Anda di halaman 1dari 189

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZdÆsra'o
  A Pilgrim's Guide to The Buddha's India
 
 
Middle Land Middle Way
 
  by S. Dhammika
 
 
 
 

t&Sifauvmo
vkrÁdeD *,m? rd*'g? ukodem&mrnf/ "rRmp&d,/ B.A (Philo) M.A. (Buddhism)
oHa0Zed,? av;Xme? zl;MutvDvD/  jrefrmjyefonf
  2009 ckESpf? Zlvdkifv 
 
 
C t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
9/ rd*'g0kef 146-150
Munfh½IzG,f 150-171
rd*'g0kef0ef;usif 171-172
10/ *,m 181-182
Munfh½IzG,f
11/ &mZN*dK[f
Munfh½IzG,f
182-185
186-191
191-209
jrwfAk'<yGifhawmfrl&mrZdÆra'o
&mZN*dK[f0ef;usif 209-214 A Pilgrim's Guide to The Buddha's India
12/ emvE´m 215-223
Middle Land Middle Way
Munfh½IzG,f 223-229
emvE´m0ef;usif 229-231 By S. Dhammika

13/ ywåem; 232-235


Munfh½IzG,f 235-240
ywåem;0ef;usif 240-243
14/ prÜmNrdKU
Munfh½IzG,f
244-247
247-249
t&Sifauvmo
prÜmNrdKU0ef;usif 249-255 "rRmp&d,/ B.A (Philo) M.A. (Buddhism)
jrefrmjyefonf
15/ a0omvD 256-261
Munfh½IzG,f 261-265 2009 ckESpf? Zlvdkifv

16/ aumorÁD 267-272


Munfh½IzG,f 272-277
aumorÁD0ef;usif 277-277
rmwdum

1/ pma&;ol\EIwfcGef;quf (t*Fvdyf-jrefrm) q-Z


2/ Am&mPoD rd*'g0kefq&mawmf\ trSmpum; ps-n
3/ bmomjyefol\pum;wpfcGef; #-w
4/ tzGifhpum; - rZÑdra'o (&[ef;awmf zm[D,ef) 1-2
5/ ed'gef; 3-14
bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 14-42
yef;csDESihfyef;yk 42-53
acwftydkif;tjcm;rsm; 53-57
6/ vkrÁdeD 58-60
Munf½h IzG,f 60-62
ykHESdyf&mZ0if
vkrÁdeD0ef;usif 62-68
254 N Wickiup Road
Apache Junction, AZ 85219
7/ uydv0w¬K 69-78
Munf½h IzG,f 79-81
8/ Ak'¨*,m 85-114
Munf½h IzG,f 114-142
Ak'¨*,m0ef;usif 142-145
Z rmwdum i
pma&;ol\EIwfcGef;quf 17/ r"k&mNrdKU 278-280
Munfh½IzG,f 280-282
1980-jynfhESpfrsm;twGif;u tdE´d,EdkifiHodkY uREkfyf tvnftywf
a&muf&SdoGm;aomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwf oDwif;okH;aexdkifawmfrl 18/ ukuúK#yg'*d&d 285-286
cJhaom ae&mawmfrsm;ESihf ywfoufonhf owif;tcsuftvuf Munf½h IzG,f 286-288
rsm; &&Sd&ef cJ,Of;aMumif;awGU&NyD; uREkfyf pdwfroufromjzpfc&Jh
onf/ &Edkifonhf owif;tcsuftvuf tenf;i,frSmvnf; rSm; 19/ avm&d,eE´me*&NrdKU 289-289
,Gif; odkYr[kwf MunfnKdol bk&m;zl;wpfa,muftzdkY vufawGU Munfh½IzG,f 289-296
tusdK;roufa&mufbJ&Sdonf/ odkYjzpfí ]jrwfAk'¨ yGifhawmfrl&mrZÑdr
a'o}pmtkyfudk uREfkyf a&;om;cJhjcif;jzpfonf/ 1992-ckESpfwGif 20/ auo&d,NrdKU 297-300
yxrtBudrf ykHESdyfxkwfa0NyD;uwnf;u þpmtkyfonf ta&SU Munf½h IzG,f 300-300
taemuf Ak'¨bmombk&m;zl;avmuü vlBudKufrsm;cJhNyD; bmom 21/ Am&mAm&ESihfem*&ZÆKedukef;rsm; 301-302
pum;trsKd;rsKd;jzihf bmomjyefqdkxm;NyDvnf;jzpfonf/ ,cktcg Munh½f IzG,f 302-305
jrefrmvlrsKd;rsm;vnf; zwf½IEdkifNyDjzpfí uREfkyf 0rf;omygonf/ jref
rmvlrsKd;rsm;onf vGefcJhaomESpfaygif; wpfaxmifausmftcsdefu 22/ om0w¬d 306-314
jrwfAk'¨oDwif;okH;NyD; w&m;a'oem a[mMum;awmfrlcJhonhf ae&m Munf½h IzG,f 314-331
Xmersm;udkzl;ajrmf&ef oGm;a&mufaecJhMuNyD;jzpfaomfvnf; ,aeY 23/ ukodem½kH 332-338
acwfürl omref yk*¾Kdvfrsm;yif bk&m;zl;oGm;a&mufEdkifNyDjzpfonf/ Munf½h IzG,f 338-341
odkYjzpfí rSefuefudk;um;avmufNyD; tao;pdwfazmfjyonhf bk&m;
zl;vrf;ñTefpmtkyf vkdtyfygonf/ uREkfyf\pmtkyfonf pmzwfol 24/ a'gPNrdKU 342-345
rsm;\ o'¨gw&m;ESihf em;vnfrIudk euf½Idif;aprnf[k arQmfvihfyg Munh½IzG,f 345-346
onf/ uREkfyf MopaMw;vsEdkifiHom; tufpf "r®du jzpfygonf/ 25/ bk&m;zl;rsm;owdjyKzG,f 347-352

arwåmjzihf 26/ rSwfom;zG,f tu©&mpOf 353-361


tufpf"r®du
q

Preface to Burmese Edition

When I visited India in the 1980's I was distressed to discover


that it was difficult to get any information about the places
were the Buddha had lived. The little information that was
available it was either wrong or to academic to be useful to
the devote pilgrim. It was for this reason that I wrote Middle
Land Middle Way. Since it was first published in 1992 the
book has become very popular with Buddhist pilgrims both
east sand west and has been translated into several different
languages. I am happy that it will now be available to
Burmese pilgrims. Burmese have been going to India to see
the places where the Buddha lived and taught for more than
a thousand years but only today is it possible for the ordinary
person to do so, and thus an accurate, reliable and detailed
guide book is necessary. I hope my book helps deepen the
faith and understanding of those who use it. Venerable S
Dhammika of Australia.

With Metta,
Ven Dhammka.
X t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
a&S;acwf bk&m;zl;r[mc&D;onfrsm;\ rSwfwrf;rsm;udk rSDjirf;jyKí
a&S;a[mif; okawoeynm&Sifrsm;\ BudK;yrf;&SmazG wl;azmfrIrsm; tdE´d,EdkifiH? Am&mPoDNrdKU
aMumifh ,cktcg uHaumif;axmufrí jrKyfuG,fae&mrS jrifuGif; rd*'g0kefjrefrmausmif; y"meem,uq&mawmf b'´E Å0PÖ"Z
odkY txift&Sm; jyefvnfa&muf&SdvmNyDjzpfonf/ tcsKdUae&mawmf r[mo'¨r®aZmwdu"Z? y&a'oDoHCem,utzGJU
rsm;rSm &SmazGwl;azmfqJvnf; jzpfonf/ tusKd;awmfaqmifq&mawmf\
ygVdawmfrsm;ESihf bk&m;zl;rSwfwrf;rsm;\tqdkrSm ae&mXme trSmpum;
trSefudk od&jcif;twGuf taxmuftxm;jyK&efESihf twdwfwpf
csdefuxnf0gcJhonfudk pdwfjzihfrSef;q½kHomjzpf\/ rsufarSmufacwf rd*'g0kefjrefrmausmif;wdkuüf tajccsaexdkifNyD; omoemjyKvmcJh
jrifuGif;ESifhum; vkH;0 uGJjym;jcm;em;oGm;avNyD/ pmqdkt& BuD; onfrmS 27-ESpfodkY csOf;eif;0ifa&mufcJhaomfvnf; 19-12-2001
us,fcrf;em;vSaomfvnf; vufawGUwGif Ak'¨0ifae&mawmf trsm; aeYusrSom Mo&dojynfe,fodkY yxrqkH;tBudrf "r®'lwc&D;udk
pkrSm ysufpD;,kd,Gif;aeonhf taqmufttkHrsm;? tkwf½dk;tkwfckH pwifjzpfcJhonf/ ,if;c&D;pOfESihf wpfqufwnf;wGif omoema&;
rsm;? tkwfjrpfrsm;ESihf tkwfusKd; tykdif;tprsm;omwnf;/ omref udpörsm;jzihf 28-12-2001 aeYwGif urÇmat;ukef;ajrodkY a&muf&Sd
yk*¾Kdvfrsm;tzdkY ,if;tysuftpD; t<uif;tusefrsm;onf rnfonhf cJhayonf/ 4-1-2002 aeY pkaygif;tvªyGJawmfwpfckwGif atmif
Ak'¨0ifae&mawmf\ txdrf;trSwf jzpfaMumif; trSeftwdkif; odEdkif qef;awm&y&d,wådpmoifwdkuf? y"meem,u b'´EÅokZw (t*¾
&ef cJ,Of;vSonf/ yddíqdk;onfrSm Ak'¨bmom0if r[kwfolwdkY\ r[m*E¦0gpuy@dw)u ]jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o} pmrl
ykdifeuf twGif;ü&Sdojzihf ,if;a'ocHwdkY\ Oayu©mjyK pGefYypfxm; Murf;udk trSmpma&;om;ay;&eftwGuf rdrdvufxJodkY tyfESHay;
jcif; cH&aomaMumihf Ak'¨0ifae&mawmfrsm;rSm bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm;ESihf vmygonf/ wdkawmif;aomtcsdefumvtwGif; rtm;vyfonhf
ydkíyif pdrf;aeao;awmhonf/ Mum;u a&;om;&rnfjzpfonf/ omoemhudpörsm;ESihf a&muf&Sd
,cktcg urÇmvSnhf c&D;oGm;vkyfief; xGef;um;vmaom vmMuaom 'um'umrwdkYtm; {nfhcHNyD;aemuf nOfh 11-em&D
aMumihf tdE´d,&Sd Ak'¨0ifae&mawmfrsm;odkY EdkifiHwumrS Ak'¨bmom0if tcsdefrSpí ypämorP OD;,o (M.A. "r®p&d,)tm; rdrd\ a&SU
rsm;ESihf pdwfyg0ifpm;olrsm; vma&mufzl;ajrmf avhvmaeMuojzihf arSmufwGif tao;pdwfzwf½Iap&m usrf;pm\tESpfcsKyfudk atmuf
xdkxdkae&mawmfrsm;ü vlolpnfum;vsuf&Sdonf/ jrefrmAk'¨bmom ygtwdkif; aumufcsufcsrdygonf –
olawmfpifrsm;onfvnf; jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o&Sd Ak'¨0if 1/ þusrf;pmudk rlva&;om;ol tufpf"r®duonf c&pf,ef
ae&mawmfrsm;odkY wpfOD;wnf;jzpfap tkyfpkvdkufjzpfap vGwfvyf rdom;pkrS arG;zGm;cJhaomfvnf; Ak'¨\ om;aumif;&wem &Sif
pGm oGm;a&mufzl;ajrmfEkdifMuNyDjzpfonf/ odkYjzpfí acwfopfjrefrm &[ef;tjzpfcH,lum urÇmhEdkifiHtESHYtjym;odkY oGm;a&mufNyD;
bk&m;zl; wpfa,muftzdkY Ak'¨0ifae&mawmfrsm;taMumif; ckdifvkHpGm omoemjyKaeonhf MopaMw;vsEdkifiHom; &[ef;awmfwpfyg;
n t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
jzpfaomaMumifh ol\b0c&D;onfyif tvGef pdwf0ifpm;zG,f
aumif;aeayonf/ bmomjyefol\pum;wpfcGef;
2/ tufpuf"r®duonf Ak'¨ESihfywfoufaom ae&mXmersm;odkY acwfumvwdkY ajymif;vJoGm;ouJhodkY Ak'¨0ifae&mawmfrsm;\ crf;
udk,fwkdif<ua&mufí uGif;qif; avhvmNyD;? ordkif;okaowe em; awmufajymifrI t&Sdeft0gonfvnf; avsmhenf;oGm;cJh&onf/
tjrifESihf usrf;*eftaxmuftxm;wdkYudk ñSdEIdif;vsuf tcsKdUae at'D q,fhokH;&mpkcefYrSpí tdE´d,EdkifiHwGif Ak'¨omoemawmf uG,f
&mwdkYü ajrykHZ,m;csyfwdkYjzihf &Sifvif;azmfjyxm;ojzihf tvGef aysmufoGm;aomtcg wpfcsdefu urÇmt&yf&yfrS vma&mufMu
wdusckdifvkHaom pmtkyfaumif; wpftkyf jzpfaeayonf/ onhf bk&m;zl;c&D;onfrsm;jzihf pnfum;NyD; &SifoefvIyf&Sm;vsuf&SdcJh
3/ bmomjyefqdka&;om;ol t&Sifauvmo (U.S.A.)onf ygVdESihf aom Ak'¨0ifae&mawmfrsm;onfvnf; tnwdwåd, (Ak'¨bmom0if
t*FvdyfbmomwdkYudk wwfuRrf;aomyk*¾Kdvf jzpfay&m rlv r[kwfol) wdkY\ zsufqD;jcif;cHcJh&NyD;? tcsKdU ajrBuD;xJjrKyfukefvsuf
usrf;pmyg taxmuftxm;rsm; ydkrdkwdusap&ef ygVdawmf? t| tcsKdUudk csKHEG,fydwfaygif;wdkYu 0g;rsKdoGm;cJhonf/ odkYjzpfí ]bk&m;
uxm? #DumponfESihf wkdufqkdifusrf;ñTef;NyD; vdktyfonhf zl;c&D; vSnfhvnf&if; Munfvifaom pdwfxm;jzihf b0ajymif;bdrl
ae&mrsm;wGif uGJvGJcsufwdkYudk aqG;aEG;wifjyxm;onhfjyif? xdkyk*¾Kdvfonf ok*wdb0aumif;odkY a&muf&onf ('D 2? 116)}
bmomjyefqdk&müvnf; txpftaighr&Sd jrefrmpmzwfy&dowf txd BuD;us,fjrifhjrwfvSaom tqdkyg jrwfAk'¨ESihfywfoufonhf
rsm; em;vnfvG,fatmif jrefrmpm[efyDorItwGuf tav; ae&mawmfrsm;rSm b,fqDa&mufí b,ft&mudk zl;ajrmf&rSef;rod
ay;BudK;yrf;xm;onfudk awGU&ayonf/ ykHjyifavvm;[k xif&avmufatmifyif wdrfjrKyfoGm;cJh&onf/ Ak'¨
xdkYaMumifh þusrf;pmonf Ak'¨XmeESihfywfaom pmtkyfrsm; 0ifae&mawmfrsm; tarSmifusí aysmufuG,faecJhonfrSm ESpfaygif;
teuf tvGefjynhfpkHaumif;rGefonhf pmtkyf jzpfaeojzihf okaw ajcmuf&mausmf Mumanmif;cJhonf/ odkY&mwGif MunfndKMuol Oyg
oDrsm;? jrwfrmpmzwfy&dowfrsm;twGuf tzdk;te*¢ xdkufwef oum Oygodumrsm; Ak'¨bmom0ifrsm; &Sdaeao;oa½GU xdkAk'¨0if
aom &wemodkufBuD;ozG,f wefzkd;&SdvSayonf/ ae&mawmfrsm;onfvnf; wpfcsdefcsdeüf wpfenf;enf;jzihf xif&Sm;
acwå - a½T[oFmausmif;aqmif? ay:vGifvm&rnfrSm {uefyif jzpfacsonf/
[HomoD&dukef;ajr? urÇmat;? &efukefNrdKU/ vGefcJhaomESpfaygif; wpf&mausmf tcsdefumvrSpí orkdif;
&ufpGJ? 11-1-2002/ tjrifwdkY ajymifvJoGm;NyD; a&S;a[mif;okawoeynm&yfrsm; yGifh
vef;wdk;wufvmonfESihftrQ ]vkrÁdeD *,m? rd*'g? ukodem&mrnf/
oHa0Zed,? av;Xme? zl;MutvDvD} [laom oHa0Zed, av;
Xmetygt0if ta&;ygonfh Ak'¨0ifae&mawmfrsm;onfvnf;
pl;prf; avhvmp&m ae&mrsm;tjzpf xdyfwef;odkY a&mufvmonf/
odkYjzihf ckdifvkHonhf a&S;a[mif;wdyd#uwfygVdawmf tqdktrdefYrsm;?
w t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bmomjyefol\pum;wpfcGef; !
1985-ckESpfwGif puFmylEdkifiHodkY ajymif;a½TUoDwif;okH;NyD; Ak'¨ azmfjyonfh Ak'¨0ifvrf;ñTefpmtkyfrsm; vdktyfvmonf/ taMumif;rl
r@vtzGJUESihf tjcm;Ak'¨bmomtzGJUtpnf;rsm;\ pdwf"mwfa&;&m rdrdzl;ajrmf&onhf Ak'¨0ifae&mawmfwpfck\ aemufcHordkif;? tESpf
tMuHay;yk*¾Kdvftjzpf aqmif½Gufonf/ puFmylEdkifiH ynma&;Xme\ om&ESifh av;eufrIwdkYudk odxm;rSomvQif Ak'¨0ifae&mawmf tppf
oif½dk;ñTef;wrf; wdk;wufa&;odyÜHwGif a[majymydkYcsNyD; þodyÜH trSefudk cGJjcm;odem;vnfonfomru pdwftm½kHü ydkrdkxufoef
twGuf ½kyfjrifoHMum;rS xkwfvTifha[majymoljzpfonf/ 1997-ck jyif;jyonfh MunfndKpdwfrsm; jzpfay:vmEdkifaomaMumihfjzpfonf/
ESpfrspí ,lau? *smreD? MopBwD;,m;? a[mifaumif? tdE´d,ESihf olrsm;awG&Sdcdk;Muojzihf rdrdvnf; vdfkufí &Sdckd;vdkuf&jcif;rsKd; jzpfyg
MopaMw;vsEdkifiHrsm;ü Ak'¨bmomtaMumif; us,fjyefYpGm a[majym u taysmfwrf;c&D;oGm;jcif;[k qdkonfxufydkí t"dyÜm,f rouf
cJhonf/ tufpf"r®duonf tdE´d,EdkifiH&Sd Ak'¨0ifae&mawmfrsm;udk a&mufEdkifbJ pkwdjywfa<u aovGefNyD;aemuf ok*wdb0udkaocsm
txl;pdwf0ifpm;NyD; wdyd#uygVdawmfrsm;ü azmfjyxm;onhf Ak'¨&Sif aponhf aumif;usKd;csrf;omESihf a0;aeOD;rnfvnf; jzpfonf/ xdkY
awmfjrwfa'opm&D <ucsDawmfrlcJhonfh ae&mawmfrsm;udk tywf aMumihf bk&m;zl;onf rdrdrMumrD oGm;a&mufzl;ajrmfrnhf Ak'¨0if
wukwf &SmazG&if; tdE´d,wpfcGifodkY tBudrfBudrf c&D;vSnhfvnf ae&mawmfrsm;taMumif; a&;om;xm;onhf pmtkyfrsm;udk bk&m;
vsuf&Sdonf/ tufpf"r®duonf usrf;pmaygif; 20-ausmf a&; zl; roGm;a&mufrD BudKwif&SmazGzwf½Iavhvmxm;oihfonf/
om;xkwfa0NyD;jzpfonf/ ,if;usrf;rsm;teuf All about Buddhism, tufpf"r®du (S. Dhammika) t&Sifjrwfa&;om;onhf Middle
Gemstones of the Good Dhamma, Navel of the Earth
Land Middle Way – A Pilgrim's Guide to the Buddha's India trnf&Sd
pmaompmtkyfrsm;rSm xif&Sm;onf/ Good Question Good Answer
pmtkyfudk bmom 15-rsKd;jzihf jyefqdkxkwfa0jcif;cH&onf/ pmtkyfonf Ak'¨0ifae&mawmfrsm;ESihf ywfoufonhf tcsuftvuf
bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm;ESihf Ak'¨0ifae&mawmfrsm;taMumif; avhvm rsm;udk ax&0g'usrf;*ef A[kokwa&m a&S;a[mif;okawoe
vkdufpm;olrsm;taejzihf þjrefrmjyefrSwpfqifh azmfjyyg Ak'¨bmom ynm&Sifrsm;\ BudK;yrf;wl;azmfrIrsm;taMumif;udkyg todynm ay;
ynm&Sif yk*¾Kdvfwpfa,muf\ Ak'¨0ifae&mawmfrsm;taMumif; avh pGrf;Edkifonhf pmtkyfaumif;wpftkyfjzpfonf[k ,lqNyD; jrefrmAk'¨
vmrIrsm;udk zwf½Ií aumif;jrwfrSefuefonhf em;vnforIwpf&yf bmombk&m;zl;rsm;ESifh Ak'¨0ifae&mawmfrsm;taMumif; pdwfyg0if
&&Sdvsuf MunfnKdo'¨g wdk;yGm;Edkifrnf[k arQmfvihfygonf/ pm;olrsm;twGuf bmomjyefqdk wifjyjcif;jzpfonf/ pmtkyftrnf
udk olYtwkdif;qdkvQif ]rZÑda'orZÑdry#dy'gvrf;pOf – jrwfAk'¨Zmwd
t&Sifauvmo tdE´d,odkY bk&m;zl;vrf;ñTef}[k wdkuf½dkuf jyefqdkoihfaomfvnf;
2001-ckESpf? Zlvdkifv 30-&uf/ jrefrmy&dowfESihf eD;pyfNyD; ac:a0:&vG,fulap&ef ]jrwfAk'¨yGifhawmf
rl&mrZÑdra'o}[k jyefqdkygonf/ oD&dvuFmEdkifiH? Ak'¨pmayjzefYcsda&;
toif;rS 1992 ckESpf xkwfa0onhf pmtkyfwGif Ak'¨0ifae&mawmf
16-ck yg0ifonf/ odkY&mwGif þpmtkyfudkbmomjyefqdkNyD;í pma&;
¡ t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bmomjyefol\pum;wpfcGef; P
ol tufpf"r®dut&SifjrwfxH ykHESdyfxkwfa0cGifhESihf jrefrmbmomjyef avmuf[k ,lqjcif;wdkYaMumihf csefvSyfxm;jcif; rjyKyg/ Oyrm –
twGuf trSmpma&;ay;&ef awmif;yefaomtcg t&Sifjrwfu Ak'¨&Sifawmfjrwf\ &Snfvsm;vSonhf aemufqkH;c&D; a'opm&DESihf
tvG,fwul 0rf;yef;wom cGifhjyKonhftjyif jznhfpGuf&ef tcef; ywfoufí þusrf;u ]Ak'¨&Sifawmfjrwfonf aemufqkH;y&dedAÁmef
opfokH;ck (prÜm? auo&d,? a'gP)wdkYudk ay;ydkYvdkufí Ak'¨0if pHvGefawmfrrlrD (arG;&yfajr) uydv0w¬KodkY aemufqkH;tBudrf <u
ae&m 19-ck jzpfvmonf/ xdkYjyif ywåem;tquf [*sdyl&NrdKU? &mZ a&mufvdkonhf &nf½G,fcsufjzihf ,if;c&D;&Snfudk <ucsDcJhzG,f&Sd
N*dK[ftquf a*sxde? aumorÁDtquf y&abmoESihf ukuúK# aMumif;} qdkxm;onf/ odkY&mwGif r[mAk'¨usrf; (twGJ 5? pm –
yg'*d&d jyifqifcsufwdkYudkyg &&Sdí ydkrdkjynfhpkHoGm;ygonf/ þpmtkyf 49)ürl ]1) r[mok'óeokwåefudk a[mMum;awmfrlvdkjcif; 2)
onf ax&0g'ygVdawmf t|uxm rSwfwrf;rsm;udk aemufcHjyKí okb'´y&dAkdZfudk acscRwfvdkjcif; 3) "mwfawmfrsm;udk rQwpGm a0iS
a&S;a[mif;okawoe ½IaxmihfrS wifjyxm;ojzihf pdwf0ifpm;zG,f ay;Edkifonhf a'gPykPÖm;&Sdjcif;wdkYaMumihf ukodem½kHodkY <ucsDawmf
aumif;NyD; bk&m;zl;yk*¾Kdvfonf Ak'¨0ifae&mawmfwpfckpD\ acwf rljcif;jzpfaMumif;} jyqdkonf/ trSefaomf ordkif;okawoD wpf
tqufquf crf;em;awmufycJhykH aemufcHordkif;qdkif&m A[kokw a,muftzdkY ,if;odkY rSef;qEdkifcGifh &Sdonf[k ,lqygonf/
udk tawmftwef em;vnfoGm;rnfomru udk,fydkif tawG; ,if;odkYaom azmfjycsuftenf;i,fudk pmzwfoltaejzihf ESpf
tjrifopfrsm;udkvnf; {uef&&Sdrnf jzpfonf/ oufvQif,lNyD; rESpfoufygu y,f½kHomjzpfí þbmomjyefüum;
pmjyKyk*¾Kdvfonf Ak'¨0ifae&mawmftoD;oD;\ jrwfAk'¨ vuf rl&if;usrf;ü yg&Sdonfudk rjzKwfy,fbJ rl&if;usrf; twdkif;om
xufawmfu orkdif;0ifjzpf&yfrsm;udk acwftjrifjzihf uRrf;usif ydkif xnfhoGif; jyefqkdxm;ygonf/ bmomjyefqdk&mü jyifqifjznhfpGuf
EdkifpGm okawoejyKwifjyxm;ojzihf rSDckdtm;xm;avmufNyD; em; cGifhr&Sd[k ,kHMunfonhftwdkif; wwfpGrf;orQ BudK;yrf;ygonf/
vnfvG,faom tcsuftvufrsm;udk azmfjyxm;onf/ usrf;udk; þusrf;pmudk a&;om;jyKpkol tufpf"r®duonf MopaMw;vs
rsm; txl;ojzihf ax&0g'ygVdawmf t|uxmrS xkwfEkwfudk;um; EkdifiHwGif 1951-ckESpfwGif c&pf,efbmom 0ifrdom;pkrS arG;zGm;
azmfjyrIrsm; ckdifvkHNyD; t"dyÜm,faumuf,lykH qef;opfonf/ Ak'0¨ if cJhonf/ touf 18-ESpft½G,fü Ak'¨bmom0ifjzpfvmNyD; touf
ae&mawmfESihf ywfoufonhf tcsuftvufudk usrf;*efrS qGJ,l 24-ESpfwGif tdE´d,EdkifiH om0w¬dNrdKUü omraPjyKonf/ ¤if;aemuf
qufpyfjy&mü xl;jcm;rIrsm;&Sdonf/ oD&dvuFmEdkifiHodkY <ua&mufNyD; udkvrfbdkNrdKU? auvPd,wuú
þpmtkyfü vufawGY ordkif;½IaxmihfESihf a&S;a[mif;okaw odkvfü Ak'¨bmomudk avhvmNyD; M.A. bGJU&onf/ oD&dvuFmEdkifiH
oe tjrifrsm;jzihf a&;om;wifjyrIudk OD;pm;ay;xm;aomaMumihf wGif qufvufaexkdif&if; Ak'¨omoemawmf jyefyY Gm;a&; tm;ay;
tcsKdUazmfjycsuftenf;i,frSm o'¨gw&m;tajccHjzihf a&;om;azmfjy aqmif½GufcJhonf/ wuúodkvfrsm;ü Ak'¨bmomtaMumif;ESihf ta&SU
onhf jrefrmynm&SifBuD;rsm;\tawG;tjrifESihf rqdkpavmufuGm[ wdkif; bmomw&m;rsm; taMumif;udk a[majymydkYcscJhonf/ xdkYjyif
csufrsm; awGU&onf/ bmomjyefqdk&mü tao;pdwfwpfvkH;rusef MopaMw;vsESihf tm&SEdkifiHwpfvTm;&Sd a&'D,kdESihf ½kyfjrifoHMum; Xme
jyefqdkrIudk ESpfoufNyD; tqdkyguGm[csuftenf;i,frSm tjiif;ryGm; rsm;rSvnf; Ak'¨bmomtaMumif; a[majymonf/
4 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
ajymif;vJrIrsm; ay:xGef;cJhonhfae&m jzpfonf/ jrwfAk'¨onf rZÑdr
a'owGif zGm;jrifawmfrlí tdE´d,\ oJzkef xlxyfaom vrf;rsm;
wGif c&D;a'opm&D <ucsDawmfrlvsuf tdEd´,\ ajcmufaoGUopf
awmrsm;ü w&m;bm0em tm;xkwfNyD; NrdKUBuD;NrdKUi,f aus;½Gmwpf
cGif w&m;a'oeawmfrsm; a[mMum;awmfrl&if; tcsdefukefvGef
awmfrlcJhonf/ rZÑdra'oum; Ak'¨0g'\ ta&;ygonhf ueOD;&mpk rZÑdra'o
ESpfrsm;twGif; Ak'¨0g'udk (pnfyifjyefYyGm;atmif) jyKpk ysKd;axmifay;cJh awmifzufa'oum; rZÑdra'o[k xif&Sm;\/ &moDOwk t
onf/ aemufqkH;wGif (Ak'¨0g'onf) tdE´d,EdkifiH wpfvTm;odkY ysHUESYH yltat;rQwojzihf eif;cJESif;rIefrsm;r&Sd/ vltrsm;onf csrf;
oGm;NyD; aemifwGif tdE´d, e,fpyfudk ausmfvGefvsuf tm&Swdkuf\ om<u,f0NyD; a&mifh&JvG,fMu\/ vlcGef odkYr[kwf tmPm
a0;vHvSaom e,fajrtpdwftydkif;rsm;odkYwdkif ysHUESHYoGm;jcif;jzpfaomf ydkifwdkY\ wif;Muyf pnf;wm;rIjzihf aESmihf,Sufjcif; rcHMu&
vnf; Ak'¨bmom0ifrsm;onf Ak'¨0g'\ trde,fajrtjzpf rZÑdra'o acs/ bk&ihfajrudk xGef,ufpdkufysKd;olrsm;onfom ajrcGefay;
udk xm0pOf &if;ESD;uRrf;0ifvsuf &SdMuonf/ &NyD; olwdkYonf rdrdESpfouf&m t&yfa'oodkY vGwfvyfpGm
rZÑdra'o\ e,fajrtus,ft0ef;udk a&S;a[mif;Ak'¨bmom oGm;vm aexdkifEdkifMu\/ bk&ifonf ao'PfrcsrSwfbJ tkyf
usrf;*ef (ygVdawmf? t|uxm? #Dum) rsm;ü tvGefwduspGm zGifh csKyf\/ jypfrIusL;vGefolrsm;tm; ¤if;wdkYusL;vGefaom jypfrI
qdkazmfjyxm;onf/ 0de,yd#u (0d 3? 287) wGif rZÑdra'oonf tavsmuf ayghaygh odkYr[kwf av;av; jypf'PfcsrSwfonf/
ta&SUbufü *Z*Fv½GmBuD;? ta&SUawmifbufwGif omv0wDjrpf? tqihfjrifhopömazmuf vkyfMuHolrsm;tm;yif nmbuf
taemufajrmufbufwGif owuEéduNrdKU? taemufbufwGif xle vufrQudkom jzwfap\/ rif;cpm;rsm; tapmihftMuyfrsm;
ykPÖm;½Gmxd us,fjyefYNyD; ajrmufbufe,fpyfa'orsm;udk OoD&'¨Z ESihf ta>ct&Hrsm;tm;vkH;onf (aexkdifp&m) taqmufttkH
awmifukef;rsm;jzihf ydkif;jcm; owfrSwfxm;aMumif; jyqdkonf/ rsm;ESihf yifpifvpmrsm; &&SdMu\/ þEdkifiH&Sd vltrsm;onf
tqdkyge,fajr trSwftom;rsm;teuf trsm;pkudk ,aeYacwfü olwpfyg;toufudk owfjzwf ñSOf;qJjcif;r&SdMu/ ao&nf
rxkwfazmfEdkifMuawmhay/ odkY&mwGif a&S;acwf rZÑdra'o[lonf ao&uf raomufMu/ MuufoGefeD odkYr[kwf MuufoGefjzL
udk tMurf;jzihf acwfopf AD[mjynfe,f? Owmy&ma'h&SfESihf eDayg rpm;Mu/ þEdkifiHwGif 0uf? Muufrsm;udk rarG;jrLMu/ ouf&Sd
EdkifiH\ wm&mtd (Tarai) a'orsm;ESihf wlnDaMumif; jyqdkMuonf/ owå0grsm;udk a&mif;0,fjcif;r&Sd/ aps;wGif 0ufowform;
EdkifiHa&;t&qdkaomf Ak'¨&Sifawmfjrwf odawmfrlcJhonfh tdE´d, odkYr[kwf t&ufa&mif;orm;r&Sd/ ukefa&mif;ukef0,fjyK&m
EdkifiHudk wdkif;BuD; q,fhajcmufwdkif;wdkYjzihf cGJjcm;xm;onf/ ¤if;wdkY wGif c½kcGHrsm;udk aiGaMu;tjzpf tokH;jyKMu\/
teuf trsm;pkwGif Ak'¨bk&m;&Sif oDwif;okH;awmfrlcJhzl; odkYr[kwf Zmwfedrfhol? wHigonfrsm;ESihf rkqdk;rsm;om tom;
jrwfAk'¨\ &Snfvsm;NyD; atmifjrifaom b0oufwrf;umvtwGif; a&mif;Mu\/ jrwfAk'¨y&deAd ÁmefpHvGefawmfrlNyD;aemuf bk&ifrif;
2 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef;
rsm;? &yfrd&yfzrsm;ESihf Ak'¨bmom0if 'um'umrrsm;onf &
[ef;oHCmawmfrsm;twGuf ausmif;wdkufrsm; wnfaqmuf tmeE´m? ,kHMunfrI o'¨gw&m;ESihf jynfhpkHolrsm;tm; pdwftm;
NyD; aexkdifp&mausmif;aqmifrsm;? O,smOfyef;jcHrsm;? uRJEGm; xufoefrIudk jzpfay:aprnhf ae&mXme av;rsKd;&Sday\/ tb,f
v,fajrrsm;ESihf ,if; (&[ef;awmfrsm;\) v,fajrudk xGef av;rsKd;wdkYenf;[lrlum; wxm*wac:wGif igbk&m;&Sif zGm;jrif
awmfrlonhfae&m? þum; yxrae&mwnf;/ wxm*wac:wGif
,ufpdkufysKd;&ef tdrfaxmifOD;pD;ol trsKd;om;rsm;udkyg vª'gef; igbk&m;&Sif aAm"dÓmPfudk &awmfrlcJhonhfae&m? þum; 'kwd,
axmufyHhxm;Mu\/ ae&mwnf;/ wxm*wac:wGif igbk&m;&Sif "r®pMumw&m; a[m
oHwGif xGif;xkxm;aom ypönf;ykdifqdkifcGifh pmcsKyf pm Mum;awmfrlcJhonhfae&m? þum; wwd,ae&mwnf;/ wxm*w
wrf;rsm;onf bk&iftqufquf qif;oufcJhNyD; ,if;udk ac:wGif igbk&m;&Sif y&dedAÁmef pH0ifawmfrlcJhonhfae&m? þum;
rnfolrQ rzsufqD; (rcsKd;azmuf)0HhMuaomaMumihf ,if; pm pwkw¬ae&mwnf;/ o'¨gw&m;ESihfjynhfpkHonhf &[ef;? &[ef;rdef;r?
csKyf pmwrf;rsm;onf touf0ifqJ jzpf\/ bkef;awmfBuD; Oygoum? Oygodumrrsm;onf þ(azmfjyNyD;) ae&mXmersm;odkY
ausmif;wdkufrsm;tm; ckwif anmifapmif;? acgif;tkH;ponf? oGm;a&muf zl;ajrmfoifhay\/ Munfvifaom pdwfxm;jzihf þ
oHa0Zed, Xmersm;odkY bk&m;zl;vSnhfvnfpOf uG,fvGefol rnfol
tpm;tpm? azsmf&nfESihf ouFef;rsm;jzihf &[ef;oHCmawmf rqdkonf cE¨mudk,fysufí aovGefNyD;aemufü ewfjynfavmu
rsm; vdkavao;r&Sd&atmif vª'gef;axmufyHhxm;Mu\/ t&yf wGif jyefvnfarG;zGm;ayvdrfhrnf ('D 2? 116)/
a'owkdif;wGif þenf;ESifESif jrifawGU&\/ &[ef;awmfrsm;
onf rdrdb0udk udk,fusifhoDv aqmufwnf usihfokH;&ef? rsufarSmufacwfwGif tdE´d,[kac:qdkaomEdkifiHudk Ak'¨jrwfpGmESihf Ak'¨
yd#uwfusrf;pmudk ½GwftHoifMum;&ef? w&m;bm0emrsm; jrwfpGm\ acwfNydKifyk*¾Kdvfrsm;u oajyyifuRef; (ZrÁK'Dy) [kac:a0:
tm;xkwf&ef `rIyfESHxm;Muonf/ Muonf/ rdrdzGm;jrifawmfrlcJhonhf e,fajrEdkifiHESihfpyfí >rufMum;
&mü jrwfAk'¨u ]ESpfvdkzG,f ajrjyefYvGifjyifrsm;ESihf a&uefrsm; t
zm[D,ef (Fa Hien)? enf;i,fom&SdNyD; euf½Idif;Murf;axmfaomae&mrsm;? ul;jzwfí r&
w½kwf&[ef;awmf? at'D 399 Edkifaomjrpfrsm;? odyfonf;xlxyfonhf csKHEG,fydwfaygif;rsm;? ql;csKH
rsm;ESihf (vlol) raygufa&mufEdkifaom awmifpOfawmifwef;rsm;rSm
rl ydkrdkrsm;jym;\ (tH 1? 36) }[lí rdefYawmfrlcJhonf/
&moDOwkajcmufaoGUNyD; ywf0ef;usif Murf;wrf;aomfvnf;
tdE´d,um; tD*spf? w½kwfESihf rufqdkydkaw;rD;,m;a'owdkYuJhodkY
yif vlY,Ofaus;rI pwifzGHUNzKd;cJhonhf a'oBuD; wpfckjzpfonf/ **Fg
jrpf0Srf;a'o odkYr[kwf rZÑdra'o[kac:onhf þa'oum; tdE´d,
,Ofaus;rI\ tBuD;jrwfqkH;aom tawG;tjrifrsm;ESihf qef;opf
8 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef; 5
uvsmPDausmufpm (jrefrmEdkifiH? yJcl;NrdKU) ü ur®|mef;w&m; yGm; c&D;a'opm&D vSnfhvnfawmfrlcJhzl;onf/ ,if;wdkYteuf ta&;
rsm;tm;xkwfjcif;jzihf rdrd&&SdcJhaom (tbdÓmPf) wefcdk;aMumihf Ak'¨ tygqkH;rSm r*"EdkifiHawmfjzpfonf/ (xkdtcsdefu) bk&ifAdrÁdom&tkyf
*,modkY rSefrSef <ua&muf&ef tcGifhtvrf; &,lEdkifcJhaom q,fhokH; csKyfcJhNyD;? aemufydkif; jrwfAk'¨\ (b0oufwrf;) aemufqkH; ESpf
&mpkacwfu jrefrm&[ef;awmf wpfyg;taMumif; azmfjyonf - umvrsm;twGif;ürl tZmwowåKbk&if (AdrÁdom&\om;)u tkyf
],if;odkY (psmeftbdÓmPf) ESihf jynfhpkHjcif;ü þ&[ef;awmfonf csKyfcJhonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmef pHvGefawmfrlNyD;aemuf rsm;
eHeufwdkif; r*"EdkifiHodYk <ua&mufNyD; O½ka0vm (t&yf)&Sd aAm"d rMumrDwGif r*"EdkifiH\NrdKUawmfudk &mZN*dK[frS yg#vdykwå (,aeY
&ifjyifudk wHjrufvSnf;vsuf ok"r®yk& (jrefrmEdkifiH atmufydkif;yJcl;) acwf ywåem;)odkY a½TUajymif;cJhNyD; r*"EdkifiHonf EdkifiHawmf csJUxGifrI
NrdKUodkY jyef<uí qGrf;cHvSnhfvnf\/ wpfeHeufwGif þt&Sifjrwf tpDtrHudk pwifvkyfaqmifcJhonf/ bDpDokH;&mpkwGif r*"onf
aAm"d&ifjyifudk wHjrufvSnf;aepOf (,cifu) O½ka0vmü aexdkif tdE´d,\ (e,fajr) tm;vkH;eD;yg;? ygupöwefESihf tmz*efepöwef
cJhzl;Muonhf ukefonf wpfpkonf ok"r®yk&NrdKUrS r*"NrdKUodkY tvm EdkifiHrsm;txd atmifjrifcJhNyD; jzpfonf/
vrf;c&D;wGif þrax&fudk jrifawGUMuojzihf tjyefwGif ¤if;wdkY jrif r*"EdkifiHawmf\ t"duNydKifzufrSm taemufajrmuf,Gef;,Gef;
awGUcJh&onfudk ok"r®yk&NrdKUol NrdKUom;wdkYtm; ajymjyMuonf}/ &Sd om0w¬dNrdKUawmfwnf&dS&m aumovEdkifiHjzpfonf/ jrwfAk'¨ ouf
odkY&mwGif jrefrmEkdifiHrSvma&mufMuonhf bk&m;zl;trsm;pkrSm awmfxif&Sm;&SdpOfu þESpfEkdifiHonf tBudrfBudrf ppfruf jzpfyGm;cJh
&cdki½f dk;rudkjzwfausmfvsuf urf;½kd;wef;wpfavQmuf ajcvsifc&D; Muonf/ aumovonf jrwfAk'¨\ arG;&yfajr ousjynfolYEdkifiH
ESifí b*Fvm;e,fxJodkY 0ifMuonf/ odkYr[kwf jrLaiGUxx l yfNyD; udkyif pdk;rdk;jc,fvS,fxm;onf/ jrwfAk'¨onf b0oufwrf;
yifv,f"m;jy aygrsm;vSonhf okE´m&befpf (Sundarbans) jrpf aemufqkH;ykdif;tcsdef ESpfaygif; ESpfq,fywfvkH; aumovEdkifiHwGif
aMumif;twkdif; avSjzihfoGm;NyD;aemuf **FgjrpfnmodkY ½GufvTifh (qef ukefvGefawmfrlonf/ bk&ifyaoe'D aumovonf Ak'¨&Sifawmf
wuf) Muonf/ jrwf\ tMunfnKdqkH;aom wynfhy&dowfwGif yg0ifonf/
(rZÑdra'oodkY bk&m;zl;) c&D;xGufcGmcJhMuol trsm;pkrSm arG; r*"EdkifiHawmf\ ajrmufbufwGif vlrsKd;pk rsm;pGm pkaygif;zGUJ
&yfajrodkY vkH;0rjyefMuawmhbJ tcsKdUrSmrl rZÑdra'oodkYa&mufatmif pnf;xm;onhf 0ZÆDEdkifiH&Sdonf/ ,if;vlrsKd;pk rsm;pGmteuf ta&;
yif rpDrHEdkifcJhMuacs/ w½kwf&[ef;awmf csefrif; (Chang Min) onf tygqkH;rSm vdpä0Drsm;ESihf 0da'[rsm; jzpfMuonf/ Ak'¨&iS af wmfjrwf
,if;odkYaom yk*¾KdvfrsKd;jzpfonf ]xkdt&Sif\ t"du&nf½G,fcsufrmS vufxufawmftcgu vdpä0Drsm;onf tmPmt&SdqkH;vlrsKd;pk jzpf
rZÑdra'oodkY a&muf&Sd&efjzpfonf/ xdk&nf½G,fcsufjzihf &[ef;awmf NyD; ¤if;wdkY\NrdKUawmf a0omvDonf vufawGUtm;jzihf vlrsKd;pkrsKd;pkH
csefrif;onf ukefypönf;tjynfh wifaqmifxm;onhf ukefoabFm (aexkdifonhf) NrdKUawmfjzpfvmonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf\ b0aESmif;
wpfpif;jzihf vdkufygcJhonf/ oabFmonf qdyfurf;rS cGmNyD;aemuf ydkif;umvrsm;wGif r*"bk&ifonf 0ZÆDEdkifiHudk usL;ausmf wdkufckduf
a'owpfckvkH;udk a0SY&rf;vsuf yifv,fjyifudk tvGefMurf;wrf; &ef tpDtrHrsm; csrSwfaeNyDjzpfonf/
vIyf&Sm;apaom ½kwfw&uf wdkufcwfonhf wdkufzkef; (typphoon)
6 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef; 7
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf tcgtm;avsmfpGm umodEdkifiHodkY (vnf;) wpfOD;tzdkY xdwfvefYzG,f aumif;vSonhf wmuvmruef (Takla-
<ua&mufawmfrlcJhonf/ Ak'¨vufxufawmfu rZÑdra'o trsm; makan)oJuEÅm&udk jzwfoef;NyD;aemuf urÇmay:wGif tjrihfrm;qkH;
pkudk pdk;rdk;xm;cJhonhf umodwdkif;onf EdkifiHa&;t& t&Sdeft0g aom awmifwef;a'o tcsKdUudkvnf; ausmfjzwf&onf/ tjcm;
crf;em;awmufyrI avsmhenf;oGm;NyD jzpfonf/ odkY&mwGif EdkifiHa&; wpfvrf;rSm bk&m;zl;rsm;onf oabFmpD;í yifv,fxJwGif v
Mur®m tm;avsmhaevihfupm; umodEkdifiH\NrdKUawmf Am&mPoD aygif;rsm;pGm tcsdefukefcHNyD; avrkefwdkif;rsm;? yifv,f"m;jyrsm;ESihf
onf ,aeYwdkif xdka'o\ ,Ofaus;rIESihf pD;yGm;a&;tcsuftcsm emrusef;jzpfjcif; ponfudk &ifqdkifvsuf c&D;ESifcJhMu&onf/ oD&d
ae&mtjzpf qufvufí wnf&SdaeqJjzpfonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf vuFmESihf *smAm;ac: qkrMwma'orS bk&m;zl;rsm;onf wr&m
awmxGufawmfrrlrD Ak'¨avmif;vsmrif;om; (od'¨w¬)onf Am&mP vdywd (Tamralipati) ,ck taemufb*Fvm;jynfe,f cg&*yl&
oDNrdKUrS xGufonhf tarT;tBudKif(eHYom)ESifh ydk;om;a½Tcsnfxdk;t0wf (Kharagpur) NrdKUteD; wr®vu k (Tamluk) qdyfurf;NrdKUodkY a&muf&Sd
txnfrsm;udkom tokH;jyKcJhonf/ NrdKUawmf Am&mPoDonf xdk &ef b*Fvm;yifv,fatmftwGif; oabFmpD;NyD;rS **Fgjrpfnmtwdkif;
xGufukef ESpfckaMumihf xif&Sm;ausmfapmvSonf/ umodEdkifi\ H ywåem;NrdKUodkYta&muf qefwuf&onf/ xdkrSwpfqihf ajcvsifc&D;
taemufbuf vSrf;vSrf;ESihf aumovwdkif;\ awmifbufwGif quf&onf/ eDaygESihfwdAufrS vma&mufMuonhf bk&m;zl;rsm;
0Howdkif;&Sdonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf oufawmfxif&Sm;&SdpOfu twef tzdkYrl c&D;ra0;uGmvSaomfvnf; &moDOwkrSm tBuD;rm;qkH;
Mumonftxd bk&ifOa'e tkyfcsKyfaom EdkifiHjzpfcJhonf/ 0Howdkif; taESmihft,Suf jzpfonf/ at;jronhf avaumif;avoefY &Sd&m
\NrKdUawmf aumorÁDonf ,rkefemjrpfurf;wGifwnf&SdNyD; ,if;NrdKUoYdk ¤if;wdkY\ trdajr awmifukef;a'orS rZÑdra'o\ yltdkufNyD; jrLrIef
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf tBudrfrsm;pGm <ua&mufawmfrlcJhonf/ xlxyf&m ywf0ef;usifodkY qif;ouf&jcif;rSm xdkbk&m;zl; c&D;oGm;
Ak'¨0g'DwdkY txGwftjrwfxm;&m e,fajrjzpfjcif;ü rZÑdra'o rsm;tzdkY rusef;rrmjzpfjcif; odkYr[kwf aoqkH;jcif;[kyif t"dyÜm,f
onf &mpkESpf wpfavQmufvkH; jrwfAk'¨\ b0ESihfywfoufonhf ae oufa&mufaponf/
&mawmfrsm;udk zl;ajrmfjcif;twGuf taESmihft,Sufrsm;pGmudk ausmf a&S;acwf ,dk;',m;EdkifiHrS rZÑdra'oodkY oGm;a&mufcJhonhf
vTm;&efESihf toufudk(yif) pGefYvTwf&ef bk&m;zl; taygif;tm; pdwf bk&m;zl;c&D;onfwpfa,muf\ wpfckwnf; aomrSwfwrf;(vnf;)
"mwfcGeftm;udk jzpfay:apcJhonf/ bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm;rSm tdE´, d a' &Sdonf/ trnfemr rod&aom tqdkyg (,dk;',m;) &[ef;awmf
oaygif;pkH? w½kwf? udk&D;,m;? qkrMwm? jrefrmESihf oD&dvuFmEdkifiH onf ,kd;',m;EdkifiHajrmufydkif; zGef;*f(Fong)ESihf vef;yef; (Lumpun)
rsm;rS vma&mufcJhMuonf/ (wpfcsdefu) qdkAD,uf,leD,HwGif yg0if NrdKUrsm;udkjzwfí ajcvsifc&D;jzihf jrefrmEkdifiHtwGif;odkY 0ifa&mufNyD;
cJhonhf umZmupöwef[k ,ckac:a0:onhf t&yfrSyif tenf;qkH; ¤if;rSwpfqihf tdE´d,odkY oGm;a&mufcJhonf1/ ausmfMum;vSonhf
bk&m;zl;c&D;onf wpfOD;&SdcJhaMumif; odMu&onf/ wpfcsdefu ,if; 1
umZmupöwefa'oonf Ak'¨0g'xGef;um;cJhaomae&m jzpfonf/ 'kwd,urÇmppfrwdkifrDu ausmfMum;vSonhf ,kd;',m;&[ef;awmf vefydktif(Lungpo
)onf jrefrmEdkifiH txufydkif;ESihf tmoHa'owdkYudk jzwfvsuf ajcvsifc&D;jzihf tdE´d,
In
w½kwf odkYr[kwf udk&D;,m;rS vm&onfh bk&m;zl;c&D;onf odkY bk&m;zl; oGm;a&mufcJhonf (pma&;ol)/
12 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef; 9
Ak'¨&Sifawmfjrwfu wynhfom0ursm;tm; vkrÁdeD? Ak'¨*,m? rkefwdkif;aMumihf a&SUodkY qufvuf roGm;Edkifawmhacs/ wpfem&D
rd*'g0kefESihf ukodem½kH ([laom oHa0Zed,) Xmersm;odkY b0wpf twGif; oabFmpwif epfjrKyfonf/ 0½kef;okef;um; txdwf
oufwmwGif tenf;qkH; wpfBudrf oGm;a&muf&ef rdefYMum;awmfrl wvefY BuD;pGmjzpfvsuf oabFmay:&Sd oabFmom;rsm;ESihf ukefonf
onhfrSm þ(azmfjyNyD;)taMumif;aMumihf jzpfEdkifonf/ &mpkESpf rsm;onf twlygvmonfh avSi,fay:wGif ae&m&&Sda&;twGuf
aygif;rsm;pGm Mumanmif;onftxd (Ak'¨0if)ae&mawmfrsm;taejzihf vk,ufMuonf/ oabFmrmvdefrª;rSm Ak'¨bmom0if jzpfojzihf avS
bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm;\ tcsuftcsm a'orsm;jzpfcJhonf/ odkY&mwGif i,fay:a&mufoGm;aomtcg ¤if;u &[ef;awmf csefrif;tm; rdrdwYdk
Ak'¨0g'xGef;um;vmjcif;ESihf bk&m;zl;c&D;oGm;a&mufrI wdk;wuf rsm; ESihf vdkufygcJh&ef yifhac:onf/ odkYaomf &[ef;awmfu ]]ighae&mrSm
jym; xif&Sm;vmjcif;wdkYaMumihf Ak'¨0ifae&mawmftrsm;pkonf (tzl; tjcm;wpfa,muf ac:oGm;yg/ igroGm;awmhbl;}}[k jyefMum;onf/
tajrmf) oGm;a&muf&mXmersm; jzpfvmMuonf/ at'D 2-&mpkcefYu &[ef;awmfonf tjcm;yk*¾Kdvfrsm;twGuf avSi,fay:odkY rqif;bJ
zGJUqdkcJhaom taomu0'ge (Asokavadāna)uAsmwGif ,if;odkYaom aeoGm;cJhonf}/ &[ef;awmf csefrif;onf oabFmjrKyfaomtcg "r®
bk&m;zl;ae&mawmf okH;q,hfESpfXmetaMumif; azmfjyxm;onf/ usrf;pm ½Gwfzwf o&ZÑm,f&if; wnfNidrfpGm xdkifaeavonf/
odkY&mwGif 19-&mpkaESmif;ydkif; tcsdefrSpí Ak'¨bmomqdkif&m rZÑdra'oodkY ta&mufoGm;&ef pDrHMuaomfvnf; bk&m;zl;
bk&m;ausmif;rsm;udk jyefvnf&SmazGawGU&SdcJhNyD; jyefvnfxdefodrf;cJh rsm;onf &moDOwkqdk;½Gm;jcif;? rMumcPjzpfay:onfh EdkifiHa&; y#d
ojzihf bk&m;zl;rsm; wjznf;jznf; jyefvnfa&muf&SdvmMuonf/ yu©ESihf &Snfvsm;NyD; vlolrJhvrf;rsm;ESihf BuKHawGU&jcif; ponhf xl;
,aeYacwfwGif bk&m;zl; trsm;tjym; vma&mufMuNyD; Ak'¨bmom axGrsm;jym;aom tcuftcJrsm;udk &ifqdkifcJhMu&onf/ Ak'¨*,modkY
EdkifiHrsm;rSyk*¾Kdvfrsm; vma&muf zl;ajrmfEdkifMuouJhodkY Oa&my? a&mufNyD;aemuf &uftenf;i,f tMumrSmyif uG,fvGefoGm;&Sm
tar&duESihf MopaMw;vsEdkifiHrsm;rS bk&m;zl;rsm;vnf; vma&muf onhf udk&D;,m; &[ef;awmf ½Itefudk (Hsuan K'o) taMumif;udk
zl;jrifEdkifMuonf/ vnf; zwf½I&onf/ tjcm;bk&m;zl;wpfa,mufjzpfonfh w½kwf
acwfopfumvwGif rZÑdra'oodkY bk&m;zl;c&D;rsm;rSm a&S; &[ef;awmf ,dusif (I Tsing)rSmrl rarQmfvihfbJ olckd;"m;jyrsm;ESihf
tcguxuf ydkrdkvG,fulaomfvnf; tusKd;w&m;rSmrl BuD;us,fNrJ BuKHawGU&vsuf toufab;rS oDoDuav; vGwfajrmufNyD; (¤if;
omwnf;/ Mumyef;wdkYrnfonf pdkpGwf&moDa&tdkifrsm;ESihf ½THñTef \jzpf&yfrSm) ajymjyp&m ykHjyifwpfckozG,fusef&pfonf/ cdk;om;"m;
xlxyfonhf aus;vufa& uefrsm;wGif yGifhvef;Muonhftwdkif; jyrsm;u rdrdtoufudk Ncdrf;ajcmufaepOfrSmyif ,dusifonf rdrd\
okwåefw&m;awmfrsm;ü Ak'¨&Sifawmfjrwf rMumcP OyrmjyKokH;pGJcJh bk&m;zl;c&D; NyD;qkH;EdkifpGrf; r&SdcJhonfudkomvQif pdk;&drfcJhonf ]xdk
aom (,if;)Mumyef;rsm;udk Munfh½I&jcif;onf pdwfESvkH;udk tvGef (toufab;ESihf &ifqdkifBuKH&onhf) tcsdefu uREkfyfonf ightzdYk
w&m EId;qGay;Ekdifaom tawGUtBuKHwpf&yf jzpfEdkifonf/ Ak'¨&Sif urÇmavmuudk aemufqkH; EIwfquf&rnhftcsdef trSefwu,f
awmfjrwf vufxufawmftcgu &aoh&[ef;rsm;uJhodkYyif vlol eD;uyfaeNyD; jrifhjrwfaom (Ak'¨0if)ae&mawmfrsm;udk zl;ajrmfvdkonhf
pnfum;&m vrf;rrsm;ay:ü qGrf;cHvSnhfvnfaeMuaom y&dAdkZf ighqE´ rjynhf0Edkifawmhygwum;[lí (om) awG;rdcJhonf}/
10 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef; 11
owådajymifajrmufMuonhf tcsKdUaom yk*¾Kdvfausmfrsm;rSmum;
rZÑdra'oodkY c&D;ESpfacguf odkYr[kwf okH;acgufyif oGm;a&muf&ef
BudK;pm;cJhMuonf/ w½kwf&[ef;awmf [l,ifcsD (Huien-Chi)onf
c&pfESpf 628-wGif w½kwftaemufzsm;ESihf tmz*efepöwefEdkifiHrsm;
udk ausmfjzwfí tdE´d,odkY oGm;a&mufNyD; Ak'¨*,mwGif av;ESpfESihf
emvE´mwGif okH;ESpf toD;oD; oDwif;okH;cJhonf/ aemufqkH;wGif
wdAufrSwpfqihf w½kwfjynfodkY jyefcJhonf/ q,fh&SpfESpf Mumaom
tcg aemufxyfwpfzef (rZÑdra'oodkY) oGm;a&mufcJhjyefonf/ odYk
aomf trdEdkifiHodkY jyef&efBudK;pm;aomtcg wdAufESihf tdE´d,
ajrmufydkif;wGif (jzpfyGm;aeaom) EdkifiHa&;y#dyu©rsm;aMumifh jyefr
a&mufEkdifcJhawmhay/ odkYjzpfí [l,ifcsDonf trdEdkifiHESihf tvGef
a0;uGmaomfvnf; rdrdESvkH;om;ESihf tvGefeD;pyfvsuf&Sdaom rZÑdr
a'owGif b0ed*kH; tqkH;owf&ef qkH;jzwfvdkufonf/
trSefpifppf (Ak'¨*,modkY) bk&m;zl;c&D; atmifjrifpGm NyD;ajrmuf
vsuf ab;tEÅ&m,fuif;pGm tdrfjyefEdkifcJhMuaom yk*¾Kdvfrsm;rSm
trsm;oligxuf ydkrdkjyif;jyxufoefaom o'¨gw&m;aMumihf jzpf
onf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf <uvSrf;awmfrlcJhonhf ae&mawmfrsm;wGif
¤if;(bk&m;zl;)wdkY udk,fwkdif avQmufvSrf;cJh&onhf tawGUtBuKHonf
b0wpfoufwmywfvkH; ¤if;wdkYESihftwlwnf&Sdaernfh ESpfoufrIudk
ay;pGrf;Edkifonf/ rZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onftenf;pkom ¤if;wdkY
c&D;pOftaMumif; rSwfwrf;rsm; (a&;om;)xm;cJhMuonf/ odkYwap
rysufrpD;usef&Sdaeaom (tqdkyg)rSwfwrf;rsm;um; jyifyA[d'¨ ½kyf
ydkif;qdkif&m taESmihft,Sufrsm;tay: o'¨gMunfndKrI\ atmifyGJ
oufaorsm; jzpfMuonf/ bk&m;zl;c&D; oGm;a&muf&ef onf;cHrI?
owå?d o'¨gw&m;ESihf tcuftcJrsm;udk Munf½TifpGm &ifqdkifEdkifrIwdkY
vdktyfonf/ trdEdkifiHodkY jyefvnfa&muf&SdvmMuaom yk*¾Kdvfrsm;
onf xdkt&nftaoG;rsm;udk tm;ukd;cJhMuaMumif; awGU&onf/
16 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef; 13
taomu\ jyKjyifajymif;vJrItm;vkH;teuf umvt&SnfMum rsm;udk awGUjrif&jcif;onfvnf; vl\pdwfydkif;b0 NyD;jynhfpkHrI t
qkH; tusKd;oufrI&SdcJhonfrSm Ak'¨omoemawmf jyefYyGm;a&; BudK; wGuf xm0pOf &SmazGaerItay: jyif;jypGm owday;EdI;aqmfrI wpf
yrf;rIrsm;jzpfonf/ taomuonf NrdKUawmfyg#vdykwf(ywåem;)wGif &yf jzpfayvdrfhrnf/
wwd,oH*g,emwifyGJ usif;ycJhNyD; oHCmawmfrsm; pnf;vkH; nD pma&;ol (MopaMwvsEdkifiHom; tufpf"r®du)onf wpfcg
ñGwfa&;twGuf aqmif½GufcJhonf/ tawGUtBuKH&ihfusufawmfrl aomf rif;om;od'¨w¬uJhodkYyif touft½G,faMumihf axmihfrSefus
Muonhf &[ef;awmfrsm;tm; tdE´d,EdkifiHawmfwpf0ef;vkH;ESihf qD; auG;ñGwfaeNyDjzpfonhf qif;&Jom; tzdk;tdkwpfa,muf? vrf;ab;
&D;,m;? tD*spfESihf rufqD'dkeD,m;a'orsm;odkYwdkif (omoemjyK) ap wGif a&m*gonf olawmif;pm;wpfa,muf? romtokbtcrf;
vTwfcJhonf/ ,if;EdkifiH&yfjcm; omoemjyKtzGJUrsm;teuf tatmif tem;wpfckESihf vSnfhvnfoGm;vmaeol y&dAkdZfwpfa,mufwdkYudk
jrifqkH;rSm oD&dvuFmEdkifiHodkY <ua&mufcJhaom taomu\om; em&Dydkif;rQtwGif; trSwfrxif BuKHawGUcJh&zl;ygonf/ þuJhodkYaom
awmf t&Sifr[dE´acgif;aqmifonhf (omoemjyK) tzGJUjzpfonf/ tawGUtBuKHrsKd;onf "r®udk em;vnf&ef opfvGifxif&Sm;onhf t
tpOftvmt& taomuonf jrwfAk'¨\"mwfawmfrsm;udk wdkif;twmwpfcktxd tm;jznhfay;Edkifygonf/ þrQruao;? Ak'¨
Xmyem (xnhfoGif;)í wnfxm;cJhonhf apwDawmf&Spfqlteuf &Sifawmfjrwf oDwif;okH;NyD; w&m;"r®a[mawmfrlcJhonhf ae&mrsm;
ckepfqludk zGifhvSpfNyD; tykHaygif; 84000 (&Spfaomif;av;axmif) wGif ur®|mef;½IrSwfí vª'gef;ylaZmfrIrsm; jyKvkyf&jcif;onf rnf
ykHvsuf ,if;wdkYudk (wpfykHpD) Xmyemí apwDawmfaygif; 84000 onhf bk&m;zl;oGm;&mXmwGifrqdk awGU&NrJvu©Pm wpf&yfjzpfaom
wnfxm;cJhaMumif; od&onf/ apwDawmfaygif; 84000 ta& vltrsm; ysm,mcwfjcif;? toHAvHESihf a&mif;jcif; 0,fjcif;rsm;&Sd
twGuf[lonf rsm;vGef;vSonfrSm rSefaomfvnf; tdE´d,EdkifiHtESHY aomfjim;vnf; aocsm(aumif;rSef)onhf pdwfydkif;b0 vufawGU t
tjym;wGif (awGU&onfh) ajrmufjrm;pGmaom apwDawmfrsm;udk awGUtBuKHwpf&yfudk cHpm;&Edkifonf/ þpdwfydkif; tawGUtMuKHonf
rlvblwtm;jzihf arm&d,acwftwGif;u wnfaqmufcJhonfrSm tdrfjyefa&mufNyD;aemuf tcsdefrsm;pGm Mumonhfwdkif bk&m;zl;c&D;
oHo,jzpfzG,frvdkacs/ ausmufpmrsm;teuf wpfckwGif taom onf\ o'¨gw&m;ESihf usihfBuHtm;xkwfrIudk vef;qef;apEdkifonf/
urif;BuD;onf taysmfc&D;oGm;onhf bk&if\ykHrSef0goemudk pGefY rZÑdra'oc&D;pOfudk tjynfht0 em;vnfEdkif&ef acwfopf
vTwfNyD; ¤if;tpm; bk&m;zl;c&D;rsm; odkYr[kwf ¤if;\tac:ta0: bk&m;zl;rsm;onf xdkjrihfjrwfonfhae&mXme toD;oD;\ bmom
t& ]"r®c&D;}rsm; vSnfhvnfcJhonf/ bDpD 260- wGif taomu a&;? ordkif;ESihf a&S;a[mif;okawoeqdkif&m aemufcHtcsuf
onf Ak'¨*,modkY bk&m;zl;c&D;oGm;a&mufcJhNyD; aemufxyf q,f tvufrsm;ESifh ywfoufí tawG;tjrif &Sdxm;&ef vdktyfonf/
ESpftMumwGif vkrÁdeDodkY (bk&m;zl;) oGm;a&mufcJhonf/ xdkAk'¨0ifae&mawmfrsm;\ ordkif;pOftrsm;pkudk a&S;acwfu xdkXme
acwfopfbk&m;zl;rsm;onf rZÑdra'o? trSefaomf tdE´d,EdkifiH rsm;odkY bk&m;zl;c&D; <ua&mufcJhMuaom bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm;
tESHY&Sd rif;BuD;pdkufxlcJhonhf ausmufpmwdkifBuD;rsm;uyif rif;BuD; a&;rSwfxm;cJhonhf rSwfwrf;rsm;rS &&Sdjcif;jzpfonf/ þpmtkyfwGif
\ t&Sdeft0g MoZmBuD;rm;rIudk (,aeYwkdif) awGUjrifEdkifqJ jzpfonf/ ,if;bk&m;zl; rSwfwrf;rsm;xJrS tcsKdUudk rMumcP &nfñTef;jyqdk
14 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 15
rnfjzpfojzihf xdkbk&m;zl;yk*Kdvfrsm;\ b0taMumif;udk odxm; wdkY cspfjrwfEdk;jcif;cH&ol a'0geHyd,'óDrif;BuD;\ taMumif;jzpf
oihfygonf/ xdkenf;wlpGmyif bk&m;zl;yk*Kdvf wpfa,muf oGm; onf/ bDpD 270- xD;eef;&NyD;aomtcg bk&iftaomuonf
a&mufvdkonhf txdrf;trSwfae&m trsKd;tpm;ESihfa&m Ak'tEkynm arm&d,rif;quf\ wwd,ajrmuf {u&mZfjzpfvmvsuf tmz*ef
\ uGJjym;onhf ESpfumvtydkif;tjcm; ykHoPmef ([ef)rsm;ESihfyg epwefrS b*Fvm;a'h&Sftxd us,fajymvSonhf tifyg,mBuD;udk
oufqdkifonhf todynm A[kokwrsm;onfvnf; bk&m;zl;c&D; qufcHNyD; tdEd,awmifzsm; tusqkH;a'oESihf ,aeYacwf Mo&dó
onf\ em;vnfrIudk <u,f0apayvdrfhrnf/ jynfe,f (xdkdtcsdefu uvd*Fwdkif;)wdkYrS wpfyg; tdEd,EdkifiHwpf0ef;
vkH;udk rdrdvufatmufcH jyKcJhonf/ ppfyGJrsm; wpfckNyD;wpfck qifETJ
jcif;onf bdodufrcHrD jzpfcJhNyD; xdktcsdeftwGif; ¤if;\nDawmf
aemifawmf trsm;tjym;udk uGyfrsufypfcJhonf/
bk&m;zl;c&D; onfBuD;rsm; &SpfESpfMumNyD;aemuf taomuonf uvd*FEdkifiHtm; e,fcsJU
ppfyGJudk pwifvkyfaqmifonf/ xdkppfyGJtwGif; ¤if; (bk&iftaom
taomurif;BuD; uudk,fwdkif)\ pum;t& ](vlaygif;)wpfodef;cGJ jynfESif'PfcH&\/
bDpD 483-ckESp2f ? Ak'&Sifawmfjrwf y&dedAmefpHvGefawmfrrlrDuyif wpfodef; uGyfrsufjcif; cH&\/ tjcm; taMumif;rsm;aMumihf(vnf;)
&Sifawmfjrwf\ toufxif&Sm;&SdpOftwGif; ta&;wBuD; (txif rsm;pGm aoaMuysufpD;Mu\} ([kod&onf)/ rdrd vkyfaqmifcJhonf
t&Sm;)jzpfysufcJhaom ae&mrsm;odkY vltrsm; oGm;a&mufcJhMuNyD;jzpf ESihf ywfouf oabmayguf em;vnfjcif;onf taomutm;
onf/ odkY&mwGif uREkfyfwdkYod&onfh bk&m;zl;c&D; oGm;a&mufcJhol
wkefvIyfacsmufcsm;apNyD; tkyfcsKyfa&;ykHpHtay: txl;ojzifh Ak'0g'
yk*Kdvfwpfa,mufESihf ywfoufonhf ordkif;wGif yxrOD;qkH;aom
tay: euf Idif;pGm oufa&mufaponhf ESvkH;om;twGif; ajymif;
rSwfwrf;um; tdEd,{u&mZf r[mtaomurif;w&m; odkYr[kwf
vJrI wpf&yfudk jzpfay:apcJhonf/ bk&iftaomuonf Ak'om
¤if;udk,fwdkif rdrdudk,fudkrdrd &nfñTef;cJhonhftwdkif; (qdk&rl) ewf
oemudk udkif;½Idif;olwpfa,mufjzpfvmNyD; rdrd\tifyg,mudk Ak'0g'
2
ynm&SiftcsdKUu jrwfAk'udk bDpD 563-wGif zGm;jrifonf[k,lqMuNyD; tcsKdUurl bDpD tajccH udk,fusifhw&m;rsm;ESihftnD tkyfcsKyf&ef tpGrf;ukef BudK;
623-[k ,lqonf/ jrefrmESpf 1362-onf (ou&mZfNzdKudef; {u{ut|a'G; xyf yrf;cJhonf/ taomuonf wdk;csJUonhf EdkifiHjcm;a&;rl0g'udk pGeYf
aygif; ) a&mufqJ omomemESpf 2544-jzpfonf/ ,if;rS a&mufqJ at'D 2001 udk vTwfNyD; pDrHcefYcGJrIESihf w&m;pD&ifa&; pepfrsm;udk jyKjyifajymif;vJ
Ekwfaomf bDpD 543 usefonf/ ,if;onf Ak'y&dedAmefpHonhfESpf (yxroH*g,emwif
onhfESpf) jzpfonf/ xdkYaMumihf jrwfAk'zGm;ESpfudk jrefrmwdkYu (oufawmf 80 xyf ypfvdkufonf/ bmom0g' trsKd;rsKd;wdkYtMum; oihfjrwfpGm twl
aygif;í) bDpD 623-[k vufcHonf/ bDpD 543 ESihf a&mufqJ at'Dudk aygif;í&aom wuG aexkdifrIudk wdk;`rSifh&ef tjyKoabmaqmifonhf ajcvSrf;rsm;
ckESpfonf NAdwdoQacwfrwkdifrD oD&dvuFmEdkifiHokH; aumZmou&mZfvnf; jzpfonf/ &,lcJhonf/ aq;buf0if opfyifrsm; r&Edkifonhfae&m a'orsm;
r[m0Housrf;udk t*Fvdyfbmjyefol ygVdynm&Sif 0DvsH*kdif*g (Wilhelm Geiger) onf
urmhordkif;? tdEd,ordkif;? ausmufpmrsm;ESihf ñSdEIdif;NyD; bDpD 623 rS ESpf aygif; 60- ,if;(aq;buf0ifopfyif)rsm;udk pdkufysKd;xkwfvkyfapcJhonf/ om;
EkwfypfcJhojzihf Ak'zGm;jrifawmfrlaomESpf t,ltqESpfrsKd; uGJjym;oGm;onf/ ½dkif; wd&pmefrsm;tm; umuG,fapmifhMuyfrIay;cJhonf/
20 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 17
wGif uRef;i,fwpfckay:odkY a&mufoGm;NyD; oabFmudk jyefvnfjyK ,if;ausmufpmwdkifBuD;rsm;tm; taomurif;BuD;\ okH;q,fh&Spf
jyifNyD;aemuf c&D;qufcJhMuonf/ zm[D,efonf *smAm;uRef;wGif ESpfMum pdk;rdk;tkyfcsKyfpOf umvtwGif; xkwfjyefcJhonhf trdefY jyef
ig;vcefY aexkdif&ojzihf xdkuRef; Ak'bmom0if tenf;i,f&Sdaomf wrf;rsm;udk rSwfwrf;wif&ef? Ak'0ifae&mawmfrsm;pGmudk rSwfom;
vnf; [dEL0g'onf vltrsm;\ t"du bmomw&m; jzpfaMumif; xm;&efESihf if;\NrdKUawmf ywem;rS vkrdeDokdY bk&m;zl;vrf; wpf
awGU&onf/ tjcm;oabFmom; ESpf&mceYfESihftwl &ufaygif;ig;q,f 0uf\c&D;pOfudk azmfjy&ef tokH;jyKcJhonf/ ,if;ausmufpmwdkif
pm pm;eyf&dumrsm; o,faqmifvsuf tjcm;oabFm wpfpif;udk rsm;onf ,ckacwfwGif a&S;a[mif;tdEd,vlrsKd;rsm;\ tEkynm?
pD;NyD; jyefawmfjyefc&D;udk pwifcJhjyefonf/ 'óeESihf twwfynmxl;cRefrIwdkYtwGuf EIwfr>rufonhf ouf
wpfvcefY oabFmc&D;ESifNyD;aemuf oabFmonf avrkew f dkif; aorsm;tjzpf &yfwnfvsuf&SdMuonf/
rsm;ESihf BuKH&jyefonf/ ¤if;wdkYtcsif;csif; aqG;aEG;MuNyD;aemuf ,if;ausmufpmwdkifrsm;teuf tcsKdUrSm usKd;ysufukefMuNyDjzpf
oabFmay:&Sd yk*Kdvfrsm;u þodkYqdkonf ]igwdkY uJhodkY uHqdk;rdk; aomfvnf; t&SnfqkH;rSm 15 rDwmjrifhNyD; if;wdkYtm;vkH;onf &mpk
arSmifusNyD; tE&m,fESihf BuKH&jcif;rSm oabFmay:wGif vdkufygvm ESpfaygif;rsm;pGm Mumanmif;onhfwdkif 0daoovuPmrsm;udk azmf
onfh &[ef;aMumihfjzpfonf/ þ&[ef;udk igwdkY yxrqkH; qdkuf aqmifMuqJjzpfonftxd xl;xl;jcm;jcm;pHcsdefjrihf awmufajymif
a&mufonhf uRef;ay:wGif xm;ypfcJhMupdkY/ wpfa,mufudktaMumif; acsmrGwfrIudk jyovsuf&SdMuonf/ ausmufpmwdkifwdkif;udk yef;yg
jyKí igwdkYtm;vkH;\ toufrqkH; IH;oihf}/ þodkYaqG;aEG; wdkifyif onhf acgif;ykdif;ykH? wpfcgwpf&H EGm;vm;OobykH? wpfcgwpf&H &J&ifh
MupOf &[ef;awmfzm[D,efESihf cifrif&if;ESD;NyD;jzpfonhf Ak'bmom onfh jcaoFhykHrsm;jzihf txGwfwyfxm;NyD; ¤if;wdkYteuf tcsKdUrSm
Oygoum wpfa,mufu odkYqdkonf ]tu,fí cifAsm;wdkY tdEd,tEkynm\ *E0ifajrmuf vuf&mrsm;tjzpf trsm;uus,f
þ&[ef;awmfudk xm;ypfcJhMurnfqdkvQif ighudkvnf; xm;ypfcJhyg/ jyefYpGm todtrSwfjyKjcif;cH&onf/ ,if;ausmufpmtm;vkH;udk Am&m
'grSr[kwf ighudk owfypfvQif ydkaumif;vdrfhrnf/ taMumif;rl t PoDNrdKU awmifbuf&Sd csLem& (Chunar)t&yf&Sd ausmufusif;wGif
u,fí þ&[ef;udk uRef;wpfuRef;ay:rSm xm;ypfcJhvQif w½kwf jyKvkyfNyD; ,if;rSwpfqifh pdkufxlrnhfae&mXmeodkYta&muf wpfcg
jynfudka&mufaomtcg uREkfyfonf bk&if{u&mZfxH oGm;NyD; cif wpf&HwGif uDvdkrDwm &maygif;rsm;pGmuGma0;onhf ae&modkYwkdif
Asm;wdkY\ vkyfaqmifrIudk taMumif;Mum;&ayvdrhfrnf/ {u&mZf qGJ,lcJh&onf/
onf Ak'omoemudk vGefpGm,kHMunfNyD; &[ef;awmfrsm;tm; rsm; w½kwf&[ef;awmf zm[D,ef (Fa Hien)
pGm csD;a`rSmufawmfrlonf}/ aemufydkif;acwfwGif (rZ dra'o Ak'0ifae&mawmfrsm;odkY) bk&m;zl;
þNcdrf;ajcmufrIonf oabFmom;rsm;udk Nidrfoufapaomf yk*Kdvfrsm; tpkvdkuftNyKHvdkuf a&muf&Sdvmatmif vIHUaqmfay;onhf
vnf; &[ef;awmf zm[D,eftzdkYrl usefao;aom c&D;pOfESihf yxrqkH; (yk*Kdvf)rSm w½kwf&[ef;awmf zm[D,efjzpfonf/ Ak'0g'
ywfouf oJxdwf&ifzdk BuKHcJh&rnfrSm aocsmvSayonf/ at'D qdkif&musrf;*efrsm;\ ppfrSefaomrlyGm;rsm;&&Sd&efESihf BuD;us,fonfh
414-ckESpf? w½kwfjynfodkY jyefa&mufaomtcg &[ef;awmf zm[D c&D;oGm; pGefYpm;rIwGifyg0ifaom c&D;pOfwpf&yfudk pwifcJhMuonf/
18 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 19
rdrd\ bmompum;rSwpfyg; tjcm;bmompum;udk rajymwwf vdywd (qdyfurf;NrKdU)wGif ygVdawmfrsm;ul;,l&if; aemufxyf ESpf
½kHomru &dumrsm;vnf; rvkHavmufbJ tdEd,[lonf taemuf ESpfMumoGm;onf/ ¤if;aemuf (tdEd,) ta&SUbufurf;ajcrS oD&d
bufwpfae&mwGif &Sdonf[laom 0dk;wdk;0g;wm;todjzihf &[ef; vuFmodkY ukefoabFmjzihf vkdufygoGm;cJhonf/ zm[D,efonf oD&d
awmfzm[D,efESihf tazmfrsm;onf rdrdwdkY\ o'g(,kHMunfrI) rSwpf vuFmEdkifiH tdEd,rSmuJhodkYyif Ak'omemawmf xGef;um;aeonf
yg;tjcm;aom vrf;ñTef odkYr[kwf axmufyHhrnhft&m wpfpw kH pfck udk awGU&NyD; xdktcsdefu w kwfEdkifiHwGifr&Sdao;aom 'DCedum,f?
rQr&SdcJhacs/ Murf;wrf;cufxefvSonhf wmuvmruef (Taklama- oH,kwedum,fESihf tjcm;ygVdawmfrlrsm;udk &&Sdavonf/
kan) oJuEm&udk jzwfoef;&m wpfckwnf;aom vrf;ñTefrSm wpfaeYo &[ef;awmfzm[D,efonf ausmif;wdkufwpfckodYk
uHenf;&Smol (,cif) c&D;oGm;rsm;\ t kd;ajcmufrsm;omwnf;/ vnfywfpOf bk&m;ceftwGif; w½kwfjynfvkyf ,yfawmifwpfckudk
bk&m;zl;&[ef;awmfrsm;onf (oJuEm&teD;&Sd) tdkatppfNrKd U vª'gef;aeonhf bk&m;&Sdcdk;0wfjyKol wpfa,mufudk awGU&onf/
awmf ckdwef (Khotan)udk jzwfoef;NyD; [dELuk&Sf (Hindu Kush) &[ef;awmfzm[D,efonf ,cktcgwGif trdw½kwfEkdifiHrS ESpfaygif;
awmifwef;rsm;udk ausmfvTm;&onf/ aemufqkH;wGif yuf&Sf0g rsm;pGm a0;uGmaecJhNyD;jzpfojzihf ½kwfw&ufrdrdcspfjrwfEdk;onhf trd
(Peshawar) a'otwGif;odkY qdkufa&mufoGm;Muonf/ yuf&Sf0gwGif ajrudk owd&jcif;onf ESvkH;om;twGif; vTrf;rdk;oGm;NyD; rsufvkH;
uedoQu(Kaniskha)bk&if wnfxm;udk;uG,fcJhNyD; a&S;acwf urm tdrfwGif rsuf&nfrsm; jynhfvQHoGm;onf/ trdajrodkY jyefcsdefwef
ay:wGif tjrihfqkH; taqmufttkHwpfckjzpfzG,f&Sdonfh apwDawmf ayNyD/ rMumjrifhrDyif &[ef;awmfzm[D,efonf oabFmom;ESpf&m
jrwfBuD;tm; wtHhwMo zl;ajrmfMu&onf/ bk&m;zl; &[ef;awmf ESihftwl *smAm;uRef;odkY xGufcGmrnhfoabFmESihf vdkufygcJhonf/
rsm; rZ dra'oodkY a&muf&SdoGm;csdefwGif tazmf&[ef;awmfESpfyg; oabFmonf qdyfurf;rSxGufcGm ESpf&ufMumNyD;aemuf avrkef
ysHvGefawmfrloGm;MuNyD; zm[D,efESihf ¤if;\rdwfaqG wmtdkcsif (Ta- wkdif;rdNyD; tufuGJoGm;onf/ c&D;oGm;rsm;onf oabFmepfroGm;
oChing)wdkY ESpfOD;rQom c&D;quf&ef usef&SdMuawmhonf/ þ&[ef; ap&ef aqmuf Gufonhftaejzihf ukefpnfrsm;udk a&xJodkYypfcsMu
awmfESpfyg;onf bkef;awmfBuD;ausmif;wdkufrsm; bk&m;ausmif;rsm; onf/ &[ef;awmfzm[D,efonfvnf; oabFmom;rsm;u rdrdESpf
ESifh rZ dra'owpfcGif&Sd Ak'&SifawmfjrwfESihf ywfoufonfh ae&m aygif;rsm;pGm pkaqmif;ul;,lcJh&onhf tzdk;wefusrf;*efrsm;udk pGefY
a'orsm;odkY oGm;a&mufMuonf/ ywem;wGif ouwusrf;pm ypfzdkYrajymEdkifap&ef arQmfvihfcsufjzihf rdrdudk,fykdif ypnf;rsm;udk
rsm;ESihf ouwbmompum;rsm;udk oif,l&if; 0de,usrf;pmudk yifv,fxJodkY ypffcsvdkufonf/
ul;,lvsuf okH;ESpfMumoGm;Muonf/ &[ef;awmfzm[D,efonf þrQc&D;a&mufcJhNyD; tcuftcJ
c&D;quf&ef tcsdefusa&mufaomtcg wmtdkcsifu zm[D,ef rsm;pGmudk MuHhMuHhcHvsuf tE&m,faygif;rsm;pGmaMumifh touf&Sif
tm; "rudkem;vnfNyD; aumif;pGmusifhMuH tm;xkwf&m (þ)rZ dr usef&pfNyD;onhfaemufwGif rdrd\toufrqkH; IH;ap&ef t0avmud
a'owGif usef&pfvdkaMumif; ajymqdkonf/ odkYjzpfí zm[D,efonf awoGm& (bk&m;avmif;)xHü tEl;tñGwf awmif;yefavonf/
wpfOD;wnf; 0rf;enf;pGm c&D;qufcJhonf/ zm[D,efonf wr&m avrkefwdkif;onf q,fhokH;&ufwkdifwdkif wdkufcwfvsuf aemufqkH;
24 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 21
&[ef;awmf [l,ifqefonf oJuEÅm&udk jzwfNyD;aemuf ,ck ,efonf jynfywGif 14-ESpf Mumanmif;cJJhNyDjzpfonf/ zm[D,ef
acwf ½k&Sm;? Amrd,ef (Bamiyan)? uAl;? yuf&S0ga'orsm;wGif &Sd onf rdr\ d *E0ifajrmuf c&D;pOfrSwfwrf;udka&;cJhNyD; usef&Sdao;
onhf wmh&Sfuihf (Tashkent)? qrmuef (Samarkan) ESihf ,ckacwf aom ¤if;\ b0oufwrf;udk ¤if;ESihftwl o,f,lvmcJhonhf
tmz*efepöwef EdkifiHxJwGif&Sdonhf vm[kd&D (Lahore) a'orsm;udk usrf;*efrsm;udk bmomjyefqdk&if; ukefvGefaponf/ aemufqkH;
jzwfausmfcJhonf/ [l,ifqefonf xdka'orsm;tm;vkH;wGif Ak'¨om touf&Spfq,ft G,f &[ef;awmf zm[D,ef uG,fvGefonf/
oemawmf xGef;um;aeonfESihf BuKH&onf/ r,kHMunfEdkiaf vmuf &[ef;awmfzm[D,efonf owdajymifajrmufaom c&D;oGm;
aom tcuftcJrsm;ESihf tEÅ&m,frsm;udk ausmfvTm;NyD;aemuf [l &[ef;awmf wpfyg;jzpfonfomru ¤if;\ ½dk;om;rSefuefrI? t
,ifqefonf aemufqkH; rZösdra'oodkY qdkufa&mufoGm;onf/ ajymtqdktjypfuif;rIESihf &wemokH;yg;tm; tav;teuf,kHMunfrI
&[ef;awmf [l,ifqeftzdkY Ak'¨0ifae&mawmfrsm;odkY oGm;a&muf wdkYaMumihf zm[D,efudk oduRrf;oltm;vkH;u cspfjrwfEdk;Muonf/
vSnhfvnfpOfrSmyif tEÅ&m,fESihf BuKHawGU&ao;onf/ zm[D,ef oDwif;okH;awmfrl&m ausmif;wdkuf&Sd oDwif;okH;azmfrsm;
tcgwpfyg; t,k'¨,NrdKUudk oGm;a&mufNyD;aemuf jrpftaMu tm; zm[D,ef (ajymjy)xm;onhf pdwfxJwGif pGJxifzG,f(jzpf&yf)
t&yfodkY (tqif;wGif) &[ef;awmf[l,ifqef pD;eif;vkdufygonfh rsm;udk oDwif;okH;azmff &[ef;awmfwpfyg;u atmufyg pum;vkH;
avSudk "m;jyrsm; vk,ufwdkufcdkufonf/ "m;jyrsm;onf avSudk rsm;jzihf jyefajymif; azmfjyxm;cJhonf
urf;pyfodkY BudK;jzihfqGJ,lNyD; xdwfvefYaMumuf GHUaeMuonhf c&D; ]uREkfyfwdkY &[ef;awmfzm[D,eftm; BudKqdkcJhonfrSm ou
oGm;rsm;xJrS tzdk;wefypnf;rsm;udk vdkufvH&SmazGMuonf/ "m;jy &mZf 416-ckESpf? ,if (Tsin) rif;qufrS ,D&SD (Yihsi) (bk&if)\
rsm;onf [dE´LewforD; 'l&f*g (Durga)udk ukd;uG,folrsm;jzpfMu wpfq,hfajcmufESpfajrmuf aEG&moDOykofapmihfokH;rI tNyD;wGif jzpf
ojzihf [l,ifqef\ wifhw,fvSyonhf tom;ta&udk awGUjrif onf/ &[ef;awmfzm[D,ef uREkfyfwdkYESihftwl w&m;"r a[mMum;
Mujcif; ¤if;wdkYonf [l,ifqefudk (owfjzwf ) ewforD;tm; vsufaexdkifpOf uREkfyfwdkYu zm[D,ef\ c&D;pOftaMumif;udk xyf
,ZfylaZmfoifh\[k qkH;jzwfMuonf/ "m;jyrsm;\ MuH G,fcsufudk cgxyfcg ar;jrefMuonf/ zm[D,efonf trSeftwdkif;ajymqdkNyD;
xdwfvefYaeonhf [l,ifqef odoGm;aomtcg aMumuf GHU GHUjzihf [efraqmifol azmfa½Gol wpfa,mufjzpfaMumif; awGU&onf/ odYk
þodkYqdkvdkuf\ ]tu,fí tokH;rusbJ tnpftaMu;awG jynfh jzpf uREkfyfwdkYu &[ef;awmfzm[D,eftm; ¤if;,cifu tusOf;
aeonhf ighcEmudk,fonf armifwdkY&nf½G,fonfh ,ZfylaZmfrI csKyfrQ ajymjyxm;onhf (c&D;pOf)ESihfywfouf ydkrdktao;pdwf
twGuf trSefwu,f oihfawmfonfqdkvQif ig\þcEmudk,fudk ajymjy&ef wdkufwGef;Muonf/ odkYjzihf zm[D,efonf wpfzefxyf
rwGefYwdkyg/ odkY&mwGif a0;uGmvSaoma'orS þt&yfodkY vmjcif; ¤if;\taMumif;udk tprStqkH;wdkif jyefajymif;ajymjyonf/ zm[D
twGuf igh&nf G,fcsufrmS r[maAm"d (apwDawmftwGif;&Sd) qif; ,efu ]]uREkfyfawGUBuKHcJh&onfht&m tm;vkH;udk jyefvnfpOf;pm;
wkawmfESihf *dZösuk#fawmif (ay:&Sd) qif;wkawmfudk zl;ajrmf&ef? yd# Munhfvdkufonhftcg uREkfyf\ESvkH;om; vIyf&Sm;vmNyD; acR;'D;'D;us
uwfusrf;*efrsm;ESihf Ak'¨"rudk &,l&efjzpfNyD; igh&nf½G,fcsuf rjynfh \/ uREfkyfonf xdktE&m,ftm;vkH;udk rdrd\udk,fusKd;twGuf MuH
22 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 23
½G,fcsufaMumihf ausmfvTm;EdkifcJhonf r[kwfacs/ rajymif;vJaom usrf;*efrsm;udk pkaqmif;&ef? tdEd,ynm&Sifrsm;xHrS "rudk oif,l
&nf½G,fcsuf&SdNyD; ½dk;om;oljzpfjcif;? wpfckwnf;aom pdwfxm; &Sd avhvm&efESihf Ak'0ifae&mawmfrsm;odkY oGm;a&mufzl;ajrmf&ef qkH;
jcif;wdkYaMumihfom (ausmfvTm;EdkifcJhjcif;) jzpfonf/ xdkaMumif;w&m; jzwfcJhonf/ [l,ifqefonf bk&ifhw&m;½kH;wGif w½kwfjynfrS
aMumihfyif aoaMuysufpD;&ef aocsmoavmufjzpfNyD; touf&Sif xGufcGmcGifhavQmufvTm wifvdkufonf/ ,if;avQmufvTm jiif;y,fcH
usef&pfjcif;twGuf (tykH)wpfaomif;wGif wpfckwnf;aom (vGwf &aomtcg wdwfwqdwf xGufcGm&ef qkH;jzwfcJhonf/
ajrmufrI) tcGifhtvrf;om&Sdonhf c&D;udk pwifcJhjcif; jzpfonf}} &[ef;awmf [l,ifqefonf w kwfjynftaemufzsm; e,f
[k rdefYqdkonf/ pyfa'oodkY a&mufoGm;aomtcg if;\ pD;awmfjrif;aoqkH;oGm;
]ol (&[ef;awmfzm[D,ef) ajymjycsufaMumifh uREkfyfwdkY pdwf onf/ [l,ifqefESihf twlvdkufygvmMuonfh &[ef;awmfESpfyg;
vIyf&Sm;&yg\/ þuJhodkYaom yk*Kdvfum; ,cifua&m,ckyg &SmrS onf (a&SUqufrnfh) c&D;pOfESihfywfouf oHo,pum; tav;
&Sm;jzpfyg\/ BuD;jrwfaom (Ak')0g'onf ta&SUbufodkY c&D;ESifcJhpOf teuf >rufqdkvmMuNyD; jyefvSnfh&efajymMum;Muonf/ xdka'oudk
uwnf;u udk,fusKd;rzufbJ "rudk&SmazGjcif;wGif zm[D,efESifh tkyfcsKyfol (NrdKUpm;)u a&SUwGif&Sdonhf e,fajrtaMumif; ajymjy
wlol wpfOD;wpfavrQ r&Sdzl;ygacs/ zm[D,ef\ pHerlemjzihf uREkfyf aomtcg [l,ifqef\ pdwfESvkH;wdkY xdcdkuf&onf/ tazmf&[ef;
wdkYonf dk;om;onhfESvkH;om;&Sdoltm; t&mcyfodrf;jzpfEdkifaMumif; awmf ESpfyg;rSmrl [l,ifqeftm; xm;ypfcJhMuojzihf [l,ifqef
ESihf tu,fí cdkifNrJaom qkH;jzwfcsuf&SdvQif t&mcyfodrf; NyD; onf bmqufvkyf&rnfudk pOfpm;&if; uGmacsm (Kwachow)
ajrmuf atmifjrifEdkifaMumif; od&ygonf/ odkYtwGuf zm[D,ef NrdKUwGif wpfvvkH;vkH; aomifwifaeonf/ xdkpOf bk&if{u&mZfxHrS
onf tjcm;yk*Kdvfrsm; wefzdk;xm;onfudk pGefYvTwfNyD; tjcm;yk*Kdvf NrdKUpm;xHodkY &[ef;awmfwpfyg; w kwfjynfrSxGufajy;&ef BudK;pm;
rsm; pGefYvTwfonfudk wefzdk;xm;aomaMumihf atmifjrifcJhonf[k aeaMumif;ESihf tu,f awGUvQif xdk&[ef;awmftm; zrf;xm;NyD;
qdkvQif rrSefaybl;vm;}/ jyefvnfydkYay;&ef trdefYpmcRef a&mufvmonf/ xdktcgNrdKUpm;u
w½kwf&[ef;awmf [l,ifqef (Huien Tsiang) &[ef;awmf[l,ifqeftm; trdeYfpmcRefwGifygol [kwfrSefygovm;
&[efawmfzm[D,ef\ pHerlaMumihf pdwftm;xufoefoGm;NyD; [kar;avQmufonf/ [l,ifqefu [kwfrSefaMumif; ajzMum;aom
tdEd,odkY oGm;a&mufcJhol tjcm;aombk&m;zl; wpfa,mufrSm tcg Ak'omoemudk euf Idif;pGmudk;uG,fol NrdKUpm;onf rsufvTm
xif&Sm;ausmfMum;vSonhf &[ef;awmf [l,ifqefjzpfonf/ &[ef; csxm;onhf &[ef;awmftm; ]t&Sifjrwfonf þuJhodkY aomtpD
awmf[l,ifqefonf at'D 604-ckESpfwGif bmomw&m;udkif; Idif; trHtwGuf trSefwu,f pGrf;aqmifEdkifol jzpfaomaMumihf wynfh
onhf rdom;pkwpfckü arG;zGm;cJhNyD; i,fpOfuyif omoemhabmifodkY awmfonf t&SifjrwftwGuf þtrdefYpmcRefudk zsufqD;vdkufyg
0if a&mufcGifh&cJhonf/ toufESpfq,f rwdkifrDtwGif; [l,ifqef rnf} [kavQmufxm;NyD; &[ef;awmf\a&SUarSmufrSmyif trdefYpmcRef
onf ¤if;\us,fjyefYaom ynmÓmPfudk taMumif;jyKí ausmfMum; udk qkwfypfvdkufonf/ ]uJ t&Sifbk&m;? jrefjrefom <uawmfrlyg
rI&&SdcJhonf/ touf 26-ESpfwGif tdEd,odkYoGm;a&mufNyD; Ak'pmay bk&m;}[k NrdKUpm;u avQmufxm;onf/
28 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 25
wdAuf&[ef; awmft&Sif"r®omrd (Dharmasvamin) pkHao;aomaMumihf ighaus;Zl;&Sif armifwdkYtaejzifh ighudkowfvQif
wdAuf&[ef;awmf t&Sif"romrdonf at'D 13-&mpkwGif (tdEd,) armifwdkYqD Murmqdk; a&mufvmrnfudk igpkd;&drfay\}/
Ak'0ifae&mawmfrsm; zsufqD;jcif;rcH&rD tdEd,odkY aemufqkH; "m;jyrsm;onf &[ef;awmf [l,ifqef\ ajympum;rsm;udk
a&muf&SdcJhonfh bk&m;zl;yk*KdvfjzpfzG,f&Sdonf/ wdAufAk'bmom0if * krpdkufonhftjyif tjcm;c&D;onfrsm;\ toem;cHawmif;yefjcif;
rsm;onf bk&m;zl;&efESihfynmoif,l&ef rZ dra'oodkY &mpkESpfaygif; udkvnf; em;raxmifojzihf ,ZfylaZmfrI (rjyK&ef) "m;jyrsm;tm;
rsm;pGm(ywfvkH;) oGm;a&mufaecJhMujcif;jzpfonf/ odkY&mwGif t&Sif r[efYwm;EdkifMuacs/ &[ef;awmf[l,ifqefonf rdrd (b0)\
"romrdwpfyg;wnf;om rdrdc&D;pOfESihfywfouf rSwfwrf;usef aemufqkH;tcsdeftwGuf pdwfudk wnfNidrfpGm xm;vdkufcsdefwGif
&pfonf/ xdkc&D;pOftao;pdwfudk t&Sif"romrdu rdrd\twKywd ½kwfw&uf avjyif;wdkufcwfvmNyD; teD;tem;&Sd opfyiftcsdKU vJ
udka&;ol Oygoum csKd;pf'g&f (Chos-dar) tm; ajymjycJhonf/ usvsuf ajrrIefrsm;(xatmif) a0SY,rf;ypfvdkufonf/ þjzpf&yfudk
t&Sif"romrdonf Ak'pmayusrf;*efrsm;udk oif,louJhodkY t,lonf; olcdk;"m;jyrsm;u raumif;qdk;½Gm; wpf&yf[k,lqNyD;
aq;ynm? yef;ykynm? Adokumynmrsm;udkvnf; avhvmqnf;yl; [l,ifqefESihf c&D;onfrsm;tm; vTwfay;vdkufonf/ ([l,ifqef
onf/ t&Sif"romrd\ twKywdudka&;olu t&Sif"romrd tod tygt0if) c&D;onfrsm;onf vGefpGm pdwfoufom&m&oGm;MuNyD;
ynmoif,lrIudk jrwfEdk;vdkpdwfrSm touf 17-ESpfESihf 45-ESpf c&D;quf&ef tcGifhomoGm;Muonf/
twGif; t&Sifjrwfonf azmifwdef? rifESihf rdrdvufudk ruGJuGm aemufqkH; [l,ifqefonf emvEm (wuodkvf)odkY qdkuf
ap&ef awmif;qkqdkxm;onftxdyif BuD;rm;vSaMumif; qdkxm; a&mufoGm;NyD; pmayoif,ljcif;? oifMum; ydkYcsay;jcif;jzihf ig;ESpf
onf/ t&Sif"romrd pmayavhvm&ef rxGufcGmrD eDaygEdkifiH&Sd Mum (at'D 635-640) aexdkifonf/ emvEmwGif aexdkifpOf
o,rLapwDawmf Ak'*,modkY bk&m;zl;ra&mufrcsif; trdEdkifiHodkY twGif; Ak'*,mESihf tjcm;aom tdEd,a'orsm;odkY tcgtm;avsmf
rjyef&efvnf; t"d|mefjyKcJhonf/ &SpfESpfMum ynmoifMum;rI NyD; pGm oGm;a&mufcJhonf/ [l,ifqef\ eufeJaom todynmonf
qkH;aomtcg tdEd,EdkifiHodkY oGm;a&mufrnfh &nf G,fcsufudk oD [l,ifqeftm; pmoifom;rsm;ESifh q&morm;rsm;\ av;pm;rIudk
wif;okH;azmfrsm;tm; azmfjyvkdufonf/ oDwif;okH;azmf&[ef;rsm; wdk;jrifhaponf/ aemufqkH; [l,ifqefu rdrd\ w kwfjynfodkY
u ,if;odkYaomc&D;udk oGm;jcif;rSm toufudkpGefY vdkufjcif;yif jyef&ef &nf G,fcsufudk aMunmvdkufaomtcg (ausmif;om;rsm;
jzpfaMumif;ajymjyvsuf "romrdtm; (roGm;&ef) azsmif;zsMuonf/ a&m q&mrsm;yg) [l,ifqeftm; oGm;cGifhrjyKvdkbJ &SdMuonf/ xdk
odkY&mwGif ¤if;\q&m (rax&f)u ]tdEd,udk oGm;aomfvnf; oihf owif;udk Mum;&onhf &[efawmfrsm;tm;vkH; [l,ifqefxH pk½kH;
rSm tE&m,f&Sdvdrfhrnfr[kwf/ wdkYom;tz (wynfhESihfq&m) {uef a&muf&SdvmMuNyD; (emvEmwGif) qufvufoDwif;okH;&ef awmif;
rkcs jyefvnf awGUqkHMu&vdrfhOD;rnf}[k tm;ay;pum;qdkonf/ yefMuonf/ [l,ifqeftm; azsmif;zs&ef rpGrf;EkdifMuojzihf &[ef;
odkYjzihf at'D 1234-ckESpf? touf 37-ESpf t G,fwGif t&Sif awmfrsm;onf [l,ifqefudk if;\q&mjzpfol oDvb`'rax&fxH
"romrd rZdra'oodkY xGufcGmcJhonf/ xdktcsdefwGif rZ dra'oBuD; ac:aqmifoGm;Muonf/ q&mrax&fu tb,f taMumif;aMumihf
26 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 27
cGJcGmvdkoenf;[k ar;jref;onfwGif [l,ifqefu EIwfvQm aumif; ESihf Ak'qif;wkawmfrsm;tjynfhjzihf vmvrf;twdkif;jyef&ef qifay:oYdk
aumif;jzihf odkYpdwf0ifpm;zG,f ajzMum;avQmufxm;onf ]þ wufvdkufNyD; rdwfaqGrsm; csD;rGrf;*kPfjyKolrsm;ESihftwl pwifc&D;
EdkifiHonfum; &SifawmfAk' zGm;jrifawmfrl onhfae&mjzpfygonf/ xGufcGmonf/ tjyefc&D;wGif [l,ifqef\pD;awmfqif aoqkH;oGm;
odkYjzpf (&SifawmfAk')e,fajrtm; cspfcifESpfoufonfomjzpfyg jcif;? tdEKjrpfudkjzwful;pOf pmtkyfrsm;tm;vkH; qkH; IH;vkeD;yg; BuK&H
onf/ (wynhfawmf) [l,ifqef EdkifiHodkYvma&mufjcif;\ wpfck onhf rawmfwqjzpfrIrSwpfyg; xl;jcm;onhf tjzpftysufr&Sdacs/
wnf;aom &nf G,fcsufrSm rdrd(w kwf)vlrsKd;rsm;\ aumif;usKd; w½kwfEdkifiHe,fpyfodkY qdkufa&mufaomtcg [l,ifqefonf
csrf;omtwGuf jrifhjrwfaom opm"rudk oif,l&efjzpfygonf/ rdrda&muf&SdvmaMumif;odap&ef bk&ihfw&m; kH;odkY owif;ay;ydkYol
wynfhawmf ([l,ifqef) t&yfodkY a&mufuwnf;u (q&m wpfa,muftm; BudKwifapvTwfvdkufonf/ [l,ifqef vdk,ef;
jzpfol) t&Sifbk&m;onf a,m*gpm&blrdoQw&usrf;udk &Sif;jy&ef (Loyang)NrdKUodkY a&mufaomtcg [l,ifqef NrdKUxJodkY0ifa&mufvm
ESihf oHo,&Sdonhf pmydkd'frsm;udk pkHprf;avhvm&ef ([laom) onfudk Munfh I&ef vltkyfBuD;pk H;k a&muf&Sdvmonf/ bk&if{u
wynfhawmf\udpudk csD;a`rSmufNyD;jzpfonhfjyif *dkPf;*PtoD;oD; &mZfu rdrd\cGihfjyKcsufr&bJ wdkif;jynfrSxGufcGmoGm;jcif;twGuf
rS oifMum;csufrsm;udkvnf; Mum;emNyD;jzpfygonf/ wynfhawmf\ El;nhHaysmhaysmif;pGm jypfwifa0zefonf/ ¤if;aemuf ,cifu tjcm;
pdwfonf tvGefaysmf TifNyD; ae&modkY wynfhawmf\ vma&muf rnfonhf &[ef;awmftm; {nhfcHjcif;rsKd;ESihfrwlatmif jyKpkcsD;a`rSmuf
jcif;rSm tvGefYtvGeftusKd;&SdygaMumif; wynhfawmf tav;teuf awmfrlonf/ [l,ifqefonf wpfq,fhig;ESpfwdkifwkdif wdkif;jynfrS
avQmufxm;ygonfbk&m;/ ,cktcgwGif wynffhawmfonf (trdEdkif xGufcGmcJhNyD; jrif;aumifa& ESpfq,fjzihf o,f,lcJhonhf pmtkyf
iHodkY) jyefoGm;NyD; (q&mt&SifxHrS) wynfhawmf oif,lxm;onf aygif; 657-tkyfESihftwl jyefvnfa&muf&SdvmcJhNyD; [l,ifqefwGif
rsm;udk tjcm;yk*Kdvfrsm;tm;vnf; bmomjyefqdk&Sif;jy&ef qE&Sdyg udk,fwkdifBuKHawGUcJh&onhf tawGUtBuKHrsm;? &&SdcJhonhf pGefYpm;rIrsm;
onf/ ,if; (wynfhawmf\oifMum;csuf)wdkYudk Mum;emNyD; em; ESihf ywfoufonhf ajymjyp&m thHMozG,fjzpf&yfaygif;rsm;pGm&Sdonf/
vnf oabmaygufjcif;jzihf if;wdkYvnf; wynfhawmfuJhodkYyif t bk&ifawmif;yefrIaMumihf [l,ifqefonf rdrd\ (tdEd,)bk&m;zl;
&Sifbk&m;tay: aus;Zl;wifapvdkonhf qE&Sdygonf/ taMumif; c&D;pOf rSwfwrf;pmtkyf wpftkyf a&;cJhonf/ ,if;pmtkyfum; ,
aMumihf wynfhawmfjyefoGm;jcif;udpudk aESmihfaES;&efa&m ae&m aeYwkdif at'Dckepf&mpktwGif; tm&Swkduftv,fykdif;ESihf tdEd,
rSm qufvuf aexkdif&efyg tvdkr&SdbJjzpfaeygonf/ taMumif; ta&;tBuD;qkH;aom tcsuftvufrsm; &Sdaeao;onf
oDvb`'rax&fonf avQmufxm;csuftay: tvGef o txd tvGeftao;pdwf (azmfjyxm;)NyD; tcsuftvufrSefrsm;ESihf
abmusoGm;NyD; oGm;&rnfh c&D;&SnftwGuf [l,ifqeftm; ulnD jynhfESufaeonhf rSwfwrf;pmtkyfBuD;jzpfonf/
jyifqifay;Mu&ef &[ef;awmfrsm;tm; rdefYMum;awmfrlonf/ [l [l,ifqefonf rdrdtdEd,rS,laqmifcJhonfh usrf;pmpkpkaygif;
,ifqefonf tdEd,odkY Murf;wrf;pGm wpfudk,fwnf; a&muf&Sdvm tkyfa& 20-rQudk bmomjyefvsuf ol\ usefb0tpdwftydkif;udk
NyD; ,cktcg rl wefzdk; rjzwfEdkifonhf pmtkyfrsm;? "mwfawmfrsm; ukefvGefapNyD; at'D 664-wGif Nidrf;csrfpGm uG,fvGefonf/
32 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 29
uefeif[rfonf 1814-ckESpfwGif arG;zGm;NyD; tdEd,odkY 'kwd,Adkvf wpfckvkH; 0 kef;okef;um;jzpfaeonf/ taemufzufrS usL;ausmf0if
rª;BuD;tqifhjzifh a&mufvmonf/ uefeif[rfonf ae&mXme t a&mufol rlqvifrsm;onf wnf&SdqJtkyfcsKyfa&;udk zsufqD;ypf
awmfrsm;rsm;wGif wuf<upGmtrIxrf;cJhNyD; aemiftcg pDpOfñTef vdkufMuNyD; ¤if;wdkY\acgif;aqmifjzihf tpm;rxdk;&ao;aom tcsdef
Mum;ol? ajrwdkif;(t&m&Sd)? tif*sifeD,mtjzpf xif&Sm;cJhonf/ jzpfonf/ olcdk;*kdPf;rsm;ESihf vk,ufzsufqD;&ef tmomirf;irf;
(tdEd,odkY) a&muf rMumrD olonf tdEd,\ twdwfumv wufaeMuaom wdkufcdkufa&;orm; rlqvifppfom;tkyfpkrsm;
udk pdwf0ifpm;rI wdk;yGm;vmonf/ ¤if;\ &Snfvsm;aom tdEd, onf vrf;rsm; vloluif;rJhapNyD; NrdKUi,fNrdKUBuD;rsm;udkyif tEÅ&m,f
ajrmufydkif; vGifjyifc&D;pOfrsm;twGif; uefeif[rfonf axmifaygif; jyKaeMuonf/ t&Sif"romrdonf ukefonfokH;&m vltkyfESihftwl
rsm;pGmaom bk&m;ausmif;rsm;? cHwyfa[mif;rsm;ESihf tjcm;a&S; vdkufygcJhonf/ ¤if;wdkYteuf wpfq,fhajcmufa,mufrSm t&Sif"r
a[mif; trSwfw&ae&mrsm;odkY oGm;a&mufvnfywfcGifhukd vkH;0 omrduJhodkYyif Ak'*,modkY OD;wnfMuonf/ aemufqkH;wGif t&Sif
tvGwfrcHcJhay/ (xkdbk&m;ausmif;ponf\) wnfae&mrsm;udk rSwf "romrdonf oGm;vdkonhfc&D; vrf;qkH;(Ak'*,m)odkY qdkufa&muf
om;cJhonf/ xkdacwfu a&S;a[mif;okawoeynmonf arG; oGm;cJhaomfvnf; wdkufcdkufvk,ufvmrnfh tEÅ&m,fudk a&SmifvTJ
uif;prQomjzpfí &wemodkuf vkdufvH&SmazGjcif;? tkwf*lrsm;udk &ef xGufajy;íomae&awmhonf/ tEÅ&m,f uif;a0;oGm;aom
vk,ufjcif; ([laomtajctae)rS ajcwpfvSrf; vSrf;umprQom tcg t&Sif"romrd jyefvmNyD; ur|mef;xkdifjcif;? bk&m;&Sdcdk;jcif;? Ak'
jzpfaomfvnf; uefeif[rf\ t"du&nf G,fcsufrSm tdEd,vlrsKd; 0ifae&mawmfrsm;udk zl;ajrmfjcif;wkYd(tjyif) ouwbmompum;
rsm; udk,fwdkif vkH;0 rodMuao;bJ taemufwdkif;om;rsm;vnf; ajymwwfojzihf bk&m;zl;&[ef;tzGJUtm; bmomjyefay;oltjzpf
0dk;wdk;0g;wm;rQomodao;aom tdEd,a&S;a[mif;orkdif;udk aumif; aqmif½Gufjcif;jzihf okH;ESpfwm ukefvGefoGm;onf/
pGm em;vnf&ef ppfrSefonhfqE&SdykH&onf/ Ak'*,mwGif aexdkifNyD;aemuf t&Sif"romrdonf &mZN*dK[fESihf
xdktcsdefu a&S;a[mif;okawoeynmonf tE&m,f&SdEdkifNyD; emvEmwdkYodkY oGm;a&mufonf/ emvEmwGif touf 90-t G,&f Sd
pdwfwxifhxifhjzihf vdkufvH&SmazG&onhf t&mvnf;jzpfonf/ vrf; emvEmwuúodkvfausmif;tkyfBuD; ynm&Sif &m[kvod&Db`'rax&f
rsm;onf Murf;wrf; odkYr[kwf r&Sdao;/ iSufzsm;a&m*gonf awGU xH ynmoif,lonf/ odkY&mwGif emvEm\ at;csrf;wnfNidrf
&NrJ tE&m,fjzpfonf/ vk,ufwdkufcdkufrIrsm;vnf; ae&mra½G; aom pmayoifMum;&m ywf0ef;usifonf rMumrD emusif½dkif;yspGm
rMum cPBuKH&\/ uefeif[rf oGm;a&mufonhf ae&mrsm;wGif NydKuGJ ysufpD;oGm;cJhonf/ rlqvif usL;ausmfolrsm;onf emvE´m
a'ocHrsm;u rulnDMu½kHru ¤if;wdkYu xdka'otwGif;&Sd tysuf ta&SUbuf wpfaeYwmc&D;ü wnf&Sdaom Mo'EÅyl&Dwuúodkvfudk
tpD;rsm;taMumif; [dk[dk'D'D r[kwfrrSef vdrfnm ajymqdkMuonf/ zsufqD;ypfMuNyD; jzpfonf/ ,if;wuodkvfudk ¤if;wkdY\ tajcukyf
tqdk;qkH;rSm ykPÖm; w&m;a[mq&m ([dE´Lbkef;BuD;) rsm;jzpfMu ppfpcef;tjzpf tokH;csxm;onf/ &m[kvod&Db`'\ wynfhwpfyg;
onf/ ¤if;wdkYu tcsdefMumMum pGefYypfxm;onhf rnfonhftysuf onf usL;ausmfolrsm;\vufwGif zrf;qD;jcif;cHae&aomfvnf; &ef
tpD; odkYr[kwf qif;wkawmfudkrqdk uefeif[rftaejzihf pdwf0if olwdkY rMumrD emvEmudk pD;eif;wdkufcdkuf&ef pDpOfaeMuaMumif;
30 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 31
vQKdU0Sufowif;udk q&mjzpfol &m[kvod&db`'xHodkY wdwfwqdwf rsm;uJhodkY qkH;cef;rwdkifrD tcdkuftwHhrQom jzpfacsonf/ opm
ydkYay;EdkifcJhonf/ wynhftm;vkH;onf q&mrax&ftm; xGufajy; "rrD;tdrfonf tdEd,EdkifiHwGif ESpfaygif; wpfaxmihfig;&mcefY xGef;
&ef awmif;yefMuonf/ rax&fBuD;u jiif;qdkojzihf pmoifom; vif;awmufyvsuf "ra&mifjcnfudk jzmvufcJhNyD;aemuf Nidrf;awmh
&[ef;awmfrsm;rSm ¤if;wdkYbmom a&Smifwdrf; xGufajy;oGm;Mu rnfqJqJ (tcsdef) jzpfacsonf/
onf/ xdkq&mrax&ftdkESihf "romrdwdkYESpfyg;om usefcJhMuonf/ "romrdonf pmayavhvmoifMum;rI NyD;qkH;oGm;NyD; aemuf
]q&mrax&fu þodkYqdk\ ]]armifwdAuf? igESifhae&pf&if qkH; wdAufodkYjyef&ef jyifqifonf/ touft G,f BuD;&ifhNyD;
oifrdkuf&m rusaybl;vm;/ a'ocHawGESihf wynfhawGtm;vkH; csdeJYaeNyDjzpfaom &m[kvoD&db`'rax&fu rsuf0ef;wGif rsuf
xGufajy;ukefMuNyD/ xGufrajy;vQif oifvnf;yJ towfcH&ay &nfjynfhvsuf wynfhtm; ]oif[m aumif;jrwfwJh &[ef;wpfyg;
vdrfhrnf}}/ ,if;odkY q&mrax&fBuD;u jypfwifa0zefonf/ "r ayyJ/ wdAufudkjyefoGm;ygav/ igrlum; touft G,f tkdrif;NyD/
omrdu ]]towfcH&rnfjzpfayr,fh wynhfawmfxGufrajy;awmhyg wdAufonf a0;uGmvS\/ wdkYwpfawG 'Db0rSm wpfzefjyefawGUEdkif
bk&m;}}[k ajzMum;onf/ q&mrax&fonf ESpfoufoGm;NyD; Muawmhrnfr[kwf/ okc0wD (bkH)rSm jyefvnfqkHpnf;Mur,f} [k
]]oif[m oihf&JU t"d|mefcsufudk rzsufbJaeoy/ oifh&JU 0efxkyf rdefYqdkonf/ "romrdonf wdAufodkY tE&m,fuif;pGm jyefa&mufcJh
0efydk;um; BuD;av;vSay\/ tcktoifu ighudkcsDrNyD; ,lrnfqdk onf/ odkY&mwGif emrusef;jzpfeojzihf ywem;wGif vtwefMum
vQif oif xGufajy;rvm;}} ([k qdkjyefonf)/ ]]tu,fí q&m aomifwifaecJhao;onf/ "romrdonf touf 67-ESpf? at'D
t&Sif oGm;&if wynfhawmfwdkYESpfyg;vkH; xGufajy;Edkifwmaygh}}/ 1263-ckESpfwGif uG,fvGefonf/ rZ dra'owGif tcsdeftenf;
þodkYjzihf "romrdonf q&mrax&ftm; yckH;ay:xrf; GufNyD; i,fom aexdkifcGifh &&SdcJhaomfvnf; "romrd\ twKywdonf
ajy;avonf/ ausmufwdkifwpfckudk ywfvSnfhNyD;aomtcg q&m tvGef pdwf0ifpm;zG,faumif;vS\/ taMumif;rl ,if;twKywd
rax&fu ]]wdkY (&efolYvufrS) vGwfygNyD/ oMum;xkyfuav;? (rSwfwrf;)onf uREkfyfwdkYtm; tdEd, Ak'0g' 0rf;enf;aMuuGJzG,f
qefenf;enf;ESihf wdkYtcspfawmfpmtkyfawGudk xkwfMupdkY/ wdkY a0; qkH;cef;wkdifoGm;ykHESihf ywfoufí &Sm;yg;vSonhf rsufjrifoufao
a0;roGm;EdkifMuawmhbl;/ wdkY (ESpfa,muf) tE&m,fuif;Edkifrnhf rSwfom;csufrsm;udk azmfjyxm;aomaMumihfjzpfonf/
enf;udk igodygw,f}}[k qdkvdkufonf}/
olwdkY (q&mwynfh) onf rlqvifppfom;rsm; emvEmudk qmtvufpE´muefeif[rf (Sir Alexander Cunningham)
vk,uf &SmazGaeMupOf yifrausmif;wdkufBuD;rS cyfvSrf;vSrf;wGif&Sd olYb0udk uREkfyfwdkYavhvmrnfh tjcm;yk*¾Kdvf wpfa,mufum;
aom bk&m;ausmif;i,f wpfcktwGif; a&Smifykef;aeMuonf/ xdYk bk&m;zl;wpfa,muftjzpf rZ dra'oodkY vma&mufcJhonfr[kwf
aemuf ,if;&[ef;awmfESpfyg;onf (emvEm) ausmif;wkdufodkY aomfvnf; acwfopfbk&m;zl;rsm;taejzihf Ak'0ifae&mawmfrsm;ü
jyefvmEdkifMuonf/ odkY&mwGif xdktcsdeftxd zsufqD;vk,ufjcif;rS awGUjrif&aom t&mtrsm;pkonf yk*Kdvf\BudK;yrf;rIaMumihf jzpf
vGwfajrmufaeao;aom tjcm; bk&m;ykxdk;rsm;ESihf ausmif;wkduf ojzifh þyk*Kdvfudk csefvSyfxm;&ef rjzpfEdkifacs/ qm tvufpE´m
36 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 33
wkudk;uG,fonfh bmomw&m;jzpfonf[k qdkjcif;xuf ydkrdkí pm;rItenf;i,f jyvkdufonfESihf (,if;tysuftpD;ponfudk) jrifh
udk,fykdiftvS udk,fydkif qGJaqmifrIrsm;&Sdonhf acwfrDNyD; udk,fusifh jrwfaom ae&mjzpfaMumif; ajymqdkNyD; xdkae&mudk ykHMurf;qGJcGifh odkY
pm&dwa&;&m 'óewpfckjzpfaMumif; em;vnf&ef taxmuftul r[kwf wdkif;wmcGifhrjyKrD aiGaMu;awmif;Muonf/
jyKcJhonf/ Oa&mywdkufom;rsm;xHrS rdrdbmomw&m;taMumif; ,if;odkY tcuftcJrsm; &Sdaomfvnf; uefeif[rfonf a&S;
odumusapaom azmfjycsufrsm;udkomvQif Mum;&avh&SdcJhMuaom a[mif;pmay ta&;tom;rsm;pGmtm; t"dym,f azmfenf;udk em;
ta&SUwdkif;&Sd Ak'bmom0ifrsm;onf xdkuAsmudk ESpfoufMuNyD; tm vnfcJhonf/ olonf ae&mXmersm;pGmudk rSwfxm; odkYr[kwf oGm;
Edk;vftm; owdcJ vlpGrf;aumif;tjzpf rSwf,lMuonf/ a&mufMunhf IcJhonf/ xdkae&mXme trsm;pkudk NcKHikHavhvm&if; if;
tmEkd;vfonf Ak'*,mESihf rd*'g0kefodkY oGm;a&mufvnfywf onf tdEd,\ a&S;a[mifajrykH'*Fg;wHqdyfavhvmrIESihf tdEd,yef;yk
vkdonfrSm MumcJhNyDjzpfojzihf oD&dvuFm? ,dk;',m;? jrefrmESihf avhvmrIrsm;ESihf ywfoufonhf rSefuefxl;jcm;onfh todynm
*syefwdkYodkY (vma&muf) vnfywf&ef zdwfMum;pm trsm;tjym; A[kwudk wdk;wufatmif pGrf;EdkifcJhonf/ odkYjzihf 1861-ckESpf a&S;
&&Sdaomtcg ta&SUEdkifiHrsm;odkY oGm;a&muf&efESihf wpfcsdefwnf;wGif a[mif;okawoeavhvma&;tzGJU zGJUpnf;wnfaxmif&ef qkH;jzwf
MumjrihfpGmuwnf;u pdwfxJwGif udef;0yfaecJhaom rdrdqEudk NyD; aomtcg ppfwyfrS tem;,lNyD;pjzpfol uefeif[rfonf ,if;
jynfhpkHap&ef qkH;jzwfcJhonf/ (Ak'*,modkY) qdkufa&mufí r[m tzGJU\ yxrqkH;aom ñTefMum;a&;rª;csKyftjzpf tvdktavsmuf
aAm"dapwDawmf\ pBuFefvrf;wGif &yfvdkufrdpOf tmEdk;vfonf ap a G;cs,fNyD; jzpfoGm;onf/ xdktcsdefrSp 1885-ckESpfwGif t*Fvef
wDawmf\ taemufbufodkY oGm;NyD; r[maAm"dyifatmufwGif Nidrf odkY jyefonftxd uefeif[rfonf if;\b0udk tdEd,\ twdwf
oufpGm&yfrdvsuf rdrdtaejzifh aAm"dyifrS aAm"d½Guftenf;i,f & ordkif;azmfxkwfa&;ESihf xdefodrf;a&;wdkYtwGuf `rIyfESHcJhonf/
,lEdkifygvm;[k [dELbkef;BuD;wpfa,muftm; ar;jref;aomtcg Ak'bmom IaxmihfrSqdk&aomf uefeif[rf\ ta&;ygrIonf
¤if;([dE´Lbkef;BuD;)u ]vkdcsifoavmufom ,loGm;yg q'f? igwYdk jrwfAk'\b0ESihfywfoufaom wnf&SdqJ ae&ma'orsm;taMumif;
tzdkY (þopf½Guf) bmrS tokH;rusygbl; q'f}[k qdkonf/ tay: if;\wpfudk,fa& pdwf0ifpm;rIaMumifhjzpfonf/ uefeif
,if;aemuf tmEdk;vfonf rd*'g0kefodkY oGm;onf/ aemifwGif [rfonf i,fpOfu tjcm; rsm;pGmaom 0dwdk&d, acwfom;rsm;uJh
xdk(rd*'g0kef) ae&mawmfESifh ywfouf tmEdk;vfu ]þae&m odkYyif atAefa*svdu,fvf c&pf,efwpfa,mufjzpfonf/ olonf
xuf ydkrdkjrifhjrwfaom ae&mwpfckudk tjcm;rnfonhfae&mwGifrS rdrd\ rlv,kHMunfrIudk jrefjreftpm;xdk;vmonfESihftrQ tdEd,\
rawGUEdkifyg} [kqdkcJhonf/ ¤if;aemuf c&D;qufcJhNyD; oD&dvuFmodkY wdkif;&ifbmomw&m;rsm;rSm ydkrdkaumif;rGefonf[k ,kHMunfoGm;cJh
qdkufa&mufaomtcg oD&dvuFm Ak'bmom0ifrsm;\ tkwfatmf onf/ if;\ apmapmydkif; a&;om;csufrsm;wGif if;taejzihf a&S;
aomif;eif; BudKqdkrIudk cH&onf/ tmEdk;vfonf xdktcsdefu usrf; a[mif;okawoeynmtay: pdwf0ifpm;rIonf c&pf,efbmom
*eftwwfuRrf;qkH;ESihf oD&dvuFmwGif vsifjrefpGm t&Sdef&aeNyDjzpf xGef;um;a&;udk taxmuftuljyKrnfh tokH;0ifonhf vufeuf
aom Ak'bmomjyefvnfEdk;Mum;a&;vIyf&Sm;rI acgif;aqmif rax&f aumif;wpfckjzpfrnf[k xifjrifaMumif;yif azmfjycJhonf/ Ak'0g'
34 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 35
taMumif; aumif;pGmodcGifh&aomtcg wjznf;jznf; Ak'0g'\ b0 &efESihf a&S;a[mif;ypnf;rsm; &,l&ef arQmfvifhcsufjzihf tcgtm;
tjrifESihf tdEd,,Ofaus;rItm; axmufulxm;jcif;tay: euf Idif; avsmfpGm Ak'*,m? rd*'g0kefa'orsm;odkY vma&mufcJhMuonf/ pGefY
pGm av;pm;rI wdk;yGm;vmonf/ if;\ us,fajymaom tawGU y,fcHxm;&onhf vlolrJhaom (Ak'0if) ae&mrsm; a&S;a[mif;
tBuKH? tjcm;yk*Kdvfrsm;\ okawoejyKcsufrsm;? w kwfbk&m;zl; ypnf;rsm;udk tvG,fwul&&SdEdkifonf/ odkY&mwGif 1885-ckESpfü
&[ef;awmfrsm;\ rSwfwrf;rsm;ESihf &if;ESD;uRrf;0ifrdjcif;? ajrmuf Ak'*,modkY vma&mufcJhonfh t*FvdyfvlrsKd;wpfa,mufum; ae&m
jrm;vSonhf rSef;qEdkifrIrsm;udk tokH;csvsuf uefeif[rfonf a'oudk Munfh I&ef odkYr[kwf urmvSnhfc&D;onftaejzifh vm
om0wd? aumorD? ukodem kHESihf &mZN*dK[f&Sd rsm;pGmaomae&mXme a&mufjcif;r[kwfbJ bk&m;zl;taejzihf a&muf&Sdvmjcif; jzpfonf/
rsm;udk trSeftwdkif; xkwfazmf odkYr[kwf rSefuefaMumif; ouf xdkyk*Kdvfum; tmquf'GiftmEdk;vfjzpf\/ tmEdk;vfonf 1857-ck
aojycJhonf/ uefeif[rfonf ,if; (azmfjyNyD;) a'orsm;udka&m ESpf (tdEd,EdkifiH) yleD(Pune) NrdKU? 'ufuef(Deccan)aumvdyfausmif;
r"k&m? rd*'g0kefESihf Ak'*,m ae&mawmfrsm;udkyg azmfxkwfcJhonf/ tkyfBuD;&mxl; ceYftyfcH&aom tcsdef uAsmq&m wpfa,muf
uefeif[rfonf r[maAm"dapwDawmfjrwfBuD;tm; ydkrdkxl; tjzpf ausmfMum;aeNyDjzpfonf/ ¤if;\vGwfvyfaom oabmxm;
jcm;onhf ESpfoufrI&SdykH&onf/ odkYjzpf a&S;a[mif;okawoe ESihf ouwbmom todynmaMumifh rMumrD tdEd,bmomw&m;
avhvma&;tzGJUodkY wifjycJhonhf if;\ yxrqkH;aom vIyf&Sm;rI rsm; txl;ojzihf Ak'bmomudk pdwf0ifpm;rI wdk;yGm;vmonf/
onf Ak'*,mapwDawmfy&d0kPfudk wl;azmfNyD; yef;ykvuf&mrsm; 1861-ckESpf? t*FvefodkY jyefa&mufaomtcg tmEdk;vfonf
ESihf ausmufpmrsm;udk xdefodrf;&eftwGuf pwifvkyfaqmif&rnhf aemiftcg ¤if;t,f'Dwmjzpfvmrnfh a';vD;w,fvD*&yf owif;
ajcvSrf;rsm;udk pOf;pm;Edkif&ef apwDawmfjrwfBuD;odkY oGm;a&muf pmwGif txl;aqmif;yg;a&;oltjzpf tvkyfvkyfcJhNyD; Ak'0g'udk
a&;jzpfonf/ if;\ tMuHjyKcsuft& AkdvfcsKyf rD;'f (General Mead) qufvuf avhvmonf/ rnfonhfusrf;pmrsm;udk zwf½Ionf[k
onf 1863-wGif apwDawmfudk wl;azmfcJhonf/ odkYaomf rD;'fonf wduspGm rod&aomfvnf; (xkdtcsdefu Ak'bmomESihf ywfouf
if;\awGU&Sdcsufqdkif&m rSwfwrf;udk vkH;0ykHESdyfjzefYcsdjcif; rjyKcJhay/ onfh rDSjirf;jyKpmtkyfrsm; tenf;tusOf;om&SdNyD; Ak'bmomusrf;
uefeif[rfonf Ak'*,modkY 1871-ESihf 1875- Ak'bmom r[m *ef t*Fvdyfbmomjyefrsm;vnf; enf;yg;ao;\) 1879-ckESpfwGif
aAm"dapwDawmfjrwfBuD;} wGif if;tygt0if tjcm;yk*Kdvfrsm;\ tmEdk;vfonf Ak'b0jzpfawmfpOfESifh Ak'\oifMum;csufrsm;udk t
okawoejyKcsufrsm;? &SmazGawGU&Sdcsufrsm;ESihf apwDawmfjrwf\ ykH bjzpftysufrSeftwdkif; u½kPm&oajrmufpGm o½kyfazmf (a&;zGJU)
oPmefrsm;tm;vkH;udk pkaygif;azmfjyxm;onf/ xm;aom ]tm&Stvif;a&mif (The Light of Asia)} trnf&Sd
qmtuf'GiftmEdk;vf (Sir Edwin Arnold) ausmfMum;vSonfh uAsm(&Snf)udk ykHESdyfxkwfa0vdkufonf/ þ
1809-ckESpfwGif AsL;cgeef (Buchanan) rS pwif t*Fvdyfc&D;onf uAsmonf tvGefta&;ygonfh atmifjrifrI wpf&yfjzpfoGm;NyD;
rsm;onf NydKuGJysufpD;aeaom txdrf;trSwf ae&mrsm;udk Munfh½I NAdwdoQvlrsKd;rsm;tm; c&pf,efomoemjyKyk*Kdvfrsm;\ rSwfwrf;
rsm;wGif azmfjyonhf Ak'bmom[lonf pdwfysufzG,ftqdk;jrif ½kyf
40 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 37
jrwfr[mudk xdef;odrf;apmihfa&Smuf&ef wdkufwGef;onf/ rif;om; jzpfol a'vd*gr oD&dokr*Fvrax&fESihf awGUqkHaomtcg tmEdk;vf
od'¨w¬ aAm"dyifatmufrSm aAm"dÓmPfudk &&SdcJhonhf þae&mum; u r[maAm"dapwDawmfjrwfBuD;\ 0rf;enf;zG,f tajctaeudk
urÇmay:wGif rnfonhfae&mESihfrQrwlatmif jrifhjrwfvSay\/ þzd azmfjyvsuf apwDawmfESihf ywfoufNyD; wpfckckaqmif½GufEdkif&ef
tm;onf uREkfyf\pdwftm½kHodkY ½kwfw&uf 0ifa&mufvmaomtcg wdkufwGef;onf/ tmEdk;vf\ tMuHjyKcsufudk tvGefpdwftm; xuf
uREkfyfonf bkef;awmfBuD; udkZeftm; uREkfyfESifhtwl yg0ifvufwGJ oefpGm BuKdqdkojzihf tmEdk;vfu t*FvefESihftdEd,&Sd NAdwdoQtmPm
Edkifrnfvm;[k ar;rdonf/ udkZefu 0rf;ajrmuf0rf;ompGm oabm ydkifrsm;ESihf awGUqkHajymqdkrnfjzpfaMumif; uwday;onf/ NAdwdoQ
wlonf/ þxufydkonfrSm udkZefvnf; uREfkyfESihfxyfwlyif cHpm; tpdk;&tkyfcsKyfrI wnf&SdqJjzpfojzihf þudprSm tmEdk;vftzdkY vG,f
aerdaMumif; ajymjyonf/ Ak'¨bmom &[ef;awmftcsKdU wm0ef,l ulpGm aqmif GufEdkifaomt&mjzpfonf/
apmifha&Smuf&ef a&mufvmonftxd uREkfyfwdkYESpfa,muf þae tmEdk;vfonf r[maAm"dapwDawmftm; Ak'bmom0ifrsm;
&mjrwf aexdkifMu&ef tav;teuf uwdjyKvdkufMuonf}/ jyefvnf xdef;odrfa&;twGuf aumif;jrwfaom tawG;tMu&H &Sd
r[maAm"dapwDonf &mpkESpfaygif;rsm;pGm &Sdcdk;ylaZmf&mXme vsuf xdktMuHudk taumiftxnf ay:vmapNyD;aemuf xdkudp
tjzpf rvIyf&Sm;bJ &SdaecJhNyD;jzpfonf/ 16 &mpkukefavmuf a&muf tNyD;a&mufonfxd tjcm;yk*Kdvfrsm;u (qufvufí) pGrf;pGrf;wrH
aomtcg ajcovkH;tdrfwdkif [dE´Lbkef;BuD;tcsdkU þae&modkY a&muf aqmif½GufcJhMuonf/ odkYwap xdktcsdefuwnf;uyif tmEdk;vf
vmNyD; teD;tem;ü tajccs aexdkifMuonf/ (aemiftcg) r[efY[k onf oD&dvuFmtkyfcsKyfa&;rª;? tdEd,EdkifiHqdkif&m twGif;0efcsKyf
xif&Sm;vmonhf ¤if;wkdYudk qufcHolrsm;onf pGefYypfcH apwDysuf jzpfol AkdvfcsKyf uefeif[rf (uefeif[rfonf þtMuHtpnfudk
udk ¤if;wdkYydkiftjzpf xifrSwfvmMuonf/ (tdrf&mraxmifonhf) vkH;0>cif;csufr&Sd pmemaxmufxm;cJhonf)ESihf tdEd,bk&ifcHwdkYudk
&aoh&[ef;[kqdkaomfvnf; acwfopfr[efYum; csrf;omNyD; tm yif udk,fwdkifawGUqkH odkYr[kwf pma&;cJhNyD; 1893-ckESpfwGif a'vD;
Pmxefjyif;ol ajrydkif&Sifjzpfonf/ yxrwGif r[efYonf "rygv w,fvD*&yfowif;pm r[maAm"dapwDawmftm; Ak'bmom0if
&Sdaejcif;udk rjiif;qdkay/ r[efYu "rygvtm; teD;tem;&Sd em;ae wdkY (jyefvnf) xdef;odrf;a&;ESihfywfouf ta&;aumif;aumif;
aqmif(Z&yf) wpfaqmif\aomhudk ay;xm;ojzihf aumif;pGm ae ESihf u kPmoufzG,f aqmif;yg;wpfyk'f a&;om;cJhonf/
xdkif&onf/ "rygvonf oD&dvuFm? jrefrmESihftdEd,EdkifiH&Sd "rrdwf 1904-ckESpf tuf'GiftmEdk;vf uG,fvGefaomtcg ESpfq,fh
aqGrsm;ESihf Ak'¨bmomtzGJUtpnf;rsm;odkY r[maAm"dyif\ tajc wpfESpfrwdkifrDu tmEdk;vf&&SdcJhonhf tMuHtpnfudk (vltrsm;rod
taeudkazmfjyNyD; apwDawmfBuD;tm; oifhwifhpGm xdef;odrf;apmifh odkYr[kwf) oabmraygufEdkifao;bJ &SdMuonf/ trSefaomf aemuf
a&Smuf&ef tultnDawmif;cHonhfpmrsm; tvsiftjref a&;ydkYonf/ xyf ESpfig;q,feD;yg;rQ Mumonftxdyif em;rvnfEdkifao;bJ &Sd
odkYwap rdrdrSm&Sdonhf aiGaMu;tenf;i,fvnf; jywfawmuf Muonf/ odkY&mwGif acwfopf Ak'bmom0ifbk&m;zl;rsm;tzdkY r[m
awmhrnf/ rdrd\tultnDawmif;cHrItay: wkHYjyefrIrsm;rSm(vnf;) aAm"dapwDawmfwGif bk&m;&Sdcdk;0wfjyKaomtcg odkYr[kwf apwD
aES;auG;vSonf/ "rygvtaejzifh rdrd\uwdudk pGefYvTwf&awmh awmfudk 0ef;&Hxm;onfh at;csrf;qdwfNidrf NcH0if;twGif; vSnfh
rnfudkyif pdk;½GHUvmrdonf/ "rygvonf rdrd\ þarSmifrdkuf cufcJ
38 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 39
vnfoGm;vmaomtcg þtaemufwdkif;om; a&S;OD;Ak'bmom0if Ak'*,modkYa&muf&SdMuonf/ r[maAm"dapwDawmfudk ESpftenf;
wpfOD;tay: aus;Zl;wif&rnfjzpfaMumif; owd&oifhygonf/ i,ftvGefu jyefvnf jyKjyifxm;NyD;jzpfaomfvnf; apwDawmftm;
tem*g&du"r®ygv (Anagarika Dharmapala) * kwpdkuf xdef;odrf;apmihfa&Smufrnfholr&Sdacs/ apwDawmfteD;
tuf'GiftmEdk;vf yxrqkH; arG;zGm;ay;vdkufaom tawG;tMuHudk ywf0ef;usif opfyifrsm;aygufa&mufaeNyD; npfywfaeonf/ 0Zd
(taumiftxnfazmf) aqmif½GufcJholum; tem*g&du"rygv jzpf &moe3 ae&mawmfwGif "rygv &Sdcdk;ylaZmfvdkuaf omtcg ESvkH;om;
onf/ 1846-ckESpfwGif <u,f0csrf;omNyD; bmomw&m;udk tav; wGif tav;teuf MunfnKd,kHMunfrIrS aygufzGm;vmonhf pdwf
teuf ½dkaoudkif;½dIif;onhf rdom;pkrSarG;zGm;cJhol "rygvonf "mwftiftm; jrifh<urIwpf&yf ay:aygufcJhonf/ jzpfysufcJhykHudk
toufi,f½G,fcsdefwGif 1870-ckESpfrsm;rSpí oD&dvuFm wpfEdkifiH ¤if;\rSwfwrf;pmtkyf þodkYazmfjyxm;onf ](*,mNrdKUrS) ajcmuf
vkH; vIyfvIyf G GjzpfapcJhaom Ak'omoemawmf jyefvnf&Sifoefa&; rdkif armif;NyD;aemuf uREkfyfwdkYonf ajrjrwfae&modkY qdkufa&muf
vIyf&Sm;rI\ MoZmvTrf;rdk;jcif;udk cHcJh&onf/ "rygvonf rdrd\ cJhMuonf/ wpfrdkiftwGif; uREkfyfwdkYbk&m;&Sif\ qif;wkawmftusKd;
xl;jcm;onhf tiftm;ESihf pGrf;&nfwdkYudk Ak'omomemawmf &mpkESpf tysufrsm; [dkae&monfae&m BuJjyefYaeonfudk awGUjrifEdkifonf/
aygif;rsm;pGm rvIyfr&Sm;jzpfaejcif;rS vGwfajrmufa&;twGuf ulnD r[efY([dELbkef;BuD;)\ ausmif;odkYt0if qif0if\ [dkbuf'Dbuf
axmufyHhrIwGif `rIyfESHvdkaMumif; odcJhaomfvnf; (,if;udpESihf ywf ur|mef; IrSwfae[efESihf w&m;a'oem a[mMum;awmfrlae[ef
ouf ) rdrdtaejzifh rnfodkYaqmif Guf&rnfudk twdtusoabm uREkfyfwdkY Ak'&Sifawmfjrwf\ qif;wkawmfrsm;&Sdonf/ (r[maAm"d)
aygufcJhonfrSm Ak'*,modkY bk&m;zl;c&D; oGm;a&mufNyD;rSjzpfonf/ apwDawmfjrwfBuD;um; jrifhrm;crf;em;vSygbd/ ty&mZdwyv†if
1891-ckESpfwGif "rygvonf rd*'g0kefodkY oGm;a&mufaom awmfay:wGif xdkifaeawmfrlonfh jrwfAk' (qif;wkawmf)ESifh ywf
tcg rdrdawGUjrif&onhf (tajctae)aMumihf acsmufcsm;rdNyD; pdwf 0ef;usifwpfcGifvkH;udk ysHUESHUvTrf;rdk;aeonhf BuD;jrwfaom wnfNidrf
xdcdkufoGm;onf/ Ak'&Sifawmfjrwf yxrqkH; w&m;a'oem a[m rIwdkYum; MunfndKol Oygoum (wpfa,muf)\ ESvkH;om;udk 0rf;
Mum;awmfrlonhf ae&mawmfjrwfudk a'ocH Gmom;wdkYu EGm;acs;? enf;rsuf&nf vnfapyg\/ tdk? ESpfoufzG,f aumif;pG/
0ufacs;rsm; pkykH&ef tokH;jyKaeMuonf/ wpfcsdefu BuD;us,f crf; ]0Zd&moeyv†ifawmfudk uREkfyf\ezl;jyif xdvkdufrdonfESihf
em;cJhonhf ausmif;wdkufBuD;rsm;? bk&m;ausmif;rsm;ESihf apwDawmf uREkfyf\ ESvkH;om;xJodkY ½kwfw&uf wGef;tm;wpf&yf 0ifa&muf
jrwfrsm;\ tysuftpD; t<uif;tusefrsm;tm; taqmufttkH vmonf/ xdkwGef;tm;onf uREkfyftm; þae&mwGifae þajr
aqmufvkyf&m aps;aygaygtkwfcsyfrsm; &&Sd&ef NzdKcsjcif;rSvGJ 3
rnfol wpfOD;wpfa,mufrQ pdwfr0ifpm;Muacs/ tcsKdUu r[m,me (Ak'bmom0if)wdkYonf Ak'*,mr[maAm"dr@Kdif&Sd ty&mZdw
yv†ifawmfudk ]0Zd&moe}[k ac:a0:aMumif; jyqdkonf/ odkY&mwGif ]ty&mZdwyv†uF
&uftenf;i,f MumNyD;aemuf Zefe0g&Dv 22-&ufaeYwGif 0a& 0Zd&moae edodEumvawm y|m, (O'ge-|? 29/ om&w-#D 3? 133) ESifh
"rygvESihf ¤if;\rdwfaqG *syef&[ef;awmf udkZef (Kozan)wdkYonf ]0Zd&moeH 0d, tpvyv†u (oH-#D 2? 282)wdkYt& xdktqdk rrSefbJ rl&if;ax&0g'
usrf;rsm; vnf; ]0Zd&moe} tokH;&SdaMumif; rSwf,l&ygrnf (bmomjyefol)/
44 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 41
awmfrlMuyg/ cifrif &if;ESD;pGm (rdwfrysufbJ) "mwfawmfrsm;udk aom tcsdefumvtwGif; apwDawmf ur|mef; IrSwf&if; ckdifrm
&SpfykHykHyg/ onfaemuf ae&mtESHYwGif apwDawmfrsm; (wnfí) onfh pdwfydkif;awGUBuKHod&SdrI wpf&yf&&SdcJhonf ]xdkn 12-em&D
xnhfoGif; XmyemMuyg/ ow0gtm;vkH; þapwDawmfrsm;udk zl; avmufwGif uREkfyfwpfoufwm yxrqkH;tBudrf em;vnfrI
jrifNyD; o'gw&m;wdk; yGm;EdkifMuygvdrfhrnf 'D 2? 136)}/ tm;vkH;udk ausmfvGefonhf Nidrf;csrf;rIwpf&yfudk uREfkyf awGUBuKH
¤if;aemuf a'gPykPm;onf Ak'\"mwfawmfrsm;udk buf cHpm;rdonf/ at;Nidrf;vdkufavjcif;}/
rvdkufbJ (rQrQww) &SpfykHykHonf/ a'gPonf ¤if;\tusKd; aqmif "rygv\ b0&nfrSef;csufonf ,cktcg vkH;0OókH yDjyifvm
usOf;rItaejzihf "mwfawmfxnhfonhftdk;udk &&Sdavonf/ þodYk acsNyD/ Ak'0g'wpfckvkH;uJhodkYyif r[maAm"d apwDawmfjrwfonf
aqmif½GufNyD;aemuf ydyv0e(Pipphalavana)t&yfrS arm&d,vlrsKd; vnf; ouf0ifvIyf&Sm;aeonhf t&mrsm;xuf ydkrdkpdwf0ifpm;zG,f
tzGJUwpfzGJU a&mufvmonf/ odkYaomf "mwfawmftm;vkH; cGJa0NyD; aumif;onfh twdwfumv\ "mwfarGawmfwpfck jzpfvmonf/
jzpfí ¤if;wdkYtm; rD;ylaZmfonhfae&mrS jymrsm;udk ay;vkdufonf/ rdrd ("rygv)onf Ak'0g'udka&m r[maAm"dapwDawmfudkyg jyef
yxrOD;qkH;aom ,if;Ak'apwDawmfrsm;onf xdyfydkif;wGif vnf xdef;odrf;NyD; &Sifoefatmif aqmif u G f&vdrfhrnf/ "rygv
opfom;xD;awmfyg&Sdonfh ajrykH dk; dk;rQom jzpfzG,f&Sdonf/ xD; onf rdrdtaejzifh apwDawmfteD;rSxGufcGmNyD; (apwDawmftm;)
awmfrSm bk&ifrif;ESihfqdkifaom a&S;acwftdEd,txdrf;trSwfjzpf vlxkpdwf0ifpm;atmif aqmif½Guf&efESihf Ak'bmomEdkifiHrsm;\
onf/ Ak'&Sifawmfjrwfonf rdaumif;zcif bk&ifrdom;pkrS (zGm;jrif axmufcHrI&&Sd&ef BudK;pm;rSomvQif þ(jyefvnfjyKjyif&efESihf &Sif
cJhol) jzpfaMumif; owd&oifhonf/ oefatmif aqmif½Gufjcif;) udpudk jyKvkyfEdkifrnf[k qkH;jzwfonf/
azmfjyyg a&SUajy;ykHpHrsm;rS wpfqifh apwDonf oym,fvSyNyD; "rygvonf r[maAm"dapwDawmf jyefvnfxdef;odrf;a&; pnf;½kH;
tao;pdwf taqmufttkH ykHpHrsm;tjzpfodkY wdk;wufajymif;vJ vIHYaqmf&efESihf yl;aygif;aqmif Guf&ef r[maAm"dtoif;ESihf ,if;
vmNyD; oufawmfxif&Sm; bk&m;&Sif\oauFw (ykHoP²mef) tjzpf toif;\ wdk;wufa&;aqmif½GufrItaMumif;udk Ak'bmomavmu
awGU&Sdvm&onf/ (Ak'0ifae&mawmfrsm;&Sd) apwDawmfrsm;udk av; tm; owif;ay;&ef yxrqkH;aom EdkifiHwumAk'bmompmapmif
rsKd; cGJjcm;Edkifonf/ 1) om&D&du = jrwfAk' odkYr[kwf jrwfAk'\¨ wpfckjzpfonhf r[maAm"d*sme,fudkvnf; wnfaxmifvkdufonf/
t&d,mjzpfNyD;ol wynfhom0u wpfyg;yg;\ "mwfawmf arGawmf "rygvonf oD&dvuFm? jrefrmEdkifiHrsm;odkY vSnfhvnfNyD; jynf
rsm;udk Xmyem(xnhfoGif;) xm;onhf apwD? 2) y&dabm* = jrwf olYtpnf;ta0;rsm; a[majymonf/ oD&dvuFmrS tdEd,odkY
Ak'\ tokH;taqmifypnf;rsm; yg0ifonhf apwD? 3) Oa'odu bk&m;zl;tzGJUrsm; zGJUpnf;onf/
(O'´dóu) = Ak'&Sifawmfjrwf oufawmfxif&Sm; &SdpOfu ta&; aemufydkif;ESpfrsm;wGif tem*g&du"rygv\b0onf ykHMurf;
BuD; xif&Sm;onhf jzpf&yfrsm;udk txdrf;trSwfjyKNyD; wnfxm; azmfjy&ef cufcJavmufatmifyif jzpfysuf BuKHqkH&rI xl;jcm;vS
onhf txdrf;trSwfapwDESihf 4) aemufqkH; wpfrsKd;rSm ukodkvf& onf/ "rygvonf 1893-ckESpf csDum*dk (tar&du)wGif usif;y
&ef &nf½G,fNyD; wnfxm;onhf t"d|mefapwD (Votive Stupas) [l onhf bmomaygif;pkHygvDrefü rdefYcGef; ajymMum; (taemufwdkif;
42 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o yef;csDESihfyef;yk 43
Ak'0g'taMumif; yxrqkH;tBudrf a[majym&jcif;jzpf)onf/ awmfjrwfu ]apwDwnf xdkufol av;rsKd;&Sday\/ ,if;wdkYrSm
oD&dvuFmwGif Ak'bmomowif;pm trsm;tjym; wnfaxmifcJh aAm"dÓmPfudk &&SdNyD;jzpfonfh wxm*wac:wGif igbk&m;&Sif?
onf/ r[m,meESihf ax&0g'wdkYtMum; &mpkESpfaygif; rsm;pGm yapuAk'g? jrwfAk'\ (t&d,mjzpfNyD;aom) wynhfom0u? pMum
twGif; yxrqkH;xdawGUrItwGuf xdyfwef;u (yg0if)aqmif½GufcJh 0aw;rif;wdkYjzpf\/ xdkav;a,mufwdkYudk tb,faMumifh apwD
oljzpfonf/ pmoifausmif;rsm;? aq;ay;cef;rsm;ESihf oufarG;0rf; wnfxkdufoenf;[lrl wpfpkHwpfa,mufonf þum; jrwfpGmbk
ausmif; avhusifha&;wuodkvfrsm; wnfaxmifvsuf rd*'g0kefudk &m;&Sif? (þum;) yapuAk'g t&Sifjrwfrsm;? (þum;) t&d,m
jyefvnf jyKjyifrGrf;rHNyD;aemuf Ak'0g'\tcsuftcsm ae&mwpfck om0ursm;? ( um;) pMum0aw;rif;\ apwDawmfjrwfjzpf\[k
tjzpfodkY jyefvnfa&muf&Sdvmatmif zefwD;cJhonf/ qifjcifrdygu pdwfESvkH; Nidrf;csrf;NyD; pkwdjywfa<u aovGefNyD;onf
"rygv\ BudK;yrf;rIrsm;aMumifh Ak'bmom0ifrsm;onf r[m aemufü jrifhjrwf omvGefaom ewfjynfavmuodkY a&muf&\/
aAm"dapwDawmfwGif wpfzefjyefvnfí &Sdckd; 0wfjyKvmEdkifMuonf/ þtaMumif;aMumihf xdk(yk*Kdvf) av;rsdK;wdkYonf apwDwnfxdkuf
Ak'bmom0ifwdkY w&m;0if0wfjyKqkawmif;cGifhudk 1940-ckESpftxd jcif;jzpf\}[k >ruf[ awmfrlonf ('D 2? 117)/
r&&Sdao;aomfvnf; xdktcGifhta&;udk pwifvIyf&Sm;cJholrSm tem Ak'&Sifawmfjrwfu qufvufí ]xdkMunfvifaom pdwfxm;
*g&du "rygvjzpfonf/ 1933-ckESpf? rd*'g0kefü ruG,fvGefrDu jzihf yef;udkjzpfap? eHYomudkjzpfap? eHYomrIefYudjk zpfap apwDawmf
av;wGif ]&SifawmfAk'¨&JU w&m;"rudk jyefYyGm;atmif vkyfzdkY ESpfq,fh tm;vª'gef;vQif ,if;(tvª)onf &SnfjrifhpGmaom umvywfvkH;
ig;Budrfru (vlYb0rSm) jyefvnf arG;zGm;vdkygw,f}[k qdkcJhonf/ aumif;usKd; csrf;omtwGuf jzpfayvdrfhrnf ('D 2? 117)}[kvnf;
rdefYawmfrl\/ Ak'&Sifawmfjrwf ukodem½kHü aemufqkH; y&dedAmef
pHvGefawmfrlNyD;aemuf jrwfAk'\ aqGawmfrsKd;awmfrsm;? rsm;jym;vS
yef;csDESihfyef; yk onhf &Sifbk&ifrsm;ESihf vlrsKd;pktzGJUrsm; (ukodem½kHodkY) a&muf&Sdvm
apwD Muonf/ ¤if;wdkYtm;vkH;u (Ak'\)"mwfawmfa0pkudk &ykdifcGi&fh Sd
Ak'bmomqdkif&m txdrf;trSwf ae&mawmfrsm;\ txif&Sm;qkH; aMumif; awmif;qdkMuonf/ &SpftkyfpktwGif; oabmrwlrIrsm;
aom vuPmrSm apwDrsm;jzpfonf/ apwD erlemrsm;udk rZ dr BuD;rm; jrifhwufvmonf/ xdktcsdefwGif (,if;wdkY\ q&mjzpfzl;ol)
a'o&Sd Ak'0ifae&mawmfrsm; tm;vkH;eD;yg;wGif awGU&onf/ apwD a'gPykPm;u þodkYqdkonf
(Stupa) [laom a0g[m& onf tpktykH[k t"dym,f&onfh pwk ]t&Sifrif;jrwfwdkY? uREkfyf\tMuHjyKcsufudk em;axmifawmfrl
(Stup)rS qif;oufvmonf/ ,if;(apwD)\ taqmufttkHykHpH Muyg/ &SifawmfAk'\ w&m;"rrsm;onf onf;cHjcif;ESihf ywfoufyg
onf tajccHtm;jzihf txl;ta&;BuD; yk*Kdvfrsm;\jymudk xnhfoGif; \/ Ak'¨onf tomvGefqkH;aom a,musfm;jrwfyk*¾Kdvf jzpfí "mwf
(Xmyem)xm;onhf ajrykHomjzpfonf/ t&SiftmeEu jrwfAk'tm; awmfrsm;cGJa0rIaMumifh qlyltjiif;yGm;rI jzpfay:vmjcif;rSm roifh
apwDwnfxdkufonhf yk*Kdvfrsm;udk ar;avQmufaomtcg Ak'&Sif avsmfacs/ vkdufavsmnDaxG&Sdjcif;? Nidrf;csrf;jcif;jzifh tm;vkH;nDñGwf
48 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o yef;csDESihfyef;yk 45
vGef;onhf om,maom ywf0ef;usifrsm;udk awGU&SdEdkifMuonf/ íjzpfonf4/ t"d|mefapwDrsm;wGif &maygif;rsm;pGmaom Ak'¨0if
wpfcsdefwnf;wGif &[ef;awmfrsm;taejzihf xdkywf0ef;usifrsKd;ü ae&mi,frsm;? Ak'¨usrf;pmrlrsm;? odkYr[kwf xif&Sm;onhf w&m;
þuJhodkYaom yef;NcHrsm;rSmyif awGU&avh&Sdonhf tjcm;aom y&dAdkZf awmfrsm;\ tusOf;csKyf ("r®y&d,m,f) Oyrm ]a, "r®m a[wkyÜ
rsm;ESihfvnf; ajymqdkaqG;aEG;cGifh&&SdMuonf/ b0g? awoH a[wk wxm*awm tm[? awoÍö a,m
0de,yd#utqdkt& &mZN*dK[fNrdKUrS ol<u,fwpfa,mufonf eda&ma"m? {0H 0g'D r[moraPm = taMumif;rSjzpfay:vmaom
&[ef;awmfrsm;\ wnfNidrfonhfoGifjyifudk MunfnKdojzihf &[ef; w&m;? xdkw&m;wdkY\ taMumif;w&m;udk wxm*wa[mawmfrl
awmfrsm;tm; ausmif;i,frsm; aqmufvkyfvª'gef;NyD;aemufü (,if; \/ xdktaMumif;wdkY\ jywfpJcsKyfNidrf;&m w&m;udkvnf; (a[mawmf
ausmif;rsm;)onf (t&Sifbk&m;wdkYtm;) tyfpyfygovm;[k ar; rl\)/ &[ef;jrwf(Ak'¨)onf þuJhodkYaom t,l0g'&Sdawmfrl\} p
avQmufaomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwfu ]&[ef;wdkY? 0d[m& = av; onfudk a&;xGif;xm;onhf ajrnufjym;rsm;udk xnhfoGif; Xmyem
bufrdk;ausmif;? t¹a,m* = ESpfzufrdk;ausmif;? ygom' = jym avh&SdMuonf/ &maygif;rsm;pGmaom t"d|mefapwDrsm;udk r[m
om'f? [r®d, = wdkufuwkH;? *k[m = vdkPf*l[laom aexdkifp&m aAm"dapwDawmf? ukodem½kH&Sd y&dedAÁmeapwDawmfESihf emvE´m&Sd
ausmif;ig;rsKd;udk igbk&m;cGifhjyK\ (0d 4? 290)}[lí rdefYawmfrlonf/ bk&m;ausmif;rsm;ywfvnfwGif tpkvdkuftNyKHvdkuf awGU&onf/
*lrSwpfyg; azmfjyygausmif;ig;rsKd;\ uGJjym;rIrSm r&Sif;vif;acs5/ apwDudk ykHrSeftm;jzihf tpdwftydkif;ig;ckjzihf zGJUpnf;wnf
odkYaomf ,if;ig;rsKd;vkH;udk ajrBuD;? opfom;ESihf oufi,fwdkYjzihf aqmufavh&SdMuonf/ pnfykH(ar"d)? ,if;(pnfykH)u cHaqmifxm;
wnfaqmufzG,f&SdNyD; t"dutm;jzihf t½G,fyrmPESihf ykHoP²mef onhf trdk;ckH;(tE´)? tE´\xdyfwGif aowåmykHwpfck odkYr[kwf
tm;jzihfom uGJjym;zG,f&Sdonf/ AdrÁdom&rif;u Ak'¨tm; arGUavsmf yvufazmif;jrifh ([r®du) vnf;&Sdonf/ þ[r®du\tv,frS xD;
zG,fyef;jcHwpfck vª'gef;NyD;aemuf tjcm;yk*¾Kdvfrsm;uvnf; twk ½dk;(,&Swd) wufvmNyD; ,if;xD;½dk;wGif xD;½Guf(qwåm0vD) wpfck
vdkufí vª'gef;vmMuNyD; ydkrdkwnfNrJcdkifcHhaom taqmufttkHrsm; odkYr[kwf trsm;tjym; aqmif;rdk;xm;onf/ tdE´d,tjyifbufwGif
aqmufvkyfvmMuonf/ &[ef;awmfrsm;onf wjznf;jznf; tajc xD;½dk;ESihfxD;½Gufrsm;onf aemufqkH;ü tcReftxGwftjzpfodkYajymif;
wus aexdkifvmMuonf/ xl;jcm;onfrSm MuHhowå0grsm;uJhoYdk vJoGm;onf/ ,if;ykHpHudk oD&dvuFm? ,dk;',m;ESifh wdAufapwD
wpfudk,fwpfum, vSnhfvnfoGm;vmjcif; (okwåed–35 *gxm)rS rsm;? odkYr[kwf azmif;&pfrsm;txyfxyfESihf auG;aumuf wHpuf
Nrdwfrsm;yg&Sdonhf w½kwfESihf*syefapwDrsm;\ ykHoP²mefjzpfvmonf/
5
0d[ma&mwd t¹a,m*g'drkwåaum t0aoom0gaom/ t¹a,ma*gwd okyPÖ
0uFa*[H/ ygoma'gwd 'DCygoma'g/ [r®,EÅd Oy&dbm*wav ywd|dwul#m*ga&m
4
ygoma'ga,0 (0d-| 4? 57)/ t¹a,m*? ygom'? [r®d,? *k[mrSwpfyg; usefaexkdif þü o&D&apwD? O'´dóapwD? y&dabm*apwD ("r®y'-| 2? 161) odkYr[kwf y&dabm
p&mtm;vkH;udk 0d[m&? t¹a,m*[lonf wpfbufrdk;? ygom'[lonf ESpfbufrdk;? * apwD? "mwkapwD? "r®apwD (om&w¬-#D 1? 172) [kazmfjyaom apwDokH;rsKd;ESihf
[r®d,[lonf wdkufuwkH;[k jrefrm ynm&Sifrsm; jyefqdkMu\/ odkY&mwGif rwlaMumif; rSwf,loihfygonf/ tyg'ge-| 1? 352 wGif om&D&duapwD wpfrsKd;udk
ausmif;ykHpHtm;vkH; ay:vGif\[kum; rqdkEdkifacs (bmommjyefol)/ vnf; awGU&onf/ (bmomjyefol)/
46 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o NcHpnf;½dk;vuf&ef; 47
NcHpnf;½dk;vuf&ef;
Ak'¨0ifae&mawmfrsm;ü awGU&onfh tjcm;AdokumykHpH wpfrsK;d rSm
apwDawmfrsm;udk um&Hxm;avh&Sdonhf NcHpnf;½dk;vuf&ef; (a0'd
u) jzpfonf/ NcHpnf;½dk;vuf&ef;rsm;udk opfyifrsm;? ausmufpm
wdkifrsm;ESifh apwDawmfrsm;uJhokdYaom t½dktaojyKjcif; cH&onhf ae
&mrsm;udk um&Hxm;&ef tokH;jyKcJhNyD; rlvu opfom;jzihf jyKvkyf
cJhMuonf/ Mum&SnfcHypönf;udk tvdk&SdMuaomtcg tqdkygopfom;
vuf&ef;rsm;udk ausmufom;jzihf ykHwljyKvkyfcJhMuonf/ NcHpnf;½dk;
vuf&ef;wGif tay:rwfausmufwkdif (xrÇ)rsm;? avsmufwef;
(okqd)ESihf xdyfydkif;tem;oyfwef; (O&SdedoQm)wdkY yg0ifMuonf/
a&S;tusqkH; Ak'¨tEkynmvuf&mwpfrsKd;rSm rsm;aomtm;jzihf
t0ifae&mwGif&SdNyD; pGJNidzG,fwHcg;rkcfOD; (awm&P)yg&Sdonfh apwD
awmfNcHpnf;½dk;vuf&ef;rsm;\ a'gifvkduf ausmufwkdifrsm;wGif yg&Sd
aom yef;ykxGif; vuf&mrsm;jzpfonf/ txl;jcm;qkH; tajymif
ajrmufqkH; NcHpnf;½dk;vuf&ef;erlemrsm;rSm qefcsD (t&yf)&Sd crf;em;
pGm xGif;xkxm;aom vuf&mrsm;jzpfMuonf/ rZÑdra'oü ,aeY
wdkifawGUEdkifao;onhf wpfckwnf;aom vuf&ef;(wdkif)ESihf rkcfOD;rSm
Ak'¨*,mwGif&Sdonf/
bkef;awmfBuD;ausmif;wkdufrsm;
Ak'¨&Sifawmfjrwfudk,fwkdifuJhodkYyif a&S;OD;Ak'¨bmom &[ef;awmfrsm;
onf awmrsm;? opfyif&if; odkYr[kwf trdk;tumr&Sdaom ae
&mrsm;wGif aexkdifvsuf c&D;vSnhfvnf oGm;vmaexkdifMuonf/
xdk&[ef;awmfrsm; ESpfoufusufpm;onhf ae&mtcsKdUrSm NrdKUBuD;NrdKU
i,frsm;\ tjyifususae&mrsm;ü csrf;omonhf NrdKUolNrdKUom;rsm;
xdef; odrf;xm;aom ESpfoufzG,fyef;NcH (tm&mr)rsm;jzpfMuonf/
þuJhodkYaom ae&mrsm;wGif &[ef;awmfrsm;taejzihf (qGrf;cHvSnhf
vnf&efvdktyfaom) Xmae(tajccsaexdkifol)rsm;ESifh ra0;vGef;reD;
52 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bkef;BuD;ausmif;wdkufrsm; 49
EdkYESifha& a&maESmbdouJhodkY tcsif;csif; arwåmrsufvkH;jzihf Munfh
½IMuvsuf &if;ESD;jcif;? nDñGwfjcif;wdkYjzihf twlwuG aexkdifjcif;
(r 3? 156)odkY wjznf;jznf; ajymif;vJoGm;onf/
bkef;awmfBuD;ausmif;twGuf txif&Sm;qkH; tokH;jyKonhf
a0g[m&ESpfckrSm &if;jrpftm;jzihf oHCm(tzGJUtpnf;)u ydkifqdkif
aom NcH0if;[k t"dyÜm,f&onhf ]oHCm&mr}ESihf tjcm;wpfckrSm
]0d[m&}jzpfonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfudk,fwdkif oDwif;okH;aexkdif t
okH;jyKonfh ausmif;aqmifudkrl *E¨uk#d(eHYomwdkufcef;)[k &nfñTef;
azmfjyNyD; aESmif;acwf&mpkESpfrsm;wGif *E¨uk#d[laomtrnfudk rnf
onhf bkef;awmfBuD;ausmif;wnfaqmufrIwGifrqdk yifrbk&m;cef;
tm; *E¨uk#dtjzpf owfrSwfxm;Muonf/ 0de,yd#uü ausmif;
rsm;ESihfywfoufí azmfjyxm;csufrsm;onf uREkfyfwdkYtm; tqdkyg
a&S;OD;yxr (&[ef;awmfrsm;tm;) oihfawmfonhf ausmif;wdkuf
rsm; rnfodkYrnfykH&Sdonfqdkaom tawG;tjrifudk &&Sdaponf/
xdkausmif;rsm;ü ausmif;0if;twGif; t0if*dwfaqmif (Oy|me
omvm)? (&[ef;awmf)wpfyg;wnf; oDwif;okH;&m wdkuf,ifcef;
i,frsm; (y&da0P)? odkavSmifcef; (uyÜd,uk#d)? rD;zdkaqmif (rD;
wif;ukyf = t*¾domvm)? tdrfom (0pöuk#d)rsm;&SdEdkifNyD; aomufokH;
a&twGuf a&wGif; wpfckvnf; yg&SdEdkifonf/ &[ef;awmfwpfyg;
(oDwif;okH;&m) tcef;i,fwGif rif;wkyfyg wHcg;wpfck? tumt&H
vuf&ef;jzpfap? bm;wef;jzpfap yg&Sdonhf jywif;aygufwpfckESihf
&SOfhrsm;? vif;EdkYrsm; r0ifEdkifap&ef vdkufumrsm;yg&Sdonf/ tcef;xJ
wGif tdyf&m? ukvm;xdkif? Murf;cif;aumfaZm? axG;cHESihf ypönf;
rsm;csdwfqGJxm;&ef csdwfwpfckvnf;&Sdonf/ emvE´m&Sd tcsKdUaom
(oHCmae) tcef;rsm;ü eH&HwGif pmtkyfrsm;? rD;tdrfrsm;udkxnhf
xm;Edkifonhf uvdkifaygufrsm;&Sdonf/ at'Dyxr&mpk ESpfavmuf
wGif bkef;awmfBuD;ausmif;rsm;udk aemufxyf ESpfaygif;axmifcsDNyD;
50 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨qif;wkawmf 51
MumEdkifonhfykHpHjzihf wnfaqmufcJhMuonf/ wpfyg;wnf;ae tceff; Ak'¨avmif;vsm arawå,s bk&m;avmif;ykHjzpfonf/ Ak'¨qif;wk
i,frsm;udk wpfzufpGef;wGif t0ifaqmifESihf tjcm;wpfzufpGef;wGif trsm;pkrSm OD;acgif;awmfxdyüf rD;tdrfykHwpfck (OPSDo)? rsufckH;ESpfck
bk&m;cef;yg&dSonhf av;axmifh odkYr[kwf pwk*HykH NcH0if;ywfvnfü tMum; odkYr[kwf ezl;ay:wGif trSwftom; (OPÖm) wpfckESifh
wnfaqmufMuonf/ wpfcgwpf&H vuf0g;ESihf ajcz0g;jyifay:ü puf0kdif;rsm;yg&Sdonf/ xdk
Ak'¨qif;wkawmf trSwf tom;rsm;rSm r[myk&dovu©Pm 32-yg;xJu tcsKdUjzpf
ueOD; ESpfaygif;ig;&meD;yg;rQ Ak'¨qif;wkawmfrsm; ray:aygufao; NyD; bk&m;&Siftm;vkH;wdkY\ cE¨mudk,fü yg&Sdonf[kqdak om r*Fvm&Sd
ay/ tEkynm&Sifonf Ak'¨&Sifawmfjrwf rsufarSmufxif&Sm; &Sdjcif; onhf trSwftom;rsm; jzpfMuonf ('D 3? 116)/ em;½Gufzsm;rSm
udk ñTefjyvdkaomtcg xkdifolrJhckwifanmifapmif;? odkYr[kwf yv†if? tNrJwrf;&Snfvsm;aeNyD; Ak'¨&Sifawmfjrwfonf awmrxGufrD tcsdef
opfyif? apwD? ajcawmf&mtpkHuJhodkYaom txdrf;trSwfrsm;udk u trSef&SdcJhaom BuD;rm;onhfem;½Gufrsm;aMumifh (Ak'¨jzpfNyD;aemuf
tokH;jyKcJhMuonf/ Ak'¨*,mwGif ,if;odkYaom ajcawmf&myg'rsm; wGif) þodkY em;½Guf&Snfrsm; &Sdvmovm;[k pOf;pm;zG,fjzpfonf/
ESihf 0dkif;0ef;onfh ausmufwkH;BuD; okH;ck&Sdonf/ bk&m;zl;rsm; ,aeY Ak'¨\ouFef; (pD0&)udk ykHrSeftm;jzihf ykHpHESpfrsKd;jzihf azmfjyavh
wkdif zl;ajrmf ylaZmfMuqJjzpfonf/ yxrqkH;aom Ak'¨qif;wkawmf &SdMuonf/ yckH;wpfzufvSpfazmfxm;onhf[ef odkYr[kwf ouFef;
(Ak'¨½ly)rsm;udk *&dwdkY MoZmoufa&mufcH&zG,f&Sdonhf ukoe udk tay:ydkif;udk,fcE¨mtm;vkH; zkH;xm;onhf[efwdkY jzpfonf/ 'kwd
(Kusana) rif;qufacwftwGif; xkvkyfvmMuonf/ aemufxyf ,enf;jzihf o½kyfazmfonhftcg ouFef;\tqkH;pGef;udk b,fvuf
ESpfaygif; wpfaxmifumvausmfonftxd tdE´d,tEkynm&Sifrsm; awmfjzihfudkifxm;NyD; oif;ydkif(tEÅ&0gou)udk ajcrsufpdywfvnf
onf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ u½kPmESihf ynmawmfudk ausmufESihf wGif awGUjrifEdkifonf/ *kwåacwf&yfawmfrlykHrsm;wGif tay:½kHouFef;
aMu;wdkYjzihf ykHazmf&ef BudK;yrf;cJhMuonf/ tEkynm&Sifrsm;onf onf cE¨mudk,fwGif wGJavmif;usaeavh&SdNyD; oif;ydkifudk ywfxm;
ajymifajrmufpGm atmifjrifcJhMuonfrSm oHo,jzpfzG,frvdkacs/ onhf cg;ywfudkawGUjrifEdkifonf/
Ak'¨qif;wkrsm;onf ykHrSeftm;jzihf MumyGifhyv†if (y'rmoe)ay: a&S;OD; Ak'¨qif;wkrsm;wGif rPd(OD;acgif;)awmf aemufbufü
ü xkdif odkYr[kwf &yfNyD; wpfcgwpf&H avsmif;awmfrlonf/ avsmif; a&mifvQHpuf0ef;(ybmr@v) yg&SdNyD; *kwåEiS yhf v†acwfvuf&mrsm;
awmfrl[efrSm jrwfAk'¨ y&dedAÁmefpHawmfrlonfudk wifpm;onf/ ürl cE¨mwpfudk,fvkH;\ aemufzufü &Snfarsmonhf a&mifvQHpuf
*kwåacwfvuf&mrsm;uJhodkYaom &yfawmfrlqif;wkrsm;rSm rsm;aom 0ef;ygonf/ wpfcgwpf&H tqdkyga&mifvQHpuf0ef;ü Ak'¨oufawmf
tm;jzihf oufaomifhoufom taetxm; ]okH;rsKd;auG;} (Bwdb*F) xif&Sm;&SdpOfu tjzpftysufrsm;udk o½kyfazmfxm;onf/
rkj'mrsm;jzpfMuNyD; yv†acwf vuf&mrsm;rSmrl wpfpkHwpffck aom qif;wkawmfrsm;\ vufawmfrsm;udk rkj'mykHpHrsm;pGmjzihf xm;
taMumif;aMumifh rwfrwfwnfwnf ykHoP²mefrsm; jzpfMuonf/ avh&Sdonf/ vufESpfzufpvkH; &ifcGifay:xm;onfrSm psmeformywf
ukvm;xkdif odkYr[kwf yv†ifay:wGif xkdifawmfrl qif;wkrsm; rSm 0ifpm;aeonhf[ef (psmerkj'm)? vufESpfzufvkH; &ifbwfa&SUwGif
rsm;aomtm;jzihf Ak'¨a*gwr(\ykHawmfrsm;) r[kwfbJ aemifyGifhrnfh a`rSmufxm;onfrSm w&m;pMumudk vnfap[ef ("r®puúy0wåe
56 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨qif;wkawmfrsm; 53
*kwåacwf rkj'm)? vuf0g;udk tjyifbufodkY a½TUqkdif;xm;vsuf vufwpfzuf
at'D 320-aemufydkif; &mpkESpf 300-cefY &SnfMumcJhaom *kwå udk a`rSmufxm;onfrSm aMumuf½GHUrIuif;onfudk azmfjyonhf[ef
acwfonf tdE´d,,Ofaus;rI\ a½Tacwfjzpfonf/ *kwåbk&if (tb,rkj'm)jzpfNyD; vuf0g;udk tjyifbufodkY a½TUqdkif;xm;vsuf
trsm;pkonf [dE´Lbmom0ifrsm;jzpfMuonf/ odkY&mwGif Ak'¨0g'onf vufudk atmufodkYcsxm;onhf[efrSm qkawmfay;onhf[ef (0&
xdk([dE´Lbk&ifrsm;)\ tiftm;aumif;onhf tkyfcsKyfa&;jzpfxGef;ae 'gerkj'm)jzpfonf/ ajrBuD;udk (vufjzihf) xdxm;onfh[ef (blrd
aom ywf0ef;usifwGif Nidrf;csrf;NyD; tqihfjrifhpGm xGef;vif;cJhonf/ zórkj'm)wGif vufawmfwpfzuf &ifcGifwGif&SdNyD; tjcm;wpfzuf
t,fvdk&m? t*sEÅmwdüYk &Sdaom tvSyqkH;aom *lbk&m;ausmif; udk 'l;ay:wifvsuf vufacsmif;rsm;jzihf ajrBuD;udk xdxm;onf/
trsm;tjym;ESihf yef;csDyef;ykrsm;rSm þ*kwåacwf aESmif;ykdif;acwf vvdw0dw¬m&usrf;t& aAm"dÓmPfudk&NyD;aemuf rMumrD jrwf
vuf&mrsm;jzpfMuonf/ Ak'¨onf ajrBuD;udk (vufacsmif;jzihf)xdNyD; rdrd\ jrwfaom atmif
þacwfftwGif; emvE´mwGif 25-rDwmjrifhonhf owåK(jzihjf yK jrifrItwGuf oufaojy&ef ajrBuD;udk wdkifwnfchaJ Mumif; od&
vkyfaomAk'¨) qif;wkwpfql wnfaqmufcJhaMumif; [l,ifqefu onf/ wpfcgwpf&Hü Ak'¨qif;wkawmfrsm;\ab;wGif Oygomumrsm;
azmfjyonf/ plvwef*efZ (Sultanganj)t&yfrS oyÜm,fvSonhf Ak'¨ \ ½kyfwki,frsm; yg&Sdonf/ Oygoumrsm;onf &Sdcdk;ylaZmfaeonhf
aMu;qif;wkawmf (,ckbmrif*efjywdkuf? t*Fvef)onf *kwåacwf [ef (tÍÆvDrkj'm)jzihf vuf0g; (ESpfck)yl;vsuf &ifbwfay:wGif
jyKvkyfonhf owåKbD;i,frsm;\ pGrf;&nfESihfywfoufaom tawG; a`rSmufcsDxm;Muonf/
tjrifrsm;udk &&Sdaponf/ xdkenf;wlpGm rd*'g0kefrS toyÜm,fqkH;
aom ausmufom; yef;ykvuf&mrsm;onfvnf; þ(*kwå)acwf acwftydkif;tjcm;rsm;
vuf&mrsm; jzpfMuonf/ *kwåacwfukeftxd tdE´d,ajrmufzsm; tdE´d,EdkifiHwGif ESpfaygif; 1700 eD;yg;xGef;um;cJhNyD; tdE´d,wdkduf
a'otrsm;pkonf tm&Stv,fydkif;rS [ef(Hun)vlrsKd;wdkY\ usL; i,f\ e,fpGefe,fzsm; a'orsm;odkYwkdif ysHUESHYoGm;NyD;aemuf Ak'¨0g'
ausmfrIrsm;aMumifh tBuD;tus,fysufpD;cJhonf/ rZÑdra'o&Sd Ak'¨0if onf tdE´d,tEkynm\ a'oqdkif&mESifh rif;qufrsm;qdkif&m trsKd;
ae&mawmf trsm;tjym;onf þacwfumvtwGif;ü ysufpD;cJh tpm;rsm;pGmwdkYudk udk,fpm;jyKonf/ rZÑdra'owGif xl;jcm;ajymif
aMumif; taxmuftxm;rsm;u azmfjyvsuf&Sdonf/ ajrmufcJhaom Ak'¨0g'tEkokckrynm\ acwfumvtydkif;tjcm; udk
tusOf;csKyfrQ azmfjyvkdygonf/
yv’acwfESihf aoeacwfrsm;
at'D 8-&mpkrSonf 13-&mpk taemufzufrS rlqvifusL;ausmf arm&d,acwf
olrsm; usL;ausmf0ifa&mufcsdeftxd b*Fvm;e,fESihf rZÑdra'o\ yxrqkH;aom Ak'¨tEkynmerlemrsm;udk arm&d,acwf (bDpD 323-
187)tjzpf owfrSwfMuonf/ taomurif;BuD; wwd,ajrmuf
ta&SUzsm;ydkif;udk yv†ESihf aemifwGif aoerif;qufrsm; tkyfcsKyfcJh
jzpfaom arm&d,rif;qufjzihf (rSwí f ) arm&,acwf[k trnf
onf/ yv†bk&ifrsm;tm;vkH; Ak'¨bmom0ifrsm; jzpfMuonf/ þrif; ay;jcif; jzpfonf/ þacwffvuf&mrsm;rSm tenf;i,frQom rysuf
54 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ok*Facwf 55
rpD; usef&pfaomfvnf; usef&Sdaeonfh tenf;i,f (aomvuf&m rkcfOD;udkrl umvuwåm;&Sd tdE´d,jywdkufwGif pkpnf;(jyo)xm;
rsm;)wGif ykHoP²mefESihf vuf&majrmufrIrSm xl;xl;jcm;jcm; wlnDrI onf/ NcHpnf;½dk;vuf&ef;wef;rsm;udk vSypGmxGif;xkxm;NyD; Ak'¨
&SdaMumif; azmfjyonf/ ,if;odkY wlnD&jcif;rSm arm&d,bk&if {u oufawmfxif&Sm;&SdpOfu tjzpftysufrsm;udk o½kyfazmf&ef yxr
&mZfonf A[dkcsKyfudkifrIrsm;NyD; rysufrpD;usefaeonhf tqdkygvuf qkH;aom BudK;yrf;rItcsKdU yg0ifonf/ bm&[kwausmufvuf&ef;
&mtrsm;pkudk EdkifiHawmfu OD;pD;aqmif½GufcJhzG,f&SdNyD; EdkifiHawmfydkif uJhodkY rsm;jym;vSypGm xGif;xkxm;onfomru wpfacwfwnf;
tvkyfqdkifrsm;üyif xkvkyfcJhzG,f&dSonf/ vnf;jzpfzG,f&Sdonhf ausmufvuf&ef;rSm r[maAm"dapwDudk
ywåem;ESihf tjcm;a'otrsm;tjym;ü awGU&Sd&onhf a&S; um&HcJhonhf a&S;tusqkH; ausmufvuf&ef;tpdwftydkif;jzpfonf/
a[mif;ajreDtkwfcGuf tenf;i,frSwpfyg; arm&d,acwf tEkynm ukoe(ukoQef)acwf
trsm;pkonf obm0tm;jzihf csLem&f (Chunar) t&yfrSxGufonhf bDpD 135-cefYwGif w½kwfEdkifiH uefqk (Kansu)a'oü tajcpdkufcJh
oJausmufjzihfjyKvkyfNyD; tqihfjrifh ajymifvufnufanmpGm tacsm onhf ukoe(ukoQef)[k xif&Sm;vmonhf vlrsKd;wpfpkonf tdE´d,
udkifxm;onhf ausmufpmwdkifrsm;jzpfMuonf/ taomurif;\ taemufajrmufzsm;odkY a&muf&SdvmMuvsuf aemufqkH; b*Fvm;
ausmufpmwkdifrsm;ESihf ausmufpmwdkifacgif;rsm;? ukrm&[m& (Ku- a'h&Sftxd us,fjyefYcJhaom {u&mZfEdkifiHwpfckudk wnfaxmifcJhNyD;
marahar)t&yf&Sd BuD;rm;aom ausmufwdkifjzihf aqmufvkyfxm;
at'DokH;&mpktxd MumjrifhcJhonf/ ukoerif;rsm;teuf txif&Sm;
onhf cef;raqmiftysuftpD;rsm;? Ak'¨*,m&Sd 0Zd&moeESihf 'g'&*ged qkH;jzpfonfh yxruedoQuonf Ak'¨0g'ESihf Ak'¨0g'pmaytEkynm
(Dadargani) t&yfrS apm&d (Cauri) o,faqmifol (½kyfwk) udk pdwftm;xufoefol acgif;aqmif jzpfonf/ þbk&ifonf
tm;vkH;onf xdkvu©PmokH;&yfudk azmfjyMuonf/ uuf&SfrD;,m;ü pwkw¬oH*g,em wifcJhjcif;aMumihf xif&Sm;onf/
ok*Facwf ukoewdkY\ awmifzsm;NrdKUawmfrSm r"k&mjzpfNyD; ukoeacwf
aemufqkH; arm&d,rif;udk bDpD 185-cefYwGif ¤if;\AkdvfcsKyf jzpfol twGif; r"k&mNrdKU\ uRrf;usifaom vufrIynm&Sifrsm;onf ajymif
ykoQrdMwok*F vkyfMuHowfjzwfNyD; ok*Frif;qufudk aMunmonf/ ajrmufonhf yef;ykvuf&mtrsmtjym; xkvkyfcJhMuonf/ r"k&mNrKd U
,if; ok*Frif;qufonf tdE´d,ajrmufzsm;ESihf tv,fydkif;a'o vkyf tEkynmvuf&m erlemrsm;udk rZÑdra'owpfcGifvkH;&Sd (Ak'¨0if)
tajrmuftjrm;udk bDpD 75-txd tkyfcsKyfcJhonf/ ok*Frif;rsm; ae&mawmfrsm;ü awGU&SdEkdifonf/ yxrOD;qkH;aom Ak'¨qif;wk
onf jA[®P0g'udk ESpfoufMuaomfvnf; xdkacwfonf Ak'¨0g' awmfrsm;udk þ(ukoe)acwfwGif xkvkyfcJhMuonf/ ukoeacwf
rsm;pGmxGef;um;cJhaom acwfvnf;jzpfonf/ vuf&m trsm;pkudk vSyonhftpuftajymuf ygyef;Eka&mif qdBud
ok*FacwfrS ta&;tygqkH;tEkynmvuf&mrSm rZÑdra'o\ (Sikri)oJausmufjzihf xkvkyfonf/ þausmufrsKd;jzifh xkvkyfaom
taemufawmifpGef; bm&[kw(Bharhut)a'o&Sd {&mrapwDBuD;rS qif;wkawmfrsm;onf yuwdvl\ tom;ta&ESihf oGifjyifykH[ef
NcHpnf;½dk;vuf&ef;jzpfonf/ apwDawmfBuD;wpfckvkH; vkH;0 aysmuf rsKd;&&dSonf/ ukoeacwfudk a'vD? r"k&m? tvm[mbwf? vyfc
uG,foGm;NyD;jzpfaomfvnf; NcHpnf;½dk;vuf&ef;tpdwftykdif;rsm;ESihf aemif;? rd*'g0kefESihf umvuwåm;jywdkufrsm;wGif awGU&SdEdkifonf/
60 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ukoe(ukoQef)acwf 57
(ae)jcif;Mumif; ,if;(pDrHudef;)onf [efaqmifr*Fvmwpfyg; ([ef rsm;vufxufü bkef;awmfBuD;ausmif;ESihf bk&m;ausmif;rsm; csrf;
jyvkyf&yf wpfcktjzpf)om &Sdaeonf/ ywf0ef;usif &Sif;vif;onhf om<u,f0NyD; t&Sdeft0g BuD;rm;onf/ rsm;aomtm;jzihf pdrf;euf
rdk;wGif;umvwGif bk&m;zl;onf vkrÁdeDrSaeí qD;ESif;rsm; xlxyf a&mifausmufESifh aMu;xGif;yef;ykvuf&m tajrmuftrsm;ESihf
aeonhf a'v*d&dESihf tEéyl&PawmifxGwfrsm;\ crf;em;vSonhf yv†acwf uEkwfjc,fay½Gufay: a&;om;onhfpmrlrsm;rSm ,aeY
½IarQmfcif;udk Munf½IEdkifonf/ wdkifrysufrpD;bJ&Sdao;onf/ qif;wkawmfrsm;tm; ]om"ermvm}
uJhodkYaom ½kyfykHqGJynmqdkif&m usifh0wfrsm;ESihftnD awmufypGm
Munfh½IzG,f aq;jc,fxm;jcif; jzpfzG,f&Sdonf/ <uif;usefao;onhf vuf&m
tm;vkH;eD;yg;rQonf rlqvifwdkY usL;ausmfpOftwGif; ykHoP²mefukd
taomuausmufpmwdkif zsufqD;cH&rIaMumihf rsufESmawmftm;vkH; ysufpD;aeonf/
vkrÁdeD&Sd a&S;tusqkH;ESihf ta&;tBuD;qkH; txdrf;trSwfae&mrSm
taomurif;BuD; pdkufxlcJhonhf ausmufpmwdkif jzpfonf/ þ wdAufESihfjrefrmEdkifiHrsm;ü Ak'¨0g'tajccscJhonfrSm yv†acwf
ausmufpmwdkifonf rdk;BudK;ypfcHxm;&ojzihf vkH;ywfatmufbuf twGif;jzpfNyD; ,if;ESpfEdkifiHvkH;\ yef;csDyef;yktEkynmonf yv†
odkY tufuGJ&m&Sdonf/ wpfcsdefu ausmufpmwdkifxdyfydkif;ü jrif;½kyf acwf(tEkynm)tkyfpk\ MoZmoufa&mufrIudk euf½Idif;pGm cHcJh&
oP²mefjzihf tkyfrdk;xm;aMumif; &[ef;awmf[l,ifqefuqdkonf/ onf/ yv†acwf ausmufESihf aMu;qif;wkawmfrsm; pkaqmif;jy
,aeYausmufpmwdkif atmufajcwGif&Sdaeonhf tysuftpD;ausmuf oxm;rIudk r[maAm"dapwDawmf\ twGif;tjyifESifh a'vD?
wkH;onf ([l,ifqefajymjyonhf) ausmufpmwdkifxdyf\ tydkif;tp emvE´m? ywåem;jywdkufrsm;ESifh umvuwåm;&Sd tdE´d,jywdkufESihf
rsm;jzpfzG,f&Sdonf/ ausmufpmwdkifü a&;xGif;xm;onhf pmom; EdkifiHawmfa&S;a[mif;okawoejywdkufrsm;ü awGU&SdEkdifonf/
(t"dyÜm,f) rSm þodkYjzpfonf –
]tbdodufcHNyD;aemuf ESpfaygif;ESpfq,ftMumwGif ewfwdkYcspf
jrwfEdk;jcif;cH&ol yd,'óDrif;BuD;onf þae&modkY a&muf&SdcJhNyD;
&Sdcdk;ylaZmfcJhonf/ taMumif;rl þae&mwGif ousrif;rsKd; ynm&Sd
BuD; Ak'¨bk&m;&Sif zGm;jrifawmfrlcJhaomaMumihf jzpf\/ yd,'óD
rif;BuD;onf ausmuf½yk fwpfckESihf ausmufpmwdkifwpfck pdkufxlap
\/ þae&mwGif jrwfAk'¨ zGm;jrifawmfrlcJhaomaMumifh vkrÁdeD½Gmtm;
tcGefuif;vGwfcGifhjyKNyD; xGufukef\ &SpfzdkYwpfzdkYudkom ay;aqmif
&efvkd\}/ ausmufpmwdkif xdyfzsm;teD;wGif ]OKHrPdy'ar[kH} [l
aom rEÅ&*gxmudk wdAuftu©&mjzihf a&;wGif;xm;onf/
vkrÁdeD 59
tqdkyg tvif;a&mifwef;BuD; xGef;vif; awmufyoGm;onf/ ,if;
1/ vkrÁdeD tarSmifa'owGif aexdkifMuaom owå0grsm;onf þtvif;a&mif
udktaMumif;jyKí wpfa,mufudkwpfa,muf awGUjrifvmMuNyD; xdk
ousEdkifiHawmftwGif; vkrÁdeDtrnf&onhf aus;½GmwGif bk&m;t owå0gwdkYu ]]Munhfprf;ygbd? þae&mrSm tjcm;owå0gwdkYvnf;
avmif;awmfwpfql zGm;jrifcJhNyD/ tjrihfjrwfqkH; tEIdif;rJh&wemayy/ &SdMuygao;vm;}} [k tcsif;csif; ajymqdkMuonf (r 3? 165)}/
odkYjzpfí uREkfyfwkdY þrQavmuf 0rf;om þrQavmuf pdwf"mwf Ak'¨onf vkrÁdeDwGif zGm;jrifcJhaomfvnf; oufawmfxif&Sm;&Sd
wuf<u ½Tifvef;&jcif; jzpfyg\/
(okwåedygw? 687-*gxm)/
pOftwGif; wpfBudrfrQom vkrÁdeDodkY <ua&mufEdkifcJhykH&onf/ a&S;
a[mif;t|uxmusrf;rsm; tqdkt& Ak'¨&Sifawmfjrwfonf uydv
udk,f0efaqmif aemufqkH;v ukefcgeD;tcsdefwGif rdzk&m;BuD; r[m 0w¬KrS a'0'[ed*kH;½GmBuD;odkY <ua&mufawmfrlpOf vrf;c&D;tMum;
rm,ma'0Donf xdkacwfxdktcsdefu "avhxkH;pHrsm;ESihftnD rdb vkrÁdeDO,smOfü oDwif;okH;&if; a'0'[okwåefudk a[mawmfrlcJh
aqGrsKd;rsm;&Sd&m a'0'[NrdKUawmfü om;OD;&wemudk zGm;jrif&ef &H onf (r 3? 1/ r-| 4? 3)/ taomurif;BuD;onf bDpD 250-wGif
a½Gawmfrsm;ESihftwl uydv0w¬KrS xGufcJhonf/ a>c&Hrsm; (ESihf jrwfAk'¨zGm;awmfrl&m t&yfodkY bk&m;zl;a&mufcJhNyD; ausmufpmwdkif
twl) vkrÁdeDtrnf&onhf O,smOfteD;odkYcsOf;uyfrdaomtcg (r[m BuD;wpfck (pdkufxljcif;)jzihf rSwfom;xm;cJhaomaMumihf (,aeYwdkif)
rm,ma'0Donf) ur®ZavvIyf&Sm;vmNyD; O,smOftwGif; tifMuif; uHaumif;axmufrpGm (tqdkygvkrÁdeDae&mudk) od&qJjzpfonf/ odYk
yifwpfyifatmufwGif om;&wemudk zGm;jrifcJhonf/ bDpD 563- &mwGif uydv0w¬KuJhodkYyif vkrÁdeDonfvnf; 1896-ckESpf &SmazG
ckESpf (tcsKdUynm&Sifrsm;u bDpD 623-ckESpf[kqdkonf/ bmomjyef awGU&Sdcsdefxd ESpfaygif; wpfaxmifeD;yg;rQ awmxJwGif aysmufqkH;
ol) arv (0domc = uqkef)\ vjynhfnwGif uREfkyfwdkYtm; udk,fh aecJhonf/ þae&mü yxrOD;qkH;aom a&S;a[mif;okawoe
udk,fudkodjrifjcif;? todynmxGef;vif;rI? b0wlowå0g taygif; qdkif&mvkyfief;udk 1899-wGif jyKvkyfcJhNyD; xdktcsdefrSpí tBudrf
tm; owdxm;rdjcif;ESihf u½kPmw&m;wdkYudk wdk;yGm;aponhf aygif; rsm;pGm aemufqufwGJ vkyfief;rsm;udk aqmif½GufcJhonf/
tvif;a&mifwpfckonf urÇmavmutwGif; xGef;vif;awmufy vkrÁdeDzGHUNzdK;a&;vkyfief;rsm; aqmif½Guf&ef qkH;jzwffcJhonfrSm
oGm;NyD; ,aeYwkdifvnf; xGef;vif;awmufyqJjzpfavonf/ 1967-ckESpfwGif Ak'¨bmomudik ;f ½Idif;ol ukvor*¾ twGif;0efcsKyf
]bk&m;tavmif;awmf rdcif0rf;MumwdkufrS zGm;jrifawmfrlaom a[mif; OD;oefY þvkrÁdeDodkY bk&m;zl;vma&mufNyD; aemufydkif;wGif
tcg ewfjA[®mwdkY\ tvif;a&mifudk ausmfvGefonhf awmufy jzpfonf/ xdktcsdefrSpí (vkrÁdeDtaMumif;) rsm;pGm ajymqdkvmMuNyD;
aom tvif;a&mifwef;BuD;wpfck avmutwGif; xGef;vif; aiGtajrmuftjrm; pkaqmif;EdkifcJhaomfvnf; tm;vkH;eD;yg;rQ (,aeY
awmufyoGm;onf/ pGrf;tiftmEkabmf BuD;rm;Muaomfvnf; v wdkif taumiftxnfazmf) raqmif½GufEdkifao;acs/ vkrÁdeDonf
a&mif aea&mifrsm;yif ra&muf&SdEdkifonhf r[m*vufqD Mu,fpk Nidrf;csrf;aom vlolrsm;rsm; ra&mufEdkifao;aom ae&mwpfcktjzpf
rsm;tMum;&Sd rnf;euf rIef0g;onhf tarSmifa'oodkY wkdifatmifyif om &Sdao;onf/ vkrÁdeDzGHUNzdK;wdk;wufa&;aumfrwD\ vIyf&Sm;rIr&Sd
64 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o vkrÁdeD 61
taomurif;BuD;onf a*gwrjrwfpGmbk&m;rwdkifrD yGifhawmfrlonfh [dE´Lbk&m;ausmif;
wwd,ajrmufbk&m;&Sif uukoE¨zGm;jrifawmfrlonhfae&m txdrf; taomuausmufpmwdkifESihf uyfvsufwGif a&S;a[mif;Ak'¨bmom
trSwftjzpfjzihf þausmufpmwkdifudk pdkufxlcJhaMumif; ,kHMunf bk&m;ausmif;ESihf apwDawmf tysuftpD;ae&mü (jyefvnf) wnf
Muonf/ odkYaomf ausmufpm a&;xGif;xm;onfudkyif rawGU& aqmufxm;onhf [dE´Lbk&m;ausmif;&Sdonf/ (Ak'¨bmom)bk&m;
awmhaomaMumifh þausmufpmudk cGJjcrf;pdwfjzmrI rjyKEdkifacs/ ½Gm ausmif;udka&m apwDudkyg 1899-wGif wl;azmfawGU&Sdonf/ bk&m;
tjyifbufwGif apwDBuD;wpfql\ tysuftpD;rsm;vnf; &Sdonf/ ausmif;twGif;ykdif;wGif ewfwdkYoeif; odMum;rif;u arG;uif;p
oGm;a&mufvdkvQif rif;om;od'¨w¬tm; cH,laepOf r[mrm,mrdzk&m;u tifMuif;yif
vkrÁDeDrS awmvd[0odkY OD;wnfoGm;Edkifonf/ odkYaomf vrf;tvGef udk ½Iai;aeykH o½kyfazmfvsuf ausmufjym;ay: a&;xGif;NyD; qdk;qdk;
qdk;0g;onf/ ½Gmol½Gmom;rsm;onf vrf;ñTefMum;&ef tvdkr&Sd odkY ½Gm;½Gm; zsufqD;cHxm;&onhf ½kyfwkwpfck&Sdonf/ þ½kyfwkudk *kwå
r[kwf vrf;rñTefEdkifMuacs/ bmtD&0grS ajrmufbufodkY 21-uDvdk acwftapmydkif;vuf&m[k owfrSwfxm;NyD; a'ocH [dE´Lbmom
rDwmtuGm&Sd Akw0gv (Butwal)odkY oGm;vQif ydkaumif;NyD; ¤if; 0ifrsm;u ½lya'0D odkYr[kwf ½kr®defa'0D (Rummindevi)[k trsKd;rsKd;
aemuf r[d`E´mta0;ajy;vrf;twdkif; taemufbuf a*g&od*FodkY ac:a0:vsuf ewforD;tjzpf ylaZmfMuonf/ yef;ykvuf&m\ nm
oGm;NyD; ¤if;rSwpfqifh awmvd[0odkY a&muffEdkifonf/ bufwGif a&S;acwfyef;ykvuf&m\ykHwlwpfck&Sdonf/ bk&m;ausmif;
tjyifbufwGif bk&m;zl;onf rlvbk&m;ausmif;\ oyf&yfvSypGm
a&m[deDjrpf
(yef;yk)xGif;xkxm;onhf tkwfcsyfrsm;udk owdjyKrdEdkifonf/
ousvlrsKd;wdkY\ teD;pyfqkH;aom tdrfeD;em;csif;rSm ta&SUbuf&Sd
aqGrsKd;ruif;onhf aumvd,vlrsKd;wdkYjzpfMuonf/ aumvd,wdYk a&uef
\ t"duNrdKUrsm;rSm jrwfpGmbk&m;\r,fawmf r[mrm,m zGm;jrif ([dE´L)ausmif;\ awmifbuf tenf;i,ftuGmwGif rif;od'¨wf zGm;
awmfrl&mjzpfNyD; a&S;a[mif;okawoeynm&Sifrsm; &SmazG&OD;rnf jrifNyD;aemuf r[mrm,mrdzk&m; a&csKd;cJhonf[k tpOftvmt&
jzpfonhf a'0'[NrdKUESihf? apwDwpfqlaMumifh ausmfMum;NyD; ,ckt ajymqdkonhf a&uefi,f&Sdonf/ &[ef;awmf [l,ifqefwdkYacwfu
cg "kw0gv½Gm\ta&SUawmifbuf 13-uDvkdrDwmtuGm&Sd awmif a&onf aMu;rkHrSefuJhodkY MunfvifawmufyaeNyD; a&rsufESm
ukef;rsm;tjzpf owfrSwfxm;onhf &mr*grwdkYjzpfMuonf/ ous tjyifrSm yef;rsKd;pkHwdkYjzihf zkH;vTrf;aeonf/
ESihf aumvd,EdkifiHESpfcktMum; e,fpyfa'oudk ,aeYwdkif xdk tysuftpD;rsm;
trnfjzihf ac:a0:qJjzpfonhf a&m[deDjrpfjzihf ydkif;jcm;xm;onf/ a&uefab;wGif ysufpD;aeonhf apwDawmfESihf bk&m;ausmif;rsm;
þjrpfwGif Ak'¨vufxufawmftcgu tvGefxif&Sm;onhf tjzpf pkNyKHvsuf&Sdonf/ þa'oudk wl;azmfpOfu awGU&Sd&onhf a&S;
tysufwpf &yf&SdcJhonf/ þtaMumif;t&mudk "r®y't|uxm a[mif;ypönf; tenf;i,fu vkrÁdeDonf 10-&mpkwdkifatmif Ak'¨
("r®y'-| 2? 161) wGif þodkYazmfjyxm;onf – bmom\ tcsuftcsm ae&mwpfcktjzpf wnf&SdcJhaMumif; ñTef
jyvsuf&Sdonf/ þ(a&S;a[mif;)e,fajr twGif;&Sd jrufxlxyfonfh
62 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o vkrÁdeD 63
awmifukef;ESpfckrSm bk&m;zl;rsm; wpfcgwpf&H vuf,m&pf vSnfh t&yfudk (a&S;a[mif;)uydv0w¬KNrdKUawmftjzpf jzpfEdkifzG,f&SdNyD; t
vnfMuaomfvnf; ajrykHoufoufomjzpfNyD; 1933-34 ckESpf rsm; jiif;ryGm;Edkifaom trSeftwdkif; awGU&Sdjcif;onf ,cktcg tqdkyg
u wl;azmfpOftwGif; ykHxm;cJhonhf tkwfusKd;rsm;omjzpfonf/ (eDaygtmPmydkifwdkY\) ajymqdkcsufudk ,kwådrwefaMumif; azmfjyNyD;
acwfopfbk&m;ausmif;rsm; jzpfonf/ odkYwap awmvd[0onf ¤if;rSwpfqifh tjcm;pdwf0if
xdktysuftpD;rsm;\ ta&SUbuf tenf;i,ftuGmwGif acwfopf pm;zG,fae&mESpfckodkY oGm;a&muf&ef tokH;0ifaomae&m jzpfonf/
bk&m;ausmif;ESpfck&Sdonf/ yxrtaqmuf tOD;rSm eDaygax&0g' ed*vd[0ESihfa*gwd[0
Ak'¨bmomtoif;u wnfaqmufcJhonhf ausmif;wdkufjzpfNyD; 'kwd awmvd[0\ ajrmufbuf ajcmufuDvdkrDwmcefYtuGmwGif ed*vd
,rSm uóy*dkPf;0if wdAufausmif;jzpfonf/ [0(Niglihawa)½Gm&Sdonf/ ½Gmtjyifbuf avmufwGif a&uefwpf
vkrÁdeDodkY ck&SdNyD; xdka&uef\ taemufbufwGif taomuausmufpmwdkif
vkrÁdeDonf eDaygtwGif; teD;qkH;NrdKUwpfNrdKUjzpfaom bmtD&0g tusKd;ESpfck&Sdonf/ ausmufpmwdkif tusKd;ykdif;wGif a&;xGif;xm;
(Bhairawa odkYr[kwf Bhairahwa [kvnf; pmvkH;aygif;onf? odkY onhfpm (\t"dyÜm,frSm) ]bdodufcHNyD;aemuf 14-ESpf tMum? ewf
aomf ,cktcg tpdk;&a*Zuf0iftrnfudk od'¨w¬e*& Sidhartha wdkY cspfjrwfEdk;jcif;cH&aom yd,'óDrif;BuD;onf aumPmure
Nagar [k trnf ajymif;xm;NyD; jzpfonf) NrdKUrS taemufbufodkY (Konakamana) bk&m;\apwDawmfudk t½G,ftpm; ESpfqjyKjyif
18-uDvdkrDwm a0;onf/ tdE´d,e,fpyfbufrSqdkvQif a*g&cyl& rGrf;rHcJhNyD; bdodufcHNyD;aemuf ESpf 20-tMumwGif vludk,fwdkif vm
(Gorakhpur) NrdKUrS &xm; odkYr[kwf um;jzihf aemif*g; (Naugarh) a&mufí &Sdcdk;ylaZmfvsuf ausmufpmwdkif pdkufxlcJh\}[k jzpfonf/
NrdKUrSrl um;jzihf qdkaemvD (Sonauli)NrdKUrS e,f pyfudkjzwfNyD; bmtD aumPmure[lonf (þurÇmü) a*gwrbk&m;&SifrwdkifrD
&0grS qufvufí oGm;Edkifonf/ yGifhawmfrlNyD;onhf 'kwd,ajrmufbk&m;&Sifjzpfonhf aumPm*re\
vkrÁdeD0ef;usif trnfuGJwpfckjzpfonf/ taomuausmufpmwGif apwDawmfwpf
vkrÁdeDteD;0ef;usifwGif twdtus razmfxkwfEdkifao;aom awmif ql&SdaMumif;udk azmfjyxm;NyD; [l,ifqefuvnf; ,if;odkYaom
ukef;rsm;? tysuftpD;rsm;ESihf a&S;a[mif;ypönf;rsm; ajrmufjrm;pGm apwDwpfqlzl;awGU&aMumif; azmfjycJhonf/ ,aeYacwfürl apwD
&Sdonf/ ¤if;wdkYteuf trsm;pkudk bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm; pdwf0ifpm; wnf&SdaMumif; tpteyif rawGU&awmhacs/ þausmufpmwdkif t
ayvdrfhrnf/ vkrÁdeDt aemufbuf 22-uDvkdrDwmtuGmwGif awm usKd;tyJhrsm;udk vuf&Sdae&modkY rlvae&mrS a½TUajymif;,lvmcJhonf
vd[0(Taulihawa)½Gm½SdNyD; ,if;\ajrmufbuf twefi,ftuGm [kvnf; ,lqEdkifzG,f&Sdonf/
wGif wdavm&aum#(Tilaurakot)ac: tysuftpD;ykHrsm;&Sdonf/ ,if; awmvd[0½Gm\ taemufawmifbuf 4-uDvkdrDwmtuGm
ae&mudk eDaygtmPmydkifwdkYu uydv0w¬K[k tonf;toef ajym wGif a*gwd[0(Gotihawa) ½Gm&Sdonf/ þ½Gm\tv,fwGif taom
qdkaeMuonf/ (tddE´d,ajrmufzsm;e,fpyf&Sd) ydy&m[0g (Piprahwa) u ausmufpmwkdif tjcm;wpfck\ tusKd;tydkif;wpfck &Sdonf/
68 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o vkrÁdeD 65
a&m[deDodkY oGm;a&muf&ef
a&m[deDjrpfonf yg&oD (Parasi)NrdKUodkY oGm;onfh vrf;ray:wGif
wnf&Sdonf/ bmtd&0gNrdKU ta&SUbuf wnfhwnfhwGif wnf&Sdonf/
a&m[deDonf 'kw,jzwfausmf&onhf jrpfjzpfonf/ 1989-wGif
þvrf;onf Murf;NyD; uwå&m rcif;&ao;acs/
66 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o vkrÁdeD 67
ousESihfomud,wdkYonf aumufyifrsm; a&&&Sda&;twGuf rnfolrQ (twdtus) rodMuacs/ tvkyform;rsm;tm; ar;jref;
(a&m[deD)jrpfudk wmwrH qnfMuonf/ aEG&moDa&mufaomtcg onf/ ¤if;wdkYu þodkYajzMum;\ -
vlwdkif;twGuf a&rvkHavmufaMumif; ay:vGifxif&Sm;vmonf/ ]a&ESifhywfoufí tjiif;yGm;rI jzpfygonft&Sifbk&m;}
]tajymtqdk &ihfoD;vmMu\/ wpfa,mufu tjcm;wpfa,muf xkdktcg jrwfpGmbk&m;u rif;BuD;rsm;tm; þodkYrdefYawmfrl
udk ½dkufESuf&m (cH&olu) wkHYjyef\/ ckduf&efjzpfyGm;Mu\/ &efjzpf onf-
ojzihf ¤if;wdkYonf bk&ifrdom;pk0ifrsm;\ &if;jrpfESihfywfoufí ]rif;BuD;? a&&JUwefzdk;u b,favmuf&SdygovJ}
r[kwfrrSef owif;rsm; ypfvTifhMu\}/ ¤if;wdkYtm; &nfñTef;xm; ]rajymyavmufygbk&m;}
onhf apmfum;rIrsm;udk ousESihf auvmvd,bk&ifh todkif;t0dkif; ]ppfom;wpfa,muf&JU wefzdk;um; b,favmuf&SdygovJ}
odkY aygufa&mufoGm;aomtcg csyfrdefudk 0wfqifNyD; vufeuf pGJ ]ppfom;wpfa,muf&JU wefzdk;um; tzdk;rjzwfEdkifygbk&m;}
udkifvsuf ¤if;wdkY\*kPf&nfudk `rSifhwif&ef qkH;jzwfMuonf/ xdktcg jrwfpGmbk&m;u ]wefzdk;r&SdwJh a&udktaMumif;jyKNyD;
eHeufcif;tcsdef Ak'¨&Sifawmfjrwf avmuudk ½IMunfhawmfrl wefzdk;rjzwfEdkifwJh ppfom;awGudk owfjzwfjcif;onf rSefuefyg
aomtcg aqGawmfrsKd;awmfrsm;udk jrifawGUojzifh ]igbk&m; roGm; rnfvm;}[k ar;jref;awmfrl\/ ¤if;wdkYtm;vkH; wdwfqdwfaeMu
a&mufcJhaomf aqGawmfrsKd;awmfrsm;onf tcsif;csif; ysufpD;apMu onf/ ]rif;jrwftaygif;wdkY? oifwdkY bmaMumifh þodkYjyKrlMubd
vdrfhrnf/ ¤if;wdkYxHodkY oGm;a&muf&ef igbk&m;rSm wm0ef&Sday\}[k oenf;? þae&mrSm ,aeY igbk&m;r&SdcJhvQif oifwdkYwpfawG aoG;
qifjcifawmfrlonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfonf aqGawmfrsKd;awmfrsm; acsmif;pD;rI jzpfay:apMuvdrfhrnf/ oifwdkY\ jyKrlvIyf&Sm;rIrsm;um;
pk½kH; a&muf&SdaeMuonhfae&modkY aumif;uifc&D;jzihf <ua&muf t"dyÜm,fr&Sd/ oifwdkYonf &efolig;rsKd; jzpfay:aponhf trkef;
awmfrlcJhNyD; a&m[deDjrpftv,f aumif;uifü wifyv†ifacG xkdif w&m;jzihf aexdkifMu\/ igum; jynhf0aom arwåmjzihfaexkdifay\/
aeawmfrlonf/ aqGawmfrsKd;awmfrsm; jrwfAk'¨udk awGUjrifMuaom oifwdkYum; wyfrufrIjzihf emrusef;jzpfvsuf aexdkifMu\/ igum;
tcg ¤if;wdkYonf vufeufudk ypfcsMuNyD; &Sdcdk;OD;ñGwfMuonf/ xdk ,if;a&m*grS uif;vGwfvsuf aexdkifay\/ oifwdkYum; tm½kH
tcg Ak'¨jrwfpGmu þodkYar;jref;awmf\ - umr*kPfw&m; ig;rsKd;aemufodkY vkdufvsuf aexdkifMu\/ igum;
]rif;jrwfwdkY? bmudk taMumif;jyKí tjiif;yGm;MuygovJ} a&mifh&JESpfoufpGm aexdkif\}[k a[mawmfrlonf/
]wynhfawmfwdkY rodygbk&m;} þtjzpftysufum; a&m[deDjrpf\ rnhfonhfae&mwGif jzpf
]'gjzihf b,fol odygovJ} yGm;cJhonfudk ,cktcg twdtusrod&ygacs/ odkY&mwGif a&m[deD
]ppfwyf AkdvfcsKyfBuD; odygvdrfhrnf t&Sifbk&m;} jrpfurf;ü xkdifvsuf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ jyefvnfoifhjrwfa&; jzef
AkdvfcsKyfBuD;udk ar;jref;aomtcg ¤if;ubk&ifcHcsKyfodygvdrfh ajzrIESihf Nidrf;csrf;a&; aqmif½GufykHtaMumif; pdwftm½kHwGif pOf;
rnf[kqdkonf/ þodkYjzihf Ak'¨&Sifawmfjrwfonf jyóemjzpf&jcif;\ pm;vkduf&jcif;onf tonf;cdkufzG,f taumif;qkH;aom tawGU
taMumif;&if;udk wpfa,mufNyD; wpfa,muf ar;jref;aomfvnf; tBuKHwpf&yfjzpfEdkifayonf/
72 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
taMumif;rl rif;orD;onf ouswdkYu ¤if;\om;awmftm; av;
av;pm;pm; qufqHEdkifpGrf;&SdMurnf r[kwfonfudk (BudK) odESihf
xm;aomaMumihfjzpfonf/ 2/ uydv0w¬K
aemufqkH;ü 0d##Lbonf oGm;a&mufvnfywfcJhonf/ &&Sd
aom at;pufpuf t½dktaoay;rIaMumihf pdwx f ihfoGm;cJhonf/ t&Sifbk&m;? uydv0w¬Konf csrf;om<u,f0yg\/ vltrsm; jynfhESuf
jyefvnf xGufcGmNyD;aemuf 0d##Lb\eef;wGif; ta>ct&Hwpf pnfum;vsuf&SdNyD; vlOD;a& xlxyfvyS g\/ bkef;awmfBuD;aom jrwfpGm
a,mufonf arhavsmhusefaecJhonhf vufeufudk jyefvnf&,l&ef bk&m;ESihf ylaZmftxl;udk cH,lxdkufaom &[EÅmt&Sifjrwfrsm;tm; vm
a&mufzl;ajrmfNyD; naetcsdef uydv0w¬KNrdKUxJodkY 0ifoGm;aomtcg
jyefvmcJh&mwGif uRefrwpfa,muf 0d##LbxdkifaecJhonhfae&mudk wynhfawmfonf qifrsm;? jrif;rsm;? (jrif;) &xm;rsm;? vSnf;rsm;ESihf
EdkY&nfjzihf aq;aMumvsuf 0d##Lbtm; uRefrom;[k txifao; oGm;vmvIyf &Sm;aeMuonhf vltaygif;udk awGUyg\ (oH 3? 323)/
pGm &nfñTef;ajymqdkaeonfudk awGU&onf/ xdkrif;csif; a,musfm;
onf xdktrsKd;orD; &nf½G,fonhft&mudk pkHprf;aomtcg uRefru uydv0w¬Konf omud,wdkY\ NrdKUawmfjzpfNyD; rif;om;od'¨w¬
(taMumif;pkHudk) ajymjyonf/ jzpfaMumif;pkHvif 0d##LbxHa&muf yxrESpfokH;q,fudk ukefvGefcJhonfh ae&mjzpf\/ Ak'¨yGifhawmfrrlrD
oGm;aomtcg 0d##Lb tBuD;tus,f a'gojzpfoGm;NyD; ]igxdkifwJh &mpkESpfaygif;rsm;pGmtvGefu Ouúmurif;BuD;onf ¤if;\ti,fqkH;
ae&mudk oefY&Sif;atmifvdkY 'if;wdkYu EdkY&nfESihf aq;ESihfMuOD;aygh/ ig om;awmftm; xD;eef;udk ay;Edkif&ef ¤if;\om;awmfBuD;rsm;tm;
rif; jzpfvmvQif 'Dae&mudk 'if;wdkY vnfacsmif;aoG;ESihf ig (jyef) NrdKUawmfrS ESifxkwfcJhonf/ jynfESif'PfcH&onhf om;awmfrsm;onf
aq;ypfr,f} [k &efNidK;zGJUonf/ [dr0EÅmawmifajcteD; ]omu(uRef;)yif}awmteD; Mumyef;tdkif
0d##Lb BuKH;0g;cJhonhftwdkif; jzpfysufcJhonf/ 0d##Lbonf ab;wGif tdk;opftdrfopfjyKí aexdkifMuonf/ Ouúmurif;BuD;u
ouswdkYtm; &efNidK;twdkif; aqmif½Guf&ef okH;Budrfwdkifwdkif ppf rª;rwfrsm;tm; ¤if;om;awmfrsm; a&mufaeonhfae&mudk ar;jref;
wyfjzihf csDwufcJhonf/ okH;BudrfvkH;wGif Ak'¨&Sifawmfjrwfu (ous aomtcg ¤if;wdkYu (om;awmfrsm;taMumif;) rif;BuD;tm; oH
wdkY\) tEÅ&m,fqdk;udk vTJz,fEdkifpGrf;&SdcJhonf/ odkY&mwGif aemufqkH; awmfOD;wifMuojzihf rif;BuD;u ]rif;om;rsm;onf omu(uRef;)
ü 0d##Lbonf enf;vrf;&oGm;cJhonf/ ousvlrsKd;rsm;pGm tpk yifrsm;uJhodkY pGrf;&nf&SdMuay\/ rif;om;rsm;um; trSefyif ous
vdkuf tNyKHvdkuf towfcH&NyD; uydv0w¬KwpfNrdKUvkH; xGm;xGm; (pGrf;Edkifolrsm;) jzpfMuay\}[k wtHhwMo rdefY>rufonf/ þonf
aMunufoGm;onf/ r[m0Ho#Dumtqdkt& <uif;usefaeaom rSm tpOftvmtqdkt& ¤if;wdkY oustrnfudk &&SdcJhykHjzpfonf/
omud,wdkYonf awmifukef;a'orsm;odkY xGufajy;MuNyD; xdkae rif;om;rsm;\ tdk;tdrfopfteD;wGif uydv&aohBuD;\ ocFrf;
&mü r&d,e*& (Mariyanagara) NrdKUwnfMuonf[k od&onf/ ausmif;&Sdojzihf ¤if;wdkYaexdkifonhft&yfudk uydv0w¬K[kac:a0:Mu
zm[D[ef a&mufoGm;aomtcg (uydv0w¬KNrdKU) ae&monf onf/ aemiftcg Ak'¨pmayusrf;*efü jrwfAk'¨\crnf;awmfudk {u
vkH;0eD;yg; pGefYypfcHa'owpfckjzpfaeNyD/ ]tm;vkH;rSm ajrawmifydkYom &mZftjzpfESihf uydv0w¬Kudk crf;em;BuD;us,fonhf NrdKUawmftjzpf
70 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 71
azmfjyMuonf/ trSefpifppf bk&ifoka'¨g'eonf ousrsK;d \ tqihf Ak'¨onf rusef;rm&mrS emvefxumpjzpfí t&SiftmeE´mu Ak'¨
jrifhacgif;aqmifwpfa,muf ydkrdkjzpfzG,f&SdNyD; uydv0w¬Konfvnf; udk,fpm; (r[memrtm;) pum;pjrnf ajymqdk&onf(tH 1? 220)/
oka'¨g'erif;BuD;\ tdrfawmfywfvnfü wnfxm;onhf NrdKUi,fwpf uydv0w¬Konf jrwfAk'¨ y&dedAÁmefpHawmfrrlrD wpfcsdeüf zsuf
ckom jzpfzG,f&Sdonf/ qD;cH&onf/ ousEdkifiHonf aumovEdkifit H wGif; wpfpdwfwpf
Ak'¨&Sifawmfjrwf aAm"dÓmPfudk&NyD;aemuf yxrOD;qkH;aom a'o tkyfcsKyfcGifh&Sdaom jynfolYEdkifiHwpfckjzpfonf/ tcgwpfyg;ü
jynfawmfjyefc&D;onf rsm;pGmxl;jcm;vS\/ Ak'¨&Sifawmfjrwf\ vrf; aumovbk&if yaoe'Donf rdrd\om;awmfwpfyg;tm;6 ous
ab;wGif qGrf;cHvSnhfvnfí awmif;&rf;jcif;onf crnf;awmf rif; trsKd;aumif;orD;wpfa,mufESihf vufxyfapjcif;jzifh ousrsKd;wdYk
BuD;tm; wkefvIyfapNyD; jrwfAk'¨url vltkyfBuD;tm; w&m;a'oem tMum; rdrd\t&Sdeft0gMoZmudk wdk;csJU&ef qkH;jzwfvdkufonf/ rdrd
a[mMum;onf/ ousrif;om;trsm;pk &Sif&[ef; jzpfoGm;Muonf wdkYESihf trsKd;Zmwfwlwpfa,mufudk jyifyrS trsKd;Zmwfrwlol wpf
(0d 4? 336)/ trSefaomf vlwdkif;ESpfoufMuonfum; r[kwfacs/ a,mufESihf vufxyf&rnfhtMuHonf b0ifjrifhol omud,wdkYtm;
'@ygPdonf Ak'¨&Sifawmfjrwftm; w&m;"r®a[mMum;&ef avQmuf txdwfwveYfjzpfaponf/ odkYaomf tmPmwefcdk;xefjyif;vSonhf
xm;onf/ odkYaomf w&m;"r®udk em&aomtcg '@ygPdonf tdrfeD;csif; aumov(rif;)\ qE´udk vspfvsL½Irxm;Edkiaf cs/ r[m
]acgif;cg vQmxkwfvsuf (ezl;ay:) ta&;okH;aMumif; ay:onftxd emronf (jyóemtwGuf) tajz&SmawGUonf/ r[memrwGif uRef
rsufarSmifMuKwfjy&if; xGufcGmoGm;onf (r 1? 154)}/ rESihf&onhf 0gobcwå,mtrnf&Sd orD;wpfa,muf&Sdonf/ þ
uydv0w¬KodkY aemufwpfBudrf a'opm&D<ucsDjcif;rSm Ak'¨&iS f rdef;uav;tm; yaoe'D\om;ESihf vufxyfxdrf;jrm;&ef wdkuf
awmfjrwftm; pnf;a0;cef;raqmifopfwpfck zGifhvSpf&ef yifh wGef;onf/ tMuHatmifjrifonf/ uRefruav;udk omud,Zmwf
avQmufcH&aomaMumihf jzpfonf/ ]Murf;jyifwGif aumfaZmrsm;cif; trsKd;jrwfonhf rdef;uav;tjzpf vufcHNyD; om0w¬dodkY ,laqmif
xm;\/ ae&mxdkifcif;rsm; toifhcif;usif;xm;\/ tjyifwGif a& vsuf aumovawmf0ifrdom;pkESihf vufxyfxdrf;jrm;vdkufonf/
Zvm;rsm; csxm;\/ rD;tdrfrsm; csdwfqGJxm;\/ twGif;odkYr0ifrD aemufqkH;wGif 0gobcwåd,mrS 0d##Lbtrnf&Sd om;wpfa,muf
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf ajcawmfudk a&okH;oyfawmfrl\/ tv,fA[kd arG;zGm;onf/ 0d##Lbt½G,fa&mufaomtcg uydv0w¬K&Sd rdb
wdkifudk rSDvsufta&SUbufokdY rsufESmrlNyD; xdkifawmfrl&if; neuf aqGrsKd;rsm;[k,lqonhf ae&modkY oGm;a&muf vnfywfcsifvm
onftxd w&m;a'oem a[mMum;awmfrlonf (r 2? 16)}/ onf/ odkYaomf rdcifu oGm;a&mufjcif;udk tm;ray;bJ aeonf/
jrwfAk'¨tay: pdwftm; txufoefqkH; (MunfnKdNyD;) xdyf 6
0gobm emr &anm {um a'0D (r-| 3? 238)? &mZm wk|rmeaom wH (0gob
wef;vlBuD;ydkif;wGif yg0ifolrSm r[memrjzpf\/ jrwfAk'¨onf r[m cwåd,H) yÍöEéH £w¬dowmeH aZ|uH uwGm t*¾ra[od|mae tbdoÍöd ("r®y'-| 1?
emrudktaMumif;jyKí a'oemawmfrsm;pGmudk a[mMum;awmfrlcJh 220) wdkYt& aumovrif;udk,fwdkif 0gobcwåd,mudk t*¾ra[oDa`rSmufjcif;jzpf
onf/ tcgwpfyg;ü r[memronf edaj*m"m½kHausmif;wdkuüf (oD onf/ aumov\ oustrsKd;orD;ESihf vufqufvdkjcif;rSm t&Sdeft0gwdk;csJUvdkí jzpf
EdkifouJhodkY? t|uxmtvdkt&rl jrwfpGmbk&m;ESihf aqGrsKd;awmfpyfvkdjcif;? &[ef;oHCm
wif;okH;aeonhf) Ak'¨xHodkY oGm;a&mufonf/ odkY&mwGif xdktcsdefu awmfrsm;ESihf ydkrdkeD;pyfvkdjcif;aMumihfjzpfonf (bmomjyefol)/
76 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 73
Peppe)onf vkrÁdeDrS 13-uDvkdrDwmcefYtuGm tdE´d,bufe,fjcm; jzpfNyD; vloluif;rJhonhfae&mjzpfonf/ aexdkifolrsm;rSm &[ef;
ay:wGif wnf&Sdonhf ydy&m[0g (Piprahwa)½GmteD; apwD[k ¤if; awmftcsKdUomjzpfNyD; omrefvlyk*¾Kdvf rdom;pkESpfusdyf odkYr[kwf
,lqonhft&m\ tv,fydkif;ü wGif;eufwpfckwl;onf/ þyk*¾Kv d f av;usdyfcefYom&Sdonf/ oka'¨g'eeef;awmf wnf&SdcJhonhfae&mwGif
onf 669-uDvdk*&rfav;onhf ausmufaowåmBuD;wpfck awGY&Sd rif;om;od'¨w¬ESihf r,fawmfrm,m½kyfwkrsm; xkvkyfxm;onf}/
NyD; tzkH;udk zGifhrvdkufaomtcg tHhMozG,ftaumif;qkH;aom jrif zm[D,efonf rif;om;od'¨w¬\ b0tapmydkif;wGif ay:aygufcJh
uGif;wpfcku ¤if;tm;apmifhBudKaeavonf/ aowåmBuD;twGif;ü aom ta&;BuD;tjzpftysufrsm;udk txdrf;trSwfjyKonhf apwD
vSypGmxGif;xkxm;aom ig;½kyfykH vufudkift½dk;ESihf ovif;ausmuf i,frsm;udk azmfjyonf/ zm[D,efonf uydv0w¬KrS vkrÁdeDodkY
MuKwfi,fwpfck? a½TMu,fyGifhi,frsm; yg&Sdonhf qyfjymausmuf tuGmta0;ESihf vrf;ñTefudkvnf; azmfjycJhonf/ [l,ifqef uyd
aowåmi,fwpfck? yef;uefjym;rsm;? yef;tdk;rsm;ESihf tjcm;ypön;f v0w¬KodkY a&mufoGm;aomtcg ¤if;awGUBuHK&onhf jrifuGif;rSm (zm
trsm; tjym;awGU&Sd&onf/ xdkYxuftHhMozG,f taumif;qkH; awGU&Sd [D,efawGUjrif&onfESihf) xyfwlnDonf/ ]cef;r taqmufttkHrSm
csufum; pmwef;rsm;a&;xkd;xm;onfh 15-pifwDrDwm tjrihf&Sd 'k (opfyifrsm;) zkH;vTrf;aeNyD; ysufpD;aeNyD/ ¤if;\ywfvrf;udk twd
wd, ovif;ausmufaowåmjzpfonf/ a&;xGif;xm;aompmrSm – tus rcefYrSef;Edkifawmhay/ NrdKUawmftwGif; bk&ifheef;awmfy&d0kPf
]okudwdbmwDeH ob*dedumeH oykw'gvmeH £,H ovdvm onf 14 odkYr[kwf 15 vD (w½kwfjynfokH; twdkif;twm) ywf
ed"ae Ak'¨o b*0aw omud,meH} vnf us,f0ef;\/ ¤if;wdkYtm;vkH;udk tkwfom;jzihf wnfaqmuf
[kjzpfonf/ xm;onf/ wHwdkif;tkwfjrpfrsm;rSm ckdifcHhNyD; jrifhrm;qJjzpfonf/ þ
tdE´d,wGif awGU&SdorQ t"dyÜm,fazmfEkdifonhf tapmqkH;ta&; tkwfjrpfeH&Hrsm;um; pGefYypfcHxm;&onfrSm MumayNyD/ Xmae½Gmol
tom;jzpfonhf þa&;om;csufudk aemiftcg ynm&Sifrsm; ½Gmom; tenf;i,fom&SdNyD; usKd;wdk; usJwJom jzpfonf}/
t"dyÜm,fazmfMupOf bmomjyefESpfrsKd;jzifh t"dyÜm,f&&Sdonf/ yxr [l,ifqefonf ¤if;oGm;cJh&onhf c&D;tuGmta0;ESihf uydv
t"dyÜm,frSm ]aowåmtwGif;&Sd rD;uRrf;t½dk;rsm;rSm Ak'¨\t½dk; 0w¬KodkYa&muf&ef OD;wnfoGm;cJh&onhf vrf;ñTefudkvnf; jyqdkxm;
("mwfawmf)rsm;jzpfNyD; (,if;wdkYudk) ousrsKd;jzpfol okudwd? ¤if; onf/ zsufqD;cH&NyD;aemuf uydv0w¬Kudk vkH;0wpfzef jyefvnf
(okudwd)\ nDtpfudkrsm;? tpfrnDrrsm;? om;rsm;ESihfZeD;rsm;u wnfaqmufcJh[efrwl odkYr[kwf vloljyefvnf aexdkifcJhMu[ef
þae&mwGif (Xmyem)xm;cJhonf}[kjzpfonf/ 'kwd, t"dyÜm,frSm rwlacs/ 0ef;&Haeonhf opfawmrsm;u a&S;a[mif;okawoe
]þt½dk;rsm;onf Ak'¨aqGrsKd;rsm;jzpfonhf ousrsKd; okudwd? e,fajrudk 0g;rsKdypfvdkufonf/ (uydv0w¬K\)ausmfMum;rI usqif;
¤if;\nDtpfudkrsm;? tpfr nDrrsm;ESihf ZeD;rsm;\t½dk;rsm;jzpfMu oGm;NyD; xdkt&yfwGif aexdkifMuonhf bmomw&m; udkif;½Idif;ol
onf}[kjzpfonf/ ,cktcg yxrt"dyÜm,frSefaMumif; twnfjyK &[ef;tenf;pkom&SdNyD; rMumcP a&muf&SdvmMuonhf bk&m;
MuNyD; jzpfonf/ odkY&mwGif xdktcsdefu tqdkyg rwlonhf t"dyÜm,f zl;rsm;u uydv0w¬KNrdKUawmf &Sifoefaeatmif zefwD;xm;cJhykH&
ESpfrsKd;onf uydv0w¬KESihf ywfoufí ½IyfaxG;rIudk &SnfMumapcJh onf/ tdE´d,ü Ak'¨omoemawmf qkwf,kwfoGm;aomtcg bk&m;
74 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 75
zl; tvsOfvnf; ajcmufaoGUoGm;onf/ opfawmrsm; aygufa&muf ausmufpmwdkifudk awGU&SdcJhonf/ ,if;onf ta&;ygaom awGU&SdrI
oGm;NyD; uydv0w¬K aysmufuG,foGm;awmhonf/ jzpfonhfjyif w½kwfbk&m;zl;&[ef;awmfrsm;uvnf; uydv0w¬KrS
19-&mpk ukefcgeD;tcsdefxd Ak'¨&Sifawmfjrwf\b0ESihf ywfouf vkrÁdeDodkY vrf;ñTefcsufESihf tuGmta0;udk ay;xm;NyDjzpfaom
aom ae&mawmfrsm;udk (jyefvnf)awGU&SdcJhNyD; awGU&SdorQxJwGif aMumifh (xdkausmufpmwdkifudk awGU&SdrI)onf uydv0w¬KNrdKUae&m
uydv0w¬K ryg0ifcJhacs/ tdE´d,-eDayge,fpyf&Sd opfawmrsm;udk tm; &SmazGawGU&Sd&ef eD;uyfaeNyD[k qdkvdk&mvnf; a&mufonf/ zl
wjznf;jznf; &Sif;vif;&if; a&S;acwfu aexdkifcJholrsm;\ t<uif; [a&&u þodkYaMunmonf ]½krdaE´ (Rumindei)t&yf&Sd vkrÁdeD
tusefrsm; aocsmayguf jzpfEkid fonhf awmifukef;trsm;tjym; O,smOfü taomuausmufpmwkdifudk &SmazGawGU&Sdjcif;onf uREkfyf
jrifuGif;odkY a&mufvmonf/ ynm&Sifrsm;onf ,if;wdkYteuf rnf tm; uydv0w¬Kajrae&mESihf ,if;ywf0ef;usif&Sd txGwftjrwf
onhfae&monf uydv0w¬K jzpfEdkifonfqdkonhf tcsufudk awG; ae&mrsm;udk vkH;0aocsmayguf owfrSwfEdkifap&efyg pGrf;aqmifap
awmvmMuonf/ 1858-ckESpfwGif vmqif (Lassen) trnf&Sd cJhonf/ eDayg&Sd vkrÁdeDtaemufajrmufESihf ESpfq,fhESpfuDvdkrDwm
yk*¾Kdvfu (uydv0w¬K) NrdKUae&monf a*g&cyl&NrdKUrS uDvdkrDwm tuGm&Sd tysuftpD;rsm;pka0;wnf&Sd&m wdavm&aum# (Tilaora-
tenf;i,ftuGmta0;&Sd ae&mjzpfEdkifonf[k qdkcJhonf/ kot) t&yfonf uydv0w¬KjzpfaMumif; zl[a&&u aMunmonf/
1863-ckESpfwGif uydv0w¬KNrdKUa[mif;ae&mudk atmifjrifpGm odkYaomf tcsKdUynm&Sifrsm;u xdkaMunmcsufudk jiif;qdkMuonf/
awGU&SdNyD;aemuf uefeif[rfu w½kwfbk&m;zl;rsm;\ c&D;pOfrsm; 1897-wGif zl[a&&onf rdrdjyqdkcsufudk oufaojy&ef
udk tokH;jyKvsuf uydv0w¬Konf e*&cgpf (Nagarkhas)NrdKUwGif &Sd taxmuftxm;&SmazG&if; awmwef;wpfavQmuf vrf;p&SmazGae
aMumif; aMunmcJhonf/ (þonfrSm) uefeif[rfu (aemiftcg) onfudk awGU&jyefonf/ rnfolrQrawGUEkdifonhftwGuf zl[a&&
rSm;,Gif;aMumif; (ukd,fwdkif)ajymqdkcJhonfh rqdkpavmuftBudrfrsm; onf taxmuftxm;rsm; (ykHwl) xkwfvkyf&ef qkH;jzwfawmh
teuf wpfBudrfjzpfonf/ uefeif[rf\ vufaxmufjzpfol atpD onf/ ¤if;onf wdavm&aum#teD; taqmufttkHysuftcsKdUudk
t,fvf umav;,Dvf (A.C. L. Carlleyel)onf Amqwd (Basti)ESihf wl;azmf odkYr[kwf NzdKzsufNyD; xdktaqmufttkHysufrsm;udk 0d##Lb
a*g&cyl&c½dkifrsm;udk 1875-76 ckESpfrsm;wGif tjiif;yGm;rI tNyD; tpkvdkuftNyKHvdkuf owfjzwfcJhaom ousrsKd;wdkY\ t<uif;tusef
owfNidrf;ap&ef oEéd|mefcs tm;xkwfrItaejzihf avhvmokH;oyfcJh ae&mwGif wnfaqmufxm;aomapwDjzpfaMumif; aMunmonf/
NyD; bktdvm'd[ (Bhuiladih)ac:aom ae&monf uydv0w¬Kjzpf& zl[a&&onf tu,fí tppftrSef[k,lqMuvQif rdrdaMunm
rnf[k aumufcsufcscJhonf/ xdktcsdefwGif ynm&Sifrsm;\ ouf csufudk aemufqkH;owf oufaojyrnfjzpfonhf arm&d,acwf
arG;0rf;ausmif;rIqdkif&m 0efwdkrIrsm; Edk;<uvmNyD; uydv0w¬Kudk BudKpmrsm;udk tkwfcJrsm;wGif xGif;xkvsuf tvkyf½IyfaepOf ordkif;
yxrqkH;pwifawGU&Sdol jzpf&efNydKifqkdifrI wdk;yGm;vmonf/ ynm&Sif Aifqifprpf(Vincent Smith) ay:vmNyD; ¤if;(\vkyfMuHrI)
1896-wGif atzl[a&& (A. Fuhrer)onf vkrÁdeDü Ak'¨zGm;jrif tm; vufyl;vufMuyf zrf;rdavonf/
awmfrlonhf ae&m txdrf;trSwfjyK pdkufxlxm;onhf taomu 1898-ckESpfwGif t*Fvdyfajrydkif&Sif 'AvsL pD yufyD (W.C.
80 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 77
'kwd,apwDawmfudk ESpfaygif; 150-MumNyD;aemufrS yxr onf/ tu,fí xdkt½dk;"mwfawmfrsm;onf Ak'¨\t½dk; ("mwf
apwDawmfvdyfckH;ESihf tjrihfnDxm;NyD; wnfaqmufcJhonf/ þ awmf)rsm;jzpfygu ydy&m[0gapwDudk uydv0w¬Kü ouswdkY wnf
apwDawmfjrwf\tckH;rSm tcsif; 19-rDwm&SnfNyD; atmufajcywf cJhjcif;jzpf&rnf/ tu,fí ,if;t½dk;rsm;onf 0d##Lb\tpkvdkuf
vnfwGif 1 'or 5 rDwm tus,f pGef;xGufaeonf/ ajrydkif&Sif tjyKHvdkuf owfjzwfcH&onhf ousrsKd;wdkY\ t½dk;rsm;jzpfygu apwD
yufyD (Peppe)wl;azmf&&Sdonhf ausmfMum;onhfpmwef;yg MuKwf onf uydv0w¬KzsufqD;cH&NyD;aemuf ouswdkYaexdkifcJhonhf ae&m
onf þapwDawmfrSjzpfonf/ txJwGif MuKwfygonhf ausmuf jzpfzG,f&Sdonf[k ynm&SiftcsKdUuqdkonf/
aowåmBuD;udk awGU&SdNyD;jzpfjcif;ü yufyDonf tjcm;"mwfawmf ydkrdkcufcJaponfrSm zm[D,efESihf [l,ifqefwdkY (rSwfwrf;ü)
(MuKwf)rsm;&Sdawmhrnfr[kwf[k xifrSwfNyD; ydkeufatmif rwl;cJh azmfjyaom NrdKUwnfae&mESihf tawmftwef jcm;aeykH&onhf tcsuf
awmhacs/ (odkYtwGuf yufyDonf) rDwmtenf;i,f teufwGif&Sd jzpfonf/ Ak'¨bmomqdkif&m ynm&SdBuD; wD'AvsL a&;pfa';Apfpf
onhf ydka&S;usonhf tjcm;MuKwfrsm;udk r&&SdcJhjcif;jzpfonf/ (T.W. Rhys Davids)url tvGefxl;qef;onhf &Sif;vif;jcif;jzihf ajz
trdk;ckH; 23-rDwm tcsif;&Sdonhf wwd,apwDawmfrSm yxr Mum;onf/ a';Apfpfu zm[D,efESihf [l,ifqefwdkYonf rwlonhf
apwDawmfrsm;xuf txl;ojzihf ydkrdkBuD;rm;aeNyD; ab;odkY 23 uydv0w¬KESpfrsKd;udk azmfjycJhjcif; jzpfzG,f&Sdonf[k qdkonf/
'or 5 rDwmt&Snf xyfjznfhxm;aom av;axmifhtajc&Sdonf/ wdavmuaum#onf rlvuydv0w¬KjzpfNyD; ydy&m[0gonf rlv
yufyDonf þapwDüvnf; MuKwfwpfck awGU&SdcJhonf/ odkYaomf NrdKU ysufpD;oGm;NyD;aemuf wnfaxmifcJhonhf uydv0w¬KNrdKUopfjzpf
,if;MuKwfonf tpdwfpdwft>rm>rm NydKuGJysufpD;oGm;onf/ ,aeY zG,f&Sdonf/ odkYjzihf tjiif;yGm;rI qufvuf wnf&SdaecJhNyD; tcsdef
bk&m;zl;rsm; zl;awGU&onfrSm þwwd,apwDjzpfonf/ ouswdkY umvMumjrifhaomf pdwf0ifpm;rI avsmhyg;oGm;cJhonf/
\apwDonf ordkif;t& ta&;ygjcif;tjyif tjcm;taMumif;rsm; xdkYaemuf 1970-ckESpfwGif aemif*g;q&mawmf t&Sif"r®udwåd
pGmwdkYaMumifhvnf; pdwf0ifpm;zG,faumif;onf/ rax&fonf (0efBuD;csKyfa[mif;) tif'D&m*E´DxHodkY pmwpfapmif
tapmqkH;apwDawmfonf wnfaqmufNyD;aemuf (jyefvnf) a&;avonf/ (¤if;pmwGif) ydy&m[0g\ vspfvsL½IcHxm;&onhf
zGifhvSpfonhf vu©PmrawGU&ojzihf taomurif;onf &mr*gr tajctaeudk azmfjyNyD; ¤if;a'oudk wl;azmf&efESifh jyefvnf xdef;
apwDawmfrSwpfyg; apwDtm;vkH;udk zGifhonf[laom tpOftvm odrf;apmifha&Smuf&ef arwåm&yfcHxm;onf/ (þrax&fu txl;o
pum; vkH;0 rrSefuefEdkifaMumif; azmfjyvsuf&Sdonf8/ jzihf ydy&m[0gt&yfudk ydyæv0eae&m[k xifrSwfcJhonf/) ,if;
8
jrwfAk'¨\ "mwfawmfudk a0pk&Muolrsm;rSm ]&mZN*dK[fjynfh&Sif tZmwowåK? a0omvD
pmudk tvsiftjref taumiftxnfazmf&rnf[laom rSwfcsuf
jynfom; vdpä0Drif;rsm;? uydv0w¬Kjynfom; ousrif;rsm;? tv†uyÜjynfom; Akvd ESifhtwl a&S;a[mif;okawoeavhvma&;tzGJU\ ñTefMum;a&;rª;
rif;rsm;? &mr*gr½Gmom; aumVd,rif;rsm;? a0X'Dywdkif;om; ykPÖm;? yg0gNrdKUom; rv†m csKyfxH ay;tyfvkdufonf/ þvIyf&Sm;rI\ aemufuG,f&Sd &nf½G,f
rif;rsm;? ukodem½kHjynfom; rv†mrif;rsm;} jzpfNyD; "mwfawmfa0ol a'gPykPÖmrSm jynf rSm vkH;0pdwf0ifpm;zG,faumif;onf/ taMumif;rl wpfcsdefu eDayg
awmif;? aemufrSa&mufvmMuol ydyÜvd0et&yfom; arm&d,rif;rsm;um; rD;aoG;rsm; EdkifiHu uydv0w¬Konf ¤if;\ EdkifiHydkifeuftwGif; &Sdonf[k tcdkif
&&SdMu\/ &Spfjynfaxmifrif;wdkYonf rdrdwdkYwdkif;jynfü apwDrsm; wnfMu\/ a'gPESihf
78 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 79
trm qdkxm;cJhNyD;jzpfonf/ tu,fí uydv0w¬K\ wdusaom Munfh½IzG,f
wnfae&mESihfywfoufonhf t½IyftaxG; (rqkH;jzwfEdkifao;rI) ouswdkYwnfcJhonfhapwD
wpfcgwnf; NyD;jywfoGm;NyD; tjiif;yGm;rIudk tdE´d,tBudKuf Nidrf;ap uydv0w¬K&Sd ta&;tygqkH; taqmufttkHrSm yifrapwDawmfBuD;
EkdifvQif trsKd;om;a&;*kPfodu©ma&m tdE´d,odkY vma&mufaeonhf jzpfonf/ 1971-ckESpfu jyKvkyfcJhaom wl;azmfjcif;rsm;t& apwD
*syefbk&m;zl;ta&twGufyg txl;wdk; jrifhoGm;rnfjzpfonf/ awmfudk bDpDig;&mpkwGif yxrqkH;tBudrf wnfaqmufcJhNyD; aemuf
ydy&m[0g wl;azmfjcif;udk 1971-ckESpf? Zefe0g&DvwGif au xyfESpfBudrf jyefvnfjyKjyifrGrf;rHxm;aMumif; od&onf/ yxrqkH;
trf oQ&f0&Sfwm0g (K.M. Srivastava) \vrf;ñTefcsufjzihf pwifcJh ESihf a&S;tusqkH; apwDudk rD;zkwftkwfrsm;jzihf wnfaqmufcJhNyD;
onf/ tvGefYtvGef pdwf0ifpm;zG,f wpfoDwpfwef;BuD;awGU&Sd&NyD; ywfvnfwGif 5-rDwmtus,f tkwfcif;vrf;&Snf (yg'uodP
aemuf 1973-ckESpfwGif uydv0w¬KpmvkH;ygonfh csdyfwHqdyfwpfck yx) wpfckygonfh ½dk;½dk;trdk;ckH; (taqmufttkH) wpfckyg0ifonf/
udk wl;azmfawGU&Sd&onf/ ,if;odkYaom csdyfwHqdyfrsm; aemufxyf apwDawmftv,f&Sd ajrnDqihfwGif wpfckESihfwpfck ,SOfwGJ
wl;azmf awGU&Sd&jyefonf/ (,if;csdyfwHqdyfrsm;onf) rif;om; xm;onhf tkwfwdkufcef;ESpfck &Sdonf/ ajrmufbufcef;rS oyf&yf
od'¨w¬\ arG;&yfajrudk awGU&SdNyD[laomtcsufudk oHo,jzpfzG,f vSypGm xkvkyfxm;onfh 12-pifwDrDwmtjrifh&Sd qyfjymausmuf
rvdkawmhaMumif; (oufaojyMuonf)/ (jzihfjyKvkyfonfh) MuKwfwpfckESihf ESpfckruaom yef;uefjym;rsm;
uydv0w¬Kt<uif;tusefrsm;onf wpfckESifhwpfck wpfuDvdk &&Sdonf/ MuKwfESpfckvkH;udk zGifhMunhfaomtcg rD;uRrf;onhf vl½dk;
rDwmcefY a0;onf/ *gEGm&d, (Ganwaria) ESihf ydy&m[0g[laom tydkif;tprsm;udk txJü awGU&onf/ tcsdefumv? wnfae&mESihf
a'oESpfckwdkYü awGU&Sd&onf/ *gEGm&d,onf (rlv) uydv0w¬KNrKd U MuKwfxJüyg0ifonhf ypönf;rsm;u avmifuRrf;xm;onhf t½dk;rsm;
tppfjzpfonf/ Ak'¨vufxufawmftcsdef[k owfrSwfxm;NyD; opf onf ouswdkYa0pk&onhf Ak'¨\ cE¨muk, d f t<uif;tusef ("mwf
om;? ½THUrsm;ESihf aqmufvkyfxm;onfh taqmufttkHrsm;awGU& awmfrsm;) jzpfaMumif; vkH;0eD;yg; aocsmaponf/
aomfvnf; trsm;pkonf a&S;acwfuwnf;u þa'oudk ouf 1990-ckESpfwGif MuKwfESihfwuG tqdkyg tzdk;wef "mwfawmf
a&mufrI&SdapcJhonhf rMumcP a&BuD;jcif;rsm;aMumifh zkH;vTrf;jrKyf rsm;ukd e,la'vDNrdKU trsKd;om;jywdkuüf tMurf;cH yvwfpwpf
uG,faeMuonf/ ydy&m[0gum; Ak'¨"mwfawmf arGawmfrsm;udk aowåmjzihf jyoxm;onf/ rMumrDtcsdefwGif tdE´d,tpdk;&taejzihf
Xmyem (xnhfoGif;&ef) omuD0ifwdkY wnfxm;udk;uG,fcJhMuaom EdkifiHawmf\ tBuD;jrwfqkH;aom om;aumif;&wem\ udk,fcE¨m
apwDawmfywfvnfü BuD;xGm;vmcJhonhf bmoma&;qdkif&mXme <uif;rsm;udk odrf;qnf;xm;&efESihf *kPfjyKylaZmf&ef oifhavsmf
jzpfonf/ ae&mXmeESpfck a0;ae&jcif;rSm NrKdUawmfrStwefa0;onhf avsmufywfonfh ae&mwpfck &SmazGEkdifonf[k arQmfvihfygonf7/
ae&modkYoGm;&jcif;twGuf xif&Sm;aom edaj*m"m½kHausmif;wdkufuJh
odkYaom Ak'¨tm; vª'gef;cJhonhf yef;jcHwpfckwGif (þ)apwDawmfudk 7
pma&;ol (MopaMwvs&[ef;awmf) onf 1978-ckESpfu xdk"mwfawmfrsm; oD&dvuFm
wnfxm;cJhaomaMumifh jzpfzG,f&Sdonf/ odkY <upOfu zl;ajrmfcGihf&&SdNyD; jzpfygonf/
84 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o udyv0w¬K 81
oGm;a&muf&ef bk&iftaomuonf ousrif;rsKd;wdkYtm; av;pm;rIaMumihf
uydv0w¬Konf aemif*g;odkY oGm;onhf aumif;rGefaom vrf;ESihf uydv0w¬K&Sd apwDawmfudk rxdbJcsefxm;cJhjcif; jzpfEdkifonf/ þ
qufaeNyD; rnfonhfbufodkYrqdk teD;qkH;jzpfonfh bD&'yl& (Bir- uJhodkYaom trSwfw&apwDykxdk;rsm;wGif awGU&NrJjzpfonhf wdk;
dpur) NrdKUrS 9-uDvdkrDwmtuGmwGif &Sdonf/ aemif*g;NrdKUukd a*g&c wufrItqihfqifhtrsKd;rsKd;udkvnf; þapwDawmfu azmfjyonf/
yl&NrdKUrS &xm;? bwfpfwdkYjzifh oGm;a&mufEdkifonf/ tapmqkH; taqmufttkH ykHoP²mefonf i,f½G,f½dk;&Sif;onf/
umvMumaomf (rGrf;rH)xnfhpGufvsuf wjznf;jznf; ydkrdkBuD;rm;½Iyf
axG;vmonf/ þodkYjzihf apwDtrsm;pkonf MuufoGefOykHpHESihf
wlaom taqmufttkHwpfckudk tjcm;ydkBuD;onhf taqmufttkH
wpfcktwGif; xnfhoGif;NyD; aemiftcg aemufxyf (tBuD;)wpfckjzifh
ikHvsuf wnfaqmufcJhaMumif; azmfjyonf/
ta&SUbufausmif;awmf
þ(azmfjyyg) apwDawmfBuD;\ ta&SUbufuyfvsufwGif ausmif;
wdkufBuD;wpfckESifh tysuftpD;rsm; &Sdonf/ þausmif;wdkuftwGif;
arm&d,wdkYvnf; apwDwnfMu\ ('D 2? 137)/
apwDwnfNyD;aomtcg t&Sifr[muórax&fonf "mwfawmfrsm;\ (rdpämt,l
rSm;&Sdolrsm; zsufqD;rnfh 'D-#D 2? 187) tEÅ&m,fudk jrifawmfrlojzihf &mr*grapwDrS
wpfyg; usefckepfjynfaxmifrif;wdkY\ apwDrS "mwfawmfrsm;udk (wefcdk;jzihf 0dok'¨d-#D 2?
64 ]£'¨d,m tm[&dwGm}) &,lí tenf;i,frQudkom (xdkrif;wdkY\vufü ]&mZleH
[aw¬ XaywGm? e apwda,ok} 'D-#D 2? 187) csefxm;vsuf tZmwowåKrif;ESifh
wdkifyifNyD; &mZN*d[fNrdKU\ ta&SUawmift&yf (wpfae&m)ü tawmif&Spfq,f teuf
wl;NyD;vQif ("mwfawmfrsm; Xmyemrnfh) ajrwdkufcef; (]blrdC&r@y} 0dok'¨d-#D 2? 64)
udk vQKdU0Sufwnfaqmufvsuf "mwfawmftm;vkH;udk waygif;wnf; Xmyem(xnhfoGif;)
cJh\/ &mr*grapwD&Sd"mwfawmfrsm;rSmrl tEå&m,fr&SdEdkifbJ aemiftcg oD&dvuFmEdkifiH &Sd
r[mapwDü udef;0yfrnfjzpfaomaMumihf xkwf,ljcif;rjyKcJhay/ ,if;aemuf ESpfaygif;
218-ESpftMum (bDpD 325)wGif taomrif;BuD;onf &mr*grapwDrSwpfyg; usefapwD
tm;vkH;udk azmufxGif;aomfvnf; "mwfawmfrsm; r&&Sdacs/ &mr*grapwDudkrl e*g;
wdkYu azmufxGif;cGifhrjyK/ wl;orQ wl;½Gif; aygufwl;rsm; usKd;ysufukef\/ aemufqkH;ü
taomurif;BuD;onf tZmwowf XmyemcJhonhf ]"mwfawmfwdkuf} ae&mudkawGU&Sd
oGm;NyD; xdk"mwfawmfwdkufü "mwfawmf tenf;i,fom csefxm;vsuf "mwfawmf
tm;vkH;ukd,lNyD; EdkifiHawmftwGif; wnfaqmufaeonhf apwDawmfrsm;ü cGJa0NyD;
Xmyem (xnhfoGif;) cJh\ ('D-| 2? 206) (bmomjyefol)/
82 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 83
rS awGU&SdcJhonhf wHqdyfwpfckwGif ]uydv0w¬K bdu©KoHC}[laom
pmvkH;rsm;yg&Sd\/ (þtcsufu) ydy&m[0gESihf ywf0ef;usiftysuf
tpD;rsm;onf Ak'¨arG;&yfajrae&mjzpfaMumif; eD;pyfpGm axmufcH
vsuf&Sdonf/ þausmif;wdkufudk uedoQurif;BuD; wnfaqmufcJh
aMumif;vnf; ñTefjyonf/ þausmif;wdkuf0if; ywfvnftwGif;
tcef;i,f 31-ckyg&Sdonf/ ta&SUbufjcrf;\tqkH;&Sd tcef;BuD;rsm;
rSm ypönf;odkavSmifcef; jzpfzG,f&Sdonf/ tjcm;tcef;rsm;rSm &[ef;
awmfrsm; oDwif;okH;&ef ae&mrsm;jzpfonf/ ausmif;wdkuft0if
wGif avSum;rsm;&SdNyD; ta&SUajrmufaxmihfpGef;wGif a&vTJaygufyg
aom usifi,ftdrf jzpfzG,f&Sdonhf a&xGufaygufwpfck&Sdonf/
tysuftpD;rsm;
þae&m&Sd tjcm;tysuftpD;rsm;teuf cef;raqmif[k,lq&onhf
(taqmufttkH)wpfckyg0ifonf/ yifr apwDawmf\ ajrmufbuf
uyfvsufwGif&Sdonf/ (omref)apwDi,fwpfql? ¤if;\awmifbuf
wGif ausmif;wkdufwpfckESifh taemufbuf cyfvSrf;vSrf;wGif tjcm;
ausmif;wdkufwpfck&Sdonf/
*GgEGm&d,
azmfjyNyD; tysuftpD;rsm;\ awmifbuf wpfuDvdkrDwmcefY tuGm
wGif uydv0w¬KNrdKU tppftrSefjzpfaMumif; azmfñTef;onfh tjcm;
aom tysuftpD;rsm; pkykHaeonhf ae&m&Sdonf/ NrdKUae&mudk azmfjy
onhf awmifukef;onf us,fjyefY &Snfvsm;onf/ ¤if;(awmifukef;)
trsm;pkudk ,cktcg pdkufysKd;ajrtjzpf tokH;jyKaeMuonf/ a&S;
a[mif;okawoe wl;azmfrIrsm;u þNrdKUonf bDpD 800 rS 3 &m
pk ukoeacwf ukefcgeD;txd wnf&SdcJhaMumif; azmfjyonf/ ,aeY
acwfwGif ausmif;wdkufBuD; ESpfckESihf vlaetdrftpkta0;wpfckudk
awGUjrifEdkifonf/ ¤if;wdkYteuf trsm;pkudk at'D 1-&mpkaemuf
ydkif;wGif wnfaqmufcJhonf/
88 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
r&Sdaomfvnf; taomurif;BuD;uJhodkY tvGef bmomw&m;udkif;
½Idif;onhf rif;jrwfwpfyg;onf þrQt½dktaojyKtyfonhf ae&m
awmfwGif apwDwpfqlwnfcJh&rnf[laomtcsufudk axmufcHvQif 3/ Ak'¨*,m
aMumif;usKd;qDavsmfonf/ bDpD 100-cefYu xkvkyfcJhaom bm&
[kw (Bharhut)t&yf&Sd apwDawmf\ NcHpnf;½dk; (ausmuf)vuf&ef; aumif;rIukodkvfudk &SmrSD;oltjzpf twkrJt h EdIif;rJh Nidrf;csrf;rI vrf;pOfudk
rS ½kyf<uwpfckt& tqdkyga&S;OD;yxr Ak'¨*,mapwDawmf\ ykH &SmazGvsuf r*"EkdifiHawmfwpfvTm; vSnfhvnfpOf igbk&m;onf ppfwyf
NrdKUa[mif;jzpfonfh O½ka0vm½GmodkY qdkufa&mufcJh\/ O½ka0vmwGif ajy
oP²mefESihfywfoufí aumif;rGefaom xifjrifcsufwpf&yfudk &&Sd jypfonfh ajrjyefYvGifjyif? ESpfoufzG,f awmtkyf? teD;wGif qGrf;cH½GmESihf
aponf/ ykHoP²mef razmfjyEkdifaomtrdk;ykHESihf ESpfxyftaqmuf vSyaomjrpfqdyfrsm;jzihf MunfvifpGm pD;aeonhf (ae&ÍÆ&m)jrpfwdkYudk jrif
ttkHwpfck aAm"dyifab;ywfvnfwGif wnfaqmufxm;NyD; A[k*H awGUrd\/ þodkYjzihf igbk&m;onf ]þae&mum; t½G,fESihfjynhfpkHol
ausmufwdkifrsm;jzihf cHaqmifxm;onf/ twGif;bufwGif 0Zd&moe vli,fwpfa,muftzdkY (vGwfajrmufrItwGuf) BudK;pm;&ef aumif;jrwf
yv†ifudk ausmufjym;wpfcktjzpf awGUEdkifNyD; ¤if;aemufwGif wef onhf ae&mtrSefjzpfonf}[k qifjcifrd\/ odkYjzihf igbk&m;onf ]þae
qmqif,ifxm;aom aAm"dyif\yifpnfESifh &wemokH;yg; txdrf; &mum; Nidrf;csrf;rIudk&SmazG&ef ae&maumif; trSefjzpf\}[k qkH;jzwfNyD;
O½ka0vmwGif tajccscJhay\ (r 1? 223)/
trSwfykHESpfck awGU&onf/ 0Zd&moeay:wGif OygoumESpfa,muf
vª'gef;xm;aom yef;rsm;BuJjyefYaevsuf aAm"dyifrS xD;awmfwpfck trsKd;rsKd;aom q&mBuD;rsm;xHwGif oif,lvsuf rdrdudk,fudk ñSOf;
xGufaeNyD; aAm"dudkif;rsm;rS yef;qdkif;rsm; wGJvsm;usaeMuonf/
yef;ESdyfpufrI(twåudvrx) usifhpOfudk prf;oyf usifhokH;NyD;aemuf
ESpfa,mufruaom &Sdckd;ylaZmfolrsm;u c½koif;rIwfaeMuNyD; ¤if;
wdkY\y0grsm;udk arTU,rf;aeMuonf/ ¤if;wdkYtay:rS ewfom;ESpf ajcmufESpftMum bDpD 528-wGif rif;om;od'¨w¬onf r*"wdkif;
a,mufu ¤if; (vlOygoum)ESpfa,mufESihftwl &Sdckd;ylaZmfaeMu O½ka0vm½Gmuav;\ tpGeftzsm;ae&modkY qkdufa&mufcJhonf/
onf/ wpfa,mufu b,fbufrS yef;rsm;udk BuJjzefYvsuf tjcm; ,aeYacwf rsm;pGmaom tdE´d,awm½Gmrsm;rSmuJhodkYyif O½ka0vm
wpfa,mufurl nmbufrSaeí yef;ukH;udk vª'gef;aeonf/ apwD wGif ½Gmol½Gmom;wdkYu vdktifqE´rsm;jynffh0onf[k ,kHMunfvsuf
0ef;usifwGif NcHpnf;½dk;vuf&ef;wpfckESifh ,if;vuf&ef;ESihf cyfvSrf; ylaZmfudk;uG,fonhf opfyifwpfyif&Sdonf/ rif;om;od'¨w¬onf
vSrf;wGif taomupdkufxlcJhonhf xdyfwGifqif½kyfyg ausmufpm tqdkyg vlwdkYudk;uG,fcH opfyifatmufüxdkifí ur®|mef;bm0em½I
wkdifwpfck awGU&onf/ 0Zd&moe*E¨uk#d[k ac:a0:cJhykH&aom þ rSwfaeonf/ rMumrDtcsdefu aexkdifcJhaom ab;&efxlajymvS
apwDonf &mpkESpfaygif;rsm;pGm wnf&SdEkdifcJhNyD; rMumcPjyKjyif rGrf; onhf awmtkyfrsm;ESihfrwlbJ O½ka0vmteD;0ef;usif a'oonf
rHNyD; (topf) xyfrH wdk;csJUcJhykH&onf/ pdrf;vef; opfyifrsm;&SdNyD; tEÅ&m,fuif;a0;vSaomaMumifh þ
Ak'¨*,morkdif;trsm;pkudk aumif;rI&Sif urÜnf;pmwef;rsm;ESihf ae&mudk rif;om;od'¨w¬ a½G;cs,fcJhjcif;jzpfEdkifonf/ rMumrD tcsdef
eH&H½kyf<ursm;rS od&NyD; tenf;pktaejzihfrl &mpkESpfrsm;wpfavQmuf ü wpfa,mufa,muf (opfyifudk) ylaZmfyo&efvmrnf? rdrdudk
86 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 87
jrifrnf? aemufrdrdtwGuf tpm;tpm ,laqmifvmEdkifonf[k od &Sm;onhf &aohnDaemifokH;OD;wdkYtm; rdrd\w&m;udk vdkufem usihf
jrifaomaMumifhvnf; þ(azmfjyyg) opfyif&if;udk ur®|mef;bm0 okH;apawmfrlonf/ xdktcsdefrSpí O½ka0vmodkY vkH;0wpfzef jyef
em ½IyGm;rnfhae&mtjzpf a½G;cs,fcJhjcif;jzpfEdkifonf/ Zmwu (Zm- <uawmfrrlEdkifonfrSm xif&Sm;onf9/
| 4? 232) wGif aAm"dyif0ef;usifajrae&m (aAm"dr@)t&yfudk O½ka0vmteD;wGif wdkufwdkufqdkifqdkif zGm;jrifcJhykH&onhf (t|
jrwfAk'¨ aAm"dÓmPfudk r&rDtcsdefu cRefxuf jrufopfyifrsm; uxmq&mBuD;) t&Sifr[mAk'¨aCmotvdkt& xdke,fajrwGif oJ
aygufa&mufjcif;r&SdbJ aAm"dyiftm; t½dktao ay;aeMubdouJh tajrmuftjrm;&SdaomaMumifh O½ka0vm[laomtrnfudk &&Sdonf/
odkY aAm"dyifbufodkY udkif;ñGwfvsuf 0ef;&Haeaomopfyifrsm;ESihf odkY&mwGif O½ka0vmteD;ü jzpfysufay:aygufcJah om jzpf&yfwpfck
yGifhaeaom yef;csKHrsm;&SdNyD; aiGa&mifoJrsm;jzihf acsmrGwfaeonhf (rif;om;od'¨w¬ aAm"dÓmPfudk &&Sdjcif;)onf ,if;O½ka0vm [l
ajrae&mtjzpf azmfjyxm;onf/ aomtrnfudkpGefYypfNyD; xdktjzpftysufudk udk,fpm;jyKonhf tjcm;
yg&rDjznhfusifhvmcJhonhf ESpfumvrsm;? b0oufwmrsm;jzihf trnfrsm;pGmjzihf tpm;xdk;vkdufonftxd tvGefyif ta&;ygcJh
qkH;rxm;NyD; pifMu,faeaompdwfjzifh ur®|mef; bm0em½IrSwfae onf/ bDpD 260-cefYwGif xdkt&yfodkY bk&m;zl;a&mufykHudk azmfjy&m
pOftwGif; rif;om;od'¨w¬onf 0dpdudpäm? t0dZÆmESihf wPSmwdkY\ ü taomurif;BuD;u rdrdonf oarÁm"d (t,m, oarÁm"d)
tEko, t<uif;tusefrsm;udk ausmfvTm;&ef aemufqkH;tcsdef t&yfodkY oGm;a&mufcJhonf[k qdkonf/ aESmif;acwfrsm;ü xdkae&m
tjzpf rdrdudk,fudk oEéd|mefcsxm;vdkufonf/ y"meokwåef (okwåed? udk r[maAm"d (tbd-| 1? 11) odkYr[kwf 0Zd&moe(O'ge-|? 29)
314) ESihf tjcm;rsm;pGmaom Ak'¨0g'pmayü þaemuf qkH;BudK;yrf;rI [komodMuNyD; Ak'¨*,m[laomtrnfudkrl 13-&mpkwGif tapmqkH;
taMumif;ESihf ywfoufNyD; raumif;rI\ txnfudk,f yk*¾Kdvfj'yf ac:a0:cJhMuykH&onf/ &Hzef&Hcg jA[®*,m[kac:aom *,m (NrdKU)t&yf
tjzpf pHerljyKxm;aom rm&fewfrif;udk awmfvSefonhf wdkufyGJESihf ESihf uJGjym;ap&efom (,if;odkYac:a0:) tokH;jyKcJhMuzG,f&Sdonf/
o½kyfazmf zGifhqdkxm;onf/ Ak'¨*,m&Sd yxrqkH;aom &Sdcdk;ylaZmfcHt&m0w¬KrSm opfom;
rm&fewfrif;\ppfonfrsm;udk ESdrfeif;NyD;aemuf rif;om;od'¨w¬ jzihfjyKvkyfxm;onfh NcHpnf;½dk;vuf&ef;jzihf um&Hxm;aom r[m
\pdwfxJwGif tjrifhrm;qkH;aom ynmÓmPf ay:xGef;cJhNyD; rif;om; aAm"dyifBuD;ESihf yifajc&Sd ausmufom; yv†ifawmf jzpfzG,f&Sdonf/
od'¨w¬onf w&m;tvkH;pkHudk odjrifonhf Ak'¨bk&m;tjzpfodkY a&muf tpOftvmt& cdkifcHhonhf yxrqkH;aomapwD (bk&m;ausmif;)
&Sdawmfrlonf/ jrwfAk'¨onf aAm"dÓmPf\csrf;omrIudk cHpm;vsuf awmfwpfckudk taomurif; wnfaqmufcJhonf[k ,lqonf/
rdrdodjrifNyD; opömw&m;rsm;ESihf ywfoufonfwdkYudk qifjcif okH; þtpOftvmudk axmufcH&ef ckdifvkHwdusaom taxmuftxm;
oyfNyD; aAm"dyifteD;0ef;usiüf ckepfywfMum oDwif;okH;awmfrl
9
onf/ ¤if;aemuf jrwfAk'¨onf rd*'g0kefodkY <uawmfrlonf/ Ak'¨&Sif r[maAm"dr@dKifonf Ak'¨&SifawmfjrwftzdkY r[matmifajrjzpfjcif;? r[my&dedAÁmeokwf
awmfüvnf; bk&m;zl;oGm;a&mufoihfaom ae&mXmewpfcktjzpf txl;jyKa[mMum;
awmfjrwfonf xdkESpfaESmif;ydkif;wGif (O½ka0vmodkY) wpfzef jyefvm awmfrlxm;jcif;wdkYaMumihf ygVdawmfrsm;ü wdkuf½kdufazmffjyxm;jcif;r&Sdaomfvnf; jrwfAk'¨
NyD; xdkt&yf&Sd e'Duóy? *,muóy? O½ka0vuóy[k xif onf r[maAm"dr@dKifodkY wpfBudrfru <ua&mufawmfrlcJhzG,f&Sdonf (bmomjyefol)/
92 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 89
ausmif;wdkuf&Sd\/ ,if;ausmif;wdkufudk a&S;acwfoD[dkVfbk&if wpf
yg;u wnfaqmufvª'gef;cJh\/ þtaqmufttkHonf arQmfpif okH;
xyf&SdNyD; cef;rus,f ajcmufckyg&Sd\/ ay 30-odkYr[kwf 40-cefY
jrifhaom wHwkdif;BuD;wpfckjzifh um&Hxm;\/ taumif;qkH; tEk
ynmvuf&mudk tokH;jyKxm;\/ tqifhtjrifhqkH; aq;a&mifrsm;jzihf
tvSty jyifqifxm;\/ Ak'¨qif;wkawmfudk a½TaiGwdkYjzifhxkvkyf
xm;NyD; &wemrsm; tzdk;wef ausmufrsufrsm;jzihf pDjc,fxm;\/
apwDawmfrsm;rSm jrifhrm;NyD; t&G,ftpm;BuD;rm;\/ vSyoyÜm,fpGm
jyKjyifqif,ifxm;\/ xkdapwDawmfrsm;wGif Ak'¨"mwfawmfrsm; Xm
yem (xnhfoGif;)ylaZmfxm;\}/
tqdkygrif;BuD;onf ¤if;\tpfudk&[ef; tdE´d,odkY bk&m;zl;
<upOf tdE´d,bk&m;ausmif;rsm;wGif aexdkifp&m tcuftcJ&Sd
aMumif;awGU&ojzihf þoD&dvuFmausmif;wkdufukd wnfaqmufcJh
jcif;jzpfaMumif; [l,ifqefrSwfwrf;ü azmfjyxm;onf/ ausmuf
pmwpfckü atmufygtwdkif; a&;xkd;xm;cJhaMumif;vnf; [l,if
qefu rSwfwrf;wifcJhonf ]cGJjcm;jcif;r&SdbJ vltm;vkH;udk ulnD
jcif;onf bk&m;&Siftm;vkH;wdkY\ tjrifhjrwfqkH; Mo0g'awmfyifjzpf
\}/ þoD&dvuFmausmif;wdkufonf (wdAuf&[ef;awmf) "r®omrd
tdE´d,odkY bk&m;zl;<ua&mufcsdef 13- &mpkESpftxd wnf&SdcJhNyD; {nfh
0wfausyGefrItpOftvmudk xdef;odrf;xm;qJjzpfykH&onf/
r[maAm"dausmif;wdkufonf r[maAm"dapwDawmf\ ajrmuf
bufwnhfwnhfwGif&SdNyD; ,cktcsdefwGif r[efYeef;awmfrSonf r[m
aAm"dtoif; taqmufttkHESihf wdAufausmif; aeufbufxd
a&mufaom awmifukef;&SnfBuD;atmufwGif wnf&Sdonf/ þ
ausmif;wkduf\ yifrtaqmufttkHudk rpöwmuefeif[rfESihf b*f*f
vm (Beglar)wdkY 1885-ckESpfwGif wl;azmfawGU&SdcJhonf/ ,if; (yifr)
taqmufttkHonf okH;rDwm xlonhfeH&Hrsm;? axmifhav;axmifh
90 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 91
vkH; vma&mufcJhMuaom bk&m;zlrsm;\ pmayrSwfwrf;rsm;rS od& aAm"d&u©dwonf uREkfyfwdkYod&orQwGif oD&dvuFmrS Ak'¨*,modkY
onf/ ,if;a&;rSwfxm;csufrsm;onf bk&m;zl;rsm;udk,fwdkif þ oGm;a&mufcJhonhf yxrqkH;bk&m;zl;jzpfonf/ ukoeacwftwGif;
apwDawmfESifh ywfoufí jyKvkyfxm;csuftrsm;pkudk azmfjyMu Ak'¨*,m\ yxrOD;qkH;aom Ak'¨qif;wkawmfrsm;udk (xkvkyf) ylaZmf
onf/ bk&m;zl;trsm;pkrSm wpfa,mufwnf;vmMuNyD; wpfcgwpf&H Muonf/ ,if;qif;wkawmf trsm;pkrSm tawmftwef BuD;rm;NyD;
ZeD;om;orD;rsm;ESihftwl wpfcgwpf&H c&D;oGm;rdwfaqGrsm;ESihftwl ÓPfawmfokH;rDwmrS av;rDwmtxd jrifhMuonf/ ¤if;wdkYxkvkyf
tcsKdUrSm &yfa0;rSvmcJhMuNyD; (Ak'¨*,modkY) a&mufaomtcgwGifrS aom vSyonhfyef;Eka&mif oJausmufESihf ykHoP²mefrsm;t& ,if;
a'owltjcm; wpfa,mufESihf qkHawGUMuonf/ ¤if;wdkYtxJwGif qif;wkawmfrsm;udk r"k&mNrdKUwGif xkwfvkyfcJhjcif;jzpfzG,f&Sdonf/
&uf&ufa&ma&m tvª'gejyKvsuf *kPf,lvdkonhf rif;nD rif;om; c&pfESpf 383-wGif &[ef;awmfwpfyg;ESihf ¤if;\Oy|mursm;
rsm;vnf;ygonf/ tjcm;wpfae&mwGif &efykHaiGjywfawmufþ teuf wpfa,mufonf Ak'¨qif;wkawmfwpfql? aAm"dowåqif;
pdwf wdkif;usrvª'gef;Ekdifaom &[ef;awmfwpfyg;vnf; yg0ifonf/ wkwpfql pkpkaygif; qif;wkESpfqludk vª'gef;cJhonf/ Ak'¨qif;wk
bk&m;ausmif;rsm; wnfaqmufol? apwDawmfrsm; wnfaqmuf awmfwGif tvªrSwfwrf; urÜnf;pmwef; a&;xkdk;xm;onf/ ,if;
ol? odkYr[kwf ylaZmfaumfa&mfolrsm;tm;vkH;onf ¤if;wdkYaqmif½Guf tvªurÜnf;wGif atmufygtwkdif;azmfjyyg&Sd\ ]Bwdurvrif;BuD;
aom ukokdvfonf ¤if;wdkYudk,fwdkifudka&m tjcm;olrsm;udkyg pdk;pHpOftwGif; 64-ckESpf? 3-ckajrmufv\ 5-&ufaeY? þtcsed f
tusdK;jzpfxGef;ygap[laom av;eufonhf qE´rGefudk azmfjyvsuf rwdkifrDuav;wGif 0de,*dkPf;0if&[ef;awmf wpfyg;onf rdr\ d
,if;odkYaqmif½GufcJhMuonf/ pGrf;tm;Avjzihf ESpfqlvkH;wGif jcaoFh½kyfatmufcH (yv†if)ygonhf
a&S;OD;pGm oihfavsmfonhfapwDudk wnfaqmufNyD;aemuf Ak'¨ jrwfAk'¨ESihf aAm"dowå ausmufqif;wkawmfESpfqludk vª'gef;cJhonf/
*,mü aemufxyf t"duwnfqmufrIrSm ausmufvuf&ef;jzpf þjrihfjrwfaomukodkvfrIwGif yg0ifulnDol Ak'¨bmom0if Oygod
onf/ ,if;(vuf&ef;)onf bDpD 100-tcsdefu pdkufxlcJhaom ydkrdk umrBuD;wpfa,muf\ taxmuftyHhjzihf "r®q&muaqmif½GufcJh
a&S;usaom opfom;vuf&ef;udk tpm;xdk;vkdufjcif; jzpfzG,&f Sd onf/ þjrifhjrwfaomtvkyfrS &&Sdonhfukodkvfudk OyZÑm,fq&m
onf/ tpdwftydkif;wpfcsKdUudk jywkdufwGif Munf½h IEdkfifao;aom udktpxm;í rdcifzcifwdkYtm; trQay;a0yg\}/
us,fajympGm wefqmqifxm;onhf tqdkyg (ausmufvuf&ef;) at'D av;&mpkwGif oD&dvuFmbk&if arC0PÖ (at'D 304-
taqmufttkHonf £`E´*edrdMwrif;ESihf jA[®rdMwrif;wdkY\ eef; 332) onf Ak'¨*,mü bkef;awmfBuD;ausmif; wdkufwpfck wnf
wGif; t&m&SdtrsKd;orD;tzGJU\ tvª'gejzpfonf/ ESpfig;q,f odYk aqmufcJhonf/ ,if;ausmif;wkdufonf tcsdefrD r[maAm"dapwD
r[kwf ESpfwpf&mcefYtMumwGif aAm"d&u©dwqdkolu (a'gifvkduf) awmftm; jyKjyifapmifha&SmufrIudk xdef;csKyfvmcJhonf/ w½kwf
ausmufvuf&ef;(wdkif)twGuf vdkaeaom (tvsm;vkduf) ,ufr &[ef;awmf [l,ifqefonf þ(oD&dvuFm)ausmif;udk aemuf
wef;wpfck vª'gef;cJhzG,f&Sdonf/ usKd;usoGm;NyD;jzpfonhf (,ufr) xyfESpf 300- MumNyD;aemuf jrifawGUcJhpOf ¤if;uþodkY azmfjyonf
wef; ae&mwGif tpm;xdk; wyfqifjcif; jzpfonfrSm xif&Sm;onf/ ]r[maAm"dyif wHwdkif;\tjyif ajrmufbuf*dwfwGif r[maAm"d
96 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 93
&nf½G,fcsufudk þodkY azmfjyxm;onf ]q&mt&SifuJhodkYyif BuD; wGif arQmfpifav;ck? tv,fwGif ausmufpmwkdif0if;wpfckyg&Sdonhf
jrwfqJjzpfvsuf vuFm'Dy (oD&dvuFm)wGif arG;zGm;cJhNyD; pGrf;&nf 15-pwk&ef;rDwmrQ&Sdaom {&mrtaqmufttkH jzpfonf/ a&Ekwf
jrifhrm;onhf rdom;pk0if tr&'Dy (Amradvipa) t&yfZmwdjzpfol ajrmif;wpfckonf ,if;jcH0if;rS tjyiftkwfwHwkdif;bufodkY xGuf
r[memr[k xif&Sm;aom trnf&Sdonhf &[ef;awmfonf trsm; oGm;NyD; jywdkufxJwGif ,aeYawGUjrifEdkifonhf tqihfjrifhxGif;xkxm;
aumif;usKd; ESpfoufvdkvm;ojzihf? ab;ywfvnfwGif [if;vif;yGifh aom rcg&(Makhara)10 jzihf tqkH;owfonf/ ausmif;ywfvnfESihf
trdk;aqmifrsm;ESihfwuGaom þbk&m;ausmif;aqmifudk vrif;\ ¤if;rS 92-rDwmcefYta0;wGif arQmfpif 16-ckyg wHwdkif;BuD; &Sdonf/
ta&mifuJhodkY jzLazG;aomta&mifudk xGufay:apvsuf rm&frif;\ Ak'¨*,mudk (&[ef;awmfrsm;) pGefYypfcJhMuNyD;aemuf r[maAm"d
tmPmwefcdk;udk ausmfvGefawmfrlaom vlom;wdkY\q&m (jrwfpGm ausmif;wkdufudk a'oqdkif&m tBuD;tuJrsm;u cHwyftjzpf tokH;
bk&m;)tm; &nfrSef;í txGwftjrwfjyK&m aAm"dr@KdifwGif jyKcJhonfrSm tHhMozG,fr[kwfawmhacs/ ajrmufbuf&Sd r[maAm"d
aqmufvkyfap\/ apwDodkY OD;wnfoGm;aom avSum;rsm;? ¤if;ab;&Sd ckH;aygufrsm;
]þaumif;jrwfaom ukodkvfaMumihf owå0gtaygif;wdkYonf ygonfh wHwdkif;rsm;onf ausmif;wdkuf tjyiftusqkH;wHwkdif;\
avmuDt&m0w¬Krsm;udk wyfrufpGJvrf;jcif;rS vGwfajrmufMuygap/ tpdwftydkif;rsm;jzpfonf/ ,if;wdkYonfom ,aeYwkdif jrifawGUEdkif
rD;½I;wefaqmifuJhodkY pdwftarSmifudkz,fcGmvsuf wG,fwmrufarm ao;aom ausmif;wkduf\ t<uif;tuseftptersm; jzpfMuonf/
jcif;r&SdMubJ jynfhpkHNyD;ajrmufaom todynmjzihf tjrwfqkH; csrf; ,aeY zl;awGU&onhf r[maAm"dapwDawmfudk rnfol wnf
omudk &&dSEdkifMuygap/ tarSmifudky,fcGif;onhf aerif;BuD;onf aqmufcJhonf? rnfonhftcsdefu wnfaqmufcJhonf [laom
xGufay:vmaom a&mifjcnfjzihf t&yf&SpfrsufESmudk xGef;vif; tcsufonf trSefyifwdrfjrKyfaeao;onhf tcsufwpf&yfjzpfonf/
awmufyaeorQ r[mork'´&monf a>ra[muf\ yg;ysOf;uJhodkY at'D av;&mpktpydkif; Ak'¨*,modkY bk&m;zl; <ua&mufcJhaom
auG;aom 'DvIdif;rsm;jzihf urf;pyfwkdif jynhfaeorQ £`E´ewfrif; (w½kwf&[ef;awmf) zm[D,efu apwDawmfudk zl;ajrmfcJh&aMumif;
aysmfpH&m jrif;rdk&fawmifonf *kPfoa& jynhfvQrf;ap&eftvdkYiSm azmfjycsufr&Sdacs/ odkY&mwGif (tjcm;w½kwf&[ef;awmf) [l,ifqef
&wemausmufzsmtrsKd;rsKd;jzihf ¤if;\txGwfudkvSyaporQ (umv at'D 7-&mpktapmydkif; <ua&mufaomtcgürl þae&mwGif ,aeY
ywfvkH;) þjrwfAk'¨\ ausmif;aqmifawmfonf xm0pOfwnfwHh zl;jrifEdkifMu&onhftwdkif; tcdkiftcHhapwDBuD;wpfql wnf&SdaeNyD/
ygapownf;/ 200? 60 ESihf 9 (269) ckESpf? pdMw (wef;cl;) v\ odkYjzpfí r[maAm"dapwDawmfudk at'D av;&mpk\ yxr
vqef;yu© 7-&ufajrmufaeY}/ ESpf0ufwGif wnfaqmufcJhjcif;jzpfzG,f&Sdonf/
ouúwbmomjzihf a&;xdk;xm;onhf þausmufpmudk umv &[ef;awmf [l,ifqefonf nDtpfudkESpfa,muf qkawmif;
uwåm;NrdKU tdE´d,jywdkuf (Indian Museum)wGif ,ckawGU&SdEdkifonf/
þbk&m;ausmif;ü r[memrax&f wnfxm;cJhonhf qif;wkawmf 10
Makara [kvnf; pmvkH;aygif;onf/ pGrf;tifBuD;rm;onfh yifv,fowå0g wpfrsKd; jzpf
udkvnf; xdkrax&f\ bk&m;zl;c&D;pOfwGif vkdufygvmMuonf[k onf/ {&mrig;BuD; Oyrm a0vig; odkYr[kwf {&mr yifv,fvdyfBuD;rsm;jzihf o½kyfazmf
,lqEdkifonhf "r®*kwåESihf "r®aoe[laom oD&dvuFm&[ef;awmf avh&Sdonf (The Secker's Glossary of Buddhism P. 356)/ bmomjyefol/
94 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 95
jynfhonhftaejzihf þ(r[maAm"d)apwDudk wnfaqmufcJhaMumif; qif;wk&SdNyD; nmbufwGif arawå,sbk&m;avmif;\ ½kyfwkrsm;&Sd\/
azmfjycJhaomfvnf; þrQ xkxnfBuD;rm;aom taqmufttkHudk ,if;wdkYudk tjzLa&mifaiGom;jzihf jyKvkyfxm;NyD; 10- aycefYjrihf\}/
wnfaqmuf&ef vkdtyfonhf taMumif;&if;rsm;onf tkyfcsKyfol *kwåacwfwGif r[maAm"dapwDawmfywfvnf&Sd y&d0kPfrsm;ü
bk&ifrsm;wGifom &SdEdkifaMumif; odjrifEdkifonf/ aemufwpfckrSm ap bk&m;ausmif;i,faygif;rsm;pGm wnfaqmufrIrsm;udk awGU&onf/
wDawmfwnfaqmufrIESihf ywfoufonhf tvª&SifrSwfwrf;vnf; bk&m;ausmif;okH;ck aqmufvkyfjcif;udk &nfñTef;onfh tvª&Sif
rawGU&acs/ xkdacwfu wnf&Sdaeonhf apwDawmfykHoP²mefudk rsm;urÜnf;pmt& ¤if;wdkY trsm;pkudk vSypGm wefqmqifxm;
[l,ifqefu þodkYazmfjyonf ]aAm"dyif\ ta&SUbufwGif ÓmPf aMumif; em;vnf&onf/ odkY&mwGif ,aeYacwfürl ¤if;wdkY\ tkwf
awmf 160 odkYr[kwf 170 ayjrihfonhf apwDawmfwpfql&Sd\/ ¤if; ckHrsm;onfom <uif;usefawmhonf/ rlvu tqdkygbk&m;ausmif;
\ atmufydkif;tajc (tkwfjrpf)eH&Honf (apwDawmf\) a&SUbuf i,frsm; (okH;ck)wGif wpfpdwfwpfa'o yg0ifcJhykH&onhf Ak'¨qif;wk
jcrf;wGif ajcvSrf;aygif; ESpfq,f odkYr[kwf ,if;xufydkí us,f awmfwpfql\ atmufcHyv†ifckHwGifawGU&Sd&aom urÜnf;pmwpfcük
0ef;\/ taqmufttkHudk tjyifu t*Fawjzihf um&H (okwfvdrf;) ]taumif;qkH; wefqmqifxm;aom txl;jrwfqkH; tjrihfjrwf
xm;onhf tjyma&mif tkwfrsm;jzihf wnfaqmufxm;\/ txyf qkH;jzpfonfh þbk&m;ausmif;awmfudk NyD;jynfhpkHonhf todynm
wdkif;&Sd vkdPfckH;rsm; tm;vkH;wGif a½Ta&mifqif;wkawmfrsm; xm;&Sd vrf;pOfü aysmfarGUNyD; pdwfxm;jzLpifonhf 'wå*gv†½Gmae &[ef;
\/ taqmufttkH\ av;bufav;wefwGif tHhMozG,f tvSty
awmf aAm"daoeonf owå0gtm;vkH;tm; oem;u½kPma&S;½I
rsm;jzihf zkH;vTrf;xm;\/ wpfae&mwGif ykvJukH;ygonhf ½kyfyrHk sm;?
vsuf rm&f(taESmifht,Suf)udk ESdrfeif;NyD;jzpfaom ynm&Sdq&m
tjcm;wpfae&mwGif ewfjA[®m½kyfykHrsm;jzihf (jc,foxm;\)/ (apwD
t&Siftm; (&nfrSef;í) avmu\taESmiftzGJUudk z,f&Sm;&ef rdb
awmf) wpfckvkH;um; a½Tcsxm;aom aMu;eDoQdoQm;oD;ykH (Amalaka
aqGrsK;d q&morm;rsm;ESihf tm[0j* (Ahavagra)½Gmae (yk*¾Kdvf)
Fruit) jzihf ywf0dkif;xm;\/ ta&SU bufrsufESmpmwGif txyfygonhf
tm;vkH;twGuf wnfaqmufvª'gef;cJh\} [kazmfjyonf/
acgifrdk;pifjrihfwpfckESifh wpfckay:wpfck jrifhwufaeaom wHpufNrdwf
at'D 588-wGif oD&dvuFmrS r[memrac: &[ef;awmf
rsm;udk xif&Sm;ay:vGifaeonhf tcef; 3-ck\ tjrihfae&mESihf wGJ
csdwfxm;\/ ¤if;ta&SUrsufESm\ xdk;xGufaeaom wHpufNrdwfrsm;? wpfyg; <ua&mufvmNyD; Ak'¨qif;wkawmfwpfqlESihf bk&m;ausmif;
ausmufwdkifrsm;? ,ufrrsm;? wHcg;rsm;ESihf jywif;aygufrsm;tm; (i,f)wpfck wnfaqmufcJhonf/ þausmif;awmf&m t<uif;
a½TaiGESihf wefqmqifxm;aom (tEkynm) vuf&mrsm;jzihf pDjc,f tusefrsm;udk (r[maAm"d)apwDawmfodkY oGm;aom ajrmufbuf
xm;\/ tufuGJaygufae&mrsm;udk rjrifEdkifap&ef ykvJrsm;? &wem avSum;teD;wGif jrifawGUEdkifao;onf/ (r[memr\)bk&m;ausmif;
rsm;jzihf xnhfoGif;í (wefqmqifxm;\)/ okH;xyfvkH;&Sd tarSmif i,ftwGif; awGU&Sd&aom urÜnf;ausmufpmwpfckwGif &[ef;awmf
cef;usOf;rsm;? qef;Mu,fonhf tcef;us,frsm;ü wHcg;aygufrsm; r[memronf rdrdudk,fwdkifyg0ifaom q&mpOfquf\ r[max&f
yg&Sd\/ tjyif0ifayguf\ nmbufESihf b,fbufwGif uvdkifayguf bGJUtrnfrsm;udk azmfjyxm;onf/ xdakY emuf rdrdwnfaqmufonhf
oP²mef tcef;i,frsm;&Sd\/ b,fbufwGif t0avmudawoGm& bk&m;ausmif;ESihf ,if;odkY wnfaqmufjcif;twGuf rdrd\apwem
100 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 97
þjzpf&yfrsm;t& Ak'¨*,monf bk&m;zl;c&D;twGuf ta&; ESpfyg; vª'gef;cJhonhf tjcm;qif;wkawmf wpfqluJhodkYyif jrifawGU
ygouJhodkY ynmoif,ljcif;ESihf ynm&Sifjzpfjcif;twGuf ta&;yg Edkifao;onf/
aom tcsuftcsmae&mwpfck jzpfaMumif;vnf;od&onf/ r[memrNyD;aemuf ESpfwpf&m odkYr[kwf ESpf&mceYftMumwGif
at'D 1021-wGif tjcm;tpGrf;xufonhf w½kwf&[ef;awmf þtBudrfü Oygoumjzpfol O',od&dtrnf&Sd oD&dvuFmEdkifiHom;
wpfzGJU Ak'¨*,modkYa&mufvmNyD; ¤if;wdkYa&muf&SdcJhrIudk rSwfom;&ef aemufwpfa,mufonf Ak'¨*,mü tjcm; Ak'¨qif;wkawmfwpfql
txdrf;trSwf (taqmufttkHrsm;) aqmufvkyfcJhonf/ ¤if;wdkY wnfaqmufNyD; ]¤if;rSm t&Sifocif (ynm&Sd) jzpfvdkojzihf ,if;
teuf &[ef;awmf ,Grf½ª (Yum-shu)onf Ak'¨\*kPfudk csD;rGrf; (qif;wkawmf)tm; ylaZmforIjyKcJhjcif; jzpfonf}/ þqif;wkawmf
axmremjyKonhf uAsm&SnfBuD;wpfyk'f pDukH;NyD; ,if;uAsmudk atmufajcwGif yef;ukH;wpfck udkifaqmifxm;onhf O',od&d[k ,l
ausmufjym;BuD;wpfcsyfwGif a&;xGif;xm;cJhonf/ ausmufpm\ q&aom 'l;axmufaeonhf ½kyfwkwpfckESihf ¤if;\rdom; pkjzpfEdkif
yxrtydkif;wGif þodkYazmfjy\ ]uREkfyf ,Grf½ªonf Ak'¨\e,f onfh trsKd;orD;wpfa,mufESihf uav;i,f wpfa,mufwdkY\ ½kyf
ajrudk zl;jrif&ef a0;uGmaoma'orS vma&mufcJhNyD; tHhbeef; wkrsm;yg&Sdonf/
Ak'¨jrwfajcawmf&mudk uREfkyf\rsufvkH;tpkHjzihf zl;jrif&jcif;ü q&m O',od&dESihf wpfacwfwnf;avmufwGif tjcm;aom oD&d
ocif (jrwfpGmbk&m;)\ BuD;jrwfaom *kPfawmfudk ½dkaopGm vuFmbk&m;zl;yifjzpfol jymcsmwudwåd (&[ef;awmf)\ bk&m;
rylaZmf&bJ &Sdrnfr[kwfavm/ odkYtwGuf uREkfyfonf uREkfyfwGif ausmif;ywfvnf&Sd ausmufvuf&ef;ay:wGif a&;xdk;xm;aom
usef&Sdaeao;aom aiGtojymudk pkaqmif;NyD;aAm"dyif\ ajrmuf ausmufpmwpfckawGU&onf/ þbmomw&m;udkif;½Idif;ol &[ef;
buf ajcvSrf;okH;q,ftuGmü Ak'¨bk&m;&Sif wpfaomif;twGuf awmfonf bk&m;ausmif;wpfck wnfaqmufcJhonfomru r[m
(txdrf;trSwf) ausmufwdkifwpfck pdkufxlcJh\}/ uAsm&Snfa&;NyD; aAm"dapwDawmfudkvnf; jyefvnfjyKjyifcJhNyD; apwDawmftwGif;
aemuf ,Grf½ªu þodkY aemufqufwGJ jznhfpGuf azmfjycJhonf xm0&xGef;vif;aernfh qDrD;wpfckxm;&Sd&ef taxmuftyHhjyKcJh
]uREkfyfESihftwl ta&SUbufNrdKUawmf yifrvrf;rBuD;ay:&Sd "r®y' onf/ oHCmawmfrsm;tm; om[w¬du (udk,fwkdif) tvªrsm;ay;
ausmif;wdkufrS tdcsifESihftdvif[laom &[ef;awmfESpfyg;ESihftwl cJhNyD; avmuNidrf;csrf;a&;twGuf &Sdckd;ylaZmfrIrsm;jyKcJhonf/ wpf
r[maAm"dapwDawmftm; ylaZmf&ef a½Tyef;xdk;xm;onhf ouFef; pdwfwpfa'o ysufpD;aeNyD;jzpfonhf ausmufpmudk oD;jcm;ausmuf
wpfxnfpDygoGm;NyD; rdrdwdkYudk,fwdkifpD xm0&trSwf&rItwGuf vuf&ef;ESpfckay:wGif a&;xkd;cJhonf/ yxrtpdwftydkif;wGif þodk
txdrf;trSwfausmufjym; (wkdif)rsm; pdkufxlcJhMu\}/ Yazmfjy\ ]o'¨gw&m;aumif;rGefNyD; oD&dvuFmtkyfcsKyfol (rdom;pk
,if;(,Grf½ª)\ pdwf0ifpm;zG,fausmufpmESihf ¤if;\ tazmf rsm;)rS qif;oufcJhonhf &[ef;awmf jymcsmwudwådonf rdom;pk
&[ef;awmfrsm; pdkufxlcJhonhf tjcm;ausmufpm wpfckwdkYudk ,ck [laom rdk;aumif;uifwGifvuJhodkY (xif&Sm;ol)jzpfonf/ þ&[ef;
tcgwGif umvuwåm;&Sd tdE´d,jywku d fü jyoxm;onf/ awmfonf Ak'¨omoemawmfudk MunfndKNyD; Ak'j¨ zpfvkdojzihf vltm;
,Grf½ªESihf tazmf&[ef;awmfrsm; Ak'¨*,mwGif&SdNyD;aemuf wpff vkH;Nidrf;csrf;rItwGuf &wemokH;yg;\ apwDawmfwGif &Sdckd;ylaZmfrI
jyKcJhonf/ þaqmif½GufrIaMumihf uREkfyf&&Sdaom ukodkvfonf
98 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 99
aAm"dÓmPftwGufjzpfygap/ þr*Fvm&Sdaom ukodkvftzdkYudk trQ aMumif; azmfjyMuonf/ qif;'f ( Sind) bk&if od&Dyknbj'onf
&Muygap}/ ]qif;wkawmf okH;qlESihf bk&m;ausmif;wpfck} wnfaqmufcJhNyD;
'kwd,tpdwftydkif;wGif þodkYazmfjy\ ]0Zd&moeapwDawmf &mh&Sfw&mul# (Rashtrakuta)rS wk*F(Tonga)bk&ifonf ]ewfjynfbkH
udkyif 250-'dem&fpf (dinaras) wefzdk;jzihf yvmpwm(t*Faw) XmeodkY 0ifa&mufrnfh avSum;ysH (apmif;wef;avSum;)rsm;ESihf
topf aq;topfjzihf zkH;tkyfwefqmqifcJh\/ xdkdYjyif apwDawmf yrmwlonhf bk&m;ausmif;wpfck} wnfaqmufcJhonf/
twGif; vaeESihf Mu,fwm&mrsm; wnf&SdorQ wnfwHhaernhf yv’acwfwGif w½kwfjynfrSvmMuonfh bk&m;zl;tzGJUrsm;udk
axmywfqDrD;wkdifwpfckudk EGm;aumifa&wpf&m (rS&&SdrnhfaiG)jzihf vnf; awGU&onf/ c&pfESpf 1000-[kcefYrSef;&aom ausmuf
jrwfAk'¨tm; &nfrSefí vª'gef;cJh\/ tjcm; EGm;aumifa&wpf&m (rS& pmwpfckwGif &[ef;awmfcsdtdkif (Chi-I)u ¤if;onf vlokH;aomif;
&SdrnhfaiG) udkvnf; tzdk;tenf;i,fjzihf apwDawmftm; aemuf tm; ewfjynfü jyefvnfarG;zGm;apEdkif&eftwGuf rdrdwdkY\ukd,f
xyfjzpfay:vmrnhf ykHrSefjyefvnfjyKjyifrIrsm;twGuf ukefusrIESihf usifhw&m;udk jyKjyifMuzdkYwdkufwGef;&ef t"d|mefjyKNyD; "r®usrf;pm
apwDawmftwGif;&Sd qif;wkawmfa&SUüxGef;ñSdrnhf tjcm;axmywf tkyfa&okH;aomif;jzefYa0cJhaMumif;? ¤if;aemuf 0Zd&moeudk zl;ajrmf
qDrD;wdkiftwGuf ukefusrIudkvnf; (vª'gef;cJh\)/ tjcm;EGm;aumif &ef tjcm;&[ef;awmf okH;yg;ESihftwl tdE´d,odkY oGm;a&mufNyD;?
a&wpf&m (0ifaiGrS) taxmuftyHhjzihf oD&dvuFmausmif; twGi;f wpfzef jrifhjrwfaom (Ak'¨0if)ae&mawmfrsm;tm;vkH;odkY oGm;a&muf
&Sd Ak'¨aMu;qif;wkawmf\a&SUwGif axmywfqDrD;wdkifwpfck xGef;ñSd NyD;onftxd c&D;quf&efvnf; qkH;jzwfcJhaMumif; azmfjyxm;
xm;ap\/ xdkausmif;wdkuftwGuf tNrJwrf; (xGef;ñSx d m;rnfh) onf/ þausmufpmudk &yfawmfrlAk'¨qif;wkawmf ckepfqlESihf
axmywfqDrD;wdkif wpfckvnf; vª'gef;cJh\/ xdkausmif;wdkuf&Sd jrifh arawå,sqif;wk wpfqlygonhf (qif;wkawmf)twef;\ atmuf
jrwfaom &[ef;awmftaygif; tokH;jyK&ef {&mr a&uefBuD;wpfck ajcausmufyv†ifwGif xGif;xkxm;onfudk awGU&onf/ (qif;wk
vnf; wl;azmfcJh\/ xdka&uefta&SUbufwGif (v,fajr)uGif;jyif awmf) tm;vkH; rwlaomvuftaetxm; (rkj'm)rsm; yg&SdMuonf/
topfwpfckvnf; pDrHvª'gef;cJh\/ þaqmif½GufrItm;vkH;rS uREkfyf at'D 1011-wGif aemiftcg wdAufAk'¨bmom jyefvnfqef;
&&Sdaom ukodkvfaumif;rIonf a&SUOD;pGm uREkfyfrdbrsm;\ aumif; opfrItwGuf t"dutcef;rS yg0ifvmrnfh b*FgvDq&mBuD;
usKd; csrf;omtwGuf jzpfygap}/ twdqm (Atsa)onf Ak'¨*,m&Sd bkef;awmfBuD;ausmif;wpfckwGif
b*Fvm;e,frS yv†rif;rsm; tkyfpdk;pOftwGif; r[maAm"d &[ef;jyKcJhonf/ xdktcsdefavmufrSmyif ausmfMum;onhf wdAufbm
apwDawmfonf &ufa&mpGm csD;a`rSmufaxmufyHhrIudk cH,l&&SdcJh omjyefq&m &ifcsifqefydk (Rinchen Sangpo 958-1051)onf uo®&D
onf/ trSefaomf apwDawmf\ twGif;tjyifywfvnfü awGU&Sd&qJ a'owGif pwifcJhonhf ¤if;\ (Ak'¨bmomqdkif&m)avhvmrIudk tqkH;
jzpfonhf qif;wkawmfrsm;ESihf apwDawmftrsm;pkrSm þ(yv†)acwf owf&ef Ak'¨*,modkY a&mufvmcJhonf/ þyk*¾Kdvf\ tw¬KyÜwådudk
(vuf&mrsm;) jzpfMuonf/ ausmufpmrsm;u yv†bk&ifrsm;onf a&;olu &ifcsifqefydkonf r[maAm"dapwDawmfodkY 0ifa&muf
tjcm; tdE´d,e,fajrrsm;rS bk&ifrsm;uJhodkY vª'gef;axmufyHh rIjyKcJh onhf ajrmufbuf*dwfwGif vª'gef;rIrsm; jyKcJhaMumif; azmfjyonf/
104 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 101
jrwfaywum;/ Ak'¨aoe\om;jzpfol (oD&dvuFm)bk&ifu ow ESpfomtMumwGif tjcm;aom w½kwfbk&m;zl; &[ef;awmfwpfyg;
Cwå (Sataghatta)c½dkif? uw¬v (Katthala)½Gm&Sd xGef,uf (pdkuf a&muf&Sdvmjyefonf/ [dk,Gef(Ho Yun)ac: þ&[ef;awmfonf
ysKd;)cGefESihfwuG ,if;\ajr? a&wdkYudk 0Zd&moe(yv†ifawmf)twGuf ausmufom;jzihf Ak'¨qif;wkawmf wpfqlxkvkyfNyD; ,if;udk aAm"d
trdefYpmcRefjzihfay;tyfNyD;? (oD&dvuFm) ausmif;wdkuftwGuf yd# yifajrmufbuf ajcvSrf;okH;q,ftuGmwGif wnfxm;cJhonf/ þ
uwfuRrf;usifol oD&dvuFm&[ef;awmf t&Sifr*Fvomrdtm; ,kH &[ef;awmfu rdrdtaejzihf ausmufjym;ay:wGif yd#uwfusrf;pm
MunfpGmtyfESH\}/ þausmufpmudk Ak'¨0g'ESihf tawmftwef qefY tm;vkH;udk a&;xGif;vkdaomfvnf; aiGaMu; jywfawmufoGm;aom
usifonhf cHpm;csufjzihf tqkH;owfxm;onf ]aumif;qkd;r[l ig\ aMumihf ,if;odkYrjyKpGrf;EdkifcJhaMumif; qdkcJhonf/ þtcsdefumv0ef;
rif;qufrS rnfonhfrif;rqdk þy#dnmOf0efcHcsufudk csKd;azmuf cJh usiftwGif; Ak'¨*,modkY <ua&mufcJhMuaom azmfjyyg&[ef;rsm;ESihf
vQif ¤if;\bcifonf jrnf;? ¤if;\rdcifrSm 0ufr jzpfygap}/ tjcm;rsm;pGmaom w½kwf&[ef;awmfrsm;onf &Snfvsm;NyD; tEÅ-
at'D 13-&mpktwGif;ü rnfodkYrnfykH odkYr[kwf rnfonhf &m,fxlajymvSonhf trde,fajrodkY tjyefc&D;wGif touf&Sifr&Sif
tcsdefu Ak'¨*,mzsufqD; cHcJh&onf[laom wdusonhf rSwfwrf; [lonfudk rod&ygacs/ ¤if;wdkY\ o'¨gw&m;t& aqmif½Gufcsuf
r&Sday/ odkY&mwGif wdAuf&[ef;awmf t&Sif"r®omrda&mufoGm; rsm;aMumihfom ¤if;wdkYudk ordkif;u odaejcif;jzpfonf/
aomtcg ¤if;ra&mufrDtcsdefu (Ak'¨*,mtm;) pDeif;wdkufcdkufcJhykH wdAufrSwfwrf;rsm;t& at'D 1030-cefYwGif ("r®)q&mESihf
taMumif; azmfjyxm;onf/ trsKd;orD;Oygodum wpfa,mufonf Mo0g'ñTefMum;ol tdkifpJbmqGef (I Ce Btsum)onf Ak'¨qif;wkawmf
(r[maAm"d) apwDawmftwGif;&Sd Ak'¨qif;wkawmf\ rsufvkH;awmf wpfql&&Sd&ef Ak'¨*,modkY oGm;a&mufcJhonf/ ¤if;ESihftwl wdAuf
rsm;twGif; xnhfoGif;&ef vSyonfh jr&wemudk vª'gef;cJhonf odkY ,laqmifcJhaom tqdkyg qif;wkawmfudk emrnfausmf &Smvk
]qif;wkawmf\ rsufckH;awmfESpfcktMum; `rIyfxm;aom tzdk;wef apwDawmfwGif Xmyemxm;onf/
(jr)ausmuf&wemonf ,cifu arSmifptcsdeüf vlwpfa,mufpm at'D 1098-wGif jrefrmEdkifiHESihf Ak'¨*,m&Sd Ak'¨bmom0if
zwfEdkifonftxd tvif;a&mifudk xkwfvTwfcJh\/ wk½k&Su (rlq wdkYtMum; &Snv f sm;aom qufqHywfoufrI tpydkif; rnfodkY&Sd
vif wl&uD) ppfom;wpfa,mufonf avSum;udkaxmifNyD; tay: onfudk jrifawGU&onf/ xdktcsdefwGif r[maAm"dapwDawmfonf
odkYwufvsuf (xkd)ausmufudk qGJxkwfonf/ avSum;rS qif;ae tenf;qkH; ESpfajcmuf&meD;yg;rQ Mumanmif;cJhNyD; t"dujyKjyifrIrsm;
pOf ppfom;onf (avSum;ay:rS) acsmfusNyD; qif;wkawmf\ rsuf vdktyfaeonfrSm xif&Sm;onf/ usefppfom;rif;onf rdrdudk,f
vkH;awmftpkHrSm tpdwfpdwft>rm>rm uGJaMuoGm;onf/ vlwpf wdkif qkH;jzwfcsuf odkYr[kwf tjcm;yk*¾Kdvfrsm;\awmif;yefcsuft&
a,muf pmzwfEkdifavmufatmif vif;onhf ausmufrsuf&wem\ r[maAm"dapwDawmfwGif tqdkyg vdktyfonhf jyKjyifrIrsm;twGuf
tydkif;tprsm;\ awmufyrIonf wjznf;jznf;rIef0g;oGm;cJhonf[k rZÑdra'oodkY (omoemjyK)tzGJUwpfck apvTwfcJhonf/ ,if;apvTwf
¤if;wdkYu ajymjyMu\}/ ykHtao;pdwfudk jynfNrdKU&Sd a½TqHawmfapwDausmufpmwGif rSwf
c&pfESpf 1234? ZlvdkifvwGif t&Sif"r®omrd Ak'¨*,modkY qdkuf wrf; wifcJhonf ]usefppfom; rif;BuD;onf &wemtrsKd;rsKd;udk pk
a&mufoGm;aomtcg wpfcsdefcsdefwGif Ak'¨*,m vk,ufwku d fcH&rnf
102 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 103
aqmif;vsuf ¤if;wdkYudk Ak'¨*,m&Sd apwDawmfjrwftm; jyKjyif&efESihf uo®D&wdkif;om; q&m\ awmif;yefrIaMumihf Ak'¨*,mwGif bk&m;
tNrJwrf;xGef;vif;aernfh qDrD;rsm; vª'gef;&ef oabFmjzihfapvTwf ausmif;wpfck wnfaqmufcJhNyD; (,if;) bk&m;ausmif;wGif ykHrSef
cJhonf/ Ak'¨*,müawGU&Sd&aom aESmif;acwf jrefrmausmufpmwpfck tNrJ tvª'gersm;jyKvkyf&efpDrHcJhaMumif; rSwfwrf;wifxm;onf/
wGif usefppfom;rif;\ bk&m;ausmif;udkjyKjyif&ef tMuHtpnfonf 13-&mpk tapmydkif;umvwGif rZösdra'o trsm;pkonf t
ratmifjrifaMumif; azmfjyxm;onf/ odkY&mwGif usefppfom;rif;udk aemufzufrS rlqvifwdkY\ usL;ausmfrIaMumifh 0½kef;okef;um;jzpf
qufcHoljzpfonhf tavmif;pnfolrif;vufxufüum; atmifjrif aeonfudk awGU&\/ trSefaomf ppfwyfrsm;onf &mpkESpfaygif;
pGmaqmif½GufEdkifcJhaMumif; xif&Sm;onf/ rsm;pGmuwnf;u ajrmufydkif;vGifjyifrsm;wGif acgufwkHY acgufjyef
at'D 12-&mpk\ aemufqkH;ESpf0uftwGif; ausmufpmokH;ckü csDwufaecJhMuNyD;? r,Ofaus;onhf ppfom;rsm; odkYr[kwf ppfa&;
xdktcsdefu eDaygEdkifiH oD0vdu taomu0v† (Asokavalla of tpDtrHrsm; aqmif½Guf&ef aiGaMu;vdktyfrIaMumihf &ufpuf&rf;
Siwalik) rif;BuD;\ uruxjyKjcif;jzihf xl;jcm;onhf taqmuf
um;ol bk&ifrsm;onf ykdrdkjynhfpkHcsrf;omonhf [dE´L odkYr[kwf Ak'¨
ttkHwpfck txift&Sm;ay: aygufcJhaMumif; azmfjyxm;onf/ ¤if; bmom bk&m;ausmif;rsm;udk &Hzef&Hcg vk,ufcJhMuaomfvnf;
wdkYteuf yxrqkH;ausmufpmwGif taomu0v†rif;\ nDti,f ausmif;uefbk&m;rsm;udkrl rzsufqD;cJhMuay/ odkY&mwGif ,cktBudrf
qkH; 'o&xrif;om; vª'gef;aom tvª0w¬KtaMumif; azmfjyonf/ wdkufckdufvk,ufol ppfom;rsm;um; ,cifppfom;rsm; ESifhrwl
awmhacs/ ¤if;wdkYonf bk&m;ausmif;rsm;udk zsufqD;Mu\/ qif;wk
taomu0v†onf tvGefxl;uJaom r[m,me Ak'¨bmomo0if awmfrsm;udk ½dkufcsKd;BudwfacsNyD; &[ef;awmfrsm;ESihf [dE´Lw&m;
wpfa,muf? ppfrSefaom Ak'¨bmom0ifwpfa,muf? rif;rsKd;rif;EG,f a[mq&m (bkef;BuD;)rsm;udk owfypfMu\/ vk,ufzsufqD;&ef
todkif;t0dkif;wGif rD;½I;wefaqmifESihfwlol jzpfonf/ 'kwd, r[kwfbJ tdE´d,vlrsKd;trsm;pk em;rvnfEdkifavmufatmif jzpf
ausmufpmwGif taomu0v†rif;\ ajrydkif&Sift&m&Sd wpfa,muf &onhf jyif;xefaom bmoma&; 0efwdkpdwfaMumihfjzpfonf/
u ]BuD;us,fcrf;em;NyD; vGwfajrmufrIedAÁmefcsrf;omcef;raqmifESihf wpfcsdefwnf;wGif Ak'¨*,monf tjcm;rsm;pGmaom ae&mXme
wlaom} Ak'¨\ausmif;awmf wpfcktaMumif; rSwfwrf;wifxm; rsm;xH usa&mufcJhonhf vk,ufzsufqD;rIrS vGwfajrmufcJhonf/
onf/ xdkausmufpmü Ak'¨omoemawmfonf aqG;ajrU,kd,Gif;ae aumvm[v tarSmifowif;rsm; ysHUvGifhaeaomfvnf; ,cifuuJh
aMumif;? ausmfMum;onhf pma&;q&mBuD;jzpfol £`E´eE´D (Indra- odkYyif &SifoefaecJhonf/ r[maAm"dapwDawmfudk apmihfa&SmufcJhMu
nandi)u þ(ausmufpm)udk tvsiftjrefa&;xdk;cJhNyD; &mr trnf onhf aemufqkH; oD&dvuFm&[ef;awmfrsm;ESihf ywfoufí uREkfyf
&Sd yef;ykynm&Sifu ausmufay:wGif a&;xGif;cJhaMumif; azmfjyxm; wdkYod&onfrSm xdktcsdef0ef;usif c&pfESpf 1202 ckESpfwGif a&;xdk;
onf/ wwd,ESihf tBuD;qkH; ausmufpmwpfckudk *,mNrdKU&Sd tdrf onhf ausmufpmjzpfonf/ ,if;ausmufpmwGif þodkYzwf&\ ]Mo?
wpftdrf\eH&Htjzpf tokH;jyKxm;onfudk awGU&onf/ odkY&mwGif aAm"dyif&dyfum; crf;em;BuD;us,fvSygbd/ atmifjrifol (bk&m;&Sif)
,if;ausmufpmonf rlvu Ak'¨*,mwGif pdkufxlcJhjcif;jzpfrnfrSm wdkYtm; aAm"dÓmPfjrwfudk tyfESif;&m? aAm"dÓmPfodkYoGm;a&muf
aocsmonf/ tqdkygausmufpmü taomu0v’rif;onf ¤if;\ &m vrf;ay:wGif &SdMuolrsm;\ vJavsmif;&m a&S;a[mif; aAm"dyif
108 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 105
oGm;a&muf vnfywfcJhNyD;jzpfonf/ þ&[ef;awmfonf rdrdc&D;pOf [k arQmfvihfae&NyD; xGufrajy;Muao;onhf &[ef;awmftenf;
jyefvnfrpwifrD tpGefYypfcH xm;&NyDjzpfaom (Ak'¨*,m)apwDawmf i,frQonf apwDawmftwGif;&Sd Ak'¨qif;wkawmfjrwftm; ½kyfwk
ü w&m;bm0em ½IrSwfjcif;? vª'gef;ylaZmfjcif;rsm;jyKvsuf tcsdef ylaZmf&Sdcdk;rIudk zsufqD;ol (rlqvifppfom;)rsm; zsufqD;jcif;rS
twefMum aexdkifcJhykH&onf/ xdkYaemufþ&[ef;awmfonf tmoH? umuG,fapmihfa&Smuf&ef jyifqifaeMuonf ]"r®omrd 0Zd&moeodkY
wdAuf(wdAufwGif vli,f wm&memxonf þt&Sif\ wynhf qdkufa&mufoGm;aomtcg xdkae&monf vloluif;qdwfaeNyD;
jzpfoGm;cJhonf)? jrefrmESihf,kd;',m;EdkifiHajrmufydkif; vef;yef;NrdKUrsm; &[ef;awmfav;yg;rQom oDwif;okH;aexdkifvsuf&Sdonfudk awGU&
odkY vnfywfcJhNyD; aemufqkH;wGif ordkif;rS aysmufuG,foGm;onf/ \/ ¤if;wdkYteufwpfyg;u ]tvGefqdk;½Gm;vSygonfbk&m;? w½k&Su
þr[mc&D;onfBuD; rnfonhfae&mwGif b0ed*kH; tqkH;owfomG ; (wl&uD) ppfom;awGudk aMumuf½GHUonfhtwGuf tm;vkH; xGufajy;
cJhoenf;[lonfudk &SmazG&ef uREkfyfwdkYtwGuf xm;ypfcJhonf/ ukefMuygNyD} [kqdkonf/ xdk&[ef;awmfrsm;onf r[maAm"dqif;
16-&mpk tv,fcefYwGif tb,&mZtrnf&Sd eDaygbk&m;zl; wk awmfa&SU&Sd wHcg;ukd tkwfcJrsm;jzihfydwfvsuf t*Fawrsm; okwf
wpfa,muf Ak'¨*,modkYa&mufcJhonf/ olonf Ak'¨*,mwGif ESpf vdrf;aeMu\/ xdkqif;wkawmfae&mteD;wGif tpm;xdk;onhf tae
aygif;rsm;pGm aexdkifoGm;cJhonf/ xdkpOftwGif; r[maAm"dapwD jzihf tjcm;qif;wkawmfwpfck xm;Muonf/ xkd&[ef;awmfrsm;
awmf\ ykHpHi,fwpfckudk *½kwpdkufjyKvkyfcJhonf/ rdrdEdkifiHodkY jyef onf apwDawmf\ tjyifwHcg;udkvnf; t*Fawjzihfum&HaeMu
a&mufNyD;aemuf xdkykHpHi,fudk (tokH;jyKvsuf) cwårE´LNrdKUteD; yg onf/ ,if;tkwfeH&HwGif ra[oGm&½kyfykH a&;qGJMuonf/ r[m
wef(Patan)t&yfwGif rlvr[maAm"dapwD\ ykHpHwlapwDyGm;wpf aAm"dapwD (twGif;&Sdqif;wk)awmftm; Ak'¨bmomr[kwo f rl sm;\
qlwnfcJhonf/ 1777-wGif wdAufrS yifcsifvm;rm;onf Ak'¨*,m &efrS umuG,f&efjzpfonf/ xdk&[ef;awmfrsm;u ]wynhfawmfwYdk
odkY &[ef;tzGJUwpfck apvTwfcJhaomfvnf; xdt k zGJUurnfonhf ig;yg; þae&mwGif raexkdkif0HhMuawmhyg? wynhfawmfwdkY {uefyif
udpöaqmif½GufcJhonfudk twdtusrod&ay/ ¤if;aemuf uREkfyfwdkY ajy;Mu&ygawmhrnf}[k ajymjyMuonf/ "r®omrdtm; þodkYqufí
od&onhf aemufwpfBudrf Ak'¨*,modkY vma&mufMuonfh Ak'¨bm ajymjyonf ]&uftenf;i,f vGefoGm;NyD; tvGefyljyif;vSaom
om0ifrsm;rSm at'D 1810-wGif jrefrmbk&if bdk;awmfbk&m; ap aMumihf xdk&[ef;awmfrsm;onf yifyef;EGrf;e,fMu\/ narSmif
vTwfonhftzGJUu r[maAm"dapwDudk jyKjyifNyD; wpfESpftMumwGif aomtcg xdkae&mwGif qufvufaexkdifMuNyD; tdyfaysmfoGm;Mu
bkd;awmfrif;w&m;udk,fwkdif (Ak'¨*,modkY)<ua&mufjcif; jzpfonf11/ onf/ tu,fí wk&Suppfom;rsm; vmcJhvQif xdk&[ef;awmfrsm;
odMuvdrfhrnfr[kwfay/ aeYcif;ydkif;wGif xdk&[ef;awmfrsm;onf
11
jrefrmhpG,fpkHusrf; twGJ * yg bdk;awmfbk&m; tw¬KyÜwådwGif bdk;awmfbk&m; udk,fwkdif ajrmufbufodkY vSnf;vrf;twdkif; xGufajy;Mu\/ "r®omrdonf
tdE´d, Ak'¨*,modkY bk&m;zl; oGm;a&mufaMumif; azmfjyjcif;r&Sd/ rª;rwfrsm;udk tdEd,
´ odkY 17-&ufwdkifwkdif apwDawmftwGif;rS Ak'¨qif;wkawmf\ rsufESm
ynmawmfoif apvTwfaMumif;ESihf ¤if;wdkYtjyefwGif aAm"dyifyGm;ESpfyif yifhaqmifcJh awmfudk rzl;awGU&acs/ xdktcsdefwGif wk½k&Suppfom;rsm; ta0;odkY
aMumif;om azmfjyonf/ xdktcsdefu b*Fvm;e,fudk NAdwdoQwdkYodrf;ydkufxm;ojzihf
jrefrmrif;rsm;ESihf NAdwdoQtpdk;&wdkY qufqHa&; rajyrvnf&Sdonf (bmomjyefol)/ xGufoGm;MuNyD[laom owif;aumif;rsm;ESihftwl trsKd;orD; wpf
106 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 107
a,muf ay:vm\/ xdkYaemuf "r®omrdonf 0Zd&moeodkY jyefvm ESpfrsm;wGif vma&mufcJhMuonf/ þ(om"u)rsm;onf ESpfaygif;
NyD; r[maAm"dqif;wkawmfudk &Sdckd;ylaZmfvsuf vuf,m&pf vSnhf 600-cefYrQ Ak'¨*,mapwDawmfjrwfBuD; qufvuf wnf&SdaecJhjcif;
vnf&if; oDwif;okH;aexkdif\}/ onf jrefrmAk'¨bmom0ifrsm;\ MunfndKo'¨gw&m;ESihf &ufa&mrI
xdkYaemufwGif r[maAm"dapwDawmfonf ysufpD;oGm;awmh aMumifh vkH;0jzpf&aMumif; t"dyÜm,fzGifhqdkvsuf&Sdonf/
onf/ taMumif;rSm wrifwumzsufqD;jcif; odkYr[kwf *½kwpdkuf Ak'¨*,mü awGU&Sd&onhf at'D 14-&mpk ausmufpmrsm;onf
apmifha&SmufrIr&Sdjcif; odkYr[kwf xdkESpfrsKd;vkH;aMumifh jzpfzG,f&Sdonf/ tdE´d,wGif Ak'¨0g'tNyD;owf csKyfNidrf;vkeD;yg; jzpfaeaomfvnf;
tvnftywf a&mufvmonhf bk&m;zl;rsm;vnf; enf;íenf;í tdE´d,wdkufi,f\ ae&ma'otESHU BuJjyefYaeMuonfh tenf;t
oGm;cJhonf/ apwDawmfudk,fwdkifrSmvnf; ypfy,fcHtysuftpD;rsm; usOf;rQaom Ak'¨bmom0ifrsm;onf rdrdwdkY\ bmomw&m; (Ak'¨bm
teufwpfckrQom jzpfoGm;avonf/ a'ocHyk*¾Kdvfrsm;onf þ om)tay: ,kHMunfaeqJjzpfaMumif; azmfjyMuonf/ at'D 1301-
apwDawmfjrwfBuD;\ BuD;rm;crf;em;rIudk arhaysmufxm;Muawmh ckESpfESihf 1331-ckESpftwGif; qif;'f (Sind) a'orS bk&m;zll;tzGJU
onf/ rlqvifwdkY usL;ausmf 0ifa&mufNyD;onhf aemufydkif;wGif NrKd U trsm;tjym; Ak'¨*,modkYa&muf&dSvmMuNyD; apwDawmf twGif;ydkif;
BuD;NrdKUi,frsm;\ trnfemrrsm; ajymif;vJoGm;aomaMumifh ta0;rS wGif cif;xm;aom ESrf;zwfausmufrsm;ay:wGif ¤if;wdkY bk&m;zl;
vma&mufol wpfa,mufwnf;aom bk&m;zl;tzdkY Ak'¨*,mudk (&Sm a&muf&Sdvmjcif;twGuf txdrf;trSwfrsm; xm;ypfcJhMuonf/ wpf
azG) awGY&Sd½kHrQonfyif tawmfcufcJaom tvkyfjzpfonf/ odkYwdkif cgwpf&H 15 ESihf 16 &mpktwGif; rlvfwef (Multan) a'orS[k
atmif Ak'¨*,monf txl;ojzihf jrefrmEdkifiHrS Ak'¨bmom0ifrsm; ,lq&aom bk&m;zl;wpfa,mufu a&S;a[mif;ausmuf vuf&ef;
tzdkY tvkH;pkHarhaysmufoGm;aom ae&mXmewpfck vkH;0jzpfroGm; wpfckay:wGif rdrdAk'¨*,modkY a&muf&SdcJhaMumif; rSwfwrf;rsm; a&;
cJhay/ oD&dvuFmvlrsKd;rsm;onf Ak'¨0g'\ tcsuftcsmae&mtjzpf xdk;xm;cJhonf/ odkYjzpfí (aygif;yifrsm;) zkH;vTrf;aeNyD; ysufpD;,kd
wnf&SdcJhpOftwGif; ESpfaygif; 900-wdkifwkdif r[maAm"dapwDawmf ,Gif;aeaom tysuftpD;rsm; tMum;rSmyif tenf;i,frQaom
udk xdef;odrf;apmifha&SmufcJhMuonf/ jrefrmvlrsKd;rsm;onf Ak'¨*,m wpfudk,fawmf bk&m;zl;rsm;onf wpfcgwpf&üH þajrjrwfr[m
pGefYypffxm;jcif;cH&NyD;aemuf 13-&mpkrSonf 19-&mpkESpfwkdifatmif tm; ½dkaoav;pm;rIjyKcJhMuykH&onf/
apwDawmfudk jyefvnfjyKjyif&efESihf apwDawmfjrwfBuD; vkH;0ysufpD; Ak'¨*,modkY <ua&mufcJhonhf uREfkyfwdkYod&onhf aemufqkH;
oGm;jcif;rS umuG,f&ef tBudrfaygif;rsm;pGm vma&mufvsuf tqdk tdE´d,vlrsKd; Ak'¨bmom0ifESihf tdE´d,ü aemufqkH;&[ef;awmf wpf
yg t"duae&mudk &,l&ef BudK;pm;cJhMuonf/ yg; jzpfykH&olum; Ak'¨*kwårax&fjzpfonf/ at'D 15 &mpk\aemuf
at'D 1295-wGif jrefrmbk&if ausmfpGmonf apwDawmfudk qkH;ESpf0ufwGif tdE´d,awmifydkif;ü arG;zGm;cJhol pdwf0ifpm;zG,f
jyjyif&efESihf aAm"dyiftm; crf;em;odkufNrdKufpGm vª'gef;ylaZmfrIjyK&ef aumif;onhf þ&[ef;awmfonf Ak'¨*,modkYbk&m;zl; r<ua&muf
Ak'¨*,modkY omoemjyKtzGJU wpfzGJU apvTwfcJhonf/ jrefrmEkdifiHrS rD tmz*efepöwef? uuf&SfrD;,m; (uo®D&)? vm'ufcf? oD&dvuFm?
tjcm;Ak'¨omoemjyKtzGJUrsm;onf 1472-ckESpf? 1810 ESihf 1877-ck *smAm;uRef;? vpfp'Da0hpf (Laccadives)ESihf ta&SUtmz&dursm;odkYyif
112 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 109
<uif;usefonhf 27-ESpfumvtwGif; "r®ygonf rdrd\ r[m xdktcsdefavmufrSmyif eDayg&[ef;awmfwpfyg;vnf; (Ak'¨*,mod)Yk
aAm"dapwD ta&;ESihfywfoufí 1923 ESihf 1925 twGif; ESpfpOf bk&m;zl;a&mufcJhonf/ ¤if;tzdkY Ak'¨*,mwGif aexdkif&ef ae&mr&Sd
tdE´d,trsKd;omuGef*&ufodkY xkwfjyefrIudk wifjyvsuf tpdk;&xH aomaMumifh ([dE´Lbkef;BuD;) r[efY\eef;awmfwGif aexdkifc&Jh
toem;cHjcif;? jynfolYtjrifudk pkpnf;jcif;rsm;jyKvsuf pOfquf onf/ ,if;eef;awmfwGif aexdkifpOf [dE´Lbkef;BuD;wpfa,mufudk
rjywf aoG;xdk;vIHUaqmfcJhonf/ tdE´, d jynfolUtjrifonf wjznf; Ak'¨bmomtjzpfodkY oGwfoGif;EdkifcJhjcif;twGuf xif&Sm;onf/
jznf; Ak'¨bmom0ifwdkY\ xdef;csKyfrIbufodkY ta&;omvmNyD; xif 19-&mpk ukefcgeD;tcsdef tem*g&du"r®ygvu r[maAm"d
&Sm;onfh ynmwwfvlwefpm;rsm; taejzihf ("r®ygv\) wifjyrI apwDawmfudk Ak'¨bmom0ifrsm;twGuf awmif;qdkaomtcg [dE´L
tay: xkwfazmfajymqdkvmMuonf/ bkef;BuD;r[efYu ,if;apwDudk rdrdydkifqkdifaMumif; jiif;qdkonf/
xdktcsdefxd wpfOD;wnf;aom Oa&mywdkufom; r[kwfbJ odkY&mwGif 1880-ckESpf a*s'D b*f*fvm (J.D. Beglar)\ jyefvnf
EdkbJvfqk&ol &mbd`E´mewfof w*dk;onf "r®ygvbufrS rQwpGm jyKjyifrGrf;rHcsdefrwkdifrDtxd apwDawmf\rSwfwrf;rsm; tm;vkH;onf
axmufcHcJhonf ]Ak'¨&Sifawmfjrwf aAm"dÓmPfudk &&SdcJhonhf ajrae r[maAm"dapwDawmfudk rnfolrQ apmifha&Smufxm;jcif;r&SdbJ vspf
&mü wnfaqmufxm;aom r[mAm"dapwDawmfudk Ak'¨0g'ESihf vsL½Ixm;onfh tysuftpD;wpfckomjzpfaMumif; ñTefjyonf/ 'kwd
,if;\&dScdk;ylaZmfrIrsm;ESihf ywfoufí tenf;i,frQaom em;vnf ,xyf&Sdtcef;ESihf ajrnDyxrxyftcef;wdkYrSm vkH;0z½dkz&Jjzpfae
rIa&m pmemaxmufxm;rIyg r&SdEdkifao;onhf NydKifbuf (bmom onf/ trmvu (oQpfoQm;oD;)ae&monf usKd;ysufaeonf/ pkjyKH
a&;)*dkPf;wpfck\ xdef;csKyfrIatmufwGif qufvuf xm;&SdcGifhonf aeonhf csKHEG,fydwfaygif;wdkYu apwDawmfteD;0ef;usif&Sd ajrnD
onf;rcHEdkifaom rSm;,Gif;rI wpf&yfjzpfaMumif; rdrdwdkY\,kHMunfrI tqihfonf tjyifbufeH&Hrsm;&Sd rkcfckH;aygufrsm;odkYwdkif jrihfwuf
twdkif; &yfwnfMuonhf [dE´L(bmom0if)tm;vkH;u 0efcHMu aeaMumif;azmfjyMuonf/
rnfrSm aocsmygonf/ rdrdwdkY\ &SifoefqJ ,kHMunfcsufjzihf þ vma&mufzl;ajrmfolrsm;onf (apwDawmf\) yifrbk&m;cef;odYk
xif&Sm;aom ordkif;0ifae&mwGif ½dkaoudkif;½Idif;pGm (bmoma&;) trSefyif qif;ouf&NyD; rdk;&moDwkdif;wGif a&aorsm;jynfhaeonf/
aqmif½GufMuqJjzpfaom (Ak'¨bmom0if) vlxktm; þordkif;0if tjyifeH&HysufpD;,kd,Gif;aerIrSm awmifbufESihf taemufzufjcrf;
ae&mudk jyefvnfxdef;odrf;rItwGuf ulnD&ef vGwfvyfrIESihf rsm;ü ododomom qdk;½Gm;onf/ þtcsufukd rdMwu 1878-
rQwrIudk ,kHMunfolwdkif; av;pm;xkdufaom wm0efjzpfonf[k ckESpfwGif þodkYrSwfcsufcs\ ],if;ysufpD;&rIonf xdkab;eH&Hrsm;ü
uREkfyf,lqygonf}/ wyfqif&ef ti,fpm;aoewfrsm;udk ,laqmifcJhjcif;aMumihf jzpf
[dE´La&S;½dk;pGJ0g'D wpfa,mufjzpfonhf r[wår*E´Duyif þ ay:cJhykH&\/ xkdYjyif rlqvift,loD; ppfom;wpfcsKdU awmifukef;jrihf
apwDawmfudk Ak'¨bmom0ifrsm;u trSefyif ydkifqdkifaMumif; 0efcH& ay:wGif aoewfrsm;xm;NyD; taemufajrmufaxmihfpGef;rS apwD
onf ]þr[maAm"dapwDawmf ydkifqdkifrItwGuf Ak'¨bmom0ifrsm; awmfudk wdkufckdufcJhjcif; jzpfzG,fr&Sd[k rqdkEdkifacs}/
ü tcGifhta&;&SdonfrSm oHo,jzpfzG,f rvdkacs/ w&m;0if tcuf at'D 1877-wGif jrefrm ('kwd,) aemufqkH;bk&if rif;wkef;
110 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 111
rif;onf Ak'¨*,modkY tjcm;omoemjyKtzGJU wpfzGJU apvTwfjyef wdkuf (t*Fvef)odkY ,laqmifoGm;cJhjcif; jzpfonf/ apwDawmf0ef;
onf/ þ(&nf½G,fcsuf)rSm apwDawmfudk jyKjyif&efomru bkef; usif&Sd trIdufo½kduftpktykHudk &Sif;vif;pOf r[maAm"dapwDawmf
BuD;ausmif;wdkufwpfck wnfaqmuf&ef? bk&m;zl;rsm;ae&mxkdifcif; \ ykHpHi,fudkawGU&SdcJhojzihf b*f*fvmonf xdkykHpHi,fudk tokH;jyKNyD;
tqifajyap&efESihf apwDawmfxdefodrf;a&; vkyfom;rsm; cefYtyf axmifhpGef;av;ckwGif apwD&Hav;ckESihf apwDawmftay:xyf rsuf
&ef? tjcm;wpfenf;qdkaomf r[maAm"dapwDawmftm; touf0if ESmpmxnfhoGif;vsuf (e*dkykHpHjzpfatmif) jyKjyifcJhonf/ ,if;twGuf
vIyf&Sm;vmap&ef jzpfonf/ odkY&mwGif rif;BuD;(udk,fwdkif)ESihf rif; b*f*fvmonf aemiftcg rsm;pGm a0zefcHcJh&onf/ odkY&mwGif vuf
BuD;vTwfvdkufaom omoemjyKtzGJU0ifrsm;\ o'¨gw&m;ESihfqkH;jzwf &SdykHpHtwdkif; jzpfvmatmif tqdkygxnhfoGif;rIrsm;onf tv,f
csuf jyif;jyEdkifaomfvnf; apwDawmfjrwfBuD;\ rlvykHpHudk xdef; acwf aESmif;ydkif;u r[maAm"dapwDawmfudk awGUjrif&ykHtwdkif;
odrf;rIta&;ygaMumif; em;vnfrIr&Sdojzihf trSwfrxif zsufqD;rI wduspGm ukd,fpm;rjyKEdkifaomfvnf; b*f*fvm\ jyefvnf jyKjyif
awmfawmf rsm;rsm; jyKvkyfrdMuonf12/ wnfaqmufrIonf apwDawmfjrwfBuD;tm; e*dktwdkif;BuD;us,f
,ck(xdktcsdef) tcgwGif r[maAm"dapwDawmfukd ordkif;t& crf;em;rIay;onfrSm oHo,jzpfzG,f rvdkygacs/ r[maAm"dapwD
a&m tEkynmvuf&mt&yg rsm;pGmcrf;em; BuD;us,faMumif; t awmfonf a&S;a[mif;okawoeynmESihf a&S;a[mif;okawoe
rsm;u todtrSwfjyKcHxm;&NyD; ,if;odkY todtrSwfjyK cH&jcif; avhvmolrsm; avhvm&eftwGuf oufrJht<uif;tusefrQom vkH;0
onf aqmif½GufqJudpöESifh ywfoufí jrefrmrpf&SiftzGJUtm; tBuH r[kwfbJ Ak'¨bmom0ifrsm; vma&mufylaZmfEdkifonhf Ak'¨\aAm"d
jyKa&;twGuf tvufpE´m uefeif[rfESihf &mZd`E´mvm,rdMwwdkYukd ÓmPfudk tkwfausmufom;jzihf cif;usif;jyorIwpf&yfESihf oihfwifh
wdkufwGef;&ef NAdwdoQtmPmydkifrsm;tm; wGef;tm;ay;cJhonf/ t*F avsmufywfaom apwDawmfwpfcktjzpf &nf½G,faMumif; b*¾vm
vdyfjrefrm ppfyGJjzpfyGm;NyD; jrefrmtzGJU xGufcGm&aomtcg aemuf em;vnfcJhonf/
qkH;ü NAdwdoQwdkYonf udk,fwdkifyif xdk(apwDjyKjyifa&;udpö)udk ,cktcgwGif r[maAm"dapwDawmf\ ½kyfydkif;wnfaqmufrI
tNyD;owf&ef qkH;jzwfcJhonf/ udk jyefvnfxdef;odrf;xm;NyD; jzpfonf/ Ak'¨bmom0ifwdkY\ &Sdcdk;yl
apwDawmfjyefvnfjyKjyifjcif;? apwDawmf y&d0kPftwGif; &Sif; aZmfcGifh jyefvnf&&Sda&;ESihf ,if; (r[maAm"dapwD)tm; xdef;csKyfrI
vif;jcif;ESihf wpfpdwfwpfa'o wl;azmfjcif;rsm;udk uefeif[rf\ vkyfief;udk jyefvnfpwifcJhonf/ tem*g&du"r®ygvESihf r[efYwdkY
teD;uyf tMuHjyKcsufjzihf a*s'Db*¾vmu aqmif½GufEdkifpGrf;cJhonf/ onf ,if;apwDawmfudk ydkifqdkifrIESihf ywfoufonhf w&m;0if
ukefuswefzdk;pkpkaygif;rSm ½lyD;wpfodef;cefYjzpfNyD; tdE´d,tpdk;&u wdkufyGJ tpDt&Djzihf ESpfumvMumjrihfpGm trI&ifqdkifcJhMuonf/
wm0ef,lcJhonf/ 0rf;enf;zG,faumif;onfrSm taumif;qkH; Ak'¨ aemufqkH; 1906-ckESpfwGif "r®ygb ½IH;NyD; tjiif;yGm;rI ed*kH;csKyfoGm;
qif;wkawmfrsm;? ½kyfwkrsm;ESihf a&S;a[mif;ypönf;tcsKdUudk NAdwdoQjy cJhonf/ ,if;tNyD;owf tajctaeonf cg;oD;cJhaomfvnf;
12
tem*g&du "r®ygvtaejzihf rdrd\qkH;jzwfcsuf(t"d|mef)udk wdk;`rSifh
þtqdkrSefrrSef odkYr[kwf tu,fí rSefonfqdkvQif tb,ftwdkif;twmtxd
rSefuefaMumif; ordkif;ynm&Sifrsm; a0zefokH;oyfoihfygonff (bmomjyefol)/ tm;ay;&efom jzpfapcJhonf/
116 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 113
[dE´Lbk&m;ausmif;wef;&Sdonf/ yxrawGU&Sd&onfh bk&m;ausmif; tcJrsm; &SdEdkifonf/ ,if;tcuftcJrsm;udk ausmfvTm;ypf&rnf/
wGif [dE´Lewfbk&m;rsm;ESihf wlap&ef t0wftpm;0wfNyD; aq; apwDawmftwGif; wd&pämef,ZfylaZmfrI&Sdonf qdkonhfowif; rSef
okwfxm;onhf pdwf0ifpm;zG,f Ak'¨qif;wkawmf tpkta0;&Sdonf/ vQif ,if;(tjyKtrl)onf bmoma&;apmfum;rIjzpfonf/ pGyfpGJcH&
xdkae&mudk tkyfpdk;aeMuonfh ykPÖm;rsm;u (¤if;wdkYudk) ay;urf; onhftwdkif; Ak'¨bmom0ifrsm;tm; pdwfxdckdufemusifap&ef BuH
pGefYBuJ&ef bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm;tm; aESmihf,SufMuonf/ tjcm;Ak'¨ ½G,fonhfenf;jzihf (,Zf)ylaZmf MurnfqdkvQif ,if;(odkYjyKjcif;)onf
*,m&Sd ae&mXmersm;uJhodkYyif þae&müvnf; bk&m;zl;rsm; olwpfyg;wdkY udk;uG,fonhf bmomw&m;udk rxDrJhjrifjyKjcif;ESihf
taejzifh vª'gef;ay;urf;&rnfqdkonhf owfrSwfcsuf r&Sdacs/ twlwl jzpfonf}/
r[maAm"dapwDawmf aemufqkH; 1949-wGif Ak'¨*,m (r[maAm"d) apwDOya'
bk&m;zl;onf ,cktcsdefwGif Ak'¨bmomavmuü tav;pm;tyf (AD[mjynfe,f Oya'trSwf 17^1949-1955 azazmf0g&Dv 8-
qkH; tMunfnKdtyfqkH;jzpfonhf r[maAm"d apwDawmfjrwfBuD;\ &ufaeYwGif jyifqif)udk xkwfjyefcJhonf/ þOya't& (r[maAm"d)
a&SUarSmufü&yfaeygNyD/ apwDawmfjrwfBuD;onf av;axmifhpyfykH apwDawmfa&;&mudpörsm; aqmif½Guf&ef [dE´Lav;a,mufESihf Ak'¨
jzpfNyD; odc& (Sikhara) ac: yifrapwDudk,fxnfBuD;rSm tv,frS bmomav;a,muf tzGJUudkzGJUpnf;a&; pnf;urf;owfrSwfcsuf
tay:bufodkY cyfavQmavQm jrifhwufoGm;onf/ tpGef; (av;) rsm;yg&Sdonf/ þtpDtpOfonf ESpfoufauseyfzG,fraumif;ao;
axmifhwGif apwD&Hav;qlyg&Sdonf/ þt&HapwDi,f av;qlonf aomfvnf; ,cifuuJhodkY zkH;uG,fwdrfjrKyfaeonfxufawmh ydkrdk
apwDawmfrlvwnfaqmufpOfuyg&SdcJhaom tpdwftydkif;r[kwfbJ aumif;rGefvmonf/
aemufrS (jznhfpGuf) wnfaqmufcJhjcif;jzpfonf/ wpfzef tv,f ,aeYacwfwGif Ak'¨*,monf ao;i,faomfvnf; r[mAm"d
acwfwGif (jznfhpGuf t&HapwDav;qludk) jyefvnfz,f&Sm;cJhNyD; apwD0ef;usifü BuD;xGm;vmNyD; ouf0ifvIyf&Sm;aeonhf aus;½Gm
b*f*fvmjyefvnfjyKjyifaomtcg jyefvnfí jznhfpGufwnfaqmuf wpfckjzpfonf/ tcsdefra½G; Ak'¨bmomEkdifiHwpfckrS oHtrwfBuD;
cJhjyefonf/ tv,fapwDrBuD;onf 52-rDwmjrifhNyD; tdE´d,apwD wpfa,muf odkYr[kwf ausmfMum;onfh Ak'¨bmomynm&Sif odkY
trsm;pkü awGU&NrJjzpfonhf trmvu (Amalaka)ac: t0kdif;jym;ykH r[kwf ur®|mef;q&mwpfa,muf vma&mufEdkifonf/ bk&m;zl;
(oQdoQm;oD;) jzihfaqmif;rdk;xm;onf/ ta&mufqkH;tcsdefjzpfonhf aqmif;&moDwGif r[m&| (Mahara-
stra)? vm'ufcf (Ladakh)? b*Fvm;jynfe,frsm;rS tdE´d,vlrsKd; Ak'¨
yifrtaqmufttkHrS xGufaeonhf qif0iftrdk;rSm aemufrS
xnhfoGif; wnfaqmufxm;jcif;jzpfonf/ qif0iftrdk;rS ausmuf bmom0ifrsm;? odkYr[kwf arCv,ESihf rPdyl&e,frsm;rS Ak'¨
wdkifav;ck? wHcg;abmifrsm;? avSum;xpfrsm;ESihf Murf;cif;wdkYrS bmom vlrsKd;pkrsm;udk awGUjrifEdkifonf/ vmtdk? AD,uferf? *syef?
wpfyg; apwDawmf wpfckvkH;udk tkwfjzihfwnfaqmufxm;onf/ oD&dvuFm? ,dk;',m;ESihf rav;&Sm;vlrsKd;rsm;udk awGUjrifEdkifonf/
apwDawmf\ a&S;tusqkH; tpdwftydkif;&Sd tkwfcJrsm;onf 48_ 1959-ckESpf uwnf;u tdE´d,wGif tajccs aexdkifcJhMuonfh
33_55 pifwDrDwm yrmP&SdNyD; (,if;tkwfrsm;udk) wpfckESihfwpfck wdAuf 'ku©onfrsm;udkvnf; awGUEdkifonf/ jyefvm&ef uwd0efcH
114 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 115
csufrsm;ay;í rdom;pktcsKdU (w½kwfjynfrSm)usefcJhojzihf w½kwf apwDawmfjrwfodkY <ua&mufaomtcg þt0ifrkcfOD;onf usKd;
tmPmydkifrsm;u bk&m;zl; oGm;a&mufcGihf jyKxm;oltcsdKUudkyif ysufaeNyDjzpfonf/ "r®omrdu ,if;rkcfOD;udk tmp&d, [,aCm
awGUEdkifonf/ Oa&mywdkufom;rsm;? tar&duefrsm;ESihf MopaMw o(rax&f) pdkufxlcJhaMumif;qdkonf/ rkkcfOD;atmufajcwGif 'l;
vsvlrsKd; trsm;tjym;udkvnf; awGUjrifEdkifonf/ tcsKdUrSm pl;prf; axmufaeonhf jrefvuf&m½kyfwkESpfck&Sdonf/ þonfrSm 1810-
vdkí tcsKdUrSm MunfndK,kHMunfí vmMujcif;jzpfonf/ þ,Of ckESpf jrefrmrpf&SiftzGJU vma&mufpOf wnfxm;cJhonhf ½kyfwkjzpf
aus;rItrsKd;rsKd;rS vlaygif;pkHonf Ak'¨*,m\ordkif;? tEkynmESifh zG,f&Sdonf/
pdwfydkif;qdkif&mcrf;em;rIwdkYtm; qGJaqmifrIyrmPudk jznhfwif;ay; Ak'¨yg'apwD
MuNyD; tdE´d,wGif pdwf0ifpm;zG,f c&D;pOfrsm;teuf wpfcktjzpf t0ifrkcf0vuf0JbufwGif qif0iftrdk;ESihf bk&m;ausmif;i,fwpfck
rSwf,lMuonf/ &Sdonf/ ,if;\ausmufwkdifrsm;udk odrfarGU pGmxGif;xkxm;onf/
(qif0if)trdk;atmufwGif &mpkESpfapmapmydkif;umvrsm;u jrwfAk'¨
Munfh½IzG,f txdrf;trSwftjzpf tokH;jyKcJhaom ajcawmf&mrsm; xGif;xkxm;
t0ifrkcfOD; onfh t0dkif;ykH ausmufyv’ifBuD;&Sdonf/ ,if;ausmufyv’ifonf
bk&m;zl;onf ta&SUbuf*dwfrS apwDawmftwGif;0ifvdkufonfESihf t&Sif"r®omrd <ua&mufpOf zl;awGUcJh&onhf ausmufyv’ifESihfwl
a&SUwGifrdk;aeonhf apwDawmftxGwfrsm;ESihf atmufajcwGif jrifh
onf/ xdkausmufyv’ifESifh ywfoufí t&Sif"r®omrdu pdwf0if
jrwfonhf y&d0kPf0ef;usifudk zl;jrif&onf/ tD;trf zdkpfwm (E. M.
pm;zG,f rSwfcsufay;xm;onf ],cifu þajc&mawmf (yg'
Foster) trnf&Sdyk*¾Kdvfu xdkae&modkY a&mufoGm;aomtcg þodkY
apwD) awmfay:rS tm½kHcHwefaqmif; wpfckwnfaqmuf&ef &nf
qdk\ ]um;udk&yfvkdufNyD; a&wmwrHESihfwlonhf ukef;jrifhpGef;rS t ½G,fcJhaomfvnf; ynm&SdwdkYu tu,fí tm½kHcHwefaqmif;
&mcyfodrf;udk ½kwfw&ufawGUvkdufaom jrifuGif;um; usrf;pmrsm; aqmufvkyfcJhaomf wHcg;wyf&rnfjzpfí wHcg;apmifhwpfa,muf
wGif jyqdkxm;onhftwdkif; ]]vG,fvG,fESihf arhaysmufoGm;rnhf vkdvmrnfjzpfNyD; ,if;wHcg;apmifhu bk&m;&Sdcdk;olrsm;xHrS tc
t&m}} r[kwfygacs/ urÇmay:wGif xdkjrifuGif;ESihfwlaomt&m &SdEkdif aMu;aiG awmif;cHrIaMumihf yg'apwDawmfudk zl;ajrmfvmMuolrsm;
rnf r[kwf}/ enf;yg;oGm;Edkifonf[k ½IjrifMuaomaMumifh weffaqmif; rwnf
avSum;rSqif;í apwDawmfbufodkY qufvufavQmufoGm; aqmufcJhjcif;jzpf\}/
jcif;ü bk&m;zl;onf jrihfjrwfaom (r[maAm"dapwDawmf) y&d0kPf ab;teD;tem;&Sd ausmufpm twdktxGmrsm;t& þ (yg'
twGif; 0ifa&mufonhf txdrf;trSwftjzpf vSypGmxGif;xkxm; apwD&Sd&m) ausmufyv’ifudk at'D 1308-ckESpw f Gif xGif;xkcJhonf/
aom t0ifrkcfOD;atmufrS jzwfoGm;&onf/ xGif;xkxm;onhf
vuf&m[efudk Munfhí qkH;jzwfxm;csuft& t0ifrkcfOD;onf [dE´Lbk&m;ausmif;rsm;
at'D &Spf&mpkcefYu vuf&m[k qdkonf/ "r®omrd þr[maAm"d Ak'¨yg'apwDESihf uyfvsufwGif Ak'¨*,mudk Ak'¨bmom0ifwdkY arh
aysmufxm;NyD; [dE´LwdkY tokH;jyKpOftwGif; wnfaqmufxm;cJhonhf
120 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 117
wef ausmufrsufrsm;yg0ifonf/ (xdkYjyif) c&pf 160-[k cefYrSef;& csdwfquf&ef t*Faw rygoavmufeD;yg;om okH;&onftxd
onhf a½T'*Fg;jym;tyg;ay:rS (wHqdyf)cwfESdyfxm;rI wpfckvnf; tvGef oyf&yfaumif;rGefpGm jyKvkyfxm;NyD; wpfckESifhwpfck teD;pyf
awGU&ojzihf þ'kwd, yv’ifausmif;awmfukd at'D 160-cefYu qkH; tH0ifcGifus xdpyfaeatmif pDrHxm;onf/ apwDawmfBuD;udk
wnfaqmufcJhaMumif; ñTefjyonf/ wnfaqmuf&mü (,if;uJhodkY) xif&Sm;onhf *½kwpdkuf aqmif½Guf
aemufxyf pkHprf;avhvmawGU&Sdcsuft& 'kwd,yv’ifausmif; xm;jcif;onf &mpkESpfaygif;rsm;pGm umvtwGif; xdka'oü vIyfcJh
awmftwGif;ü rlvyxrqkH;jzpfaom 0Zd&moe[k ,lq&onhf aom ivsifBuD;rsm;\'PfrS apwDawmfBuD; rysufrpD; usef&Sdae
wwd,yv’ifausmif;awmfwpfckudk awGU&Sd&jyefonf/ (yv’if)a&SU &jcif;\ ,kHrSm;zG,fr&Sdaom taMumif;&if;wpf &yfjzpfonf/
bufü (tajc)wpfydkif;jrKyfaeonhf ausmufwdkifav;ckyg atmufcH [l,ifqefwdkYacwfu yifr0ifayguf wpfbufwpfcsu&f Sd
ckHwGif wifxm;onhf tvGefajymifvufacsmrGwfvsuf usKd;aeNyDjzpf uvkdifaygufESpfckwGif aiGom;jzihfxkvkyfxm;aom t0avmudaw
onhf tjyiftqifr&Sd yuwdvdyfonf; ausmufom;jym;wpfckudk oGm&ESihf arawå,s (bk&m;avmif;)qif;wkrsm;&SdcJhonf/ odkY&mwGif
awGU&jcif;jzpfonf/ þ0Zd&moeonf bm&[kw (a'o&SdapwD ,cktcgü apwDawmfudk jyefvnfrGrf;rHpOfu Ak'¨qif;wkawmfrsm;
awmfrS&&Sdaom) ½kyf<uü azmfjyxm;onhf 0Zd&moeykHpHESihf teD;pyf udk xnhfoGif;xm;NyDjzpfonf/ b,fbuf&Sd o&zlaqmif;xm;onfh
qkH;wlnDonf/ þajymifvuf acsmrGwfaeaom vdyfonf;ausmuf Ak'¨qif;wkawmf\ yckH;rsm;ay:wGif Ak'¨qif;wkawmfi,fESpfqlygonf/
om;jym;(yv’if)rSm ydkrdka&S;usonhf tcsdefuyif aumif;pGmwnf&SdcJh xdkqif;wkawmf\ab;wGif bk&m;avmif; y'krygPdESihf t0avmud
Edkifaomfvnf; þ0Zd&moetajcav;ckyg (yv’ifausmif;)rSmrl bDpD awoGm&wkdY &yfaeonf/ nmbufuvkdifayguf&Sd Ak'¨qif;wkawmf
okH;&mpku taomubk&if wnfaqmufcJhaom rlvbk&m;ausmif; rSm txl;oyÜm,fonf/ [eftaetxm;t& *kwåacwfrS yv’
(yv’if)\ wpfpdwfwpfydkif ;jzpfonfrSm oHo,jzpfzG,f rvkdacs13/ acwftwGif; vuf&mjzpfNyD; at'D 7-&mpk[k cefYrSef;xm;onf/
Ak'¨qif;wkawmf (ESpfql)vkH;onf ausmufawmifpGef;rsm;ESihf a0SU&rf;
13
þü usrf;jyLolu atmufygtwkdif; &Sif;vif;csufay;xm;onf – 0Zd&moe[lonf aeaom oHo&mvIdif;*,ufay: aygufa&mufaeonhf MumyGifhay:ü
jrwfAk'¨ bk&m;rjzpfrDESihf bk&m;jzpfawmfrlNyD;ptcsdef xdkifaeawmfrlcJhonhf aAm"dyif&if;rS NidrfoufpGm &yfaeonf/ qif0iftrdk;atmufodkY0ifoGm;ygu ESpfql
ae&mawmfjzpfonf/ bDpDig;&mpkwGif þae&mü yuwdajrom;rQom jzpfonf/ (usrf;
*efwdkYüazmfjyonhf ty&mZdwyv’ifawmfrSm Ak'¨tjzpfodkYa&mufawmfNyD;aemuf rMumrD xufrenf;aom Ak'¨qif;wkawmfrsm;udk 0J,mESpfbufvkH;ü jrif
uG,faysmufoGm;onf [kqdkEdkifonf/ Oyrm rif;om;od'¨w¬ awmxGufawmfrlNyD;aemuf awGUEdkifonf/
a½Ttdk;BuD;rsm; r&SdawmhouJhodkY jzpfonf/ bmomjyefol)/ bDpD av;&mpkodkYa&mufaom wpfzef yxrtcef;\twGif;buf Murf;cif;ay:&Sd vdyfonf;
tcg ]tjyiftqifr&Sd yuwdajymifvufacsmrGwfaom vdyfonf;ausmufom;yv’if}udk
aAm"dyifatmufü wnfxm;udk;uG,fMuonf/ bDpDokH;&mpkürl taomurif;BuD;onf ausmufjym;BuD;rsm;teuf tBuD;qkH;wpfckwGif vuftkyfcsDae[ef
r[maAm"dyifudk 0ef;&HNyD; bk&m;ausmif;wpfck (bm&[kw½kyf<uykH[k,lq&onf)udk jzihf 0yfpif;aeonhf trsKd;om;trsKd;orD;ykH vuf&mcyfMurf;Murf;
wnfaqmufNyD; aAm"dyifatmuf&Sd 0Zd&moeae&mwGif rlvvdyfonf;ausmufjym;ay:rS ½kyfxGif;rsm;&Sdonf/ tcsKdUrSm Mumzl;udkudkufvsuf apwDawmfrsm;
]xef;yifESihf [oFmykHyg csLem& (t&yfrSxGufonfh) ausmufjym; yv’ifckHay:üwifí}
wnfxm; ylaZmfcJhonf/ tm; ylaZmfaeMuonf/ (,if;ausmufjym;rsm;ü) ausmufpmtrsm;
118 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 119
tjym;vnf;&Sdonf/ þrSwfwrf;rsm;tm;vkH;onf at'D 1302-
1331 twGif; qif;'fa'orS Ak'¨*,modkY tkyfpkvdkuf bk&m;zl;
vmcJhMuaom rif;nDrif;om;rsm;? tBuD;tuJrsm;ESihf ¤if;wdkY\ ZeD;
rsm;\ bk&m;zl;c&D;udk rSwfwrf;wifxm;jcif; jzpfonf/
,if;tcef;rS xGufcGmNyD;aemuf bk&m;zl;onf ,cktcg pnf
ydkif;ykHckH;rdk;eSihf tcef;BuD;atmufodkY 0ifa&mufvmonf/ ,if; (t
cef;)\tqkH;wGif yifrbk&m;ausmif;awmf ae&m&Sdonf/ þyifr
bk&m;ausmif;ae&mudk Ak'¨&Sifawmfjrwf aAm"dÓmPfudk &&Sdaom
ae&m wnfhwnhüf wnfaqmufxm;jcif; jzpfonf/ þae&mudk
bk&m;&Sif tm;vkH;wdkY\ atmifyv’if (oAÁAk'¨geH yv’uø)? urÇmajr\
A[dkcsuf (ykxk0d embd) ponfjzihf trsKd;rsKd; ac:a0:Muonf/
bDpD 527-ckESpf? uqkefvjynfhnwGif &SifawmfAk'¨tm; ÓmPf
rsufpdtMum;tjrif? todynm? em;vnfrI? ÓPftvif;rsm; jzpf
ay:cJhonfrSm þajrjrwfr[mü xdkifawmfrlaepOfwGifjzpf\/ þ
(ty&mZdwyv’if) ae&mwGif jrwfAk'¨onf 0drkwådokcudkcHpm;vsuf
ckepf&ufywfvkH; qufwdkuf oDwif;okH;aeawmfrlcJhonf/ Ak'¨ qif;
wkawmf (wpfql)xkdifvsuf oDwif;okH;udef;0yfaeonhf þbk&m;
(yv’if)ausmif;ae&mawmfonf yv’acwf acwfOD;ydkif;vuf&mjzpf
onf/ þbk&m;(yv’if)ausmif;aqmifawmf\ ausmufjym;rsm;udk
uefeif[rf a½TUrvdkufaomtcg twGif;ü ,if;rwdkifrD wnf
aqmufxm;onhf bk&m;(yv’if)ausmif;i,fwpfckudk tHhMopGm awGU
&Sd&onf/ þ'kwd,yv’ifausmif;awmfudk pepfwusavhvmaom
tcg t*Fawo½kd;udk ao;i,fonhf oEÅm? eDvm? ovif;ausmuf?
ykvJ? qifpG,ftrIefYrsm; a&mpyfxm;aom xkH;jzihf jyKvkyfxm;onf
udk awGU&onf/ ½GHUap;vkH;wpfvkH;vnf; awGU&NyD; (,if;½THUap;vkH;)
uGJoGm;ojzihf a&Txnf trsm;tjym;awGU&onf/ (a&T) yef;yGifhrsm;?
(a½T)jym;rsm;ESihf (a½T)ykwD;aphrsm;? tzdk;wefESihf tawmftweftzdk;
124 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 121
eif;aeonhfykH jzpfonf/ rlvqif;wk\ tjcm;wpfbufwGif vSypGm rlvyv’ifausmif;rsm;udk rNzdKzsufbJ yv’ifausmif; topf
xGif;xkxm;aom qifpD;ae[ef jcaoFh½kyfrsm;&Sdonf/ aqmufvkyfjcif;ESihf ,if; (yv’ifausmif;) rsm;twGif; awGU&Sd&onhf
apwDawmf\ tay:xyf taqmuftOD (txufypö,m)ay:ü &wemrsm;rSm þjrifhjrwfaom ae&mawmfudk &mpkESpfaygif; rsm;pGm
ajccsvkdufaomtcg bk&m;zl;onf nmbufü yifr0ifayguf wnfh Mumatmif wnf&SdcJhonhf tvGef½dkaoav;jrwfrItwGuf oufao
wnfhay:&Sd tcef;i,fodkY a&mufoGm;Edkifaom wHcg;wpfckudk awGU& yifjzpfonf/ bk&m;ausmif;aqmiftwGif;&Sd 10-&mpkaESmif;ydkif;
onf/ 1990-cefYtxd þtay:xyftcef;i,fudk naeydkif;rsm;wGif vuf&m (,ckvuf&Sd) qif;wkawmfonf ESpfrDwmausmfausmfjrifhNyD;
omzGifh onf/ þtcef;i,fxJwGif olrwlxl;uJpGm oyÜm,fonhf blrdzórkj'm (ajrBuD;vufxd)[ef Ak'¨qif;wkawmf jzpfonf/
o&zl aqmif;&wemwdkYjzihf wefqmqifxm;onhf &yfawmfrl yv’ þqif;wkawmfonf awGU&NrJMumyGifhay:ü r[kwfbJ tajymuf
acwf Ak'¨qif;wkawmfwpfql&Sdonf/ &yfawmfrl Ak'¨qif;wkawmf trGrf;ygonhf xkdifcif;ay:wGif oDwif;okH;awmfrlonf/ atmufcH
i,fESpfqlESihf xkdifawmfrlESpfqlwdkYudk ,if;Ak'¨qif;wkawmf\ ab; (yv’if)rSm qifESpfaumifESihf jcaoFhESpfaumif NcH&Haeonhf ajrewf
ESpfbufwGif awGUjrifEdkifonf/ OygoumESpfa,mufu 'l;axmufí orD;ykHjzpfonf/ w½kwf&[ef;awmf [l,ifqef vufxufwGif þ
&Sdcdk;OD;ñGwf aeMuonf/ atmufajc&Sd ½kyfwkESpfckrSm ajrapmifh ewf bk&m;ausmif;aqmifonf twGif;ydkif;&Sd qif;wkawmfykHudk rSefBuD;
orD;ESihf [dE´Ltcspfewf (umr)\ ½kyfwkjzpfonf/ *&d'@m&Düyg&Sd wpfcsyfjzihf twGif;odkY tvif;a&mif jyef[yfapjcif;jzihfom zl;jrifEdkif
aom tcspfewf usL;ypf (Cupid)uJhodkYyif umrewfonf ol\om; onfxd arSmifvGef;aeonf/ þonfrSm t0if0&Sd opfom;qif0if
aumif;rsm;udk ypfcGif;(tm½kH<uap)&ef av;ESihfjrm;udk tokH;jyK trdk;aMumihf jzpfzG,f&Sdonf/ [l,ifqefonf rdrd r<ua&mufrD
onf/ þü umr½kyfwkrSm Ak'¨\ wnfNidrfonhf wPSm&m* z,f wpfcsdefu jzpfysufcJhonfh pdwf0ifpm;zG,f jzpf&yftaMumif; þodkY
&Sm;a&; w&m;awmfjzihf ESdrfeif;cH&aomaMumihf av;ESihfjrm;udk ab; ajymjyxm;onf –
wGifcsxm;NyD; rMunfomaom rsufESmxm;jzihf xdkifaeonf/ þ
(Ak'¨)qif;wkawmfudk rMumrDu a½Tcsxm;ojzihf ydkí oyÜm,fonf/ at'Dig;&mpkü r[maAm"dyif&if;&Sd 0Zd&moeae&may:wGif r[maAm"dapwDudk
wnfaomtcg (þtcsdefü taomurif; aqmufvkyfcJhonhf bk&m;ausmif; ysufpD;
tay:xyftcef;rS xGufcGmNyD; txufypö,mudk vuf,m&pf oGm;vsuf aAm"dyifBuD;vnf; aoqkH;oGm;NyD; tpm;jyefrpdkuf&ao;/ odkYr[kwf
ywfí vrf;avQmufoGm;jcif;ü bk&m;zl;onf apwDawmfwpfckvkH; taemufzufodkY ae&ma½TUajymif;pdkufxm;NyD[k qdkEdkifonf/ bmomjyefol)/ taomu
udk ywfavQmufoGm;í&onf/ apwDawmftaemufbuf&Sd t&H rif;BuD; vª'gef;onhf tajcav;ckyg ausmufom;yv’ifckHESihf ,if;rwdkifrD&SdcJhonhf rlv
apwDi,fESpfqludkjzwfNyD; aAm"dyiftay:em;rS jzwfavQmuf&onf/ vdyfonf;ausmufjym;udk r[maAm"dapwDawmftwGif; xnhfoGif;Xmyemvkdufonf/
,if;onf r[maAm"dapwDtwGif;&Sd Ak'¨qif;wkawmfudef;0yf&m yv’ifjrifhtwGif;udk
apwDawmf\ ta&SUajrmufaxmihfa&mufaomtcg bk&m;zl;onf uefeif[rf wl;azmfpOfawGU&Sd&onhf wwd,0Zd&moeyv’ifausmif;jzpfonf/ apwD\
avSum;aqmifudk0ifNyD; ajrnDxyfodkY wpfzefqif;oGm;&onf/ þ taemufbufodkY a½TUajymif;pdkufysKd;xm;onhf r[maAm"dyifatmufü taomurif;
avSum;aqmifxdyfwGif pdwf0ifpm;zG,ftcsKdU yg&Sdonfh &yfawmfrl aumif;rI ]xef;yifESihf [oFm½kyfyg csLem&oJausmufjym;yv’if}udk wnfxm;ylaZmfMu
onf/ ,if;onf ,aeYacwf bk&m;zl;rsm; awGUjrif&onfh tjyif0Zd&moeyv’if
qif;wkawmfBuD; wpfql&Sdonf/ þMunfnKdzG,f qif;wkawmfonf ausmif;awmfjzpfonf/ (þpmtkyf pmrsufESm 129-udkvnf; ½Iyg)/
122 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 123
]omouFrif;14onf aAm"dyifudk ckwfvSJapNyD;aemuf þAk'¨ tvsiftjref NzdKcsap\/ NzdKcsNyD;aomtcg twGif;ü xGef;ñSdxm;cJh
qif;wkawmfudk zsufqD;ypfcsif\/ odkYaomf qif;wkawmf\ Munf aom qD;rD;wdkifonf &ufrsm;pGmMumonfxd qufvufxGef;vif;
nKdzG,foGifjyifudk awGU&aomtcg qkH;jzwfcsufysufoGm;NyD; ta>c aeao;onfudk awGU&\}/
t&Hrsm;ESihftwl eef;awmfodkY jyefqkwfoGm;\/ vrf;wGif ¤if;\ wdAuf&[ef;awmf "r®omrdacwfwGif þ (r[maAm"dqif;wk
t&m&Sdwpfa,muftm; ]]'DAk'¨qif;awmfukda½TUNyD; olYae&mrSm ra[ awmf)udk vG,fulpGm zl;jrifEdkifao;onfrSm aocsmonf/ ]apwD
oGm&½kyfwkudk (tpm;xkd;)xm;&rnf}} [kqdk\/ t&m&Sdonf trdefY& twGif;&Sd r[maAm"dqif;wkawmf\ rsufESmawmfonf tjrifhESpf
NyD;aomtcg aMumuf½GHUwkefvIyfoGm;NyD; oufjyif;csvsuf þodkYqdk awmif&Sd\/ þuJhodkYaom qif;wkawmfudk zl;jrif&olwpfa,muf
onf ]]tu,fí ig Ak'¨qif;wkudk zsufqD;vQif urÇmaygif;rsm;pGm onf vkH;0auseyfoGm;Edkifjcif;r&SdbJ tjcm;wpfae&modkY oGm;a&muf
tukodkvftusKd;cH pm;&rnf/ bk&iftrdefYudk remcHvQif bk&ihfu zl;ajrmfvdkjcif; r&Sdawmhacs}/ "r®omrdt&Sifjrwfu ]Ak'¨tm; rMunf
ighukd ao'Pfay;NyD; ighrdom;pkudk zsufqD;vdrhfrnf/ wpfenf;qdk nKdolrsm;yif þqif;wkawmfa&SUü &yfvdkufaomtcg (0rf;om)
&vQif trdefYudk emcHonfjzpfap? remcHonfjzpfap 'DtusKd;quf rsuf&nfrusbJ raeEdkifonftxd cHpm;&\}[kvnf; qdkonf/
awGjzpfrnf/ 'gjzihf ig rnfodkY aqmif½Guf& rnfenf;/ xdktcsdefwGif odkY&mwGif þqif;wkawmfjrwfBuD;onf a&S;tMumBuD; uwnf;u
t&m&Sdonf Ak'¨tm;,kHMunfonhf ESvkH;om;&Sdol (Ak'¨bmom0if) zsufqD;ypfjcif;cHcJh&onf/ rlqvifwdkY usL;ausmf 0ifa&mufpOf
a,musfm;wpfa,muftm; rdrdudkulnD&ef ac:,lNyD; bk&m; (yv’if) twGif; jzpfzG,f&Sdonf/ ,aeYacwf (r[maAm"dapwDawmftwGif;)
tcef;udk uefYvefYjzwfvsuf qif;wkawmfa&SUü eH&Hwpfck wnf zl;awGU&onhf qif;wkawmfudk [dE´Lbkef;BuD; r[efYeef;awmf 0if;xJ
aqmufcdkif;\/ xdka,musfm;onf (bk&m;cef;ü) arSmifaerIudk rvdk ü awGU&SdcJhNyD; AkdvfcsKyf uefeif[rf\ awmif;yefrIaMumifh vuf&Sd
vm;ojzihf txJwGif qif;wkawmf ESihftwl qDrD;wdkifxGefñSdxm; ae&m (apwDawmftwGif;)odkY a½TUajymif;EkdifcJhjcif; jzpfonf/ þAk'¨
vkdufNyD; eH&HwGifra[oGm&ykHa&;qGJ\/ a&;qGJNyD;aomtcg bk&if qif;wkawmfrSm xif&Sm;onhf pdwfcHpm;rIr&Sdaomfvnf; qif;wkudk
tm;taMumif;Mum;\/ xdkudpöudk Mum;odoGm;jcif;ü bk&ifBuD;onf xdef;odrf;xm;onhf ywf0ef;usifu qif;wkawmftm; aocsmaom
tvGeftrif; aMumuf½GHUwkefvIyfoGm;vsuf olYcE¨m wpfudk,fvkH; qGJaqmifrIwpf&yfudk ay;onf/ &mbd`E´mewfofw*dk;u þ (r[m
temrsm; xvmNyD; tom;rS aoG;ykyfrsm; ,dkusvm\/ rMumrD aAm"dqif;wk)udk zl;jrif&aomtcg olYb0ü ½kyfwka&SUwGif OD;ñGwf
bk&ifBuD; aoqkH;oGm;\/ xdkYaemuf t&m&Sdonf Mum;cHtkwfeH&Hudk vdkpdwf cHpm;rdonfrSm þwpfBudrfom jzpfaMumif;qdkcJhonf/
yxrbk&m;cef;aqmifodkY jyefvmjcif;ü bk&m;zl;onf 'kwd,
14
jA[®P0g'pGJjyif;xefol b*Fvm;e,frSbk&if (Sasanka 600-635 A.D.)? þrif;onf xyfodkYa&mufonhf b,fbufwnfhwnfh&Sd avSum;udk wuf&
Ak'¨ yg'ajcawmf&mapwDudk **FgjrpfxJ arQmcdkif;onf? r[maAm"dyifudk ckwfjzwfNyD; tjrpf onf/ avSum;xdyfwGif qif;wki,fESpfql NcH&Haeonhf o&zl
rsm;udk a&xJ arQmvsuf opfyifae&mudk rD½IdUckdif;onf? Ak'¨qif;wkawmf ae&mwGif oQD0
vd*Fudk tpm;xkd;ckdif;onf[k [l,ifqefrSwfwrf;ü azmfjyonf (Watters bmomjyef? aqmif; &yfawmfrl Ak'¨qif;wkawmf wpfql&Sdonf/ (bk&m;qif;
'kwd, wGJ? pm- 92? 115? 116/ bmomjyefol)/ wki,f ESpfqlteuf) nmbuf&SdtqlrSm emVm*D&dqifajymifudk ESdrf
128 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 125
a[mif;jcH0if;\ wpfpdwfwpfa'oudk aAm"dyiftm; um&Honhf qkawmfay;[ef rkj'mjzpfNyD; b,fbufwGif t0avmudawoGm&
jcHpnf;½dk;topfESihf yl;wGJwnfaqmufxm;onhf yef;ykxGif;xm; ESihf nmbufwGif arawå,swdkY NcH&Haeonf/ þqif;wkawmfay:
aom ausmufabmifrsm;yg&SdNyD; ¤if;\atmufbufwGif qif? jrif;? wGif ausmufpm trsm;tjym;&Sdonf/ ,ckacwf b*Fvm;a'h&Sf [k
tpGef;wpfbufü oefvsufudkifxm;onhf ½kyfykHwpfckESihf cGufwpfck ,lq&onfh t&yfrS &[ef;awmfwpfyg; vª'gef;onf[k ,lq&
udk tjcm;wpfa,muftm; ay;aeonhf Oygoumwpfa,mufykH aom nmbufatmufajc&Sd pmwef;u þodkYazmfjy\ ]0denf;
rsm;xGif;xkxm;aom ausmufxGif;½kyfykHrsm;rSm qdk;½Gm;pGma[mif; (yd#uwf)ü vdr®muRrf;usifNyD; aomryl&NrdKU r[m0d[m&wpfckwGif
EGrf;aeNyD; *kwå acwfaESmif;ydkif; vuf&mrsm;jzpfonf/ aexkdifvsuf omrwmw (Samatata)EdkifiHom; r[m,me*dkPf;
1899-ckESpfwGif *syef&[ef;awmf tdudkifu0g*lcsD (Ekaii 0ifjzpfol 0D&d,d`E´ (&[ef;awmf)\ aumif;rI}/ ausmufpm ab;&Sd
Kawaguchi) onf wdAufodkY pGefYpm;cef;c&D; rxGufcGmrD Ak'¨*,modYk ½kyfwki,frSm 0D&d,d`E´\ ab;wdkufykH jzpfzG,f&Sdonf/
bk&m;zl;oGm;a&mufcJhonf/ tdudkifonf w&m;ESvkH;oGif;&if; aAm"d apwDtwGif;rS xGufcGmNyD; vuf,m&pfvSnfhvdkufaomf bk&m;
yifatmufü wpfnwm aecJh&mwGif vGefcJhaomtcsdefrsm;u tjcm; zl;onf apwDawmftjyif ywfvnfudk vrf;avQmufEkdifonf/
bk&m;zl;rsm; azmfjyouJhodkYyif ¤if;\cHpm;rIudk þodkY azmfjycJhonf apwDawmftjyifeH&H&Sd uvdkifi,frsm;wGif Ak'¨qif;wkrsm;&Sdonf/
]xdktcsdefu uREkfyfcHpm;cJh&aom cHpm;rIrsKd;udk azmfjyEdkifpGrf; r&Sdyg/ tm;vkH;rSm rMumrDu wnfaqmuf xnhfoGif;xm;aom vuf&m
tNidrfoufqkH;ESihf tNidrf;csrf;qkH;aom yDwdt[kefjzihf wpfnwm rsm;jzpfonf/ uvdkifi,fatmufajcwdkif;wGif iSufESpfaumifykHyg
ukefqkH;cJhonf[líom uREkfyfajymjyEdkifyg\/ Munfvifaom vpE´m onhf rSefuluGufwpfck&Sdonf/ (iSufrsm;onf) EIwfcrf;wGif ykvJ
onf aAm"dudkif;rsm;tMum;rS ty&mZdwyv’ifawmf ae&may:wGif ukH;udk udkufcsDíjzpfap? OD;wnf&mrwlonhfbufodkY ysHoef;íjzpf
obm0twdkif; jzLazG;aoma&mufjcnf jzmvufay;aeonfudk jrif ap (awGU&onf)/ rSefuluGufwdkif;udk cGjcm;xm;onhf ausmufwdkif
awGU&\/ uREkfyfonf þae&mjrwfü w&m;ESvkH;oGif;&if; Ak'¨&iS f (i,f)rsm;wGif yef;yGifhykH'DZdkif;rsm; odkYr[kwf EIwfcrf;rsm;wGif ykvJ
awmfjrwf ukefvGefcJhaom aeYnrsm;udk awG;rdvdkufpOf þjrifuGif; ukH;udkudkufcsDxm;onhf rcg&(Makhara)ac: owå0gwpfrsKd;ykHwdkY yg&Sd
um; tqef;wMu,f ESpfvdkzG,faumif;NyD; xl;jrwfvSygbd}/ onf/ [l,ifqefonf þt*Faw½kyf<ursm;tm;vkH;udk awGUjrif&
tjyif0Zd&moe aMumif; azmfjyonf/ odkY&mwGif xdktcsdefuwnf;u ,if; (t*F
aAm"dyifajcwGif Ak'¨*,mü awGU&Sd&qJ a&S;tusqkH;t&mrSm axmifh aw½kyf<u)rsm;udk rsm;pGmjyKjyifxm;NyD; jzpfykH&onf/ [l,ifqefu
rSefykH ausmufyv’ifBuD;jzpfonf/ þausmuf yv’ifrSm tjcm;0Zd&m xdktcsdefwGif uvdkifi,frsm; twGif;&Sd Ak'¨qif;wkawmftm;vkH;udk
oeae&m wpfckjzpfonf/ þ0Zd&moe\ a&S;tusqkH; rlvae&m a½Tcsxm;aMumif;vnf; azmfjyonf/
udk (r[maAm"d) apwDawmftwGif; xnfhoGif; Xmyemxm;NyD;jzpf r[maAm"dyif
onf/ þtjyif0Zd&moeae&monf 143_238_135 pifwDrDwm r[maAm"d apwDawmfjrwfBuD;\ taemufbufwGif aAm"dyif&Sd
&SdNyD; ajymifvufacsmarGUonhf csLem&(Chunar)oJausmufjzihf jyKvkyf onf/ oAÁnKwÓPfudk &awmfrlonhfnu jrwfAk'¨onf þuJhodkY
126 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 127
aomopfyif\ tudkif;rsm;atmufwGif cdkvIHawmfrlcJhonf/ þ aAm"dyifBuD;ü tzsm;cRefNyD; awmufyonhf tpdrf;a&mif t½Guf
ozef;rsKd;0iftyifudk Ak'¨bmom0ifrsm;u aAm"d½ku© (aAm"dyif)[k rsm;&Sdonf/ wHcg;udk zGifhvkdufaomtcg ',ftdk;ykH uwkwfusif;
ac:Muonf/ ½ku©aA'tvdk Ficus religiosa jzpfonf/ vuf&SdaAm"d oP²mef awGU&onf ... MunfnKdol (Ak'¨bmom0ifrsm;)onf aAm"d
yifudk 19-&mpkwGifpdkufysKd;cJhonf/ ,cifu aAm"dyifaygif; trsm; yifBuD;tm; EdkY"rf;? EdkY&nfESihf pE´ul;eD? pE´ul;jzLponfuJhodkYaom
tjym;ao odkYr[kwf zsufqD;cHcJh&NyD;jzpfonf/ '@m&Dtqdkt& tarT;eHYomrsm;jzifh ylaZmfMuonf/ Oygoumrsm; onf ta0;rSyif
taomurif;onf Ak'¨bmomrjzpfrDu þaAm"dyifudk ckwfvSJcJh vª'gef;zG,f (tarT;wdkifponf)rsm;udk ,laqmifcJhMuNyD; ,if;wdkYudk
aomfvnf; tHhMozG,faumif;pGm wpfzef aygufa&mufBuD;xGm; tqufrjywf tqifoihfjzpfaeatmif pDrHMuonf}/
vmcJhonf[k qdkonf/ aAm"dyifBuD;onf rlvwGif vuf&Sdae&mrS ta&SUbufodkY t
tpOftvmtqdkrsm;t&rl Ak'¨bmom0if jzpfoGm;NyD;aemuf enf;i,f tuGmta0;wGif &SdcJhaomfvnf; r[maAm"dapwDawmfudk
taomurif;BuD;onf ¤if;\rdzk&m; wdó&u©dwm (Tishyarkshita) wnfaqmufaomtcg (taemufbufodkY) a½GUoGm;onf/ ,ck zl;
remvdkjzpfNyD; aAm"dyifudk ckwfvSJcdkif;onftxd aAm"dyiftm; awGU&aom aAm"dyifudk 19-&mpkwGif pdkufysKd;cJhNyD; rlvaAm"dyif\
tvGefMunfnKdoGm;cJhonf/ ,if;odkY ckwfvSJvdkufNyD;aemuf thHMo tvGefa0;uGmaom omref ajr;qufjzpfzG,f&Sdonf/ uefeif[rf
zG,fyif wpfzef &SifoefBuD;xGm;vmonf[k qdkonf/ taomu u 1892-ckESpfwGif þodkYa&;om;cJhonf ]1862-ckESpf 'DZifbmv
rif;\orD;awmf oHCrdwåmonf (þyifr) aAm"dyifBuD;rS tudkif; wGif uREfkyfonf þaAm"dyifBuD; tvGefaqG;ajrU tdkrif;aeonfudk
wpfudkif;udk oD&dvuFmodkY ,laqmifoGm;onhf taMumif;t&m awGUcJh&onf/ taemufbufodkY cufr (udkif;uGJ) okH;ckESihf tudkif;
twGuf ordkif;0iftaxmuftxm;rsm;&Sdonf/ tqdkygaAm"dudkif;rS BuD;wpfckonf pdrf;vef;qJjzpfonf/ odkY&mwGif tjcm; tudkif;
aygufyGm;cJhonhf aAm"dyifonf oD&dvuFma&S;a[mif;NrdKUawmf tEk tcufrsm;rSm tcGHtacgufr&SdawmhbJ ajcmufoa,mif;ae NyDjzpf
&m"yl&wGif ,aeYwdkifwnf&SdqJjzpfNyD; urÇmay:wGif a&S;tusqkH; onf/ uREkfyfonf 1871-ckESpfwGif wpfBudrfawGU&NyD; wpfzef
opfyiftjzpfrSwfwrf;wifcH&onf/ ordkif;t& omouF (Sasanka) 1875-ckESpfrSmyif wpfckwnf;<uif;usefaeonhf opfyif\tpdwf
rif;onf at'D 600-&mpk Ak'¨bmom0ifrsm;tm; uGyfrsufpOf tydkif;onf avrkefwkdif;wdkufcwfpOf taemufbufodkY usKd;us
twGif; aAm"dyifBuD; zsufqD;cH&aMumif;vnf; od&onf/ oGm;onf/ þodkYjzihf aAm"dyiftdkBuD;rSm aoqkH;oGm;cJhonf/ odkY&m
[l,ifqefu uqkefvwdkif;wGif tdE´d,wpfcGifvkH;rS vl wGif taphaygif;rsm;pGm pkaqmif;xm;NyD;jzpfí vuf&SdaAm"dyif (ay:
axmifaygif;rsm;pGmonf Ak'¨*,mwGifpk½kH;MuNyD; aAm"djrpfrsm;ukd eHY aygufvma&;)twGuf (vJoGm;onhf)yiftdkBuD;ae&mwGif tpm;xkd;
om&nf EdkY&nfrsm;jzihf oGef;avmif;MuNyD; *DwjzihfoDqdk wD;rIwf (pdkufysKd;)&ef aAm"dyifysKdrsm; tqifhqihf wnf&SdNyD;jzpfonf/
Muvsuf yef;rsm; BuJjzef;MuaMumif;qdkonf/ "r®omrd (udk,fwdkif) 1880-ckESpfwGif uefeif[rfonf topfpdkufysKd;xm;aom
vnf; tvm;wl MunfnKdylaZmfykHtaMumif; azmfjyNyD; rSwfcsufay; aAm"dyifteD;wGif wpfrDwmcefYeufonftxd wl;&mwGif tvGef
xm;onf ]aAm"dyifonf awmiftaemuf ajrmufbufwdkYrS tkwfeH a&S;usaom opfikwftydkif;tprsm;udkawGU&SdcJhNyD; ,if;udk omouF
&Hjzihf um&Hxm;onhf cHwyfykHtaqmufttkH twGif;üwnf&Sdonf/ rif; zsufqD;cJhaom aAm"dyif t<uif;tusef[k ,lqcJhonf/ a&S;
132 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 129
wGif bk&m;zl;onf t"d|mefapwDawmf &maygif; rsm;pGmudk awGU& xm;onf/ tay:ydkif;udk ykHrSefr[kwfaom *sDMoarBwDwGif tokH;
rnfjzpfonf/ puf0dkif;jcrf;ykH trdk;ckH;rsm;ESihf tjyiftqifr&Sdaom jyKonhfvkdif;rsm; ½kyfykH'DZdkif;rsm;jzifh wefqmqifxm;onf/ axmihf
apwDawmfrsm;rSm xdyfydkif;tjym; trdk;ckH;ESihftao;pdwf yef;ykvuf pGef;ywfvnfwGif xef;yifESihf [oFmykHyef;qGJrsm;yg&Sdonf/ ajymif;
&mrsm; yg&Sdonhf yv’acwf apwDawmfrsm;xuf ydkrdka&S;usonf/ a½TUaexdkifavh&Sdonhf obm0aMumifh [oFm½dkif;udk tavmb
ydkrdkoyÜm,fpGm xGif;xkxm;onfh aESmif;acwfvuf&m apwDtcsKUd (wPSmr&Sdjcif;)\ oauFwtjzpf a&S;OD;Ak'¨0g'wGif tokH;jyKcJhonf/
udk NcHpnf;½dk;vuf&ef;\ twGif;ydkif;usus ta&SUbuf wpfavQmuf þtjyif0Zd&moeudk taomurif;BuD; wnfaqmufcJhykH&onf15/
awGUEdkifonf/ qefcsDt&yf&Sd ausmufvuf&ef;rsm;ay:wGif tvm;wl [oFm½kyf
19-&mpkwGif axmifaygif; rsm;pGmaom ½THUapwDi,frsm;ESihf rsm;ESihf xef;yif½kyfrsm; awGU&aomtcsufu þqufpyfrIudk
t"d|mefausmufjym;rsm;udkvnf; apwDywfvnfü awGU&onf/ axmufcHvsuf&Sdonf/
odkY&mwGif ,if;wdkYrSm ,cktcgü aysmufqkH;ukefNyDjzpfonf/ tqdkyg &wempuFrapwD
(t"d|mef)ausmufjym;rsm;udk jrefrmEdkifiH yk*HESihf yJcl;NrdKUrsm;ü awGU& aAm"dyifrSxGufcGmNyD; qufvufí apwDawmfudk (vuf,m&pf)
onf/ Adkvfrª; wrf;yJvf (Major R.C. Temple)u ,if;awGU&Sdcsuf ywfrnfqdkvQif bk&m;zl;onf &wempuFr apwDawmfudk awGU&
rsm;udk þodkYrSwfcsufcsonf ]Ak'¨*,mwGif bk&m;zl;rsm;twGuf rnfjzpfonf/ þae&monf Ak'¨&Sifawmfjrwf aAm"dÓmPfudk &&SdNyD;
þodkYaom ausmufcsyfrsm; xkwfvkyfonhf tvkyf½kH&SdNyD; bk&m;zl; aemuf okH;ywftMum acgufwkYHacgufjyef pBuøavQmufaecJhaom
rsm;onf xdkacwfu Ak'¨bmomEdkifiH tm;vkH;odkY tqdkygypön;f rsm; ae&mtxdrf;trSwf jzpfonf/ 0Zd&moe? aAm"dyifESifh ausmuf
udk trSwfw&ESihf &Sdckd;ylaZmfrnfh t&mrsm;tjzpf ,laqmifoGm;Mu vuf&ef;wdkYenf;wl Ak'¨*,m (r[maAm"d)apwD (y&d0kPftwGif;)
NyD; ,if;(ausmufcsyf)rsm;udk trdEdkifiHjyefa&mufaomtcg ylaZmfudk; a&S;tusqkH; tpdwftykdif;rsm; jzpfMuonf/
uG,fonhf ae&mwGif xm;Mu\}/ r[maAm"dapwDawmf\ awmif &wempuFrapwDonf (r[maAm"dapwDawmf) ab;wGif
buf wnhfwnfhwGif Ak'¨*,mü wnfaqmufNyD; apwDykxkd;rsm; rlvuta&twGuf 11-ck&Sdonhf tkwfckH&Snw f ef;jzpfNyD; tay:u
teuf tBuD;qkH;jzpfonhf apwDawmfwpfql\ tkwfjrpfrsm;&Sdonf/ qif0iftrdk;&SdcJhonf/ ,cktcgwGif tkwfckH&Snfrsm;udk ausmufom;
[l,ifqef tqdkt& þapwDawmfrSm rlvu ay 200 jrihfNyD; jzihf zkH;tkyfvkdufNyD; tkwfckH&Snfwef;wpfckudkom zl;awGUEdkifonf/
taomurif;BuD; wnfaqmufcJhaMumif; qdkonf/ tjcm; tkwfckH&Snfwef;wpfckrSm apwDawmfajrmufbufeH&H atmuf
&wemC&apwD
apwDawmfywfvnf NcH0if;\ taemufajrmufaxmifhwGif &wem 15
r[maAm"dapwDawmftwGif;&Sd (a&S;tusqkH;) wwd,0Zd&moe (acsmrGwfonhf vdyf
C& (&wemtdrf) apwDawmfwnf&Sdonf/ ,cktcg apwDawmf\ onf;ausmufjym;yv’ifESihf tajcav;ckyg&Sdaom yv’ifckH)rS ausmufwkdifyv’ifckHonf
vnf; taomurif;wnfaqmufcJhaom 0Zd&moe\ wpfpdwfwpfydkif; jzpfNyD; þ
eH&Hrsm;om <uif;usefawmhonf/ rlvapwDawmfudk jrwfAk'¨ tjyif0Zd&moeESihf qufpyfrI&SdaMumif; pma&;q&mudk,fwkdif &Sif;vif;csuf ay;xm;
(Ak'¨oDwifokH;&ef)twGuf ewfa'0gwdkYu wnfaqmuf zefqif;ay; NyD;jzpfonf/ þpmtkyf pm-120 rS atmufajcrSwfcsufudk ½Iyg/ bmomjyefol)/
130 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 131
wGif jrKyfaeonf/ rlvtkwfckH&Snfwpfckvnf; rysufrpD; usef&Sdae NyD; vuf&ef;topfrSm tawmfMurf;onhf rD;cdk;a&mif ESrf;zwf
ao;NyD; a&S;a[mif;okawoejywdkuf (ACC No. 46) wGif Munfh½I ausmufjzihf jyKvkyfxm;onf/ ,cktcg ausmufvuf&ef;rsm;udk
Edkifao;onf/ tkwfckH&Snf\wkdifvkH;onf tem;&Spfckyg&SdNyD; ¤if;wGif a&S;a[mif;okawoejywkdufrsm;odkY a½TUajymif;xm;NyD; rlvvuf
wifhw,faom trsKd;orD;½kyfykHwpfck xGif;xkxm;onf/ ausmuf &ef;ykHtwdkif; tawmfMurf;onhf t*Fawjzihf tpm;xdk;NyD;jzpfonf/
wdkif\ atmufajcwGif xGif;xkxm;onhfpmrsm;rSm yef;&efq&m\ usefaeao;onhf ausmufwdkifrsm;rSm taemufbufjcrf;\
trSwftom;jzpfykH&NyD; bDpD 100-cefYu vuf&m[k cefYrSef;&onf/ taemufawmifpGef;ae&mrsm;&Sd trSwf 4? 7 ESihf 9? awmifbuf
ausmufvuf&ef; jcif;\ taemufawmifpGef;&Sd trSwf 12? 14 ESihf ajrmufbufjcrf;&Sd
bk&m;zl;onf r[maAm"dapwDawmftm; NcHpnf;½dk;ausmufvuf t0if*dwf vuf&ef;wdkifrsm;jzpfonf/ ,if;wdkYteuf ESpfck (trSwf
&ef;jzihf um&Hxm;onfudk owdjyKrdvdrhfrnf/ yxrwGif NcHpnf; 4 taemufESihf trSwf 12 awmif) vuf&ef;rsm;wGif pdwf0ifpm;
½dk;udk opfom;jzihfjyKvkyfcJhNyD; vuf&SdNcHpnf;½dk;xuf rsm;pGmao;i,f zG,f ½kyfwkrsm; xGif;xkxm;onf/ yxrvuf&ef;wdkif (trSwf 4
onhf tus,ft0ef;jzihf um&Hxm;cJhjcif;jzpfonf/ bDpD 100-cefYü taemuf)wGif qifwpfaumifudk xdef;csKyfaeonhf trsKd;om;wpf
rlv(opfom;)vuf&ef;ae&mwGif ausmufvuf&ef;udk tpm;xdk;cJh a,mufykH awGU&onf/ þonfrSm "r®y' 326-*gxmudk o½kyfazmf
onf/ þa&S;a[mif; ausmufvuf&ef; tpdwftydkif;rsm;onf xm;ykH&onf –
,cktcsdefxd rysufrpD;usef&Sdao;NyD; ,if;wGif a&;xdk;xm;onhf ]a&S;,cifu þpdwfonf ¤if;ESpfoufonfhtwdkif;
ausmufpmrsm;u (þausmufvuf&ef;udk) bk&ifrif;ESihf ywfouf tvdk&Sd&modkY aysmfarGUonhf tm;avsmfpGm vSnhfvnfcJhNyD/
onhf tzGJUwpfzGJUu vª'gef;cJhaMumif; ñTefjyonf/ qifOD;pD;onf qifudk cRef;jzihf xdef;apmihfouJhodkY
ausmufvuf&ef;a[mif;onf av;axmihf ykHoP²mef&SdNyD; igonf þpdwfudk todynmjzihf ,Ofaus;atmif qkH;rtHh}/
vuf&Sdr[maAm"dapwDawmf (vuf&ef;)ae&m tus,ft0ef;xuf 'kwd,vuf&ef;wdkif (trSwf 12 awmif) tjyifydkif; o½kyfazmf
rqdkpavmuf ydkusOf;onf/ trSefpifppf uefeif[rfonf (,if;) ykHrSm rd*'g0kef&Sd apwDawmftwGif;ydkif;ae&mudk udk,fpm;jyKonf[k
ausmufvuf&ef;a[mif;rsm; wnf&SdcJhonhf tkwfjrpft<uif;tusef ,lq&onf/ ausmufvuf&ef;ay:&Sd tjcm;yef;ykvuf&mrsm; t
udk (r[maAm"d)apwDawmf tkwfjrpfrsm;atmufajcü awGU&SdcJhonf/ aMumif;udk a&S;a[mif;okawoejywdkuftcef;wGif aqG;aEG;ygrnf/
at'D 6-&mpkcefYwGif þausmufvuf&ef;a[mif;onf NydKysufNyD; 19-&mpkwGif ausmufvuf&ef;trsm;pk aysmufqkH;ukefNyD;
ausmufvuf&ef;topf tpm;xdk;cJhonf/ þNcHpnf;½dk; ausmuf trIdufykHrsm;atmufwGif jrKyfvsuf usef&Sdae odkYr[kwf r[maAm"d
vuf&ef;topfudk ,cifxuf ESpfqrQus,fatmif jyefvnfwnf apwDawmf yifr0ifayguf\ b,fbuf&Sd [dE´Lbk&m;ausmif; eH&H
aqmufcJhonf/ vuf&ef;a[mif;ESifh vuf&ef;topf uGJjym;csufrSm rsm; (wnfaqmufpOf)wGif tokH;jyKcJhjcif; jzpfzG,fonf/
tokH;jyKxm;onhf ausmufjzifh xif&Sm;onf/ yxr vuf&ef; t"d|mefapwD(ausmufapwD)rsm;
a[mif;udk acsmrGwfonhf tnKda&mif oJausmufjzihf wnfaqmuf (apwDawmfjrwf\) NcHpnf;½dk; vuf&ef;tjyifbuf&Sd NcH0if;ywfvnf
136 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 133
wmcefY tuGmta0;&Sd rkcsvdef (Muchalin)[k ac:onhf tvGef xm;aMumif; qdkonf16/ jrwfAk'¨onf aAm"dÓPfudk &&SdNyD;aemuf
reufawmhaom a&uefi,fjzpfonf/ ,ck(azmfjyaeonhf) a&uef av;Budrfajrmufowåm[ (av;ckajrmuf &ufowåwpfywf)udk
rSmrl r[maAm"dapwDawmfESifh tjcm; taqmufttkHrsm;twGuf tbd"r®mw&m;ESvkH;oGif;&if; þae&mwGif ukefvGefawmfrlcJhonf/
tkwfrsm;wpfoDwpfwef;BuD;&&Sd&ef wlazmfcJhjcif;jzpfNyD; aemifwGif pepfwusxGif;xkxm;onhf rlvwHcg;rSm e*dkrysufwnf&SdqJjzpf
a&csKd;ueftjzpfvnf; tokH;jyKcJhonf/ 19-&mpkukefavmuf txd onf/ odkY&mwGif twGif;ü oDwif;okH;awmfrlonhf qif;wkawmfrSm
yif a&uefxJü rdausmif;rsm;&SdcJhonf/ rMumjrihfao;acs/
a&S;a[mif;okawoejywdkuf tedrdoapwD
Ak'¨*,m&Sd yef;ykvuf&mtrsm;pkudk 19-&mpktwGif; tjcm;jywdkuf r[maAm"dapwDawmf yifr0ifaygufodkY oGm;&mvrf;\ nmbuf
rsm;odkY,laqmifjcif; okdYr[kwf oufoufrJh aysmufqkH;oGm;jcif;wkYd ukef;jrifhxdyfwGif vkH;ywfawmf wpfckwnf;ESihf apwDawmf wpfql
aMumihf (þ)a&S;a[mif;okawoejywdkufrSm tenf;i,frQom pk &Sdonf/ ,if;apwDonf r[maAm"dapwDawmf (eH&H)wGifawGU&aom
aqmif;xm;Edkifonf/ ta&;tBuD;qkH; jyocef;wpfckrSm wpfcsdefu apwDwpfqlESihf cyfqifqifwlonf/ þapwDum; tedrdoapwD[k
r[maAm"dapwDawmfudk um&HcJhonhf ausmufvuf&ef; jzpfonf/ xif&Sm;onf/ aAm"dÓmPfudk &NyD;aemuf wpfywftMumwGif Ak'¨
,if;ausmufvuf&ef;trsm;pkudk jywdkuft0if0wGif pkpnf;xm; &Sifawmfjrwfonf rrSdwfaomrsufvkH;jzihf aAm"dyifudk pdkufMunfhNyD;
NyD;twGif;ü ao;i,faom tpdwftydkif;udk jyoxm;onf/ xdkifaeawmfrlcJhonfhae&m txdrf;trSwfjyKapwDawmf jzpfaMumif;
ausmufvuf&ef;ay:&Sd yef;ykvuf&mrsm;\ t"dyÜm,fonf qdkprSwfjyKMuonf/
rsm;pGmaomtawG;tjrifudk jzpfay:aponf/ abedrm"mb b½l;0g; odkY&mwGif þ(tedrdoapwDawmf)\ wnfae&monf [l,if
(Benimadhab Barua)trnf&Sdyk*¾Kdvfu vuf&mtrsm;pkonf q,fh qefay;aom tcsuftvufESihf nDñGwfrIr&Sdacs/ [l,ifqefu
ESpf&moDcGif trSwfoauFwrsm;udk ukd,fpm;jyKaMumif;,lqonf/ tedrdoapwDonf ]vrf;\b,fbuf jrwfAk'¨ pBuøavQmufawmfrl
odkY&mwGif ¤if;\xifjrifcsuftrsm;pkrSm vufcHEdkifzG,fr&Sdacs/ trSef onhfae&m\ ajrmufbufwGif} &SdaMumif;qdkonf/ þonfrSm &w
tm;jzihf vuf&mtrsm;pkrSm ausmfMum;onhf Ak'¨bmomausmif; emC&apwDawmf\ ajrmufbuf[k qdkvdkjcif;jzpfonf/ ,if;odkY
wdkufrsm;? jrwfAk'¨vufxufawmfu tjzpftysufrsm;? aeYpOfb0 jzpfygu tedrdoapwDonf vuf&ef;\ ajrmufbuf*dwf tvGef
tjzpftysufrsm;? r*FvmoauFwrsm;ESihf tcsKdUae&mwGif xif&Sm; avmufwGif&Sdonhf {&mrtaqmufttkHBuD; wpfck\ tkwfjrpfae
onhf [dE´Lewfrsm; ukd,fpm;jyK½yk fykHESihf &moDpuf0ef;trSwftom; &mjzpfrnfaocsmonf/
rsm;udk o½kyfazmfxm;[efwlNyD; xl;jcm;aomtpDtpOfjzihf zGJUpnf;
xm;onf r[kwfacs/ 16
&wemC&pHtdrf[lonf &wemckepfyg;tppfjzifh wnfaqmufxm;aom yuwdtdrf
jywdkufjyifbufrS ausmufvuf&ef;rsm;ay:&Sd &Sif;vif;xl;jcm; r[kwf? tbd"r®mckepfusrf;[laom &wem ckepfyg;jzifh wnfaqmufxm;aomtdrfudk
onfh vuf&ef;rsm;teuf tcsdKUrSm 1) *lwpfckxJrS &[ef;wpfyg;2) wifpm;í ac:a0:jcif;jzpfonf/ tbd-| 1? 13/ (bmomjyefol)/
134 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 135
ta&SUawmifbufbk&m;ausmif; usefNyD; yv’acwfvuf&m Ak'¨qif;wkawmfBuD; wpfql&SdNyD; ,if;
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf aAm"dÓmPfudk&NyD;aemuf rdrd\w&m;a'oem qif;wk\ OD;acgif;awmfudk rMumrDu jyefvnf jyKjyifxm;onf/
udk vltenf;pkom odjrifEdkifpGrf;&Sdvdrfhrnf[k qifjcifawmfrlNyD; taomuausmufpmwkdif
w&m;"r®a[mMum;&ef wGefYqkwfawmfrlonf/ (xdktcg) o[rÜwd apwDawmfteD;0ef;usif&Sd (txdrf;trSwf) ae&mawmfrsm;\ ta&SU
trnf&Sd jA[®mBuD; Ak'¨&Sifawmfjrwf a&SUawmfarSmufodkY a&muf&Sd awmif,Gef;,Gef;wGif taomuausmufpmwdkif tykdif;tpwpfck&Sd
vmNyD; pdwfawmfudk jyefvnfjyifqifawmfrl&ef awmif;yefonf onf/ bm&[kw ½kyf<uif;ESihf ukrm&[k& (Kumarhur) ausmufcsyf
]&Sifawmfbk&m;? w&m;a'oem a[mMum;awmfrlyg/ þavmuü rsm;t& xdyfwGif qif½kyfygonhf taomuausmufpmwkdifwpfck
ÓPfrsufvkH;wGif wdrfovm tenf;i,fom&SdMuaom yk*¾KdvfawG onf rlvu apwDawmfta&SUbuf0ifayguf\ nmbuf&SdNcHpnf;
trsm;BuD;&SdMuNyD; tu,fí w&m;"r®udk rMum;em&vQif xdkyk*¾Kdvf ½dk;vuf&ef; tjyifem;avmufwGif wnf&SdaMumif;azmfjyonf/ odkY
rsm; tusKd;rJhrnfjzpfNyD; w&m;a'oema[mawmfrlygu xdkyk*¾Kdvf &mwGif zm[D,efa&m [l,ifqefyg tqdkygausmufpmwkdifukd jrif
awG csrf;omMuygvdrfhrnfbk&m;} (0d 3? 5)17/ awGU&aMumif; azmfjyjcif;r&Sdacs/ þtcsufonf ,if;ausmuf
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf o[rÜwdjA[®m\ avQmufxm; awmif; pmwkdiftm; xdktcsdefuwnf;u zsufqD; odkYr[kwf tjcm;ae&modYk
yefcsufudk qifjcifawmfrlNyD; em,lrnfhol em;vnfEdkifonhf yk*¾Kdvf a½TUajymif;cH&aMumif; ñTefjyonf/
rsm;tm; w&m;a'oem a[mMum;awmfrlrnf[k qkH;jzwfawmfrl ,ckbk&m;zl;rsm; awGU&onhf taomuausmufpmwdkifudk
vsuf ]aojcif;r&Sd&m trw(tNrdKufedAÁmef)\ wHcg;rsm;udk zGifhxm; *,mNrdKU&Sd a*gvyw¬m& (Gol Patthar)t&yfwGif awGU&Sd&NyD; 1956-
ygNyD/ Mum;emEdkifol tm;vkH; ,kHMunfpGm wkHYjyefMuukefavmh} [k ckESpfu vuf&Sdae&modkY ajymif;a½TUcJhjcif;jzpfonf/ þausmufpm
aMunmawmfrlonf/ wkdifonf rlvu taomurif;BuD; Ak'¨*,mü pdkufxlcJhaom
[l,ifqefonf txufygtjzpftysuf jzpfay:cJhonfhae&m ausmufpmwkdif tpdwftydkif;jzpfonfrSm oHo,jzpfzG,frvdkacs/
wGif apwDawmfwpfql wnfxm;onfudk awGUcJh&onf/ ,cktcg a&uef
wGif ,if;apwDawmf\ t<uif;tusefrsm;onf (r[maAm"d) apwD taomuausmufpmwdkif\ awmifbuf qif0iftrdk;atmufudk
awmf\ teD;0ef;usif&Sd ae&mawmfjrwfrsm;\ ta&SUawmifaxmihf jzwfí avQmufoGm;ygu bk&m;zl;onf &moDtvdkufvSyonhf
wGif wnf&SdqJjzpfonf/ þapwDawmf\ tkwfckHrsm;onfom <uif; MumrsKd;rsm; a&ay:wGif yGifhvef;aeonhf a&uefBuD;wpfckawGU&ay
17
vdrfhrnf/ þa&uefudk rkpvdE´tkdifESifh rMumcPrSm;avh&SdMuonf/
jA[®mBuD; vm&mufawmif;yefapvdkojzihf avmutm; w&m;a[m&ef wGefYqkwfonhf teD;tem;&SdtrSwftom; odkYr[kwf a&ueftv,fü rkpvdE´
tBuH jzpfawmfrlonf/ taMumif;rl (xdkacwf) vltaygif;onf jA[®mudk tav;*½k
jyKMuojzihf jA[®mawmif;yefvQif rdrdw&m;udk vlxkydkrdktav;tjrwfjyKrnf[k jrwfAk'¨ e*g;u t&dyfay;aeonhf Ak'¨qif;wkawmfykH wnfaqmufxm;jcif;
odjrifawmfrlaomaMumihfjzpfonf/ þodkY tBuHjzpfjcif;rSm yGihfawmfrlNyD; bk&m;&Sifwdkif; wdkYu þrSm;,Gif;pGmem;vnfrIudk taxmuftulrjyKEdkifbJ&Sdonf/
\ xkH;pH"r®wmvnf; jzpfonf (0d-| 3? 242)/ (bmomjyefol)/ rkpvdE´a&tkdifonf trSefpifppf ,cktcg awmifbuf wpfuDvkdrD
140 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 137
wGif a'0em*&DESihf jrefrmtu©&mrsm;jzihf a&;xkd;xm;onf/ 'kwd, tawmifygonfhorif 3) jcaoFhwpfaumifESihftwl ocFrf;ausmif;
taqmufttkHeH&Hü yef;csDaq;a&;rsm;&SdNyD; jrefrmtzGJUapwDawmf i,ftwGif;rS &[ef;wpfyg; 4) jrif;acgif;yg trsKd;orD;wpfa,muf
udk &Sdcdk;aeonhfykH jzpfEdkifonf/ odkY&mwGif 0rf;enf;zG,faumif;onf ESihf twl&Sdaeonhf trsKd;om;wpfa,muf 5) 64-uGufyg ckHay:ü
rSm yef;csDrsm;udk rMumrDu xkH;&nfokwf(zsufqD;)vkdufNyDjzpfonf/ usm;xdk;aeonfh trsKd;om;ESpfa,muf 6) jrnf; odkYr[kwf orif
0ifayguftwdkif;aemufbufodkY jyefqkwfcJhygu bk&m;zl;onf (\toH)udk em;axmifaeonhf trsKd;orD;wpfa,mufESihf uav;
eef;awmfxJodkY 0if&rnfjzpfonf/ t0if0wGif r[efY\ usm;a&cH i,f – þonfrSm a&m[ewrd*Zmwfudk o½kyfazmfxm;jcif;jzpf
yv’if&Sdonf/ ¤if;\aemufbufeH&HwGif t*Fawjzihf pDrHxm;onhf Edkifonf? 7) tawmifygonhfqif 8) a&olrykHwdkYyg0ifonf/ jcH
Ak'¨0ifyef;ykvuf&m trsm;tjym;&Sdonf/ ,if;wdkYteuf pdwf0ifpm; pnf;½dk;tem;oyf ausmufvuf&ef; (xkyfwef;)rsm; wpfavQmuf
zG,ftaumif;qkH;rSm jcaoFhpD;NyD; tcRefokH;ckyg vSHwHudkifxm;onhf wGif a&ola,musfm;rsm;onf ¤if;wkdY\vufudk yifv,fowå0gBu;D
oD[em' t0avmudawoGm&ykHjzpfonf/ eef;awmfwGifaexkdifMu rsm;\ yg;pyfxJodkY xnfhxm;Muonf/ (xdkYjyif) pdwful;,Of owå0g
onhf ykPÖm;rsm;rSm aiGaMu;&vdkMuonf/ ½lyD;tenf;i,fqdkvQif BuD;rsm;ESihf yef;yGifhykHpHrsm; jzpfonf/
aumif;aumif;vkHavmufygonf/ jywdkuftwGif;&Sd ausmufvuf&ef;rsm;ay:wGif xGif;xkxm;
yifr0ifayguftwdkif; eef;awmfrSxGufNyD; b,fbufodkYvSnfh onhf vuf&mrsm;rSm 1) £E´omvvdP k *f lwGif 0wfjyKaeMuonfh
vQif bk&m;zl;onf 0if;ywfvnfwGif wnfaqmufxm;onhf yk*¾KdvfESpfa,muf 2) cspfwif;aESmaeonhf pkHwGJ 3) ausmufvuf
txGwfygonhf bk&m;ausmif;pkudk awGUEdkifonf/ xdk0if;twGif; Ak'¨ &ef;rsm;jzihf um&Hxm;onfh aAm"dyifwpfyif 4) jrif;udk,fESifh vl
qif;wkawmfBuD; 14-ck odrf;qnf;xm;onf/ odkYaomf pdwf0ifpm; acgif;owå0g – "Ekac:onhf tdE´d, rd*oDeu©wfykHjzpfzG,f&Sdonf?
p&mtaumif;qkH; qif;wkawmfrSm rMumrDu ckd;cHvdkuf& (ojzihf 5) aAm"dyifudk &Sdckd;aeMuonhf qifokH;aumif 6) Mumyef; cl;ae
aysmufqkH;oGm;)NyD jzpfonf/ b,fbufrS qif;wkawmfwpfqlrSm Muonhf avSay:rStrsKd;om;rsm; - þonfrSm okwåedygwf *gxm
tay:ydkif;rQom <uif;usefNyD; at'Dig;&mpkvuf&m jzpfonf/ xdYk trSwf 2-udk o½kyfazmfxm;jcif;jzpfzG,f&Sdonf? 7) [dE´LewforD;
aMumihf Ak'¨*,mü awGU&SdNyD; qif;wkrsm;teuf a&S;tusqkH;jzpf *Zvu©srD; 8) "r®pMumudk Xmyemxm;onhf apwDwpfql 9) aZ
onf/ qif;wkawmfonf aMumuf½GHU jcif;uif;rJhykHudk azmfjyonhf w0efO,smOfudk temxydPfolaX;u 0,f,laeykH 10) tawmif
[ef(tb,rkj'm)jzihf vufawmfwpfbufudk a`rSmufxm;vsuf ygonhfjrif; 11) yifv,fowå0gBuD;udk pD;aeonhf tawmifESihf
rPdawmfaemuf bufwGif xl;jcm;&Snfarsmonhf a&mifvQHpuf0ef; a,musfm; 12) oefvsufESihfumudk udkifxm;onhf ppfolBuD;wpf
yg&Sdonf/ NcH0if;\tqkH;wGif Ak'¨ajcawmf&mrsm;ESihf ½kyfyGm;awmfrsm; a,mufwdkYyg0ifonf/ xkyfwef;rsm;ay:ü tv,fwGif tcsdKUvlacgif;
&Sdonfh ausmufom;yv’ifBuD;wpfck&Sdonf/ xdkYaemufbk&m;zl;onf rsm;? tcsKdU wd&pämef½kyfrsm; yg&Sdonhf Mum0ef;ykHt0kdif;rsm;jzpfonf/
yifr0if;twGif;odkY jyefoGm;NyD; jrpfodkY a&mufoGm;onhf ta&SUbuf jywkdufudk eHeuf 10-em&DrS nae 5-em&DtxdzGifhNyD;
wHcg;rS xGufcGmoGm;&rnfjzpfonf/ 0if;wHcg;nmbuf&Sd csKdifh0ifae aomMumaeYwGif ydwfonf/
138 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 139
acwfopfausmif;wkdufrsm; *,modkYoGm;onhfvrf;ab;&Sd NrdKU\tjcm;wpfbuf r[efYeef;awmf
rsm;pGmaom Ak'¨bmomEdkifiHrsm;ESihf Ak'¨0g'*dkPf;uGJrsm;onf Ak'¨*,m tvGefavmufwGif jrefrmausmif;&Sdonf/ þausmif;\ bk&m;cef;
wGif ausmif;wkdufrsm; wnfaqmufMuonf/ rsm;aomtm;jzihf wGif Ak'¨vufxufawmftcgu xif&Sm;onhf tjzpftysufZmwf
¤if;wdkYEdkifiH\ xif&Sm;aomtpOftvm[efrsm;jzihf wnfaqmufMu vrf;rsm;udk a&;qGJxm;onhf xl;jcm;onhf yef;csDum;rsm;&Sdonf/
jcif;jzpfonf/ ,if;taqmufttkHrsm;onf þtdE´d,wdkufi,f r[efYeef;awmf
(Ak'¨*,m)tm; wpfrlxl;jcm;onhf EdkifiHwumpdwf0ifpm;rIudk ay; jrpfurf;wpfavQmuf tawmftwefa0;uGmonftxd ae&m,l
vsuf&Sdonf/ ,if;ausmif;wkdufrsm;teuf &mpkESpftapmydkif;u xm;aom tkwfwHwdkif;BuD;um&Hxm;onhf þeef;awmfum; r[efY
tem*g&du"r®ygv wnfaqmufcJhonhf r[maAm"dtoif;wkdufrSm ([dE´Lbkef;BuD;)\ ae&mjzpf\/ bmoma&;ESifh ywfoufaom &aoh
a&S;tusqkH;jzpfonf/ þtaqmufttkHESihf uyfvsufnmbuf&Sd &[ef;wpfyg;\tdrf jzpfaomfvnf; þeef;awmfonf ief;rsm;?
taqmufttkHrSm a*vkyÜ (Gelugpa) *dkPf;0if wdAufbkef;BuD; Muufrsm;ESihf OD;wnf&mrJhoGm;vmaeonhf EGm;rsm; odkavSmifonhf
ausmif;jzpfonf/ þausmif;wkduf\ ab;eH&Hrsm;wGif wdAuf½dk;&m ae&m jzpfaeNyD; v,fxGefpufrsm; 0ifxGufoGm;vmaeonf/
[efjzihf jrwfAk'¨ vufxufu jzpf&yfrsm;ESihf tdE´d,r[m,meESihf þeef;awmfudk Ak'¨*,mü Ak'¨bmom0ifrsm; r&Sdawmhonhf
wdAuf0Zd&,me*dkPf;0if ynm&SdBuD;wdkY\ ½kyfykHrsm;udk a&;qGJxm; tcsdefu crf;em;pGmwnfaqmufcJhjcif;jzpfonf/ wnfaqmufol
onf/ bk&m;cef;wGif oyÜm,fvSyonhf arwå,sbk&m;avmif; rsm;onf Ak'¨0g'qdkif&m yef;ykqif;wkawmfrsm;pGmudk þtaqmuf
qif;wk&Sdonf/ tODtwGif;odkY ,laqmifcJhMuojzifh Ak'¨bmom0ifrsm; pdwf0ifpm;
vrf;atmufbufwGif ao;i,faomfvnf; tawmftwef onhfae&mvnf;jzpfonf/ eef;awmf0if;odkY 0ifoGm;onhf yifr0if
qGJaqmifrI&Sdonfh w½kwfbk&m;ausmif;ESihf ¤if; tvGefwGif 1950- ayguf\ wpfbuf&Sd eH&Huvdkifaygufrsm;wGif ao;i,faomfvnf;
ckESpfrsm;qDu ,kd',m;bk&ifwnfaqmufxm;cJhonfh 0yfAk'¨*,m oyÜm,fvSonhf Ak'¨qif;wkawmfrsm;&Sdonf/ vuf0Jbuf&Sd qif;wk
(,dk;',m;)ausmif;&Sdonf/ awmfwpfqlpD\ OD;acgif;rSm rMumrDu usKd;ysufoGm;NyDjzpfonf/
axmihfpGef;ae&mudkywfNyD; a&SUudkqufoGm;ygu bk&m;zl;onf yifr*dwfaygufrS0ifí twefi,fqufoGm;NyD; nmbuf&Sd
opfvGifawmufypGm aq;jc,fxm;onfh blwefbk&m;ausmif;odkY yxr0ifayguftwdkif; oGm;aomf bk&m;zl;onf tkwfwHwdkif;BuD;
a&mufvdrfhrnf/ twGif;&Sdyef;csDrsm;rSm uav;pmtkyfrsm;wGif jzihf um&Hvsuf pm;aomufyifrsm; pdkufysKd;xm;onhf O,smOfwpfck
o½kyfazmfxm;oavmuf tqifhom&SdNyD; qGJaqmifrIr&Sdacs/ rd*'g awGU&rnf/ þO,smOftqkH; cyfvSrf;vSrf;wGif jrefrmh[efqif0if
0kef&Sd udkaqqkEdkifqk (Kosetsu Nosu)\ yef;csDvuf&mwpfpdwfwpf aqmif (wef;vsm;) ESpfckawGUEdkifonf/ ,if;taqmif ESpfckteuf
a'oudk ul;,lxm;jcif;jzpfonf/ þausmif;tvGefwGif *syef yxrtaqmifwGif r[maAm"dapwDudk jyKjyif&ef (jrefrmbk&if)
bk&m;ausmif;ESihf vrf;tqkH;wGif oJausmufjzihf aqmufvkyf rif;wkef;rif; vTwfvdkufonhftzGJU pdkufxlcJhaomausmufpm &Sdonf/
xm;onhf 24-rDwmtjrihf&Sd Ak'¨qif;wkawmf&Sdonf/ ,if;ausmufpmudk acsmrGwf jzLazG;onhf pusifausmufjym;
144 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 141
aom uvdkifayguw f Gif tvGefqGJaqmifonhf wEÅ&(0g')qdkif&m pkE´
ewf½kyf&Sdonf/
ae&ÍÆ&mjrpf
Ak'¨*,m0ef;usifwGif qGJaqmifrItaumif;qkH;aom obm0txdrf;
trSwfae&mwpfck[k qdk&rnfht&mrSm ae&ÍÆ&mjrjzpfonf/ ,ck
tcg eDv*sef (Nilajan) wpfcgwpf&H vdvm*sef (Lilajan) [kac:a0:
onf/ us,f0ef;NyD; oJxlxyfvsuf rdk;&moDrSmyif tvGefreuf
onhf þae&ÍÆ&mjrpfonf jrpfurf;wGifxkdif&ef odkYr[kwf nae
csrf; tcsdefwGif vrf;avQmuf&ef ESpfoufp&maumif;onhf ae&m
wpfckjzpfonf/ jrwfAk'¨onf Ak'¨*,mwGif oDwif;okH;awmfrlpOfu
ae&ÍÆ&mjrpfwGif tBudrfBudrf a&okH;oyfawmfrlcJhonf/
a&S;a[mif;t|uxmusrf; (O'ge-|? 24)ü ae&ÍÆ&m[laom
trnfonf ESpfoufzG,faumif;aom (aevH) odkYr[kwf wpfyk'fpD
t"dyÜm,f,lü tjyma&mif(eDv)ESihf a&(tv)u qif;oufvm
aom trnfjzpfaMumif; zGifhqdkonf/ tjyma&mif Munfvif at;
jraoma& pD;qif;aeaomaMumihf ae&ÍÆ&mtrnf&aMumif;vnf;
azmfjyonf/ jrpf\ae&mtcsKdUudk a'ocHrsm;u tdrfomtjzpftokH;
jyKMuaomfvnf; aumif;rGef oifhjrwfqJjzpfonfh zGifhqdkcsufyifjzpf
onf/ Ak'¨*,mrS jrpfatmufbuf uDvkdrDwm tenf;i,ftuGm
wGif ae&ÍÆ&mjrpfonf arm[ejrpfESihfqkHNyD; zv*l (Falgu) jrpfjzpf
ay:vmvsuf ,if; (zv*l)jzpfonf *,mjrpftxd pD;qif;NyD; [dE´L
wdkYu jrifhjrwfaomjrpftjzpf ,kHMunfMuonf/
apwDukef;
Ak'¨*,mrS wnfhwnfh jrpf[dkbufurf;wGif ½Gmi,fwpf½mG ywf0ef;
aeNyD; jrufyifrsm; aygufa&mufaeonhf awmifurlwpfck&Sdonf/
,if;onf a&S;a[mif;apwDawmfysuf wnf&Sdonhfae&mjzpfonf/
142 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 143
,aeYacwfwGif ,if;awmifukef;apwDudk olaX;orD; okZmwm\ aexkdifcJhonfqdkjcif;ESihfywfoufírl t&dyft>rufrQ azmfjyxm;jcif;
tdrfa[mif;ae&mwGif wnfaqmufxm;onf[k qdkMuonf/ odkY&m r&Sdacs/ &mZN*dK[f0ef;usifwGif aexdkifcJhNyD; aemifwGif*,mü aexdkif
wGif þtqdkESihfywfoufí orkdif;taxmuftxm;a&m tpOft cJhonf[í l om qdkEdkifonf/ [l,ifqefacwfu tpOftvmt&
vm taxmuftxm;yg r&Sdacs/ [l,ifqefu þapwDawmfudk bk&m;avmif;rif;om; od'¨w¬onf Ak'¨*,modkY oGm;a&muf&ef qkH;
azmfjyaomfvnf; Ak'¨\twdwfb0 tjzpftysufwpfckudk txdrf; jzwfcsufrcsrD y&aAm"d (Pragbodhi) ]aAm"dÓPfrwdkifrD} [kac:
trSwfjyKwnfxm;aom apwDjzpfaMumif; jyqdkonf/ onhf awmifukef;ab;wGif&Sdonhf vdkPf*lü aexkdifcJhaMumif; ajym
þapwD\ta&SUawmifbuf wpfuDvkdrDwmcefYtuGmwGif qJG qdkMuonf/ þtpOftvmajymqdkcsufESihf ywfoufí oHo,
aqmifonhfywf0ef;usifjzihf aqmufvkyfxm;aom [dE´Lbk&m; jzpfzG,frvdkacs/ ,ck a'gPa*qGm (Don-geswa) [kac:onhf y&
ausmif; wpfck&Sdonf/ odkY&mwGif aemiftcg þa'o&SdykPÖm;wdkYu aAm"donf Ak'¨*,m\ ta&SUajrmufbuf ajcmufuDvdkrDwmcGJ
þae&monf O½ka0v uóywdkYudk Ak'¨&Sifawmfjrwfu rdrdt,l avmuf ta0;wGifwnf&Sdonf/ þawmifukef;onf ajrmuf
0g'udk vufcHusifhokH;aponhf ae&mjzpfaMumif; qdkMuonf/ þ bufESihf awmifbufodkY ajcmufuDvkdrDwmcefY&Snfvsm;onhf awmif
onfrmS urÇmvSnhfc&D;onfrsm;ESihf bk&m;zl;rsm;udk qGJaqmif&ef xGwf uGif;qufrsm;\ tpdwftydkif;wpfckjzpfonf/
&nf½G,fcsufjzihf ajymqkdMuonfrSm aocsmonf/ þajymqdkcsuf acsmufeufwpfck\ atmufajcydkif;&Sd awmifukef;ay:odkY (t
rsm;twGuf ordkif;taxmuftxm;a&m tpOftvmtaxmuf wufc&D;) wpf0ufavmufwGif azmfa½G&if;ESD;wwfonfh wdAuf
txm;yg rawGU&acs/ &[ef;awmfrsm; xdef;odrf;xm;aom bkef;BuD;ausmif;i,f wpfc&k Sd
Ak'¨*,modkY onf/ þbkef;BuD;ausmif; tay:wnfhwnfhavmufwGif bk&m;
Ak'¨*,monf *,mNrdKUrS 12-uDvdkrDwm tuGmta0;wGif&Sdonf/ avmif;od'¨w¬ t&dyftm0gocdkvIHcJhonf[k tpOftvmt&od&onhf
bwfpfum; odkYr[kwf &defYcsm; (vefcsm;)jzihf vG,fulpGm oGm; vdkPf*l&Sdonf/ þbkef;BuD;ausmif;rS vrf;Murf;twdkif; y&aAm"d
a&mufEkdifonf/ *,macgif;pOfygonhf tcef;udk ½Iyg/ awmifxGwfay:odkY avQmufvSrf;ygu bk&m;zl;onf a'o0ef;usif
wpfcGifvkH;\ vSycrf;em;onfh ½IarQmfcif;udk &&Sdayvdrfhrnf/
þawmifxGwfonf ausmufaqmifxlxyfNyD; opfyifrsm;
Ak'¨*,m0ef;usif raygufa&mufacs/ tay:wGif vif;wiSufrsm; ysH0Jaeonfu wdwf
y&aAm"d qdwfrIudk txl;jyKaeovm;[k xif&onf/ bk&m;zl;onf atmuf
r[mopöuokwf (r 1? 299) wGif Ak'¨onf rdrdaAm"dÓmPfudk bufü wdAufbkef;awmf uD;ausmif;\ ½IyfaxG;vSaom tkwf
r&rDtcsdefu ajcmufESpfwkdifwkdif avhusihftm;xkwfcJhaom jyif; jrpfrsm;ESihf awmifukef;xdyfwGif a&S;a[mif;apwDykxdk; tysuf
xefonhf tusifhtaMumif;udk &Sif;vif;yDjyifpGm a[mMum;awmfrl tpD;trsm;tjym;udk jrifawGU&rnfjzpfonf/ y&aAm"d\ Nidrf;csrf;
onf/ odkY&mwGif jrwfAk'¨onf þtcsdeftwGif; rnfonhfae&mwGif aom ywf0ef;usif? ¤if;\ awm½dkif;obm0tvSESifh *lxJüawGU BuKH
148 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 145
rlaomokwåef tajrmuftjrm;18udk axmuf½Ií Ak'¨onf tcgrsm;pGm cHp;&Edkifaom pGrf;tifBuD;rm;onhf vufawGUtajctaeu xdkae
yif rd*'g0kefodkY <ua&mufawmfrlcJhaMumif; cefYrSef;&onf/ &modkY oGm;a&muf Munfh½IoihfaMumif; azmfjyvsuf&Sdonf/
Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefawmfrlNyD;aemuf &mpkESpfaygif; oGm;a&muf&ef
rsm;pGmtwGif; rd*'g0kefonf Ak'¨0g'qdkif&m todynmuRrf;usifrIESihf Ak'¨*,mrS ud&d,mr½GmodkY jrpfaMumif;twkdif;oGm;onhf *,mvrf;
tEkynmwdkYtwGuf atmifjrif&Sifoefonhf A[dkXmewpfcktjzpfokdY a[mif;rS &defYcsm; (vefcsm;) iSm;yg/ þaus;½Gmonf 'kwd,oHrPd
wdk;wufoGm;cJhonf/ [l,ifqef vufxufwGif rd*'g0kefübkef;BuD; "mwfBudK;vkdif; jrpfudkjzwfoGm;onfh ae&mwGif&Sdonf/ (a&r&Sd odkY
ausmif;ESihf bk&m;apwDaygif;rsm;pGm&SdNyD; &[ef;oHCm 1500-cef&Y Sd r[kwf a&enf;)jrpfudk jzwfoef; vrf;avQmufvsuf pyg;uGif;
onf/ a&S;a[mif;okawoeqdkif&m pkHprf;avhvmrIrsm;t& rd*'g rsm;udk ausmfjzwfNyD; awmifukef;ay:odkY qufoGm;yg/
0kefwGif arm&d,acwfrSonf 12-&mpk\ aemufqkH;ESpf0ufwdkif
atmif Ak'¨0g'qdkif&mvIyf&Sm; (aqmif½Guf)rI taxmuftxm;rsm;
awGU&Sd&onf/ rd*'g0kefonf at'D 1017-ckESpfü Am&mPoDNrdKUudk
£ed0g'DppfaoG;<u CZeD (Ghazni) 0ifa&mufvk,uf wdkufcdkufcsdef
twGif; qdk;qdk;½Gm;½Gm; ysufpD;oGm;ykH&onf/ odkYaomf rd*'g0kefonf
tenf;qkH;aemufxyf &mpkESpfwpfckeD;yg; qufvuf &SifoefvIyf
&Sm;Edkifatmif aumif;pGmjyefvnf emvefxlcJhao;onf/ odkY&mwGif
aemufqkH; tcsdefürl rd*'g0kefonf rD;vQHxcJhonf/ þtcsufESihf
ywfoufí uefeif[rfu þodkYrSwfcsufcsonf ]rd*'g0kefteD; wl;
azmfpOftwGif; rD;avmifuRrf;onhf t&dyfvu©Pmrsm; awGU&onf/
18
jrwfAk'¨ rd*'g0kefü a[mMum;awmfrlcJhaom okwåefrsm;rSm – "r®puúyÜ0wåeokwå (oH 3?
368)? tewåvu©Pokwå (oH 2? 54)? yxrrm&ygookwå (oH 1? 105)? 'kwd,
rm&ygookwå (oH 1? 106)? "r®'dEéokwå (oH 3? 355)? opö0db*Fokwå (r 3? 290)?
oapweokwå (tH 1? 108)? u#K0d,okwå (tH 1? 283)? 'kwd,or,okwå (tH 2?
281)? [w¬dom&dykwåokwå (tH 2? 144)? raZÑokwå (tH 2? 349) ponfwdkYjzpfonf/
xdkYjyif t&Sifr[maum|duar;onfudk t&Sifom&dykwå&majzMum;onfh eVuvmyD
okwå (oH 1? 334)? okw0EÅokwå (oH 2? 137)? oDv0EÅokwå (oH 2? 135) ponfESihf
t&Sifom&dykwå&m ar; onfudk t&Sifr[muóyajzMum;aom y&Hr&Pokwå (oH 2?
135)? taemwåyÜDokwå (oH 1? 400) paom okwåefrsm;rSm þrd*'g0kefü jzpfay:cJhonf/
xdkYjyif aumorÁDü jA[®'Pfay;cH&NyD;aemuf jrwfpGmbk&m;\ zGm;bufawmf t&SifqEé
rax&fu rdrdtm;Mo0g' ay;awmfrlMuyg&ef rax&fBuD;rsm;xH csOf;uyfawmif;yef
onfrSm þrd*'g0kefwGifjzpfonf/ qEéokwf (oH 2? 107)/ (bmomjyefol)/
rd*'g0kef 147
4/ rd*'g0kef >ruf[awmfrlonhftwdkif; (Ak'¨onf) aAm"dÓmPfudk (trSew f
u,f) &NyD;oljzpfaMumif; ,kHMunf&ef jiif;qdkMuonf ],cifu
xdktcgü igbk&m;onf c&D;a'opm&D vSnhfvnfawmfrl&if; Am&mPoDNrdKU igonf oifwdkYtm; þuJhodkYajymMum;cJhzl;ygovm;} [k jrwfAk'¨u
teD; £odywerd*'g0kefodkY tcsdefrD a&muf&SdoGm;NyD; rd*'g0kefwGif yÍö yÍö0*¾DwdkYudk ar;jref;onf/ ¤if;wdkYu rajymMum;zl;ygaMumif; 0efcH
0*¾Dig;OD;wdkYESihf awGUqkHcJh\ (r 1? 227)/ MuNyD; Ak'¨&Sifawmfjrwf\ w&m;udk em,l&efqkH;jzwfMuonf (r 1?
228)/ þodkYjzihf ,cktcg w&m;pMumudk vnfapjcif; ("r®puú
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf Ak'¨*,mwGif aAm"dÓmPfudk &&SdawmfrlNyD; y0wåe)[kac:onhf okwåefjzihf yxrqkH;tjzpf urÇmavmutm;
aemuf rdrd&SmazGawGU&SdcJhonhf (b0oHo&m) vGwfajrmufa&; trSef aumif;jrwfaom w&m;"r®udk a[mMum;awmfrlonf/
w&m;rsm;udk oifMum;&ef qkH;jzwfawmfrlonf/ jrwfAk'¨\q&m rMumjrifhrDtcsdefü Ak'¨&Sifawmfjrwfonf 'kwd,ajrmuf twå
a[mif; (awmfpyfzl;ol) tmVm&umvmrESihf O'u&mrykwåwrYkd mS r&Sd (tewåvu©P)okwåefudk a[mMum;awmfrljyefonf/ ¤if;
ESpfOD;vkH; uG,fvGefoGm;ESihfMuNyDjzpfí rdrd\tazmfrdwfaqGa[mif; aemufwGif aum@n? b'´d,? 0yÜ? r[memrESihf tóZd[laom
(yÍö0*¾D)ig;OD;udk &SmazGí ¤if;wdkYtm; opöm"r®udk a[mMum;&ef &[ef;ig;OD;wdkYtm;vkH; &[EÅmjzpfoGm;Muonf/ ,if;aemuf (rMum
qkH;jzwfawmfrlonf/ tbdÓmPfwefcdk;awmftm;jzihf Ak'¨&iS af wmf rD) jrwfAk'¨\ a[mMum;csufudk em,l&jcif;aMumihf csrf;omonhf
jrwfonf xdk (&[ef;ig;OD;)wdkYonf om&emx (Sarnath)[k ,ck ol<u,fwpfa,muf\om;jzpfol ,oESihf ¤if;\rdwfaqGig;q,f
acwfac:a0:onhf £od ywe rd*'g0kef (rd*'g,)ü &SdMuaMumif; wdkY &[ef;jzpfvmMuonf/ ¤if;aemuf Ak'¨&iS af wmfjrwfonf xdk
odjrifawmfrlojzifh ¤if;wdkYESihf awGUqkH&ef xGufcGmawmfrlonf/ xdk &[EÅmt&SifjrwfwdkYtm; xdkxdkt&yfa'owdkYü w&m;"r®udk jzefYjzL;
tazmf&[ef;ig;OD;wdkYonf Ak'¨avmif;vsmtaejzihf cE¨mudk,fudk &ef rdefY>rufawmfrlonf ]&[ef;wdkY? vlrsm;pGm\ aumif;usKd;tvdYk
ñSOf;yef;rI (tw¬udvrx) jyif;xefonhf usifhpOfudk pGefYvTwf iSm? vlrsm;pGm\ csrf;omtvdkYiSm? avmutm; oem;apmihf a&Smuf
vdkufojzihf um*kPfpnf;pdrfudk jyefvnfcHpm;NyD[k ,lqvsuf jcif;iSm? ewfESifhwuGaom vltaygif;\ tpD;tyGm;aumif;usKd;csrf;
Ak'¨avmif;vsmtm; pGefYypfcJhMuonf (r 1? 227)/ omtvdkYiSm c&D;xGufMuavmh/ wpfae&mwnf;odkY ESpfa,muf
Ak'¨&Sifawmfjrwf rd*'g0kefodkY csOf;uyfrdaomtcg &[ef;ig;OD;wdkY roGm;MuESihf/ tptv,ftqkH; okH;yg;vkH;ü vSyaumif;rGefaom
onf jrwfAk'¨udk awGUjrifMupOf jrwfAk'¨tm; (½dak oav;pm;onhf w&m;a'oemudk a[mMum;Muavmh/ vkH;0jynfhpkHpifMu,f jrifjh rwf
taejzihf) ae&mrS rxrd&ef odkYr[kwf EIwfrquf (rBudKqdk)Mu&ef aomb0udk tu©&mtm;jzifha&m teuft"dyÜm,ftm;jzifhyg &Sif;jy
¤if;wdkYtcsif;csif; wdkifyifqkH;jzwfxm;Muonf/ odkY&mwGif Ak'¨&Sif Muavmh} (0d 3? 27)/
awmfjrwfydkrdk eD;uyfvmaomtcg Ak'¨\rsufESmawmfü vkH;0Nidrf; þodkYjzihf "r®onf rd*'g0kefwGif pwifcJhNyD; urÇmajrtqkH;odkY
csrf;onfhoGifjyifudk MunfndKoGm;MuNyD; wpfa,mufNyD;wpfa,uf wkdifc&D;ESifcJhonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfonf aAm"dÓmPfudk &NyD;aemuf
ae&mrSxMuonf/ yxrwGif &[ef;ig;OD;wdkYu Ak'¨&Sifawmfjrwf yxr0gudk rd*'g0kefwGif ukefvGefcJhNyD; þ(rd*'g0kef)üa[mMum;awmf
152 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 149
rlv*E¨uk#dwdkuf rD;avmifuRrf;xm;onhf wdkifrsm;ESihf wpf0ufwpfjyuf avmifuRrf;
þbk&m;ausmif;udk rd*'g0kefwGif Ak'¨&Sifawmfjrwf oDwif;okH;awmf xm;onhf *sKHpyg;rsm;udk uREkfyfudk,fwdkifyif awGU&onf/ (uREkfyf
rlpOftwGif; rlv*E¨uk#d (tqmufttkHi,f) ae&mwGif wnf awGU&onhf ypönf;rsm;ESifh) tvm;wl ypönf;rsm;udk ar*sm upfwdk;
aqmufxm;onf/ xkdYaMumifh þtrnf rlv*E¨uk#dudk &jcif;jzpf (Major Kitto)vnf; awGU&SdcJhonf/ xdkYjyif (ar*smupfwdk;onf)
onf/ aESmif;acwf &mpkESpfrsm;wGif rlv*E¨uk#donf taqmuf ausmufwdkifrsm;? xD;rsm;ESihf qif;wkrsm;ü rD;avmifuRrf;onhf t
ttkHBuD;tjzpfodkY wdk;wufajymif;vJoGm;cJhonf/ [l,ifqefonf axmuftxm;rsm;udkvnf; (awGU&onf)/ ¤if;wl;azmfpOf twGi;f
þtaqmufttkHudkawGUjrifNyD; þodkYqdkonf ]{&mr0if;BuD;xJü &&SdcJhonhf awGU&Sdcsufrsm;t& ar*smupfwdk;\ pdwfxJü pGJxifae
tjrihfay 200-cefYjrihfonhf bk&m;ausmif;wpfck&Sd\/ trdk;ay:wGif onhf aemufqkH;wGif rD;½IdUcH&NyD; tBuD;tus,f ysufpD;cJh&onf[l
xGif;xkxm;onhf a½Ta&mifo&ufoD;ykH wpfck&Sd\/ taqmufttkH aom xifjrifcsufonf ¤if;(ar*smupfwdk;)u uREkfyf (uefeif[rf)
\tkwfjrpfESihf avSum;wdkYrSm ausmufom;yuwdjzihf jyKvkyfxm;\/ tm; ]]&[ef;awmfrsm;? bkef;BuD;ausmif;rsm;? qif;wkrsm; tm;vkH;
arQmfpifrsm;ESihf uvkdifi,frsm;udkom tkwfrsm;jzihf jyKvkyfxm;\/ wpfNydKifeuf rD;½IdUzsufqD;jcif;cHcJh&\/ tcsKdUae&mrsm;wGif t&dk;rsm;?
eH&Huvkdifi,frsm;rSm av;bufvkH;ü qufwdkuf vkdif;wef;wpf oH? wdkif? qif;wkrsm;ponfwdkY t&nfaysmfNyD; {&mrtykHBuD;jzpf\/
&mjzihf pDrHxm;\/ uvkdifwdkif;wGif Ak'¨&iS af wmfjrwf\ a½Ta&mifqif; þjzpf&yfonf wpfBudrfru jzpfysufcJh\}}[k pum;vkH;tenf;i,f
wkawmf wpfqlpD&Sd\/ bk&m;ausmif;\tv,fwGif Ak'¨aMu;qif;wk jzihf aumufcsufcsNyD; tusOf;csKyfqdkonftxd &Sif;vif;wdus\}/
awmfwpfql&Sd\/ ,if;qif;wkawmfonf yuwdt½G,f&SdNyD; w&m; rd*'g0kefonf Ak'0¨ ifae&mawmfrsm; tm;vkH;xuf ydkrdkapmpD;pGm
pMumudkvnf (a[mMum;)aeonhfykHudk o½kyfazmfxm;\}/ eH&Hrsm; vltrsm;tm½kHpdkufvmNyD; wl;azmfrItrsm;pkrSm odyÜHenf;ruscJhojzifh
\xlxJrIu rlv*E¨uk#donf [l,ifqef cefYrSef;cJhonhftwkdif; jzpf rd*'g0kef\ tEkynm&wemtajrmuftjrm; ysufpD;qkH;½IH;ukefonf/
EdkifaMumif; ñTefjyaeonf/ eH&HwGifjrKyfaeonhf yef;yk½yk fyg ausmuf 1794-ckESpfwGif *sm*wf qif; (Jagat Singhe) trnf&Sdolonf
wkH; tydkif;tpa[mif;rsm;onf ,if;(rlv*E¨uk#d) taqmufttkH "r®&mZdu apwDudk NzdKzsufypfvkdufNyD; "ar®uapwDrS xl;jcm;onhf
tm; ,cif taqmuftkHa[mif; tpdwftydkif;rsm;udk jyefokH;NyD; ausmufwkH; trsm;tjym;udk ajymif;a½TU (z,f&Sm;)ypfcJhonf/ rnf
tenf;qkH;wpfBudrf wnfaqmufcJhaMumif; ñTefjyonf/ bk&m; onhftcsdefu jyKvkyfcJhonf[k twdtus rodEdkifaomfvnf; rd*'g
ausmif;\ vuf&SdykHoP²mefrSm *kwåacwfOD;ydkif;ykH oP²mefwnf 0kefrS yef;yk½kyfxGif;ausmufwkH;rsm;onf Am&mPoD&Sd rlqvifyvD
aqmufxm;jcif;jzpfonf/ ausmif;rsm;pGm\ eH&Hrsm;ü jrKyfaeonfudk awGU&Sd&onf/ 1950-ck
rlv*E¨uk#dwdkuf\ taemufbuf uyfvsufwGif &Sdonhf ESpfrwdkifrDu Am&mPoDNrdKUrS uDvdkrDwm 80-cefY ta0;&Sd cgvdq
t"d|mefapwDi,frsm;tMum;rS "r®puúyÜ0wåeokwåefvm pmom; yl& (Khalispur) ½GmteD; wHwm;wpfckNydKusaomtcg rd*'g0kefrS[k
rsm; a&;xGif;xm;onfh ausmufxD; tydkif;tprsm; awGU&Sd&onf/ ,lq&onhf yef;ykvuf&m trsm;tjym; t*FawtwGif;ü awGU&NyD;
xdkae&mwGif (,aeYwkdif) txift&Sm;&SdaeqJjzpfonf/
¤if;pmrSm ]&[ef;wdkY? jrifhjrwfaom (t&d,)opömw&m; av;yg; &Sd
150 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 151
uefeif[rfonf ¤if;\ 1835-36 ckESpfwl;azmfrIrsm;twGif; udkoif;cGJol rnfolrqdktm; tjzLa&mifydwfprsm; 0wfypf&rnf jzpf
¤if;awGU&SdcJhonhf yef;ykvuf&mrsm;pGmudk umvuwåm;odkY *½kw NyD; ausmif;wkdufrS tjcm; wpfyg;ae&mü aeap&rnf/ þtrdefYudk
pdkuf a½TUajymif;cJhonf/ ,if; (umvuwåm;)&Sd tdE, ´d jywdkufwGif bdu©K bdu©KeDtzGJUtpnf;twGif; odap&rnf/ ewfwdkYcspfjrwfEdk;jcif;
xdk(yef;ykvuf&m)rsm;udk ,aeYawGUjrifEdkifao;onf/ odkY&mwGif cH&onhf (rif;BuD;)u þodkYqdk\ ]]þausmufpm\ rlyGm;wpfckudk
uefeif[rf ra½TUajymif;EdkifcJhonhf vSnf;tpD; ajcmufq,fwdkufrQ ausmif;wdkuf\ qif0ifteD;wGif xm;ap/ tjcm;wpfrludk vl'um
avmufaom yef;ykvuf&mrsm;udkrl Am&mPoDNrdKU&Sd wHwm;wpfck 'umrrsm;tm; ay;ap/ Oygoumrsm;onf (oHCmOykofjyKonfh)
wnfaqmufaomtcgwGif tkwfjrpfrsm;tjzpf tokH;csypfvkdufMu OykofaeYwkdif; þausmufpmygtrdefYudk ¤if;wdkY (Oygoumrsm;)
onf/ rd*'g0kefü ar*smupfwdk; wl;azmfpOftwGif; ol(upfwdk;) udk,fwkdif em;vnfap&ef (ausmif;wkdufodkY) vma&muf&rnf/
onf Am&mPoD&Sd bk&ifr aumvdyfwnfaqmufrI vkyfief;udk OykofaeYwdkif; r[mrwå (trwfBuD;) toD;oD;onf þausmufpm
vnf; BuD;Muyfae&ojzihf aumvdyf\wpfpdwfwpfa'oudk rd*'g0kef (trdefY)udk Mum;Edkif&efESihf trSeftwdkif;em;vnf&ef ausmif;wdkuf
rS oJausmufjzihf wnfaqmufcJhonf[k ,kHMunf&onf/ rd*'g0kefü odkYoGm;&rnf/ oif (trwfBuD;)\ pD&ifydkifcGifh us,fjyefYoavmuf
1904-ckESpf? 1907-ckESpfESihf wpfzef 1914-15 ckESpfrsm;wGif oif(trwf)onf þtrdefYpm oufa&mufrItwGuf trdefYcsrSwf&
oifhwifhaumif;rGefpGm wl;azmfrIrsm;jyKvkyfcJhonf/ rnf/ cHwyf(NrdKU½dk;)twGif;&Sd NrdKUolNrdKUom; c½dkifolc½kdifom;rsm; tm;
,aeYacwfwGif acwfopfbk&m;zl;onf rd*'g0keftm; aumif; vkH; wGif þxkwfjyefrI tusKd;oufa&muf&ef trdefYwpf&yf&Sdonf}/
pGmapmifha&Smufxm;onfh O,smOfrsm;? ab;rJh yefNcHrsm;ESihf rZÑdr þausmufpmygtrdefYudk taomuonf wwd,oH*g,em
a'o&Sd Ak'¨0ifae&mawmftm;vkH;teuf tNidrf;csrf;qkH; tom,m wifNyD;aemuf rMumrD aumif;pGm xkwfjyefcJjh cif;jzpfEdkifonf/
qkH;ae&mrsm;wGif wpfck tygt0iftjzpf jrifawGUEdkifonf/ tpOftvmt& þwwd,oH*g,emtwGif; uGJjym;vkdonhf bdu©K
bdu©KeDrsm;udk oHCmtwGif;rS ESifxkwfcJhaMumif;od&onf/ rqdk
Munfh½IzG,f pavmufomuGJjym;onhf þjyefwrf;ESihf tvm;wl jyefwrf;rsm;udk
taomuausmufpmwkdif qefcsDESihf tbm[mbwfNrdKUrsm;ü wnf&Sdaom ausmufpmrsm;ü
rlvu q,fhESpfrDwmjrifhcJhNyD; ,ckjywdkufwGif awGUEdkifonhf jcaoFh vnf; awGUjrifEdkifonf/ 1904-ckESpfu rd*'g0kefwGif awGU&SdcJhonfh
½kyfacgif; aqmif;rdk;xm;aom crf;em;vSonhf taomuausmufpm ausmufpmwkdifxdyfydkif;\ tusKd;onf ,if;\ yuwdtajctae
wdkifonf þ(ausmufpmwdkif) teD;tem;wGif jzpfay:cJhaom ta&; twdkif; wnf&SdqJjzpfonf/ (þtcsufonf) atmufodkY usKd;us
BuD;jzpf&yf ("r®pMum w&m;a[mMum;rI)ESihf oifhavsmufywfaom oGm;jcif;aMumihf tpdwfpdwft>rm>rm uGJoGm;onf r[kwfbJ jyif;
txdrf;trSwfwpfck {uefyifjzpfonf/ yxr pmESpfaMumif;r&Sd xefonhf tiftm;wpfckjzihf txdcH&onfudk ñTefjyonf/ (þ
awmhojzihf rjynfhpkHonhfausmufpmudk þodkYzwf&\ ]... oHCm onfrSm) rlv*E¨uk#dwdkuf\ txGwfu xdk(taomuausmufpm
onf rNydKuGJEdkif? &[ef;a,musfm;jzpfap? &[ef;rdef;rjzpfap oHCm wkif)ay:udk usKd;usjcif; jzpfzG,f&Sdonf/
156 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 153
ay\/ tb,fav;yg;wdkYenf;[lrl – qif;&Jjcif;trSefw&m;? qif;&J
jzpfaMumif; trSefw&m;? qif;&JNidrf;aMumif;trSefw&m;? qif;&JNidrf;
&m (edAÁmef)odkYa&mufaMumif; trSefw&m;wdkY jzpfay\} [kjzpfonf/
at'D 3-&mpk[k cefYrSef;&onfh þausmufpmudk ygVdbmomjzihf
a&;xdk;xm;\/ xdktcsdefu rd*'g0kefwGif ygVdwdyd#uudk tokH;jyKcJh
KaMumif; xif&Sm;onf/ þpdwf0ifpm;zG,f ausmufpmudk ,cktcg
rd*'g0kefjywkdufwGif jyoxm;onf/
taomuacwf ausmufvuf&ef;
rlv*E¨uk#d\ awmifbufwGif rlvu "r®&mZduapwDawmfxyf
wGif wnf&SdcJhonhf ausmufvuf&ef;&Sdonf/ þxl;jcm;onhf
ausmufvuf&ef;udk csLem&oJausmuf wpfwkH;wnf;jzihf xGif;xk
xm;NyD; arm&d,acwf ausmufqpfvuf&m\ tqihfjrifh awmufy
acsmrGwfonhf vu©Pmrsm; awGU&onf/ ausmufvuf&ef;\
axmifhrsm;&Sd uGif;rsm;ü tjyeftvSeftm;jzihf apwDawmfxD;½dk;wGif
csdwfqufrnfh uGif;qufrsm;wyfqiffxm;onf/
"r®&mZduapwD
taomuausmufpmwdkifESihf þyifrapwDawmfBuD;wdkY eD;uyfpGm
wnf&Sdjcif;onf þae&mawmfrSm Ak'¨&Sifawmfjrwf\ yxrOD;qkH;
w&m; "r®puyÜ0wåeokwåefudk a[monhfae&mudk txdrf;trSwf
jyKonhf "r®&mZduapwDjzpfaMumif; aocsmaponf/ [l,ifqef
zl;ajrmf&pOfu þapwDonf rDwm 30-ru jrifhonf/ wpfcsdefu
wihfw,fawmfrlcJhonhf þ ("r®&mZduapwD) taqmufttk\ H
tkwfjrpfrsm;onfomvQif ,cktcsdefü 0rf;enf;zG,f&m usef&Sdao;
awmhonf/ 1794-ckESpfu þa'oqdkif&m r[m&mZmjzpfol *s*wf
qif;onf xdktcsdeftwGif; Am&mPoDwGif wnfaqmufaeonhf
aps; (taqmufttkH)wpfcktwGuf aqmufvkyfa&;ypönf;&,l&ef
(þapwDawmfudk) NzdKzsufckdif;cJhonf/ (NzdKzsufa&;) vkyfief;t&Sdef &
154 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 155
aecsdefwGif "mwfawmfMuKwfygonhf ausmufaowåmBuD;wpfckESihf &Sdonf/ cef;rtqkH;ü&Sdaom apwDwpfql[kqdkjcif;xuf r[m&|
pmwef;a&;xdk;xm;onhf Ak'¨qif;wkwpfql awGU&SdcJhonf/ MuKwf jynfe,f&Sd A[k*H*lbk&m;ausmif;uJhodkYyif þapwDonf "r®pMum
xJrS rD;avmifuRrf;xm;onhf t½dk;("mwfawmf)rsm;udk **FgjrpfxJokdY ykH puf0dkif;bD;yg&Sdonfh ausmufpmwdkifudk Xmyemxm;jcif;vnf;
arQmypfvkdufNyD; ausmufaowåmrSmrl umvuwåm;&Sd tdE´d,jy jzpfEdkifonf/
wdkuftwGif; zkHxlxyfonhf tcef;usOf;uav;rsm; wpfae&mwGif 1904-ckESpfqDu þapwDdukd wl;azmfpOftwGif; csLem&oJ
awGUEdkifao;onf/ ("mwfawmf)MuKwfum; aysmufqkH; oGm;cJhonf/ ausmufjzihfjyKvkyfNyD; arm&d,acwf tacsmudkiv f uf&mESihf pdwf0if
ESpfumv twefMumNyD;aemuf uefeif[rfonf þqif;wk pm;zG,f yef;yk½yk fyg tusKd;tyJhtrsm;tjym;awGU&SdcJhonf/ ,if;yef;
awmftaMumif; Mum;od&aomtcg a&;xm;onhfpmwef;udk zwf½I yktydkif;tprsm;wGif r[mqefonhf vlOD;acgif;ykHESihf tcsKdUwGif
Edkif&ef ,if;qif;wkawmftm; &SmykHawmfzGifhcJhonf/ aemufqkH;ü o&zlaqmif;xm;onhf vlOD;acgif;jywfykHrsm;yg&SdNyD; bk&iftaomu
uefeif[rf atmifjrifoGm;onf/ ,if;(qif;wk)onf w&m;a[m ESihf ¤if;\rdom;pk odkYr[kwf aemufvdkufta>ct&Hrsm; rd*'g0kefü
awmfrl[ef Ak'¨qif;wkawmfjzpfaMumif;awGU&Sd&NyD; a&;xm;onhf pm bk&m;&Sdcdk;aeMuonhf aq;a&mifjc,f½kyfykH tydkif;tprsm; jzpfzG,f&Sd
wef;wGif apwDawmfudk jyefvnfjyKjyifNyD; qDrD;wdkifrsm;ESihf (apwD onf/ ,if;yef;ykvuf&mtcsKdUudk a&S;a[mif;okawoejywdkuf
awmfudk) wefqmqifonhf acgif;avmif;rsm; vª'gef;cJhol b*FgvD (rd*'g0kef)wGif awGUEdkifNyD; tjcm;trsm;pkudkrl a'vDNrdKUü trsKd;om;jy
bk&ifwpfyg;udk azmfjyxm;onf/ uefeif[rfonf apwDawmfudk wdkufü Munhf½IEdkifonf/ þA[k*HykHapwDrSm arm&d,acwfaemuf
NzdKzsufpOfu awGU&SdcJhonfh ausmufaowåmudkvnf; jyefvnf&&Sd&ef ydkif;wpfcsdefü rD;½IdUzsufqD;jcif;cHcJh&NyD; tjcm;taqmufttkHopf udk
pGrf;EdkifcJhonf/ (rD;avmiftaqmufttkH)ay:ü (jyefvnf) wnfaqmufcJhonf/
A[k*HykHapwD *kwåacwf bk&m;ausmif;
taomuausmufpmwkdif taemufwnfhwnfhwGif arm&d,acwf rlv*E¨uk#d0d[m&odkY oGm;onhf yifrvrf;\awmifbufwGif ,ck
vuf&m apwDi,fwpfql\ tkwfjrpf&mrsm;&Sdonf/ acwfumv tcg t*Fawtrdk;jzihfjyKjyifxm;onhf a&S;a[mif; bk&m;ausmif;
a&S;usonhftcsufESihf taomuausmufpmwdkifudk rsufESmjyKxm; wpfck&Sdonf/ (yef;yk)xGif;xkxm;onhf eDndKa&mifajrtkwfjzihf jyK
onhftcsufwdkYaMumihf þapwDudk (taomu)rif;BuD;udk,fwdkif vkyfxm;aom þbk&m; ausmif;onf pdwf0ifpm;zG,faumif;vS\/
wnfaqmufcJhonfrSm aocsmonf/ Ak'¨*,m&Sd ausmufvuf&ef; taMumif;rl *kwåacwf pwk&ef;av;ckygapwD (yÍöm,e)rsm;teuf
wGif apwDykHpHwpfck a&;qGJazmfjyxm;NyD; ,if;apwDonf þA[k*H wpfckESihfwlaomaMumihfjzpfonf/ ,if;apwDykHpHrSm ,cktcgwpfckrQ
ykHapwD taetxm;udk aumif;pGm ykHazmfay;NyD; þapwDudkyif rusef&Sdawmhojzihf ,if;apwDawmf taqmufttkHykHpH rnfodkY&Sd
udk,fpm;jyK a&;qGJxm;jcif;vnf; jzpfEdkifonf/ þapwDü ywfywf rnfudk (þapwDu) wpfaphwpfapmif;azmfjyaeonf/ txyfESpf
vnfvuf,m&pf vSnfhvnfEdkifaom vloGm;vrf;yg&Sdvsuf &Snf xyf&SdNyD; axmifhwdkif;wGif arQmfpifrsm;? wefqmqifxm;onhf rSef
vsm;NyD;xkwfcsif;xGif; cef;rwpfck (ykHpH)jzpfonf/ pnfydkif;ykH trdk;ckH; uluGufykH jywif;aygufrsm;ESihf wHcg;\tjcm;wpfbufwGif wpfydkif;
160 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 157
ig;&mxufrenf; ukefusjcif;wdkYaMumifh rnfonhf "mwfawmfudkrQ jrKyfaeonhf wkdifrsm;yg&Sdonf/ rlvu þbk&m;ausmif;wGif Ak'¨
r&&SdcJhacs/ qif;wkawmfwpfql&SdcJhEdkifonf/
"ar®uapwDudk yxrarm&d,acwfwGif wnfaqmufcJhNyD; ausmif;aqmiftrSwf 5
,aeYbk&m;zl;rsm; jrifawGUEkdifonhf ausmufo½dk; (t*Fawo½dk;) *kwåacwfvuf&m jzpfzG,f&Sdonhf þausmif;aqmifonf NcH0if;
rSmrl *kwåacwfvuf&mjzpfonf/ "ar®uapwDawmf\ ta&SUajrmuf tv,fwGif wnfaqmufxm;NyD; xl;jcm;onhf tcef;i,frsm; ykHpH
buf uyfvsufwGif t"d|mefapwDi,f tpkta0;&Sdonf/ ,if;wdYk &SdaMumif; azmfjyonf/ wpfcsdefu 0&efwmudk cHaqmifxm;cJhonfh
teufwpfckrSm tjynfhtpkHeD;yg;avmuf&SdNyD; *kwåacwf"ar®uap ausmufwdkifrsm;udk ,ckjrifawGUEdkifao;onf/ jcH0if;twGif; a&
wDawmf\ ykHoP²mefESihfywfoufí aumif;aomtawG;tjrif wpf wGif;wpfck&Sdonf/ ausmif;aqmif\ ajrmufbufwGif bk&m;cef;&Sd
&yfudk ay;onf/ onf/ uefeif[rfonf þausmif;aqmifudk wl;azmfpOfu &&SdcJh
onhf awGU&Sdcsufrsm;tay: pdwf0ifpm;zG,f rSwfcsuftcsKdUjyKcJhonf
"r®puú&mZdeausmif;wdkuf ]þausmif;aqmifBuD; ysufpD;oGm;jcif;onf ½kwfw&ufrarQmfvifh
(ausmif;aqmiftrSwf 1) bJ jzpfcJhykH&\/ taMumif;rl ar*smupfwdk;onf pwk&ef;ykH\ ta&SU
xdktysuftpD;rsm;\ ajrmufbuf wpfavQmufwGif rd*'g0kefü ajrmufaxmihfpGef;&Sd tdyfcef;wGifyg&Sd (qufoG,f wnfaqmufxm;)
aqmufvkyfNyD;orQ aemufqkH;ESihf trSefyif tBuD;us,fqkH;ausmif; aom tcef;uG,fwpfcük *sKHjzihfjyKvkyfxm;aom pm;&eftqifoihf
aqmifwpfck\ t<uif;tusefrsm;&Sdonf/ þausmif;awmf&mteD; jzpfaeonhf t<uif;tusefrsm;awGU&Sd&aMumif; rpöwm aomrwfpf
awGU&Sd&onfh vSypGm a&;xGif;xm;NyD; ,ckjywdkufwGif&Sdonhf pm u rSwfwrf;wifxm;cJhaomaMumihf jzpfonf/ rpöwmaomrwfpf
wef;wpfckonf þausmif;aqmifBuD;tm; 0ef;&Haeonhf tajc udk,fwdkiyf if tcef;usOf;twGif; jyefYusJaeonhf *sKHt<uif;tusef
taersm;udk ajymjyonf/ umaemZwdkif;(Kanauj)wdkif;bk&if a*g0dE´ rsm;ESihf tjcm;pyg;aphrsm;awGU&SdcJhonf/
p`E´ (Govindachandra 1114-1154 A.D.) onf [dE´Lbmom0if jzpf þawGU&Sdcsufrsm;onf tBuD;tus,f ½kwfw&uf t&Sdefjyif;
aomfvnf; ¤if;\rdzk&m; ukrm&a'0DrSm Ak'¨bmomudk udkif;½Idkif;ol pGm avmifaomrD;aMumifh &[ef;awmfrsm;onf ¤if;wdkY pm;qJtpm;
jzpfonf/ þrif;BuD;tm; aumufuspfonhf usL;ausmfol rlqvif tpmudkyif pGefYypf&ef rjzpfEdkifcJhaMumif; azmfjyonf/ rpöwm aom
wk½k&Su (wl&uD)rsm;\ tEÅ&m,frS Am&mPoDudk umuG,f&ef rwfpf t,ltqrSmvnf; azmfjyNyD; xifjrifcsufuJhodkYyif þodkY&Sif;
wm0efjzihf a&muf&Sdvmonhf AdóEdk;(bk&m;) 0ifpm;oltjzpf azmfjy vif;pGm a&;om;azmfjycJhonf ]pwk&ef;ykH (ausmif;aqmif)\ ta&SU
xm;onf/ (þonfrSm) rMumrDu w½kk&Su usL;ausmfolrsm;ESihf buf&Sd tcef;i,frsm;ü Murf;jyifwGif tvsiftjref pGefYypfcJh&vsuf
(wdkufcdkuf&onhf) wdkufyGJi,frsm;udk &nfñTef;rI jzpfzG,f&Sdonf/ csufyif rcsufjyKwf&ao;aom qef;jym;onhf tpm;tpmrsKd;pkH
ausmufpmwGif ukrm&a'0D\ um,ESihfpdwfydkif; pGrf;&nfrsm;udk tjyif aeYpOfokH;tdk;rsm;ESihf trsm;okH;csufjyKwt f dk;rsm; t&nfaysmf
vnf; azmfjyxm;onf ]rdzk&m;\pdwfonf bmoma&;wpfckudkom oGm;í xl;jcm;pGm jzpfay:vmaom aMu;wkH;rsm;jzifh jynfhaeonf/
158 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 159
,if; (ypönf;rsm;\)tay:wGif rD;avmifxm;onfh acgifrdk;wdkif t q&m\ trSwftom;rsm;udk owdjyKrdayvdrfhrnf/ apwDawmfywf
<uif;tusefrsm;ESihf ¤if;wdkYwGif &Sdaeao;onhf oHrIdrsm;? xkdxuf vnfü cRefoGm;onftxd tzsm;½SL;vsuf (tjyifodkY) pGef;xGuf
ajrBuD;ESihf trIdufo½dkufa&maeonhf tkwfusKd;rsm;onf tkwfeH&H aeonhf (anmif½GufykH) rsufESm pm&Spfck&SdNyD; toD;oD;wGif rlvu
tjrihfxd tcsKdUrSm rlvtxyfrS ajcmufaytjrihfxd (jrifhwufae Ak'¨qif;wkwpfqlxm;&Sd&ef uvdkifaygufrsm;yg&Sdonf/ apwDawmf
onf) udk awGU&onf/ awGU&Sdcsufwdkif;onf tBuD;tus,f vkH;0 tv,favmufwGif tEkpdwfxGif;xkxm;onfh ausmufvuf&m
rD;avmif ysufpD;jcif;twGuf taxmuftxm;rsm;jzpfonf/ eH&H vdkif;wef; (azmif;&pf) wpfck&Sdonf/ þazmif;&pf\ tay:ESifh
tpdwftydkif;rsm; rwfaxmifaeqJ&SdNyD; tkwfudkckdifNrJap&ef xkH; atmufbufpGef;rsm;wGif odrfarGUonhf ½dk;wHacGrsm;ESihf Mumyef;
ausmufae&mwGif tpm;okH;ykH&aom ½THUap;onf tkwfrsm;ESihftwl rsm;yg&Sdonf/ azmif;&pftv,fürl (tuefYvdkuf) cGJxm;ouJhodkY
yspfcJatmif usufoGm;onftxd tyl&Sd efjyif;xefcJhzG,f&Sdonf/ jzpfaeaom axmifhcRefrsm;yg&Sdonhf ½dk;½dk;vdkif;aMumif;rsm;&Sdonf/
]tcsKyfqdk&aomf wnf&Sdaeaom ñTefjyrItm;vkH;onf wpf apwDawmf\ taemufawmifbufjcrf;wGif bk&m;zl;taejzihf
a,mufa,mufu jyKvkyfzefwD;onhf þtaqmufttkH ysufpD; Mumyef;ESpfyGifh udkifaqmifxm;onhf ½kyfykHwpfckESifh Mum½Gufay:ief;
oGm;rIrSm omrefwpfpkHwpf&m rawmfwq rD;avmifuRr;f oGm;rI ESpfaumifESihf ¤if;\tv,fwGif zm;wpfaumifudk owdjyKrdvdrfh
aMumihf (jzpf&onf)[kqdkjcif;xuf acsrIef;vdkonhf &efol\vuf rnf/ þonfrSm oifhawmfonhfae&mü ,if;azmif;&pfvkH;0aysmuf
csufaMumihf jzpfay:aponhf rD;\oufa&mufrIaMumihf (jzpf&onf) aeaomaMumihf yef;ykq&monf ¤if;\yef;ykxGif; azmif;&pfudk
[laom vkdtyfonhf aumufcsufqDodkY OD;wnfaeayonf}/ jynfhpkHatmif tNyD;rowfcJhjcif;jzpfykH&onf/ a&S;acwfrsm;ü txl;
"ar®uapwdD (The Dharmek Stupa) yGJawmfrsm;twGif; apwDawmfywfvnfü vSypGm Zmyef;xkd;xm;
yifrapwDawmf&mrsm;\ ta&SUbufvSrf;vSrf;wGif "ar®uapwD onfh ydwfprsm;udk rMumcP wif(ywf)xm;avh&Sdonf/ þ (yef;
awmfBuD;&Sdonf/ þapwDawmfBuD;udk rnfonhf txdrf;trSwfjyK yk) ausmufxGif;vuf&monf ,if;odkYaom ydwfprsKd;udk ausmuf
taejzihfwnfaqmufxm;cJhaMumif; twdtusr&Sif;vif;ao;acs/ jzihfudk,fpm;jyKcJhjcif; jzpfzG,f&Sdonf/ uefeif[rfonf "ar®uapwD
jrwfAk'¨\ 'kwd,a'oemawmf tewåvu©Pokwåefudk a[mMum; twGif;ydkif;udk wl;azmf&if; 1834-ckESpfrSpí okH;ESpfMumanmif;cJh
awmfonhfae&m txdrf;trSwf jzpfzG,f&Sdonf/ apwDawmfonf onf/ uefeif[rfonf apwDawmfxdyfrS atmufbufodkYqif;&ef
tcsif; 28 rDwm? tjrihf 33 rDwmcefY&Sdonf/ apwDawmf\ wGif;wpfckpíwl;cJhNyD;aemuf ,if;(wGif;)udk yef;ykxGif;ausmufwkH;
atmufajctpdwftydkif;udk oHabmifrsm;jzihf wGJpyfxm;onhf {&mr xdyfrS twGif;bufodkY ¤if;wl;xm;onhf vdkPfacgif;ESihf qufoG,f
ausmufwkH;BuD;rsm;ESihf wnfaqmufxm;onf/ apwDawmf\ vkdufonf/ þapwDonf ajrBuD;rStxuf 10-rDwmtjrihfxd
taemufbufjcrf;ü tjyifbuf rlvausmufwkH;rsm;onf aysmuf ausmufwkH;cJBuD; jzpfaMumif;ESifh ausmufwkH;wdkif;udk tenf;qkH;
qkH;aeNyD; *s*wfqif;wdkY(vlodkuf) cGm,loGm;jcif;jzpfonf/ xdkae oHabmif&Spfckjzihf wkyfzGJUxm;aMumif; od&onf/ odkY&mwGif vaygif;
&mü bk&m;zl;onf ausmufom;tcsKdUü xGif;xkxm;onhf yef;&ef rsm;pGm Mumjrihfonhf tvkyform;ESihfwl;azmf&jcif;ESihf (xdkacwf)½lyD;
164 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 161
twwfynmum; t&nftaoG;tqihftjrihfqkH; jzpfonf/ avmu pl;pdkuf\/ olYqE´um; ukodkvfaumif;rI (jyK&ef)udkomñGwf\/ rdzk
tm; "r®udk yxrqkH;a[mMum;awmfrlcJhonhf ae&mtwGuf tvGef &m;onf ukodkvfaumif;rIudk pkaqmif;&ef aqmif½Guf\/ tvª'ge
oihfavsmfonhf txdrf;trSwfudk pOf;pm;EdkifcJhayonf/ tdE´d,EdkifiH &if;ESD;`rIyfESHjcif;ü jrifhjrwfaom ESpfoufrIudk &SmazG\/ rdzk&m;\
onf taomurif;\ jcaoFh½kyfausmufpmwdkifacgif;udk EdkifiHawmf avQmufvSrf;ykHonf qifr,mOfom avQmufvSrf;ykHESihf wlvS\/ rdzk
wHqdyftjzpf owfrSwfcJhonf/ &m;\ ½kyfoGifrSm ½IcsifpzG,f&Sd\/ jrwfAk'¨\ (qif;wkawmf)a&SUwGif
jcaoFhacgif;\ b,fbufwGif ukoeacwfvuf&m rif;om; OD;ñGwf &Sdcdk;\/ vltrsm;onf rdzk&m;tm; csD;rGrf;*kPfjyKonhf oD
od'¨w¬\ qif;wk&SdNyD; r"k&mwGif xGif;xkonhf (vuf&m)ESihf tvGef csif;udk oDqdkMu\/ rdzk&m;onf pmemaxmufxm;aMumif; azmfjy
wlonf/ qif;wk\0wf½kHrsm;onf obm0rSefudkwifpm;NyD; xdk onfh vIyf&Sm;rIjzihf &yfwnfNyD; uHMur®maumif;jcif;twGuf (trsm;
acwf xdktcsdefu 0wfpm; qif,ifrIESihfywfoufonhf taumif; olig\) xm0&em;ckd&m jzpf\/ raumif;rIudkNidrf;apNyD; ukodkvf
rGefqkH;aom tawG;tjrifudk ay;onf/ bk&m;avmif; (rif;om; aumif;rIudk vIdifvIdifBuD; jyK&jcif;ü *kPf,l\}/ ukrm&a'0Donf
od'¨w¬)\ vufrsm;twGif; jcaoFhwpfaumif? b,fbufajcaxmuf taomurif;vufxufu[k ,lq&onhf a&S;usNyD;Munf nKdzG,f
ab;wGif opf½Gufudkif;rsm;? opfoD;ESihfyef;rsm;&Sdonf/ þqif;wk "r®puú&mZdebGJUtrnf&Sdonhf qif;wkawmfudk ylaZmf&ef þausmif;
ab;wGif pmwef;ygonhf xD;½kd;wpfck&SdNyD; (,if;pmwef;u) aqmifudk (aqmufvkyf) vª'gef;cJhykH&onf/
þqif;wkawmfudk at'D 123 cefY wGif xkvkyfcJhaMumif;ñTefjy "r®&mZdeausmif;aqmifudk tkwfjrpfrsm;ay:ü (xyfrH)wnf
onf/ pmwef;yg taMumif;t&mrSm þodkYjzpfonf ]uedoQu aqmufxm;aomaMumifh þtaqmufttkHa[mif;BuD;\ ykH
rif;BuD; eef;pHokH;ESpf ajrmuf? wwd,v? 22-&ufajrmufaeY? þ oP²mefo½kyfudk azmfaqmif&ef rvG,fulawmhacs/ ausmif;aqmif
aeYwGif yd#uwfokH;ykH uRrf;usifol &[ef;awmfAvESihf ¤if;\rdwf onf tkwfwHwdkif;um&Hxm;onhf taqmufttkHtkyfpk wpfckü
aqG &[ef;awmf ykoQ0k'¨donf Am&mPoDwGif bk&m;avmif; qif; yg0ifonf/ ¤if; (taqmufttkHtkyfpk)\ awmifbufjcrf;onf
wktvªESihf Ak'¨&Sifawmfjrwf vrf;avQmufawmfrlavh&SdcJhonhf ae&m 230 rDwmru &Snfvsm;onf/ yifr0ifaygufonf ta&SUbuf
wGif t½dk;ygxD;wpfql pdkufxl (vª'gef;)cJh\/ ¤if;\ rdbrsm;? wGif&SdNyD; ausmif;0if;\ taemufjcrf;axmihfwGif &Snfvsm;onhf
OyZÑm,fq&mrsm;? q&mrsm;ESihf wynfhrsm;? yd#uwfuRrf;usif ajratmufOrifwpfck&SdNyD; ,if;\&nf½G,fcsuf twdtusudk rod&
onhf bdu©KeD Ak'¨rdMwm? bk&ifcH 0eoy& ESihf cg&yv’e (Vanaspara acs/ ausmif;awmf(&m) ywfvnfudk avQmufMunhfygu bk&m;zl;
and Kharapallana)? vlwef;pm;av;rsKd;ESifhwuG vltm;vkH;wkdY\ onf tao;pdwfxGif;xkvuf&mrsm;&Sdonfh ausmufwkdifESpfckESihf
aumif;usKd;csrf;omtwGuf (pdkufxl) vª'gef;cJh\}/ tcsKdU tkwfeH&aH tmufajc ae&mwpfavQmufwGif vSypGmxGif;xk
þ0rf;ajrmufzG,ftvªonf rdwfaqGtaygif;tazmfwpfpk\ xm;onhf tkwfcGufvuf&mrsm;udk owdjyKrdvdrfhrnf/
yl;aygif;BudK;yrf;rIaMumihf jzpf&onfrSm xif&Sm;onf/ þ&[ef; aqmc@D (Chaukhandi)
awmfAv vª'gef;onhf qif;wkawmfrsm;udk r"k&mESihf om0w¬w d üYkd Am&mPoD rd*'g0kefum;vrf;&Sd rlvausmif;awmf&mrsm;rS wpfuDvdk
162 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 163
rDwmtuGmcefYwGif awmifukef;BuD;wpfck&SdNyD; ,if;tay:wGif tem; taomu ausmufpmwdkifxdyfudk aqmif;rdk;cJhonhf jcaoFh½kyfyg
&Spfckyg arQmfpifwpfck&Sdonf/ ,cktcg aqmc@D[k vlodrsm;onf/ ausmufpmwdkifacgif;jzpfonf/ tNrdwftpGef;? pnfykH (t0dkif;)ESihf
a&S;a[mif;okawoe wl;azmfrIrsm;u þawmifukef;taqmuf jcaoFh av;aumif[laom tpdwftydkif;okH;ckyg0ifNyD; twdkif;twm
ttkH ae&monf atmufqkH;twef;xuf ydkrdkao;i,foGm; onhf tm;jzihf 2 'or 31 rDwmjrifhonf/ tNrdwfpGef;udk MumyGifhajymif;
awmifay:taqmufttkHwef; okH;ckay:wGif wnfaqmufxm;onhf jyef (MumarSmuf)ykHtjzpf rMumcP rSm;,Gif;pGm azmfjyvh&SdMu\/
apwDBuD;wpfckyg0ifaMumif;azmfjyonf/ [l,ifqefu ,if;apwD odkYaomf jrif&onhftwdkif; (qdkvQif) rnhfonhft&mrQ Mumyef;ESihf
BuD;\ ykHoP²mef rnfodkY&Sdonf? rnfonfudk txdrf;trSwfjyK rwlacs/ tm0if(Irwin)trnf&Sd yk*¾Kdvf\ tqkdt& ]yef;vu©Pm
wnfaqmufxm;onfqdkonhf tcsufESihfywfoufí tawG;tjrif obm0rSeftwGuf cHpm;rIudk tav;rrlbJ yef;rsm;tm; tvGefY
tcsKdUay;xm;onf ]þrd*'g0kefae&mawmfrS xGufcGmNyD;aemuf (rd* tvGefav;pm;rIudk o½kyfazmfcJhMuaom a&S;acwftdE´d, tEkynm
'g0kef)ausmif;wkdufrS awmifbufodkY ESpfvDokH;vDoGm;vQif ay &Sifrsm;ESihf ywfoufí uREkfyfwdkY trSewf u,f (xnhfoGif;) pOf;pm;
300-cefY jrifhonfhapwD wpfql&Sdonf/ taqmufttkH atmufajc EdkifygNyDavm} [lí jzpfonf/
ydkif;wGif us,fjyefYNyD; taqmufttkH (apwD)onfjrifh\/ (apwD obm0 o½kyfrSeftwkdif; xGif;xkxm;onhf wd&pämefav;rsKd;
wGif) uvkdifrsm;ygonfh tqifh(pifjrifh)rsm; tqifhqihfryg&Sdacs/ (ap udk pnfykH(t0dkif;) ywfvnfü qufvufí vuf,m&pfawGU&onf/
wD\) trdk;ckH;ay:ü pdkufxlxm;onhf rwf (axmif)aeonhf 0if½dk; jrifhjrwfrItwGuf a&S;acwftdE´d,ü av;pm;cJhonhf ,if;wd&pämef
&Sdaomfvnf; (,if;0if½dk;ü) 0ef;&H(íqGJG)xm;onhf acgif;avmif;rsm; (av;rsKd;)onf Ak'¨ odkYr[kwf &[EÅmyk*¾Kdvfrsm;udk wifpm;onf/
r&Sd/ ,if; apwDawmf\ab;wGif apwDi,fwpfql&Sdonf/ þapwD Ak'¨ESifh &[EÅmrsm;tm; a,bk,stm;jzihf EGm;vm;Oob? tmZm
um; tnmodaum@nESihf tjcm;&[ef;ig;yg;wdkY Ak'¨&iS af wmfjrwf enfjrif;? jcaoFh? qifajymifwdkYESihf ckdif;EIdif;Muonf/ wd&pämef
tm; t½dktaoay;&ef ae&mrSxrnfudk jiif;qdkMuonhf ae&m toD;oD;\ tMum;wGif "r®pMumykHbD;yg&SdNyD; "r®pMumbD;wdkif;wGif
txdrf;trSwfjyKonf/ rlvu 0if½dk;ae&mü tndKa&miftzkH;wpfckyg&Sdonf/ pnfykH (t0kdif;)
awmifukef;xdyfay:&Sd &Spfa`rSmifharQmfpifrSm 1588-ckESpfu rdk*l ay:ü a[mufaeonhf jcaoFhav;aumif ausmcsif;uyfí &yfae
v (r*dk) {u&mZf [lr,Gef (Humayun) vnfywfa&muf&SdrIudk onf/ ¤if;wdkY\ jcaoFhvufonf;rsm;udk "r®pMumbD;tay:wnhf
trSwftom;jyK&efESihf a'oywf0ef;usif\ om,monhfjrifuGif;udk wnfhwGif xm;onf/ xdk(xdyfay:rS) jcaoFhav;aumifrSm jrwfAk'¨\
&&Sd&ef wnfaqmufxm;jcif;jzpfonf/ oD[em' t&yfav;rsufESmodkY "r®udk &J&ifh,kHMunfpGm a[m>ruf
a&S;a[mif;okawoejywdkuf awmfrljcif;udk wifpm;onf/ jcaoFhrsm;tay:wGif "r®pMumbD;&SdNyD;?
rd*'g0kef a&S;a[mif;okawoejywdkufonf crf;em;vSonhf Ak'¨ ¤if;("r®pMumbD;)\ tysuftpD;rsm;udk jywdkufwGifawGUjrifEdkifao;
bmomyef;ykvuf&mtpktaygif;udk odrf;qnf;xm;onf/ jywdkuf onf/ ausmufpmwdkifacgif;ü xGif;xkxm;aomvuf&monf t
odkY 0ifoGm;ygu bk&m;zl;yxrqkH; awGU&rnfh t&mrSm wpfcsdefu ouf0ifNyD; rsufESmjyifrSm acsmrGwf ajymifvufaeonf/ vufrI
168 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 165
udkcH,lpOf tazmf&[ef;ig;yg; (yÍö0*¾D)wdkY oabmrus[efjzihf awGU&jcif;? aumorÁD ausmufqpfwpfckürl bu©KeD Ak'¨rdMwmudk
Munh½f IaeMuykH? azmfjyxm;jcif;wdkYrSm pdwf0ifpm;zG,f jzpfonf/ þ (azmfjyqJ) qif;
10) rm&fewfESihf ¤if;\ppfwyf wdkufcdkuf (aESmihf,Suf)jcif;? wkawmfrSyif tjcm;ausmufpmrsm;vnf; yg&Sdao;onf/ wpfckrSm
11) (yÍö0*¾D) &[ef;ig;OD;tm; w&m;OD;a[m&ef rd*'g0kefodkY a&muf ajcaxmufESpfcktMum; atmufajcwGif&NSd yD; tjcm;wpfckrSm ausm
&SdvmpOf ,cifu Ak'¨avmif;vsmtm; pGefYvTwfcJhonhf (xdk) bufwGif jzpfonf/ pmwef;ESpfckvkH;rSm (xD;)½dk;ay:&Sd? pmwef;rsm;
yÍö0*¾Dig;OD;\ c&D;OD;BudKqdkjcif;cH&onhf bk&m;&Sif? xuf ydkíwdkonf/ jywdkufcef;raqmif\ b,fbufaxmihf cyf
12) bk&if AdrÁdom&tm; w&m;a[mMum;jcif;? vSrf;vSrf;wGif bk&m;zl;onf wpfcsdefu þqif;wkawmfjrwf tm;
13) temxydPfolaX;u aZw0efO,smOfudk 0,f,ljcif;? aqmif;rdk;xm;cJhonhf xD;awmfudk awGUjrifEdkifonf/ xD;awmfonf
tcsif; okH;rDwmus,fNyD; A[kdwpfck wnf;&Sdaom puf0kdif;uGif;
ta&SUbufeH&H rsm;jzihf wefqmqifvsuf uGif;wdkif;udk vSypGm xGif;xkxm;onf/
14) rdwfaqG&[ef;awmfrsm; pGefYvTwfcH&aom vlrrm&[ef;awmf twGif;qkH; puf0kdif;wGif yGifhcsyfESihfMumwpfyGifh wpf0ufyGifh(tikH)ESihf
wpfyg;udk jrwfAk'¨ESihf t&SiftmeE´mu jyKpk vkyfauR;Mujcif;? tvkH;pkHyGifh(Mumyef;ykH)rsm;jzihf yDjyifpGm o½kyfazmfxm;onf/
15) a&m[deDjrpfudk taMumif;jyKí ppfjzpfcgeD; omud,ESihf aum þMumyGifhESihfuyfvsufwGif pwk*HykHuGufrsm;twGif; wd&pämef
vd,jynfaxmifom;wdkYtm; Ak'¨&Sifawmfjrwfu zsefajzjcif;? txl;tqef;rsm; ygonhf azmif;&pfwpfck&Sdonf/ pwk&ef;uGuf
16) Ak'¨&Sifawmfjrwf uydv0w¬KNrdKUodkY <ua&mufawmfrljcif;? twGif; xnhfoGif;xm;aom MumyGifhrsm; (pwk*HykHtuGuf\) wpf
17) Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefawmfrlpOf t&SiftEk½k'¨gu jcm;pDae&mwGif&Sdonf/ wd&pämeftm;vkH;rSm tawmif&SdNyD; jcaoFh?
&[ef;awmfrsm;tm; ridka<u;Mu&ef tm;ay;pum;qdkjcif;? ,m qif? odk;(jrnf;)? ukvm;tkwf? ief;ESihf rdausmif;OD;acgif;rsm;&Sdonf/
bufwGif Ak'¨\aemufqkH;om0ujzpfvmol okb'´y&dAdkZf? tjcm; azmif;&pfwpfckwGif r*FvmtrSwftom; 12-ckyg&Sdonf/
18) Ak'¨&Sifawmfjrwf r,fawmf (ewfom;)tm; wm0wðomewf xdyfydkif;rS vuf,m&pfvSnfhaomf ,if;r*Fvm oauFwrsm;rSm c½k
jynfü tbd"r®mw&m;a[mMum;jcif;? oif;cGH (ysufpD;aeNyD)wpfck? tkef;xef;wpfyif? Mumyef;ygonhf tdk;
19) t*Fkvdrmvtm; acscRwfjcif;? wpfvkH;? ESif;yef;ykHwpfckESifh tjcm;xef;yifi,fwpfrsKd;wdkY jzpfonf/
20) a'0'wfESihf tZmwowåKwYkd Ak'¨ESihfbk&ifAdrÁdom&udk owf&ef tjcm;azmif;&pfrSm wpfzef¤if;tay:ü Mumyef;yGifhcsyfrsm;&Sdonf/
BuHpnfMujcif;? bk&m;zl;onf tjyifbuf xD;acGwGif wpfckESifhwpfck rDwm0uf
21) t&SiftmeE´mu trsKd;orD;i,fwpfa,muftm; a&tenf;i,f cefYtuGmü taygufi,frsm;yg&Sdonfudk owdjyKrdygvdrfhrnf/ ,if;
ay;vª&ef ajymMum;jcif;? xdktrsKd;orD;i,fu rdrdonf trsKd; taygufi,frsm;ü wpfcsdefu Oygoumrsm; yef;ukH;rsm;ESihf wHcGef
edrfh(Zmwfedrfh)jzpfonfqdkNyD; wGefYqkwfaejcif;? Ak'¨\tqk;H tr rsm;csdwfqGJ&ef ikwfi,frsm;yg&SdcJhonf/
onf Zmwfpepfudk jiif;qdkaMumif; txl;jyK&Sif;jyvsuf t&Sif cef;rBuD;\ nmbuf cyfvSrf;vSrf;wGif tawmftwefausmf
Mum;onhf w&m;a[mawmfrl[ef Ak'¨qif;wkawmf &Sdonf/ þ
166 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 167
oyÜm,fvSonhf qif;wkawmfudk 1904-ckESpf wl;azmfpOftwGif; rsm;udk emrnfausmf *syefvlrsKd;yef;csDq&m udkaqhqkEdkqk (Kosetsu
"r®&mZduapwDawmfawmifbuf wpfae&mwGifawGU&SdcJhNyD; ,cifu Nosu)u a&; qGJcJhonf/ ¤if; (yefcsDum;rsm;)twGuf (tzdk;tcudk)
"r®&mZdu apwDawmfBuD;\ ywfvnf&Sd vdkPfacgif;i,frsm;twGif; t*FvdyfvlrsKd; Ak'¨bmom bDt,fvf ba&mif;wef (B.L. Brownton)
oDwif;okH;awmfrlcJhonhf qif;wkawmf rsm;pGmteuf wpfckjzpfzG,f u vª'gef;cJhonf/ bk&m;ausmif;\ qif0iftrdk;ESihf vSyonhf
&Sdonf/ þqif;wkawmfonf at'Dig;&mpk\ ESpf0ufwGif xkvkyf a&SUwHcg;rsm;udk oD&dvuFmAk'¨ bmomvlrsKd;rsm;ESihf 1931-ckESpf
cJhykH&NyD; w&m;OD;a'oem a[mMum;awmfrlaom jrwfAk'¨tm; Ekd0ifbmv 11-&ufaeYwGif usif;yonhf rlv*E¨uk#d0d[m&zGifhyGJodkY
wifpm;onhfykHjzpfonf/ w&m;pMumvnfap[ef vufawmfrsm;u wuf a&mufcJhMuonhf Ak'¨bmomEdkifiHtm;vkH;eDyg;rS udk,fpm;vS,f
þtcsufudk ñTefjyonf/ orifESpfaumifESihf &[ef;ig;yg;0ef;&Hae rsm; vª'gef;cJhonf/ rlv*E¨uk#d0d[m&\ eH&Hrsm;&dS yef;csDum;rsm;rSm
aom "r®pMumbD;ykHwpfck qif;wkawmfatmufcHckHwGif yg&Sdonf/ atmufygtwkdif;jzpfonf –
tjcm;½kyfykHESpfckrSm trsKd;orD;wpfa,mufESihf uav;i,fwpf awmifbufeH&H
a,mufykHjzpfNyD; qif;wkawmf tvª&Sifrsm;\ ab;wkdufykHjzpfzG,&f Sd 1) (vlUjynfü)zGm;jrif&ef apmihfqdkif;aeonhf wm0wðom ewfjynf&Sd
onf/ "r®pMum (bD;)ykHonf a&S;acwftdE´d,wGif bk&ifESihfywf bk&m;avmif;(aowauwk)ewfom;?
oufaom wefcdk;tmPmESihf atmifjrifrI\oauFwtjzpfjzihf tokH;
2) bk&m;avmif; y#doaE¨,lcsdef r[mrm,m\ r*Fvmtdyfruf?
jyKcJhonf/ ,if; (bD;)udk Ak'¨bmom0ifrsm;u rd*'g0kefwGif (Ak'¨&Sif
awmfjrwf) yxrqkH;w&m;a[mMum;awmfrlonfh odrfarGUaom? 3) vkrÁeDO,smOfü bk&m;avmif; arG;zGm;awmfrljcif;?
Edk;<uaom? a'goudk owdjyKrd&ef zswfvwfaom orifESihfwlonhf 4) crnf;awmfrif;BuD; ESpfywfvnf v,fxGefr*FvmjyKaepOf
pdwf&Sdaom (rd*blawe pdawåe) MunfnKdudkif;½Idif;ol Ak'¨bmom rif;om;od'¨w¬ psmeftbdÓmPf0ifpm;jcif;?
0ifwpfa,mufudk wifpm;jcif;vnf;jzpfEdkifonf/ jywdkufudk eHeuf 5) opöm"r®udk &SmazGjcif;twGuf awmxGuf&ef rif;om;od'¨w¬
10-em&DrS n ae 5-em&Dxd zGifhNyD; aomMumaeYrsm;wGif ydwfonf/ tm; wdkufwGef;cJhonfh edrdwfBuD;av;yg;?
6) eef;awmfrSrxGufcGmrD ZeD;ESihf arG;uif;pom;awmftm; rif;om;
rlv*E¨uk#dausmif;awmf od'¨w¬Munh½f I[ef?
O,smOfudkjzwfvsuf tysuftpD;rsm;\ta&SUbufvrf;wGif tem*g
&du"r®ygvBuD; 1931-ckESpfu wnfaqmufcJhaom rlv*E¨uk#d taemufb ufeH&H
0d[m&&Sdonf/ ausmif;awmfonf enf;rsKd;pkHjzihf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ 7) qEé (trwf)udk tazmfac:NyD; pD;awmfjrif; u@uudkpD;vsuf
w&m;"r® tqkH;trawmf\ eufeJus,fajymrIudk wifpm;xm;onf/ ntcsdef bk&m;avmif;awmxGufjcif;?
þausmif;awmftwGuf &efykHaiGtrsm;udk tem*g&du"r®ygv \ 8) q&mBuD;rsm;xHrS vrf;ñTefrI &,ljcif;?
tar&duefvlrsKd; em,ujzpfol rpöuf ar&Dazmfpwm (Mrs Mary 9)yifyef;onfhtusifh (udkusihfMuHcJhonhf) ESpfrsm;aMumihf tm;tif
Foster)u uscH(vª'gef;)cJhonf/ apwDawmfeH&H&Sd t*Fawyef;csDum;
qkwf,kwfaeaom rif;om;od'¨w¬(&[ef;)onf okZmwm\qGrf;
172 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 169
NyD; (vQyfppf"mwfrD;) tvkHtavmuf xGef;ñSdxm;onf/ Ak'¨ombm tmeE´mu trsKd;orD;i,ftm; ]oihftrsKd;Zmwf bmjzpfonfudk
omjycef;wGif Am&mPoDüawGU&onhf *kwåacwfrS Ak'¨qif;wkawmf igawmif;cHjcif;r[kwf? igoihfxHrS a&udkom tvªcHygonf}[k
rsm;? yv’acwf ajymifvufacsmrGwfonhf vuf&m trsm;tjym;ESihf ajymMum;jcif;? þ0w¬KaMumif;onf 'dAsm0'geusrf;rS jzpfonf/
crf;em;vSonhf 14-&mpk tdE´d,-wdAuf xuF (Thanka)19 rsm;udk rlv*E¨uk#d0d[m&&Sd yifrbk&m;ausmif;aqmifwGif wuúod
vnf; jyoxm;onf/ þjywkdufudk eHeuf 10-em&DcGJrS nae 5- vm (wuúodkvf)NrdKU&Sd apwDawmfESihf em*&ZÆKaum@t&yf&Sd apwD
em&Dtxd zGifhonf/ arvESihf ZGefvrsm;twGif; eHeuf 7-em&DrS awmfrsm;wGif awGU&SdcJNhyD; tdE´d,bk&ifcH avmh'ftm0if (Lord Irwin)
nae 12-em&DcGJtxd zGifhonf/ we*FaEGaeYESihf wuúodkvf ausmif; u r[maAm"dtoif;tm; vufaqmifay;cJhonhf Ak'¨\ ([k ,lq
ydwf&ufrsm;twGif; ydwfonf/ bm&wumvm b0efonf *Dw &onhf) "mwfawmfrsm; udef;0yfonf/ bk&m;cef;aemufbufwGif
ynmr[mXmeESihfuyfvsuf wuúodkvf0if;twGif;ü &Sdonf/ tem*g&du"r®ygv\ jymrsm;yg0ifonhf apwDi,fwpfql&Sdonf/ xdk
19
bk&m;ausmif;\ aemufwnfhwnfhürl om;aumifrsm;twGuf yef;
ydk;om;jzihfabmifcwfxm;aom ydkufqHavQmf ydwfom;yk&ydkufay:ü a&;qGJxm;onhf jcHi,fwpfck&Sdonf/ ,if;\aemufwnfhwnhfwGif "r®ygv½kyfuvmyf
cyf Murf;Murf; ½kyfykHyef;csDum;rsm;udk xuF[kac:onf/ wdAufAk'¨bmom0ifwdkY tokH;
jyKonf/ oHo&mpuf0ef;ykH? jrwfAk'¨\ twdwfb0Zmwfawmf o½kyfazmfykHrsm;? wpfcg udk oN*ØK[fonhfae&m txdrf;trSwf Adrmefwpfck&Sdonf/ bk&m;
wpf&H wdAufbmoma&;*dkPf;rS xif&Sm;onhf bmoma&;acgif;aqmifwdkY\ ykHrsm;udk ausmif;t0ifvrf;r\ nmbufwGif atmufodkYpl;pdkuf Munfh aeNyD;
a&;qGJavh&Sdonf/ txl;ojzihf ,if;yk&ydkufay:ü t0ef;ykHa&;qGJNyD; (orx)ur®|mef; vufudkydkufxm;[ef tem*g&du"r®ygv\ ½kyfwk&Sdonf/
tm;xkwf&mü uodkPf;edrdwftjzpf tokH;jyKMuonf/ (The Seeker's Glossary of
Buddhism p. 620) (bmomjyefol)/ acwfopfausmif;wdkufrsm;
rlv*E¨uk#d0d[m&tjyif rd*'g0keftwGif; tjyifywfvnfü tjcm;
acwfopf bk&m;ausmif;rsm;pGm &Sdao;onf/ "ar®uapwDawmf
taemufbufuyfvsufwGif rlvu 1824-ckESpfwGif wnfaqmuf
cJhonfh oQa&,emx *sdef;bk&m;ausmif;&Sdonf/ þwdwfqdwfNyD;
qGJaqmifonhf *sdef;bk&m;ausmif;\ twGif;ydkif;eH&Hrsm;udk jrwfAk'¨
ESihfacwfNydKif (Ak'¨xuf) toufBuD;onhf *sdef;0g'wnfaxmifol
r[m0D& toufxif&Sm;&SdpOf tjzpftysufrsm;ukd o½kyfazmfxm;
onfhf pdwf0ifpm;zG,feH&Haq;a&; yef;csDrsm;ESihf wefqmqifxm;
onf/ w½kwfbk&m;ausmif; wpfausmif;udk 1939-ckESpfu ausmf
Mum;vSonhf puFmylEdkifiHom; bPfolaX; vDcRef;qif(Lee Choong
Seng)u rwnfvª'gef;onhf tvªaiGjzihf wnfaqmufcJhonf/
170 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 171
ausmif;awmf&mrsm;\ taemufajrmufpGef; cyf,Gef;,Gef; uyf
vsuf&Sd jrefrmausmif;udk yxrqkH; 19-&mpk tpydkif;wGif wnf
aqmufcJhNyD; tjzLa&mif pusifausmufom; qif;wkawmfwpfql&Sd
onf/ a*vkyÜ*kdPf;0if wdAufbk&m;ausmif;udk 1955-ckESpfwGif
wnfaqmufcJhonf/ bk&m;ausmif;eH&Hrsm;rSm yef;csDaq;a&;rsm;jzihf
zkH;vTrf;xm;onf/ þbk&m;ausmif;\ aemufbufwGif 1959-
ckESpfu vmqm(NrdKU)ykefuefx<urIwGif aoqkH;ukefMuaom yk*¾Kdvf
rsm;tm; txdrf;trSwfjyKwnfxm;onhf apwDi,fwpfql&Sdonf/
,kd;',m; bk&m;ausmif;rSm jywdkuftvGefavmufwGif &Sdvsuf
1971-ckESpfwGif wnfaqmufcJhNyD; ,cktcg wnfaqmufqJjzpf
onf/ rd*'g0kef\ tjyifbuf 3-uDvdkrDwmcefYwGif tqihfjrifh
wdAufbmomavhvma&; A[dkwuúodkvf&Sdonf/ þwuúov kd f
wGif {&mrpmMunhfwdkufBuD; wpfck&SdNyD; Nidrf;csrf;onhf ynm&SmrSD;&m
todkuftNrKHjzpfonf/
oGm;a&muf&ef
rd*'g0kefonf Am&mPoDrS 13-uDvdkrDwma0;NyD; ajrmufbufoYdk
oGm;aom &xm;vrf;rBuD;ay:wGi&f Sdonf/ Am&mPoDrS vefcsm;
odkYr[kwf bwfpf um;rsm;jzihf vG,fulpGm oGm;a&mufEdkifonf/

rd*'g0kef0ef;usif
bm&wumvmb0ef (jywdkuf)
(Bharat Kala Bhavan)
Am&mPoD&Sd Am&mPoD[dE´DwuúodkvftwGif; (þjywdkuf) wnf&Sd
onf/ þjywdkufwGif xl;jcm;qef;Mu,fonhf [dE´L?Ak'¨bmomESihf
*sdef; yef;ykvuf&mrsm;a&m tjcm; tEkynmvuf&mrsm;udkyg pk
aqmif; jyoxm;onf/ jycef;0if ypönf;rsm;udk aumif;pGmjyoxm;
176 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o 173

ukuúK#yg'*d&d

vkrÁdeD&Sd taomuausmufpmwdkif

rd*'g0kefrS*kwåacwfvuf&m"ar®uapwD
uydv0w¬KrStysuftpD;rsm;
rd*'g0kef? rlv*E¨uk#drSyef;csDum;
174 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o 175

jA[®a,medac:*,moDo

Ak'¨*,m&Sd Ak'¨yg'apwDawmf
Ak'¨*,mblwefbk&m;ausmif;rSqif;wk

Ak'¨*,mrSy&aAm"dae&m

Ak'¨*,mnaecif;
180 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o 177

om0w¬dNrdKU&Sd oD&dvuFmausmif;rS yef;csDum; &mZN*ØK[fNrdKUrS*dZÑuk#fawmif

&mZN*ØK[frS£E´omv*l

ukodem½kHrS r[my&dedAÁmeapwDESihfbk&m;ausmif; &mZN*ØK[fNrdKU½dk;wHwkdif;


178 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o 179

emvE´m&Sd ausmif;awmf&mtrSwf 2 rS
aumorÁDrS ausmufxGif;½kyfwkrsm;
aCmodwm½kHausmif;awmf&m

a0omvDrS jcaoFhacgif;
ywåem;jywkdufrS ausmufpmwkdifESihf apwDawmf
t0avmudawoGm&qif;wk

Am&mAm&awmifukef;rS
avmro&aoh*l

emvE´mjywdkuf&Sd
Ak'¨*,mrSqif;wk
184 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
oufzG,f wrvGefb0udk &&SdEdkifonf[k ,kHMunfMuonf/ *,m 5/ *,m
jrpftwdkif; Ak'¨*,modkY oGm;aomvrf;a[mif;jzihf *,mNrKdUrS xGuf
cGmaomf jA[®a,medonf aemufqkH;jzwfoef;&aom awmifukef; jrwfAk'¨onf (wynfh)&[ef; wpfaxmifESihftwl *,moDot&yf&Sd
*,m (½Gm) teD;wGif oDwif;okH;awmfrlcJhonf (0d 3? 43)/
jzpfNyD; awmifxdyfay:&Sd a&'D,kd (toHvTifh) arQmfpifjzihf vG,fulpGm
rSwfom;Edkifonf/ *,monf [dE´Lbmomt& NrdKUjrwfckepfckteuf wpfckjzpfonf/
ok&mZduk@ (Surjikund) Ak'¨acwfuyif [dE´Lbmom0ifrsm;onf uG,fvGefol rdbaqGrsKd;
*,mNrdKUtv,fwGif ok&mZduk@ac: a&uefBuD;wpfck&Sdonf/ þ rsm;twGuf bmoma&;udpö aqmif½Guf&efESihf zv*ljrpfwGif a&
(a&uefodkY 0wfrjyKrD ukd,fvufpifMu,f oefY&Sif;&ef [dE´Lrsm; csKd;&ef *,mNrdKUodkY vma&mufcJhMuonf/ bmoma&;udpörsm;udk
vma&mufMuonf/ a&uefonf BuD;rm;onhf av;axmifhykH *,mNrdKUwGif (,aeYwdkif)aqmif½GufMuqJjzpfonf/ *,m&Sd [dE´Lbm
a&xkwnf&SdNyD; aumif;pGm tvSq,ifxm;onhf tqkH;wGif (a& om0ifrsm;\ txGwfjrwfqkH; ae&mrsm;rSm [dE´Lyg'bk&m;ausmif;?
csKd;)qdyf wpfckvnf;&Sdonf/ ausmfMum;vSonhf raoaom anmifyifwnf&Sd&m tuoQ,0wf
olpdavmrokwfawmf (okwåed? pm-319)üyg&Sdonfh jzpf&yfrsm; (Akshayavat) bk&m;ausmif;ESihf jA[®uk@a&uefwdkY jzpfonf/
jzpfay:cJhonfrSm þa&uefjzpfonf/ a&uefab;wGif #uØwrÍö [dE´Lbmom vTrf;rdk;ywfoufrI &Sdaomfvnf; *,mNrdKUonf Ak'¨
[kac:aom arQmfpifvdk taqmufttkHwpfck&Sdonf/ ,if;a&uef bmom0ifwdkYtwGufvnf; crf;em;vSonf/ taMumif;rl Ak'¨ ouf
wGif olpdavmr cRefxufonhftarG;&Sdol ,u©(bDvl;)wpfa,muf awmfxif&Sm;&SdpOfu *,mNrdKUü trSwf&zG,f jzpf&yfrsm;&SdcJhaom
aexdkifcJhonf/ r[mbm&w (usrf;)ü ,if;arQmfpifvdk taqmuf aMumihf jzpfonf/
ttkHudkyif jA[®p&d,[k ac:a0:azmfjyxm;onfrSm pdwf0ifpm;zG,f rd*'g0kefü yxr0g uRwfNyD;aemuf jrwfAk'¨onf Ak'¨*,modYk
jzpfonf/ olpdavmronf Ak'¨tm; Ncdrf;ajcmuf&ef BudK;pm;aomf jyef<uvmNyD; ,if;*,mNrdKU&Sd O½ka0vuóy? e'DuóyESihf *,m
vnf; ratmifjrifcJhojzihf ]tu,fí rajzEdkifvQif jrpfwpfbufoYdk uóywdkYudk ¤if;wdkY\ wpfaxmifpDaom wynfhrsm;ESihftwl Ak'¨
(Ak'¨&Sifawmfjrwftm;) ypfvTwfvdkufrnf}[k Ncdrf;ajcmufvsuf ar; bmomtjzpfcH,lapcJhonf/ tqdkygjyKopfp &[ef;wpfaxmif jcH&H
cGef;rsm;ar;onf/ olpdavmrbDvl;u ]&m*ESifh a'gornfonhfae vsuf Ak'¨onf *,mNrdKUodkY<uvmNyD; okwåefaygif; ajrmufjrm;pGmudk
&mrS vmoenf;? ESpfoufjcif; rESpfoufjcif;ESihf t aMumufw&m; a[mMum;awmfrlonf/ jrwfAk'¨ *,modkY tNrJwrf; jyef<uvmonf
tb,frSvmoenf;/ raumif;aom tMuHtpnfrsm; tb,fae [laom taxmuftxm; r&Sdacs/ þonfrSm *,monf ([dE´L)
&mrS jzpfay:vmoenf;/ uav;i,frsm; usD;uef;udk aESmihf,Suf bmoma&;qdkif&m 0wfjyKqkawmif;rI tcrf;tem;rsm;twGuf
ouJhodkY pdwfudk rnfonhft&mu aESmihf,Sufygoenf;}[k tar; tcsuftcsm ae&mjzpfaomfvnf; jrwfAk't ¨ aejzihf ,if;udk rsm;pGm
jyKonf/ jrwfAk'¨\tajz wpfpdwfwpfa'orSm ]&m*ESihf a'goonf *½kpdkufaomaMumihf jzpfzG,f&Sdonf/ 0w¬Lyrokwf (r 1? 47)wGif
ig ighOpöm[k cH,ljcif;rS jzpfay:vm\/ xdktwlyif ESpfoufjcif; rESpf Ak'¨u ]tu,fí oifonf vdrfnmjcif;? ouf&SdwdkYudk ñSOf;qJjcif;
182 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o *,m 183
r&SdvQif? (olwpfyg;Opömudk) rcdk;0SufbJ o'¨gw&m;&SdvQif *,modkY a&csKd;aersm;udk awGUjrifawmfrlaMumif; jyqdkonf/ xdkYaemuf Ak'¨u
oGm;í tb,ftusKd;&Sdrnfenf;/ *,m(a&) onf oifhtdrfrSm&Sd þ*gxmudk a[m>rufawmfrlonf –
aoma&ESihf jcm;em;rIr&Sd}[k a[mawmfrlonf/ ausmufwkH;BuD; ]vltrsm; þjrpfxJrSm a&csKd;Muaomfvnf; a&jzihf(tukodkvf
rsm;jzifh jyKvkyfxm;aomeH&Hjrihfjzihf um&Hxm;onf/ tnpf taMu;udk) pifMu,fatmifvkyfí r&/ opöm"r®&Sdaom
olonfompifMu,fNyD; jA[®P (raumif;rIudk pifMu,fNyD;ol)
Munfh½IzG,f rnf\} (O'ge? pm- 83)/
jA[®a,med jrwfAk'¨\ b0qkH;onftxd a'0'wfonf oHCmhtzGJU t
*,mNrdKUay:rS rdk;aeaom þxif&Sm;onhf awmifukef;onf Ak'¨ pnf;udk oif;cGJNyD; aemufvkduf&[ef; ig;&mESihftwl *,moDoü
vufxufawmftcgu *,moDo[k xif&Sm;cJhonf/ t&Sifr[m aexkdif&ef xGufcGmcJhonf/ *,moDoü tZmwowfrif;u bkef;
Ak'¨aCmotvdkt& þawmifwef;\rlvtrnfrSm 'l;auG;&yfvsuf BuD;ausmif;wpfck aqmufvkyfvª'gef;onf/ Ak'¨u t&Sifr[m
&Sdaom qifESifhwlaomaMumihf *ZoDo (qifOD;acgif;)jzpfNyD; *,m arm*¾v’mefESihf t&Sifom&dykwå&mwdkYudk cGJxGuf&[ef;awmfrsm;tm;
NrdKUtrnfrSm þawmifukef;udk tpGJjyKí ac:a0:aomtrnf *ZrS usKd;aMumif;jy(azsmif;zs)&ef apvTwfawmfrlojzihf aemufqkH;ü xdk&
*,m[k ajymif;vJvmjcif;jzpfonf/ ausmfMum;vSonhf rD;vQH a' [ef;awmfrsm; (trSefudkodNyD;) jyefvmatmif aqmif½GufEdkifcJhonf/
oem tm'dwåy&d,m,okwfudk Ak'¨onf wpfaxmifaom jyKopfp [l,ifqef *,mNrdKUodkY a&mufoGm;aomtcg *,mNrdKUwGif rd
&[ef;awmfrsm;tm; þ*,moDot&yfü a[mMum;awmfrlcJhonf/ om;pk wpfaxmifcefYom aexdkifMuonf/ xdktcsdefu *,moDo
a&S;t|uxmusrf;rsm; (tH-| 1? 232)ü tm'dwåy&d,m, tm; bk&ifrif;tjzpf wufa&mufrIESihf ywfoufaom ta&;
okwfudk a[mMum;pOf Ak'¨ESihf (w&m;em) y&dowfonf {&mr BuD;onhf ae&mwpfcktjzpf owfrSwfxm;onf/ [l,ifqefu þ
ausmufzsmBuD;ay:ü xkdifcJhMuaMumif;qdkonf/ xdkrQavmuf BuD; odkYqdkonf ]a&S;acwfrsm;tcsdefu tkyfcsKyfolbk&ifrsm; xD;eef;
rm;aom ausmufzsmwpfckwavudkrQ ,cktcg rawGU jrifEdkifawmh &aomtcg ywf0ef;usifteD;tem;&Sd jynfolrsm;tm; ESpfouf
acs/ odkY&mwGif rlvawmifxGwfab;&Sd yckH;uJhodkYaom ae&mwpfck ap&efESihf rdrd\ausmapmxif&Sm;rIudk vGefcJhaom rsKd;qufwdkYxuf
onf vlwpfaxmifavmuf oufaomihfoufom aeEdkifonfh omvGefaMumif; jyo&ef&nf½G,fcsufjzihf tcrf;tem;rsm; tpD
ausmufzsmwpfck &SdcJhrnf[k,lq&aom jyifnD ae&mus,fBuD; t&Dusif;yvsuf awmifay:odkYwufí rdrd\atmifjrifrIudk aMunm
wpfck&Sdonf/ þajrae&mtwGif; apwDwpfql jzpfzG,f&Sdonfh rIef jcif;rSm xkH;pHwpf&yfjzpfcJh\}/ &[ef;awmf [l,ifqefonf taom
0g;onhf tptersm;udk awGUjrifEdkifao;onf/ urif; wnfxm;cJhonhf awmifukef;ay:&Sd apwDwpfql t
tjcm;pdwf0ifpm;zG,f a'oemwpfckwGif *,moDo (awmif) aMumif;udkvnf; azmfjycJhonf/ ,aeYacwfürl jA[®a,medudk [dE´L
rS Munf½Ivkdufjcif;ü Ak'¨&Sifonf rdrdwdkYjyKNyD;onhf tukodkvf wdkYu t½dktaojyKp&mtjzpf,lqaeMuNyD; tu,fí awmifxdyf
'kp½dkufrsm; pifMu,foGm;Edkifonf[k ,kHMunfMuvsuf jrpftwGif; teD;&Sd ausmufawmifrS taygufukd jzwfí wGm;oGm;EkdifvQif ESpf
188 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 185
qkH;ü v|d0eac: xef;yifawmü &yfem;awmfrlonf/ þae&mudk oufjcif;? taMumufw&m;? raumif;aom tawG;tMuHrsm;vnf;
,cktcg &mZN*dK[ftaemufawmifbuf 10-uDvdkrDwmtuGm ½Gm ig ighOpöm[k pGJvrf;jcif;rS jzpfay:vm\/ (xdkw&m;uyif) uav;
i,fwpfcktjzpf awGU&Sd&NyD; wu,f pdwf0ifpm;zG,faumif;onfrSm i,frsm; usD;uef;iSufudk (aESmihf,Suf ouJhodkY) pdwfudk aESmihf
rlvemrnf wnf&SdqJjzpfNyD; ,cktcg v|d0e\ [dE´Dbmom twdk ,Suf\} [líjzpfonf/
aumufpum; a*sxdetjzpf xif&Sm;onf/ AdrÁdom&rif;BuD;onf ,aeYacwfwGif #uØwrÍö tpteudkyif rawGUEdkifawmhacs/
Ak'¨udkBudKqdk&ef rsm;pGmaom ta>ct&HwdkYESihftwl a&mufvmNyD; Ak'¨ odkY&mwGif a&uef\trnfrSm olpdavmrrS qif;oufvmonfrSm
aemufrS NrdKUxJodkY vkdufygoGm;cJhonf/ touft½G,fBuD;NyD; av; aocsmNyD; a&csKd;qdyf teD;&Sd (vltrsm;) &Sdcdk;ylaZmfMuonhf opfyif
pm;cH&onhf uóynDaemifwdkYESihfEIdif;pmygu i,fvGef;NyD; xdktcsdef &if;wGif Ak'¨bmomapwDawmf rsm;tygt0if a&S;a[mif;tEkynm
u udk,fusifhw&m;a&;&m rausmfapmao;aom Ak'¨&iS af wmfjrwf vuf&mrsm;pGm&Sdonf/
ESihf awGUqkHonhftcg vltcsKdUu rnfolonfq&m rnfolonf ok&mZduk@odkY oGm;a&muf&ef AdoQEkyg' bk&m;ausmif;odYk
wynhf[k raocsmbJ jzpfaeMuonf/ xdktcg O½ka0v uóyu oGm;onhf vrf;twdkif;oGm;yg/ bk&m;ausmif;odkY ra&mufrD rDwm
]ae&muxNyD; ouFef;udk yckH;ay:wGifjyifqif 0wf½kHvdkufNyD; jrwf 100-cefYwGif b,fbufodkY cGJxGufoGm;onhf vrf;usOf;i,fwpfck
Ak'¨\ajcawmf&if;ü OD;ñGwfvsuf ]]t&Sif? t&Sifonfum; wynfh &Sdonf/ ,if;vrf;usOf;i,ftwdkif; qif;oGm;NyD; nmodkYcsKd;yg/
awmf\ q&mjzpfyg\/ wynhfawmfonf (t&Sifbk&m;\) wynfhjzpf *,mjywkduf
ygonfbk&m;}}[k avsmufxm;onf} (0d 3? 46)/ *,mjywdkufudk a[mif;EGrf;NyD; ysufpD;vkeD;yg; jzpfaeonfh t
Ak'¨&Sifawmfjrwf\ t*¾r[mom0ursm;jzpfvmMuonhf yk*¾Kdvf aqmufttkH wpfckwGif zGifhvSpfxm;NyD; *,mESihf *,mywf0ef;
ESpfa,muf &[ef;jyKvmonfrSmvnf; xdktcsdefujzpfonf/ oÍö, usiüf awGU&onhf Ak'¨ bmomESihf [dE´Lbmomqdkif&m yef;ykvuf&m
(oÍönf;)q&mBuD;\wynhfrsm; jzpfaeMuonhf arm*¾v’meESihf om&d tenf;tusOf;udk pkaqmif;jy oxm;onf/ jywdkufudk eHeuf 10-
ykwåwdkYonf i,foli,fcsif;rsm; jzpfMuonf/ oÍö,um; xdktcsdef em&DrS nae 5-em&Dtxd aeYpOfzGifhNyD; wevFmaeYrsm;wGif ydwf
u &mZN*dK[fwGif xif;&Sm;onhf y&dAdkZfrsm;pGmteuf wpfa,muf onf[k qdkonf/ trSefpifppf jywdkufrª;vmonhf tcsdeftenf;i,f
tygt0ifjzpfNyD; wynhfaygif; ESpf&mhig;q,f&Sdonf[k qdkonf/ twGif;om zGihfonf/ jywdkufonf *,mw&m;½kH;teD; 'ufbef
wpfaeYoü om&dykwåonf qGrf;cHvSnhfvnfaeonhf Ak'¨\wynhf *gvdk (Dak Bungalow)ESihf uyfvsuf&Sd taqmufttkHjzpfonf/
&[ef;awmfwpfyg; (t&SiftóZd)ESihf awGUqkHNyD; rdrdtm;w&m; oGm;a&muf&ef
a[mMum;&ef awmif;yefonf/ Mum;em&aomw&m;pum;udk ESpf *,monf Am&mPoDta&SUbuf uDvdkrDwm 200-cefYwGif&Sdonfh
oufoGm;jcif;ü om&dykwåonf rdwfaqGarm*¾v’metm; xdk(w&m; ajrmufydkif; &xm;vrf;rBuD;ay:wGif &Sdonf/ ywåem;rSvnf;
"r®)udk jyefvnfa[mMum;onf/ ¤if;wdkY (ESpfOD;)onf xdkae&m xdk &xm;jzihfa&muf&SdEdkifonf/ 118-uDvdkrDwmcefY (a0;onhf) c&D;
tcsdeüf yif Ak'¨&Sifawmfjrwf\ wynfhtjzpfcH,l&ef qkH;jzwfvkdufMu pOfjzpfonf/
&mZN*dK[f 187
xm;NyD; pifMu,fatmifjyKxm;\} [kqdkonf/ NrdKUawmf\a&S;a[mif;
tpdwftydkif;udk um&Hxm;onhf awmifBuD;ig;vkH;udk a0bm&?
6/ &mZN*dK[f
a0ykv’? &we? aomPESihf O',awmif[k ac:onf/ (ax&0g')
rSefygonf t&Sifbk&m;? þvrf;um; &mZN*dK[fodkY oGm;aom vrf;jzpf wdyd#uü a0bm&? a0ykv’? y@0? *dZÑul#ESihf £od*dvdawmif
yg\/ þvrf;twdkif; tenf;i,f oGm;NyD;aemuf ½Gmwpf½Gmudk awGUyg [k ac:onf/ xdkawmifrsm;tMum; wnf&Sdaeonhf &mZN*dK[fNrdKUudk
vdrfhrnf/ qufoGm;NyD;aemuf aps;NrdKUBuD; wpfNrdKU awGUygvdrfhrnf/ wpfcgwpf&H *d&bZ (awmifukef;cHwyf) NrdKU[kvnf; ac:a0:onf/
tenf;i,f qufoGm;NyD;onhftcg ESpfoufzG,fyef;jcHrsm;? ESpfouf rif;om;od'¨w¬onf awmxGufcJhNyD;aemuf &mZN*dK[fNrdKUodkY
zG,fopfawmrsm;? ESpfoufzG,f jruffcif;jyifrsm;ESihf ESpfoufzG,f a& a&mufvmonf/ (&mZN*dK[f)NrdKUawmf ywf0ef;usif&Sd *lrsm; opf
uefrsm;&Sdonhf &mZN*dK[fNrdKUudk awGUygvdrfhrnf (r 3? 56)/
awmrsm;ESihf ausmufaqmifrsm;ü rMumcPawGU&wwfonhf &aoh
,cktcg &m*s*d&f[kac:onhf NrdKU&mZN*dK[fonf tdE´d,wGif vltrsm; rsm;pGmwdkYESihf qufoG,frI&&Sd&ef jzpfzG,f&Sdonf/ (&mZN*dK[f)bk&if
pOfqufrjywf tajccsaexdkifcJhonhf a&S; tusqkH;ae&mrsm;teuf AdrÁdom&onf rif;om;odd'¨w¬tm; (NrdKUawmf)vrf;Mum;ü qGrf;cH
wpfckjzpfonf/ jrwfAk'¨ oufawmfxif&Sm;&SdpOfu r*"EdkifiH\NrKd U vSnhf vnfaeonfudk awGUrdNyD; rif;om;od'¨w¬\ txufwef;us
awmfjzpfcJhNyD; rZÑdra'oü tBuD;qkH;NrdKUjzpfcJhonf/ &mZN*dK[fNrdKUESihf aom ½kyfvu©PmaMumifh euf½Idif;pGm MunfndKav;pm;oGm;onf/
¤if;\obm0e,fajr txdrf;trSwfrsm;udk a&S;a[mif; Ak'¨? *sdef; Ak'¨avmif;vsm (rif;om;od'¨w¬)onf y@0 (,ckacwf &we)
ESihf [dE´Lpmayrsm;ü rMumcP azmfjyMuonf/ Ak'¨&iS af wmfjrwf awmif ta&SUbufü oDwif;okH; aexkdifaMumif; od&SdoGm;jcif;ü
ukd,fwdkifyif NrdKUawmfESihf ¤if;ywf0ef;usifrsm;taMumif; þodYk bk&if (AdrÁom&)onf Ak'¨avmif;vsmxH oGm;a&mufawGUqkHonf/
>ruf[awmfrlzl;onf ]&mZN*dK[fum; ESpfoufzG,faumif;pG? *dZÑ Ak'¨avmif;vsmu bk&ifAdrÁdom&tm; rdrdtaejzihf jrifhjrwfaom
ul#ESihf a*gwredaj*m"wdkYum; arGUavsmfzG,faumif;pG/ apm&yygw trsKd;(rif;rsKd;)rS jzpfaMumif; ajymjyaomtcg rif;BuD;onf rif;om;
(cdk;om;acsmufeuf)ESihf a0bm&awmif,HrS owåyPÖd*lwdkYum; od'¨w¬ (&[ef;)taejzihf vlYb0odkY jyefvmcJhrnfqdkvQif eef;awmfü
aysmf½TifzG,faumif;pG/ £od*dvdawmif,HrS umVodvmESihf odwm tqihfjrihf &mxl;ay;rnfjzpfaMumif; urf;vSrf;onf/ rif;om;
0etwGif;rS oyÜaom@duyAÇm&wdkYum; wihfw,fvSaypG/ wayg od'¨w¬onf ,Ofaus;pGmjiif;qdkvsuf tu,fí rdrdtaejzihf aAm"d
'g&mrESihf a0VK0efrS &SOfheufwdkYudk tpmauR;&mXme? ZD0urÁ0e ÓmPfudk &&SdcJhrnfqdkvQif ,if;odkY&&Sdaomtcg jyefvmNyD; rdrdod&Sd
(ZD0uo&ufO,smOf)ESihf r'´ukpädt&yf&Sd ab;rJhawmwdkYum; ESpfvdk xm;onhf trSefw&m;udk rif;BuD;tm;jyefvnf a[mMum;rnfjzpf
zG,f&SdpG} ('D 2? 97)/ aMumif; uwday;cJhonf/
r[m,eAk'¨bmom uAsmq&mBuD; tóaCmoyk*¾Kdvfu Ak'¨avmif;vsm (rif;om;od'¨w¬)onf uwdtwdkif;aqmif½Guf
NrdKUawmfonf ]awmifig;vkH;aMumihf xif&Sm;\/ awmifpG,fawmif cJhonf/ *,mü oDwif;okH;NyD;aemuf Ak'¨&Sifawmfjrwfonf ¤if;\
xGwfrsm;jzihf um&Hvsuf wefqmqifxm;\/ a&ylprf;rsm;jzihf yHHhydk; (wynfh)&[ef; wpfaxmifESihftwl &mZN*dK[fodkY <uawmfrlNyD;aemuf
192 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 189
tay:wpffck (qifhumqihfum) wnfaqmufxm;onhf apwDtrsm; onf/ oÍö,onf rdrd\wynhftcsKdU qkH;½IH;awmhrnfudk Mum;od&
tjym; wl;azmfawGU&SdcJhNyD; a&S;tusqH;k apwDudk arm&d,acwfvuf aomtcg tu,fí ¤if;(om&dykwåESihf arm*¾v’me)wdkY qufvufí
&m[k owfrSwfonf/ acwfopfvrf;wpfckonf &mZN*dK[fNrdKUopf (rdrdatmufrSm) aernfqdkvQif rdrd\ vufaxmufq&mtjzpf cefY
ukd jzwfoGm;NyD; ,if;(acwfopf)vrf; ajrmufbuf tkwfwHwdkif;udk tyfrnfjzpfaMumif; urf;vSrf;onf/ odkY&mwGif rdwfaqGESpfa,muf
jzwfonhfae&m\ nmbufuyfvsufwGif bk&m;zl;onf &mZN*dK[f wdkYonf oÍö,\ tjcm;wynhfrsm;ESihftwl Ak'¨&SifawmfjrwfxH
NrdKUopf\ yifr*dwfa[mif;udk awGUEdkifonf/ oGm;a&mufcJhMuonf (0d 4? 50)/ þ½kwfw&ufjzpf&yfonf &mZ
tZmwowåKapwD N*dK[f (NrdKUolNrdKUom;wdkY)\ xl;jcm;onhf pdwf0ifpm;rIudk jzpfay:apNyD;
um;vrf;twdkif; &mZN*dK[fNrdKUopfrS xGufcGmcJhNyD;aemuf uDvkdrDwm jrwfAk'¨\ ausmufapmowif; wdk;wufoGm;onf/
0ufavmufawmifbufodkY oGm;cJhaomf bk&m;zl;onf b,fbuf odkY&mwGif jrwfAk'¨\wynfhtcsKdU jrwfAk'¨\toufudk vkyfMuH
jcrf;ü tay:wGif ausmufwdkifrsm;ESihf ausmufwkH;BuD;rsm;jzihf onftxd qefYusifcJhonfrSvnf; &mZN*dK[fNrdKUrSmyif jzpfonf/
aqmufvkyfcJhonhf taqmufttkH(ysuf)wpfckudk awGUygvdrfhrnf/ b0ifjrihfNyD; &nf½G,fcsufBuD;rm;vsuf jrwfAk'¨\ nDwpf0rf;uGJ
þtaqmufttkHysufrSm tZmwowåKonf rdrd&&SdcJhonhf Ak'¨ awmfpyfol a'0'wåu rdrdtaejzihf oHCmhy&dowftm; OD;aqmif
"mwfawmfa0pk &SpfykHwpfykHjzihf wnfxm;udk;uG,fcJhonhf apwDae Ekdif&ef Ak'¨tm; tem;,lzdkYawmif;qdkonf/ ,if;awmif;yefrIudk jrwf
&mjzpfonf/ þapwDawmfonf cyfapmapmuyif tysuftpD;rsm; Ak'¨u tcdkiftrmjiif;qdkawmfrlonf/ jiif;cH&onfukd &SufoGm;aom
jzpfoGm;cJhNyD; (taqmufttkHopf) jyefvnfwnfaqmufvsuf t a'0'wåonf (Ak'¨tm;) vkyfMuH&ef MuHpnfonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf
jcm;&nf½G,fcsufrsm;jzihf tokH;jyKaeNyDjzpfonf/ odkYjzpfí rlvt½G,f *dZÑuk#fawmift&dyüf pBuFefavQmufaepOf Ak'¨xH ausmufwkH;BuD;
tpm;ESihf ykHoP²mefudk pOfpm;Munhf&ef ,cktcg rjzpfEdkifawmhacs/ udk vSdrfhcsonf/ Ak'¨\ajcrawmfü xdcdkufoGm;onf (0d 4? 353)/
a0VK0efausmif;awmf&m þMuHpnfrI ratmifjrifaomtcg a'0'wfonf bk&ihfqif tddrf
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf aAm"dÓmPfudk&&SdNyD;aemuf &mZN*dK[fNrdKUodkY jyef awmfxdef; qifOD;pD;rsm;tm; BuD;rm;NyD; pdwfqwfonhf emVm*d&d
oGm;aomtcg bk&ifAdrÁdom&onf Ak'¨&Sifawmfjrwftaejzihf ½GmESihf qifudk jrwfAk'¨<uvmonhfvrf;odkY vTwf&ef aoG;aqmifonf/ wpf
reD;vGef;ra0;vGef;bJ oGm;jcif;jyefjcif;twGuf oihfavsmfNyD; Oygo eHeufü Ak'¨&Sifawmfjrwfonf &mZN*dK[fNrdKUxfü qGrf;cHvSnhfvnfpOf
umrsm;taejzifh oGm;a&mufvkdonhftcg tvG,fwul oGm;a&muf emVm*d&dqifajymifBuD;ESihf xdyfwdkufawGU&onf/ jrwfAk'¨ESifh twl&Sd
Edkifaom? aeYtcsdef vlolr½IyfvGef;aom? ntcsdef toHrqlnHbJ aeMuonhf &[ef;awmfrsm;u aemufodkYjyefqkwf&ef jrwfAk't ¨ m;
qdwfNidrfaom? awm½dkif;wd&pämefwdkY\ atmf[pfoH r&Sdaom? trsm; awmif;yefMuonf/ odkYaomf Ak'¨onf a&SUodkYwufí wnfNird pf mG
rsufuG,fae&m? qdwfNidrfpGm aexdkif&ef oihfavsmfaom aexdkif avQmufoGm;awmfrlonf/ vltrsm;onf rnfodkY jzpfvmrnfudk
p&mvdktyfaMumif; odjrifawmfrlonf (0d 3? 49)/ bk&if AdrÁdom& Munh½f I&ef tdrftrdk;ay:odkY wufMuonf/ ]o'¨gw&m; enf;yg;ol
wGif 0g;½kHrsm; xdk;xdk;axmifaxmif aygufa&mufaeaomaMumihf jrwfAk'¨tm; r,kHMunfol tjrifrSef enf;yg;olwdkYu ]]þ&[ef;
190 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 191
onf aemufodkYjyefqkwfoihf\/ aemufodkYrqkwfvQif þqifxD; zl;rsm;onf wpfcgwpf&H vk,ufcH&wwfNyD; tazmfrygbJ awmif
BuD; tEÅ&m,fjyK (cH&)awmhrnf}}[k qdkMuonf/ o'¨gw&m;&SdNyD; ukef; odkYr[kwf awmwef;rsm;odkY roGm;&ef tMuHjyKxm;onf/
(Ak'¨&Sifawmfjrwftm;) ,kHMunfol todynm em;vnfrI&SdolwdkYu
]]þowå0g (qifajymif)BuD;onf r[myk&dotppf (Ak'¨&iS af wmf Munfh½IzG,f
jrwf)tm; awGU&ayawmhrnf}}[k qdkMuonf} (0d 4? 355)/ Ak'¨&iS f &mZN*dK[fNrdKUopf
awmfjrwfonf emVm*d&dqifajymifBuD;tm; arwåm"mwfjzihf jzefY jrwfAk'¨vufxufu r*"EdkifiHonf pGrf;tifBuD;rm;vmNyD; NrdKUawmf
MuufvkdufNyD; (qifajymifBuD;tm;) NidrfoufoGm;apvdkufojzihf qif udk MumjrifhpGmuwnf;u tajccsaexdkifonhf awmifukef;rsm;
ajymifBuD;onf jrwfAk'¨\ab;ü vm&yf (vsuf'l;axmuf) onf/ txJrS vGifjyifodkY ajymif;a½TUEkdifavmufatmifyif ,kHMunfrI&Sdvm
Ak'¨u qifajymifBuD;OD;acgif;udk vufawmfjzihf yGwfoyfay;onf/ onf/ rnfonhftcsdefu a½TUajymif;cJhaMumif;udk wdyd#uygVdawmfü
jrwfAk'¨onf aAm"dÓmPfudk &NyD;aemuf 'kwd,? wwd,ESihf twdtus azmfjyrxm;aomfvnf; zm[D,efu NrdKUawmfwnf
pwkw¬ajrmuff0gwdkYudk &mZN*dK[fNrdKUü ukefvGefawmfrlonf/ aemuf opfaqmufrIudk tZmwowåK (aqmif½GufcJhonf)[k ,lqNyD; [l
13 ESpfESihf 15 ESpfMumNyD;aemuf wpfzef <ua&muf(0gqdk)vsuf ,ifqefurl NrdKUawmfopfudk bk&ifAdrÁdom& wnfaqmufcJhaMumif;
aemufwpfBudrfwGif aemufqkH; y&dedAÁmefpHvGefawmfrrlrD <ua&muf qdkonf/ crnf;awmfrif;BuD; pwifwnfaqmufcJhonfudk om;
cJhNyD; &mZN*dK[üf om0w¬duvGJNyD; tjcm;ae&m tm;vkH;xuf ydkrdk (tZmw owåK)u NyD;qkkH;atmif aqmif½GufcJhojzifh NrdKUawmfudk ESpf
rsm;jym;onhf w&m;a'oemawmfrsm; a[mMum;awmfrlcJhonf/ Ak'¨ a,mufvkH; wnfaqmufcJhonf[k ,lqvQif oihfjrwfygonf/
&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefawmfrlí rMumjrihfrDyif r*"NrdKUawmfudk zm[D,efvufxufu tkwfwHwdkif; (NrdKU½dk;)twGif; ausmif;
ywåem;(yg#vdykwf)NrdKUodkY a½TUajymif;oGm;NyD; &mZN*dK[fonf qkwf wkdufBuD;ESpfck &Sdonf/ odkY&mwGif xdktcsdefuyif NrdKUawmf\crf;em;
,kwfoGm;cJhaomfvnf; &mpkESpfaygif;rsm;pGm Ak'¨0g'\ tcsuftcsm BuD;us,frIrSm cyfapmapmuwnf;u avsmhusoGm;cJhNyD jzpfonf/
ae&mtjzpf qufvufwnf&SdcJhonf/ aemuf&mpkESpf ESpfcktMum [l,ifqef a&mufvmaomtcg [l,if
tvufpE´m uefeif[rfonf Ak'¨pmayusrf;*efrsm;ESihf w½kwf qefonf pGefYypfxm;onhf tysuftpD;rsm;udkom awGU&awmhonf/
bk&m;zl; &[ef;awmfrsm;\ rSwfwrf;rsm;ü azmfjyxm;onhf ae&m &mZN*dK[fNrdKUopf\ tkwfwHwdkif;rsm;onf ykHrSefr[kwfonhfpwk*HykHpH
rsm;tm; BudK;pm;azmfxkwf&ef 1861-62 ESihf 1871-72 ESpfrsm;ü t&Snf ig;uDvdkrDwm&SdNyD; tcsKdUae&mrsm;wGif okH;uDvkdrDwmcGJcefY
ESpfBudrf &mZN*dK[fodkY vma&mufcJhonf/ xdktcsdefrSpí a&S;a[mif; jrifhonf/ bk&m;zl;onf taemufbuf tkwfwHwdkif;xdyfay:udk
okawoeynm&Sifrsm;onf tcsdefrsm;pGm &mZN*dK[f ywf0ef;usif wufMunhfrnfqdkvQif taemufbufü ukef;urlBuD;wpfck awGU&Sd&
udk wl;azmfcJhMuonf/ Ak'¨bmom0ifrsm; pdwf0ifpm;zG,fae&mtrsm; rnfjzpfonf/ ,if;onf taomurif;BuD;wnfcJhonhf {&mrapwD
pkonf om,mus,fajymvSonhf {&d,mtwGif; usJjyefYaeojzihf BuD;wpfck\ tysuftpD;ae&mjzpfonf/ 1905-ckESpfwGif þae&m
xdkae&mrsm;odkY oGm;a&muf&mü rsm;pGmvrf;avQmuf&onf/ bk&m; ü a&S;a[mif;okawoewl;azmfrIrsm;&SdcJhNyD; 1906-ckESpfwGif wpfck
196 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 193
]euf½Idfif;aom? Munfvifaom? at;jraom? oefY&Sif;aom? em;ae a0VK0e (0g;awm) [kac:onhf ESpfoufzG,f NcHwpfck&Sdonf/ ,if;
&ef ae&maumif;&Sdaom? ig;rsm;vdyfrsm; yGihfvef; Mumyef;½dkif;rsm; O,smOfNcHonf NrdKUawmfajrmufbuf yifr*dwfESihf ra0;aomaMumihf
ESihf jynhfaeaom (a&ueftjzpf)} azmfjyawmfrlcJhonf (0d 1? 148)/ rif;BuD;onf xdkO,smOfudk jrwfAk'¨tm; vª'gef;&ef qkH;jzwfvdkuf
tcgwpfyg;ü t&SiftmeE´monf þwayg'gü a&csKd;&ef<u onf/ yef;NcHydkifqkdifrI vTJajymif;ay;onhf tcrf;tem;udk tpOf
vmNyD; aumuEk'y&dAdkZfESihfawGUqkHNyD; aqG;aEG;pum;qdkcJhaMumif;ESihf tvmESifhtnD cH,lol\vufxJodkY a&pufoGef;csí jyKvkyfcJhonf/
r[mupömeba'´u&|okwft& ord'¨dtrnf&Sd &[ef;awmfonf ]r*"bk&if aoed,AdrÁdom&onf rif;crf;rif;em;wGif tokH;jyKonhf
a&csKd;NyD;aemuf aeqmvIHaepOf ewfom;wpfa,muf csOf;uyfcJh a½TcGufudk,lvsuf jrwfAk'¨tm; &nfñTef;í (a&pufcs)\/ rif;BuD;
aMumif; od&onf/ þa&ylprf;rsm;onf tdE´d,\ csrf;at;aom u jrwfAk'¨tm; ]]t&Sifbk&m;? wynfhawmfonf &Sifawmfbk&m; t
&moD eHeufcif;tcsdeüf a&aEG;csKd;vdkMuaom &[ef;awmfrsm; pnf rª;&Sdonhf &[ef;oHCmawmfrsm;tm; þESpfvdkzG,f a0VK0eO,smOf
um;vsuf&SdonfrSm aocsmonf/ [l,ifqef &mZN*dK[fNrdKUodkYa&muf udk vª'gef;ygonfbk&m;}}[k avQmufxm;\/ odkYjzihf jrwfAk'¨onf
oGm;aomtcg wayg'g½kHonf jynfoltrsm; a&csKd;onhf ae&m O,smOfudk tvªcHawmfrlonf/ xdkYaemuf jrwfAk'¨onf rif;BuD;tm;
tjzpfodkY wdk;wuf (ajymif;vJ)oGm;NyDjzpfonf/ [l,ifqefu þodkY "r®pum;jzihf 0rf;omap? aysmf½Tifap? pdwftm;xuf oefap? ESpf
qdkonf ]a&ylprf;rsm;\ EIwfcrf;rsm;ü yef;ykxGif;ausmufrsm; &Sd oufapvsuf ae&mrSxNyD; xGufcGmawmfrlonf} (0d 3? 49)/
Mu\/ tcsKdU jcaoFhrsm; oP²mef½SdNyD; tcsKdUrSm qifjzLrsm;\ OD;acgif; a0VK0efO,smOfxJwGif uvE´ued0gy = &SOfheufwdkYudk tpm
oP²mef? tcsKdUrl a&xGuf>yefrsm; wnfaqmufxm;\/ ,if;a&>yef auR;onhfae&m? arm&ed0gy = Oa'gif;wdkYudk tpmauR;onhfae&m?
rSwpfqifh tjrifhrSa&pD;qif;\/ atmufbufü a&uefuJhodkY a&odk okrm*"m = vSyonhf Mumyef;tkdif[lí wnf&mXme rsm;pGm&Sd
avSmifxm;onhf ausmufa&cGufrsm;&Sd\/ þae&mü a'owdik ;f NrKd U onf/ okrm*"mae&mwGif Ak'¨&Sifawmfjrwfonf urÇmavmu\
½Gmwdkif;rS vltrsm; a&csLd;&ef vma&mufMu\/ rnfonhfa&m*g rlvblwudk awG;awmMuHqjcif;\ tcsnf;ESD;jzpf&ykH (avmupdEmÅ
rqdk pGJuyfaeMuolrsm; rMumcP a&m*gaysmufuif; oGm;Mu\/ okwf) a'oemudk a[mMum;cJhonf20 (oH 3? 388)/ ,cktcg okrm
a&ylprf;\0J,mwdkYü apwDawmf trsm;tjym;&SdNyD; bkef;awmfBuD; *"m a&uefrQom wnf&Sdawmhonf/ t&dyftm0go aumif;rGefNyD;
ausmif; tysuftpD;rsm; eD;uyfpGmwnf&SdMu\/ xdkae&m tm;vkH; Nidrf;csrf;vSonhf a0VK0efonf jrwfAk'¨\ ta&;ygaom a'oem
wGif yGifhawmfrlMuNyD; bk&m;&SiftqlqlwdkY oDwif;okH;aexdkifNyD; awmfrsm; a[mawmfrl&mXme jzpfvmonf/ tb,&mZ ukrm&
pBuFefavQmufawmfrlcJhzl;Mu\/ jrwfpGmbk&m;&SifwdkY ,if;odkYjyK(vrf; okwf (r 2? 54)? &x0deDwokwf (r 1? 198)? r[m0päa*gwåokwf
avQmufawmfrljcif;rsm;)twGuf ajc&mawmfrsm; ,aeYwdkif awGUjrif 20
Ekdifao;\/ awmifukef;rsm;0ef;&HaeNyD; a&&vG,fonhf xdkae&mrsm; rl&if; avmupdEÅmokwfygVdawmfürl a[mMum;onhfae&mudk uvE´ued0gy[k qdkNyD;
okrm*"ma&uefü a&S;ujzpfzl;onfudkom &nfñTef;onf/ O'krÁ&duokwf ('D 3? 32)
ü udk,fusihfw&m;ESihf todynm BuD;jrwfolrsm;u tjrihfwGifae& wGifrl jrwfAk'¨onf *dZÑuk#fawmifrS qif;oufí okrm*"ma&uef\ urf;teD;ü
vsuf &aoh&[ef;rsm;pGmvnf; Nidrf;csrf; qdwfNidrfpGm aexkdifMu\}/ &Sdaom arm&ed0gyodkY <uawmfrlaMumif;qdkonf (bmomjyefol)/
194 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 195
(r 2? 156)ESihf tjcm;okwåef 'gZifaygif; rsm;pGmudk (a0VK0efausmif;
wkdufü) a[mMum;awmfrlcJhonf/
bu©KeD "r®'dEému 0domcolaX;tm; plVa0'v’okwfudk a[m
Mum;jcif; (r 1? 372)? tpd&0w omraPu 'EÅblrdokwfudk Z,
aoerif;om;tm; a[mMum;jcif; (r 3? 169)wdkYonf þa0VK0efü
jzpfonf/ wdAuftpOftvm rSwfwrf;t& to*Fonf a0VK0ef
O,smOfü bk&m;ausmif;i,fwpfck wnfaqmufcJhNyD; xdkausmif;ü
twefMumaexkdifcJhonf/ zm[D,ef a0VK0efodkY a&mufvmaom
tcg bkef;BuD;ausmif;wpfck awGU&onf/ ,if; (zm[D,efawGU&
aom) ausmif;wkdufü aeMuaom &[ef;awmfrsm;onf vrf;rsm;
udk wHjrufvSnf;jcif;? opfyifrsm;udk a&avmif;ay;jcif;wdkYjzihf a0VK
0efO,smOfukd xdef;odrf;aeMuonf/ bk&m;zl;onf acsmif;i,fudk
jzwfvsuf a0VK0efxJodkY 0ifvkdufrdaomtcg b,fbufü awmif;
ukef;i,frsm;udk awGU&onf/ xdk(awmifukef;)atmuf (ajrBuD; xJ)
ü apwDrsm;? bk&m;ausmif;rsm; wnf&SdaeonfrSm ajrBuD;vufcwf
rvGJjzpfonf/ ,if;ae&mudk 1905-ckESpfESihf 1906-ckESpfrsm;ü wl;
azmfcJhNyD; tvGefta&;ygonhf a&S;a[mif;ypön;f tenf;i,frQom
awGU&SdcJh&onf/
wayg'g½kH
a0VK0efausmif;awmfrSaeí Adb&mawmifajcodkY pD;qif;oGm;aom
acsmif;i,fudkjzwf (xdk;)xm;onhf wHwm;qD odkY aps;udkjzwfvsuf
tenf;i,f vrf;avQmuf&onf/ avSum;xpfrsm;udkwufNyD;
vu©srD;em&d,ef ([dE´L)bk&m;ausmif;odkY a&mufoGm;onf/ Ak'¨
vufxufawmftcgu þae&mwpfckvkH;onf wayg'½kHa&ylprf;
O,smOf tjzpfxif&Sm;onf/ Ak'¨&SifawmfjrwfESihf wynhfom0ursm;
onf a&ylrsm;xGufí þwayg'ga&ylprf;ü a&csKd;&ef rMumcP
<ua&mufMuonf/ t&Sifr[marm*¾v’mefu þwayg'g a&uefudk
200 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 197
,aeYacwfwGif [dE´Lr[kwfolrsm;udk a&csKd;cGifhjyKaomfvnf;
a&ylprf;rsm;onf ([dE´L)bk&m;ausmif;\ wpfpdwfwpfa'ojzpfae
onf/ jrwfAk'¨ odawmfrlcJhonhftwdkif;jzpfaom wayg'g½kH\ ywf
0ef;usifopfawmrsm; um;r&SdawmhNyD/ odkY&mwGif bk&m;zl;onf
,if; (wayg'g½kH)\ ESpfoufzG,f vef;qef;aponhf a&ylprf;rsm;udk
awGUjrifEdkifqJjzpfonf/
ydyÜvd*l
vu©srD;em&d,ef [dE´Lbk&m;ausmif;rS xGufcGmNyD;awmifukef;ay:oYdk
wufoGm;vQif bk&m;zl;onf rMumrD ausmufwkH;BuD;rsm;jzihf jyK
vkyfxm;onhf arQmfpifwpfckodkYa&mufonf/ þarQmfpifonf wpf
csdefu (&mZN*dK[f) NrdKUawmfa[mif; ajrmufbuf cHwyfuwkw\ f
wpfpdwfwpfa'ojzpfcJhonf/ þarQmfpifatmufajc&Sd tayguf rsm;
pGmteuf tBuD;qkH;(jzpfzG,f&Sdonhf)wpfckrSm jrwfAk'v ¨ ufxufu
ydyÜvd*ltjzpfodMuNyD; t&Sifr[muóy ausmif;tjzpftokH;jyKcJh
aom ae&mjzpfonf/ tcgwpfyg;ü jrwfAk'¨onf emrusef;jzpf
aeonhf t&Sifr[muóyxH<uawmfrlNyD; t&Sifjrwftm; aAmZÑif
ckepfyg;w&m;udk a[mMum;awmfrlonf (O'ge? pm-4)/ tcgwpfyg;
ürl t&Sifr[muóyonf ydyÜvd*lü ckepf&ufywfvkH; eda&m"
ormywf0ifpm;awmfrlaMumif;vnf; od& onf (O'ge? pm-4)/
owåyPÖdvdkPf*l
awmifukef;ay:&Sd b,fbufodkY cGJxGufoGm;aomvrf;rSm a&S;
a[mif; *sdef;bk&m;ausmif;ESihf [dE´Lbk&m;ausmif;odkY a&mufoGm;NyD;
yxr (awGU&onhf *sdef;bk&m;ausmif;)ü vSyonhf ½kyfwk½kyfxGif;
rsm; wpf'gZifcefY&Sdonf/ bk&m;zl;onf vmvrf;twdkif; jyefqif;
cJhNyD; a&SUodkYqufoGm;ygrl vrf;onf nmbufodkYauGUvsuf awmif
ukef; atmufbufodkY qif;NyD;aemuf owåyPÖdvdkPf*lodkY a&muf
198 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 199
onf/ ausmufaqmifxlxyfNyD; atmufajc&Sd ESvkH;wkefzG,f jrif t&Sifr[muóyonf t&SifOygvdtm; 0denf;udkar;jref;NyD;
uGif;us,fudk ½Ijrif&vsuf vlolta&muftayguf enf;onhf þ okwåefESihftbd"r®mudk t&SiftmeE´mtm; ar;jref;onf/ þ(ar;
ae&mum; Ak'¨0g'ordkif;ü ta&;ygaom jzpf&yfwpfck\ (txdrf; jref;jcif;)trI NyD;qkH;aomtcg &[EÅmig;&mwdkY "r®ESihf0de,udk wpf
trSwf) ae&mjzpfonf/ Ak'¨onf þae&mü rMumcP oDwif;okH; nDwpfñGwfwnf; (pkaygif;) ½GwfqdkMuonf/ aESmif;acwf&mpkESpf
awmfrlcJhNyD; þae&mudk wpfcgwpf&H jyKopfp&[ef;awmfrsm; t rsm;wGif &[ef;awmfrsm;onf aemufqkH; ayxuftu©&mwif
wGuf aexdkifp&m rawGU&Sdao;rD aexdkif&ef ae&mtjzpf tokH;jyKcJh onftxd (yxroH*g,emü) a½G;cs,fokwfoifxm;NyD;onhf "r®
onf21/ odkY&mwGif owåyPÖdvdkPf*l\ BuD;us,frIonf þ*lü bDpD 0de, tpdwftydkif;rsm;ukd ykHrSefp½k kH;½Gwfqdk (tm*kHaqmif)cJhMuonf/
483-ckESpf yxroH*g,emwifyGJ usif;ycJhjcif;aMumifhjzpfonf/ ,aeY uREkfyfwdkYzwff½I&onhf wdyd#uygVdonf (þ)owåyPÖd
Ak'¨ y&deAd ÁmefpHawmfrlNyD;aemuf okH;vtMum &[EÅmig;&mwdYk vdkPf*lü &[EÅmig;&mwdkY ½GwfqdkcJhonhf "r®0de,ESihf vkH;0 wpfxyf
onf "r®0de,udk aemifvmaemifom;wdkY aqmif,loGm;Edkif&ef wnf;wlnDonhf ygVdawmfjzpfonf/
þvkP d *f ül pkaygif;½Gwfqdk(í oH*g,emwif)cJhMuonf/ a0[m, aomPbE´*lrsm; (Sonbhandar Caves)
(a0bm&)awmif ajrmufbufapmif;&Sd opfyifrsm;pGm aygufa&muf
vsuf t&dyftm0goaumif;aom ausmufaqmif vGifjyif ae&mjzpf um;vrf;rBuD;onf aps;rS b,fbufü a0ykva’ wmifESihf nm
onfh þowåyPÖdvdkPf*lü (yxr)oH*g,emwif&ef EId;aqmfwkduf bufü a0bm&awmif tMum;rS wpfcsdefu &mZN*dK[fNrdKU\ yifr
wGef;onfrSm t&Sifr[muóyrax&fBuD;jzpfonf/ &mZN*dK[fuJh ajrmufbuf*dwf wnf&SdcJh&m awmifbufodkY oGm;onf/ NrdKUawmf
odkYaom NrdKUonfom þrQrsm;jym;aom &[ef;awmfrsm; qGrf;uGrf; tkwfwHwdkif; t<uif;tusefrsm; awmifukef;ay: wufoGm;onfudk
vkHavmufpGm &EdkifrnfjzpfaomaMumifh yxroH*g,em wif&mXme b,fbufü awGUEdkifonf/ wpfuDvdkrDwmausmfausmfavmuf oGm;
tjzpf a½G;cs,fcJhjcif; jzpfEdkifonf/ r[m0Hoü bk&if tZmw ygu nmbufodkY vrf;i,fwpfck cGJxGufoGm;onf/ þae&mwGif
owåKonf oH*g,emtwGufjyifqif&mü ]a0bm&ausmuf awmif &mpkESpfaygif;rsm;pGm bmoma&;qkdif&m bk&m;ausmif;tjzpf tokHjyK
ab;&Sd owåyPÖdvdkPf*l 0ifaygufü crf;em;onhf cef;raqmif wpf cJhykH&onhf rPd,m&rx (Maniyar Math)udk awGUEdkifonf/ ,if;
ckwnfaqmufapNyD; (,if;onf) ewfwdkYpnf;a0;onhf cef;raqmif onf jrwfAk'¨xo H Ykd ,u©(bDvl;)wpfa,muf vma&mufawGUqkH
ESihfwlonf/ tZmwowfonf xdkcef;raqmifudk enf;rsKd;pkH wef aomae&m (oH 1? 210)tjzpf azmfjycH&onhf rPdrmvdumapwD
qmqifvsuf &[EÅmta&twGufESihftnD tzdk;wef aumfaZmrsm; jzpfzG,f&Sdonf/ rPd,m&rxudk wl;azmfaomtcg vSyonhf t*F
awausmufEk(vuf&m) ½kyfykHrsm;awGU&onf/ (,if;½kyfykHrsm;onf)
cif;xm;aponf}[k jyqdkonf/
tdE´d,wGif (wl;azmf)awGU&SdNyD; (vuf&m)rsm;teuf a&S;tusqkH; ykH
21
yg&mZduPfygVdawmfvm 'k|a'goodu©myk'f (0d 1? 245)ESihf plV0*¾ygVdawmf owd0de, pHjzpfonf/ ,if;½kyfykHrsm;onf MumjrifhpGmuyif aysmufqkH;ukefNyD;
cef; (0d 4? 191) vm t&Sif'AÁrax&fu &[ef;awmfrsm;tm; ae&mcsxm;onhf tcef; xdkae&mrSmvnf; ,cktcg pdwf0ifpm;rI enf;yg;aeNyDjzpfonf/
udk rSD;í þodkY,lqzG,f&Sdonf (bmomjyefol)/
204 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 201
avmuDa&;&m &nf½G,fcsufrsm;atmifjrifrIonf tcsdefumv rPd,m&rxudk jzwfvsuf vrf;usOf;twdkif; atmufbufodkY
Mumjrihfaomf cg;oD;zG,fjzpfaMumif; odjrifoGm;jcif;ü tZmowåK qif;oGm;ygu bk&m;zl;onf vSyonhf acsmif;i,fwpfckudk jzwf
onf jrwfAk'¨xHa&muf&SdvmNyD; pdwfydkif;b0 Nidrf;csrf;a&;&SmazGrI\ ul;NyD; aemufqkH;wGif aomPbE´*lrsm;&Sd&modkY a&mufoGm;onf/
tusKd;w&m; (&[ef;jyK&jcif;\ tusKd;aus;Zl;)udk ar;avQmuf þ*lESpfckudk *sdef;bkef;BuD;rsm; tokH;jyK&eftwGuf at'DokH;&mpk
onf/ jrwfAk'¨u &[ef;awmfwpfyg;\ NyD;jynfhpkHonhf avhusifh odkYr[kwf av;&mpkwGif ausmufwkH;t&Sifudk xGif;xkxm;jcif;
tm;xkwfrItaMumif;ukd azmfjyonhf okwåef&SnfBuD;wpfckjzihf ajz jzpfonf/ b,fbuf*lwGif wHcg;ESihf jywif;aygufrsm;&Sdonf/ tjyif
Mum;awmfrlonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfonf tjcm;ta&;ygonhf okwåef eH&HwGif tvif;a&mifay;onhf taygufrsm;ESihf qufaeonhf 0&ef
ESpfckudkvnf; þae&mü a[mMum;awmfrlonf/ ,if;okwåefrsm; wmwpfck&SdcJhykH&onf/ b,fbuf&Sd tjyifbuf0ifvrf;wGif urÜn;f
rSm (ausmif;tvª&Sif) ZD0utm; (a[mMum; jcif;jzpfonf)/ yxr ausmufpmwpffck&Sdonf ]tvGefausmfMum;NyD; q&mrsm;pGmtv,fü
okwåefonf ZD0uokwf(r 2? 31)jzpfNyD; (þokwåefü) Ak'¨&iS f awmf &wemwpfqlESihfwlaom a0&a'0ynm&SdBuD;onf &aoh (&[ef;)
jrwfu &[ef;awmfrsm; tom;pm;Edkifonhf tajctaersm;udk wdkYtm; xdkufwefonhf r*Fvm*lESpfckudk csrf;omrIESihf vGwfajrmuf
a[mMum;awmfrlonf/ 'kwd,(ZD0u)okwåef (tH 3? 57)jzihf Oy rIudk&&Sd&ef &nf½G,fcsufjzihf jyKvkyfapcJhonf/ þ(*l)wGif jrifhjrwf
oumwpfa,muf[lonfudk o&P*kHokH;yg;wnfNyD; ig;yg;oDv aom &aohrsm;\ ½kyfwkrsm;wnfxm;cJhonf}/ nmbuf&Sd *ltrdk;
aqmufwnfoltjzpfjzihf zGifhqdka[mMum;awmfrlonf/ onf NydKuGJoGm;NyDjzpfNyD; eH&HtwGif;ykdif;ü xGif;xkxm;onhf *sdef;
ZD0uo&ufO,smOfudk 1954-ckESpfwGif awGU&SdNyD; wl;azmfcJh wdw¬uF&rsm;\ ½kyfykHrsm;&Sdonf/
onf/ tkwfjrpfrsm;om<uif;usef&pfawmhaomfvnf; ausmif;0if; AdrÁdom&tusOf;axmif
ae&mwGif bJOykH&Snfarsmarsm cef;rokH;ckudk ñTefjyjcif;u pdwf0if vrf;rBuD;bufodkY wpfzefjyefvmNyD; wpfuDvdkrDwmcefY awmif
pm;zG,faumif;onf/ þ0if;ae&monf ausmif;ajruGufrsm; pepf bufokYd qufoGm;NyD;aomtcg bk&m;zl;onf b,fbufvrf;ab;
wusr&SdrD tcsdefuyifjzpfaMumif; acwfumvudk owfrSwfxm; wGifuyfvsuf AdrÁdom&axmifudkawGU&onf/ 60-pwk&ef;rDwmcef&Y Sd
onf/ ZD0uwnfaqmufcJhonhf ykHpHESihf tvGefeD;pyfrI&Sdavonf/ onhf þtaqmufttkHae&mBuD;udk ¤if;\om; tZmwowåKu
oQefwDapwD bk&ifAdrÁdom&tm; tusOf;cscJhonhfae&m[k owfrSwfxm;onf/
ZD0uo&ufO,smOfrS xGufcGmNyD; ta&SUbufudk qufoGm;vQif AdrÁdom&onf touf 15-ESpfwGif xD;eef;&NyD; 32-ESpfcefYtkyfcsKyfcJh
bk&m;zl;onf "mwfBudK;avSum; (Chair Lift) ae&modkY a&mufonf/ onf/ ¤if;\om; tZmwowåKonf tmPm(&&Sda&;)twGuf
¤if;(BudK;avSum;)jzihf q[mxawmifukef;xdyfodkY a&mufoGm; onf;rcHEdkifawmhbJ ¤if;\zcifudk owfjzwf&efMuHpnfonf/ þ
onf/ awmifxdyfay:ü 1969-ckESpfu ausmfMum;onfh *syef udpöudk AdrÁdom& odoGm;aomtcg tvGef pdwfrcsrf;omjzpfoGm;NyD;
&[ef;awmf edcsdzl*sDwnfaqmufcJhNyD; oyÜm,fvsuf aumif;pGm ¤if;\om;awmftm; cspfjrwfEdk;ojzihf xD;eef;pGefYcJhonf/
xdef;odrf; apmihfa&Smufxm;aom oQefwDapwDawmf wnf&Sdonf/ &nf½G,fcsufBuD;rm;aom a'0'wåonf jrwfAk'¨ESihfnDtpfudk
202 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 203
0rf;uGJawmfpyfNyD; tZmwowåKtm; zcifudk owfjzwf&ef tm; ]igonf Ak'¨&Sifawmfjrwftm; wpfaeYESpfBudrf okH;Budrf qnf;uyf c
ay;tm;a`rSmufjyKonf/ a'0'wfu tZmwowftm; ]rif;om; pm;&\/ *dZÑuk#fawmifa&m a0VK0efyg ESpfae&mvkH; a0;vGef;vS\/
[m <uuf&SdaewJhpnfudkrS tjyifu om;a&ESihf Muufxm;wJh vl ig\ o&ufO,smOfum; eD;uyfae\/ ighO,smOfrSm &Sifawmf Ak'¨
wpfa,mufESihfwlaeaywmudk;}[kqdkonf ('D-| 1? 124)/ odkYjzihf twGuf ausmif;aqmufvkyf&aomf aumif;jrwfayrnf}/ ,if;odkY
rif;BuD;udk axmifcsNyD; tpm;tpmrauR;bJxm;onf/ rdzk&m;BuD; pOf;pm; MuHpnfrdonftwdkif; ]aeYae&m nae&mrsm;? tcef;rsm;?
u tpm;tpmudk twGif;odkY wdwfwqdwfoGif;,lonf/ ,if;udk uk#drsm;? cef;rus,f (qif0if)rsm;? jrwfAk'¨twGuf *E¨uk#dwdkuf
tZmwowfodoGm;aomtcg rdzk&m;BuD;tm; oGm;awGUcGifhray; cef;wdkYudk wnfaqmufvsuf 18-awmifjrifhonhf aMu;eDa&mif
awmhacs/ AdrÁdom&rif;BuD; ewf½GmrpH (rao)Edkifonfudk onf;rcH tkwfwHwdkif;BuD;jzihf o&ufO,smOfudk um&Hxm;\} ('D-| 1? 121)/
Edkifawmhojzihf tZmwowåKonf rif;BuD;\aoG;aMumudk azmuf a&S;a[mif;taxmuftxm;rsm; tm;vkH;u ZD0uo&uf
onf/ þtaqmufttkHysufae&mudk þjzpf&yfrsm;jzpfay:cJhaom O,smOfonf &mZN*dK[fNrdKU ta&SUbuf*dwf tjyifbufü wnf&Sd
ae&mtjzpf owfrSwfxm;onf/ eH&HwdkY\xlxJjcif;ESihf a&S;a[mif; aMumif; wlnDpGmqdkMuonf/ bk&m;zl;onf ZD0uo&ufO,smOfoYdk
okawoewl;azmfrIrsm;u xdyfwkH;wpfck&Sdonhf tusOf;cef;wpfck ra&mufrDvrf;onf cyf&Snf&Snf ukef;urlwpfckudk jzwfoGm;NyD;
awGU&aomaMumihfjzpfonf/ AdrÁdom&onf axmifcscHae&pOf *dZÑ aemuf wHwm;wpfcktm; jzwfoef;&onfudk owdjyKrdygvdrfhrnf/
uk#fawmifay:&Sd Ak'¨&Sifawmfjrwftm; zl;ajrmfEdkifonf[laom t| ,if; (ukef;url)onf ta&SUbuf*dwfjzpfNyD; &mZN*dK[fNrdKU\ a&S;
uxmusrf;rsm;ü azmfjyxm;csufrSmvnf; pdwf0ifpm;zG,f aumif; a[mif;usKH;ae&mjzpfonf/
onf/ bk&m;zl;onf ta&SUbufrdk;ukwfpuf0dkif;atmufü *dZÑuk#f ZD0uo&ufO,smOfonf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ ta&;tygqkH;
awmifudk trSefyif Munfvifjywfom;pGm awGUjrifEkdifonfudk owd okwåefwpfckjzpfonfh omrnzvokwåef (udk a[mMum;onhf)
jyKrdayvdrhfrnf/ ae&mjzpfonf/ va&mifomonhf nwpfnü tZmwowåKrif;
ZD0uo&ufO,smOf onf ZD0uO,smOfü oDwif;okH;aeawmfrlonfh jrwfAk'¨xHodkY oGm;
vrf;onf awmifbufodkYoGm;NyD; aemufqkH;ü vrf;qkHae&modkY a&muf(zl;ajrmf)&mwGif oHCmhy&dowfBuD;\ qdwfNidrfrI? oefY&Sif;
a&muf&SdoGm;onf/ nmbufvrf;cGJodkY vdkufoGm;ygu bk&m;zl; MunfvifrIwdkYaMumihf MunfndKoGm;cJhonf/ tZmwowåKrif;om;
onf cifwef;twGif; &Sif;vif;aeonfh ZD0urÁ0e (Zd0uo&uf onf rMumrDu crnf;awmfrif;BuD;tm; owfNyD;cgp jzpfojzihf
O,smOf)ae&m tysuftpD;rsm;&Sd&modkY rMumrD a&mufoGm;ayvdrhf ,cktcgü trSefyif pdwfroufrom cHpm;ae&onf/ (þonfrSm
rnf/ ZD0uonf bk&ifAdrÁdom&\ rdom;pkq&m0efjzpfNyD; aemiftcg rdrd\)&SufpdwfaMumifhjzpf&ouJhodkY rdrd\om;awmf O',b'´onf
bmomw&m;udkif;½Idif;ol jrwfAk'¨\ Oygoumjzpfvmonf/ Ak'¨&iS f wpfaeY rdrdtm; owfjzwfEdkifaMumif; awG;rdaomaMumihfvnf;jzpf
awmfjrwf emrusef;jzpfaomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwftm;vnf; jyKpk Edkifonf/ (odkY&mwGif) aemufqkH;ü (þudpöonf xifxm;onfh
apmihfa&Smufavh&Sdonf/ wpfaeYoü ZD0uonf þodkYpOf;pm;rd\ twkdif;) trSefyif jzpfvmcJhonf/
208 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 205
tcgwpfyg;ü Ak'¨onf &mZN*dK[fESihftvGefeD; uyfNyD; bk&m;zl; xdkae&mwGif awmifukef;onf tvGefjrifhNyD; ajrmufbufodkY Munfh
,cka&mufaeaom ae&mjzpfzG,f&Sdonfh 'u©dP*d&d awmifbuf aomf bk&m;zl;onf a'owpfcGifudk jzwfausmfvsuf us,f0ef;crf;
awmifukef;a'oü oDwif;okH;awmfrlpOf tydkif;tp&Snfrsm;? tpOf em;vSonhf jrifuGif;udk &Ijrif& rnfjzpfonf/
twef;rsm;? av;axmifhuGufrsm;jzihf cif;usif;xm;onhf r*"v,f *dZÑuk#fawmif
uGufrsm;udk ½IMunfhawmfNyD; t&SiftmeE´mtm; &[ef;wdkY\ ouFef; vrf;wpfckonf oQefwDapwDawmfrS q[mxawmifukef; ab;
udk (xdkv,fuGufrsm;ESihf) oP²mefwlnDonhf tydkif;tprsm; jzwf twdkif; awmifbufodkYqif;oGm;NyD; aemufqkH;ü bk&m;zl;onf
awmuf&ef wdkufwGef;awmfrlonf (0d 4? 400)/ xdktcsdefu v,f tay:rSm (ausmif;awmf&m) tysuftpD;rsm;&Sdvsuf ydkrdkao;i,f
ajruGufrsm;rSm av;axmifhykHpH odkYr[kwf pwk*HykH&SdNyD; v,fuGuf usOf;ajrmif;onhf awmifxGwfwpfckudk awGUjrifEdkifonf/ ,if;onf
wpfckESihf wpfckudk cGJjcm;onhf wm½kd;i,frsm;jzihf 0ef;&Hxm;onfrSm Ak'¨&Sifawmfjrwf &mZN*dK[frSm&SdpOf ESpfoufpGm oDwif;okH;awmfrlcJh
aocsmonf/ r*"v,fajrykHoP²mef ajymif;vJoGm;NyD jzpfaomf onfh vif;wEIwfoD;ac: *dZÑuk#fawmifxGwfjzpfonf/ ,if;onf
vnf; ax&0g'&[ef;awmfrsm;\ ouFef;ykHoP²mefum; ,aeYwdkif Ak'¨&Sifawmfjrwf a'oemawmfaygif;rsm;pGm a[mawmfrlcJhaom ae
a&S;acwfykHpHtwdkif; wnf&SdqJjzpfaMumif; rSwf,loihfonf/ &mjzpfonf/ *dZÑuk#fawmifxGwf ywf0ef;usif&Sd ayg<u,fvSaom
umVodvm vkdPf*lrsm;? jrpf0Srf;udk ausmfjzwf(jrif&onhf) om,monhf jrif
jzwfvrf;rS wpfqihfoGm;&onhf vrf;atmufbufwGif bk&m;zl; uGif;rsm;ESihf Nidrf;csrf;onhfywf0ef;usifwdkYonf ur®|mef;½IrSwf&ef
onf tkdifeufrsm;&Sdonhf acsmif;i,fESihf a&wHcGefudk owdjyKrdvdrfh taumif;jrwfqkH; ae&mjzpfonf/ (awmif)xdyfodkYoGm;onhf avS
rnf/ þESpfoufzG,fae&mum; umVodvm ausmufaqmifeuf um;xpfrsm;twdkif; wufoGm;jcif;ü bk&m;zl;onf *lBuD;wpfckudk
ae&mjzpfonf[k ,kHMunfMuonf/ taxmuftxm;rsm;u umV jzwf&onf/ þ*lonf Ak'¨&Sifawmfjrwf 'DCec (r 1? 497)ESihf
odvmonf ,cktcg aomPawmifac: £od*dvdawmifajcwGif olu&cw (oH 5? 233) okwåefESpfckudk a[mMum;awmfrlcJhonhf
&SdaMumif;qkdonf/ aEG&moDtyl&Sdefüyif umVodvmonf at;jrNyD; ae&m olu&cw (0uf0H*l) jzpfzG,f&Sdonf/ qufvufí wuf
t&dyftm0goaumif;ojzihf &[ef;awmfrsm;tzdkY aexdkif&efaumif; oGm;aomf bk&m;zl;onf apwDawmftysuftpD;rsm;ESihf awmif
rGefonhf ae&mwpfck jzpfayvdrfhrnf/ jrwfAk'¨onf wpf&Hwpfcg xGwfae&mwGif a&S;acwftcsdefu wnfaqmufcJhonfh bk&m;
þae&mü oDwif;okH;awmfrlcJhonf/ uHraumif;ojzihf umVodvm ausmif;i,fwpfck\ tkwfjrpfae&mrsm;udk awGUjrifEdkifonf/ ½dk;om;
onf tawmftwef pdwfrcsrf;rajrUp&m ywfoufrIrsm;&SdcJhonf/ NyD; bmomw&m;udkif;½Idif;ol &[ef;awmf zm[D[ef þae&modkY
0uúvd&[ef;awmfonf rdrdMum&SnfpGm emrusef;jzpfaerItwGuf a&mufoGm;aomtcg *dZösuk#fawmifay:ywf0ef;usifudk euf½Idif;pGm
pdwfysufNiD;aiGUNyD; rdrdudk,fudk tqkH;pD&ifoGm;onfrSm þ(umV b0ifckdufoGm;onf/
odvmausmufawmif)ü jzpfonf (oH 2? 100)/ cyfedrfhedrfh tkwf ]&mZN*dK[fNrdKUopfwGif zm[D,efonf tarT;eHYomrsm;? yef;rsm;?
usKd;ykHwpfykHonf rlvu þjzpf&yf txdrf;rSwfae&m jzpfEdkifonf/ qDESihf rD;wdkifrsm; 0,f,lNyD; þae&mwGif MumjrifhpGm oDwif;okH;ae
206 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 207
xkdifMuNyD;jzpfonhf &[ef;awmf ESpfyg;tm; xdkyef;(ponf)rsm;udk bk&ifAdrÁdom& jrwfAk'¨xH yxrqkH;tBudrf rif;crf;rif;em;jzihf <u
udkifaqmifí awmifxGwfay:odkY ac:,lcJh\/ zm[D,efudk,fwdkif (xdk vmpOf &xm;ay:rSqif;onfhae&m txdrf;trSwfjyK xm;onhf
ae&modkY) a&mufoGm;aomtcg yef;rsm;? tarT;eHYomrsm;ESihf vª'gef; apwDjzpfonf/ 'kwd,apwDrSm ]y&dowfjyefoGm;jcif;}[kac:onf/
rIjyKNyD; arSmifvmaomtcg rD;wdkifrsm;udk xGef;ñSd\/ zm[D,efonf bk&if (AdrÁdom&)onf rdrdwpfa,mufwnf; qufoGm;vdkojzifh vl
0r;fenf;rdaomfvnf; rsuf&nfudk jyefvnf xdef;odrf;vsuf þ tkyfudk jyefckdif;aomae&m txdrf;trSwfjyK apwDjzpfonf/
ae&mü Ak'¨&Sifawmfjrwfonf ol&*Fr(r[m,me) okwåefudk a[m
vSnf;bD;&mrsm;
Mum;awmfrlcJhay\/ uREkfyfzm[D,efonf Ak'¨bk&m;&Sif r&Sdaom bk&m;zl;onf awmifbufodkY OD;wnfoGm;aom vrf;rBuD;twdkif;
tcsdefusrS arG;zGm;cJhay\/ ,cktcgürl &SifawmfAk'¨ xm;&pfcJhaom ZD0uo&ufO,smOfudk jzwfvsuf aemufodkY jyefqkwfvmcJhNyD; ,if;
ajc&mawmfrsm;ESihf oDwif;okH;cJhaom ae&mudkomvQif zl;awGU&NyD; twdkif; qufavQmufoGm;&rnf/ vrf;ratmufbuf b,fvrf;csKd;
tjcm;bmrSrawGU&awmhygwum;[k qkdrd\/ þodkY EIw>f rufqdkNyD; wpfuDvdkrDwmcefYwGif ausmufzsmoP²mef {&d,mudk 0ef;&Hxm;
ausmuf*la&SUü ol&*Frokwåefudk ½Gwfqdkvsuf nOfheufonftxd onhf ausmuf(um) NcH0if;wpfck&Sdonf/ &mpkESpfaygif;rsm;pGm &mZ
aexkdifNyD;aemuf &mZN*dK[fNrdKUopfbufodkY jyefcJh\}/ N*dK[fNrdKUodkYt0iftxGuf jrif;&xm;rsm; vSnf;rsm;onf þvrf;rS
"r®omrda&mufoGm;aomtcsdefwGif *dZÑuk#fawmifonf usm;? jzwfoef; oGm;vmMuaomaMumihf ausmufay:ü eufonhf vSnf;
0uf0Heuf? 0uf0HjymuJhodkYaom om;pm; owå0gtaygif;\ cdkvIH yef;awmif;&mrsm; ay:aeonf/ þae&modkY0ifa&mufcgeD; ausmuf
&mXmejzpfonf/ xdkom;&Jwd&pämefrsm;udk acsmufvSefY xGufajy;ap awmifay:wGif bk&m;zl;onf t"dyÜm,fazmf&OD;rnhf ]c½kcGHpm} (t
&ef *dZÑuk#fawmifodkY vma&mufMuonhf bk&m;zl;rsm;onf pnf a&;tom;jzihf) a&;xGif;xm;onhf pmrsm;udk awGUjrifEdkifonf/
rsm;udk wD;cwfNyD;c½koif;rsm;udk rIwfMu&onf/ a&yef;rsm; xkwf
Edkif&ef 0g;pdrf;usnfawmufrsm;aqmif,lMu&onf/ *dZÑuk#fawmifü &mZN*dK[fNrdKUa[mif;\NrdKU½dk;
awGU&onhf at'D 6-&mpk &ufpGJwyfxm;aom Ak'¨qif;wkawmfudk aemufxyfwpfuDvkdrDwmcefY vrf;rtwkdif;qufoGm;aomf bk&m;
emvE´m a&S;a[mif;okawoejywdkufü jyoxm;&Sdonf/ *dZÑuk#f zl;onf aomPESihf O',awmifukef;rsm;tMum; usOf;ajrmif;onhf
awmifudkMunfhNyD;aemuf bk&m;zl;onf BudK;"mwfavSum;&Sd&m jzwfvrf;odkY a&mufoGm;onf/ ,if;onf &mZN*dK[fNrdKUawmfa[mif;
aemufbufodkY jyefoGm;onhfvrf;twdkif; atmufbufodkY quf \ awmifbuf*dwfjzpfNyD; Ak'¨&Sifawmfjrwfonf ,if;*dwfudk jzwf
vuf qif;oGm;Ekdifonf/ þvrf;onf bk&ifAdrÁdom& aqmufvkyf í tBudrfaygif;rsm;pGm jzwf<uawmfrlcJhNyD; jzpfonf/ NrdKU½dk;BuD;
cJhaom rlvvrf;\ tpdwftydkif; jzpfonf/ odkY&mwGif ,cktcg rsm;onf awmifukef;rsm;ay:odkYwufoGm;NyD; uDvdkrDwm av;q,f
rsm;pGm jyKjyifxm;NyDjzpfonf/ vrf;wpfavQmufü apwDawmf ESpfql cefY &Snfvsm;onf/ ae&m awmfawmfrsm;rsm;rS (aeí) ,if;NrdKU½dk;
\ tkwfjrpf&mrsm;udk awGUjrifEdkifonf/ [l,ifqef (rSwfwrf;)t& rsm;udk cyfa&;a&; awGUjrifEkdifonf/ ,if;NrdKU½dk;twkdif; wufoGm;
,if;apwD ESpfqlteuf wpfqludk ]&xm;rSqif;jcif;}[k ac:onf/ jcif;ü r*"wdkif; v,fuGufrsm;\ vSyonhf jrifuGif;udk ½IEdkifonf/
212 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 209
\ yifraqmifa&SUü ysufpD;aeaomfvnf; qGJaqmifqJjzpfonhf oGm;a&muf&ef
y'krygPdbk&m;avmif; qif;wk&Sdonf/ ,if;qif;wktay:ü *kwå &mZN*dK[fonf ywåem;rS ta&SUawmifbufodkY vmvrf;twkdif;
acwfaESmif;ykdif;vuf&m Ak'¨qif;wkwpfql&Sdonf/ uDvdkrDwm 100-tuGm? *,mrSqdkvQif um;vrf;twdkif; 65-
,if;½Gm\ ta&SUajrmuf okH;uDvdkrDwmcefYtuGm csef'k (Cha- uDvdkrDwm tuGmü&SdNyD; xdkESpfae&mvkH;rS bwfpfum;jzihf vG,f
ndu) awmifukef;\ ajrmufbufrsufESmcsif;qkdifwGif &mZyd@ ulpGm oGm;a&mufEkdifonf/
(Rajpind)ac: *lwpfck&Sdonf/ Ak'¨onf wpfcgwpf&H þ*lü oDwif;
okH;awmfrlcJhNyD; tcgwpfyg;ü þae&mwGif axmifaygif;rsm;pGmaom &mZN*dK[f0ef;usif
wynhfom0ursm;tm; w&m;a'oem a[mMum;awmfrlcaJh Mumif; £E´omv*l
[l,ifqeftm; (a'ocHrsm;u) ajymjyMuonf/ þtcsufu þ*l &mZN*dK[fNrdKU&Sd vltpnfum;qkH;ae&mrsm;teuf wpfckyg0ifNyD; &mpk
onf xdkrQavmufrsm;jym;onhf yk*¾Kdvfrsm;tm; aexdkifEkdifavmuf ESpfaygif; rsm;pGmuyif bk&m;zl;rsm; vma&mufcJhMuaomfvnf;
atmif BuD;rm;cJhaMumif; azmfjyonf/ bk&m;zl;onf awmifab;ü ,aeYacwfü ta&muftayguf enf;oGm;onhfae&mum; £E´
ausmufMurf;rsm;jzihf jyKvkyfxm;aom auGUaumufonhf vrf; omvvdkPf*ljzpfonf/ ewfwdkYoeif;odMum;rif;onf Ak'¨&iS af wmf
tysuftpD;rsm;udk owdjyKrdayvdrhfrnf/ [l,ifqeftm; a'ocHwdkY jrwfxH vma&mufawGUqkHNyD; ausmfMum;vSonhf ar;cGef; 7-ckepfck
ajymjyykHt& ,if;vrf;udk þ*lodkYoGm;a&mufEdkif&ef bk&ifAdrÁdom& ar;avQmufaom ae&mjzpfonf/ odMum;rif;tar;ESihf jrwfAk'¨\
wnfaqmufcJhaMumif; od&onf/ &Zyd@onf &mZN*dK[f0ef;usifü tajzrsm;udk ouúyÍSokwåef ('D 2? 210)ü rSSwfwrf;wifxm;onf/
wnf&SdcJhaomfvnf; rnfonhft&mjzpfaMumif; twdtusrqkH;jzwf a&S;a[mif; t|uxmusrf;rsm;ü Ak'¨&Sifawmfjrwf teD;tem;&Sd½mG
Edkifawmhaom yd#uwfawmfü azmfjyonhf *lrsm;pGmteuf wpfck odkY aeYpOfqGrf;cH<uawmfrlpOf ZD;uGufiSufBuD; wpfaumifonf
jzpfzG,f&Sdonf/ *l\eufarSmifonhf twGif;ydkif;ü ckdiSufodkufrsm;&Sd vrf;c&D;wpf0ufcefYxd Ak'¨&SifawmfjrwfaemufrS vkdufavh&SdaMumif;
jcif;aMumihf ,if;*lonf wpfcgwpf&H t&Sifom&dykwå&m oDwif;okH; azmfjyxm;onf (r-| 1? 322)/ ¤if;*ludk ,cktcg a'ocHwdkYu
aexdkifavh&SdcJhonhf uaygwuE´&m*l (ckdiSufrsm;\vkdPf*l - ,cif *k[AE´& (*lbk&m;ausmif;) odkYr[kwf *k[(*l) [líac:a0:MuNyD;
u cdkiSufrsm;&SdcJhí uaygwuE´&m rnfwGifNyD; aemiftcg ,if;*l awmifeH&Hay: xuf0ufavmuf&Sd rwfapmufaom acsmufeuf
teD; aqmufvkyfaom ausmif;udkvnf; uaygwuE´m&mausmif; wpfck\atmufajcü&Sdonf/ 0dkif;0ef;us,fajymonhf 0ifayguf&SdNyD;
[k ac:wGifonf/ O'ge-|? 221) jzpfzG,f&Sdonf/ jrifhrm;Murf;wrf; EIdif;,SOfcsuft& nDnmonhf ajrjyiftcif;&SdNyD; ESpfq,f odkYr[kwf
onhf awmifukef;rsm;ESihf xlxyfopfawmrsm; 0ef;&Haeonhfjyif okH;q,frDwmcefY eufonf/
a*sxdeonf Ak'¨ESihfywfoufaeaomaMumihf ,if;ae&modkY a&muf zm[D,efa&m [l,ifqefygESpfyg;vkH; *lteD;&Sdausmufawmif
&Sd&ef tcuftcJrsm; &Sdvihfupm; oGm;a&mufxdkufaom AD[mjynf wGif a&;xGif;xm;aom odMum;rif;\ar;cGef;rsm;udk owdjyKrdcJhMu
e,f&Sd qGJaqmifrItaumif;qkH; aus;½Gmrsm;ü yg0ifonf/ onf/ odkY&mwGif xdk(a&;xGif;pm)rsm;udk ,aeYacwfwGif rawGUEdkif
210 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 211
acs/ awmifavSum; t<uif;tusefrsm;ESihf *lEIwfcrf;teD; xGif; trnf&Sd xdkacwfu tvGefausmfMum;cJhaom olawmfpifur®|mef;
xkrxm;aom ausmufom;jzihfjyKvkyfxm;onhf avSum;qif;wpf q&m OygoumBuD;\ ae&mjzpfaomaMumihf xif&Sm;vmcJhonf/
ck&Sdonf/ £E´omvvdkPf*lrSaeí jrpf0Srf;vGifjyifudk jzwfvsuf &[ef;awmf[l,ifqefonf ur®|mef;oif,lavhvm&if; Z,aoe
tjcm;wpfzuf&Sd awmifwef;rsm;qDodkY vSrf;arQmf ½Ijrif&aom jrif q&mBuD;ESifhtwl ESpfESpfMumaexdkifcJhNyD; olYq&mtaMumif; þodYk
uGif;um; vGrf;armzG,faumif;vS\/ vlxky&dowfESihf cyfa0;a0; rSwfwrf;wifcJhonf –
aevdkaomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwfonf þ*lae&mtm;tvdk&SdcJhykHudk ]t,l0g'qdkif&m *dkPf;*PtrsKd;rsKd;rS &[ef;ykPÖm;rsm;? bk&if
em;vnf&ef cufcJvdrfhrnfr[kwfygacs/ rif;rsm;? 0efBu;Drª;rwfBuD;rsm;? Oygoumrsm;ESihf t&m&Sdt&mcH
oGm;a&muf&ef rsm;onf q&mhxHvma&mufMuNyD; q&mhtm; udk,fwdkifukd,fus
£E´omvvkdPf*lonf *d&da,uawmif\ ajrmufbufrsufESmpm ar;cGef;jyóemrsm; ar;jref;Mu\/ q&m\wynhfrsm;onf ae&m
wGif&SdNyD; ¤if;awmif\ta&SUbuf tqkH;rSaeí 1 'or 5 uDvdk wdkufcef; 16-ck ykdifqdkifMu\/ touf 70-eD;yg;rQ&SdNyDjzpfaomf
rDwmcefYa0;onf/ &mZN*dK[f-*d&da,u vrf;twdkif; *d&da,u vnf; q&monf ¤if;wdkY(wynhfrsm;)ESihftwl r&yfrem;bJ pdwf
awmifbufodkY 7 uDvkdrDwm cefYoGm;yg/ ,if;vrf;onf *d&da,u tm; xufoefpGm pmayzwf½IavhvmNyD; (q&mESihf wynhfrsm;
awmiftqkH;avmufwGifyif qkH;onf/ armfawmf,mOfrsm; xddkae&m onf) tjcm;avmuD aqmif½GufzG,fudpö tm;vkH;udk vspfvsL½I
rS a&SU qufoGm;&ef rjzpfEdkifacs/ awmif\ awmifbufeH&Htwdkif; vsuf Ak'¨ow k åefrsm;udk avhvmoifMum;&efomvQif ¤if;wdkY\pdwfudk
wpfuDvdkrDwmcGJcefY ajcvsifqufoGm;yg/ xdkae&monf vloluif; pl;pdkufxm;\/ þodkYjzihfq&monf ¤if;\pdwfudka&m cE¨mud, f ykd g
k u
qdwfNyD; olckd;vk,ufrIrsm; tEÅ&m,ftwGuf ausmfMum;onf/ þ A[kokw&SmazGrItwGufom aeYa&mnOfhyg pGefYvTwfxm;\}/
bk&m;zl;tm; tapmihf&Jwpfa,mufac:aqmifoGm;&ef tMuHjyKvdkyg a*sxdewnf&Sd&m awmif0Srf;odkY tenf;i,f0ifvkdufNyD;aemuf
onf/ a'ocH&Jrsm;onf ulnD&eftqifoifh&dSMuonf/ oabmwl vrf;cGJrsm;&Sdonf/ nmbufvrf;csKd;twdkif; vkdufoGm;ygu bk&m;
xm;onhf aps;EIef;jzihf &J*spfum;rsm;yif &Edkifonf/ zl;onf vrf;\b,fbufab;wGif a&uefwpfckESihf awmifukef;
a*sxde BuD;wpfckodkY rMumrD a&mufoGm;vdrfhrnf/ ,if;onf v|0eü
Ak'¨&Sifawmfjrwf aAm"dÓmPfudk&NyD;aemuf AdrÁdom&rif;BuD;xGuf<u Ak'¨&Sifawmfjrwf oDwif;okH;awmfrlcJhonhfae&m okywd|apwD (okyÜ
awmfrlNyD; Ak'¨&Sifawmfjrwftm; awGUqkHcJhonhfae&m v|d0eonf wd|trnf&Sd ozef;yif – 0d-| 3? 253) ae&mü aESmif;acwfwGif
,cktcg a*sxde[kac:onhf ½Gmi,fyifjzpfonf/ v|d0e0ef;usif&Sd wnfaqmufcJhonfh apwDt<uif;tusef rsm;jzpfon/ awmif
awmtkyfrsm;twGif; awGUjrifEdkifqJjzpfonfh tysuftpD;rsm;u yD ukef;ay:ü Oa&my[ef[kqdkaom Ak'¨qif;wkawmfBuD; wpfqEl Sihf
jyifpGmazmfjyaeonhftwkdif; Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefNyD; &m yef;ykvuf&m tydkif;tp rsm;&Sdonf/ uDvdkrDwm0ufcefY qufoGm;
pkESpfrsm;wGif ta&;ygonhf ausmif;wdkufaygif;rsm;pGm teufyg0if vQif vrf;onf om&a0g',0dZÆmv, (Saravoday Vidyalaya)
cJhaom ae&mjzpfonf/ at'Dckepf&mpkwGif v|d0eonf Z,aoe trnf&Sd aus;vufausmif; wpfckodkY a&mufonf/ ,if;ausmif;
216 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 213
(wnfxm;)vª'gef;&ef þae&modkYa&muf&SdcJhNyD; ausmif;wkdufwpfck
aqmufvkyfcJhaMumif; a&;om;xm;onf/ at'D ig;&mpktpydkif;ü
&[ef;awmfzm[D,ef þvrf;udkjzwfoGm;pOf þapwDawmfudk
zl;jrif&aMumif; azmfjyaomfvnf; xdkausmif;wdkufudkrl azmfjyjcif;
rjyK/ (þonfrSm) aemufrS aqmufvkyfonhf BuD;rm;aom bkef;
BuD;ausmif;wdkuftpkta0;wpfck rwnf&Sdao;aMumif; ñTefjyjcif;
jzpfonf/ odkY&mwGif &mpkESpf ESpfckvGefNyD;rS tdE´d, odkYa&mufvmol
[l,ifqefacwfürl emvE´monf EdkifiHwumüausmfMum;rIESihftwl
wuúodkvfausmif;wkdufBuD;wpfcktjzpfodkY wdk;wufcJhNyD; jzpfonf/
odkYjzpfí *kwåacwftwGif; emvE´mr[m0d[m&ausmif;wdkufBuD;
udk wnfaxmifcJhjcif;jzpfzG,f&SdNyD; þtcsufudk þ(emvE´m) aum
vdyfausmif;rsm; wnfaqmufcJhaom *kwårif; trsm;tjym;\ em
rnfrsm;udkazmfjycJhaom [l,ifqefaMumifhomrubJ a&S;a[mif;
okawoe taxmuftxm;rsm;t&yg twnfjyKEdkifonf/
emvE´mwuúodkvftaMumif; od&onhf tcsuftvuf trsm;
pkudk ausmif;awmf&mtwGif;awGU&Sd&onfh tvªaumif;rIpmwef;
rsm;ESihf emvE´mwuúodkvfü ynmqnf;yl;cJhMuonfh EdkifiHjcm;
ausmif;om;rsm;\ rSwfwrf;rsm;rS &&Sdjcif;jzpfonf/ ,if;(EdkifiHjcm;)
ausmif;om;rsm;teuf tausmfMum;qkH;rSm emvE´mü at'D 635
rS 640 txd (ig;ESpf)ynmoif,lcJhol [l,ifqefESihf at'D 675
rSpí 10-ESpfcefY ynmoifMum;cJhol &[ef;awmf ,dusif (I Tsing)
jzpfonf/ tdE´d,wpfcGifvkH;? wdAuf? w½kwf? *smAm;ESihf oD&dvuFm
wdkYrS ausmif;om;rsm; emvE´modkY vma&mufcJhMuonf/ ,dusifu
olonf wpfaeYwGif emvE´mwuúodkvfpmMunhfwdkufrsm;&Sd usrf;
pmrsm;udk &SmazGaepOf pmtkyfwpftkyfawGUNyD; pmtkyftrSwftom;
ü ]þusrf;udk udk&D;,m;&[ef;awmf 0SD,GD (Hwui Ywui) a&;om;
onf}[k azmfjyaompmom;udk awGU&aMumif; qdkonf/
214 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
oGm;a&muf&ef
7/ emvE´m
*,m-&mZN*dK[fvrf;rBuD; &mZN*dK[f(NrdKUopf)odkYoGm;onhf vrf;usOf;
odkYr0ifa&mufrD aemufxyf vrf;qG,fwpfck b,fbufodkY cGJxGu t&Sifbk&m;? þemvE´monf csrf;om<u,f0yg\/ vlawGESihfjynhf
NyD; awmifeHab;twdkif; awmifbufodkYoGm;onf/ ,if; ESufaeNyD; &Sifawmfjrwftm; MunfnKdolawG aygrsm;yg\ ('D 1? 205)/
vrf;cGJtwdkif; 14-uDvdkrDwmcefY oGm;NyD;aemuf qifajcavQm
(ukef;apmif;)wpfckodYk wuf&NyD; a*sxdeodkYoGm;aom jzwfvrf; Ak'¨&Sifawmfjrwfonf &mZN*dK[fNrdKUajrmufbufodkY oGm;aom vrf;r
ay:a&mufonf/ vrf;tvGefqdk;NyD; *spfum;rsm;jzihfom oGm;a&muf BuD;ay:&Sd emvE´m½GmwGif rMumcP oDwif;okH;awmfrlcJhNyD; þ½Gm
Edkifonf/ a*sxde½Gm0ef;usifae&monf olcdk;"m;jyrsm;aMumihf xif udkjzwfívnf; <uawmfrlcJhonf/ emvE´modkY a&mufaomtcg
&Sm;NyD; bk&m;zl;onf txl;ojzihf &mZyd@*l0ef;usifü owdxm; Ak'¨&Sifawmfjrwfonf yg0g&duolaX;\ o&ufO,smOfü oDwif;okH;
í qufoGm;&rnfjzpfonf/ awmfrlavh&Sdonf/ yg0g&duo&ufO,smOfwGif Oygvdokwf (r 2?
36)? au0¥okwf ('D 1? 204)wdkYudk a[mawmfrlcJhonf/ odkYaomf
(t|uxmq&mBuD;) t&Sifr[mAk'¨aCmo\ tqdkt& twGif;
bufü eH&Haq;a&;yef;csDwdkYjzihf wefqmqifxm;onhf tkwfwH
wdkif;jzihfum&Hvsuf vSyNyD;t&dyftm0goaumif;aom yef;jcHxJ&Sd
bk&ifhem;aeawmif ('D-| 1? 42) trÁv|dumüvnf; Ak'¨&iS af wmf
jrwf oDwif;okH;awmfrlavh&Sdonf/ yd#uwfokH;ykHwGif 'DCedum,f
ü yxrqkH;jA[®Zmvokwåef('D 1? 1)ESihf rZÑdredum,fü trÁv|du
&m[kavm0g'okwåef (r 2? 76)wdkYudk þtrÁv|dum bk&ihfem;ae
aqmifü a[mawmfrlonf/
a&S;a[mif;rSwfwrf;rsm;t& emvE´monf Ak'¨\t*¾om0u
ESpfyg;teuf wpfyg;jzpfonhf t&Sifom&dykwå&mrax&f\ arG;&yf
ajrjzpfaMumif; ñTefjyonf22/ at'D 16-&mpkü pmaya&;om;cJh
aom (pma&;q&m) wm&memx(trnf&Sdol)u bk&iftaomu
onf t&Sifom&dykwå&mtm; ylaZmfonfhtaejzihf apwDwpfql
22
trSefaomf 'kwd,t*¾om0u t&Sifr[marm*¾v’mef\ arG;&yfajrvnf; jzpfonf (bm
omjyefol)/
220 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 217
&mawmfrsm;odkY oGm;a&mufzl;ajrmfcGifh&Muonf ]c&D;oGm;&[ef; trSefpifppf emvE´mudk wuúodkvf[kac:qdkjcif;xuf bGJUvGef
awmfonf a&tdk;? oydwfESihf vkdtyfonhf ouFef;t0wftpm; oifwef;ausmif;[k ac:a0:ygu ydkrdkoihfjrwfzG,f&Sdonf/ ausmif;
rsm;udk ouFef;tjyifbufyckH;ay:rS vG,fNyD; o,f,loGm;Muonf/ om;wpfa,mufonf (wuúodkvf)0ifcGifh&&ef rpOf;pm;rDuwnf;
vufwGif xD;wpfvufudkifaqmifonf/ bk&m;zl;&moDwGif &mZ u Ak'¨0g'qdkif&m tawG;tjrifwGif tawmftwef uRrf;usif wwf
N*dK[f&Sd bk&m;ausmif;rsm;? aAm"dyif? *dZÑuk#fawmif? rd*'g0kef? ajrmufxm;NyD; jzpf&onf/ 0ifcGifh&vdkol ausmif;om; tm;vkH;udk
BudK;MumiSufawmifyrm tjzLa&miftifMuif;yef;rsm; yGifhvef;&mae *dwfapmifhyk*¾Kdvfu tvGefYtvGefcufcJaom ar;cGef;aygif;rsm;pGm
&mjrwf (ukodem½kH)ESihf &SnfheufawmvGifjyif (a0VK0ef&Sd uvE´u ar;jref;NyD; vsifjrefpGm ajzqdkEdkifolrsm;omvQif trSefwu,f0ifcGifh
ed0gy)rsm;ESihf xdkxdkae&mawmfwdkif;ü c&D;oGm;&[ef;awmfrsm; wpf &aMumif; [l,ifqefu qdkonf ]ausmif;om; wpfa,mufonf
aeYNyD;wpfaeY axmifaygif;rsm;pGmpka0;a&muf&SdMuonf/ &[ef; (wuúodkvfodkY) 0ifcGifhr&rD usrf;a[mif;rsm;udka&m usrf;opfrsm;
awmfrsm;tm;vkH;onf txufazmfjyNyD; (ykHpH)enf;twdkif; c&D;oGm; udkyg euf½Idif;pGm avhvmNyD;jzpf&\/ odkYjzpfí vlopfrsm;tjzpf þ
Muonf/ emvE´mrS ½dkaoav;pm;jcif;cHMu&onhf ynm&Sd&[ef; (wuúodkvf)odkY a&mufvmMuaom ausmif;om;rsm;onf tjyif;
awmfrsm;onf xrf;pif(a0g)rsm; pD;Muaomfvnf; jrif;udk vkH;0rpD; txef aqG;aEG;vsuf ¤if;wdkY\ pGrf;&nfudk azmfjy&\/ q,f
Muacs/ r[m&m*ausmif;rS &[ef;awmfrsm;vnf; xdkenf;twdik ;f a,muf teuf ckepfa,muf &Spfa,muftxd us½IH;\}/
(jrif;rpD;Muacs)/ wpfcgwpf&HwGif vdktyfonhf txkyftydk;rsm;udk ,if;odkY pnf;rsOf;Oya' wif;usyfaom tqihftwef;&Sdaomf
tjcm;yk*¾Kdvf? odkYr[kwf ausmif;om;vli,frsm;u xrf;ydk; aqmif vnf; [l,ifqefwdkYacwfwGif ausmif;om;aygif; 8500 (&Spf
,lay;Muonf}/ axmifhig;&m)ESifh q&maygif; 1510-&Sdonf/ ]0ifcGifh&NyD;aom
ESpfaygif;ckepf&moufwrf;twGif; emvE´monf xl;cRefonhf ausmif;om;onf wuúodkvf\ pnf;rsOf;pnf;urf;ESihf todynm
ynm&Sifrsm;? wuúodkvfq&mrsm;ESihf 'óe q&mtajrmuftjrm; oif,lrIudk cspfjrwfEdk;jcif;twGuf av;pm;jcif;cH&aom eD;pyfonhf
arG;xkwfay;cJhonf/ wdAuftpOftvmonf emvE´mrS em*&ZÆKe? tkyfpk tzGJU0ifwpfa,muf jzpfvm\/ axmifaygif;rsm;pGm ta&
t&d,a'0ESihf tjcm;rsm;pGmaom a&S;OD;r[m,meawG;ac:&Sifrsm; twGuf &Sdaom &[ef;awmfrsm;onf tqihfjrifh pGrf;&nfESihf t&nf
ESihf qufEG,faeonf/ odkY&mwGif awGU&SdNyD; taxmuftxm;rsm; taoG; &Sdolrsm;jzpfMu\/ xdkacwfxdktcsdefu ¤if;wdkY\ xl;jcm;
tm;vkH;u xdkynm&Sifrsm; yGifhvef;onhftcsdefü tjcm;ausmif; ajymifajrmufrIonf BuD;rm;NyD; a0;uGmaom t&yfa'orsm;odkYwkdif
wkdufrsm; rwnf&Sdao;aMumif;ñTefjyonf/ odkY&mwGif wuúaA' ausmfapmowif; wpf&Sdefxdk; ysHESHYoGm;aomyk*¾Kdvf &maygif;rsm;
usrf; wpf&meD;yg;a&;om;cJhol 'dEém*g? tdE, ´d \awG;ac:&SifuefY[k pGm&Sd\/ ¤if;wdkY\ ukd,fusifhw&m;onf pifMu,fNyD; tjypfr&Sd/
ac:a0:jcif;cH&ol "r®uw d ådESihf jyZmwfa&;q&m uAsmq&m wuúdu xdk&[ef;awmfrsm;onf 0denf;odu©myk'frsm;udk ½dk;om;pGmvdkufem
aA'ifq&m p`E´a*grdefwkdYtm;vkH;onf emvE´mwuúodkvfü ynm usihfokH;Mu\/ þausmif;wkduf\ pnf;urf;Oya'onf jyif;xef
qnf;yl;cJhMuonf/ tjcm;ynm&Sifrsm;rSm qkrMwm;rS zdwfMum;csuf NyD; &[ef;awmfrsm; tm;vkH; ,if;pnf;rsOf;Oya'rsm;udk vkdufem
218 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 219
xdef;&ef owfrSwfxm;\/ tdE´d,EdkifiHrsm;onf xdkpnf; rsOf;rsm;udk þuJhokdYaom todynmoif,l&m A[dkXmeBuD;wpfcktaejzihf
av;pm;NyD; vdkufemusifhokH;Mu\/ eufeJaomar;cGef;rsm; ar;jcif; BuD;rm;us,fajymonhf pmMunfhwdkufBuD;wpfck vdktyfcJhrnfjzpf
ajzjcif;jzihf wpfaeYwm tcsdefumv rvkHavmufEdkifbJ&Sd\/ touf ojzihf emvE´mü &weom*&? &we'"dESihf &we&ÍÆu[k pm
BuD;olESihf i,f½G,foltcsif;csif; tjyeftvSef ulnDMu\/ yd#uwf MunhfwdkufokH;ck&SdNyD; yxr (&weom*&)taqmifonf udk;xyf
okH;ykHrS ar;cGef;rsm;udk raqG;aEG;Edkifolrsm;onf &Sufojzihf rvTJ jrifhonf/ ,if;taqmufttkHokH;ckonf "r®*ÍÆ (w&m;aps;)[k
ra&Smifom ykH;atmif;ae&\}/ ac:onhf txl;ajr{&d,mtwGif; wnf&Sdonf/ tqdkygpmMunfh
w&m;½kH;a&SUaersm;? uAsmq&mrsm;? orkdif;ynm&Sifrsm;? wdkufBuD;rsm;onf EdkifiHaygif;pkHrS bmompum;trsKd;rsKd;ESihf
(wuúodkvf)q&mrsm;? 'óeq&mrsm;tjzpf emvE´mwuúodkvfrS pmtkyfrsm;udk pkaqmif;xm;cJhaMumif; taxmuftxm;rsm;&Sdonf/
bGJU'D*&D&NyD;olrsm;um; bGJU'D*&DoGef;vkyfrIudk rodEdkifavmufatmif bk&m;zl;ol wmtdkcsDonf w½kwfbmomjzihf tkyfa&av;&mxuf
rsm;jym;onf/ emvE´mwGif &[ef;awmfrsm;omrubJ Oygoum renf;aom pmtkyfrsm;udk emvE´m\pmMunfhwdkufwpfckodkY vª'gef;
rsm;vnf; oif,lMuonf/ vlOygoumrsm;rSm &[ef;abmifodkY 0if cJhaMumif;qdkxm;onf/ a&S;acwftdE´d,rS rysufrpD; <uif;usefae
a&muf&ef&ef jyifqif&if; pmayoifMum;aeMuonhf rmP0 ao;aom ½kyfykHrsm;jzihfwefqmqifxm;onhf aypmxkyf pmtkyf
(vkvif)[kac:olrsm;ESihf pmayoufoufudk avhvmvdkNyD; bmom aygif;rsm;pGmudk emvE´mwuúodkvfrS ul;,lcJhaMumif;od&onf/ (þ
a&;ESihfrqdkifaom jA[®pm&D (ausmif;om;)[k ac:qdkolrsm;[lí onfrSm) tqdkyg emvE´mwuúodkvf pmMunfhwkdufrsm;ü pmrla&;
ESpfrsKd;&Sdonf/ ESpfrsKd;vkH; tzdk;tcrsm;ay;&onf/ ul;olrsm;twGufvnf; txl;oD;jcm;ae&m ay;xm;zG,f&SdaMumif;
emvE´mwuúodkvf oif½dk;ñTef;wrf;udk ax&0g'ESihfr[m,me? ñTefjyjcif;jzpfonf/ aeYpOf oifwef;trsKd;tpm; wpf&mcefY&SdNyD;
Ak'¨0g'ESihf jA[®P0g'? avmuDavmukwå&m? 'óe (tawG;tjrif) ,if;oifwef;rsm;ü ydkYcsrIrsm; odkYr[kwf vSypGmwefqmqifxm;
ESihf vufawGUusifhokH;rI[laom todynme,fy,f tm;vkH;rS (,l onhf oD[moeyv’ifwGif xdkifaeonhf pmayydkYcsay;olq&mESihf
í) a&;qGJxm;onf/ Ak'¨0g'avhvmrIudk a&SUwef;wifxm;aomf tacstwif aqG;aEG;rIrsm;yg0ifEdkifonf/
vnf; ,kwådaA'? o'´g? eu©wåaA'ESihf aq;ynmwdkYudkvnf; oif rGef;vGJcsdef odkYr[kwf naeydkif;rsm;wGif aumvdyfausmif;
Mum;onf/ emvE´mwuúokdvfü aMu;oGef;qif;wkawmf trsm; aqmifwkdif;ü bk&m;0wfjyKrIrsm;&Sdonf/ wpfae&mwnf;wGif twl
tjym;ESihf owåKt&nfusKdenf;udkvnf; oifay;zG,f&SdaMumif; azmf pka0;&ef oHCmta&twGuf rsm;vGef;aomaMumifh (taqmif
jyvsuf&Sdonf/ EdkifiHjcm;ausmif;om; rsm;pGm&SdNyD; tcsKdU q&mrsm;rSm toD;oD;ü 0wfjyKMujcif; jzpfonf)/
tdE´d, r[kwfaom bmompum;udk ajymqdkEdkifMuaomfvnf; emvE´mwuúodkvfü ESpfywfvnfausmif;ydwf&ufrsm;&Sdonf/
ouúwbmomonf oifMum;rItwGuf Mum;cHbmompum; jzpf xdktcsdefumvrsm;twGif; txl;ojzihf a0;uGmonhf tdE´d,a'o
onf/ "r®omrd\ emvE´mwuúodkvfq&monf usrf;*efrsm;udk odkYr[kwf EdkifiHjcm;wkdif;jynfrsm;rS vma&mufcJhMuaom &[ef;
wdAufbmomjyefEdkifonftxd wdAufbmomudk uRrf;usifonf/ awmfrsm;onf emvE´mESihf vufvSrf;rD&m e,fajrtwGif; Ak'¨0ifae
224 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 221
a'0ygava'0 (815-854 at'D) rif;BuD;onf ¤if;tkyfcsKyfrI 39- udkvufrcHrD (emvE´mü) ckepfESpfMum ynmqnf;yl;cJhol 'óe
ESpfajrmufwGif xkwfjyefcJhaom pmwrf;wpfckt& ok0PÖ'Dy(*smAm; q&mBuD; "r®ygv? wdAufpmayukd wdk;wufatmifjyK&mü xdyfqkH;
ESihfqkrMwm;)rif;BuD; AvykMwa'0onf emvE´mwuúodkvfwGif uyg0ifcJhol axmerd oarÇmwwdkYjzpfMuonf/ wdAufü Ak'¨bmom
aumvdyfaqmifwpfc kwnfaqmufNyD;aemuf ¤if;\oHwrefrS wpf jyefYyGm;atmifaqmif½Guf&mwGif ta&;BuD;onhfu@rS yg0ifcJhMu
qihf a'0ygva'0rif;BuD;tm; (,if;) aumvdyftokH; taqmif onfh oEÅ&u©dw? y'krorÇ0ESihf urvoDvwdkYvnf; tvm;wl
twGuf aus;½Gmtrsm;\ tcGefawmfaiGudkay;tyfyg&ef awmif;yef emvE´mü ynmqnf;yl;cJhMuonf/ (emvE´m) wuúodkvf\ xif&Sm;
xm;aMumif;yg&Sdonf/ xdk&&Sdonfh aiGrsm;udk ]tvªypönf;rsm;? yl onfh ausmif;om;wpfa,mufjzpfol oEÅda'0rlum; wu,f pdwf
aZmfaxmufyhHrIrsm;? ae&m? qGrf;uGrf;? tdyf&mae&mESihf aq;uJhodYk 0ifpm;zG,f aumif;avmufatmif (pmoif&ef)ysif;&d&mü ausmf
aom emrusef; olrsm;twGufvdktyfonhf tokH;taqmifrsm; ... Mum;vSonf/ odkYwdkifatmif $¤if;\ausmfMum;onhf pmayvuf&m
"r®usrf;pma&;om;jcif;rsm;ESihf ausmif;aqmifudk xdef;odrf;&efESihf ]aAm"dp&d,m0wm&}usrf;ü oEÅda'0onf ¤if;\ ausmif;awmf
ysufpD;onhftcg jyefvnfjyKjyif&mü tokH;jyK&rnfjzpfonf}/ a'0 a[mif; (emvE´m)vnf; {uefyg0ifonhf tdE´d,&Sd bkef;awmfBuD;
ygva'0rif;BuD;onf awmif;yefrIudk oabmwlcJhNyD; bufpkH xl; ausmif;wkdufrsm; xm0pOf &SifaeapygaMumif; qkrGefawmif;cJhonf
cRefNyD; t&nftcsif;jynfhrDaom &[ef;awmfrsm;twGuf emvE´mü ]bkef;awmfBuD;ausmif;wdkufrsm; oifMum;ydkYcsoH oifcef;pmrsm;
ausmif;aqmif aqmufvkyfNyD; ¤if;(ausmif;aqmif)udk axmufyhH ½GwfqdkoHrsm;jzihfqlnH (toHrpJjzpf)vsuf aumif;pGmwnfwHhygap/
&ef aus;½Gmig;½Gm(\tcGefawmfrsm;)udk ay;vªcJhonf/ oHCmawmfrsm;\ pnfvkH;nDñGwfrI t"GefY&SnfMumNyD; omoemha&;
ausmif;aqmiftrSwf 1 udk xdkwpfae&mwnf;wGif tenf; &mvkyfief;rsm;udk atmifjrifpGmaqmif½GufEkdifMuygap}/
qkH; 9 Budrfajrmuf aqmufvkyfcJhNyD;jzpfonf/ ,cktcg bk&m; uHraumif;pGmyif oEÅda'0qkawmif;cJhonhf twkdif;jzpfrvmcJh
zl;awGUjrif&onfrSm wpfaqmifay:wpfaqmif xyfqifhwnfaqmuf ygacs/ emvE´muJhodkYaom Ak'¨bmomqdkif&m wuúodkvfBuD;rsm;onf
xm;onhf taqmufttkH tenf;qkH; okH;ckodkYr[kwf av;ckw\ dkY Ak'¨0g'\awmufajymifrIudk yhHydk;ay;MuonfrSef\/ wpfcsdefwnf;wGif
tpdwftydkif;rsm;jzpfonf/ pGJrufavmufonfh qif0iftrdk;udkjzwf ,if;wdkY (wuúodkvfBuD;rsm;)onf Ak'¨0g'\qkwf,kwfrIudkvnf;
í ausmif;aqmifBuD;xJodkY0if&onf/ ¤if;qif0if\trdk;udk ausmuf trSwfrxif wGef;ydkYay;cJhMuonf/ emvE´monf tHhMoavmuf
wkdifrsm; cHaxmufxm;NyD; ¤if;(ausmufwdkifrsm;)\ ausmufzdeyf atmif csrf;om<u,f0cJhNyD; &[ef;awmfrsm;onf Ak'w ¨ &m;awmfrsm;
rsm;udk awGUjrifEdkifao;onf/ ausmif;wkdufBuD;wGif &[ef;awmfrsm; udk em;vnf&efESihf vkdufemusihfokH; &efxuf (bk&ifh)eef;awmfrsm;ü
aexdkif&ef tcef;i,frsm;yg&SdNyD; ¤if;teuftcsKdUrSm tdyf&m(tdyfcef;) tusKd;tjrwfrsm;onhf &mxl;rsm;&&Sd&ef (&nf½G,fcsufjzifh) ydkrdkoif
rsm;yg&Sdonf/ xdk(tcef;i,frsm;)udk us,f0ef;vSonhf ausmif;0if; ,lvmMuonf/ ausmif;wdkufBuD;rsm;ü wpfpkwpfa0;wnf; ae
ywfvnfü zGJUpnf;xm;onf/ taemufawmifaxmihf&Sd avSum; xdkifMuvsuf bk&ihftm;ay; csD;a`rSmufrIudk cH,laeMuaom &[ef;
rsm;u þtaqmufttkHonf rlvu tenf;qkH; ESpfxyfjrifh awmfrsm;onf wjznf;jznf; jynfolvlxkESihf xdawGUrI jywfawmuf
222 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 223
oGm;onf/ tqdk;qkH;rSm wuúodkvfBuD;rsm;&Sd vpfb&,fus (o onf/ ]Aufcfwsmonf BuD;pGmaomvkHYv pGefYpm;rIwkdYESihftwl
abmxm;BuD;)aom oif½dk;ñTef;wrf;rsm;ü jA[®P0g'qdik &f m cHwyf*dwf0odkY wpf&Sdefxdk;0ifa&mufoGm;NyD; xdkae&mudk odrf;qnf;
*gxmrEÅ&m;wdkYudk ydkrdk xnfhoGif;jy|mef;vmMujcif;jzpfonf/ ,if; &,lvdkufonf/ tBuD;tus,f t"r®vk,ufjcif;wdkYonf atmif
(odkYxnhfoGif;jy|mef;jcif;)onf [dE´L0g'ESihf ydkrdkcGJjcm;r&Edkifavmuf jrifolrsm;\ vufwGif;odkYusa&mufoGm;onf/ xdkae&mü aexdkifol
aom Ak'¨0g'ykHpHopfwpfrsKd;qDodkY OD;wnfoGm;cJhonf/ trsm;pkonf uwkH;wkH;xm;onfh ykPÖm; (&[ef;awmf)rsm; jzpf
at'D 1192-ckESpf 'kwd, wma&tif (Tarain) ppfyGJNyD;aemuf Muonf/ ¤if;wdkYtm;vkH;udk owfypfvkdufonf/ pmtkyfaygif;
tdE´d,wpfEdkifiHvkH; ½kyfwkudk;uG,frIudk zsufqD;onhf rlqvifusL; ajrmufjrm;pGmudk awGU&Sd&onf/ rlqvifppfom;wdkY ,if;pmtkyfrsm;
ausmfolrsm;\ vufwGif;odkY usa&mufoGm;jcif;? jA[®P0g' jyef udk awGU&aomtcg xdkpmtkyfrsm;üygonhf taMumif;t&mrsm;udk
vnf qef;opfvmjcif;ESihf (Ak'¨omoem\) twGif;ydkif;ukd,fusihf &Sif;jy&ef vltcsKdUudk&SmazGonf/ odkYaomf ¤if;wdkYtm;vkH; aoqkH;
w&m; ysufjym;rIwdkYaMumihf tm;enf;aeNyDjzpfonhf Ak'¨0g'onf ukefNyDjzpfonf/ cHwyfESihf NrdKUawmfwpfckvkH;rSm pmayavhvm
wkefvIyfzG,f vufpodrf;awmhrnfhqJqJ jzpfonf/ at'D 1193- onhfXme wpfckjzpfaeaMumif; awGU&Sd&onf}/
ckESpfwGif rdk[mruf Aufcfwsm (Muhammad Bakhtyar)23 trnf&Sd "r®omrd\rSwfwrf;t& emvE´monf yxrwpfBudrf wdkuf
rlqvifppfAdkvfonf rZÑdra'oudk usL;ausmfwkdufckdufcJhonf/ ckdufcH&onf/ ¤if;aemuf &[ef;awmftcsKdUjyefvmNyD; tenf;qkH;
awGU&m ([dE´L Ak'¨bmom) bk&m;ausmif;tm;vkH;udk rD;½IdUNyD; &[ef; ¤if;wdkY\ ykHrSefpmayavhvmrI ur®|mef;tm;xkwfrIESihf bk&m;0wf
awmfrsm;tm;vkH;udk owfypfonf/ rlqvifordkif;a&;q&m rif[m jyKjcif;wdkYudk tenf;tusOf; qufvufNyD; BudK;pm;ítm;xkwf&ef
*sKpfqd&f*sf (Minhaju-s Sirj)u ¤if;\ wmbmumtdeqd&f (Tabaka't-i jyefvmcJhMuonf/ aemufwpfBudrf 0ifa&mufpD;eif;cH&NyD;aemuf
Nsir) pmtkyfü Aufcfwsmtaejzihf wHwdkif;um&Hxm;onhf NrdKUtjzpf &[ef; awmfrsm;onf aemufqkH;ü jrefrm? eDaygESihf wdAufwdkYü
xifrSm;cJhaom Ak'¨bmomausmif;wdkufBuD;wpfckudk zsufqD;vkduf cdkvIH&efwdwfwqdwfxGufajy;ukefMuonf/ þodkYjzihf emvE´mcef;r
ykHtaMumif; azmfjyxm;onf/ þazmfjycsufonf emvE´m\aemuf aqmifrsm;onf wdwfqdwfNidrfoufoGm;avonf/
qkH;tajctae rnfodkYjzpfcJhonfudk azmfjycsufwpf&yf (vnf;) jzpf
Munhf½IzG,f
23
at'D 1199-ckESpfwGif b*Fvm;e,fudk atmifjrifNyD;aemuf rdk[mrufAufcfwsmonf
ausmif;aqmiftrSwf 1
wdAufudk usL;ausmfwdkufckduf&ef qkH;jzwfcJhonf/ aemufqkH;ü &moDOwku ¤if; emvE´mausmif;awmf&m tysuftpD;rsm;twGif;odkY ausmif;aqmif
tm;aemufqkwf&ef wGef;tm;ay;vdkufonf/ ¤if;\ppfwyfBuD; a&vQHaeonhf jrpf trSwf 1 ESihf 4 tMum;&Sd vloGm;vrf;rS 0ifa&mufEdkifonf/
wpfckudk ausmfjzwf&efBudK;pm;pOf (&moDOwk'Pfudk) jyif;pGmcHMu&NyD; Aufcfwsm udk,f ausmif;awmf&mtrSwf 1 0&efwmrSawGU&SdcJhonhf aMu;jym;ay:&Sd t
wkdifyif rMumrDxdk&moDOwk'PfaMumihf odkYr[kwf tjcm;rSwfwrf;wpfckt& vkyfMuH
owfjzwfolrsm;\vufwGif;ü aoqkH;oGm;cJhonf/ a&;tom;t& ,if;taqmifonf *smAm;ESihfqkrMwm;a'orS vm
a&mufMuonhf ausmif;om;rsm;twGuf aumvdyfaqmif jzpfonf/
228 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 225
tjyifeH&Htm;vkH;\ ywfvnfwGif ½kyfykHxGif;xkxm;onhf ausmuf aMumif;ñTefjyonf/ tkwfeH&Hrsm;xlxJrIu ,if;xufyí dk yif jrifh
csyfaygif; ESpf&mhckepfq,fcsyf &Sdonf/ þapwDawmf ywfvnfudk Edkifonfudk azmfñTef;onf/ ausmif;aqmif trSwf 1 \ ta&SU
wjznf;jznf; ajcvsifavQmufNyD; xkd(½kyfykHyg)ausmufcsyfrsm;udk buftqkH;wGif rlvu Ak'¨qif;wkawmfBuD;wpfckudef;0yfcJhonfh
aumif;pGm Munh½f Iavhvmoihfonf/ bk&m;zl;onf wl&d,mypönf; bk&m;ausmif;wpfck&Sdonf/ þqif;wkawmf\ wifyv’ifacG wpf
rsm; oDqdkwD;rIwfaeMuonhf ½kyfykHrsm;? cspfwif;aESmaeMuonhf pdwfwpfydkif;rSm (jyefvnf)qufpyfwyfqifxm;onhf tpdwftydkif;
pkHwGJykHrsm;? [dE´Lewfrsm;? apmif;? ief;? ykHrJhta&;taMumif;rsm;ESihf om <uif;usefawmhonf/ bk&m;ausmif;a&SU&Sd ausmufwdkifrsm;ESihf
aeYpOfb0jrifuGif;qdkif&m ½kyfykHrsm;udk awGUjrifEkdifonf/ þapwD yvufazmif;(Murf;jyif)rSm 0if;twGif;pnf;a0;aeMuonhf ausmif;
awmf&Sd tjcm;pdwf0if;pm;zG,f ½kyfykHwpfckudk avSum;qif;rS apwD om;rsm;tm; rdrdwY\ dk a[majymydkYcscsufudk a[majym(zwfjy)pOf
awmfxJ 0ifa&mufjcif;jzihf awGUjrifEkdifonf/ þbk&m;ausmif; q&mrsm;xkdifaom ae&mjzpfzG,f&Sdonf/
twGif;&Sd azmfjyygausmuf(jym;)rsm;udk oHñSyfrsm;ESihf csdwfquf apwDawmf trSwf 3
xm;onfudkvnf; owdjyKrdygvdrfhrnf/ þapwD (bk&m;ausmif;)udk &mpkESpfrsm;twGif; tenf;qkH; ck
a&S;a[mif;okawoejywdkuf epfBudrf jyefvnfjyKjyifrGrf;rHwnfaqmufcJhNyD; jzpfonf/ tpktjyKH
þjywdkufü emvE´mywf0ef;usifwGif awGU&Sd&onhf ausmufESihf vdkuf0ef;ywfaeonhf t"d|mefapwDi,frsm;pGmESihf twlþ (apwD
owåK qif;wkrsm;udk oyf&yfpGm jyoxm;onf/ toyÜm,fq;Hk rSwf 3)onf emvE´mwGif t½dktaotjyKcH&qkH;aom apwDwpf
vuf&mwpfckrSm ausmufeufjzihf xGif;xkxm;onhf t0avm qljzpfonf/ þae&m&Sd rlvtaqmufttkHudk t&Sifom&dykwå&m
udawoGm& odkYr[kwf orEÅbj'[k,lq&onhf vkH;0eD;yg;&yf zGm; awmfrlonhfae&mwGif (apwD)wnfaqmufcJhjcif;jzpfaMumif;
awmfrlqif;wkawmfBuD; wpfqljzpfonf/ b,fbufvufjzihf vSy oHo,jzpfzG,frvdkacs/ þapwD\ yxrokH;qifhudk aESmif;acwf
onhf Mumyef;udk udkifxm;NyD; nmvufjzihf vuf0g;atmuf cs xyfaygif; jznhfpGuf wnfaqmufrIrsm;jzihf zkH;vTrf;xm;NyD; ,cktcg
xm;NyD; qkawmfay;ae[efjzpfonf/ bk&m;avmif; OD;acgif; rawGU&awmhacs/ apwDawmfonf aESmif;acwf &mpkESpfrsm;wGif jzpf
aemufbufü &Snfvsm;onhf a&mifvQHpuf0dkif;ay:wGif Ak'¨qif;wk ay:vmjcif;aMumihf axmihfav;ckwGif apwD&Hi,fav;ckESihf tv,f
okH;qlESihf av;ckajrmuf tjcm;(Ak'¨qif;wkawmf)rSm bk&m;avmif; A[dk apwDrBuD;wpfck yg&Sdonf/ axmifh&Sd t&HapwDi,f av;ck
\OD;acgif;ay:ü xkdifaeonf/ qif;wk\ajc&if;wGif trsKd;orD; Oyg teuf okH;ckrQomusef&SdNyD; Ak'¨*,m&Sd r[maAm"dapwDawmf (\
odum ESpfa,muf &yfaeonf/ þqif;wk\ oufaomifhoufom t&HapwDi,fykHpH)ESifh rwlacs/
taetxm;ESihf tvkH;pk½H dk;&Sif;rIrsm;u ,if;qif;wkonf *kwå t&HapwDi,frsm;wGif *kwåacwfvuf&m t*Fawo½Gwfudkif
acwfaESmif;ydkif;vuf&mjzpfaMumif; ñTefjyonf/ (íjyKvkyf)xm;aom Ak'¨ESihfaAm"dowå (qif;wkawmf)rsm;yg&Sdonhf
0rf;enf;zG,faumif;onfrSm ESmacgif;udk jyefvnfjyKjyif&ef trdk;ckH;uvdkifi,frsm;&Sdonf/ 0rf;enf;zG,faumif;onfrSm rMumrD
,cifBudK;yrf;rIrsm;onf aAm"dowårsufESmay:&Sd oyÜm,f wihfw,f ESpfrsm;twGif;u þqif;wkawmfrsm;\ OD;acgif; odkYr[kwf rsufESm
226 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 227
rsm;onf arSmifcdkaps;uGufwGif a&mif;cs&ef zsufqD;jcif;cHcJh&onf/ vaewdkY,SOfwGJaeMuonfudk ½Ipm;Edkifonf}/ apwDawmftrSwf 12
qif;wkawmfwpfql &SdcJhrnfjzpfonfh bk&m;cef;&Sd&m apwDawmf \ awmifESihf ajrmufESpfbufvkH;wGif bk&m;cef;i,fESpfck&Sdonf/
xdyfodkY wufa&mufaom avSum;BuD; wpfck&Sdonf/ apwDawmf bk&m;cef;wkdif;wGif blrdzórkj'm (ajrudkvufESifhxdxm;[ef)jzihf
ta&SUbufjcrf;&Sd apwDi,frsm;rSm xl;xl;jcm;jcm;pdwf0ifpm;zG,f qif;wkawmft<uif;tusefrsm;&Sdonf/
aumif;onf/ xdkapwDawmf trsm;pkwGif qufoG,fxm;onhf
tcef;i,frsm;&Sdonf/ ¤if;(tcef;i,f)rsm;twGif; ur®|mef;bm0em ausmif;aqmiftrSwf 4 rS 11
ausmif;aqmiftrSwf 1 ESihf 4 rS 11 txdrSm emvE´m wuú
½IrSwfEdkif&ef ,if;odkY qufoG,fxm;jcif;jzpfonf/ tjcm;apwDawmf
odkvfausmif;om;rsm; aexkdifpmayavhvmonhf aumvdyfaqmif
tcsKdUrSm ygVdawmfpmom;rsm; a&;xGif;azmfjyxm;aom tkwfrsm;jzihf
rsm;jzpfMuonf/ xdktaqmifrsm;rSm wpfckESihfwpfck tenf;i,fom
wnfaqmufxm;onfudk awGU&NyD; &mpkESpfaygif;rsm;pGmtwGif; em
jcm;em;onf/ xdktaqmif trsm;pkwGif 0if;twGif; a&wGif;rsm;ESihf
vE´mwGif oDwif;okH;cJhMuonhf av;pm;tyfaom ynm&Sif q&m ta&SUajrmufaxmihfrsm;wGif tdrfomrsm;tjzpf tokH;jyKcJhzG,f&Sd
BuD;rsm;udk *kPfjyKwnfaqmufxm;jcif;jzpfzG,f&Sdonf/ apwDawmf onhf a&Ekwfajrmif;rsm;&Sdonf/ ausmif;aqmif trSwf 9 \ pdwf
trSwf 3 \ xdyfrS bk&m;zl;onf emvE´mwuúodkvf0if; wpfck 0ifpm;zG,foGifjyifwpfckrSm 0if;twGif; rD;zdk 6 ck&Sdjcif;jzpfonf/
vkH;\ vSyonhf jrifuGif;udk &&SdEdkifonf/ ,if;ausmif;aqmifrsm;udk ,cktcg ykHazmf&ef rjzpfEdkifawmh
apwDawmftrSwf 12 aomfvnf; ausmif;aqmiftoD;oD;rSm rlvu vSypGm aq;okwf
þapwDonf emvE´mwGif tBuD;qkH;jzpfonf/ cefYrSef;ajc 50_52 wefqmqifxm;vsuf tenf;qkH;av;xyfjrifhonf/ [l,ifqef
rDwmcefY&Sdonf/ apwDtrSwf 3 uJhodkY þapwDü axmihfwkdif; wGif onf xdktcsdefu &[ef;awmfrsm; wnf&SdcJhonhftwdkif; &[ef;
apwD&Hav;ckESihf tv,fwGif yifr apwDBuD;&Sdonf/ axmihf&Sd awmfrsm;\ ae&mXmersm;udk þodkYazmfjycJhonf ]&[ef;awmfrsm;\
apwD&H i,fwdkif;ü rlvuAk'¨qif;wkawmf wpfqlpD udef;0yfcJhaom tcef;i,frsm;&Sdonhf tjyifaqmif tm;vkH;onf av;xyf&Sd\/
bk&m;cef;rsm;yg&Sdonf/ avSum;rsm;xdyf b,fbufü yef;ykxGif; txyfrsm;ü e*g;½kyfykHtpGef;rsm;ESihf a&mifpkHwHpufNrdwfrsm;? ykvJeD
ausmufwdkifESpfck&Sdonf/ [l,ifqefonf atmufygtwkdif; a&; a&mif ausmufwkdifrsm;? ausmufxGif;½kyfykHrsm;ESihf wefqmqif
om;azmfjy&mü þapwDawmfudk &nfñTef;cJhzG,f&Sdonf – ,ifxm;onfh tqifhjrifhoyf&yfpGm jyKvkyx f m;aom yGwfvkH;
]vSypGmwefqmqifxm;onhf t&HapwDrsm;ESihf ewfbkHjyom'f vuf&ef;rsm;? aea&mifumrsm;pGmjzihf tvif;a&mifjyef[yfaponhf
rsm;yrm cRefxuf awmifxdyfrsm;tvm; jytkd;arQmfpifrsm;onf tkwf<uyfrsm;jzihf vTrf;rdk;xm;onhf trdk;rsm;&Sdonf/ xdkt&m
wpfckESifhwpfck pkpnf;aeMuonf/ txGwfrsm;onf eHeufcif;jrL rsm;onf jrifuGif;tvSudk xyfavmif;jznhfay;onf}/
rIefrsm;tMum; aysmufuG,foGm;ovm;xif&NyD; tay:cef;txGwf Ak'¨qif;wkawmf
rsm;rSm jrLwdrfrsm;txufü &SdMuonf/ jywif;aygufrsm;rS wpfqihf ausmif;aqmiftrSwf 7 ESifh * aemufwnfhwnfhwGif i,faomf
avESihf jrLwdrfrsm;udk jrifEdkifNyD; jrifhrm;onhf wHpufNrdwfrsm;ay:wGif vnf; pdwf0ifpm;zG,f apwDawmfae&mwpfck&Sdonf/ þapwDawmf
emvE´m 229
8/ ywåem;
onhfoGifjyifudk edrfhus,kwfavsmhaponf/ þjywkduf&Sd tjcm;pdwf
tmeE´m? t&d,(vlrsKd;)wdkY\ e,fajrus,fajymorQ? ukefoG,frIwdk;csJUorQ 0ifpm;zG,f ypönf;wpfckrSm qifpG,fjzihf jyKvkyfxm;onfh ñSyfzdeyf
odkYr[kwf trsKd;tEG,f (om;pOfajr;quf) uJsjyefYaeorQ yg#vdykwå jzpfonf/ þjywkdufudk ausmif;awmf&mtysuftpD;rsm; (&Sdonhf
onf t"duNrdKUawmf jzpfaeayvdrfhrnf/ odkY&mwGif yg#vdykwåonf rD; ae&m)ESihf ,SOfwGJxm;NyD; aeYpOf eHeuf 9-em&DrS nae 5 em&D
tEÅ&m,f? a&vTrf;rdk;rItEÅ&m,f? tcsif;csif; oabmxm;uGJvGJrI[laom
tEÅ&m,fokH;rsKd;udk &ifqdkif&ayvdrfhrnf ('D 2? 74)/
xdzGifhonf/

yg#vd*gronf r*"ESihf 0ZÆDEdkifiHwdkYtMum; e,fpyf&Sd **Fgjrpfurf; oGm;a&muf&ef


wGifwnf&Sdonfh NrdKUi,fwpfNrdKUjzpfNyD; ESpfEdkifiHjzwfausmfonfh t"du emvE´monf ywåem; ta&SUawmifbuf uDvdkrDwm 90 ESifh
ae&mjzpfonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfonf b0oufwrf;\ aemufqkH; &mZN*dK[f\ajrmufbuf 11 uDvkdrDwmtuGmwGif wnf&SdNyD; vrf;
rBuD;ESihf 2 uDvdkrDwm uGma0;onf/
ESpfwGif yg#vdykwåNrdKUü acwårQ oDwif;okH;awmfrlcJhonf/ NrdKUolNrdKU
om;rsm;u aqmufopfp pnf;a0;cef;raqmifudk jrwfpGm bk&m; emvE´m0ef;usif
tm; yxrqkH;oDwif;okH;aexdkif&ef vª'gef;Muonf/ yg#vd*grwGif *sm*'Doyl&rS Ak'¨qif;wkawmf
jrwfAk'¨\ wynfh'um 'umr trsm;tjym;&SdMurnfrSm xif&Sm; BuD;rm;NyD; tvGefpdwf0ifpm;zG,faumif;onhf Ak'¨qif;wkawmfwpf
onf/ taMumif;rl aCm#rkcokwf (r 2? 376)awmft& aCm#rkc qludk emvE´mtysuftpD;rsm;\ taemuf awmifbuf 3 uDvkd
ykPÖm;u edpöbwf qGrf;twGufESihf aemufydkif; vdktyfonfwdkY rDwmta0;&Sd *sm*'Doyl&½GmwGif zl;awGUEkdifonf/ yifrqif;wk
twGuf (vª'gef;aom0w¬KaiG)rS yg#vd½GmwGif oHCmawmfrsm; awmfrSm ,cktcgü [dE´Lbk&m;ausmif;i,fwpfckü&SdaeNyD; þqif;
twGuf cef;raqmifwpfck aqmufvkyfapaMumif;od&onf/ rsuf wkawmfonf ausmufcJrsm;jzihfypfcwf? vufrsm;jzihfNcdrf;ajcmufNyD;
arSmufacwfwGif ,if;taqmufttkHudk aCm#rkcD[kac:onf/ (Ak'¨avmif;vsm\bk&m;jzpf&ef) t"d|mefcsuf ysufjym;oGm;atmif
yg#vd*grü <ua&muf oDwif;okH;awmfrlMuaom Ak'¨bmom&[ef; BudK;pm;aeonhf rm&fewfESifh ppfonfAkdvfygrsm; 0ef;&HcHae&ykHudk
awmf rsm;twGuf txif&Sm;qkH; oDwif;okH;onhfae&mrSm ukuúK#m o½kyfazmfxm;onf/ Ak'¨qif;wkawmf\ rsufESmwGif Munfvif
½kH(Muufrif;yef;jcH)jzpfonf/ t&SiftmeE´monf ukuúK#m½kH ausmif; ½Tifysaeonhf t&dyfta&mifrsKd;&SdNyD; nmbufvufonf blrd
wdkufü t&Sifb'´rax&ftm; a'oemawmfajcmufck a[mMum; zórkj'm (ajrBuD;vufxd)[efjzpfonf/ Ak'¨qif;wkawmf\ vnf
awmfrlcJhonf/ yg#vd*grrS rxGufcGmrDuav;wGif Ak'¨&iS af wmfjrwf yif;ü Ak'¨vufxufawmfu ta&;BuD;jzpf&yfckepfckwdkYjzifh o½kyf
u yg#vd*gronf NrdKUBuD;wpfNrdKUtjzpfodkY BuD;yGm;vmvdrfhrnf[k azmfxm;onf/ ¤if; (o½kyfazmfykHrsm;)rSm ysm;&nfvª'gef; aeMu
BudKwif rdefY>rufawmfrlcJhonf/ þa[mMum;awmfrlcsufESihf tnD onhf &[ef;awmfrsm;? w&m;OD;a'oem a[mMum;awmfrlaeykH?
Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHawmfrlNyD;aemuf ESpfwpf&mtwGif; r*" wkodwmewfjynfjrifuGif;? y&dedAÁmefpH awmfrlykH? emVm*d&dqifajymif
wdkif;\NrdKUawmfjzpfvmNyD; yg#vd*gr(yg#vd½Gm)rSonf yg#vdykwå(yg# udk qkH;rawmfrlcef;? om0w¬dü wefcdk;jym#d[mjyawmfrlaeykHESihf zGm;
230 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 231
jrifawmfrlykHwdkY jzpfonf/ 0rf;enfzG,faumif;onfrSm þoyÜm,fvS
onhf qif;wkawmf\ tao;pdwf (vuf&mrsm;)onf tnpf
taMu;txyfxyfESihf tjyifrsufESmjyifü (vdrf;usHaeaom) jrLrIef
rsm;aMumihf rMunfvifjzpfaeonf/
oGm;a&muf&ef
*sm*'Doyl&½GmodkY a&muf&Sd&ef emvE´mwuúodkvfopfudk jzwfoGm;
onhfvrf;odkYoGm;&onf/ ¤if;rSwpfqifh ajcvsifc&D; wpfuDvdkrDwm
cefYqufoGm;yg/ xdkqif;wkawmf udef;0yf&m bk&m;ausmif;udk ½ku
rPdtqwef (Ruk mani Astan)[kac:onf/
236 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ywåem; 233
oihfjym wnf&Sdonf/ þrD;oihfjym atmuf 2 'or 4 ESihf 2 'or vdykwf)NrdKUawmf tjzpfodkY ajymif;vJoGm;onf/ acwfopf ywåem;NrdKU
7 rDwmtMum; xlxJonhf Ekef;ajrvTm&Sdonf/ þonfrSm Ak'¨&Sif awmfonf ,cktcg tqdkygae&mwGif wnf&SdqJjzpfonf/
awmfjrwf\ yg#vdykwfonf NrdKUBuD;wpfNrdKUtjzpfodkY wdk;wufNy;D NrdKUawmf\ uHMur®m ajymifvJoGm;onhftwdkif; Ak'¨omoem
aemuf rD;a&wdkY\ zsufqD;jcif;cH&vdrfhrnf[laom BudKwifrdefY >ruf awmf\ uHMur®monfvnf; ajymif;vJoGm;cJhonf/ ukuúK#m½kHonf
awmfrlcsuf\ xl;jcm;pGm rSefuefwdusrI jzpfonf/ Ekef;ajrvTm yef;jcHtjzpfrS ausmif;wkdufBuD;wpfck wnfaqmufjcif;qDodkY wdk;
atmufajcESihf axmihfrSefus rD;oihfjym tawmifhrsm; atmufajc wufoGm;NyD; bDpD 253 wGif taomurif;BuD; usif;ycJhaom
wnhfwnhfwGif arm&d,acwfykHoP²mef acsmrGwfonfh ausmufwdkif wwd,oH*g,emwifonhf ae&mXmejzpfvmonf/
tydkif;tprsm; awGU&Sd&onf/ wpfckESihfwpfck 4 'or 3 rDwm uGm pdwf0ifpm;zG,f wu,faumif;onfrSm tdE´d,r[kwfbJ *&d
onhf ausmufwkdifrsm;onf &Spfa`rSmihfjzpfNyD; pkpkaygif; 72 wdkif &Sd taxmuftxm;rsm;t&yif þacwfþtcsdef 0ef;usifavmufu
onf/ aemufqkH;ü tawmftwef&Snfonhf ausmufwdkifESpfckudk a&S;acwf ywåem;NrdKUawmftaMumif; azmfjyxm;csufrsm; &Sdonf/
omawGU&onf/ wl;azmfrIudk aqmif½Gufol pyGefem (Spooner)onf taomurif;\bdk;awmf pE´*w k årif;onf tvufpE´m o*&dwfudk
rlvu 12 rDwm jrihfzG,f&Sdonfh ausmufwdkifrsm;onf opfom; qufcHcJholrsm;teuf wpfa,mufjzpfol aqvsLudkYpf edumwm
trdk;udk cHaqmif(axmufcH) xm;cJhNyD; wpfcsdefü tBuD;tus,fa& (Seleukos Nikator, 313-281 B.C.)udk wkdufcdkuf atmifjrifvkdufonf;
vTrf;rdk;rIaMumihf (jzpfay:vmonhf) Ekef;ajronf ausmufwkdiftjrifh ¤if;aemuf edumwmonf ywåem;&Sd arm&d,eef;awmfodkY oHwref
\ xuf0ufrQudkomawGUEdkifonftxd zefwD;cJhaMumif; xifaMu; wpfa,muf apvTwfvdkufonf/ oHwref ar*gpoif;eufpf (Me-
ay;cJhonf/ aemifwGif tBuD;tus,f rD;avmifjcif;jzihf trdk;udk gasthanes)onf aemiftcgü usrf;pmwpftkyfa&;cJhonf/ ,if;
zsufqD;cJhNyD; ausmufwkdiftay:ydkif;tpGef;rsm;udk tufuGJapvsuf usr;f ü xdkyk*¾Kdvfu taemufwkdif;om;rsm;tm; tdE´d,taMumif;
ausmufwdkifrsm;onf aemufqkH;ü jymESihfausmuftydkif;tprsm;udk yxrOD;qkH;aom rsufjrifvufawGU rSwfwrf;udk ay;cJhonf/
pl;0ifoavmuf qGJ,loGm;NyD; ajrEkxJjrKyf0ifoGm;awmhonf/ ar*gpoif;eufpftqdkt& yg#vdykwåonf **Fgjrpf\ awmif
,aeYacwfwGif ausmufwdkifrsm;&Sdonhf cef;rt<uif;tusef buf urf;ajcwpfavQmuf us,fjyefYpGmwnf&SdNyD; opfom;(NrdKU½dk;)
rsm;onf t&dyftm0goaumif;NyD; aumif;pGm xdef;odrf;xm;onhf wHwdkif;onf t&Snf 15 uDvdkrDwm? tus,f 2 'or 5 uDvdk
yef;jcHjzihf0ef;&Hxm;aom av;axmihfykHcsKdifh0Srf;BuD;\ atmufajcwGif rDwm&Sdvsuf rDwm 200 tus,f 15 rDwmteuf&Sd usKH;BuD;jzihf
wnf&Sdonf/ 0rf;enf;zG,faumif;onfrSm xdef;odrf;apmihfa&SmufrI um&Hxm;onf/ opfom;jzihfjyKvkyfxm;aom tkwfNrdKU½dk;wHwdkif;rsm;
nhHzsif;jcif;aMumihf csKdifh0Srf;ae&monf wpfESpfywfvkH; a&jynfhaeNyD; onf 0ifayguf 64-ckESihf arQmfpifaygif; 570 &Sdonf/
rsufESmjyifay:wGif ausmufwdkifwpfckudkomawGUEdkifonf/ odkY&mwGif 1915-16 ckESpfrsm;wGif ywåem;NrKdU&xm;blwm½kHajrmufbuf
xdkae&m\tpGef;wpfae&mü wpfckwnf;aom ausmufwdkifudk awGU AkvE´db, (t&yf)ü wl;azmfjcif;rsm;t& tvGefYtvGef tHhMozG,f
&qJjzpfonf/ ,if;ausmufwkdifonf cef;raqmifudk a&rvTrf;rdk;rD jyKjyif xdef;odrf;rItajctaejzihf tqdkygopfom;NrdKU½dk;BuD;\ tpdwf
234 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ywåem; 235
tydkif;rsm;udk wl;azmfawGU&SdcJhonf/ 4 'or 5 rDwmxlxJaom ywåem;odkY ajrmufbufrS oGm;a&muf&ef jzpfap? NrdKUawmfrS awmif
eH&HwHwdkif;rsm;udk av;vHBuD;rm;onhf axmifvkdufopfwkH; rsm;jzihf bufodkY OD;wnfxGuf&ef jzpfap **Fgjrpfudk rvGJraoG ausmfjzwf&
wnfaqmufxm;onf/ rlvajrnDtqihf\atmufwGif 1 'or 5 onf/ **Fgjrpfonf xdk(ausmfjzwfonhf)ae&mü tvGefus,f0ef;
rDwmcefYjrKyf0ifaeonf/ BuD;rm;onhf oHrIdr,fewdkYjzihf ½dkufESuf onf/ Ak'¨onf aemufqkH;c&D;tjzpf ywåem;NrdKUrS xGufcGmaomtcg
wGJpyfxm;onf/ wl;azmfjcif;r&yfem;rDaemufqkH;ü 205 rDwmwl; &Sifawmfjrwftm; ydkYaqmifEIwfquf&ef vlxky&dowfBuD; vdkufyg
azmfawGU&SdcJhonf/ a&S;a[mif;okawoeynm&Sifrsm;u NrdKU½dk;onf Muonf/ Ak'¨tm; ylaZmf*kPfjyKonfhtaejzihf Ak'¨&iS af wmfjrwf ul;
uDvdkrDwmaygif;rsm;pGm &Snfvsm;rnf[kcefYrSef;Muonf/ jzwfaomae&mudk a*gwrwdw¬ (a*gwrqdyfurf;)[k trnfay;
&[ef;awmf zm[D,ef ywåem;NrdKUokdY a&mufoGm;aomtcg &ef qkH;jzwfMuonf/ xdkae&monf xdktrnfudk &mpkESpfaygif;
taomurif;BuD;\ eef;awmftysuftpD;rsm;udk awGU&onf/ ysuf rsm;pGm xdef;odrf;xm;cJhonf/ odkY&mwGif ,aeYacwfürl (xdkae&m
pD;aeonhf tajctaerSmyif (,if;eef;awmfonf) vlom;vGef wef udk) &SmazGrawGY&Sdao;ay/ aESmif;acwf ouúwpmayt& ywåem;
cdk;pGrf;&nfjzihf wnfaqmufcJhonf[k '@m&DykHjyifrsm; ay:xGufae NrdKUü avSazmifwpfckonf jrpfudk aygif;ul;xm;aMumif; od&onf/
onhftxdyif BuD;rm;vSonf ],cktcg a&S;a[mif; (eef;awmf ,aeYacwfwGif bk&m;zl;onf r[wår*E´DwHwm;opfjzihf
aqmif) tjzpfwnf&SdqJjzpfonfh NrdKUawmftv,f&Sd bk&ifheef;awmf (**Fg)jrpfudk jzwful;Edkifonf/
ESihf eH&Htm;vkH;udk ¤if;(taomrif;BuD;) cefYtyfxm;onfh ewfa'0g
wdkYu aqmufvkyfcJhonf/ ,if;(ewfa'0g)wdkYonf ausmufwkH;rsm; Munfh½IzG,f
udk pkykHMuonf/ tkwfwHwdkif;rsm; 0ifayguf*dwfrsm;udk axmifrwf ukrm&[m&
Muonf/ oyf&yfvSyonhf ½kyfwGif;rsm;ESihf pDjc,fxm;onhf yef;yk a&S;a[mif; yg#vdykwf\ t&mtm;vkH;eD;yg;rQudk ,aeYttcsdeüf
vuf&mrsm;udk þurÇmavmu&Sd vlom;wdkY\vufjzihf NyD;ajrmuf rawGUEdkifawmhay/ tcsKdUonf **FgjrpfxJodkY ygoGm;jcif;jzpfNyD; a&
atmif raqmif½GufEdkifaom enf;vrf;jzifh aqmif½GufMuonf}/ arsmyg roGm;ao;onhf t&mrsm;rSmvnf; acwfopfNrdKUawmf\
&[ef;awmf zm[D,efonf taomurif;BuD; wnfaqmufcJh atmufwGif jrKyfaeqJjzpfEdkifonf/ odkYaomf ukrm&[m& (t&yf)
onhf apwDwpfqlESihf &[ef;awmf 700-cefY oDwif;okH;aeonhf wGif taomueef;awmf tpdwftykdif;rsm; tvGefeD;uyfpGmjzpfEdkif
ausmif;wdkufBuD;ESpfckudkvnf; awGUcJhonf/ &[ef;awmfrsm; tm; onhf {&mrausmufwdkifBuD;rsm;yg&Sdaom cef;raqmifwpfck\
vkH;rSm 0denf;av;pm;jcif; todynm <u,f0jcif;wkdYaMumifh ausm tysuftpD; t<uif;tusefrsm;udk wl;azmfawGU&Sdxm;NyD jzpfonf/
Mum;onf/ zm[D,efonf ouúwbmomudk NyD;jynfhpkHatmif oif þae&mwGif 1912-13 ckESpfu wl;azmfrIrsm;t& *kwåacwfvuf
,ljcif;? yd#uwfawmfrsm;udk ul;,ljcif;wdkYjzihf ywåem;wGif okH;ESpf &mrsm;tjzpf owfrSwfxm;onhf tkwftaqmufttkHrsm;udk xkwf
Mum oDwif;okH;cJhonf/ azmfawGU&SdcJhonf/ ,if;\atmufwnhfwnfüh ae&mtESHUwGif axmihf
rSef a&jyifnD (rwfaxmifaeonhf) ykdufvkH;oP²mef xlxJonhf rD;
240 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ywåem; 237
wdkufü emvE´m? *E¨m&? Mo&dóESihf tdE´d,awmifydkif; em*y¥ef vJusoGm;cJhjcif; jzpfzG,f&Sdonf/ taMumif;rl tvsm;vdkufvJus
t&yfwdkYrS Ak'¨bmom yef;ykvuf&mrsm;udkvnf; jyoxm;onf/ vsufawGU&NyD; ,if;(tajctae)u ,if;ausmufwdkifBuD; ajrBuD;
ywåem;jywdkufonf NrdKUv,fteD; Ak'¨rm&*wGif&SdNyD; eHeuf 10;30 twGif; jrKyf0ifroGm;ap&ef umuG,fxm;cJhaomaMumihf jzpfonf/
rS nae 4;40 txdzGifhNyD; wevFmaeYESihf trsm;jynfol ½kH;ydwf ausmufwdkifonf 4 'or 34 rDwm &SnNf yD; ausmufwdkifwpfckvkH;
&ufrsm;wGif ydwfonf/ acsmrGwfajymifvufaeonf/ ausmufwdkiftajconf acsmrGwfaomf
vnf; ajymifvufjcif;r&Sd/ yef;&efq&m\ trSwftom;rsm;[k ,l
oGm;a&muf&ef q&aom pdwf0ifpm;zG,f trSwftom;rsm;pGm yg&Sdonf/ ,if; t
ywåem;onf *,m? &mZN*dK[fNrdKUrsm;odkY &xm;vrf;jzihf qufoG,f rSwftom;rsm;teuf rsm;pGmonf tapmydkif; yg&Sef*lAdrmefrsm;wGif
xm;NyD; &mZN*dK[frS bwfpfum;jzifhvnf; oGm; a&mufEdkifonf/ awGU&aom trSwftom;rsm;ESihf wlnDaeonf/ þonfrSm yg&Sef
ywåem;0ef;usif vuform;rsm;udk eef;awmfu(iSm;,l) cefYtyfcJhaMumif; xif&Sm;
[*sdyl&NrdKU onhf om"ujzpfonf/ bk&m;zl;onf ausmufwdkif atmufajcrS
a&S;acwfu yg#vd*grrS **FgjrpfudkjzwfoGm;NyD;aemuf jrpfwpf wpfrDwmcGJcefYtuGmwGif rsufESmjyifrS twefi,f xkd;xGufaeonhf
bufü c&D;oGm;yk*¾Kdvf yxrqkH; a&muf&SdonhfNrdKUrSm ,cktcg [*ds av;axmihfazmif;&pfav;ckudk owdjyKrdayvdrhfrnf/ ,if;azmif;&pf
yl& (Hajipur) [kac:onhf OuúapvNrdKUjzpfonf/ acwfopf [*sd rsm;tm;vkH;onf ausmufwdkifudko,f,lpOf BudK;csnf&ef tokH;jyKcJh
yl&NrdKUonf jrpfaMumif;rsm; tpOfrjywfajymif;vJrIaMumihf a&S;acwf NyD; aemifwGif yJhxGufoGm;cJhonhf t<uif;tusefrsm; jzpfEdkifonf/
uxufyí dk **FgjrpfrS a0;uGmonf/ þNrdKU\ Ouúapv trnf&SdykH ausmufwdkifrsm;yg&Sdonhf cef;rteD;wGif jywdkufi,fwpfck &Sd
udk (t|uxmq&mBuD;) t&Sifr[mAk'¨aCmo rax&fu twef onf/ ,if;ü ukrm&[m&wGif awGU&Sd&onhf a&S;a[mif;tkwfcGuf
i,f,kH&cufonhf jzpf&yfwpfckjzihf azmfjyxm;onf/ t&Sifjrwf tcsKdUESihf wl;azmfpOfawGU&onhf opfom;abmiftcsKdUudk jyoxm;
tvdkt& NrdKUwnfaqmufaepOftwGif; wpfnü ig;axmifaygif; onf/ jywdkuftvGefwGif *kwåacwfbkef;BuD;ausmif; wpfc\ k
rsm;pGmwdkY jrpfqdyfodkY arsmygvmMuonf/ ½Gmom;rsm;onf t0wf t<uif;tusefrsm;&Sdonf/ (,if;ausmif;wdkufudk) xdkae&mü awGU&Sd
pkwf(apv)tydkif;tprsm;jzihf rD;wkwf (Ouúm)rsm;jyKvkyfNyD; ,if; &onhf wHqdyfwpfckt& tma&m*sausmif;wdkuf[k trnfay;xm;
wdkYudk qDwGifESpfvsuf ,if;rDwkwf\tvif;a&mifjzihf ig;tm;vkH;udk onf/ ukrm&[m&a&S;a[mif;yef;jcHonf ywåem; &xm;blwm
zrf;,lMuonf[k qdkonf (r-| 2? 166)/ Ak'¨&Siaf wmfjrwfonf vrf;qHkrS 7 uDvdkrDwmcefYtuGmwGif&SdNyD; eHeuf 9 em&DrS nae
OuúapvNrdKUü tBudrfaygif;rsm;pGm oDwif;okH; odkYr[kwf (,if;NrdKUrS) 5;30 xdd we*FaEGaeYrS wpfyg; aeYwdkif; zGifhvSpfonf/
jzwfoef; <uoGm;awmfrlcJhonf/ a'opm&D c&D;pOfrsm;teuf wpf ywåem;jywkduf
ckwGif Ak'¨&iS af wmfjrwfonf OuúapvNrKd Uü plVa*gygvuokwfudk ywåem;jywdkufonf vSyonhf Ak'¨bmom yef;ykvuf&mrsm;udk pk
a[mMum;awmfrlonf/ ,if;okwfawmfwGif (Ak'¨&Sifawmfjrwfu) pnf;jyoxm;onf/ tawmftwef a[mif;EGrf;onhf vu©Pm&SdNyD;
238 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ywåem; 239
tvif;a&miftm;enf;aomfvnf; oGm;a&mufMunhf½Ioihfonf/ þ um; yGifhvef;aeonhf {&mrMumyef;wpfyGifh udkifaqmifxm;onf/
jywdkuüf tausmfMum;qkH;aomt&mrSm arm&d,acwfvuf&m ,if; aAm"dowåESpfqlESihf ¤if;wdkY\Ak'¨aemufodkY vkdufygaeonhf
apm&d(pmr&Dom;NrD;,yf)o,faqmifol ½kyfwkjzpfonf/ þ½kyfwk (ykH)udk *,m&Sd Ad&SEkyl&t&yfwGif awGU&SdcJhjcif;jzpfonf/
onf eef;awmft0if0wGif wnf&SdcJhonfh (½kyfwk)wpfpkHteuf wpf jywdkuf\ 'kwd,xyfjycef;wGif xif&Sm;ausmfMum;vSonhf
ckjzpfzG,f&dSonf/ ½kyfwkrSm yuwd ouf&Sdt½G,ftpm;jzpfNyD; o½kyf tdE´d,EdkifiHom; Ak'¨bmom &[ef;awmf &m[kvm oHupöm,e
rSeftwdkif;xGif;xkxm;vsuf tqihfjrifhpGm ajymifvufacsmrGwfae 1930-ck ESpfrsm;twGif; wdAufüc&D;oGm;pOf&&SdcJhonhf xuF
onf/ ajccsif;ESihf vufarmif;ay:rS vufMuyfwdkYrSm BuD;rm; wkwf (thanka) trsm;tjym;udk pkaqmif; jyoxm;rIyg0ifonf/ 0rf;enf;
cdkifonf/ tdE´d,trsKd;orD;rsm; 0wfqifaeMuqJ vufaumuf p zG,faumif;onfrSm xuFrsm;udk tyl&SdefESihf pdkxkdif;rI(wdkYtwGuf)
onfESihfrwlacs/ nmbufvufu tcrf;tem;okH; pmr&Dom;NrD; aumif;pGm pDrH xm;jcif;r&SdbJ xdefodrf;a&;ruRrf;usifrIrsm;aMumihf
,yfwpfck udkifaqmifxm;onf/ a&S;acwf tdE´d,wGif apm&d trsm;tjym;ysufpD;ukefonf/ 'kwd,xyf tjcm;jycef;wGif 1930-
(pmr&D)om;NrD;,yf ESpfckudkifaqmifol vkdufygNcH&HcH&jcif;rSm tmPm ckESpfu uk&ud[m&(Kurkihar)t&yfwGif awGU&SdcJhonfh ausmfMum;
ESihf vlUtqifhtwef;\ oauFwjzpfonf/ aom aMu;(qif;wk)trsm;tjym; (jyoxm;onf)/
Ak'¨qif;wkawmfwpfck (jywdkuf – Acc No. 752)\ tjcm;wpf Ak'¨bmomrsm; txl;pdwf0ifpm;zG,ft&mwpfckudk 'kwd,xyf
bufwGifxm;onhf t0avmudawoGm& qif;wkwpfqlESihf arawå &Sd a&S;a[mif;tkwfcGufjycef;wGif awGUEdkifonf/ ,if;rSm ukrm&
,sqif;wkwpfqlwdkYrSm txift&Sm; oyÜm,fonf/ qif;wkawmf [m&ausmufcsyf[kac:NyD; Ak'¨*,mr[maAm"dapwDawmf jzpfykH&
ESpfckvkH;rSm ta&mifaysmh ESrf;zwfausmufjzihf xGif;xkxm;NyD; onhft&mudk o½kyfazmf (xGif;xk)xm;aom½kyfykHyg a&S;a[mif;
ajcwpfacsmif; acgufxm;onhf (t'¨yv’uF)[efjzihfxdkifaeNyD; 12 tkwfcGuf0dkif;wpfckjzpfonf/ ,if;ausmufcsyfonf bk&m;zll;tm;
&mpk vuf&mjzpfonf/ rsufESmrsm;onf aAm"dowåESpfqlwdkY\ wnfaqmufcgp tcsdefu apwDawmfBuD;\ ykHyef;oP²mef rnf
wuf<urIESihf u½kPmw&m;ESihf ywfoufrIwdkYudk o½kyfazmfaom odkY&SdcJhrnfudk aumif;pGmcefYrSef;rI wpf&yf&&Sdaponf/ ,if;ausmuf
twG;tjrifudk tjynfht0 azmfjyonf/ qif;wkrsm;wGif tb, jym;ay:wGif &Sif;vif;pGmowdxm;rdEdkifaom tcsKdUt&mrsm;udk acwf
rkj'm[ef nmvufrsm;&SdNyD; vufacsmif;? vufaumuf0wfESifh opfr[maAm"dapwDawmfü awGUjrifEdkifao;onf/ twGif;buf
vnfyif;ywfvnfwdkYü &wemrsm; qif,ifxm;onf/ yckH;rsm;ay: yifrapwDawmftxGwf? apwDawmfywfvnf&Sd vuf&ef;ponf
wGif ayghyg;pGm wGJavmif;csxm;onhf qHyifacGrsm;yg&SdMuonf/ wdkYjzpfonf/ odkY&mwGif tkwfcGufygapwDykHu (rlvapwD\ykHoP²mef
OD;acgif;wefqmjzifh ayGUydkufxm;aom apwDawmfaMumifh xif&mS ; rSm) t"dutm;jzihf ajymif;vJoGm;NyDjzpfaMumif;vnf; &Sif;vif;pGm
aom arawå,sbk&m;avmif;ykHonf em*auo&yef;udk udkifxm; azmfjyonf/ rkcfckH;tcef;ykHonf ,cktcgvkH;0rwluGJjym;aeNyD;
vsuf OD;acgif;wefqmwGif Ak'¨wpfql&Sdonhf t0avmudawoGm& axmifhpGef;&Sd apwD&Hav;ql xnhfoGif;xm;NyD;jzpfonf/ þpdwf
0ifpm;zG,f tkwfcGufudk ukrm&[mt&yfü awGU&SdcJhjcif;jzpfonf/ jy
9/ prÜmNrdKU ywåem; 241
þae&ma'oESihf vkdufavsmnDaxGjyKvsuf **Fgjrpfudk jzwfoef;í
prÜmNrdKUom; jAm[®P (ykPÖm;)rsm;ESihf olaX;ol<u,frsm;onf tkyfpk uRJEGm;rsm;udk armif;ESif&jcif;\ cufcJykHudk OyrmjyK a[mMum;awmf
vkdufta&twGufrsm;pGm NrdKUawmfrSxGufí **¾&m (trnf&Sdaom) rlonf (oH 2? 455)/ t&Sifom&dykwå&mESihf t&Sifr[marm*¾v’mef
Mum yef;tdkifodkY xGufcGmMuonf ('D 1? 104)/ wdkY y&dedAÁmefpHvGefawmfrlí rMumjrifhrD jrwf Ak'¨onf OuúapvNrdKUü
rZÑdra'o\ ta&SUzsm;tpGef;wGif t*Fwdkif;&Sdonf/ wpfcgu vGwf w&m;a'oem a[mMum;awmfrlonf/ þw&m;awmfü jrwfAk'¨
vyfcJhaom þEdkifiHonf aemiftcgwGif r*"wdkif;twGif;odkY yl; onf udk,fawmfjrwf\ t*¾om0uESpfyg;tay: xm;&Sdonhf euf
aygif;jcif;cH&ojzifh yd#uwfusrf;pmrsm;ü t*F-r*"wdkif;tjzpf ½dIif;aom av;pm;rIESihf t&SifjrwfESpfyg; y&dedAÁmefpHjcif; twGuf
&nñTTef;azmfjyonfudk awGU&Sd&onf/ t*Fwdkif;\NrdKUawmf prÜmonf qkH;½IH;&ykHudk xkwfazmf >ruf[awmfrlonf ]&[ef;wdkY? om&dykwå&m
**Fgjrpf\ awmifydkif;urf;ajcwGif wnf&SdNyD; jrpf\ta&;ygonhf ESihf arm*¾v’mefwdkY y&dedAÁmefpHoGm;NyD; jzpfonhf þ(usef&Sdaom) y&d
qdyfurf;ESihf ukefoG,frIA[dkXmersm;teuf wpfcktygt0if jzpf owfum; trSefwu,fyif qdwfokOf;vSacs\} (oH 3? 142)/
onf/ Zmwfawmfrsm;ü prÜmNrdKUudk *dwfaygufrsm;? arQmfpifrsm; yg&Sd Ak'¨&Sifawmfjrwf\ tjrwfEdk;tyfqkH;aom wynhfom0ujzpf
onhf ckdkifcHhaom tkwfwHwdkif;rsm;jzihf 0ef;&Hxm;aMumif; azmfjyonf onfh (nDawmf)t&SiftmeE´m\ aemufqkH;aeYrsm;ESihf y&dedAÁmefpH
(Zm-| 4? 32)/ þtcsufudk rMumrDuyif a&S;a[mif; okawoe awmfrlykHtaMumif; yd#uwfygVdawmfü wpfpGef;wpfp jyqdkxm;jcif;
ynm&Sifrsm;u tckdiftrm axmufcHMuonf/ t&SifAk'¨aCmo\ r&SdonfrSm xl;jcm;onf/ odkY&mwGif tpOftvmt& t&Sifjrwf
tvdkt& NrdKUawmf\y wf0ef;usifwGif aygufa&mufaeonhf prÜu onf OuúapvNrdKUteD;ü y&dedAÁmefpHvGefawmfrlaMumif; qdkonf/
(pHum;)yifrsm;udk taMumif;jyKí prÜmNrdKU [laomtrnf udk&onf zm[D,efa&m [l,ifqefygESpfyg;vkH; (Ouúapv)NrdKUü t&SiftmeE´m
(r-| 3? 1)/ prÜmyGifhrsm;rSm BudKifvIdif oif;ysHUonhf &eHYaMumifh \"mwfawmfudk Xmyem(xnhfoGif;)xm;onhf apwDwpfqlESihf (,if;
xif&Sm;onf/ NrdKUESihf) rsufESmcsif;qdkif jrpfwpfbufurf;ü (vnf;t&Sifjrwf\)
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf prÜmNrdKUodkY tenf;qkH;wpfBudrf odkYr[kwf "mwfawmfrsm;udk Xmyemxm;onhf apwDwpfql zl;jrifcJhMu&onf/
tBudrfrsm;pGmyif a'opm&D<ua&mufawmf rlcJhzG,f&Sdonf/ trSef þapwDESpfqlESihf ywfoufonhf xdkw½kwfbk&m;zl;&[ef;awmf
pifppf (,ck) &SmazGawGU&SdEdkifonfrSm Ak'¨&Sifawmfjrwf <uawmfrlcJh ESpfyg; Mum;odcJh&aom jzpf&yfrSm þodkYjzpfonf ]t&SiftmeE´m
onfh ta&SUbuf tpGeftzsm;ae&m jzpfonf/ tqdkygae&mü onf rdrd\ b0oufwrf; aemufqkH;tcsdef eD;uyfvmaMumif;
oDwif;okH;awmfrlpOf aomP'@okwf ('D 1? 102)? u&@0okwf odjrifawmfrlaomtcg t&Sifjrwfonf r*"wdkif;rS ajrmufpl;pl;odkY
(tH 3? 14)ESihf u&E´uokwf (r 2? 1)rsm;udk a[mMum;awmfrl c&D;xGufcGmawmfrlonf/ þowif;udk Mum;od&jcif;ü tZmw
onf/ aemufqkH; u&@uokwfwGif ayótrnf &Sdqifxdef;u owåKrif;onf ppfonfAdkvfyg tenf;i,fjcH&Hvsuf t&SiftmeE´m
xufjrufaomfvnf; vdrfvnfvSnhfzsm;wwfonfh vlUobm0ESihf tm; r*"NrdKUawmfwGif oDwif;okH;&ef awmif;yefrnhf &nf½G,fcsuf
ywfoufaom ¤if;\rSwfcsufrsm;udk Ak'¨&SifawmfjrwfxH wifjycJh
242 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ywåem; 243
NyD; t&Sifjrwf\aemufodkY vdkufoGm;onf/ aemufqkH; tZmwowåK w&m;jzpfvm&ef <uoGm;awmfrljcif; r[kwf[laom t&SiftmeE´m\
bk&ifESifhtzGJU olawmfpift&Sifjrwfudk awGUaomtcg t&SifjrwfrSm yk*¾Kdvfa&;taMumif; uREkfyfwdkYod&onfESihf tawmftwef nDñw G f
**Fgjrpfudkjzwful;rnfh avSazmifay:odkY a&muf&SdaeNyD;jzpfonf/ rnfvnf;jzpfonf/
wpfcsdefwnf;wGif 0ZÆDwdkif;om;vltrsm;onf rdrdwdkY\ydkifeuf **Fgjzpf\awmifbufurf;wGif wnfxm;cJhaom apwDawmfrSm
e,fy,ftwGif;odkY t&SiftmeE´mrax&fjrwf <uvmaeaMumif;Mum; MumjrifhpGmuyif uG,faysmufoGm;NyD;jzpfaomfvnf; tjcm;wpf
od&ojzihf t&Sifjrwfudk BudKqdk&ef jrpfurf;odkY pka0;a&muf&Sd bufurf;rS apwDawmfudkrl rMumrDu &SmazGawGU&SdcJhNyD;jzpfonf/
vmMuonf/ t&SiftmeE´m jrpfv,fodkY a&muf&SdoGm;csdefü wpf ,aeYacwfwGif t&SiftmeE´m\apwDrSm ywf0ef;aeaom aps;
bufurf;rS (r*"wdkif;om;) y&dowfuvnf; ¤if;wdkYbufurf;odkY O,smOfrsm;rS jrifhrm;aeonhf jrufcsKHxlxyfaom awmifydkYBuD;jzpf
<ua&muf awmfrl&ef awmif;yef avQmufxm;Muonf/ odkYjzpfí onf/ auyD*s,qGmvokwoeodyÜHu þe,fajrwGif rMumrDu
rnfonhf OygoumtkyfpkrQ pdwfrcsrf;rom rjzpfMuap&efESihf ½Iyf wlazmfrIrsm;jyKvkyfcJhojzihf bDpD 1000 ausmftcsdefrSpí vlol
axG;rnfh tajctaeudk a&SmifvTJ&eftvdkYiSm t&Sifjrwfonf aexkdifcJhonhfae&m jzpfaMumif; taxmuftxm;rsm;awGU&SdcJhonf/
aumif;uifodkY <uawmfrlvsuf rD;awmufrD;vQHMum;wGif aysmuf tqdkygjrufxlawmifukef;ay:&Sd [dE´Lbk&m;ausmif;aMumifh apwD
uG,foGm;onf24/ "mwfawmfwpf0ufonf jrpfwpfbufurf;odkYus ysufae&mudkrl uHraumif;pGm wl;azmfEdkifjcif;r&SdcJhacs/ tmeE´m
vmNyD; tjcm;wpf0ufrSm tjcm;wpfbufurf;odkY usa&mufoGm; apwDysufae&modkY oGm;a&muf&ef [*sdyl&NrdKUv,frS ,if;NrdKUtydkif
vsuf ,if;odkYjzihf apwDESpfqlwnfxm;&jcif;jzpfonf/ tvm;wl &rfacsm& (Ramchaura)e,fodkYa&mufaom vrf;twdkif; oGm;NyD;
jzpf&yftaMumif;t&mudk "r®y't|uxmü awGU&aomfvnf; ,if; &rfacsm&bk&m;ausmif;udk ar;jref;yg/ [*sdyl&onf **Fgjrpfwpf
ü þjzpf&yfonf a&m[deDjrpfurf;wGif jzpfyGm;cJhaMumif; uGJjym; buf&Sd ywåem;NrdKUrS 10 uDvkdrDwmcefY tuGmwGif wnf&Sdonf/
jcm;em;pGm jyqdkonf ("r®y'-| 1? 342)/ jzpf&yf tcsKdUt0ufrSm
'@m&D qefEdkifaomfvnf; ,if;'@m&Donf t&SiftmeE´mtaejzihf
r*"ESihf 0ZÆDwdkif;e,fjcm;a'oteD; y&dedAÁmefpHonfqdkjcif;ESihf t&Sif
jrwf\"mwfawmfudk a0,l&ef ESpfEdkifiHtMum; pDpOfrItcsKdU &SdcJhonf
[laom ordkif;jzpf&yfrSefrsm;udk rGrf;rHajymqdkjcif;vnf; jzpfEdkif
onf/ xdkYjyif t&SiftmeE´monf aus;Zl;uwdpum;t& c&D;<u
awmfrlcJhjcif;jzpfNyD; vlyk*¾Kdvftcsif;csif; tjiif;yGm;jcif;\ taMumif;

24
þodkYxl;jcm;pGm y&dedAÁmefpHvGefawmfrlonfrSm t&SiftmeE´mwpfyg;wnf; r[kwfay/
O'ge? pm-191 udk ½Iyg (pma&;ol)/
248 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o prÜmNrdKU 245
yef;tdkifodkY <uaa&muf oDwif;okH;pOf y&dowfaxmifaygif; rsm;pGm onf ]vlom;wdkYonf auGUaumufvSnhfywfwwfNyD; wd&pämefrsm;
teuf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ oyÜm,frI? ½Tef;awmufrIESihf wnfNidrfrI um; yGifhvif;ajzmihfpif;Muonf/ wynhfawmfonf avhusifhay;
wdkYaMumihf Ak'¨&Sifawmfjrwftm; csufcsif;yif cGJjcm;½Ijrif(í Ak'¨*kPf aepOftwGif; qifwpfaumifudk aumif;pGm armif;ESifEdkifygonf/
udk azmfusL;onhf *gxmrsm;zGJUoD)EdkifcJhonf (oH 1? 196)/ xdkumvtwGif; ,if;(avhusifhqJqif)onf (prÜmNrdKU)rS c&D;xGuf
0de,yd#uwGif &[ef;awmftkyfpkwpfckonf Ak'¨&iS af wmfjrwf oGm;NyD; prÜmNrdKUodkY jyefvmEdkifygonf/ xdk(avhusihfqJ)qifonf
**¾&ma&uefü oDwif;okH;aeaMumif;Mum; od&ojzihf jrwfAk'¨ukd y&d,m,frm,m? vdrfnm? ausmufuspf? uvdrfusrI rsKd;pkHukd
zl;ajrmf&ef umodwdkif;rS uDvdkrDwmokH;&mcefYa0;onhf c&D;pOfjzihf azmfjyygonf/ odkY&mwGif wynhfawmf\ aus;uRefrsm;? owif;
prÜmNrdKUodkY<uvmMuaMumif; azmfjyxm;onf (0d 3? 433)/ Ak'¨&iS f ydkYolrsm;? 0efxrf;rsm;rSmrl ajymwpfrsKd; vkyfwpfjcm;ESihf pdwfxJu
awmfjrwfonf wpfcgwpf&H **¾&mMumyef;tdkiüf vaygif;rsm;pGm tjcm;wpfckudk MuHpnfpOf;pm;aeMuygonf}/ Ak'¨&iS af wmfjrwfonf
Mumonfxd oDwif;okH;awmfrlcJhaMumif; þtcsufu ñTefjyonf/ pyÜmNrdKUwGif ta&;ygonhf 0denf;pnf;urf;rsm;pGmudk ynwfawmf
Ak'¨0HoygVdawmft& Ak'¨&Sifawmfjrwf\ a&oEkyfawmfudk prÜmNrdKU&Sd rlcJhonf (0d 1? 83)/ t&Sifom&dykwå&m rax&fjrwfonfvnf;
bkef;BuD;ausmif;wpfckwGif odrf;qnf;xm;aMumif; od&onf (Ak'¨ prÜmNrdKUawmfü oDwif;okH;awmfrlpOftwGif; 'okwå&okwåef ('D 3?
0Ho? "mwkbmZeD,uxm? 14-*gxm)/ þtcsufonfvnf; Ak'¨ 225)udk a[mMum;awmfrlcJhonf/
&Sifawmfjrwfonf **¾&ma&uefü a&okH;oyfawmfral vh&SdcJhaMumif; prÜmNrdKUESihfywfoufonhf pmaytaxmuftxm;rsm; tenf;
azmfjyonf/ ,aeYacwfwGif **¾&mMumyef;tdkif\ a&xkyrmPrSm tusOf;rQomusef&Sdojzihf NrdKUawmf\ aESmif;acwfordkif;pOfrSm vkH;0
rsm;pGm Ekef;wif wdrfaumoGm;NyD; prÜmNrdKUpGefwpfae&m&Sd xif&Sm; eD;yg;aysmufuG,foGm;NyD; rqdkpavmufaom a&S;a[mif;okawoe
onhf *sdef;bk&m;ausmif;wpfckteD;ü wnf&Sdvsuf qma&m0e (Sa- qdkif&mvkyfief;rQudkom aqmif½GufEdkifonf/ taomurif;BuD;\
rovana)[k ac:wGifonf/ ESpfq,f&mpk tapmydkif;umvu þa& r,fawmf okb&*Ð(Subharangi)onf prÜmNrdKUü arG;zGm;cJhaMumif;
uefrS ½THUñTefrsm;udk &Sif;vif;&ef BudK;yrf;pOftwGif; tvkyform; qdkonf/ at'D okH;&mpkcefYwGif prÜmNrdKUom;ukefonfrsm;ESihf &[ef;
rsm;onf vSyoyÜm,fonhf Ak'¨qif;wkawmfrsm; awGU&SdcJhaomfvnf; awmfrsm;onf ,aeYacwf AD,uferf awmifydkif;a'owGif udkvdkeD
,if;qif;wkawmf rsm;ESihfywfoufí rnfodkYrnfykH jzpfoGm;onfudk e,fy,frsm;wnfaxmifMuNyD; xdke,fy,fudk 4if;wdkY\ arG;&yfNrKd U
,cktcgü rod&awmhacs/ **¾&mMumyef;tdkifodkY oGm;a&muf&ef trnf (prÜm)[k trnfrSnfhac:Muonf/ þprÜmudkvdkeDe,fonf
usOf;ajrmif;onfhvrf;rsm;? vloGm;vrf;rsm;rS wpfqifh qma&me &mpkESpfaygif; rsm;pGmMumonftxd tif'dkcsKdif;em;a'oü tdE´d,
wvmb (Sarovana Talarb) udkar;jref;yg/ ,Ofaus;rI txl;ojzihf Ak'¨0g'udkjzefYcsd&ef A[dktcsuftcsm ae&m
pyÜmNrdKUodkY oGm;a&muf&ef tjzpfwnf&SdcJhonf/ &[ef;awmfzm[D,efonf prÜmNrdKUodkY tvnf
prÜmNrdKUodkY oGm;a&muf&ef **FgjrpfaMumif;twkdif; pkHqif;oGm;onhf tywfa&mufcJhNyD; prÜmNrdKUtaMumif; rSwfwrf;wifcJhonf ]wpfcgu
um; vrf;rBuD;twdkif; oGm;? odkYr[kwf ywåem;NrdKUrS ta&SUbuf Ak'¨bk&m;&Sif oDwif;okH;cJhNyD; acgufwkHYacgufjyef vrf;avQmufcJhonhf
246 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o prÜmNrdKU 247
ae&m .. xdkae&mawmfrsm;tm;vkH;wGif apwDawmfrsm; wnfxm;NyD; okawoeqdkif&m wl;azmfrIrsm;jyKvkyfcJhaomfvnf; NrdKU½dk;tpdwf
xdkae&mrsm;ü &[ef;awmfrsm; oDwif;okH;aexkdifMuqJjzpfonf}/ tydkif;rsm;ESihf ta&;rBuD;vSonhf a&S;a[mif;ypönf;tenf;i,frQ
bk&m;zl;&[ef;awmf (zm[D,ef)onf prÜmNrdKUrS atmufbuf udkom awGU&SdcJhonf/ ,if;wdkYteuf a½TUajymif;(vIyf&Sm;)Edkifaom
**Fgjrpf0wGif&Sdaom wr&mvdywd(NrdKU)odkY oabFmjzihf c&D;ESifcJhonf/ udk,fvuf tpdwftydkif;rsm;yg&Sdvsuf xl;jcm;onhf qifpG,f ½kyfwk
(þtcsufonf) wpfcsdefu prÜmNrdKU\ oabFmqdyfurf;NrdKUtjzpf i,frsm;? vdyfcGHjzihf jyKvkyfxm;onhf uav;upm;p&m vSnf;rsm;
ta&;ygrIudk azmfjyvsuf&Sdonf/ [l,ifqefurl ydkrdktao;pdwfus yg&Sdonf/ **Fgjrpfonf prÜmNrdKUteD;rS pD;qif;cJhaomfvnf; ESpfq,f
onhf tcsuftcsKdUudkazmfjycJhonf ]þ(prÜm)NrdKUonf t0dkif;t0ef; &mpk tpydkif;wGif **FgjrpfaMumif;onf acwfopfprÜmNrdKU\ ajrmuf
tm;jzihf vDaygif; 4000-cefY&Sd\/ NrdKUawmfonf ajrmufbufü buf wpfuDvdkrDwmcefYtuGmxd vuf&SdjrpfaMumif;twdkif; a½TU
**Fgjrpfjzihf ausm½dk;jyKxm;NyD; vDaygif; 40 cefYus,f0ef;onf/ ajr ajymif;oGm;cJhonf/ ESpfq,f&mpk 'kwd,ESpf0uftapmydkif; umv
jyifnDnmNyD; ajrMoZmaumif;rGefonf/ ykHrSef(&moDtvdkuf) pdkufysKd; txd reumreemxbk&m;ausmif;\ awmifbufae&mwGif Ak'¨
EdkifNyD; pdkufysKd; oD;ESHrsm; txGufaumif;onf/ tyl&Sdefrjyif;xefbJ qif;wkawmf trsm;tjym;&SdcJhaomfvnf; (,cktcg) ,if;wdkY tm;
aEG;axG;onf/ vltrsm;\trlt&mrSm yGifhvif;½dk;om;Muonf/ NrKd U vkH; aysmufqkH;oGm;NyDjzpfonf/
awmfprÜmwGif bkef;awmfBuD;ausmif;wdkuf trsm;tjym;&Sdonf/ t Munhf½IzG,f
rsm;pkrSm ysufpD;,kd,Gif;aeNyD; &[ef;awmf 200-cefY&Sdonf/ xdk **¾&mMumyef; tdkif
&[ef;awmfrsm;rSm ,mOfi,f ([de,me)tqkH;trudk vkdufemMu
onf .. NrdKUawmfwHwdkif;udk tkwfjzihf wnfaqmufxm;NyD; ayaygif; a&SUacwftdE´d,wGif vlom;csif;pmemaxmufxm;onhf vkyfaqmif
rsm;pGmjrifhonf/ wHwdkif;tkwfjrpfrsm;onf jrifhrm;onhf tkwfwH rItaejzihf a&wGif;a&uefBuD;rsm; wl;azmf&ef aiGaMu;vª'gef;ay;
wdkif; urf;yg;,Hay:rS &efolwdkY wdkufcdkufvmrIudk umuG,fEdkif&ef urf;rIrSm rif;nDrif;om;rsm;? ukefonftkyfpkrsm;tzdkY tawmf
jzpfonf}/ at'D 9 &mpkESihf 12 &mpk tMum;prÜmNrdKUawmfonf twef acwfpm;aom vkyf&yfjzpfonf/ vltrsm;onf ,if;odYk
aom a&uefrsm;udk aomufa&? avQmfzGyfaomufokH;a&ESihf aEG&m
wEÅ& Ak'¨0g'\ ta&;ygonhf tcsuftcsmae&m jzpfvmonf/ od'¨ oDwGif aumufyifpdkufysKd;&ef qnfa&tjzpf tokH;jyKMuonf/
ac: wEÅ&*dkPf;0if ynm&Sifaygif; 84 OD;\ tw¬KyÜwådudk a&;om;cJh ,aeYwkdifvnf; ,if;odkY aqmif½GufMuqJjzpfonf/ prÜmNrdKUwGif
ol tb,'wåonf prÜmNrdKUawmfZmwd jzpfouJhodkY ¤if;\pmay tvª&Sifrdzk&m; **¾&m\trnfudk tpGJjyKí (**¾&m)ac:a0:aom a&
vuf&mrsm;pGmudkvnf; prÜmNrdKUwGif a&;om;cJhonf/ uefBuD;rSm uefxJwGif aygufa&mufaeonhf vSyaomMumyef;
prÜm[laom trnfemronf &mpkESpfaygif;rsmpGm Mumonf axmifaygif;rsm;pGmaMumihfa&m? uefaygifwGif aygufa&mufaeonhf
txd rajymif;rvJcdkifrmpGm <uif;usefaecJhonf/ a&S;a[mif; ajr prÜm(pHum;)awmudk taMumif;jyKí Ak'¨&Sifawmfjrwf pyÜmNrdKUodkY
ae&m&SdNrdKUonf ,cktcg prÜme*&trnfjzihf wnf&SdqJjzpfonf/ xdk <ua&mufpOf ESpfoufpGm oDwif;okH;&mXme jzpfjcif;aMumihfyg ausmf
ae&mü 1960 aESmif;ydkif;ESihf 1970 ESpfOD;ydkif;rsm;ü a&S;a[mif; Mum;vSonf/ uAsmq&m&[ef;awmf t&Sif0*Ðoonf **¾&m Mum
252 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o prÜmNrdKU 249
bk&ifonf 0duúroDvmtygt0if ausmif;wkdufBuD; rsm;pGmudk bm*vyl& (Bhagalpur)NrdKUodkYoGm;onhf &xm;udkpD;yg/ pkpkaygif;
tvsiftjref tcdkiftrm umuG,fxm;NyD; ppfonfawmfrsm;tm; uDvdkrDwm 150 cefYa0;onf/ aemufwpfenf;rSm e0g'g (Na-
,if;(ausmif;wdkufBuD;rsm;)twGif; wyfpcef;csxm;onf/ odkY&m wada)rS *srktd (Jamui)? wm&yl& (Tarapur)ESifhqlvwef*efZ (Sul-
wGif ,if;tpDtrHrSm tajcrvScJhay/ at'D 1205 cefYwGif 0duúr tanganj)wdkYudk jzwfí bm*vmyl&odkYoGm;aom vrf;twdkif; oGm;
oDvmonf nufnufaMuNyD; ausmif;wkduf&Sd &[ef;awmfrsm; a&mufEdkifonf/ ,ckacwf prÜm[kac:onhf prÜmem*&onf bm
towfcH& odkY[kwf armif;xkwfcH&vsuf (ausmif;wkduf\) tkwf *vyl&\ taemufbuf 4 uDvdkrDwmcefY tuGmwGif&Sdonf/ vrf;
jrpfausmufom;rsm;rSm **FgjrpftwGif;odkY arQmypfjcif;cH&onf/ ESpfrsKd;vkH;wGif um;vrf;rSm oGm;vmEdkifonfh tajctaerS tvGef
aemufqkH; ausmif;tkyfq&mawmf ousoD&dbj'\b0aemufqkH; qdk;onhftajctaejzihf wef;pDaeonf/ bm*vmyl&onf ajymif
tcsdefrsm;onf wdAufESihf uuf&SrD,m;a'orsm;ü ukefvGefonf/ ajymifwif;wif; Oya'pdkrdk;rI enf;onhf a'ojzpfNyD; narSmifNyD;
ouú&mZf 1901 ckESpfwGif EkE´vmva' (Nundalal De)trnf&Sd aemuf um;armif;oGm;vQif vkHNcKHrIr&Sday/
yk*¾Kdvfu 0duúrodvmonf {&mrawmifydkYBuD;rsm;ESihf Ak'¨qif;wk prÜmNrdKU0ef;usif
awmftykdif;tprsm;pGm&Sdonhf yxm&Cw (Patharaghat)½GmteD;ü 0duúrodvmwuúodkvf
&SdEdkifonf[k tqdkjyKcJhonf/ yxm&C&½Gmonfyif ajrmufydkif;udk at'D *-&mpk odkYr[kwf 9-&mpkcefYrSpí tdE´d,Ak'¨bmom\ ,me
**Fgjrpfa&wdkufpm;cHxm;&onhf ausmufom;xlxyfaom awmif okH;rsKd;teuf aemufqkH;jzpfNyD; aemiftcg wEÅ&,metjzpf xif&Sm;
ukef;jzpfNyD; ,if;awmifukef;xdyfrS **Fgjrpfudk om,mvSypGm &Ijrif vmrnfh Ak'0¨ g'ykHpHopfwpfck pwifwdk;wufcJhonf/ tpueOD;ykdif;
Edkifonf/ xdka'oodkY a&mufoGm;ygu bk&m;zl;onf ausmufxl wGif þAk'¨0g'qdkif&m t"dyÜm,faumuf,lrI ykHpHopfonf a&S;½dk;
xyfNyD;a&jynhfaeaom csdKifh0Srf;ab;wGif wl;xm;onfh *lwGif;rsm; pOfvm bdu©K bdu©KeDrsm;\ qeYfusifrIESihf BuHK&ojzihf "r®ygvrif;
wpfwef;udk owdjyKrdygvdrhfrnf/ xdka'o&Sdvlrsm;\ yg;pyf&mZ0if
t& tqdkygvQKdU0Sufqef;Mu,fonhf vdkPfacgif;rsm;rSm a&S;acwfu (at'D 775-812)u wEÅ&,me Ak'¨0g'udk txl;jyKoifMum;&ef
owåKwl;azmfrIaMumihf jzpfonf[k qdkonf/ odkYaomf ,if;wdkY\ 0duúroDvm[kac:wGifonhf ausmif;wkdufwpfck wnfaxmifcJhonf/
wdAufrSwfwrf;wpfckü þ0duúroDvmwuúodkvftaMumif; azmfjy
&if;jrpfESihf&nf½G,fcsuftppftrSefudk rod&acs/ teD;&Sdyanmifyif
csufwpf&yf yg&Sdonf ]oD&d0duúroDvm (ausmif;wkduf)udk r*"NrdKU
&if;wGif vSyonhf wm&m(Tara)25½kyfwkwpfck? t"d|mef(ausmuf)
apwDtcsKdUESihf tjcm;yef;ykvuf&m tydkif;tprsm;&Sdonf/ awmif awmf ajrmufbuf **Fgjrpfurf;ay:&Sd awmifukef;xdyfay:ü wnf
ukef;ab; wpfavQmuf twefi,fa0;onhf ae&mwGif aAmaxqGm aqmufxm;\/ ausmif;wkduf\ tv,fA[dkwGif r[maAm"d ½kyf
yGm;awmf\ykHwl yuwdouf&Sdt½G,f Ak'¨qif;wkawmfwpfql udef;
25
wm&m (Tara)[lonf t0avmudawoGm*& (w½kwf uGef,ifr,fawmf) \ wdAuf
0yfonhf bk&m;ausmif;wpfck wnfaqmufxm;onf/ þbk&m;
ykHpH jzpfonf (The Seeker's Golssory of Buddhism – p 606)/ ausmif;BuD; ywfvnfwGif *k,SorZÆwEÅ&(0g')udk avhvmoif
Mum;&ef bk&m;ausmif;i,f ig;q,fhokH;aqmifESihf tjcm; omref
250 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o prÜmNrdKU 251
ausmif;aqmifi,f wpfaqmif&Sdonf/ ,if;ausmif;aqmiftm;vkH; Mum;cJholjzpfonf/ twdqmonf rdrdb0\ aemufqkH;tcsdefudk
udk tkwfwHwdkif;jzihf um&Hxm;onf/ odkY jzpfí ausmif;aqmifaygif; wdAufwGif ukefvGefcJhNyD; wdAufü Ak'¨bmom &SifoefjyefYyGm;atmif
108 aqmif&Sdonf/ ol("r®ygvrif;BuD;)onf y@dwf 108 a,muf aqmif ½GufcJhrItay: ,aeYwkdif av;pm;cH&qJjzpfonf/
wdkY\ tokH;taqmif y&du©&mrsm;udk vnf; vª'gef;axmufyHhonf}/ at'D 8 &mpkESihf 10 &mpkESpfrsm;wGif; txGef;awmufqkH;
tumt&H tkwfwHwdkif;onf *dwfaygufajcmufck xif&Sm;&SdNyD; yifr tcsdeüf 0duúroDvmonf tdE´d,ajrmufydkif; a'owpfvTm;? uuf
bk&m;ausmif;odYk oGm;onhf 0ifayguf0wGif ½kyfwkESpfck&Sdonf/ wpf &SrD;,m;? *smAm;? eDaygESihf wdAufrS q&mrsm;ESihf ausmif;om;
ckrSm em*&ZÆKeykHjzpfNyD; tjcm;wpfckrSm twdqm\½kyfwkjzpfonf/ rsm;pGmudk qGJaqmiftm; aumif;cJhonf/ 0duúroDvm\ ynm&Sif
aemufrSwfwrf;wpfckwGif wdAufrStzGJUwpfzGJU ausmif;wkdufBuD; rsm;teuf wpfOD;rSm *k,SorZÆ wEÅ&0g'taMumif; &Sif;vif;csuf
teD;odkY csOf;uyfoGm;rdaomtcg ¤if;wdkYonf ]aea&mifwGif a&; om;cJhjcif;aMumihf ausmfMum;vSaom oD&dvuFm &[ef;awmf
awmufyaeonfh ausmif;wdkuf\ a½Ta&miftxGwfrsm;udk cyfvSrf; vuFmZ,bj'rax&f jzpfonf/ at'D 11 &mpk tpydkif; &mrygv
vSrf;rS yxrqkH;tBudrf zswfceJ awGU&ojzihftvGefyif pdwfvIyf rif;vufxufü 0duúroDvmwGif q&maygif; 160? ausmif;om;
&Sm;oGm;Muonf}[k zwf½I&onf/ aygif; 1000 &SdaMumif;qdkonf/ wEŽ0g'qdkif&m avhusifhtm;xkwf
Ak'¨*,m&Sd (a&S;OD;)bkef;BuD;ausmif; wuúodkvfrsm;rSm Ak'¨0g'\ rItcsKdUü xkH;pHr[kwfonfh tjyKtrlrsm;aMumihf raumif;owif;ysHU
tapmqkH;ykHoP²mefjzpfNyD;? emvE´m (wuúodkvf)rSm r[m,me jzpf ESHUrI&Sdaomfvnf; ,if;odkYaom tjyKtrlrsm;udk 0duúroDvmü onf;
í 0duúroDvmrSm wEÅ&,mewdkYjzpfMuonf/ tqdkygausmif;wkduf cHcGifhvTwfjcif; r&Sdacs/ ausmif;wdkuftwGif;odkY 0dkift&uf o,f
BuD;rsm;\ *dwfapmihf ynm&Sifrsm;teuf tcsKdUrSm tdE´d,Ak'¨bmom aqmifvmrdaomaMumifh ESifxkwfcH&ol rdBwd*kwåtrnf&Sd &[ef;
wGif xdkawmufyaomacwfumv\ tBuD;jrwfqkH;aom trnf awmfwpfyg;taMumif; zwf½I&onf/ xkH;pHESifhtnD xdk&[ef;
emrrsm;wGif yg0ifMuonf/ ¤if;yk*¾KdvfBuD;rsm;wGif oEÅdy? aZw&d? awmftm; yifr0ifayguf*dwfrS xGufoGm;cGifhjyKbJ tkwfwHwdkif;ay:rS
&we0Zd&? Zeeod&drdMwESihf wdAufwGif ol\pmayudk (,aeYwkdif) ausmfí (ausmif;wdkuftjyifodkY) xkwfypfvkdufonf/
us,fjyefYpGm avhvmMuqJjzpfonhf ea&mywdkYrSm xif&Sm;onf/ odYk at'D 13 &mpk tpydkif;wGif 0duúrvodvmonf tdE´d,&Sd Ak'¨
&mwGif 0duúroDvm\tBuD;us,fqkH;aom om;&wemrSm twdqm 0g' tcsuftcsmae&mtm;vkH;\ uHMur®mESihf tvm;wlpGmyif MuHK
(Atssa, 982-1054 A.D.)jzpfonf/ twdqmonf xufjrufonhf BudKuf&onf/ wdAuf'@m&Dwpfckü ynm&u©dwtrnf&Sd &[ef;
ynm&Sif? pmtkyfaygif; rsm;pGma&;om;cJhonfh pma&;q&m? 0duúr awmfonf wEÅ&ewfwpfyg;xH qkawmif;vkdufojzihf 0duúr
oDvmwuúodkvf\ oif½dk;ñTef;wrf;opfudkvnf; wdk;wufatmif oDvmudk wdkufckdufMurnhf rlqvif ppfom;rsm;onf rdk;oufrkef
BudK;yrf;oljzpfonhfjyif wuúodkvfausmif;om; &[ef;awmfrsm; wdkif;BuD; wpfckaMumifh z½dkz&JNydKuGJoGm;aMumif; jyqdkonf/ tppf
twGuf (aep&m)tcef;rsm;pGm wnfaqmufcJhvsuf xkdacwfu trSefrSmrl (xdktqdkESihf) rsm;pGm uGJjym;jcm;em;onf/ usL;ausmfol
tawmfqkH; ynm&Sifrsm;udk 0duúroDvmü vma&muf ydkYcs&ef zdwf rlqvifppfom;rsm; ta&SUbufodkY eD;uyfpGm csOf;uyfvmaomtcg
10/ a0omvD prÜmNrdKU 253
xdktcsdeftcgü a0omvDonf csrf;om<u,f0\/ vlOD;a& jynfhESuf &emx bk&m;ausmif;&Sdonf/ yifr0ifayguf\ twGif;ydkif;wGif Ak'¨
aeNyD; vlxky&dowf pnfum;\/ pm;a&&du©m vG,fulpGm&Edkif\/ qif;wkawmfrsm;? wm&mESihf t0avmudawoGm& ½kyfwkrsm;&Sd
a0omvDNrdKUü ckepfaxmifckepf&m ckepfckaom cef;raqmifrsm;? ckepf onf/ yxrbk&m;cef;t0if0ü aemufxyf wm&m½kyfwkwpfc&k Sd
axmif ckepf&m ckepfckaom jymom'faqmifrsm;? ckepfaxmif ckepf&m ao;onf/ þbk&m;cef;tjyif awmifukef;eH&Hudk xGif;xm;aom
ckepfckaom yef;jcH O,smOfrsm;ESihf ckepfaxmif ckepf&mckepfckaom Mum tcef;ESpfcef;ygonhf *lwpfck&SdNyD; bk&m;ausmif;\ taemufbuf
yef; (yGifh&m) a&uefomrsm;&Sd\ (0d 3? 356)/ tjyif*dwfwGif tvm;wl *lwpfck&Sdonf/ bk&m;ausmif;tvGef&Sd
a0omvDonf 0ZÆDr[mrdwfrsm;tjzpf aygif;pkxm;onhf vlrsKd;&Spfpk aemufxyf*lwpfckrSm BuD;rm;NyD; oyf&yfpGm xGif;vkyfxm;vsuf
wGif wpfpkjzpfonhf vdpä0Drif;rsKd;wdkY\NrdKUawmfjzpfNyD; r[mrdwf rSefuluGufykH rsufESmMuuf&Sdonf/ awmifukef;ay:wGif obm0*l
NrdKUawmftjzpf xif&Sm;vmonf/ vlrsKd;pkaygif;rsm;pGm pkaygif;xm; trsm;tjym;ESihf a&S;a[mif; [dE´Lqif;wkrsm;pGmvnf;&Sdonf/
onfqdkaomfvnf; 0ZÆDrsm;onf nDñGwfrItqihfjrifh\/ 0ZÆDtzJUG yxm&Cxonf tvGefxl;jcm; cefYnm;aom ae&mjzpfNyD;
tpnf;onf ]nDñGwfpGm pnf;a0;NyD; nDñGwfpGm&yfem;\? udpö&yf xdka'o&Sd *lrsm;? Ak'¨bmomqdkif&m a&S;a[mif;ypönf;rsm;u ,if;
taxGaxGudk wpfnDwpfñGwfwnf; pkaygif;aqmif½Guf\}/ Ak'¨&Sif a'onf 0duúrodvmwuúodkvfrS &[ef;awmfrsm;ESihf ynm&Sifrsm;
awmfjrwfu ]tu,fí oHCmhtzGJUtpnf;onf 0ZÆDwdkY\ykHpHudk w&m;bm0em pD;jzef;tm;xkwfjcif;twGuf xif&Sm;onhf ae&m
vkdufemvQif t&SnfwnfwHhNyD; 0ZÆDrsm; BuD;yGm;csrf;omouJhoYdk XmejzpfcJhaMumif; azmfjyvsuf&Sdonf/ [l,ifqefonf þae&modkY
(oHCmhtzGJUtpnf;) wdk;wuf pnfyifrnfjzpfaMumif;} rdefY>rufawmf a&mufcJhNyD; þae&mtaMumif; rSwfwrf;wifxm;cJhonf ]ausmuf
rlcJhonf ('D 2? 62)/ awmifudk xGif;í tdrf(ae&m)rsm; jyKvkyfxm;onf/ tdrfwdkif;rS
a0omvDNrdKUudk tkwfwHwdkif; okH;xyf um&Hxm;aMumif;? (wH a&tvsOfrjywf pD;qif;aeaom prf;acsmif;i,frsm;odkY a&mufoGm;
wkdif;)wpfckESihfwpfck wpf*g0kwfuGma0;aMumif;ESihf (wHwdkif;)wpfck onf/ tHhMozG,fopfyifrsm;ESihf yef;rsm;yGifhvef;aeonhf opfawm
pDwGif tapmihfarQmfpif&Sdonhf *dwfwpfckpD&SdaMumif; od&onf (Zm- rsm;&Sdonf/ ausmufawmifBuD;rsm;ESihf acsmufcsm;zG,f acsmuf
| 1? 504)/ vvdw 0dw¬m&usrf;t& ]<u,f0csrf;omNyD; *kPf,l urf;yg;rsm;rSm todynmESihf udk,fusifhw&m; aumif;Muaom ol
xdkufaom? ESpfoufMunfEl;zG,f ESvkH;arGUavsmfzG,faumif;aom? awmfpifyk*¾Kdvfrsm; rMumcP oGm;a&mufonhf ae&mrsm;jzpfMu
vlxky&dowfESihf pnfum;aom? taqmuftkHtrsKd;rsKd;? txyf onf/ þae&mudkMunhf½I&ef oGm;a&mufMuolrsm;rSm tdrfjyef
rsm;pGmygonhf jymom'frsm; arQmfpifygaom taqmufttkrH sm;? &efyif wGefYqkwfMuonf}/ acwfopfbk&m;zl;onf [l,ifqef\
eef;awmftaqmifrsm;ESihf crf;em;onhfrkcfOD;rsm;jzihf wefqmqif azmfjycsufudk oabmwl acgif;ndwfrdrnf aocsmygonf/
xm;aom? NrdKUawmftwGif; ajrmufjrm;pGmaom O,smOfyef;jcH yxm&Cw½Gm\ ta&SUawmifbuf okH;uDvdkrDwmcefY c&D;
twGif;rS yef;arGU&mrsm;jzihf cspfzG,faumif;aom} NrdKUawmftjzpf qufoGm;vQif bk&m;zl;onf ,cktcg 0duúroDvmtjzpf owf
azmfjyxm;onf/ rSwfxm;aom tysuftpD; tpkta0; &Sd&modkY a&mufoGm;vdrfhrnf/
254 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o prÜmNrdKU 255
odkY&mwGif 1960 jynfhvGef ESpfrsm;u þae&mtwGif;ü jyK oGm;a&muf&ef
vkyfcJhaom wl;azmfrIrsm;ü 0duúroDvmtrnfudk twdtus azmf yxm&Cw½Gmonf bm*vmyl&NrdKUrS 58 uDvdkrDwma0;onf/
jyonhf ausmufpmta&;tom; wpfckwavrQ rawGU&SdcJhonf rjzpfraearmfawmf,mOfiSm;&rf;í oGm;&rnfh u[mva*ge (Kaha-
omru tysuftpD;rsm;onf wuúodkvfBuD;taMumif; a&S;acwf lgong) NrdKUrSwpfqifh bm*vmyl&NrdKodkYoGm;&onf/ 0duúroDvmodkY
u azmfjyxm;csufrsm;eSihf rsm;pGmnDñGwfrI r&Sdonfudkvnf; wdkuf½dkufa&mufoGm;onhfvrf;rSm oGm;vm&ef rjzpfEdkifaomaMumifh
axmufjy&rnfjzpfonf/ us,fjyefYajzmihfwef;aeaom vrf;rwpfck yxm&Cw½GmrSwpfqifhoGm;yg/
onf ausmif;wdkuf\ yifr0ifaygufodkY a&mufoGm;onf/ wpf
csdefu 0ifaygufaqmiftrdk;udk cHaxmufxm;cJhonhf ausmufwdkif
BuD;rsm;\ t<uif;tusefrsm;udk 0J,mü awGUEdkifao;onf/ xdk
ausmufwdkifrsm;teuf wpfckrSm pwk&ef; av;aycefY&Sdonf/ *dwf
aygufudk jzwfoGm;NyD;aemuf bk&m;zl;onf &[ef;awmfrsm; oD
wif;okH;&m tcef;i,frsm;0ef;&Hxm;onhf us,fajymaom pwk*HykH
(taqmufttkH)odkY 0ifoGm;onf/ tkwfeH&Hrsm;\ xlxJrIu tcef;
i,frsm; ESpfck odkYr[kwf okH;ckyif&SdcJhEdkifaMumif; azmfjyonf/ a&S;
a[mif;okawoeynm&Sifrsm;u ,if;tcef;i,frsm;twGif; jym
rsm;udk 6 vufrtxd awGU&ojzifh ausmif;wdkufonf rD;avmif
uRrf;rIaMumifh ysufpD;cJhaMumif; om"ursm;tjzpf rSwf,lMuonf/
pwk*HykH taqmufttkHBuD;\ tv,fwGif yifrbk&m;ausmif;
BuD; &Sdonf/ Muufajccwftkwfjrpfay:wGif wnfaqmufxm;vsuf
okH;qpfcsKd;jrihfwufaeNyD; t&yfav;rsufESm wpfckpDwGif bk&m;
ausmif;rsm;&Sdonf/ ajryef;tkd;ykHrsm;onf wpfcsdefu wpfqpfcsKd;
avSum;rsm;jzihf wefqmqifcJhaomfvnf; ,cktcg tenf;i,frQ
om <uif;usefawmhonf/ þyifr taqmufttkH ywfvnfwGif
wl;azmf&efapmifhqdkif;vsuf&dSaom tjcm;rsm;pGmaom tysuftpD;
rsm;&Sdvsuf ½kyfyGm;qif;wk tm;vkH;udk xnhfoGif;xm;onfh t
aqmufttkHwpfck awGU&aomfvnf; ,if;taqmufttkHudk tNrJ
wrf;aomhcwfxm;onf/
260 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o a0omvD 257
Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHawmfrlNyD;aemuf yxrESpfig;&mwGif &mZN*dK[fNrdKUwGif oDwif;okH;awmfrlNyD;aemuf Ak'¨&iS af wmfjrwf
a0omvDonf NrdKUawmftwGif;&Sd Ak'¨&Sifawmfjrwf oufawmf xif onf a0omvDodkY<ua&muf&ef yifhavQmufcsufudk vufcHawmfrl
&Sm;&SdpOfu ta&;ygonhfjzpf&yfrsm; txdrf;trSwfjyK apwDbk&m; onf/ bk&ifAdrÁdom&onf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ a0omvDc&D; vG,f
ausmif;rsm;twGufaMumihfa&m NrdKUawmfü&Sdaeaom ausmfMum;onhf ulap&ef &mZN*dK[fNrdKUrS **Fgjrpftxdwpfvrf;vkH;udk acsmrGwfajyjypf
"mwfawmfarGawmfjzpfonhf jrwfAk'¨\qGrf;cHoydwfawmf twGuf atmif jyKjyifaponf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf **FgjrpfudkjzwfNyD; 0ZÆDe,f
aMumihfyg bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm; (a&muf&Sdvmjcif;)jzihf xifay:vlod ajrodkY a&mufaomtcg pdwftm;xufoefpGm BudKqdkaeMuonfh
rsm;cJhonf/ þ(oydwf)"mwfawmfudk BuD;us,fcrf;em;vSonhf vlxky&dowfESihf awGU&aMumif; (usrf;*efü) jyqdkonf/ Ak'¨&Sif
apwDawmfwpfqlwGif xnhfoGif;(Xmyem)xm;NyD; pepfwus pDpOf awmfjrwfonf aAm"dÓmPfudk&NyD;aemuf ig;Budrfajrmuf0gudk a0
usif;yonhf tcrf;tem;rsm;? yGJawmfrsm;jzihf ylaZmfMuonf/ at'D omvDü ukefvGefaponf/ (xkdYjyif) tcgaygif;rsm;pGmvnf; (a0om
2 &mpkwGif uedoQubk&ifonf a0omvDudk wdkufckdufNyD; Ak'¨ vDodkY) a'opm&D<ucsDawmfrlvsuf y&dedAÁmefpHvGefawmfrrlrD aemuf
oydwfawmfudk rdrd\NrdKUawmf yuf&S0godkY a½TUajymif;cJhonf/ aemuf qkH; 0gudkvnf; (a0omvD)NrdKUpGefae&m (a0VK0½Gm)ü ukefvGeaf wmfrl
xyfESpfaygif; &Spf&mausmfonftxd pmaytaxmuftxm;rsm;u onf/ a0omvDwGif oDwif;okH;awmfrlpOf jrwfAk'¨onf Oa'e
þtzdk;wefvSonhf "mwfawmftaMumif;udk azmfjyMuNyD; tdE´d, apwD? a*gwurapwD? owårÁapwD26 ponhfNrdKUawmf\ txifu&
ajrmufzsm;a'oudk jzwfoef;vmMuaom w½kwfbk&m;zl;c&D;onf ewfuGef;rsm;ü oDwif;okH;awmfrlavh&Sdonf/ (odkYr[kwf) NrdKUjyif&Sd
rsm;uvnf; þ(Ak'¨oydwfawmf)udk zl;awGU&aMumif;jyqdkMuonf/ b@*gr odkYr[kwf NrdKUawmfpGef;ae&mrS pwifNyD; [dr0EÅmawmifajc
Ak'¨oydwfawmf Xmyemxm;onhf apwDawmfonf rlqvifwdkY usL; odkYwkdif &Snfvsm;onhf r[m0kefawmpyfem;ae&mwdYük oDwif;okH;
ausmf0ifa&mufpOfu zsufqD;cHcJh&onf/ odkY&mwGif oydwfawmfrSm awmfrlavh&Sdonf/ a0omvDNrKdUü a[mawmfrlonhf a'oemawmf
rl rysufrpD; <uif;usef&pfcJhNyD; ,aeYacwfwGif tqdkyg (Ak'¨oydwf rsm;teuf ae0dZÆow k åef ('D 1? 221)? r[mvdokwåef ('D 1? 142)?
awmf)udk tmz*efepöwefEdkifiH uE¨m&(Kandhara)NrdKU&Sd rlqvif AvD aw0dZÆ0päa*gwåokwåef (r 2? 147)ESihf xif&Sm;vSonhf &we
ausmif;wpfcktwGif; zl;awGUEdkifao;onf/ ,ckaomf oydwfawmf\ okwåef (okwåed ? 231) wdkYjzpfonf/
tjyifrsufESmjyifü yg&Seftu©&mrsm;jzihf (a&;jcpfxm;onf)/ Ak'¨vufxufawmfu Ak'¨&Sifawmfjrwf a0omvDodkY<ua&muf
zm[D,efa&m [l,ifqefyg a0omvDNrdKUawmfudk a&mufcJhMu pOf tvGefxif&Sm;NyD; crf;em;pGmusif;ycJhonhf jzpf&yfwpfckjzpfay:cJh
onf/ [l,ifqefa&muf&Sdcsdefürl NrdKUawmfwpfckvkH; ysufpD;aeNyDjzpf onf/ a&S;acwf tdE´d,wGif jynfhwefqmrsm;onf acsmarmvSyNyD;
onf ]ajcvSrf;wdkif;wGif &moDOwk'PfESihf tcsdefumv MumjrifhrIwdkY
aMumifh vkH;0ysufpD;aeMuNyDjzpfonhf jrifhrm;ay:vGifaom ae&m 26
þokH;rsKd;ü apwD[lonf "mwfawmfarGawmfrsm;udk xnfhoGif;Xmyemxm;onhf apwD
Xmersm;? tkwfjrpf&ma[mif;rsm;udk awGU&\/ opfawmrsm; jyKef; udk rqdkvdkbJ vltrsm;udk;uG,f ylaZmfjcif; cH&onhfae&m odkYr[kwf ewfuGef;rsm;udk
wD;aeNyD; a&uefwdrfrsm; ajcmufaoGUvsuf teHYqdk;rsm;xGufae\/ qdkvdkonf (bmomjyefol)/
258 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o a0omvD 259
tqdktuü vdr®muRrf;usifvQif MoZmt&Sdeft0g&SdNyD; av;pm;cH& þuAsmonf trsKd;orD;zGJUqdkonhf tdE´d,uAsmrsm;teuf a&S;
vsuf xl;xl;jcm;jcm; csrf;om<u,f0rIudk wdk;jrihfapEdkifonf/ a0 tusqkH; uAsmrsm;ü yg0ifavonf/
omvD\tvSyqkH;ESihf pGrf;&nft&SdqkH; jynhfwefqmum; trÁygvD xdkYaemuf Ak'¨onf a&S;a[mif; t|uxmusrf;rsm; tvdkt&
jzpf\/ trÁygvDonf NrdKUjyifwpfae&m&Sd rdrd\o&ufjcHü Ak'¨&iS af wmf a0omvDNrdKUawmfawmifbuf NrdKUawmf*dwf0teD;&Sd a0VK0½GmodkY <u
jrwf oDwif;okH;aeaMumif; Mum;od&aomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwftm; awmfrlonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfu t&SiftmeE´mtm; "r®udka[mMum;
awGUqkH&ef jrif;&xm;pD;í xGufcJhonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfu ]trÁ &mü xdrfcsefxm;onhft&m? (ra[mMum;bJ) vQKdU0Sufxm;onhf
ygvDtm; w&m;"r® a[mMum;awmfrlvsuf 0rf;ajrmufap? pdwf (tmp&d,rk|d) tqihfjrifhw&m;[lí r&SdaMumif; a[mMum;awmfrl
vIyf&Sm;ap? pdwftm;xufoefap? ESpfouf½Tifvef;aponf}/ ,if; onfrSm þa0VK0½GmwGif jzpfonf/ ajrmufykdif;a'oodkY c&D;
aemuf trÁygvDonf jrwfAk'¨ESihf wynhf &[ef;awmfrsm;tm; quf&ef a0omvDrSxGufcGmaomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwfonf NrdKUawmf
aemufaeYqGrf;twGuf tdrfodkY<ua&muf&ef yifhavQmufojzihf Ak'¨ udk aemufqkH;tBudrfMunhf½I&ef jyefvSnhfawmfrlonf ('D 2? 101)/
&Sifawmfjrwfu vufcHawmfrlonf/ NrdKUawmf\tvSudk qifjcif&efESihf þNrdKUawmfESihfywfoufNyD; awGUBuKH
rMumjrifhrDyif vdpä0Dtxufwef;vTm tkyfpkwpfpkonf trÁ cHpm;&rIrsm;pGmudk NcKHikHjyefajymif;qifjcif&ef jzpfzG,f&Sdonf/ &mpkESpf
ygvDxHoGm;NyD; Ak'¨tm;aemufaeYqGrf; vª'gef;ylaZmfrIudk rdrdwdkYtm; aygif;rsm;pGm MumNyD;aemuf [l,ifqefonf þ(NrdKUawmfudk jyef
ay;Edkifrnfvm;[k ar;jref;onf/ trÁygvDu tojymaiG wpfodef; vSnhfMunhfonhf)jzpf&yf jzpfay:cJhonhfae&mtm; txdrf;trSwfjyK
ESihfyif rdrd\ (Ak'¨&Sifawmfjrwftm;) ylaZmfrIukd rpGefYvTwfEdkifyg (wnfxm;)onhf apwDi,fwpfqludk zl;ajrmf&onf/
aMumif; jyefMum;vsuf jiif;qdkvkdufonf/ odkYjzpfí vdpä0DwdkYu Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHawmfrlNyD;aemuf ESpfwpf&mcefY
Ak'¨&Sifawmf jrwfxHcsOf;uyfNyD; ¤if;ukd,fwdkif avQmufMujyefonf/ tMumwGif a0omvDonf 'kwd,oH*g,em wifonhf ae&mjzpfcJh
odkYaomf Ak'¨&Sifawmfjrwfuvnf; udk,fawmfjrwftaejzihf trÁygvD onf/ (a0omvDNrdKUawmfü usif;ycJhaom) þ'kwd,oH*g,emonf
\ yifhavQmufrIudk vufcHNyD;jzpfí ¤if;(vdpä0D)wdkY\ yifhzdwfrIudk yxrwGif 0de, pnf;rsOf;rsm;ESihfywfoufonhf jyóemrsm;udk
vufrcHEdkifawmhaMumif; rdefYMum;awmfrlonf/ aemufaeYwGif qGrf; Nidrf;ap&ef usif;ycJhjcif;jzpfaomfvnf; xdkjyóemESifhywfouf
vª'gef;rINyD;aemuf trÁygvDu rdrd\o&ufO,smOfjcHudk Ak'¨&iS af wmff onfh xkwfjyefrIrsm;udk twnfjyKNyD;aemuf <ua&mufawmfrlvm
jrwftm; vª'gef;onf/ (xdko&ufO,smOfü) rMumrD tcsdeftwGif; Muonhf oHCmhy&dowfu "r®ESihf0de,udk pkaygif;½Gwfqdk (í
ausmfMum;onhf ausmif;wkdufBuD;wpfck jzpfxGef;vmcJhonf ('D 2? oH*g,emwif)cJhMujcif;jzpfonf/ aumorÁDtxda0;uGmaoma'orS
96)/ b0aESmif;ydkif;wGif trÁygvDonf bdu©KeDjzpfvmNyD; uAsm &[ef;awmfrsm; þoH*g,emodkY wufa&mufcJhMuonf/ (þoH*g
(ax&D*gxm) wpfckzGJUqdkcJhonf/ ,if;ax&D*gxmwGif trÁygvDu ,emü) t&SiftmeE´m\ o'¨d0d[m&wynfh&if;jzpfaMumif; tqkd
rdrd\i,f½G,fEkysKdonhftvSw&m;udk tdkrif;&ifha&mfjcif;u zsufqD; &SdNyD; xdktcsdefu urÇmay:wGif odu©m0gtBuD;&ihfqkH;[k ,kHMunf&
ypfvkdufykHudk awG;awmqifjcifjyxm;onf (ax&D*gxm? pm-407)/ onhf orÁumrdrax&fvnf; yg0ifawmfrlcJhonf (0d 4? 505)/
264 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o a0omvD 261
awmfrsm;onf tzGifhcH&onhfvu©Pmudk ½Sif;vif;pGmazmfjyonf/ rESpfNrdKUzG,f aqG;ajrU,kd,Gif;aeonhf tysuftpD;rsm;rSwpfyg; bm
taxmuftxm; tm;vkH;u þapwDonf vdpä0DwdkY wnfcJhonhf wpfckrQ rSwfwrf;wifp&mr&Sdacs/ &Sifoefouf0ifqJ ausmif;wdkuf
rlvapwDawmfjzpfaMumif;ESihf twGif;&Sd rD;uRrf;t½dk;rsm;rSm Ak'¨ rsm; &Sdao;aomfvnf; &[ef;oHCm tenf;i,frQom&Sd\}/
&Sifawmfjrwf\ "mwfawmfarGawmfrsm;jzpfaMumif; ñTefjyonf/ 13-&mpk yxrESpf0ufü wdAuf&[ef;awmf "r®omrd <u
,if;("mwfawmfrsm;udkawGU&Sdjcif;)onf pdwfvIyf&Sm;zG,f &SmazGawGU a&mufaomtcg NrdKUawmfü vloltrsm; jyefítajccsaexdkifMuNyD
&SdrIwpf&yfjzpfaomfvnf; ydy&m[0gt&yfü awGU&Sd&jcif;rsm;uJhodkY jzpfaomfvnf; vltm;vkH;onf tcsdefra½G; 0ifa&mufwdkufckduf
Ak'¨bmomavmuü pdwf0ifpm;rI vIdif;wHydk;udk rjzpfay:apbJ &Sd awmhrnf[k ,lq&onfh rlvqvifwdkY &efaMumifh xGufajy;&ef
onf/ ,if;(Ak'¨\)"mwfawmf (tppftrSef)rsm;onf ,cktcgwGif jyifqifaeMuonf/ "r®omrdu wefcdk;jym#d[m&Sdonf[k vltrsm;
ywåem;jywdkuf\ jrLzkef xlxyfaom jycef;rsm;ü ao;odrfpGm ,kHMunfMuNyD; NrdKUawmfüwnf&Sdonhf wm&m(Tara)qif;wktaMumif;
wnf&SdaeqJjzpfonf/ udkvnf; azmfjyxm;onf/ xdkqif;wk\ nmbufvufü &wem
okH;yg; udk,fpm;jyK trSwftom;udk ESvkH;om;ay:ü udkifaqmif
jcaoFhacgif;ausmufwkdif xm;NyD; rsufESmawmfum; zl;jrifrd½kHjzihf vdktifqE´ tm;vkH;rS vGwf
rlvvrf;rBuD;odkYjyefvmNyD; wpfuDvdkrDwmcefY (ajrmufbufodkY)
ajrmufoGm;ouJhodkY xif&avmufatmif wihfw,fcrf;em;vSonf/
qufvufíoGm;aomf bk&m;zl;onf eD;uyfaeonhf ausmufwdkif
wpfckESihf apwDysufBuD;wpfckodkY a&mufoGm;vdrfhrnf/ þausmuf Munhf½IzG,f
wdkifudk a,bk,stm;jzihf taomurif; pdkufxlcJhonf[k ,lq& a0omvDeef;awmf
aomfvnf; taomupdkufxlcJhaMumif; xif&Sm;aom ausmufpm a0omvDywf0ef;usif e,fajronf teD;&Sd *E´mujrpfa&vTrf;rdk;cH
wdkifrsm; ESihf vGefpGmyif rwljcm;em;aomaMumihf ,if;xifjrifcsuf cJh&onf[k ,lq&onf/ &mpkESpfaygif;rsm;pGmwGif ykHrSef a&vTrf;rdk;
rrSefuefEdkifacs/ ausmufpmwdkif\tvkH;onf xlxJNyD; yktdkifhtkdihfjzpf rIrsm;onf a&S;a[mif;NrdKUawmf tptetm;vkH;udk zsufqD;ypf
onf/ taomuausmufpmwkdifrsm;\ ao;ao;oG,foG,f vkH; vdkufNyDjzpfonf/ aemifwGif us,fjyefYonhf wl;azmfrIrsm;jyKvkyfrnf
ywfykHpHESihf ododomomjcm;em;onf/ þ(,ckjyqdkonhf)ausmuf qdkygu tawmfrsm;rsm;udk wl;azmfawGU&SdrnfrSm aocsmonf/
wdkifonf rxk&m(\) ta&mifwiftacsmudkifrI vuf&mrsm;vnf; bk&m;zl;onf a0omvDNrdKUudk awmifbufrS csOf;uyfrnfqdkvQif
r&Sdacs/ wdkifxdyf&SdjcaoFh½kyfonf qGJaqmifrI&Sdaomfvnf; avm&d, ,cktcg &mZ0domvuC& (a0omvDbk&ihfaetdrf)[kac:aom
eE´me*&? &mryk&0 odkYr[kwf rd*'g0kefrS jcaoFh½kyfrsm;ESihf wlEkdif jrufxlxyfonhf awmifukef;BuD;udk vrf;\b,fbufwGif awGUEdkif
aomtrsKd;tpm; trSwftom; bmrQr&Sdacs/ jcaoFhonf wdkifxdy&f Sd onf/ awmifukef;onf t&Snf 481 rDwmtus,f 228 rDwm&Sd
av;axmihf ausmufjym;ay:ü wnf&Sdonf/ taomuausmufpm pwk*HykHjzpfonf/ uefeif[rfvufxufu (awmifukef;\) axmifh
wkdifrsm;ürI wdkifxdyfay:&Sd t0kdif;t0ef; (pnfykH) tMum;ay:ü wnf pGef;ae&mrsm;wGif arQmfpifrsm;&Sdonf/ odkYaomf ,cktcg ,if;
&SdNyD; ,if;t0kdif;(jym;) ywfvnfwGif tNrJwrf; yef;qGJxm;onf/ (arQmfpif)rsm; r&SdMuawmhacs/ ,if; awmifukef;onf 0ZÆDwdkY\pnf;
262 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o a0omvD 263
a0;&mcef;r? aemifwGif eef;awmfjzpfoGm;NyD; aemufqkH;ü cHwyfjzpf onf/ vdpä0Drsm;onf Ak'¨y&deAd ÁmefpHvGefNyD;aemuf Ak'¨\"mwfawmf
oGm;cJhonfh taqmufttkHBuD;\ tysuftpD;rsm; jzpfrnf[k ,kH a0pkudk &&Sdolrsm;ü yg0ifMuonf ('D 2? 164)/ xkd"mwfawmfrsm;
Munf&onf/ taemufawmifpGef;wGif apwDwpfql&SdNyD; ,ckaomf udk Xmyem&ef vdpä0Drif;wdkY wnfcJhonhfapwDudk taomurif;
(xdkapwD)xdyfay:ü qkzd pdefY (Sufi Saint)\ *lAdrmef&Sdonf/ BuD;u jyefvnfzGifhvSpfNyD; "mwfawmftcsKdUudk ,lvsuf tifyg,m
0ZÆDwdkY\tbdodufcHonhfa&uef (cga&mPaygu©&) twGif; wnfaqmufaeonhf apwDawmfrsm;ü XmyemEdkif&ef "mwf
þpwk*HykHa&uefBuD;udk 0ZÆDtkyfcsKyfol(rif;)rsm; tbdodufcH&mwGif awmfrsm;udk wpfckpDcGJa0ypfvkdufonf/ [l,ifqefu þjzpf&yfudk
axmufcHNyD; pdwf0ifpm;zG,f tao;pdwftcsKdUudk xyfavmif;azmfjy
tokH;jyKonhf tbdaouaygu©&PD jzpfonf[k ,kHMunfMuonf/
onf ]Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefNyD;aemuf bk&ifwpfyg;onf
a&S;a[mif;okawoejywdkuf Ak'¨"mwfawmfa0pkudk &cJhNyD; ,if;"mwfawmfrsm;udk tjrifhjrwfqkH;
cga&mPaygu©PDa&uef urf;eab;wGif þa'otwGif;rS awGU&Sd ylaZmfEdkif&ef þ(apwD)taqmufttkHudk wnfaqmufcJh\/ tdE´d,
&onhf a&S;a[mif;ypönf; tenf;i,fudk pkaqmif; jyoxm;onhf rSwfwrf;rsm;u ]]þapwDwGif ,cifu wpfa'g[(a'gP)ESihf nDrQ
jywkduf&Sdonf/ yifr0ifayguf twGif;bufavmufwGif tjymeuf onhf "mwfawmf yrmP&Sdonf[k azmfjy\}}/ taomurif;BuD;
a&mifausmufom;ay:ü xGif;xkxm;onhf blrdzórkj'm[ef OD; onf apwDawmfudkzGifhNyD; "mwfawmftm;vkH;\ q,fykHudk;ykHudk ,l
acgif;ay:ü o&zljrihfjrifh wpfckygonhf Ak'¨qif;wkawmfwpfq&l Sd vsuf wpfykHudkomcsefxm;cJhonf/ aemiftcgwGif apwDawmfudk zGifh
onf/ þqif;wkudk rlvu uGif;jyifwpfcküawGU&SdcJhNyD; aemifwGif vdkonhf bk&ifwpfyg; ay:vmjyefonf/ odkY&mwGif bk&ifu apwD
jcaoFhacgif;yg ausmufwdkifESihf uyfaeonhf apwDawmfxdyfwGif awmfudk pwifzGifhawmhrnfjyKaomcPü ajrBuD;wkefvIyfNyD; xkdkrif;
wnfaqmufonhf bk&m;ausmif;wpfcküxm;&SdcJhonf/ qif;wk onf qufvufí rvkyf0Hhawmhacs}/
awmfü a&;xGif;xm;onhf ausmufpmu þqif;wkudk rPdus 1958-ckESpfu þapwDawmfudk &SmazGawGU&SdNyD; wl;azmfvkduf
(trnf&Sdol)\om; pma&;q&m Oqbtrnf&Sdolu vª'gef;cJh jcif;onf xdkjzpf&yfrsm;udk trSefwu,f (jzpfaMumif;) twnfjyK
aMumif; azmfjyonf/ tjcm;pdwf0ifpm;zG,f vuf&mwpfckrSm jcH ay;cJhonf/ rl&if;apwDawmfudk ½dkufESufxkaxmif;onhf ajrom;
pnf;½dk;vuf&ef;rS a'gifvkduf(ausmuf)wdkifwpfckjzpfonf/ ,if; (ajrnuf)jzihf wnfaqmufxm;onfudk awGU&onfrSm xdk(apwD)
ausmufwkdifü aZw0efO,smOfudk 0,f,laeykHudk azmfjyxm;onf/ tzdkY tvGefa&S;usaomumv\ oufaowpf&yfjzpfonf/ (apwD
þa&S;a[mif; okawoejywdkufudk eHeuf 10 em&DrS nae 5 XmyemwdkufrS) rD;uRrf;t½dk;rsm;? aMu;eDaiG'*Fg;wpfck? c½koif;cGH
em&DtxdzGihfNyD; aomMumaeYwGifydwfonf/ i,fwpfck? zefaphESpfaphESihf a½Tjym;ESpfcsyf xnfhxm;onhf qyfjym
vdpä0DwdkY\apwD ausmufMuKwfi,fwpfck awGU&SdcJhonf/ ,if;apwDudk wnfaqmuf
jywdkuf\ ta&SUajrmufbuf uyfvsufwGif ao;i,faomfvnf; NyD;aemuf ESpfaygif; 250 cefYtMumwGif jyefvnfrGrf;rHxm;NyD; wpf
tvGefYtvGef ta&;ygonfh apwDawmfwpfql\ tysuftpD;rsm;&Sd zefaemufxyf ESpfBudrf (jyKjyifrGrf;rHonf)/ yxrESihf 'kwd,apwD
268 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o a0omvD 265
wm½kHausmif;wdkuf)udkomvQif a&S;a[mif;okawoe ynm&Sifrsm; (þ)ausmufwdkifü pma&;xGif;xm;jcif;r&Sd/ odkYaomf pmykHa&;jcpf
&SmazG awGU&SdEdkifao;onf/ tcgwpfyg;ü oðoyg0ewGifoDwif;okH; xm;rI trsm;tjym;awmh &Sdonf/ rMumrDu pkHprf;rIrsm;t&
awmfrlpOf udk,fawmfjrwf a[mawmfrlNyD;onhf w&m;awmfrsm;udk ausmufpmwkdif\ pkpkaygif;t&SnfrSm atmufajcrS ausmufwdkif
vufawmfü&Sdonhf opf½Guftenf;i,fESihf,SOfNyD; awmtkyf&Sd rkef xdyfzsm;txd 14 'or 6 rDwm&SnfaMumif;od&onf/ rDwm
nif;yifrsm;rS opf½Gufrsm;ESihf rdrdtrSefwu,fodcJhNyD;jzpfaom aygif;rsm;pGm ajrBuD;xJü jrKyf0ifaeonf/ þausmufwdkifonf
w&m;awmfrsm;udk EIdif;,SOfjyawmfrlonf (oH 3? 382)/ taomuacwfxuf tenf;i,fa&S;usNyD; taomu ausmufpm
xdkacwfu 0Howdkif;\bk&if Oa'eonf tjcm;bk&if{u&mZf wkdifrsm;\ a&S;ajy;jzpfzG,f&Sdonf/
rsm;ESihfrwlbJ Ak'¨tm; vkH;0 rMunfnKdol jzpfonf/ Oa'eonf apwDawmf
oGefoifqkH;rrItopfESihf ywfoufí &efvkdrI&SdcJhonhf taxmuf jcaoFhacgif;ausmufwdkifESihf uyfvsufwGif tjrifh 4 'or 6
txm;rsm; awGU&onf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefawmfrlNyD; rDwm&SdNyD; tcsif;rDwm 20 cefY&Sdonfh apwDysuf BuD;wpfck&Sdonf/
aemuf Oa'e\ eef;wGif;oltrsKd;orD;rsm;onf t&SiftmeE´mtm; [l,ifqefu þapwDudk bk&iftaomu wnfcJhaMumif; azmfjy
ouFef;tpkHig;&m vª'gef;onf/ ,if;vª'gef;rINyD;aemuf oHCmawmf NyD;? 1976 ESifh 1978 ckESpf rsm;twGif; wl;azmfawGU&Sdjcif;rsm;u
rsm;tm; taxmuftyHhjyKjcif;jzihf aumif;rI&Sifrif;BuD;tm; (Ak'¨0g' þtqdkrSefuefaMumif; axmufcHonf/ þapwDudk arm&d,acwf
udk) ouf0if,kHMunfap&ef tcsdeftwefMumcJhonf (0d 4? 486)/ wGif yxrqkH;wnfaqmufcJhNyD; aemufxyfESpfBudrf jyefvnfwnf
yxrqkH;tBudrf us,fjyefYonhf oHCmawmfrsm; oabmxm; aqmufjyKjyif rGrf;rHcJhaMumif;awGU&Sd&onf/ twGif;ydkif;ü av;
uGJjym;rIonf aumorÁDwGif jzpfay:cJhaMumif; awGU&onf/ &[ef; axmifhykH tkwfjzihfjyKvkyfonfh "mwfawmfwkdufcef;wGif arm&d,
awmfrsm;tMum; oabmxm;uGJvGJrIonf oHCmhy&dowftm;vkH; acwf tacsmudkifvuf&mESihf twefi,f tzdk;wefonhf ausmuf
ESihf ywfoufoGm;onftxd BuD;xGm;oGm;onf/ &[ef;awmfrsm; rsufrsm;yg&Sdaom "mwfawmfMuKwfwpfck awGU&Sd&onf/
onf ],Ofaus;rIr&SdbJ &efvdkNyD; tjiif;oefMuonf/ vQmvuf
eufjzihf rdrdwdkY tcsif;csif; 'Pf&m&atmif jyKMuonf}[kqdkonf/ oGm;a&muf&ef
jrwfAk'¨u ajyNidrf;atmif BudK;pm;aomtcg (&[ef;awmfrsm;u) a0omvDonf ywåem;NrdKUajrmufbuf uDvdkrDwm 40 tuGmwGif
&Sifawmfjrwftm; 0ifa&muf pGufzufawmfrrl&ef wkH;wdwdavQmuf &SdNyD; xdkae&modkY um;vrf;twkdif; vG,fulpGm oGm;a&mufEdkifonf/
xm;Muonf/ (,if;)jiif;ckHrIudk taMumif;jyKNyD; &[ef;awmfrsm;udk
a&m (axmufcHol)Oygoumrsm;udkyg oabmrwlqefYusifaMumif;
jyawmfrlvdkojzihf atmufygtwdkif;rdefYMum;vsuf (Ak'¨&iS fawmfjrwf)
aumor®DrS xGufcGmawmfrlonf -
]ighudk qJa&;NyD? ighudk ñSOf;qJNyD? ighukd qefYusifNyD? ighudk vk
266 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
11/ aumorÁD

Ak'¨&Sifawmfjrwfonf 0Howdkif;\NrdKUawmfaumorÁDodkY tBudrfaygif;


rsm;pGm <ua&mufawmfrlcJhonf/ aAm"dÓmPfudk &awmfrlNyD;aemuf
9 ckajrmuf0gudkvnf; NrdKUawmf(aumorÁD)ü ukefvGefapawmfrlcJh
onf/ 10-0gajrmuf 0gudkrl (aumorÁDNrdKU)teD;&Sd ygvdav,sawmü
oDwif;okH;awmfrlcJhonf/ rZÑdra'oodkY t0iftxGuf ukefoG,f
a&;vrf;ay:üwnf&Sdonfh r[mAsL[mtajctaeaMumihf aumorÁD
onf <u,f0aomNrdKUawmfjzpfonf/ aumovrS r*"odkY (oGm;
onhf) vrf;rBuD;rsm;teuf wpfckonf (aumorÁD)NrdKUawmfudk jzwf
oef;&onf (okwåed-| 2? 299)/ xdkYtwl 'ufuef (t&yf)rS vrf;
rBuD;wpfckvnf; (aumorÁD)NrdKUudk jzwfoef;oGm;onf/ tcgwpf
yg;ü t&SiftmeE´monf ywåem;qdyfurf;rS wufa&mufvdkuf
ygcJhzG,f&Sdonhf r*"(wdkif;)rS avSBuKHpD;NyD; jrpfnm&Sd aumorÁDNrdKUodkY
qefwufawmfrlaMumif; od&onf (0d 4? 487)/ (þtcsuo f nf)
NrdKUawmfteD;rS pD;qif;onhf ,rkefemjrpfonf ukefonfazmf (avS)
wdkYudk pkNyKHapvdrhfrnfjzpfaMumif;vnf; ñTefjyonf/
Ak'¨&Sifawmfjrwf\ aumorÁDodkY yxrqkH; a'opm&Dc&D;onf
aCmodw? ukuúK#ESihf yg0g&du[laom ukefonfrdwfaqG okH;
a,mufwdkY\ yihfavQmufrIaMumihfjzpfonf/ ¤if;(okH;a,muf)wdYk
onf jrwfAk'¨taMumif; Mum;odMuNyD; om0w¬dNrdKUodkY jrwfAk't ¨ m;
zl;ajrmf&ef oGm;a&mufcJhMuonf/ "r®udkMum;em&jcif;ü ¤if;wdkYonf
jrwfAk'¨ESihf wynhfom0ursm;tm; aumorÁDodkY yifhavQmufonf
txd MunfnKdoGm;cJhMuonf/ rdwfaqG okH;a,mufvkH;onf (jrwf
Ak'¨trª;&Sdonhf) oHCmawmfrsm;oDwif;okH;&ef O,smOfwpfckpD vª
'gef;Muonf/ ¤if;wdkY\trnfudk taMumif;jyKí O,smOfyef;jcHokH;ck
udkvnf; aCmodwm&mr? ukuúK#m&mr? yg0g&durÁ0e[k trnf
emr ay;cJhonf ('D-| 1? 282)/ ,if;wdkYteuf yxrqkH; (aCmod
272 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o aumorÁD 269
Munhf½IzG,f ,ufNyD}[laom tMuHtpnfrsm;udk pGJudkifxm;Muolrsm;onf
taomuausmufpmwdkif trkef;w&m;udk rnfonhftcgrQ rNidrf;apEdkfif/
vrf;ronf a&S;a[mif;NrdKUawmf\ uwkwf(NrdKU½dk;)udk jzwfoGm;NyD; ]ighudk qJa&;NyD? ighudk ñSOf;qJNyD? ighudk qefYusifNyD? ighudk vk
twefi,fa0;onfxd ,if;(NrdKU½dk;)twdkif; vkdufoGm;NyD;aemuf ,ufNyD}[laom tMuHtpnfrsm;udk pGJudkif rxm;olrsm;onf
bk&m;zl;onf vrf;\b,fbuf&Sd uGif;jyifxJwGif taomu rMumcif trkef;w&m;udk Nidrf;apEdkfif\/
ausmufpmwdkifudk awGUjrifEdkifonf/ ausmufpmwkdifü pmr&Sdaomf ]taMumif;rl þavmuü trkef;w&m;udk ydkrkdrkef;wD;jcif;jzihf
vnf; aESmif;acwfa&;jcpfxm;rI trsm;tjym;tjyif xl;jcm;onhf rNidrf;apEdkif? trkef;udk atmifjrifonfrSm arwåmonfomjzpf
t0kdif;ykH 'DZdkif;rsm;&Sdonf/ ausmufpmwkdifonf NrdKUawmfwnf&SdcJh aomaMumifhwnf;/ þonfrSm xm0&trSefw&m;jzpfacs\}[k
onhf ae&mwGifwnf&SdNyD; t"duusonhf vrf;qkHrsm; odkYr[kwf a[mawmfrlonf (r 3? 192)/
&ifjyifwpfckwGif jzpf(pdkufxlxm;cJh)zG,f&Sdonf/ ausmufpmwdkif bk&m;&Sifonf aumorÁD&[ef;awmfrsm;ESihfrwlbJ ]cifrif&if;
ywfvnfü tdrfrsm; taqmufttkHrsm;\ tysuftpD;rsm;udk awGU ESD;NyD; vkdufavsmnDaxG&SdMuvsuf EdkYESihfa&uJhodkY a&maESmMuukef
jrifEdkifao;onf/ aom arwåmrsufvkH;jzihf tcsif;csif; Munhf½Iavh&SdMuonfh ]&[ef;
aumorÁDNrdKU&Sd bmoma&;qkdif&m t&m&Sdrsm;odkYxkwfjyefonhf awmfrsm; oDwif;okH;awmfrl&m AmvuavmPum&½GmodkY xGufcGm
trdefYpmygaom tjcm;taomu ausmufpmwkdifrsm;onf ,cktcg awmfrlonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfu rnfodkYjyKí þrQ&if;ESD;pGmaexkdif
tvm[mbwf cHwyfwGif wnf&Sdonf/ ,if;ausmufpmwkdifrsm; EdkifMuonfudk xdk&[ef;awmfrsm;teuf wpfyg;udk ar;jref;awmfrl
onf rlvu aCmodwm½kHausmif;wdkufxJü &SdcJhykHay:onf/ odkY&m aomtcg &[ef;u þodkYajz\ ]þudpöESihfywfoufí ]]omoem
wGif zm[D,efa&m [l,ifqefyg aumorÁDü ausmufpmwdkifrsm; awmfü þuJhokdYaom oDwif;okH;azmfrsm;ESihftwl aexkdif&jcif;
awGUjrifchJ&aMumif; azmfjyjcif;r&Sday/ onf ightzdkY trSefyif t&awmfay\/ trSefyif aumif;aom&jcif;
aCmodwm½kHausmif;awmf&m jzpf\}}[k pOf;pm;ygonf/ xdk(oDwif;okH;azmf)rsm;tay: rsuf
taomuausmufpmwdkif\ ta&SUawmifbuf uDvkdrDwm0ufcefY uG,frSma&m rsufarSmufrSmyg udk,fEIwfESvkH;okH;yg;jzihf cspfcifjrwf
tuGm v,fuGif;rsm;wpfavQmufwGif aumorÁDodkY <ua&mufpOf Edk;onhf trlt&mrsm;udk avhusihfygonf/ ]]ighqE´rsm;udk ab;z,f
Ak'¨&Sifawmfjrwf oDwif;okH;awmfrlcJhonhf ae&mrsm;pGmteuf t xm;NyD; ¤if;wdkY\ qE´udk bmaMumihf oabmrwlEdkifbJ&Sd&rnf
xif&Sm;qkH;ae&m wpfckjzpfaom aCmodwm½kHausmif;awmf&m &Sd enf;}}[k pOf;pm;ygonf/ ¤if;aemuf ,if;odkY (awG;jrifxm;onfh)
onf/ jrwfAk'¨onf Oyuúdavookwf (r 3? 190)? aumorÁd, twdkif; jyKrlygonf/ trSefpifppf wynhfawmfwdkYonf cE¨mukd,f
okwf (r 1? 395)? Zmvd,okwf ('D 1? 150) ESifh tjcm; rsm;pGm tm;jzihf uGJjym;aomfvnf; pdwftm;jzihf wpfckwnf;om jzpfyg
aom a'oemawmfrsm;udk (aumorÁDNrdKUü) a[mawmfrlcJhonf/ onfbk&m;} (r 3? 194)/
aCmodwm½kHü t&SiftmeE´ma[mawmfrlonhf a'oemawmfrsm;pGm ¤if;aemuf Ak'¨jrwfpGmonf ygvdav,sawmodkY xGufcGmawmf
270 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o aumorÁD 271
rlonf/ Ak'¨jrwfpGmonf aumorÁDNrdKU&Sd rESpfNrdKUzG,f ywf0ef;usifrS jcrf;wGif t&Snf 6 uDvdkrDwmxuf renf;&Sdvsuf ykHrSef r[kwf
(xGufcGmcJhNyD;aemuf) ygvdav,sawmwGif awm½dkif;wd&pämef[l onhf pwk*HykHwnf&Sdonf/ tjrifhqkH;tydkif;wGif NrdKU½dk;wHwdkif;onf
aom taygif;tazmfrsm;ESihf? BudKqdkaeonhf oufom&mjzpfaom 15 rDwmtxdjrifhonf/ 1861 ckESpf? yxrqkH; tBudrftjzpf xdk
awmawmif\ wdwfqdwfrIrsm;udk awGU&Sd&onf/ ygvdav,sawmü (NrdKU½dk;) tysuftpD;rsm;udk awGUjrif&pOfu uefeif[rf\ xifjrif
oDwif;okH;awmfrlpOf jrwfAk'¨tm; arsmufESihfqifwdkYu awmwGif csufonf ,aeYwkdif oihfjrwfrSefuefqJjzpfonf/ ]tjyifu Munhf
(ae&mrsm;) &Sif;vif;ay;NyD tpm;tpmESifha&wdkYudk ,laqmifay; ½Iygu aumorÁDtysuftpD;rsm;onf qGJaqmifrI taumif;qkH;
vsuf jrwfAk'¨tm; jyKpkapmihfa&SmufMuaMumif; qdkonf/ xdt k csdef aom ykHoP²mefjzpfonf/ uREkfyf\ yPmr pkHprf;(avhvm)rIrsm;
wGif aumorÁDNrdKUom; Oygoumrsm;onf uGJjym;aeaom &[ef; onf tkwfusKd;rsm;jzihf zkH;vTrf;aeonhf ayESpfq,fokH;q,fcefY jrihf
awmfrsm;tm; tvsiftjref owdoHa0*&aponf/ t|uxmtqdk aom awmifukef;tysuftpD;tjzpf cefYrSef;&efomvQif &nf½G,fcJh
t& ]£wd0kwåuygVdawmf}wpfckvkH;onf aumorÁDNrdKUü a[m onf/ odkYjzpfí uREkfyftHhMo&onfrSm ta&SUajrmufbuf cyf;vSrf;
awmfrlonfh a'oemawmf rsm;jzpfMuNyD; eef;wGif;tvkyftauR; vSrf;ae&modkY (a&mufvkduf)onfESihf opfyiftrsm;pk jrihfrm;ouJhodkY
trsKd;orD; ckZÆKwå&mOygodumru pkaqmif;xdef;odrf;xm;cJhonf/ yif crf;em;vSonhf ajrom;awmifukef;wef;&Snfwpfckudk ESpfrdkifcefY
&[ef;awmf [l,ifqef 0Howdkif;odkY a&mufoGm;pOf ausmif; &Snfvsm;pGm awGUjrifvdkuf&jcif;jzpfonf}/
wkdufokH;ckrSm ysufpD;aeMuNyD; [dE´Lbmomw&m; vTr;f rdk;aeaomf uefeif[rfonf 1862-63 ckESpfrsm;ü aumorÁDodkY oGm;
vnf; Ak'¨bmom&[ef; okH;&mcefY&Sdonf/ aumorÁDü zm[D,ef a&mufNyD;aemuf aumqrf(Kosom)½GmESifh ¤if;ywf0ef;usif&Sd awmif
onf tpOftvmt& Oa'erif;BuD; oGef;xkcJhNyD; Ak'¨qif;wkawmf ydkYBuD;onf a&S;a[mif; aumorÁDNrdKUawmfjzpfaMumif; aMunmcJh
tm;vkH;\ rlva&SUajy;jzpfrnf[k ,lq&vsuf ausmfMum;vSonhf onf/ Aifqifprpf (Vincent Smith)url ¤if;\xkH;pHtwdkif; armyrf;
pE´u;l om; Ak'¨qif;wkawmfwpfql udef;0yf&m 18 rDwmeD;yg; jrihf EGrf;e,f (pdwfryghwyg)[efjzihf ,if;aMunmcsuftay: oHo,
aom bk&m;ausmif;BuD;wpfckudk awGUjrifcJhonf/ [l,ifqefonf &SdykHjycJhonf/ odkYjzihf 1922 txd raocsmra&&mrIwdkY &SdaecJhao;
aCmodwolaX;\ tdrfae&m taqmufttkHysufrsm;ESihf ausm onf/ xdkpOf a'gufwm qm[eD (Dr. Sahni)onf aumqrf½Gm
Mum;vSonhf &[ef;awmf to*FESihf 0okAE¨K nDtpfudkwdkY oDwif; teD;rS pmwef;rsm;pGmudk awGU&SdcJhonf/ ,if;(pmwef;rsm;)onf
okH;cJhNyD; ¤if;wdkY\ 'óeqdkif&m usrf;pmtcsKdU a&;om;cJhonhfae&m uefeif[rf\ rlvyxr awGU&SdcsufrSefuefaMumif; oufaojycJh
trsm;tjym;udkvnf; awGU&SdcJhonf/ odkY&mwGif NrdKUawmf(aumorÁD)\ onf/ 1937 ckESpfwGif aumorÁDü wl;azmfrIrsm;jyKvkyfcJhNyD; 1949
a½Tacwfum; ukefqkH;avNyD/ [l,ifqef a&mufNyD;aemuf rMum ESihf 1957 ckESpfrsm;üvnf; xyfrHjyKvkyfcJhonf/ ,if;wl;azmfcsuf
jrifhrD aumorÁDonf vkH;0pGefYypfcH (NrdKUawmf) jzpfoGm;cJhonf/ rsm;u ,if;(aumorÁD) NrdKUawmfonf bDpD 1000 ausmfrSpí
,aeYacwfwGif aumorÁDNrdKU½dk;onf ,rkefemjrpf\ awmifbuf wnf&SdcJhaMumif; azmfjycJhonf/
276 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o aumorÁD 273
udk axmuf½Ií (oH 2? 331) t&Sifjrwfonfvnf; aCmodwm
½kHodkY rMumcP<ua&mufawmfrlcJhrnfrSm aocsmonf/
þ (ausmif;awmf&m)ü awGU&onhf ausmufpmrsm;t& at'D
1 &mpkwGif zma*gv (Phagol)rnfaom &[ef;awmf wpfyg; onf
]jrwfAk'¨oDwif;okH;cJh&m aCmodwm½kHausmif;wdkufü oDwif;
okH;Muaom &[ef;awmfrsm;(taejzihf) bk&m;&Siftm;vkH;wdkYtm;
&Sdcdk;ylaZmfjcif;twGuf tokH;jyK&ef} yef;yk½kyfygausmufcsyf jym;wpf
ck vª'gef;cJhaMumif; od&onf/
uedoQurif;BuD; eef;pHESpf okH;ESpfajrmufwGif Ak'¨rdMwm
trnf&Sd bdu©KeDwpfyg;onf þausmif;wdkuftm; aAm"dowåqif;
wkrsm; vª'gef;cJhonf/ þ&ufa&mNyD; bmomw&m;udkif;½Idif;vSaom
trsKd;orD;onf rd*'g0kef&Sd ausmfMum;onhf aAm"dowåqif;wkwGif
a&;xGif;xm;aom ausmufpmyg &[ef;awmfAv\ wynfhtjzpf
azmfjyxm;onhf bdu©KeDESihf twlwlyifjzpfonf/ &[ef;awmf zm[D
,ef aumorÁDodkY <ua&mufaomtcg aCmodwm½kHausmif;wdkufü
oDwif;okH;aexdkifMuonhf &[ef;awmfrsm;tm; csdeJYEGrf;vspGm awGU
&ao;aomfvnf; [l,ifqefacwfürl aCmwm½kHonf pGefYypfcH
tysuftpD;rsm; jzpfaeavNyD/ aCmodwm½kHausmif;awmf&mukd
1951 ckESpfwGif aumorÁDü pwifcJhonhf wl;azmfrIrsm;twGif;
awGU&SdcJhonf/ bDpDig;&mpkrS at'Dig;&mpktxd vloltajccs aexkdif
cJhaomfvnf; wl;azmfpOftwGif; awGU&SdcJhonhf jrKyfaeaomt&m
rsm;pGmonf pkHprf;od&Sd&ef cufcJaomtaqmufttkH toD;oD;ESihf
ywfoufaom tawG;tjrifrsm;udk azmfjyonf/ odkY&mwGif t"du
taqmufttkHrsm;rSmrl aumif;pGm&Sifvif;yDjyifonf/
þae&mü a&S;tusqkH; taqmufttkHrSm arm&d,acwf
twGif; yxrqkH;wnfaqmufcJhonhf 25_25 rDwm&Sdonhf apwD
BuD; jzpfonf/ þapwDawmfonf aCmodwm½kHausmif;wkduüf
274 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o aumorÁD 275
&[ef;awmf[l,ifqef awGUcJh&aom apwDjzpfonf/ ¤if;u bk&if onfh Ak'¨oufawmf xif&Sm;&SdpOfu wnfaqmufcJhaom ausmif;
taomu wnfaqmufcJhonf[kqdkaom 61 rDwm jrifhonhf wkdufrsm;teuf wpfckrQomjzpfonfrSm xl;jcm;onf/
apwDawmf jzpfonfrSm aocsmonf/ apwDawmf\ atmufajcrSm
rlvu av;axmihfykHjzpfaomfvnf; aESmif;acwfjyefvnf jyKjyif oGm;a&muf&ef
wnfaqmufpOftwGif; tcef;i,frsm;xnhfoGif;NyD; oGifjyiftm;jzifh taemufbufodkY (oGm;onhf) ta0;ajy;vrf;ay:&Sd tvm[mbwf
A[k*HykHtjzpf jyKjyifcJhonf/ tao;pdwfpDrHxm;onhf a&Ekwf NrdKUrS 13 uDvdkrDwm tuGmwGif ref'ga&(NrdKU)odkY vrf;cGJ&Sdonf/ ,if;
ajrmif;pepfjzihf xyfjznhfxm;onf/ yifrapwDawmf\ ta&SUbuf vrf;cGJtvGefwGif aumorÁD&Sdonf/ tvm[mbwfrS pkpkaygif; 18
ra0;aomae&mwGif ydkrdkao;i,fonhf apwDawmfwpfql&SdNyD; pwk uDvdkrDwm a0;onf/ aumorÁDodkY bwfpfum; a&mufaomfvnf;
*HykH oP²mef&Sdvsuf ¤if; (apwD)tay:odkYwufonhf avSum;ae&m enf;yg;NyD; tm;rudk;&acs/ wuúpDiSm;vQif ydkrdk tqifajyonf/
rsm;yg&Sdonf/ avSum;rsm;\ tjcm;wpfbuf&Sd apwD(&H) i,frsm; y&abmoawmifukef;
ESihf qufoG,fxm;onfh bk&m;cef;rsm;yg &Sdonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfonf ajcmufckajrmuf0gudk aumorÁDNrdKUteD; rukv
apwDESihfuyfvsufwGif aumif;rGefpGm aqmufvkyfxm;onhf awmifü oDwif;okH;awmfrlcJhonf/ þawmifukef;ESihf ywfoufí
bk&m;ausmif;i,fwpfck&SdNyD; ,if;(bk&m;ausmif;)xJwGif xkdifae ygVdawmft|uxm (tH-| 2? 29) rsm;ü aumorÁD0ef;usifü &Sd
onhf [&dwd(Hariti)½kyfwkwpfck &Sdonf/ tpOftvmt& [&dwd onfqdk½kHxufydkí owif;tptersm; azmfjyrxm;ay/ aumorÁD
onf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ tqkH;trudk &&Sdonhf tcsdeftxd uav; NrdKU0ef;usifwpfcGiüf uDvdkrDwmrsm;pGm &Snfvsm;onfh jrifharmufae
i,frsm;udk pm;ypfavh&Sdaom ,u©deD (bDvlr) jzpfonf/ wpfzef &mqdkí y&abmoac: ausmufxlukef;jrihfwpfckom&dSaomaMumifh
(Ak'¨\ tqkH;trüwnf)NyD;aemuf [&dwdonf uav;i,frsm;\ ,if;y&abmoudk rukvawmif[k aocsmpGm qdkEdkifonf/
olawmfpif acgif;aqmiftjzpf ,lqjcif;cHvm&onf/ w½kwb f &k m; y&abmoodkYoGm;a&muf&ef aumorÁD\ wm½dk; (ajruwkwf)
zl;rsm;onf tdE´d,&Sd Ak'¨bmomausmif;awmfrsm;twGif; [&dwd\ rsm;udk jzwfoGm;onhfvrf;odkY jyefvmNyD; b,fbufodkY csKd;auGU
ae&mtaqmifrsm; awGUjrif&aMumif; rMumcP azmfjyMuonf/ vsuf taemufawmifodkY av;uDvkdrDwmcefY qufoGm;yg/ vrf;
,if;taqmufttkH tm;vkH;onf yifrausmif;wdkuf0if; onf uwå&mcif;rxm;aomfvnf; tajctaerqdk;yg/ y&abmo
twGif;&SdNyD; awGU&SdEdkifqJjzpfonhf &[ef;awmfrsm; oDwif;okH;&m onf aus;vuf0ef;usifa'owpfcGiüf xifxif&Sm;&Sm;jrihfarmuf
tcef;i,f 23 aqmifcefY ywf0ef;aeonf/ ausmif;wkduftwGif;odkY aeNyD; ukef;ay:rS ,rkefemjrpfudk awGU&onf/ ,aeYacwf ]oDwm
yifr0ifaygufonf taemufajrmufbufü &Sdonf/ tjyeftvSef (rif;orD;avm)\ jywif;ayguf} [kac:onhf *lonf þae&modkY
tm;jzihf ausmif;wkdufukd ae&m (rsm;rsm;)wGif 4 rDwmeD;yg; xl; Ak'¨&Sifawmfjrwf <ua&mufawmfrlpOf oDwif;okH;awmfrlcJhonhf
uJonhf tkwfwHwkdif;jzihf um&Hxm;onf/ aCmodwm½kH ausmif; ae&mjzpfzG,f&Sdonf/ &[ef;awmf [l,ifqef rukvawmifodkY vm
wkdufonf aumorÁDNrdKU½dk;twGif;buf nmbufwnfhwnfh ta&SU a&mufcJhpOf þ*ludk awGUjrifcJh&aMumif;? þ*lteD;ü apwDESpfql&Sd
buf*dwfteD;wGif &Sdonf/ NrdKUjyifrSmr[kwfbJ twGif;rSm wnf&SdcJh
280 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o aumorÁD 277
(&SmazGcJhonf)/ 1860-wGif w&m;½kH;taqmufttkHwpfck aqmuf aMumif;? wpfqludk taomurif;BuD;wnfcJhNyD; tjcm;wpf*ül
vkyfaepOf ½kyfwkrsm;? ausmufvuf&ef;rsm;? ausmufwdkifrsm;? jrwfAk'¨\qHawmf"mwfESihf vufonf;cGH"mwfawmfrsm; Xmyemxm;
t"d|mefapwDrsm;ESihf ausmufxD;rsm;tygt0if yef;yk½kyfwktrsm; onf[kqdkonf/ odkY&mwGif ,aeYacwfü tqdkygapwDawmfrsm;\
tjym; awGU&SdcJhonf/ tdE´d,ü xkvkyfNyD;orQwGif toyÜm,fqkH; tptersm;udk rawGU&awmhacs/ *leH&Hü a&;xGif;xm;onhf zwfr&
qif;wkawmf wpfqljzpfzG,f&Sdonfh ausmfMum;vSaom ]r"k&mAk'¨ awmhaom pmwef;rsm;u ]uóyd,*dkPf;0if&[EÅmrsm;} twGuf
(qif;wkawmf)}udk awGU&SdcJhonfrSm þ(w&m;½kH;taqmufttkH wnfaqmufxm;onfh *lrsm;jzpfaMumif; azmfjyonf/
aqmufvkyfonhf) ae&mwGifjzpfonf/ þqif;wkawmfukd ,cktcg
e,l;a'vD&Sd &|ywdb*0ef(jywdkuf)ü odrf;qnf;xm;NyD; jynfol aumorÁD0ef;usif
trsm; zl;ajrmfcGihf r&acs/ tvm[mbwfjywdkuf
r"k&mrS vGefuJxl;jcm;onhf a&S;a[mif;okawoeawGU&Sdcsuf þjywdkufwGif aumorÁDrSawGU&SdcJhonhf a&S;a[mif;tkwfcGufrsm;
rsm;teuf aemufqkH; (awGU&SdrI)rSm 1976- ckESpfu r"k&m\ ygaom Ak'¨bmomqkdif&m a&S;a[mif; ypönf;rsm;&Sdonf/ ,cktcg
taemufbuf a&avSmifuefteD;wGif jzpfonf/ ukoeESihf *kwå tvm[mbwfcHwyfodkY a&mufaeonhf taomuausmufpmwkdif
acwfrS rsm;jym;vSaom yef;ykvuf&m &wemrsm;udk awGU&SdcJhonf/ xdyfydkif;atmufcHudkvnf; (jyoxm;onf)/ eHeuf 10 em&DrS nae
tvGefoyÜm,fNyD; (yef;yk)ynm&Sif\ trnfudk azmfjyxm;onf/ 4;30 (arvrS ZGefvtwGif; eHeuf 7 em&DrS rGef;wnfh 12 em&D)
yuwdt½G,f Ak'¨qif;wkawmfwpfql yg0if(onf)/ uHraumif; txd jywdkufzGifhNyD; Ak'¨[l;ESihf jynfoltm;vyf&ufrsm;ü ydwfonf/
onfrSm r"k&m\ rsm;pGmaom apwDawmfrsm;ESihf bk&m;ausmif;rsm; a&S;a[mif;okawoejywdkuf? a&S;a[mif;ordkif;XmeESihf
udk ,aeYacwfwGif rawGU&awmhbJ ,if;wdkYtay:ü acwfopfNrdKU tvm[mbwfwuúodkvf
awmfu vTrf;rdk;oGm;NyD jzpfonf/ r"k&m\ twdwfu crf;em;rIudk þjywkdufwGif wHqdyfrsm;? (ausmuf)pmrsm;? yef;ykvuf&mrsm;ESihf
Munh½f IvdkvQif NrdKUawmfjywdkufodkY oGm;a&muf&ef vdktyfonf/ aCmodwm½kHausmif;awmf&mudk wl;azmfpOfu &&Sdonfh tjcm;(a&S;
a[mif;)ypönf;rsm;udk jyoxm;onf/ eHeuf 10 em&DrS nae 4
Munfh½IzG,f em&D (ar ZGefwGif eHeuf 7 em&DrS rGef;wnfh 12 em&D) txdzGifhNyD;
tpdk;&jywkduf we*FaEGaeYrsm;ESihf wuúodkvftm;vyf&ufrsm;wGif ydwfonf/
tpdk;&jywkdufonf tdE´d,\ taumif;qkH;jywdkufwpfckjzpfonfrSm
,kHrSm;zG,frvdkbJ Ak'¨bmomqdkif&m yef;yk vuf&mtrsm;tjym; pk oGm;a&muf&ef
aqmif;xm;rIaMumihf (þjywdkufonf) Ak'¨bmom bk&m;zl;rsm; tvm[mbwfonf Am&mPoDrS 122 uDvdkrDwmtuGm ta&SU
tzdkY ydkrdk pdwf0ifpm; zG,faumif;onf/ jywdkuf&Sd toyÜm,fqkH; taemuf&xm;vrf;ray:wGif wnf&Sdonf/ jywdkufESihf wuúodkvf
vuf&mrSm yuwdt½G,f &yfawmfrl Ak'¨qif;wkawmf jzpfonf/ þ wdkYonf þNrdKUtwGif; xif&Sm;onhf ae&mrsm;jzpfMuonf/
r"k&mNrdKU 279
12/ r"k&mNrdKU
ta0;BuD;wpfckodkY pnf;½kH;a&muf&SdvmNyD; w&m;a[mMum;Mu
r"k&mNrdKUonf tm;enf;csuf(tjypf)ig;rsKd;&Sd\/ ,if;wdkYrSm–ajrjyifnDñGwf onf/ ¤if;aemuf yef;rsKd;pkH tarT;eHYomrsKd;pkH vª'gef;zG,f&mwdkYjzihf
rIr&Sdjcif;? jrLrIef xlxyfjcif;? acG;Murf;rsm; aomif;usef;jcif;? bDvl;qdk; t&Sifom&dykwå&m apwDawmfjrwfBuD;tm; vª'gef;Muonf/ wpfn
rsm;&Sdjcif;? qGrf;uGrf;&&ef cufcJjcif;wdkY jzpf\ (tH 2? 224)/
vkH; qDrD;wdkifrsm;xGef;ñSdxm;NyD; yg0ifajzazsmf&eftwGuf pGrf;&nf
,cktcg rxk&m[k pmvkH;aygif; (ac:a0:)aom r"k&monf Ak'¨vuf jynhf *Dwynm&Sifrsm; cefYtyfxm;onf .. ae&m tESHYrS bdu©KerD sm;
xufawmftcgu ol&aoeEdkifiH\ NrdKUawmfjzpfcJhNyD; ,rkefemjrpf <ua&mufvmMuNyD; t&SiftmeE´mapwDawmfü tvª'gejyKMuonf/
urf;ay:ü wnf&Sdonf/ rZÑdra'o\ tjyifem;wGif&Sdojzihf Ak'¨ taMumif;rSm t&SiftmeE´monf trsKd;orD;rsm; omoemhabmifokdY
onfyif r"k&modkY tBudrftenf;i,fom <ua&mufawmfrlcJhonf/ 0ifa&mufcGifh&a&;twGuf Ak'¨&SifawmfjrwfxH awmif;yefavQmuf
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf ajrae&mESihfywfoufí tvGefaumif; rGef xm;cJhaomaMumihf jzpfonf/ omraPtrsm;pkonf rsm;aomtm;
aom (ae&mtjzpf) xifjrifcsuf&SdykH r&cJhacs/ t&Sifr[mupönf; jzihf t&Sif&m[kvm\ (apwDawmf)tm; vª'gef;Muonf/ tbd"r®m
rax&f r"k&mNrdKUodkYa&mufaomtcg t&Sifjrwfonf jA[®P(ykPÖm;) wwfuRrf;olrsm;u tbd"r®m(apwD)tm; vª'gef;MuNyD; 0denf;wwf
wdkY\ tjcm;Zmwf&Sdolrsm;xuf omvGefaMumif;tqdkudk jiif;y,fNyD; uRrf;olrsm;u 0de,(apwD)tm; vª'gef;Muonf}/ [l,ifqefu
(r"k&m)bk&iftm; r"k&mokwåef (r 2? 236)udk a[mMum;awmfrl vnf; ¤if;r"k&mNrdKUwGif oDwif;okH;pOftwGif; þyGJawmfudk awGUBuKH
onf/ jrwfAk'¨ESihfa&m Ak'¨om0ursm;ESihfyg t"duywfoufjcif; &aMumif; azmfjyonf/ [l,ifqefonf taomurif;BuD; wnf
r&Sdaomfvnf; r"k&monf aESmif;ydkif; &mpkESpfrsm;wGif Ak'¨0g'\ aqmufcJhonhf apwDawmfrsm;udkvnf; zl;awGUcJh&onf/
tcsuftcsm ae&mtjzpfodkY wdk;wufcJhonf/ ukoe(ukoQef)ESihf r"k&mAk'¨omoem\ &SifoefrIudk þNrdKUawmftwGif;tjyifü
*kwåacwfrsm;twGif; r"k&m\ ausmufqpform;rsm;onf a'o ESpfwpf&mausmftwGif; aumif;pGmwl;azmfrIrsm;u Ak'¨0g'qdik &f m
qdkif&m bk&m;ausmif;rsm;udka&m tdE´d,\tjcm;aome,fajrwGif;&Sd a&S;a[mif;ypönf;rsm;pGmudk wl;azmf&&SdcJhaomtcsufu oufaocH
bk&m;ausmif;rsm;udkyg wefqmqif&ef tEkynmvuf&m trsKd;rsKd; csuf&Sdonf/ 1836- ckESpfwGif Adkvfrª;BuD; t,fvftm&f pwufpD
ta&twGufrsm;pGmudk xkvkyfcJhMuonf/ (L.R. Stacy)onf 'l;auG;&yfaeonhf &ifom;azmf trsKd;orD;½kyfwk
&[ef;awmf zm[D,ef r"k&mNrdKUodkY a&mufoGm;aomtcg wpfckawGU&SdcJhonf/ yckH;ay:wGif iSufwpfaumifESihf nmvufwGif
ausmif;wdkufaygif; 20 ESihf &[ef;awmfaygif; 3000 ausmfawGUc&Jh iSufavSmiftdrfwpfck (yg&Sdonf)/ ,cktcg uvmuwåm; tdE´d,
onf/ t&Sifom&dykMwm? t&Sifr[marm*¾v’mefESihf t&SiftmeE´mwdYk jywkduf&Sd þESpfoufzG,f yef;ykvuf&monf pdwftm½kHudk rsm;pGm
tm; ylaZmfonhf apwDawmfrsm;ESihf 0denf;? okwåef? tbd"r®mudk yl qGJaqmifcJhojzihf taysmfwrf; a&S;a[mif;okawoeynm&Sifrsm;
aZmfonhf ("r®)apwDrsm;vnf; &Sdonf/ wpfESpfvQif wpfBudrf oD onf xyfrH&&Sd&ef &SmazGMu&if; (r"k&mNrdKU) ywf0ef;usif&Sd awmif
wif;uRwfNyD;aemuf NrdKUvkH;uRwf yg0ifqifEGJonhf bmoma&;qkdif ukef;rsm;udk pwifwl;azmfcJhMuonf/ uefeif[rfonf 1853-ckESpf
&m yGJawmfBuD;wpfckvnf;&Sdonf ]&[ef;awmfrsm;tm;vkH; tpnf; wGif þae&mudk &SmazGcJhNyD; 1862 ESihf 1871-ckESpfrsm;wGif wpfzef
284 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o r"k&mNrdKU 281
aMumif; odjrifjcif;ü touft½G,fBuD;&ifhvSNyD;jzpfonhf t&Sif qif;wkawmfonf at'Dig;&mpktv,fydkif;vuf&mjzpfNyD; atmuf
r[muóyonf awmifay:odkYwuf&ef &nf½G,fvsuf a0;vH ajc(yv’if)&Sd pmwef;wGif ,o'dEétrnf&Sd &[ef;awmfu vª'gef;
acgif;zsm;vSonhf awmifwef;wpfckodkY <uawmfrlonf/ vrf;wGif cJhaMumif; azmfjyxm;onf/ ,cktcg aysmufqkH;aeNyDjzpfonfh nm
ausmufeH&Hrsm; umqD;aeaomtcg ,if;wkdYudk awmifa0S;awmfjzihf vufawmfonf aMumuf½GHUrI uif;rJhjcif; (tb,rkj'm)[efjzihf
½dkufcwfawmfrlpOf ausmufvTmrsm; yGifhvif;oGm;ojzihf t&Sifjrwf a`rSmufcsDxm;NyD; b,fvufawmfrSmrl ouFef;pGef;udk udkifpGJxm;
onf tjcm;wpfbufodkY <ua&mufawmfrlonf/ awmifxdyfay:oYdk onf/ cg; wGifywfxm;onhf cg;ywfawmfudk ouFef;atmufwGif
a&muf&SdoGm;aomtcg aemufxyf*lBuD;wpfck yGifhvif;oGm;onf/ jrifawGUEdkifNyD; tay:½kH(ouFef;)ay:vGifNyD; wpf0uf ay:aeonf/ Oyg
t&Sifr[muóyonf ,if;*lBuD;xJodkY <u0ifawmfrv l suf psmef oum ESpfa,mufonf jrwfAk'¨ajcaxmufawmf\ tjcm;wpfbuf
ormywf 0ifpm;awmfrlonf/ ,if;aemuf ausmufwkH;rsm;onf wGif 0yfwGm;'l;axmufaeMuonf/ (Ak'¨qif;wkawmf\) vufawmf?
t&Sifjrwf\ywfvnfü ydwfzkH;oGm;onf/ tqdkyg0w¬Kü ed*kH;csKyf rsufESmawmfESihf a&mifvQHpuf0ef;wdkYudk tvGefodrfarGUpGm xGif;xk
azmfjyxm;onfrSm a0;uGmvSonhf tem*wfwpfcsdef urÇmay:ü xm;NyD; qif;wkawmfwpfckvkH;tm; o½kyfrSefoabmw&m;jzihf azmf
arawå,sbk&m;&Sif yGifhawmfrlaomtcg þbk&m;&Sifonf þ jyxm;aomaMumifh tdE´d,yef;ykvuf&mrsm;teuf xl;jcm;onf/
awmifukef;ay:odkY <uvmawmfrlNyD; t&Sifr[muóytm; psmef tjcm;vSyonhf yef;ykvuf&mrSm r"k&mrS uDvkdrDwm tenf;
ormywfrS xapawmfrlvsuf t&Sifr[muóyxHrS (a*gwr) i,ftuGm&Sd umMx(t&yf)rS awGU&Sdonfh xdkifawmfrlAk'¨qif;wk jzpf
bk&m;&Sif\ ESpfxyfouFef;udk vufcH &,lawmfrlNyD;aemuf om onf/ vkH;0 tjynhftpkH xdef;odrf;xm;onhf þqif;wkawmfonf
oemawmftopfudk a[mMum;awmfrl&ef xdkae&mrS xGufcGmawmf jcaoFhokH;aumif cHxm;onhf tajc(yv’if)wGif wifyv’ifacG xdkifae
rlrnf[í l jzpfonf27/ þjzpf&yfrsm; jzpfay:cJhNyD; jzpfay:OD;rnfhae onf/ at'DESpf&mpkvuf&mjzpfNyD; tajcü a&;xGif;xm;onhf pm
&mudk *k½kyg'*d&d (q&mhajc&m awmifukef;) odkYr[kwf cRefarmuf wef;t& Ak'¨bmombdu©KeD ]tarm[tod}onf ]owå0g tm;vkH;
awmif xGwfokH;ckrSm MuufajcESifh ododomomwlaeojzifh ukuúK# \ aumif;usKd;csrf;omtwGuf} vª'gef;cJhaMumif; rSwfwrf;wifxm;
yg'*d&d (Muufajcawmifukef;) [k trsm;uac:wGifMuonf/ onf/ o&zlaqmif; OygoumESpfa,mufonf Ak'¨\aemufzufrS
ukuúK#yg'*d&donf rMumrD &aoh&[ef; olawmfpifrsm;\ ae acsmif;MunhfaeMuonf/ b,fbufwpfa,mufu &wemoydwf
&mtjzpf xif&Sm;ausmfMum;vmonf/ ukuúK#yg'*d&dESihf ywfouf udk ydkufxm;NyD; nmbufwpfa,ufu awmif;yefonhf[efjzihf
onhf rSwfwrf;wpfckü zwf½I&onfrSm ]xkd(tdE´d,)EdkifiHESihf tjcm; vufwpfbufudk a`rSmufcsDxm;onf/ ewfa'0g ESpfa,mufum;
EdkifiHrsm;rS Ak'¨bmom0if bk&m;zl;rsm;onf t&Sifr[muóytm; a&mifvQHpuf0ef;ü ysH0JaeMuonf/ Ak'¨OD;acgif;awmf\ aemufbuf
27
wGif aAm"danmif½GufESihf tudkif;rsm;udk &Sif;vif;pGm awGUEdkifonf/
oH,kwft|uxm (oH-| 2? 183) tvdkt&rl Ak'¨&Sifawmfjrwf t&Sifr[muóyESihf Ak'¨\rsufvkH;awmfrsm;rSm yGifhaeNyD; 'l;ay:wGif ckdifNrJpGmwifxm;onhf
ESpfxyfouFef;csif; vJvS,f&jcif;rSm rdrd (Ak'¨&Sifawmfjrwf)r&Sdonhf aemufwGif t&Sif
jrwftm; rdrdae&mü xm;awmfrlvdkíom jzpfonf/ b,fbufvufrSm vkHYv0D&d,ESihf Edk;Mum;rIudk o½kyfazmfonf/
282 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
13/ ukuúK#yg'*d&d
ordkif;t&qdkaomf jywdkuf&Sd ta&;tygqkH;aom yef;ykvuf
&mrSm bk&ifuedoQu\ ab;apmif;ykHjzpfonf/ a&S;a[mif;tdE´d,\ þausmufawmifrsm;onf a½GUvsm;aeaom eufjyma&mif rdk;wdrf
rysufrpD; usef&pfcJhaom wpfckwnf;aom ordkif;0ifyk*¾Kdvfa&; txGwfrsm;yrm crf;em;onhf taqmufttkHrsm;uJhodkY jzpfacs\/ qif
ab;apmif;ykHjzpfonf/ OD;acgif;(ykH) r&Sdawmhaomfvnf; jyefYum; ajymif\ wGefjrnfoHjzihf avxkudkjynhfaponhfae&m þausmufawmif
wef;wdkYum; ighESvkH;udk ESpfoufapyg\ (ax&*gxm? 1065-*gxm)/
aomajcaxmuf? usKdif;udkudkifxm;onhf b,fvufESihf oefvsuf
udkpGJudkifxm;onhf nmvufwdkYu bk&ifuedoQutm; tjypfuif; Ak'¨&Sifawmfjrwf\ tausmfMum;qkH;ESifh ta&;tygqkH; wynhf om
onhf {&mZfwpfa,muf r[kwfaMumif; &Sif;vif;pGmazmfjyonf/ 0ursm;teuf wpfyg;rSm t&Sifr[muóy jzpfonf/ 0goem
½kyfxkatmufajc&Sd pmwef;wGif ]r[m&mZm rif;wumwdkY\rif; t& NcdK;jcHNyD; tBudKufp½kduft& wif;Muyfawmfrlaom t&Sifjrwf
ewfa'0gwdY\ k om; jzpfol uedoQu}[k yg&Sdonf/ ppfrIa&;&m<u,f onf Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefawmfrlNyD;aemuf yxroH*g
0oljzpfaMumif; þab;apmif;ykHu azmfjyaomfvnf; uedoQu ,emudk OD;aqmifusif;yawmfrlvsuf jrwfAk'¨\ (wm0efudk) qufcH
onf tEkynmcspfjrwfEdk;oljzpfonhfjyif Ak'¨omoemawmf wdk;wuf oltjzpf xif&Sm;awmfrlonf/ tjcm;&[ef;awmfrsm; ausmif;wdkuf
jyefYyGm;atmif aqmif½Guf&mü taomurSwpfyg; tjcm;tm;vkH; rsm;ü oDwif;okH;aexkdifNyD; vlOygoumrsm;ESihf qufoG,frI&&SdMu
aom tdE´d,rif;rsm;xuf omvGefcJhonf/ pOfwGif t&Sifr[muóyrlum; (awmae)&[ef;b0udkom ykdrdk
tpdk;&jywdkufudk eHeuf 10;30 rS nae 4;30 xd zGihfNyD; ESpfoufawmfrlvsuf tcsdefrsm;pGmudk opfawmrsm;? awmifukef;
wevFmaeYrsm;ü ydwfonf/ {NyD 16 ESihf 30-&uf rsm;twGif; rsm;ü wpfudk,fwnf; ukefvGefawmfrlonf/ yd#uwfokH;ykHESihf
zGifhcsdefrSm eHeuf 7;30 rS rGef;vGJ 12;30 txdjzpfonf/ a&S;a[mif; t|uxmusrf;BuD;rsm;ü t&Sifr[muóytaMumif;
rsm;pGmyg&Sdaomfvnf; t&Sifjrwfonf rnfonhfae&mwGif rnhfonhf
oGm;a&muf&ef
r"k&m (rxk&m)onf a'vDrS 145 uDvdkrDwm a0;NyD; t*&mNrdKUrS tcsdefu rnfodkYrnfykH y&dedAÁmefpHvGefawmfrlcJhaMumif; wpfpGef;wpf
58-uDvdkrDwma0;onf/ ,if;NrdKUawmf ESpfcktMum; qufoG,fxm; prQ azmfjyxm;jcif;r&Sd onfrSm xl;jcm;vSonf/
onhf ta0;ajy;um;vrf;ESihf &xm;vrf;ay:wGif (&Sdonf)/ tpdk;& odkY&mwGif oAÁw¬d0g'*kdPf; 0de,yd#uESihf 'dAsm0'geuJhodkYaom
jywdkufonf &xm;blwmrS wpfuDvdkrDwmcefYa0;onf/ a&S;a[mif;pmayrsm;ürl þjzpf&yfudk azmfjyMuonf/ y&dedAÁmef pH
awmfrrlrD Ak'¨&Sifawmfjrwfonf rdrd\ESpfxyfouFef;awmfudk t&Sif
r[muóy\ ESpfxyfouFef;ESihf vJvS,fawmfrlonf27/ aemuf
xyf ESpfESpfq,fMumjrifhNyD;aemuf rdrdy&dedAÁmef pHvGefcsdef eD;uyfae
27
þtaMumif;t&mudk ax&0g'yd#uwfawmf (oH 1? 405) üvnf; azmfjyxm;onf
(bmomjyef ol)/
288 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ukuúK#yg'*d&d 285
jyifü ajc&mESpfpkHygonfh ausmufwkH;wpfwkH;&SdNyD; ,if;tay:ü &Sdcdk;ylaZmfMu&ef ESpfpOfvma&mufMuonf/ wpfpkHwpfa,mufonf
q,f&mpkausmufpmrsm; a&;xGif;xm;onf/ a&S;acwf Ak'¨bmom ,kHrSm;rI(oHo,) zdpD;ESdyfpufaevQif &[EÅm olawmfpifrsm;\
0ifrsm;u ,if;ajc&mawmfrsm;rSm t&Sifr[muóy\ ajc&mawmf atmuf&Sd aeewfom;rsm; wdkuf½kdufa&muf&SdvmMuNyD; bk&m;zl;
rsm;jzpfonf[k ,kHMunfMuNyD; ,ckacwfa'ocHrsm;url ,if;wdkYrSm rsm;tm; w&m;a'oem a[mMum;vsuf ¤if;wdkY(bk&m;zl;rsm;)\
awmifapmihfewforD;\ ajc&mrsm;jzpfonf[k ,kHMunfMuonf/ oHo,ESihf tcuftcJrsm;udk &Sif;jyNyD;aemuf tvsiftjref aysmuf
bk&m;ausmif;rsm;\a&SUwGif rnDrnm ckwfjzwfxm;onhf ausmuf uG,foGm;Muonf}/ þawmifukef;ay:ü aexdkifoGm;cJhMuaom
wkH;jzihf wnfaqmufxm;onhf av;axmihfykH {&mrtaqmuf ttkH xif&Sm;ol yk*¾Kdvfrsm;pGmteuf ESpfOD;rSm tapmqkH;Ak'¨bmom ol
BuD;wpfck\ tkwfjrpfrsm;&Sdonf/ ,if;onf tZmwowfrif;wnf awmfpif omP0w¬du trnf&Sdyk*¾KdvfESihf r[m,meawG; ac:&Sif
aqmufcJhonfqdkaom ausmfMum;xif&Sm;vSonhf ukuúK#yg'*d&d to*FwdkYjzpfonf/ zm[D,efa&m [l,ifqefyg ESpfOD;vkH; þae
apwD\t<uif;tusefrsm; jzpfzG,f&Sdonf/ arawå,sbk&m;avmif; &modkY <ua&mufcJhMuNyD; [l,ifqefonf ,aeYwkdif rSefuefaeqJ
\ ½kyfwkrsm;ü tNrJwrf;o&zlaqmif;í o½kyfazmf xm;onfrSm jzpfonhf ukuúK#yg'*d&dtaMumif; azmfjycsufwpf&yfudk a&;om;cJh
þapwDawmfü jzpfonf/ tqdkyg[dE´Lbk&m;ausmif;wef;\ aemuf onf ]þawmif\eH&Hrsm;onf jrifhrm;NyD; Murf;wrf;\/ csKdihf0Srf;
bufwGif yv’acwfvuf&m vSyoyf&yfpGm xGif;xkxm;onhf vQKdajrmifrsm;rSm (wpfbufrS tjcm;wpfbufodkY) rxGif;azmuf
ausmufapwDokH;ql &Sdonf/ *k&yawmifxdyfrS ½Iajrmfcif;rSm tvGef Edkifacs/ us,favmifonhf (toHjzihf) a&t,Ofrsm; awmifeH&H
om,monf/ ta&SUESihf taemufbufrsm;ü *k&y\ tjcm;awmif atmufajcodkY pD;qif;Mu\/ xlxJaom awmeufrsm;u csKdihf0Srf;
xGwf ESpfck&SdNyD; ajrmufbufwGif AD[mjynfe,f\ pdkufysKd;uGif; rsm;udk ydwfzkH;xm;\/ euf½Idif;awmif0Srf;\ jrifhrm;aom ae&mrsm;
rsm;&Sdvsuf awmifbufürl awmwef;rsm; wpfarQmfwpfac: rsuf wpfavQmufwGif wGefYvdraf eonhf csKHykwfrsm; aygufa&mufaeMu
pdwpfqkH; a0;vH&Snfvsm;vSonf/ \/ rwfapmufaom txGwfokH;ckum; avxJodkY jrihfwufae\/
awmifxGwfxdyfrsm;wGif ewfbkHrSa&cdk;a&aiGUrsm; ywf&Hae\/
oGm;a&muf&ef awmifxGwfrsm;\ toGifoP²mefonf rdk;wdrfwdkuf twGif;
*,mrS jrpfudkjzwfonhf wHwm;opfjzihf zmwdyl&NrdKUrSwpfqihf aysmufqkH;ukefonf}/ r[muóyawmiftaMumif; Ak'¨bmom
zmwdyl&vrf;twdkif; *k&y½GmodkYoGm;yg/ vrf;rSm uwå&mcif;xm; tpOftvmpmayrsm;ü awGU&onf/ aemufqkH;wpfckrSm at'D
aomfvnf; zmwdyl&txd vrf;Murf;NyD; ,if;NrdKUvGefvQif uwå&m ajcmuf&mpktwGif;u þawmifukef;odkY acwåcPa&muf&SdcJhol
r&Sdawmhacs/ pkpkaygif; 33-uDvdkrDwmcefY a0;onf/ *k&y½GmodkY r[mc&D;onfBuD; Ak'¨*w k å\tw¬KyÜwådü azmfjyxm;csufjzpfonf/
bwfpfum;rsm;r&Sdojzihf armfawmf,mOfiSm;&ef vdktyfonf/ *k&y 19-&mpktwGif;u ukuúK#yg'*d&dudk tBudrfrsm;pGm BudK;pm;í
½GmrS &xm;vrf;udk jzwfvsuf *k&yawmifodkYoGm;onhf vrf;rsm; &SmazGchJMuonf/ uefeif[rfu uk&ud[m& ½GmteD;&Sd awmifukef;
teuf wpfckudk,í l ajcusifqufoGm;&onf/ edrfhwpfckjzpfEdkifonf[k xifrSwfcJhNyD; atm&,fpwdef; (Aurel Stein)
286 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ukuúK#yg'*d&d 287
url uk&ud[m&\ taemufawmifzuf ajcmufuDvkdrDwmcefY bufodkY auGU0dkufí wufoGm;onf/ nmbufü jzwfroGm;Ekdif
tuGm&Sd aombemx (Sobnath)awmifukef;jzpfonf[k ,lqcJh onhf *lwpfck&SdNyD; b,fbufwGif acsmufurf;yg; atmuf ajcrS
onf/ odkY&mwGif ,if;ESpf&yfvkH;rSm vufcHEdkifavmufonhf rSef;q tay:xdyfodkY a&mufoGm;onfh ausmufawmiftufaMumif; vrf;
csufrsm;r[kwfacs/ aemufqkH; 1906-ckESpfü tm&f'D bem*sD; (R. usOf;&Sdonf/ þawmifukef;ae&monf tpOftvmajymqdkcsuft&
D. Banerjee)trnf&Sdyk*¾Kdvfonf ukuúK#yg'*d&dtaMumif; a&S;acwf t&Sifr[muóyrax&fBuD; ausmufawmifudk awmifa0S;jzihf
rSwfwrf;rsm;ESihf rsm;pGm xyfwlnDcJhaom *k&y(Gurpa)ac:onhf ½dkufcwfpOf t&Sifjrwf wpfbufodkY jzwfausmfoGm;Edkifatmif yGifh
*,mta&SUawmifzufrS awmifukef;wpfckudk awGU&SdcJhonf/ þ*k&y oGm;cJhaomae&m jzpfrnf[k,lq&onf/ þausmufawmifMum;
trnfrSm þawmifjrwf\ trnf&Snf *k½kyg'\ twdkaumuf odkY0ifvsuf rDwm 70-cefY a&SUodkYqufoGm;jcif;ü bk&m;zl;onf
jzpfonf/ þae&mwGif Ak'¨bmomqdkif&m a&S;a[mif;ypön;f rsm; nmbufodkY csKd;auGUvdkufygu vkH;0arSmifrnf;aeaom *lwpfck
awGU&Sd&NyD; a&S;acwfbk&m;zl;rsm; azmfjyxm;onhf*lrsm;? vQKdajrmif xJodkY a&mufoGm;onf/ vufESdyf"mwfrD;ygvQif a&SUodkY ydkrdk vG,f
Mum;rsm;ESifh awmifxGwfrsm;tm;vkH;udk þawmifü awGU&Sd&onf/ ulpGm qufoGm;Edkifygvdrfhrnf/ ,if;*lonf tjcm;*lwpfck\t0ifodkY
,cktcsdeüf *k&yonf xlxyfonhf opfawmrsm;jzihf ywf0ef;xm; ausmufwkH;rsm;udk jzwfí a&mufoGm;onhf aigxGufaeaom
aomaMumihf jrwfAk'¨vufxufawmfutwdkif; ½Ijrif&onfESihf rsm; acsmufurf;yg;pGef;qD a&mufonfxd [if;vif;yGifhaeonf/ þ
pGmwlnDaeqJjzpfaom rZÑdra'o½Sd Ak'¨0ifae&mawmf tenf;i,f (tjcm;)*lrSm ausmufwkH;t&Sifwpfckudk jzwfxGif;xm;aom a&
teuf wpfckjzpfonf/ avSmifuef\tpGef;&Sd ½IrNiD;zG,f a&wHcGefü qHk;oGm;onf/ ukuúK#
yg'*d&dokdY &[ef;awmf zm[D,ef a&mufoGm;aomtcg ¤if;tm;
Munfh½IzG,f t&Sifr[muóy a&csKd;avh&dScJhonf[k (a'ocHwdkY) ajymjyaom
*k&y (Gurpa) awmif
rDwm 300-cefYjrihfonhf *k&yawmifonf **Fgjzpf0Srf;a'otwGif;&dS a&udkawGU&NyD; bk&m;zl;rsm;onf aq;buf0ifypönf;[k ,lqí
tjrihfqkH; awmifrsm;ü yg0ifonf/ bk&m;zl;onf awmifajcodkY ,if;a&rS ½THUñTefrsm;udk ,lMuonf/ zm[D,ef &nfñTef;cJhonfrSm
a&muf&ef *k&y½GmrS wpfuDvkdrSwmcefY&Snfvsm;aom opfawmudk þa&avSmifuefvm; odkYwnf;r[kwf awmifrSpD;qif;aom aemuf
xyf(tjcm;) ausmufa&uefwpfckvm;[lonfrSm r&Sif;vif;ay/
vrf;avQmufí jzwfoef;&onf/ awmifajcr ajcusifvloGm;vrf; *l0ifaygufodkY vmvrf;twdkif;jyefvmNyD; qufítay:odkYwuf
Murf;jzihf awmifxdyfodkYwuf&onf/ em&D0ufcefY BudK;pm;íwufNy;D oGm;vQif bk&m;zl;onf rMumrD awmifxGwfay:odkY qdkufa&muf
aemuf bk&m;zl;onf ausmufwkH;BuD;rsm;&dS&m ausmufxlxyf oGm;onf/ ,if;awmifxdyfay:ü cyfMurf;Murf; wnfaqmufxm;
onhf [if;vif;jyifae&m uGufvyfwpfckodkY a&muf&SdoGm;onf/
ausmufawmifBuD; ESpfcktMum;ü Munfeufaoma&&Sdonhf a& aom [dE´Lbk&m; ausmif;wef;&Sdonf/ Ak'¨qif;wkawmfwpfql?
avSmifuefwpfck&dSonf/ vloGm;vrf;onf aemufqkH;ü ausmuf wm&m½kyfwkwpfckESihf yef;yk½kyfxGif;ausmufwkH; tydkif;tp rsm;pGm
awmif acsmufurf;yg;BuD; tajcodkY a&mufoGm;onftxd tay: udk eH&Hü t*Fawjzihf uyfxm;onf/ aemufqkH;bk&m;cef;\ Murf;
292 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
14/ avm&d,eE´me*&NrdKU
NyD;NyD? odkYr [kwf þum; raumif;rIwnf;}}[k ajymqdkvsuf
rdrd\ raumif;aomtjyKtrlrsm;udkrl rjrifwwfMuacs/ odkY&m avm&d,eE´me*&NrdKUi,fonf Ak'¨&SifawmfjrwfESihfywfoufaMumif;
wGif þ(rdrd\raumif;aom tajctae)udkum; jrif&ef cJ vlodrrsm;aomfvnf; ,if;NrdKUe,ftwGif;&Sd trSwfw&ypön;f rsm;
,Of;vS\/ wpfpkHwpfa,mufonf þodkYawG;jrifoihf\ ]]þ udkMunhfygu ,if;NrdKUonf a&S;acwfAk'¨bmom0ifrsm;tzdkY txl;
um; raumif;rIodkY? cufxefjcif;odkY? &ufpufrIodkY? pdwfqdk; BuD;us,fcrf;em;onhf (ae&m)wpfckjzpfcJhrnfrSm aocsmonf/ NrdKU
trsufxGufjcif;odkY? axmifvTm;jcif;odkY? jiLpl apmif;ajrmif;jcif; ywf0ef;usifwGif jrufxlxyfonhf awmifwef; 20-cefY&SdNyD; wpf
okdY ydkYay;wwfaomt&mrsm; jzpfacs\/ xdk (raumif;rI) udpö ckrSm ta&SUrStaemufodkY xkd;xGufaeNyD; tjcm;wpfckrSm ajrmufrS
rsm;jzihf rdrdudk,fudkrdrd rysufpD;apoifh}}[k qifjcifoihf\/ xdkY awmifodkYwef;aevsuf wpfckESihfwpfck rsOf;NydKiftaetxm; jzpf
jyifvnf; wpfpkHwpfa,mufonf þodkY qifjcif&rnf ]]þ onf/ ,if;awmifukef;rsm;rSm a&S;a[mif;apwDawmf&mrsm; jzpfEdkif
trIonfum; þbaemifb0 csrf;omokcudk &&Sdap\}} ([k onf/ ,if;wdkYudk wl;azmfcsufrsm;t& ajrtdk;tusKd;tyJhrsm;? rD;
qifjcif&rnf)/ uRrf;t½dk;rsm; ay:xGufvmNyD; tjcm;wl;azmfcsufwpfckwGif a½T
]ewfwdkY cspfjrwfEdk;jcif;cH&ol (rif;BuD;)u þodkYrdefY>ruf\ - acsmif;jzihf jyKvkyfxm;aom vlom;ykHpHi,fwpfck&&Sdonf/ apwD
þ"r®jyefwrf;udk ig\eef;pHESpf 26-ESpf ajrmufwGif a&;(xGif;) awmfrsm;ü jyKjyifwnfaqmufxm;aom oGifjyiftaetxm;rsm;
\/ ig\ &ZÆKu(rif;rIxrf;)rsm;onf vlom;wdkYtMum;? &m rawGU&ojzihfh ,if;apwDrsm;rSm tvGefa&S;usaMumif; azmfjyvsuf
aygif; axmifaygif; rsm;pGmaom vlrsm;tMum; vkyfudkifaqmif &Sdonf/ xdkYjyif Ak'¨bmom0ifrsm; pdwf0ifpm;zG,fjzpfonhf avm&d
½GufaeMu\/ toem;cHpmrsm;? w&m;½kH;csKyfa&; (qdkif&m) ,eE´me*&NrdKU&Sd tjcm;awmifukef;ESpfck &Sdao;onf/
Mum;emrIrsm;udk ¤if;(&ZÆu)wdkYtwGuf xm;cJhNyD;jzpf\/ (þ Munfh½IzG,f
onfrSm) ¤if;wdkYtaejzihf rdrdwdkY\wm0efudk ,kHMunfpdwfcspGm taomuausmufpmwkdif
raMumufr½GHY aqmif½GufEdkif&efESihf EdkifiHawmftwGif;&Sd vlxk taomurif;w&m;BuD;onf rlvu ausmufpmwwdkifvkH;a& 40-
wpf&yfvkH;\ aumif;usKd;csrf;omESihf tusKd;aus;Zl;wdkYtwGuf cefYpdkufxlcJhaMumif; ,kHMunf&aomfvnf; ,if;wdkYteufrS tenf;
(jzpf\)/ odkY&mwGif ¤if;(&ZÆKu)wdkYonf csrf;omqif;&Judk jzpf i,fom rysufpD;bJ usef&Sdaeao;onf/ tcsKdUrSm rdk;BudK;cNyD; tcsKdU
ay:apaomt&mudk owd&&rnf/ ¤if;wdkYudk,fwdkif "r®udk jrwf rSm vJususKd;ysuf ukefMuonf/ tcsKdUrSmrl tjcm;ae&modkY qGJ,l
Edk;Muvsuf EdkifiHawmftwGif;&Sd vltaygif;tm; (xdkenf;twl jcif;cH&NyD; qefcsDausmufpmwdkifuJhodkYaom tcsdKUrSm tjcm; &nf
jyKrlap&ef) tm;ay;wdkufwGef;&rnf/ þodkYjzihf ¤if;wdkYtm;vkH; ½G,fcsuftrsKd;rsKd;jzihf tokH;jyK&ef csKd;zsufjcif;cHcJh&onf/ avm&d,
þb0 aemifb0csrf;omudk &&SdEdkifrnfjzpf\/ ,if;&ZÆKuwdkY eE´me*&NrdUK&Sd ausmufpmonfomvQif ausmufpmwdkifxdyfydkif;; e*dk
onf ightm; tvkyftauR;jyK&ef pdwftm;xufoefMu\/ ykHrysufbJ rlvae&mü rysufrpD;wnf&Sdonf/ ,if;odkY (wnf
,if;(&ZÆKu)wdkYonf ighqE´udk odMuukefaom? ig ESpfoufap &Sdjcif;)jzihf wpfcsdefu jyKvkyfcJhaom crf;em;vSonhf ,if;txdrf;t
290 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o avm&d,eE´me*&NrdKU 291
rSwfypönf;rsm;ESihf ywfoufí tiftm;aumif;onhf wpfaphwpf wuf jyefYyGm;vmaeNyD; qufvufpnfyifaevdrfhOD;rnf/ ig\
apmif; xifjrifcsufwpf&yfudk &&Sdaponf/ ausmufpmwdkif vkH; tqihfjrifh tqihfedrfh tv,ftvwftqihf&Sd t&m&Sdrsm;onf
ywfrSm twGif;bufodkY wjznf;jznf; avQmapmif; ykH&SdNyD; 12 'or "r®udk (vufawGU) avhusihfvkdufemaeMuojzihf tjcm;yk*¾Kdvf
8 rDwmjrihfonf/ odkY&mwGif &mpkESpfrsm;pGm Mumanmif;cJhNyDjzpfí rsm;tm; xdkenf;twl (vdkufem)aqmif½Guf&ef pdwftm; xuf
ajrBuD;xJodkY tenf;i,f jrKyf0ifoGm;Edkifonf/ ausmufpmwdkifxdyf oefaponhf pGrf;&nf&SdMuonf/ e,fjcm;a'o&Sd r[mrMw
ydkif;onf rd*'g0kefausmufpmwdkifxdyfydkif;xuf tNrdwftpGef; ydkrsm; (trwfBuD;)rsm;onf xdkenf;twl jyKusihfaeMu\/ ig\ ñTef
vsuf ydkrdkyktdkifhtdkihfykHjzpfonf/ ¤if;\ (acgif;ydkif;) atmufbufwGif Mum;csufrsm;um; "r®ESihf (tnD) umuG,fapmihfa&Smuf&ef? "r®
0uftl&pfuGif; (azmif;&pf)yg&Sdonf/ ,if; (azmif;&pf)ay:wGif b,f udk trSDjyKí (udk,fpdwf)csrf;omrIudk aqmif½Guf&efESihf "r®ESihf
rSnmodkY ief;iSufajy;ae[ef yef;yk½kyfygonhf pnfykH(t0dkif;) yg&Sd tnD xdef;odrf;apmihfa&Smuf&efwdkY jzpf\/
onf/ pnfykH(t0dkif;) ay:wGif oyf&yfaumif;rGefpGm xGif;xkxm; ]ewfwdkYcspfjrwfEdk;jcif;cH&ol yd,'óDrif;BuD;u þodkYrdefY>ruf
aom pGrf;tifBuD;rm;NyD; r[mqefonh½f kyfykHrsm;ESihf 0yfaeonhf \ - "r®onf aumif;jrwfvS\/ odkYwNyD;um; "r®[lonf t
jcaoFhwpfaumifygonf/ uHraumif;jcif;rSm jcaoFhrsufESmykH aysmuf b,fenf;/ "r®[lonf raumif;rIenf;jcif;? aumif;rIrsm; jcif;?
qkH;aeonf/ 1660-ckESpf rpöwm *sLrvm (Mr. Jumla)\ ppfwyf oem;Muifemjcif;? &ufa&m (apwemaumif;)jcif;? rSefuef
jzwfausmfpOf tajrmufqef xdrSefcJhjcif;jzpfzG,f&Sdonf/ bDpD 244 aom opömw&m;&Sdjcif;? pifMu,fjcif;wdkYjzpf\/ igonf enf;
ckESpfwGif xkwfjyefcJhonhf taomuaMunmcsufajcmufckudk avm vrf;rsKd;pkHjzihf (tod)ynm'geudk ay;vªNyD;jzpf\/ ajcESpfacsmif;
&d,eE´e*&NrdKUausmufpmü a&;xGif;xm;onf/ taomurif;\ ajcav;acsmif;&Sdaom owå0grsm;? iSufrsm;ESihf a&üaeaom
pDrHcefYcGJa&;tay: Ak'¨0g'EIef;pHrsm;udk tokH;csa&;twGuf taomu owå0grsm;tm; ZD0dw'getygt0if t&mtm;vkH;udk ay;vªNyD;
\ BudK;yrf;rItwdkif;twmESihfywfoufonhf tawG;tjrifaumif; jzpf\/ xdkYjyif tjcm;rsm;pGmaom aumif;rIrsm;udk(vnf;) igjyK
wpf&yfudk ay;xm;aomaMumihf xdkausmufpm aMunmpmwrf;rsm; vkyfNyD;jzpf\/ xdk(usihfpOf)udk vdkufemEdkifap&ef þ"r®jyefwrf;
udk tjynhftpkH udk;um;jy xkdufygonf – udk a&;(xGif;)jcif; jzpfNyD; ,if;(aMunmpmwrf;)onf t"GefY
]ewfwdkY cspfjrwfEdk;jcif;cH&ol (rif;BuD;)u þodkYrdeYf>ruf\ - &SnfpGm wnfwHhEdkifygap/ þ(aMunmcsuf)udk vkdufemusihfokH;
þ"r®aMunmpmwrf;udk ig\eef;pH 26-ESpfajrmuf&Sdaomtcg olonf aumif;rIukodkvf w&m;rsm;udk oihfavsmfavsmuf
xkwfjyef\/ "r®udkcspfjrwfEdk;jcif;r&SdbJ rdrdudk,fudk ppfaq;jcif;? ywfpGm jyKvkyfEdkifvdrfhrnf/
av;pm;jcif;? (raumif;rIudk) aMumuf½GHUjcif;? (aumif;rIjyK&ef) ]ewfwdkYcspfjrwfEdk;jcif;cH&ol yd,'óDrif;BuD;onf þodkYrdefY
pdwftm; xufoefjcif;r&SdbJ þb0aemifb0 csrf;omrI[l >ruf\ - vltrsm;onf ]]igonf þaumif;aomtrIudk jyKNyD;
onfudk &&Sd&ef cJ,Of;\/ odkY&mwGif ig\oifMum;rIrSwpfqihf NyD}}[k ajymqdkvsuf rdrdwdkY\ aumif;aom tjyKtrlrsm;udkom
"r®udk *½kpdkufjcif;? "r®udk cspfjrwfEdk;jcif;wdkY aeYpOfaeYwdkif; wdk; vQif jrifMu\/ odkYaomf ¤if;wdkYonf ]]igonf raumif;rIudk jyK
296 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o avm&d,eE´me*&NrdKU 293
aomfvnf; (,cifu) 457-rDwmeD;yg; t0dkif;t0ef;&Sdonf/ apwD &eftvdkYiSm &ZÆKuwdkYudk ñTefMum;Muaom tjcm;t&m&SdwdkY\
awmfatmufajcü (tkwfjrpf)onf tcef;BuD;rsm; tpDt&Djzihf jrifh pum;udkvnf; emcHMu\/ vlwpfa,mufonf vdr®muRrf;usif
wufaeonf/ atmufajctqihfrsm;rSm A[k*HykH&SdNyD; tay:ydkif;rSm onfh uav;xdef;xH rdrd\uav;udk tyfESHxm;jcif;ü ]]þ
t0dkif;ykHjzpfonf/ wl;azmfawGU&Sdcsufrsm;t& apwDawmf\tlwdkifudk uav;xdef;onf ighuav;udk aumif;pGm apmifha&SmufEdkifvdrfh
ajrBuD;jzihf jyKvkyfxm;onf/ xdyfrSatmufodkY 11-rDwmteufwGif rnf}}[kawG;xifNyD; ,kHMunfpdwfcsoGm;ouJhodkY xkdYtwlyif
ydkrdkao;i,fonhf apwDtjynhftpkH wpfqlawGU&NyD;? ,if;(apwD) &ZÆKuwdkYudk EdkifiHawmftwGif;&Sd vltaygif;\ aumif;usKd;csrf;
twGif; "mwfawmfrsm; rawGU&acs/ odkY&mwGif twGif;ydkif;apwD omtwGuf igcefYxm;awmfrl\/
ab;wGif bkZywfacguf&Snfwpfck xnhfxm;onhf MuKwfwpfck ]toem;cHpmESihf w&m;½kH;pDrHñTefMum;csufrsm;tm; Mum;erIudk
awGU&Sd&onf/ ,if;onf at'Dav;&mpku (bkZywfacguf)jzpfNyD;
&ZÆKursm;twGuf xm;&rnf/ (þonfrSm) xdk(&ZÆKu)wdkY tae
Ak'¨bmomqdkif&m usrf;*efwpfckrS pmrsufESmwpfckjzpfonf/ þrQ jzifh ¤if;wdkY\wm0efudk taESmihft,Suf taMumuft½HGU r&SdbJ
BuD;rm;onhf apwDawmftpdwftydkif;wpfcktaejzihf ta&;ygonhf
,kHMunfpdwfcspGm aqmif½GufEdkif&efjzpf\/ Oya'ESihf jypf'Pfcs
"mwfawmfudk xnhfoGif;Xmyem&ef odkYr[kwf ta&;ygonhf tjzpf
rSwfrIonf xyfwlnD&rnfudk igtvdk&Sd\/ axmifwGif;&Sd ao
tysufwpfckudk txdrf;trSwfjyK&ef wnfaqmufcJh&rnfjzpfaomf
'Pfxm;jcif;cH&oltm; okH;&uf (touf&Sif) aexdkifcGihf ay;
vnf; rnfonfht&mjzpfaMumif; razmfxkwfEdkifao;bJ&Sdonf/
tyfonftxdyif ig cGifhjyK\/ þ (okH;&uf)tcsdeftwGif; ¤if;
oGm;a&muf&ef tusOf;om;wdkY\ (rdb) aqGrsKd;rsm;onf tusOf;om; touf
avm&d,eE´m*&onf ywåem;ajrmufbuf um;vrf;rBuD;ay:ü&Sd csrf;om&m &&Sd&ef toem;cHrIrsm;jyK (wifoGif;) Edkif\/ ¤if;wdkY
onhf aAwåd,m[ (Bettiah)rS 26-uDvdkrDwm tuGmwGif&Sdonf/ udk,fpm; awmif;yefrnhfol r&SdawmhvQif tusOf;om;rsm;onf
aAwåd,m[onf ywåem;rS 190-uDvdkrDwmtuGm armwd[m&d aemifb0 aumif;usKd;csrf;omtwGuf tvª'gersm;jyKEdkif odkYr
(Motihari)ESihf rlZmzm (Muzaffa)yl&NrdKUrsm;rS wpfqifh oGm;&onf/ [kwf OykofoDvrsm; apmihfokH;Edkif\/ tusOf;om;wpfa,muf
\toufonf tuefYtowf&SdNyD;jzpfaomfvnf; þenf;vrf;
jzihf ¤if;wdkY aemifb0twGuf jyifqifEdkifrIudk trSefyif ig qE´
&Sd\/ þodkYjzihf vltrsm;\ "r®avhusihftm;xkwfrI? rdrdudk,fudk
xdef;csKyfrIESihf &ufa&mrIrsm; wdk;yGm;vmEdkif\/
]ewfwdkY cspfjrwfEdkf;jcif;cH&ol yd,'óDrif;BuD;onf þodkY rdefY
>ruf\ - ig\eef;pH 26-ESpf&Sdaomtcg pmuav;iSuf? omvd
um? t½kP(iSuf)? ief;eD? ief;½dkif;? eE´drkc (iSuf)? a*vw
(iSuf)? vif;EdkY? yk½Gufqdwfbk&ifr? a&csKdvdyfrsm;? t½dk;rJhig;rsm;?
294 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o avm&d,eE´me*&NrdKU 295
a0'a&,u (ig;)? **Fykykwu (ig;)? ouØ, (ig;)? a&ief vdyf jzihfh ]]vltrsm;\ aumif;usKd;csrf;omudk igrnfodkY aqmifMuOf;
rsm;? jzLaumif? &SOfh? orif? EGm;? Mouyd@? odk;½dkif;? yif*Gif; &rnfen;}}[k qifjcifvsuf "r®jzihf BuD;yGm;csrf;omEkdifMuap
½dkif;? tdrfarG; yif*Gif;½dkif;ESihf tokH;vnf;rus pm;vnf;rpm; &efjzpf\/ ig\aqGawmfrsKd;awmfrsm;ESihf teD;ta0;ü aeMuol
aumif;aom tajcav;acsmif; owå0grsm;[laom wd&pämef tm;vkH;odkY &nfñTef;\/ þodkYjzihf igonf ¤if;wdkYtm; csrf;om
trsKd;rsKd;tm; umuG,fapmifha&Smuf (ab;rJhay;)&ef aMunm okcodkY aqmifMuOf;EdkifNyD;? ¤if;aemuf igonf vdkufavsm nD
vdkuf\/ om;i,f odkYr[kwf om;i,frsm;tm; EdkYwdkufvsuf&Sd axGpGm jyKrlaexkdifEdkif\/ igonf tm;vkH;aom (bmoma&;)
Muonfh odk;xD; odk;rrsm;? 0ufrrsm;udkvnf; (umuG,f& tkyfpk0ifrsm;tm; wef;wlnDrQ aqmif½Guf\/ igonf ylaZmfrIrsKd;
rnf)/ Muufzrsm;udk roif;uGyf&/ ouf&Sdowå0grsm;aexkdif&m pkHjzihf bmomw&m; tm;vkH;tay: csD;a`rSmufrIjyK\/ odkY&mwGif
opfyif\ tcGHrsm;udk rD;r½IdU&/ taMumif;r&SdbJ ouf&Sdrsm;udk vlxky&dowfESihf udk,fwdkifawGUqkHrIudk ydkaumif;\[k igcH,l\/
owfjzwf&ef opfawmrsm;udk rD;r½IdU&/ wd&pämefwpfaumifudk þ"r®jyefwrf;udk igxD;eef;pdk;pHNyD;aemuf 26-ESpftMumwGif
tjcm; wd&pämefwpfaumiftm; rauR;arG;&/ pwk&mrod okH; a&;(xGif;)\}/
&uf? wdom okH;&ufESihf Oykof (BudK) 14-&uf? 15-&uf (Oykof þjyefwrf;rsKd;udk ,cktcg a'vD&dS awmy& (Topra)ESihf rD;
aeY)rsm;twGif; ig;rsm;udk umuG,f&rnf/ a&mif;0,fjcif; rjyK ½kwf(Meetut)ausmufpmrsm;ESihf tvm[mbwf ausmufpm? ESpfck
&/ xdk(azmfjyNyD;)&ufrsm;twGif; qifowf½kHrSmjzpfap? ig;owf vkH; avm&d,eE´me*&ESihf ra0;vSaomae&mwGif&Sdonhf avm&d,
½kHrSmjzpfap wd&pämefrsm;udk rowf&/ wpfyu©\ *-&ufajrmuf t&m&mZ(Lauriya Araraj) ESihf &mryk&0(Rampurva)wdkYüvnf; awGU
aeYrsm;? wdomykeAÁok&ufrsm;? 14-&ufESihf 15-&ufaeYrsm; &onf/ taomu\jyefwrf;rsm;uJhodkYyif ausmufpmü acwf
pwk&mr 3-&ufESihf tjcm;r*Fvm&ufrsm;ü EGm;rsm;udk roif; a[mif; acwfopf ausmufxGif;yef;csDvuf&m trsm;tjym;vnf;
uGyf&/ qdwfodk;? odk;xD;? awm0ufxD;ESihf ykHrSeftdrfarG;tjcm; &Sdonf/ taomurif;BuD;onf ausmufpmpdkufxl&ef þae&mudk
owå0grsm;tm;vnf; (oif;uGyfjcif;)rjyK&/ wdom? ykeAÁo?k bmaMumihfa½G;cs,fcJhaMumif; rod&aomfvnf; a&S;acwfu avm&d
pwk&mrodaeYrsm;ESihf pwk&rmrod 4-&ufajrmufaeYrsm;ü jrif; ,eE´me*&onf ywåem;rSvkrÁdeDodkY bk&m;zl;rsm;\ c&D;pOfwGif t"d
rsm;ESihf EGm;xD;rsm;udk (rD;yl) wHqdyfrcwfESdyf&/ ig eef;pHESpfrS u(c&D;wpfaxmuf) &yfem;onhfae&mjzpfrnf[k cefYrSef;&onf/
pí 26-ESpftwGif; tusOf;om;rsm;tm; tcsdefumv 25-rsKd;
ü vGwfNidrf;csrf;omcGihf ay;NyD;jzpf\/ apwD
taomuausmufpmwdkifrS wpfuDvdkrDwmcGJavmufwGif a'oqdkif
]ewfwdkYcspfjrwfEdkf;jcif;cH&ol (rif;BuD;)onf þodkYrdefY>ruf\ - &m oMum;puf½kH\aemufbufü tdE´d,wGif wnfxm;cJhonhf
ig\eef;pH 12-ESpf&Sdaomtcg igonf vltaygif; aumif;usKd; apwDrsm;teuf tBuD;us,fqkH; wpfckjzpfcJhonhfh (apwDawmf)\
csrf;omtwGuf "r®ausmufpmrsm;udk a&;om;xGif;xk&ef p t<uif;tusefrsm;&Sdonf/ apwDonf ,cktcg 24-rDwmcefYomjrihf
wif aqmif½GufapcJh\/ ,if;(jyefwrf;)rsm;udk rcsKd;azmufjcif;
300 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o 15/ auo&d,NrdKU
xm;csufrSm tusOf;csKyfrQomjzpfonf/
auorkwå½Gmom; umvmr(rnfaomcwåd,vlrsKd;)wdkYonf ]ousrsKd;rS
Munfh½IzG,f awmxGufvmonhf omuD0if rif;om;&[ef;a*gwronf ,cktcg
apwDawmf auorkwå½GmodkYa&muf&SdaeaMumif;} Mum;odcJhMuonf (tH 1? 187)/
ysufpD;,kd,Gif;onhf tajctaewGif&Sdaomfvnf; auo&d,NrdKU
apwDonf tvGefYtvGef qGJaqmiftm;aumif;aom jrifuGif;jzpf 0ZÆDEdkifiH\ taemufajrmufzsm;wGif umvmrtrnf&Sd tawmf
onf/ uefeif[rfonf þapwDudk wkdif;xGmaomtcg vkH;ywf twef vGwfvyfonhf vlrsKd;&Sdonf/ ¤if;wdkY\ t"duNrdKUrSm auo
1400-ay&SdNyD; 51-ayjrihfonf/ apwDawmf\udk,fxnfrSm rlvu rkwåjzpfonf/ þNrdKU\ta&;ygrIonf *E¨u (Gandak)jrpfudk ausmf
ay 70-cefY jrihfrnf[kvnf; cefYrSef;cJhonf/ ¤if;\aemufqkH;&Sm jzwfonhf t"duae&mESihf eD;uyfaeaomaMumihfjzpfonf/ Ak'¨&Sif
azGawGU&SdcsufESihfywfoufí uefeif[rfu ]a&S;a[mif;okawoe awmfjrwf\ a&S;OD;q&mBuD;rsm;teuf wpfa,mufjzpfol tmV&
qdkif&m wl;azmfjcif;rsm;t& 10-ay pwk&ef;&Sdonhf bk&m;ausmif; umvmronf þNrdKUZmwfdjzpfzG,f&Sdonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf\ ta&;
i,fwpfck\ tkwfeH&Hrsm;? &pfywfacGvdrfaeonhf qHyifykHpHyg&Sdaom tygqkH; okwåefrsm;teufwpfckjzpfonhf ausmfMum;vSaom auo
yrmPBuD;rm;onhf Ak'¨qif;wkawmf\ OD;acgif;awmfESihf yckH;awmf rkwådokwfudk a[mMum;cJhonfrSm þauorkwåNrdKUodkY a'opm&D<u
rsm; awGU&dS&onf}[ka&;om;cJhonf/ auo&d,NrdKUü oihfwihf awmfrlpOfwGif jzpfonf/ vSnhfvnfoGm;vmol y&dAdkZfq&mBuD;
aom wl;azmfrIrsm;udk 1999-ckESpfwGifrS pwifcJhNyD; ,ckwdkif rNyD; rsm;pGmwdkYonf auorkwå½GmodkY a&muf&SdMuNyD; ¤if;wdkY\0g' (t,l
qkH;ao;bJ&Sdonf/ apwDawmfwGif tay:ü {&mrt0ef; (r@v) tq)rsm;udk a[mMum;vsuf tjcm;yk*¾Kdvfrsm;\ tawG;tjrifrsm;
ykHuJhodkY jzpfaeap&ef toD;oD; ykHoP²mefuGJjym;onhf trdk;ckH; ig;ck udkrl a0zefuJh&JUMuonf/ odkYjzpfí auorkwåNrdKUom;wdkYonf rnf
jrifhwufaeonf/ trdk;ckH;wpfckpD\ab;wGif yuwd ouf&Sdt½G,f olYudk ,kHMunf&rnf[k ra0cGJEdkifbJ&SdMuonf/
Ak'¨qif;wkawmfig;ql udef;0yfonhfbk&m;cef;rsm; yg&Sdonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfurl ¤if;wdkYukd,fwdkif\ awGUBuKHcHpm;od&Sd&rIudk
om tm;udk;Mu&ef tMuHjyKwdkufwGef;awmfrlonf ](umvmrwdkY)
oGm;a&muf&ef oifwdkYonf oHo,jzpfoihfvS\/ (oifwdkYonf) ,kHrSm;zG,fudpöü
auo&d,NrdKUonf a0omvDrS taemufajrmufbuf 55-uDvdk oHo, ay:aygufvmjcif; jzpfay\/ zefqif;&Sifbk&m;ocifu ay;
rDwmcefY tuGmwGif&Sdonf/ a0omvDrS auo&d,NrdKUodkY oGm; tyfonfqdkaom tqkH;trjzpfjcif;? wpfqifhpum; Mum;od&jcif;?
a&muf&ef rlZmzmyl& (Muzaffarpur)-armwd[&d (Motihari)vrf;rudk aqGrsKd;pOfquf ,kHMunf ukd;uG,fvmjcif;[laom taMumif;rsm;
,lNyD; ajrmufbufodkY qufoGm;vsuf ydy&m(Pipra)bufodkY csKd; yg/ aMumihf vufrcHMuESihf/ usrf;*eftqdkjzpfjcif;? ,kwådenf;us quf
vrf;tvGefqdk;aomaMumifh csmud, (Chakia)wGif yxrawGU& pyfawG;awmrI jzpfjcif;wdkYaMumifhvnf; vufrcHMuESihf/ cGJjcrf;pdwf
onhf vrf;csKd;twdkif; roGm;ygESihf/ auo&d,onf ydy&mrS 20- jzmjcif; odkYr[kwf MuHpnf pOf;pm;jcif;? jzpfEdkifajc&Sdjcif; odkYr[kwf
uDvdkrDwmtuGmwGif&Sdonf/ ]]olonf ighq&mjzpf\}}[laom todrsm;aMumihfvnf; vufrcHMu
298 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o auo&d,NrdKU 299
ESihf/ odkY&mwGif oifwdkYudk,fwdkif ]]þum; aumif;rGef\/ þum;
tjypfuif;\/ þum; ynm&dSdwdkYcsD;rGrf;tyf\/ (þtusihfudk) usihf
okH;ygu aumif;usKd;csrf;omodkY ydkYaqmifEdkif\}}[k odjrifaomtcg
,if;w&m;rsm;udk vufcHí vdkufemusihfokH;Muavmh}/
aESmif;acwf '@m&DykHjyifrsm;t&rl Ak'¨&Sifawmfjrwf aemuf
qkH;c&D;tjzpf a0omvDNrdKUrS ukodem½kHodkY xGufcGmaomtcg 0ZÆDwdkif;
om;vltrsm;onf rdrdwdkYcspfjrwfEdk;tyfaom q&mt&Sif(Ak'¨)tm;
aemufxyfwpfzef vkH;0 zl;jrif&awmhrnf r[kwf[laom todudk
onf;rcHEdkifMubJ jrwfAk'¨\aemufodkY vdkufygMuonf/ jrwfAk'¨u
¤if;wdkYaetdrfodkY jyefoGm;Mu&ef tBudrfrsm;pGm rdefYMum;aomfvnf;
vdkufNrJvkdufMuonf/ bk&if;&Sif auorkwåNrdKUodkY qdkuf a&mufoGm;
aomtcg y&dowfbufodkY vSnhfNyD; aemufqkH; tBudrftjzpf vlxk
y&dowftm; udk,fawmfjrwfwpfyg;wnf; c&D;qufoGm;cGifhjyK&ef
wdkufwGef;awmfrlonf/ y&dowfrSmrl jyefoGm;vdkjcif; r&SdMubJ
oabmwl vdkufavsmcJhNyD; wpfa,mufNyD;wpfa,uf jyefvnf
xGufcGmMuonf/ 0ZÆDwdkif;om; vltrsm;udk oem;Muifem awmfrl
ojzihf Ak'¨&Sifawmfjrwfu rdrdudk,fpm; qGrf;cHoydwfawmfudk ¤if;
wdkYtm; ay;pGefYawmfrlonf/ ,if;oydwfawmfudk (0ZÆDwdkif;\NrKd U
awmf) a0omvDüapwDwnfí Xmyem(xnhfoGif;)xm;onf/ aemif
tcg þjzpf&yfudk txdrf;trSwfjyK&eftwGufa&m auorkwåd
okwfudk a[mMum;awmfrlonhf ae&mudk txdrf;trSwf jyK&ef
twGufyg auorkwåNrdKUü apwDwpfqlwnfxm;onf/ yg#vd
ykwåNrdKUrS vkrÁDeDodkYjzpfap ukodem½kHodkYjzpfap cGJxGufonhf yifrvrf;
rBuD;ay:wGif wnf&SdaomaMumihf xdkae&mESpfckodkY oGm;vdkonhf
bk&m;zl;onf auorkwåNrdKUwGif wpfaxmuf&yfem;&onf/ zm[D
,efa&m[l,ifqefyg auorkwåNrdKUodkY oGm;a&mufcJhNyD; apwDawmf
udk zl;ajrmf&aomfvnf; xdkapwDawmftaMumif; ¤if;wdkY\azmfjy
304 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
16/ Am&mAm&ESifh e*&ZÆKedawmifukef;rsm;
þpmudk rjrifEdkifatmifzkH;uG,fonhf BudK;yrf;rIrsm;&SdcJhonf/
aESmif;acwf þ*lwGifaeonhf tmZD0ursm;ESihf qefYusifbufrsm; *,mNrdKU\ajrmufbufwGif vlolta&muftaygufenf;NyD; ausmuf
u (BudK;pm;cJhjcif;) jzpfzG,f&Sdonf/ avmro&aoh*lESihf qk'gr*l ESpf xlxyfonhf awmifukef;rsm;pGm &SdMuonf/ ,if;a'owpfckvkH;wGif
ckvkH;udk jzwfoGm;onfh cifwef;&Snf\ tjcm;wpfbufwGif uPÖ a&S;tcgu xlxJonhfawmtkyfBuD;rsm; &dScJhonf/ ,if;a'o&Sd
aqmyg&*l&Sdonf/ þ*l\twGif;ykdif;wGif ,SOfwGJaeonhf tcef; ausmufaqmifrsm;ESihf ae&mwdkif;vdkvdkonf vSnhfvnfoGm;vmol
wpfckrygbJ q&m\xkdifckH odkY[kwf tdyf&m odkYr[kwf bk&m;cef; y&dAdkZfrsm;ESihf Ak'¨bmom&[ef;awmfrsm; usufpm;&ma'otjzpf
wpfcktjzpf tokH;jyKcJhzG,f&Sdonhf taemufbufeH&Hudk ausmjyK zefwD;cJhayvdrfhrnf/ ,if;awmifukef;rsm;teuf wpfckjzpfonhf
xm;aom jzwfvrf;i,fwpfckrSwpfyg; tjcm;*lESpfckESifh wlnDonf/ aumtma'gv(Kauadol)onf okwåedygwfusrf;vm yg&m,e0*f
*lt0if0&Sd ausmufpmrSmvnf; taomujyefwrf;jzpfonf/ ]eef;pH (okwåed? pm-448)ü (azmfjyxm;onhf) jzpf&yfrsm;jzpfay:cJh&m ]ESpf
19-ESpfajrmufwGif yd,'óDrif;BuD;onf arGUavsmfzG,f cgvwdu oufzG,f wifhw,fvSyonhf yoeuapwD(Pasanaka)} wnf&SdcJh
ukef;ay:&Sd þ*ludk rdk;&moDudk umuG,f&efvª'gef;cJhonf} [kazmfjy onhfae&m[k ,lq&onf/ awmifxdyfwGif [efcsufnDpGmwnf&Sd
xm;onf/ þausmufpmukdvnf; zsufqD;xm;onf/ aeonhf ausmufwkH;BuD;wpfck&SdNyD; jrihfrm;rwfapmufaom awmif
a*gydum*l xGwf awmifukef;ay:wGif ,if;\wpfarQmf wpfac:ae&mrsm;ü Ak'¨
Am&mAm&awmifajcrS ta&SUajrmufbufodkY ESpfuDvkdrDwm vrf; bmomqdkif&m tysuftpD;t<uif;tusef rsm;pGm&Sdonf/ ,if;\
avQmufoGm;ygu bk&m;zl;onf em*&ZÆKedawmifukef;odkY a&muf ajrmufbufrsufESmpm&Sd ausmufawmifrsm;ay:wGif xkdifawmfrlAk'¨
oGm;onf/ a*gydum*lESihf (,if;)*lay:odkYwufonhf avSum;BuD;rsm; qif;wkawmfrsm;tygt0if ajrmufjrm;pGmaom ausmufxGif;
udk pyg;pdkufuGif; rsm;udk jzwfausmf csOf;uyfoGm;vkdufonfESihf ½kyfykHrsm;&Sdonf/
tvG,fwul awGUjrifEdkifonf/ a*gydumonf a&S;a[mif;*lrsm; uefeif[rfonf þae&mü {&mrAk'¨qif;wkawmfwpfwqludk
teuf tBuD;qkH;jzpfonf/ vdkPfcef;onf t&Snf 12 'or 3 awGU&SdcJhonf/ ]þawmifukef; ta&SUbufjcrf;&Sd awmifpG,fwpfck
rDwm? tus,f 5 'or 2 rDwm&SdNyD; 6 'or 5 rDwmjrihfonf/ wGif(awGU&jcif;jzpf)NyD; ausmufwkdiftrsm;tjym; rwfaxmifaeqJ
vdkPfcef;\ cyf0kdif;0dkif;axmifhpGef;rsm;ESihf pnfydkif;ykHckH;aeonfh trdk; jzpfaom bk&m;ausmif;BuD;wpfck\ t<uif;tusefrsm;Mum;wGif Ak'¨
rsm;rSm NyD;jynfhpkHpGm pDrH xm;onf/ wpfzef rsufESmjyifwpfckvkH;udk *,mr[maAm"dyifatmufü ur®|mef;xdkifawmfrlpOf awGU&onhf
vSyoyf&yfpGm tacsmudkifxm;onf/ tjyif0ifayguf\ tay:wGif twdkif; Ak'¨avmif;vsm&aoh\ {&mrBuD;rm;aom½kyfykHwpfck&Sdonf/
taomurif;BuD;\ajr;awmf 'o&xrif;\ ausmufpmjyefwrf; ,if;qif;wkonf uREkfyf(uefeif[rf) awGU&orQxJwGif tBuD;qkH;
wpfck&Sdonf/ ,if;pmt& ]vaewdkYuJhodkY umv &SnfpGmwnfwHhae jzpfonf/ udk,fxnfyif 8-ayjrifhNyD; yckH;awmftus,frSm 4-ay?
rnfjzpfaom a*gydum\*ludk ewfwdkYcspfjrwfEdk;onhf 'o&xrif; (wifyv’ifacG) 'l;ESpfbuftus,frSm 6-ay&Sdonf}/
BuD; ¤if;xD;eef;wufaom tcsdefwGif tvGefMunfnKd av;pm;tyf odkYwap ,if;onf Am&Am&ESihf em*&ZÆKed awmifukef; ESpfck
302 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Am&mAm&ESifhe*&ZÆKedukef;rsm; 303
teD;(awGU&onhf) txdrf;trSwfrsm;jzpfonf/ ,if;wdkYrSm tvG,f &[ef;awmfrsm; tygt0if &aohrsm;aexdkifavh&Sdonhf txGwfyg
ulqkH; a&mufEdkifNyD; bk&m;zl;tm; tqGJaqmifEdkifqkH;ae&mjzpfonf/ opfom;ESihf oufi,frdk; wJrsm;udk ausmufjzihfwpfax&mwnf;
ykHwl jyKvkyfxm;aomaMumifhjzpfonf/ twGif;bufodkY tenf;i,f
Munfh½IzG,f ,kdifaeonhf axmifrwfwkdifESpfvkH;onf yifr'dkif;ESpfckudk cHaqmif
avmro&aoh*l xm;onf/ xdefxm;aomqif½kyfrsm; tpOfvkduf&Sdonf/ ,if; (ap
tdE´d,&aohrsm;onf rsm;aomtm;jzifh *lrsm;twGif;aexdkifvdkMu wD[l)onf Ak'¨bmomr[kwfonhf bmomw&m;rsm;wGifvnf;
onf/ taMumif;rl *lrsm;onf aEG&moDwGif at;csrf;NyD; toHAvH t½dktaojyKcH t&m0w¬Krsm; jzpfaMumif; em;vnfoihfonf/ tay:
qlnHrI wdwfqdwfvsuf ur®|mef;½IrSwf&ef oihfavsmfMuaom ydkif;rkcfckH;rsm;tMum;wGif rSefuluGufykH wHcg;wpfck&Sdonf/ ausmuf
aMumihfjzpfonf/ obm0*lrsm;udk r&Edkifaomtcg vlzefwD;aom qpform;onf *lwpfckvkH;udk (yuwd) opfom;wJESihf wlatmif
*lrsm;jyKvkyfEdkifMuonf/ tdE´d,wGif þ(*lxGif;onhf) "avhonf rSifwufoGm;avmufonhf vuf&mwkdif;\ tao;pdwfudk tvGef
t,fvdk&m tm*sEÅm*lbk&m;ausmif;BuD;rsm;jzihf twGwftxdyfodkY *½kpdkufNyD; ykHwlxGif;xkcJhonf/ avmro&aoh*lonf arm&d,acwf
a&muf&SdcJhaom tEkynmwpf&yftjzpfodkY wdk;wufcJhonf/ Am&m vuf&m jzpfaomfvnf; wHcg;ay:&Sd pmwef;udkrl *ludk wnfaqmuf
Am&awmifukef;rsm;&Sd vlzefwD;onhf *lrsm;onf þ(*lxGif;)tEk NyD;aemuf &mpkESpfaygif;rsm;pGm MumNyD;aemufrS a&;xGif;cJhonf/
ynm\ tapmykdif;umvudk ukd,fpm;jyKonf/ av;*lvkH;udk t
aomurif;BuD;u BuD;MuyfcJhNyD; jrwfAk'¨vufxufu ru©vda*g qk'grESihfuPÖaqmyg&*lrsm;
omv wnfaxmifcJhNyD; ,cktcg uG,faysmufoGm;NyD;jzpfaom t Am&mAm&awmifukef;wGif tjcm;*lokH;ck&Sdao;onf/ wpfckrSm vrf;
0wf r0wfonhf &aohtkyfpk0if tmZD0uwdkYtm; vª'gef;cJhykH&onf/ tjyifavmufwGif&SdNyD; aemuf*lESpfckrSm avmro&aoh*lteD;ü &Sd
tqdkyg*lrsm;udk taomurif; vª'gef;cJhrIonf taomutaejzihf onf/ avmro&aoh*l\ b,fbuf ra0;aomae&mwGif a&SU
Ak'¨0g'udk ESpfoufaomfvnf; tjcm;(bmoma&;) *dkPf;rsm;ESihf bm rsufESmpm r&Sdaomfvnf; twGif;ydkif;ü tifrwef pGJvrf;zG,f
omw&m;rsm;udkvnf; vª'gef;Edkifavmufatmif onf;cH (oabm aumif;onhf qk'gr*l&Sdonf/ t"ducef;raqmifonf t&Snf q,f
xm;jynhf0)qJjzpfaMumif; om"uwpf&yf jzpfonf/ rDwm? tus,fajcmufrDwm&Sdvsuf 3 'or 7 rDwmjrihfonf/
Am&mAm&awmifukef;&Sd pdwf0ifpm;zG,f taumif;qkH; *lrSm twGif;vkdPfwpfckvkH;udk vSypGm tacsmudkifxm;onf/ rsufESmjyif
avmro&aoh*l jzpfonf/ *ltwGif;ydkif;wGif tpGef;wpfbufü udkxdonfh axmifhpGef;wef;rsm;onf jynhfpkH\/ cef;r\tqkH;wGif
wJ0kdif;i,fwpfckESihfwlonhf cef;qG,fwpfckygaom pnfydkif;ykHckH;ae aumuf½dk;ESihf 0g;twkykHjzihf ykHrSefr[kwfonhf axmifhrSefO,smOfrsm;
onhf &Snfarsmarsm cef;rwpfck&Sdonf/ cef;r\eH&Hrsm;rSm tqihf ESihf wJ0kdif;wpfck&Sdonf/ yifr0ifayguf\ eH&HwGif taomurif;
jrifhpGm acsmrGwfaeatmif zefwD;xm;onf/ trdk;ESihfcef;qG,fum; BuD;\ ausmufpmjyefwrf;&Sdonf/ ,if;rSm ]eef;pH ESpfq,fhESpfESpf
rNyD;qkH;ao;bJ&Sdonf/ odkY&mwGif þ*ltm; tvGefpdwf0ifpm;ap ajrmufwGif yd,'óDrif;BuD;onf þedaj*m"vdkPf*ludk tmZD0u
onhft&mrSm ,if;\ a&SUrsufESmpmjzpfonf/ ,if;onf Ak'¨bmom wdkYtm; vª'gef;cJhonf} [líjzpfonf/
308 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Am&mAm&ESifhe*&ZÆKedukef;rsm; 305
temxydPfonf om0w¬dodkY jyefa&mufaomtcg Ak'¨ oDwif; aom &aohrsm;\ ausmif;ocFrf;tjzpfjzihf xGif;xkapcJhonf}[k
okH;rnhfae&mudk &SmazGonf/ toihfawmfqkH;ae&monf om0w¬Nd rdKU od&onf/ *ltwGif;odYk oGm;onhf vrf;usOf;wGif aESmif;acwf
jyif&Sd aZwrif;om; ydkifqdkifonhf ESpfvdkzG,f O,smOfjcHjzpfaMumif; ausmufpm ta&;tom;rsm;pGm&Sdonf/
awGU&Sd&onf/ temxydPfonf aZwrif;om;xH csOf;uyfNyD; xdk oGm;a&muf&ef
O,smOfjcHtwGuf rif;om;&vdkonhf aps;EIef;udk ar;onf/ odkYaomf *,majrmufbuf um;vrf;rtwdkif; 22 uDvdkrDwmoGm;NyD; aAv
rif;om;u O,smOfjcHudka&mif;&ef pdwfr0ifpm;aMumif; jyefMum; ajrmufydkif; &xm;blwmodkYoGm;onhf vrf;cGJwGif nmbufodkYcsdK;yg/
onf/ odkYaomf temxydPfonf aZwrif;om;tm; aps;wpfckudk vrf;cGJudk xif&Sm;pGm jyxm;onf/ ,if;vrf;cGJrS Am&mAm&ukef;
owfrSwfonftxd r&ruajymonf/ aemufqkH;ü aZwrif;om; onf 15 uDvdkrDwm tuGmwGif&SdNyD; ,if;c&D;tuGmta0; wpfck
onf pdwfqdk;NyD; temxydPf xGufcGmoGm;apvkdojzihf 0,fr,lEdkif vkH;udk *spfum;jzihfom jzwfoGm;Edkifonf/
avmufonhf EIef;xm;jzihf a½T'*Fg;wpfodef;[k ajymvdkufonf/
temxydPfu xdk(aps;EIef;)udk vufcHojzihf aZwrif;om;
tHhMooGm;&onf/ rMumrD (temxydPf\) tvkyform;rsm;onf
a½T('*Fg;rsm;)jynhfaeonhfvSnf;rsm;jzihf a&mufvmMuNyD; ,if;wdkYudk
ajrBuD;ay:BuJcsvdkufonf/ xdkpOf aZwrif;om;onf temxydPf
\ O,smOfjcHudk&&ef ckdifNrJonhfqkH;jzwfcsufudk oabmaygufoGm;
ojzihf vdkufavsmcJhNyD; (ay;&ef)usef&SdaomaiGudk ausmif;wdkufBuD;
aqmufvkyf&ef tokH;jyKonf/ 0de,yd#uü þausmif;wkdufwGif
cef;raqmifrsm;? ausmif;taqmuftODrsm;? (oHCmae) tcef;i,f
rsm;? rkcfOD;rsm;? uyÜd,ceff;rsm;? rD;zdkcef;rsm;? tdrfomrsm;? trdk;yg
pBuøvrf;(ewfvrf;)rsm;? a&wGif;rsm;? a&csKd;cef;rsm;? Mumyef;tdkif
rsm;ESihf wJ½kHrsm;yg&SdaMumif;azmfjyonf (0d 4? 307)/ þausmif;
wdkufBuD; ay:aygufvm&ef wm0ef&Sdolrsm; jzpfMuonhf yk*¾Kdvf ESpf
a,mufudk *kPfjyKaomtm;jzihf xkdausmif;wdkufBuD;udk aZw0e
temxyd@dum&mr (aZw0efO,smOf temxydPfausmif;wkduf)
[k ac:a0:Muonf28/ aemufESpfrsm;wGif om0w¬dNrdKUawmf ywf0ef;
28
aZw0e = aZw0efjzihf þO,smOf\ yxrydkif&Sif aZwrif;om;udk &nfñTef;onf/
temxyd@dum&mr = temxydPf\ausmif;wdkufjzihf 'kwd,ydkif&Sif temxydPfolaX;
om0w¬d 307
17/ om0w¬d
jref;onf/ a,mufzjzpfolu rdrdonf Ak'¨&SifawmfjrwfESihf &[ef;
aumovwdkif;om;wdkY\ vSyaom NrdKUawmf? awmfrsm;twGuf qGrf;jyifaeaMumif;ajzMum;onf/ ]Ak'¨}[laom
pdwfvIyf&Sm;apNyD; rsufpdyom'udk jzpfap\/ toHudk Mum;½krH Qüyif temxydPfonf jrwfAk'¨tm; ,ckcsufcsif;
em;yom'tm; toHq,frsKd;udk ay;pGrf;\?
NrdKUolNrdKUom;tm;vkH;tm; pm;eyf&du©m tvkHtavmufay;\/
oGm;a&mufzl;ajrmfvdkaMumif; xkwfazmfajymMum;onftxd ESpf
(ck'´uygX-|? pm-93) oufyDwdjynhfvQHoGm;onf/ ,cktcg roihfawmfaom tcdsefumv
jzpfaMumif; ajymjyojzihf temxydPfonf aemufaeYeHeuf vif;
aumovwdkif;\NrdKUawmf om0w¬donf tvdk&Sd&mtm;vkH;udk &&SdEdkif tm;BuD;tcsdefa&mufrS oGm;a&mufawGUqkH&ef qkH;jzwfvdkufonf/
aomaMumifh (oAÁrw¬d) xkdtrnfudk &aMumif;jyqdkonf/ om0w¬d temxydPfonf ntcsdefwGif rdk;vif;NyDtxifjzihf okH;BudrfEdk;xrd
onf rZÑdra'owGif t<u,f0qkH;ESifh pdwfvIyf&Sm;zG,f taumif; onftxd aAm"dÓmPfudk NyD;jynfhpkHpGm &&SdNyD;jzpfonhf (r[m)vl
qkH; NrdKUwpfNrdKUtrSefyifjzpfonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfonf aAm"dÓmPfudk om; Ak'¨&Sifawmfjrwftm; &awmihf&cJ awGUqkHcGifhtay: tvGeYf
&NyD;aemuf ESpfq,fajrmufESpfwGif om0w¬dudk XmecsKyfae&mtjzpf tvGef aysmf½TifoGm;NyD; (zl;awGU&ef) arQmfvihfpdwf jyif;jyoGm;cJhonf/
rjyKao;rDuwnf;u om0w¬dNrdKUodkY tBudrfrsm;pGm <ua&mufawmfrl aemufqkH;ü temxydPfonf t½kPfrwufrD Edk;xNyD; NrdKUrS xGuf
cJhzl;onf/ xdk(ESpfq,fhajcmufESpf)rSpí jrwfAk'¨onf aemufqkH;0grS oGm;ojzihf awmpyfodkY0ifrdaomtcg tvif;a&mif rvmao;onhf
wpfyg; rdk;&moDumvwdkif;wGif om0w¬dNrdKUawmf ywf0ef;usifü oD tcsdefjzpfaMumif; odjrifoGm;Nyd; xdwfvefYoGm;onf/ temxydPf
wif;okH;awmfrlcJhonf/ xdktcsdefü Ak'¨&Sifawmfjrwfonf touf onf wkHYqdkif;oGm;NyD; aemufodkYjyefqkwf&ef pOf;pm;onf/ xdktcsdef
t½G,fBuD;&ifh (xdktcsdefuoufawmf 56-ESpf&Sd)NyD; jzpfaomaMumihf ,u© (bDvl;)wpfa,muf ½kwfw&ufay:vmNyD; (a&mufaeonhf)
a'opm&D<ucsDjcif;udk uefYowf&ef qkH;jzwfcJhjcif;jzpfzG,f&Sdonf/ NrKd U ae&mwpfckvkH;udk vif;apvsuf temxydPftm; a&SUodkYqufoGm;
awmfae t<u,f0qkH;aom olaX;ol<u,frsm;u &Sifawmfjrwftm; &ef tm;ay;pum; qkdonf/
&uf&ufa&ma&m axmufyHhMuaomaMumifh om0w¬dudk tajccHae temxydPfESihf jrwfAk'w ¨ dkYonf eHeufvif;tm;BuD;tcsdefü
&mXmetjzpf a½G;cs,fcJhonfrSm aocsmaomtcsufjzpfonf/ awGUqkHMuNyD;aemuf temxydPfu jrwfAk'¨tm; aemufvmrnhf 0g
pD;yGm;a&;udpöjzihf &mZN*dK[fodkYa&muf&SdpOf temxydPfonf wGif;umvrsm;udk om0w¬dü oDwif;okH;&ef avQmufxm;onf ]'g
¤if;\a,mufzxH 0ifa&mufvnfywfonf/ xdkpOf a,mufzjzpfol ,um temxydPf? bk&m;&SifwdkYrnfonf qdwfNidrf&mt&yfudk ESpf
u ykHrSeftwdkif; azmfa½Gaomtrlt&mjzihf temxydPftm;BudKqdk oufawmfrlMu\}[k rdefYMum;vsuf (om0w¬dwGif)½dSpOf jrwfAk'¨ESihf
&ef ysufuGufoGm;onftxd auR;arG;yGJwpfcktwGuf jyifqifrIudk wynfhom0ursm; oDwif;okH;&ef qdwfNidrfonhfae&m &vdkaMumif;
ta&;wBuD; aqmif½Gufaeonf ]þBuD;us,fonfh tcgor, temxydPftm; odomapNyD; (temxydPf avsmufxm;csufudk)
um; rnfonhftwGuf jzpfygovJ/ vufxyfr*FvmyGJayvm;/ vufcHoabmwlawmfrlonf ]wynhfawmf em;vnf oabmayguf
bk&ifrif;BuD; tvnfvmrnfh (udpö)vm;}[k temxydPfu ar; ygNyD bkef;awmfBuD;awmfrlaom jrwfpGmbk&m; (0d 4? 305)}/
312 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o om0w¬d 309
ESpfwdkifwdkif oDwif;okH;awmfrlcJhonfudk ESvkH;oGif;rdMuojzihf (þ usiüf (aZw0efausmif;)ESihf nDrQaomtjcm;ausmif;wdkufBuD;rsm;
ausmif;0d[mESihf) a0;uGmvSaomae&mEdkifiHü arG;zGm;Mu&jcif;tay: wnfaqmufcJhonf/ ykAÁm&mr (ta&SUydkif;ausmif;wkduf? ,cktcg
rausrcsrf;jzpfrdMuonf/ e,fajrrsm;pGmudk ausmfjzwfvsuf rdrdwdkY cgeAm&Daus;½Gmjzpfonf)ESihf &mZum&mrausmif;wkduf (oH 3?
ESihftwl c&D;xGufcJhMuaom rdwfaqGtazmf(&[ef;)tcsKdUrSm jyef 314)wdkYjzpfNyD; þESpfausmif;rSm txif&Sm;qkH;jzpfvsuf Ak'¨&iS af wmf
oGm;cJhMuNyD; tcsKdUrSm aoqkH;oGm;MuNyD jzpfonf/ jrwfAk'¨udk rzl; jrwfonf a'oemawmftrsm;pkudk a[mMum;awmfrlcJhonfrSm om
awGU&awmhonhf ae&mawmfrsm;udk ai;armMunfh½IMu&if; ¤if;wdkY 0w¬d0ef;usif&Sd þausmif;wdkufBuD;rsm;ESihf tjcm;ae&m a'orsm;
(ESpfyg;)onf euf½Idif;pGm cHpm;rdMuNyD; vGrf;pdwf&if0,f jynfhvsuf wGif jzpfonf/
&SdMuonf/ xdk(aZw0ef)&Sd &[ef;awmfrsm;u ¤if;(zm[D,ef)ESihf Ak'¨vufxufawmfu om0w¬dwGif jzpfysufcJhonfh jzpf&yfrsm;
wmtdkcsifwdkYudk vma&muf ar;jref;Muonf/ ¤if;wdkYu ]]t&Sif pGmteuf txif&Sm;qkH;rSm (ckd;om;BuD;)t*Fkvdrmv Ak'¨tqkH;tr
bk&m;wdkY tb,ft&yfu <uvmMuygoenf;}}[k ar;Muonf/ udk cH,loGm;jcif;jzpfonf/ þckd;om;vlowform;onf vlaygif;
zm[D,efu ]]wynfhawmfwdkY w½kwfjynfu vmcJhygonfbk&m;}} rsm;pGmudk owfjzwfcJhNyD; jzpfonf/ (odkYjzpfí) uGmvSrf;onfh aus;
[k ajzonf/ ]]þrQa0;uGmonhfae&mrS yk*¾Kdvfrsm;onf þrQ&Snf vufaevltrsm;onf rdrdydkifypönf;rsm;udk,lNyD; NrdKUBuD;rsm;odkY
vsm;onhf c&D;vrf;jzifh "r®udk&SmazG&ef <ua&mufvmMujcif;um; ajymif;a½TUMu&onf/ towfcH&olwdkif;xHrS vufñId;wpfacsmif;
tHhzG,faumif;pG}}[k xdk&[ef;awmfrsm;u tHhMopum; qdkMuonf/ udkjzwfNyD; vnfyif;wGif vnfqGJ&wem(uJhodkY) csdwfqGJxm;onf/
xdkYaemuf xdk(tdE´d,)&[ef;rsm; tcsif;csif; ]]þ(aZw0ef)rSm a&S; xdkYaMumifh olYtrnf t*Fkvdrmv (vufñId;yef;)[kwGifonf/ þ
tcgupNyD; wynhfawmfwdkY\ q&m(rax&f)rsm;yif w½kwf&[ef; owif;udk Ak'¨&Sifawmfjrwf Mum;odawmfrlaomtcg jrwfAk'¨onf
awmf wpfyg;wavrQudk rjrifpzl;yg}}[k rSwfcsufjyKMuonf}/ t*Fkvdrmv vIyf&Sm;aeonhfqdkaomae&modkY ¤if;(t*Fkvdrmv)ESihf
&[ef;awmf [l,ifqef a&muf&SdoGm;csdefírl om0w¬da&m aZ awGUqkH&ef txl;&nf½G,fcsufjzihf xGuf<uawmfrlonf/
w0efyg vlolr&SdbJ tysuftpD;rsm;om &Sdawmhonf/ aZw0ef vloluif;rJhaom vrf;wpfae&mü t*Fkvdrmvonf Ak'¨&iS f
ESihfywfoufí [l,ifqefu ](&[ef;awmfrsm;)aexdkifonhf ae&m awmfjrwfudk awGUjrifoGm;NyD; (Ak'¨xH) wpf&Sdefxdk; ajy;í vdkufonf/
tm;vkH; zsufqD;cHxm;&NyDjzpfonf/ tysuftpD;rsm;tMum; wpfck
wnf;aom txD;usef tkwftaqmufttkHrSwpfyg; tkwfjrpfae udk udk,fpm;jyKonf/ þausmif;wkdufukd aqmufvkyfpOf aZwrif;om;onf O,smOf
&mrsm;om usefawmhonf/ Ak'¨qif;wkawmf wpfqlvnf; <uif; a&mif;&aiG 18-uka#jzihf udk;uka#pDwefonfh t0ifrkcfOD;wpfckESihf jymom'faqmif
wpfck vª'gef;onf/ xdkYjyif O,smOftwGif;&Sd tzdk;wefopfyif yef;rmeftm;vkH;udkvnf;
usefaeao;onf}[k azmfjyonf/ odkY&mwGif a&S; a[mif;okaw vª'gef;onf/ ausmif;wkdufBuD;twGif;&Sd ig;q,fhav;uka# wefzdk;rQ&Sdaom useft
oeqdkif&m pkHprf;avhvmrIrsm;t& [l,ifqef <ua&mufNyD;aemuf aqmufttkHrsm;udk temxydPfu vª'ge;f onf/ þaumif;rI&SifESpfa,muf\ 'ge
rsm;rMumrD tcsdeüf yif aZw0efO,smOftwGif;&Sd ausmif;aqmifrsm; aumif;rIudk aemifvmaemifom;wdkY twk,lEdkifap&ef t&SiftmeE´mrax&fu (yxr
oH*g,emwifpOftcgü) ]aZw0ae 0d[&wd temxyd@duó tm&mar}[k
tm;vkH;udk jyefvnf xdef;odrf;xm;NyD; ausmif;aqmiftopfrsm; rdefYawmfrljcif; jzpfonf (r-| 1? 61)/
310 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o om0w¬d 311
t*Fkvdrmv tjrefqkH; ajy;aomfvnf; Ak'¨udk vkdufrrDbJjzpfae a&mifpkHyef;rsm;u ESpfoufzG,f ½IjrifuGif;udk zefwD;xm;onf}/
onf/ odkYaomf Ak'¨&SifawmfjrwfrSm oufaomihfoufom avQmuf zm[D,efonf aZw0efausmif;awmftwGif;ü *E¨uk#dwdkuf
vSrf;aejcif;omjzpfonf/ tm;tifukefcrf; armyef;oGm;NyD; tHhMo cef;jzpfzG,f&Sdonfh bk&m;ausmif;wpfck awGUonf/ ,if;bk&m;
oGm;ojzihf t*Fkvdrmvu Ak'¨&Sifawmfjrwftm; ]&[ef;? &yfvdkuf} ausmif;ü tvGefausmfMum;onhf pE´ul;eHYomom; Ak'¨qif;wkawmf
[k vSrf;atmfonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfu ]ig&yfaeonf? t*Fkvdrmv wpfql&Sdonf ]aZw0efausmif;awmfonf rlvu ckepfxyfjrihf
oif&yfyg}[kjyefí >rufqdkonf/ t*kFvdrmvu Ak'¨&iS af wmfjrwf\ onf/ EdkifiHaygif;rsm;pGmrS bk&ifrsm;? NrdKUolNrdKUom;rsm;onf þ
&nf½G,fcsufudk ar;jref;onf/ jrwfAk'¨u rdrdonf owå0gawGudk (bk&m;ausmif;)ü vª'gef;ay;urf;rIrsm;udk wpfOD;ESifhwpfOD; tNydKif
owfjzwfñSOf;yef;jcif;rS &yfpJcJhNyDjzpfNyD; t*Fkvdrmvvnf; enf; wl tqdkif aqmif½GufMuonf/ ydk;om;wHcGefrsm;? rsufESmMuufrsm;
(xdu k pd örS) &yfqdkif;oihfonf[k qdkvdkaMumif; rdefYawmfrlonf/ vl csdwfqGJxm;NyD; yef;rsm;udk BuJcsvsuf Nidrf;roGm;apbJ aeYa&mnyg
owform;onf ¤if;\oefvsufudk ypfcsNyD; jrwfAk'¨\ajcawmf&if; xGef;vif;aeonhf rD;tdrfrsm; xGef;ñSdxm;Muonf/ ¤if;aemuf
ü OD;ñGwfvsuf &[ef;jyKcGifhawmif;onf/ aemiftcg t*Fkvdrmv <uufwpfaumifonf rD;tdrfwpfckrS rD;pmudk yg;pyfjzihf udkufcsD
onf &[EÅmjzpfoGm;onf/ odkYwap ¤if;(t*Fkvdrmv)\ xdwfvefY oGm;ojzihf yef;rsm;? tvHwHcGefrsm;? rsufESmMuufrsm;udk rD;avmif
zG,f twdwfvkyf&yfudk owd&aeMuonhf yk*¾Kdvfrsm;ü wnf&SdqJ pGJonf/ ckepfxyf&Sd taqmufttkHBuD;onf rD;vQHxJygoGm;onf/
cHjyif;rI? apmfum;rIwdkYudk onf;cH&qJjzpf onf (r 2? 300)/ EdkifiHaygif;rsm;pGmrS bk&ifrsm;? NrdKUolNrdKUom;rsm;onf qif;wkawmf
Ak'¨&Sifawmfjrwf r&Sdawmhonhfaemuf &mpkESpfrsm;twGif; om jrwfvnf; rD;coGm;vdrfhrnf[k xifrSwfNyD; tvGefpdwfrauif;
0w¬donf qkwf,kwfoGm;cJhaomfvnf; Ak'¨0g'\ ta&;ygonhf A[dk jzpfMuonf/ odkY&mwGif av;ig;&ufMumNyD;aemuf ta&SUbuf&Sd
Xmetjzpf quvufí wnf&SdaecJhonf/ &[ef;awmf zm[D,ef bk&m;aausmif;i,fwpfck\ wHcg;udk zGifhMunfhrdaomtcg rysuf
om0w¬dodkYa&mufoGm;aomtcg NrKdUawmfonf qkwf,kwfaeNyDjzpfNyD; rpD;usef&Sdaeao;onhf Ak'¨qif;wkawmfjrwfudk awGU&ojzihf thHMo
tdrfaxmifpk ESpfaxmifcefYrQom aexdkifMuawmhonhf NrdKUi,fwpfckrQ 0rf;omjzpfoGm;Muonf/ NrdKUolNrdKUom;rsm;onf (aZw0ef)ESpfxyf
om jzpfawmhonf/ odkY&mwGif aZw0efonf &SifoefvIyf&Sm;vsuf ausmif;aqmifopf jyefvnfwnfaqmufMuNyD; qif;wkawmfudk
&Sdonhf tcsuftcsmae&mwpfck jzpfqJ&SdykH&onf ]¤if;(aZw0ef)\ rlvae&modkY jyefvnf ajymif;a½TUxm;vdkufMuonf}/
0ifayguf*dwfonf ta&SUbufudk rsufESmrlaeNyD; ,if;(*dwfayguf) zm[D,efu ¤if;ESihf¤if;\ tazmf&[ef;awmfwdkY Ak'¨&Sifawmf
onf tcef;i,f ESpfck&Sdvsuf xdktcef;i,frsm;a&SUü ausmufwkdif jrwf pBuøavQmufawmfrlcJhonhfae&mü pBuøavQmuf&jcif;twGuf
ESpfwkdif&Sdonf/ b,fbuf ausmufwdkif\xdyfwGif "r®pMumbD;ykH pdwfvIyf&Sm;&ykHESifh w½kwf&[ef;awmfrsm;udk yxrqkH; tBudrf
jrifawGU&ojzifh tdEd´,&[ef;awmfrsm; wtHhtMo jzpfaeMuykHudk
&SdNyD; nmbufausmufwdkifxdyfrsm;ürl EGm;vm;OobykH&Sdonf/ a&
uefa&onf MunfvifNyD; opfyif yef;refrsm; <u,f0vSonf/ azmfjyxm;onf ]aZw0efausmif;awmfodkY a&mufoGm;jcif;ü zm[D
,efESihf wmtdkcsifwdkYonf þae&mü Ak'¨&Sifawmfjrwf ESpfq,fhig;
316 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o om0w¬d 313
aiG)udk a&SmifvTJvdkcJhonf/ xdkYjyif zcifonf om;awmfarmif (em
rusef;ol)tm; ESpfodrfh (tm;ay;pum;qdk)&ef vma&mufMuol
rsm;tm; {nfhcHauR;arG;&ef tvdkr&Sdojzihf om;jzpfoltm; tdrf
tjyif (0&efwm)odkY xkwfxm;onf/ þowif;udk Ak'¨&iS af wmf
jrwf Mum;odawmfrlaomtcg r|uk@vD ruG,fvGefrD tcsdef
uav;ü Ak'¨onf r|uk@vD\a&SUü ukd,fxif&Sm;jyí r|uk@
vDonf Ak'¨&Sifawmfjrwftm; zl;jrif&jcif;aMumifh tvGefaysmf½Tif
oGm;NyD; (uG,fvGefaomtcg) ewfjynfü jyefvnfarG;zGm;onf/
12/ trsKd;om;wpfa,mufu trsKd;orD;wpfa,mufudk vufxyf
&m xdktrsKd;orD;rSm om;orD;rarG;zGm;onhf tjrKHrjzpfaeonf/
odkYjzpfí xdktrsKd;om;onf aemufxyf ZeD;wpfa,muf &,l
onf/ r,m;BuD;u xdk(r,m;i,f)udk NydKifbuf&efoltjzpf,lq
NyD; r,m;i,ftay: 0efwdkpdwf tBuD;tus,f jzpfyGm;onf/
r,m;i,fudk,f0ef&Sdvmaomtcg r,m;BuD;u r,m;i,f om;
avQmatmif pDrHonf/ xdktrsKd;orD; ESpfa,mufonf ¤if;wdk\ Y
NydKifqdkifrIESihf trSefw&m;udk b0aygif;rsm;pGm aqmif,lcJhMuonf/
aemufqkH;ü jrwfAk'¨onf ESpfa,mufvkH;ESihf trSwfrxif awGUqkH
NyD; MumjrifhpGm wnf&SdcJhaom ¤if;wdkY\trSefw&m;u ¤if;wdkYESpf
a,muftm; qif;&J'ku©taxGaxGudk jzpfay:apcJhNyD;jzpfaMumif;
a[mawmfrlvsuf ¤if;wdkY ESpfa,muftMum; jyefajzay;onf/
13/ jrwfAk'¨\ nDtpfudk0rf;uGJ awmfpyfNyD; aumufuspfol a'0
'wfonf b0qkH;cgeD;wGif ¤if;\tjyKtrlrsm;tay: aemifw&cJh
onf/ awmif;yefrIjyKEdkifa&;twGuf aZw0efausmif;awmfü oD
wif;okH;awmfrlaeaomjrwfAk'¨tm; zl;ajrmf&ef(rdrdtm;) ,laqmif
oGm;zdkY (¤if;\wynfhrsm;tm;) ajymqdkonf/ odkYaomf Ak'¨&iS af wmf
jrwftm; rzl;ajrmfvdkuf&rDyif a'0'wfuG,fvGefNyD; ajrBuD;ay:&Sd
wGif;eufwpfck\ 0g;rsKdoGm;jcif;cHcJh&onf/
314 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o om0w¬d 315
jyefvnf wnfaqmufvsuf ,if;(ausmif;wdkuf)onf at'D 12- ausmif;awmfjzpfonf/ bkef;BuD;ausmif;&Sd bk&m;cef;twGif; tdE´d,
&mpkwdkifatmif qufvufí pnfyifxGef;um;cJhonf/ ¤if;aemuf wGif awGU&onhf taumif;qkH; acwfopfyef;csDum;rsm;&Sdonf/
wGif aZw0efonf vloluif;rJhNyD; opfawmrsm; 0g;rsKdoGm;onf/ yef;csDtrsm;pkonf Ak'¨vufxufawmfu om0w¬dwGif jzpfay:cJh
1863-ckESpfwGif zm[D,efESihf [l,ifqefwdkY\ c&D;oGm;rSwf onfh jzpf&yfrsm;udk a&;qGJxm;onf/ Ak'¨vufxufwGif jzpf
wrf;rsm;ü azmfjyxm;onhf owif;tcsuftvufrsm;udk tokH; ay:cJhNyD; Ak'¨0g'ordkif;wGif ta&;vnf;ygaom tjzpftysufav;ck
jyKvsuf uefeif[rfonf ,cktcg qma[x[kac:onhf aZw0ef yg0ifonf/ yef;csDum;csyfrsm;udk tMurf;zsif;azmfjy&aomf ¤if;wdkY
ausmif;awmf&mESihf ,cktcg ra[x[kac:onhf om0w¬dwdkYudk rSm atmufyg twdkif;jzpfonf –
awGU&SdcJhonf/ uefeif[rfonf wl;azmfrItcsKdUjyKvkyf&mwGif rdr\ d 1/ aAmPdÓmPfr&rD rif;om;od'¨w¬\b0
(,if;odkY)xyfwlazmfjyrIudk oufaojyKonhf a&;om;csuftcsKdU 2/ aAm"dÓPf&cgeD; rm&fewfu jzm;a,mif;jcif;
awGU&SdcJhNyD; 1876-ckESpfwGif xdkxufydkí jyKvkyfEdkif&ef wpfacgufjyef 3/ rd*'g0keüf jrwfAk'¨ w&m;OD;a[mMum;jcif;
vmcJhonf/ xdktcsdefupí aemifwGifa&S;a[mif;okawoe wl; 4/ ukodem½kHü jrwfAk'¨y&deAd ÁmefpHawmfrljcif;
azmfa&;vkyfief;rsm;udk av;ig;ajcmufBudrf jyKcJhonf/ aemufqkH; 5/ temxydPfolaX; Ak'¨&SifawmfjrwfESihfawGUqkHjcif;
tBudrfudk *syefa&S;a[mif;okawoe ynm&Sifrsm;u 1980-ckESpf 6-7/ aZw0efO,smOfudk 0,f,ljcif;
rsm;ü aqmif½GufcJhonf/ ,cktcgwGif aZw0efausmif;awmf t 8/ t&SiftmeE´m aAm"dyifpdkufysKd;jcif;
ysuftpD;rsm;udk aumif;pGm xdef;odrf;xm;onhf O,smOfjzihf 0ef;&H 9/ ykAÁm½kHausmif;wdkuf wnfaqmufjcif;
xm;onf/ bk&m;zl;rsm; odkYr[kwf urÇmvSnhfc&D;onfrsm; þ 10/ pu©Kygvonf b0aESmif;ydkif;ü &[ef;jyKoGm;NyD; tjyif;txef
ae&modkY vma&mufaomaMumihf þ(aZw0efausmif;awmf&m) ae w&m; tm;xkwfvsuf t&[wår*fzdkvfudk &&Sdawmfrlonf/
&monf aumif;pGm qdwfNidrfat;csrf;NyD; taESmihftvSufuif;onhf odkYaomf twdwfb0wpfcku usL;vGefcJhaom tukodkvf aMumihf
ywf0ef;usifjzpfonf/ wpfcgwpf&H opfyifrsm; csKHykwfrsm;ü rsufpdESpfuGif; tvif;uG,faysmufcJhonf/ wpfaeYwGif rax&f
arsmufrsm;ESihf Oa'gif;iSufrsm;udk awGU&onf/ pBuøavQmufaepOf ydk;rTm;rsm;udk eif;rdojzihf ydk;rTm;rsm; aoukef
Munhf½IzG,f onf/ tjcm;&[ef;awmfrsm;u þudpöudk jrifaomtcg Ak'¨&iS f
aZw0efausmif;awmfopf awmfjrwftm; taMumif;pkHudk avQmufMum;Muonf/ jrwfAk'¨u
a&S;a[mif;okawoe (uxdef;odrf;xm;onhf) O,smOfjcH yifr apwemygonhf usL;vGefrIonfom uH\ tusKd;oufa&muf
0ifaygufrS vrf;wpfzufwnfhwnfhavmufwGif ]e0aZwd0er[m aMumif; rdefYMum;awmfrlonf/
0d[m&}&Sdonf/ (,if;onf) ausmfMum;onhf oD&dvuFm&[ef; 11/ r|uk@vDonf csrf;omaomfvnf; tvGefuyfap;ESJaomzcif
awmf t&Sifarwe0v oHC&we rax&f OD;pD;aqmufvkyfcJhaom olaX;\ wpfOD;wnf;aom om;jzpfonf/ wpfaeY r|uk@vD
emrusef;jzpfonf/ zcifonf aq;orm;tm; ay;&rnfh (tzdk;
320 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o om0w¬d 317
BuD;tm; awGUqkHNyD; Ak'¨tqkH;trü wnfaponf/ 14/ Ak'¨jrwfpGmESihf t&SiftmeE´mwdkY emrusef;jzpfaeaom &[ef;
28/ tvufpE´mo*&dwfrif;udk qufcHolrsm;teuf wpfa,muf wpfyg;tm; jyKpkaeMuykH
jzpfonfh rdvdE´rif;BuD;onf t&Sifem*odefrax&fESihf ausmfMum; 15/ ousvlrsKd;wdkYudk tpktjyKHvdkuf owfjzwfNyD;aemuf tjyef
vSonhf aqG;aEG;rINyD;aemuf Ak'¨bmomjzpfvmonf/ c&D;wGif 0d##Lb\ ppfom;rsm; ajcmufaoGUoJaomifjyifü tdyf
29/ tem*g&d"r®ygvESifh r[maAm"dapwD/ armusaeMupOf ntcg ½kwfw&ufBuD;xGm;vmonhf a&vTrf;rdk;
30/ tm;vkH;Zmwfedrfhrsm;jzpfMuonhf a'gufwm bifrfa&mif; trf rIaMumihf ysufpD;Mu&ykH
abum (Dr. Bimrao Ambedkar)ESifh oef;0ufrQaom aemufyg 16/ qif;&Jom;wpfa,mufonf tvGefacsmarmvSyonhf ZeD;&Sd
rsm; 1955-ckESpf? atmufwdkbm 14-&ufaeYwGif [dE´L0g'udk ojzihf ,if;(ZeD;)tm; yaoe'Daumovrif;u rsufpdusoGm;
pGefYNyD; Ak'¨0g'udk cH,lMujcif;/ þjzpf&yfonf acwfopfAk'¨0g' onf/ rif;BuD;onf xdkqif;&Jom;tm; rif;rIxrf;tjzpfcefYtyf
jyefvnf &Sifoefa&;vIyf&Sm;rIwGif tBuD;us,ftcrf;em;qkH; jzpf vdkufonf/ xdk (qif;&Jom;) a,mufsm;tm; owfypfNyD; 4if;\
&yfwpfckjzpfonf/ r,m;acsmudk &,l&ef&nf½G,fcsufjzihf (,if;odkY cefYtyfjcif;jzpf
31/ (q&mawmf) oHC&weESihf e0aZw0er[m0d[m&ausmif; onf/ bk&ifu) qif;&Jom;a,mufsm;tm; raqmif½GufEdkifaom
wdkuf wnfaqmufqJumv ¤if;aexdkifcJhaom wJausmif;ESihf udpöwpfckudk jyKvkyf&ef wm0efay;tyfNyD; þudpöudk NyD;atmif
tdE´d,'kor®w a'gufwm &Sefcg'g,,fvf&Sm&rmwdkY 1988-ckESpf raqmif½GufEdkifvQif ao'Pfay;cH&rnf[kqdkonf/ ¤if;aemuf
'DZifbm 31-wGif ausmif;wdkufopfudk zGifhvSpfjcif;- wdkYjzpfonf/ rdrdusL;vGef&ef &nf½Gnfxm;onhf raumif;rIudk awG;rdvsuf
bk&m;ausmif;aqmiftrSwf 12 aumovrif;BuD; tdyfraysmfjzpfaeonf/ eef;wGif;ykPÖm;rsm;u
yifr0ifaygufrS aZw0efausmif;wdkufxJodkY 0ifoGm;vsuf vrf; rif;BuD; taejzihf BuD;us,fonfh (wd&pämefrsm;udk owfjzwfrnhf)
twdkif;qufvufoGm;NyD;aemuf b,fbufodkY csKd;vdkufygu bk&m; ,ZfylaZmfrI jyKvkyfvQif xdkraumif;rIuHrS vGwfajrmufrnf[k
zl;onf ausmif;aqmifi,fwpfckodkY a&mufoGm;onf/ þausmif; avQmufMum;Muonf/ odkY&mwGif aumovonf jrwfAk't ¨ m;
aqmifwGif vuf,m&pf vSnhfvnfEdkifaom vloGm;vrf;wpfckESihf awGUqkHNyD; jrwfAk'¨u "r®udk a[mMum;aomtcg pdwfoufom
tjcm;wpfbufwGif ydkrdkao;i,fonfh bk&m;cef;ESpfckygaom yifr &m&oGm;onf/
bk&m;aqmif wpfckyg0ifonf/ yifrbk&m;aqmifwGif Ak'¨qif;wk 17/ tcgwpfyg;ü rkqdk;wpfa,mufonf acG;rsm;ESihftwl trJ
awmfwpfql &SdcJhykH&NyD; tjcm;bk&m;cef;i,f ESpfcküvnf; t0avm vdkufxGufonf/ vrf;c&D;ü &[ef;awmf wpfyg;udk trSwfrxif
udawoGm&ESihf arawå,sqif;wkrsm; &SdcJhykH&onf/ þbk&m; awGUrdonf/ ,if;odkY (zrf;r&jcif;)udk &[ef;ESihfawGU&aomaMumihf
ausmif;udk wl;azmfpOf Murf;jyifwGif vlacgif;cGHwpfckESihf tjcm; [k tjypfwifonf/ tdrftjyefwGif xdk&[ef;udk awGU&jyefojzihf
t½dk;rsm; awGU&Sdonf/ a'goxGufNyD; acG;rsm;udk &[ef;xH vTwfay;vdkufonf/ &[ef;
onf acG;tEÅ&m,frS xGufajrmuf&ef opfyifay: wufajy;onf/
318 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o om0w¬d 319
&[ef;\ouFef;onf rkqdk;ay:odkY (uRwf)us onfwGif acG;rsm; jrwfu udoma*gwrDtm; vlraozl;aom tdrfrSrkefnif;aph
onf rkqdk;udk &[ef;[kxifrSwfNyD; wdkufcdkufMuojzihf aemuf wpfaph &,l&efrdefYawmfrlonf/ udoma*gwrDonf rkefnif;aph
qkH;ü (acG;udkuf) 'Pf&mjzihf rkqdk; aoqkH;oGm;onf/ &Smaomtcg vlraozl;onhftdrfrS rkefnif;aph wpfaphwavrQyif
18/ OyÜv0PÖmax&Dronf awmxJü ur®|mef;½IrSwí f aeonf/ r&Ekdifojzifh aojcif;w&m;\ obm0rSefwjznf;jznf;ay:vmNyD;
þwGif rkqdk;wpfa,muf\ rk'drf;usifhjcif; cH&onf/ aemiftcg aomuNidrf;at;oGm;onf/
rkqdk;onf rD;avmifuRrf;íaoqkH;onf/ 21/ yaoe'Daumovonf ¤if;\rdzk&m;u om;rarG;bJ orD;
19/ y#mpm&m\ cifyGef;onf a>rudkufí aoqkH;oGm;NyD; y#m arG;zGm;aMumif; Mum;od&ojzihf pdwfrcsrf;rom jzpfonf/ odkY
pm&mESihfom;i,fESpfa,mufwdkY rdbrsm;tdrfodkY jyefMuonf/ ¤if; &mwGif Ak'¨&Sifawmfjrwfu orD;wpfa,mufonfvnf; om;
wdkYonf vrf;wGif a&vQHaeonhf tpd&0wDjrpfudk jzwf&onf/ wpfa,mufuJhodkYyif atmifjrif ausmfMum; EdkifpGrf;&SdaMumif;
y#mpm&monf om;BuD;udk rdrdac:rS vm&efrSmMum;vsuf jrpf >rufMum;awmfrlonf/
urf;wGifxm;cJhNyD; (arG;uif;p)om;i,fudk (urf;wpfbufodkY) 22/ jrwfAk'¨aemufodkY t*Fkvdrmv (vufñId;jzwf&ef) vdkufjcif;/
,laqmif oGm;NyD; ¤if;tm;wpfbufurf;ü xm;cJhonf/ y#mpm 23/ qefYusifbuf (wdw¬d)*dkPf;wpfckonf trsKd;orD;wpfa,muf
&monf jrpfudk cJ,Of;pGm jyefíjzwful;vmpOf odef;iSufwpf tm; udk,f0eftwkvkyfNyD; Ak'¨&Sifawmfjrwftm; (ukd,f0ef\)
aumif xdk;qif;vmNyD; om;i,ftm; okwfcsDoGm;onf/ aqmuf zciftjzpfjzihf y&dowftv,fü pGyfpGJ&ef aoG;xdk;ay;vsuf
wnf&mr& jzpfjcif;ü y#mpm&monf xdkiSufudk acsmufvSefY&ef Ak'¨&Sifawmfjrwftm; txifrSm;atmif BudK;yrf;onf/ pGyfpGJrIjyK
vufudk xdwfveYfwMum;a0SY&ef;onf/ om;BuD;onf ,if; aepOf <uufi,fwpfaumifu trsKd;orD;\cg;ü&Sdaom acgif;
(odkYvufudk a0SY&ef;jcif;)udk rdrdtm; ac:onf[k xifrSwfNyD; tkH;udk csnfxm;onhf BudK;udkudkufjzwfvdkufonf/ (xdktrsKd;
jrpfxJckefqif;onf/ a&t,Ofonf om;BuD;tm; ,laqmifoGm; orD;\) uvdrfusrI tjzpfrSefudk od&Sdrsm;NyD; Ak'¨&iS af wmftzdkY
awmhonf/ y#mpm&monf rdrdtdrfodkYa&mufoGm;&mwGif tdrfudk trSefw&m;ay:vmonf/
rD;avmifojzihf rdbESpfyg;vkH; aoqkH;oGm;onfESihf MuHK&jyef 24/ rdrdtm; ESdrfhcsajymqdkolrsm;ESihf qefYusifbuf (wdw¬d)*kdPf;rsm;
onf/ ,if;aMuuGJzG,f jzpf&yfrsm;onf y#mpm&mtm; oGuf tm; ESdrfeif;&ef Ak'¨onf cE¨muk, d rf Sa&ESihf rD;xGufatmif
oGufcg ½l;oGyfoGm;aponf/ y#mpm&monf t0wfrygoavmuf jyKvsuf tHhMozG,fwefcdk; jym#d[mudk jyawmfrlonf/
jzihf om0w¬dNrdKUü vSnfhvnfoGm;vmpOf jrwfAk'¨ESihfawGUonf/ 25/ &mZN*dK[fNrdKU yxroH*g,em/
Ak'¨&Sifawmfjrwfu y#mpm&mtm; oufom&m&apNyD; w&m;"r® 26/ ywåem;NrdKU wwd,oH*g,em/
oifMum;awmfrlonf/ 27/ taomurif;onf Ak'¨omoemawmfjyefYyGm;ap&ef om;awmf
20/ udoma*gwrDtrnf&Sd trsKd;orD;i,f wpfa,mufonf om; r[dE´tm; oD&dvuFmEdkifiHodkY apvTwfawmfrlonf/ r[dE´onf
aoudk jrwfAk'¨xH,lvmNyD; tultnD awmif;onf/ Ak'¨&iS af wmf awmvdkufxGufvmonhf oD&dvuFmbk&if a'0geHyd,wdórif;
324 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o om0w¬d 321
usdef;puf tem;,l? ur®|mef;½IrSwfNyD; vma&muf zl;ajrmfolrsm;ESihf ausmif;aqmiftrSwf 9
pum;pjrnf ajymqdkawmfrlonhf opfom;oufi,frdk;wJi,f jzpf vrf;qkH;wGif a&wGif;wpfckeSihf tcef;usOf;i,f ESpfq,hfwpfck 0ef;
zG,f&Sdonf/ aZw0efO,smOfudk 0,f,laeykH o½kyfazmfxm;onhf &HaeaomjcH0if;ESihf ausmif;aqmif&Sdonf/ ta&SUbufjcrf;wGif vuf
bm&[kwapwDawmfrS(&&Sdonhf) ½kyf<uwpfckwGif aumor®u#k dudk ,m&pfvSnhfvnfEdkifonhf vloGm;vrf;wpfckyg&Sdonhf bk&m;aqmif
a&m *E¨uk#dudkygazmfjyonf/ (,if;½kyf<uonf) azmfjyNyD;taqmuf wpfck&Sdonf/ þausmif;udk at'D 6-&mpkwGif yxtBudrf wnf
ttkHykHpHESpfck rnfodkYykHoP²mef&Sdonf[laom tawG;tjrifudk ay; aqmufcJhonf/ ¤if;aemuf at'D 11 odkYr[kwf 12 &mpkwGif rl&if;
onf/ aumorÁuk#donf teD;ü ½THUap;wHcGefygNyD; atmufajc ausmif;aqmif tkwfjrpfykHpHüyif wpfzefjyefvnf wnfaqmufcJh
av;axmihfykH&Sd okH;axmihfcsKd;trdk;ESihf taqmufttkHi,f ykHoP²mef onf/ þausmif;aqmifü awGU&dS&onhf a&S;a[mif;ypön;f rsm;
awGU&onf/ þ(ausmif;i,f)ukd Mum&SnfcHrnfh owåKypönf;jzihf teuf at'D *-&mpk odkYr[kwf 9-&mpkvuf&m t0avmud
wnfaqmufjcif; r[kwfí aemiftcg tkwftaqmufttkHjzihf awoGm& qif;wkwpfql? at'D 5-&mpk odkYr[kwf 6-&mpkvuf&m
tpm;xdk;cJhonf/ þtaqmufttkH\ tkwfjrpfudk tpm;xkd; Ak'¨qif;wkwpfqlyg&Sdonf/ eDndKa&miftkwfcGufjym; wpfck? teD
(wnfaqmuf)onhf ,cktcgbk&m;zl;awGU&aom taqmufttkH a&mif r"k&moJausmufjzihfjyKvkyfonhf ukaA&qif;wk wpfckESihf
rSm 5 'or 75 _ 4 'or 45 rDwm&SdNyD; bk&m;cef; ygonf/ *,mwGifawGU&onhf teufa&mif ausmufjzihfjyKvkyfxm; onhf
aumorÁuk#dudk wl;azmfaomtcg uefeif[rfonf yef;a&mif yef;ykqif;wk tydkif;tprsm;jzpfonf/
oJausmufjzihf xkvkyfxm;onhf qif;wkawmfBuD; wpfqlawGU&Sd (&[ef;awmfrsm;\) tcef;usOf;wpfckwGif tkwfjzihfjyKvkyfxm;
cJhonf/ qif;wkawmfü a&;xGif;xm;onhfpmrSm rsm;pGmysufpD;ae onhf tdyf&mwpfckyg&SdNyD; tqkH;wpfbufürl acgif;tkH;ykHpHjzifh t
NyD; þqif;wkudk Avtrnf&Sd&[ef;awmfu aumorÁu#k dü enf;i,fjrihfaeonf/ aemuftcef;usOf;wpfckrSmrl Murf;jyifwGif
wnfxm;cJhaMumif; jyqdkonf/ þqif;wkawmfudk ,cktcg umv wpf0ufjrKyfaeonfh ajrtdk;BuD; wpfckawGU&onf/ qef(ajymif;
uwåm;&Sd tdE´d,jywkduüf jyoxm;onf/ ponf)udk odkrDS;odrf;qnf;&ef tokH;jyKcJhjcif;jzpfzG,f&Sdonf/ ¤if;
&[ef;awmf[l,ifqef þ(aZw0efausmif;awmf) ae&modkY (ajrtdk;) ab;wGif aMu;cGufwpfckESihf oHa,mufrwpfck awGU&
a&mufoGm;aomtcg þqif;wkawmfESihf aZw0ef ausmif;wkduf onf/ odkY&mwGif þausmif;aqmifü awGU&onhf pdwf0ifpm;zG,f
twGif; rysufpD;ao;bJ a&S;a[mif;ykHpHtwkdif;wnf&Sdaeao;onhf taumif;qkH;rSm rd*'g0kef&Sd "r®puú&mZdausmif;wkdufudk (vª'gef;)
aumorÁuk#dwdkYudk awGUjrif&onf/ aumorÁu#k d\ a&SUwnhfwnfh aqmufvkyfcJhonhf ukrm&a'0D\ cifyGef;jzpfol a*g0dE´p`E´rif;BuD;\
avmufwGif Ak'¨&Sifawmfjrwfonf cE¨mudk,fvIyf&Sm;rI &&Sdap&ef n aMu;jym;pmwef;jzpfonf/ ,if;aMu;jym;pmwef;udk tcef;i,f
ae tcsdefrsm;ü pMuøavQmufaeawmfrl&mXmeudk txdrf;trSwfjyK wpfck\ Murf;cif;atmufwGif jrKyfaeonhf ½THUaowåmtwGif; ao
onhf tkwfckH&Snfwpfck&Sdonf/ csmpGm xkyfydk;xm;onfudk awGU&onf/ at'D 1130-ESpf? ZGefv
23-&ufESifh nDrQonhf &ufpGJjzihf azmfjyxm;onf/ ,if; (aMu;jym;
322 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o om0w¬d 323
rSwfwrf;)onf aZw0efausmif;awmfü aexdkifMuonhf Ak'¨bwåm ypfcJhMuonf/ temxydPfolaX;onf þudpöudkMum;od&aom t
&utrnf&Sd ausmif;xkdifq&mawmfESihf oHCmawmfrsm;tm; aus; cg olaX;u Ak'¨&Sifawmfjrwf r&SdcsdefwGif vltrsm;onf &Sifawmf
½Gm 6-½GmESihf ,if; (aus;½Gm)wdkY\ tcGefawmfrsm;udkvª'gef;aMumif; jrwfbk&m;udk,fpm; rnfodkY&Sdcdk;ylaZmf&rnfudk ar;avQmufonf/
rSwfwrf;wifxm;onf/ þay;tyfrIudk aocsmap&ef vltm;vkH; Ak'¨&Sifawmfjrwfu vª'gef;zG,f&mrsm;ukd aAm"dyifwGif csxm;vª'gef;
tm;odaponf/ ]rif;om;rsm;? rdzk&m;rsm;? xD;eef;tarGqufcH jcif;jzihf (tpm;xdk;ylaZmfrI) jyKedkifaMumif; rdefYMum;awmfrlonf/
rnhfolrsm;? 0efBuD;rsm;? ykPÖm;rsm;? wHcg;apmihfrsm;? ppfAkdvfcsKyfrsm;? odkYjzihf Ak'¨*,m&Sd aAm"dyifrS aAm"daphwpfck ,laqmifcJhNyD;BuD;
b@mxdef;rsm;? rSwfwrf;xdef;odrf;olrsm;? aq;q&mrsm;? eu©wf us,fonhf tcrf;tem;jzihf aZw0efausmif;awmf0if;twGif; pdkuf
aA'ifq&mrsm;? &mjzwfyka&m[dwfrsm;? owif;ydkYaqmifolrsm;ESihf ysKd;onf/ ,if;aAm"daphudk t&SiftmeE´mpdkufysKd;aomaMumihf tmeE´
qifjrif;NrdKU½GmESihf a½TwGif;rsm;qkdkif&m wm0ef&Sdolrsm;}[laom eef; aAm"d[k xif&Sm;vmonf (Zm-| 4? 228)/ odkY&mwGif aZw0ef
wGif;oleef;wGif;om;tm;vkH;\ a&SUarSmufü aMunmonf/ þaMu; onf ESpfaygif; wpfaxmifeD;yg;rQ awmBuD;rsufrnf;tjzpf pGefYypf
jym;pmwGif azmfjyxm;aom aus;½GmtcsKdU (,aeYwdkif)wnf&SdqJjzpf cHxm;cJh&jcif;ESihf tmeE´aAm"donf rnhfonhfae&mwGif trSefw
NyD; ¤if;wdkY\a&S;a[mif; trnfemrtwdkif;yif xif&Sm;qJjzpfonf/ u,f wnf&Sdonf[k ñTefjyonhf a&S;a[mif;okawoe taxmuf
apwD&Spfql txm; r&Sdjcif;wdkYaMumihf þ(vuf&Sd)aAm"dyiftm; rlv(tmeE´
ausmif;aqmiftrSwf 8-\ ajrmufbuf ra0;aomae&mwGif tkwf aAm"d)tjzpf azmfjyonfrSm tawmftwef oHo,jzpfzG,f&Sdae
apwD&Spfql twGJvdkuf&Sdonf/ &mpkESpf wpfavQmufvkH; aZw0ef onf/ Zmwut|uxmwGif tmeE´aAm"dyifudk ,ckvuf&Sd jrefrm
ausmif;awmfwGif oDwif;okH;cJhMuaom av;pm;tyfonhf q&m bkef;awmfBuD;ausmif;teD; wpfae&mwGif jzpfrnf[k ,lq&onhf
awmfBuD;rsm;\ (t½dk;)jymrsm;udk Xmyem&ef þapwDrsm;udk wnf aZw0ef\yifr*dwfaygufteD;ü pdkufysKd;cJhaMumif; jyqdkxm;onf/
aqmufcJhzG,f&Sdonf/ apwDawmfwpfqlwGif at'D 5-&mpk[k aumorÁuk#d
owfrSwfonhf Ak'¨a'0[laom trnfjzihf wHqdyfwpfck ygonf/ tmeE´aAm"dyif\ ajrmufbufuyfvsuf vrf;\b,fbufü aZw
aAm"dyif 0efausmif;wkduftwGif; Ak'¨&Sifawmfjrwf ESpfoufNyD; rMumcP <u
vrf;rBuD;twdkif; qufoGm;aomf tmeE´aAm"dyiftjzpf azmfjyaom a&mufonhf ae&mESpfckteuf wpfckjzpfonhf aumorÁu#k d\
opfyif(anmifyif) wnf&Sdonhf taqmufttkHrsm;pGm\ tkwfjrpf tysuftpD;rsm; &Sdonf30/ rlvtaqmufttkHrSm Ak'¨&Siaf wmfjrwf
rsm; udkawGU&onf/ Zmwut|uxmt& vltrsm;onf aZw 30
aZw0e0d[m&twGif; ua&&duk#d? aumorÁuk#d? *E¨uk#dESihf ovVm*g&[k t
0efausmif;awmfodkY Ak'¨&Sifawmfjrwftm; &Sdcdk;ylaZmf&ef a&mufvm aqmifBuD;av;ck&Sdonf/ wpfaqmifvQif tzkd;wpfodef;pD wefzdk;&Sdonf/ xdkwGif ov
Muaomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwfr&Sdojzihf vlwdkYonf ¤if;wdkY\ yef;rsm; Vm*g&udk aumovrif;u aqmufvkyfvª'gef;NyD; usefokH;aqmifrSmrl temxydPf ol
yef;ukH;rsm;ESihf vª'gef;zG,f&mrsm;udk *E¨uk#dwdkufcef;a&SUwGif xm; aX;\ ukodkvfjzpfonf ('D-| 2? 1)/
328 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o om0w¬d 325
Mum;NyD;) ESpfodrfhpum; qdkaMumif;? xdkYaemuf t&SiftmeE´monf *E¨uk#dwdkuf
(*E¨uk#d)wHcg;rsm;zGifhvsuf Ak'¨&SifawmfjrwfxdkifawmfrlcJhonhf ckwif vrf;twdkif; a&SUqufoGm;aomf a&S;acwf Ak'¨bmomü txif&Sm;
anmifapmif;udk zkefokwfNyD; ñID;EGrf;aeonhf yef;ukH;rsm;ESihf Murf; qkH; taqmufttkHjzpfonhf eHYomwdkufcef;ac: *E¨u#k dausmif;
jyifay: a<uusaeonhf yef;yGifhrsm;udk vSnf;usif;NyD;? ckwifanmif aqmif\ tkwfjrpfrsm;&Sdonf/ bm&[kw½kyf<u(üazmfjyonhf) rlv
apmif;wddkYudk t&Sifjrwftaejzihf Ak'¨touf&SdpOfu aeYpOfjyKaeus *E¨uk#dwdkufcef;onf aumorÁuk#dxufBuD;vsuf wpfykHpHwnf;
twdkif; oihfawmf&mü xm;jyefaMumif;vnf; azmfjyonf/ jzpfNyD; MuufajccwftkwfjrpfykHpHwGif wnfaqmufxm;onf/ ,aeY
apwDtrSwf 9 bk&m;zl;rsm; zl;awGU&onhf tysuftpD;rsm;rSm *kwåacwf (vuf&m
*E¨uk#d\ajrmufbufuyfvsuf vrf;\b,fbufwGif Ak'¨qif;wk taqmufttkH)jzpfonf/ avSum;rsm;ESihf pwk*HykH cef;qG,fwpfck
awmfjrwfwpfql awGU&Sd&onhf *kwåacwf aESmif;ydkif;vuf&m apwD ESihf ta&SUbufü0ifayguf? cef;raqmifwpfck? 1 'or 8 rDwm
awmfi,fwpfql\ t<uif;tusefrsm;&Sdonf/ qif;wkawmfrSm ao; xlxJonhf eH&Hrsm;ESihf 2 'or 5 rDwm pwk&ef;&Sdonhf bk&m;cef;
i,fNyD;(ÓmPfawmf) 50-pifwDrDwmrQomjrihfonf/ þAk'¨qif;wk wpfckyg&Sdonf/ þbk&m;cef;i,fonf rlv*E¨uk#dwdkufcef; ae&m
awmfonf aMumuf½GHUrIuif;rJh (tb,rkj'm)[ef vuftae t ay: aemufxyf wnfaqmufonhf *E¨uk#dwdkufcef; jzpfonfrSm
xm;jzihf xdkifaeawmfrlykH a&mifvQHpufudk vkH;0yGifhaeonhf Mumyef; aocsmonf/ cef;rus,frSm aESmif;acwfusrS wdk;csJUwnfaqmuf
ykHjzihf wefqmqifxm;onf/ (MumyGifh) yGifhcsyf\ wpfbufpGef;wGif xm;jcif;jzpfvdrhfrnf/ 1907-8 ckESpfrsm;ü wl;azmfpOftwGif; (a&S;
vQmxkwfxm;onhf jcaoFhESpfaumif&SdNyD; aAm"dowåudk,f pm;jyK a[mif;ypönf; wl;azmfol) Adka*gvf(Vogal)onf rlv*E¨uk#d
xdkifae[ef ½kyf<uwpfckESihf aemufwpfbufwGif yef;ukH;udkifaqmif taqmufttkHykHpH tpteudkawGUí arQmfvihfcsufjzihf *E¨uk#w d dkuf
xm;onhf OyoumESpfa,muf 0ef;&Haeonf/ ½kyfwak tmufcHckH cef; atmufajcudk wl;cJhaomfvnf; rnfonhfypönf;rQ rawGU&acs/
ywfvnfwGif ukoeacwf aESmif;ydkif;tu©&mjzihf a&;om;xm; *E¨uk#d[laomtrnfonf awGUaeus taqmufttkHwpfck
onhf pmwef;wpfckygonf/ ]omauwNrdKUae yg0gNrdKUom; oD[a'0 xufydkí taqmufttkH ykHyef;oP²mefudk azmfñTef;onf/ jrwf
\ MunfndKpGm (vª'gef;tyfaom)tvª}[k azmfjyonf/ Ak'¨twGuf yxrOD;qkH;aom tNrJae&m(taqmif)udk aZw0ef
þqif;wkawmfykHoP²mefESihf þqif;wkawmfudk xkvkyfonhf ausmif;wdkuftwGif; wnfaqmufcJhNyD; vltrsm;onf yef;? pE´ul;
ausmufom;ykHpHwdkYu þqif;wkudk r"k&mNrKdUwGif jyKvkyfcJhaMumif; eHYomrsm; vª'gef;rIjyKMu&if; vma&mufMuaomaMumihf *E¨u#k d[l
azmfjyonf/ oD[a'0onf qif;wkawmfudk 0,f,l&ef r"k&modYk aom trnfudk &&SdoGm;jcif;jzpfonf/ rMumrDtcsdefwGif Ak'¨&iS af wmf
oGm;a&mufcJhNyD; ol bk&m;zl;c&D; vSnhfvnfaomtcg xdkqif;wkk jrwf twGufwnfaqmufaom odkYr[kwf jrwfAk'¨ tNrJoDwif;okH;
awmfudk aZw0efausmif;awmfodkY yihfaqmif cJhjcif;jzpfzG,f&Sdonf/ avh&Sdaom rnfonhf taqmufttkHudkrqdk xdk(*E¨uk#d)trnf
þqif;wkawmfonf ,cktcg vyfcaemif; (NrdKU) jywkduüf &Sdonf/ twdkif; uifyGef;wyfMuonf/ aESmif;acwf &mpkESpfrsm;wGif Ak'¨qif;
326 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o om0w¬d 327
wkawmfudef;0yfawmfrlonhf bkef;BuD;ausmif;&Sd rnfonhfbk&m;cef;
(bk&m;aqmif)udkrqdk tvm;wl *E¨uk#d[k trnfay;vmMu
onf/ a&S;a[mif;t|uxmrsm;ü aZw0efausmif;awmf&Sd *E¨uk#d
ukd aZw0efausmif;awmf\ tv,fA[dkwGif wnfaqmufxm;
aMumif; azmfjyxm;jyD; (Zm-| 1? 107)rSm a&S;a[mif;okawoe
ynm&Sifrsm;u rSefuefonf[kaxmufcHMuaom tcsufjzpfonf/
uefeif[rfonf *E¨uk#drS aZw0ef\ta&SUbuf*dwf0[k ,lq&
aom(ae&m)odkY oGm;onhf aumif;rGefpGm azmufvkyfxm;aom
vrf;udk awGU&Sd&onf/ (þonfrSm) þausmif;wdkufBuD; twGi;f
tqdkyg (*E¨uk#d)\ tv,fA[dük wnf&SdykHudk ñTefjyonf/
okr*Fv0dvmodeD ('D-| 1? 47)wGif Ak'¨&Sifawmfjrwf\ wpfaeY
wmvkyfief;pOfudk tao;pdwfazmfjyxm;NyD; Ak'¨&iS af wmfjrwfonf
qGrf;bkOf;ay;NyD;aemuf *E¨uk#dwGif usdef;pufawmfrlaMumif;? w
&m;"r® a[mMum;&ef xdk(*E¨uk#d)rS <uawmfrlaMumif;? naecif;
tcsdef jrwfAk'¨ ajcqefYvdkaomtcg ,if;(*E¨uk#d)a&SUü acguw f kHY
acgufjyef pMuøavQmufawmfrlaMumif; azmfjyonf/ *E¨uk#dtwGif;
ü tcef;i,f(y&da0P)wpfck? a&csKd;cef;? (e[meaum|u)ESihf Ak'¨
onf pnf;a0;aeMuonhf &[ef;awmfrsm;tm; wpfcgwpf&H &yf
vsuf acwåcP (pum;)rdefY>rufawmfrl&mjzpfonfh ,if;(a&csLd;
cef;)odkY oGm;aom &wempDavSum;wpfck(,if;avSum;udk &wem
trsm;tjym;jzihf wefqmqifxm;onf[k qdkvdk[efwlonf)/ okr*F
v0dvmodeD ('D-| 1? 7)wGif Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefawmf
rlNyD;aemuf vltrsm;onf Ak'¨&Sifawmfjrwfr&Sdjcif;twGuf ylaqG;
aomu jzpfMuvsuf *E¨uk#dwdkufywfvnfü pk½kH;a&muf&SdvmMu
aMumif;? t&SiftmeE´monf aZw0efausmif;awmfodkY jyefvmNyD; xdk
(idka<u;aeMuonhf) y&dowftm; t&mcyfodrf; rwnfNrJykH(udkrdefY
18/ ukodem½kH om0w¬d 329
xdktcg t&SiftmeE´monf jrwfpGmbk&m;tm; ]&Sifawmfjrwfbk&m;? apwDtrSwf 8
þ 0g;uyfumNrdKUodrfNrdKUi,f? (aus;)awmNrdKU? opfudkif;opfcuf(yrm) apwDtrSwf 9 rS vrf;\tjcm;wpfbufwGif ydkrdkBuD;rm;onhf
NrdKUvufi,frSm y&dedAÁmefpHawmfrrlygESihfbk&m;}[k avQmufxm;onf aemufxyfapwDwpfql&Sdonf/ þapwDawmfonf rlvu 0dkif;0ef;
('D 2? 120)/ cJhaomfvnf; aESmif;acwf at'D 9-&mpkESihf 10-&mpkESpfrsm;twGif;
b0wpfoufwm\ aemufqkH;ESpfwGif Ak'¨&Sifawmfjrwfonf &mZ av;axmifhykH jyefvnfwnfaqmufcJhonf/ þapwDawmf\ 'kwd
N*dK[fNrdKUrS xGufcGmNyD; ajrmufbufodkY OD;wnfvsuf aemufqkH;a'o ,ykHoP²mefapwDawmfü qif;wkawmfwpfql\ atmufydkif; wpf
pm&D<ucsDawmfrlonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfonf emvE´m? ywåem;ESihf pdwfwpfa'o awGU&onf/ ½kyfwkckHüyg&Sdaom pmwef;rSm ukoe
a0omvDNrdKUrsm;udk jzwfoef;awmfrlonf/ (þc&D;pOfrSm) y&dedAÁmefpH acwfOD;ydkif;ta&;tom;jzpfNyD; ]om0w¬dNrdKU aZw0efausmif;awmfü
vGefawmfrrlrD aemufwpfBudrf uydv0w¬KNrdKUodkY <uawmfrl&ef &nf aAm"dowåqif;wkwpfqludk (wnfxm;onf)...ESifh 0dvdoQx (NrdKUrS
½G,fcsufaMumihf(vnf;) jzpfzG,f&Sdonf/ touft½G,fBuD;&ifhNyD; oDv"&? uoQBwd, nDtpfudkrsm;ESifh r"k&m(NrdKU)rS "r®eE´\om;rsm;
tm;enf;aejcif;ü &Sifawmfjrwf<ucsDawmfrlonhf c&D;onf cufcJ \tvª'ge(jzpfonf)/ pmayusrf;*ef ESHYpyfNyD; avmuDtm½kH\ tppf
NyD; aES;auG;awmfrlayvdrfhrnf/ &SifawmfAk'¨udk,fwdkif þodkY >ruf trSef r[kwfjcif;ESihf b0\ rwnfNrJjcif;obm0udk (odem;vnf
[awmfrl\ ]igbk&m;onf ,cktcgü touft½G,f BuD;&ifhvSNyD/ jcif;ü) tvkH;pHkaom Ak'¨rsm;tm; ylaZmfonhftaejzihf owå0g tm;
aqG;ajrUvSNyD/ ESpfumvawG Mumjrihf(tqkH;odkYa&muf)cJhNyD/ touf vkH;\ aumif;usKd;twGuf ¤if;wdkY\ rdbrsm;tm; txl;&nfrSwfí
&Spfq,fjynfhNyD;jzpfjcif;ü b0c&D;udk jzwfoef;cJhNyD/ igbk&m;onf þb0aemifb0 b0ESpfwefü ukodkvfaumif;rIudk pkaqmif;rd&ef
b0\tqkH;odkYa&mufaeNyD/ vSnf;tkdBuD;onf om;a&BudK;jzihf wkyf tvdkYiSm þqif;wkawmfudk vª'gef;cJhonf/ þ(aAm"d owå)qif;wk
aESmifzGJUcsnfxm;jcif;jzihfom a½GUvsm;aeouJhokdY igbk&m;\udk,fcE¨m udk r"k&mNrdKUrS yef;ykq&m od0rdMwu xkvkyfcJhonf}[kazmfjyonf/
onfvnf; (t&[wåzvormywf[laom BudK;jzihf) wkyfaESmif þ(azmfjyNyD;)pmwef; atmufbufwGif "r®pmawmftESpfcsKyf
xm;jzihfom qufvufí a½GUvsm;ae&ay\} ('D 2? 85)/ udk at'D 8-&mpk odkYr[kwf 9-&mpktu©&mrsm;jzihf a&;xGif;xm;
Ak'¨&SifawmfjrwfESihf aemufyg &[ef;awmfrsm;onf yg0gNrdKUodkY onf/ qif;wkawmfonf apwDawmfü Xmyemuwnf;u usKd;
ra&mufrD b@*gr (&SmazGí r&ao;)? [w¬d*gr ([maxmt NrKd U ysufaeNyD;jzpfykH&onf/ &Sdcdk;ylaZmf&ef rjzpfEdkifavmufatmif qdk;½Gm;
teD;&Sd [xdcgv)? trÁ*gr (wruk[dNrdKU\taemufawmif 10- pGm ysufpD;aeaomaMumihfyif xkdqif;wkawmfudk apwDawmfxJü
uDvdkrDwmtuGm tr,m½Gm)? ZrÁK*gr([xdcgv\ taemufajrmuf xnfhoGif;(Xyem)cJhjcif;vnf; jzpfzG,f&Sdonf/ þqif;wkawmfjrwf
13-uDvdkrDwmtuGm&Sd Zrkem[dt&yf)ESihf abm*e*& (a'tdk&d, tm; (rD;yl;aZmfjcif;ponfjzihf) rpGefYypf&ufavmufatmif ½dkao
c½dkif&Sd tr,mESihf zZdve*&wdkY\ taemufbuf 10-uDvdk av;pm;aMumif;vnf; ,lqEdkifonf/ a&;xm;onhf pmwef;vnf;
rDwmtuGm&Sd abm'a&me½Gm)wdkYudk jzwfausmfcJh&onf/ yg0gNrdKUae pdwf0ifpm;zG,f aumif;onf/ taMumif;rl þtcsufonf Ak'¨bm
a½Tyef;xdrfq&m pkE´onf Ak'¨&Sifawmfjrwftm; aemufqkH;qGrf;udk om yef;ykvuf&mrsm; xkwfvkyfonhf tcsuftcsmae&mtjzpf r"k
330 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o om0w¬d 331
&mNrdKU ta&;ygrI\ aemufxyf taxmuftxm;wpf&yf jzpfaom onhfae&m jzpfaaomaMumihf ,if;tjzpftysufonf þa&uef
aMumihfwnf;/ xdkYjyif ausmufpmonf &[ef;awmfrsm;omru Oyg teD;jzpfay:cJh&rnfrSm aocsmonf/
oumrsm;onfvnf; yd#uwfusrf;pmrsm;udk wwfuRrf;aMumif; om0w¬d (NrdKUa[mif;)
ñTefjyaomaMumihfvnf; ta&;ygjcif;jzpfonf/ um;vrf;twdkif; ajrmufbufodkYqufoGm;vQif a&S;acwfom0w¬Nd rdKU
ausmif;aqmiftrSwf 1 awmf ae&m&Sdonf/ NrdKUawmf\ uwkwf &ifwm;(NrdKU½dk;)rsm;onf
tysuftpD;rsm;\ ajrmufzsm;wGif&Sd þ(ausmif;aqmiftrSwf 1) vjcrf;ykHoP²mef&SdNyD; ig;uDvdkrDwmcefY &Snfvsm;onf/ &yÜwjd rpf
taqmufttkHonf aZw0efausmif;awmfü awGUorQwGif tBuD; onf wpfcsdefu NrdKU½dk;twGif;bufodkY auGUvsuf vrf;ab;twdkif;
qkH;jzpfNyD; at'D 10-&mpktwGif;u wnfaqmufcJhykH&onf/ 0if pD;qif;cJhaomfvnf; ,cktcg ajrmufbufodkY 1 'or 5 uDvDrD
aygufonf ta&SUbufodkY rsufESmrlaeNyD; wdkifvkH;av;wdkifygonhf wmcefYrQom &Sdawmhonf/ NrdKUawmf\yifr*dwfonf NrdKU½kd;rsm;tMum;
cef;rwpfckodkY OD;wnfoGm;onf/ ausmif;0if;udk tcef;i,faygif; ,ckacwf um;vrf;jzwfonhfae&m\ vuf0Jbuf tenf;i,f
35- cef;jzihf 0ef;&Hxm;NyD; tv,fü bk&m;aqmifwpfck&Sdonf/ aZ tuGm&Sd uGufvyfae&mjzpfaMumif; owfrSwfxm;onf/ a&SUoYdk
w0efausmif;awmf&Sd bkef;awmfBuD;ausmif;rsm;pGmuJhodkY þausmif; um;vrf;twdkif; tenf;i,f vkdufoGm;aomf bk&m;zl;onf tkwf
aqmifonf rD;½IdUzsufqD;cH&onhf taxmuftxm;rsm;&Sdonf/ taqmufttkHBuD;ESpfckodkY a&mufoGm;vdrfhrnf/ yxrtaqmuf
a&uef ttkHukd ,cktcg yuúduk#d[kac:NyD; 'kwd,taqmufttkHudk upäd
aZw0efausmif;awmf&m tysuftpD;rsm;rS taemufbuf*dwfrS uk#d[kac:onf/ taqmufttkHESpfckvkH; rlvu apwDawmfrsm;om
xGufcGmvsuf um;vrf;rtwdkif; taemufajrmufbufodkY quf jzpfzG,f&Sdaomfvnf; aESmif;acwfwGif tjcm;&nf½G,fcsufrsm;jzihf
oGm;vQif bk&m;zl;onf rMumrD a&uefwpfckay:rS wHwm;udk tokH;jyKEkdif&ef jyefvnf ykHpHjyKaqmufvkyfxm;onf/ rdk;&moDwGif
ausmfjzwf&vdrfhrnf/ O'geygVd(pm-51)t& Ak'¨onf qGrf;cHvSnhf upäduk#dxdyfay:rS om,mvSonhf [dr0EÅm½Icif;udk &&SdEdkifonf/
vnfpOf ig;rsm;udk ñSOf;qJaeMuonhf uav;i,fwpfodkufESihf oGm;a&muf&ef
awGUonf/ Ak'¨u uav;i,frsm;tm; (rñSOf;qJ&ef) wkdufwGef;NyD; a'ocHwdkYu qm&fAmpwD odkYr[kwf qma[xrma[x(Saheth
emusifrIudk ESpfoufovm;[k vdrfrmuRrf;usifaom enf;jzifh Maheth) [kac:onhf om0w¬donf Amvf½krfyk& (Balrumpur)NrdKUrS 17-
uav;i,frsm;tm; ar;jref;onf/ uav;i,frsm;u rESpfoufyg uDvdkrDwmcefY tuGmwGif&SdNyD; ¤if;rSwpfqifh bwfpfum; odkYr[kwf
aMumif; avQmufaomtcg Ak'¨u uav;wdkYtaejzihf rdrdudk,fwkdif jrif;&xm;jzihf aumif;pGm a&mufEdkifonf/ Amvf½krfyl&NrdKUudk vyfc
jyKrlqufqH cH&vdkonhfenf;wl tjcm;yk*¾Kdvfrsm;tay: jyKrlqufqH aemif;ESihf a*g&cyl&NrdKUrsm;rS &xm;jzihf tvG,fwul oGm;a&mufEdkif
oihfaMumif; ñTefjyawmfrlonf/ O'geygVdawmfvm þawGUqkHrI onf/ ykHrSefwuúpDrsm;vnf; vyfcaemif;rS Amvf½kyfyl& NrdKUokYd
jzpf&yfonf om0w¬dESihf aZw0eftMum;wGif jzpfcJhaMumif; jyqdk om0w¬dudk jzwfvsuf oGm;Muonf/
onf/ xdkae&mESpfck tMum;&Sd þ(a&uef)ae&monfomvQif a&&Sd
336 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ukodem½kH 333
ruk#AE¨e apwDodkY xkwf,lNyD; rD;oN*ØK[fMuonf/ qufuyfvª'gef;onf/ qGrf;bkef;ay;NyD;aomtcg ]bk&m;&Sifonf
þazmfjyyg ta&;BuD;jzpf&yf jzpfay:cJhaomaMumihf ukodem½kH aoG;yg0rf;avQmjcif;ESihf cHcufNyD; aoavmufaom emusifrIwdkYjzihf
onf bk&m;zl;rsm;tm; qGJaqmifcJhojzihf apmapmydkif;umv uyif jyif;xefonhf a&m*ga0'em uyfa&mufvmonf/ xdkYaemuf bk&m;
bk&m;zl;c&D;pOf\ tcsuftcsmae&mjzpfcJhonf/ &[ef;awmf [l,if &Sifu t&SiftmeE´mtm; pkE´a½Tyef;xdrfonfxH wpfzefoGm;a&muf
qef ukodem½kHodkY <ua&mufawmfrlpOfu (ukodem½kw H Gif&Sdonhf) NyD; ¤if;(pkE´) aemifwylyefjcif; rjzpf&atmif bk&m;&Sifwpfqltm;
ausmif;wkdufrsm;ESihf bk&m;apwDrsm;rSm ysufpD;ukefMuNyDjzpfonf/ aemufqkH;qGrf;udk vª'gef;&jcif;onf trGefjrwfqkH;aom tvª'ge
(þonfrSm) EdkifiHa&;uaomif;ueif; jzpfcJhonhf acwfwpfacwf jzpfaMumif; ajymjy&ef rdefY>rufawmfrlonf} ('D 2? 136)/
aMumifh jzpfzG,f&Sdonf/ [l,ifqefonf avsmif;awmfrl Ak'¨qif;wk tm;cGefAv jyefvnfaumif;rGefvmNyD;aemuf Ak'¨&iS af wmfjrwf
awmfwpfql&Sdonhf bk&m;ausmif;wpfckudk awGU&\/ ,if;bk&m; onf ykuúKo(trnf&Sd) Oyoumudk awGUqkH&ef c&D;twefi,f
ausmif;aqmif aemuf(ta&SUbuf)&Sd apwDwpfqlrSm ysufpD;ae quf<uawmfrlonf/ ykuúKoonf Ak'¨&Sifawmfjrwftm; a½Tcsnfxdk;
aomfvnf; 61-rDwmjrihfNyD; ,if;(apwDawmf)\a&SUwGif ausmuf ouFef;wpfpkH vª'gef;onf/ xdkouFef;udk t&SiftmeE´mu Ak'¨&iS f
wdkifBuD;wpfck&Sdonf/ pkE´(yef;xdrfonf)\ tdrfae&mESihf okb'´ awmfjrwf\ touft½G,f&ifha&mfvSNyD;jzpfaom emrusef;jzpfae
&[EÅmjzpfonhfae&m txdrf;trSwfjyK wnfxm;onhf apwDi,f onhf udk,fcE¨may:ü 0wf½kHay;awmfrlaomtcg EIdif;,SOfrIt&
rsm;vnf;&Sd\/ udk&D;,m;vlrsKd; bk&m;zl;c&D;onf [a,csKd (Hye a½TouFef;a&mif arS;rSdefoGm;avmufaom a&mifjcnfwpfrsKd; jrwf
Ch'o) at'D 725 cefY ukodem½kHodkY a&mufoGm;aomtcg þ Ak'¨\½lyum,awmfü awmufyoGm;onf ('D 2? 134)/ jrwfpGm
(apwD)ae&mudk wpfpdwfwpfa'o jyKjyifxm;onf/ ]wpfvMum bk&m;ESihf oHCmhy&dowfonf [d&n0wDjrpf (,cktcg [d&uDem&D
oDwif;okH;cJhNyD;aemuf uREkfyf([a,csKd)onf ukodem½kHe,foYdk trnf&Sdacsmif;i,f)udk jzwfvsuf ukodem½kHodkY qdkufa&mufcJhMu
a&mufoGm;onf/ þae&mum; Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmef pHvGef onf/ rv’mrif;wdkY\ NrdKUawmfjzpfaomfvnf; NrdKUi,fwpfNrdKUrQom
awmfrlaom ae&mjzpf\/ ukodem½kHonf pdkjynfpnfum;jcif;r&SdbJ jzpfonf/ þtBudrfonf Ak'¨&SifawmfjrwftzdkY ukodem½kHodkY yxr
vlolraeawmhonhf ae&mjzpfonf/ þapwDudk Ak'¨&Sifawmfjrwf OD;qkH;tBudrf r[kwfay/ ,ciftBudrfrsm;pGm a&mufcJhpOftwGif;
y&dedAÁmefjyKaomae&mü wnfxm;jcif;jzpf\/ þ(y&dedAÁmefjyKonhf) ukodem&okwf (tH 1? 274)? udEÅdokwf (r 2? 238)wdkYudk a[m
ae&mudk oefY&Sif;pifMu,fatmif apmihfa&Smufaeonhf ur®|mef;jy Mum;awmfrlNyD; jzpfonf/ odkYjzpfí rv’mrif;OaoQmiftzGJUu jrwf
q&mwpfa,muf&Sd\/ ESpfpOfESpfwdkif; &Spfckajrmufv\ &Spf&uf Ak'¨ukodem½kHodkY <ua&mufvmpOf rBudKqdkrdol rnfolrqdk 'Pfwyf
ajrmufaeYwGif &[ef;a,musfm;? &[ef;rdef;r? odu©rmef(omoem cH&rnf[laom aMumnmcsuf xkwfjyefxm;onfxd jrwfAk'¨\
jyK)rsm;ESihf vlOygoumrsm;onf þae&mudk ylaZmfrIjyK&ef pka0; wynhfy&dowfrSm pdwftm; xufoefaeMuNyD; (ta&twGuf)
Muonf/ rdk;aumif;uifwGif ajrmufjrm;pGmaom wHcGefukuúm;rsm; rsm;jym;vSonf (0d 4?246)/
vGihfysHaeNyD; (,if;wdkYudk) vltaygif; awGUjrifMu&onf/ xdkaeYrSmyif
334 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ukodem½kH 335
,cktcg Ak'¨&Sifawmfjrwf jyefvnf <ua&mufawmfrlvmojzihf awmfrsm;tm; ukd,faawmfjrwftaejzihf vrf;ñTefa[mMum;rI rjyK
rv’mrif;wdkYonf Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmef pHvGefawmhrnf[laom Edkifawmhaomfvnf; "r®ukd yGm;rsm;tm;xkwfEdkifMuaMumif; rdefYawmf
owif;udk Mum;Mu&jcif;ü Ak'¨&Sifawmfjrwftm; aemufqH;k tBudrf rlonf ]tmeE´m? oifwdkYonf igbk&m;\ oifMum;csuf &yfpJoGm;
zl;ajrmf&jcif;jzpfrnf[k odxm;MuaomaMumifh Ak'¨vJavsmif;awmfrl cJhNyD/ ,cktcg igwdkYq&mr&Sdawmhacs[k pOf;pm;rdEdkif\/ odkY&mwGif
aeonhf tifMuif;O,smOfodkY pkNyKHa&muf&SdvmMuonf/ okb'´y&d þodkYrawG;Muvihf/ igbk&m; y&dedAÁmefpHNyD;aemuf ig;bk&m; a[m
AkdZfonf ukdodem½kHe,fwGif&SdNyD; ausmfMum;oljzpfaMumif; rsm;pGm Mum; ynwfxm;NyD;jzpfonhf "r®ESihf0de,udk oifwdkY\q&mjyKMu
Mum;zl;cJhaomfvnf; wpfBudrfwpfcgrQ udk,fwdkif rawGUzl;ao;onhf avmh ('D 2? 126)}/ ¤if;aemuf jrwfAk'¨onf aemufqkH;Mo0g'udk
Ak'¨a*gwronf ,aeYn y&dedAÁmefpHvGefawmhrnfjzpfaMumif; Mum; >ruf[awmfrlonf ]&[ef;wdkY? ocFg&w&m;rSeforQonf ysufpD;
odcJhojzihf ar;cGef;tcsdKU ar;jref;&ef arQmfvifhvsuf tifMuif; jcif; oabm&Sd\/ vkHYvBudK;ukwftm;xkwf&pfMuavmh[k igbk&m;
O,smOfodkY okwfoD;okwfysm a&mufvmcJhonf/ Ak'¨tm;awGUqkH&ef onf oifwdkYudk rdefYMum;ay\ (0,"r®m ocFg&m tyÜrma'e orÜm
okb'´BudK;pm;aomtcg t&SiftmeE´mu Ak'¨&Sifawmfjrwf yifyef; a'x)} ('D 2? 127)/
EGrf;e,fvSaMumif; jyefMum;vsuf okb'´tm; jyefoGm;zdkYom wGif t&[wår*fzdkvfudk r&&Sdao;aom &[ef;awmfrsm;onf
wGifqdkonf/ jzpfysufykHudk Ak'¨odoGm;aomtcg udk,fawmfjrwfrSm ]Ak'¨&Sifawmfjrwf tvGefvsifjrefpGm y&dedAÁmefpHvGefawmfrlavjcif;/
touf&Sif&ef em&Dykdif;rQom usefawmhaomfvnf; okb'´udk rdrd tvGefvsifjrefpGm avmu\tvif; &SifyifAk'¨ y&deAd ÁmefpHvGefrlav
xHac:,lawmfrlNyD; w&m;"r®a[mMum;awmfrlonf ('D 2? 149)/ v jcif;}[k ajymqdk idka<u;Muonf/ (tem*grf &[EÅm) t&d,m yk*¾Kdvf
tenf;i,ftvGefu Ak'¨&Sifawmfjrwfu rdrdonf anmifapmif;jzihf rsm;url owdorÜZOfjzihf wnfNidrfpGm aeEdkifMuvsuf ylaqG;idka<u;
o,f,l&onftxd tdkrif;&ihfa&mfcsdefyif jzpfaeaomfvnf; "r®udk Muolrsm;tm; a[majymrIt&a&m pHerltm;jzihfyg Ak'¨a[mawmfrl
a[mMum;&ef pGrf;&nf(ynm)&SdaMumif; rdefYawmfrlchJonhf twdkif;yif aomw&m;"r®jzihf owday;Mu\ ]t&Sif bk&m;wdkY? t&Sifbk&m;wdkY\
ukodem½kHü y&dedAÁmefpHvGefawmfrlcgeD; vJavsmif;awmfrlaepOf rdrd idka<u;ylaqG;rI oifhavmufygNyD/ aysmf½TifESpfoufzG,ft&mtm;vkH;
(>ruf[NyD;) pum;awmfESihftnD trSefwu,faqmif½Guf awmfrlcJh ajymif;vJjcif;oabm? uGJuGmNyD; wpfrsKd;wpfzkH jzpfjcif;oabm&Sd
onf (r 1? 117)/ ¤if;aemuf okb'´onf (jrwfAk'¨\) vrf;ñTef aMumif; jrwfAk'¨a[mMum;awmfrlxm;onf r[kwfygavm} ('D 2?
csuf&&SdNyD; vIdufvSJpGm cH,lvsuf tjyif;txef ur®|mef; ½IrSwf 129)/ xdkYaemuf &[ef;awmfrsm;onf xdkn\ <uif;usefaom
ojzihf t&[wåzdkvfodkY qdkufa&mufoGm;onf/ tcsdefudk w&m;"r®aqG;aEG;&if; ukefvGefMu\/ aemuf&uftenf;
b0ukefqkH;&ef eD;uyfvmaomtcg Ak'¨&iS af wmfjrwfonf i,fwGif rv’mrif;wdkYonf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ o&D&½kyfuvmyf
vufawGUusihfpOfrsm;ESihf ywfoufí aemufqkH; oifMum;awmfrl awmfudk rD;oN*FK[f&ef tao;pdwf pDpOfjyifqifrIrsm; jyKvkyfMu
onf/ ¤if;aemuf jrwfAk'¨u teD;tem;ü pka0;aeMuaom &[ef; onf/ xdkYaemuf 7-&ufajrmufaeYwGif tavmif;awmfudk NrdKUxJrS
340 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ukodem½kH 337
r[my&dedAÁmapwD vltrsm;onf w&m;"r® (½IyGm;&ef) t"d|mefjyKMuonf}/ udk&D;,m;
r[my&dedAÁmeausmif;\ aemufwnhfwnfh (ta&SUbuf uyfvsuf) c&D;onfu þae&mü oGm;vmvSnhfvnfaeMuaom tazmfryg
wGif tifMuif;yifysKdtpkHwdkYtMum; Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpH0if onhf c&D;oGm;onf wpfcgwpf&H usm;? MuHUwY\ dk wdkufckdufcH&
awmfrlcJhaomae&mü wnfxm;aom apwDawmf wnf&Sdonf/ aMumif;vnf; azmfjyxm;onf/
tjcm;apwDawmf trsm;pkuJhodkYyif þapwDawmfonfvnf; apwD [a,csKda&mufNyD;aemuf ukodem½kHESihfywfoufNyD; ordkif;
wpfql\twGif;ü tjcm;apwDwpfql (ikí H wnfxm;jcif;tm;jzihf) taxmuftxm;a&m pmaytaxmuftxm;yg Nidrfcsufom;
apwDtrsm;tjym;yg0ifonf/ vkH;0rysufpD;ao;aom a&S;tusqkH; aumif;vSonf/ odkYjzihf rlqvifwdkY usL;ausmfrIrwdkifrD uwnf;
apwDawmf\twGif;ü rD;aoG;tydkif;tprsm;ESihf (rD;avmifxm;í) uyif Ak'¨0g'\tcsuftjcm ae&mtjzpfwnf&Sdjcif;rS jywfawmuf
rnf;aeaom ajrom;rsm;awGU&onf/ (,if;rD;aoG;ESihf ajrom;rsm; oGm;cJhjcif;jzpfEdkifonf/ ukodem½kH qkwf,kwfNyD;aemuf ,if;ukod
rSm Ak'¨&Sifawmfjrwfudk) rD;ylaZmfonhfae&mrSjzpfonfrSm ajrBuD; em½kHywf0ef;usiüf BuD;xGm;cJhaom½Gmudk ukod,m (ukqd,m)[k
vufcwfrvGJjzpfonf/ at'Dig;&mpkcefYwGif y&dedAÁmebk&m;ausmif; ac:wGifvmvsuf (,if;ukod,mtrnfonfyif) þywf0ef;usi&f Sd
ü qif;wkawmfudk vª'gef;cJhol [&dAv trnf&Sd&[ef;awmfu þ t<uif;tuseftysuftpD;rsm;\ BuD;us,fcrf;em;rItwGuf wpfck
apwDawmfudk jyKjyifrGrf;rHcJhonf/ wnf;aom t&dyft>ruf jzpfawmhonf/ 1854-ckeSpfwGif tdyfcsf
rxaum&bk&m;ausmif; tdyfcsf 0Dvqif (H. H. Wilson)u ukod,monf ukodem½kH jzpf&
a&S;a[mif;okawoeO,smOfrS xGufcGmNyD; um;vrf;rawmifbuf rnf[k aMumif;usKd; qDavsmfpGmyif wdkufwGef;cJhojzihf ,if;wkduf
odkY qufvufqif;oGm;aomf bk&m;zl;onf um;vrf;auGUwGif wGef;csufudk txl;pdwf0ifpm;ol uefeif[rfonf 1861-62 wGif
acwfopfbk&m;ausmif;wpfck awGU&vdrfhrnf/ þ bk&m;ausmif;udk þae&modkY a&mufvmcJhNyD; cdkifvkHonhf taxmuftxm; r&Sdao;
1927-ckESpfu þae&mü awGU&SdcJhaom Ak'¨qif;wkawmfBuD; udef; aomfvnf; 0Dvqif\tqdk rSefonf[k ,kHMunf&aMumif; vdkufí
qdkcJhonf/ 1876-ckESpfwGif uefeif[rf\ vufaxmuf um;vf
0yf&ef jrefrmbk&m;zl;rsm;u wnfaqmufcJhonf/ þqif;wk
av;vD (Carlleyle)onf ukod,m0ef;usifwGif ae&mtESHY wl;azmfrI
awmfonf um;vfav;vD wl;azmfawGU&SdpOfu ESpfykdif;usKd;jywf
jyKvkyfcJhonf/ um;vfav;vDu avsmif;awmfrl (y&dedAÁme)qif;wk
aeNyD; rlvuausmif;wdkufBuD;wpfck\ bk&m;cef;twGif; &SdcJhonf/
awmfBuD;udk awGU&SdcJhjcif;onf þae&mrSm ukodem½kHtrSefyifjzpf
,if;ausmif;wkduf\ tkwfjrpfrsm;udk ,ckwdkifawGUjrifEdkifao;onf/
onf[laom xifjrifcsufukd axmufcHchaJ omfvnf; ,if;udk ouf
qif;wkawmfoufouf 3 'or 05 rDwmjrihfNyD; blrdzórkj'm
aojy&ef ausmufpmta&;tom; r&&Sdao;bJjzpfaeonf/ 1904
[efjzpfonf/ qif;wkawmf\atmufajcwGif rsm;pGmysufpD;aeNyDjzpf
ESihf 1912 ckESpfrsm;twGif; wl;azmfrIrsm;ü r[my&dedAÁme0d[m&ESihf
onhf pmwef;wpfckyg&Sdonf/ ,if;pmwef;t& þ(qif;wk)yef;yk
vuf&monf at'D 10-&mpk odkYr[kwf 12-&mpk vuf&mjzpfonf/ y&dedAÁmeapwDwdkYudk azmfjyxm;onhf wHqdyfrsm;ESihf aMu;jym; (ay:
a&;xm;onhf) ta&;tom;rsm; xGufay:vmcsdef usrSom ukod
338 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ukodem½kH 339
,monf ukodem½kHjzpfaMumif; ,wdjywf oufaojyEdkifcJhonf/ awmfudk aygifay:üwifxm;onf/ qif;wkawmfudef;0yfaeonhf
1900-ESpfrsm;wGif jrefrm&[ef;awmf (&cdkiftrsKd;om;) OD;p`E´rek d atmufcH (yv’if)ckH\ taemufbufjcrf;wGif uvdkifi,fokH;ckyg&Sd
onf ukodem½kHodkY bk&m;zl;<uvmNyD; ukodem½kHü oDwif;okH;ae vsuf ,if;txJü ½kyfwki,fwpfckpD&Sdonf/ b,fbuf½yk fwkonf
xkdif&ef qkH;jzwfcJhonf/ OD;p`E´rkedonf bkef;BuD;ausmif;i,fwpf qHyif&SnfESihf aomua&mufaeykH xif&Sm;onfh trsdK;orD;ykHjzpfNyD;
aqmif aqmufvkyfcJhNyD; aemufydkif;ESpfrsm;wGif pwifvma&mufvm rv’mrif;wdkY\aomuudk wifpm;jcif;jzpfzG,f&Sdonf/ tvvf½kyfwk
aeMuonhf bk&m;zl;rsm;tm; apmifha&SmufcJhonf/ xdktcsdefrSpí onf Munhf½IolbufodkY ausmay;NyD; ur®|mef;xkdifaeonhf &[ef;
tysuftpD;rsm;tMum; ½GmBuD;wpf½Gmjzpfay:vmNyD; ,aeYacwfwGif awmfykHjzpfonf/ nmbuf&Sd½kyfykHrSm &[ef;awmfwpfyg;\ ykHyif jzpf
bk&m;zl;onf aumif;pGmxdef;odrf;xm;onhf O,smOfrsm;wGif vSnfh NyD; ,cktBudrfürl &[ef;awmfonf aomuzdpD;ojzihf nmvuf
vnfEdkifNyD; y&dedAÁmeapwDudk &Sdcdk;ylaZmfvsuf þae&mü Ak'¨jrwfpmG ay:wGif OD;acgif;udk wifxm;onf/ þ½kyfwkESpfckrSm Ak'¨y&dedAÁmef
y&dedAÁmefpHawmfrlchJay\[k ESvkH;oGif; atmufarhEdkifNyDjzpfonf/ pHawmfrljcif;aMumifh idka<u;aeMuoltaygif;tm; wnfNidrf&ef (aom
Munhf½IzG,f u rjzpfMu&ef) owday;aeaom &[ef;awmfrsm;udk udk,fpm;jyK
y&dedAÁmebk&m;ausmif; onfrSm oHo,jzpfzG,frvdkacs/ tv,f½kyfwk\ atmufbuf
tysuftpD;rsm;ywf0ef;aeonhf O,smOftv,fwGif 1956-ckESpfu avmufwGif wpfpdwfwpfa'o ysufpD;aeonhf pmwef;wpfckawGU&
tdE´d,tpdk;&wnfaqmufcJhonhf acwfopf y&dedAÁmebk&m;ausmif; onf/ ¤if;pm;wef;ü þodkYzwf½I&onf ]r[m0d[m&(ausmif;
&Sdonf/ a&S;a[mif; wl;azmfcsufrsm;t& þae&m&Sdrlvbk&m; wdkuf)rS &[ef;awmfwpfyg;jzpfonhf [&dAv\ aumif;rIjzpfonf/
ausmif;onf &Snfarsmarsm tcef;us,fwpfckyg0ifaMumif; azmfjy 'de ... (trnf&Sdol)u (þqif;wkawmfudk) oyÜm,fatmif aqmif
onf/ taemufbufudk rsufESmrlvsuf ¤if;(bk&m;ausmif;)\ 0if ½Gufonf ...}/
aygufESifh qufaeonhf tcef;wpfck &Sdonf/ trIdufo½dkufrsm; þqif;wkawmfonf [l,ifqef <ua&mufpOfu zl;awGU&
tMum;awGU&Sd&onhf yef;yk½kyfxGif;rsufESmjyifyg&Sdaom tkwfcJtrsm; onhf qif;wkawmfjzpfNyD; pmwef;yg pmaytu©&m[efjzihf owf
tjym;u rlvbk&m;ausmif;rSm acwfopfbk&m;ausmif;ESihf rwl rSwfxm;csuft& at'Dig;&mpk vuf&mrsm;jzpfonf/ 1876-ckESpf
aom pnfykHtxGwfyg&SdaMumif; ñTefjyonf/ u um;vfav;vDonf y&dedAÁmebk&m;ausmif;udk wl;azmfaom
þbk&m;ausmif;twGif; 6 'or 1 rDwm&Snfonhf avsmif; tcg þ(avsmif;awmfrl)qif;wkawmfBuD; vkH;0uGJysufaeNyD; jyef
awmfrl Ak'¨qif;wkawmfwpfql udef;0yfNyD; eDMuifMuif oJausmuf vnfjyKjyif&ef BudK;pm;jcif;ESihfywfoufonhf taxmuftxm;rsm;
wpfwkH;wnf;jzihf xGif;xkxm;onf/ jrwfAk'¨onf ajrmufodkY OD; awGU&onf/ þqif;wkawmfrSm tdE´d,ajrmufydkif;ü awGU&orQ
acgif;jyKvsuf vuf,mbuf(eHawmif;)jzihf vJavsmif;aeonf/ nm aom Ak'¨\ (y&d)edAÁmeudk,fpm;jyK (qif;wkawmf) tenf;i,f
bufvufawmfudk OD;acgif;atmufwGif xm;NyD; b,fbufvuf teuf wpfckyg0ifaMumif; pdwf0ifpm;zG,f rSwfom;&onf/
344 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ukodem½kH 341
]igum; Ak'¨jzpfay\} [k bk&m;&Sifu ajzMum;onf/ rl&if;bGJUtrnf rxaum&ESihfywfoufí (t"dyÜm,f razmfEdkifao;
(oH 1? 346)/ bJ) wdrfjrKyfqJjzpfjcif;rSm pdwf0ifpm;zG,f jzpfonf/ uefeif[rfurl
yk*¾KdvfESpfOD;onf xdkifípum;pjrnf ajymqdkMuonf/ ajymqdk ]aoolrif;om;} (rw = aoaom? ukrm& = rif;om;)ESihf ywf
rI NyD;qkH;aomtcg a'gPykPÖm;onf tem*grdzdkvfodkY qdkufa&muf oufz, G f&Sdonf[k MuHqcJhonf/
oGm;onf/ ykPÖm;onf ]a'gP*ZÆdw)trnf&Sd Ak'¨&Sifawmfjrwftm; awaZmrD;avmifuRrf;&mapwD
*kPfjyKonhf*gxmudk zGJUqdkjcif;jzih31f csD;rGrf;jcif;cH&aomfvnf; ,ck vrf;atmufbufodkY wpfuDvdkrDwmcGJavmuf aemufxyfqufoGm;
tcg ,if;*gxmrsm;rSm aysmufqkH;oGm;NyDjzpfonf/ aomf bk&m;zl;onf Ak'¨\o&D&½kyfuvmyfawmfudk rD;oN*dK[fonhf
a'gPykPÖm;onf ukodem½kHü pk½kH;;vmMuol tm;vkH;\ ,kH ae&mudk txdrf;trSwf jyKxm;onhf apwDawmfukd zl;awGUEdkifonf/
MunfrIudk txift&Sm;&&SdaomaMumifh ¤if;taejzihf rQwonf[k apwDawmf\ pnfykHonf rlvutcsif; 34 'or 14 rDwm&SdNyD;
,lqonhftwkdif; "mwfawmfrsm;udkcGJa0&ef oabmwlcJhMuonf/ tcsif; 47 'or 24 rDwm&Sdonhf atmufcHyv’if (zdeyf)awmf
¤if;\ aqmif½GufrI&vm'ftjzpf a'gPykPÖm;tm; "mwfawmf jcif ay:ü wnf&Sdonf/
wG,fonhf jynfawmif;udk ay;Muonf/ a'gPonf ,if; jynf
awmif;udk aus;Zl;wifpGm vufcHNyD; rdrdtaejzihf xdkjynfawmif;udk oGm;a&muf&ef
xnhfoGif;Xmyemí apwD&ef aMunmvdkufonf/ a'gP\cGJa0rIukd ukodem½kHonf a*g&cyl&\ ta&SUbuf 55 uDvdkrDwm tuGm
vlwkdif;ESpfouf auseyfMuonf/ ydyævd0et&yfrS arm&d,rif;wdkY wGif&Sdonf/ um;jzihf vG,fulpGm oGm;a&mufEdkifonf/ tao;pdwf
\ trwfwpfzGJU a&mufvmNyD; a0pkawmif;qdkMujyefojzihf a'gP qdk&aomf ukodem½kHrS 35 uDvdkrDwma0;NyD; Am&mPoDrS &xm;
onf tcif;jzpfyGm;&modkY a&mufvmí aemufusrS a&mufvmol jzifh qufoG,fxm;onhf a'tdk&d,m (NrdKU)rS wpfqifh oGm;a&muf
rsm;tm; rD;oN*ØK[fonhfae&mrS rD;aoG;rsm;udk ay;a0&ef wdkuf Edkifonf/
wGef;onf/ ,if;odkY pDrHaqmif½GufcJhojzihf yxrOD;qkH;aom Ak'¨bm
omqdkif&m apwDawmfq,fqludk wnfxm;udk;uG,fcJhMuonf/
r[my&dedAÁmeokwfawmfwGif a'gPykPÖm;tm; pGrf;&nfjynfh
"mwfawmfcGJa0oltjzpf wpfaphwpfapmif; azmfjyonf ]Ak'¨&Sifawmf
jrwf\ w&m;awmft& onf;cH&rnfjzpfojzihf þxl;jrwfaom
31
jrwfAk'¨\ w&m;a'oemtqkH;ü r*fzdkvfokH;qihfodkYa&mufNyD; y'aygif; wpfaomif;ESpf
axmif (ESpfbmP0g&) wdkYjzifh ]a'gP*ZÆdw} rnfaom Ak'¨axmrem *gxmrsm;udk zGJUqdk
cJhonf (tH-| 2? 299)/
a'gPNrdKU 343
19/ a'gPNrdKU
xkdtcsdefu (vltrsm;) tav;*½k jyKcH&onfh a'gPtrnf&Sd
&yfeD;&yfa0; yk*¾Kdvftm;vkH;wdkY zl;jrifedkifNyD; o'¨gw&m; wdk;yGm;Muap&ef ykPÖm;q&mBuD;wpfa,muf ukodem½kHwGif aexdkifonfESihf BuHK
tvdkYiSm apwDawmfrsm; wnf xm; udk;uG,fMuygpdkY ('D 2? 136)/ BudKufcJhonf/ a'gP[laomtrnfrSm þykPÖm;\trnf&if; r
Ak'¨&Sifawmfjrwf\ "mwfawmfarGawmfrsm;udk Xmyemí yxrqkH; [kwfEdkifbJ aemufrSxif&Sm;vmonhf trnfemr jzpfzG,f&Sdonf/
wnfxm;cJhonhf apwDq,fqlteuf wpfqlrSm "mwfawmfrsm; a'gP[laom ygVdpum;rSm jcifwG,fonfhcGuf odkYr[kwf jynf
udkxnfh&ef jcifwG,fcJhonfh jynfawmif;jzpfNyD; tjcm;wpfqlrSm awmif;[k t"dyÜm,f&onf/
Ak'¨&Sifawmfjrwf\ o&D½kyfuvmyfawmfudk rD;oN*ØK[f&m xif;rD;ykHrS a'gPykPÖm;onf ,cifESpfrsm;tvGefu Ak'¨bk&m;&Siftm;
rD;aoG;(udkXmyemonhf) apwDjzpfonf/ r[my&dedAÁmeokwfawmf awGUqkHcJh&onf/ Ouú|ESihf aowAsNrdKUtMum;&Sd vrf;wGifc&D;oGm;pOf
t& þtajctaetaMumif;t&mudk þodkYawGU&onf ]jrwfAk'¨y&d oJcif;vrf;ü ajc&mrsm;udkawGU&NyD; ,if;ajc&mrsm;ü r*Fvm
edAÁmef pHNyD[laom owif;pum; ysHUESYH oGm;aomtcg EdkifiHrsm;pGmrS trSwftom;rsm;udk owdjyKrdojzihf ajc&maemufodkYvdkuf&ef qkH;
udk,fpm;vS,frsm;eSihf vlrsKd;pkrsm;onf <uif;usefonhf "mwfawmf jzwfcJhonf/ rMumrD opfyifwpfyifatmufü xdkifaeawmfrlaom
rsm;udk awmif;qdk&ef ukodem½kHodkY a&muf&SdvmMuonf/ ous Ak'¨xHodkY a&muf&SdoGm;onf/ ](a'gPonf Ak'¨&Sifawmfjrwftm;
(omuD0if)rsKd;wdkYuvnf; ¤if;wdkY\udk,fpm;vS,f ajymqdkonhf MunfnKdESpfoufoGm;NyD; ,kHMunfo'¨gw&m; wdk;yGm;vmvsuf Nidrf
twdkif; ]]wxm*w (jrwfAk'¨)onf igwdkYtrsKd;\ txGwfjrwfqkH; oufaompdwftm½kH wnfMunfaompdwfxm;jzihf tvkH;pkH ,Ofaus;
yk*¾KdvfjzpfaomaMumihf}} ("mwfawmfa0pk)tcsKdU &vdkMuonf/ tZm atmif qkH;rxm;NyD;aom qifajymifuJhodkY vkH;0 at;csrf;oGm;
wowåKrif;BuD;\ trwfBuD;uvnf; rif;BuD;onf ]]Ak'¨&iS af wmf onf}/ tHhMojcif;jynfhvQHaeaom ESvkH;om;jzihf a'gPykPÖm;u –
jrwfuJhodkYyif ppfbk&ifrsKd; EG,fjzpfaomaMumifh}} "mwfawmfa0pk & ]toifu ewfa'0gayavm}[k ar;avQmufonf/
oifhaMumif;qdkonf/ þonfrSm r½dk;om;(roifhjrwf)aom wifjy ]ig ewfa'0g r[kwfbl; ykPÖm;} [k Ak'¨&Sifu ajzMum;onf/
csuf jzpfaomfvnf; tZmwowåKonf xdktcsdefu tiftm; ]*E¨AÁewfayavm}
taumif;qkH;ESihf txufjrufqkH; bk&if{u&mZfjzpfojzihf ¤if;\ ]r[kkwfygbl;}
awmif;qdkcsufrSm ta&;BuD;onf/ ukodem½kHNrdKUom; rv’mrif;rsm; ],u© (ewfbDvl;)avm}
url w&m;rQwrI\ q,fykH udk;ykHrQ&Sdonhf ydkifqdkifrI½IaxmifhrS ]r[kkwfygbl;}
awmif;qdkjcif;jzihf ]]xwm*wonf igwdkYNrdKU\ e,fedrdwftwGif; ]vlom;ayavm}
y&dedAÁmefpHjcif;jzpfí "mwfawmfrsm;udk igwdkY pGefYvTwfrnfr[kwf}} ]ig vlom;vnf; r[kkwfygbl;}
[kqdkonf ('D 2? 135)}/ tm;vkH;aom &Spfjynfaxmif rif;wdkYonf ]'gjzihf toifu bmvJ}[k a'gPonf a0cGJr&jzpfNyD;
tawmfrQwykHr&onhf þtjiif;yGm;rIü yg0ifywfoufcJhMuonf/ toHus,fpGm qdkar;rdonf/
348 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o a'gPNrdKU 345
vª'gef;jcif; yk*¾Kdvf\ "mwfawmfrsm;udk cJGa0jcif;rS ckduf&efjzpfyGm;rI jzpfay:cJhygu
tcsdKUaom Ak'¨bmomqdkif&mXmersm;ukd ]tdE´d,a&S;a[mif;okawo roihfjrwfacs/ igwdkYtm;vkH; nDñGwfrIESihf Nidrf;csrf;rIwGif yg0if vuf
eavhvma&;Xme}u csKyfudkifxm;aomfvnf; wpfcgwpf&H tysuf wGJMuygpdkY} ('D 2? 136)/ ]Ak'¨p&dwuAsm}wGif tóaCmo (t
tpD;rsm;tMum;&Sd apwDESihfbk&m;ausmif;rsm;ü tvªcHaowåmrsm; rnf&Sd r[m,meynm&Sif &[ef;)u Nidrf;csrf;rI? wnfNidrfrIESihf xif
xm;&Sdonf/ Oyrm ukodem½kHwGif jzpfonf/ ,if;odkYaom ae&m &Sm;onhf tm½kHcHpm;rIwdkYtwGuf pdwfvIyf&Sm;zG,f uAsm&Snfwpf
rsm;ü vª'gef;jcif;rSm ykHrSeftm;jzihf tusKd;r&Sd tv[ó jzpfonf/ yk'fudk a'gPykPÖm;\ EIwfxJodkYxnhfí þjzpf&yftaMumif; azmf
wpfcgwpf&HwGif tdE´d,a&S;a[mif;okawoetrIxrf;rsm;u (¤if; jyxm;onf/ aESmif;acwfpmayrSwfwrf;rsm;ürl a'gPtm; "mwf
wdkYudk)rac:bJ vrf;ñTeftjzpfaqmif½Guf&ef BudK;pm; avh&SdMuonf/ awmftcsKdUudk udk,fykdif&,l&ef qkH;jzwfcJhonhf vSnhfywfrItcsKdU &SdcJh
¤if;aemuf ydkufqH&&ef arQmfvifh odkY[kwf ajymifajymifwif;wif; oltjzpf azmfjyMuonf/ okr*Fv0dvmodeD ('DCedum,f t|u
tcaMu;aiG awmif;Muonf/ ¤if;wdkYtm; ydkufqHpGefYBuJjcif;onf xm) tvdkt& a'gPonf "mwfawmfrsm;udk rQa0aepOf wpfOD;
vmbfpm;rIudk tm;ay;jcif;omjzpfNyD; aemufvmrnhfbk&m;zl;rsm; wpfa,mufrQ apmihfMunhfjcif; r&Sdonfwdkif (tvpfudk) apmifhaeNyD;
tm; tawmif;cH&atmif zefwD;&ma&mufonf/ vª'gef;rIjyKvdkygvQif Ak'¨&Sifawmfjrwf\ vuf,m pG,fawmfjrwfudk rdrd\ acgif;aygif;p
Ak'¨0ifae&mawmfwkdif;ü qufoG,fywfoufaeonfh ouf0ifvIyf twGif; odk0Sufxm;cJhonf ('D-| 2? 200)/ tjcm; '@m&Dwpfck
&Sm;qJ Ak'¨bmombkef;BuD;ausmif;rsm;ü ,if;odkY (vª'gef;rI)jyKoihfyg t&rl a'gPonf "mwfawmfjcifonhf jynfawmif; twGif;ydkif;udk
onf/ ysm;&nf okwfvdrfxm;ojzihf (jynfawmif;ü)uyfaeonhf "mwf
awmfrsm;ukd wdwfwqdwf odk0Sufodrf;qnf;xm;onf[kqdkonf/
c&D;pOf
þpmtkyfwGifazmfjyxm;onhf Ak'¨0ifae&mawmfrsm;onf us,fajym
vSonhf e,fajrtwGif; usJjyefYaeaomfvnf; tdE´d,\us,fajym Munfh½IzG,f
vSonhf &xm;vrf;uGef&ufu ,if;ae&mrsm;udk wpfckESihfwpfck a'gPapwD
tvG,fwul a&mufatmif aqmif½Gufay;ygonf/ Ak'¨0ifae&m a'gPykPÖm;\ "mwfawmfjcifonhf jynfawmif;udk XmyemcJhaom
awmftoD;oD;\ yifrNrdKU odkYr[kwf NrKd Uawmftm;vkH;odkY &xm;jzihf apwDonf a&S;acwfbk&m;zl;rsm;\ t"du yef;wdkifwpfckjzpfcJh
oGm;a&mufEdkifonf/ ,if;aemuf um;? wuúpD odkYr[kwf tcsdKU ae onf/ at'D 2-&mpku a&;om;cJhonfh 'Dy0Housrf;ESihf tjcm; rsm;
&mrsm;wGif vefcsm;rsm;jzihf rdrdoGm;vdk&modkY qufvufoGm;a&muf pGmaom usrf;*efrsm;ü ,if;a'gPapwDtaMumif;udk azmfjyMu
Edkifonf/ ae&mwdkif;odkY oGm;a&mufvdkaom bk&m;zl;rsm;twGuf onf/ [l,ifqefonf a'gPapwDudk zl;ajrmfcJh&NyD; (xdkpOfu)
toihfavsmfqkH;aom c&D;pOfrSm atmufygtwkdif;jzpfonf – apwD awmfjrwfrSm ysufpD;,kd,Gif;aeNyDjzpfaomfvnf; wpfcgwpf&H
1/ a'vDrS r"k&modkY um;jzihf? a&mifjcnfrsm; uGefYjrL;qJjzpfonf/ þapwDawmfudk taomurif;
346 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;rsm;owdjyKzG,f
w&m;BuD;u jyKjyifrGrf;rHcJhaMumif;vnf; [l,ifqeftm; (a'ocHwdkY
oabmxm;
u) ajymjyMuonf/ ,aeYacwfü a'gPapwDonf a'gP½Gmi,f\
tdE´d,onf c&D;oGm;vm&ef tNrJwrf;vG,fulonfh EdkifiHr[kwfacs/
axmifhpGef; wpfae&mwGifwnf&Sdaom rjrihfvSonhf jrufxlaawmif
vrf;rsm;qdk;ojzihf MuefYMumrIrsm;rSm BuHKaeusjzpfNyD; t&m&Sdrsm;rSm
ukef;i,fwpfckjzpfNyD; ,if;awmifukef;xdyfü [dE´Lbk&m;ausmif; ½dkif;ysvsuf rulnDbJ&SdEdkifonf/ xkdYjyif tcsdKUoGm;a&muf vnfywf
wpfausmif;&Sdonf/ olrsm;rSm tdE´d,\ tjyKtrlrsm;udk vufcH&ef jiif;qdkjcif;? tdE´d,
vuf&SdawGUjrif&oavmufwGif apwDawmf\ tv,fA[dkrSm
tm;rdrdwdkYEdkifiHESihf t&m&mEIdif;,SOfjcif;wdkYjzihf BuKHawGU&onfh tcuf
tawmftwefjrifhaomfvnf; usKd;aMuoGm;NyD;jzpfvsuf ,if;rS
tcJrsm;udk aygif;pyfypfvdkufMuonf/ ,if;oabmxm;onf t
tkwfrsm;udk [dE´Lbk&m;ausmif;aqmufvkyf&mü tokH;jyKcJhonf/ rsufxGufpdwfqdk;apaom pdwfxm;rsm;ESihf pdwfrcsrf;omjcif;wkdYukd
apwDawmfteD;wGif at'D 9-&mpkvuf&m teufa&mif ausmuf omjzpfay:aponf/ (xdkoabmxm;rsm;udk) vufcHEdkifjcif;? onf;
om;jzihf odrfarGUpGm xGif;xkxm;onhf wm&m½kyfwk&Sonf/ cH(wwf)jcif;ESihf [',½Tifvef;vdkrIwkdYonf bk&m;zl;\ c&D;pOfudk
oGm;a&muf&ef ydkrdk aysmf½Tifapygvdrfhrnf/
a'gP½GmodkY oGm;a&muf&ef teD;qkH;jzpfonhft"duNrdKUrSm ukodem c&D;oGm;tcsuftvuf
½kH\ ta&SUawmifbuf 95-uDvdkrDwmcefYtuGm ywåem;rS jrpf þpmtkyfwGif ADZm? ae&mxdkifcif;ESihf aiGaMu;p&dwfpu ponfwdkY
wpfbufurf;wnfhwnfh&Sd [*sdyl&NrdKUtaemufajrmufbuf ,if; taMumif;udk azmfjyxm;jcif;r&Sday/ þowif;tcsuftvufrsKd;
(95-uDvdkrDwm)rQtuGm&Sd od0e (Siwan)NrdKUjzpfonf/ vrf;ESpfckvkH; udk aemufqkH;ay: c&D;oGm;vrf;ñTefpmtkyfrS &,ljcif;onfom
tajctaetvGefqdk;onf/ od0erS taemufbufodkY qufoGm;NyD; taumif;qkH;jzpfonf/ ,if;wdkYteuf taumif;qkH;rSm ]txD;usef
artd&0g (Mairawa)NrdKU ra&mufrDcefYwGif awmifbuf&Sd 'ga&mvD N*dK[f ykHESdyfxkwfa0a&;}rS jzefYcsdonfh ]tdE´d, c&D;oGm;tESpfcsKyf}
(Darauli)NrdKUodkYoGm;onhf vrf;bufodkY csKd;auGUyg/ vrf;cGJrS &SpfuDvdk (India-A Traval Survival Kit) trnf&Sdpmapmif jzpfonf/ tdE´d,
rDwmtuGmwGif a'gP½Gm&Sdonf/ tpdk;& urÇmvSnhfc&D;oGm;vma&;XmewGif &Edkifonhf (vrf;ñTef)
pmtkyfi,frsm;ESihf ajrykHrsm;onfvnf; tokH;0ifonf/ odkYaomf
owif;tcsuftvufrsm;rSm wpfcgwpf&H *½krjyKavmuf odkYr[kwf
raocsmacs/ tdE´d,tpdk;&qdkif&m pm½Gufpmwrf;rsm; (ajrykHrsm;?
vrf; trSwftom;rsm;? urÇmvSnhfc&D;rsm;XmerS vufurf;pm
apmifrsm;)onfyif wpfae&mESihfwpfae&m tuGmta0;ukd rwl
rnD azmfjywwfonf/ odkYjzpfí þpmtkyfü azmfjyxm;aom t
uGmta0;rsm;udk cefYrSef;ajcrsm; tjzpfomwQif rSwf,loihfonf/
352 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;rsm;owdjyKzG,f 349
om;tmvyf&ufrsm;ESihf EdkifiHawmf tm;vyf&ufrsm;ü ydwfonf/ 2/ r"k&mrS tvm[mbwfodkY &xm;jzihf? (wpfzef)bwfpf
tcsdKUrSm wpfaeYydwfNyD;tcsKdUrSm tjcm;aeYü ydwfvsuf tcsKdUrl ESpf odkYr[kwf wuúpDjzihf aumorÁDodkY qufoGm;&ef?
&ufvkH;zGifhNyD; aemufaeY (usrS) ponfjzihf ydwfonf/ a&muf&Sd&m 3/ tvm[mbwfrS Am&mPoDodkY &xm;jzihf? bwfpf odkYr[kwf
a'owdkif;ü jywkdufrsm;udk ydwfxm;onfESihfom BuKHawGU&ojzihf vefcsm;jzihf rd*'g0kefodkY quf&ef?
c&D;pOfudk tvGeftaESmifht,Suf jzpfaponf/ þpmtkyfü rSefuef 4/ Am&mPoDrS *,modkY&xm;jzihf? Ak'¨*,modkY bwfpf odkYr[kwf
wdusaom tao;pdwf tcsuftvufrsm;&&Sd&ef BudK;yrf;Munfh vefcsm;jzihf qufoGm;&ef?
onfhtcg ae&mwkdif;wGif jzpfEdkiforQ a&S;OD;pGm BudKwifpkHprf;NyD; 5/ *,mrS &mZN*dK[fodkY bwfpf odkYr[kwf wuúpDjzihf?
jynfolYtm;vyf&ufrsm;udk odrSwfxm;jcif;onfom taumif; 6/ &mZN*dK[frS ywåem;odkY bwfpfum;jzihf?
qkH;jzpfaMumif; awGU&onf/ 7/ ywåem;rS a0omvDESihf avm&d,eE´me*&NrdKUrsm;odkY bwfpf
odkYr[kwf wuúpDjzihf? ¤if;aemuf ywåem;odkY jyefvm?
tjcm;wpfenf;rSm ywåem;odkY jyefvmrnhftpm; a*gygv*Íö
eHeuf 9-em&D 27-rdepf? Zefe0g&Dv 1-&uf? 2001-wGif ESihf ukodem½kHrS wpfqifh a*g&cyl&odkY wdku½f dkufqufoGm;yg/
jrefrmjyefqkdNyD;pD;onf/ þ(c&D;pOf)udk wuúpDjzihfoGm;rSom jzpfEdkifonf/
8/ (ywåem;rS jrpfwpfbufurf;&Sd) aomPyl&rS a*g&cyl&odkY
t&Sifauvmo &xm;jzihf? ¤if;aemuf ukodem½kHodkY bwfp odkYr[kwf
wuúpDjzihf quf&ef/
9/ a*g&cyl&rS aemif*g;odkY &xm;jzihf? udv0w¬KodkY wuúpDjzihf
qufoGm;? aemif*g;rS vkrÁdeDodkYvnf; wuúpDiSm;í &Edkifonf/
10/ aemif*g;rS Amv&rfylodkY &xm;jzihf? om0w¬dodkY bwfpfjzihf
quf&ef/
11/ Amv&rfylrS a'vDodkY vyfcaemif;rSwpfqihf &xm;jzihfoGm;&ef/
tpDtpOf
uREkfyfwdkYESihfywfoufonhf Ak'¨0ifae&mawmftrsm;pkrSm rod&ao;
aomt&mrsm;jzpfojzihf tcsKdUae&mrsm;wGif acwåcPwnf;cdak e
jcif;jzihfomvQif taumif;qkH;aom auseyfrIudk &&SdEdkifygonf/
350 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;rsm;owdjyKzG,f 351
wpfae&mrSwpfae&modkY ajy;vTm;vsuf urÇmvSnhfc&D;onfrsm; i,ftwGif; a&S;tusqkH;jzpfonf/ ,if;onf odrf;qnfjyo&ef
pdwf0ifpm;onfh tdE´d,&Sdae&mrsm;pGmodkY oGm;a&mufjcif;rSm txdrf; tajctaevdktyfao;aomfvnf; taumif;qkH;tjzpfwnf&SdqJjzpf
trSwfae&mrsm;udk awGU&rnfjzpfaomfvnf; ywf0ef;usifobm0 onf/ Ak'¨bmomqdkif&m pkaqmif;jyocef;wGif ausmufvuf&ef;
tajctaeudk vufvGwfqkH;½IH;oGm;rnhf t"dyÜm,frsKd;jzpfonf/ jzpf rsm;? jycef;wpfckwnf;wGif tpkvdkufjyoxm;onhf bm&[kw
EdkifvQif bk&m;zl;onf tenf;qkH; rd*'g0kef? &mZN*dK[fESihf om0w¬d apwDrS t0if*dwfrkcfOD;ESihf ukoe? *E¨m&? *kwåEiS fh yv’acwfrsm;rS
wdkYü ESpfn? Ak'¨*,mü okH;n tcsdef,loihfonf/ ,if; (odkYem; yef;ykvuf&mrsm;yg0ifonf/ tdE´d,jywdkufonf *sm0g[mvmae½l;
aejcif;)jzihf ur®|mef;bm0em½IrSwf&ef? (bk&m;*kPfawmf) yGm;rsm; vrf;wGif&SdNyD; eHeuf 10-em&DrS nae 4-em&DtxdzGifhvsuf
&ef? Ak'¨0ifae&mawmfrsm;udk jznf;jznf;at;at; zl;ajrmf&efESihf tdE´d wevFmaeYwGif ydwfonf/ bkHab&Sd a0vrif;om;jywkdufonf
,ü c&D;oGm;vmjcif;aMumifh jzpfNrJwkdif;aom yifyef;EGrf;e,fjcif;rS rZÑdra'o odkYr[kwf r[m&|(jynfe,f)rsm;rS Ak'¨bmomqdkif&m
tem;,l&ef tcsdef&ayvdrfhrnf/ yef;ykvuf&mrsm;r&Sdacs/ odkYaomf þjywdkufü taomrif;BuD;\
aqmyg& (Sopara) ausmufpmjyefwrf;ESifh us,fjyefYrsm;jym;vSonhf
jywdkufrsm; wdAuftEkynmrsm;&Sdonf/ a0vrif;om;jywdkufonf a0vifwef
bk&m;zl;trsm;pkonf tdE´d,odkY e,l;a'vD? umvuwåm;? odkY (Weligton)t0kdif;wGif&SdNyD; eHeuf 10-em&DrS nae 6-em&DtwGif;
r[kwf bkHabNrdKUrsm;rS 0ifa&muf odkYr[kwf xGufcGmMuvdrfhrnf/ zGifhvSpfonf/
xdkYNrdKUBuD;rsm;toD;oD;wGif Ak'¨bmom0ifrsm;tm; tvGefpdwf0ifpm; þpmtkyfüyg0ifonfh (Ak'¨0ife,fajr) {&d,mtwGif;yg0ifae
aponhf jywdkufrsm;&Sdonf/ e,l;a'vD&Sd trsdK;om;jywdkuf aomfvnf; azmfrjy&ao;onhf tjcm;jywkdufwpfckrSm vyfcaemif;
(National Museum)onf tdE´d,wGif taumif;qkH;jzpfNyD; urÇmay:&Sd NrdKU&Sd jynfe,fjywkduf (State Museum)jzpfonf/ þjywdkufwGif
taumif;qkH; jywdkufrsm;teuf wpfcktygt0ifjzpfonf/ þjy ukoeESihf *E¨m&acwf yef;ykvuf&m tajrmuftjrm;ESihf rjynfhpkH
wdkufwGif acwfaygif;pkHrS Ak'¨bmomqdkif&m yef;csDrsm;? ½kyfyGm; aom taomuausmufpmwkdif\ xdyfydkif;? a&S;acwf Ak'¨bmom
qif;wkrsm;? ydk;om;yefcsDum;rsm;ESihf qmatmf&Jvfpwdkif; (Sir Aurel &[ef;awmfwpfyg;\ qGrf;cHoydwfwdkYudk pkaqmif;jyoxm;onf/
Stine) tm&Stv,fydkif;wpfcGif pl;prf;avhvmpOf awGU&SdcJhonfh
jynfe,fjywdkufonf wd&pämefO,smOfajrtwGif;&Sd Am&mPoD bm*
pmtkyfrsm;ukd pkaqmif;jyoxm;onf/ jywdkuf&Sd rMumao;rDu [ vrf;wGif&SdNyD; eHeuf 10-em&DcGJrS nae 4-em&DcGJtxd zGifhvsuf
odrf;qnf;xm;onhfypönf;rSm 1989-ckESpfwGifrS qefaCmv wevFmaeYwGif ydwfonf/
apwDrS (&&Sdonhf) vSypGmxGif;xkxm;aom ausmufvuf&ef;jzpf tdE´d,&Sdjywkdufrsm;rSm zGifhydwfcsdef txl;xl;taxGaxG rsm;
onf/ tdE´d,trsKd;om;jywdkufonf Zeyx (Janpath)vrf;ay:wGif jym;pkHvifvSonf/ xkdYtwl rnfonhfaeYwGif jywkdufrsm;ydwfonf
wnf&Sdvsuf eHeuf 10-em&DrS nae 5-em&DxdzGifhNyD; wevFmaeY [laom tcsufESihfywfoufívnf; wlnDrIr&Sdacs/ tcsKdUudk trsKd;
wGif ydwfonf/ umvuwåm;&Sd tdE´d,jywkdufonf tdE´d,wdkuf
356 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
rSwfom;zG,ftu©&mpOf
y&aAm"d (aAm"dÓmPfrwkdifrD) 142
y&abmoawmifukef; 275 u
yg#vd*gr 232 uydv0w¬Kygonhf wHqdyf 78
ygvdav,sawm 263 uydv0w¬KNrdKUopf 77
yuúduk#d 327 uydv0w¬KNrdKUa[mif;ae&m 74
ydyÜvd*l 197 uydv0w¬KrSvkrÁdeDodkY tuGmta0; 77
A uAsm&SnfBuD;wpfyk'f 100
Amrd,efa'o (Bamiyan) 15 uvd*FEdkifiHtm; e,fcsJUppfyGJ 15
aAm"dÓmPf\csrf;omrI 86 uvsmPDausmufpm 8
aAm"d&u©dw (&[ef;awmf) 89 umZmupöwef 6
AdrÁdom&tusOfaxmif 201 umVodvmausmufaqmif 218
Ak'¨*,m 85 ukrm&a'0D 160
Ak'¨*,mapwDOya' 113 ukrm&[m& (t&yf) 235
Ak'¨*wk årax&f 285 ukvor*¾twGif;a&;rª;csKyf OD;oefY 59
Ak'¨rdBwm (bdu©KeD) 273 ukodem½kH 332
Ak'¨a&oEkyfawmf 249 auorkwåNrdKU 297
Ak'¨oydwfawmf 260 aumorÁuk#d 323
jA[®*,m 85 aumorÁDodkY yxrqkH; a'opm&D 267
jA[®a,med 182 uuf&SrD;a'oü pwkw¬oH*g,em 55
upäduk#d 327
b urÇmay:wGif a&S;tusqkH; opfyif 126
bm&wumvb0ef (jywdkuf) 171 urÇmavmu\ rlvblw 193
bm&[kw½kyf<u 86 ukuúK#yg'*d&d 285
bmomaygif;pkHygvDref 41 uóy*dkPf;0ifwdAufausmif; 62
bk&m;zl;ae&mawmf okH;q,fhESpfXme 12 usefppfom;rif; 101
r BuD;rm;aom em;½Gufrsm; (Ak'¨) 51
ruk#AE¨eapwD 335 MuufoGefOykH taqmufttkH 81
354 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rSwfom;zG,ftu©&mpOf 355
c aqmc@D 261
ckZÆKwå&m 270 Z
ajcawmf&m (yg')apwD 115 Z,aoe (ur®|mef;q&m) 211
ajcovkH;tdrfwdkif [dE´Lbkef;BuD; 40 ZD0uo&ufO,smOf 202
* ZD;uGufiSufBuD; wpfaumif 203
*,mjywdkuf 185 x
*d&dAZ (awmifukef;cHwyf) 187 xuF (Thanka) 172
a*g0dE´p`E´ (rif;) 160
**¾&mMumyef;tdkif 247 '
'dAsm0'ge (usrf;pm) 283
*syef&[ef;awmf udkZef (Kozan) 40
a'vd*grokr*Fvax&f 37
*syef&[ef;awmf edcsdzlcsD 204
a'gPNrdKU 342
*syefvlrsKd; yef;csDq&m 167
a*sxde (v|d0e) 210 '@ygPd (ykPÖm;) 70
C "
aCm#rkc (ykPÖm;) 232 "r®usrf;pmtkyfa& okH;aomif; 99
aCmodwm½kHausmif;awmf&m 272 "r®pMumpuf0dkif;bD; 155
"r®puú&mZde (qif;wk) 161
p "r®&mZduapwD 153
pwk&ef;av;ckygonhf apwD (yÍöm,we) 155 "ar®uapwDawmfBuD; 158
pwkw¬ajrmuf0g (Ak'¨) 190 e
pmMunfhwdkufokH;ck (emvE´m) 219 eDaygax&0g'Ak'¨bmomtoif; 62
apwDwnfxdkufolav;rsKd; 43 aemif*g;q&mawmf t&Sif"r®udwåd 77
p`E´rked (jrefrm&[ef;awmf) 337 ewfa'0gwdY\
k om; uedoQu (bk&if) 282
prÜme*& 246 EGm;aumifa& 100 (tvª) 98
q y
qrmuef (Samarkan) 15 yxruedoQubk&if 55
qkrMwma'o 7 yxrOD;qkH;aom Ak'¨qif;wkawmfrsm; 55
360 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rSwfom;zG,ftu©&mpOf 357
taemufwdkif;om; a&S;OD;Ak'¨bmom0if 38 r*"wdkif;v,fuGufrsm; 207
t&Sifr[muóy y&dedAÁmefjyKonhfae&m 283 r"k&mNrdKU 278
t&Sifom&dykwå&m\arG;&yfajr 215 rPdrmvdumapwD 199
t,k'¨,NrdKU 24 r[memr (ousrif;) 71
tavmif;pnfolrif; (jrefrm) 102 r[memr (&[ef;awmf) 95
t0avmudawoGm& 19 r[maAm"dausmif;wkduf 92
taomu\r,fawmf 244 r[maAm"d*sme,f 41
taomurif;\rdzk&m; 126 r[mrm,m a&csKd;cJhonf 61
taomu\om;awmf 16 r[wår*E¨D 112
taomu0g'e (uAsm) 12 r[efY\usm;a&cHyv’if 140
taomu0v’rif; 102 rkpvdE´a&tdkif 135
tmp&d,[,aCmo 115 ar*gpoif;eufpf (*&doHwref) 233
tmeE´aAm"dyif 322 arm&d,acwfBudKpmrsm; 78
tma&muf*sausmif;wdkuf 237 arm&d,vlrsKd;tzGJU 54
tm&Stvif;a&mif (uAsm) 35 rZÑdra'owGif t<u,f0qkH;NrdKU 306
tdudkif u0g*lusD (*syef&[ef;awmf) 128 jrefrmbk&ifausmfpGm 106
O½ka0vm½Gm 87 jrefrm[efqif0if 139
tdkatppfNrdKUawmf 18 ,
t*Fkvdrmv 309 a,m*gpm&blrdoQwå&usrf; 26
trÁygvD 258
trÁv|dum 215 &
&wemC&apwD 132
£E´omvvdP k *f l 209
&wempuFrapwD 59
tdE´d,,Ofaus;rI\a½Tacwf 56 &mbd`E´mewfofw*dk; 123
OuúapvNrdKU 240 &m[k[od&db`'´rax&f 29
Ouúmurif;BuD; 69 a&S;OD;Ak'¨*,mapwD 88
a½Tcsnfxdk;ouFef; 333
358 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rSwfom;zG,ftu©&mpOf 359
v olu&cw (0uf0H)*l 205
vvdw0dw¬m& (usrf;pm) 53 olpdavmrbDvl; 184
avmro&aoh*l 102 ol&*Frokwåef 206
vif;wEIwfoD;awmif 205 aoPbE´&*l 199
v|d0e (xef;yifawm) 188 opöm"r®rD;tdrf 31
vdpä0DwdkYwnfonhf rlvapwD 263 owåyPÖdvdkPf*l 197
vkrÁdeD½Gmtm; tcGefuif;vGwfcGifh 60 owådcJvlpGrf;aumif; 36
avsmif;awmfrl Ak'¨qif;wkawmf 338 o'¨gMunfnKdrI\ atmifyGJoufao 10
0 oAÁumrdrax&f 257
0Zd&moe*E¨uk#d 88 oarÁm"dt&yf 87
0Zd&moeyv’ifawmf 38 od'¨w¬e*& 62
0gobcwåd,m 70 oQefwDapwD 204
0duúrodvmwuúodkvf 249 [
a0VK0efausmif;awmf&m 192 [&dwd (,u©deD)2 74
a0omvDeef;awmf 261 [&dAv\aumif;rI 339
o [l,ifcsD (&[ef;awmf) 10
oajyyifuRef; 1 [dE´LewforD; 'l&*g (Durga) 24
ordkif;wGifyxrOD;qkH; rSwfwrf; 14 t
om&emx (Saranath) 146 tcspfewfusL;ypf 124
om0w¬d 306 t*sEÅm&Sd tvSyqkH; bk&m;ausmif; 56
omouFrif; 122 tZmwowåK\apwD 192
od&dyknb`'´ 99 twdqm (0duúroDvm\om;aumif;) 99
oD&dvuFmbk&if arC0PÖ 91 tjyif0Zd&moe 128
ok"r®yk&NrdKU 8 tb,&mZ (eDaygbk&m;zl;) 106
okb'´y&dAkdZf 334 tbdaouaygu©&PD 262
ok&mZduk@ (a&uef) 184 tem*g&d,"r®ygv\½kyfwk 169

Anda mungkin juga menyukai