिा टोकाचा
आग्रह करण्यात आला तर काही रठकाणी त्यांिा
सामूजहकरीत्या मतदाि करण्यास (पण जवजशष्ट
पक्षाला िव्हे!) भाग पाडण्यात आले, असे “बीबीसी’
आजण “रॉयटस्य’च्या काही बातर्यांमधूि कदसते. मात्र
त्याच बीबीसीिे “िोरदार टीकाही पुजति यांची लाट
झाकू शकत िाही,’ अशीही “स्टोरी’ कदलीच आहे.
व्लाकदमीर पुजति हे िाव घेताच डोळ्यांपुढे येतात
धीर, गंभीर चेहऱ्याचे आजण मीतभाषी पुजति.
“के िीबी’शी संबंजधत भूतकाळामुळे त्यांच्याबद्दल
िेहमीच शंकेच्या सुरांत बोलल्या गेलं
(आपल्याकडेही!). मात्र गेल्या पंचाहत्तर वषा्यंमध्ये
रजशयाच्या कोणत्याही िेत्यािे (ककं वा िगातील
कोणत्याही िेत्यािे असंही र्हणता येईल) ि के लेली
गोष्ट पुजति यांिी के ली. ती र्हणिे अगदी
 क्रेमजलिचा जविेता 259

कदवाळखोरीच्या उं बरठ्यावर उभ्या असलेल्या

रजशयाला स्वतःच्या पायांवर उभं के लं. “पुजति ःः
रजशया’ि चॉईस’ या पुस्तकात ररचड्य साकवा यांिी
पुजति यांच्या व्यजक्तमत्वाचा वेध घेतला आहे. या
पुस्तकात लेखक अलेर्झांडर जझिाजवएव यांचे मत
उद्‌धृत के ले आहे. जझिोजवएव यांच्या मते, “”पुजति
यांचे अजधकारपदी येणे ही रजशयाच्या
अमेररकाकरणाला पजहला गंभीर जवरोध होण्याचे
जिदश्यक होते.” पुजति यांच्या अंगचे गुण माजहत असते
तर त्यांिा अमेररका ककं वा पुजति यांच्या पुव्यसुरींिी
सत्तेवर येऊ कदले असते असेही जिरीक्षण जझिोजवएव
यांिी िोंदजवले आहे.
पुजति यांिी मात्र अमेररकाजवरोध हा आपला “ब्रांड’
र्हणूि जवकजसत के ला िाही. आजथ्यक सुधारणांबाबत
काहीसे समिूतदारपणाचे धोरण बाळगतािाच आजण
त्यावर काटेकोरपणे अंमलबिावणी करतािाच
आपल्या राष्ट्राचे (देशाचे िव्हे!) स्वतंत्र अजस्तत्व
दाखवूि देण्यासही त्यांिी कमी के ले िाही. मॉस्को
येथील जथएटरमधील ओलीस िाट्य असो (शंभर
बळी) ककं वा बेस्लाि येथील ओलीस िाट्य असो (21
शाळकरी मुलांचे बळी), आपल्या धोरणापासूि एक
इं चही मागे ि सरणारा िेता रजशयि िितेिे त्यावेळी
पाजहला. 2001-2002 मध्ये अमेररके िे रजशयातूि
आयात होणारा गहू जिकृ ष्ट असल्याचे सांगूि त्यावर
260 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

बंदी घातली. त्यावेळी पुजति यांिी लगोलग

अमेररके तूि येणाऱ्या कोंबड्यांवर बंदी घालूि “हम भी
कु छ कम िही’ हे दाखवूि कदले. पुजति यांच्या
कारकीद्तीकडे पाजहले असता ते िेहमीच जविेता
ठरल्याचे कदसूि येते. िुन्या सोजव्हएत संघातूि िवा
रजशया उभा करण्याची लढाई ते जिंकले, रजशयि
लोकांिा स्वतःच्या पायावर उभे करण्यात त्यांिा यश
आले, आता जिवडणुकांमध्ये स्वतःच्या पक्षाला जविय
जमळवूि देऊि त्यांिी िवा जविय जमळजवला आहे.
खऱ्या अथा्यिे ते क्रेमजलिचे जविेते ठरले आहेत.
———
क्रेमजलिचा जविेता 261
 53
घेता ककती घेऊ दो करािे?

मी श्रीमंत व्हावे, ही जियतीचीच इच्छा कदसत आहे. मी

सुखात राहावे, चंगळ करावी, खूप पैसा-अडका मला
जविासायास जमळावा, देश-परदेशांत भरपूर भटकं ती
करायला जमळावी, ककरकोळ दुकािदारांपासूि
मोठमोठ्या शॉजपंग मॉलमध्ये मी बेधडक प्रवेश करूि
खरे दी करावी…आजण त्याची ककं जचतही झळ माझ्या
जखशाला लागू िये, अशी सोयच माझ्या िशीबात
झालेली कदसत आहे. आता रक्त मी होय र्हणायची
खोटी आहे, की बस्स! िेमकं इथंच घोडं पेंड खातंय…
स्थावर घर िसतािाही िगाच्या संपका्यत राहण्यासाठी सोय
करूि देणारा इ-मेल आला तेव्हा मला काय आिंद झाला होता.
मात्र त्याच इ-मेलमुळे मला िगाच्या कािाकोपऱयातूि
संपत्तीचा वषा्यव होईल, असे स्वप्नातही कधी वाटले िव्हते. मात्र
मी मुळातच िशीबाचा जसंकदर, त्यामुळे िायिेररया,
इजथयोजपया, इररटेररया अशा िािा िावाच्या आजण

263
264 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

आकारांच्या देशांतूि मला पैसा जमळवूि देण्याच्या ऑरस्य येत

आहेत. या ऑरस्य एवढ्या अिपेजक्षत, अिोख्या आजण अिोळखी
देशांतीली आहेत, की मला अिेकदा त्या देशांची िागा
बघण्यासाठी िगाच्या िकाशाकडे बारकाईिे लक्ष द्यावे लागले
आहे. या ऑरस्यमुळे माझ्या एक लक्षात आलंय हं, की
िायिेररयातल्या प्रत्येक दोि माणसांमागे एकाचा शंकास्पद
पररजस्थतीत मृत्यू झालेला असतो. त्यातील प्रत्येक व्यक्तीच्या
िावावर अराट संपत्ती ठे वलेली असते. (अि ते राष्ट्रसंघाच्या
अहवालांतील दुष्काळाची छायाजचत्रे, मला तर आता त्यांचीच
शंका येत आहे.) मात्र माझ्या सज्जि स्वभावाची, सच्चररत्राची
आजण वरती असलेल्या किेर्शिची ख्याती अख्ख्या िगात
असल्यािे त्या व्यक्तीचे वारसदार मला मेल्विारे कळवतात.
त्यांची संपत्ती जमळवूि देण्याच्या बदल्यात ते मलाही प्रचंड
मोठी रक्कम द्यायला तयार असताता र्हारािा…!
अशा ककती ऑरर आल्या आजण र्या करं ट्यािे त्या तेवढ्या
ऑररचा अव्हेर के ला की हो! िायिेररच्या ७० टक्के,
इररटेररयाच्या ४० टक्के आजण बुकक्य िा रासोच्या २० टक्के
लोकांिी मला अशा प्रकारे मदत देऊ के ली आहे. पण माझा
स्वभाव पडला जभडस्त आजण दळभद्री. त्यामुळे मी त्यांचा
लाभच घेतलेला िाही. तसा घेतला असता तर आतापय्यंत मी
ककती श्रीमंत झालो असतो, कल्पिा करता का. आतापय्यंतच्या
ऑररपैकी अध्या्य ऑरऱ िरी मी स्वीकारल्या असत्या तरी
अमेररके चे तीि अध्यक्ष, दोि जबल गेटस आजण एक ककं वा दीड
अझीम प्रेमिी मी जवकत घेऊ शकलो असतो. (लालूप्रसाद यादव
ककं वा अन्य रािकारणी घेणे मला शर्य िाही, तेवढ्या ऑरर
अिूिही मला आल्या िाहीत. याची खरोखर खंत वाटते.)
हे कमी होतं र्हणूि की काय, अजलकडे मी ि काढलेल्या
लॉटरी जतककटांिाही प्रंचड मोठ्या रकमेची बक्षीसे लागत आहेत.
इग्लंड, ऑस््ट्ेजलया अशा देशांतील लॉटरी कं पन्या के वळ माझ्या
सुखासाठी त्यांची बजक्षसे मला देऊ करत आहेत. माझा इ-मेल
 घेता ककती घेऊ दो करािे? 265

ऍड्रेस साक्षात कु बेरािेच तयार के ला असल्यामुळे त्या ऍड्रेसवर

िगाच्या कािाकोपऱ्यातूि बजक्षसांचा वषा्यव होत आहे. अगदी
गेल्या आठवड्यात मला याहू-एमएसएि या कं पन्यांच्या िावे
असलेल्या लॉटरीचे बजक्षस देऊ करण्यात आले. त्यातील रक्कम
पाहूिच मला जवचार आला, की अंबािी-टाटा वगैरे मंडळी
कशासाठी एवढ्या कं पन्या काढतात आजण मेहित घेतात. त्यांिी
इ-मेल अकांउंट काढला तर घरबसल्या त्यांिा सध्यापेक्षा
ककतीतरी अजधक पैसा जमळे ल. मी मात्र खरोखर या ऑररचा
लाभ घेऊ शकलो िाही. माझी मध्यमवग्तीय मािजसकता माझ्या
मला तसं करूच देत िाही, काय करू?
या ऑररचा लाभ घेतला िाही र्हणूि काय झाले. इकडे
भारतातल्या कं पन्याही माझ्या सुखासाठी काही कमी धडपड
करत िाहीत. काहींिी क्रेजडट काड्य काढले आहेत, काहींिी
तरुणांसाठीच्या जवमा योििा काढल्या आहेत, काहींिी
गुंतवणुकीच्या आकष्यक योििा काढल्या आहेत. िुसत्या काढल्या
आहेत, असे िव्हे. या योििांचा मी पुरेपूर वापर करावा,
याचाही ते प्रेमळ आग्रह करतात. बरं , त्यांचं अगत्य एवढं की मी
योििांचा लाभ करूि ि घेता माझ्या गररबीच्या कदवसांत
राजहलो तरी त्या योििांची प्रत्येक बारीकसारीक गोष्ट मला
कळजवल्याजशवाय त्यांिा सुखाचा घास िात िाही. एका क्रेजडट
काड्यच्या कं पिीिे त्यांच्या काड्यचा आकार १० सेंमीवरूि आठ
सेमी के ला, हे त्यांिी मला िऊ वेळा मेल करूि कळजवले. माणूस
अध्यमेला होणे र्हणिे काय हे मला तेव्हा कळाले. एका जवमा
कं पिीच्या दरात बदल िाही, मुदतीत बदल िाही का
जप्रजमयममध्ये बदल िाही. तरीही ती कं पिी मला सारखी ती
माझ्या पाठीशी उभी असल्याची िाणीव करूि देते. कारण काय,
तर त्या कं पिीच्या िाजहरातीतील मॉडेल अजलकडे बदलली
आहे. पूव्तीची मध्यमवयीि ललिेच्या िागी आता एक
षोडशवष्तीय िवोढा आली आहे. आता सांगा, याहूि अजधक
काळिी कोण घेणार?
266 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

माझ्या सौख्यासाठी िेट लावूि प्रयत्न के वळ मेल्विारे होतायत

असे िव्हे. प्रत्यक्ष िगातही त्यासाठी अिेकिण कदवसरात्र एक
करत आहेत. मोबाईल िामक यंत्रा्विारे त्याची अिेक प्रात्यजक्षके
अधूि-मधूि (र्हणिेच सातत्यािे) चालू असतात. एका कं पिीिे
गुंतवणुकीची खूप छाि योििा आणली होती. त्यामुळे मला
मजहन्याच्या मजहन्याला मोठी रक्कम जमळणार होती. ही सव्य
माजहती सांगणारी मुलगी अशा सुरांत सांगत होती, की अगदी
त्या कं पिीचाच मालक असतो तरी त्या आवािाल भूलूि मी
गुंतवणूक के ली असता. पण हाय रे दैवा! मी त्या कं पिीचाच
काय, मी काम करत असलेल्या कं पिीचाही मालक िाही.
त्यामुळे जतची सगळी योििा सांगूि झाल्यावर मी जतला एका
शब्दांतच सांजगतलं, “तुर्ही सांगताय ते खरं आहे. मला तुमची
योििा आवडली. पण त्यात गुंतवणूक करण्यासाठी माझा
सध्याचा पगार वाढवायला पाजहिे. तुर्ही िरा आमच्या
कं पिीत रोि करूि सांगता का, त्याबद्दल?”
यािंतर त्या मुलीिे संवाद आटोपता घेतला व पुन्हा कॉल
के लाही िाही. पण मला जवश्वास आहे, की मला परवडेल आजण
रायदा होईल, अशी एखादी योििा तयार करायला जतिे
जतच्या कं पिीला सांजगतलेच असेल. पण असे प्रयत्न करणारी ती
एकटीच थोडी आहे. जवजवध क्रेजडट काड्य, बँका त्यांच्या
मोठमोठ्या आजण प्रजतजष्ठत ग्राहकांमध्ये माझे िाव
िोडण्यासाठी उतावीळ झाल्या आहेत. त्यामुळे माझ्या
मोबाईलवर जमत्र आजण िातेवाईकांच्या कॉलपेक्षा या
कं पन्यांच्या कॉलचीच संख्या िास्त झाली आहे.
या सगळ्यांिा िाराि करायला माझ्या िीवावर येतं. पण
करणार काय. आपल्याला पडली कष्टाची भाकर खाण्याची
सवय. त्यामुळे या सुख-समृद्धीच्या योििा डोळे कदपवूि टाकत
असल्यातरी ििरे त भित िाहीत. त्यामुळे मी अिूिही
करं ट्यासारखा या योििा के वळ वाचूि सोडू ि देतो. या सवा्यंचा
त्यामुळे जहरमोड होत असेल, याची मला िाणीव आहे. पण
 घेता ककती घेऊ दो करािे? 267

शेवटी आपल्या घेण्यालाही मया्यदा आहेतच िा. घेता ककती

घेशील दो करािे, हे आपल्याला लक्षात घ्यावंच लागतं.
 54
उद्या ‘बॉस’चा वाढकदवस…

चक्रावू िका. मी ‘बॉस’ र्हणिे आपल्या रििीकांत उर्य

जशवािीराव गायकवाड याच्याबद्दल बोलतोय.
तजमळिाडू चा सुपरस्टार उर्य तलैवर उर्य स्टाईल
ककं ग!
रििीकांतचा िन्म १२ जडसेंबर १९५० रोिीचा.
र्हणिे उद्या तो वयाची ५७ वष्फे पूण्य करूि ५८ व्या
वषा्यत प्रवेश करे ल. साधा झोपडपट्टीत राहणारा एक
मुलगा, िंतर बस कं डर्टर आजण त्यािंतर काही कदवस
संघष्य करणारा अजभिेता ते थेट तजमळ जचत्रपटांचा
अिजभजषक्त सम्राट होण्यापय्यंत रििीकांतचा प्रवास
झाला. आिही िम्र आजण प्रजसद्धीपराङमुख
वत्यिासाठी प्रजसद्ध असलेला हा ‘जशवािी’ साठीच्या
कदशेिे प्रवास करतोय.

269
270 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

रामिीराव गायकवाड आजण रमाबाई यांच्या पाच

अपत्यांपैकी चौथा जशवािी. त्याचे बालपण हलाखीत
गेले. लहाणपणी रामकृ ष्ण जमशिच्या शाळे त त्याचे
जशक्षण झाले. ते संस्कार आिही कायम असल्याचे तो
दाखजवतो. बंगळू रच्या शहर बस सेवेत कं डर्टर र्हणूि
हा मुलगा दाखल झाला. याच काळात जवजवध
िाटकांतूि भूजमकाही करायचा. त्याच्या िोःडडीला
जवजक्षप्त तरीही भूरळ घालणारे हातवारे करायचा.
त्यामुळे त्याच्या जमत्रांिी त्याला अजभिेता बिण्याचा
आग्रह के ला. त्यातूि कं डर्टरकी सोडू ि जशवािीचा
प्रवास झाला चेन्नईतील करल्म इजन्स्टट्यूटकडे. जतथला
अभ्यासक्रम पूण्य झाल्यािंतर सुरु झाला भूजमका
जमळजवण्यासाठीचा प्रवास. यावेळी आलेला एक
अिुभव त्यािे एकदा सांजगतला होता…’त्यावेळच्या
एका मोठ्या अजभिेत्याकडे जशरारस मागण्यासाठी
गेलो होतो. त्या अजभिेत्यािे उद्या ये, र्हणूि सांजगतले.
त्यावेळी रहायचे कु ठे हा प्रश्न होता…तेव्हा मग चेन्नई
सें्ट्लच्या प्लॅटरॉम्यवर रात्र काढली. दुसऱया कदवशी
गेलो, तर पुन्हा दोि कदवसांिी येण्यास सांजगतले. पुन्हा
मुक्काम प्लॅटरॉम्यवर. अशा रीतीिे पाच कदवस
काढल्यािंतर मी त्या अजभिेत्याकडे िाणेच बंद के ले.’
कन्नड भाषेतील ‘कथा संगम’ हा रििीकांतचा पजहला
जचत्रपट. (त्यावेळी त्याला हे िाव जमळाले िव्हते.) ३२
वषा्यंपूव्ती र्हणिे १९७५ साली ‘अपूव्य रागङगळ’ या
 उद्या ‘बॉस’चा वाढकदवस… 271

जचत्रपटातील काही जमजिटांचे दृश्‍य हा रििीकांतचा

तजमळ रितपटावरील पजहला प्रवेश. जचत्रपटाची
िाजयका भैरवी जहच्या कॅ न्सरग्रस्त पतीची भूजमका
त्यािे के ली होती. कदग्दश्यक के . बालचंदर यांिी
जशवािीरावला ही भूजमका कदली. तजमळमधील
गािलेल्या ‘बॅररस्टर रििीकांत’ या जचत्रपटावरूि
त्यांिी जशवािीला हे िाव कदले. याच जचत्रपटात
तजमळ जचत्रपटातील त्यावेळी उदयोन्मुख असलेल्या
एका कलाकाराची महत्वाची भूजमका होती. वयाच्या
पाचव्या वषा्यपासूि पडद्यावर झळकणाऱया या
कलाकाराचा तो पंचजवसावा जचत्रपट होता. काही
वषा्यंिी रििीकांतला जचत्रपटसृष्टी सोडण्याची इच्छा
झाली होती, त्यावेळी याच त्याच्या कलाकार जमत्रािे
त्याला परावृत के ले होते. लोकांच्या दृष्टीिे रििीचा
प्रजतस्पध्ती असलेला हा जमत्र र्हणिे कमल हासि.
मूळात ‘अपूव्य रागङगळ’ कधी आला आजण कधी गेला,
हे जचत्रपटगृहांच्या कम्यचाऱयांिाही कळाले िसेल. तो
यशस्वी झाला असता तरी रििीकांतला त्याचा
रायदा होण्याची सुतराम शर्यता िव्हती. मात्र के .
बालचंदर यांिी आपल्या सहायकाला िे सांजगतलं ते
शंभर टक्के खरं ठरलं. “या माणसावर लक्ष ठे व. त्याच्या
डोळ्यांत आग आहे. तो एक कदवस खूप मोठा होणार
आहे,” ते र्हणाले होते. त्यािंतर ‘मुण्ड्रु मुजडच्च’,ु
‘गायत्री’, ‘१६ वयजतजिले’ अशा अिेक जचत्रपटांतूि
272 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

त्यािे खलिायकाच्या भूजमका जिभावल्या. ‘भुवि ओरु

के जल्वकु री’ या जचत्रपटािे रििीकांतला खऱया अथा्यिे
िायक के ले. त्यािंतर १९७९ साली आलेल्या ‘भैरवी’
या जचत्रपटािे रििीकांतला सुपरस्टार हे जबरुद
जचकटजवले.
अजमताभ बच्चि िावाचे वादळ उत्तरे तील जचत्रसृष्टीत
घोंघावत असतािा त्याचा प्रभाव दजक्षणेत पडणे
स्वाभाजवकच होते. त्यािुसार अजमताभच्या जहट
जचत्रपटांचे सव्य भाषांत आपापल्या मगदुराप्रमाणे
ररमेक होत होते. तजमळमध्येही अजमताभच्या ररमेक
झालेल्या अिेक जचत्रपटांपैकी १२ जचत्रपटांत
रििीकांत जहरो होता. अजमताभ, रििीकांत आजण
अन्य अजभिेते या सवा्यंचे बहुतांश जचत्रपट मी पाजहले
आहेत. त्यावरूि अजमताभची बरोबरी रििीकांत करू
शकला, असे र्हणता येत िसले तरी तो कु ठे
पडल्याचेही र्हणवत िाही. अजमताभच्या ‘जविय’
जचत्रपटांमध्ये अजमताभ खालोखाल िर कोणी त्याची
िादू जिमा्यण के ली असेल तर ती रििीकांतिे. ती
(कदवार), पजडक्कादवि (खुद्दार), जबल्ला (डॉि),
पय्युम पुली (लावाररस), िंदवित्तील तलैवि (कस्मे
वादें) अशा अिेक जचत्रपटांची यासाठी काढता येईल.
यांपैकी १९८० साली आलेल्या ’जबल्ला‘िे
रििीकांतला अराट यश जमळवूि कदले. हा
रििीकांतच्या कारकीद्तीचा माईलस्टोि मािला
 उद्या ‘बॉस’चा वाढकदवस… 273

िातो. जशवािी गणेशि आजण एमिी रामचंद्रि

यांसारखे िुिे अजभिेते काहीसे जिवृत्त झाल्यािे तरुण
रििीला राि मोकळे होते. एकमात्र कमलहासिचा
अपवाद होता. मात्र त्याचा प्रेक्षकवग्य मया्यकदत होता.
रििीच्या स्टाईल आजण टोटल मिोरं ििाच्या
रॉर्यु्यलािे एक ते दहा पय्यंतची िागा आधीच बुक
के ली होती. त्यामुळेच ऐंशीच्या दशकात अजमताभच्या
ररमेक जचत्रपटांत काम करणारा सामान्य रििीकांत
पाच वषा्यंच्या आत दजक्षणेतला अजमताभ र्हणूि
ओळखला िाऊ लागला. याचवेळी बोरोस्यमुळे
बदिाम झालेल्या अजमताभच्या कारकीद्तीला ककं जचत
ओहोटी लागलेली असली तरी रििीकांतिे कटाक्षािे
स्वतःला सव्य वादांपासूि बािूला ठे वले होते. आपला
अजभिय, घर आजण अध्यात्म यांतच समाधािी
असलेल्या रििीच्या जचत्रपटांिी यशाचे िवे िवे
सोपाि चढायला सुरवात के ली. अि यािंतर सुरू
झाला रििीचा ररल आजण ररअलमधील अंतर
संपवणारा सोिेरी अध्याय…
274 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 55
खराखुरा दलपती

जहंदीतील ‘अंधा कािूि’ या जचत्रपटा्विारे रििीकांत

उत्तर भारतातील प्रेक्षकांिा माजहत झाला. मात्र
त्यापूव्तीच तेलुगु आजण कन्नड प्रेक्षकांचा तो गळ्यातील
ताईत झाला होता. तजमळिाडू त तर त्याच्या िावाचे
िाणेच जतककटबारीचालत होते. १९८७ साली एमिी
रामचंद्रि यांचे जिधि झाले आजण त्यािंतर रििीकांत
रािकारणात येणार अशा अरवा सुरू झाल्या.
याचवेळी त्याच्या व्यजक्तगत िीविाबद्दल,
अध्यात्माच्या ओढीबद्दल, समािसेवेच्या वृत्तीबद्दल
चचा्य होऊ लागल्या.
या सवा्यँचा रायदा जचत्रजिमा्यत्यांिी घेतला िसता तरच
िवल. त्यामुळे रििीकांतला कें द्रस्थािी ठे वूि जचत्रपट िसे होऊ
लागले, तसे रििीकांतच्या िीविावरच जचत्रपट तयार होऊ
लागले. ‘अण्बुळ्ळ रििीकांत’ हा असा िगात कु ठे ही बिला

275
276 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

िसेल अशा प्रकारचा जचत्रपट. या संपूण्य जचत्रपटात रििीकांतिे

रििीकांतचीच भूजमका के ली आहे. त्यात त्याचे घर,
आध्याजत्मक गुरु यांचे चांगलेच जचत्रण घडते.
त्यािंतर ‘अन्नामलै’, ‘मुथु’, ‘पडैयप्पा’, ‘बाशा’ व ‘बाबा’ आजण
आता ‘जशवािी’…अशा जचत्रपटांमध्ये पडद्यावर एखाद्या
पात्राच्या वेशात रििी असला तरी त्या पात्राचा सूत्रधार
रििीकांत असल्याचेच िाणवते ते त्यामुळे. त्याच्या सव्य
जचत्रपटांत रििीकांत मातृप्रेमी असतो, देवभक्त असतो ते
यासाठी. त्याच्या गाण्यातही त्याच्या तत्वज्ञािाच्या ओळी
असतात. रििीकांत बोलतो ते संवादही त्याचेच तत्वज्ञाि
सांगतात. पडद्यावर तो िे बोलतो त्यात वास्तवाचा अंश असतो
असे त्याचे चाहते माितात. िाि ओरु तडवै सोन्ना, िुरु तडवै
सोन्न माजतरी (मी एकदा िे सांजगतले ते शंभरदा
सांजगतल्यासारखं आहे) ककं वा िाि एप्पो वरुवेि एप्पडी वरुवेि
यारुक्कुम तेरुयादु. आणा वर वेजण्डय िेरजत्तले िाि करे र्टा वरुवेि,
(मी कधी येणार कसा येणार कोणालाही माजहत िाही. मात्र
येण्यासाठी योग्य वेळी मी िक्की येईि) अशा त्याच्या वार्यांिा
त्याच्या रािकारणप्रवेशाशी िोडू ि पाहण्यात येते.
यादृष्टीिे ‘पडैयप्पा’ हा जचत्रपट रििीकांतच्या िीविाचेच
पडद्यावरील दश्यि आहे, असे र्हटले तरी वावगे ठरणार िाही.
या जचत्रपटात रििीकांतच्या समोर खलिायक िाही तर
खलिाजयका आहे (ियलजलतांचे रुपक), त्याच्या खऱया
िीविाप्रमाणेच जचत्रपटातही दोि मुली दाखजवल्या आहेत.
जचत्रपटातील अिेक दृश्‍यांमध्ये त्याच्या तोंडचे संवादही वास्तव
िीविाशी जिगडीतच दाखजवण्यात आले आहेत. मला आठवते
१९९९ सालच्या रे ब्रुवारीत हा जचत्रपट आला होता. त्यावेळी
एि वळी तिी वळी या त्याच्या खास ‘पंच डायलॉग’िे संपूण्य
तजमळिाडू ला वेड लावले होते. या जचत्रपटाच्या एका दृश्‍यात तो
खलिाजयके ला र्हणतो, पोंबळ पोंबळे या इरुक्किुम. (बाईिे
बाईसारखे रहावे.) त्यावेळी अख्ख्या जथएटरमध्ये
 खराखुरा दलपती 277

‘ियलजलता…ियलजलता’चा आवाि घुमायचा. ‘पडैयप्पा’चे

कदग्दश्यक के . एस. रवीकु मार यांिी जचत्रपटाच्या यशाचे वण्यि
इमालय वे्ट्ी (जहमालयासारखे उत्तुंग यश) असे के ले होते.
‘बाबा’ हा तसा (रििीकांतच्या मािािे) अपयशी जचत्रपट. या
जचत्रपटात एक दृश्‍य होते…िाजयका (मिीषा कोईराला) जहला
जसिेमाची जतककटे हवी असतात. बाबा (रििीकांत) जतला
जतककटे काढू ि देण्याची ऑरर देतो. िाजयका यावर अजवश्वास
दाखजवते. त्यािंतर बाबाचा जमत्र (गौंडमणी) जतला र्हणतो,
“यािे मिात आणलं तर जसिेमाचीच काय, खासदारकीचीही
जतककटे जमळतात.” या वार्याला टाळ्यांची दाद जमळाली िसती
तरच िवल. ‘जशवािी’मध्येही अशा प्रत्यक्ष आजण पडद्यावरील
िीविाची सीमारे षा प्रचंड धूसर आहे. रििीबाबतच्या या
वास्तवाचा वेगळाच अिुभव मणीरत्नमलाही आला. ‘दलपती’
जचत्रपटात रििीकांत मुख्य िायक. सोबत अरजवंद स्वामी आजण
मलयाळम अजभिेता ममूट्टी हेही होते. जचत्रपटाच्या कथेच्या
मागणीिुसार रििीकांतचा मृत्यू अपेजक्षत होता. मात्र तजमळ
प्रेक्षकांिा हा शेवट कधीही खपला िसता. रििीकांतचा मृत्यू
असलेला जचत्रपट अद्याप तजमळमध्ये जिमा्यण व्हायचा आहे…
अि आता तशी शर्यताही िाही. तर मणीरत्नमला अपेक्षेिुसार
मोठी जवरोध झाला. जवतरकांिीही त्याच्या जचत्रपटाला (रििी
असूिही) हात लावायला िकार कदला. अखेर र्लायमॅर्स
बदलूि त्याला तो जचत्रपट तजमळिाडू त जवतररत करावा
लागला. के रळमध्ये मात्र मूळ र्लायमॅर्स असलेली मलयाळम
आवृत्ती जवतररत करण्यात आली.
रििीकांतच्या पडद्यावरील भूजमके चा वास्तव िीविात
काय पररणाम होतो, हे मी डोळ्यांिी पाजहले आहे. ‘बाशा’
जचत्रपटात रििीकांत ऑटोचालक दाखजवला आहे. त्याच्या
ऑटोवर प्रसवूक्काक इलवसम (गरोदर ज्त्रियांसाठी मोरत) असे
ठळक जलजहलेले कदसते. तजमळिाडू त गेलो असतािा तेथील
अिेक ररक्षांवर मला अशा प्रकारचीच सूचिा जलजहलेली कदसली.
278 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

प्रत्यक्षाहूजि प्रजतमा उत्कट असा अिुभव जचत्रपट क्षेत्रातील

अिेकांिा येतो. मात्र प्रत्यक्ष आजण प्रजतमा यांच्यातील ररक
क्षीण झालेला रििीसारखा एखादाच. तो मराठी आहे हा
योगायोगाचा भाग आहे. काही झालं तरी आमच्यासारख्या
‘मिोरं िि के मारें ’चा तो बॉस आहे, हे िक्की!
खराखुरा दलपती 279
 56
इं जग्लश जपर्चर? कु ठं आहेत?

इं ग्रिी जसिेमा पाहणे, ही एके काळी प्रजतष्ठेची बाब

होती. त्यातील जचत्रीकरण (पाहणाऱ्यांच्या शब्दांत
रोटोग्रारी!), मोटारींचा पाठलाग, िेत्रसुखद
लोके शन्स अशा गोष्टींवर बोलतािा जचत्रपट पाहणारे
थकत िसत. ज्यांिा इं ग्रिी जचत्रपट समित िसत, असे
बापडे (हेच संख्येिे अजधक!) साहजिकच त्यांच्याकडे
कौतुकजमजश्रत आदरािे बघत. जचत्रपट िेर्स बॉंडचा
असेल, तर त्यातील सुंदरी आजण जवजवध यांजत्रक
करामतींची यात भरच पडत असे. दुसऱयाही काही
इं ग्रिी जचत्रपटांची हवा तेव्हा होती, आताही आहे.
त्यांच्याही बाबत उत्सुकता तेव्हा होती, आताही आहे.
मात्र आपण बोलत आहोत ते काही प्रजतष्ठीत
जचत्रपटांजवषयीच. कारण मी ज्या वातावरणातूि
आलो आहे, जतथे इं ग्रिी जचत्रपटांचे िाव जिघाले की

281
282 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

ऐकणाऱयांचे डोळे एक तर जवस्रारतात तरी ककं वा

आंकुजचत तरी होतात.
दुसऱयाही काही इं ग्रिी जचत्रपटांची हवा तेव्हा होती, आताही
आहे. त्यांच्याही बाबत उत्सुकता तेव्हा होती, आता आहे. मात्र
आपण बोलत आहोत ते काही प्रजतष्ठीत जचत्रपटांजवषयीच.
कारण मी ज्या वातावरणातूि आलो आहे, जतथे इं ग्रिी
जचत्रपटांचे िाव जिघाले की ऐकणाऱयांचे डोळे एक तर
जवस्रारतात तरी ककं वा आंकुजचत तरी होतात. अठरा वष्फे वय
झालेल्या व्यक्तीिेच (र्हणिे पुरुषांिी) असे जचत्रपट पाहावेत,
त्याच्यावर आपल्या समवयस्क लोकांतच त्याची चचा्य करावी,
असं वातावरण लहािपणापासूि पाहात असल्यामुळे मोठं
होण्याचे वेध रार लवकर लागले. (टॉककिमध्ये प्रवेश
करण्यासाठी वयाची खात्री कशी पटवावी, असा प्रश्न मला अिेक
वष्फे पडला होता. शेवटी अठराचं वय पार के लं आजण तो प्रश्न
जिकालात जिघाला.)
मोठं झाल्यावर इं जग्लश जचत्रपट पाहायला जमळतील, ही िी
कल्पिा होती ती मात्र सपशेल धुळीला जमळाली. साधारण तेरा
वषा्यंपूव्ती स्टीव्हि जस्पलबग्यचा “ज्युराजसक पाक्य ’ जहंदीत आला.
हॉजलवूडची भारतीय भाषेमधील ही “एं्ट्ी’! त्या जचत्रपटाला
जमळालेल्या प्रजतसादामुळे अन्य हॉजलवूड जिमा्यत्यांिीही
जचत्रपट डब करायला सुरवात के ली. गेल्या काही वषा्यंतील
महत्त्वाचे जचत्रपट आठवूि पाहा…त्या सवा्यंच्या जहंदी आवृत्त्या
जचत्रपटगृहांत आल्याचेही तुर्हाला आठवेल. आतापय्यंत जहंदी,
तजमळ व तेलुगु भाषेतच हॉजलवूडचे जचत्रपट येत असत. गेल्या
वष्ती “स्पायडरमॅि ३’ची भोिपुरी आवृत्ती आल्यािे आणखी एक
पाऊल पुढे पडले. त्यािंतर “ए िाईट इि र्युजझयम’ हा जचत्रपट
“वाि्यर ब्रदस्य’िे भारतात जहंदी आजण तमीळ, तेलुगु भाषांमध्येच
प्रदजश्यत के ला. के वळ डीव्हीडीवर तो मूळ इं ग्रिीत उपलब्ध आहे.
 इं जग्लश जपर्चर? कु ठं आहेत? 283

मराठी जचत्रपटांची सध्याची चांगली जस्थती पाहता, मराठीतही

जचत्रपट डब झाल्यास िवल िाही.
आता होतं काय, की इं ग्रिी जचत्रपट पाहायला हक्काची
िागाच राजहली िाही. सध्या मी पुण्यात राहतो. जतथे इं ग्रिी
जचत्रपटांच्या खास िागा र्हणिे अलका आजण जविय टॉककि.
मात्र गेल्या काही काळापासूि या दोन्ही जचत्रपटांगृहांत इं ग्रिी
जचत्रपट प्रदजश्यत झालेले िाहीत. “अलका’मध्ये दोि
आठवड्यांपासूि हॉजलवूडचे जहंदीतील डब जचत्रपट कदसत
आहेत; तर “जविय’मध्ये इं ग्रिी जचत्रपटाच्या जहंदी
आवृत्त्यांजशवाय जहंदी, मराठी ककं वा अगदी कन्नड जचत्रपटही
झळकत आहेत. मजल्टप्लेर्स हीच इं ग्रिी जचत्रपटांची हक्काची
िागा आहे, असं र्हणावं तर “जसटीप्राईड सातारा रोड’मध्येही
सध्या “आय ऍम जलिेंड’चा जहंदी अवतार “मैं जिंदा हूं’ चालू आहे.
अन्य मजल्टप्लेर्समध्येही त्याचे अिुकरण होण्याची शर्यता
कशी िाकारणार? “मंगला’, “रे म िय गणेश’ आजण
“अपोलो’मध्येही हा जचत्रपट जहंदीतच आहे. त्याजशवाय “30
िाईट डेि’चीही जहंदी आवृत्ती एक दोि जचत्रपटगृहांत सुरू आहे.
जशवाय प्रत्येक इं ग्रिी जचत्रपट मजल्टप्लेर्समध्ये पाहावा, एवढे
काही आपले उत्पन्न अमेररके च्या तोडीचे िाही.
पुढील आठवड्यात येणारा “जमिोटॉर’ हा जचत्रपटही
प्रामुख्यािे जहंदीतच येत आहे. त्यामुळे काही कदवसांिी इं ग्रिी
जचत्रपट कु ठं आहेत, असंच र्हणावं लागेल! खरं सांगायचं तर
तजमळ, तेलुगु ककं वा अन्य दाजक्षणात्य आजण चीिी भाषेतील
जचत्रपटांच्या तुलिेत हॉजलवूडच्या डब जचत्रपटांची गुणवत्ता
चांगली असते. मात्र इं ग्रिी जचत्रपटाची इं ग्रिीची र्हणूि िी
मिा असते, ती या जचत्रपटांत उतरत िाही. ‘जविय’मध्ये मी
‘ओशन्स ट्वेल्व’, ‘जब्रिेट िोन्स डायरी-२’ असे एक दोि जचत्रपट
पाजहले. ‘अलका’मध्ये ‘द जमथ’, ‘ब्रोकबॅक माउं टि’, ‘फ्लाईट ऑर
द करजिर्स’, ‘प्राईड अँड जप्रज्युजडस’ असे काही जचत्रपट पाजहले.
आता जतथे जहंदीत जचत्रपट पाहणे िीवावर येतं.
284 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

डब जचत्रपटांचा एक महत्वाचा दोष र्हणिे ते मुख्यत्वे

मारधाडीचे जचत्रपट असतात. चांगले इं ग्रिी जचत्रपट
भावभाविांिा महत्त्व देणारे असतात. त्यामुळे त्या प्रकारचे
जचत्रपट आवडणाऱयांिा डब जचत्रपटात काय मिा येणार?
तरीही बहुसंख्य लोकांिा डब जचत्रपट पाहण्यात गंमत वाटत
असल्यािे जचत्रपटगृहांत असेच जचत्रपट येणार, हे मी गृजहत
धरलं आहे. इं ग्रिी जचत्रपट कु ठं आहे, असं जवचारण्याची वेळ
िक्की येणार, हेही िक्कीच!
 57
जिषेध असो…

पुण्यातील कोणत्याही गल्लीबोळातील, कोणालाही

सहिासहिी सापडणार िाही अशा इमारतीतील
कु ठल्याही एका रािकीय पक्षाचे काया्यलय. साधारण
दोि खोल्या बसतील असा एकच हॉल. एका
कोपऱयात मोठा टेबल. त्याच्यासमोर तीि चार
खुच्या्य. सध्या या खुच्या्य ररकार्या आहेत. पजलकडच्या
बािूस एक जखडकी. टेबलच्या थेट समोर एक टीव्ही.
त्याच्यावर कु ठलेतरी गाण्याचे एक चॅिल चालू
असल्याचे कदसते. त्यावर जहमेश रे शजमया ककं वा
बेसुरेपणात त्याच्याशी स्पधा्य करे ल, अशा एखाद्या
गायकाचा चेहरा झळकतो. अधूिमधूि काही
िाजहरातीही.
हॉलमधील टेबलवर बसलेली व्यक्ती सवा्यत प्रथम ििरे त
भरते. साधारणतः चाळीशीची व्यक्ती. डोर्यावर मध्यम

285
286 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

आकारचे के स, मात्र त्यांचा भांग पाडू ि खूप वेळ झाल्याचे

चटकि िाणवते. पाि ककं वा गुटखा खाल्ल्यामुळे लाल झालेले
ओठ. या व्यक्तीच्या जखशात एक मोबाईल आजण टेबलवर एक
मोबाईल ठे वलेला. जशवाय टेबलवर एक टेजलरोि वेगळा.
टेबलवर पडलेल्या वत्यमािपत्रांच्या गठ्ठ्यातूि एक एक
वत्यमािपत्र काढू ि वाचण्यात ही व्यक्ती दंग आहे. प्रत्येक
पेपरमधील प्रत्येक पािाचे अत्यंत काळिीपूव्यक वाचि चालू
असल्याचे कदसत आहे. जततर्यात आणखी एक व्यक्ती खोलीत
प्रवेश करते. सुमारे वीस-बावीस वषा्यंचा मुलगा. याच्याही
तोंडात गुटखा. मात्र त्यातही कसलेतरी गाणे गुणगुणण्याचा
त्याचा प्रयत्न.
“अरे िेते, कधी आलात,” युवकाचा प्रश्न. त्यावर आत्ताच असे
िेत्याचे उत्तर. पाठोपाठ िेत्याचा प्रश्न, “काय रे वाचलेस का
आिचे पेपर?”
“वाचले िा, काय िाय सापडलं िेते,” युवकाचे लागलीच
उत्तर. दरर्याि त्यािे गाण्याचे चॅिल बदलूि बातर्यांचे चॅिेल
लावलेले असते. त्यावर काही वेळ िाजहरातीच चालू. मुलगा
पुन्हा बोलू लागतो, “सगळे चॅिेल पाहूि झाले. आि काय िाहीच
कदसतं. जतकडंबी ते शारुखचं जपर्चर जहट झाल्याचीच बातमी
देतायत. िव्या कोण्या जपर्चरची बातच करत िाय कोणी.”
िेते उत्तर देणार एवढ्यात त्यांचा एक मोबाईल वाितो.
सवयीिे ते जखशातला मोबाईल काढू ि बोलू लागतात, “हां,
बोलतोय. हां, आरं तयार हायेत पत्रकं सगळी. पि आि काय
कोणी चान्स कदलेला कदसत िाय. सगळ्या बातर्या पाजहल्या.
कशावर पत्रक काढणार?.”
काही वेळ िेते पजलकडच्या व्यक्तीचं ऐकतात. त्यािंतर पुन्हा
सुरू, “हां…पि आि आहे पाजलके ला सुट्टी. जतथलं काय लरडं
िाही कळालं. जतकडं कदल्लीतल्या सरकारिं िबािच बंद के ली
िा राव. कोणी काही बोलतच िाही…आरं तो कसला तरी करार
आहे िा तेच्यावर. सालं कर्युजिस्ट बी आता तेच्यावर बोलत
 जिषेध असो… 287

िाही त्यांचं िंदीग्राम झाल्यापासूि. इकडं मुंबईतले सगळे गेलेत

गुिरातला. त्यांच्याकडू ि बी काही ऐकायला जमळत िाही.
कोणाला पकडावं आता तूच सांग. सगळा धंदा मंद झालाय
भाऊ…”
िेते रोि ठे वतात. त्यािंतर काही वेळ जखडकीशी िाऊि
बाहेर पाहात उभे राहतात. मध्येच हाक मारतात, “ए संज्या.”
लगेच संज्या त्यांच्यािवळ िाऊि उभा राहतो. “का रे , रस्त्यावर
एवढी गद्ती का,” िेते जवचारतात.
“रोिच होते िा िेते. शाळा आहे िा पजलकडे. जतथल्या
पोरांमुळे इथे ्ट्ॅकरक िॅम होतं,” संज्या प्रामाजणकपणे माजहती
पुरवतो.
“अरे , मग याच्यावरच काढू िा पत्रक. या रस्त्यावर
जवद्यार्या्यंमुळे गद्ती होते. त्यामुळे वाहतुकीला अडथळा होतो.
याबाबत वारं वार तक्रार करूिही प्रशासि दाद घेत िाही. याचा
आर्ही जिषेध करतो…,”िेत्यांिी तोंडपाठ असल्यासारखा
पत्रकाचा मिकू र सांजगतला. त्यांिा अध्या्य रात्री उठजवलं असतं
तरी हाच मिकू र त्यांिी पाककस्तािकडू ि बाबर क्षेपणा्त्रिाची
चाचणी ककं वा खटखटवाडीत डांबरी रस्ता करण्याकडे दुल्यक्ष
अशा कोणत्याही जवषयाला धरूि सांजगतला असता. मात्र
त्यांचा आज्ञाधारक सेवक संज्या िागचा हालत िसल्याचे पाहूि
िेत्यांचा पारा चढू लागतो. तेवढ्यात संज्याच तोंड उघडतो,
र्हणिे आधी जखडकीतूि गुटखा थुंकायला आजण त्यािंतर
िेत्यांिा माजहती द्यायला, “िेते, परवाच कदला िा हा मिकू र.
तीि पेप्रांत छापूि बी आलाय िा.”
या उत्तरावर िेत्यांचा चेहरा गोरामोरा होतो. पुन्हा
जखडकीबाहेर पाहूि ते शून्यांत हरवतात. पंधरा वषा्यंच्या
त्यांच्या रािकीय कारकीद्तीत अशी वेळ कधी आली िव्हती.
प्रसंग कोणताही येवो, बातमी वत्यमािपत्रांत िंतर छापूि
यायची अि िेत्यांच्या जिषेधाचं पत्रक आदी वत्यमािपत्रांच्या
काया्यलयात पोचायचं. एक दोि वेळेस त्यांच्याकडू ि पत्रक
288 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

वेळेवर गेले िव्हते, त्यामुळे काही वत्यमािपत्रांिी मूळ बातमीच

छापायला िकार कदला होता. िेत्यांचं पत्रक आलं िाही त्याअथ्ती
ती बातमी खोटी आहे, अशी जबचाऱया पत्रकारांची समिूत.
इतका पत्रकारांचा िेत्यांवर जवश्वास! अि आि त्याच िेत्यांवर
पत्रकासाठी जवषय शोधायची वेळ यावी?
िेत्यांिी एकदा टेबलामागे ठे वलेल्या लेटरहेडच्या गठ्ठ्याकडे
पाजहलं. पगाराच्या कदवशी एखाद्याला प्रत्येक दुकािाच्या शो-
के समध्ये ठे वलेल्या वस्तूंिा खुणवावं, तसे ती होतकरू पत्रकं
त्यांिा आव्हाि देत होती. थोड्या वेळािे त्यांिा पत्नीसमवेत
एका हॉटेलमध्ये िायचं होतं. पंधरा जमजिटांच्या आत पत्रक
जलहूि पाठजवणं आवश्‍यक होतं. िाहीतर उद्या छापूि आलं
िसतं.
जवमिस्कपणे िेते पुन्हा टेबलकडे येतात. चालू असलेल्या
चॅिेलवरील कोणताही काय्यक्रम पाहण्याचा प्रयत्न करतात.
त्यामुळे इतका वेळ स्पोट्यस चॅिेलवर रे सजलंगची हाणामारी
सुखैिैव पाहणारा संिू अस्वस्थ होतो. “चहा सांगू का,” तो
जवचारतो. िेते मािेिेच होकार देतात. लगेच संिू कोणातरी
छोटू च्या िावािे चहाची ऑड्यर देतो.
थोड्या वेळािे चहा येतो. िेते एक घोट घेतात. दरर्याि आता
टेबलवरील मोबाईल वािलेला असतो. “हो जिघालोच,” लगेच
पाच जमजिटांत असं काहीबाही बोलूि ते संभाषण आटोपतं
घेतात. संिू आपले लक्ष िाही असं दाखजवतो.
“साखर कमी टाकलीय का रे यािं,” िेत्याच्या या प्रश्नावर तो
दचकतो. एका चॅिेलवर बातर्या र्हणूि एका जहरोईिचं लरडं
दाखजवत असतात. त्यात त्याचं लक्ष असतं. चहात साखर कमी
असल्यािं त्याला काहीही ररक पडलेला िसतो.
“मला बी वाटलं तसं,” तो उगाच सांगतो. इतर्यात िेते पुढला
प्रश्न जवचारतात, “साखर संकुलात ती बैठक होती िा रे ती
आि?”.
 जिषेध असो… 289

“िाय झाली आि,” संज्या उत्तरतो, “अशा दहा बैठका

जलजहल्यात त्या तुमच्या डायरीत. एक बी झाली िाही. त्यात
काही झालं असतं तर आपल्याला बरं , िाही का?”
त्याच्या या उत्तरावर िेत्यांचा चेहरा अचािक उिळतो.
लगेच ते मागे वळू ि लेटरहेडचा गठ्ठा काढतात. त्यातील एक
लेटरहेड घेऊि लगेच जलहायला बसतात. थोड्या वेळािे जलहूि
झाल्यावर संज्याला सांगतात, “संज्या, आिचं आपलं पत्रक
झालं. आता याची झेरॉर्स काढू ि सगळ्यांिा पाठव. सालं,
आलंच पाजहिे उद्या-परवा सगळीकडे.”
संज्याच्या चेहऱयावर प्रश्नजचन्हांची गद्ती होते. त्याला अिूि
रािकारणात गती िसल्यािे पत्रकात काय जलजहलंय हे िाणूि
घेण्याची उत्सुकता असते. त्याचा तो प्रश्न िेते सोडवतात, “ऐक
काय जलजहलंय…आपल्या शहरात आजण राज्यात तसेच
देशातही अिेक प्रश्नांचं थैमाि सुरू आहे. त्यासाठी आमच्या
संघटिेिे अिेकदा पाठपुरावा के ल्यािंतर शासिािे सजमत्यांची
जियुक्ती के ली. मात्र त्या सजमत्यांची बैठक होत िाही. राज्याच्या
या प्रश्नांकडे सरकारचे अक्षर्य दुल्यक्ष होत असल्याचे जिदश्यिास
येत आहे. सरकारच्या या वेळकाढू पणाचा आर्ही जिषेध करतो.
या संदभा्यत त्वरीत काही कारवाई ि के ल्यास आर्ही तीव्र
आंदोलि करण्याचा इशारा देत आहोत…”
िेत्यांच्या या वार्यासरशी संज्याच्या चेहऱयावरही हास्य
खेळू लागतं. जिरजिराळ्या वत्यमािपत्रांच्या काया्यलयात
िाण्यासाठी पे्ट्ोलचा खच्य र्हणूि त्यालाही शंभर-दीडशे रुपये
जमळणार असतात अि आपला आिचा जिषेधाचा कोटा पूण्य
झाला, या आिंदात िेते पत्नीसह सुखाचा घास घेऊ शकणार
असतात…
290 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.
 58
इतिा सन्नाटा र्यों है भाई

गुिरातच्या मुख्यमंत्रीपदावर िरें द्र मोदी आरूढ

होऊि आता पाच कदवस होत आले आहेत. मात्र या
काळात मराठी ब्लॉग (अजलकडे कोणत्याही मुकद्रत
अथवा इलेर््ट्ॉजिक माध्यमांपेक्षा मी यांवर िास्त
जभस्त ठे वतो. ) अथवा माध्यमांमध्ये रारशी चचा्य
झालेली कदसत िाही, हे खरोखरीच खूप आश्चय्यकारक
आहे. मोदी जवरूद्ध इतर सव्य असा (जिवडणुकीचा)
लढा ज्या गुिरातेत झाला, तेथील वत्यमािपत्रे वगळता
कोणीही या जवियाबद्दल रारशा कौतुकािे
बोलतािाही कदसत िाही. (या घटिेचाच उल्लेख
अगदी अपररहाय्य झाले र्हणूि के ला असल्यास ि
कळे !) मोदी यांचा पराभव झाला असता, तर हेच जचत्र
कदसले असते का, हा प्रश्न त्यामुळेच जवचारावासा
वाटतो.

291
292 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

गुिरातमधील जिवडणुकांबाबतचे हे जबिजवरोध मौि

मात्र जिकालािंतरच िाणवत आहे, अशातला भाग
िाही. जिवडणुका संपल्यािंतर र्हणिे मतदािाचे दोि
टप्पे पार पडल्यािंतरही त्याबाबत लक्षणीय सामसूम
होतीच. बोटाला शाई लागलेला मतदार के व्हा एकदा
बाहेर पडतो आजण के व्हा आपण त्याच्या ताज्या
मतदािाचा अदमास घेऊि एजर्झट पोलची पोतडी
दश्यकांपुढे ररकामी करू, अशा बेतात असलेल्या
वाजहन्याही यावेळी बेताबेतािेच आपले अंदाि व्यक्त
करत होत्या. त्यांिा शर्य असतं, तर मोदी यांचा
सपशेल पराभव होणार, असा िाहीर हाकारा त्यांिी
के व्हाच घातला असता. संपूण्य प्रचाराच्या काळात
आजण मतदािाच्या वेळेसही (स्पष्टच सांगायचं तर
गेल्या एक दीड वषा्यतही) वाजहन्या आजण
वत्यमािपत्रांिी आडू ि आडू ि तसे सुचजवलेही होते.
मात्र थेट आपली कल्हई उघडी ि करता वेगवेगळ्या
जमषािे मोदींचा उपमद्य करण्याचा प्रयत्न चालूच होता.
मोदींच्या जवरोधात बंड करणारे कोण, त्यांचा
इजतहास काय याचा काडीमात्र अभ्यास ि करता
त्यांच्या बळावर गुिरातेत भारतीय ििता पक्षाला
पराभवास सामोरे िावे लागेल, असे भाककत
वत्यजवणारे काही िण होते. त्याचप्रमाणे सोजिया गांधी
यांच्या ‘चाणाक्ष रािकीय’ खेळीमुळे सोहराबुद्दीि
प्रकरणाच्या िाळ्यात मोदी सपशेल अडकले, असे
 इतिा सन्नाटा र्यों है भाई 293

ठोकू ि देणारे ही या काळात पाहायला जमळाले. एका

मोठ्या मराठी वत्यमािपत्रािे महाराष्ट्राच्या
मुख्यमंत्र्यांिी मणीिगरमध्ये (िरें द्र मोदी यांचा
मतदारसंघ) प्रचार सभा घेऊि कॉंग्रेसच्या बािूिे हवा
कशी जिमा्यण के ली, याचा ऑंखो देखा हाल वण्यि के ला
होता. सोहराबुद्दीिप्रकरणी
जतस्ता सेटलवाड सव्पोच्च न्यायालयात गेल्यािंतर
‘अशा प्रकरणांतूि न्यायालयांिी दूर राहायला हवे,’
अशा आशयाचा अग्रलेख ‘मुंबई समाचार’ या १५०
वषा्यंहूि अजधक िुन्या गुिराती वृत्तपत्रािे जलजहला
होता. मात्र त्याची दखल घेण्याची कोणाला गरि
वाटत िव्हती.
रजववारी, २३ जडसेंबरपासूि मात्र कोणत्याही
तज्ज्ञांचा आवाि ऐकू येईिासा झाला आहे. के वळ
जहंदत्ू वाच्या आजण पुराणकथांच्या गोष्टी करणाऱयांिा
जवकास काय कळणार, असा प्रश्न जवचारणाऱयांिा
के वळ जवकासाच्या मुद्यावर एखाद्या जहंदत्ु ववादी
िेत्यािे जविय जमळजवल्याचे पाहावे लागावे, यांहूि
अजधक दुदव ्दै ते कोणते? मॅडमिी सांजगतले तर मी
घरीही बसेि ककं वा मॅडमच्या गेल्या पाच जपढ्यांच्या
कतृ्यत्वामुळेच या देशाला भाग्याचे कदवस आले आहेत,
असे सांगणाऱया स्वाजभमािी िेत्यांच्या या देशात,
अमेररके िे व्हीसा िाकारल्यािंतर जव्हजडओ
कॉन्ररजन्संग्विारे उद्योिकांशी संपक्य साधूि जवक्रमी
294 आपुलकी जिव्हाळा कॉप्पो. जल.

गुंतवणूक आकजष्यत करणारा िेता काय कामाचा?

अशांचे कु ठे कौतुक करायचे? त्यामुळे गेल्या काही
कदवसांत सुरू झालेल्या चच्फेची धूळ अचािक खाली
बसली आहे. शोलेचे जिमा्यते िी. पी. जसप्पी यांचे
िुकतेच जिधि झाले. याच जचत्रपटातील एका
संवादाची त्यामुळे अवजचत आठवण झाली…
“इतिा सन्नाटा र्यों है भाई?”