jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZdÆsra'o
A Pilgrim's Guide to The Buddha's India
Middle Land Middle Way
by S. Dhammika
t&Sifauvmo
vkrÁdeD *,m? rd*'g? ukodem&mrnf/ "rRmp&d,/ B.A (Philo) M.A. (Buddhism)
oHa0Zed,? av;Xme? zl;MutvDvD/ jrefrmjyefonf
2009 ckESpf? Zlvdkifv
C t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
9/ rd*'g0kef 146-150
Munfh½IzG,f 150-171
rd*'g0kef0ef;usif 171-172
10/ *,m 181-182
Munfh½IzG,f
11/ &mZN*dK[f
Munfh½IzG,f
182-185
186-191
191-209
jrwfAk'<yGifhawmfrl&mrZdÆra'o
&mZN*dK[f0ef;usif 209-214 A Pilgrim's Guide to The Buddha's India
12/ emvE´m 215-223
Middle Land Middle Way
Munfh½IzG,f 223-229
emvE´m0ef;usif 229-231 By S. Dhammika
With Metta,
Ven Dhammka.
X t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
a&S;acwf bk&m;zl;r[mc&D;onfrsm;\ rSwfwrf;rsm;udk rSDjirf;jyKí
a&S;a[mif; okawoeynm&Sifrsm;\ BudK;yrf;&SmazG wl;azmfrIrsm; tdE´d,EdkifiH? Am&mPoDNrdKU
aMumifh ,cktcg uHaumif;axmufrí jrKyfuG,fae&mrS jrifuGif; rd*'g0kefjrefrmausmif; y"meem,uq&mawmf b'´E Å0PÖ"Z
odkY txift&Sm; jyefvnfa&muf&SdvmNyDjzpfonf/ tcsKdUae&mawmf r[mo'¨r®aZmwdu"Z? y&a'oDoHCem,utzGJU
rsm;rSm &SmazGwl;azmfqJvnf; jzpfonf/ tusKd;awmfaqmifq&mawmf\
ygVdawmfrsm;ESihf bk&m;zl;rSwfwrf;rsm;\tqdkrSm ae&mXme trSmpum;
trSefudk od&jcif;twGuf taxmuftxm;jyK&efESihf twdwfwpf
csdefuxnf0gcJhonfudk pdwfjzihfrSef;q½kHomjzpf\/ rsufarSmufacwf rd*'g0kefjrefrmausmif;wdkuüf tajccsaexdkifNyD; omoemjyKvmcJh
jrifuGif;ESifhum; vkH;0 uGJjym;jcm;em;oGm;avNyD/ pmqdkt& BuD; onfrmS 27-ESpfodkY csOf;eif;0ifa&mufcJhaomfvnf; 19-12-2001
us,fcrf;em;vSaomfvnf; vufawGUwGif Ak'¨0ifae&mawmf trsm; aeYusrSom Mo&dojynfe,fodkY yxrqkH;tBudrf "r®'lwc&D;udk
pkrSm ysufpD;,kd,Gif;aeonhf taqmufttkHrsm;? tkwf½dk;tkwfckH pwifjzpfcJhonf/ ,if;c&D;pOfESihf wpfqufwnf;wGif omoema&;
rsm;? tkwfjrpfrsm;ESihf tkwfusKd; tykdif;tprsm;omwnf;/ omref udpörsm;jzihf 28-12-2001 aeYwGif urÇmat;ukef;ajrodkY a&muf&Sd
yk*¾Kdvfrsm;tzdkY ,if;tysuftpD; t<uif;tusefrsm;onf rnfonhf cJhayonf/ 4-1-2002 aeY pkaygif;tvªyGJawmfwpfckwGif atmif
Ak'¨0ifae&mawmf\ txdrf;trSwf jzpfaMumif; trSeftwdkif; odEdkif qef;awm&y&d,wådpmoifwdkuf? y"meem,u b'´EÅokZw (t*¾
&ef cJ,Of;vSonf/ yddíqdk;onfrSm Ak'¨bmom0if r[kwfolwdkY\ r[m*E¦0gpuy@dw)u ]jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o} pmrl
ykdifeuf twGif;ü&Sdojzihf ,if;a'ocHwdkY\ Oayu©mjyK pGefYypfxm; Murf;udk trSmpma&;om;ay;&eftwGuf rdrdvufxJodkY tyfESHay;
jcif; cH&aomaMumihf Ak'¨0ifae&mawmfrsm;rSm bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm;ESihf vmygonf/ wdkawmif;aomtcsdefumvtwGif; rtm;vyfonhf
ydkíyif pdrf;aeao;awmhonf/ Mum;u a&;om;&rnfjzpfonf/ omoemhudpörsm;ESihf a&muf&Sd
,cktcg urÇmvSnhf c&D;oGm;vkyfief; xGef;um;vmaom vmMuaom 'um'umrwdkYtm; {nfhcHNyD;aemuf nOfh 11-em&D
aMumihf tdE´d,&Sd Ak'¨0ifae&mawmfrsm;odkY EdkifiHwumrS Ak'¨bmom0if tcsdefrSpí ypämorP OD;,o (M.A. "r®p&d,)tm; rdrd\ a&SU
rsm;ESihf pdwfyg0ifpm;olrsm; vma&mufzl;ajrmf avhvmaeMuojzihf arSmufwGif tao;pdwfzwf½Iap&m usrf;pm\tESpfcsKyfudk atmuf
xdkxdkae&mawmfrsm;ü vlolpnfum;vsuf&Sdonf/ jrefrmAk'¨bmom ygtwdkif; aumufcsufcsrdygonf –
olawmfpifrsm;onfvnf; jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o&Sd Ak'¨0if 1/ þusrf;pmudk rlva&;om;ol tufpf"r®duonf c&pf,ef
ae&mawmfrsm;odkY wpfOD;wnf;jzpfap tkyfpkvdkufjzpfap vGwfvyf rdom;pkrS arG;zGm;cJhaomfvnf; Ak'¨\ om;aumif;&wem &Sif
pGm oGm;a&mufzl;ajrmfEkdifMuNyDjzpfonf/ odkYjzpfí acwfopfjrefrm &[ef;tjzpfcH,lum urÇmhEdkifiHtESHYtjym;odkY oGm;a&mufNyD;
bk&m;zl; wpfa,muftzdkY Ak'¨0ifae&mawmfrsm;taMumif; ckdifvkHpGm omoemjyKaeonhf MopaMw;vsEdkifiHom; &[ef;awmfwpfyg;
n t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
jzpfaomaMumifh ol\b0c&D;onfyif tvGef pdwf0ifpm;zG,f
aumif;aeayonf/ bmomjyefol\pum;wpfcGef;
2/ tufpuf"r®duonf Ak'¨ESihfywfoufaom ae&mXmersm;odkY acwfumvwdkY ajymif;vJoGm;ouJhodkY Ak'¨0ifae&mawmfrsm;\ crf;
udk,fwkdif<ua&mufí uGif;qif; avhvmNyD;? ordkif;okaowe em; awmufajymifrI t&Sdeft0gonfvnf; avsmhenf;oGm;cJh&onf/
tjrifESihf usrf;*eftaxmuftxm;wdkYudk ñSdEIdif;vsuf tcsKdUae at'D q,fhokH;&mpkcefYrSpí tdE´d,EdkifiHwGif Ak'¨omoemawmf uG,f
&mwdkYü ajrykHZ,m;csyfwdkYjzihf &Sifvif;azmfjyxm;ojzihf tvGef aysmufoGm;aomtcg wpfcsdefu urÇmt&yf&yfrS vma&mufMu
wdusckdifvkHaom pmtkyfaumif; wpftkyf jzpfaeayonf/ onhf bk&m;zl;c&D;onfrsm;jzihf pnfum;NyD; &SifoefvIyf&Sm;vsuf&SdcJh
3/ bmomjyefqdka&;om;ol t&Sifauvmo (U.S.A.)onf ygVdESihf aom Ak'¨0ifae&mawmfrsm;onfvnf; tnwdwåd, (Ak'¨bmom0if
t*FvdyfbmomwdkYudk wwfuRrf;aomyk*¾Kdvf jzpfay&m rlv r[kwfol) wdkY\ zsufqD;jcif;cHcJh&NyD;? tcsKdU ajrBuD;xJjrKyfukefvsuf
usrf;pmyg taxmuftxm;rsm; ydkrdkwdusap&ef ygVdawmf? t| tcsKdUudk csKHEG,fydwfaygif;wdkYu 0g;rsKdoGm;cJhonf/ odkYjzpfí ]bk&m;
uxm? #DumponfESihf wkdufqkdifusrf;ñTef;NyD; vdktyfonhf zl;c&D; vSnfhvnf&if; Munfvifaom pdwfxm;jzihf b0ajymif;bdrl
ae&mrsm;wGif uGJvGJcsufwdkYudk aqG;aEG;wifjyxm;onhfjyif? xdkyk*¾Kdvfonf ok*wdb0aumif;odkY a&muf&onf ('D 2? 116)}
bmomjyefqdk&müvnf; txpftaighr&Sd jrefrmpmzwfy&dowf txd BuD;us,fjrifhjrwfvSaom tqdkyg jrwfAk'¨ESihfywfoufonhf
rsm; em;vnfvG,fatmif jrefrmpm[efyDorItwGuf tav; ae&mawmfrsm;rSm b,fqDa&mufí b,ft&mudk zl;ajrmf&rSef;rod
ay;BudK;yrf;xm;onfudk awGU&ayonf/ ykHjyifavvm;[k xif&avmufatmifyif wdrfjrKyfoGm;cJh&onf/ Ak'¨
xdkYaMumifh þusrf;pmonf Ak'¨XmeESihfywfaom pmtkyfrsm; 0ifae&mawmfrsm; tarSmifusí aysmufuG,faecJhonfrSm ESpfaygif;
teuf tvGefjynhfpkHaumif;rGefonhf pmtkyf jzpfaeojzihf okaw ajcmuf&mausmf Mumanmif;cJhonf/ odkY&mwGif MunfndKMuol Oyg
oDrsm;? jrwfrmpmzwfy&dowfrsm;twGuf tzdk;te*¢ xdkufwef oum Oygodumrsm; Ak'¨bmom0ifrsm; &Sdaeao;oa½GU xdkAk'¨0if
aom &wemodkufBuD;ozG,f wefzkd;&SdvSayonf/ ae&mawmfrsm;onfvnf; wpfcsdefcsdeüf wpfenf;enf;jzihf xif&Sm;
acwå - a½T[oFmausmif;aqmif? ay:vGifvm&rnfrSm {uefyif jzpfacsonf/
[HomoD&dukef;ajr? urÇmat;? &efukefNrdKU/ vGefcJhaomESpfaygif; wpf&mausmf tcsdefumvrSpí orkdif;
&ufpGJ? 11-1-2002/ tjrifwdkY ajymifvJoGm;NyD; a&S;a[mif;okawoeynm&yfrsm; yGifh
vef;wdk;wufvmonfESihftrQ ]vkrÁdeD *,m? rd*'g? ukodem&mrnf/
oHa0Zed,? av;Xme? zl;MutvDvD} [laom oHa0Zed, av;
Xmetygt0if ta&;ygonfh Ak'¨0ifae&mawmfrsm;onfvnf;
pl;prf; avhvmp&m ae&mrsm;tjzpf xdyfwef;odkY a&mufvmonf/
odkYjzihf ckdifvkHonhf a&S;a[mif;wdyd#uwfygVdawmf tqdktrdefYrsm;?
w t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bmomjyefol\pum;wpfcGef; !
1985-ckESpfwGif puFmylEdkifiHodkY ajymif;a½TUoDwif;okH;NyD; Ak'¨ azmfjyonfh Ak'¨0ifvrf;ñTefpmtkyfrsm; vdktyfvmonf/ taMumif;rl
r@vtzGJUESihf tjcm;Ak'¨bmomtzGJUtpnf;rsm;\ pdwf"mwfa&;&m rdrdzl;ajrmf&onhf Ak'¨0ifae&mawmfwpfck\ aemufcHordkif;? tESpf
tMuHay;yk*¾Kdvftjzpf aqmif½Gufonf/ puFmylEdkifiH ynma&;Xme\ om&ESifh av;eufrIwdkYudk odxm;rSomvQif Ak'¨0ifae&mawmf tppf
oif½dk;ñTef;wrf; wdk;wufa&;odyÜHwGif a[majymydkYcsNyD; þodyÜH trSefudk cGJjcm;odem;vnfonfomru pdwftm½kHü ydkrdkxufoef
twGuf ½kyfjrifoHMum;rS xkwfvTifha[majymoljzpfonf/ 1997-ck jyif;jyonfh MunfndKpdwfrsm; jzpfay:vmEdkifaomaMumihfjzpfonf/
ESpfrspí ,lau? *smreD? MopBwD;,m;? a[mifaumif? tdE´d,ESihf olrsm;awG&Sdcdk;Muojzihf rdrdvnf; vdfkufí &Sdckd;vdkuf&jcif;rsKd; jzpfyg
MopaMw;vsEdkifiHrsm;ü Ak'¨bmomtaMumif; us,fjyefYpGm a[majym u taysmfwrf;c&D;oGm;jcif;[k qdkonfxufydkí t"dyÜm,f rouf
cJhonf/ tufpf"r®duonf tdE´d,EdkifiH&Sd Ak'¨0ifae&mawmfrsm;udk a&mufEdkifbJ pkwdjywfa<u aovGefNyD;aemuf ok*wdb0udkaocsm
txl;pdwf0ifpm;NyD; wdyd#uygVdawmfrsm;ü azmfjyxm;onhf Ak'¨&Sif aponhf aumif;usKd;csrf;omESihf a0;aeOD;rnfvnf; jzpfonf/ xdkY
awmfjrwfa'opm&D <ucsDawmfrlcJhonfh ae&mawmfrsm;udk tywf aMumihf bk&m;zl;onf rdrdrMumrD oGm;a&mufzl;ajrmfrnhf Ak'¨0if
wukwf &SmazG&if; tdE´d,wpfcGifodkY tBudrfBudrf c&D;vSnhfvnf ae&mawmfrsm;taMumif; a&;om;xm;onhf pmtkyfrsm;udk bk&m;
vsuf&Sdonf/ tufpf"r®duonf usrf;pmaygif; 20-ausmf a&; zl; roGm;a&mufrD BudKwif&SmazGzwf½Iavhvmxm;oihfonf/
om;xkwfa0NyD;jzpfonf/ ,if;usrf;rsm;teuf All about Buddhism, tufpf"r®du (S. Dhammika) t&Sifjrwfa&;om;onhf Middle
Gemstones of the Good Dhamma, Navel of the Earth
Land Middle Way – A Pilgrim's Guide to the Buddha's India trnf&Sd
pmaompmtkyfrsm;rSm xif&Sm;onf/ Good Question Good Answer
pmtkyfudk bmom 15-rsKd;jzihf jyefqdkxkwfa0jcif;cH&onf/ pmtkyfonf Ak'¨0ifae&mawmfrsm;ESihf ywfoufonhf tcsuftvuf
bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm;ESihf Ak'¨0ifae&mawmfrsm;taMumif; avhvm rsm;udk ax&0g'usrf;*ef A[kokwa&m a&S;a[mif;okawoe
vkdufpm;olrsm;taejzihf þjrefrmjyefrSwpfqifh azmfjyyg Ak'¨bmom ynm&Sifrsm;\ BudK;yrf;wl;azmfrIrsm;taMumif;udkyg todynm ay;
ynm&Sif yk*¾Kdvfwpfa,muf\ Ak'¨0ifae&mawmfrsm;taMumif; avh pGrf;Edkifonhf pmtkyfaumif;wpftkyfjzpfonf[k ,lqNyD; jrefrmAk'¨
vmrIrsm;udk zwf½Ií aumif;jrwfrSefuefonhf em;vnforIwpf&yf bmombk&m;zl;rsm;ESifh Ak'¨0ifae&mawmfrsm;taMumif; pdwfyg0if
&&Sdvsuf MunfnKdo'¨g wdk;yGm;Edkifrnf[k arQmfvihfygonf/ pm;olrsm;twGuf bmomjyefqdk wifjyjcif;jzpfonf/ pmtkyftrnf
udk olYtwkdif;qdkvQif ]rZÑda'orZÑdry#dy'gvrf;pOf – jrwfAk'¨Zmwd
t&Sifauvmo tdE´d,odkY bk&m;zl;vrf;ñTef}[k wdkuf½dkuf jyefqdkoihfaomfvnf;
2001-ckESpf? Zlvdkifv 30-&uf/ jrefrmy&dowfESihf eD;pyfNyD; ac:a0:&vG,fulap&ef ]jrwfAk'¨yGifhawmf
rl&mrZÑdra'o}[k jyefqdkygonf/ oD&dvuFmEdkifiH? Ak'¨pmayjzefYcsda&;
toif;rS 1992 ckESpf xkwfa0onhf pmtkyfwGif Ak'¨0ifae&mawmf
16-ck yg0ifonf/ odkY&mwGif þpmtkyfudkbmomjyefqdkNyD;í pma&;
¡ t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bmomjyefol\pum;wpfcGef; P
ol tufpf"r®dut&SifjrwfxH ykHESdyfxkwfa0cGifhESihf jrefrmbmomjyef avmuf[k ,lqjcif;wdkYaMumihf csefvSyfxm;jcif; rjyKyg/ Oyrm –
twGuf trSmpma&;ay;&ef awmif;yefaomtcg t&Sifjrwfu Ak'¨&Sifawmfjrwf\ &Snfvsm;vSonhf aemufqkH;c&D; a'opm&DESihf
tvG,fwul 0rf;yef;wom cGifhjyKonhftjyif jznhfpGuf&ef tcef; ywfoufí þusrf;u ]Ak'¨&Sifawmfjrwfonf aemufqkH;y&dedAÁmef
opfokH;ck (prÜm? auo&d,? a'gP)wdkYudk ay;ydkYvdkufí Ak'¨0if pHvGefawmfrrlrD (arG;&yfajr) uydv0w¬KodkY aemufqkH;tBudrf <u
ae&m 19-ck jzpfvmonf/ xdkYjyif ywåem;tquf [*sdyl&NrdKU? &mZ a&mufvdkonhf &nf½G,fcsufjzihf ,if;c&D;&Snfudk <ucsDcJhzG,f&Sd
N*dK[ftquf a*sxde? aumorÁDtquf y&abmoESihf ukuúK# aMumif;} qdkxm;onf/ odkY&mwGif r[mAk'¨usrf; (twGJ 5? pm –
yg'*d&d jyifqifcsufwdkYudkyg &&Sdí ydkrdkjynfhpkHoGm;ygonf/ þpmtkyf 49)ürl ]1) r[mok'óeokwåefudk a[mMum;awmfrlvdkjcif; 2)
onf ax&0g'ygVdawmf t|uxm rSwfwrf;rsm;udk aemufcHjyKí okb'´y&dAkdZfudk acscRwfvdkjcif; 3) "mwfawmfrsm;udk rQwpGm a0iS
a&S;a[mif;okawoe ½IaxmihfrS wifjyxm;ojzihf pdwf0ifpm;zG,f ay;Edkifonhf a'gPykPÖm;&Sdjcif;wdkYaMumihf ukodem½kHodkY <ucsDawmf
aumif;NyD; bk&m;zl;yk*¾Kdvfonf Ak'¨0ifae&mawmfwpfckpD\ acwf rljcif;jzpfaMumif;} jyqdkonf/ trSefaomf ordkif;okawoD wpf
tqufquf crf;em;awmufycJhykH aemufcHordkif;qdkif&m A[kokw a,muftzdkY ,if;odkY rSef;qEdkifcGifh &Sdonf[k ,lqygonf/
udk tawmftwef em;vnfoGm;rnfomru udk,fydkif tawG; ,if;odkYaom azmfjycsuftenf;i,fudk pmzwfoltaejzihf ESpf
tjrifopfrsm;udkvnf; {uef&&Sdrnf jzpfonf/ oufvQif,lNyD; rESpfoufygu y,f½kHomjzpfí þbmomjyefüum;
pmjyKyk*¾Kdvfonf Ak'¨0ifae&mawmftoD;oD;\ jrwfAk'¨ vuf rl&if;usrf;ü yg&Sdonfudk rjzKwfy,fbJ rl&if;usrf; twdkif;om
xufawmfu orkdif;0ifjzpf&yfrsm;udk acwftjrifjzihf uRrf;usif ydkif xnfhoGif; jyefqkdxm;ygonf/ bmomjyefqdk&mü jyifqifjznhfpGuf
EdkifpGm okawoejyKwifjyxm;ojzihf rSDckdtm;xm;avmufNyD; em; cGifhr&Sd[k ,kHMunfonhftwdkif; wwfpGrf;orQ BudK;yrf;ygonf/
vnfvG,faom tcsuftvufrsm;udk azmfjyxm;onf/ usrf;udk; þusrf;pmudk a&;om;jyKpkol tufpf"r®duonf MopaMw;vs
rsm; txl;ojzihf ax&0g'ygVdawmf t|uxmrS xkwfEkwfudk;um; EkdifiHwGif 1951-ckESpfwGif c&pf,efbmom 0ifrdom;pkrS arG;zGm;
azmfjyrIrsm; ckdifvkHNyD; t"dyÜm,faumuf,lykH qef;opfonf/ Ak'0¨ if cJhonf/ touf 18-ESpft½G,fü Ak'¨bmom0ifjzpfvmNyD; touf
ae&mawmfESihf ywfoufonhf tcsuftvufudk usrf;*efrS qGJ,l 24-ESpfwGif tdE´d,EdkifiH om0w¬dNrdKUü omraPjyKonf/ ¤if;aemuf
qufpyfjy&mü xl;jcm;rIrsm;&Sdonf/ oD&dvuFmEdkifiHodkY <ua&mufNyD; udkvrfbdkNrdKU? auvPd,wuú
þpmtkyfü vufawGY ordkif;½IaxmihfESihf a&S;a[mif;okaw odkvfü Ak'¨bmomudk avhvmNyD; M.A. bGJU&onf/ oD&dvuFmEdkifiH
oe tjrifrsm;jzihf a&;om;wifjyrIudk OD;pm;ay;xm;aomaMumihf wGif qufvufaexkdif&if; Ak'¨omoemawmf jyefyY Gm;a&; tm;ay;
tcsKdUazmfjycsuftenf;i,frSm o'¨gw&m;tajccHjzihf a&;om;azmfjy aqmif½GufcJhonf/ wuúodkvfrsm;ü Ak'¨bmomtaMumif;ESihf ta&SU
onhf jrefrmynm&SifBuD;rsm;\tawG;tjrifESihf rqdkpavmufuGm[ wdkif; bmomw&m;rsm; taMumif;udk a[majymydkYcscJhonf/ xdkYjyif
csufrsm; awGU&onf/ bmomjyefqdk&mü tao;pdwfwpfvkH;rusef MopaMw;vsESihf tm&SEdkifiHwpfvTm;&Sd a&'D,kdESihf ½kyfjrifoHMum; Xme
jyefqdkrIudk ESpfoufNyD; tqdkyguGm[csuftenf;i,frSm tjiif;ryGm; rsm;rSvnf; Ak'¨bmomtaMumif; a[majymonf/
4 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
ajymif;vJrIrsm; ay:xGef;cJhonhfae&m jzpfonf/ jrwfAk'¨onf rZÑdr
a'owGif zGm;jrifawmfrlí tdE´d,\ oJzkef xlxyfaom vrf;rsm;
wGif c&D;a'opm&D <ucsDawmfrlvsuf tdEd´,\ ajcmufaoGUopf
awmrsm;ü w&m;bm0em tm;xkwfNyD; NrdKUBuD;NrdKUi,f aus;½Gmwpf
cGif w&m;a'oeawmfrsm; a[mMum;awmfrl&if; tcsdefukefvGef
awmfrlcJhonf/ rZÑdra'oum; Ak'¨0g'\ ta&;ygonhf ueOD;&mpk rZÑdra'o
ESpfrsm;twGif; Ak'¨0g'udk (pnfyifjyefYyGm;atmif) jyKpk ysKd;axmifay;cJh awmifzufa'oum; rZÑdra'o[k xif&Sm;\/ &moDOwk t
onf/ aemufqkH;wGif (Ak'¨0g'onf) tdE´d,EdkifiH wpfvTm;odkY ysHUESYH yltat;rQwojzihf eif;cJESif;rIefrsm;r&Sd/ vltrsm;onf csrf;
oGm;NyD; aemifwGif tdE´d, e,fpyfudk ausmfvGefvsuf tm&Swdkuf\ om<u,f0NyD; a&mifh&JvG,fMu\/ vlcGef odkYr[kwf tmPm
a0;vHvSaom e,fajrtpdwftydkif;rsm;odkYwdkif ysHUESHYoGm;jcif;jzpfaomf ydkifwdkY\ wif;Muyf pnf;wm;rIjzihf aESmihf,Sufjcif; rcHMu&
vnf; Ak'¨bmom0ifrsm;onf Ak'¨0g'\ trde,fajrtjzpf rZÑdra'o acs/ bk&ihfajrudk xGef,ufpdkufysKd;olrsm;onfom ajrcGefay;
udk xm0pOf &if;ESD;uRrf;0ifvsuf &SdMuonf/ &NyD; olwdkYonf rdrdESpfouf&m t&yfa'oodkY vGwfvyfpGm
rZÑdra'o\ e,fajrtus,ft0ef;udk a&S;a[mif;Ak'¨bmom oGm;vm aexdkifEdkifMu\/ bk&ifonf ao'PfrcsrSwfbJ tkyf
usrf;*ef (ygVdawmf? t|uxm? #Dum) rsm;ü tvGefwduspGm zGifh csKyf\/ jypfrIusL;vGefolrsm;tm; ¤if;wdkYusL;vGefaom jypfrI
qdkazmfjyxm;onf/ 0de,yd#u (0d 3? 287) wGif rZÑdra'oonf tavsmuf ayghaygh odkYr[kwf av;av; jypf'PfcsrSwfonf/
ta&SUbufü *Z*Fv½GmBuD;? ta&SUawmifbufwGif omv0wDjrpf? tqihfjrifhopömazmuf vkyfMuHolrsm;tm;yif nmbuf
taemufajrmufbufwGif owuEéduNrdKU? taemufbufwGif xle vufrQudkom jzwfap\/ rif;cpm;rsm; tapmihftMuyfrsm;
ykPÖm;½Gmxd us,fjyefYNyD; ajrmufbufe,fpyfa'orsm;udk OoD&'¨Z ESihf ta>ct&Hrsm;tm;vkH;onf (aexkdifp&m) taqmufttkH
awmifukef;rsm;jzihf ydkif;jcm; owfrSwfxm;aMumif; jyqdkonf/ rsm;ESihf yifpifvpmrsm; &&SdMu\/ þEdkifiH&Sd vltrsm;onf
tqdkyge,fajr trSwftom;rsm;teuf trsm;pkudk ,aeYacwfü olwpfyg;toufudk owfjzwf ñSOf;qJjcif;r&SdMu/ ao&nf
rxkwfazmfEdkifMuawmhay/ odkY&mwGif a&S;acwf rZÑdra'o[lonf ao&uf raomufMu/ MuufoGefeD odkYr[kwf MuufoGefjzL
udk tMurf;jzihf acwfopf AD[mjynfe,f? Owmy&ma'h&SfESihf eDayg rpm;Mu/ þEdkifiHwGif 0uf? Muufrsm;udk rarG;jrLMu/ ouf&Sd
EdkifiH\ wm&mtd (Tarai) a'orsm;ESihf wlnDaMumif; jyqdkMuonf/ owå0grsm;udk a&mif;0,fjcif;r&Sd/ aps;wGif 0ufowform;
EdkifiHa&;t&qdkaomf Ak'¨&Sifawmfjrwf odawmfrlcJhonfh tdE´d, odkYr[kwf t&ufa&mif;orm;r&Sd/ ukefa&mif;ukef0,fjyK&m
EdkifiHudk wdkif;BuD; q,fhajcmufwdkif;wdkYjzihf cGJjcm;xm;onf/ ¤if;wdkY wGif c½kcGHrsm;udk aiGaMu;tjzpf tokH;jyKMu\/
teuf trsm;pkwGif Ak'¨bk&m;&Sif oDwif;okH;awmfrlcJhzl; odkYr[kwf Zmwfedrfhol? wHigonfrsm;ESihf rkqdk;rsm;om tom;
jrwfAk'¨\ &Snfvsm;NyD; atmifjrifaom b0oufwrf;umvtwGif; a&mif;Mu\/ jrwfAk'¨y&deAd ÁmefpHvGefawmfrlNyD;aemuf bk&ifrif;
2 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef;
rsm;? &yfrd&yfzrsm;ESihf Ak'¨bmom0if 'um'umrrsm;onf &
[ef;oHCmawmfrsm;twGuf ausmif;wdkufrsm; wnfaqmuf tmeE´m? ,kHMunfrI o'¨gw&m;ESihf jynfhpkHolrsm;tm; pdwftm;
NyD; aexkdifp&mausmif;aqmifrsm;? O,smOfyef;jcHrsm;? uRJEGm; xufoefrIudk jzpfay:aprnhf ae&mXme av;rsKd;&Sday\/ tb,f
v,fajrrsm;ESihf ,if; (&[ef;awmfrsm;\) v,fajrudk xGef av;rsKd;wdkYenf;[lrlum; wxm*wac:wGif igbk&m;&Sif zGm;jrif
awmfrlonhfae&m? þum; yxrae&mwnf;/ wxm*wac:wGif
,ufpdkufysKd;&ef tdrfaxmifOD;pD;ol trsKd;om;rsm;udkyg vª'gef; igbk&m;&Sif aAm"dÓmPfudk &awmfrlcJhonhfae&m? þum; 'kwd,
axmufyHhxm;Mu\/ ae&mwnf;/ wxm*wac:wGif igbk&m;&Sif "r®pMumw&m; a[m
oHwGif xGif;xkxm;aom ypönf;ykdifqdkifcGifh pmcsKyf pm Mum;awmfrlcJhonhfae&m? þum; wwd,ae&mwnf;/ wxm*w
wrf;rsm;onf bk&iftqufquf qif;oufcJhNyD; ,if;udk ac:wGif igbk&m;&Sif y&dedAÁmef pH0ifawmfrlcJhonhfae&m? þum;
rnfolrQ rzsufqD; (rcsKd;azmuf)0HhMuaomaMumihf ,if; pm pwkw¬ae&mwnf;/ o'¨gw&m;ESihfjynhfpkHonhf &[ef;? &[ef;rdef;r?
csKyf pmwrf;rsm;onf touf0ifqJ jzpf\/ bkef;awmfBuD; Oygoum? Oygodumrrsm;onf þ(azmfjyNyD;) ae&mXmersm;odkY
ausmif;wdkufrsm;tm; ckwif anmifapmif;? acgif;tkH;ponf? oGm;a&muf zl;ajrmfoifhay\/ Munfvifaom pdwfxm;jzihf þ
oHa0Zed, Xmersm;odkY bk&m;zl;vSnhfvnfpOf uG,fvGefol rnfol
tpm;tpm? azsmf&nfESihf ouFef;rsm;jzihf &[ef;oHCmawmf rqdkonf cE¨mudk,fysufí aovGefNyD;aemufü ewfjynfavmu
rsm; vdkavao;r&Sd&atmif vª'gef;axmufyHhxm;Mu\/ t&yf wGif jyefvnfarG;zGm;ayvdrfhrnf ('D 2? 116)/
a'owkdif;wGif þenf;ESifESif jrifawGU&\/ &[ef;awmfrsm;
onf rdrdb0udk udk,fusifhoDv aqmufwnf usihfokH;&ef? rsufarSmufacwfwGif tdE´d,[kac:qdkaomEdkifiHudk Ak'¨jrwfpGmESihf Ak'¨
yd#uwfusrf;pmudk ½GwftHoifMum;&ef? w&m;bm0emrsm; jrwfpGm\ acwfNydKifyk*¾Kdvfrsm;u oajyyifuRef; (ZrÁK'Dy) [kac:a0:
tm;xkwf&ef `rIyfESHxm;Muonf/ Muonf/ rdrdzGm;jrifawmfrlcJhonhf e,fajrEdkifiHESihfpyfí >rufMum;
&mü jrwfAk'¨u ]ESpfvdkzG,f ajrjyefYvGifjyifrsm;ESihf a&uefrsm; t
zm[D,ef (Fa Hien)? enf;i,fom&SdNyD; euf½Idif;Murf;axmfaomae&mrsm;? ul;jzwfí r&
w½kwf&[ef;awmf? at'D 399 Edkifaomjrpfrsm;? odyfonf;xlxyfonhf csKHEG,fydwfaygif;rsm;? ql;csKH
rsm;ESihf (vlol) raygufa&mufEdkifaom awmifpOfawmifwef;rsm;rSm
rl ydkrdkrsm;jym;\ (tH 1? 36) }[lí rdefYawmfrlcJhonf/
&moDOwkajcmufaoGUNyD; ywf0ef;usif Murf;wrf;aomfvnf;
tdE´d,um; tD*spf? w½kwfESihf rufqdkydkaw;rD;,m;a'owdkYuJhodkY
yif vlY,Ofaus;rI pwifzGHUNzKd;cJhonhf a'oBuD; wpfckjzpfonf/ **Fg
jrpf0Srf;a'o odkYr[kwf rZÑdra'o[kac:onhf þa'oum; tdE´d,
,Ofaus;rI\ tBuD;jrwfqkH;aom tawG;tjrifrsm;ESihf qef;opf
8 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef; 5
uvsmPDausmufpm (jrefrmEdkifiH? yJcl;NrdKU) ü ur®|mef;w&m; yGm; c&D;a'opm&D vSnfhvnfawmfrlcJhzl;onf/ ,if;wdkYteuf ta&;
rsm;tm;xkwfjcif;jzihf rdrd&&SdcJhaom (tbdÓmPf) wefcdk;aMumihf Ak'¨ tygqkH;rSm r*"EdkifiHawmfjzpfonf/ (xkdtcsdefu) bk&ifAdrÁdom&tkyf
*,modkY rSefrSef <ua&muf&ef tcGifhtvrf; &,lEdkifcJhaom q,fhokH; csKyfcJhNyD;? aemufydkif; jrwfAk'¨\ (b0oufwrf;) aemufqkH; ESpf
&mpkacwfu jrefrm&[ef;awmf wpfyg;taMumif; azmfjyonf - umvrsm;twGif;ürl tZmwowåKbk&if (AdrÁdom&\om;)u tkyf
],if;odkY (psmeftbdÓmPf) ESihf jynfhpkHjcif;ü þ&[ef;awmfonf csKyfcJhonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmef pHvGefawmfrlNyD;aemuf rsm;
eHeufwdkif; r*"EdkifiHodYk <ua&mufNyD; O½ka0vm (t&yf)&Sd aAm"d rMumrDwGif r*"EdkifiH\NrdKUawmfudk &mZN*dK[frS yg#vdykwå (,aeY
&ifjyifudk wHjrufvSnf;vsuf ok"r®yk& (jrefrmEdkifiH atmufydkif;yJcl;) acwf ywåem;)odkY a½TUajymif;cJhNyD; r*"EdkifiHonf EdkifiHawmf csJUxGifrI
NrdKUodkY jyef<uí qGrf;cHvSnhfvnf\/ wpfeHeufwGif þt&Sifjrwf tpDtrHudk pwifvkyfaqmifcJhonf/ bDpDokH;&mpkwGif r*"onf
aAm"d&ifjyifudk wHjrufvSnf;aepOf (,cifu) O½ka0vmü aexdkif tdE´d,\ (e,fajr) tm;vkH;eD;yg;? ygupöwefESihf tmz*efepöwef
cJhzl;Muonhf ukefonf wpfpkonf ok"r®yk&NrdKUrS r*"NrdKUodkY tvm EdkifiHrsm;txd atmifjrifcJhNyD; jzpfonf/
vrf;c&D;wGif þrax&fudk jrifawGUMuojzihf tjyefwGif ¤if;wdkY jrif r*"EdkifiHawmf\ t"duNydKifzufrSm taemufajrmuf,Gef;,Gef;
awGUcJh&onfudk ok"r®yk&NrdKUol NrdKUom;wdkYtm; ajymjyMuonf}/ &Sd om0w¬dNrdKUawmfwnf&dS&m aumovEdkifiHjzpfonf/ jrwfAk'¨ ouf
odkY&mwGif jrefrmEkdifiHrSvma&mufMuonhf bk&m;zl;trsm;pkrSm awmfxif&Sm;&SdpOfu þESpfEkdifiHonf tBudrfBudrf ppfruf jzpfyGm;cJh
&cdki½f dk;rudkjzwfausmfvsuf urf;½kd;wef;wpfavQmuf ajcvsifc&D; Muonf/ aumovonf jrwfAk'¨\ arG;&yfajr ousjynfolYEdkifiH
ESifí b*Fvm;e,fxJodkY 0ifMuonf/ odkYr[kwf jrLaiGUxx l yfNyD; udkyif pdk;rdk;jc,fvS,fxm;onf/ jrwfAk'¨onf b0oufwrf;
yifv,f"m;jy aygrsm;vSonhf okE´m&befpf (Sundarbans) jrpf aemufqkH;ykdif;tcsdef ESpfaygif; ESpfq,fywfvkH; aumovEdkifiHwGif
aMumif;twkdif; avSjzihfoGm;NyD;aemuf **FgjrpfnmodkY ½GufvTifh (qef ukefvGefawmfrlonf/ bk&ifyaoe'D aumovonf Ak'¨&Sifawmf
wuf) Muonf/ jrwf\ tMunfnKdqkH;aom wynfhy&dowfwGif yg0ifonf/
(rZÑdra'oodkY bk&m;zl;) c&D;xGufcGmcJhMuol trsm;pkrSm arG; r*"EdkifiHawmf\ ajrmufbufwGif vlrsKd;pk rsm;pGm pkaygif;zGUJ
&yfajrodkY vkH;0rjyefMuawmhbJ tcsKdUrSmrl rZÑdra'oodkYa&mufatmif pnf;xm;onhf 0ZÆDEdkifiH&Sdonf/ ,if;vlrsKd;pk rsm;pGmteuf ta&;
yif rpDrHEdkifcJhMuacs/ w½kwf&[ef;awmf csefrif; (Chang Min) onf tygqkH;rSm vdpä0Drsm;ESihf 0da'[rsm; jzpfMuonf/ Ak'¨&iS af wmfjrwf
,if;odkYaom yk*¾KdvfrsKd;jzpfonf ]xkdt&Sif\ t"du&nf½G,fcsufrmS vufxufawmftcgu vdpä0Drsm;onf tmPmt&SdqkH;vlrsKd;pk jzpf
rZÑdra'oodkY a&muf&Sd&efjzpfonf/ xdk&nf½G,fcsufjzihf &[ef;awmf NyD; ¤if;wdkY\NrdKUawmf a0omvDonf vufawGUtm;jzihf vlrsKd;pkrsKd;pkH
csefrif;onf ukefypönf;tjynfh wifaqmifxm;onhf ukefoabFm (aexkdifonhf) NrdKUawmfjzpfvmonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf\ b0aESmif;
wpfpif;jzihf vdkufygcJhonf/ oabFmonf qdyfurf;rS cGmNyD;aemuf ydkif;umvrsm;wGif r*"bk&ifonf 0ZÆDEdkifiHudk usL;ausmf wdkufckduf
a'owpfckvkH;udk a0SY&rf;vsuf yifv,fjyifudk tvGefMurf;wrf; &ef tpDtrHrsm; csrSwfaeNyDjzpfonf/
vIyf&Sm;apaom ½kwfw&uf wdkufcwfonhf wdkufzkef; (typphoon)
6 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef; 7
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf tcgtm;avsmfpGm umodEdkifiHodkY (vnf;) wpfOD;tzdkY xdwfvefYzG,f aumif;vSonhf wmuvmruef (Takla-
<ua&mufawmfrlcJhonf/ Ak'¨vufxufawmfu rZÑdra'o trsm; makan)oJuEÅm&udk jzwfoef;NyD;aemuf urÇmay:wGif tjrihfrm;qkH;
pkudk pdk;rdk;xm;cJhonhf umodwdkif;onf EdkifiHa&;t& t&Sdeft0g aom awmifwef;a'o tcsKdUudkvnf; ausmfjzwf&onf/ tjcm;
crf;em;awmufyrI avsmhenf;oGm;NyD jzpfonf/ odkY&mwGif EdkifiHa&; wpfvrf;rSm bk&m;zl;rsm;onf oabFmpD;í yifv,fxJwGif v
Mur®m tm;avsmhaevihfupm; umodEkdifiH\NrdKUawmf Am&mPoD aygif;rsm;pGm tcsdefukefcHNyD; avrkefwdkif;rsm;? yifv,f"m;jyrsm;ESihf
onf ,aeYwdkif xdka'o\ ,Ofaus;rIESihf pD;yGm;a&;tcsuftcsm emrusef;jzpfjcif; ponfudk &ifqdkifvsuf c&D;ESifcJhMu&onf/ oD&d
ae&mtjzpf qufvufí wnf&SdaeqJjzpfonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf vuFmESihf *smAm;ac: qkrMwma'orS bk&m;zl;rsm;onf wr&m
awmxGufawmfrrlrD Ak'¨avmif;vsmrif;om; (od'¨w¬)onf Am&mP vdywd (Tamralipati) ,ck taemufb*Fvm;jynfe,f cg&*yl&
oDNrdKUrS xGufonhf tarT;tBudKif(eHYom)ESifh ydk;om;a½Tcsnfxdk;t0wf (Kharagpur) NrdKUteD; wr®vu k (Tamluk) qdyfurf;NrdKUodkY a&muf&Sd
txnfrsm;udkom tokH;jyKcJhonf/ NrdKUawmf Am&mPoDonf xdk &ef b*Fvm;yifv,fatmftwGif; oabFmpD;NyD;rS **Fgjrpfnmtwdkif;
xGufukef ESpfckaMumihf xif&Sm;ausmfapmvSonf/ umodEdkifi\ H ywåem;NrdKUodkYta&muf qefwuf&onf/ xdkrSwpfqihf ajcvsifc&D;
taemufbuf vSrf;vSrf;ESihf aumovwdkif;\ awmifbufwGif quf&onf/ eDaygESihfwdAufrS vma&mufMuonhf bk&m;zl;rsm;
0Howdkif;&Sdonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf oufawmfxif&Sm;&SdpOfu twef tzdkYrl c&D;ra0;uGmvSaomfvnf; &moDOwkrSm tBuD;rm;qkH;
Mumonftxd bk&ifOa'e tkyfcsKyfaom EdkifiHjzpfcJhonf/ 0Howdkif; taESmihft,Suf jzpfonf/ at;jronhf avaumif;avoefY &Sd&m
\NrKdUawmf aumorÁDonf ,rkefemjrpfurf;wGifwnf&SdNyD; ,if;NrdKUoYdk ¤if;wdkY\ trdajr awmifukef;a'orS rZÑdra'o\ yltdkufNyD; jrLrIef
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf tBudrfrsm;pGm <ua&mufawmfrlcJhonf/ xlxyf&m ywf0ef;usifodkY qif;ouf&jcif;rSm xdkbk&m;zl; c&D;oGm;
Ak'¨0g'DwdkY txGwftjrwfxm;&m e,fajrjzpfjcif;ü rZÑdra'o rsm;tzdkY rusef;rrmjzpfjcif; odkYr[kwf aoqkH;jcif;[kyif t"dyÜm,f
onf &mpkESpf wpfavQmufvkH; jrwfAk'¨\ b0ESihfywfoufonhf ae oufa&mufaponf/
&mawmfrsm;udk zl;ajrmfjcif;twGuf taESmihft,Sufrsm;pGmudk ausmf a&S;acwf ,dk;',m;EdkifiHrS rZÑdra'oodkY oGm;a&mufcJhonhf
vTm;&efESihf toufudk(yif) pGefYvTwf&ef bk&m;zl; taygif;tm; pdwf bk&m;zl;c&D;onfwpfa,muf\ wpfckwnf; aomrSwfwrf;(vnf;)
"mwfcGeftm;udk jzpfay:apcJhonf/ bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm;rSm tdE´, d a' &Sdonf/ trnfemr rod&aom tqdkyg (,dk;',m;) &[ef;awmf
oaygif;pkH? w½kwf? udk&D;,m;? qkrMwm? jrefrmESihf oD&dvuFmEdkifiH onf ,kd;',m;EdkifiHajrmufydkif; zGef;*f(Fong)ESihf vef;yef; (Lumpun)
rsm;rS vma&mufcJhMuonf/ (wpfcsdefu) qdkAD,uf,leD,HwGif yg0if NrdKUrsm;udkjzwfí ajcvsifc&D;jzihf jrefrmEkdifiHtwGif;odkY 0ifa&mufNyD;
cJhonhf umZmupöwef[k ,ckac:a0:onhf t&yfrSyif tenf;qkH; ¤if;rSwpfqihf tdE´d,odkY oGm;a&mufcJhonf1/ ausmfMum;vSonhf
bk&m;zl;c&D;onf wpfOD;&SdcJhaMumif; odMu&onf/ wpfcsdefu ,if; 1
umZmupöwefa'oonf Ak'¨0g'xGef;um;cJhaomae&m jzpfonf/ 'kwd,urÇmppfrwdkifrDu ausmfMum;vSonhf ,kd;',m;&[ef;awmf vefydktif(Lungpo
)onf jrefrmEdkifiH txufydkif;ESihf tmoHa'owdkYudk jzwfvsuf ajcvsifc&D;jzihf tdE´d,
In
w½kwf odkYr[kwf udk&D;,m;rS vm&onfh bk&m;zl;c&D;onf odkY bk&m;zl; oGm;a&mufcJhonf (pma&;ol)/
12 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef; 9
Ak'¨&Sifawmfjrwfu wynhfom0ursm;tm; vkrÁdeD? Ak'¨*,m? rkefwdkif;aMumihf a&SUodkY qufvuf roGm;Edkifawmhacs/ wpfem&D
rd*'g0kefESihf ukodem½kH ([laom oHa0Zed,) Xmersm;odkY b0wpf twGif; oabFmpwif epfjrKyfonf/ 0½kef;okef;um; txdwf
oufwmwGif tenf;qkH; wpfBudrf oGm;a&muf&ef rdefYMum;awmfrl wvefY BuD;pGmjzpfvsuf oabFmay:&Sd oabFmom;rsm;ESihf ukefonf
onhfrSm þ(azmfjyNyD;)taMumif;aMumihf jzpfEdkifonf/ &mpkESpf rsm;onf twlygvmonfh avSi,fay:wGif ae&m&&Sda&;twGuf
aygif;rsm;pGm Mumanmif;onftxd (Ak'¨0if)ae&mawmfrsm;taejzihf vk,ufMuonf/ oabFmrmvdefrª;rSm Ak'¨bmom0if jzpfojzihf avS
bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm;\ tcsuftcsm a'orsm;jzpfcJhonf/ odkY&mwGif i,fay:a&mufoGm;aomtcg ¤if;u &[ef;awmf csefrif;tm; rdrdwYdk
Ak'¨0g'xGef;um;vmjcif;ESihf bk&m;zl;c&D;oGm;a&mufrI wdk;wuf rsm; ESihf vdkufygcJh&ef yifhac:onf/ odkYaomf &[ef;awmfu ]]ighae&mrSm
jym; xif&Sm;vmjcif;wdkYaMumihf Ak'¨0ifae&mawmftrsm;pkonf (tzl; tjcm;wpfa,muf ac:oGm;yg/ igroGm;awmhbl;}}[k jyefMum;onf/
tajrmf) oGm;a&muf&mXmersm; jzpfvmMuonf/ at'D 2-&mpkcefYu &[ef;awmfonf tjcm;yk*¾Kdvfrsm;twGuf avSi,fay:odkY rqif;bJ
zGJUqdkcJhaom taomu0'ge (Asokavadāna)uAsmwGif ,if;odkYaom aeoGm;cJhonf}/ &[ef;awmf csefrif;onf oabFmjrKyfaomtcg "r®
bk&m;zl;ae&mawmf okH;q,hfESpfXmetaMumif; azmfjyxm;onf/ usrf;pm ½Gwfzwf o&ZÑm,f&if; wnfNidrfpGm xdkifaeavonf/
odkY&mwGif 19-&mpkaESmif;ydkif; tcsdefrSpí Ak'¨bmomqdkif&m rZÑdra'oodkY ta&mufoGm;&ef pDrHMuaomfvnf; bk&m;zl;
bk&m;ausmif;rsm;udk jyefvnf&SmazGawGU&SdcJhNyD; jyefvnfxdefodrf;cJh rsm;onf &moDOwkqdk;½Gm;jcif;? rMumcPjzpfay:onfh EdkifiHa&; y#d
ojzihf bk&m;zl;rsm; wjznf;jznf; jyefvnfa&muf&SdvmMuonf/ yu©ESihf &Snfvsm;NyD; vlolrJhvrf;rsm;ESihf BuKHawGU&jcif; ponhf xl;
,aeYacwfwGif bk&m;zl; trsm;tjym; vma&mufMuNyD; Ak'¨bmom axGrsm;jym;aom tcuftcJrsm;udk &ifqdkifcJhMu&onf/ Ak'¨*,modkY
EdkifiHrsm;rSyk*¾Kdvfrsm; vma&muf zl;ajrmfEdkifMuouJhodkY Oa&my? a&mufNyD;aemuf &uftenf;i,f tMumrSmyif uG,fvGefoGm;&Sm
tar&duESihf MopaMw;vsEdkifiHrsm;rS bk&m;zl;rsm;vnf; vma&muf onhf udk&D;,m; &[ef;awmf ½Itefudk (Hsuan K'o) taMumif;udk
zl;jrifEdkifMuonf/ vnf; zwf½I&onf/ tjcm;bk&m;zl;wpfa,mufjzpfonfh w½kwf
acwfopfumvwGif rZÑdra'oodkY bk&m;zl;c&D;rsm;rSm a&S; &[ef;awmf ,dusif (I Tsing)rSmrl rarQmfvihfbJ olckd;"m;jyrsm;ESihf
tcguxuf ydkrdkvG,fulaomfvnf; tusKd;w&m;rSmrl BuD;us,fNrJ BuKHawGU&vsuf toufab;rS oDoDuav; vGwfajrmufNyD; (¤if;
omwnf;/ Mumyef;wdkYrnfonf pdkpGwf&moDa&tdkifrsm;ESihf ½THñTef \jzpf&yfrSm) ajymjyp&m ykHjyifwpfckozG,fusef&pfonf/ cdk;om;"m;
xlxyfonhf aus;vufa& uefrsm;wGif yGifhvef;Muonhftwdkif; jyrsm;u rdrdtoufudk Ncdrf;ajcmufaepOfrSmyif ,dusifonf rdrd\
okwåefw&m;awmfrsm;ü Ak'¨&Sifawmfjrwf rMumcP OyrmjyKokH;pGJcJh bk&m;zl;c&D; NyD;qkH;EdkifpGrf; r&SdcJhonfudkomvQif pdk;&drfcJhonf ]xdk
aom (,if;)Mumyef;rsm;udk Munfh½I&jcif;onf pdwfESvkH;udk tvGef (toufab;ESihf &ifqdkifBuKH&onhf) tcsdefu uREkfyfonf ightzdYk
w&m EId;qGay;Ekdifaom tawGUtBuKHwpf&yf jzpfEdkifonf/ Ak'¨&Sif urÇmavmuudk aemufqkH; EIwfquf&rnhftcsdef trSefwu,f
awmfjrwf vufxufawmftcgu &aoh&[ef;rsm;uJhodkYyif vlol eD;uyfaeNyD; jrifhjrwfaom (Ak'¨0if)ae&mawmfrsm;udk zl;ajrmfvdkonhf
pnfum;&m vrf;rrsm;ay:ü qGrf;cHvSnhfvnfaeMuaom y&dAdkZf ighqE´ rjynhf0Edkifawmhygwum;[lí (om) awG;rdcJhonf}/
10 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef; 11
owådajymifajrmufMuonhf tcsKdUaom yk*¾Kdvfausmfrsm;rSmum;
rZÑdra'oodkY c&D;ESpfacguf odkYr[kwf okH;acgufyif oGm;a&muf&ef
BudK;pm;cJhMuonf/ w½kwf&[ef;awmf [l,ifcsD (Huien-Chi)onf
c&pfESpf 628-wGif w½kwftaemufzsm;ESihf tmz*efepöwefEdkifiHrsm;
udk ausmfjzwfí tdE´d,odkY oGm;a&mufNyD; Ak'¨*,mwGif av;ESpfESihf
emvE´mwGif okH;ESpf toD;oD; oDwif;okH;cJhonf/ aemufqkH;wGif
wdAufrSwpfqihf w½kwfjynfodkY jyefcJhonf/ q,fh&SpfESpf Mumaom
tcg aemufxyfwpfzef (rZÑdra'oodkY) oGm;a&mufcJhjyefonf/ odYk
aomf trdEdkifiHodkY jyef&efBudK;pm;aomtcg wdAufESihf tdE´d,
ajrmufydkif;wGif (jzpfyGm;aeaom) EdkifiHa&;y#dyu©rsm;aMumifh jyefr
a&mufEkdifcJhawmhay/ odkYjzpfí [l,ifcsDonf trdEdkifiHESihf tvGef
a0;uGmaomfvnf; rdrdESvkH;om;ESihf tvGefeD;pyfvsuf&Sdaom rZÑdr
a'owGif b0ed*kH; tqkH;owf&ef qkH;jzwfvdkufonf/
trSefpifppf (Ak'¨*,modkY) bk&m;zl;c&D; atmifjrifpGm NyD;ajrmuf
vsuf ab;tEÅ&m,fuif;pGm tdrfjyefEdkifcJhMuaom yk*¾Kdvfrsm;rSm
trsm;oligxuf ydkrdkjyif;jyxufoefaom o'¨gw&m;aMumihf jzpf
onf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf <uvSrf;awmfrlcJhonhf ae&mawmfrsm;wGif
¤if;(bk&m;zl;)wdkY udk,fwkdif avQmufvSrf;cJh&onhf tawGUtBuKHonf
b0wpfoufwmywfvkH; ¤if;wdkYESihftwlwnf&Sdaernfh ESpfoufrIudk
ay;pGrf;Edkifonf/ rZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onftenf;pkom ¤if;wdkY
c&D;pOftaMumif; rSwfwrf;rsm; (a&;om;)xm;cJhMuonf/ odkYwap
rysufrpD;usef&Sdaeaom (tqdkyg)rSwfwrf;rsm;um; jyifyA[d'¨ ½kyf
ydkif;qdkif&m taESmihft,Sufrsm;tay: o'¨gMunfndKrI\ atmifyGJ
oufaorsm; jzpfMuonf/ bk&m;zl;c&D; oGm;a&muf&ef onf;cHrI?
owå?d o'¨gw&m;ESihf tcuftcJrsm;udk Munf½TifpGm &ifqdkifEdkifrIwdkY
vdktyfonf/ trdEdkifiHodkY jyefvnfa&muf&SdvmMuaom yk*¾Kdvfrsm;
onf xdkt&nftaoG;rsm;udk tm;ukd;cJhMuaMumif; awGU&onf/
16 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ed'gef; 13
taomu\ jyKjyifajymif;vJrItm;vkH;teuf umvt&SnfMum rsm;udk awGUjrif&jcif;onfvnf; vl\pdwfydkif;b0 NyD;jynhfpkHrI t
qkH; tusKd;oufrI&SdcJhonfrSm Ak'¨omoemawmf jyefYyGm;a&; BudK; wGuf xm0pOf &SmazGaerItay: jyif;jypGm owday;EdI;aqmfrI wpf
yrf;rIrsm;jzpfonf/ taomuonf NrdKUawmfyg#vdykwf(ywåem;)wGif &yf jzpfayvdrfhrnf/
wwd,oH*g,emwifyGJ usif;ycJhNyD; oHCmawmfrsm; pnf;vkH; nD pma&;ol (MopaMwvsEdkifiHom; tufpf"r®du)onf wpfcg
ñGwfa&;twGuf aqmif½GufcJhonf/ tawGUtBuKH&ihfusufawmfrl aomf rif;om;od'¨w¬uJhodkYyif touft½G,faMumihf axmihfrSefus
Muonhf &[ef;awmfrsm;tm; tdE´d,EdkifiHawmfwpf0ef;vkH;ESihf qD; auG;ñGwfaeNyDjzpfonhf qif;&Jom; tzdk;tdkwpfa,muf? vrf;ab;
&D;,m;? tD*spfESihf rufqD'dkeD,m;a'orsm;odkYwdkif (omoemjyK) ap wGif a&m*gonf olawmif;pm;wpfa,muf? romtokbtcrf;
vTwfcJhonf/ ,if;EdkifiH&yfjcm; omoemjyKtzGJUrsm;teuf tatmif tem;wpfckESihf vSnfhvnfoGm;vmaeol y&dAkdZfwpfa,mufwdkYudk
jrifqkH;rSm oD&dvuFmEdkifiHodkY <ua&mufcJhaom taomu\om; em&Dydkif;rQtwGif; trSwfrxif BuKHawGUcJh&zl;ygonf/ þuJhodkYaom
awmf t&Sifr[dE´acgif;aqmifonhf (omoemjyK) tzGJUjzpfonf/ tawGUtBuKHrsKd;onf "r®udk em;vnf&ef opfvGifxif&Sm;onhf t
tpOftvmt& taomuonf jrwfAk'¨\"mwfawmfrsm;udk wdkif;twmwpfcktxd tm;jznhfay;Edkifygonf/ þrQruao;? Ak'¨
Xmyem (xnhfoGif;)í wnfxm;cJhonhf apwDawmf&Spfqlteuf &Sifawmfjrwf oDwif;okH;NyD; w&m;"r®a[mawmfrlcJhonhf ae&mrsm;
ckepfqludk zGifhvSpfNyD; tykHaygif; 84000 (&Spfaomif;av;axmif) wGif ur®|mef;½IrSwfí vª'gef;ylaZmfrIrsm; jyKvkyf&jcif;onf rnf
ykHvsuf ,if;wdkYudk (wpfykHpD) Xmyemí apwDawmfaygif; 84000 onhf bk&m;zl;oGm;&mXmwGifrqdk awGU&NrJvu©Pm wpf&yfjzpfaom
wnfxm;cJhaMumif; od&onf/ apwDawmfaygif; 84000 ta& vltrsm; ysm,mcwfjcif;? toHAvHESihf a&mif;jcif; 0,fjcif;rsm;&Sd
twGuf[lonf rsm;vGef;vSonfrSm rSefaomfvnf; tdE´d,EdkifiHtESHY aomfjim;vnf; aocsm(aumif;rSef)onhf pdwfydkif;b0 vufawGU t
tjym;wGif (awGU&onfh) ajrmufjrm;pGmaom apwDawmfrsm;udk awGUtBuKHwpf&yfudk cHpm;&Edkifonf/ þpdwfydkif; tawGUtMuKHonf
rlvblwtm;jzihf arm&d,acwftwGif;u wnfaqmufcJhonfrSm tdrfjyefa&mufNyD;aemuf tcsdefrsm;pGm Mumonhfwdkif bk&m;zl;c&D;
oHo,jzpfzG,frvdkacs/ ausmufpmrsm;teuf wpfckwGif taom onf\ o'¨gw&m;ESihf usihfBuHtm;xkwfrIudk vef;qef;apEdkifonf/
urif;BuD;onf taysmfc&D;oGm;onhf bk&if\ykHrSef0goemudk pGefY rZÑdra'oc&D;pOfudk tjynfht0 em;vnfEdkif&ef acwfopf
vTwfNyD; ¤if;tpm; bk&m;zl;c&D;rsm; odkYr[kwf ¤if;\tac:ta0: bk&m;zl;rsm;onf xdkjrihfjrwfonfhae&mXme toD;oD;\ bmom
t& ]"r®c&D;}rsm; vSnfhvnfcJhonf/ bDpD 260- wGif taomu a&;? ordkif;ESihf a&S;a[mif;okawoeqdkif&m aemufcHtcsuf
onf Ak'¨*,modkY bk&m;zl;c&D;oGm;a&mufcJhNyD; aemufxyf q,f tvufrsm;ESifh ywfoufí tawG;tjrif &Sdxm;&ef vdktyfonf/
ESpftMumwGif vkrÁdeDodkY (bk&m;zl;) oGm;a&mufcJhonf/ xdkAk'¨0ifae&mawmfrsm;\ ordkif;pOftrsm;pkudk a&S;acwfu xdkXme
acwfopfbk&m;zl;rsm;onf rZÑdra'o? trSefaomf tdE´d,EdkifiH rsm;odkY bk&m;zl;c&D; <ua&mufcJhMuaom bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm;
tESHY&Sd rif;BuD;pdkufxlcJhonhf ausmufpmwdkifBuD;rsm;uyif rif;BuD; a&;rSwfxm;cJhonhf rSwfwrf;rsm;rS &&Sdjcif;jzpfonf/ þpmtkyfwGif
\ t&Sdeft0g MoZmBuD;rm;rIudk (,aeYwkdif) awGUjrifEdkifqJ jzpfonf/ ,if;bk&m;zl; rSwfwrf;rsm;xJrS tcsKdUudk rMumcP &nfñTef;jyqdk
14 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 15
rnfjzpfojzihf xdkbk&m;zl;yk*Kdvfrsm;\ b0taMumif;udk odxm; wdkY cspfjrwfEdk;jcif;cH&ol a'0geHyd,'óDrif;BuD;\ taMumif;jzpf
oihfygonf/ xdkenf;wlpGmyif bk&m;zl;yk*Kdvf wpfa,muf oGm; onf/ bDpD 270- xD;eef;&NyD;aomtcg bk&iftaomuonf
a&mufvdkonhf txdrf;trSwfae&m trsKd;tpm;ESihfa&m Ak'tEkynm arm&d,rif;quf\ wwd,ajrmuf {u&mZfjzpfvmvsuf tmz*ef
\ uGJjym;onhf ESpfumvtydkif;tjcm; ykHoPmef ([ef)rsm;ESihfyg epwefrS b*Fvm;a'h&Sftxd us,fajymvSonhf tifyg,mBuD;udk
oufqdkifonhf todynm A[kokwrsm;onfvnf; bk&m;zl;c&D; qufcHNyD; tdEd,awmifzsm; tusqkH;a'oESihf ,aeYacwf Mo&dó
onf\ em;vnfrIudk <u,f0apayvdrfhrnf/ jynfe,f (xdkdtcsdefu uvd*Fwdkif;)wdkYrS wpfyg; tdEd,EdkifiHwpf0ef;
vkH;udk rdrdvufatmufcH jyKcJhonf/ ppfyGJrsm; wpfckNyD;wpfck qifETJ
jcif;onf bdodufrcHrD jzpfcJhNyD; xdktcsdeftwGif; ¤if;\nDawmf
aemifawmf trsm;tjym;udk uGyfrsufypfcJhonf/
bk&m;zl;c&D; onfBuD;rsm; &SpfESpfMumNyD;aemuf taomuonf uvd*FEdkifiHtm; e,fcsJU
ppfyGJudk pwifvkyfaqmifonf/ xdkppfyGJtwGif; ¤if; (bk&iftaom
taomurif;BuD; uudk,fwdkif)\ pum;t& ](vlaygif;)wpfodef;cGJ jynfESif'PfcH&\/
bDpD 483-ckESp2f ? Ak'&Sifawmfjrwf y&dedAmefpHvGefawmfrrlrDuyif wpfodef; uGyfrsufjcif; cH&\/ tjcm; taMumif;rsm;aMumihf(vnf;)
&Sifawmfjrwf\ toufxif&Sm;&SdpOftwGif; ta&;wBuD; (txif rsm;pGm aoaMuysufpD;Mu\} ([kod&onf)/ rdrd vkyfaqmifcJhonf
t&Sm;)jzpfysufcJhaom ae&mrsm;odkY vltrsm; oGm;a&mufcJhMuNyD;jzpf ESihf ywfouf oabmayguf em;vnfjcif;onf taomutm;
onf/ odkY&mwGif uREkfyfwdkYod&onfh bk&m;zl;c&D; oGm;a&mufcJhol
wkefvIyfacsmufcsm;apNyD; tkyfcsKyfa&;ykHpHtay: txl;ojzifh Ak'0g'
yk*Kdvfwpfa,mufESihf ywfoufonhf ordkif;wGif yxrOD;qkH;aom
tay: euf Idif;pGm oufa&mufaponhf ESvkH;om;twGif; ajymif;
rSwfwrf;um; tdEd,{u&mZf r[mtaomurif;w&m; odkYr[kwf
vJrI wpf&yfudk jzpfay:apcJhonf/ bk&iftaomuonf Ak'om
¤if;udk,fwdkif rdrdudk,fudkrdrd &nfñTef;cJhonhftwdkif; (qdk&rl) ewf
oemudk udkif;½Idif;olwpfa,mufjzpfvmNyD; rdrd\tifyg,mudk Ak'0g'
2
ynm&SiftcsdKUu jrwfAk'udk bDpD 563-wGif zGm;jrifonf[k,lqMuNyD; tcsKdUurl bDpD tajccH udk,fusifhw&m;rsm;ESihftnD tkyfcsKyf&ef tpGrf;ukef BudK;
623-[k ,lqonf/ jrefrmESpf 1362-onf (ou&mZfNzdKudef; {u{ut|a'G; xyf yrf;cJhonf/ taomuonf wdk;csJUonhf EdkifiHjcm;a&;rl0g'udk pGeYf
aygif; ) a&mufqJ omomemESpf 2544-jzpfonf/ ,if;rS a&mufqJ at'D 2001 udk vTwfNyD; pDrHcefYcGJrIESihf w&m;pD&ifa&; pepfrsm;udk jyKjyifajymif;vJ
Ekwfaomf bDpD 543 usefonf/ ,if;onf Ak'y&dedAmefpHonhfESpf (yxroH*g,emwif
onhfESpf) jzpfonf/ xdkYaMumihf jrwfAk'zGm;ESpfudk jrefrmwdkYu (oufawmf 80 xyf ypfvdkufonf/ bmom0g' trsKd;rsKd;wdkYtMum; oihfjrwfpGm twl
aygif;í) bDpD 623-[k vufcHonf/ bDpD 543 ESihf a&mufqJ at'Dudk aygif;í&aom wuG aexkdifrIudk wdk;`rSifh&ef tjyKoabmaqmifonhf ajcvSrf;rsm;
ckESpfonf NAdwdoQacwfrwkdifrD oD&dvuFmEdkifiHokH; aumZmou&mZfvnf; jzpfonf/ &,lcJhonf/ aq;buf0if opfyifrsm; r&Edkifonhfae&m a'orsm;
r[m0Housrf;udk t*Fvdyfbmjyefol ygVdynm&Sif 0DvsH*kdif*g (Wilhelm Geiger) onf
urmhordkif;? tdEd,ordkif;? ausmufpmrsm;ESihf ñSdEIdif;NyD; bDpD 623 rS ESpf aygif; 60- ,if;(aq;buf0ifopfyif)rsm;udk pdkufysKd;xkwfvkyfapcJhonf/ om;
EkwfypfcJhojzihf Ak'zGm;jrifawmfrlaomESpf t,ltqESpfrsKd; uGJjym;oGm;onf/ ½dkif; wd&pmefrsm;tm; umuG,fapmifhMuyfrIay;cJhonf/
20 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 17
wGif uRef;i,fwpfckay:odkY a&mufoGm;NyD; oabFmudk jyefvnfjyK ,if;ausmufpmwdkifBuD;rsm;tm; taomurif;BuD;\ okH;q,fh&Spf
jyifNyD;aemuf c&D;qufcJhMuonf/ zm[D,efonf *smAm;uRef;wGif ESpfMum pdk;rdk;tkyfcsKyfpOf umvtwGif; xkwfjyefcJhonhf trdefY jyef
ig;vcefY aexkdif&ojzihf xdkuRef; Ak'bmom0if tenf;i,f&Sdaomf wrf;rsm;udk rSwfwrf;wif&ef? Ak'0ifae&mawmfrsm;pGmudk rSwfom;
vnf; [dEL0g'onf vltrsm;\ t"du bmomw&m; jzpfaMumif; xm;&efESihf if;\NrdKUawmf ywem;rS vkrdeDokdY bk&m;zl;vrf; wpf
awGU&onf/ tjcm;oabFmom; ESpf&mceYfESihftwl &ufaygif;ig;q,f 0uf\c&D;pOfudk azmfjy&ef tokH;jyKcJhonf/ ,if;ausmufpmwdkif
pm pm;eyf&dumrsm; o,faqmifvsuf tjcm;oabFm wpfpif;udk rsm;onf ,ckacwfwGif a&S;a[mif;tdEd,vlrsKd;rsm;\ tEkynm?
pD;NyD; jyefawmfjyefc&D;udk pwifcJhjyefonf/ 'óeESihf twwfynmxl;cRefrIwdkYtwGuf EIwfr>rufonhf ouf
wpfvcefY oabFmc&D;ESifNyD;aemuf oabFmonf avrkew f dkif; aorsm;tjzpf &yfwnfvsuf&SdMuonf/
rsm;ESihf BuKH&jyefonf/ ¤if;wdkYtcsif;csif; aqG;aEG;MuNyD;aemuf ,if;ausmufpmwdkifrsm;teuf tcsKdUrSm usKd;ysufukefMuNyDjzpf
oabFmay:&Sd yk*Kdvfrsm;u þodkYqdkonf ]igwdkY uJhodkY uHqdk;rdk; aomfvnf; t&SnfqkH;rSm 15 rDwmjrifhNyD; if;wdkYtm;vkH;onf &mpk
arSmifusNyD; tE&m,fESihf BuKH&jcif;rSm oabFmay:wGif vdkufygvm ESpfaygif;rsm;pGm Mumanmif;onhfwdkif 0daoovuPmrsm;udk azmf
onfh &[ef;aMumihfjzpfonf/ þ&[ef;udk igwdkY yxrqkH; qdkuf aqmifMuqJjzpfonftxd xl;xl;jcm;jcm;pHcsdefjrihf awmufajymif
a&mufonhf uRef;ay:wGif xm;ypfcJhMupdkY/ wpfa,mufudktaMumif; acsmrGwfrIudk jyovsuf&SdMuonf/ ausmufpmwdkifwdkif;udk yef;yg
jyKí igwdkYtm;vkH;\ toufrqkH; IH;oihf}/ þodkYaqG;aEG; wdkifyif onhf acgif;ykdif;ykH? wpfcgwpf&H EGm;vm;OobykH? wpfcgwpf&H &J&ifh
MupOf &[ef;awmfzm[D,efESihf cifrif&if;ESD;NyD;jzpfonhf Ak'bmom onfh jcaoFhykHrsm;jzihf txGwfwyfxm;NyD; ¤if;wdkYteuf tcsKdUrSm
Oygoum wpfa,mufu odkYqdkonf ]tu,fí cifAsm;wdkY tdEd,tEkynm\ *E0ifajrmuf vuf&mrsm;tjzpf trsm;uus,f
þ&[ef;awmfudk xm;ypfcJhMurnfqdkvQif ighudkvnf; xm;ypfcJhyg/ jyefYpGm todtrSwfjyKjcif;cH&onf/ ,if;ausmufpmtm;vkH;udk Am&m
'grSr[kwf ighudk owfypfvQif ydkaumif;vdrfhrnf/ taMumif;rl t PoDNrdKU awmifbuf&Sd csLem& (Chunar)t&yf&Sd ausmufusif;wGif
u,fí þ&[ef;udk uRef;wpfuRef;ay:rSm xm;ypfcJhvQif w½kwf jyKvkyfNyD; ,if;rSwpfqifh pdkufxlrnhfae&mXmeodkYta&muf wpfcg
jynfudka&mufaomtcg uREkfyfonf bk&if{u&mZfxH oGm;NyD; cif wpf&HwGif uDvdkrDwm &maygif;rsm;pGmuGma0;onhf ae&modkYwkdif
Asm;wdkY\ vkyfaqmifrIudk taMumif;Mum;&ayvdrhfrnf/ {u&mZf qGJ,lcJh&onf/
onf Ak'omoemudk vGefpGm,kHMunfNyD; &[ef;awmfrsm;tm; rsm; w½kwf&[ef;awmf zm[D,ef (Fa Hien)
pGm csD;a`rSmufawmfrlonf}/ aemufydkif;acwfwGif (rZ dra'o Ak'0ifae&mawmfrsm;odkY) bk&m;zl;
þNcdrf;ajcmufrIonf oabFmom;rsm;udk Nidrfoufapaomf yk*Kdvfrsm; tpkvdkuftNyKHvdkuf a&muf&Sdvmatmif vIHUaqmfay;onhf
vnf; &[ef;awmf zm[D,eftzdkYrl usefao;aom c&D;pOfESihf yxrqkH; (yk*Kdvf)rSm w½kwf&[ef;awmf zm[D,efjzpfonf/ Ak'0g'
ywfouf oJxdwf&ifzdk BuKHcJh&rnfrSm aocsmvSayonf/ at'D qdkif&musrf;*efrsm;\ ppfrSefaomrlyGm;rsm;&&Sd&efESihf BuD;us,fonfh
414-ckESpf? w½kwfjynfodkY jyefa&mufaomtcg &[ef;awmf zm[D c&D;oGm; pGefYpm;rIwGifyg0ifaom c&D;pOfwpf&yfudk pwifcJhMuonf/
18 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 19
rdrd\ bmompum;rSwpfyg; tjcm;bmompum;udk rajymwwf vdywd (qdyfurf;NrKdU)wGif ygVdawmfrsm;ul;,l&if; aemufxyf ESpf
½kHomru &dumrsm;vnf; rvkHavmufbJ tdEd,[lonf taemuf ESpfMumoGm;onf/ ¤if;aemuf (tdEd,) ta&SUbufurf;ajcrS oD&d
bufwpfae&mwGif &Sdonf[laom 0dk;wdk;0g;wm;todjzihf &[ef; vuFmodkY ukefoabFmjzihf vkdufygoGm;cJhonf/ zm[D,efonf oD&d
awmfzm[D,efESihf tazmfrsm;onf rdrdwdkY\ o'g(,kHMunfrI) rSwpf vuFmEdkifiH tdEd,rSmuJhodkYyif Ak'omemawmf xGef;um;aeonf
yg;tjcm;aom vrf;ñTef odkYr[kwf axmufyHhrnhft&m wpfpw kH pfck udk awGU&NyD; xdktcsdefu w kwfEdkifiHwGifr&Sdao;aom 'DCedum,f?
rQr&SdcJhacs/ Murf;wrf;cufxefvSonhf wmuvmruef (Taklama- oH,kwedum,fESihf tjcm;ygVdawmfrlrsm;udk &&Sdavonf/
kan) oJuEm&udk jzwfoef;&m wpfckwnf;aom vrf;ñTefrSm wpfaeYo &[ef;awmfzm[D,efonf ausmif;wdkufwpfckodYk
uHenf;&Smol (,cif) c&D;oGm;rsm;\ t kd;ajcmufrsm;omwnf;/ vnfywfpOf bk&m;ceftwGif; w½kwfjynfvkyf ,yfawmifwpfckudk
bk&m;zl;&[ef;awmfrsm;onf (oJuEm&teD;&Sd) tdkatppfNrKd U vª'gef;aeonhf bk&m;&Sdcdk;0wfjyKol wpfa,mufudk awGU&onf/
awmf ckdwef (Khotan)udk jzwfoef;NyD; [dELuk&Sf (Hindu Kush) &[ef;awmfzm[D,efonf ,cktcgwGif trdw½kwfEkdifiHrS ESpfaygif;
awmifwef;rsm;udk ausmfvTm;&onf/ aemufqkH;wGif yuf&Sf0g rsm;pGm a0;uGmaecJhNyD;jzpfojzihf ½kwfw&ufrdrdcspfjrwfEdk;onhf trd
(Peshawar) a'otwGif;odkY qdkufa&mufoGm;Muonf/ yuf&Sf0gwGif ajrudk owd&jcif;onf ESvkH;om;twGif; vTrf;rdk;oGm;NyD; rsufvkH;
uedoQu(Kaniskha)bk&if wnfxm;udk;uG,fcJhNyD; a&S;acwf urm tdrfwGif rsuf&nfrsm; jynhfvQHoGm;onf/ trdajrodkY jyefcsdefwef
ay:wGif tjrihfqkH; taqmufttkHwpfckjzpfzG,f&Sdonfh apwDawmf ayNyD/ rMumjrifhrDyif &[ef;awmfzm[D,efonf oabFmom;ESpf&m
jrwfBuD;tm; wtHhwMo zl;ajrmfMu&onf/ bk&m;zl; &[ef;awmf ESihftwl *smAm;uRef;odkY xGufcGmrnhfoabFmESihf vdkufygcJhonf/
rsm; rZ dra'oodkY a&muf&SdoGm;csdefwGif tazmf&[ef;awmfESpfyg; oabFmonf qdyfurf;rSxGufcGm ESpf&ufMumNyD;aemuf avrkef
ysHvGefawmfrloGm;MuNyD; zm[D,efESihf ¤if;\rdwfaqG wmtdkcsif (Ta- wkdif;rdNyD; tufuGJoGm;onf/ c&D;oGm;rsm;onf oabFmepfroGm;
oChing)wdkY ESpfOD;rQom c&D;quf&ef usef&SdMuawmhonf/ þ&[ef; ap&ef aqmuf Gufonhftaejzihf ukefpnfrsm;udk a&xJodkYypfcsMu
awmfESpfyg;onf bkef;awmfBuD;ausmif;wdkufrsm; bk&m;ausmif;rsm; onf/ &[ef;awmfzm[D,efonfvnf; oabFmom;rsm;u rdrdESpf
ESifh rZ dra'owpfcGif&Sd Ak'&SifawmfjrwfESihf ywfoufonfh ae&m aygif;rsm;pGm pkaqmif;ul;,lcJh&onhf tzdk;wefusrf;*efrsm;udk pGefY
a'orsm;odkY oGm;a&mufMuonf/ ywem;wGif ouwusrf;pm ypfzdkYrajymEdkifap&ef arQmfvihfcsufjzihf rdrdudk,fykdif ypnf;rsm;udk
rsm;ESihf ouwbmompum;rsm;udk oif,l&if; 0de,usrf;pmudk yifv,fxJodkY ypffcsvdkufonf/
ul;,lvsuf okH;ESpfMumoGm;Muonf/ &[ef;awmfzm[D,efonf þrQc&D;a&mufcJhNyD; tcuftcJ
c&D;quf&ef tcsdefusa&mufaomtcg wmtdkcsifu zm[D,ef rsm;pGmudk MuHhMuHhcHvsuf tE&m,faygif;rsm;pGmaMumifh touf&Sif
tm; "rudkem;vnfNyD; aumif;pGmusifhMuH tm;xkwf&m (þ)rZ dr usef&pfNyD;onhfaemufwGif rdrd\toufrqkH; IH;ap&ef t0avmud
a'owGif usef&pfvdkaMumif; ajymqdkonf/ odkYjzpfí zm[D,efonf awoGm& (bk&m;avmif;)xHü tEl;tñGwf awmif;yefavonf/
wpfOD;wnf; 0rf;enf;pGm c&D;qufcJhonf/ zm[D,efonf wr&m avrkefwdkif;onf q,fhokH;&ufwkdifwdkif wdkufcwfvsuf aemufqkH;
24 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 21
&[ef;awmf [l,ifqefonf oJuEÅm&udk jzwfNyD;aemuf ,ck ,efonf jynfywGif 14-ESpf Mumanmif;cJJhNyDjzpfonf/ zm[D,ef
acwf ½k&Sm;? Amrd,ef (Bamiyan)? uAl;? yuf&S0ga'orsm;wGif &Sd onf rdr\ d *E0ifajrmuf c&D;pOfrSwfwrf;udka&;cJhNyD; usef&Sdao;
onhf wmh&Sfuihf (Tashkent)? qrmuef (Samarkan) ESihf ,ckacwf aom ¤if;\ b0oufwrf;udk ¤if;ESihftwl o,f,lvmcJhonhf
tmz*efepöwef EdkifiHxJwGif&Sdonhf vm[kd&D (Lahore) a'orsm;udk usrf;*efrsm;udk bmomjyefqdk&if; ukefvGefaponf/ aemufqkH;
jzwfausmfcJhonf/ [l,ifqefonf xdka'orsm;tm;vkH;wGif Ak'¨om touf&Spfq,ft G,f &[ef;awmf zm[D,ef uG,fvGefonf/
oemawmf xGef;um;aeonfESihf BuKH&onf/ r,kHMunfEdkiaf vmuf &[ef;awmfzm[D,efonf owdajymifajrmufaom c&D;oGm;
aom tcuftcJrsm;ESihf tEÅ&m,frsm;udk ausmfvTm;NyD;aemuf [l &[ef;awmf wpfyg;jzpfonfomru ¤if;\ ½dk;om;rSefuefrI? t
,ifqefonf aemufqkH; rZösdra'oodkY qdkufa&mufoGm;onf/ ajymtqdktjypfuif;rIESihf &wemokH;yg;tm; tav;teuf,kHMunfrI
&[ef;awmf [l,ifqeftzdkY Ak'¨0ifae&mawmfrsm;odkY oGm;a&muf wdkYaMumihf zm[D,efudk oduRrf;oltm;vkH;u cspfjrwfEdk;Muonf/
vSnhfvnfpOfrSmyif tEÅ&m,fESihf BuKHawGU&ao;onf/ zm[D,ef oDwif;okH;awmfrl&m ausmif;wdkuf&Sd oDwif;okH;azmfrsm;
tcgwpfyg; t,k'¨,NrdKUudk oGm;a&mufNyD;aemuf jrpftaMu tm; zm[D,ef (ajymjy)xm;onhf pdwfxJwGif pGJxifzG,f(jzpf&yf)
t&yfodkY (tqif;wGif) &[ef;awmf[l,ifqef pD;eif;vkdufygonfh rsm;udk oDwif;okH;azmff &[ef;awmfwpfyg;u atmufyg pum;vkH;
avSudk "m;jyrsm; vk,ufwdkufcdkufonf/ "m;jyrsm;onf avSudk rsm;jzihf jyefajymif; azmfjyxm;cJhonf
urf;pyfodkY BudK;jzihfqGJ,lNyD; xdwfvefYaMumuf GHUaeMuonhf c&D; ]uREkfyfwdkY &[ef;awmfzm[D,eftm; BudKqdkcJhonfrSm ou
oGm;rsm;xJrS tzdk;wefypnf;rsm;udk vdkufvH&SmazGMuonf/ "m;jy &mZf 416-ckESpf? ,if (Tsin) rif;qufrS ,D&SD (Yihsi) (bk&if)\
rsm;onf [dE´LewforD; 'l&f*g (Durga)udk ukd;uG,folrsm;jzpfMu wpfq,hfajcmufESpfajrmuf aEG&moDOykofapmihfokH;rI tNyD;wGif jzpf
ojzihf [l,ifqef\ wifhw,fvSyonhf tom;ta&udk awGUjrif onf/ &[ef;awmfzm[D,ef uREkfyfwdkYESihftwl w&m;"r a[mMum;
Mujcif; ¤if;wdkYonf [l,ifqefudk (owfjzwf ) ewforD;tm; vsufaexdkifpOf uREkfyfwdkYu zm[D,ef\ c&D;pOftaMumif;udk xyf
,ZfylaZmfoifh\[k qkH;jzwfMuonf/ "m;jyrsm;\ MuH G,fcsufudk cgxyfcg ar;jrefMuonf/ zm[D,efonf trSeftwdkif;ajymqdkNyD;
xdwfvefYaeonhf [l,ifqef odoGm;aomtcg aMumuf GHU GHUjzihf [efraqmifol azmfa½Gol wpfa,mufjzpfaMumif; awGU&onf/ odYk
þodkYqdkvdkuf\ ]tu,fí tokH;rusbJ tnpftaMu;awG jynfh jzpf uREkfyfwdkYu &[ef;awmfzm[D,eftm; ¤if;,cifu tusOf;
aeonhf ighcEmudk,fonf armifwdkY&nf½G,fonfh ,ZfylaZmfrI csKyfrQ ajymjyxm;onhf (c&D;pOf)ESihfywfouf ydkrdktao;pdwf
twGuf trSefwu,f oihfawmfonfqdkvQif ig\þcEmudk,fudk ajymjy&ef wdkufwGef;Muonf/ odkYjzihf zm[D,efonf wpfzefxyf
rwGefYwdkyg/ odkY&mwGif a0;uGmvSaoma'orS þt&yfodkY vmjcif; ¤if;\taMumif;udk tprStqkH;wdkif jyefajymif;ajymjyonf/ zm[D
twGuf igh&nf G,fcsufrmS r[maAm"d (apwDawmftwGif;&Sd) qif; ,efu ]]uREkfyfawGUBuKHcJh&onfht&m tm;vkH;udk jyefvnfpOf;pm;
wkawmfESihf *dZösuk#fawmif (ay:&Sd) qif;wkawmfudk zl;ajrmf&ef? yd# Munhfvdkufonhftcg uREkfyf\ESvkH;om; vIyf&Sm;vmNyD; acR;'D;'D;us
uwfusrf;*efrsm;ESihf Ak'¨"rudk &,l&efjzpfNyD; igh&nf½G,fcsuf rjynfh \/ uREfkyfonf xdktE&m,ftm;vkH;udk rdrd\udk,fusKd;twGuf MuH
22 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 23
½G,fcsufaMumihf ausmfvTm;EdkifcJhonf r[kwfacs/ rajymif;vJaom usrf;*efrsm;udk pkaqmif;&ef? tdEd,ynm&Sifrsm;xHrS "rudk oif,l
&nf½G,fcsuf&SdNyD; ½dk;om;oljzpfjcif;? wpfckwnf;aom pdwfxm; &Sd avhvm&efESihf Ak'0ifae&mawmfrsm;odkY oGm;a&mufzl;ajrmf&ef qkH;
jcif;wdkYaMumihfom (ausmfvTm;EdkifcJhjcif;) jzpfonf/ xdkaMumif;w&m; jzwfcJhonf/ [l,ifqefonf bk&ifhw&m;½kH;wGif w½kwfjynfrS
aMumihfyif aoaMuysufpD;&ef aocsmoavmufjzpfNyD; touf&Sif xGufcGmcGifhavQmufvTm wifvdkufonf/ ,if;avQmufvTm jiif;y,fcH
usef&pfjcif;twGuf (tykH)wpfaomif;wGif wpfckwnf;aom (vGwf &aomtcg wdwfwqdwf xGufcGm&ef qkH;jzwfcJhonf/
ajrmufrI) tcGifhtvrf;om&Sdonhf c&D;udk pwifcJhjcif; jzpfonf}} &[ef;awmf [l,ifqefonf w kwfjynftaemufzsm; e,f
[k rdefYqdkonf/ pyfa'oodkY a&mufoGm;aomtcg if;\ pD;awmfjrif;aoqkH;oGm;
]ol (&[ef;awmfzm[D,ef) ajymjycsufaMumifh uREkfyfwdkY pdwf onf/ [l,ifqefESihf twlvdkufygvmMuonfh &[ef;awmfESpfyg;
vIyf&Sm;&yg\/ þuJhodkYaom yk*Kdvfum; ,cifua&m,ckyg &SmrS onf (a&SUqufrnfh) c&D;pOfESihfywfouf oHo,pum; tav;
&Sm;jzpfyg\/ BuD;jrwfaom (Ak')0g'onf ta&SUbufodkY c&D;ESifcJhpOf teuf >rufqdkvmMuNyD; jyefvSnfh&efajymMum;Muonf/ xdka'oudk
uwnf;u udk,fusKd;rzufbJ "rudk&SmazGjcif;wGif zm[D,efESifh tkyfcsKyfol (NrdKUpm;)u a&SUwGif&Sdonhf e,fajrtaMumif; ajymjy
wlol wpfOD;wpfavrQ r&Sdzl;ygacs/ zm[D,ef\ pHerlemjzihf uREkfyf aomtcg [l,ifqef\ pdwfESvkH;wdkY xdcdkuf&onf/ tazmf&[ef;
wdkYonf dk;om;onhfESvkH;om;&Sdoltm; t&mcyfodrf;jzpfEdkifaMumif; awmf ESpfyg;rSmrl [l,ifqeftm; xm;ypfcJhMuojzihf [l,ifqef
ESihf tu,fí cdkifNrJaom qkH;jzwfcsuf&SdvQif t&mcyfodrf; NyD; onf bmqufvkyf&rnfudk pOfpm;&if; uGmacsm (Kwachow)
ajrmuf atmifjrifEdkifaMumif; od&ygonf/ odkYtwGuf zm[D,ef NrdKUwGif wpfvvkH;vkH; aomifwifaeonf/ xdkpOf bk&if{u&mZfxHrS
onf tjcm;yk*Kdvfrsm; wefzdk;xm;onfudk pGefYvTwfNyD; tjcm;yk*Kdvf NrdKUpm;xHodkY &[ef;awmfwpfyg; w kwfjynfrSxGufajy;&ef BudK;pm;
rsm; pGefYvTwfonfudk wefzdk;xm;aomaMumihf atmifjrifcJhonf[k aeaMumif;ESihf tu,f awGUvQif xdk&[ef;awmftm; zrf;xm;NyD;
qdkvQif rrSefaybl;vm;}/ jyefvnfydkYay;&ef trdefYpmcRef a&mufvmonf/ xdktcgNrdKUpm;u
w½kwf&[ef;awmf [l,ifqef (Huien Tsiang) &[ef;awmf[l,ifqeftm; trdeYfpmcRefwGifygol [kwfrSefygovm;
&[efawmfzm[D,ef\ pHerlaMumihf pdwftm;xufoefoGm;NyD; [kar;avQmufonf/ [l,ifqefu [kwfrSefaMumif; ajzMum;aom
tdEd,odkY oGm;a&mufcJhol tjcm;aombk&m;zl; wpfa,mufrSm tcg Ak'omoemudk euf Idif;pGmudk;uG,fol NrdKUpm;onf rsufvTm
xif&Sm;ausmfMum;vSonhf &[ef;awmf [l,ifqefjzpfonf/ &[ef; csxm;onhf &[ef;awmftm; ]t&Sifjrwfonf þuJhodkY aomtpD
awmf[l,ifqefonf at'D 604-ckESpfwGif bmomw&m;udkif; Idif; trHtwGuf trSefwu,f pGrf;aqmifEdkifol jzpfaomaMumihf wynfh
onhf rdom;pkwpfckü arG;zGm;cJhNyD; i,fpOfuyif omoemhabmifodkY awmfonf t&SifjrwftwGuf þtrdefYpmcRefudk zsufqD;vdkufyg
0if a&mufcGifh&cJhonf/ toufESpfq,f rwdkifrDtwGif; [l,ifqef rnf} [kavQmufxm;NyD; &[ef;awmf\a&SUarSmufrSmyif trdefYpmcRef
onf ¤if;\us,fjyefYaom ynmÓmPfudk taMumif;jyKí ausmfMum; udk qkwfypfvdkufonf/ ]uJ t&Sifbk&m;? jrefjrefom <uawmfrlyg
rI&&SdcJhonf/ touf 26-ESpfwGif tdEd,odkYoGm;a&mufNyD; Ak'pmay bk&m;}[k NrdKUpm;u avQmufxm;onf/
28 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 25
wdAuf&[ef; awmft&Sif"r®omrd (Dharmasvamin) pkHao;aomaMumihf ighaus;Zl;&Sif armifwdkYtaejzifh ighudkowfvQif
wdAuf&[ef;awmf t&Sif"romrdonf at'D 13-&mpkwGif (tdEd,) armifwdkYqD Murmqdk; a&mufvmrnfudk igpkd;&drfay\}/
Ak'0ifae&mawmfrsm; zsufqD;jcif;rcH&rD tdEd,odkY aemufqkH; "m;jyrsm;onf &[ef;awmf [l,ifqef\ ajympum;rsm;udk
a&muf&SdcJhonfh bk&m;zl;yk*KdvfjzpfzG,f&Sdonf/ wdAufAk'bmom0if * krpdkufonhftjyif tjcm;c&D;onfrsm;\ toem;cHawmif;yefjcif;
rsm;onf bk&m;zl;&efESihfynmoif,l&ef rZ dra'oodkY &mpkESpfaygif; udkvnf; em;raxmifojzihf ,ZfylaZmfrI (rjyK&ef) "m;jyrsm;tm;
rsm;pGm(ywfvkH;) oGm;a&mufaecJhMujcif;jzpfonf/ odkY&mwGif t&Sif r[efYwm;EdkifMuacs/ &[ef;awmf[l,ifqefonf rdrd (b0)\
"romrdwpfyg;wnf;om rdrdc&D;pOfESihfywfouf rSwfwrf;usef aemufqkH;tcsdeftwGuf pdwfudk wnfNidrfpGm xm;vdkufcsdefwGif
&pfonf/ xdkc&D;pOftao;pdwfudk t&Sif"romrdu rdrd\twKywd ½kwfw&uf avjyif;wdkufcwfvmNyD; teD;tem;&Sd opfyiftcsdKU vJ
udka&;ol Oygoum csKd;pf'g&f (Chos-dar) tm; ajymjycJhonf/ usvsuf ajrrIefrsm;(xatmif) a0SY,rf;ypfvdkufonf/ þjzpf&yfudk
t&Sif"romrdonf Ak'pmayusrf;*efrsm;udk oif,louJhodkY t,lonf; olcdk;"m;jyrsm;u raumif;qdk;½Gm; wpf&yf[k,lqNyD;
aq;ynm? yef;ykynm? Adokumynmrsm;udkvnf; avhvmqnf;yl; [l,ifqefESihf c&D;onfrsm;tm; vTwfay;vdkufonf/ ([l,ifqef
onf/ t&Sif"romrd\ twKywdudka&;olu t&Sif"romrd tod tygt0if) c&D;onfrsm;onf vGefpGm pdwfoufom&m&oGm;MuNyD;
ynmoif,lrIudk jrwfEdk;vdkpdwfrSm touf 17-ESpfESihf 45-ESpf c&D;quf&ef tcGifhomoGm;Muonf/
twGif; t&Sifjrwfonf azmifwdef? rifESihf rdrdvufudk ruGJuGm aemufqkH; [l,ifqefonf emvEm (wuodkvf)odkY qdkuf
ap&ef awmif;qkqdkxm;onftxdyif BuD;rm;vSaMumif; qdkxm; a&mufoGm;NyD; pmayoif,ljcif;? oifMum; ydkYcsay;jcif;jzihf ig;ESpf
onf/ t&Sif"romrd pmayavhvm&ef rxGufcGmrD eDaygEdkifiH&Sd Mum (at'D 635-640) aexdkifonf/ emvEmwGif aexdkifpOf
o,rLapwDawmf Ak'*,modkY bk&m;zl;ra&mufrcsif; trdEdkifiHodkY twGif; Ak'*,mESihf tjcm;aom tdEd,a'orsm;odkY tcgtm;avsmf
rjyef&efvnf; t"d|mefjyKcJhonf/ &SpfESpfMum ynmoifMum;rI NyD; pGm oGm;a&mufcJhonf/ [l,ifqef\ eufeJaom todynmonf
qkH;aomtcg tdEd,EdkifiHodkY oGm;a&mufrnfh &nf G,fcsufudk oD [l,ifqeftm; pmoifom;rsm;ESifh q&morm;rsm;\ av;pm;rIudk
wif;okH;azmfrsm;tm; azmfjyvkdufonf/ oDwif;okH;azmf&[ef;rsm; wdk;jrifhaponf/ aemufqkH; [l,ifqefu rdrd\ w kwfjynfodkY
u ,if;odkYaomc&D;udk oGm;jcif;rSm toufudkpGefY vdkufjcif;yif jyef&ef &nf G,fcsufudk aMunmvdkufaomtcg (ausmif;om;rsm;
jzpfaMumif;ajymjyvsuf "romrdtm; (roGm;&ef) azsmif;zsMuonf/ a&m q&mrsm;yg) [l,ifqeftm; oGm;cGifhrjyKvdkbJ &SdMuonf/ xdk
odkY&mwGif ¤if;\q&m (rax&f)u ]tdEd,udk oGm;aomfvnf; oihf owif;udk Mum;&onhf &[efawmfrsm;tm;vkH; [l,ifqefxH pk½kH;
rSm tE&m,f&Sdvdrfhrnfr[kwf/ wdkYom;tz (wynfhESihfq&m) {uef a&muf&SdvmMuNyD; (emvEmwGif) qufvufoDwif;okH;&ef awmif;
rkcs jyefvnf awGUqkHMu&vdrfhOD;rnf}[k tm;ay;pum;qdkonf/ yefMuonf/ [l,ifqeftm; azsmif;zs&ef rpGrf;EkdifMuojzihf &[ef;
odkYjzihf at'D 1234-ckESpf? touf 37-ESpf t G,fwGif t&Sif awmfrsm;onf [l,ifqefudk if;\q&mjzpfol oDvb`'rax&fxH
"romrd rZdra'oodkY xGufcGmcJhonf/ xdktcsdefwGif rZ dra'oBuD; ac:aqmifoGm;Muonf/ q&mrax&fu tb,f taMumif;aMumihf
26 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 27
cGJcGmvdkoenf;[k ar;jref;onfwGif [l,ifqefu EIwfvQm aumif; ESihf Ak'qif;wkawmfrsm;tjynfhjzihf vmvrf;twdkif;jyef&ef qifay:oYdk
aumif;jzihf odkYpdwf0ifpm;zG,f ajzMum;avQmufxm;onf ]þ wufvdkufNyD; rdwfaqGrsm; csD;rGrf;*kPfjyKolrsm;ESihftwl pwifc&D;
EdkifiHonfum; &SifawmfAk' zGm;jrifawmfrl onhfae&mjzpfygonf/ xGufcGmonf/ tjyefc&D;wGif [l,ifqef\pD;awmfqif aoqkH;oGm;
odkYjzpf (&SifawmfAk')e,fajrtm; cspfcifESpfoufonfomjzpfyg jcif;? tdEKjrpfudkjzwful;pOf pmtkyfrsm;tm;vkH; qkH; IH;vkeD;yg; BuK&H
onf/ (wynhfawmf) [l,ifqef EdkifiHodkYvma&mufjcif;\ wpfck onhf rawmfwqjzpfrIrSwpfyg; xl;jcm;onhf tjzpftysufr&Sdacs/
wnf;aom &nf G,fcsufrSm rdrd(w kwf)vlrsKd;rsm;\ aumif;usKd; w½kwfEdkifiHe,fpyfodkY qdkufa&mufaomtcg [l,ifqefonf
csrf;omtwGuf jrifhjrwfaom opm"rudk oif,l&efjzpfygonf/ rdrda&muf&SdvmaMumif;odap&ef bk&ihfw&m; kH;odkY owif;ay;ydkYol
wynfhawmf ([l,ifqef) t&yfodkY a&mufuwnf;u (q&m wpfa,muftm; BudKwifapvTwfvdkufonf/ [l,ifqef vdk,ef;
jzpfol) t&Sifbk&m;onf a,m*gpm&blrdoQw&usrf;udk &Sif;jy&ef (Loyang)NrdKUodkY a&mufaomtcg [l,ifqef NrdKUxJodkY0ifa&mufvm
ESihf oHo,&Sdonhf pmydkd'frsm;udk pkHprf;avhvm&ef ([laom) onfudk Munfh I&ef vltkyfBuD;pk H;k a&muf&Sdvmonf/ bk&if{u
wynfhawmf\udpudk csD;a`rSmufNyD;jzpfonhfjyif *dkPf;*PtoD;oD; &mZfu rdrd\cGihfjyKcsufr&bJ wdkif;jynfrSxGufcGmoGm;jcif;twGuf
rS oifMum;csufrsm;udkvnf; Mum;emNyD;jzpfygonf/ wynfhawmf\ El;nhHaysmhaysmif;pGm jypfwifa0zefonf/ ¤if;aemuf ,cifu tjcm;
pdwfonf tvGefaysmf TifNyD; ae&modkY wynfhawmf\ vma&muf rnfonhf &[ef;awmftm; {nhfcHjcif;rsKd;ESihfrwlatmif jyKpkcsD;a`rSmuf
jcif;rSm tvGefYtvGeftusKd;&SdygaMumif; wynhfawmf tav;teuf awmfrlonf/ [l,ifqefonf wpfq,fhig;ESpfwdkifwkdif wdkif;jynfrS
avQmufxm;ygonfbk&m;/ ,cktcgwGif wynffhawmfonf (trdEdkif xGufcGmcJhNyD; jrif;aumifa& ESpfq,fjzihf o,f,lcJhonhf pmtkyf
iHodkY) jyefoGm;NyD; (q&mt&SifxHrS) wynfhawmf oif,lxm;onf aygif; 657-tkyfESihftwl jyefvnfa&muf&SdvmcJhNyD; [l,ifqefwGif
rsm;udk tjcm;yk*Kdvfrsm;tm;vnf; bmomjyefqdk&Sif;jy&ef qE&Sdyg udk,fwkdifBuKHawGUcJh&onhf tawGUtBuKHrsm;? &&SdcJhonhf pGefYpm;rIrsm;
onf/ ,if; (wynfhawmf\oifMum;csuf)wdkYudk Mum;emNyD; em; ESihf ywfoufonhf ajymjyp&m thHMozG,fjzpf&yfaygif;rsm;pGm&Sdonf/
vnf oabmaygufjcif;jzihf if;wdkYvnf; wynfhawmfuJhodkYyif t bk&ifawmif;yefrIaMumihf [l,ifqefonf rdrd\ (tdEd,)bk&m;zl;
&Sifbk&m;tay: aus;Zl;wifapvdkonhf qE&Sdygonf/ taMumif; c&D;pOf rSwfwrf;pmtkyf wpftkyf a&;cJhonf/ ,if;pmtkyfum; ,
aMumihf wynfhawmfjyefoGm;jcif;udpudk aESmihfaES;&efa&m ae&m aeYwkdif at'Dckepf&mpktwGif; tm&Swkduftv,fykdif;ESihf tdEd,
rSm qufvuf aexkdif&efyg tvdkr&SdbJjzpfaeygonf/ taMumif; ta&;tBuD;qkH;aom tcsuftvufrsm; &Sdaeao;onf
oDvb`'rax&fonf avQmufxm;csuftay: tvGef o txd tvGeftao;pdwf (azmfjyxm;)NyD; tcsuftvufrSefrsm;ESihf
abmusoGm;NyD; oGm;&rnfh c&D;&SnftwGuf [l,ifqeftm; ulnD jynhfESufaeonhf rSwfwrf;pmtkyfBuD;jzpfonf/
jyifqifay;Mu&ef &[ef;awmfrsm;tm; rdefYMum;awmfrlonf/ [l [l,ifqefonf rdrdtdEd,rS,laqmifcJhonfh usrf;pmpkpkaygif;
,ifqefonf tdEd,odkY Murf;wrf;pGm wpfudk,fwnf; a&muf&Sdvm tkyfa& 20-rQudk bmomjyefvsuf ol\ usefb0tpdwftydkif;udk
NyD; ,cktcg rl wefzdk; rjzwfEdkifonhf pmtkyfrsm;? "mwfawmfrsm; ukefvGefapNyD; at'D 664-wGif Nidrf;csrfpGm uG,fvGefonf/
32 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 29
uefeif[rfonf 1814-ckESpfwGif arG;zGm;NyD; tdEd,odkY 'kwd,Adkvf wpfckvkH; 0 kef;okef;um;jzpfaeonf/ taemufzufrS usL;ausmf0if
rª;BuD;tqifhjzifh a&mufvmonf/ uefeif[rfonf ae&mXme t a&mufol rlqvifrsm;onf wnf&SdqJtkyfcsKyfa&;udk zsufqD;ypf
awmfrsm;rsm;wGif wuf<upGmtrIxrf;cJhNyD; aemiftcg pDpOfñTef vdkufMuNyD; ¤if;wdkY\acgif;aqmifjzihf tpm;rxdk;&ao;aom tcsdef
Mum;ol? ajrwdkif;(t&m&Sd)? tif*sifeD,mtjzpf xif&Sm;cJhonf/ jzpfonf/ olcdk;*kdPf;rsm;ESihf vk,ufzsufqD;&ef tmomirf;irf;
(tdEd,odkY) a&muf rMumrD olonf tdEd,\ twdwfumv wufaeMuaom wdkufcdkufa&;orm; rlqvifppfom;tkyfpkrsm;
udk pdwf0ifpm;rI wdk;yGm;vmonf/ ¤if;\ &Snfvsm;aom tdEd, onf vrf;rsm; vloluif;rJhapNyD; NrdKUi,fNrdKUBuD;rsm;udkyif tEÅ&m,f
ajrmufydkif; vGifjyifc&D;pOfrsm;twGif; uefeif[rfonf axmifaygif; jyKaeMuonf/ t&Sif"romrdonf ukefonfokH;&m vltkyfESihftwl
rsm;pGmaom bk&m;ausmif;rsm;? cHwyfa[mif;rsm;ESihf tjcm;a&S; vdkufygcJhonf/ ¤if;wdkYteuf wpfq,fhajcmufa,mufrSm t&Sif"r
a[mif; trSwfw&ae&mrsm;odkY oGm;a&mufvnfywfcGifhukd vkH;0 omrduJhodkYyif Ak'*,modkY OD;wnfMuonf/ aemufqkH;wGif t&Sif
tvGwfrcHcJhay/ (xkdbk&m;ausmif;ponf\) wnfae&mrsm;udk rSwf "romrdonf oGm;vdkonhfc&D; vrf;qkH;(Ak'*,m)odkY qdkufa&muf
om;cJhonf/ xkdacwfu a&S;a[mif;okawoeynmonf arG; oGm;cJhaomfvnf; wdkufcdkufvk,ufvmrnfh tEÅ&m,fudk a&SmifvTJ
uif;prQomjzpfí &wemodkuf vkdufvH&SmazGjcif;? tkwf*lrsm;udk &ef xGufajy;íomae&awmhonf/ tEÅ&m,f uif;a0;oGm;aom
vk,ufjcif; ([laomtajctae)rS ajcwpfvSrf; vSrf;umprQom tcg t&Sif"romrd jyefvmNyD; ur|mef;xkdifjcif;? bk&m;&Sdcdk;jcif;? Ak'
jzpfaomfvnf; uefeif[rf\ t"du&nf G,fcsufrSm tdEd,vlrsKd; 0ifae&mawmfrsm;udk zl;ajrmfjcif;wkYd(tjyif) ouwbmompum;
rsm; udk,fwdkif vkH;0 rodMuao;bJ taemufwdkif;om;rsm;vnf; ajymwwfojzihf bk&m;zl;&[ef;tzGJUtm; bmomjyefay;oltjzpf
0dk;wdk;0g;wm;rQomodao;aom tdEd,a&S;a[mif;orkdif;udk aumif; aqmif½Gufjcif;jzihf okH;ESpfwm ukefvGefoGm;onf/
pGm em;vnf&ef ppfrSefonhfqE&SdykH&onf/ Ak'*,mwGif aexdkifNyD;aemuf t&Sif"romrdonf &mZN*dK[fESihf
xdktcsdefu a&S;a[mif;okawoeynmonf tE&m,f&SdEdkifNyD; emvEmwdkYodkY oGm;a&mufonf/ emvEmwGif touf 90-t G,&f Sd
pdwfwxifhxifhjzihf vdkufvH&SmazG&onhf t&mvnf;jzpfonf/ vrf; emvEmwuúodkvfausmif;tkyfBuD; ynm&Sif &m[kvod&Db`'rax&f
rsm;onf Murf;wrf; odkYr[kwf r&Sdao;/ iSufzsm;a&m*gonf awGU xH ynmoif,lonf/ odkY&mwGif emvEm\ at;csrf;wnfNidrf
&NrJ tE&m,fjzpfonf/ vk,ufwdkufcdkufrIrsm;vnf; ae&mra½G; aom pmayoifMum;&m ywf0ef;usifonf rMumrD emusif½dkif;yspGm
rMum cPBuKH&\/ uefeif[rf oGm;a&mufonhf ae&mrsm;wGif NydKuGJ ysufpD;oGm;cJhonf/ rlqvif usL;ausmfolrsm;onf emvE´m
a'ocHrsm;u rulnDMu½kHru ¤if;wdkYu xdka'otwGif;&Sd tysuf ta&SUbuf wpfaeYwmc&D;ü wnf&Sdaom Mo'EÅyl&Dwuúodkvfudk
tpD;rsm;taMumif; [dk[dk'D'D r[kwfrrSef vdrfnm ajymqdkMuonf/ zsufqD;ypfMuNyD; jzpfonf/ ,if;wuodkvfudk ¤if;wkdY\ tajcukyf
tqdk;qkH;rSm ykPÖm; w&m;a[mq&m ([dE´Lbkef;BuD;) rsm;jzpfMu ppfpcef;tjzpf tokH;csxm;onf/ &m[kvod&Db`'\ wynfhwpfyg;
onf/ ¤if;wdkYu tcsdefMumMum pGefYypfxm;onhf rnfonhftysuf onf usL;ausmfolrsm;\vufwGif zrf;qD;jcif;cHae&aomfvnf; &ef
tpD; odkYr[kwf qif;wkawmfudkrqdk uefeif[rftaejzihf pdwf0if olwdkY rMumrD emvEmudk pD;eif;wdkufcdkuf&ef pDpOfaeMuaMumif;
30 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 31
vQKdU0Sufowif;udk q&mjzpfol &m[kvod&db`'xHodkY wdwfwqdwf rsm;uJhodkY qkH;cef;rwdkifrD tcdkuftwHhrQom jzpfacsonf/ opm
ydkYay;EdkifcJhonf/ wynhftm;vkH;onf q&mrax&ftm; xGufajy; "rrD;tdrfonf tdEd,EdkifiHwGif ESpfaygif; wpfaxmihfig;&mcefY xGef;
&ef awmif;yefMuonf/ rax&fBuD;u jiif;qdkojzihf pmoifom; vif;awmufyvsuf "ra&mifjcnfudk jzmvufcJhNyD;aemuf Nidrf;awmh
&[ef;awmfrsm;rSm ¤if;wdkYbmom a&Smifwdrf; xGufajy;oGm;Mu rnfqJqJ (tcsdef) jzpfacsonf/
onf/ xdkq&mrax&ftdkESihf "romrdwdkYESpfyg;om usefcJhMuonf/ "romrdonf pmayavhvmoifMum;rI NyD;qkH;oGm;NyD; aemuf
]q&mrax&fu þodkYqdk\ ]]armifwdAuf? igESifhae&pf&if qkH; wdAufodkYjyef&ef jyifqifonf/ touft G,f BuD;&ifhNyD;
oifrdkuf&m rusaybl;vm;/ a'ocHawGESihf wynfhawGtm;vkH; csdeJYaeNyDjzpfaom &m[kvoD&db`'rax&fu rsuf0ef;wGif rsuf
xGufajy;ukefMuNyD/ xGufrajy;vQif oifvnf;yJ towfcH&ay &nfjynfhvsuf wynfhtm; ]oif[m aumif;jrwfwJh &[ef;wpfyg;
vdrfhrnf}}/ ,if;odkY q&mrax&fBuD;u jypfwifa0zefonf/ "r ayyJ/ wdAufudkjyefoGm;ygav/ igrlum; touft G,f tkdrif;NyD/
omrdu ]]towfcH&rnfjzpfayr,fh wynhfawmfxGufrajy;awmhyg wdAufonf a0;uGmvS\/ wdkYwpfawG 'Db0rSm wpfzefjyefawGUEdkif
bk&m;}}[k ajzMum;onf/ q&mrax&fonf ESpfoufoGm;NyD; Muawmhrnfr[kwf/ okc0wD (bkH)rSm jyefvnfqkHpnf;Mur,f} [k
]]oif[m oihf&JU t"d|mefcsufudk rzsufbJaeoy/ oifh&JU 0efxkyf rdefYqdkonf/ "romrdonf wdAufodkY tE&m,fuif;pGm jyefa&mufcJh
0efydk;um; BuD;av;vSay\/ tcktoifu ighudkcsDrNyD; ,lrnfqdk onf/ odkY&mwGif emrusef;jzpfeojzihf ywem;wGif vtwefMum
vQif oif xGufajy;rvm;}} ([k qdkjyefonf)/ ]]tu,fí q&m aomifwifaecJhao;onf/ "romrdonf touf 67-ESpf? at'D
t&Sif oGm;&if wynfhawmfwdkYESpfyg;vkH; xGufajy;Edkifwmaygh}}/ 1263-ckESpfwGif uG,fvGefonf/ rZ dra'owGif tcsdeftenf;
þodkYjzihf "romrdonf q&mrax&ftm; yckH;ay:xrf; GufNyD; i,fom aexdkifcGifh &&SdcJhaomfvnf; "romrd\ twKywdonf
ajy;avonf/ ausmufwdkifwpfckudk ywfvSnfhNyD;aomtcg q&m tvGef pdwf0ifpm;zG,faumif;vS\/ taMumif;rl ,if;twKywd
rax&fu ]]wdkY (&efolYvufrS) vGwfygNyD/ oMum;xkyfuav;? (rSwfwrf;)onf uREkfyfwdkYtm; tdEd, Ak'0g' 0rf;enf;aMuuGJzG,f
qefenf;enf;ESihf wdkYtcspfawmfpmtkyfawGudk xkwfMupdkY/ wdkY a0; qkH;cef;wkdifoGm;ykHESihf ywfoufí &Sm;yg;vSonhf rsufjrifoufao
a0;roGm;EdkifMuawmhbl;/ wdkY (ESpfa,muf) tE&m,fuif;Edkifrnhf rSwfom;csufrsm;udk azmfjyxm;aomaMumihfjzpfonf/
enf;udk igodygw,f}}[k qdkvdkufonf}/
olwdkY (q&mwynfh) onf rlqvifppfom;rsm; emvEmudk qmtvufpE´muefeif[rf (Sir Alexander Cunningham)
vk,uf &SmazGaeMupOf yifrausmif;wdkufBuD;rS cyfvSrf;vSrf;wGif&Sd olYb0udk uREkfyfwdkYavhvmrnfh tjcm;yk*¾Kdvf wpfa,mufum;
aom bk&m;ausmif;i,f wpfcktwGif; a&Smifykef;aeMuonf/ xdYk bk&m;zl;wpfa,muftjzpf rZ dra'oodkY vma&mufcJhonfr[kwf
aemuf ,if;&[ef;awmfESpfyg;onf (emvEm) ausmif;wkdufodkY aomfvnf; acwfopfbk&m;zl;rsm;taejzihf Ak'0ifae&mawmfrsm;ü
jyefvmEdkifMuonf/ odkY&mwGif xdktcsdeftxd zsufqD;vk,ufjcif;rS awGUjrif&aom t&mtrsm;pkonf yk*Kdvf\BudK;yrf;rIaMumihf jzpf
vGwfajrmufaeao;aom tjcm; bk&m;ykxdk;rsm;ESihf ausmif;wkduf ojzifh þyk*Kdvfudk csefvSyfxm;&ef rjzpfEdkifacs/ qm tvufpE´m
36 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 33
wkudk;uG,fonfh bmomw&m;jzpfonf[k qdkjcif;xuf ydkrdkí pm;rItenf;i,f jyvkdufonfESihf (,if;tysuftpD;ponfudk) jrifh
udk,fykdiftvS udk,fydkif qGJaqmifrIrsm;&Sdonhf acwfrDNyD; udk,fusifh jrwfaom ae&mjzpfaMumif; ajymqdkNyD; xdkae&mudk ykHMurf;qGJcGifh odkY
pm&dwa&;&m 'óewpfckjzpfaMumif; em;vnf&ef taxmuftul r[kwf wdkif;wmcGifhrjyKrD aiGaMu;awmif;Muonf/
jyKcJhonf/ Oa&mywdkufom;rsm;xHrS rdrdbmomw&m;taMumif; ,if;odkY tcuftcJrsm; &Sdaomfvnf; uefeif[rfonf a&S;
odumusapaom azmfjycsufrsm;udkomvQif Mum;&avh&SdcJhMuaom a[mif;pmay ta&;tom;rsm;pGmtm; t"dym,f azmfenf;udk em;
ta&SUwdkif;&Sd Ak'bmom0ifrsm;onf xdkuAsmudk ESpfoufMuNyD; tm vnfcJhonf/ olonf ae&mXmersm;pGmudk rSwfxm; odkYr[kwf oGm;
Edk;vftm; owdcJ vlpGrf;aumif;tjzpf rSwf,lMuonf/ a&mufMunhf IcJhonf/ xdkae&mXme trsm;pkudk NcKHikHavhvm&if; if;
tmEkd;vfonf Ak'*,mESihf rd*'g0kefodkY oGm;a&mufvnfywf onf tdEd,\ a&S;a[mifajrykH'*Fg;wHqdyfavhvmrIESihf tdEd,yef;yk
vkdonfrSm MumcJhNyDjzpfojzihf oD&dvuFm? ,dk;',m;? jrefrmESihf avhvmrIrsm;ESihf ywfoufonhf rSefuefxl;jcm;onfh todynm
*syefwdkYodkY (vma&muf) vnfywf&ef zdwfMum;pm trsm;tjym; A[kwudk wdk;wufatmif pGrf;EdkifcJhonf/ odkYjzihf 1861-ckESpf a&S;
&&Sdaomtcg ta&SUEdkifiHrsm;odkY oGm;a&muf&efESihf wpfcsdefwnf;wGif a[mif;okawoeavhvma&;tzGJU zGJUpnf;wnfaxmif&ef qkH;jzwf
MumjrihfpGmuwnf;u pdwfxJwGif udef;0yfaecJhaom rdrdqEudk NyD; aomtcg ppfwyfrS tem;,lNyD;pjzpfol uefeif[rfonf ,if;
jynfhpkHap&ef qkH;jzwfcJhonf/ (Ak'*,modkY) qdkufa&mufí r[m tzGJU\ yxrqkH;aom ñTefMum;a&;rª;csKyftjzpf tvdktavsmuf
aAm"dapwDawmf\ pBuFefvrf;wGif &yfvdkufrdpOf tmEdk;vfonf ap a G;cs,fNyD; jzpfoGm;onf/ xdktcsdefrSp 1885-ckESpfwGif t*Fvef
wDawmf\ taemufbufodkY oGm;NyD; r[maAm"dyifatmufwGif Nidrf odkY jyefonftxd uefeif[rfonf if;\b0udk tdEd,\ twdwf
oufpGm&yfrdvsuf rdrdtaejzifh aAm"dyifrS aAm"d½Guftenf;i,f & ordkif;azmfxkwfa&;ESihf xdefodrf;a&;wdkYtwGuf `rIyfESHcJhonf/
,lEdkifygvm;[k [dELbkef;BuD;wpfa,muftm; ar;jref;aomtcg Ak'bmom IaxmihfrSqdk&aomf uefeif[rf\ ta&;ygrIonf
¤if;([dE´Lbkef;BuD;)u ]vkdcsifoavmufom ,loGm;yg q'f? igwYdk jrwfAk'\b0ESihfywfoufaom wnf&SdqJ ae&ma'orsm;taMumif;
tzdkY (þopf½Guf) bmrS tokH;rusygbl; q'f}[k qdkonf/ tay: if;\wpfudk,fa& pdwf0ifpm;rIaMumifhjzpfonf/ uefeif
,if;aemuf tmEdk;vfonf rd*'g0kefodkY oGm;onf/ aemifwGif [rfonf i,fpOfu tjcm; rsm;pGmaom 0dwdk&d, acwfom;rsm;uJh
xdk(rd*'g0kef) ae&mawmfESifh ywfouf tmEdk;vfu ]þae&m odkYyif atAefa*svdu,fvf c&pf,efwpfa,mufjzpfonf/ olonf
xuf ydkrdkjrifhjrwfaom ae&mwpfckudk tjcm;rnfonhfae&mwGifrS rdrd\ rlv,kHMunfrIudk jrefjreftpm;xdk;vmonfESihftrQ tdEd,\
rawGUEdkifyg} [kqdkcJhonf/ ¤if;aemuf c&D;qufcJhNyD; oD&dvuFmodkY wdkif;&ifbmomw&m;rsm;rSm ydkrdkaumif;rGefonf[k ,kHMunfoGm;cJh
qdkufa&mufaomtcg oD&dvuFm Ak'bmom0ifrsm;\ tkwfatmf onf/ if;\ apmapmydkif; a&;om;csufrsm;wGif if;taejzihf a&S;
aomif;eif; BudKqdkrIudk cH&onf/ tmEdk;vfonf xdktcsdefu usrf; a[mif;okawoeynmtay: pdwf0ifpm;rIonf c&pf,efbmom
*eftwwfuRrf;qkH;ESihf oD&dvuFmwGif vsifjrefpGm t&Sdef&aeNyDjzpf xGef;um;a&;udk taxmuftuljyKrnfh tokH;0ifonhf vufeuf
aom Ak'bmomjyefvnfEdk;Mum;a&;vIyf&Sm;rI acgif;aqmif rax&f aumif;wpfckjzpfrnf[k xifjrifaMumif;yif azmfjycJhonf/ Ak'0g'
34 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 35
taMumif; aumif;pGmodcGifh&aomtcg wjznf;jznf; Ak'0g'\ b0 &efESihf a&S;a[mif;ypnf;rsm; &,l&ef arQmfvifhcsufjzihf tcgtm;
tjrifESihf tdEd,,Ofaus;rItm; axmufulxm;jcif;tay: euf Idif; avsmfpGm Ak'*,m? rd*'g0kefa'orsm;odkY vma&mufcJhMuonf/ pGefY
pGm av;pm;rI wdk;yGm;vmonf/ if;\ us,fajymaom tawGU y,fcHxm;&onhf vlolrJhaom (Ak'0if) ae&mrsm; a&S;a[mif;
tBuKH? tjcm;yk*Kdvfrsm;\ okawoejyKcsufrsm;? w kwfbk&m;zl; ypnf;rsm;udk tvG,fwul&&SdEdkifonf/ odkY&mwGif 1885-ckESpfü
&[ef;awmfrsm;\ rSwfwrf;rsm;ESihf &if;ESD;uRrf;0ifrdjcif;? ajrmuf Ak'*,modkY vma&mufcJhonfh t*FvdyfvlrsKd;wpfa,mufum; ae&m
jrm;vSonhf rSef;qEdkifrIrsm;udk tokH;csvsuf uefeif[rfonf a'oudk Munfh I&ef odkYr[kwf urmvSnhfc&D;onftaejzifh vm
om0wd? aumorD? ukodem kHESihf &mZN*dK[f&Sd rsm;pGmaomae&mXme a&mufjcif;r[kwfbJ bk&m;zl;taejzihf a&muf&Sdvmjcif; jzpfonf/
rsm;udk trSeftwdkif; xkwfazmf odkYr[kwf rSefuefaMumif; ouf xdkyk*Kdvfum; tmquf'GiftmEdk;vfjzpf\/ tmEdk;vfonf 1857-ck
aojycJhonf/ uefeif[rfonf ,if; (azmfjyNyD;) a'orsm;udka&m ESpf (tdEd,EdkifiH) yleD(Pune) NrdKU? 'ufuef(Deccan)aumvdyfausmif;
r"k&m? rd*'g0kefESihf Ak'*,m ae&mawmfrsm;udkyg azmfxkwfcJhonf/ tkyfBuD;&mxl; ceYftyfcH&aom tcsdef uAsmq&m wpfa,muf
uefeif[rfonf r[maAm"dapwDawmfjrwfBuD;tm; ydkrdkxl; tjzpf ausmfMum;aeNyDjzpfonf/ ¤if;\vGwfvyfaom oabmxm;
jcm;onhf ESpfoufrI&SdykH&onf/ odkYjzpf a&S;a[mif;okawoe ESihf ouwbmom todynmaMumifh rMumrD tdEd,bmomw&m;
avhvma&;tzGJUodkY wifjycJhonhf if;\ yxrqkH;aom vIyf&Sm;rI rsm; txl;ojzihf Ak'bmomudk pdwf0ifpm;rI wdk;yGm;vmonf/
onf Ak'*,mapwDawmfy&d0kPfudk wl;azmfNyD; yef;ykvuf&mrsm; 1861-ckESpf? t*FvefodkY jyefa&mufaomtcg tmEdk;vfonf
ESihf ausmufpmrsm;udk xdefodrf;&eftwGuf pwifvkyfaqmif&rnhf aemiftcg ¤if;t,f'Dwmjzpfvmrnfh a';vD;w,fvD*&yf owif;
ajcvSrf;rsm;udk pOf;pm;Edkif&ef apwDawmfjrwfBuD;odkY oGm;a&muf pmwGif txl;aqmif;yg;a&;oltjzpf tvkyfvkyfcJhNyD; Ak'0g'udk
a&;jzpfonf/ if;\ tMuHjyKcsuft& AkdvfcsKyf rD;'f (General Mead) qufvuf avhvmonf/ rnfonhfusrf;pmrsm;udk zwf½Ionf[k
onf 1863-wGif apwDawmfudk wl;azmfcJhonf/ odkYaomf rD;'fonf wduspGm rod&aomfvnf; (xkdtcsdefu Ak'bmomESihf ywfouf
if;\awGU&Sdcsufqdkif&m rSwfwrf;udk vkH;0ykHESdyfjzefYcsdjcif; rjyKcJhay/ onfh rDSjirf;jyKpmtkyfrsm; tenf;tusOf;om&SdNyD; Ak'bmomusrf;
uefeif[rfonf Ak'*,modkY 1871-ESihf 1875- Ak'bmom r[m *ef t*Fvdyfbmomjyefrsm;vnf; enf;yg;ao;\) 1879-ckESpfwGif
aAm"dapwDawmfjrwfBuD;} wGif if;tygt0if tjcm;yk*Kdvfrsm;\ tmEdk;vfonf Ak'b0jzpfawmfpOfESifh Ak'\oifMum;csufrsm;udk t
okawoejyKcsufrsm;? &SmazGawGU&Sdcsufrsm;ESihf apwDawmfjrwf\ ykH bjzpftysufrSeftwdkif; u½kPm&oajrmufpGm o½kyfazmf (a&;zGJU)
oPmefrsm;tm;vkH;udk pkaygif;azmfjyxm;onf/ xm;aom ]tm&Stvif;a&mif (The Light of Asia)} trnf&Sd
qmtuf'GiftmEdk;vf (Sir Edwin Arnold) ausmfMum;vSonfh uAsm(&Snf)udk ykHESdyfxkwfa0vdkufonf/ þ
1809-ckESpfwGif AsL;cgeef (Buchanan) rS pwif t*Fvdyfc&D;onf uAsmonf tvGefta&;ygonfh atmifjrifrI wpf&yfjzpfoGm;NyD;
rsm;onf NydKuGJysufpD;aeaom txdrf;trSwf ae&mrsm;udk Munfh½I NAdwdoQvlrsKd;rsm;tm; c&pf,efomoemjyKyk*Kdvfrsm;\ rSwfwrf;
rsm;wGif azmfjyonhf Ak'bmom[lonf pdwfysufzG,ftqdk;jrif ½kyf
40 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 37
jrwfr[mudk xdef;odrf;apmihfa&Smuf&ef wdkufwGef;onf/ rif;om; jzpfol a'vd*gr oD&dokr*Fvrax&fESihf awGUqkHaomtcg tmEdk;vf
od'¨w¬ aAm"dyifatmufrSm aAm"dÓmPfudk &&SdcJhonhf þae&mum; u r[maAm"dapwDawmfjrwfBuD;\ 0rf;enf;zG,f tajctaeudk
urÇmay:wGif rnfonhfae&mESihfrQrwlatmif jrifhjrwfvSay\/ þzd azmfjyvsuf apwDawmfESihf ywfoufNyD; wpfckckaqmif½GufEdkif&ef
tm;onf uREkfyf\pdwftm½kHodkY ½kwfw&uf 0ifa&mufvmaomtcg wdkufwGef;onf/ tmEdk;vf\ tMuHjyKcsufudk tvGefpdwftm; xuf
uREkfyfonf bkef;awmfBuD; udkZeftm; uREkfyfESifhtwl yg0ifvufwGJ oefpGm BuKdqdkojzihf tmEdk;vfu t*FvefESihftdEd,&Sd NAdwdoQtmPm
Edkifrnfvm;[k ar;rdonf/ udkZefu 0rf;ajrmuf0rf;ompGm oabm ydkifrsm;ESihf awGUqkHajymqdkrnfjzpfaMumif; uwday;onf/ NAdwdoQ
wlonf/ þxufydkonfrSm udkZefvnf; uREfkyfESihfxyfwlyif cHpm; tpdk;&tkyfcsKyfrI wnf&SdqJjzpfojzihf þudprSm tmEdk;vftzdkY vG,f
aerdaMumif; ajymjyonf/ Ak'¨bmom &[ef;awmftcsKdU wm0ef,l ulpGm aqmif GufEdkifaomt&mjzpfonf/
apmifha&Smuf&ef a&mufvmonftxd uREkfyfwdkYESpfa,muf þae tmEdk;vfonf r[maAm"dapwDawmftm; Ak'bmom0ifrsm;
&mjrwf aexdkifMu&ef tav;teuf uwdjyKvdkufMuonf}/ jyefvnf xdef;odrfa&;twGuf aumif;jrwfaom tawG;tMu&H &Sd
r[maAm"dapwDonf &mpkESpfaygif;rsm;pGm &Sdcdk;ylaZmf&mXme vsuf xdktMuHudk taumiftxnf ay:vmapNyD;aemuf xdkudp
tjzpf rvIyf&Sm;bJ &SdaecJhNyD;jzpfonf/ 16 &mpkukefavmuf a&muf tNyD;a&mufonfxd tjcm;yk*Kdvfrsm;u (qufvufí) pGrf;pGrf;wrH
aomtcg ajcovkH;tdrfwdkif [dE´Lbkef;BuD;tcsdkU þae&modkY a&muf aqmif½GufcJhMuonf/ odkYwap xdktcsdefuwnf;uyif tmEdk;vf
vmNyD; teD;tem;ü tajccs aexdkifMuonf/ (aemiftcg) r[efY[k onf oD&dvuFmtkyfcsKyfa&;rª;? tdEd,EdkifiHqdkif&m twGif;0efcsKyf
xif&Sm;vmonhf ¤if;wkdYudk qufcHolrsm;onf pGefYypfcH apwDysuf jzpfol AkdvfcsKyf uefeif[rf (uefeif[rfonf þtMuHtpnfudk
udk ¤if;wdkYydkiftjzpf xifrSwfvmMuonf/ (tdrf&mraxmifonhf) vkH;0>cif;csufr&Sd pmemaxmufxm;cJhonf)ESihf tdEd,bk&ifcHwdkYudk
&aoh&[ef;[kqdkaomfvnf; acwfopfr[efYum; csrf;omNyD; tm yif udk,fwdkifawGUqkH odkYr[kwf pma&;cJhNyD; 1893-ckESpfwGif a'vD;
Pmxefjyif;ol ajrydkif&Sifjzpfonf/ yxrwGif r[efYonf "rygv w,fvD*&yfowif;pm r[maAm"dapwDawmftm; Ak'bmom0if
&Sdaejcif;udk rjiif;qdkay/ r[efYu "rygvtm; teD;tem;&Sd em;ae wdkY (jyefvnf) xdef;odrf;a&;ESihfywfouf ta&;aumif;aumif;
aqmif(Z&yf) wpfaqmif\aomhudk ay;xm;ojzihf aumif;pGm ae ESihf u kPmoufzG,f aqmif;yg;wpfyk'f a&;om;cJhonf/
xdkif&onf/ "rygvonf oD&dvuFm? jrefrmESihftdEd,EdkifiH&Sd "rrdwf 1904-ckESpf tuf'GiftmEdk;vf uG,fvGefaomtcg ESpfq,fh
aqGrsm;ESihf Ak'¨bmomtzGJUtpnf;rsm;odkY r[maAm"dyif\ tajc wpfESpfrwdkifrDu tmEdk;vf&&SdcJhonhf tMuHtpnfudk (vltrsm;rod
taeudkazmfjyNyD; apwDawmfBuD;tm; oifhwifhpGm xdef;odrf;apmifh odkYr[kwf) oabmraygufEdkifao;bJ &SdMuonf/ trSefaomf aemuf
a&Smuf&ef tultnDawmif;cHonhfpmrsm; tvsiftjref a&;ydkYonf/ xyf ESpfig;q,feD;yg;rQ Mumonftxdyif em;rvnfEdkifao;bJ &Sd
odkYwap rdrdrSm&Sdonhf aiGaMu;tenf;i,fvnf; jywfawmuf Muonf/ odkY&mwGif acwfopf Ak'bmom0ifbk&m;zl;rsm;tzdkY r[m
awmhrnf/ rdrd\tultnDawmif;cHrItay: wkHYjyefrIrsm;rSm(vnf;) aAm"dapwDawmfwGif bk&m;&Sdcdk;0wfjyKaomtcg odkYr[kwf apwD
aES;auG;vSonf/ "rygvtaejzifh rdrd\uwdudk pGefYvTwf&awmh awmfudk 0ef;&Hxm;onfh at;csrf;qdwfNidrf NcH0if;twGif; vSnfh
rnfudkyif pdk;½GHUvmrdonf/ "rygvonf rdrd\ þarSmifrdkuf cufcJ
38 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 39
vnfoGm;vmaomtcg þtaemufwdkif;om; a&S;OD;Ak'bmom0if Ak'*,modkYa&muf&SdMuonf/ r[maAm"dapwDawmfudk ESpftenf;
wpfOD;tay: aus;Zl;wif&rnfjzpfaMumif; owd&oifhygonf/ i,ftvGefu jyefvnf jyKjyifxm;NyD;jzpfaomfvnf; apwDawmftm;
tem*g&du"r®ygv (Anagarika Dharmapala) * kwpdkuf xdef;odrf;apmihfa&Smufrnfholr&Sdacs/ apwDawmfteD;
tuf'GiftmEdk;vf yxrqkH; arG;zGm;ay;vdkufaom tawG;tMuHudk ywf0ef;usif opfyifrsm;aygufa&mufaeNyD; npfywfaeonf/ 0Zd
(taumiftxnfazmf) aqmif½GufcJholum; tem*g&du"rygv jzpf &moe3 ae&mawmfwGif "rygv &Sdcdk;ylaZmfvdkuaf omtcg ESvkH;om;
onf/ 1846-ckESpfwGif <u,f0csrf;omNyD; bmomw&m;udk tav; wGif tav;teuf MunfnKd,kHMunfrIrS aygufzGm;vmonhf pdwf
teuf ½dkaoudkif;½dIif;onhf rdom;pkrSarG;zGm;cJhol "rygvonf "mwftiftm; jrifh<urIwpf&yf ay:aygufcJhonf/ jzpfysufcJhykHudk
toufi,f½G,fcsdefwGif 1870-ckESpfrsm;rSpí oD&dvuFm wpfEdkifiH ¤if;\rSwfwrf;pmtkyf þodkYazmfjyxm;onf ](*,mNrdKUrS) ajcmuf
vkH; vIyfvIyf G GjzpfapcJhaom Ak'omoemawmf jyefvnf&Sifoefa&; rdkif armif;NyD;aemuf uREkfyfwdkYonf ajrjrwfae&modkY qdkufa&muf
vIyf&Sm;rI\ MoZmvTrf;rdk;jcif;udk cHcJh&onf/ "rygvonf rdrd\ cJhMuonf/ wpfrdkiftwGif; uREkfyfwdkYbk&m;&Sif\ qif;wkawmftusKd;
xl;jcm;onhf tiftm;ESihf pGrf;&nfwdkYudk Ak'omomemawmf &mpkESpf tysufrsm; [dkae&monfae&m BuJjyefYaeonfudk awGUjrifEdkifonf/
aygif;rsm;pGm rvIyfr&Sm;jzpfaejcif;rS vGwfajrmufa&;twGuf ulnD r[efY([dELbkef;BuD;)\ ausmif;odkYt0if qif0if\ [dkbuf'Dbuf
axmufyHhrIwGif `rIyfESHvdkaMumif; odcJhaomfvnf; (,if;udpESihf ywf ur|mef; IrSwfae[efESihf w&m;a'oem a[mMum;awmfrlae[ef
ouf ) rdrdtaejzifh rnfodkYaqmif Guf&rnfudk twdtusoabm uREkfyfwdkY Ak'&Sifawmfjrwf\ qif;wkawmfrsm;&Sdonf/ (r[maAm"d)
aygufcJhonfrSm Ak'*,modkY bk&m;zl;c&D; oGm;a&mufNyD;rSjzpfonf/ apwDawmfjrwfBuD;um; jrifhrm;crf;em;vSygbd/ ty&mZdwyv†if
1891-ckESpfwGif "rygvonf rd*'g0kefodkY oGm;a&mufaom awmfay:wGif xdkifaeawmfrlonfh jrwfAk' (qif;wkawmf)ESifh ywf
tcg rdrdawGUjrif&onhf (tajctae)aMumihf acsmufcsm;rdNyD; pdwf 0ef;usifwpfcGifvkH;udk ysHUESHUvTrf;rdk;aeonhf BuD;jrwfaom wnfNidrf
xdcdkufoGm;onf/ Ak'&Sifawmfjrwf yxrqkH; w&m;a'oem a[m rIwdkYum; MunfndKol Oygoum (wpfa,muf)\ ESvkH;om;udk 0rf;
Mum;awmfrlonhf ae&mawmfjrwfudk a'ocH Gmom;wdkYu EGm;acs;? enf;rsuf&nf vnfapyg\/ tdk? ESpfoufzG,f aumif;pG/
0ufacs;rsm; pkykH&ef tokH;jyKaeMuonf/ wpfcsdefu BuD;us,f crf; ]0Zd&moeyv†ifawmfudk uREkfyf\ezl;jyif xdvkdufrdonfESihf
em;cJhonhf ausmif;wdkufBuD;rsm;? bk&m;ausmif;rsm;ESihf apwDawmf uREkfyf\ ESvkH;om;xJodkY ½kwfw&uf wGef;tm;wpf&yf 0ifa&muf
jrwfrsm;\ tysuftpD; t<uif;tusefrsm;tm; taqmufttkH vmonf/ xdkwGef;tm;onf uREkfyftm; þae&mwGifae þajr
aqmufvkyf&m aps;aygaygtkwfcsyfrsm; &&Sd&ef NzdKcsjcif;rSvGJ 3
rnfol wpfOD;wpfa,mufrQ pdwfr0ifpm;Muacs/ tcsKdUu r[m,me (Ak'bmom0if)wdkYonf Ak'*,mr[maAm"dr@Kdif&Sd ty&mZdw
yv†ifawmfudk ]0Zd&moe}[k ac:a0:aMumif; jyqdkonf/ odkY&mwGif ]ty&mZdwyv†uF
&uftenf;i,f MumNyD;aemuf Zefe0g&Dv 22-&ufaeYwGif 0a& 0Zd&moae edodEumvawm y|m, (O'ge-|? 29/ om&w-#D 3? 133) ESifh
"rygvESihf ¤if;\rdwfaqG *syef&[ef;awmf udkZef (Kozan)wdkYonf ]0Zd&moeH 0d, tpvyv†u (oH-#D 2? 282)wdkYt& xdktqdk rrSefbJ rl&if;ax&0g'
usrf;rsm; vnf; ]0Zd&moe} tokH;&SdaMumif; rSwf,l&ygrnf (bmomjyefol)/
44 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bk&m;zl;c&D;onfBuD;rsm; 41
awmfrlMuyg/ cifrif &if;ESD;pGm (rdwfrysufbJ) "mwfawmfrsm;udk aom tcsdefumvtwGif; apwDawmf ur|mef; IrSwf&if; ckdifrm
&SpfykHykHyg/ onfaemuf ae&mtESHYwGif apwDawmfrsm; (wnfí) onfh pdwfydkif;awGUBuKHod&SdrI wpf&yf&&SdcJhonf ]xdkn 12-em&D
xnhfoGif; XmyemMuyg/ ow0gtm;vkH; þapwDawmfrsm;udk zl; avmufwGif uREkfyfwpfoufwm yxrqkH;tBudrf em;vnfrI
jrifNyD; o'gw&m;wdk; yGm;EdkifMuygvdrfhrnf 'D 2? 136)}/ tm;vkH;udk ausmfvGefonhf Nidrf;csrf;rIwpf&yfudk uREfkyf awGUBuKH
¤if;aemuf a'gPykPm;onf Ak'\"mwfawmfrsm;udk buf cHpm;rdonf/ at;Nidrf;vdkufavjcif;}/
rvdkufbJ (rQrQww) &SpfykHykHonf/ a'gPonf ¤if;\tusKd; aqmif "rygv\ b0&nfrSef;csufonf ,cktcg vkH;0OókH yDjyifvm
usOf;rItaejzihf "mwfawmfxnhfonhftdk;udk &&Sdavonf/ þodYk acsNyD/ Ak'0g'wpfckvkH;uJhodkYyif r[maAm"d apwDawmfjrwfonf
aqmif½GufNyD;aemuf ydyv0e(Pipphalavana)t&yfrS arm&d,vlrsKd; vnf; ouf0ifvIyf&Sm;aeonhf t&mrsm;xuf ydkrdkpdwf0ifpm;zG,f
tzGJUwpfzGJU a&mufvmonf/ odkYaomf "mwfawmftm;vkH; cGJa0NyD; aumif;onfh twdwfumv\ "mwfarGawmfwpfck jzpfvmonf/
jzpfí ¤if;wdkYtm; rD;ylaZmfonhfae&mrS jymrsm;udk ay;vkdufonf/ rdrd ("rygv)onf Ak'0g'udka&m r[maAm"dapwDawmfudkyg jyef
yxrOD;qkH;aom ,if;Ak'apwDawmfrsm;onf xdyfydkif;wGif vnf xdef;odrf;NyD; &Sifoefatmif aqmif u G f&vdrfhrnf/ "rygv
opfom;xD;awmfyg&Sdonfh ajrykH dk; dk;rQom jzpfzG,f&Sdonf/ xD; onf rdrdtaejzifh apwDawmfteD;rSxGufcGmNyD; (apwDawmftm;)
awmfrSm bk&ifrif;ESihfqdkifaom a&S;acwftdEd,txdrf;trSwfjzpf vlxkpdwf0ifpm;atmif aqmif½Guf&efESihf Ak'bmomEdkifiHrsm;\
onf/ Ak'&Sifawmfjrwfonf rdaumif;zcif bk&ifrdom;pkrS (zGm;jrif axmufcHrI&&Sd&ef BudK;pm;rSomvQif þ(jyefvnfjyKjyif&efESihf &Sif
cJhol) jzpfaMumif; owd&oifhonf/ oefatmif aqmif½Gufjcif;) udpudk jyKvkyfEdkifrnf[k qkH;jzwfonf/
azmfjyyg a&SUajy;ykHpHrsm;rS wpfqifh apwDonf oym,fvSyNyD; "rygvonf r[maAm"dapwDawmf jyefvnfxdef;odrf;a&; pnf;½kH;
tao;pdwf taqmufttkH ykHpHrsm;tjzpfodkY wdk;wufajymif;vJ vIHYaqmf&efESihf yl;aygif;aqmif Guf&ef r[maAm"dtoif;ESihf ,if;
vmNyD; oufawmfxif&Sm; bk&m;&Sif\oauFw (ykHoP²mef) tjzpf toif;\ wdk;wufa&;aqmif½GufrItaMumif;udk Ak'bmomavmu
awGU&Sdvm&onf/ (Ak'0ifae&mawmfrsm;&Sd) apwDawmfrsm;udk av; tm; owif;ay;&ef yxrqkH;aom EdkifiHwumAk'bmompmapmif
rsKd; cGJjcm;Edkifonf/ 1) om&D&du = jrwfAk' odkYr[kwf jrwfAk'\¨ wpfckjzpfonhf r[maAm"d*sme,fudkvnf; wnfaxmifvkdufonf/
t&d,mjzpfNyD;ol wynfhom0u wpfyg;yg;\ "mwfawmf arGawmf "rygvonf oD&dvuFm? jrefrmEdkifiHrsm;odkY vSnfhvnfNyD; jynf
rsm;udk Xmyem(xnhfoGif;) xm;onhf apwD? 2) y&dabm* = jrwf olYtpnf;ta0;rsm; a[majymonf/ oD&dvuFmrS tdEd,odkY
Ak'\ tokH;taqmifypnf;rsm; yg0ifonhf apwD? 3) Oa'odu bk&m;zl;tzGJUrsm; zGJUpnf;onf/
(O'´dóu) = Ak'&Sifawmfjrwf oufawmfxif&Sm; &SdpOfu ta&; aemufydkif;ESpfrsm;wGif tem*g&du"rygv\b0onf ykHMurf;
BuD; xif&Sm;onhf jzpf&yfrsm;udk txdrf;trSwfjyKNyD; wnfxm; azmfjy&ef cufcJavmufatmifyif jzpfysuf BuKHqkH&rI xl;jcm;vS
onhf txdrf;trSwfapwDESihf 4) aemufqkH; wpfrsKd;rSm ukodkvf& onf/ "rygvonf 1893-ckESpf csDum*dk (tar&du)wGif usif;y
&ef &nf½G,fNyD; wnfxm;onhf t"d|mefapwD (Votive Stupas) [l onhf bmomaygif;pkHygvDrefü rdefYcGef; ajymMum; (taemufwdkif;
42 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o yef;csDESihfyef;yk 43
Ak'0g'taMumif; yxrqkH;tBudrf a[majym&jcif;jzpf)onf/ awmfjrwfu ]apwDwnf xdkufol av;rsKd;&Sday\/ ,if;wdkYrSm
oD&dvuFmwGif Ak'bmomowif;pm trsm;tjym; wnfaxmifcJh aAm"dÓmPfudk &&SdNyD;jzpfonfh wxm*wac:wGif igbk&m;&Sif?
onf/ r[m,meESihf ax&0g'wdkYtMum; &mpkESpfaygif; rsm;pGm yapuAk'g? jrwfAk'\ (t&d,mjzpfNyD;aom) wynhfom0u? pMum
twGif; yxrqkH;xdawGUrItwGuf xdyfwef;u (yg0if)aqmif½GufcJh 0aw;rif;wdkYjzpf\/ xdkav;a,mufwdkYudk tb,faMumifh apwD
oljzpfonf/ pmoifausmif;rsm;? aq;ay;cef;rsm;ESihf oufarG;0rf; wnfxkdufoenf;[lrl wpfpkHwpfa,mufonf þum; jrwfpGmbk
ausmif; avhusifha&;wuodkvfrsm; wnfaxmifvsuf rd*'g0kefudk &m;&Sif? (þum;) yapuAk'g t&Sifjrwfrsm;? (þum;) t&d,m
jyefvnf jyKjyifrGrf;rHNyD;aemuf Ak'0g'\tcsuftcsm ae&mwpfck om0ursm;? ( um;) pMum0aw;rif;\ apwDawmfjrwfjzpf\[k
tjzpfodkY jyefvnfa&muf&Sdvmatmif zefwD;cJhonf/ qifjcifrdygu pdwfESvkH; Nidrf;csrf;NyD; pkwdjywfa<u aovGefNyD;onf
"rygv\ BudK;yrf;rIrsm;aMumifh Ak'bmom0ifrsm;onf r[m aemufü jrifhjrwf omvGefaom ewfjynfavmuodkY a&muf&\/
aAm"dapwDawmfwGif wpfzefjyefvnfí &Sdckd; 0wfjyKvmEdkifMuonf/ þtaMumif;aMumihf xdk(yk*Kdvf) av;rsdK;wdkYonf apwDwnfxdkuf
Ak'bmom0ifwdkY w&m;0if0wfjyKqkawmif;cGifhudk 1940-ckESpftxd jcif;jzpf\}[k >ruf[ awmfrlonf ('D 2? 117)/
r&&Sdao;aomfvnf; xdktcGifhta&;udk pwifvIyf&Sm;cJholrSm tem Ak'&Sifawmfjrwfu qufvufí ]xdkMunfvifaom pdwfxm;
*g&du "rygvjzpfonf/ 1933-ckESpf? rd*'g0kefü ruG,fvGefrDu jzihf yef;udkjzpfap? eHYomudkjzpfap? eHYomrIefYudjk zpfap apwDawmf
av;wGif ]&SifawmfAk'¨&JU w&m;"rudk jyefYyGm;atmif vkyfzdkY ESpfq,fh tm;vª'gef;vQif ,if;(tvª)onf &SnfjrifhpGmaom umvywfvkH;
ig;Budrfru (vlYb0rSm) jyefvnf arG;zGm;vdkygw,f}[k qdkcJhonf/ aumif;usKd; csrf;omtwGuf jzpfayvdrfhrnf ('D 2? 117)}[kvnf;
rdefYawmfrl\/ Ak'&Sifawmfjrwf ukodem½kHü aemufqkH; y&dedAmef
pHvGefawmfrlNyD;aemuf jrwfAk'\ aqGawmfrsKd;awmfrsm;? rsm;jym;vS
yef;csDESihfyef; yk onhf &Sifbk&ifrsm;ESihf vlrsKd;pktzGJUrsm; (ukodem½kHodkY) a&muf&Sdvm
apwD Muonf/ ¤if;wdkYtm;vkH;u (Ak'\)"mwfawmfa0pkudk &ykdifcGi&fh Sd
Ak'bmomqdkif&m txdrf;trSwf ae&mawmfrsm;\ txif&Sm;qkH; aMumif; awmif;qdkMuonf/ &SpftkyfpktwGif; oabmrwlrIrsm;
aom vuPmrSm apwDrsm;jzpfonf/ apwD erlemrsm;udk rZ dr BuD;rm; jrifhwufvmonf/ xdktcsdefwGif (,if;wdkY\ q&mjzpfzl;ol)
a'o&Sd Ak'0ifae&mawmfrsm; tm;vkH;eD;yg;wGif awGU&onf/ apwD a'gPykPm;u þodkYqdkonf
(Stupa) [laom a0g[m& onf tpktykH[k t"dym,f&onfh pwk ]t&Sifrif;jrwfwdkY? uREkfyf\tMuHjyKcsufudk em;axmifawmfrl
(Stup)rS qif;oufvmonf/ ,if;(apwD)\ taqmufttkHykHpH Muyg/ &SifawmfAk'\ w&m;"rrsm;onf onf;cHjcif;ESihf ywfoufyg
onf tajccHtm;jzihf txl;ta&;BuD; yk*Kdvfrsm;\jymudk xnhfoGif; \/ Ak'¨onf tomvGefqkH;aom a,musfm;jrwfyk*¾Kdvf jzpfí "mwf
(Xmyem)xm;onhf ajrykHomjzpfonf/ t&SiftmeEu jrwfAk'tm; awmfrsm;cGJa0rIaMumifh qlyltjiif;yGm;rI jzpfay:vmjcif;rSm roifh
apwDwnfxdkufonhf yk*Kdvfrsm;udk ar;avQmufaomtcg Ak'&Sif avsmfacs/ vkdufavsmnDaxG&Sdjcif;? Nidrf;csrf;jcif;jzifh tm;vkH;nDñGwf
48 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o yef;csDESihfyef;yk 45
vGef;onhf om,maom ywf0ef;usifrsm;udk awGU&SdEdkifMuonf/ íjzpfonf4/ t"d|mefapwDrsm;wGif &maygif;rsm;pGmaom Ak'¨0if
wpfcsdefwnf;wGif &[ef;awmfrsm;taejzihf xdkywf0ef;usifrsKd;ü ae&mi,frsm;? Ak'¨usrf;pmrlrsm;? odkYr[kwf xif&Sm;onhf w&m;
þuJhodkYaom yef;NcHrsm;rSmyif awGU&avh&Sdonhf tjcm;aom y&dAdkZf awmfrsm;\ tusOf;csKyf ("r®y&d,m,f) Oyrm ]a, "r®m a[wkyÜ
rsm;ESihfvnf; ajymqdkaqG;aEG;cGifh&&SdMuonf/ b0g? awoH a[wk wxm*awm tm[? awoÍö a,m
0de,yd#utqdkt& &mZN*dK[fNrdKUrS ol<u,fwpfa,mufonf eda&ma"m? {0H 0g'D r[moraPm = taMumif;rSjzpfay:vmaom
&[ef;awmfrsm;\ wnfNidrfonhfoGifjyifudk MunfnKdojzihf &[ef; w&m;? xdkw&m;wdkY\ taMumif;w&m;udk wxm*wa[mawmfrl
awmfrsm;tm; ausmif;i,frsm; aqmufvkyfvª'gef;NyD;aemufü (,if; \/ xdktaMumif;wdkY\ jywfpJcsKyfNidrf;&m w&m;udkvnf; (a[mawmf
ausmif;rsm;)onf (t&Sifbk&m;wdkYtm;) tyfpyfygovm;[k ar; rl\)/ &[ef;jrwf(Ak'¨)onf þuJhodkYaom t,l0g'&Sdawmfrl\} p
avQmufaomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwfu ]&[ef;wdkY? 0d[m& = av; onfudk a&;xGif;xm;onhf ajrnufjym;rsm;udk xnhfoGif; Xmyem
bufrdk;ausmif;? t¹a,m* = ESpfzufrdk;ausmif;? ygom' = jym avh&SdMuonf/ &maygif;rsm;pGmaom t"d|mefapwDrsm;udk r[m
om'f? [r®d, = wdkufuwkH;? *k[m = vdkPf*l[laom aexdkifp&m aAm"dapwDawmf? ukodem½kH&Sd y&dedAÁmeapwDawmfESihf emvE´m&Sd
ausmif;ig;rsKd;udk igbk&m;cGifhjyK\ (0d 4? 290)}[lí rdefYawmfrlonf/ bk&m;ausmif;rsm;ywfvnfwGif tpkvdkuftNyKHvdkuf awGU&onf/
*lrSwpfyg; azmfjyygausmif;ig;rsKd;\ uGJjym;rIrSm r&Sif;vif;acs5/ apwDudk ykHrSeftm;jzihf tpdwftydkif;ig;ckjzihf zGJUpnf;wnf
odkYaomf ,if;ig;rsKd;vkH;udk ajrBuD;? opfom;ESihf oufi,fwdkYjzihf aqmufavh&SdMuonf/ pnfykH(ar"d)? ,if;(pnfykH)u cHaqmifxm;
wnfaqmufzG,f&SdNyD; t"dutm;jzihf t½G,fyrmPESihf ykHoP²mef onhf trdk;ckH;(tE´)? tE´\xdyfwGif aowåmykHwpfck odkYr[kwf
tm;jzihfom uGJjym;zG,f&Sdonf/ AdrÁdom&rif;u Ak'¨tm; arGUavsmf yvufazmif;jrifh ([r®du) vnf;&Sdonf/ þ[r®du\tv,frS xD;
zG,fyef;jcHwpfck vª'gef;NyD;aemuf tjcm;yk*¾Kdvfrsm;uvnf; twk ½dk;(,&Swd) wufvmNyD; ,if;xD;½dk;wGif xD;½Guf(qwåm0vD) wpfck
vdkufí vª'gef;vmMuNyD; ydkrdkwnfNrJcdkifcHhaom taqmufttkHrsm; odkYr[kwf trsm;tjym; aqmif;rdk;xm;onf/ tdE´d,tjyifbufwGif
aqmufvkyfvmMuonf/ &[ef;awmfrsm;onf wjznf;jznf; tajc xD;½dk;ESihfxD;½Gufrsm;onf aemufqkH;ü tcReftxGwftjzpfodkYajymif;
wus aexdkifvmMuonf/ xl;jcm;onfrSm MuHhowå0grsm;uJhoYdk vJoGm;onf/ ,if;ykHpHudk oD&dvuFm? ,dk;',m;ESifh wdAufapwD
wpfudk,fwpfum, vSnhfvnfoGm;vmjcif; (okwåed–35 *gxm)rS rsm;? odkYr[kwf azmif;&pfrsm;txyfxyfESihf auG;aumuf wHpuf
Nrdwfrsm;yg&Sdonhf w½kwfESihf*syefapwDrsm;\ ykHoP²mefjzpfvmonf/
5
0d[ma&mwd t¹a,m*g'drkwåaum t0aoom0gaom/ t¹a,ma*gwd okyPÖ
0uFa*[H/ ygoma'gwd 'DCygoma'g/ [r®,EÅd Oy&dbm*wav ywd|dwul#m*ga&m
4
ygoma'ga,0 (0d-| 4? 57)/ t¹a,m*? ygom'? [r®d,? *k[mrSwpfyg; usefaexkdif þü o&D&apwD? O'´dóapwD? y&dabm*apwD ("r®y'-| 2? 161) odkYr[kwf y&dabm
p&mtm;vkH;udk 0d[m&? t¹a,m*[lonf wpfbufrdk;? ygom'[lonf ESpfbufrdk;? * apwD? "mwkapwD? "r®apwD (om&w¬-#D 1? 172) [kazmfjyaom apwDokH;rsKd;ESihf
[r®d,[lonf wdkufuwkH;[k jrefrm ynm&Sifrsm; jyefqdkMu\/ odkY&mwGif rwlaMumif; rSwf,loihfygonf/ tyg'ge-| 1? 352 wGif om&D&duapwD wpfrsKd;udk
ausmif;ykHpHtm;vkH; ay:vGif\[kum; rqdkEdkifacs (bmommjyefol)/ vnf; awGU&onf/ (bmomjyefol)/
46 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o NcHpnf;½dk;vuf&ef; 47
NcHpnf;½dk;vuf&ef;
Ak'¨0ifae&mawmfrsm;ü awGU&onfh tjcm;AdokumykHpH wpfrsK;d rSm
apwDawmfrsm;udk um&Hxm;avh&Sdonhf NcHpnf;½dk;vuf&ef; (a0'd
u) jzpfonf/ NcHpnf;½dk;vuf&ef;rsm;udk opfyifrsm;? ausmufpm
wdkifrsm;ESifh apwDawmfrsm;uJhokdYaom t½dktaojyKjcif; cH&onhf ae
&mrsm;udk um&Hxm;&ef tokH;jyKcJhNyD; rlvu opfom;jzihf jyKvkyf
cJhMuonf/ Mum&SnfcHypönf;udk tvdk&SdMuaomtcg tqdkygopfom;
vuf&ef;rsm;udk ausmufom;jzihf ykHwljyKvkyfcJhMuonf/ NcHpnf;½dk;
vuf&ef;wGif tay:rwfausmufwkdif (xrÇ)rsm;? avsmufwef;
(okqd)ESihf xdyfydkif;tem;oyfwef; (O&SdedoQm)wdkY yg0ifMuonf/
a&S;tusqkH; Ak'¨tEkynmvuf&mwpfrsKd;rSm rsm;aomtm;jzihf
t0ifae&mwGif&SdNyD; pGJNidzG,fwHcg;rkcfOD; (awm&P)yg&Sdonfh apwD
awmfNcHpnf;½dk;vuf&ef;rsm;\ a'gifvkduf ausmufwkdifrsm;wGif yg&Sd
aom yef;ykxGif; vuf&mrsm;jzpfonf/ txl;jcm;qkH; tajymif
ajrmufqkH; NcHpnf;½dk;vuf&ef;erlemrsm;rSm qefcsD (t&yf)&Sd crf;em;
pGm xGif;xkxm;aom vuf&mrsm;jzpfMuonf/ rZÑdra'oü ,aeY
wdkifawGUEdkifao;onhf wpfckwnf;aom vuf&ef;(wdkif)ESihf rkcfOD;rSm
Ak'¨*,mwGif&Sdonf/
bkef;awmfBuD;ausmif;wkdufrsm;
Ak'¨&Sifawmfjrwfudk,fwkdifuJhodkYyif a&S;OD;Ak'¨bmom &[ef;awmfrsm;
onf awmrsm;? opfyif&if; odkYr[kwf trdk;tumr&Sdaom ae
&mrsm;wGif aexkdifvsuf c&D;vSnhfvnf oGm;vmaexkdifMuonf/
xdk&[ef;awmfrsm; ESpfoufusufpm;onhf ae&mtcsKdUrSm NrdKUBuD;NrdKU
i,frsm;\ tjyifususae&mrsm;ü csrf;omonhf NrdKUolNrdKUom;rsm;
xdef; odrf;xm;aom ESpfoufzG,fyef;NcH (tm&mr)rsm;jzpfMuonf/
þuJhodkYaom ae&mrsm;wGif &[ef;awmfrsm;taejzihf (qGrf;cHvSnhf
vnf&efvdktyfaom) Xmae(tajccsaexdkifol)rsm;ESifh ra0;vGef;reD;
52 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o bkef;BuD;ausmif;wdkufrsm; 49
EdkYESifha& a&maESmbdouJhodkY tcsif;csif; arwåmrsufvkH;jzihf Munfh
½IMuvsuf &if;ESD;jcif;? nDñGwfjcif;wdkYjzihf twlwuG aexkdifjcif;
(r 3? 156)odkY wjznf;jznf; ajymif;vJoGm;onf/
bkef;awmfBuD;ausmif;twGuf txif&Sm;qkH; tokH;jyKonhf
a0g[m&ESpfckrSm &if;jrpftm;jzihf oHCm(tzGJUtpnf;)u ydkifqdkif
aom NcH0if;[k t"dyÜm,f&onhf ]oHCm&mr}ESihf tjcm;wpfckrSm
]0d[m&}jzpfonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfudk,fwdkif oDwif;okH;aexkdif t
okH;jyKonfh ausmif;aqmifudkrl *E¨uk#d(eHYomwdkufcef;)[k &nfñTef;
azmfjyNyD; aESmif;acwf&mpkESpfrsm;wGif *E¨uk#d[laomtrnfudk rnf
onhf bkef;awmfBuD;ausmif;wnfaqmufrIwGifrqdk yifrbk&m;cef;
tm; *E¨uk#dtjzpf owfrSwfxm;Muonf/ 0de,yd#uü ausmif;
rsm;ESihfywfoufí azmfjyxm;csufrsm;onf uREkfyfwdkYtm; tqdkyg
a&S;OD;yxr (&[ef;awmfrsm;tm;) oihfawmfonhf ausmif;wdkuf
rsm; rnfodkYrnfykH&Sdonfqdkaom tawG;tjrifudk &&Sdaponf/
xdkausmif;rsm;ü ausmif;0if;twGif; t0if*dwfaqmif (Oy|me
omvm)? (&[ef;awmf)wpfyg;wnf; oDwif;okH;&m wdkuf,ifcef;
i,frsm; (y&da0P)? odkavSmifcef; (uyÜd,uk#d)? rD;zdkaqmif (rD;
wif;ukyf = t*¾domvm)? tdrfom (0pöuk#d)rsm;&SdEdkifNyD; aomufokH;
a&twGuf a&wGif; wpfckvnf; yg&SdEdkifonf/ &[ef;awmfwpfyg;
(oDwif;okH;&m) tcef;i,fwGif rif;wkyfyg wHcg;wpfck? tumt&H
vuf&ef;jzpfap? bm;wef;jzpfap yg&Sdonhf jywif;aygufwpfckESihf
&SOfhrsm;? vif;EdkYrsm; r0ifEdkifap&ef vdkufumrsm;yg&Sdonf/ tcef;xJ
wGif tdyf&m? ukvm;xdkif? Murf;cif;aumfaZm? axG;cHESihf ypönf;
rsm;csdwfqGJxm;&ef csdwfwpfckvnf;&Sdonf/ emvE´m&Sd tcsKdUaom
(oHCmae) tcef;rsm;ü eH&HwGif pmtkyfrsm;? rD;tdrfrsm;udkxnhf
xm;Edkifonhf uvdkifaygufrsm;&Sdonf/ at'Dyxr&mpk ESpfavmuf
wGif bkef;awmfBuD;ausmif;rsm;udk aemufxyf ESpfaygif;axmifcsDNyD;
50 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨qif;wkawmf 51
MumEdkifonhfykHpHjzihf wnfaqmufcJhMuonf/ wpfyg;wnf;ae tceff; Ak'¨avmif;vsm arawå,s bk&m;avmif;ykHjzpfonf/ Ak'¨qif;wk
i,frsm;udk wpfzufpGef;wGif t0ifaqmifESihf tjcm;wpfzufpGef;wGif trsm;pkrSm OD;acgif;awmfxdyüf rD;tdrfykHwpfck (OPSDo)? rsufckH;ESpfck
bk&m;cef;yg&dSonhf av;axmifh odkYr[kwf pwk*HykH NcH0if;ywfvnfü tMum; odkYr[kwf ezl;ay:wGif trSwftom; (OPÖm) wpfckESifh
wnfaqmufMuonf/ wpfcgwpf&H vuf0g;ESihf ajcz0g;jyifay:ü puf0kdif;rsm;yg&Sdonf/ xdk
Ak'¨qif;wkawmf trSwf tom;rsm;rSm r[myk&dovu©Pm 32-yg;xJu tcsKdUjzpf
ueOD; ESpfaygif;ig;&meD;yg;rQ Ak'¨qif;wkawmfrsm; ray:aygufao; NyD; bk&m;&Siftm;vkH;wdkY\ cE¨mudk,fü yg&Sdonf[kqdak om r*Fvm&Sd
ay/ tEkynm&Sifonf Ak'¨&Sifawmfjrwf rsufarSmufxif&Sm; &Sdjcif; onhf trSwftom;rsm; jzpfMuonf ('D 3? 116)/ em;½Gufzsm;rSm
udk ñTefjyvdkaomtcg xkdifolrJhckwifanmifapmif;? odkYr[kwf yv†if? tNrJwrf;&Snfvsm;aeNyD; Ak'¨&Sifawmfjrwfonf awmrxGufrD tcsdef
opfyif? apwD? ajcawmf&mtpkHuJhodkYaom txdrf;trSwfrsm;udk u trSef&SdcJhaom BuD;rm;onhfem;½Gufrsm;aMumifh (Ak'¨jzpfNyD;aemuf
tokH;jyKcJhMuonf/ Ak'¨*,mwGif ,if;odkYaom ajcawmf&myg'rsm; wGif) þodkY em;½Guf&Snfrsm; &Sdvmovm;[k pOf;pm;zG,fjzpfonf/
ESihf 0dkif;0ef;onfh ausmufwkH;BuD; okH;ck&Sdonf/ bk&m;zl;rsm; ,aeY Ak'¨\ouFef; (pD0&)udk ykHrSeftm;jzihf ykHpHESpfrsKd;jzihf azmfjyavh
wkdif zl;ajrmf ylaZmfMuqJjzpfonf/ yxrqkH;aom Ak'¨qif;wkawmf &SdMuonf/ yckH;wpfzufvSpfazmfxm;onhf[ef odkYr[kwf ouFef;
(Ak'¨½ly)rsm;udk *&dwdkY MoZmoufa&mufcH&zG,f&Sdonhf ukoe udk tay:ydkif;udk,fcE¨mtm;vkH; zkH;xm;onhf[efwdkY jzpfonf/ 'kwd
(Kusana) rif;qufacwftwGif; xkvkyfvmMuonf/ aemufxyf ,enf;jzihf o½kyfazmfonhftcg ouFef;\tqkH;pGef;udk b,fvuf
ESpfaygif; wpfaxmifumvausmfonftxd tdE´d,tEkynm&Sifrsm; awmfjzihfudkifxm;NyD; oif;ydkif(tEÅ&0gou)udk ajcrsufpdywfvnf
onf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ u½kPmESihf ynmawmfudk ausmufESihf wGif awGUjrifEdkifonf/ *kwåacwf&yfawmfrlykHrsm;wGif tay:½kHouFef;
aMu;wdkYjzihf ykHazmf&ef BudK;yrf;cJhMuonf/ tEkynm&Sifrsm;onf onf cE¨mudk,fwGif wGJavmif;usaeavh&SdNyD; oif;ydkifudk ywfxm;
ajymifajrmufpGm atmifjrifcJhMuonfrSm oHo,jzpfzG,frvdkacs/ onhf cg;ywfudkawGUjrifEdkifonf/
Ak'¨qif;wkrsm;onf ykHrSeftm;jzihf MumyGifhyv†if (y'rmoe)ay: a&S;OD; Ak'¨qif;wkrsm;wGif rPd(OD;acgif;)awmf aemufbufü
ü xkdif odkYr[kwf &yfNyD; wpfcgwpf&H avsmif;awmfrlonf/ avsmif; a&mifvQHpuf0ef;(ybmr@v) yg&SdNyD; *kwåEiS yhf v†acwfvuf&mrsm;
awmfrl[efrSm jrwfAk'¨ y&dedAÁmefpHawmfrlonfudk wifpm;onf/ ürl cE¨mwpfudk,fvkH;\ aemufzufü &Snfarsmonhf a&mifvQHpuf
*kwåacwfvuf&mrsm;uJhodkYaom &yfawmfrlqif;wkrsm;rSm rsm;aom 0ef;ygonf/ wpfcgwpf&H tqdkyga&mifvQHpuf0ef;ü Ak'¨oufawmf
tm;jzihf oufaomifhoufom taetxm; ]okH;rsKd;auG;} (Bwdb*F) xif&Sm;&SdpOfu tjzpftysufrsm;udk o½kyfazmfxm;onf/
rkj'mrsm;jzpfMuNyD; yv†acwf vuf&mrsm;rSmrl wpfpkHwpffck aom qif;wkawmfrsm;\ vufawmfrsm;udk rkj'mykHpHrsm;pGmjzihf xm;
taMumif;aMumifh rwfrwfwnfwnf ykHoP²mefrsm; jzpfMuonf/ avh&Sdonf/ vufESpfzufpvkH; &ifcGifay:xm;onfrSm psmeformywf
ukvm;xkdif odkYr[kwf yv†ifay:wGif xkdifawmfrl qif;wkrsm; rSm 0ifpm;aeonhf[ef (psmerkj'm)? vufESpfzufvkH; &ifbwfa&SUwGif
rsm;aomtm;jzihf Ak'¨a*gwr(\ykHawmfrsm;) r[kwfbJ aemifyGifhrnfh a`rSmufxm;onfrSm w&m;pMumudk vnfap[ef ("r®puúy0wåe
56 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨qif;wkawmfrsm; 53
*kwåacwf rkj'm)? vuf0g;udk tjyifbufodkY a½TUqkdif;xm;vsuf vufwpfzuf
at'D 320-aemufydkif; &mpkESpf 300-cefY &SnfMumcJhaom *kwå udk a`rSmufxm;onfrSm aMumuf½GHUrIuif;onfudk azmfjyonhf[ef
acwfonf tdE´d,,Ofaus;rI\ a½Tacwfjzpfonf/ *kwåbk&if (tb,rkj'm)jzpfNyD; vuf0g;udk tjyifbufodkY a½TUqdkif;xm;vsuf
trsm;pkonf [dE´Lbmom0ifrsm;jzpfMuonf/ odkY&mwGif Ak'¨0g'onf vufudk atmufodkYcsxm;onhf[efrSm qkawmfay;onhf[ef (0&
xdk([dE´Lbk&ifrsm;)\ tiftm;aumif;onhf tkyfcsKyfa&;jzpfxGef;ae 'gerkj'm)jzpfonf/ ajrBuD;udk (vufjzihf) xdxm;onfh[ef (blrd
aom ywf0ef;usifwGif Nidrf;csrf;NyD; tqihfjrifhpGm xGef;vif;cJhonf/ zórkj'm)wGif vufawmfwpfzuf &ifcGifwGif&SdNyD; tjcm;wpfzuf
t,fvdk&m? t*sEÅmwdüYk &Sdaom tvSyqkH;aom *lbk&m;ausmif; udk 'l;ay:wifvsuf vufacsmif;rsm;jzihf ajrBuD;udk xdxm;onf/
trsm;tjym;ESihf yef;csDyef;ykrsm;rSm þ*kwåacwf aESmif;ykdif;acwf vvdw0dw¬m&usrf;t& aAm"dÓmPfudk&NyD;aemuf rMumrD jrwf
vuf&mrsm;jzpfMuonf/ Ak'¨onf ajrBuD;udk (vufacsmif;jzihf)xdNyD; rdrd\ jrwfaom atmif
þacwfftwGif; emvE´mwGif 25-rDwmjrifhonhf owåK(jzihjf yK jrifrItwGuf oufaojy&ef ajrBuD;udk wdkifwnfchaJ Mumif; od&
vkyfaomAk'¨) qif;wkwpfql wnfaqmufcJhaMumif; [l,ifqefu onf/ wpfcgwpf&Hü Ak'¨qif;wkawmfrsm;\ab;wGif Oygomumrsm;
azmfjyonf/ plvwef*efZ (Sultanganj)t&yfrS oyÜm,fvSonhf Ak'¨ \ ½kyfwki,frsm; yg&Sdonf/ Oygoumrsm;onf &Sdcdk;ylaZmfaeonhf
aMu;qif;wkawmf (,ckbmrif*efjywdkuf? t*Fvef)onf *kwåacwf [ef (tÍÆvDrkj'm)jzihf vuf0g; (ESpfck)yl;vsuf &ifbwfay:wGif
jyKvkyfonhf owåKbD;i,frsm;\ pGrf;&nfESihfywfoufaom tawG; a`rSmufcsDxm;Muonf/
tjrifrsm;udk &&Sdaponf/ xdkenf;wlpGm rd*'g0kefrS toyÜm,fqkH;
aom ausmufom; yef;ykvuf&mrsm;onfvnf; þ(*kwå)acwf acwftydkif;tjcm;rsm;
vuf&mrsm; jzpfMuonf/ *kwåacwfukeftxd tdE´d,ajrmufzsm; tdE´d,EdkifiHwGif ESpfaygif; 1700 eD;yg;xGef;um;cJhNyD; tdE´d,wdkduf
a'otrsm;pkonf tm&Stv,fydkif;rS [ef(Hun)vlrsKd;wdkY\ usL; i,f\ e,fpGefe,fzsm; a'orsm;odkYwkdif ysHUESHYoGm;NyD;aemuf Ak'¨0g'
ausmfrIrsm;aMumifh tBuD;tus,fysufpD;cJhonf/ rZÑdra'o&Sd Ak'¨0if onf tdE´d,tEkynm\ a'oqdkif&mESifh rif;qufrsm;qdkif&m trsKd;
ae&mawmf trsm;tjym;onf þacwfumvtwGif;ü ysufpD;cJh tpm;rsm;pGmwdkYudk udk,fpm;jyKonf/ rZÑdra'owGif xl;jcm;ajymif
aMumif; taxmuftxm;rsm;u azmfjyvsuf&Sdonf/ ajrmufcJhaom Ak'¨0g'tEkokckrynm\ acwfumvtydkif;tjcm; udk
tusOf;csKyfrQ azmfjyvkdygonf/
yv’acwfESihf aoeacwfrsm;
at'D 8-&mpkrSonf 13-&mpk taemufzufrS rlqvifusL;ausmf arm&d,acwf
olrsm; usL;ausmf0ifa&mufcsdeftxd b*Fvm;e,fESihf rZÑdra'o\ yxrqkH;aom Ak'¨tEkynmerlemrsm;udk arm&d,acwf (bDpD 323-
187)tjzpf owfrSwfMuonf/ taomurif;BuD; wwd,ajrmuf
ta&SUzsm;ydkif;udk yv†ESihf aemifwGif aoerif;qufrsm; tkyfcsKyfcJh
jzpfaom arm&d,rif;qufjzihf (rSwí f ) arm&,acwf[k trnf
onf/ yv†bk&ifrsm;tm;vkH; Ak'¨bmom0ifrsm; jzpfMuonf/ þrif; ay;jcif; jzpfonf/ þacwffvuf&mrsm;rSm tenf;i,frQom rysuf
54 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ok*Facwf 55
rpD; usef&pfaomfvnf; usef&Sdaeonfh tenf;i,f (aomvuf&m rkcfOD;udkrl umvuwåm;&Sd tdE´d,jywdkufwGif pkpnf;(jyo)xm;
rsm;)wGif ykHoP²mefESihf vuf&majrmufrIrSm xl;xl;jcm;jcm; wlnDrI onf/ NcHpnf;½dk;vuf&ef;wef;rsm;udk vSypGmxGif;xkxm;NyD; Ak'¨
&SdaMumif; azmfjyonf/ ,if;odkY wlnD&jcif;rSm arm&d,bk&if {u oufawmfxif&Sm;&SdpOfu tjzpftysufrsm;udk o½kyfazmf&ef yxr
&mZfonf A[dkcsKyfudkifrIrsm;NyD; rysufrpD;usefaeonhf tqdkygvuf qkH;aom BudK;yrf;rItcsKdU yg0ifonf/ bm&[kwausmufvuf&ef;
&mtrsm;pkudk EdkifiHawmfu OD;pD;aqmif½GufcJhzG,f&SdNyD; EdkifiHawmfydkif uJhodkY rsm;jym;vSypGm xGif;xkxm;onfomru wpfacwfwnf;
tvkyfqdkifrsm;üyif xkvkyfcJhzG,f&dSonf/ vnf;jzpfzG,f&Sdonhf ausmufvuf&ef;rSm r[maAm"dapwDudk
ywåem;ESihf tjcm;a'otrsm;tjym;ü awGU&Sd&onhf a&S; um&HcJhonhf a&S;tusqkH; ausmufvuf&ef;tpdwftydkif;jzpfonf/
a[mif;ajreDtkwfcGuf tenf;i,frSwpfyg; arm&d,acwf tEkynm ukoe(ukoQef)acwf
trsm;pkonf obm0tm;jzihf csLem&f (Chunar) t&yfrSxGufonhf bDpD 135-cefYwGif w½kwfEdkifiH uefqk (Kansu)a'oü tajcpdkufcJh
oJausmufjzihfjyKvkyfNyD; tqihfjrifh ajymifvufnufanmpGm tacsm onhf ukoe(ukoQef)[k xif&Sm;vmonhf vlrsKd;wpfpkonf tdE´d,
udkifxm;onhf ausmufpmwdkifrsm;jzpfMuonf/ taomurif;\ taemufajrmufzsm;odkY a&muf&SdvmMuvsuf aemufqkH; b*Fvm;
ausmufpmwkdifrsm;ESihf ausmufpmwdkifacgif;rsm;? ukrm&[m& (Ku- a'h&Sftxd us,fjyefYcJhaom {u&mZfEdkifiHwpfckudk wnfaxmifcJhNyD;
marahar)t&yf&Sd BuD;rm;aom ausmufwdkifjzihf aqmufvkyfxm;
at'DokH;&mpktxd MumjrifhcJhonf/ ukoerif;rsm;teuf txif&Sm;
onhf cef;raqmiftysuftpD;rsm;? Ak'¨*,m&Sd 0Zd&moeESihf 'g'&*ged qkH;jzpfonfh yxruedoQuonf Ak'¨0g'ESihf Ak'¨0g'pmaytEkynm
(Dadargani) t&yfrS apm&d (Cauri) o,faqmifol (½kyfwk) udk pdwftm;xufoefol acgif;aqmif jzpfonf/ þbk&ifonf
tm;vkH;onf xdkvu©PmokH;&yfudk azmfjyMuonf/ uuf&SfrD;,m;ü pwkw¬oH*g,em wifcJhjcif;aMumihf xif&Sm;onf/
ok*Facwf ukoewdkY\ awmifzsm;NrdKUawmfrSm r"k&mjzpfNyD; ukoeacwf
aemufqkH; arm&d,rif;udk bDpD 185-cefYwGif ¤if;\AkdvfcsKyf jzpfol twGif; r"k&mNrdKU\ uRrf;usifaom vufrIynm&Sifrsm;onf ajymif
ykoQrdMwok*F vkyfMuHowfjzwfNyD; ok*Frif;qufudk aMunmonf/ ajrmufonhf yef;ykvuf&mtrsmtjym; xkvkyfcJhMuonf/ r"k&mNrKd U
,if; ok*Frif;qufonf tdE´d,ajrmufzsm;ESihf tv,fydkif;a'o vkyf tEkynmvuf&m erlemrsm;udk rZÑdra'owpfcGifvkH;&Sd (Ak'¨0if)
tajrmuftjrm;udk bDpD 75-txd tkyfcsKyfcJhonf/ ok*Frif;rsm; ae&mawmfrsm;ü awGU&SdEkdifonf/ yxrOD;qkH;aom Ak'¨qif;wk
onf jA[®P0g'udk ESpfoufMuaomfvnf; xdkacwfonf Ak'¨0g' awmfrsm;udk þ(ukoe)acwfwGif xkvkyfcJhMuonf/ ukoeacwf
rsm;pGmxGef;um;cJhaom acwfvnf;jzpfonf/ vuf&m trsm;pkudk vSyonhftpuftajymuf ygyef;Eka&mif qdBud
ok*FacwfrS ta&;tygqkH;tEkynmvuf&mrSm rZÑdra'o\ (Sikri)oJausmufjzihf xkvkyfonf/ þausmufrsKd;jzifh xkvkyfaom
taemufawmifpGef; bm&[kw(Bharhut)a'o&Sd {&mrapwDBuD;rS qif;wkawmfrsm;onf yuwdvl\ tom;ta&ESihf oGifjyifykH[ef
NcHpnf;½dk;vuf&ef;jzpfonf/ apwDawmfBuD;wpfckvkH; vkH;0 aysmuf rsKd;&&dSonf/ ukoeacwfudk a'vD? r"k&m? tvm[mbwf? vyfc
uG,foGm;NyD;jzpfaomfvnf; NcHpnf;½dk;vuf&ef;tpdwftykdif;rsm;ESihf aemif;? rd*'g0kefESihf umvuwåm;jywdkufrsm;wGif awGU&SdEdkifonf/
60 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o ukoe(ukoQef)acwf 57
(ae)jcif;Mumif; ,if;(pDrHudef;)onf [efaqmifr*Fvmwpfyg; ([ef rsm;vufxufü bkef;awmfBuD;ausmif;ESihf bk&m;ausmif;rsm; csrf;
jyvkyf&yf wpfcktjzpf)om &Sdaeonf/ ywf0ef;usif &Sif;vif;onhf om<u,f0NyD; t&Sdeft0g BuD;rm;onf/ rsm;aomtm;jzihf pdrf;euf
rdk;wGif;umvwGif bk&m;zl;onf vkrÁdeDrSaeí qD;ESif;rsm; xlxyf a&mifausmufESifh aMu;xGif;yef;ykvuf&m tajrmuftrsm;ESihf
aeonhf a'v*d&dESihf tEéyl&PawmifxGwfrsm;\ crf;em;vSonhf yv†acwf uEkwfjc,fay½Gufay: a&;om;onhfpmrlrsm;rSm ,aeY
½IarQmfcif;udk Munf½IEdkifonf/ wdkifrysufrpD;bJ&Sdao;onf/ qif;wkawmfrsm;tm; ]om"ermvm}
uJhodkYaom ½kyfykHqGJynmqdkif&m usifh0wfrsm;ESihftnD awmufypGm
Munfh½IzG,f aq;jc,fxm;jcif; jzpfzG,f&Sdonf/ <uif;usefao;onhf vuf&m
tm;vkH;eD;yg;rQonf rlqvifwdkY usL;ausmfpOftwGif; ykHoP²mefukd
taomuausmufpmwdkif zsufqD;cH&rIaMumihf rsufESmawmftm;vkH; ysufpD;aeonf/
vkrÁdeD&Sd a&S;tusqkH;ESihf ta&;tBuD;qkH; txdrf;trSwfae&mrSm
taomurif;BuD; pdkufxlcJhonhf ausmufpmwdkif jzpfonf/ þ wdAufESihfjrefrmEdkifiHrsm;ü Ak'¨0g'tajccscJhonfrSm yv†acwf
ausmufpmwdkifonf rdk;BudK;ypfcHxm;&ojzihf vkH;ywfatmufbuf twGif;jzpfNyD; ,if;ESpfEdkifiHvkH;\ yef;csDyef;yktEkynmonf yv†
odkY tufuGJ&m&Sdonf/ wpfcsdefu ausmufpmwdkifxdyfydkif;ü jrif;½kyf acwf(tEkynm)tkyfpk\ MoZmoufa&mufrIudk euf½Idif;pGm cHcJh&
oP²mefjzihf tkyfrdk;xm;aMumif; &[ef;awmf[l,ifqefuqdkonf/ onf/ yv†acwf ausmufESihf aMu;qif;wkawmfrsm; pkaqmif;jy
,aeYausmufpmwdkif atmufajcwGif&Sdaeonhf tysuftpD;ausmuf oxm;rIudk r[maAm"dapwDawmf\ twGif;tjyifESifh a'vD?
wkH;onf ([l,ifqefajymjyonhf) ausmufpmwdkifxdyf\ tydkif;tp emvE´m? ywåem;jywdkufrsm;ESifh umvuwåm;&Sd tdE´d,jywdkufESihf
rsm;jzpfzG,f&Sdonf/ ausmufpmwdkifü a&;xGif;xm;onhf pmom; EdkifiHawmfa&S;a[mif;okawoejywdkufrsm;ü awGU&SdEkdifonf/
(t"dyÜm,f) rSm þodkYjzpfonf –
]tbdodufcHNyD;aemuf ESpfaygif;ESpfq,ftMumwGif ewfwdkYcspf
jrwfEdk;jcif;cH&ol yd,'óDrif;BuD;onf þae&modkY a&muf&SdcJhNyD;
&Sdcdk;ylaZmfcJhonf/ taMumif;rl þae&mwGif ousrif;rsKd; ynm&Sd
BuD; Ak'¨bk&m;&Sif zGm;jrifawmfrlcJhaomaMumihf jzpf\/ yd,'óD
rif;BuD;onf ausmuf½yk fwpfckESihf ausmufpmwdkifwpfck pdkufxlap
\/ þae&mwGif jrwfAk'¨ zGm;jrifawmfrlcJhaomaMumifh vkrÁdeD½Gmtm;
tcGefuif;vGwfcGifhjyKNyD; xGufukef\ &SpfzdkYwpfzdkYudkom ay;aqmif
&efvkd\}/ ausmufpmwdkif xdyfzsm;teD;wGif ]OKHrPdy'ar[kH} [l
aom rEÅ&*gxmudk wdAuftu©&mjzihf a&;wGif;xm;onf/
vkrÁdeD 59
tqdkyg tvif;a&mifwef;BuD; xGef;vif; awmufyoGm;onf/ ,if;
1/ vkrÁdeD tarSmifa'owGif aexdkifMuaom owå0grsm;onf þtvif;a&mif
udktaMumif;jyKí wpfa,mufudkwpfa,muf awGUjrifvmMuNyD; xdk
ousEdkifiHawmftwGif; vkrÁdeDtrnf&onhf aus;½GmwGif bk&m;t owå0gwdkYu ]]Munhfprf;ygbd? þae&mrSm tjcm;owå0gwdkYvnf;
avmif;awmfwpfql zGm;jrifcJhNyD/ tjrihfjrwfqkH; tEIdif;rJh&wemayy/ &SdMuygao;vm;}} [k tcsif;csif; ajymqdkMuonf (r 3? 165)}/
odkYjzpfí uREkfyfwkdY þrQavmuf 0rf;om þrQavmuf pdwf"mwf Ak'¨onf vkrÁdeDwGif zGm;jrifcJhaomfvnf; oufawmfxif&Sm;&Sd
wuf<u ½Tifvef;&jcif; jzpfyg\/
(okwåedygw? 687-*gxm)/
pOftwGif; wpfBudrfrQom vkrÁdeDodkY <ua&mufEdkifcJhykH&onf/ a&S;
a[mif;t|uxmusrf;rsm; tqdkt& Ak'¨&Sifawmfjrwfonf uydv
udk,f0efaqmif aemufqkH;v ukefcgeD;tcsdefwGif rdzk&m;BuD; r[m 0w¬KrS a'0'[ed*kH;½GmBuD;odkY <ua&mufawmfrlpOf vrf;c&D;tMum;
rm,ma'0Donf xdkacwfxdktcsdefu "avhxkH;pHrsm;ESihftnD rdb vkrÁdeDO,smOfü oDwif;okH;&if; a'0'[okwåefudk a[mawmfrlcJh
aqGrsKd;rsm;&Sd&m a'0'[NrdKUawmfü om;OD;&wemudk zGm;jrif&ef &H onf (r 3? 1/ r-| 4? 3)/ taomurif;BuD;onf bDpD 250-wGif
a½Gawmfrsm;ESihftwl uydv0w¬KrS xGufcJhonf/ a>c&Hrsm; (ESihf jrwfAk'¨zGm;awmfrl&m t&yfodkY bk&m;zl;a&mufcJhNyD; ausmufpmwdkif
twl) vkrÁdeDtrnf&onhf O,smOfteD;odkYcsOf;uyfrdaomtcg (r[m BuD;wpfck (pdkufxljcif;)jzihf rSwfom;xm;cJhaomaMumihf (,aeYwdkif)
rm,ma'0Donf) ur®ZavvIyf&Sm;vmNyD; O,smOftwGif; tifMuif; uHaumif;axmufrpGm (tqdkygvkrÁdeDae&mudk) od&qJjzpfonf/ odYk
yifwpfyifatmufwGif om;&wemudk zGm;jrifcJhonf/ bDpD 563- &mwGif uydv0w¬KuJhodkYyif vkrÁdeDonfvnf; 1896-ckESpf &SmazG
ckESpf (tcsKdUynm&Sifrsm;u bDpD 623-ckESpf[kqdkonf/ bmomjyef awGU&Sdcsdefxd ESpfaygif; wpfaxmifeD;yg;rQ awmxJwGif aysmufqkH;
ol) arv (0domc = uqkef)\ vjynhfnwGif uREfkyfwdkYtm; udk,fh aecJhonf/ þae&mü yxrOD;qkH;aom a&S;a[mif;okawoe
udk,fudkodjrifjcif;? todynmxGef;vif;rI? b0wlowå0g taygif; qdkif&mvkyfief;udk 1899-wGif jyKvkyfcJhNyD; xdktcsdefrSpí tBudrf
tm; owdxm;rdjcif;ESihf u½kPmw&m;wdkYudk wdk;yGm;aponhf aygif; rsm;pGm aemufqufwGJ vkyfief;rsm;udk aqmif½GufcJhonf/
tvif;a&mifwpfckonf urÇmavmutwGif; xGef;vif;awmufy vkrÁdeDzGHUNzdK;a&;vkyfief;rsm; aqmif½Guf&ef qkH;jzwffcJhonfrSm
oGm;NyD; ,aeYwkdifvnf; xGef;vif;awmufyqJjzpfavonf/ 1967-ckESpfwGif Ak'¨bmomudik ;f ½Idif;ol ukvor*¾ twGif;0efcsKyf
]bk&m;tavmif;awmf rdcif0rf;MumwdkufrS zGm;jrifawmfrlaom a[mif; OD;oefY þvkrÁdeDodkY bk&m;zl;vma&mufNyD; aemufydkif;wGif
tcg ewfjA[®mwdkY\ tvif;a&mifudk ausmfvGefonhf awmufy jzpfonf/ xdktcsdefrSpí (vkrÁdeDtaMumif;) rsm;pGm ajymqdkvmMuNyD;
aom tvif;a&mifwef;BuD;wpfck avmutwGif; xGef;vif; aiGtajrmuftjrm; pkaqmif;EdkifcJhaomfvnf; tm;vkH;eD;yg;rQ (,aeY
awmufyoGm;onf/ pGrf;tiftmEkabmf BuD;rm;Muaomfvnf; v wdkif taumiftxnfazmf) raqmif½GufEdkifao;acs/ vkrÁdeDonf
a&mif aea&mifrsm;yif ra&muf&SdEdkifonhf r[m*vufqD Mu,fpk Nidrf;csrf;aom vlolrsm;rsm; ra&mufEdkifao;aom ae&mwpfcktjzpf
rsm;tMum;&Sd rnf;euf rIef0g;onhf tarSmifa'oodkY wkdifatmifyif om &Sdao;onf/ vkrÁdeDzGHUNzdK;wdk;wufa&;aumfrwD\ vIyf&Sm;rIr&Sd
64 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o vkrÁdeD 61
taomurif;BuD;onf a*gwrjrwfpGmbk&m;rwdkifrD yGifhawmfrlonfh [dE´Lbk&m;ausmif;
wwd,ajrmufbk&m;&Sif uukoE¨zGm;jrifawmfrlonhfae&m txdrf; taomuausmufpmwdkifESihf uyfvsufwGif a&S;a[mif;Ak'¨bmom
trSwftjzpfjzihf þausmufpmwkdifudk pdkufxlcJhaMumif; ,kHMunf bk&m;ausmif;ESihf apwDawmf tysuftpD;ae&mü (jyefvnf) wnf
Muonf/ odkYaomf ausmufpm a&;xGif;xm;onfudkyif rawGU& aqmufxm;onhf [dE´Lbk&m;ausmif;&Sdonf/ (Ak'¨bmom)bk&m;
awmhaomaMumifh þausmufpmudk cGJjcrf;pdwfjzmrI rjyKEdkifacs/ ½Gm ausmif;udka&m apwDudkyg 1899-wGif wl;azmfawGU&Sdonf/ bk&m;
tjyifbufwGif apwDBuD;wpfql\ tysuftpD;rsm;vnf; &Sdonf/ ausmif;twGif;ykdif;wGif ewfwdkYoeif; odMum;rif;u arG;uif;p
oGm;a&mufvdkvQif rif;om;od'¨w¬tm; cH,laepOf r[mrm,mrdzk&m;u tifMuif;yif
vkrÁDeDrS awmvd[0odkY OD;wnfoGm;Edkifonf/ odkYaomf vrf;tvGef udk ½Iai;aeykH o½kyfazmfvsuf ausmufjym;ay: a&;xGif;NyD; qdk;qdk;
qdk;0g;onf/ ½Gmol½Gmom;rsm;onf vrf;ñTefMum;&ef tvdkr&Sd odkY ½Gm;½Gm; zsufqD;cHxm;&onhf ½kyfwkwpfck&Sdonf/ þ½kyfwkudk *kwå
r[kwf vrf;rñTefEdkifMuacs/ bmtD&0grS ajrmufbufodkY 21-uDvdk acwftapmydkif;vuf&m[k owfrSwfxm;NyD; a'ocH [dE´Lbmom
rDwmtuGm&Sd Akw0gv (Butwal)odkY oGm;vQif ydkaumif;NyD; ¤if; 0ifrsm;u ½lya'0D odkYr[kwf ½kr®defa'0D (Rummindevi)[k trsKd;rsKd;
aemuf r[d`E´mta0;ajy;vrf;twdkif; taemufbuf a*g&od*FodkY ac:a0:vsuf ewforD;tjzpf ylaZmfMuonf/ yef;ykvuf&m\ nm
oGm;NyD; ¤if;rSwpfqifh awmvd[0odkY a&muffEdkifonf/ bufwGif a&S;acwfyef;ykvuf&m\ykHwlwpfck&Sdonf/ bk&m;ausmif;
tjyifbufwGif bk&m;zl;onf rlvbk&m;ausmif;\ oyf&yfvSypGm
a&m[deDjrpf
(yef;yk)xGif;xkxm;onhf tkwfcsyfrsm;udk owdjyKrdEdkifonf/
ousvlrsKd;wdkY\ teD;pyfqkH;aom tdrfeD;em;csif;rSm ta&SUbuf&Sd
aqGrsKd;ruif;onhf aumvd,vlrsKd;wdkYjzpfMuonf/ aumvd,wdYk a&uef
\ t"duNrdKUrsm;rSm jrwfpGmbk&m;\r,fawmf r[mrm,m zGm;jrif ([dE´L)ausmif;\ awmifbuf tenf;i,ftuGmwGif rif;od'¨wf zGm;
awmfrl&mjzpfNyD; a&S;a[mif;okawoeynm&Sifrsm; &SmazG&OD;rnf jrifNyD;aemuf r[mrm,mrdzk&m; a&csKd;cJhonf[k tpOftvmt&
jzpfonhf a'0'[NrdKUESihf? apwDwpfqlaMumifh ausmfMum;NyD; ,ckt ajymqdkonhf a&uefi,f&Sdonf/ &[ef;awmf [l,ifqefwdkYacwfu
cg "kw0gv½Gm\ta&SUawmifbuf 13-uDvkdrDwmtuGm&Sd awmif a&onf aMu;rkHrSefuJhodkY MunfvifawmufyaeNyD; a&rsufESm
ukef;rsm;tjzpf owfrSwfxm;onhf &mr*grwdkYjzpfMuonf/ ous tjyifrSm yef;rsKd;pkHwdkYjzihf zkH;vTrf;aeonf/
ESihf aumvd,EdkifiHESpfcktMum; e,fpyfa'oudk ,aeYwdkif xdk tysuftpD;rsm;
trnfjzihf ac:a0:qJjzpfonhf a&m[deDjrpfjzihf ydkif;jcm;xm;onf/ a&uefab;wGif ysufpD;aeonhf apwDawmfESihf bk&m;ausmif;rsm;
þjrpfwGif Ak'¨vufxufawmftcgu tvGefxif&Sm;onhf tjzpf pkNyKHvsuf&Sdonf/ þa'oudk wl;azmfpOfu awGU&Sd&onhf a&S;
tysufwpf &yf&SdcJhonf/ þtaMumif;t&mudk "r®y't|uxm a[mif;ypönf; tenf;i,fu vkrÁdeDonf 10-&mpkwdkifatmif Ak'¨
("r®y'-| 2? 161) wGif þodkYazmfjyxm;onf – bmom\ tcsuftcsm ae&mwpfcktjzpf wnf&SdcJhaMumif; ñTef
jyvsuf&Sdonf/ þ(a&S;a[mif;)e,fajr twGif;&Sd jrufxlxyfonfh
62 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o vkrÁdeD 63
awmifukef;ESpfckrSm bk&m;zl;rsm; wpfcgwpf&H vuf,m&pf vSnfh t&yfudk (a&S;a[mif;)uydv0w¬KNrdKUawmftjzpf jzpfEdkifzG,f&SdNyD; t
vnfMuaomfvnf; ajrykHoufoufomjzpfNyD; 1933-34 ckESpf rsm; jiif;ryGm;Edkifaom trSeftwdkif; awGU&Sdjcif;onf ,cktcg tqdkyg
u wl;azmfpOftwGif; ykHxm;cJhonhf tkwfusKd;rsm;omjzpfonf/ (eDaygtmPmydkifwdkY\) ajymqdkcsufudk ,kwådrwefaMumif; azmfjyNyD;
acwfopfbk&m;ausmif;rsm; jzpfonf/ odkYwap awmvd[0onf ¤if;rSwpfqifh tjcm;pdwf0if
xdktysuftpD;rsm;\ ta&SUbuf tenf;i,ftuGmwGif acwfopf pm;zG,fae&mESpfckodkY oGm;a&muf&ef tokH;0ifaomae&m jzpfonf/
bk&m;ausmif;ESpfck&Sdonf/ yxrtaqmuf tOD;rSm eDaygax&0g' ed*vd[0ESihfa*gwd[0
Ak'¨bmomtoif;u wnfaqmufcJhonhf ausmif;wdkufjzpfNyD; 'kwd awmvd[0\ ajrmufbuf ajcmufuDvdkrDwmcefYtuGmwGif ed*vd
,rSm uóy*dkPf;0if wdAufausmif;jzpfonf/ [0(Niglihawa)½Gm&Sdonf/ ½Gmtjyifbuf avmufwGif a&uefwpf
vkrÁdeDodkY ck&SdNyD; xdka&uef\ taemufbufwGif taomuausmufpmwdkif
vkrÁdeDonf eDaygtwGif; teD;qkH;NrdKUwpfNrdKUjzpfaom bmtD&0g tusKd;ESpfck&Sdonf/ ausmufpmwdkif tusKd;ykdif;wGif a&;xGif;xm;
(Bhairawa odkYr[kwf Bhairahwa [kvnf; pmvkH;aygif;onf? odkY onhfpm (\t"dyÜm,frSm) ]bdodufcHNyD;aemuf 14-ESpf tMum? ewf
aomf ,cktcg tpdk;&a*Zuf0iftrnfudk od'¨w¬e*& Sidhartha wdkY cspfjrwfEdk;jcif;cH&aom yd,'óDrif;BuD;onf aumPmure
Nagar [k trnf ajymif;xm;NyD; jzpfonf) NrdKUrS taemufbufodkY (Konakamana) bk&m;\apwDawmfudk t½G,ftpm; ESpfqjyKjyif
18-uDvdkrDwm a0;onf/ tdE´d,e,fpyfbufrSqdkvQif a*g&cyl& rGrf;rHcJhNyD; bdodufcHNyD;aemuf ESpf 20-tMumwGif vludk,fwdkif vm
(Gorakhpur) NrdKUrS &xm; odkYr[kwf um;jzihf aemif*g; (Naugarh) a&mufí &Sdcdk;ylaZmfvsuf ausmufpmwdkif pdkufxlcJh\}[k jzpfonf/
NrdKUrSrl um;jzihf qdkaemvD (Sonauli)NrdKUrS e,f pyfudkjzwfNyD; bmtD aumPmure[lonf (þurÇmü) a*gwrbk&m;&SifrwdkifrD
&0grS qufvufí oGm;Edkifonf/ yGifhawmfrlNyD;onhf 'kwd,ajrmufbk&m;&Sifjzpfonhf aumPm*re\
vkrÁdeD0ef;usif trnfuGJwpfckjzpfonf/ taomuausmufpmwGif apwDawmfwpf
vkrÁdeDteD;0ef;usifwGif twdtus razmfxkwfEdkifao;aom awmif ql&SdaMumif;udk azmfjyxm;NyD; [l,ifqefuvnf; ,if;odkYaom
ukef;rsm;? tysuftpD;rsm;ESihf a&S;a[mif;ypönf;rsm; ajrmufjrm;pGm apwDwpfqlzl;awGU&aMumif; azmfjycJhonf/ ,aeYacwfürl apwD
&Sdonf/ ¤if;wdkYteuf trsm;pkudk bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm; pdwf0ifpm; wnf&SdaMumif; tpteyif rawGU&awmhacs/ þausmufpmwdkif t
ayvdrfhrnf/ vkrÁdeDt aemufbuf 22-uDvkdrDwmtuGmwGif awm usKd;tyJhrsm;udk vuf&Sdae&modkY rlvae&mrS a½TUajymif;,lvmcJhonf
vd[0(Taulihawa)½Gm½SdNyD; ,if;\ajrmufbuf twefi,ftuGm [kvnf; ,lqEdkifzG,f&Sdonf/
wGif wdavm&aum#(Tilaurakot)ac: tysuftpD;ykHrsm;&Sdonf/ ,if; awmvd[0½Gm\ taemufawmifbuf 4-uDvkdrDwmtuGm
ae&mudk eDaygtmPmydkifwdkYu uydv0w¬K[k tonf;toef ajym wGif a*gwd[0(Gotihawa) ½Gm&Sdonf/ þ½Gm\tv,fwGif taom
qdkaeMuonf/ (tddE´d,ajrmufzsm;e,fpyf&Sd) ydy&m[0g (Piprahwa) u ausmufpmwkdif tjcm;wpfck\ tusKd;tydkif;wpfck &Sdonf/
68 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o vkrÁdeD 65
a&m[deDodkY oGm;a&muf&ef
a&m[deDjrpfonf yg&oD (Parasi)NrdKUodkY oGm;onfh vrf;ray:wGif
wnf&Sdonf/ bmtd&0gNrdKU ta&SUbuf wnfhwnfhwGif wnf&Sdonf/
a&m[deDonf 'kw,jzwfausmf&onhf jrpfjzpfonf/ 1989-wGif
þvrf;onf Murf;NyD; uwå&m rcif;&ao;acs/
66 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o vkrÁdeD 67
ousESihfomud,wdkYonf aumufyifrsm; a&&&Sda&;twGuf rnfolrQ (twdtus) rodMuacs/ tvkyform;rsm;tm; ar;jref;
(a&m[deD)jrpfudk wmwrH qnfMuonf/ aEG&moDa&mufaomtcg onf/ ¤if;wdkYu þodkYajzMum;\ -
vlwdkif;twGuf a&rvkHavmufaMumif; ay:vGifxif&Sm;vmonf/ ]a&ESifhywfoufí tjiif;yGm;rI jzpfygonft&Sifbk&m;}
]tajymtqdk &ihfoD;vmMu\/ wpfa,mufu tjcm;wpfa,muf xkdktcg jrwfpGmbk&m;u rif;BuD;rsm;tm; þodkYrdefYawmfrl
udk ½dkufESuf&m (cH&olu) wkHYjyef\/ ckduf&efjzpfyGm;Mu\/ &efjzpf onf-
ojzihf ¤if;wdkYonf bk&ifrdom;pk0ifrsm;\ &if;jrpfESihfywfoufí ]rif;BuD;? a&&JUwefzdk;u b,favmuf&SdygovJ}
r[kwfrrSef owif;rsm; ypfvTifhMu\}/ ¤if;wdkYtm; &nfñTef;xm; ]rajymyavmufygbk&m;}
onhf apmfum;rIrsm;udk ousESihf auvmvd,bk&ifh todkif;t0dkif; ]ppfom;wpfa,muf&JU wefzdk;um; b,favmuf&SdygovJ}
odkY aygufa&mufoGm;aomtcg csyfrdefudk 0wfqifNyD; vufeuf pGJ ]ppfom;wpfa,muf&JU wefzdk;um; tzdk;rjzwfEdkifygbk&m;}
udkifvsuf ¤if;wdkY\*kPf&nfudk `rSifhwif&ef qkH;jzwfMuonf/ xdktcg jrwfpGmbk&m;u ]wefzdk;r&SdwJh a&udktaMumif;jyKNyD;
eHeufcif;tcsdef Ak'¨&Sifawmfjrwf avmuudk ½IMunfhawmfrl wefzdk;rjzwfEdkifwJh ppfom;awGudk owfjzwfjcif;onf rSefuefyg
aomtcg aqGawmfrsKd;awmfrsm;udk jrifawGUojzifh ]igbk&m; roGm; rnfvm;}[k ar;jref;awmfrl\/ ¤if;wdkYtm;vkH; wdwfqdwfaeMu
a&mufcJhaomf aqGawmfrsKd;awmfrsm;onf tcsif;csif; ysufpD;apMu onf/ ]rif;jrwftaygif;wdkY? oifwdkY bmaMumifh þodkYjyKrlMubd
vdrfhrnf/ ¤if;wdkYxHodkY oGm;a&muf&ef igbk&m;rSm wm0ef&Sday\}[k oenf;? þae&mrSm ,aeY igbk&m;r&SdcJhvQif oifwdkYwpfawG aoG;
qifjcifawmfrlonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfonf aqGawmfrsKd;awmfrsm; acsmif;pD;rI jzpfay:apMuvdrfhrnf/ oifwdkY\ jyKrlvIyf&Sm;rIrsm;um;
pk½kH; a&muf&SdaeMuonhfae&modkY aumif;uifc&D;jzihf <ua&muf t"dyÜm,fr&Sd/ oifwdkYonf &efolig;rsKd; jzpfay:aponhf trkef;
awmfrlcJhNyD; a&m[deDjrpftv,f aumif;uifü wifyv†ifacG xkdif w&m;jzihf aexdkifMu\/ igum; jynhf0aom arwåmjzihfaexkdifay\/
aeawmfrlonf/ aqGawmfrsKd;awmfrsm; jrwfAk'¨udk awGUjrifMuaom oifwdkYum; wyfrufrIjzihf emrusef;jzpfvsuf aexdkifMu\/ igum;
tcg ¤if;wdkYonf vufeufudk ypfcsMuNyD; &Sdcdk;OD;ñGwfMuonf/ xdk ,if;a&m*grS uif;vGwfvsuf aexdkifay\/ oifwdkYum; tm½kH
tcg Ak'¨jrwfpGmu þodkYar;jref;awmf\ - umr*kPfw&m; ig;rsKd;aemufodkY vkdufvsuf aexdkifMu\/ igum;
]rif;jrwfwdkY? bmudk taMumif;jyKí tjiif;yGm;MuygovJ} a&mifh&JESpfoufpGm aexdkif\}[k a[mawmfrlonf/
]wynhfawmfwdkY rodygbk&m;} þtjzpftysufum; a&m[deDjrpf\ rnhfonhfae&mwGif jzpf
]'gjzihf b,fol odygovJ} yGm;cJhonfudk ,cktcg twdtusrod&ygacs/ odkY&mwGif a&m[deD
]ppfwyf AkdvfcsKyfBuD; odygvdrfhrnf t&Sifbk&m;} jrpfurf;ü xkdifvsuf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ jyefvnfoifhjrwfa&; jzef
AkdvfcsKyfBuD;udk ar;jref;aomtcg ¤if;ubk&ifcHcsKyfodygvdrfh ajzrIESihf Nidrf;csrf;a&; aqmif½GufykHtaMumif; pdwftm½kHwGif pOf;
rnf[kqdkonf/ þodkYjzihf Ak'¨&Sifawmfjrwfonf jyóemjzpf&jcif;\ pm;vkduf&jcif;onf tonf;cdkufzG,f taumif;qkH;aom tawGU
taMumif;&if;udk wpfa,mufNyD; wpfa,muf ar;jref;aomfvnf; tBuKHwpf&yfjzpfEdkifayonf/
72 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
taMumif;rl rif;orD;onf ouswdkYu ¤if;\om;awmftm; av;
av;pm;pm; qufqHEdkifpGrf;&SdMurnf r[kwfonfudk (BudK) odESihf
xm;aomaMumihfjzpfonf/ 2/ uydv0w¬K
aemufqkH;ü 0d##Lbonf oGm;a&mufvnfywfcJhonf/ &&Sd
aom at;pufpuf t½dktaoay;rIaMumihf pdwx f ihfoGm;cJhonf/ t&Sifbk&m;? uydv0w¬Konf csrf;om<u,f0yg\/ vltrsm; jynfhESuf
jyefvnf xGufcGmNyD;aemuf 0d##Lb\eef;wGif; ta>ct&Hwpf pnfum;vsuf&SdNyD; vlOD;a& xlxyfvyS g\/ bkef;awmfBuD;aom jrwfpGm
a,mufonf arhavsmhusefaecJhonhf vufeufudk jyefvnf&,l&ef bk&m;ESihf ylaZmftxl;udk cH,lxdkufaom &[EÅmt&Sifjrwfrsm;tm; vm
a&mufzl;ajrmfNyD; naetcsdef uydv0w¬KNrdKUxJodkY 0ifoGm;aomtcg
jyefvmcJh&mwGif uRefrwpfa,muf 0d##LbxdkifaecJhonhfae&mudk wynhfawmfonf qifrsm;? jrif;rsm;? (jrif;) &xm;rsm;? vSnf;rsm;ESihf
EdkY&nfjzihf aq;aMumvsuf 0d##Lbtm; uRefrom;[k txifao; oGm;vmvIyf &Sm;aeMuonhf vltaygif;udk awGUyg\ (oH 3? 323)/
pGm &nfñTef;ajymqdkaeonfudk awGU&onf/ xdkrif;csif; a,musfm;
onf xdktrsKd;orD; &nf½G,fonhft&mudk pkHprf;aomtcg uRefru uydv0w¬Konf omud,wdkY\ NrdKUawmfjzpfNyD; rif;om;od'¨w¬
(taMumif;pkHudk) ajymjyonf/ jzpfaMumif;pkHvif 0d##LbxHa&muf yxrESpfokH;q,fudk ukefvGefcJhonfh ae&mjzpf\/ Ak'¨yGifhawmfrrlrD
oGm;aomtcg 0d##Lb tBuD;tus,f a'gojzpfoGm;NyD; ]igxdkifwJh &mpkESpfaygif;rsm;pGmtvGefu Ouúmurif;BuD;onf ¤if;\ti,fqkH;
ae&mudk oefY&Sif;atmifvdkY 'if;wdkYu EdkY&nfESihf aq;ESihfMuOD;aygh/ ig om;awmftm; xD;eef;udk ay;Edkif&ef ¤if;\om;awmfBuD;rsm;tm;
rif; jzpfvmvQif 'Dae&mudk 'if;wdkY vnfacsmif;aoG;ESihf ig (jyef) NrdKUawmfrS ESifxkwfcJhonf/ jynfESif'PfcH&onhf om;awmfrsm;onf
aq;ypfr,f} [k &efNidK;zGJUonf/ [dr0EÅmawmifajcteD; ]omu(uRef;)yif}awmteD; Mumyef;tdkif
0d##Lb BuKH;0g;cJhonhftwdkif; jzpfysufcJhonf/ 0d##Lbonf ab;wGif tdk;opftdrfopfjyKí aexdkifMuonf/ Ouúmurif;BuD;u
ouswdkYtm; &efNidK;twdkif; aqmif½Guf&ef okH;Budrfwdkifwdkif ppf rª;rwfrsm;tm; ¤if;om;awmfrsm; a&mufaeonhfae&mudk ar;jref;
wyfjzihf csDwufcJhonf/ okH;BudrfvkH;wGif Ak'¨&Sifawmfjrwfu (ous aomtcg ¤if;wdkYu (om;awmfrsm;taMumif;) rif;BuD;tm; oH
wdkY\) tEÅ&m,fqdk;udk vTJz,fEdkifpGrf;&SdcJhonf/ odkY&mwGif aemufqkH; awmfOD;wifMuojzihf rif;BuD;u ]rif;om;rsm;onf omu(uRef;)
ü 0d##Lbonf enf;vrf;&oGm;cJhonf/ ousvlrsKd;rsm;pGm tpk yifrsm;uJhodkY pGrf;&nf&SdMuay\/ rif;om;rsm;um; trSefyif ous
vdkuf tNyKHvdkuf towfcH&NyD; uydv0w¬KwpfNrdKUvkH; xGm;xGm; (pGrf;Edkifolrsm;) jzpfMuay\}[k wtHhwMo rdefY>rufonf/ þonf
aMunufoGm;onf/ r[m0Ho#Dumtqdkt& <uif;usefaeaom rSm tpOftvmtqdkt& ¤if;wdkY oustrnfudk &&SdcJhykHjzpfonf/
omud,wdkYonf awmifukef;a'orsm;odkY xGufajy;MuNyD; xdkae rif;om;rsm;\ tdk;tdrfopfteD;wGif uydv&aohBuD;\ ocFrf;
&mü r&d,e*& (Mariyanagara) NrdKUwnfMuonf[k od&onf/ ausmif;&Sdojzihf ¤if;wdkYaexdkifonhft&yfudk uydv0w¬K[kac:a0:Mu
zm[D[ef a&mufoGm;aomtcg (uydv0w¬KNrdKU) ae&monf onf/ aemiftcg Ak'¨pmayusrf;*efü jrwfAk'¨\crnf;awmfudk {u
vkH;0eD;yg; pGefYypfcHa'owpfckjzpfaeNyD/ ]tm;vkH;rSm ajrawmifydkYom &mZftjzpfESihf uydv0w¬Kudk crf;em;BuD;us,fonhf NrdKUawmftjzpf
70 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 71
azmfjyMuonf/ trSefpifppf bk&ifoka'¨g'eonf ousrsK;d \ tqihf Ak'¨onf rusef;rm&mrS emvefxumpjzpfí t&SiftmeE´mu Ak'¨
jrifhacgif;aqmifwpfa,muf ydkrdkjzpfzG,f&SdNyD; uydv0w¬Konfvnf; udk,fpm; (r[memrtm;) pum;pjrnf ajymqdk&onf(tH 1? 220)/
oka'¨g'erif;BuD;\ tdrfawmfywfvnfü wnfxm;onhf NrdKUi,fwpf uydv0w¬Konf jrwfAk'¨ y&dedAÁmefpHawmfrrlrD wpfcsdeüf zsuf
ckom jzpfzG,f&Sdonf/ qD;cH&onf/ ousEdkifiHonf aumovEdkifit H wGif; wpfpdwfwpf
Ak'¨&Sifawmfjrwf aAm"dÓmPfudk&NyD;aemuf yxrOD;qkH;aom a'o tkyfcsKyfcGifh&Sdaom jynfolYEdkifiHwpfckjzpfonf/ tcgwpfyg;ü
jynfawmfjyefc&D;onf rsm;pGmxl;jcm;vS\/ Ak'¨&Sifawmfjrwf\ vrf; aumovbk&if yaoe'Donf rdrd\om;awmfwpfyg;tm;6 ous
ab;wGif qGrf;cHvSnhfvnfí awmif;&rf;jcif;onf crnf;awmf rif; trsKd;aumif;orD;wpfa,mufESihf vufxyfapjcif;jzifh ousrsKd;wdYk
BuD;tm; wkefvIyfapNyD; jrwfAk'¨url vltkyfBuD;tm; w&m;a'oem tMum; rdrd\t&Sdeft0gMoZmudk wdk;csJU&ef qkH;jzwfvdkufonf/ rdrd
a[mMum;onf/ ousrif;om;trsm;pk &Sif&[ef; jzpfoGm;Muonf wdkYESihf trsKd;Zmwfwlwpfa,mufudk jyifyrS trsKd;Zmwfrwlol wpf
(0d 4? 336)/ trSefaomf vlwdkif;ESpfoufMuonfum; r[kwfacs/ a,mufESihf vufxyf&rnfhtMuHonf b0ifjrifhol omud,wdkYtm;
'@ygPdonf Ak'¨&Sifawmfjrwftm; w&m;"r®a[mMum;&ef avQmuf txdwfwveYfjzpfaponf/ odkYaomf tmPmwefcdk;xefjyif;vSonhf
xm;onf/ odkYaomf w&m;"r®udk em&aomtcg '@ygPdonf tdrfeD;csif; aumov(rif;)\ qE´udk vspfvsL½Irxm;Edkiaf cs/ r[m
]acgif;cg vQmxkwfvsuf (ezl;ay:) ta&;okH;aMumif; ay:onftxd emronf (jyóemtwGuf) tajz&SmawGUonf/ r[memrwGif uRef
rsufarSmifMuKwfjy&if; xGufcGmoGm;onf (r 1? 154)}/ rESihf&onhf 0gobcwå,mtrnf&Sd orD;wpfa,muf&Sdonf/ þ
uydv0w¬KodkY aemufwpfBudrf a'opm&D<ucsDjcif;rSm Ak'¨&iS f rdef;uav;tm; yaoe'D\om;ESihf vufxyfxdrf;jrm;&ef wdkuf
awmfjrwftm; pnf;a0;cef;raqmifopfwpfck zGifhvSpf&ef yifh wGef;onf/ tMuHatmifjrifonf/ uRefruav;udk omud,Zmwf
avQmufcH&aomaMumihf jzpfonf/ ]Murf;jyifwGif aumfaZmrsm;cif; trsKd;jrwfonhf rdef;uav;tjzpf vufcHNyD; om0w¬dodkY ,laqmif
xm;\/ ae&mxdkifcif;rsm; toifhcif;usif;xm;\/ tjyifwGif a& vsuf aumovawmf0ifrdom;pkESihf vufxyfxdrf;jrm;vdkufonf/
Zvm;rsm; csxm;\/ rD;tdrfrsm; csdwfqGJxm;\/ twGif;odkYr0ifrD aemufqkH;wGif 0gobcwåd,mrS 0d##Lbtrnf&Sd om;wpfa,muf
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf ajcawmfudk a&okH;oyfawmfrl\/ tv,fA[kd arG;zGm;onf/ 0d##Lbt½G,fa&mufaomtcg uydv0w¬K&Sd rdb
wdkifudk rSDvsufta&SUbufokdY rsufESmrlNyD; xdkifawmfrl&if; neuf aqGrsKd;rsm;[k,lqonhf ae&modkY oGm;a&muf vnfywfcsifvm
onftxd w&m;a'oem a[mMum;awmfrlonf (r 2? 16)}/ onf/ odkYaomf rdcifu oGm;a&mufjcif;udk tm;ray;bJ aeonf/
jrwfAk'¨tay: pdwftm; txufoefqkH; (MunfnKdNyD;) xdyf 6
0gobm emr &anm {um a'0D (r-| 3? 238)? &mZm wk|rmeaom wH (0gob
wef;vlBuD;ydkif;wGif yg0ifolrSm r[memrjzpf\/ jrwfAk'¨onf r[m cwåd,H) yÍöEéH £w¬dowmeH aZ|uH uwGm t*¾ra[od|mae tbdoÍöd ("r®y'-| 1?
emrudktaMumif;jyKí a'oemawmfrsm;pGmudk a[mMum;awmfrlcJh 220) wdkYt& aumovrif;udk,fwdkif 0gobcwåd,mudk t*¾ra[oDa`rSmufjcif;jzpf
onf/ tcgwpfyg;ü r[memronf edaj*m"m½kHausmif;wdkuüf (oD onf/ aumov\ oustrsKd;orD;ESihf vufqufvdkjcif;rSm t&Sdeft0gwdk;csJUvdkí jzpf
EdkifouJhodkY? t|uxmtvdkt&rl jrwfpGmbk&m;ESihf aqGrsKd;awmfpyfvkdjcif;? &[ef;oHCm
wif;okH;aeonhf) Ak'¨xHodkY oGm;a&mufonf/ odkY&mwGif xdktcsdefu awmfrsm;ESihf ydkrdkeD;pyfvkdjcif;aMumihfjzpfonf (bmomjyefol)/
76 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 73
Peppe)onf vkrÁdeDrS 13-uDvkdrDwmcefYtuGm tdE´d,bufe,fjcm; jzpfNyD; vloluif;rJhonhfae&mjzpfonf/ aexdkifolrsm;rSm &[ef;
ay:wGif wnf&Sdonhf ydy&m[0g (Piprahwa)½GmteD; apwD[k ¤if; awmftcsKdUomjzpfNyD; omrefvlyk*¾Kdvf rdom;pkESpfusdyf odkYr[kwf
,lqonhft&m\ tv,fydkif;ü wGif;eufwpfckwl;onf/ þyk*¾Kv d f av;usdyfcefYom&Sdonf/ oka'¨g'eeef;awmf wnf&SdcJhonhfae&mwGif
onf 669-uDvdk*&rfav;onhf ausmufaowåmBuD;wpfck awGY&Sd rif;om;od'¨w¬ESihf r,fawmfrm,m½kyfwkrsm; xkvkyfxm;onf}/
NyD; tzkH;udk zGifhrvdkufaomtcg tHhMozG,ftaumif;qkH;aom jrif zm[D,efonf rif;om;od'¨w¬\ b0tapmydkif;wGif ay:aygufcJh
uGif;wpfcku ¤if;tm;apmifhBudKaeavonf/ aowåmBuD;twGif;ü aom ta&;BuD;tjzpftysufrsm;udk txdrf;trSwfjyKonhf apwD
vSypGmxGif;xkxm;aom ig;½kyfykH vufudkift½dk;ESihf ovif;ausmuf i,frsm;udk azmfjyonf/ zm[D,efonf uydv0w¬KrS vkrÁdeDodkY
MuKwfi,fwpfck? a½TMu,fyGifhi,frsm; yg&Sdonhf qyfjymausmuf tuGmta0;ESihf vrf;ñTefudkvnf; azmfjycJhonf/ [l,ifqef uyd
aowåmi,fwpfck? yef;uefjym;rsm;? yef;tdk;rsm;ESihf tjcm;ypön;f v0w¬KodkY a&mufoGm;aomtcg ¤if;awGUBuHK&onhf jrifuGif;rSm (zm
trsm; tjym;awGU&Sd&onf/ xdkYxuftHhMozG,f taumif;qkH; awGU&Sd [D,efawGUjrif&onfESihf) xyfwlnDonf/ ]cef;r taqmufttkHrSm
csufum; pmwef;rsm;a&;xkd;xm;onfh 15-pifwDrDwm tjrihf&Sd 'k (opfyifrsm;) zkH;vTrf;aeNyD; ysufpD;aeNyD/ ¤if;\ywfvrf;udk twd
wd, ovif;ausmufaowåmjzpfonf/ a&;xGif;xm;aompmrSm – tus rcefYrSef;Edkifawmhay/ NrdKUawmftwGif; bk&ifheef;awmfy&d0kPf
]okudwdbmwDeH ob*dedumeH oykw'gvmeH £,H ovdvm onf 14 odkYr[kwf 15 vD (w½kwfjynfokH; twdkif;twm) ywf
ed"ae Ak'¨o b*0aw omud,meH} vnf us,f0ef;\/ ¤if;wdkYtm;vkH;udk tkwfom;jzihf wnfaqmuf
[kjzpfonf/ xm;onf/ wHwdkif;tkwfjrpfrsm;rSm ckdifcHhNyD; jrifhrm;qJjzpfonf/ þ
tdE´d,wGif awGU&SdorQ t"dyÜm,fazmfEkdifonhf tapmqkH;ta&; tkwfjrpfeH&Hrsm;um; pGefYypfcHxm;&onfrSm MumayNyD/ Xmae½Gmol
tom;jzpfonhf þa&;om;csufudk aemiftcg ynm&Sifrsm; ½Gmom; tenf;i,fom&SdNyD; usKd;wdk; usJwJom jzpfonf}/
t"dyÜm,fazmfMupOf bmomjyefESpfrsKd;jzifh t"dyÜm,f&&Sdonf/ yxr [l,ifqefonf ¤if;oGm;cJh&onhf c&D;tuGmta0;ESihf uydv
t"dyÜm,frSm ]aowåmtwGif;&Sd rD;uRrf;t½dk;rsm;rSm Ak'¨\t½dk; 0w¬KodkYa&muf&ef OD;wnfoGm;cJh&onhf vrf;ñTefudkvnf; jyqdkxm;
("mwfawmf)rsm;jzpfNyD; (,if;wdkYudk) ousrsKd;jzpfol okudwd? ¤if; onf/ zsufqD;cH&NyD;aemuf uydv0w¬Kudk vkH;0wpfzef jyefvnf
(okudwd)\ nDtpfudkrsm;? tpfrnDrrsm;? om;rsm;ESihfZeD;rsm;u wnfaqmufcJh[efrwl odkYr[kwf vloljyefvnf aexdkifcJhMu[ef
þae&mwGif (Xmyem)xm;cJhonf}[kjzpfonf/ 'kwd, t"dyÜm,frSm rwlacs/ 0ef;&Haeonhf opfawmrsm;u a&S;a[mif;okawoe
]þt½dk;rsm;onf Ak'¨aqGrsKd;rsm;jzpfonhf ousrsKd; okudwd? e,fajrudk 0g;rsKdypfvdkufonf/ (uydv0w¬K\)ausmfMum;rI usqif;
¤if;\nDtpfudkrsm;? tpfr nDrrsm;ESihf ZeD;rsm;\t½dk;rsm;jzpfMu oGm;NyD; xdkt&yfwGif aexdkifMuonhf bmomw&m; udkif;½Idif;ol
onf}[kjzpfonf/ ,cktcg yxrt"dyÜm,frSefaMumif; twnfjyK &[ef;tenf;pkom&SdNyD; rMumcP a&muf&SdvmMuonhf bk&m;
MuNyD; jzpfonf/ odkY&mwGif xdktcsdefu tqdkyg rwlonhf t"dyÜm,f zl;rsm;u uydv0w¬KNrdKUawmf &Sifoefaeatmif zefwD;xm;cJhykH&
ESpfrsKd;onf uydv0w¬KESihf ywfoufí ½IyfaxG;rIudk &SnfMumapcJh onf/ tdE´d,ü Ak'¨omoemawmf qkwf,kwfoGm;aomtcg bk&m;
74 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 75
zl; tvsOfvnf; ajcmufaoGUoGm;onf/ opfawmrsm; aygufa&muf ausmufpmwdkifudk awGU&SdcJhonf/ ,if;onf ta&;ygaom awGU&SdrI
oGm;NyD; uydv0w¬K aysmufuG,foGm;awmhonf/ jzpfonhfjyif w½kwfbk&m;zl;&[ef;awmfrsm;uvnf; uydv0w¬KrS
19-&mpk ukefcgeD;tcsdefxd Ak'¨&Sifawmfjrwf\b0ESihf ywfouf vkrÁdeDodkY vrf;ñTefcsufESihf tuGmta0;udk ay;xm;NyDjzpfaom
aom ae&mawmfrsm;udk (jyefvnf)awGU&SdcJhNyD; awGU&SdorQxJwGif aMumifh (xdkausmufpmwdkifudk awGU&SdrI)onf uydv0w¬KNrdKUae&m
uydv0w¬K ryg0ifcJhacs/ tdE´d,-eDayge,fpyf&Sd opfawmrsm;udk tm; &SmazGawGU&Sd&ef eD;uyfaeNyD[k qdkvdk&mvnf; a&mufonf/ zl
wjznf;jznf; &Sif;vif;&if; a&S;acwfu aexdkifcJholrsm;\ t<uif; [a&&u þodkYaMunmonf ]½krdaE´ (Rumindei)t&yf&Sd vkrÁdeD
tusefrsm; aocsmayguf jzpfEkid fonhf awmifukef;trsm;tjym; O,smOfü taomuausmufpmwkdifudk &SmazGawGU&Sdjcif;onf uREkfyf
jrifuGif;odkY a&mufvmonf/ ynm&Sifrsm;onf ,if;wdkYteuf rnf tm; uydv0w¬Kajrae&mESihf ,if;ywf0ef;usif&Sd txGwftjrwf
onhfae&monf uydv0w¬K jzpfEdkifonfqdkonhf tcsufudk awG; ae&mrsm;udk vkH;0aocsmayguf owfrSwfEdkifap&efyg pGrf;aqmifap
awmvmMuonf/ 1858-ckESpfwGif vmqif (Lassen) trnf&Sd cJhonf/ eDayg&Sd vkrÁdeDtaemufajrmufESihf ESpfq,fhESpfuDvdkrDwm
yk*¾Kdvfu (uydv0w¬K) NrdKUae&monf a*g&cyl&NrdKUrS uDvdkrDwm tuGm&Sd tysuftpD;rsm;pka0;wnf&Sd&m wdavm&aum# (Tilaora-
tenf;i,ftuGmta0;&Sd ae&mjzpfEdkifonf[k qdkcJhonf/ kot) t&yfonf uydv0w¬KjzpfaMumif; zl[a&&u aMunmonf/
1863-ckESpfwGif uydv0w¬KNrdKUa[mif;ae&mudk atmifjrifpGm odkYaomf tcsKdUynm&Sifrsm;u xdkaMunmcsufudk jiif;qdkMuonf/
awGU&SdNyD;aemuf uefeif[rfu w½kwfbk&m;zl;rsm;\ c&D;pOfrsm; 1897-wGif zl[a&&onf rdrdjyqdkcsufudk oufaojy&ef
udk tokH;jyKvsuf uydv0w¬Konf e*&cgpf (Nagarkhas)NrdKUwGif &Sd taxmuftxm;&SmazG&if; awmwef;wpfavQmuf vrf;p&SmazGae
aMumif; aMunmcJhonf/ (þonfrSm) uefeif[rfu (aemiftcg) onfudk awGU&jyefonf/ rnfolrQrawGUEkdifonhftwGuf zl[a&&
rSm;,Gif;aMumif; (ukd,fwdkif)ajymqdkcJhonfh rqdkpavmuftBudrfrsm; onf taxmuftxm;rsm; (ykHwl) xkwfvkyf&ef qkH;jzwfawmh
teuf wpfBudrfjzpfonf/ uefeif[rf\ vufaxmufjzpfol atpD onf/ ¤if;onf wdavm&aum#teD; taqmufttkHysuftcsKdUudk
t,fvf umav;,Dvf (A.C. L. Carlleyel)onf Amqwd (Basti)ESihf wl;azmf odkYr[kwf NzdKzsufNyD; xdktaqmufttkHysufrsm;udk 0d##Lb
a*g&cyl&c½dkifrsm;udk 1875-76 ckESpfrsm;wGif tjiif;yGm;rI tNyD; tpkvdkuftNyKHvdkuf owfjzwfcJhaom ousrsKd;wdkY\ t<uif;tusef
owfNidrf;ap&ef oEéd|mefcs tm;xkwfrItaejzihf avhvmokH;oyfcJh ae&mwGif wnfaqmufxm;aomapwDjzpfaMumif; aMunmonf/
NyD; bktdvm'd[ (Bhuiladih)ac:aom ae&monf uydv0w¬Kjzpf& zl[a&&onf tu,fí tppftrSef[k,lqMuvQif rdrdaMunm
rnf[k aumufcsufcscJhonf/ xdktcsdefwGif ynm&Sifrsm;\ ouf csufudk aemufqkH;owf oufaojyrnfjzpfonhf arm&d,acwf
arG;0rf;ausmif;rIqdkif&m 0efwdkrIrsm; Edk;<uvmNyD; uydv0w¬Kudk BudKpmrsm;udk tkwfcJrsm;wGif xGif;xkvsuf tvkyf½IyfaepOf ordkif;
yxrqkH;pwifawGU&Sdol jzpf&efNydKifqkdifrI wdk;yGm;vmonf/ ynm&Sif Aifqifprpf(Vincent Smith) ay:vmNyD; ¤if;(\vkyfMuHrI)
1896-wGif atzl[a&& (A. Fuhrer)onf vkrÁdeDü Ak'¨zGm;jrif tm; vufyl;vufMuyf zrf;rdavonf/
awmfrlonhf ae&m txdrf;trSwfjyK pdkufxlxm;onhf taomu 1898-ckESpfwGif t*Fvdyfajrydkif&Sif 'AvsL pD yufyD (W.C.
80 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 77
'kwd,apwDawmfudk ESpfaygif; 150-MumNyD;aemufrS yxr onf/ tu,fí xdkt½dk;"mwfawmfrsm;onf Ak'¨\t½dk; ("mwf
apwDawmfvdyfckH;ESihf tjrihfnDxm;NyD; wnfaqmufcJhonf/ þ awmf)rsm;jzpfygu ydy&m[0gapwDudk uydv0w¬Kü ouswdkY wnf
apwDawmfjrwf\tckH;rSm tcsif; 19-rDwm&SnfNyD; atmufajcywf cJhjcif;jzpf&rnf/ tu,fí ,if;t½dk;rsm;onf 0d##Lb\tpkvdkuf
vnfwGif 1 'or 5 rDwm tus,f pGef;xGufaeonf/ ajrydkif&Sif tjyKHvdkuf owfjzwfcH&onhf ousrsKd;wdkY\ t½dk;rsm;jzpfygu apwD
yufyD (Peppe)wl;azmf&&Sdonhf ausmfMum;onhfpmwef;yg MuKwf onf uydv0w¬KzsufqD;cH&NyD;aemuf ouswdkYaexdkifcJhonhf ae&m
onf þapwDawmfrSjzpfonf/ txJwGif MuKwfygonhf ausmuf jzpfzG,f&Sdonf[k ynm&SiftcsKdUuqdkonf/
aowåmBuD;udk awGU&SdNyD;jzpfjcif;ü yufyDonf tjcm;"mwfawmf ydkrdkcufcJaponfrSm zm[D,efESihf [l,ifqefwdkY (rSwfwrf;ü)
(MuKwf)rsm;&Sdawmhrnfr[kwf[k xifrSwfNyD; ydkeufatmif rwl;cJh azmfjyaom NrdKUwnfae&mESihf tawmftwef jcm;aeykH&onhf tcsuf
awmhacs/ (odkYtwGuf yufyDonf) rDwmtenf;i,f teufwGif&Sd jzpfonf/ Ak'¨bmomqdkif&m ynm&SdBuD; wD'AvsL a&;pfa';Apfpf
onhf ydka&S;usonhf tjcm;MuKwfrsm;udk r&&SdcJhjcif;jzpfonf/ (T.W. Rhys Davids)url tvGefxl;qef;onhf &Sif;vif;jcif;jzihf ajz
trdk;ckH; 23-rDwm tcsif;&Sdonhf wwd,apwDawmfrSm yxr Mum;onf/ a';Apfpfu zm[D,efESihf [l,ifqefwdkYonf rwlonhf
apwDawmfrsm;xuf txl;ojzihf ydkrdkBuD;rm;aeNyD; ab;odkY 23 uydv0w¬KESpfrsKd;udk azmfjycJhjcif; jzpfzG,f&Sdonf[k qdkonf/
'or 5 rDwmt&Snf xyfjznfhxm;aom av;axmifhtajc&Sdonf/ wdavmuaum#onf rlvuydv0w¬KjzpfNyD; ydy&m[0gonf rlv
yufyDonf þapwDüvnf; MuKwfwpfck awGU&SdcJhonf/ odkYaomf NrdKU ysufpD;oGm;NyD;aemuf wnfaxmifcJhonhf uydv0w¬KNrdKUopfjzpf
,if;MuKwfonf tpdwfpdwft>rm>rm NydKuGJysufpD;oGm;onf/ ,aeY zG,f&Sdonf/ odkYjzihf tjiif;yGm;rI qufvuf wnf&SdaecJhNyD; tcsdef
bk&m;zl;rsm; zl;awGU&onfrSm þwwd,apwDjzpfonf/ ouswdkY umvMumjrifhaomf pdwf0ifpm;rI avsmhyg;oGm;cJhonf/
\apwDonf ordkif;t& ta&;ygjcif;tjyif tjcm;taMumif;rsm; xdkYaemuf 1970-ckESpfwGif aemif*g;q&mawmf t&Sif"r®udwåd
pGmwdkYaMumifhvnf; pdwf0ifpm;zG,faumif;onf/ rax&fonf (0efBuD;csKyfa[mif;) tif'D&m*E´DxHodkY pmwpfapmif
tapmqkH;apwDawmfonf wnfaqmufNyD;aemuf (jyefvnf) a&;avonf/ (¤if;pmwGif) ydy&m[0g\ vspfvsL½IcHxm;&onhf
zGifhvSpfonhf vu©PmrawGU&ojzihf taomurif;onf &mr*gr tajctaeudk azmfjyNyD; ¤if;a'oudk wl;azmf&efESifh jyefvnf xdef;
apwDawmfrSwpfyg; apwDtm;vkH;udk zGifhonf[laom tpOftvm odrf;apmifha&Smuf&ef arwåm&yfcHxm;onf/ (þrax&fu txl;o
pum; vkH;0 rrSefuefEdkifaMumif; azmfjyvsuf&Sdonf8/ jzihf ydy&m[0gt&yfudk ydyæv0eae&m[k xifrSwfcJhonf/) ,if;
8
jrwfAk'¨\ "mwfawmfudk a0pk&Muolrsm;rSm ]&mZN*dK[fjynfh&Sif tZmwowåK? a0omvD
pmudk tvsiftjref taumiftxnfazmf&rnf[laom rSwfcsuf
jynfom; vdpä0Drif;rsm;? uydv0w¬Kjynfom; ousrif;rsm;? tv†uyÜjynfom; Akvd ESifhtwl a&S;a[mif;okawoeavhvma&;tzGJU\ ñTefMum;a&;rª;
rif;rsm;? &mr*gr½Gmom; aumVd,rif;rsm;? a0X'Dywdkif;om; ykPÖm;? yg0gNrdKUom; rv†m csKyfxH ay;tyfvkdufonf/ þvIyf&Sm;rI\ aemufuG,f&Sd &nf½G,f
rif;rsm;? ukodem½kHjynfom; rv†mrif;rsm;} jzpfNyD; "mwfawmfa0ol a'gPykPÖmrSm jynf rSm vkH;0pdwf0ifpm;zG,faumif;onf/ taMumif;rl wpfcsdefu eDayg
awmif;? aemufrSa&mufvmMuol ydyÜvd0et&yfom; arm&d,rif;rsm;um; rD;aoG;rsm; EdkifiHu uydv0w¬Konf ¤if;\ EdkifiHydkifeuftwGif; &Sdonf[k tcdkif
&&SdMu\/ &Spfjynfaxmifrif;wdkYonf rdrdwdkYwdkif;jynfü apwDrsm; wnfMu\/ a'gPESihf
78 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 79
trm qdkxm;cJhNyD;jzpfonf/ tu,fí uydv0w¬K\ wdusaom Munfh½IzG,f
wnfae&mESihfywfoufonhf t½IyftaxG; (rqkH;jzwfEdkifao;rI) ouswdkYwnfcJhonfhapwD
wpfcgwnf; NyD;jywfoGm;NyD; tjiif;yGm;rIudk tdE´d,tBudKuf Nidrf;ap uydv0w¬K&Sd ta&;tygqkH; taqmufttkHrSm yifrapwDawmfBuD;
EkdifvQif trsKd;om;a&;*kPfodu©ma&m tdE´d,odkY vma&mufaeonhf jzpfonf/ 1971-ckESpfu jyKvkyfcJhaom wl;azmfjcif;rsm;t& apwD
*syefbk&m;zl;ta&twGufyg txl;wdk; jrifhoGm;rnfjzpfonf/ awmfudk bDpDig;&mpkwGif yxrqkH;tBudrf wnfaqmufcJhNyD; aemuf
ydy&m[0g wl;azmfjcif;udk 1971-ckESpf? Zefe0g&DvwGif au xyfESpfBudrf jyefvnfjyKjyifrGrf;rHxm;aMumif; od&onf/ yxrqkH;
trf oQ&f0&Sfwm0g (K.M. Srivastava) \vrf;ñTefcsufjzihf pwifcJh ESihf a&S;tusqkH; apwDudk rD;zkwftkwfrsm;jzihf wnfaqmufcJhNyD;
onf/ tvGefYtvGef pdwf0ifpm;zG,f wpfoDwpfwef;BuD;awGU&Sd&NyD; ywfvnfwGif 5-rDwmtus,f tkwfcif;vrf;&Snf (yg'uodP
aemuf 1973-ckESpfwGif uydv0w¬KpmvkH;ygonfh csdyfwHqdyfwpfck yx) wpfckygonfh ½dk;½dk;trdk;ckH; (taqmufttkH) wpfckyg0ifonf/
udk wl;azmfawGU&Sd&onf/ ,if;odkYaom csdyfwHqdyfrsm; aemufxyf apwDawmftv,f&Sd ajrnDqihfwGif wpfckESihfwpfck ,SOfwGJ
wl;azmf awGU&Sd&jyefonf/ (,if;csdyfwHqdyfrsm;onf) rif;om; xm;onhf tkwfwdkufcef;ESpfck &Sdonf/ ajrmufbufcef;rS oyf&yf
od'¨w¬\ arG;&yfajrudk awGU&SdNyD[laomtcsufudk oHo,jzpfzG,f vSypGm xkvkyfxm;onfh 12-pifwDrDwmtjrifh&Sd qyfjymausmuf
rvdkawmhaMumif; (oufaojyMuonf)/ (jzihfjyKvkyfonfh) MuKwfwpfckESihf ESpfckruaom yef;uefjym;rsm;
uydv0w¬Kt<uif;tusefrsm;onf wpfckESifhwpfck wpfuDvdk &&Sdonf/ MuKwfESpfckvkH;udk zGifhMunhfaomtcg rD;uRrf;onhf vl½dk;
rDwmcefY a0;onf/ *gEGm&d, (Ganwaria) ESihf ydy&m[0g[laom tydkif;tprsm;udk txJü awGU&onf/ tcsdefumv? wnfae&mESihf
a'oESpfckwdkYü awGU&Sd&onf/ *gEGm&d,onf (rlv) uydv0w¬KNrKd U MuKwfxJüyg0ifonhf ypönf;rsm;u avmifuRrf;xm;onhf t½dk;rsm;
tppfjzpfonf/ Ak'¨vufxufawmftcsdef[k owfrSwfxm;NyD; opf onf ouswdkYa0pk&onhf Ak'¨\ cE¨muk, d f t<uif;tusef ("mwf
om;? ½THUrsm;ESihf aqmufvkyfxm;onfh taqmufttkHrsm;awGU& awmfrsm;) jzpfaMumif; vkH;0eD;yg; aocsmaponf/
aomfvnf; trsm;pkonf a&S;acwfuwnf;u þa'oudk ouf 1990-ckESpfwGif MuKwfESihfwuG tqdkyg tzdk;wef "mwfawmf
a&mufrI&SdapcJhonhf rMumcP a&BuD;jcif;rsm;aMumifh zkH;vTrf;jrKyf rsm;ukd e,la'vDNrdKU trsKd;om;jywdkuüf tMurf;cH yvwfpwpf
uG,faeMuonf/ ydy&m[0gum; Ak'¨"mwfawmf arGawmfrsm;udk aowåmjzihf jyoxm;onf/ rMumrDtcsdefwGif tdE´d,tpdk;&taejzihf
Xmyem (xnhfoGif;&ef) omuD0ifwdkY wnfxm;udk;uG,fcJhMuaom EdkifiHawmf\ tBuD;jrwfqkH;aom om;aumif;&wem\ udk,fcE¨m
apwDawmfywfvnfü BuD;xGm;vmcJhonhf bmoma&;qdkif&mXme <uif;rsm;udk odrf;qnf;xm;&efESihf *kPfjyKylaZmf&ef oifhavsmf
jzpfonf/ ae&mXmeESpfck a0;ae&jcif;rSm NrKdUawmfrStwefa0;onhf avsmufywfonfh ae&mwpfck &SmazGEkdifonf[k arQmfvihfygonf7/
ae&modkYoGm;&jcif;twGuf xif&Sm;aom edaj*m"m½kHausmif;wdkufuJh
odkYaom Ak'¨tm; vª'gef;cJhonhf yef;jcHwpfckwGif (þ)apwDawmfudk 7
pma&;ol (MopaMwvs&[ef;awmf) onf 1978-ckESpfu xdk"mwfawmfrsm; oD&dvuFm
wnfxm;cJhaomaMumifh jzpfzG,f&Sdonf/ odkY <upOfu zl;ajrmfcGihf&&SdNyD; jzpfygonf/
84 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o udyv0w¬K 81
oGm;a&muf&ef bk&iftaomuonf ousrif;rsKd;wdkYtm; av;pm;rIaMumihf
uydv0w¬Konf aemif*g;odkY oGm;onhf aumif;rGefaom vrf;ESihf uydv0w¬K&Sd apwDawmfudk rxdbJcsefxm;cJhjcif; jzpfEdkifonf/ þ
qufaeNyD; rnfonhfbufodkYrqdk teD;qkH;jzpfonfh bD&'yl& (Bir- uJhodkYaom trSwfw&apwDykxdk;rsm;wGif awGU&NrJjzpfonhf wdk;
dpur) NrdKUrS 9-uDvdkrDwmtuGmwGif &Sdonf/ aemif*g;NrdKUukd a*g&c wufrItqihfqifhtrsKd;rsKd;udkvnf; þapwDawmfu azmfjyonf/
yl&NrdKUrS &xm;? bwfpfwdkYjzifh oGm;a&mufEdkifonf/ tapmqkH; taqmufttkH ykHoP²mefonf i,f½G,f½dk;&Sif;onf/
umvMumaomf (rGrf;rH)xnfhpGufvsuf wjznf;jznf; ydkrdkBuD;rm;½Iyf
axG;vmonf/ þodkYjzihf apwDtrsm;pkonf MuufoGefOykHpHESihf
wlaom taqmufttkHwpfckudk tjcm;ydkBuD;onhf taqmufttkH
wpfcktwGif; xnfhoGif;NyD; aemiftcg aemufxyf (tBuD;)wpfckjzifh
ikHvsuf wnfaqmufcJhaMumif; azmfjyonf/
ta&SUbufausmif;awmf
þ(azmfjyyg) apwDawmfBuD;\ ta&SUbufuyfvsufwGif ausmif;
wdkufBuD;wpfckESifh tysuftpD;rsm; &Sdonf/ þausmif;wdkuftwGif;
arm&d,wdkYvnf; apwDwnfMu\ ('D 2? 137)/
apwDwnfNyD;aomtcg t&Sifr[muórax&fonf "mwfawmfrsm;\ (rdpämt,l
rSm;&Sdolrsm; zsufqD;rnfh 'D-#D 2? 187) tEÅ&m,fudk jrifawmfrlojzihf &mr*grapwDrS
wpfyg; usefckepfjynfaxmifrif;wdkY\ apwDrS "mwfawmfrsm;udk (wefcdk;jzihf 0dok'¨d-#D 2?
64 ]£'¨d,m tm[&dwGm}) &,lí tenf;i,frQudkom (xdkrif;wdkY\vufü ]&mZleH
[aw¬ XaywGm? e apwda,ok} 'D-#D 2? 187) csefxm;vsuf tZmwowåKrif;ESifh
wdkifyifNyD; &mZN*d[fNrdKU\ ta&SUawmift&yf (wpfae&m)ü tawmif&Spfq,f teuf
wl;NyD;vQif ("mwfawmfrsm; Xmyemrnfh) ajrwdkufcef; (]blrdC&r@y} 0dok'¨d-#D 2? 64)
udk vQKdU0Sufwnfaqmufvsuf "mwfawmftm;vkH;udk waygif;wnf; Xmyem(xnhfoGif;)
cJh\/ &mr*grapwD&Sd"mwfawmfrsm;rSmrl tEå&m,fr&SdEdkifbJ aemiftcg oD&dvuFmEdkifiH &Sd
r[mapwDü udef;0yfrnfjzpfaomaMumihf xkwf,ljcif;rjyKcJhay/ ,if;aemuf ESpfaygif;
218-ESpftMum (bDpD 325)wGif taomrif;BuD;onf &mr*grapwDrSwpfyg; usefapwD
tm;vkH;udk azmufxGif;aomfvnf; "mwfawmfrsm; r&&Sdacs/ &mr*grapwDudkrl e*g;
wdkYu azmufxGif;cGifhrjyK/ wl;orQ wl;½Gif; aygufwl;rsm; usKd;ysufukef\/ aemufqkH;ü
taomurif;BuD;onf tZmwowf XmyemcJhonhf ]"mwfawmfwdkuf} ae&mudkawGU&Sd
oGm;NyD; xdk"mwfawmfwdkufü "mwfawmf tenf;i,fom csefxm;vsuf "mwfawmf
tm;vkH;ukd,lNyD; EdkifiHawmftwGif; wnfaqmufaeonhf apwDawmfrsm;ü cGJa0NyD;
Xmyem (xnhfoGif;) cJh\ ('D-| 2? 206) (bmomjyefol)/
82 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o uydv0w¬K 83
rS awGU&SdcJhonhf wHqdyfwpfckwGif ]uydv0w¬K bdu©KoHC}[laom
pmvkH;rsm;yg&Sd\/ (þtcsufu) ydy&m[0gESihf ywf0ef;usiftysuf
tpD;rsm;onf Ak'¨arG;&yfajrae&mjzpfaMumif; eD;pyfpGm axmufcH
vsuf&Sdonf/ þausmif;wdkufudk uedoQurif;BuD; wnfaqmufcJh
aMumif;vnf; ñTefjyonf/ þausmif;wdkuf0if; ywfvnftwGif;
tcef;i,f 31-ckyg&Sdonf/ ta&SUbufjcrf;\tqkH;&Sd tcef;BuD;rsm;
rSm ypönf;odkavSmifcef; jzpfzG,f&Sdonf/ tjcm;tcef;rsm;rSm &[ef;
awmfrsm; oDwif;okH;&ef ae&mrsm;jzpfonf/ ausmif;wdkuft0if
wGif avSum;rsm;&SdNyD; ta&SUajrmufaxmihfpGef;wGif a&vTJaygufyg
aom usifi,ftdrf jzpfzG,f&Sdonhf a&xGufaygufwpfck&Sdonf/
tysuftpD;rsm;
þae&m&Sd tjcm;tysuftpD;rsm;teuf cef;raqmif[k,lq&onhf
(taqmufttkH)wpfckyg0ifonf/ yifr apwDawmf\ ajrmufbuf
uyfvsufwGif&Sdonf/ (omref)apwDi,fwpfql? ¤if;\awmifbuf
wGif ausmif;wkdufwpfckESifh taemufbuf cyfvSrf;vSrf;wGif tjcm;
ausmif;wdkufwpfck&Sdonf/
*GgEGm&d,
azmfjyNyD; tysuftpD;rsm;\ awmifbuf wpfuDvdkrDwmcefY tuGm
wGif uydv0w¬KNrdKU tppftrSefjzpfaMumif; azmfñTef;onfh tjcm;
aom tysuftpD;rsm; pkykHaeonhf ae&m&Sdonf/ NrdKUae&mudk azmfjy
onhf awmifukef;onf us,fjyefY &Snfvsm;onf/ ¤if;(awmifukef;)
trsm;pkudk ,cktcg pdkufysKd;ajrtjzpf tokH;jyKaeMuonf/ a&S;
a[mif;okawoe wl;azmfrIrsm;u þNrdKUonf bDpD 800 rS 3 &m
pk ukoeacwf ukefcgeD;txd wnf&SdcJhaMumif; azmfjyonf/ ,aeY
acwfwGif ausmif;wdkufBuD; ESpfckESihf vlaetdrftpkta0;wpfckudk
awGUjrifEdkifonf/ ¤if;wdkYteuf trsm;pkudk at'D 1-&mpkaemuf
ydkif;wGif wnfaqmufcJhonf/
88 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
r&Sdaomfvnf; taomurif;BuD;uJhodkY tvGef bmomw&m;udkif;
½Idif;onhf rif;jrwfwpfyg;onf þrQt½dktaojyKtyfonhf ae&m
awmfwGif apwDwpfqlwnfcJh&rnf[laomtcsufudk axmufcHvQif 3/ Ak'¨*,m
aMumif;usKd;qDavsmfonf/ bDpD 100-cefYu xkvkyfcJhaom bm&
[kw (Bharhut)t&yf&Sd apwDawmf\ NcHpnf;½dk; (ausmuf)vuf&ef; aumif;rIukodkvfudk &SmrSD;oltjzpf twkrJt h EdIif;rJh Nidrf;csrf;rI vrf;pOfudk
rS ½kyf<uwpfckt& tqdkyga&S;OD;yxr Ak'¨*,mapwDawmf\ ykH &SmazGvsuf r*"EkdifiHawmfwpfvTm; vSnfhvnfpOf igbk&m;onf ppfwyf
NrdKUa[mif;jzpfonfh O½ka0vm½GmodkY qdkufa&mufcJh\/ O½ka0vmwGif ajy
oP²mefESihfywfoufí aumif;rGefaom xifjrifcsufwpf&yfudk &&Sd jypfonfh ajrjyefYvGifjyif? ESpfoufzG,f awmtkyf? teD;wGif qGrf;cH½GmESihf
aponf/ ykHoP²mef razmfjyEkdifaomtrdk;ykHESihf ESpfxyftaqmuf vSyaomjrpfqdyfrsm;jzihf MunfvifpGm pD;aeonhf (ae&ÍÆ&m)jrpfwdkYudk jrif
ttkHwpfck aAm"dyifab;ywfvnfwGif wnfaqmufxm;NyD; A[k*H awGUrd\/ þodkYjzihf igbk&m;onf ]þae&mum; t½G,fESihfjynhfpkHol
ausmufwdkifrsm;jzihf cHaqmifxm;onf/ twGif;bufwGif 0Zd&moe vli,fwpfa,muftzdkY (vGwfajrmufrItwGuf) BudK;pm;&ef aumif;jrwf
yv†ifudk ausmufjym;wpfcktjzpf awGUEdkifNyD; ¤if;aemufwGif wef onhf ae&mtrSefjzpfonf}[k qifjcifrd\/ odkYjzihf igbk&m;onf ]þae
qmqif,ifxm;aom aAm"dyif\yifpnfESifh &wemokH;yg; txdrf; &mum; Nidrf;csrf;rIudk&SmazG&ef ae&maumif; trSefjzpf\}[k qkH;jzwfNyD;
O½ka0vmwGif tajccscJhay\ (r 1? 223)/
trSwfykHESpfck awGU&onf/ 0Zd&moeay:wGif OygoumESpfa,muf
vª'gef;xm;aom yef;rsm;BuJjyefYaevsuf aAm"dyifrS xD;awmfwpfck trsKd;rsKd;aom q&mBuD;rsm;xHwGif oif,lvsuf rdrdudk,fudk ñSOf;
xGufaeNyD; aAm"dudkif;rsm;rS yef;qdkif;rsm; wGJvsm;usaeMuonf/
yef;ESdyfpufrI(twåudvrx) usifhpOfudk prf;oyf usifhokH;NyD;aemuf
ESpfa,mufruaom &Sdckd;ylaZmfolrsm;u c½koif;rIwfaeMuNyD; ¤if;
wdkY\y0grsm;udk arTU,rf;aeMuonf/ ¤if;wdkYtay:rS ewfom;ESpf ajcmufESpftMum bDpD 528-wGif rif;om;od'¨w¬onf r*"wdkif;
a,mufu ¤if; (vlOygoum)ESpfa,mufESihftwl &Sdckd;ylaZmfaeMu O½ka0vm½Gmuav;\ tpGeftzsm;ae&modkY qkdufa&mufcJhonf/
onf/ wpfa,mufu b,fbufrS yef;rsm;udk BuJjzefYvsuf tjcm; ,aeYacwf rsm;pGmaom tdE´d,awm½Gmrsm;rSmuJhodkYyif O½ka0vm
wpfa,mufurl nmbufrSaeí yef;ukH;udk vª'gef;aeonf/ apwD wGif ½Gmol½Gmom;wdkYu vdktifqE´rsm;jynffh0onf[k ,kHMunfvsuf
0ef;usifwGif NcHpnf;½dk;vuf&ef;wpfckESifh ,if;vuf&ef;ESihf cyfvSrf; ylaZmfudk;uG,fonhf opfyifwpfyif&Sdonf/ rif;om;od'¨w¬onf
vSrf;wGif taomupdkufxlcJhonhf xdyfwGifqif½kyfyg ausmufpm tqdkyg vlwdkYudk;uG,fcH opfyifatmufüxdkifí ur®|mef;bm0em½I
wkdifwpfck awGU&onf/ 0Zd&moe*E¨uk#d[k ac:a0:cJhykH&aom þ rSwfaeonf/ rMumrDtcsdefu aexkdifcJhaom ab;&efxlajymvS
apwDonf &mpkESpfaygif;rsm;pGm wnf&SdEkdifcJhNyD; rMumcPjyKjyif rGrf; onhf awmtkyfrsm;ESihfrwlbJ O½ka0vmteD;0ef;usif a'oonf
rHNyD; (topf) xyfrH wdk;csJUcJhykH&onf/ pdrf;vef; opfyifrsm;&SdNyD; tEÅ&m,fuif;a0;vSaomaMumifh þ
Ak'¨*,morkdif;trsm;pkudk aumif;rI&Sif urÜnf;pmwef;rsm;ESihf ae&mudk rif;om;od'¨w¬ a½G;cs,fcJhjcif;jzpfEdkifonf/ rMumrD tcsdef
eH&H½kyf<ursm;rS od&NyD; tenf;pktaejzihfrl &mpkESpfrsm;wpfavQmuf ü wpfa,mufa,muf (opfyifudk) ylaZmfyo&efvmrnf? rdrdudk
86 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 87
jrifrnf? aemufrdrdtwGuf tpm;tpm ,laqmifvmEdkifonf[k od &Sm;onhf &aohnDaemifokH;OD;wdkYtm; rdrd\w&m;udk vdkufem usihf
jrifaomaMumifhvnf; þ(azmfjyyg) opfyif&if;udk ur®|mef;bm0 okH;apawmfrlonf/ xdktcsdefrSpí O½ka0vmodkY vkH;0wpfzef jyef
em ½IyGm;rnfhae&mtjzpf a½G;cs,fcJhjcif;jzpfEdkifonf/ Zmwu (Zm- <uawmfrrlEdkifonfrSm xif&Sm;onf9/
| 4? 232) wGif aAm"dyif0ef;usifajrae&m (aAm"dr@)t&yfudk O½ka0vmteD;wGif wdkufwdkufqdkifqdkif zGm;jrifcJhykH&onhf (t|
jrwfAk'¨ aAm"dÓmPfudk r&rDtcsdefu cRefxuf jrufopfyifrsm; uxmq&mBuD;) t&Sifr[mAk'¨aCmotvdkt& xdke,fajrwGif oJ
aygufa&mufjcif;r&SdbJ aAm"dyiftm; t½dktao ay;aeMubdouJh tajrmuftjrm;&SdaomaMumifh O½ka0vm[laomtrnfudk &&Sdonf/
odkY aAm"dyifbufodkY udkif;ñGwfvsuf 0ef;&Haeaomopfyifrsm;ESihf odkY&mwGif O½ka0vmteD;ü jzpfysufay:aygufcJah om jzpf&yfwpfck
yGifhaeaom yef;csKHrsm;&SdNyD; aiGa&mifoJrsm;jzihf acsmrGwfaeonhf (rif;om;od'¨w¬ aAm"dÓmPfudk &&Sdjcif;)onf ,if;O½ka0vm [l
ajrae&mtjzpf azmfjyxm;onf/ aomtrnfudkpGefYypfNyD; xdktjzpftysufudk udk,fpm;jyKonhf tjcm;
yg&rDjznhfusifhvmcJhonhf ESpfumvrsm;? b0oufwmrsm;jzihf trnfrsm;pGmjzihf tpm;xdk;vkdufonftxd tvGefyif ta&;ygcJh
qkH;rxm;NyD; pifMu,faeaompdwfjzifh ur®|mef; bm0em½IrSwfae onf/ bDpD 260-cefYwGif xdkt&yfodkY bk&m;zl;a&mufykHudk azmfjy&m
pOftwGif; rif;om;od'¨w¬onf 0dpdudpäm? t0dZÆmESihf wPSmwdkY\ ü taomurif;BuD;u rdrdonf oarÁm"d (t,m, oarÁm"d)
tEko, t<uif;tusefrsm;udk ausmfvTm;&ef aemufqkH;tcsdef t&yfodkY oGm;a&mufcJhonf[k qdkonf/ aESmif;acwfrsm;ü xdkae&m
tjzpf rdrdudk,fudk oEéd|mefcsxm;vdkufonf/ y"meokwåef (okwåed? udk r[maAm"d (tbd-| 1? 11) odkYr[kwf 0Zd&moe(O'ge-|? 29)
314) ESihf tjcm;rsm;pGmaom Ak'¨0g'pmayü þaemuf qkH;BudK;yrf;rI [komodMuNyD; Ak'¨*,m[laomtrnfudkrl 13-&mpkwGif tapmqkH;
taMumif;ESihf ywfoufNyD; raumif;rI\ txnfudk,f yk*¾Kdvfj'yf ac:a0:cJhMuykH&onf/ &Hzef&Hcg jA[®*,m[kac:aom *,m (NrdKU)t&yf
tjzpf pHerljyKxm;aom rm&fewfrif;udk awmfvSefonhf wdkufyGJESihf ESihf uJGjym;ap&efom (,if;odkYac:a0:) tokH;jyKcJhMuzG,f&Sdonf/
o½kyfazmf zGifhqdkxm;onf/ Ak'¨*,m&Sd yxrqkH;aom &Sdcdk;ylaZmfcHt&m0w¬KrSm opfom;
rm&fewfrif;\ppfonfrsm;udk ESdrfeif;NyD;aemuf rif;om;od'¨w¬ jzihfjyKvkyfxm;onfh NcHpnf;½dk;vuf&ef;jzihf um&Hxm;aom r[m
\pdwfxJwGif tjrifhrm;qkH;aom ynmÓmPf ay:xGef;cJhNyD; rif;om; aAm"dyifBuD;ESihf yifajc&Sd ausmufom; yv†ifawmf jzpfzG,f&Sdonf/
od'¨w¬onf w&m;tvkH;pkHudk odjrifonhf Ak'¨bk&m;tjzpfodkY a&muf tpOftvmt& cdkifcHhonhf yxrqkH;aomapwD (bk&m;ausmif;)
&Sdawmfrlonf/ jrwfAk'¨onf aAm"dÓmPf\csrf;omrIudk cHpm;vsuf awmfwpfckudk taomurif; wnfaqmufcJhonf[k ,lqonf/
rdrdodjrifNyD; opömw&m;rsm;ESihf ywfoufonfwdkYudk qifjcif okH; þtpOftvmudk axmufcH&ef ckdifvkHwdusaom taxmuftxm;
oyfNyD; aAm"dyifteD;0ef;usiüf ckepfywfMum oDwif;okH;awmfrl
9
onf/ ¤if;aemuf jrwfAk'¨onf rd*'g0kefodkY <uawmfrlonf/ Ak'¨&Sif r[maAm"dr@dKifonf Ak'¨&SifawmfjrwftzdkY r[matmifajrjzpfjcif;? r[my&dedAÁmeokwf
awmfüvnf; bk&m;zl;oGm;a&mufoihfaom ae&mXmewpfcktjzpf txl;jyKa[mMum;
awmfjrwfonf xdkESpfaESmif;ydkif;wGif (O½ka0vmodkY) wpfzef jyefvm awmfrlxm;jcif;wdkYaMumihf ygVdawmfrsm;ü wdkuf½kdufazmffjyxm;jcif;r&Sdaomfvnf; jrwfAk'¨
NyD; xdkt&yf&Sd e'Duóy? *,muóy? O½ka0vuóy[k xif onf r[maAm"dr@dKifodkY wpfBudrfru <ua&mufawmfrlcJhzG,f&Sdonf (bmomjyefol)/
92 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 89
ausmif;wdkuf&Sd\/ ,if;ausmif;wdkufudk a&S;acwfoD[dkVfbk&if wpf
yg;u wnfaqmufvª'gef;cJh\/ þtaqmufttkHonf arQmfpif okH;
xyf&SdNyD; cef;rus,f ajcmufckyg&Sd\/ ay 30-odkYr[kwf 40-cefY
jrifhaom wHwkdif;BuD;wpfckjzifh um&Hxm;\/ taumif;qkH; tEk
ynmvuf&mudk tokH;jyKxm;\/ tqifhtjrifhqkH; aq;a&mifrsm;jzihf
tvSty jyifqifxm;\/ Ak'¨qif;wkawmfudk a½TaiGwdkYjzifhxkvkyf
xm;NyD; &wemrsm; tzdk;wef ausmufrsufrsm;jzihf pDjc,fxm;\/
apwDawmfrsm;rSm jrifhrm;NyD; t&G,ftpm;BuD;rm;\/ vSyoyÜm,fpGm
jyKjyifqif,ifxm;\/ xkdapwDawmfrsm;wGif Ak'¨"mwfawmfrsm; Xm
yem (xnhfoGif;)ylaZmfxm;\}/
tqdkygrif;BuD;onf ¤if;\tpfudk&[ef; tdE´d,odkY bk&m;zl;
<upOf tdE´d,bk&m;ausmif;rsm;wGif aexdkifp&m tcuftcJ&Sd
aMumif;awGU&ojzihf þoD&dvuFmausmif;wkdufukd wnfaqmufcJh
jcif;jzpfaMumif; [l,ifqefrSwfwrf;ü azmfjyxm;onf/ ausmuf
pmwpfckü atmufygtwdkif; a&;xkd;xm;cJhaMumif;vnf; [l,if
qefu rSwfwrf;wifcJhonf ]cGJjcm;jcif;r&SdbJ vltm;vkH;udk ulnD
jcif;onf bk&m;&Siftm;vkH;wdkY\ tjrifhjrwfqkH; Mo0g'awmfyifjzpf
\}/ þoD&dvuFmausmif;wdkufonf (wdAuf&[ef;awmf) "r®omrd
tdE´d,odkY bk&m;zl;<ua&mufcsdef 13- &mpkESpftxd wnf&SdcJhNyD; {nfh
0wfausyGefrItpOftvmudk xdef;odrf;xm;qJjzpfykH&onf/
r[maAm"dausmif;wdkufonf r[maAm"dapwDawmf\ ajrmuf
bufwnhfwnhfwGif&SdNyD; ,cktcsdefwGif r[efYeef;awmfrSonf r[m
aAm"dtoif; taqmufttkHESihf wdAufausmif; aeufbufxd
a&mufaom awmifukef;&SnfBuD;atmufwGif wnf&Sdonf/ þ
ausmif;wkduf\ yifrtaqmufttkHudk rpöwmuefeif[rfESihf b*f*f
vm (Beglar)wdkY 1885-ckESpfwGif wl;azmfawGU&SdcJhonf/ ,if; (yifr)
taqmufttkHonf okH;rDwm xlonhfeH&Hrsm;? axmifhav;axmifh
90 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 91
vkH; vma&mufcJhMuaom bk&m;zlrsm;\ pmayrSwfwrf;rsm;rS od& aAm"d&u©dwonf uREkfyfwdkYod&orQwGif oD&dvuFmrS Ak'¨*,modkY
onf/ ,if;a&;rSwfxm;csufrsm;onf bk&m;zl;rsm;udk,fwdkif þ oGm;a&mufcJhonhf yxrqkH;bk&m;zl;jzpfonf/ ukoeacwftwGif;
apwDawmfESifh ywfoufí jyKvkyfxm;csuftrsm;pkudk azmfjyMu Ak'¨*,m\ yxrOD;qkH;aom Ak'¨qif;wkawmfrsm;udk (xkvkyf) ylaZmf
onf/ bk&m;zl;trsm;pkrSm wpfa,mufwnf;vmMuNyD; wpfcgwpf&H Muonf/ ,if;qif;wkawmf trsm;pkrSm tawmftwef BuD;rm;NyD;
ZeD;om;orD;rsm;ESihftwl wpfcgwpf&H c&D;oGm;rdwfaqGrsm;ESihftwl ÓPfawmfokH;rDwmrS av;rDwmtxd jrifhMuonf/ ¤if;wdkYxkvkyf
tcsKdUrSm &yfa0;rSvmcJhMuNyD; (Ak'¨*,modkY) a&mufaomtcgwGifrS aom vSyonhfyef;Eka&mif oJausmufESihf ykHoP²mefrsm;t& ,if;
a'owltjcm; wpfa,mufESihf qkHawGUMuonf/ ¤if;wdkYtxJwGif qif;wkawmfrsm;udk r"k&mNrdKUwGif xkwfvkyfcJhjcif;jzpfzG,f&Sdonf/
&uf&ufa&ma&m tvª'gejyKvsuf *kPf,lvdkonhf rif;nD rif;om; c&pfESpf 383-wGif &[ef;awmfwpfyg;ESihf ¤if;\Oy|mursm;
rsm;vnf;ygonf/ tjcm;wpfae&mwGif &efykHaiGjywfawmufþ teuf wpfa,mufonf Ak'¨qif;wkawmfwpfql? aAm"dowåqif;
pdwf wdkif;usrvª'gef;Ekdifaom &[ef;awmfwpfyg;vnf; yg0ifonf/ wkwpfql pkpkaygif; qif;wkESpfqludk vª'gef;cJhonf/ Ak'¨qif;wk
bk&m;ausmif;rsm; wnfaqmufol? apwDawmfrsm; wnfaqmuf awmfwGif tvªrSwfwrf; urÜnf;pmwef; a&;xkdk;xm;onf/ ,if;
ol? odkYr[kwf ylaZmfaumfa&mfolrsm;tm;vkH;onf ¤if;wdkYaqmif½Guf tvªurÜnf;wGif atmufygtwkdif;azmfjyyg&Sd\ ]Bwdurvrif;BuD;
aom ukokdvfonf ¤if;wdkYudk,fwdkifudka&m tjcm;olrsm;udkyg pdk;pHpOftwGif; 64-ckESpf? 3-ckajrmufv\ 5-&ufaeY? þtcsed f
tusdK;jzpfxGef;ygap[laom av;eufonhf qE´rGefudk azmfjyvsuf rwdkifrDuav;wGif 0de,*dkPf;0if&[ef;awmf wpfyg;onf rdr\ d
,if;odkYaqmif½GufcJhMuonf/ pGrf;tm;Avjzihf ESpfqlvkH;wGif jcaoFh½kyfatmufcH (yv†if)ygonhf
a&S;OD;pGm oihfavsmfonhfapwDudk wnfaqmufNyD;aemuf Ak'¨ jrwfAk'¨ESihf aAm"dowå ausmufqif;wkawmfESpfqludk vª'gef;cJhonf/
*,mü aemufxyf t"duwnfqmufrIrSm ausmufvuf&ef;jzpf þjrihfjrwfaomukodkvfrIwGif yg0ifulnDol Ak'¨bmom0if Oygod
onf/ ,if;(vuf&ef;)onf bDpD 100-tcsdefu pdkufxlcJhaom ydkrdk umrBuD;wpfa,muf\ taxmuftyHhjzihf "r®q&muaqmif½GufcJh
a&S;usaom opfom;vuf&ef;udk tpm;xdk;vkdufjcif; jzpfzG,&f Sd onf/ þjrifhjrwfaomtvkyfrS &&Sdonhfukodkvfudk OyZÑm,fq&m
onf/ tpdwftydkif;wpfcsKdUudk jywkdufwGif Munf½h IEdkfifao;aom udktpxm;í rdcifzcifwdkYtm; trQay;a0yg\}/
us,fajympGm wefqmqifxm;onhf tqdkyg (ausmufvuf&ef;) at'D av;&mpkwGif oD&dvuFmbk&if arC0PÖ (at'D 304-
taqmufttkHonf £`E´*edrdMwrif;ESihf jA[®rdMwrif;wdkY\ eef; 332) onf Ak'¨*,mü bkef;awmfBuD;ausmif; wdkufwpfck wnf
wGif; t&m&SdtrsKd;orD;tzGJU\ tvª'gejzpfonf/ ESpfig;q,f odYk aqmufcJhonf/ ,if;ausmif;wkdufonf tcsdefrD r[maAm"dapwD
r[kwf ESpfwpf&mcefYtMumwGif aAm"d&u©dwqdkolu (a'gifvkduf) awmftm; jyKjyifapmifha&SmufrIudk xdef;csKyfvmcJhonf/ w½kwf
ausmufvuf&ef;(wdkif)twGuf vdkaeaom (tvsm;vkduf) ,ufr &[ef;awmf [l,ifqefonf þ(oD&dvuFm)ausmif;udk aemuf
wef;wpfck vª'gef;cJhzG,f&Sdonf/ usKd;usoGm;NyD;jzpfonhf (,ufr) xyfESpf 300- MumNyD;aemuf jrifawGUcJhpOf ¤if;uþodkY azmfjyonf
wef; ae&mwGif tpm;xdk; wyfqifjcif; jzpfonfrSm xif&Sm;onf/ ]r[maAm"dyif wHwdkif;\tjyif ajrmufbuf*dwfwGif r[maAm"d
96 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 93
&nf½G,fcsufudk þodkY azmfjyxm;onf ]q&mt&SifuJhodkYyif BuD; wGif arQmfpifav;ck? tv,fwGif ausmufpmwkdif0if;wpfckyg&Sdonhf
jrwfqJjzpfvsuf vuFm'Dy (oD&dvuFm)wGif arG;zGm;cJhNyD; pGrf;&nf 15-pwk&ef;rDwmrQ&Sdaom {&mrtaqmufttkH jzpfonf/ a&Ekwf
jrifhrm;onhf rdom;pk0if tr&'Dy (Amradvipa) t&yfZmwdjzpfol ajrmif;wpfckonf ,if;jcH0if;rS tjyiftkwfwHwkdif;bufodkY xGuf
r[memr[k xif&Sm;aom trnf&Sdonhf &[ef;awmfonf trsm; oGm;NyD; jywdkufxJwGif ,aeYawGUjrifEdkifonhf tqihfjrifhxGif;xkxm;
aumif;usKd; ESpfoufvdkvm;ojzihf? ab;ywfvnfwGif [if;vif;yGifh aom rcg&(Makhara)10 jzihf tqkH;owfonf/ ausmif;ywfvnfESihf
trdk;aqmifrsm;ESihfwuGaom þbk&m;ausmif;aqmifudk vrif;\ ¤if;rS 92-rDwmcefYta0;wGif arQmfpif 16-ckyg wHwdkif;BuD; &Sdonf/
ta&mifuJhodkY jzLazG;aomta&mifudk xGufay:apvsuf rm&frif;\ Ak'¨*,mudk (&[ef;awmfrsm;) pGefYypfcJhMuNyD;aemuf r[maAm"d
tmPmwefcdk;udk ausmfvGefawmfrlaom vlom;wdkY\q&m (jrwfpGm ausmif;wkdufudk a'oqdkif&m tBuD;tuJrsm;u cHwyftjzpf tokH;
bk&m;)tm; &nfrSef;í txGwftjrwfjyK&m aAm"dr@KdifwGif jyKcJhonfrSm tHhMozG,fr[kwfawmhacs/ ajrmufbuf&Sd r[maAm"d
aqmufvkyfap\/ apwDodkY OD;wnfoGm;aom avSum;rsm;? ¤if;ab;&Sd ckH;aygufrsm;
]þaumif;jrwfaom ukodkvfaMumihf owå0gtaygif;wdkYonf ygonfh wHwdkif;rsm;onf ausmif;wdkuf tjyiftusqkH;wHwkdif;\
avmuDt&m0w¬Krsm;udk wyfrufpGJvrf;jcif;rS vGwfajrmufMuygap/ tpdwftydkif;rsm;jzpfonf/ ,if;wdkYonfom ,aeYwkdif jrifawGUEdkif
rD;½I;wefaqmifuJhodkY pdwftarSmifudkz,fcGmvsuf wG,fwmrufarm ao;aom ausmif;wkduf\ t<uif;tuseftptersm; jzpfMuonf/
jcif;r&SdMubJ jynfhpkHNyD;ajrmufaom todynmjzihf tjrwfqkH; csrf; ,aeY zl;awGU&onhf r[maAm"dapwDawmfudk rnfol wnf
omudk &&dSEdkifMuygap/ tarSmifudky,fcGif;onhf aerif;BuD;onf aqmufcJhonf? rnfonhftcsdefu wnfaqmufcJhonf [laom
xGufay:vmaom a&mifjcnfjzihf t&yf&SpfrsufESmudk xGef;vif; tcsufonf trSefyifwdrfjrKyfaeao;onhf tcsufwpf&yfjzpfonf/
awmufyaeorQ r[mork'´&monf a>ra[muf\ yg;ysOf;uJhodkY at'D av;&mpktpydkif; Ak'¨*,modkY bk&m;zl; <ua&mufcJhaom
auG;aom 'DvIdif;rsm;jzihf urf;pyfwkdif jynhfaeorQ £`E´ewfrif; (w½kwf&[ef;awmf) zm[D,efu apwDawmfudk zl;ajrmfcJh&aMumif;
aysmfpH&m jrif;rdk&fawmifonf *kPfoa& jynhfvQrf;ap&eftvdkYiSm azmfjycsufr&Sdacs/ odkY&mwGif (tjcm;w½kwf&[ef;awmf) [l,ifqef
&wemausmufzsmtrsKd;rsKd;jzihf ¤if;\txGwfudkvSyaporQ (umv at'D 7-&mpktapmydkif; <ua&mufaomtcgürl þae&mwGif ,aeY
ywfvkH;) þjrwfAk'¨\ ausmif;aqmifawmfonf xm0pOfwnfwHh zl;jrifEdkifMu&onhftwdkif; tcdkiftcHhapwDBuD;wpfql wnf&SdaeNyD/
ygapownf;/ 200? 60 ESihf 9 (269) ckESpf? pdMw (wef;cl;) v\ odkYjzpfí r[maAm"dapwDawmfudk at'D av;&mpk\ yxr
vqef;yu© 7-&ufajrmufaeY}/ ESpf0ufwGif wnfaqmufcJhjcif;jzpfzG,f&Sdonf/
ouúwbmomjzihf a&;xdk;xm;onhf þausmufpmudk umv &[ef;awmf [l,ifqefonf nDtpfudkESpfa,muf qkawmif;
uwåm;NrdKU tdE´d,jywdkuf (Indian Museum)wGif ,ckawGU&SdEdkifonf/
þbk&m;ausmif;ü r[memrax&f wnfxm;cJhonhf qif;wkawmf 10
Makara [kvnf; pmvkH;aygif;onf/ pGrf;tifBuD;rm;onfh yifv,fowå0g wpfrsKd; jzpf
udkvnf; xdkrax&f\ bk&m;zl;c&D;pOfwGif vkdufygvmMuonf[k onf/ {&mrig;BuD; Oyrm a0vig; odkYr[kwf {&mr yifv,fvdyfBuD;rsm;jzihf o½kyfazmf
,lqEdkifonhf "r®*kwåESihf "r®aoe[laom oD&dvuFm&[ef;awmf avh&Sdonf (The Secker's Glossary of Buddhism P. 356)/ bmomjyefol/
94 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 95
jynfhonhftaejzihf þ(r[maAm"d)apwDudk wnfaqmufcJhaMumif; qif;wk&SdNyD; nmbufwGif arawå,sbk&m;avmif;\ ½kyfwkrsm;&Sd\/
azmfjycJhaomfvnf; þrQ xkxnfBuD;rm;aom taqmufttkHudk ,if;wdkYudk tjzLa&mifaiGom;jzihf jyKvkyfxm;NyD; 10- aycefYjrihf\}/
wnfaqmuf&ef vkdtyfonhf taMumif;&if;rsm;onf tkyfcsKyfol *kwåacwfwGif r[maAm"dapwDawmfywfvnf&Sd y&d0kPfrsm;ü
bk&ifrsm;wGifom &SdEdkifaMumif; odjrifEdkifonf/ aemufwpfckrSm ap bk&m;ausmif;i,faygif;rsm;pGm wnfaqmufrIrsm;udk awGU&onf/
wDawmfwnfaqmufrIESihf ywfoufonhf tvª&SifrSwfwrf;vnf; bk&m;ausmif;okH;ck aqmufvkyfjcif;udk &nfñTef;onfh tvª&Sif
rawGU&acs/ xkdacwfu wnf&Sdaeonhf apwDawmfykHoP²mefudk rsm;urÜnf;pmt& ¤if;wdkY trsm;pkudk vSypGm wefqmqifxm;
[l,ifqefu þodkYazmfjyonf ]aAm"dyif\ ta&SUbufwGif ÓmPf aMumif; em;vnf&onf/ odkY&mwGif ,aeYacwfürl ¤if;wdkY\ tkwf
awmf 160 odkYr[kwf 170 ayjrihfonhf apwDawmfwpfql&Sd\/ ¤if; ckHrsm;onfom <uif;usefawmhonf/ rlvu tqdkygbk&m;ausmif;
\ atmufydkif;tajc (tkwfjrpf)eH&Honf (apwDawmf\) a&SUbuf i,frsm; (okH;ck)wGif wpfpdwfwpfa'o yg0ifcJhykH&onhf Ak'¨qif;wk
jcrf;wGif ajcvSrf;aygif; ESpfq,f odkYr[kwf ,if;xufydkí us,f awmfwpfql\ atmufcHyv†ifckHwGifawGU&Sd&aom urÜnf;pmwpfcük
0ef;\/ taqmufttkHudk tjyifu t*Fawjzihf um&H (okwfvdrf;) ]taumif;qkH; wefqmqifxm;aom txl;jrwfqkH; tjrihfjrwf
xm;onhf tjyma&mif tkwfrsm;jzihf wnfaqmufxm;\/ txyf qkH;jzpfonfh þbk&m;ausmif;awmfudk NyD;jynfhpkHonhf todynm
wdkif;&Sd vkdPfckH;rsm; tm;vkH;wGif a½Ta&mifqif;wkawmfrsm; xm;&Sd vrf;pOfü aysmfarGUNyD; pdwfxm;jzLpifonhf 'wå*gv†½Gmae &[ef;
\/ taqmufttkH\ av;bufav;wefwGif tHhMozG,f tvSty
awmf aAm"daoeonf owå0gtm;vkH;tm; oem;u½kPma&S;½I
rsm;jzihf zkH;vTrf;xm;\/ wpfae&mwGif ykvJukH;ygonhf ½kyfyrHk sm;?
vsuf rm&f(taESmifht,Suf)udk ESdrfeif;NyD;jzpfaom ynm&Sdq&m
tjcm;wpfae&mwGif ewfjA[®m½kyfykHrsm;jzihf (jc,foxm;\)/ (apwD
t&Siftm; (&nfrSef;í) avmu\taESmiftzGJUudk z,f&Sm;&ef rdb
awmf) wpfckvkH;um; a½Tcsxm;aom aMu;eDoQdoQm;oD;ykH (Amalaka
aqGrsK;d q&morm;rsm;ESihf tm[0j* (Ahavagra)½Gmae (yk*¾Kdvf)
Fruit) jzihf ywf0dkif;xm;\/ ta&SU bufrsufESmpmwGif txyfygonhf
tm;vkH;twGuf wnfaqmufvª'gef;cJh\} [kazmfjyonf/
acgifrdk;pifjrihfwpfckESifh wpfckay:wpfck jrifhwufaeaom wHpufNrdwf
at'D 588-wGif oD&dvuFmrS r[memrac: &[ef;awmf
rsm;udk xif&Sm;ay:vGifaeonhf tcef; 3-ck\ tjrihfae&mESihf wGJ
csdwfxm;\/ ¤if;ta&SUrsufESm\ xdk;xGufaeaom wHpufNrdwfrsm;? wpfyg; <ua&mufvmNyD; Ak'¨qif;wkawmfwpfqlESihf bk&m;ausmif;
ausmufwdkifrsm;? ,ufrrsm;? wHcg;rsm;ESihf jywif;aygufrsm;tm; (i,f)wpfck wnfaqmufcJhonf/ þausmif;awmf&m t<uif;
a½TaiGESihf wefqmqifxm;aom (tEkynm) vuf&mrsm;jzihf pDjc,f tusefrsm;udk (r[maAm"d)apwDawmfodkY oGm;aom ajrmufbuf
xm;\/ tufuGJaygufae&mrsm;udk rjrifEdkifap&ef ykvJrsm;? &wem avSum;teD;wGif jrifawGUEdkifao;onf/ (r[memr\)bk&m;ausmif;
rsm;jzihf xnhfoGif;í (wefqmqifxm;\)/ okH;xyfvkH;&Sd tarSmif i,ftwGif; awGU&Sd&aom urÜnf;ausmufpmwpfckwGif &[ef;awmf
cef;usOf;rsm;? qef;Mu,fonhf tcef;us,frsm;ü wHcg;aygufrsm; r[memronf rdrdudk,fwdkifyg0ifaom q&mpOfquf\ r[max&f
yg&Sd\/ tjyif0ifayguf\ nmbufESihf b,fbufwGif uvdkifayguf bGJUtrnfrsm;udk azmfjyxm;onf/ xdakY emuf rdrdwnfaqmufonhf
oP²mef tcef;i,frsm;&Sd\/ b,fbufwGif t0avmudawoGm& bk&m;ausmif;ESihf ,if;odkY wnfaqmufjcif;twGuf rdrd\apwem
100 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 97
þjzpf&yfrsm;t& Ak'¨*,monf bk&m;zl;c&D;twGuf ta&; ESpfyg; vª'gef;cJhonhf tjcm;qif;wkawmf wpfqluJhodkYyif jrifawGU
ygouJhodkY ynmoif,ljcif;ESihf ynm&Sifjzpfjcif;twGuf ta&;yg Edkifao;onf/
aom tcsuftcsmae&mwpfck jzpfaMumif;vnf;od&onf/ r[memrNyD;aemuf ESpfwpf&m odkYr[kwf ESpf&mceYftMumwGif
at'D 1021-wGif tjcm;tpGrf;xufonhf w½kwf&[ef;awmf þtBudrfü Oygoumjzpfol O',od&dtrnf&Sd oD&dvuFmEdkifiHom;
wpfzGJU Ak'¨*,modkYa&mufvmNyD; ¤if;wdkYa&muf&SdcJhrIudk rSwfom;&ef aemufwpfa,mufonf Ak'¨*,mü tjcm; Ak'¨qif;wkawmfwpfql
txdrf;trSwf (taqmufttkHrsm;) aqmufvkyfcJhonf/ ¤if;wdkY wnfaqmufNyD; ]¤if;rSm t&Sifocif (ynm&Sd) jzpfvdkojzihf ,if;
teuf &[ef;awmf ,Grf½ª (Yum-shu)onf Ak'¨\*kPfudk csD;rGrf; (qif;wkawmf)tm; ylaZmforIjyKcJhjcif; jzpfonf}/ þqif;wkawmf
axmremjyKonhf uAsm&SnfBuD;wpfyk'f pDukH;NyD; ,if;uAsmudk atmufajcwGif yef;ukH;wpfck udkifaqmifxm;onhf O',od&d[k ,l
ausmufjym;BuD;wpfcsyfwGif a&;xGif;xm;cJhonf/ ausmufpm\ q&aom 'l;axmufaeonhf ½kyfwkwpfckESihf ¤if;\rdom; pkjzpfEdkif
yxrtydkif;wGif þodkYazmfjy\ ]uREkfyf ,Grf½ªonf Ak'¨\e,f onfh trsKd;orD;wpfa,mufESihf uav;i,f wpfa,mufwdkY\ ½kyf
ajrudk zl;jrif&ef a0;uGmaoma'orS vma&mufcJhNyD; tHhbeef; wkrsm;yg&Sdonf/
Ak'¨jrwfajcawmf&mudk uREfkyf\rsufvkH;tpkHjzihf zl;jrif&jcif;ü q&m O',od&dESihf wpfacwfwnf;avmufwGif tjcm;aom oD&d
ocif (jrwfpGmbk&m;)\ BuD;jrwfaom *kPfawmfudk ½dkaopGm vuFmbk&m;zl;yifjzpfol jymcsmwudwåd (&[ef;awmf)\ bk&m;
rylaZmf&bJ &Sdrnfr[kwfavm/ odkYtwGuf uREkfyfonf uREkfyfwGif ausmif;ywfvnf&Sd ausmufvuf&ef;ay:wGif a&;xdk;xm;aom
usef&Sdaeao;aom aiGtojymudk pkaqmif;NyD;aAm"dyif\ ajrmuf ausmufpmwpfckawGU&onf/ þbmomw&m;udkif;½Idif;ol &[ef;
buf ajcvSrf;okH;q,ftuGmü Ak'¨bk&m;&Sif wpfaomif;twGuf awmfonf bk&m;ausmif;wpfck wnfaqmufcJhonfomru r[m
(txdrf;trSwf) ausmufwdkifwpfck pdkufxlcJh\}/ uAsm&Snfa&;NyD; aAm"dapwDawmfudkvnf; jyefvnfjyKjyifcJhNyD; apwDawmftwGif;
aemuf ,Grf½ªu þodkY aemufqufwGJ jznhfpGuf azmfjycJhonf xm0&xGef;vif;aernfh qDrD;wpfckxm;&Sd&ef taxmuftyHhjyKcJh
]uREkfyfESihftwl ta&SUbufNrdKUawmf yifrvrf;rBuD;ay:&Sd "r®y' onf/ oHCmawmfrsm;tm; om[w¬du (udk,fwkdif) tvªrsm;ay;
ausmif;wdkufrS tdcsifESihftdvif[laom &[ef;awmfESpfyg;ESihftwl cJhNyD; avmuNidrf;csrf;a&;twGuf &Sdckd;ylaZmfrIrsm;jyKcJhonf/ wpf
r[maAm"dapwDawmftm; ylaZmf&ef a½Tyef;xdk;xm;onhf ouFef; pdwfwpfa'o ysufpD;aeNyD;jzpfonhf ausmufpmudk oD;jcm;ausmuf
wpfxnfpDygoGm;NyD; rdrdwdkYudk,fwdkifpD xm0&trSwf&rItwGuf vuf&ef;ESpfckay:wGif a&;xkd;cJhonf/ yxrtpdwftydkif;wGif þodk
txdrf;trSwfausmufjym; (wkdif)rsm; pdkufxlcJhMu\}/ Yazmfjy\ ]o'¨gw&m;aumif;rGefNyD; oD&dvuFmtkyfcsKyfol (rdom;pk
,if;(,Grf½ª)\ pdwf0ifpm;zG,fausmufpmESihf ¤if;\ tazmf rsm;)rS qif;oufcJhonhf &[ef;awmf jymcsmwudwådonf rdom;pk
&[ef;awmfrsm; pdkufxlcJhonhf tjcm;ausmufpm wpfckwdkYudk ,ck [laom rdk;aumif;uifwGifvuJhodkY (xif&Sm;ol)jzpfonf/ þ&[ef;
tcgwGif umvuwåm;&Sd tdE´d,jywku d fü jyoxm;onf/ awmfonf Ak'¨omoemawmfudk MunfndKNyD; Ak'j¨ zpfvkdojzihf vltm;
,Grf½ªESihf tazmf&[ef;awmfrsm; Ak'¨*,mwGif&SdNyD;aemuf wpff vkH;Nidrf;csrf;rItwGuf &wemokH;yg;\ apwDawmfwGif &Sdckd;ylaZmfrI
jyKcJhonf/ þaqmif½GufrIaMumihf uREkfyf&&Sdaom ukodkvfonf
98 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 99
aAm"dÓmPftwGufjzpfygap/ þr*Fvm&Sdaom ukodkvftzdkYudk trQ aMumif; azmfjyMuonf/ qif;'f ( Sind) bk&if od&Dyknbj'onf
&Muygap}/ ]qif;wkawmf okH;qlESihf bk&m;ausmif;wpfck} wnfaqmufcJhNyD;
'kwd,tpdwftydkif;wGif þodkYazmfjy\ ]0Zd&moeapwDawmf &mh&Sfw&mul# (Rashtrakuta)rS wk*F(Tonga)bk&ifonf ]ewfjynfbkH
udkyif 250-'dem&fpf (dinaras) wefzdk;jzihf yvmpwm(t*Faw) XmeodkY 0ifa&mufrnfh avSum;ysH (apmif;wef;avSum;)rsm;ESihf
topf aq;topfjzihf zkH;tkyfwefqmqifcJh\/ xdkdYjyif apwDawmf yrmwlonhf bk&m;ausmif;wpfck} wnfaqmufcJhonf/
twGif; vaeESihf Mu,fwm&mrsm; wnf&SdorQ wnfwHhaernhf yv’acwfwGif w½kwfjynfrSvmMuonfh bk&m;zl;tzGJUrsm;udk
axmywfqDrD;wkdifwpfckudk EGm;aumifa&wpf&m (rS&&SdrnhfaiG)jzihf vnf; awGU&onf/ c&pfESpf 1000-[kcefYrSef;&aom ausmuf
jrwfAk'¨tm; &nfrSefí vª'gef;cJh\/ tjcm; EGm;aumifa&wpf&m (rS& pmwpfckwGif &[ef;awmfcsdtdkif (Chi-I)u ¤if;onf vlokH;aomif;
&SdrnhfaiG) udkvnf; tzdk;tenf;i,fjzihf apwDawmftm; aemuf tm; ewfjynfü jyefvnfarG;zGm;apEdkif&eftwGuf rdrdwdkY\ukd,f
xyfjzpfay:vmrnhf ykHrSefjyefvnfjyKjyifrIrsm;twGuf ukefusrIESihf usifhw&m;udk jyKjyifMuzdkYwdkufwGef;&ef t"d|mefjyKNyD; "r®usrf;pm
apwDawmftwGif;&Sd qif;wkawmfa&SUüxGef;ñSdrnhf tjcm;axmywf tkyfa&okH;aomif;jzefYa0cJhaMumif;? ¤if;aemuf 0Zd&moeudk zl;ajrmf
qDrD;wdkiftwGuf ukefusrIudkvnf; (vª'gef;cJh\)/ tjcm;EGm;aumif &ef tjcm;&[ef;awmf okH;yg;ESihftwl tdE´d,odkY oGm;a&mufNyD;?
a&wpf&m (0ifaiGrS) taxmuftyHhjzihf oD&dvuFmausmif; twGi;f wpfzef jrifhjrwfaom (Ak'¨0if)ae&mawmfrsm;tm;vkH;odkY oGm;a&muf
&Sd Ak'¨aMu;qif;wkawmf\a&SUwGif axmywfqDrD;wdkifwpfck xGef;ñSd NyD;onftxd c&D;quf&efvnf; qkH;jzwfcJhaMumif; azmfjyxm;
xm;ap\/ xdkausmif;wdkuftwGuf tNrJwrf; (xGef;ñSx d m;rnfh) onf/ þausmufpmudk &yfawmfrlAk'¨qif;wkawmf ckepfqlESihf
axmywfqDrD;wdkif wpfckvnf; vª'gef;cJh\/ xdkausmif;wdkuf&Sd jrifh arawå,sqif;wk wpfqlygonhf (qif;wkawmf)twef;\ atmuf
jrwfaom &[ef;awmftaygif; tokH;jyK&ef {&mr a&uefBuD;wpfck ajcausmufyv†ifwGif xGif;xkxm;onfudk awGU&onf/ (qif;wk
vnf; wl;azmfcJh\/ xdka&uefta&SUbufwGif (v,fajr)uGif;jyif awmf) tm;vkH; rwlaomvuftaetxm; (rkj'm)rsm; yg&SdMuonf/
topfwpfckvnf; pDrHvª'gef;cJh\/ þaqmif½GufrItm;vkH;rS uREkfyf at'D 1011-wGif aemiftcg wdAufAk'¨bmom jyefvnfqef;
&&Sdaom ukodkvfaumif;rIonf a&SUOD;pGm uREkfyfrdbrsm;\ aumif; opfrItwGuf t"dutcef;rS yg0ifvmrnfh b*FgvDq&mBuD;
usKd; csrf;omtwGuf jzpfygap}/ twdqm (Atsa)onf Ak'¨*,m&Sd bkef;awmfBuD;ausmif;wpfckwGif
b*Fvm;e,frS yv†rif;rsm; tkyfpdk;pOftwGif; r[maAm"d &[ef;jyKcJhonf/ xdktcsdefavmufrSmyif ausmfMum;onhf wdAufbm
apwDawmfonf &ufa&mpGm csD;a`rSmufaxmufyHhrIudk cH,l&&SdcJh omjyefq&m &ifcsifqefydk (Rinchen Sangpo 958-1051)onf uo®&D
onf/ trSefaomf apwDawmf\ twGif;tjyifywfvnfü awGU&Sd&qJ a'owGif pwifcJhonhf ¤if;\ (Ak'¨bmomqdkif&m)avhvmrIudk tqkH;
jzpfonhf qif;wkawmfrsm;ESihf apwDawmftrsm;pkrSm þ(yv†)acwf owf&ef Ak'¨*,modkY a&mufvmcJhonf/ þyk*¾Kdvf\ tw¬KyÜwådudk
(vuf&mrsm;) jzpfMuonf/ ausmufpmrsm;u yv†bk&ifrsm;onf a&;olu &ifcsifqefydkonf r[maAm"dapwDawmfodkY 0ifa&muf
tjcm; tdE´d,e,fajrrsm;rS bk&ifrsm;uJhodkY vª'gef;axmufyHh rIjyKcJh onhf ajrmufbuf*dwfwGif vª'gef;rIrsm; jyKcJhaMumif; azmfjyonf/
104 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 101
jrwfaywum;/ Ak'¨aoe\om;jzpfol (oD&dvuFm)bk&ifu ow ESpfomtMumwGif tjcm;aom w½kwfbk&m;zl; &[ef;awmfwpfyg;
Cwå (Sataghatta)c½dkif? uw¬v (Katthala)½Gm&Sd xGef,uf (pdkuf a&muf&Sdvmjyefonf/ [dk,Gef(Ho Yun)ac: þ&[ef;awmfonf
ysKd;)cGefESihfwuG ,if;\ajr? a&wdkYudk 0Zd&moe(yv†ifawmf)twGuf ausmufom;jzihf Ak'¨qif;wkawmf wpfqlxkvkyfNyD; ,if;udk aAm"d
trdefYpmcRefjzihfay;tyfNyD;? (oD&dvuFm) ausmif;wdkuftwGuf yd# yifajrmufbuf ajcvSrf;okH;q,ftuGmwGif wnfxm;cJhonf/ þ
uwfuRrf;usifol oD&dvuFm&[ef;awmf t&Sifr*Fvomrdtm; ,kH &[ef;awmfu rdrdtaejzihf ausmufjym;ay:wGif yd#uwfusrf;pm
MunfpGmtyfESH\}/ þausmufpmudk Ak'¨0g'ESihf tawmftwef qefY tm;vkH;udk a&;xGif;vkdaomfvnf; aiGaMu; jywfawmufoGm;aom
usifonhf cHpm;csufjzihf tqkH;owfxm;onf ]aumif;qkd;r[l ig\ aMumihf ,if;odkYrjyKpGrf;EdkifcJhaMumif; qdkcJhonf/ þtcsdefumv0ef;
rif;qufrS rnfonhfrif;rqdk þy#dnmOf0efcHcsufudk csKd;azmuf cJh usiftwGif; Ak'¨*,modkY <ua&mufcJhMuaom azmfjyyg&[ef;rsm;ESihf
vQif ¤if;\bcifonf jrnf;? ¤if;\rdcifrSm 0ufr jzpfygap}/ tjcm;rsm;pGmaom w½kwf&[ef;awmfrsm;onf &Snfvsm;NyD; tEÅ-
at'D 13-&mpktwGif;ü rnfodkYrnfykH odkYr[kwf rnfonhf &m,fxlajymvSonhf trde,fajrodkY tjyefc&D;wGif touf&Sifr&Sif
tcsdefu Ak'¨*,mzsufqD; cHcJh&onf[laom wdusonhf rSwfwrf; [lonfudk rod&ygacs/ ¤if;wdkY\ o'¨gw&m;t& aqmif½Gufcsuf
r&Sday/ odkY&mwGif wdAuf&[ef;awmf t&Sif"r®omrda&mufoGm; rsm;aMumihfom ¤if;wdkYudk ordkif;u odaejcif;jzpfonf/
aomtcg ¤if;ra&mufrDtcsdefu (Ak'¨*,mtm;) pDeif;wdkufcdkufcJhykH wdAufrSwfwrf;rsm;t& at'D 1030-cefYwGif ("r®)q&mESihf
taMumif; azmfjyxm;onf/ trsKd;orD;Oygodum wpfa,mufonf Mo0g'ñTefMum;ol tdkifpJbmqGef (I Ce Btsum)onf Ak'¨qif;wkawmf
(r[maAm"d) apwDawmftwGif;&Sd Ak'¨qif;wkawmf\ rsufvkH;awmf wpfql&&Sd&ef Ak'¨*,modkY oGm;a&mufcJhonf/ ¤if;ESihftwl wdAuf
rsm;twGif; xnhfoGif;&ef vSyonfh jr&wemudk vª'gef;cJhonf odkY ,laqmifcJhaom tqdkyg qif;wkawmfudk emrnfausmf &Smvk
]qif;wkawmf\ rsufckH;awmfESpfcktMum; `rIyfxm;aom tzdk;wef apwDawmfwGif Xmyemxm;onf/
(jr)ausmuf&wemonf ,cifu arSmifptcsdeüf vlwpfa,mufpm at'D 1098-wGif jrefrmEdkifiHESihf Ak'¨*,m&Sd Ak'¨bmom0if
zwfEdkifonftxd tvif;a&mifudk xkwfvTwfcJh\/ wk½k&Su (rlq wdkYtMum; &Snv f sm;aom qufqHywfoufrI tpydkif; rnfodkY&Sd
vif wl&uD) ppfom;wpfa,mufonf avSum;udkaxmifNyD; tay: onfudk jrifawGU&onf/ xdktcsdefwGif r[maAm"dapwDawmfonf
odkYwufvsuf (xkd)ausmufudk qGJxkwfonf/ avSum;rS qif;ae tenf;qkH; ESpfajcmuf&meD;yg;rQ Mumanmif;cJhNyD; t"dujyKjyifrIrsm;
pOf ppfom;onf (avSum;ay:rS) acsmfusNyD; qif;wkawmf\ rsuf vdktyfaeonfrSm xif&Sm;onf/ usefppfom;rif;onf rdrdudk,f
vkH;awmftpkHrSm tpdwfpdwft>rm>rm uGJaMuoGm;onf/ vlwpf wdkif qkH;jzwfcsuf odkYr[kwf tjcm;yk*¾Kdvfrsm;\awmif;yefcsuft&
a,muf pmzwfEkdifavmufatmif vif;onhf ausmufrsuf&wem\ r[maAm"dapwDawmfwGif tqdkyg vdktyfonhf jyKjyifrIrsm;twGuf
tydkif;tprsm;\ awmufyrIonf wjznf;jznf;rIef0g;oGm;cJhonf[k rZÑdra'oodkY (omoemjyK)tzGJUwpfck apvTwfcJhonf/ ,if;apvTwf
¤if;wdkYu ajymjyMu\}/ ykHtao;pdwfudk jynfNrdKU&Sd a½TqHawmfapwDausmufpmwGif rSwf
c&pfESpf 1234? ZlvdkifvwGif t&Sif"r®omrd Ak'¨*,modkY qdkuf wrf; wifcJhonf ]usefppfom; rif;BuD;onf &wemtrsKd;rsKd;udk pk
a&mufoGm;aomtcg wpfcsdefcsdefwGif Ak'¨*,m vk,ufwku d fcH&rnf
102 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 103
aqmif;vsuf ¤if;wdkYudk Ak'¨*,m&Sd apwDawmfjrwftm; jyKjyif&efESihf uo®D&wdkif;om; q&m\ awmif;yefrIaMumihf Ak'¨*,mwGif bk&m;
tNrJwrf;xGef;vif;aernfh qDrD;rsm; vª'gef;&ef oabFmjzihfapvTwf ausmif;wpfck wnfaqmufcJhNyD; (,if;) bk&m;ausmif;wGif ykHrSef
cJhonf/ Ak'¨*,müawGU&Sd&aom aESmif;acwf jrefrmausmufpmwpfck tNrJ tvª'gersm;jyKvkyf&efpDrHcJhaMumif; rSwfwrf;wifxm;onf/
wGif usefppfom;rif;\ bk&m;ausmif;udkjyKjyif&ef tMuHtpnfonf 13-&mpk tapmydkif;umvwGif rZösdra'o trsm;pkonf t
ratmifjrifaMumif; azmfjyxm;onf/ odkY&mwGif usefppfom;rif;udk aemufzufrS rlqvifwdkY\ usL;ausmfrIaMumifh 0½kef;okef;um;jzpf
qufcHoljzpfonhf tavmif;pnfolrif;vufxufüum; atmifjrif aeonfudk awGU&\/ trSefaomf ppfwyfrsm;onf &mpkESpfaygif;
pGmaqmif½GufEdkifcJhaMumif; xif&Sm;onf/ rsm;pGmuwnf;u ajrmufydkif;vGifjyifrsm;wGif acgufwkHY acgufjyef
at'D 12-&mpk\ aemufqkH;ESpf0uftwGif; ausmufpmokH;ckü csDwufaecJhMuNyD;? r,Ofaus;onhf ppfom;rsm; odkYr[kwf ppfa&;
xdktcsdefu eDaygEdkifiH oD0vdu taomu0v† (Asokavalla of tpDtrHrsm; aqmif½Guf&ef aiGaMu;vdktyfrIaMumihf &ufpuf&rf;
Siwalik) rif;BuD;\ uruxjyKjcif;jzihf xl;jcm;onhf taqmuf
um;ol bk&ifrsm;onf ykdrdkjynhfpkHcsrf;omonhf [dE´L odkYr[kwf Ak'¨
ttkHwpfck txift&Sm;ay: aygufcJhaMumif; azmfjyxm;onf/ ¤if; bmom bk&m;ausmif;rsm;udk &Hzef&Hcg vk,ufcJhMuaomfvnf;
wdkYteuf yxrqkH;ausmufpmwGif taomu0v†rif;\ nDti,f ausmif;uefbk&m;rsm;udkrl rzsufqD;cJhMuay/ odkY&mwGif ,cktBudrf
qkH; 'o&xrif;om; vª'gef;aom tvª0w¬KtaMumif; azmfjyonf/ wdkufckdufvk,ufol ppfom;rsm;um; ,cifppfom;rsm; ESifhrwl
awmhacs/ ¤if;wdkYonf bk&m;ausmif;rsm;udk zsufqD;Mu\/ qif;wk
taomu0v†onf tvGefxl;uJaom r[m,me Ak'¨bmomo0if awmfrsm;udk ½dkufcsKd;BudwfacsNyD; &[ef;awmfrsm;ESihf [dE´Lw&m;
wpfa,muf? ppfrSefaom Ak'¨bmom0ifwpfa,muf? rif;rsKd;rif;EG,f a[mq&m (bkef;BuD;)rsm;udk owfypfMu\/ vk,ufzsufqD;&ef
todkif;t0dkif;wGif rD;½I;wefaqmifESihfwlol jzpfonf/ 'kwd, r[kwfbJ tdE´d,vlrsKd;trsm;pk em;rvnfEdkifavmufatmif jzpf
ausmufpmwGif taomu0v†rif;\ ajrydkif&Sift&m&Sd wpfa,muf &onhf jyif;xefaom bmoma&; 0efwdkpdwfaMumihfjzpfonf/
u ]BuD;us,fcrf;em;NyD; vGwfajrmufrIedAÁmefcsrf;omcef;raqmifESihf wpfcsdefwnf;wGif Ak'¨*,monf tjcm;rsm;pGmaom ae&mXme
wlaom} Ak'¨\ausmif;awmf wpfcktaMumif; rSwfwrf;wifxm; rsm;xH usa&mufcJhonhf vk,ufzsufqD;rIrS vGwfajrmufcJhonf/
onf/ xdkausmufpmü Ak'¨omoemawmfonf aqG;ajrU,kd,Gif;ae aumvm[v tarSmifowif;rsm; ysHUvGifhaeaomfvnf; ,cifuuJh
aMumif;? ausmfMum;onhf pma&;q&mBuD;jzpfol £`E´eE´D (Indra- odkYyif &SifoefaecJhonf/ r[maAm"dapwDawmfudk apmihfa&SmufcJhMu
nandi)u þ(ausmufpm)udk tvsiftjrefa&;xdk;cJhNyD; &mr trnf onhf aemufqkH; oD&dvuFm&[ef;awmfrsm;ESihf ywfoufí uREkfyf
&Sd yef;ykynm&Sifu ausmufay:wGif a&;xGif;cJhaMumif; azmfjyxm; wdkYod&onfrSm xdktcsdef0ef;usif c&pfESpf 1202 ckESpfwGif a&;xdk;
onf/ wwd,ESihf tBuD;qkH; ausmufpmwpfckudk *,mNrdKU&Sd tdrf onhf ausmufpmjzpfonf/ ,if;ausmufpmwGif þodkYzwf&\ ]Mo?
wpftdrf\eH&Htjzpf tokH;jyKxm;onfudk awGU&onf/ odkY&mwGif aAm"dyif&dyfum; crf;em;BuD;us,fvSygbd/ atmifjrifol (bk&m;&Sif)
,if;ausmufpmonf rlvu Ak'¨*,mwGif pdkufxlcJhjcif;jzpfrnfrSm wdkYtm; aAm"dÓmPfjrwfudk tyfESif;&m? aAm"dÓmPfodkYoGm;a&muf
aocsmonf/ tqdkygausmufpmü taomu0v’rif;onf ¤if;\ &m vrf;ay:wGif &SdMuolrsm;\ vJavsmif;&m a&S;a[mif; aAm"dyif
108 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 105
oGm;a&muf vnfywfcJhNyD;jzpfonf/ þ&[ef;awmfonf rdrdc&D;pOf [k arQmfvihfae&NyD; xGufrajy;Muao;onhf &[ef;awmftenf;
jyefvnfrpwifrD tpGefYypfcH xm;&NyDjzpfaom (Ak'¨*,m)apwDawmf i,frQonf apwDawmftwGif;&Sd Ak'¨qif;wkawmfjrwftm; ½kyfwk
ü w&m;bm0em ½IrSwfjcif;? vª'gef;ylaZmfjcif;rsm;jyKvsuf tcsdef ylaZmf&Sdcdk;rIudk zsufqD;ol (rlqvifppfom;)rsm; zsufqD;jcif;rS
twefMum aexdkifcJhykH&onf/ xdkYaemufþ&[ef;awmfonf tmoH? umuG,fapmihfa&Smuf&ef jyifqifaeMuonf ]"r®omrd 0Zd&moeodkY
wdAuf(wdAufwGif vli,f wm&memxonf þt&Sif\ wynhf qdkufa&mufoGm;aomtcg xdkae&monf vloluif;qdwfaeNyD;
jzpfoGm;cJhonf)? jrefrmESihf,kd;',m;EdkifiHajrmufydkif; vef;yef;NrdKUrsm; &[ef;awmfav;yg;rQom oDwif;okH;aexdkifvsuf&Sdonfudk awGU&
odkY vnfywfcJhNyD; aemufqkH;wGif ordkif;rS aysmufuG,foGm;onf/ \/ ¤if;wdkYteufwpfyg;u ]tvGefqdk;½Gm;vSygonfbk&m;? w½k&Su
þr[mc&D;onfBuD; rnfonhfae&mwGif b0ed*kH; tqkH;owfomG ; (wl&uD) ppfom;awGudk aMumuf½GHUonfhtwGuf tm;vkH; xGufajy;
cJhoenf;[lonfudk &SmazG&ef uREkfyfwdkYtwGuf xm;ypfcJhonf/ ukefMuygNyD} [kqdkonf/ xdk&[ef;awmfrsm;onf r[maAm"dqif;
16-&mpk tv,fcefYwGif tb,&mZtrnf&Sd eDaygbk&m;zl; wk awmfa&SU&Sd wHcg;ukd tkwfcJrsm;jzihfydwfvsuf t*Fawrsm; okwf
wpfa,muf Ak'¨*,modkYa&mufcJhonf/ olonf Ak'¨*,mwGif ESpf vdrf;aeMu\/ xdkqif;wkawmfae&mteD;wGif tpm;xdk;onhf tae
aygif;rsm;pGm aexdkifoGm;cJhonf/ xdkpOftwGif; r[maAm"dapwD jzihf tjcm;qif;wkawmfwpfck xm;Muonf/ xkd&[ef;awmfrsm;
awmf\ ykHpHi,fwpfckudk *½kwpdkufjyKvkyfcJhonf/ rdrdEdkifiHodkY jyef onf apwDawmf\ tjyifwHcg;udkvnf; t*Fawjzihfum&HaeMu
a&mufNyD;aemuf xdkykHpHi,fudk (tokH;jyKvsuf) cwårE´LNrdKUteD; yg onf/ ,if;tkwfeH&HwGif ra[oGm&½kyfykH a&;qGJMuonf/ r[m
wef(Patan)t&yfwGif rlvr[maAm"dapwD\ ykHpHwlapwDyGm;wpf aAm"dapwD (twGif;&Sdqif;wk)awmftm; Ak'¨bmomr[kwo f rl sm;\
qlwnfcJhonf/ 1777-wGif wdAufrS yifcsifvm;rm;onf Ak'¨*,m &efrS umuG,f&efjzpfonf/ xdk&[ef;awmfrsm;u ]wynhfawmfwYdk
odkY &[ef;tzGJUwpfck apvTwfcJhaomfvnf; xdt k zGJUurnfonhf ig;yg; þae&mwGif raexkdkif0HhMuawmhyg? wynhfawmfwdkY {uefyif
udpöaqmif½GufcJhonfudk twdtusrod&ay/ ¤if;aemuf uREkfyfwdkY ajy;Mu&ygawmhrnf}[k ajymjyMuonf/ "r®omrdtm; þodkYqufí
od&onhf aemufwpfBudrf Ak'¨*,modkY vma&mufMuonfh Ak'¨bm ajymjyonf ]&uftenf;i,f vGefoGm;NyD; tvGefyljyif;vSaom
om0ifrsm;rSm at'D 1810-wGif jrefrmbk&if bdk;awmfbk&m; ap aMumihf xdk&[ef;awmfrsm;onf yifyef;EGrf;e,fMu\/ narSmif
vTwfonhftzGJUu r[maAm"dapwDudk jyKjyifNyD; wpfESpftMumwGif aomtcg xdkae&mwGif qufvufaexkdifMuNyD; tdyfaysmfoGm;Mu
bkd;awmfrif;w&m;udk,fwkdif (Ak'¨*,modkY)<ua&mufjcif; jzpfonf11/ onf/ tu,fí wk&Suppfom;rsm; vmcJhvQif xdk&[ef;awmfrsm;
odMuvdrfhrnfr[kwfay/ aeYcif;ydkif;wGif xdk&[ef;awmfrsm;onf
11
jrefrmhpG,fpkHusrf; twGJ * yg bdk;awmfbk&m; tw¬KyÜwådwGif bdk;awmfbk&m; udk,fwkdif ajrmufbufodkY vSnf;vrf;twdkif; xGufajy;Mu\/ "r®omrdonf
tdE´d, Ak'¨*,modkY bk&m;zl; oGm;a&mufaMumif; azmfjyjcif;r&Sd/ rª;rwfrsm;udk tdEd,
´ odkY 17-&ufwdkifwkdif apwDawmftwGif;rS Ak'¨qif;wkawmf\ rsufESm
ynmawmfoif apvTwfaMumif;ESihf ¤if;wdkYtjyefwGif aAm"dyifyGm;ESpfyif yifhaqmifcJh awmfudk rzl;awGU&acs/ xdktcsdefwGif wk½k&Suppfom;rsm; ta0;odkY
aMumif;om azmfjyonf/ xdktcsdefu b*Fvm;e,fudk NAdwdoQwdkYodrf;ydkufxm;ojzihf
jrefrmrif;rsm;ESihf NAdwdoQtpdk;&wdkY qufqHa&; rajyrvnf&Sdonf (bmomjyefol)/ xGufoGm;MuNyD[laom owif;aumif;rsm;ESihftwl trsKd;orD; wpf
106 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 107
a,muf ay:vm\/ xdkYaemuf "r®omrdonf 0Zd&moeodkY jyefvm ESpfrsm;wGif vma&mufcJhMuonf/ þ(om"u)rsm;onf ESpfaygif;
NyD; r[maAm"dqif;wkawmfudk &Sdckd;ylaZmfvsuf vuf,m&pf vSnhf 600-cefYrQ Ak'¨*,mapwDawmfjrwfBuD; qufvuf wnf&SdaecJhjcif;
vnf&if; oDwif;okH;aexkdif\}/ onf jrefrmAk'¨bmom0ifrsm;\ MunfndKo'¨gw&m;ESihf &ufa&mrI
xdkYaemufwGif r[maAm"dapwDawmfonf ysufpD;oGm;awmh aMumifh vkH;0jzpf&aMumif; t"dyÜm,fzGifhqdkvsuf&Sdonf/
onf/ taMumif;rSm wrifwumzsufqD;jcif; odkYr[kwf *½kwpdkuf Ak'¨*,mü awGU&Sd&onhf at'D 14-&mpk ausmufpmrsm;onf
apmifha&SmufrIr&Sdjcif; odkYr[kwf xdkESpfrsKd;vkH;aMumifh jzpfzG,f&Sdonf/ tdE´d,wGif Ak'¨0g'tNyD;owf csKyfNidrf;vkeD;yg; jzpfaeaomfvnf;
tvnftywf a&mufvmonhf bk&m;zl;rsm;vnf; enf;íenf;í tdE´d,wdkufi,f\ ae&ma'otESHU BuJjyefYaeMuonfh tenf;t
oGm;cJhonf/ apwDawmfudk,fwdkifrSmvnf; ypfy,fcHtysuftpD;rsm; usOf;rQaom Ak'¨bmom0ifrsm;onf rdrdwdkY\ bmomw&m; (Ak'¨bm
teufwpfckrQom jzpfoGm;avonf/ a'ocHyk*¾Kdvfrsm;onf þ om)tay: ,kHMunfaeqJjzpfaMumif; azmfjyMuonf/ at'D 1301-
apwDawmfjrwfBuD;\ BuD;rm;crf;em;rIudk arhaysmufxm;Muawmh ckESpfESihf 1331-ckESpftwGif; qif;'f (Sind) a'orS bk&m;zll;tzGJU
onf/ rlqvifwdkY usL;ausmf 0ifa&mufNyD;onhf aemufydkif;wGif NrKd U trsm;tjym; Ak'¨*,modkYa&muf&dSvmMuNyD; apwDawmf twGif;ydkif;
BuD;NrdKUi,frsm;\ trnfemrrsm; ajymif;vJoGm;aomaMumifh ta0;rS wGif cif;xm;aom ESrf;zwfausmufrsm;ay:wGif ¤if;wdkY bk&m;zl;
vma&mufol wpfa,mufwnf;aom bk&m;zl;tzdkY Ak'¨*,mudk (&Sm a&muf&Sdvmjcif;twGuf txdrf;trSwfrsm; xm;ypfcJhMuonf/ wpf
azG) awGY&Sd½kHrQonfyif tawmfcufcJaom tvkyfjzpfonf/ odkYwdkif cgwpf&H 15 ESihf 16 &mpktwGif; rlvfwef (Multan) a'orS[k
atmif Ak'¨*,monf txl;ojzihf jrefrmEdkifiHrS Ak'¨bmom0ifrsm; ,lq&aom bk&m;zl;wpfa,mufu a&S;a[mif;ausmuf vuf&ef;
tzdkY tvkH;pkHarhaysmufoGm;aom ae&mXmewpfck vkH;0jzpfroGm; wpfckay:wGif rdrdAk'¨*,modkY a&muf&SdcJhaMumif; rSwfwrf;rsm; a&;
cJhay/ oD&dvuFmvlrsKd;rsm;onf Ak'¨0g'\ tcsuftcsmae&mtjzpf xdk;xm;cJhonf/ odkYjzpfí (aygif;yifrsm;) zkH;vTrf;aeNyD; ysufpD;,kd
wnf&SdcJhpOftwGif; ESpfaygif; 900-wdkifwkdif r[maAm"dapwDawmf ,Gif;aeaom tysuftpD;rsm; tMum;rSmyif tenf;i,frQaom
udk xdef;odrf;apmifha&SmufcJhMuonf/ jrefrmvlrsKd;rsm;onf Ak'¨*,m wpfudk,fawmf bk&m;zl;rsm;onf wpfcgwpf&üH þajrjrwfr[m
pGefYypffxm;jcif;cH&NyD;aemuf 13-&mpkrSonf 19-&mpkESpfwkdifatmif tm; ½dkaoav;pm;rIjyKcJhMuykH&onf/
apwDawmfudk jyefvnfjyKjyif&efESihf apwDawmfjrwfBuD; vkH;0ysufpD; Ak'¨*,modkY <ua&mufcJhonhf uREfkyfwdkYod&onhf aemufqkH;
oGm;jcif;rS umuG,f&ef tBudrfaygif;rsm;pGm vma&mufvsuf tqdk tdE´d,vlrsKd; Ak'¨bmom0ifESihf tdE´d,ü aemufqkH;&[ef;awmf wpf
yg t"duae&mudk &,l&ef BudK;pm;cJhMuonf/ yg; jzpfykH&olum; Ak'¨*kwårax&fjzpfonf/ at'D 15 &mpk\aemuf
at'D 1295-wGif jrefrmbk&if ausmfpGmonf apwDawmfudk qkH;ESpf0ufwGif tdE´d,awmifydkif;ü arG;zGm;cJhol pdwf0ifpm;zG,f
jyjyif&efESihf aAm"dyiftm; crf;em;odkufNrdKufpGm vª'gef;ylaZmfrIjyK&ef aumif;onhf þ&[ef;awmfonf Ak'¨*,modkYbk&m;zl; r<ua&muf
Ak'¨*,modkY omoemjyKtzGJU wpfzGJU apvTwfcJhonf/ jrefrmEkdifiHrS rD tmz*efepöwef? uuf&SfrD;,m; (uo®D&)? vm'ufcf? oD&dvuFm?
tjcm;Ak'¨omoemjyKtzGJUrsm;onf 1472-ckESpf? 1810 ESihf 1877-ck *smAm;uRef;? vpfp'Da0hpf (Laccadives)ESihf ta&SUtmz&dursm;odkYyif
112 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 109
<uif;usefonhf 27-ESpfumvtwGif; "r®ygonf rdrd\ r[m xdktcsdefavmufrSmyif eDayg&[ef;awmfwpfyg;vnf; (Ak'¨*,mod)Yk
aAm"dapwD ta&;ESihfywfoufí 1923 ESihf 1925 twGif; ESpfpOf bk&m;zl;a&mufcJhonf/ ¤if;tzdkY Ak'¨*,mwGif aexdkif&ef ae&mr&Sd
tdE´d,trsKd;omuGef*&ufodkY xkwfjyefrIudk wifjyvsuf tpdk;&xH aomaMumifh ([dE´Lbkef;BuD;) r[efY\eef;awmfwGif aexdkifc&Jh
toem;cHjcif;? jynfolYtjrifudk pkpnf;jcif;rsm;jyKvsuf pOfquf onf/ ,if;eef;awmfwGif aexdkifpOf [dE´Lbkef;BuD;wpfa,mufudk
rjywf aoG;xdk;vIHUaqmfcJhonf/ tdE´, d jynfolUtjrifonf wjznf; Ak'¨bmomtjzpfodkY oGwfoGif;EdkifcJhjcif;twGuf xif&Sm;onf/
jznf; Ak'¨bmom0ifwdkY\ xdef;csKyfrIbufodkY ta&;omvmNyD; xif 19-&mpk ukefcgeD;tcsdef tem*g&du"r®ygvu r[maAm"d
&Sm;onfh ynmwwfvlwefpm;rsm; taejzihf ("r®ygv\) wifjyrI apwDawmfudk Ak'¨bmom0ifrsm;twGuf awmif;qdkaomtcg [dE´L
tay: xkwfazmfajymqdkvmMuonf/ bkef;BuD;r[efYu ,if;apwDudk rdrdydkifqkdifaMumif; jiif;qdkonf/
xdktcsdefxd wpfOD;wnf;aom Oa&mywdkufom; r[kwfbJ odkY&mwGif 1880-ckESpf a*s'D b*f*fvm (J.D. Beglar)\ jyefvnf
EdkbJvfqk&ol &mbd`E´mewfof w*dk;onf "r®ygvbufrS rQwpGm jyKjyifrGrf;rHcsdefrwkdifrDtxd apwDawmf\rSwfwrf;rsm; tm;vkH;onf
axmufcHcJhonf ]Ak'¨&Sifawmfjrwf aAm"dÓmPfudk &&SdcJhonhf ajrae r[maAm"dapwDawmfudk rnfolrQ apmifha&Smufxm;jcif;r&SdbJ vspf
&mü wnfaqmufxm;aom r[mAm"dapwDawmfudk Ak'¨0g'ESihf vsL½Ixm;onfh tysuftpD;wpfckomjzpfaMumif; ñTefjyonf/ 'kwd
,if;\&dScdk;ylaZmfrIrsm;ESihf ywfoufí tenf;i,frQaom em;vnf ,xyf&Sdtcef;ESihf ajrnDyxrxyftcef;wdkYrSm vkH;0z½dkz&Jjzpfae
rIa&m pmemaxmufxm;rIyg r&SdEdkifao;onhf NydKifbuf (bmom onf/ trmvu (oQpfoQm;oD;)ae&monf usKd;ysufaeonf/ pkjyKH
a&;)*dkPf;wpfck\ xdef;csKyfrIatmufwGif qufvuf xm;&SdcGifhonf aeonhf csKHEG,fydwfaygif;wdkYu apwDawmfteD;0ef;usif&Sd ajrnD
onf;rcHEdkifaom rSm;,Gif;rI wpf&yfjzpfaMumif; rdrdwdkY\,kHMunfrI tqihfonf tjyifbufeH&Hrsm;&Sd rkcfckH;aygufrsm;odkYwdkif jrihfwuf
twdkif; &yfwnfMuonhf [dE´L(bmom0if)tm;vkH;u 0efcHMu aeaMumif;azmfjyMuonf/
rnfrSm aocsmygonf/ rdrdwdkY\ &SifoefqJ ,kHMunfcsufjzihf þ vma&mufzl;ajrmfolrsm;onf (apwDawmf\) yifrbk&m;cef;odYk
xif&Sm;aom ordkif;0ifae&mwGif ½dkaoudkif;½Idif;pGm (bmoma&;) trSefyif qif;ouf&NyD; rdk;&moDwkdif;wGif a&aorsm;jynfhaeonf/
aqmif½GufMuqJjzpfaom (Ak'¨bmom0if) vlxktm; þordkif;0if tjyifeH&HysufpD;,kd,Gif;aerIrSm awmifbufESihf taemufzufjcrf;
ae&mudk jyefvnfxdef;odrf;rItwGuf ulnD&ef vGwfvyfrIESihf rsm;ü ododomom qdk;½Gm;onf/ þtcsufukd rdMwu 1878-
rQwrIudk ,kHMunfolwdkif; av;pm;xkdufaom wm0efjzpfonf[k ckESpfwGif þodkYrSwfcsufcs\ ],if;ysufpD;&rIonf xdkab;eH&Hrsm;ü
uREkfyf,lqygonf}/ wyfqif&ef ti,fpm;aoewfrsm;udk ,laqmifcJhjcif;aMumihf jzpf
[dE´La&S;½dk;pGJ0g'D wpfa,mufjzpfonhf r[wår*E´Duyif þ ay:cJhykH&\/ xkdYjyif rlqvift,loD; ppfom;wpfcsKdU awmifukef;jrihf
apwDawmfudk Ak'¨bmom0ifrsm;u trSefyif ydkifqdkifaMumif; 0efcH& ay:wGif aoewfrsm;xm;NyD; taemufajrmufaxmihfpGef;rS apwD
onf ]þr[maAm"dapwDawmf ydkifqdkifrItwGuf Ak'¨bmom0ifrsm; awmfudk wdkufckdufcJhjcif; jzpfzG,fr&Sd[k rqdkEdkifacs}/
ü tcGifhta&;&SdonfrSm oHo,jzpfzG,f rvdkacs/ w&m;0if tcuf at'D 1877-wGif jrefrm ('kwd,) aemufqkH;bk&if rif;wkef;
110 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 111
rif;onf Ak'¨*,modkY tjcm;omoemjyKtzGJU wpfzGJU apvTwfjyef wdkuf (t*Fvef)odkY ,laqmifoGm;cJhjcif; jzpfonf/ apwDawmf0ef;
onf/ þ(&nf½G,fcsuf)rSm apwDawmfudk jyKjyif&efomru bkef; usif&Sd trIdufo½kduftpktykHudk &Sif;vif;pOf r[maAm"dapwDawmf
BuD;ausmif;wdkufwpfck wnfaqmuf&ef? bk&m;zl;rsm;ae&mxkdifcif; \ ykHpHi,fudkawGU&SdcJhojzihf b*f*fvmonf xdkykHpHi,fudk tokH;jyKNyD;
tqifajyap&efESihf apwDawmfxdefodrf;a&; vkyfom;rsm; cefYtyf axmifhpGef;av;ckwGif apwD&Hav;ckESihf apwDawmftay:xyf rsuf
&ef? tjcm;wpfenf;qdkaomf r[maAm"dapwDawmftm; touf0if ESmpmxnfhoGif;vsuf (e*dkykHpHjzpfatmif) jyKjyifcJhonf/ ,if;twGuf
vIyf&Sm;vmap&ef jzpfonf/ odkY&mwGif rif;BuD;(udk,fwdkif)ESihf rif; b*f*fvmonf aemiftcg rsm;pGm a0zefcHcJh&onf/ odkY&mwGif vuf
BuD;vTwfvdkufaom omoemjyKtzGJU0ifrsm;\ o'¨gw&m;ESihfqkH;jzwf &SdykHpHtwdkif; jzpfvmatmif tqdkygxnhfoGif;rIrsm;onf tv,f
csuf jyif;jyEdkifaomfvnf; apwDawmfjrwfBuD;\ rlvykHpHudk xdef; acwf aESmif;ydkif;u r[maAm"dapwDawmfudk awGUjrif&ykHtwdkif;
odrf;rIta&;ygaMumif; em;vnfrIr&Sdojzihf trSwfrxif zsufqD;rI wduspGm ukd,fpm;rjyKEdkifaomfvnf; b*f*fvm\ jyefvnf jyKjyif
awmfawmf rsm;rsm; jyKvkyfrdMuonf12/ wnfaqmufrIonf apwDawmfjrwfBuD;tm; e*dktwdkif;BuD;us,f
,ck(xdktcsdef) tcgwGif r[maAm"dapwDawmfukd ordkif;t& crf;em;rIay;onfrSm oHo,jzpfzG,f rvdkygacs/ r[maAm"dapwD
a&m tEkynmvuf&mt&yg rsm;pGmcrf;em; BuD;us,faMumif; t awmfonf a&S;a[mif;okawoeynmESihf a&S;a[mif;okawoe
rsm;u todtrSwfjyKcHxm;&NyD; ,if;odkY todtrSwfjyK cH&jcif; avhvmolrsm; avhvm&eftwGuf oufrJht<uif;tusefrQom vkH;0
onf aqmif½GufqJudpöESifh ywfoufí jrefrmrpf&SiftzGJUtm; tBuH r[kwfbJ Ak'¨bmom0ifrsm; vma&mufylaZmfEdkifonhf Ak'¨\aAm"d
jyKa&;twGuf tvufpE´m uefeif[rfESihf &mZd`E´mvm,rdMwwdkYukd ÓmPfudk tkwfausmufom;jzihf cif;usif;jyorIwpf&yfESihf oihfwifh
wdkufwGef;&ef NAdwdoQtmPmydkifrsm;tm; wGef;tm;ay;cJhonf/ t*F avsmufywfaom apwDawmfwpfcktjzpf &nf½G,faMumif; b*¾vm
vdyfjrefrm ppfyGJjzpfyGm;NyD; jrefrmtzGJU xGufcGm&aomtcg aemuf em;vnfcJhonf/
qkH;ü NAdwdoQwdkYonf udk,fwdkifyif xdk(apwDjyKjyifa&;udpö)udk ,cktcgwGif r[maAm"dapwDawmf\ ½kyfydkif;wnfaqmufrI
tNyD;owf&ef qkH;jzwfcJhonf/ udk jyefvnfxdef;odrf;xm;NyD; jzpfonf/ Ak'¨bmom0ifwdkY\ &Sdcdk;yl
apwDawmfjyefvnfjyKjyifjcif;? apwDawmf y&d0kPftwGif; &Sif; aZmfcGifh jyefvnf&&Sda&;ESihf ,if; (r[maAm"dapwD)tm; xdef;csKyfrI
vif;jcif;ESihf wpfpdwfwpfa'o wl;azmfjcif;rsm;udk uefeif[rf\ vkyfief;udk jyefvnfpwifcJhonf/ tem*g&du"r®ygvESihf r[efYwdkY
teD;uyf tMuHjyKcsufjzihf a*s'Db*¾vmu aqmif½GufEdkifpGrf;cJhonf/ onf ,if;apwDawmfudk ydkifqdkifrIESihf ywfoufonhf w&m;0if
ukefuswefzdk;pkpkaygif;rSm ½lyD;wpfodef;cefYjzpfNyD; tdE´d,tpdk;&u wdkufyGJ tpDt&Djzihf ESpfumvMumjrihfpGm trI&ifqdkifcJhMuonf/
wm0ef,lcJhonf/ 0rf;enf;zG,faumif;onfrSm taumif;qkH; Ak'¨ aemufqkH; 1906-ckESpfwGif "r®ygb ½IH;NyD; tjiif;yGm;rI ed*kH;csKyfoGm;
qif;wkawmfrsm;? ½kyfwkrsm;ESihf a&S;a[mif;ypönf;tcsKdUudk NAdwdoQjy cJhonf/ ,if;tNyD;owf tajctaeonf cg;oD;cJhaomfvnf;
12
tem*g&du "r®ygvtaejzihf rdrd\qkH;jzwfcsuf(t"d|mef)udk wdk;`rSifh
þtqdkrSefrrSef odkYr[kwf tu,fí rSefonfqdkvQif tb,ftwdkif;twmtxd
rSefuefaMumif; ordkif;ynm&Sifrsm; a0zefokH;oyfoihfygonff (bmomjyefol)/ tm;ay;&efom jzpfapcJhonf/
116 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 113
[dE´Lbk&m;ausmif;wef;&Sdonf/ yxrawGU&Sd&onfh bk&m;ausmif; tcJrsm; &SdEdkifonf/ ,if;tcuftcJrsm;udk ausmfvTm;ypf&rnf/
wGif [dE´Lewfbk&m;rsm;ESihf wlap&ef t0wftpm;0wfNyD; aq; apwDawmftwGif; wd&pämef,ZfylaZmfrI&Sdonf qdkonhfowif; rSef
okwfxm;onhf pdwf0ifpm;zG,f Ak'¨qif;wkawmf tpkta0;&Sdonf/ vQif ,if;(tjyKtrl)onf bmoma&;apmfum;rIjzpfonf/ pGyfpGJcH&
xdkae&mudk tkyfpdk;aeMuonfh ykPÖm;rsm;u (¤if;wdkYudk) ay;urf; onhftwdkif; Ak'¨bmom0ifrsm;tm; pdwfxdckdufemusifap&ef BuH
pGefYBuJ&ef bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm;tm; aESmihf,SufMuonf/ tjcm;Ak'¨ ½G,fonhfenf;jzihf (,Zf)ylaZmf MurnfqdkvQif ,if;(odkYjyKjcif;)onf
*,m&Sd ae&mXmersm;uJhodkYyif þae&müvnf; bk&m;zl;rsm; olwpfyg;wdkY udk;uG,fonhf bmomw&m;udk rxDrJhjrifjyKjcif;ESihf
taejzifh vª'gef;ay;urf;&rnfqdkonhf owfrSwfcsuf r&Sdacs/ twlwl jzpfonf}/
r[maAm"dapwDawmf aemufqkH; 1949-wGif Ak'¨*,m (r[maAm"d) apwDOya'
bk&m;zl;onf ,cktcsdefwGif Ak'¨bmomavmuü tav;pm;tyf (AD[mjynfe,f Oya'trSwf 17^1949-1955 azazmf0g&Dv 8-
qkH; tMunfnKdtyfqkH;jzpfonhf r[maAm"d apwDawmfjrwfBuD;\ &ufaeYwGif jyifqif)udk xkwfjyefcJhonf/ þOya't& (r[maAm"d)
a&SUarSmufü&yfaeygNyD/ apwDawmfjrwfBuD;onf av;axmifhpyfykH apwDawmfa&;&mudpörsm; aqmif½Guf&ef [dE´Lav;a,mufESihf Ak'¨
jzpfNyD; odc& (Sikhara) ac: yifrapwDudk,fxnfBuD;rSm tv,frS bmomav;a,muf tzGJUudkzGJUpnf;a&; pnf;urf;owfrSwfcsuf
tay:bufodkY cyfavQmavQm jrifhwufoGm;onf/ tpGef; (av;) rsm;yg&Sdonf/ þtpDtpOfonf ESpfoufauseyfzG,fraumif;ao;
axmifhwGif apwD&Hav;qlyg&Sdonf/ þt&HapwDi,f av;qlonf aomfvnf; ,cifuuJhodkY zkH;uG,fwdrfjrKyfaeonfxufawmh ydkrdk
apwDawmfrlvwnfaqmufpOfuyg&SdcJhaom tpdwftydkif;r[kwfbJ aumif;rGefvmonf/
aemufrS (jznhfpGuf) wnfaqmufcJhjcif;jzpfonf/ wpfzef tv,f ,aeYacwfwGif Ak'¨*,monf ao;i,faomfvnf; r[mAm"d
acwfwGif (jznfhpGuf t&HapwDav;qludk) jyefvnfz,f&Sm;cJhNyD; apwD0ef;usifü BuD;xGm;vmNyD; ouf0ifvIyf&Sm;aeonhf aus;½Gm
b*f*fvmjyefvnfjyKjyifaomtcg jyefvnfí jznhfpGufwnfaqmuf wpfckjzpfonf/ tcsdefra½G; Ak'¨bmomEkdifiHwpfckrS oHtrwfBuD;
cJhjyefonf/ tv,fapwDrBuD;onf 52-rDwmjrifhNyD; tdE´d,apwD wpfa,muf odkYr[kwf ausmfMum;onfh Ak'¨bmomynm&Sif odkY
trsm;pkü awGU&NrJjzpfonhf trmvu (Amalaka)ac: t0kdif;jym;ykH r[kwf ur®|mef;q&mwpfa,muf vma&mufEdkifonf/ bk&m;zl;
(oQdoQm;oD;) jzihfaqmif;rdk;xm;onf/ ta&mufqkH;tcsdefjzpfonhf aqmif;&moDwGif r[m&| (Mahara-
stra)? vm'ufcf (Ladakh)? b*Fvm;jynfe,frsm;rS tdE´d,vlrsKd; Ak'¨
yifrtaqmufttkHrS xGufaeonhf qif0iftrdk;rSm aemufrS
xnhfoGif; wnfaqmufxm;jcif;jzpfonf/ qif0iftrdk;rS ausmuf bmom0ifrsm;? odkYr[kwf arCv,ESihf rPdyl&e,frsm;rS Ak'¨
wdkifav;ck? wHcg;abmifrsm;? avSum;xpfrsm;ESihf Murf;cif;wdkYrS bmom vlrsKd;pkrsm;udk awGUjrifEdkifonf/ vmtdk? AD,uferf? *syef?
wpfyg; apwDawmf wpfckvkH;udk tkwfjzihfwnfaqmufxm;onf/ oD&dvuFm? ,dk;',m;ESihf rav;&Sm;vlrsKd;rsm;udk awGUjrifEdkifonf/
apwDawmf\ a&S;tusqkH; tpdwftydkif;&Sd tkwfcJrsm;onf 48_ 1959-ckESpf uwnf;u tdE´d,wGif tajccs aexdkifcJhMuonfh
33_55 pifwDrDwm yrmP&SdNyD; (,if;tkwfrsm;udk) wpfckESihfwpfck wdAuf 'ku©onfrsm;udkvnf; awGUEdkifonf/ jyefvm&ef uwd0efcH
114 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 115
csufrsm;ay;í rdom;pktcsKdU (w½kwfjynfrSm)usefcJhojzihf w½kwf apwDawmfjrwfodkY <ua&mufaomtcg þt0ifrkcfOD;onf usKd;
tmPmydkifrsm;u bk&m;zl; oGm;a&mufcGihf jyKxm;oltcsdKUudkyif ysufaeNyDjzpfonf/ "r®omrdu ,if;rkcfOD;udk tmp&d, [,aCm
awGUEdkifonf/ Oa&mywdkufom;rsm;? tar&duefrsm;ESihf MopaMw o(rax&f) pdkufxlcJhaMumif;qdkonf/ rkkcfOD;atmufajcwGif 'l;
vsvlrsKd; trsm;tjym;udkvnf; awGUjrifEdkifonf/ tcsKdUrSm pl;prf; axmufaeonhf jrefvuf&m½kyfwkESpfck&Sdonf/ þonfrSm 1810-
vdkí tcsKdUrSm MunfndK,kHMunfí vmMujcif;jzpfonf/ þ,Of ckESpf jrefrmrpf&SiftzGJU vma&mufpOf wnfxm;cJhonhf ½kyfwkjzpf
aus;rItrsKd;rsKd;rS vlaygif;pkHonf Ak'¨*,m\ordkif;? tEkynmESifh zG,f&Sdonf/
pdwfydkif;qdkif&mcrf;em;rIwdkYtm; qGJaqmifrIyrmPudk jznhfwif;ay; Ak'¨yg'apwD
MuNyD; tdE´d,wGif pdwf0ifpm;zG,f c&D;pOfrsm;teuf wpfcktjzpf t0ifrkcf0vuf0JbufwGif qif0iftrdk;ESihf bk&m;ausmif;i,fwpfck
rSwf,lMuonf/ &Sdonf/ ,if;\ausmufwkdifrsm;udk odrfarGU pGmxGif;xkxm;onf/
(qif0if)trdk;atmufwGif &mpkESpfapmapmydkif;umvrsm;u jrwfAk'¨
Munfh½IzG,f txdrf;trSwftjzpf tokH;jyKcJhaom ajcawmf&mrsm; xGif;xkxm;
t0ifrkcfOD; onfh t0dkif;ykH ausmufyv’ifBuD;&Sdonf/ ,if;ausmufyv’ifonf
bk&m;zl;onf ta&SUbuf*dwfrS apwDawmftwGif;0ifvdkufonfESihf t&Sif"r®omrd <ua&mufpOf zl;awGUcJh&onhf ausmufyv’ifESihfwl
a&SUwGifrdk;aeonhf apwDawmftxGwfrsm;ESihf atmufajcwGif jrifh
onf/ xdkausmufyv’ifESifh ywfoufí t&Sif"r®omrdu pdwf0if
jrwfonhf y&d0kPf0ef;usifudk zl;jrif&onf/ tD;trf zdkpfwm (E. M.
pm;zG,f rSwfcsufay;xm;onf ],cifu þajc&mawmf (yg'
Foster) trnf&Sdyk*¾Kdvfu xdkae&modkY a&mufoGm;aomtcg þodkY
apwD) awmfay:rS tm½kHcHwefaqmif; wpfckwnfaqmuf&ef &nf
qdk\ ]um;udk&yfvkdufNyD; a&wmwrHESihfwlonhf ukef;jrifhpGef;rS t ½G,fcJhaomfvnf; ynm&SdwdkYu tu,fí tm½kHcHwefaqmif;
&mcyfodrf;udk ½kwfw&ufawGUvkdufaom jrifuGif;um; usrf;pmrsm; aqmufvkyfcJhaomf wHcg;wyf&rnfjzpfí wHcg;apmifhwpfa,muf
wGif jyqdkxm;onhftwdkif; ]]vG,fvG,fESihf arhaysmufoGm;rnhf vkdvmrnfjzpfNyD; ,if;wHcg;apmifhu bk&m;&Sdcdk;olrsm;xHrS tc
t&m}} r[kwfygacs/ urÇmay:wGif xdkjrifuGif;ESihfwlaomt&m &SdEkdif aMu;aiG awmif;cHrIaMumihf yg'apwDawmfudk zl;ajrmfvmMuolrsm;
rnf r[kwf}/ enf;yg;oGm;Edkifonf[k ½IjrifMuaomaMumifh weffaqmif; rwnf
avSum;rSqif;í apwDawmfbufodkY qufvufavQmufoGm; aqmufcJhjcif;jzpf\}/
jcif;ü bk&m;zl;onf jrihfjrwfaom (r[maAm"dapwDawmf) y&d0kPf ab;teD;tem;&Sd ausmufpm twdktxGmrsm;t& þ (yg'
twGif; 0ifa&mufonhf txdrf;trSwftjzpf vSypGmxGif;xkxm; apwD&Sd&m) ausmufyv’ifudk at'D 1308-ckESpw f Gif xGif;xkcJhonf/
aom t0ifrkcfOD;atmufrS jzwfoGm;&onf/ xGif;xkxm;onhf
vuf&m[efudk Munfhí qkH;jzwfxm;csuft& t0ifrkcfOD;onf [dE´Lbk&m;ausmif;rsm;
at'D &Spf&mpkcefYu vuf&m[k qdkonf/ "r®omrd þr[maAm"d Ak'¨yg'apwDESihf uyfvsufwGif Ak'¨*,mudk Ak'¨bmom0ifwdkY arh
aysmufxm;NyD; [dE´LwdkY tokH;jyKpOftwGif; wnfaqmufxm;cJhonhf
120 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 117
wef ausmufrsufrsm;yg0ifonf/ (xdkYjyif) c&pf 160-[k cefYrSef;& csdwfquf&ef t*Faw rygoavmufeD;yg;om okH;&onftxd
onhf a½T'*Fg;jym;tyg;ay:rS (wHqdyf)cwfESdyfxm;rI wpfckvnf; tvGef oyf&yfaumif;rGefpGm jyKvkyfxm;NyD; wpfckESifhwpfck teD;pyf
awGU&ojzihf þ'kwd, yv’ifausmif;awmfukd at'D 160-cefYu qkH; tH0ifcGifus xdpyfaeatmif pDrHxm;onf/ apwDawmfBuD;udk
wnfaqmufcJhaMumif; ñTefjyonf/ wnfaqmuf&mü (,if;uJhodkY) xif&Sm;onhf *½kwpdkuf aqmif½Guf
aemufxyf pkHprf;avhvmawGU&Sdcsuft& 'kwd,yv’ifausmif; xm;jcif;onf &mpkESpfaygif;rsm;pGm umvtwGif; xdka'oü vIyfcJh
awmftwGif;ü rlvyxrqkH;jzpfaom 0Zd&moe[k ,lq&onhf aom ivsifBuD;rsm;\'PfrS apwDawmfBuD; rysufrpD; usef&Sdae
wwd,yv’ifausmif;awmfwpfckudk awGU&Sd&jyefonf/ (yv’if)a&SU &jcif;\ ,kHrSm;zG,fr&Sdaom taMumif;&if;wpf &yfjzpfonf/
bufü (tajc)wpfydkif;jrKyfaeonhf ausmufwdkifav;ckyg atmufcH [l,ifqefwdkYacwfu yifr0ifayguf wpfbufwpfcsu&f Sd
ckHwGif wifxm;onhf tvGefajymifvufacsmrGwfvsuf usKd;aeNyDjzpf uvkdifaygufESpfckwGif aiGom;jzihfxkvkyfxm;aom t0avmudaw
onhf tjyiftqifr&Sd yuwdvdyfonf; ausmufom;jym;wpfckudk oGm&ESihf arawå,s (bk&m;avmif;)qif;wkrsm;&SdcJhonf/ odkY&mwGif
awGU&jcif;jzpfonf/ þ0Zd&moeonf bm&[kw (a'o&SdapwD ,cktcgü apwDawmfudk jyefvnfrGrf;rHpOfu Ak'¨qif;wkawmfrsm;
awmfrS&&Sdaom) ½kyf<uü azmfjyxm;onhf 0Zd&moeykHpHESihf teD;pyf udk xnhfoGif;xm;NyDjzpfonf/ b,fbuf&Sd o&zlaqmif;xm;onfh
qkH;wlnDonf/ þajymifvuf acsmrGwfaeaom vdyfonf;ausmuf Ak'¨qif;wkawmf\ yckH;rsm;ay:wGif Ak'¨qif;wkawmfi,fESpfqlygonf/
om;jym;(yv’if)rSm ydkrdka&S;usonhf tcsdefuyif aumif;pGmwnf&SdcJh xdkqif;wkawmf\ab;wGif bk&m;avmif; y'krygPdESihf t0avmud
Edkifaomfvnf; þ0Zd&moetajcav;ckyg (yv’ifausmif;)rSmrl bDpD awoGm&wkdY &yfaeonf/ nmbufuvkdifayguf&Sd Ak'¨qif;wkawmf
okH;&mpku taomubk&if wnfaqmufcJhaom rlvbk&m;ausmif; rSm txl;oyÜm,fonf/ [eftaetxm;t& *kwåacwfrS yv’
(yv’if)\ wpfpdwfwpfydkif ;jzpfonfrSm oHo,jzpfzG,f rvkdacs13/ acwftwGif; vuf&mjzpfNyD; at'D 7-&mpk[k cefYrSef;xm;onf/
Ak'¨qif;wkawmf (ESpfql)vkH;onf ausmufawmifpGef;rsm;ESihf a0SU&rf;
13
þü usrf;jyLolu atmufygtwkdif; &Sif;vif;csufay;xm;onf – 0Zd&moe[lonf aeaom oHo&mvIdif;*,ufay: aygufa&mufaeonhf MumyGifhay:ü
jrwfAk'¨ bk&m;rjzpfrDESihf bk&m;jzpfawmfrlNyD;ptcsdef xdkifaeawmfrlcJhonhf aAm"dyif&if;rS NidrfoufpGm &yfaeonf/ qif0iftrdk;atmufodkY0ifoGm;ygu ESpfql
ae&mawmfjzpfonf/ bDpDig;&mpkwGif þae&mü yuwdajrom;rQom jzpfonf/ (usrf;
*efwdkYüazmfjyonhf ty&mZdwyv’ifawmfrSm Ak'¨tjzpfodkYa&mufawmfNyD;aemuf rMumrD xufrenf;aom Ak'¨qif;wkawmfrsm;udk 0J,mESpfbufvkH;ü jrif
uG,faysmufoGm;onf [kqdkEdkifonf/ Oyrm rif;om;od'¨w¬ awmxGufawmfrlNyD;aemuf awGUEdkifonf/
a½Ttdk;BuD;rsm; r&SdawmhouJhodkY jzpfonf/ bmomjyefol)/ bDpD av;&mpkodkYa&mufaom wpfzef yxrtcef;\twGif;buf Murf;cif;ay:&Sd vdyfonf;
tcg ]tjyiftqifr&Sd yuwdajymifvufacsmrGwfaom vdyfonf;ausmufom;yv’if}udk
aAm"dyifatmufü wnfxm;udk;uG,fMuonf/ bDpDokH;&mpkürl taomurif;BuD;onf ausmufjym;BuD;rsm;teuf tBuD;qkH;wpfckwGif vuftkyfcsDae[ef
r[maAm"dyifudk 0ef;&HNyD; bk&m;ausmif;wpfck (bm&[kw½kyf<uykH[k,lq&onf)udk jzihf 0yfpif;aeonhf trsKd;om;trsKd;orD;ykH vuf&mcyfMurf;Murf;
wnfaqmufNyD; aAm"dyifatmuf&Sd 0Zd&moeae&mwGif rlvvdyfonf;ausmufjym;ay:rS ½kyfxGif;rsm;&Sdonf/ tcsKdUrSm Mumzl;udkudkufvsuf apwDawmfrsm;
]xef;yifESihf [oFmykHyg csLem& (t&yfrSxGufonfh) ausmufjym; yv’ifckHay:üwifí}
wnfxm; ylaZmfcJhonf/ tm; ylaZmfaeMuonf/ (,if;ausmufjym;rsm;ü) ausmufpmtrsm;
118 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 119
tjym;vnf;&Sdonf/ þrSwfwrf;rsm;tm;vkH;onf at'D 1302-
1331 twGif; qif;'fa'orS Ak'¨*,modkY tkyfpkvdkuf bk&m;zl;
vmcJhMuaom rif;nDrif;om;rsm;? tBuD;tuJrsm;ESihf ¤if;wdkY\ ZeD;
rsm;\ bk&m;zl;c&D;udk rSwfwrf;wifxm;jcif; jzpfonf/
,if;tcef;rS xGufcGmNyD;aemuf bk&m;zl;onf ,cktcg pnf
ydkif;ykHckH;rdk;eSihf tcef;BuD;atmufodkY 0ifa&mufvmonf/ ,if; (t
cef;)\tqkH;wGif yifrbk&m;ausmif;awmf ae&m&Sdonf/ þyifr
bk&m;ausmif;ae&mudk Ak'¨&Sifawmfjrwf aAm"dÓmPfudk &&Sdaom
ae&m wnfhwnhüf wnfaqmufxm;jcif; jzpfonf/ þae&mudk
bk&m;&Sif tm;vkH;wdkY\ atmifyv’if (oAÁAk'¨geH yv’uø)? urÇmajr\
A[dkcsuf (ykxk0d embd) ponfjzihf trsKd;rsKd; ac:a0:Muonf/
bDpD 527-ckESpf? uqkefvjynfhnwGif &SifawmfAk'¨tm; ÓmPf
rsufpdtMum;tjrif? todynm? em;vnfrI? ÓPftvif;rsm; jzpf
ay:cJhonfrSm þajrjrwfr[mü xdkifawmfrlaepOfwGifjzpf\/ þ
(ty&mZdwyv’if) ae&mwGif jrwfAk'¨onf 0drkwådokcudkcHpm;vsuf
ckepf&ufywfvkH; qufwdkuf oDwif;okH;aeawmfrlcJhonf/ Ak'¨ qif;
wkawmf (wpfql)xkdifvsuf oDwif;okH;udef;0yfaeonhf þbk&m;
(yv’if)ausmif;ae&mawmfonf yv’acwf acwfOD;ydkif;vuf&mjzpf
onf/ þbk&m;(yv’if)ausmif;aqmifawmf\ ausmufjym;rsm;udk
uefeif[rf a½TUrvdkufaomtcg twGif;ü ,if;rwdkifrD wnf
aqmufxm;onhf bk&m;(yv’if)ausmif;i,fwpfckudk tHhMopGm awGU
&Sd&onf/ þ'kwd,yv’ifausmif;awmfudk pepfwusavhvmaom
tcg t*Fawo½kd;udk ao;i,fonhf oEÅm? eDvm? ovif;ausmuf?
ykvJ? qifpG,ftrIefYrsm; a&mpyfxm;aom xkH;jzihf jyKvkyfxm;onf
udk awGU&onf/ ½GHUap;vkH;wpfvkH;vnf; awGU&NyD; (,if;½THUap;vkH;)
uGJoGm;ojzihf a&Txnf trsm;tjym;awGU&onf/ (a&T) yef;yGifhrsm;?
(a½T)jym;rsm;ESihf (a½T)ykwD;aphrsm;? tzdk;wefESihf tawmftweftzdk;
124 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 121
eif;aeonhfykH jzpfonf/ rlvqif;wk\ tjcm;wpfbufwGif vSypGm rlvyv’ifausmif;rsm;udk rNzdKzsufbJ yv’ifausmif; topf
xGif;xkxm;aom qifpD;ae[ef jcaoFh½kyfrsm;&Sdonf/ aqmufvkyfjcif;ESihf ,if; (yv’ifausmif;) rsm;twGif; awGU&Sd&onhf
apwDawmf\ tay:xyf taqmuftOD (txufypö,m)ay:ü &wemrsm;rSm þjrifhjrwfaom ae&mawmfudk &mpkESpfaygif; rsm;pGm
ajccsvkdufaomtcg bk&m;zl;onf nmbufü yifr0ifayguf wnfh Mumatmif wnf&SdcJhonhf tvGef½dkaoav;jrwfrItwGuf oufao
wnfhay:&Sd tcef;i,fodkY a&mufoGm;Edkifaom wHcg;wpfckudk awGU& yifjzpfonf/ bk&m;ausmif;aqmiftwGif;&Sd 10-&mpkaESmif;ydkif;
onf/ 1990-cefYtxd þtay:xyftcef;i,fudk naeydkif;rsm;wGif vuf&m (,ckvuf&Sd) qif;wkawmfonf ESpfrDwmausmfausmfjrifhNyD;
omzGifh onf/ þtcef;i,fxJwGif olrwlxl;uJpGm oyÜm,fonhf blrdzórkj'm (ajrBuD;vufxd)[ef Ak'¨qif;wkawmf jzpfonf/
o&zl aqmif;&wemwdkYjzihf wefqmqifxm;onhf &yfawmfrl yv’ þqif;wkawmfonf awGU&NrJMumyGifhay:ü r[kwfbJ tajymuf
acwf Ak'¨qif;wkawmfwpfql&Sdonf/ &yfawmfrl Ak'¨qif;wkawmf trGrf;ygonhf xkdifcif;ay:wGif oDwif;okH;awmfrlonf/ atmufcH
i,fESpfqlESihf xkdifawmfrlESpfqlwdkYudk ,if;Ak'¨qif;wkawmf\ ab; (yv’if)rSm qifESpfaumifESihf jcaoFhESpfaumif NcH&Haeonhf ajrewf
ESpfbufwGif awGUjrifEdkifonf/ OygoumESpfa,mufu 'l;axmufí orD;ykHjzpfonf/ w½kwf&[ef;awmf [l,ifqef vufxufwGif þ
&Sdcdk;OD;ñGwf aeMuonf/ atmufajc&Sd ½kyfwkESpfckrSm ajrapmifh ewf bk&m;ausmif;aqmifonf twGif;ydkif;&Sd qif;wkawmfykHudk rSefBuD;
orD;ESihf [dE´Ltcspfewf (umr)\ ½kyfwkjzpfonf/ *&d'@m&Düyg&Sd wpfcsyfjzihf twGif;odkY tvif;a&mif jyef[yfapjcif;jzihfom zl;jrifEdkif
aom tcspfewf usL;ypf (Cupid)uJhodkYyif umrewfonf ol\om; onfxd arSmifvGef;aeonf/ þonfrSm t0if0&Sd opfom;qif0if
aumif;rsm;udk ypfcGif;(tm½kH<uap)&ef av;ESihfjrm;udk tokH;jyK trdk;aMumihf jzpfzG,f&Sdonf/ [l,ifqefonf rdrd r<ua&mufrD
onf/ þü umr½kyfwkrSm Ak'¨\ wnfNidrfonhf wPSm&m* z,f wpfcsdefu jzpfysufcJhonfh pdwf0ifpm;zG,f jzpf&yftaMumif; þodkY
&Sm;a&; w&m;awmfjzihf ESdrfeif;cH&aomaMumihf av;ESihfjrm;udk ab; ajymjyxm;onf –
wGifcsxm;NyD; rMunfomaom rsufESmxm;jzihf xdkifaeonf/ þ
(Ak'¨)qif;wkawmfudk rMumrDu a½Tcsxm;ojzihf ydkí oyÜm,fonf/ at'Dig;&mpkü r[maAm"dyif&if;&Sd 0Zd&moeae&may:wGif r[maAm"dapwDudk
wnfaomtcg (þtcsdefü taomurif; aqmufvkyfcJhonhf bk&m;ausmif; ysufpD;
tay:xyftcef;rS xGufcGmNyD; txufypö,mudk vuf,m&pf oGm;vsuf aAm"dyifBuD;vnf; aoqkH;oGm;NyD; tpm;jyefrpdkuf&ao;/ odkYr[kwf
ywfí vrf;avQmufoGm;jcif;ü bk&m;zl;onf apwDawmfwpfckvkH; taemufzufodkY ae&ma½TUajymif;pdkufxm;NyD[k qdkEdkifonf/ bmomjyefol)/ taomu
udk ywfavQmufoGm;í&onf/ apwDawmftaemufbuf&Sd t&H rif;BuD; vª'gef;onhf tajcav;ckyg ausmufom;yv’ifckHESihf ,if;rwdkifrD&SdcJhonhf rlv
apwDi,fESpfqludkjzwfNyD; aAm"dyiftay:em;rS jzwfavQmuf&onf/ vdyfonf;ausmufjym;udk r[maAm"dapwDawmftwGif; xnhfoGif;Xmyemvkdufonf/
,if;onf r[maAm"dapwDtwGif;&Sd Ak'¨qif;wkawmfudef;0yf&m yv’ifjrifhtwGif;udk
apwDawmf\ ta&SUajrmufaxmihfa&mufaomtcg bk&m;zl;onf uefeif[rf wl;azmfpOfawGU&Sd&onhf wwd,0Zd&moeyv’ifausmif;jzpfonf/ apwD\
avSum;aqmifudk0ifNyD; ajrnDxyfodkY wpfzefqif;oGm;&onf/ þ taemufbufodkY a½TUajymif;pdkufysKd;xm;onhf r[maAm"dyifatmufü taomurif;
avSum;aqmifxdyfwGif pdwf0ifpm;zG,ftcsKdU yg&Sdonfh &yfawmfrl aumif;rI ]xef;yifESihf [oFm½kyfyg csLem&oJausmufjym;yv’if}udk wnfxm;ylaZmfMu
onf/ ,if;onf ,aeYacwf bk&m;zl;rsm; awGUjrif&onfh tjyif0Zd&moeyv’if
qif;wkawmfBuD; wpfql&Sdonf/ þMunfnKdzG,f qif;wkawmfonf ausmif;awmfjzpfonf/ (þpmtkyf pmrsufESm 129-udkvnf; ½Iyg)/
122 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 123
]omouFrif;14onf aAm"dyifudk ckwfvSJapNyD;aemuf þAk'¨ tvsiftjref NzdKcsap\/ NzdKcsNyD;aomtcg twGif;ü xGef;ñSdxm;cJh
qif;wkawmfudk zsufqD;ypfcsif\/ odkYaomf qif;wkawmf\ Munf aom qD;rD;wdkifonf &ufrsm;pGmMumonfxd qufvufxGef;vif;
nKdzG,foGifjyifudk awGU&aomtcg qkH;jzwfcsufysufoGm;NyD; ta>c aeao;onfudk awGU&\}/
t&Hrsm;ESihftwl eef;awmfodkY jyefqkwfoGm;\/ vrf;wGif ¤if;\ wdAuf&[ef;awmf "r®omrdacwfwGif þ (r[maAm"dqif;wk
t&m&Sdwpfa,muftm; ]]'DAk'¨qif;awmfukda½TUNyD; olYae&mrSm ra[ awmf)udk vG,fulpGm zl;jrifEdkifao;onfrSm aocsmonf/ ]apwD
oGm&½kyfwkudk (tpm;xkd;)xm;&rnf}} [kqdk\/ t&m&Sdonf trdefY& twGif;&Sd r[maAm"dqif;wkawmf\ rsufESmawmfonf tjrifhESpf
NyD;aomtcg aMumuf½GHUwkefvIyfoGm;NyD; oufjyif;csvsuf þodkYqdk awmif&Sd\/ þuJhodkYaom qif;wkawmfudk zl;jrif&olwpfa,muf
onf ]]tu,fí ig Ak'¨qif;wkudk zsufqD;vQif urÇmaygif;rsm;pGm onf vkH;0auseyfoGm;Edkifjcif;r&SdbJ tjcm;wpfae&modkY oGm;a&muf
tukodkvftusKd;cH pm;&rnf/ bk&iftrdefYudk remcHvQif bk&ihfu zl;ajrmfvdkjcif; r&Sdawmhacs}/ "r®omrdt&Sifjrwfu ]Ak'¨tm; rMunf
ighukd ao'Pfay;NyD; ighrdom;pkudk zsufqD;vdrhfrnf/ wpfenf;qdk nKdolrsm;yif þqif;wkawmfa&SUü &yfvdkufaomtcg (0rf;om)
&vQif trdefYudk emcHonfjzpfap? remcHonfjzpfap 'DtusKd;quf rsuf&nfrusbJ raeEdkifonftxd cHpm;&\}[kvnf; qdkonf/
awGjzpfrnf/ 'gjzihf ig rnfodkY aqmif½Guf& rnfenf;/ xdktcsdefwGif odkY&mwGif þqif;wkawmfjrwfBuD;onf a&S;tMumBuD; uwnf;u
t&m&Sdonf Ak'¨tm;,kHMunfonhf ESvkH;om;&Sdol (Ak'¨bmom0if) zsufqD;ypfjcif;cHcJh&onf/ rlqvifwdkY usL;ausmf 0ifa&mufpOf
a,musfm;wpfa,muftm; rdrdudkulnD&ef ac:,lNyD; bk&m; (yv’if) twGif; jzpfzG,f&Sdonf/ ,aeYacwf (r[maAm"dapwDawmftwGif;)
tcef;udk uefYvefYjzwfvsuf qif;wkawmfa&SUü eH&Hwpfck wnf zl;awGU&onhf qif;wkawmfudk [dE´Lbkef;BuD; r[efYeef;awmf 0if;xJ
aqmufcdkif;\/ xdka,musfm;onf (bk&m;cef;ü) arSmifaerIudk rvdk ü awGU&SdcJhNyD; AkdvfcsKyf uefeif[rf\ awmif;yefrIaMumifh vuf&Sd
vm;ojzihf txJwGif qif;wkawmf ESihftwl qDrD;wdkifxGefñSdxm; ae&m (apwDawmftwGif;)odkY a½TUajymif;EkdifcJhjcif; jzpfonf/ þAk'¨
vkdufNyD; eH&HwGifra[oGm&ykHa&;qGJ\/ a&;qGJNyD;aomtcg bk&if qif;wkawmfrSm xif&Sm;onhf pdwfcHpm;rIr&Sdaomfvnf; qif;wkudk
tm;taMumif;Mum;\/ xdkudpöudk Mum;odoGm;jcif;ü bk&ifBuD;onf xdef;odrf;xm;onhf ywf0ef;usifu qif;wkawmftm; aocsmaom
tvGeftrif; aMumuf½GHUwkefvIyfoGm;vsuf olYcE¨m wpfudk,fvkH; qGJaqmifrIwpf&yfudk ay;onf/ &mbd`E´mewfofw*dk;u þ (r[m
temrsm; xvmNyD; tom;rS aoG;ykyfrsm; ,dkusvm\/ rMumrD aAm"dqif;wk)udk zl;jrif&aomtcg olYb0ü ½kyfwka&SUwGif OD;ñGwf
bk&ifBuD; aoqkH;oGm;\/ xdkYaemuf t&m&Sdonf Mum;cHtkwfeH&Hudk vdkpdwf cHpm;rdonfrSm þwpfBudrfom jzpfaMumif;qdkcJhonf/
yxrbk&m;cef;aqmifodkY jyefvmjcif;ü bk&m;zl;onf 'kwd,
14
jA[®P0g'pGJjyif;xefol b*Fvm;e,frSbk&if (Sasanka 600-635 A.D.)? þrif;onf xyfodkYa&mufonhf b,fbufwnfhwnfh&Sd avSum;udk wuf&
Ak'¨ yg'ajcawmf&mapwDudk **FgjrpfxJ arQmcdkif;onf? r[maAm"dyifudk ckwfjzwfNyD; tjrpf onf/ avSum;xdyfwGif qif;wki,fESpfql NcH&Haeonhf o&zl
rsm;udk a&xJ arQmvsuf opfyifae&mudk rD½IdUckdif;onf? Ak'¨qif;wkawmf ae&mwGif oQD0
vd*Fudk tpm;xkd;ckdif;onf[k [l,ifqefrSwfwrf;ü azmfjyonf (Watters bmomjyef? aqmif; &yfawmfrl Ak'¨qif;wkawmf wpfql&Sdonf/ (bk&m;qif;
'kwd, wGJ? pm- 92? 115? 116/ bmomjyefol)/ wki,f ESpfqlteuf) nmbuf&SdtqlrSm emVm*D&dqifajymifudk ESdrf
128 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 125
a[mif;jcH0if;\ wpfpdwfwpfa'oudk aAm"dyiftm; um&Honhf qkawmfay;[ef rkj'mjzpfNyD; b,fbufwGif t0avmudawoGm&
jcHpnf;½dk;topfESihf yl;wGJwnfaqmufxm;onhf yef;ykxGif;xm; ESihf nmbufwGif arawå,swdkY NcH&Haeonf/ þqif;wkawmfay:
aom ausmufabmifrsm;yg&SdNyD; ¤if;\atmufbufwGif qif? jrif;? wGif ausmufpm trsm;tjym;&Sdonf/ ,ckacwf b*Fvm;a'h&Sf [k
tpGef;wpfbufü oefvsufudkifxm;onhf ½kyfykHwpfckESihf cGufwpfck ,lq&onfh t&yfrS &[ef;awmfwpfyg; vª'gef;onf[k ,lq&
udk tjcm;wpfa,muftm; ay;aeonhf Oygoumwpfa,mufykH aom nmbufatmufajc&Sd pmwef;u þodkYazmfjy\ ]0denf;
rsm;xGif;xkxm;aom ausmufxGif;½kyfykHrsm;rSm qdk;½Gm;pGma[mif; (yd#uwf)ü vdr®muRrf;usifNyD; aomryl&NrdKU r[m0d[m&wpfckwGif
EGrf;aeNyD; *kwå acwfaESmif;ydkif; vuf&mrsm;jzpfonf/ aexkdifvsuf omrwmw (Samatata)EdkifiHom; r[m,me*dkPf;
1899-ckESpfwGif *syef&[ef;awmf tdudkifu0g*lcsD (Ekaii 0ifjzpfol 0D&d,d`E´ (&[ef;awmf)\ aumif;rI}/ ausmufpm ab;&Sd
Kawaguchi) onf wdAufodkY pGefYpm;cef;c&D; rxGufcGmrD Ak'¨*,modYk ½kyfwki,frSm 0D&d,d`E´\ ab;wdkufykH jzpfzG,f&Sdonf/
bk&m;zl;oGm;a&mufcJhonf/ tdudkifonf w&m;ESvkH;oGif;&if; aAm"d apwDtwGif;rS xGufcGmNyD; vuf,m&pfvSnfhvdkufaomf bk&m;
yifatmufü wpfnwm aecJh&mwGif vGefcJhaomtcsdefrsm;u tjcm; zl;onf apwDawmftjyif ywfvnfudk vrf;avQmufEkdifonf/
bk&m;zl;rsm; azmfjyouJhodkYyif ¤if;\cHpm;rIudk þodkY azmfjycJhonf apwDawmftjyifeH&H&Sd uvdkifi,frsm;wGif Ak'¨qif;wkrsm;&Sdonf/
]xdktcsdefu uREkfyfcHpm;cJh&aom cHpm;rIrsKd;udk azmfjyEdkifpGrf; r&Sdyg/ tm;vkH;rSm rMumrDu wnfaqmuf xnhfoGif;xm;aom vuf&m
tNidrfoufqkH;ESihf tNidrf;csrf;qkH;aom yDwdt[kefjzihf wpfnwm rsm;jzpfonf/ uvdkifi,fatmufajcwdkif;wGif iSufESpfaumifykHyg
ukefqkH;cJhonf[líom uREkfyfajymjyEdkifyg\/ Munfvifaom vpE´m onhf rSefuluGufwpfck&Sdonf/ (iSufrsm;onf) EIwfcrf;wGif ykvJ
onf aAm"dudkif;rsm;tMum;rS ty&mZdwyv’ifawmf ae&may:wGif ukH;udk udkufcsDíjzpfap? OD;wnf&mrwlonhfbufodkY ysHoef;íjzpf
obm0twdkif; jzLazG;aoma&mufjcnf jzmvufay;aeonfudk jrif ap (awGU&onf)/ rSefuluGufwdkif;udk cGjcm;xm;onhf ausmufwdkif
awGU&\/ uREkfyfonf þae&mjrwfü w&m;ESvkH;oGif;&if; Ak'¨&iS f (i,f)rsm;wGif yef;yGifhykH'DZdkif;rsm; odkYr[kwf EIwfcrf;rsm;wGif ykvJ
awmfjrwf ukefvGefcJhaom aeYnrsm;udk awG;rdvdkufpOf þjrifuGif; ukH;udkudkufcsDxm;onhf rcg&(Makhara)ac: owå0gwpfrsKd;ykHwdkY yg&Sd
um; tqef;wMu,f ESpfvdkzG,faumif;NyD; xl;jrwfvSygbd}/ onf/ [l,ifqefonf þt*Faw½kyf<ursm;tm;vkH;udk awGUjrif&
tjyif0Zd&moe aMumif; azmfjyonf/ odkY&mwGif xdktcsdefuwnf;u ,if; (t*F
aAm"dyifajcwGif Ak'¨*,mü awGU&Sd&qJ a&S;tusqkH;t&mrSm axmifh aw½kyf<u)rsm;udk rsm;pGmjyKjyifxm;NyD; jzpfykH&onf/ [l,ifqefu
rSefykH ausmufyv’ifBuD;jzpfonf/ þausmuf yv’ifrSm tjcm;0Zd&m xdktcsdefwGif uvdkifi,frsm; twGif;&Sd Ak'¨qif;wkawmftm;vkH;udk
oeae&m wpfckjzpfonf/ þ0Zd&moe\ a&S;tusqkH; rlvae&m a½Tcsxm;aMumif;vnf; azmfjyonf/
udk (r[maAm"d) apwDawmftwGif; xnfhoGif; Xmyemxm;NyD;jzpf r[maAm"dyif
onf/ þtjyif0Zd&moeae&monf 143_238_135 pifwDrDwm r[maAm"d apwDawmfjrwfBuD;\ taemufbufwGif aAm"dyif&Sd
&SdNyD; ajymifvufacsmarGUonhf csLem&(Chunar)oJausmufjzihf jyKvkyf onf/ oAÁnKwÓPfudk &awmfrlonhfnu jrwfAk'¨onf þuJhodkY
126 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 127
aomopfyif\ tudkif;rsm;atmufwGif cdkvIHawmfrlcJhonf/ þ aAm"dyifBuD;ü tzsm;cRefNyD; awmufyonhf tpdrf;a&mif t½Guf
ozef;rsKd;0iftyifudk Ak'¨bmom0ifrsm;u aAm"d½ku© (aAm"dyif)[k rsm;&Sdonf/ wHcg;udk zGifhvkdufaomtcg ',ftdk;ykH uwkwfusif;
ac:Muonf/ ½ku©aA'tvdk Ficus religiosa jzpfonf/ vuf&SdaAm"d oP²mef awGU&onf ... MunfnKdol (Ak'¨bmom0ifrsm;)onf aAm"d
yifudk 19-&mpkwGifpdkufysKd;cJhonf/ ,cifu aAm"dyifaygif; trsm; yifBuD;tm; EdkY"rf;? EdkY&nfESihf pE´ul;eD? pE´ul;jzLponfuJhodkYaom
tjym;ao odkYr[kwf zsufqD;cHcJh&NyD;jzpfonf/ '@m&Dtqdkt& tarT;eHYomrsm;jzifh ylaZmfMuonf/ Oygoumrsm; onf ta0;rSyif
taomurif;onf Ak'¨bmomrjzpfrDu þaAm"dyifudk ckwfvSJcJh vª'gef;zG,f (tarT;wdkifponf)rsm;udk ,laqmifcJhMuNyD; ,if;wdkYudk
aomfvnf; tHhMozG,faumif;pGm wpfzef aygufa&mufBuD;xGm; tqufrjywf tqifoihfjzpfaeatmif pDrHMuonf}/
vmcJhonf[k qdkonf/ aAm"dyifBuD;onf rlvwGif vuf&Sdae&mrS ta&SUbufodkY t
tpOftvmtqdkrsm;t&rl Ak'¨bmom0if jzpfoGm;NyD;aemuf enf;i,f tuGmta0;wGif &SdcJhaomfvnf; r[maAm"dapwDawmfudk
taomurif;BuD;onf ¤if;\rdzk&m; wdó&u©dwm (Tishyarkshita) wnfaqmufaomtcg (taemufbufodkY) a½GUoGm;onf/ ,ck zl;
remvdkjzpfNyD; aAm"dyifudk ckwfvSJcdkif;onftxd aAm"dyiftm; awGU&aom aAm"dyifudk 19-&mpkwGif pdkufysKd;cJhNyD; rlvaAm"dyif\
tvGefMunfnKdoGm;cJhonf/ ,if;odkY ckwfvSJvdkufNyD;aemuf thHMo tvGefa0;uGmaom omref ajr;qufjzpfzG,f&Sdonf/ uefeif[rf
zG,fyif wpfzef &SifoefBuD;xGm;vmonf[k qdkonf/ taomu u 1892-ckESpfwGif þodkYa&;om;cJhonf ]1862-ckESpf 'DZifbmv
rif;\orD;awmf oHCrdwåmonf (þyifr) aAm"dyifBuD;rS tudkif; wGif uREfkyfonf þaAm"dyifBuD; tvGefaqG;ajrU tdkrif;aeonfudk
wpfudkif;udk oD&dvuFmodkY ,laqmifoGm;onhf taMumif;t&m awGUcJh&onf/ taemufbufodkY cufr (udkif;uGJ) okH;ckESihf tudkif;
twGuf ordkif;0iftaxmuftxm;rsm;&Sdonf/ tqdkygaAm"dudkif;rS BuD;wpfckonf pdrf;vef;qJjzpfonf/ odkY&mwGif tjcm; tudkif;
aygufyGm;cJhonhf aAm"dyifonf oD&dvuFma&S;a[mif;NrdKUawmf tEk tcufrsm;rSm tcGHtacgufr&SdawmhbJ ajcmufoa,mif;ae NyDjzpf
&m"yl&wGif ,aeYwdkifwnf&SdqJjzpfNyD; urÇmay:wGif a&S;tusqkH; onf/ uREkfyfonf 1871-ckESpfwGif wpfBudrfawGU&NyD; wpfzef
opfyiftjzpfrSwfwrf;wifcH&onf/ ordkif;t& omouF (Sasanka) 1875-ckESpfrSmyif wpfckwnf;<uif;usefaeonhf opfyif\tpdwf
rif;onf at'D 600-&mpk Ak'¨bmom0ifrsm;tm; uGyfrsufpOf tydkif;onf avrkefwkdif;wdkufcwfpOf taemufbufodkY usKd;us
twGif; aAm"dyifBuD; zsufqD;cH&aMumif;vnf; od&onf/ oGm;onf/ þodkYjzihf aAm"dyiftdkBuD;rSm aoqkH;oGm;cJhonf/ odkY&m
[l,ifqefu uqkefvwdkif;wGif tdE´d,wpfcGifvkH;rS vl wGif taphaygif;rsm;pGm pkaqmif;xm;NyD;jzpfí vuf&SdaAm"dyif (ay:
axmifaygif;rsm;pGmonf Ak'¨*,mwGifpk½kH;MuNyD; aAm"djrpfrsm;ukd eHY aygufvma&;)twGuf (vJoGm;onhf)yiftdkBuD;ae&mwGif tpm;xkd;
om&nf EdkY&nfrsm;jzihf oGef;avmif;MuNyD; *DwjzihfoDqdk wD;rIwf (pdkufysKd;)&ef aAm"dyifysKdrsm; tqifhqihf wnf&SdNyD;jzpfonf/
Muvsuf yef;rsm; BuJjzef;MuaMumif;qdkonf/ "r®omrd (udk,fwdkif) 1880-ckESpfwGif uefeif[rfonf topfpdkufysKd;xm;aom
vnf; tvm;wl MunfnKdylaZmfykHtaMumif; azmfjyNyD; rSwfcsufay; aAm"dyifteD;wGif wpfrDwmcefYeufonftxd wl;&mwGif tvGef
xm;onf ]aAm"dyifonf awmiftaemuf ajrmufbufwdkYrS tkwfeH a&S;usaom opfikwftydkif;tprsm;udkawGU&SdcJhNyD; ,if;udk omouF
&Hjzihf um&Hxm;onhf cHwyfykHtaqmufttkH twGif;üwnf&Sdonf/ rif; zsufqD;cJhaom aAm"dyif t<uif;tusef[k ,lqcJhonf/ a&S;
132 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 129
wGif bk&m;zl;onf t"d|mefapwDawmf &maygif; rsm;pGmudk awGU& xm;onf/ tay:ydkif;udk ykHrSefr[kwfaom *sDMoarBwDwGif tokH;
rnfjzpfonf/ puf0dkif;jcrf;ykH trdk;ckH;rsm;ESihf tjyiftqifr&Sdaom jyKonhfvkdif;rsm; ½kyfykH'DZdkif;rsm;jzifh wefqmqifxm;onf/ axmihf
apwDawmfrsm;rSm xdyfydkif;tjym; trdk;ckH;ESihftao;pdwf yef;ykvuf pGef;ywfvnfwGif xef;yifESihf [oFmykHyef;qGJrsm;yg&Sdonf/ ajymif;
&mrsm; yg&Sdonhf yv’acwf apwDawmfrsm;xuf ydkrdka&S;usonf/ a½TUaexdkifavh&Sdonhf obm0aMumifh [oFm½dkif;udk tavmb
ydkrdkoyÜm,fpGm xGif;xkxm;onfh aESmif;acwfvuf&m apwDtcsKUd (wPSmr&Sdjcif;)\ oauFwtjzpf a&S;OD;Ak'¨0g'wGif tokH;jyKcJhonf/
udk NcHpnf;½dk;vuf&ef;\ twGif;ydkif;usus ta&SUbuf wpfavQmuf þtjyif0Zd&moeudk taomurif;BuD; wnfaqmufcJhykH&onf15/
awGUEdkifonf/ qefcsDt&yf&Sd ausmufvuf&ef;rsm;ay:wGif tvm;wl [oFm½kyf
19-&mpkwGif axmifaygif; rsm;pGmaom ½THUapwDi,frsm;ESihf rsm;ESihf xef;yif½kyfrsm; awGU&aomtcsufu þqufpyfrIudk
t"d|mefausmufjym;rsm;udkvnf; apwDywfvnfü awGU&onf/ axmufcHvsuf&Sdonf/
odkY&mwGif ,if;wdkYrSm ,cktcgü aysmufqkH;ukefNyDjzpfonf/ tqdkyg &wempuFrapwD
(t"d|mef)ausmufjym;rsm;udk jrefrmEdkifiH yk*HESihf yJcl;NrdKUrsm;ü awGU& aAm"dyifrSxGufcGmNyD; qufvufí apwDawmfudk (vuf,m&pf)
onf/ Adkvfrª; wrf;yJvf (Major R.C. Temple)u ,if;awGU&Sdcsuf ywfrnfqdkvQif bk&m;zl;onf &wempuFr apwDawmfudk awGU&
rsm;udk þodkYrSwfcsufcsonf ]Ak'¨*,mwGif bk&m;zl;rsm;twGuf rnfjzpfonf/ þae&monf Ak'¨&Sifawmfjrwf aAm"dÓmPfudk &&SdNyD;
þodkYaom ausmufcsyfrsm; xkwfvkyfonhf tvkyf½kH&SdNyD; bk&m;zl; aemuf okH;ywftMum acgufwkYHacgufjyef pBuøavQmufaecJhaom
rsm;onf xdkacwfu Ak'¨bmomEdkifiH tm;vkH;odkY tqdkygypön;f rsm; ae&mtxdrf;trSwf jzpfonf/ 0Zd&moe? aAm"dyifESifh ausmuf
udk trSwfw&ESihf &Sdckd;ylaZmfrnfh t&mrsm;tjzpf ,laqmifoGm;Mu vuf&ef;wdkYenf;wl Ak'¨*,m (r[maAm"d)apwD (y&d0kPftwGif;)
NyD; ,if;(ausmufcsyf)rsm;udk trdEdkifiHjyefa&mufaomtcg ylaZmfudk; a&S;tusqkH; tpdwftykdif;rsm; jzpfMuonf/
uG,fonhf ae&mwGif xm;Mu\}/ r[maAm"dapwDawmf\ awmif &wempuFrapwDonf (r[maAm"dapwDawmf) ab;wGif
buf wnhfwnfhwGif Ak'¨*,mü wnfaqmufNyD; apwDykxkd;rsm; rlvuta&twGuf 11-ck&Sdonhf tkwfckH&Snw f ef;jzpfNyD; tay:u
teuf tBuD;qkH;jzpfonhf apwDawmfwpfql\ tkwfjrpfrsm;&Sdonf/ qif0iftrdk;&SdcJhonf/ ,cktcgwGif tkwfckH&Snfrsm;udk ausmufom;
[l,ifqef tqdkt& þapwDawmfrSm rlvu ay 200 jrihfNyD; jzihf zkH;tkyfvkdufNyD; tkwfckH&Snfwef;wpfckudkom zl;awGUEdkifonf/
taomurif;BuD; wnfaqmufcJhaMumif; qdkonf/ tjcm; tkwfckH&Snfwef;wpfckrSm apwDawmfajrmufbufeH&H atmuf
&wemC&apwD
apwDawmfywfvnf NcH0if;\ taemufajrmufaxmifhwGif &wem 15
r[maAm"dapwDawmftwGif;&Sd (a&S;tusqkH;) wwd,0Zd&moe (acsmrGwfonhf vdyf
C& (&wemtdrf) apwDawmfwnf&Sdonf/ ,cktcg apwDawmf\ onf;ausmufjym;yv’ifESihf tajcav;ckyg&Sdaom yv’ifckH)rS ausmufwkdifyv’ifckHonf
vnf; taomurif;wnfaqmufcJhaom 0Zd&moe\ wpfpdwfwpfydkif; jzpfNyD; þ
eH&Hrsm;om <uif;usefawmhonf/ rlvapwDawmfudk jrwfAk'¨ tjyif0Zd&moeESihf qufpyfrI&SdaMumif; pma&;q&mudk,fwkdif &Sif;vif;csuf ay;xm;
(Ak'¨oDwifokH;&ef)twGuf ewfa'0gwdkYu wnfaqmuf zefqif;ay; NyD;jzpfonf/ þpmtkyf pm-120 rS atmufajcrSwfcsufudk ½Iyg/ bmomjyefol)/
130 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 131
wGif jrKyfaeonf/ rlvtkwfckH&Snfwpfckvnf; rysufrpD; usef&Sdae NyD; vuf&ef;topfrSm tawmfMurf;onhf rD;cdk;a&mif ESrf;zwf
ao;NyD; a&S;a[mif;okawoejywdkuf (ACC No. 46) wGif Munfh½I ausmufjzihf jyKvkyfxm;onf/ ,cktcg ausmufvuf&ef;rsm;udk
Edkifao;onf/ tkwfckH&Snf\wkdifvkH;onf tem;&Spfckyg&SdNyD; ¤if;wGif a&S;a[mif;okawoejywkdufrsm;odkY a½TUajymif;xm;NyD; rlvvuf
wifhw,faom trsKd;orD;½kyfykHwpfck xGif;xkxm;onf/ ausmuf &ef;ykHtwdkif; tawmfMurf;onhf t*Fawjzihf tpm;xdk;NyD;jzpfonf/
wdkif\ atmufajcwGif xGif;xkxm;onhfpmrsm;rSm yef;&efq&m\ usefaeao;onhf ausmufwdkifrsm;rSm taemufbufjcrf;\
trSwftom;jzpfykH&NyD; bDpD 100-cefYu vuf&m[k cefYrSef;&onf/ taemufawmifpGef;ae&mrsm;&Sd trSwf 4? 7 ESihf 9? awmifbuf
ausmufvuf&ef; jcif;\ taemufawmifpGef;&Sd trSwf 12? 14 ESihf ajrmufbufjcrf;&Sd
bk&m;zl;onf r[maAm"dapwDawmftm; NcHpnf;½dk;ausmufvuf t0if*dwf vuf&ef;wdkifrsm;jzpfonf/ ,if;wdkYteuf ESpfck (trSwf
&ef;jzihf um&Hxm;onfudk owdjyKrdvdrhfrnf/ yxrwGif NcHpnf; 4 taemufESihf trSwf 12 awmif) vuf&ef;rsm;wGif pdwf0ifpm;
½dk;udk opfom;jzihfjyKvkyfcJhNyD; vuf&SdNcHpnf;½dk;xuf rsm;pGmao;i,f zG,f ½kyfwkrsm; xGif;xkxm;onf/ yxrvuf&ef;wdkif (trSwf 4
onhf tus,ft0ef;jzihf um&Hxm;cJhjcif;jzpfonf/ bDpD 100-cefYü taemuf)wGif qifwpfaumifudk xdef;csKyfaeonhf trsKd;om;wpf
rlv(opfom;)vuf&ef;ae&mwGif ausmufvuf&ef;udk tpm;xdk;cJh a,mufykH awGU&onf/ þonfrSm "r®y' 326-*gxmudk o½kyfazmf
onf/ þa&S;a[mif; ausmufvuf&ef; tpdwftydkif;rsm;onf xm;ykH&onf –
,cktcsdefxd rysufrpD;usef&Sdao;NyD; ,if;wGif a&;xdk;xm;onhf ]a&S;,cifu þpdwfonf ¤if;ESpfoufonfhtwdkif;
ausmufpmrsm;u (þausmufvuf&ef;udk) bk&ifrif;ESihf ywfouf tvdk&Sd&modkY aysmfarGUonhf tm;avsmfpGm vSnhfvnfcJhNyD/
onhf tzGJUwpfzGJUu vª'gef;cJhaMumif; ñTefjyonf/ qifOD;pD;onf qifudk cRef;jzihf xdef;apmihfouJhodkY
ausmufvuf&ef;a[mif;onf av;axmihf ykHoP²mef&SdNyD; igonf þpdwfudk todynmjzihf ,Ofaus;atmif qkH;rtHh}/
vuf&Sdr[maAm"dapwDawmf (vuf&ef;)ae&m tus,ft0ef;xuf 'kwd,vuf&ef;wdkif (trSwf 12 awmif) tjyifydkif; o½kyfazmf
rqdkpavmuf ydkusOf;onf/ trSefpifppf uefeif[rfonf (,if;) ykHrSm rd*'g0kef&Sd apwDawmftwGif;ydkif;ae&mudk udk,fpm;jyKonf[k
ausmufvuf&ef;a[mif;rsm; wnf&SdcJhonhf tkwfjrpft<uif;tusef ,lq&onf/ ausmufvuf&ef;ay:&Sd tjcm;yef;ykvuf&mrsm; t
udk (r[maAm"d)apwDawmf tkwfjrpfrsm;atmufajcü awGU&SdcJhonf/ aMumif;udk a&S;a[mif;okawoejywdkuftcef;wGif aqG;aEG;ygrnf/
at'D 6-&mpkcefYwGif þausmufvuf&ef;a[mif;onf NydKysufNyD; 19-&mpkwGif ausmufvuf&ef;trsm;pk aysmufqkH;ukefNyD;
ausmufvuf&ef;topf tpm;xdk;cJhonf/ þNcHpnf;½dk; ausmuf trIdufykHrsm;atmufwGif jrKyfvsuf usef&Sdae odkYr[kwf r[maAm"d
vuf&ef;topfudk ,cifxuf ESpfqrQus,fatmif jyefvnfwnf apwDawmf yifr0ifayguf\ b,fbuf&Sd [dE´Lbk&m;ausmif; eH&H
aqmufcJhonf/ vuf&ef;a[mif;ESifh vuf&ef;topf uGJjym;csufrSm rsm; (wnfaqmufpOf)wGif tokH;jyKcJhjcif; jzpfzG,fonf/
tokH;jyKxm;onhf ausmufjzifh xif&Sm;onf/ yxr vuf&ef; t"d|mefapwD(ausmufapwD)rsm;
a[mif;udk acsmrGwfonhf tnKda&mif oJausmufjzihf wnfaqmuf (apwDawmfjrwf\) NcHpnf;½dk; vuf&ef;tjyifbuf&Sd NcH0if;ywfvnf
136 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 133
wmcefY tuGmta0;&Sd rkcsvdef (Muchalin)[k ac:onhf tvGef xm;aMumif; qdkonf16/ jrwfAk'¨onf aAm"dÓPfudk &&SdNyD;aemuf
reufawmhaom a&uefi,fjzpfonf/ ,ck(azmfjyaeonhf) a&uef av;Budrfajrmufowåm[ (av;ckajrmuf &ufowåwpfywf)udk
rSmrl r[maAm"dapwDawmfESifh tjcm; taqmufttkHrsm;twGuf tbd"r®mw&m;ESvkH;oGif;&if; þae&mwGif ukefvGefawmfrlcJhonf/
tkwfrsm;wpfoDwpfwef;BuD;&&Sd&ef wlazmfcJhjcif;jzpfNyD; aemifwGif pepfwusxGif;xkxm;onhf rlvwHcg;rSm e*dkrysufwnf&SdqJjzpf
a&csKd;ueftjzpfvnf; tokH;jyKcJhonf/ 19-&mpkukefavmuf txd onf/ odkY&mwGif twGif;ü oDwif;okH;awmfrlonhf qif;wkawmfrSm
yif a&uefxJü rdausmif;rsm;&SdcJhonf/ rMumjrihfao;acs/
a&S;a[mif;okawoejywdkuf tedrdoapwD
Ak'¨*,m&Sd yef;ykvuf&mtrsm;pkudk 19-&mpktwGif; tjcm;jywdkuf r[maAm"dapwDawmf yifr0ifaygufodkY oGm;&mvrf;\ nmbuf
rsm;odkY,laqmifjcif; okdYr[kwf oufoufrJh aysmufqkH;oGm;jcif;wkYd ukef;jrifhxdyfwGif vkH;ywfawmf wpfckwnf;ESihf apwDawmf wpfql
aMumihf (þ)a&S;a[mif;okawoejywdkufrSm tenf;i,frQom pk &Sdonf/ ,if;apwDonf r[maAm"dapwDawmf (eH&H)wGifawGU&aom
aqmif;xm;Edkifonf/ ta&;tBuD;qkH; jyocef;wpfckrSm wpfcsdefu apwDwpfqlESihf cyfqifqifwlonf/ þapwDum; tedrdoapwD[k
r[maAm"dapwDawmfudk um&HcJhonhf ausmufvuf&ef; jzpfonf/ xif&Sm;onf/ aAm"dÓmPfudk &NyD;aemuf wpfywftMumwGif Ak'¨
,if;ausmufvuf&ef;trsm;pkudk jywdkuft0if0wGif pkpnf;xm; &Sifawmfjrwfonf rrSdwfaomrsufvkH;jzihf aAm"dyifudk pdkufMunfhNyD;
NyD;twGif;ü ao;i,faom tpdwftydkif;udk jyoxm;onf/ xdkifaeawmfrlcJhonfhae&m txdrf;trSwfjyKapwDawmf jzpfaMumif;
ausmufvuf&ef;ay:&Sd yef;ykvuf&mrsm;\ t"dyÜm,fonf qdkprSwfjyKMuonf/
rsm;pGmaomtawG;tjrifudk jzpfay:aponf/ abedrm"mb b½l;0g; odkY&mwGif þ(tedrdoapwDawmf)\ wnfae&monf [l,if
(Benimadhab Barua)trnf&Sdyk*¾Kdvfu vuf&mtrsm;pkonf q,fh qefay;aom tcsuftvufESihf nDñGwfrIr&Sdacs/ [l,ifqefu
ESpf&moDcGif trSwfoauFwrsm;udk ukd,fpm;jyKaMumif;,lqonf/ tedrdoapwDonf ]vrf;\b,fbuf jrwfAk'¨ pBuøavQmufawmfrl
odkY&mwGif ¤if;\xifjrifcsuftrsm;pkrSm vufcHEdkifzG,fr&Sdacs/ trSef onhfae&m\ ajrmufbufwGif} &SdaMumif;qdkonf/ þonfrSm &w
tm;jzihf vuf&mtrsm;pkrSm ausmfMum;onhf Ak'¨bmomausmif; emC&apwDawmf\ ajrmufbuf[k qdkvdkjcif;jzpfonf/ ,if;odkY
wdkufrsm;? jrwfAk'¨vufxufawmfu tjzpftysufrsm;? aeYpOfb0 jzpfygu tedrdoapwDonf vuf&ef;\ ajrmufbuf*dwf tvGef
tjzpftysufrsm;? r*FvmoauFwrsm;ESihf tcsKdUae&mwGif xif&Sm; avmufwGif&Sdonhf {&mrtaqmufttkHBuD; wpfck\ tkwfjrpfae
onhf [dE´Lewfrsm; ukd,fpm;jyK½yk fykHESihf &moDpuf0ef;trSwftom; &mjzpfrnfaocsmonf/
rsm;udk o½kyfazmfxm;[efwlNyD; xl;jcm;aomtpDtpOfjzihf zGJUpnf;
xm;onf r[kwfacs/ 16
&wemC&pHtdrf[lonf &wemckepfyg;tppfjzifh wnfaqmufxm;aom yuwdtdrf
jywdkufjyifbufrS ausmufvuf&ef;rsm;ay:&Sd &Sif;vif;xl;jcm; r[kwf? tbd"r®mckepfusrf;[laom &wem ckepfyg;jzifh wnfaqmufxm;aomtdrfudk
onfh vuf&ef;rsm;teuf tcsdKUrSm 1) *lwpfckxJrS &[ef;wpfyg;2) wifpm;í ac:a0:jcif;jzpfonf/ tbd-| 1? 13/ (bmomjyefol)/
134 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 135
ta&SUawmifbufbk&m;ausmif; usefNyD; yv’acwfvuf&m Ak'¨qif;wkawmfBuD; wpfql&SdNyD; ,if;
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf aAm"dÓmPfudk&NyD;aemuf rdrd\w&m;a'oem qif;wk\ OD;acgif;awmfudk rMumrDu jyefvnf jyKjyifxm;onf/
udk vltenf;pkom odjrifEdkifpGrf;&Sdvdrfhrnf[k qifjcifawmfrlNyD; taomuausmufpmwkdif
w&m;"r®a[mMum;&ef wGefYqkwfawmfrlonf/ (xdktcg) o[rÜwd apwDawmfteD;0ef;usif&Sd (txdrf;trSwf) ae&mawmfrsm;\ ta&SU
trnf&Sd jA[®mBuD; Ak'¨&Sifawmfjrwf a&SUawmfarSmufodkY a&muf&Sd awmif,Gef;,Gef;wGif taomuausmufpmwdkif tykdif;tpwpfck&Sd
vmNyD; pdwfawmfudk jyefvnfjyifqifawmfrl&ef awmif;yefonf onf/ bm&[kw ½kyf<uif;ESihf ukrm&[k& (Kumarhur) ausmufcsyf
]&Sifawmfbk&m;? w&m;a'oem a[mMum;awmfrlyg/ þavmuü rsm;t& xdyfwGif qif½kyfygonhf taomuausmufpmwkdifwpfck
ÓPfrsufvkH;wGif wdrfovm tenf;i,fom&SdMuaom yk*¾KdvfawG onf rlvu apwDawmfta&SUbuf0ifayguf\ nmbuf&SdNcHpnf;
trsm;BuD;&SdMuNyD; tu,fí w&m;"r®udk rMum;em&vQif xdkyk*¾Kdvf ½dk;vuf&ef; tjyifem;avmufwGif wnf&SdaMumif;azmfjyonf/ odkY
rsm; tusKd;rJhrnfjzpfNyD; w&m;a'oema[mawmfrlygu xdkyk*¾Kdvf &mwGif zm[D,efa&m [l,ifqefyg tqdkygausmufpmwkdifukd jrif
awG csrf;omMuygvdrfhrnfbk&m;} (0d 3? 5)17/ awGU&aMumif; azmfjyjcif;r&Sdacs/ þtcsufonf ,if;ausmuf
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf o[rÜwdjA[®m\ avQmufxm; awmif; pmwkdiftm; xdktcsdefuwnf;u zsufqD; odkYr[kwf tjcm;ae&modYk
yefcsufudk qifjcifawmfrlNyD; em,lrnfhol em;vnfEdkifonhf yk*¾Kdvf a½TUajymif;cH&aMumif; ñTefjyonf/
rsm;tm; w&m;a'oem a[mMum;awmfrlrnf[k qkH;jzwfawmfrl ,ckbk&m;zl;rsm; awGU&onhf taomuausmufpmwdkifudk
vsuf ]aojcif;r&Sd&m trw(tNrdKufedAÁmef)\ wHcg;rsm;udk zGifhxm; *,mNrdKU&Sd a*gvyw¬m& (Gol Patthar)t&yfwGif awGU&Sd&NyD; 1956-
ygNyD/ Mum;emEdkifol tm;vkH; ,kHMunfpGm wkHYjyefMuukefavmh} [k ckESpfu vuf&Sdae&modkY ajymif;a½TUcJhjcif;jzpfonf/ þausmufpm
aMunmawmfrlonf/ wkdifonf rlvu taomurif;BuD; Ak'¨*,mü pdkufxlcJhaom
[l,ifqefonf txufygtjzpftysuf jzpfay:cJhonfhae&m ausmufpmwkdif tpdwftydkif;jzpfonfrSm oHo,jzpfzG,frvdkacs/
wGif apwDawmfwpfql wnfxm;onfudk awGUcJh&onf/ ,cktcg a&uef
wGif ,if;apwDawmf\ t<uif;tusefrsm;onf (r[maAm"d) apwD taomuausmufpmwdkif\ awmifbuf qif0iftrdk;atmufudk
awmf\ teD;0ef;usif&Sd ae&mawmfjrwfrsm;\ ta&SUawmifaxmihf jzwfí avQmufoGm;ygu bk&m;zl;onf &moDtvdkufvSyonhf
wGif wnf&SdqJjzpfonf/ þapwDawmf\ tkwfckHrsm;onfom <uif; MumrsKd;rsm; a&ay:wGif yGifhvef;aeonhf a&uefBuD;wpfckawGU&ay
17
vdrfhrnf/ þa&uefudk rkpvdE´tkdifESifh rMumcPrSm;avh&SdMuonf/
jA[®mBuD; vm&mufawmif;yefapvdkojzihf avmutm; w&m;a[m&ef wGefYqkwfonhf teD;tem;&SdtrSwftom; odkYr[kwf a&ueftv,fü rkpvdE´
tBuH jzpfawmfrlonf/ taMumif;rl (xdkacwf) vltaygif;onf jA[®mudk tav;*½k
jyKMuojzihf jA[®mawmif;yefvQif rdrdw&m;udk vlxkydkrdktav;tjrwfjyKrnf[k jrwfAk'¨ e*g;u t&dyfay;aeonhf Ak'¨qif;wkawmfykH wnfaqmufxm;jcif;
odjrifawmfrlaomaMumihfjzpfonf/ þodkY tBuHjzpfjcif;rSm yGihfawmfrlNyD; bk&m;&Sifwdkif; wdkYu þrSm;,Gif;pGmem;vnfrIudk taxmuftulrjyKEdkifbJ&Sdonf/
\ xkH;pH"r®wmvnf; jzpfonf (0d-| 3? 242)/ (bmomjyefol)/ rkpvdE´a&tkdifonf trSefpifppf ,cktcg awmifbuf wpfuDvkdrD
140 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 137
wGif a'0em*&DESihf jrefrmtu©&mrsm;jzihf a&;xkd;xm;onf/ 'kwd, tawmifygonfhorif 3) jcaoFhwpfaumifESihftwl ocFrf;ausmif;
taqmufttkHeH&Hü yef;csDaq;a&;rsm;&SdNyD; jrefrmtzGJUapwDawmf i,ftwGif;rS &[ef;wpfyg; 4) jrif;acgif;yg trsKd;orD;wpfa,muf
udk &Sdcdk;aeonhfykH jzpfEdkifonf/ odkY&mwGif 0rf;enf;zG,faumif;onf ESihf twl&Sdaeonhf trsKd;om;wpfa,muf 5) 64-uGufyg ckHay:ü
rSm yef;csDrsm;udk rMumrDu xkH;&nfokwf(zsufqD;)vkdufNyDjzpfonf/ usm;xdk;aeonfh trsKd;om;ESpfa,muf 6) jrnf; odkYr[kwf orif
0ifayguftwdkif;aemufbufodkY jyefqkwfcJhygu bk&m;zl;onf (\toH)udk em;axmifaeonhf trsKd;orD;wpfa,mufESihf uav;
eef;awmfxJodkY 0if&rnfjzpfonf/ t0if0wGif r[efY\ usm;a&cH i,f – þonfrSm a&m[ewrd*Zmwfudk o½kyfazmfxm;jcif;jzpf
yv’if&Sdonf/ ¤if;\aemufbufeH&HwGif t*Fawjzihf pDrHxm;onhf Edkifonf? 7) tawmifygonhfqif 8) a&olrykHwdkYyg0ifonf/ jcH
Ak'¨0ifyef;ykvuf&m trsm;tjym;&Sdonf/ ,if;wdkYteuf pdwf0ifpm; pnf;½dk;tem;oyf ausmufvuf&ef; (xkyfwef;)rsm; wpfavQmuf
zG,ftaumif;qkH;rSm jcaoFhpD;NyD; tcRefokH;ckyg vSHwHudkifxm;onhf wGif a&ola,musfm;rsm;onf ¤if;wkdY\vufudk yifv,fowå0gBu;D
oD[em' t0avmudawoGm&ykHjzpfonf/ eef;awmfwGifaexkdifMu rsm;\ yg;pyfxJodkY xnfhxm;Muonf/ (xdkYjyif) pdwful;,Of owå0g
onhf ykPÖm;rsm;rSm aiGaMu;&vdkMuonf/ ½lyD;tenf;i,fqdkvQif BuD;rsm;ESihf yef;yGifhykHpHrsm; jzpfonf/
aumif;aumif;vkHavmufygonf/ jywdkuftwGif;&Sd ausmufvuf&ef;rsm;ay:wGif xGif;xkxm;
yifr0ifayguftwdkif; eef;awmfrSxGufNyD; b,fbufodkYvSnfh onhf vuf&mrsm;rSm 1) £E´omvvdP k *f lwGif 0wfjyKaeMuonfh
vQif bk&m;zl;onf 0if;ywfvnfwGif wnfaqmufxm;onhf yk*¾KdvfESpfa,muf 2) cspfwif;aESmaeonhf pkHwGJ 3) ausmufvuf
txGwfygonhf bk&m;ausmif;pkudk awGUEdkifonf/ xdk0if;twGif; Ak'¨ &ef;rsm;jzihf um&Hxm;onfh aAm"dyifwpfyif 4) jrif;udk,fESifh vl
qif;wkawmfBuD; 14-ck odrf;qnf;xm;onf/ odkYaomf pdwf0ifpm; acgif;owå0g – "Ekac:onhf tdE´d, rd*oDeu©wfykHjzpfzG,f&Sdonf?
p&mtaumif;qkH; qif;wkawmfrSm rMumrDu ckd;cHvdkuf& (ojzihf 5) aAm"dyifudk &Sdckd;aeMuonhf qifokH;aumif 6) Mumyef; cl;ae
aysmufqkH;oGm;)NyD jzpfonf/ b,fbufrS qif;wkawmfwpfqlrSm Muonhf avSay:rStrsKd;om;rsm; - þonfrSm okwåedygwf *gxm
tay:ydkif;rQom <uif;usefNyD; at'Dig;&mpkvuf&m jzpfonf/ xdYk trSwf 2-udk o½kyfazmfxm;jcif;jzpfzG,f&Sdonf? 7) [dE´LewforD;
aMumihf Ak'¨*,mü awGU&SdNyD; qif;wkrsm;teuf a&S;tusqkH;jzpf *Zvu©srD; 8) "r®pMumudk Xmyemxm;onhf apwDwpfql 9) aZ
onf/ qif;wkawmfonf aMumuf½GHU jcif;uif;rJhykHudk azmfjyonhf w0efO,smOfudk temxydPfolaX;u 0,f,laeykH 10) tawmif
[ef(tb,rkj'm)jzihf vufawmfwpfbufudk a`rSmufxm;vsuf ygonhfjrif; 11) yifv,fowå0gBuD;udk pD;aeonhf tawmifESihf
rPdawmfaemuf bufwGif xl;jcm;&Snfarsmonhf a&mifvQHpuf0ef; a,musfm; 12) oefvsufESihfumudk udkifxm;onhf ppfolBuD;wpf
yg&Sdonf/ NcH0if;\tqkH;wGif Ak'¨ajcawmf&mrsm;ESihf ½kyfyGm;awmfrsm; a,mufwdkYyg0ifonf/ xkyfwef;rsm;ay:ü tv,fwGif tcsdKUvlacgif;
&Sdonfh ausmufom;yv’ifBuD;wpfck&Sdonf/ xdkYaemufbk&m;zl;onf rsm;? tcsKdU wd&pämef½kyfrsm; yg&Sdonhf Mum0ef;ykHt0kdif;rsm;jzpfonf/
yifr0if;twGif;odkY jyefoGm;NyD; jrpfodkY a&mufoGm;onhf ta&SUbuf jywkdufudk eHeuf 10-em&DrS nae 5-em&DtxdzGifhNyD;
wHcg;rS xGufcGmoGm;&rnfjzpfonf/ 0if;wHcg;nmbuf&Sd csKdifh0ifae aomMumaeYwGif ydwfonf/
138 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 139
acwfopfausmif;wkdufrsm; *,modkYoGm;onhfvrf;ab;&Sd NrdKU\tjcm;wpfbuf r[efYeef;awmf
rsm;pGmaom Ak'¨bmomEdkifiHrsm;ESihf Ak'¨0g'*dkPf;uGJrsm;onf Ak'¨*,m tvGefavmufwGif jrefrmausmif;&Sdonf/ þausmif;\ bk&m;cef;
wGif ausmif;wkdufrsm; wnfaqmufMuonf/ rsm;aomtm;jzihf wGif Ak'¨vufxufawmftcgu xif&Sm;onhf tjzpftysufZmwf
¤if;wdkYEdkifiH\ xif&Sm;aomtpOftvm[efrsm;jzihf wnfaqmufMu vrf;rsm;udk a&;qGJxm;onhf xl;jcm;onhf yef;csDum;rsm;&Sdonf/
jcif;jzpfonf/ ,if;taqmufttkHrsm;onf þtdE´d,wdkufi,f r[efYeef;awmf
(Ak'¨*,m)tm; wpfrlxl;jcm;onhf EdkifiHwumpdwf0ifpm;rIudk ay; jrpfurf;wpfavQmuf tawmftwefa0;uGmonftxd ae&m,l
vsuf&Sdonf/ ,if;ausmif;wkdufrsm;teuf &mpkESpftapmydkif;u xm;aom tkwfwHwdkif;BuD;um&Hxm;onhf þeef;awmfum; r[efY
tem*g&du"r®ygv wnfaqmufcJhonhf r[maAm"dtoif;wkdufrSm ([dE´Lbkef;BuD;)\ ae&mjzpf\/ bmoma&;ESifh ywfoufaom &aoh
a&S;tusqkH;jzpfonf/ þtaqmufttkHESihf uyfvsufnmbuf&Sd &[ef;wpfyg;\tdrf jzpfaomfvnf; þeef;awmfonf ief;rsm;?
taqmufttkHrSm a*vkyÜ (Gelugpa) *dkPf;0if wdAufbkef;BuD; Muufrsm;ESihf OD;wnf&mrJhoGm;vmaeonhf EGm;rsm; odkavSmifonhf
ausmif;jzpfonf/ þausmif;wkduf\ ab;eH&Hrsm;wGif wdAuf½dk;&m ae&m jzpfaeNyD; v,fxGefpufrsm; 0ifxGufoGm;vmaeonf/
[efjzihf jrwfAk'¨ vufxufu jzpf&yfrsm;ESihf tdE´d,r[m,meESihf þeef;awmfudk Ak'¨*,mü Ak'¨bmom0ifrsm; r&Sdawmhonhf
wdAuf0Zd&,me*dkPf;0if ynm&SdBuD;wdkY\ ½kyfykHrsm;udk a&;qGJxm; tcsdefu crf;em;pGmwnfaqmufcJhjcif;jzpfonf/ wnfaqmufol
onf/ bk&m;cef;wGif oyÜm,fvSyonhf arwå,sbk&m;avmif; rsm;onf Ak'¨0g'qdkif&m yef;ykqif;wkawmfrsm;pGmudk þtaqmuf
qif;wk&Sdonf/ tODtwGif;odkY ,laqmifcJhMuojzifh Ak'¨bmom0ifrsm; pdwf0ifpm;
vrf;atmufbufwGif ao;i,faomfvnf; tawmftwef onhfae&mvnf;jzpfonf/ eef;awmf0if;odkY 0ifoGm;onhf yifr0if
qGJaqmifrI&Sdonfh w½kwfbk&m;ausmif;ESihf ¤if; tvGefwGif 1950- ayguf\ wpfbuf&Sd eH&Huvdkifaygufrsm;wGif ao;i,faomfvnf;
ckESpfrsm;qDu ,kd',m;bk&ifwnfaqmufxm;cJhonfh 0yfAk'¨*,m oyÜm,fvSonhf Ak'¨qif;wkawmfrsm;&Sdonf/ vuf0Jbuf&Sd qif;wk
(,dk;',m;)ausmif;&Sdonf/ awmfwpfqlpD\ OD;acgif;rSm rMumrDu usKd;ysufoGm;NyDjzpfonf/
axmihfpGef;ae&mudkywfNyD; a&SUudkqufoGm;ygu bk&m;zl;onf yifr*dwfaygufrS0ifí twefi,fqufoGm;NyD; nmbuf&Sd
opfvGifawmufypGm aq;jc,fxm;onfh blwefbk&m;ausmif;odkY yxr0ifayguftwdkif; oGm;aomf bk&m;zl;onf tkwfwHwdkif;BuD;
a&mufvdrfhrnf/ twGif;&Sdyef;csDrsm;rSm uav;pmtkyfrsm;wGif jzihf um&Hvsuf pm;aomufyifrsm; pdkufysKd;xm;onhf O,smOfwpfck
o½kyfazmfxm;oavmuf tqifhom&SdNyD; qGJaqmifrIr&Sdacs/ rd*'g awGU&rnf/ þO,smOftqkH; cyfvSrf;vSrf;wGif jrefrmh[efqif0if
0kef&Sd udkaqqkEdkifqk (Kosetsu Nosu)\ yef;csDvuf&mwpfpdwfwpf aqmif (wef;vsm;) ESpfckawGUEdkifonf/ ,if;taqmif ESpfckteuf
a'oudk ul;,lxm;jcif;jzpfonf/ þausmif;tvGefwGif *syef yxrtaqmifwGif r[maAm"dapwDudk jyKjyif&ef (jrefrmbk&if)
bk&m;ausmif;ESihf vrf;tqkH;wGif oJausmufjzihf aqmufvkyf rif;wkef;rif; vTwfvdkufonhftzGJU pdkufxlcJhaomausmufpm &Sdonf/
xm;onhf 24-rDwmtjrihf&Sd Ak'¨qif;wkawmf&Sdonf/ ,if;ausmufpmudk acsmrGwf jzLazG;onhf pusifausmufjym;
144 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 141
aom uvdkifayguw f Gif tvGefqGJaqmifonhf wEÅ&(0g')qdkif&m pkE´
ewf½kyf&Sdonf/
ae&ÍÆ&mjrpf
Ak'¨*,m0ef;usifwGif qGJaqmifrItaumif;qkH;aom obm0txdrf;
trSwfae&mwpfck[k qdk&rnfht&mrSm ae&ÍÆ&mjrjzpfonf/ ,ck
tcg eDv*sef (Nilajan) wpfcgwpf&H vdvm*sef (Lilajan) [kac:a0:
onf/ us,f0ef;NyD; oJxlxyfvsuf rdk;&moDrSmyif tvGefreuf
onhf þae&ÍÆ&mjrpfonf jrpfurf;wGifxkdif&ef odkYr[kwf nae
csrf; tcsdefwGif vrf;avQmuf&ef ESpfoufp&maumif;onhf ae&m
wpfckjzpfonf/ jrwfAk'¨onf Ak'¨*,mwGif oDwif;okH;awmfrlpOfu
ae&ÍÆ&mjrpfwGif tBudrfBudrf a&okH;oyfawmfrlcJhonf/
a&S;a[mif;t|uxmusrf; (O'ge-|? 24)ü ae&ÍÆ&m[laom
trnfonf ESpfoufzG,faumif;aom (aevH) odkYr[kwf wpfyk'fpD
t"dyÜm,f,lü tjyma&mif(eDv)ESihf a&(tv)u qif;oufvm
aom trnfjzpfaMumif; zGifhqdkonf/ tjyma&mif Munfvif at;
jraoma& pD;qif;aeaomaMumihf ae&ÍÆ&mtrnf&aMumif;vnf;
azmfjyonf/ jrpf\ae&mtcsKdUudk a'ocHrsm;u tdrfomtjzpftokH;
jyKMuaomfvnf; aumif;rGef oifhjrwfqJjzpfonfh zGifhqdkcsufyifjzpf
onf/ Ak'¨*,mrS jrpfatmufbuf uDvkdrDwm tenf;i,ftuGm
wGif ae&ÍÆ&mjrpfonf arm[ejrpfESihfqkHNyD; zv*l (Falgu) jrpfjzpf
ay:vmvsuf ,if; (zv*l)jzpfonf *,mjrpftxd pD;qif;NyD; [dE´L
wdkYu jrifhjrwfaomjrpftjzpf ,kHMunfMuonf/
apwDukef;
Ak'¨*,mrS wnfhwnfh jrpf[dkbufurf;wGif ½Gmi,fwpf½mG ywf0ef;
aeNyD; jrufyifrsm; aygufa&mufaeonhf awmifurlwpfck&Sdonf/
,if;onf a&S;a[mif;apwDawmfysuf wnf&Sdonhfae&mjzpfonf/
142 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 143
,aeYacwfwGif ,if;awmifukef;apwDudk olaX;orD; okZmwm\ aexkdifcJhonfqdkjcif;ESihfywfoufírl t&dyft>rufrQ azmfjyxm;jcif;
tdrfa[mif;ae&mwGif wnfaqmufxm;onf[k qdkMuonf/ odkY&m r&Sdacs/ &mZN*dK[f0ef;usifwGif aexdkifcJhNyD; aemifwGif*,mü aexdkif
wGif þtqdkESihfywfoufí orkdif;taxmuftxm;a&m tpOft cJhonf[í l om qdkEdkifonf/ [l,ifqefacwfu tpOftvmt&
vm taxmuftxm;yg r&Sdacs/ [l,ifqefu þapwDawmfudk bk&m;avmif;rif;om; od'¨w¬onf Ak'¨*,modkY oGm;a&muf&ef qkH;
azmfjyaomfvnf; Ak'¨\twdwfb0 tjzpftysufwpfckudk txdrf; jzwfcsufrcsrD y&aAm"d (Pragbodhi) ]aAm"dÓPfrwdkifrD} [kac:
trSwfjyKwnfxm;aom apwDjzpfaMumif; jyqdkonf/ onhf awmifukef;ab;wGif&Sdonhf vdkPf*lü aexkdifcJhaMumif; ajym
þapwD\ta&SUawmifbuf wpfuDvkdrDwmcefYtuGmwGif qJG qdkMuonf/ þtpOftvmajymqdkcsufESihf ywfoufí oHo,
aqmifonhfywf0ef;usifjzihf aqmufvkyfxm;aom [dE´Lbk&m; jzpfzG,frvdkacs/ ,ck a'gPa*qGm (Don-geswa) [kac:onhf y&
ausmif; wpfck&Sdonf/ odkY&mwGif aemiftcg þa'o&SdykPÖm;wdkYu aAm"donf Ak'¨*,m\ ta&SUajrmufbuf ajcmufuDvdkrDwmcGJ
þae&monf O½ka0v uóywdkYudk Ak'¨&Sifawmfjrwfu rdrdt,l avmuf ta0;wGifwnf&Sdonf/ þawmifukef;onf ajrmuf
0g'udk vufcHusifhokH;aponhf ae&mjzpfaMumif; qdkMuonf/ þ bufESihf awmifbufodkY ajcmufuDvkdrDwmcefY&Snfvsm;onhf awmif
onfrmS urÇmvSnhfc&D;onfrsm;ESihf bk&m;zl;rsm;udk qGJaqmif&ef xGwf uGif;qufrsm;\ tpdwftydkif;wpfckjzpfonf/
&nf½G,fcsufjzihf ajymqkdMuonfrSm aocsmonf/ þajymqdkcsuf acsmufeufwpfck\ atmufajcydkif;&Sd awmifukef;ay:odkY (t
rsm;twGuf ordkif;taxmuftxm;a&m tpOftvmtaxmuf wufc&D;) wpf0ufavmufwGif azmfa½G&if;ESD;wwfonfh wdAuf
txm;yg rawGU&acs/ &[ef;awmfrsm; xdef;odrf;xm;aom bkef;BuD;ausmif;i,f wpfc&k Sd
Ak'¨*,modkY onf/ þbkef;BuD;ausmif; tay:wnfhwnfhavmufwGif bk&m;
Ak'¨*,monf *,mNrdKUrS 12-uDvdkrDwm tuGmta0;wGif&Sdonf/ avmif;od'¨w¬ t&dyftm0gocdkvIHcJhonf[k tpOftvmt&od&onhf
bwfpfum; odkYr[kwf &defYcsm; (vefcsm;)jzihf vG,fulpGm oGm; vdkPf*l&Sdonf/ þbkef;BuD;ausmif;rS vrf;Murf;twdkif; y&aAm"d
a&mufEkdifonf/ *,macgif;pOfygonhf tcef;udk ½Iyg/ awmifxGwfay:odkY avQmufvSrf;ygu bk&m;zl;onf a'o0ef;usif
wpfcGifvkH;\ vSycrf;em;onfh ½IarQmfcif;udk &&Sdayvdrfhrnf/
þawmifxGwfonf ausmufaqmifxlxyfNyD; opfyifrsm;
Ak'¨*,m0ef;usif raygufa&mufacs/ tay:wGif vif;wiSufrsm; ysH0Jaeonfu wdwf
y&aAm"d qdwfrIudk txl;jyKaeovm;[k xif&onf/ bk&m;zl;onf atmuf
r[mopöuokwf (r 1? 299) wGif Ak'¨onf rdrdaAm"dÓmPfudk bufü wdAufbkef;awmf uD;ausmif;\ ½IyfaxG;vSaom tkwf
r&rDtcsdefu ajcmufESpfwkdifwkdif avhusihftm;xkwfcJhaom jyif; jrpfrsm;ESihf awmifukef;xdyfwGif a&S;a[mif;apwDykxdk; tysuf
xefonhf tusifhtaMumif;udk &Sif;vif;yDjyifpGm a[mMum;awmfrl tpD;trsm;tjym;udk jrifawGU&rnfjzpfonf/ y&aAm"d\ Nidrf;csrf;
onf/ odkY&mwGif jrwfAk'¨onf þtcsdeftwGif; rnfonhfae&mwGif aom ywf0ef;usif? ¤if;\ awm½dkif;obm0tvSESifh *lxJüawGU BuKH
148 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o Ak'¨*,m 145
rlaomokwåef tajrmuftjrm;18udk axmuf½Ií Ak'¨onf tcgrsm;pGm cHp;&Edkifaom pGrf;tifBuD;rm;onhf vufawGUtajctaeu xdkae
yif rd*'g0kefodkY <ua&mufawmfrlcJhaMumif; cefYrSef;&onf/ &modkY oGm;a&muf Munfh½IoihfaMumif; azmfjyvsuf&Sdonf/
Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefawmfrlNyD;aemuf &mpkESpfaygif; oGm;a&muf&ef
rsm;pGmtwGif; rd*'g0kefonf Ak'¨0g'qdkif&m todynmuRrf;usifrIESihf Ak'¨*,mrS ud&d,mr½GmodkY jrpfaMumif;twkdif;oGm;onhf *,mvrf;
tEkynmwdkYtwGuf atmifjrif&Sifoefonhf A[dkXmewpfcktjzpfokdY a[mif;rS &defYcsm; (vefcsm;) iSm;yg/ þaus;½Gmonf 'kwd,oHrPd
wdk;wufoGm;cJhonf/ [l,ifqef vufxufwGif rd*'g0kefübkef;BuD; "mwfBudK;vkdif; jrpfudkjzwfoGm;onfh ae&mwGif&Sdonf/ (a&r&Sd odkY
ausmif;ESihf bk&m;apwDaygif;rsm;pGm&SdNyD; &[ef;oHCm 1500-cef&Y Sd r[kwf a&enf;)jrpfudk jzwfoef; vrf;avQmufvsuf pyg;uGif;
onf/ a&S;a[mif;okawoeqdkif&m pkHprf;avhvmrIrsm;t& rd*'g rsm;udk ausmfjzwfNyD; awmifukef;ay:odkY qufoGm;yg/
0kefwGif arm&d,acwfrSonf 12-&mpk\ aemufqkH;ESpf0ufwdkif
atmif Ak'¨0g'qdkif&mvIyf&Sm; (aqmif½Guf)rI taxmuftxm;rsm;
awGU&Sd&onf/ rd*'g0kefonf at'D 1017-ckESpfü Am&mPoDNrdKUudk
£ed0g'DppfaoG;<u CZeD (Ghazni) 0ifa&mufvk,uf wdkufcdkufcsdef
twGif; qdk;qdk;½Gm;½Gm; ysufpD;oGm;ykH&onf/ odkYaomf rd*'g0kefonf
tenf;qkH;aemufxyf &mpkESpfwpfckeD;yg; qufvuf &SifoefvIyf
&Sm;Edkifatmif aumif;pGmjyefvnf emvefxlcJhao;onf/ odkY&mwGif
aemufqkH; tcsdefürl rd*'g0kefonf rD;vQHxcJhonf/ þtcsufESihf
ywfoufí uefeif[rfu þodkYrSwfcsufcsonf ]rd*'g0kefteD; wl;
azmfpOftwGif; rD;avmifuRrf;onhf t&dyfvu©Pmrsm; awGU&onf/
18
jrwfAk'¨ rd*'g0kefü a[mMum;awmfrlcJhaom okwåefrsm;rSm – "r®puúyÜ0wåeokwå (oH 3?
368)? tewåvu©Pokwå (oH 2? 54)? yxrrm&ygookwå (oH 1? 105)? 'kwd,
rm&ygookwå (oH 1? 106)? "r®'dEéokwå (oH 3? 355)? opö0db*Fokwå (r 3? 290)?
oapweokwå (tH 1? 108)? u#K0d,okwå (tH 1? 283)? 'kwd,or,okwå (tH 2?
281)? [w¬dom&dykwåokwå (tH 2? 144)? raZÑokwå (tH 2? 349) ponfwdkYjzpfonf/
xdkYjyif t&Sifr[maum|duar;onfudk t&Sifom&dykwå&majzMum;onfh eVuvmyD
okwå (oH 1? 334)? okw0EÅokwå (oH 2? 137)? oDv0EÅokwå (oH 2? 135) ponfESihf
t&Sifom&dykwå&m ar; onfudk t&Sifr[muóyajzMum;aom y&Hr&Pokwå (oH 2?
135)? taemwåyÜDokwå (oH 1? 400) paom okwåefrsm;rSm þrd*'g0kefü jzpfay:cJhonf/
xdkYjyif aumorÁDü jA[®'Pfay;cH&NyD;aemuf jrwfpGmbk&m;\ zGm;bufawmf t&SifqEé
rax&fu rdrdtm;Mo0g' ay;awmfrlMuyg&ef rax&fBuD;rsm;xH csOf;uyfawmif;yef
onfrSm þrd*'g0kefwGifjzpfonf/ qEéokwf (oH 2? 107)/ (bmomjyefol)/
rd*'g0kef 147
4/ rd*'g0kef >ruf[awmfrlonhftwdkif; (Ak'¨onf) aAm"dÓmPfudk (trSew f
u,f) &NyD;oljzpfaMumif; ,kHMunf&ef jiif;qdkMuonf ],cifu
xdktcgü igbk&m;onf c&D;a'opm&D vSnhfvnfawmfrl&if; Am&mPoDNrdKU igonf oifwdkYtm; þuJhodkYajymMum;cJhzl;ygovm;} [k jrwfAk'¨u
teD; £odywerd*'g0kefodkY tcsdefrD a&muf&SdoGm;NyD; rd*'g0kefwGif yÍö yÍö0*¾DwdkYudk ar;jref;onf/ ¤if;wdkYu rajymMum;zl;ygaMumif; 0efcH
0*¾Dig;OD;wdkYESihf awGUqkHcJh\ (r 1? 227)/ MuNyD; Ak'¨&Sifawmfjrwf\ w&m;udk em,l&efqkH;jzwfMuonf (r 1?
228)/ þodkYjzihf ,cktcg w&m;pMumudk vnfapjcif; ("r®puú
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf Ak'¨*,mwGif aAm"dÓmPfudk &&SdawmfrlNyD; y0wåe)[kac:onhf okwåefjzihf yxrqkH;tjzpf urÇmavmutm;
aemuf rdrd&SmazGawGU&SdcJhonhf (b0oHo&m) vGwfajrmufa&; trSef aumif;jrwfaom w&m;"r®udk a[mMum;awmfrlonf/
w&m;rsm;udk oifMum;&ef qkH;jzwfawmfrlonf/ jrwfAk'¨\q&m rMumjrifhrDtcsdefü Ak'¨&Sifawmfjrwfonf 'kwd,ajrmuf twå
a[mif; (awmfpyfzl;ol) tmVm&umvmrESihf O'u&mrykwåwrYkd mS r&Sd (tewåvu©P)okwåefudk a[mMum;awmfrljyefonf/ ¤if;
ESpfOD;vkH; uG,fvGefoGm;ESihfMuNyDjzpfí rdrd\tazmfrdwfaqGa[mif; aemufwGif aum@n? b'´d,? 0yÜ? r[memrESihf tóZd[laom
(yÍö0*¾D)ig;OD;udk &SmazGí ¤if;wdkYtm; opöm"r®udk a[mMum;&ef &[ef;ig;OD;wdkYtm;vkH; &[EÅmjzpfoGm;Muonf/ ,if;aemuf (rMum
qkH;jzwfawmfrlonf/ tbdÓmPfwefcdk;awmftm;jzihf Ak'¨&iS af wmf rD) jrwfAk'¨\ a[mMum;csufudk em,l&jcif;aMumihf csrf;omonhf
jrwfonf xdk (&[ef;ig;OD;)wdkYonf om&emx (Sarnath)[k ,ck ol<u,fwpfa,muf\om;jzpfol ,oESihf ¤if;\rdwfaqGig;q,f
acwfac:a0:onhf £od ywe rd*'g0kef (rd*'g,)ü &SdMuaMumif; wdkY &[ef;jzpfvmMuonf/ ¤if;aemuf Ak'¨&iS af wmfjrwfonf xdk
odjrifawmfrlojzifh ¤if;wdkYESihf awGUqkH&ef xGufcGmawmfrlonf/ xdk &[EÅmt&SifjrwfwdkYtm; xdkxdkt&yfa'owdkYü w&m;"r®udk jzefYjzL;
tazmf&[ef;ig;OD;wdkYonf Ak'¨avmif;vsmtaejzihf cE¨mudk,fudk &ef rdefY>rufawmfrlonf ]&[ef;wdkY? vlrsm;pGm\ aumif;usKd;tvdYk
ñSOf;yef;rI (tw¬udvrx) jyif;xefonhf usifhpOfudk pGefYvTwf iSm? vlrsm;pGm\ csrf;omtvdkYiSm? avmutm; oem;apmihf a&Smuf
vdkufojzihf um*kPfpnf;pdrfudk jyefvnfcHpm;NyD[k ,lqvsuf jcif;iSm? ewfESifhwuGaom vltaygif;\ tpD;tyGm;aumif;usKd;csrf;
Ak'¨avmif;vsmtm; pGefYypfcJhMuonf (r 1? 227)/ omtvdkYiSm c&D;xGufMuavmh/ wpfae&mwnf;odkY ESpfa,muf
Ak'¨&Sifawmfjrwf rd*'g0kefodkY csOf;uyfrdaomtcg &[ef;ig;OD;wdkY roGm;MuESihf/ tptv,ftqkH; okH;yg;vkH;ü vSyaumif;rGefaom
onf jrwfAk'¨udk awGUjrifMupOf jrwfAk'¨tm; (½dak oav;pm;onhf w&m;a'oemudk a[mMum;Muavmh/ vkH;0jynfhpkHpifMu,f jrifjh rwf
taejzihf) ae&mrS rxrd&ef odkYr[kwf EIwfrquf (rBudKqdk)Mu&ef aomb0udk tu©&mtm;jzifha&m teuft"dyÜm,ftm;jzifhyg &Sif;jy
¤if;wdkYtcsif;csif; wdkifyifqkH;jzwfxm;Muonf/ odkY&mwGif Ak'¨&Sif Muavmh} (0d 3? 27)/
awmfjrwfydkrdk eD;uyfvmaomtcg Ak'¨\rsufESmawmfü vkH;0Nidrf; þodkYjzihf "r®onf rd*'g0kefwGif pwifcJhNyD; urÇmajrtqkH;odkY
csrf;onfhoGifjyifudk MunfndKoGm;MuNyD; wpfa,mufNyD;wpfa,uf wkdifc&D;ESifcJhonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfonf aAm"dÓmPfudk &NyD;aemuf
ae&mrSxMuonf/ yxrwGif &[ef;ig;OD;wdkYu Ak'¨&Sifawmfjrwf yxr0gudk rd*'g0kefwGif ukefvGefcJhNyD; þ(rd*'g0kef)üa[mMum;awmf
152 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 149
rlv*E¨uk#dwdkuf rD;avmifuRrf;xm;onhf wdkifrsm;ESihf wpf0ufwpfjyuf avmifuRrf;
þbk&m;ausmif;udk rd*'g0kefwGif Ak'¨&Sifawmfjrwf oDwif;okH;awmf xm;onhf *sKHpyg;rsm;udk uREkfyfudk,fwdkifyif awGU&onf/ (uREkfyf
rlpOftwGif; rlv*E¨uk#d (tqmufttkHi,f) ae&mwGif wnf awGU&onhf ypönf;rsm;ESifh) tvm;wl ypönf;rsm;udk ar*sm upfwdk;
aqmufxm;onf/ xkdYaMumifh þtrnf rlv*E¨uk#dudk &jcif;jzpf (Major Kitto)vnf; awGU&SdcJhonf/ xdkYjyif (ar*smupfwdk;onf)
onf/ aESmif;acwf &mpkESpfrsm;wGif rlv*E¨uk#donf taqmuf ausmufwdkifrsm;? xD;rsm;ESihf qif;wkrsm;ü rD;avmifuRrf;onhf t
ttkHBuD;tjzpfodkY wdk;wufajymif;vJoGm;cJhonf/ [l,ifqefonf axmuftxm;rsm;udkvnf; (awGU&onf)/ ¤if;wl;azmfpOf twGi;f
þtaqmufttkHudkawGUjrifNyD; þodkYqdkonf ]{&mr0if;BuD;xJü &&SdcJhonhf awGU&Sdcsufrsm;t& ar*smupfwdk;\ pdwfxJü pGJxifae
tjrihfay 200-cefYjrihfonhf bk&m;ausmif;wpfck&Sd\/ trdk;ay:wGif onhf aemufqkH;wGif rD;½IdUcH&NyD; tBuD;tus,f ysufpD;cJh&onf[l
xGif;xkxm;onhf a½Ta&mifo&ufoD;ykH wpfck&Sd\/ taqmufttkH aom xifjrifcsufonf ¤if;(ar*smupfwdk;)u uREkfyf (uefeif[rf)
\tkwfjrpfESihf avSum;wdkYrSm ausmufom;yuwdjzihf jyKvkyfxm;\/ tm; ]]&[ef;awmfrsm;? bkef;BuD;ausmif;rsm;? qif;wkrsm; tm;vkH;
arQmfpifrsm;ESihf uvkdifi,frsm;udkom tkwfrsm;jzihf jyKvkyfxm;\/ wpfNydKifeuf rD;½IdUzsufqD;jcif;cHcJh&\/ tcsKdUae&mrsm;wGif t&dk;rsm;?
eH&Huvkdifi,frsm;rSm av;bufvkH;ü qufwdkuf vkdif;wef;wpf oH? wdkif? qif;wkrsm;ponfwdkY t&nfaysmfNyD; {&mrtykHBuD;jzpf\/
&mjzihf pDrHxm;\/ uvkdifwdkif;wGif Ak'¨&iS af wmfjrwf\ a½Ta&mifqif; þjzpf&yfonf wpfBudrfru jzpfysufcJh\}}[k pum;vkH;tenf;i,f
wkawmf wpfqlpD&Sd\/ bk&m;ausmif;\tv,fwGif Ak'¨aMu;qif;wk jzihf aumufcsufcsNyD; tusOf;csKyfqdkonftxd &Sif;vif;wdus\}/
awmfwpfql&Sd\/ ,if;qif;wkawmfonf yuwdt½G,f&SdNyD; w&m; rd*'g0kefonf Ak'0¨ ifae&mawmfrsm; tm;vkH;xuf ydkrdkapmpD;pGm
pMumudkvnf (a[mMum;)aeonhfykHudk o½kyfazmfxm;\}/ eH&Hrsm; vltrsm;tm½kHpdkufvmNyD; wl;azmfrItrsm;pkrSm odyÜHenf;ruscJhojzifh
\xlxJrIu rlv*E¨uk#donf [l,ifqef cefYrSef;cJhonhftwkdif; jzpf rd*'g0kef\ tEkynm&wemtajrmuftjrm; ysufpD;qkH;½IH;ukefonf/
EdkifaMumif; ñTefjyaeonf/ eH&HwGifjrKyfaeonhf yef;yk½yk fyg ausmuf 1794-ckESpfwGif *sm*wf qif; (Jagat Singhe) trnf&Sdolonf
wkH; tydkif;tpa[mif;rsm;onf ,if;(rlv*E¨uk#d) taqmufttkH "r®&mZdu apwDudk NzdKzsufypfvkdufNyD; "ar®uapwDrS xl;jcm;onhf
tm; ,cif taqmuftkHa[mif; tpdwftydkif;rsm;udk jyefokH;NyD; ausmufwkH; trsm;tjym;udk ajymif;a½TU (z,f&Sm;)ypfcJhonf/ rnf
tenf;qkH;wpfBudrf wnfaqmufcJhaMumif; ñTefjyonf/ bk&m; onhftcsdefu jyKvkyfcJhonf[k twdtus rodEdkifaomfvnf; rd*'g
ausmif;\ vuf&SdykHoP²mefrSm *kwåacwfOD;ydkif;ykH oP²mefwnf 0kefrS yef;yk½kyfxGif;ausmufwkH;rsm;onf Am&mPoD&Sd rlqvifyvD
aqmufxm;jcif;jzpfonf/ ausmif;rsm;pGm\ eH&Hrsm;ü jrKyfaeonfudk awGU&Sd&onf/ 1950-ck
rlv*E¨uk#dwdkuf\ taemufbuf uyfvsufwGif &Sdonhf ESpfrwdkifrDu Am&mPoDNrdKUrS uDvdkrDwm 80-cefY ta0;&Sd cgvdq
t"d|mefapwDi,frsm;tMum;rS "r®puúyÜ0wåeokwåefvm pmom; yl& (Khalispur) ½GmteD; wHwm;wpfckNydKusaomtcg rd*'g0kefrS[k
rsm; a&;xGif;xm;onfh ausmufxD; tydkif;tprsm; awGU&Sd&onf/ ,lq&onhf yef;ykvuf&m trsm;tjym; t*FawtwGif;ü awGU&NyD;
xdkae&mwGif (,aeYwkdif) txift&Sm;&SdaeqJjzpfonf/
¤if;pmrSm ]&[ef;wdkY? jrifhjrwfaom (t&d,)opömw&m; av;yg; &Sd
150 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 151
uefeif[rfonf ¤if;\ 1835-36 ckESpfwl;azmfrIrsm;twGif; udkoif;cGJol rnfolrqdktm; tjzLa&mifydwfprsm; 0wfypf&rnf jzpf
¤if;awGU&SdcJhonhf yef;ykvuf&mrsm;pGmudk umvuwåm;odkY *½kw NyD; ausmif;wkdufrS tjcm; wpfyg;ae&mü aeap&rnf/ þtrdefYudk
pdkuf a½TUajymif;cJhonf/ ,if; (umvuwåm;)&Sd tdE, ´d jywdkufwGif bdu©K bdu©KeDtzGJUtpnf;twGif; odap&rnf/ ewfwdkYcspfjrwfEdk;jcif;
xdk(yef;ykvuf&m)rsm;udk ,aeYawGUjrifEdkifao;onf/ odkY&mwGif cH&onhf (rif;BuD;)u þodkYqdk\ ]]þausmufpm\ rlyGm;wpfckudk
uefeif[rf ra½TUajymif;EdkifcJhonhf vSnf;tpD; ajcmufq,fwdkufrQ ausmif;wdkuf\ qif0ifteD;wGif xm;ap/ tjcm;wpfrludk vl'um
avmufaom yef;ykvuf&mrsm;udkrl Am&mPoDNrdKU&Sd wHwm;wpfck 'umrrsm;tm; ay;ap/ Oygoumrsm;onf (oHCmOykofjyKonfh)
wnfaqmufaomtcgwGif tkwfjrpfrsm;tjzpf tokH;csypfvkdufMu OykofaeYwkdif; þausmufpmygtrdefYudk ¤if;wdkY (Oygoumrsm;)
onf/ rd*'g0kefü ar*smupfwdk; wl;azmfpOftwGif; ol(upfwdk;) udk,fwkdif em;vnfap&ef (ausmif;wkdufodkY) vma&muf&rnf/
onf Am&mPoD&Sd bk&ifr aumvdyfwnfaqmufrI vkyfief;udk OykofaeYwdkif; r[mrwå (trwfBuD;) toD;oD;onf þausmufpm
vnf; BuD;Muyfae&ojzihf aumvdyf\wpfpdwfwpfa'oudk rd*'g0kef (trdefY)udk Mum;Edkif&efESihf trSeftwdkif;em;vnf&ef ausmif;wdkuf
rS oJausmufjzihf wnfaqmufcJhonf[k ,kHMunf&onf/ rd*'g0kefü odkYoGm;&rnf/ oif (trwfBuD;)\ pD&ifydkifcGifh us,fjyefYoavmuf
1904-ckESpf? 1907-ckESpfESihf wpfzef 1914-15 ckESpfrsm;wGif oif(trwf)onf þtrdefYpm oufa&mufrItwGuf trdefYcsrSwf&
oifhwifhaumif;rGefpGm wl;azmfrIrsm;jyKvkyfcJhonf/ rnf/ cHwyf(NrdKU½dk;)twGif;&Sd NrdKUolNrdKUom; c½dkifolc½kdifom;rsm; tm;
,aeYacwfwGif acwfopfbk&m;zl;onf rd*'g0keftm; aumif; vkH; wGif þxkwfjyefrI tusKd;oufa&muf&ef trdefYwpf&yf&Sdonf}/
pGmapmifha&Smufxm;onfh O,smOfrsm;? ab;rJh yefNcHrsm;ESihf rZÑdr þausmufpmygtrdefYudk taomuonf wwd,oH*g,em
a'o&Sd Ak'¨0ifae&mawmftm;vkH;teuf tNidrf;csrf;qkH; tom,m wifNyD;aemuf rMumrD aumif;pGm xkwfjyefcJjh cif;jzpfEdkifonf/
qkH;ae&mrsm;wGif wpfck tygt0iftjzpf jrifawGUEdkifonf/ tpOftvmt& þwwd,oH*g,emtwGif; uGJjym;vkdonhf bdu©K
bdu©KeDrsm;udk oHCmtwGif;rS ESifxkwfcJhaMumif;od&onf/ rqdk
Munfh½IzG,f pavmufomuGJjym;onhf þjyefwrf;ESihf tvm;wl jyefwrf;rsm;udk
taomuausmufpmwkdif qefcsDESihf tbm[mbwfNrdKUrsm;ü wnf&Sdaom ausmufpmrsm;ü
rlvu q,fhESpfrDwmjrifhcJhNyD; ,ckjywdkufwGif awGUEdkifonhf jcaoFh vnf; awGUjrifEdkifonf/ 1904-ckESpfu rd*'g0kefwGif awGU&SdcJhonfh
½kyfacgif; aqmif;rdk;xm;aom crf;em;vSonhf taomuausmufpm ausmufpmwkdifxdyfydkif;\ tusKd;onf ,if;\ yuwdtajctae
wdkifonf þ(ausmufpmwdkif) teD;tem;wGif jzpfay:cJhaom ta&; twdkif; wnf&SdqJjzpfonf/ (þtcsufonf) atmufodkY usKd;us
BuD;jzpf&yf ("r®pMum w&m;a[mMum;rI)ESihf oifhavsmufywfaom oGm;jcif;aMumihf tpdwfpdwft>rm>rm uGJoGm;onf r[kwfbJ jyif;
txdrf;trSwfwpfck {uefyifjzpfonf/ yxr pmESpfaMumif;r&Sd xefonhf tiftm;wpfckjzihf txdcH&onfudk ñTefjyonf/ (þ
awmhojzihf rjynfhpkHonhfausmufpmudk þodkYzwf&\ ]... oHCm onfrSm) rlv*E¨uk#dwdkuf\ txGwfu xdk(taomuausmufpm
onf rNydKuGJEdkif? &[ef;a,musfm;jzpfap? &[ef;rdef;rjzpfap oHCm wkif)ay:udk usKd;usjcif; jzpfzG,f&Sdonf/
156 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 153
ay\/ tb,fav;yg;wdkYenf;[lrl – qif;&Jjcif;trSefw&m;? qif;&J
jzpfaMumif; trSefw&m;? qif;&JNidrf;aMumif;trSefw&m;? qif;&JNidrf;
&m (edAÁmef)odkYa&mufaMumif; trSefw&m;wdkY jzpfay\} [kjzpfonf/
at'D 3-&mpk[k cefYrSef;&onfh þausmufpmudk ygVdbmomjzihf
a&;xdk;xm;\/ xdktcsdefu rd*'g0kefwGif ygVdwdyd#uudk tokH;jyKcJh
KaMumif; xif&Sm;onf/ þpdwf0ifpm;zG,f ausmufpmudk ,cktcg
rd*'g0kefjywkdufwGif jyoxm;onf/
taomuacwf ausmufvuf&ef;
rlv*E¨uk#d\ awmifbufwGif rlvu "r®&mZduapwDawmfxyf
wGif wnf&SdcJhonhf ausmufvuf&ef;&Sdonf/ þxl;jcm;onhf
ausmufvuf&ef;udk csLem&oJausmuf wpfwkH;wnf;jzihf xGif;xk
xm;NyD; arm&d,acwf ausmufqpfvuf&m\ tqihfjrifh awmufy
acsmrGwfonhf vu©Pmrsm; awGU&onf/ ausmufvuf&ef;\
axmifhrsm;&Sd uGif;rsm;ü tjyeftvSeftm;jzihf apwDawmfxD;½dk;wGif
csdwfqufrnfh uGif;qufrsm;wyfqiffxm;onf/
"r®&mZduapwD
taomuausmufpmwdkifESihf þyifrapwDawmfBuD;wdkY eD;uyfpGm
wnf&Sdjcif;onf þae&mawmfrSm Ak'¨&Sifawmfjrwf\ yxrOD;qkH;
w&m; "r®puyÜ0wåeokwåefudk a[monhfae&mudk txdrf;trSwf
jyKonhf "r®&mZduapwDjzpfaMumif; aocsmaponf/ [l,ifqef
zl;ajrmf&pOfu þapwDonf rDwm 30-ru jrifhonf/ wpfcsdefu
wihfw,fawmfrlcJhonhf þ ("r®&mZduapwD) taqmufttk\ H
tkwfjrpfrsm;onfomvQif ,cktcsdefü 0rf;enf;zG,f&m usef&Sdao;
awmhonf/ 1794-ckESpfu þa'oqdkif&m r[m&mZmjzpfol *s*wf
qif;onf xdktcsdeftwGif; Am&mPoDwGif wnfaqmufaeonhf
aps; (taqmufttkH)wpfcktwGuf aqmufvkyfa&;ypönf;&,l&ef
(þapwDawmfudk) NzdKzsufckdif;cJhonf/ (NzdKzsufa&;) vkyfief;t&Sdef &
154 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 155
aecsdefwGif "mwfawmfMuKwfygonhf ausmufaowåmBuD;wpfckESihf &Sdonf/ cef;rtqkH;ü&Sdaom apwDwpfql[kqdkjcif;xuf r[m&|
pmwef;a&;xdk;xm;onhf Ak'¨qif;wkwpfql awGU&SdcJhonf/ MuKwf jynfe,f&Sd A[k*H*lbk&m;ausmif;uJhodkYyif þapwDonf "r®pMum
xJrS rD;avmifuRrf;xm;onhf t½dk;("mwfawmf)rsm;udk **FgjrpfxJokdY ykH puf0dkif;bD;yg&Sdonfh ausmufpmwdkifudk Xmyemxm;jcif;vnf;
arQmypfvkdufNyD; ausmufaowåmrSmrl umvuwåm;&Sd tdE´d,jy jzpfEdkifonf/
wdkuftwGif; zkHxlxyfonhf tcef;usOf;uav;rsm; wpfae&mwGif 1904-ckESpfqDu þapwDdukd wl;azmfpOftwGif; csLem&oJ
awGUEdkifao;onf/ ("mwfawmf)MuKwfum; aysmufqkH; oGm;cJhonf/ ausmufjzihfjyKvkyfNyD; arm&d,acwf tacsmudkiv f uf&mESihf pdwf0if
ESpfumv twefMumNyD;aemuf uefeif[rfonf þqif;wk pm;zG,f yef;yk½yk fyg tusKd;tyJhtrsm;tjym;awGU&SdcJhonf/ ,if;yef;
awmftaMumif; Mum;od&aomtcg a&;xm;onhfpmwef;udk zwf½I yktydkif;tprsm;wGif r[mqefonhf vlOD;acgif;ykHESihf tcsKdUwGif
Edkif&ef ,if;qif;wkawmftm; &SmykHawmfzGifhcJhonf/ aemufqkH;ü o&zlaqmif;xm;onhf vlOD;acgif;jywfykHrsm;yg&SdNyD; bk&iftaomu
uefeif[rf atmifjrifoGm;onf/ ,if;(qif;wk)onf w&m;a[m ESihf ¤if;\rdom;pk odkYr[kwf aemufvdkufta>ct&Hrsm; rd*'g0kefü
awmfrl[ef Ak'¨qif;wkawmfjzpfaMumif;awGU&Sd&NyD; a&;xm;onhf pm bk&m;&Sdcdk;aeMuonhf aq;a&mifjc,f½kyfykH tydkif;tprsm; jzpfzG,f&Sd
wef;wGif apwDawmfudk jyefvnfjyKjyifNyD; qDrD;wdkifrsm;ESihf (apwD onf/ ,if;yef;ykvuf&mtcsKdUudk a&S;a[mif;okawoejywdkuf
awmfudk) wefqmqifonhf acgif;avmif;rsm; vª'gef;cJhol b*FgvD (rd*'g0kef)wGif awGUEdkifNyD; tjcm;trsm;pkudkrl a'vDNrdKUü trsKd;om;jy
bk&ifwpfyg;udk azmfjyxm;onf/ uefeif[rfonf apwDawmfudk wdkufü Munhf½IEdkifonf/ þA[k*HykHapwDrSm arm&d,acwfaemuf
NzdKzsufpOfu awGU&SdcJhonfh ausmufaowåmudkvnf; jyefvnf&&Sd&ef ydkif;wpfcsdefü rD;½IdUzsufqD;jcif;cHcJh&NyD; tjcm;taqmufttkHopf udk
pGrf;EdkifcJhonf/ (rD;avmiftaqmufttkH)ay:ü (jyefvnf) wnfaqmufcJhonf/
A[k*HykHapwD *kwåacwf bk&m;ausmif;
taomuausmufpmwkdif taemufwnfhwnfhwGif arm&d,acwf rlv*E¨uk#d0d[m&odkY oGm;onhf yifrvrf;\awmifbufwGif ,ck
vuf&m apwDi,fwpfql\ tkwfjrpf&mrsm;&Sdonf/ acwfumv tcg t*Fawtrdk;jzihfjyKjyifxm;onhf a&S;a[mif; bk&m;ausmif;
a&S;usonhftcsufESihf taomuausmufpmwdkifudk rsufESmjyKxm; wpfck&Sdonf/ (yef;yk)xGif;xkxm;onhf eDndKa&mifajrtkwfjzihf jyK
onhftcsufwdkYaMumihf þapwDudk (taomu)rif;BuD;udk,fwdkif vkyfxm;aom þbk&m; ausmif;onf pdwf0ifpm;zG,faumif;vS\/
wnfaqmufcJhonfrSm aocsmonf/ Ak'¨*,m&Sd ausmufvuf&ef; taMumif;rl *kwåacwf pwk&ef;av;ckygapwD (yÍöm,e)rsm;teuf
wGif apwDykHpHwpfck a&;qGJazmfjyxm;NyD; ,if;apwDonf þA[k*H wpfckESihfwlaomaMumihfjzpfonf/ ,if;apwDykHpHrSm ,cktcgwpfckrQ
ykHapwD taetxm;udk aumif;pGm ykHazmfay;NyD; þapwDudkyif rusef&Sdawmhojzihf ,if;apwDawmf taqmufttkHykHpH rnfodkY&Sd
udk,fpm;jyK a&;qGJxm;jcif;vnf; jzpfEdkifonf/ þapwDü ywfywf rnfudk (þapwDu) wpfaphwpfapmif;azmfjyaeonf/ txyfESpf
vnfvuf,m&pf vSnfhvnfEdkifaom vloGm;vrf;yg&Sdvsuf &Snf xyf&SdNyD; axmifhwdkif;wGif arQmfpifrsm;? wefqmqifxm;onhf rSef
vsm;NyD;xkwfcsif;xGif; cef;rwpfck (ykHpH)jzpfonf/ pnfydkif;ykH trdk;ckH; uluGufykH jywif;aygufrsm;ESihf wHcg;\tjcm;wpfbufwGif wpfydkif;
160 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 157
ig;&mxufrenf; ukefusjcif;wdkYaMumifh rnfonhf "mwfawmfudkrQ jrKyfaeonhf wkdifrsm;yg&Sdonf/ rlvu þbk&m;ausmif;wGif Ak'¨
r&&SdcJhacs/ qif;wkawmfwpfql&SdcJhEdkifonf/
"ar®uapwDudk yxrarm&d,acwfwGif wnfaqmufcJhNyD; ausmif;aqmiftrSwf 5
,aeYbk&m;zl;rsm; jrifawGUEkdifonhf ausmufo½dk; (t*Fawo½dk;) *kwåacwfvuf&m jzpfzG,f&Sdonhf þausmif;aqmifonf NcH0if;
rSmrl *kwåacwfvuf&mjzpfonf/ "ar®uapwDawmf\ ta&SUajrmuf tv,fwGif wnfaqmufxm;NyD; xl;jcm;onhf tcef;i,frsm; ykHpH
buf uyfvsufwGif t"d|mefapwDi,f tpkta0;&Sdonf/ ,if;wdYk &SdaMumif; azmfjyonf/ wpfcsdefu 0&efwmudk cHaqmifxm;cJhonfh
teufwpfckrSm tjynfhtpkHeD;yg;avmuf&SdNyD; *kwåacwf"ar®uap ausmufwdkifrsm;udk ,ckjrifawGUEdkifao;onf/ jcH0if;twGif; a&
wDawmf\ ykHoP²mefESihfywfoufí aumif;aomtawG;tjrif wpf wGif;wpfck&Sdonf/ ausmif;aqmif\ ajrmufbufwGif bk&m;cef;&Sd
&yfudk ay;onf/ onf/ uefeif[rfonf þausmif;aqmifudk wl;azmfpOfu &&SdcJh
onhf awGU&Sdcsufrsm;tay: pdwf0ifpm;zG,f rSwfcsuftcsKdUjyKcJhonf
"r®puú&mZdeausmif;wdkuf ]þausmif;aqmifBuD; ysufpD;oGm;jcif;onf ½kwfw&ufrarQmfvifh
(ausmif;aqmiftrSwf 1) bJ jzpfcJhykH&\/ taMumif;rl ar*smupfwdk;onf pwk&ef;ykH\ ta&SU
xdktysuftpD;rsm;\ ajrmufbuf wpfavQmufwGif rd*'g0kefü ajrmufaxmihfpGef;&Sd tdyfcef;wGifyg&Sd (qufoG,f wnfaqmufxm;)
aqmufvkyfNyD;orQ aemufqkH;ESihf trSefyif tBuD;us,fqkH;ausmif; aom tcef;uG,fwpfcük *sKHjzihfjyKvkyfxm;aom pm;&eftqifoihf
aqmifwpfck\ t<uif;tusefrsm;&Sdonf/ þausmif;awmf&mteD; jzpfaeonhf t<uif;tusefrsm;awGU&Sd&aMumif; rpöwm aomrwfpf
awGU&Sd&onfh vSypGm a&;xGif;xm;NyD; ,ckjywdkufwGif&Sdonhf pm u rSwfwrf;wifxm;cJhaomaMumihf jzpfonf/ rpöwmaomrwfpf
wef;wpfckonf þausmif;aqmifBuD;tm; 0ef;&Haeonhf tajc udk,fwdkiyf if tcef;usOf;twGif; jyefYusJaeonhf *sKHt<uif;tusef
taersm;udk ajymjyonf/ umaemZwdkif;(Kanauj)wdkif;bk&if a*g0dE´ rsm;ESihf tjcm;pyg;aphrsm;awGU&SdcJhonf/
p`E´ (Govindachandra 1114-1154 A.D.) onf [dE´Lbmom0if jzpf þawGU&Sdcsufrsm;onf tBuD;tus,f ½kwfw&uf t&Sdefjyif;
aomfvnf; ¤if;\rdzk&m; ukrm&a'0DrSm Ak'¨bmomudk udkif;½Idkif;ol pGm avmifaomrD;aMumifh &[ef;awmfrsm;onf ¤if;wdkY pm;qJtpm;
jzpfonf/ þrif;BuD;tm; aumufuspfonhf usL;ausmfol rlqvif tpmudkyif pGefYypf&ef rjzpfEdkifcJhaMumif; azmfjyonf/ rpöwm aom
wk½k&Su (wl&uD)rsm;\ tEÅ&m,frS Am&mPoDudk umuG,f&ef rwfpf t,ltqrSmvnf; azmfjyNyD; xifjrifcsufuJhodkYyif þodkY&Sif;
wm0efjzihf a&muf&Sdvmonhf AdóEdk;(bk&m;) 0ifpm;oltjzpf azmfjy vif;pGm a&;om;azmfjycJhonf ]pwk&ef;ykH (ausmif;aqmif)\ ta&SU
xm;onf/ (þonfrSm) rMumrDu w½kk&Su usL;ausmfolrsm;ESihf buf&Sd tcef;i,frsm;ü Murf;jyifwGif tvsiftjref pGefYypfcJh&vsuf
(wdkufcdkuf&onhf) wdkufyGJi,frsm;udk &nfñTef;rI jzpfzG,f&Sdonf/ csufyif rcsufjyKwf&ao;aom qef;jym;onhf tpm;tpmrsKd;pkH
ausmufpmwGif ukrm&a'0D\ um,ESihfpdwfydkif; pGrf;&nfrsm;udk tjyif aeYpOfokH;tdk;rsm;ESihf trsm;okH;csufjyKwt f dk;rsm; t&nfaysmf
vnf; azmfjyxm;onf ]rdzk&m;\pdwfonf bmoma&;wpfckudkom oGm;í xl;jcm;pGm jzpfay:vmaom aMu;wkH;rsm;jzifh jynfhaeonf/
158 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 159
,if; (ypönf;rsm;\)tay:wGif rD;avmifxm;onfh acgifrdk;wdkif t q&m\ trSwftom;rsm;udk owdjyKrdayvdrfhrnf/ apwDawmfywf
<uif;tusefrsm;ESihf ¤if;wdkYwGif &Sdaeao;onhf oHrIdrsm;? xkdxuf vnfü cRefoGm;onftxd tzsm;½SL;vsuf (tjyifodkY) pGef;xGuf
ajrBuD;ESihf trIdufo½dkufa&maeonhf tkwfusKd;rsm;onf tkwfeH&H aeonhf (anmif½GufykH) rsufESm pm&Spfck&SdNyD; toD;oD;wGif rlvu
tjrihfxd tcsKdUrSm rlvtxyfrS ajcmufaytjrihfxd (jrifhwufae Ak'¨qif;wkwpfqlxm;&Sd&ef uvdkifaygufrsm;yg&Sdonf/ apwDawmf
onf) udk awGU&onf/ awGU&Sdcsufwdkif;onf tBuD;tus,f vkH;0 tv,favmufwGif tEkpdwfxGif;xkxm;onfh ausmufvuf&m
rD;avmif ysufpD;jcif;twGuf taxmuftxm;rsm;jzpfonf/ eH&H vdkif;wef; (azmif;&pf) wpfck&Sdonf/ þazmif;&pf\ tay:ESifh
tpdwftydkif;rsm; rwfaxmifaeqJ&SdNyD; tkwfudkckdifNrJap&ef xkH; atmufbufpGef;rsm;wGif odrfarGUonhf ½dk;wHacGrsm;ESihf Mumyef;
ausmufae&mwGif tpm;okH;ykH&aom ½THUap;onf tkwfrsm;ESihftwl rsm;yg&Sdonf/ azmif;&pftv,fürl (tuefYvdkuf) cGJxm;ouJhodkY
yspfcJatmif usufoGm;onftxd tyl&Sd efjyif;xefcJhzG,f&Sdonf/ jzpfaeaom axmifhcRefrsm;yg&Sdonhf ½dk;½dk;vdkif;aMumif;rsm;&Sdonf/
]tcsKyfqdk&aomf wnf&Sdaeaom ñTefjyrItm;vkH;onf wpf apwDawmf\ taemufawmifbufjcrf;wGif bk&m;zl;taejzihf
a,mufa,mufu jyKvkyfzefwD;onhf þtaqmufttkH ysufpD; Mumyef;ESpfyGifh udkifaqmifxm;onhf ½kyfykHwpfckESifh Mum½Gufay:ief;
oGm;rIrSm omrefwpfpkHwpf&m rawmfwq rD;avmifuRr;f oGm;rI ESpfaumifESihf ¤if;\tv,fwGif zm;wpfaumifudk owdjyKrdvdrfh
aMumihf (jzpf&onf)[kqdkjcif;xuf acsrIef;vdkonhf &efol\vuf rnf/ þonfrSm oifhawmfonhfae&mü ,if;azmif;&pfvkH;0aysmuf
csufaMumihf jzpfay:aponhf rD;\oufa&mufrIaMumihf (jzpf&onf) aeaomaMumihf yef;ykq&monf ¤if;\yef;ykxGif; azmif;&pfudk
[laom vkdtyfonhf aumufcsufqDodkY OD;wnfaeayonf}/ jynfhpkHatmif tNyD;rowfcJhjcif;jzpfykH&onf/ a&S;acwfrsm;ü txl;
"ar®uapwdD (The Dharmek Stupa) yGJawmfrsm;twGif; apwDawmfywfvnfü vSypGm Zmyef;xkd;xm;
yifrapwDawmf&mrsm;\ ta&SUbufvSrf;vSrf;wGif "ar®uapwD onfh ydwfprsm;udk rMumcP wif(ywf)xm;avh&Sdonf/ þ (yef;
awmfBuD;&Sdonf/ þapwDawmfBuD;udk rnfonhf txdrf;trSwfjyK yk) ausmufxGif;vuf&monf ,if;odkYaom ydwfprsKd;udk ausmuf
taejzihfwnfaqmufxm;cJhaMumif; twdtusr&Sif;vif;ao;acs/ jzihfudk,fpm;jyKcJhjcif; jzpfzG,f&Sdonf/ uefeif[rfonf "ar®uapwD
jrwfAk'¨\ 'kwd,a'oemawmf tewåvu©Pokwåefudk a[mMum; twGif;ydkif;udk wl;azmf&if; 1834-ckESpfrSpí okH;ESpfMumanmif;cJh
awmfonhfae&m txdrf;trSwf jzpfzG,f&Sdonf/ apwDawmfonf onf/ uefeif[rfonf apwDawmfxdyfrS atmufbufodkYqif;&ef
tcsif; 28 rDwm? tjrihf 33 rDwmcefY&Sdonf/ apwDawmf\ wGif;wpfckpíwl;cJhNyD;aemuf ,if;(wGif;)udk yef;ykxGif;ausmufwkH;
atmufajctpdwftydkif;udk oHabmifrsm;jzihf wGJpyfxm;onhf {&mr xdyfrS twGif;bufodkY ¤if;wl;xm;onhf vdkPfacgif;ESihf qufoG,f
ausmufwkH;BuD;rsm;ESihf wnfaqmufxm;onf/ apwDawmf\ vkdufonf/ þapwDonf ajrBuD;rStxuf 10-rDwmtjrihfxd
taemufbufjcrf;ü tjyifbuf rlvausmufwkH;rsm;onf aysmuf ausmufwkH;cJBuD; jzpfaMumif;ESifh ausmufwkH;wdkif;udk tenf;qkH;
qkH;aeNyD; *s*wfqif;wdkY(vlodkuf) cGm,loGm;jcif;jzpfonf/ xdkae oHabmif&Spfckjzihf wkyfzGJUxm;aMumif; od&onf/ odkY&mwGif vaygif;
&mü bk&m;zl;onf ausmufom;tcsKdUü xGif;xkxm;onhf yef;&ef rsm;pGm Mumjrihfonhf tvkyform;ESihfwl;azmf&jcif;ESihf (xdkacwf)½lyD;
164 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 161
twwfynmum; t&nftaoG;tqihftjrihfqkH; jzpfonf/ avmu pl;pdkuf\/ olYqE´um; ukodkvfaumif;rI (jyK&ef)udkomñGwf\/ rdzk
tm; "r®udk yxrqkH;a[mMum;awmfrlcJhonhf ae&mtwGuf tvGef &m;onf ukodkvfaumif;rIudk pkaqmif;&ef aqmif½Guf\/ tvª'ge
oihfavsmfonhf txdrf;trSwfudk pOf;pm;EdkifcJhayonf/ tdE´d,EdkifiH &if;ESD;`rIyfESHjcif;ü jrifhjrwfaom ESpfoufrIudk &SmazG\/ rdzk&m;\
onf taomurif;\ jcaoFh½kyfausmufpmwdkifacgif;udk EdkifiHawmf avQmufvSrf;ykHonf qifr,mOfom avQmufvSrf;ykHESihf wlvS\/ rdzk
wHqdyftjzpf owfrSwfcJhonf/ &m;\ ½kyfoGifrSm ½IcsifpzG,f&Sd\/ jrwfAk'¨\ (qif;wkawmf)a&SUwGif
jcaoFhacgif;\ b,fbufwGif ukoeacwfvuf&m rif;om; OD;ñGwf &Sdcdk;\/ vltrsm;onf rdzk&m;tm; csD;rGrf;*kPfjyKonhf oD
od'¨w¬\ qif;wk&SdNyD; r"k&mwGif xGif;xkonhf (vuf&m)ESihf tvGef csif;udk oDqdkMu\/ rdzk&m;onf pmemaxmufxm;aMumif; azmfjy
wlonf/ qif;wk\0wf½kHrsm;onf obm0rSefudkwifpm;NyD; xdk onfh vIyf&Sm;rIjzihf &yfwnfNyD; uHMur®maumif;jcif;twGuf (trsm;
acwf xdktcsdefu 0wfpm; qif,ifrIESihfywfoufonhf taumif; olig\) xm0&em;ckd&m jzpf\/ raumif;rIudkNidrf;apNyD; ukodkvf
rGefqkH;aom tawG;tjrifudk ay;onf/ bk&m;avmif; (rif;om; aumif;rIudk vIdifvIdifBuD; jyK&jcif;ü *kPf,l\}/ ukrm&a'0Donf
od'¨w¬)\ vufrsm;twGif; jcaoFhwpfaumif? b,fbufajcaxmuf taomurif;vufxufu[k ,lq&onhf a&S;usNyD;Munf nKdzG,f
ab;wGif opf½Gufudkif;rsm;? opfoD;ESihfyef;rsm;&Sdonf/ þqif;wk "r®puú&mZdebGJUtrnf&Sdonhf qif;wkawmfudk ylaZmf&ef þausmif;
ab;wGif pmwef;ygonhf xD;½kd;wpfck&SdNyD; (,if;pmwef;u) aqmifudk (aqmufvkyf) vª'gef;cJhykH&onf/
þqif;wkawmfudk at'D 123 cefY wGif xkvkyfcJhaMumif;ñTefjy "r®&mZdeausmif;aqmifudk tkwfjrpfrsm;ay:ü (xyfrH)wnf
onf/ pmwef;yg taMumif;t&mrSm þodkYjzpfonf ]uedoQu aqmufxm;aomaMumifh þtaqmufttkHa[mif;BuD;\ ykH
rif;BuD; eef;pHokH;ESpf ajrmuf? wwd,v? 22-&ufajrmufaeY? þ oP²mefo½kyfudk azmfaqmif&ef rvG,fulawmhacs/ ausmif;aqmif
aeYwGif yd#uwfokH;ykH uRrf;usifol &[ef;awmfAvESihf ¤if;\rdwf onf tkwfwHwdkif;um&Hxm;onhf taqmufttkHtkyfpk wpfckü
aqG &[ef;awmf ykoQ0k'¨donf Am&mPoDwGif bk&m;avmif; qif; yg0ifonf/ ¤if; (taqmufttkHtkyfpk)\ awmifbufjcrf;onf
wktvªESihf Ak'¨&Sifawmfjrwf vrf;avQmufawmfrlavh&SdcJhonhf ae&m 230 rDwmru &Snfvsm;onf/ yifr0ifaygufonf ta&SUbuf
wGif t½dk;ygxD;wpfql pdkufxl (vª'gef;)cJh\/ ¤if;\ rdbrsm;? wGif&SdNyD; ausmif;0if;\ taemufjcrf;axmihfwGif &Snfvsm;onhf
OyZÑm,fq&mrsm;? q&mrsm;ESihf wynfhrsm;? yd#uwfuRrf;usif ajratmufOrifwpfck&SdNyD; ,if;\&nf½G,fcsuf twdtusudk rod&
onhf bdu©KeD Ak'¨rdMwm? bk&ifcH 0eoy& ESihf cg&yv’e (Vanaspara acs/ ausmif;awmf(&m) ywfvnfudk avQmufMunhfygu bk&m;zl;
and Kharapallana)? vlwef;pm;av;rsKd;ESifhwuG vltm;vkH;wkdY\ onf tao;pdwfxGif;xkvuf&mrsm;&Sdonfh ausmufwkdifESpfckESihf
aumif;usKd;csrf;omtwGuf (pdkufxl) vª'gef;cJh\}/ tcsKdU tkwfeH&aH tmufajc ae&mwpfavQmufwGif vSypGmxGif;xk
þ0rf;ajrmufzG,ftvªonf rdwfaqGtaygif;tazmfwpfpk\ xm;onhf tkwfcGufvuf&mrsm;udk owdjyKrdvdrfhrnf/
yl;aygif;BudK;yrf;rIaMumihf jzpf&onfrSm xif&Sm;onf/ þ&[ef; aqmc@D (Chaukhandi)
awmfAv vª'gef;onhf qif;wkawmfrsm;udk r"k&mESihf om0w¬w d üYkd Am&mPoD rd*'g0kefum;vrf;&Sd rlvausmif;awmf&mrsm;rS wpfuDvdk
162 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 163
rDwmtuGmcefYwGif awmifukef;BuD;wpfck&SdNyD; ,if;tay:wGif tem; taomu ausmufpmwdkifxdyfudk aqmif;rdk;cJhonhf jcaoFh½kyfyg
&Spfckyg arQmfpifwpfck&Sdonf/ ,cktcg aqmc@D[k vlodrsm;onf/ ausmufpmwdkifacgif;jzpfonf/ tNrdwftpGef;? pnfykH (t0dkif;)ESihf
a&S;a[mif;okawoe wl;azmfrIrsm;u þawmifukef;taqmuf jcaoFh av;aumif[laom tpdwftydkif;okH;ckyg0ifNyD; twdkif;twm
ttkH ae&monf atmufqkH;twef;xuf ydkrdkao;i,foGm; onhf tm;jzihf 2 'or 31 rDwmjrifhonf/ tNrdwfpGef;udk MumyGifhajymif;
awmifay:taqmufttkHwef; okH;ckay:wGif wnfaqmufxm;onhf jyef (MumarSmuf)ykHtjzpf rMumcP rSm;,Gif;pGm azmfjyvh&SdMu\/
apwDBuD;wpfckyg0ifaMumif;azmfjyonf/ [l,ifqefu ,if;apwD odkYaomf jrif&onhftwdkif; (qdkvQif) rnhfonhft&mrQ Mumyef;ESihf
BuD;\ ykHoP²mef rnfodkY&Sdonf? rnfonfudk txdrf;trSwfjyK rwlacs/ tm0if(Irwin)trnf&Sd yk*¾Kdvf\ tqkdt& ]yef;vu©Pm
wnfaqmufxm;onfqdkonhf tcsufESihfywfoufí tawG;tjrif obm0rSeftwGuf cHpm;rIudk tav;rrlbJ yef;rsm;tm; tvGefY
tcsKdUay;xm;onf ]þrd*'g0kefae&mawmfrS xGufcGmNyD;aemuf (rd* tvGefav;pm;rIudk o½kyfazmfcJhMuaom a&S;acwftdE´d, tEkynm
'g0kef)ausmif;wkdufrS awmifbufodkY ESpfvDokH;vDoGm;vQif ay &Sifrsm;ESihf ywfoufí uREkfyfwdkY trSewf u,f (xnhfoGif;) pOf;pm;
300-cefY jrifhonfhapwD wpfql&Sdonf/ taqmufttkH atmufajc EdkifygNyDavm} [lí jzpfonf/
ydkif;wGif us,fjyefYNyD; taqmufttkH (apwD)onfjrifh\/ (apwD obm0 o½kyfrSeftwkdif; xGif;xkxm;onhf wd&pämefav;rsKd;
wGif) uvkdifrsm;ygonfh tqifh(pifjrifh)rsm; tqifhqihfryg&Sdacs/ (ap udk pnfykH(t0dkif;) ywfvnfü qufvufí vuf,m&pfawGU&onf/
wD\) trdk;ckH;ay:ü pdkufxlxm;onhf rwf (axmif)aeonhf 0if½dk; jrifhjrwfrItwGuf a&S;acwftdE´d,ü av;pm;cJhonhf ,if;wd&pämef
&Sdaomfvnf; (,if;0if½dk;ü) 0ef;&H(íqGJG)xm;onhf acgif;avmif;rsm; (av;rsKd;)onf Ak'¨ odkYr[kwf &[EÅmyk*¾Kdvfrsm;udk wifpm;onf/
r&Sd/ ,if; apwDawmf\ab;wGif apwDi,fwpfql&Sdonf/ þapwD Ak'¨ESifh &[EÅmrsm;tm; a,bk,stm;jzihf EGm;vm;Oob? tmZm
um; tnmodaum@nESihf tjcm;&[ef;ig;yg;wdkY Ak'¨&iS af wmfjrwf enfjrif;? jcaoFh? qifajymifwdkYESihf ckdif;EIdif;Muonf/ wd&pämef
tm; t½dktaoay;&ef ae&mrSxrnfudk jiif;qdkMuonhf ae&m toD;oD;\ tMum;wGif "r®pMumykHbD;yg&SdNyD; "r®pMumbD;wdkif;wGif
txdrf;trSwfjyKonf/ rlvu 0if½dk;ae&mü tndKa&miftzkH;wpfckyg&Sdonf/ pnfykH (t0kdif;)
awmifukef;xdyfay:&Sd &Spfa`rSmifharQmfpifrSm 1588-ckESpfu rdk*l ay:ü a[mufaeonhf jcaoFhav;aumif ausmcsif;uyfí &yfae
v (r*dk) {u&mZf [lr,Gef (Humayun) vnfywfa&muf&SdrIudk onf/ ¤if;wdkY\ jcaoFhvufonf;rsm;udk "r®pMumbD;tay:wnhf
trSwftom;jyK&efESihf a'oywf0ef;usif\ om,monhfjrifuGif;udk wnfhwGif xm;onf/ xdk(xdyfay:rS) jcaoFhav;aumifrSm jrwfAk'¨\
&&Sd&ef wnfaqmufxm;jcif;jzpfonf/ oD[em' t&yfav;rsufESmodkY "r®udk &J&ifh,kHMunfpGm a[m>ruf
a&S;a[mif;okawoejywdkuf awmfrljcif;udk wifpm;onf/ jcaoFhrsm;tay:wGif "r®pMumbD;&SdNyD;?
rd*'g0kef a&S;a[mif;okawoejywdkufonf crf;em;vSonhf Ak'¨ ¤if;("r®pMumbD;)\ tysuftpD;rsm;udk jywdkufwGifawGUjrifEdkifao;
bmomyef;ykvuf&mtpktaygif;udk odrf;qnf;xm;onf/ jywdkuf onf/ ausmufpmwdkifacgif;ü xGif;xkxm;aomvuf&monf t
odkY 0ifoGm;ygu bk&m;zl;yxrqkH; awGU&rnfh t&mrSm wpfcsdefu ouf0ifNyD; rsufESmjyifrSm acsmrGwf ajymifvufaeonf/ vufrI
168 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 165
udkcH,lpOf tazmf&[ef;ig;yg; (yÍö0*¾D)wdkY oabmrus[efjzihf awGU&jcif;? aumorÁD ausmufqpfwpfckürl bu©KeD Ak'¨rdMwmudk
Munh½f IaeMuykH? azmfjyxm;jcif;wdkYrSm pdwf0ifpm;zG,f jzpfonf/ þ (azmfjyqJ) qif;
10) rm&fewfESihf ¤if;\ppfwyf wdkufcdkuf (aESmihf,Suf)jcif;? wkawmfrSyif tjcm;ausmufpmrsm;vnf; yg&Sdao;onf/ wpfckrSm
11) (yÍö0*¾D) &[ef;ig;OD;tm; w&m;OD;a[m&ef rd*'g0kefodkY a&muf ajcaxmufESpfcktMum; atmufajcwGif&NSd yD; tjcm;wpfckrSm ausm
&SdvmpOf ,cifu Ak'¨avmif;vsmtm; pGefYvTwfcJhonhf (xdk) bufwGif jzpfonf/ pmwef;ESpfckvkH;rSm (xD;)½dk;ay:&Sd? pmwef;rsm;
yÍö0*¾Dig;OD;\ c&D;OD;BudKqdkjcif;cH&onhf bk&m;&Sif? xuf ydkíwdkonf/ jywdkufcef;raqmif\ b,fbufaxmihf cyf
12) bk&if AdrÁdom&tm; w&m;a[mMum;jcif;? vSrf;vSrf;wGif bk&m;zl;onf wpfcsdefu þqif;wkawmfjrwf tm;
13) temxydPfolaX;u aZw0efO,smOfudk 0,f,ljcif;? aqmif;rdk;xm;cJhonhf xD;awmfudk awGUjrifEdkifonf/ xD;awmfonf
tcsif; okH;rDwmus,fNyD; A[kdwpfck wnf;&Sdaom puf0kdif;uGif;
ta&SUbufeH&H rsm;jzihf wefqmqifvsuf uGif;wdkif;udk vSypGm xGif;xkxm;onf/
14) rdwfaqG&[ef;awmfrsm; pGefYvTwfcH&aom vlrrm&[ef;awmf twGif;qkH; puf0kdif;wGif yGifhcsyfESihfMumwpfyGifh wpf0ufyGifh(tikH)ESihf
wpfyg;udk jrwfAk'¨ESihf t&SiftmeE´mu jyKpk vkyfauR;Mujcif;? tvkH;pkHyGifh(Mumyef;ykH)rsm;jzihf yDjyifpGm o½kyfazmfxm;onf/
15) a&m[deDjrpfudk taMumif;jyKí ppfjzpfcgeD; omud,ESihf aum þMumyGifhESihfuyfvsufwGif pwk*HykHuGufrsm;twGif; wd&pämef
vd,jynfaxmifom;wdkYtm; Ak'¨&Sifawmfjrwfu zsefajzjcif;? txl;tqef;rsm; ygonhf azmif;&pfwpfck&Sdonf/ pwk&ef;uGuf
16) Ak'¨&Sifawmfjrwf uydv0w¬KNrdKUodkY <ua&mufawmfrljcif;? twGif; xnhfoGif;xm;aom MumyGifhrsm; (pwk*HykHtuGuf\) wpf
17) Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefawmfrlpOf t&SiftEk½k'¨gu jcm;pDae&mwGif&Sdonf/ wd&pämeftm;vkH;rSm tawmif&SdNyD; jcaoFh?
&[ef;awmfrsm;tm; ridka<u;Mu&ef tm;ay;pum;qdkjcif;? ,m qif? odk;(jrnf;)? ukvm;tkwf? ief;ESihf rdausmif;OD;acgif;rsm;&Sdonf/
bufwGif Ak'¨\aemufqkH;om0ujzpfvmol okb'´y&dAdkZf? tjcm; azmif;&pfwpfckwGif r*FvmtrSwftom; 12-ckyg&Sdonf/
18) Ak'¨&Sifawmfjrwf r,fawmf (ewfom;)tm; wm0wðomewf xdyfydkif;rS vuf,m&pfvSnfhaomf ,if;r*Fvm oauFwrsm;rSm c½k
jynfü tbd"r®mw&m;a[mMum;jcif;? oif;cGH (ysufpD;aeNyD)wpfck? tkef;xef;wpfyif? Mumyef;ygonhf tdk;
19) t*Fkvdrmvtm; acscRwfjcif;? wpfvkH;? ESif;yef;ykHwpfckESifh tjcm;xef;yifi,fwpfrsKd;wdkY jzpfonf/
20) a'0'wfESihf tZmwowåKwYkd Ak'¨ESihfbk&ifAdrÁdom&udk owf&ef tjcm;azmif;&pfrSm wpfzef¤if;tay:ü Mumyef;yGifhcsyfrsm;&Sdonf/
BuHpnfMujcif;? bk&m;zl;onf tjyifbuf xD;acGwGif wpfckESifhwpfck rDwm0uf
21) t&SiftmeE´mu trsKd;orD;i,fwpfa,muftm; a&tenf;i,f cefYtuGmü taygufi,frsm;yg&Sdonfudk owdjyKrdygvdrfhrnf/ ,if;
ay;vª&ef ajymMum;jcif;? xdktrsKd;orD;i,fu rdrdonf trsKd; taygufi,frsm;ü wpfcsdefu Oygoumrsm; yef;ukH;rsm;ESihf wHcGef
edrfh(Zmwfedrfh)jzpfonfqdkNyD; wGefYqkwfaejcif;? Ak'¨\tqk;H tr rsm;csdwfqGJ&ef ikwfi,frsm;yg&SdcJhonf/
onf Zmwfpepfudk jiif;qdkaMumif; txl;jyK&Sif;jyvsuf t&Sif cef;rBuD;\ nmbuf cyfvSrf;vSrf;wGif tawmftwefausmf
Mum;onhf w&m;a[mawmfrl[ef Ak'¨qif;wkawmf &Sdonf/ þ
166 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 167
oyÜm,fvSonhf qif;wkawmfudk 1904-ckESpf wl;azmfpOftwGif; rsm;udk emrnfausmf *syefvlrsKd;yef;csDq&m udkaqhqkEdkqk (Kosetsu
"r®&mZduapwDawmfawmifbuf wpfae&mwGifawGU&SdcJhNyD; ,cifu Nosu)u a&; qGJcJhonf/ ¤if; (yefcsDum;rsm;)twGuf (tzdk;tcudk)
"r®&mZdu apwDawmfBuD;\ ywfvnf&Sd vdkPfacgif;i,frsm;twGif; t*FvdyfvlrsKd; Ak'¨bmom bDt,fvf ba&mif;wef (B.L. Brownton)
oDwif;okH;awmfrlcJhonhf qif;wkawmf rsm;pGmteuf wpfckjzpfzG,f u vª'gef;cJhonf/ bk&m;ausmif;\ qif0iftrdk;ESihf vSyonhf
&Sdonf/ þqif;wkawmfonf at'Dig;&mpk\ ESpf0ufwGif xkvkyf a&SUwHcg;rsm;udk oD&dvuFmAk'¨ bmomvlrsKd;rsm;ESihf 1931-ckESpf
cJhykH&NyD; w&m;OD;a'oem a[mMum;awmfrlaom jrwfAk'¨tm; Ekd0ifbmv 11-&ufaeYwGif usif;yonhf rlv*E¨uk#d0d[m&zGifhyGJodkY
wifpm;onhfykHjzpfonf/ w&m;pMumvnfap[ef vufawmfrsm;u wuf a&mufcJhMuonhf Ak'¨bmomEdkifiHtm;vkH;eDyg;rS udk,fpm;vS,f
þtcsufudk ñTefjyonf/ orifESpfaumifESihf &[ef;ig;yg;0ef;&Hae rsm; vª'gef;cJhonf/ rlv*E¨uk#d0d[m&\ eH&Hrsm;&dS yef;csDum;rsm;rSm
aom "r®pMumbD;ykHwpfck qif;wkawmfatmufcHckHwGif yg&Sdonf/ atmufygtwkdif;jzpfonf –
tjcm;½kyfykHESpfckrSm trsKd;orD;wpfa,mufESihf uav;i,fwpf awmifbufeH&H
a,mufykHjzpfNyD; qif;wkawmf tvª&Sifrsm;\ ab;wkdufykHjzpfzG,&f Sd 1) (vlUjynfü)zGm;jrif&ef apmihfqdkif;aeonhf wm0wðom ewfjynf&Sd
onf/ "r®pMum (bD;)ykHonf a&S;acwftdE´d,wGif bk&ifESihfywf bk&m;avmif;(aowauwk)ewfom;?
oufaom wefcdk;tmPmESihf atmifjrifrI\oauFwtjzpfjzihf tokH;
2) bk&m;avmif; y#doaE¨,lcsdef r[mrm,m\ r*Fvmtdyfruf?
jyKcJhonf/ ,if; (bD;)udk Ak'¨bmom0ifrsm;u rd*'g0kefwGif (Ak'¨&Sif
awmfjrwf) yxrqkH;w&m;a[mMum;awmfrlonfh odrfarGUaom? 3) vkrÁeDO,smOfü bk&m;avmif; arG;zGm;awmfrljcif;?
Edk;<uaom? a'goudk owdjyKrd&ef zswfvwfaom orifESihfwlonhf 4) crnf;awmfrif;BuD; ESpfywfvnf v,fxGefr*FvmjyKaepOf
pdwf&Sdaom (rd*blawe pdawåe) MunfnKdudkif;½Idif;ol Ak'¨bmom rif;om;od'¨w¬ psmeftbdÓmPf0ifpm;jcif;?
0ifwpfa,mufudk wifpm;jcif;vnf;jzpfEdkifonf/ jywdkufudk eHeuf 5) opöm"r®udk &SmazGjcif;twGuf awmxGuf&ef rif;om;od'¨w¬
10-em&DrS n ae 5-em&Dxd zGifhNyD; aomMumaeYrsm;wGif ydwfonf/ tm; wdkufwGef;cJhonfh edrdwfBuD;av;yg;?
6) eef;awmfrSrxGufcGmrD ZeD;ESihf arG;uif;pom;awmftm; rif;om;
rlv*E¨uk#dausmif;awmf od'¨w¬Munh½f I[ef?
O,smOfudkjzwfvsuf tysuftpD;rsm;\ta&SUbufvrf;wGif tem*g
&du"r®ygvBuD; 1931-ckESpfu wnfaqmufcJhaom rlv*E¨uk#d taemufb ufeH&H
0d[m&&Sdonf/ ausmif;awmfonf enf;rsKd;pkHjzihf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ 7) qEé (trwf)udk tazmfac:NyD; pD;awmfjrif; u@uudkpD;vsuf
w&m;"r® tqkH;trawmf\ eufeJus,fajymrIudk wifpm;xm;onf/ ntcsdef bk&m;avmif;awmxGufjcif;?
þausmif;awmftwGuf &efykHaiGtrsm;udk tem*g&du"r®ygv \ 8) q&mBuD;rsm;xHrS vrf;ñTefrI &,ljcif;?
tar&duefvlrsKd; em,ujzpfol rpöuf ar&Dazmfpwm (Mrs Mary 9)yifyef;onfhtusifh (udkusihfMuHcJhonhf) ESpfrsm;aMumihf tm;tif
Foster)u uscH(vª'gef;)cJhonf/ apwDawmfeH&H&Sd t*Fawyef;csDum;
qkwf,kwfaeaom rif;om;od'¨w¬(&[ef;)onf okZmwm\qGrf;
172 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 169
NyD; (vQyfppf"mwfrD;) tvkHtavmuf xGef;ñSdxm;onf/ Ak'¨ombm tmeE´mu trsKd;orD;i,ftm; ]oihftrsKd;Zmwf bmjzpfonfudk
omjycef;wGif Am&mPoDüawGU&onhf *kwåacwfrS Ak'¨qif;wkawmf igawmif;cHjcif;r[kwf? igoihfxHrS a&udkom tvªcHygonf}[k
rsm;? yv’acwf ajymifvufacsmrGwfonhf vuf&m trsm;tjym;ESihf ajymMum;jcif;? þ0w¬KaMumif;onf 'dAsm0'geusrf;rS jzpfonf/
crf;em;vSonhf 14-&mpk tdE´d,-wdAuf xuF (Thanka)19 rsm;udk rlv*E¨uk#d0d[m&&Sd yifrbk&m;ausmif;aqmifwGif wuúod
vnf; jyoxm;onf/ þjywkdufudk eHeuf 10-em&DcGJrS nae 5- vm (wuúodkvf)NrdKU&Sd apwDawmfESihf em*&ZÆKaum@t&yf&Sd apwD
em&Dtxd zGifhonf/ arvESihf ZGefvrsm;twGif; eHeuf 7-em&DrS awmfrsm;wGif awGU&SdcJNhyD; tdE´d,bk&ifcH avmh'ftm0if (Lord Irwin)
nae 12-em&DcGJtxd zGifhonf/ we*FaEGaeYESihf wuúodkvf ausmif; u r[maAm"dtoif;tm; vufaqmifay;cJhonhf Ak'¨\ ([k ,lq
ydwf&ufrsm;twGif; ydwfonf/ bm&wumvm b0efonf *Dw &onhf) "mwfawmfrsm; udef;0yfonf/ bk&m;cef;aemufbufwGif
ynmr[mXmeESihfuyfvsuf wuúodkvf0if;twGif;ü &Sdonf/ tem*g&du"r®ygv\ jymrsm;yg0ifonhf apwDi,fwpfql&Sdonf/ xdk
19
bk&m;ausmif;\ aemufwnfhwnfhürl om;aumifrsm;twGuf yef;
ydk;om;jzihfabmifcwfxm;aom ydkufqHavQmf ydwfom;yk&ydkufay:ü a&;qGJxm;onhf jcHi,fwpfck&Sdonf/ ,if;\aemufwnfhwnhfwGif "r®ygv½kyfuvmyf
cyf Murf;Murf; ½kyfykHyef;csDum;rsm;udk xuF[kac:onf/ wdAufAk'¨bmom0ifwdkY tokH;
jyKonf/ oHo&mpuf0ef;ykH? jrwfAk'¨\ twdwfb0Zmwfawmf o½kyfazmfykHrsm;? wpfcg udk oN*ØK[fonhfae&m txdrf;trSwf Adrmefwpfck&Sdonf/ bk&m;
wpf&H wdAufbmoma&;*dkPf;rS xif&Sm;onhf bmoma&;acgif;aqmifwdkY\ ykHrsm;udk ausmif;t0ifvrf;r\ nmbufwGif atmufodkYpl;pdkuf Munfh aeNyD;
a&;qGJavh&Sdonf/ txl;ojzihf ,if;yk&ydkufay:ü t0ef;ykHa&;qGJNyD; (orx)ur®|mef; vufudkydkufxm;[ef tem*g&du"r®ygv\ ½kyfwk&Sdonf/
tm;xkwf&mü uodkPf;edrdwftjzpf tokH;jyKMuonf/ (The Seeker's Glossary of
Buddhism p. 620) (bmomjyefol)/ acwfopfausmif;wdkufrsm;
rlv*E¨uk#d0d[m&tjyif rd*'g0keftwGif; tjyifywfvnfü tjcm;
acwfopf bk&m;ausmif;rsm;pGm &Sdao;onf/ "ar®uapwDawmf
taemufbufuyfvsufwGif rlvu 1824-ckESpfwGif wnfaqmuf
cJhonfh oQa&,emx *sdef;bk&m;ausmif;&Sdonf/ þwdwfqdwfNyD;
qGJaqmifonhf *sdef;bk&m;ausmif;\ twGif;ydkif;eH&Hrsm;udk jrwfAk'¨
ESihfacwfNydKif (Ak'¨xuf) toufBuD;onhf *sdef;0g'wnfaxmifol
r[m0D& toufxif&Sm;&SdpOf tjzpftysufrsm;ukd o½kyfazmfxm;
onfhf pdwf0ifpm;zG,feH&Haq;a&; yef;csDrsm;ESihf wefqmqifxm;
onf/ w½kwfbk&m;ausmif; wpfausmif;udk 1939-ckESpfu ausmf
Mum;vSonhf puFmylEdkifiHom; bPfolaX; vDcRef;qif(Lee Choong
Seng)u rwnfvª'gef;onhf tvªaiGjzihf wnfaqmufcJhonf/
170 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 171
ausmif;awmf&mrsm;\ taemufajrmufpGef; cyf,Gef;,Gef; uyf
vsuf&Sd jrefrmausmif;udk yxrqkH; 19-&mpk tpydkif;wGif wnf
aqmufcJhNyD; tjzLa&mif pusifausmufom; qif;wkawmfwpfql&Sd
onf/ a*vkyÜ*kdPf;0if wdAufbk&m;ausmif;udk 1955-ckESpfwGif
wnfaqmufcJhonf/ bk&m;ausmif;eH&Hrsm;rSm yef;csDaq;a&;rsm;jzihf
zkH;vTrf;xm;onf/ þbk&m;ausmif;\ aemufbufwGif 1959-
ckESpfu vmqm(NrdKU)ykefuefx<urIwGif aoqkH;ukefMuaom yk*¾Kdvf
rsm;tm; txdrf;trSwfjyKwnfxm;onhf apwDi,fwpfql&Sdonf/
,kd;',m; bk&m;ausmif;rSm jywdkuftvGefavmufwGif &Sdvsuf
1971-ckESpfwGif wnfaqmufcJhNyD; ,cktcg wnfaqmufqJjzpf
onf/ rd*'g0kef\ tjyifbuf 3-uDvdkrDwmcefYwGif tqihfjrifh
wdAufbmomavhvma&; A[dkwuúodkvf&Sdonf/ þwuúov kd f
wGif {&mrpmMunhfwdkufBuD; wpfck&SdNyD; Nidrf;csrf;onhf ynm&SmrSD;&m
todkuftNrKHjzpfonf/
oGm;a&muf&ef
rd*'g0kefonf Am&mPoDrS 13-uDvdkrDwma0;NyD; ajrmufbufoYdk
oGm;aom &xm;vrf;rBuD;ay:wGi&f Sdonf/ Am&mPoDrS vefcsm;
odkYr[kwf bwfpf um;rsm;jzihf vG,fulpGm oGm;a&mufEdkifonf/
rd*'g0kef0ef;usif
bm&wumvmb0ef (jywdkuf)
(Bharat Kala Bhavan)
Am&mPoD&Sd Am&mPoD[dE´DwuúodkvftwGif; (þjywdkuf) wnf&Sd
onf/ þjywdkufwGif xl;jcm;qef;Mu,fonhf [dE´L?Ak'¨bmomESihf
*sdef; yef;ykvuf&mrsm;a&m tjcm; tEkynmvuf&mrsm;udkyg pk
aqmif; jyoxm;onf/ jycef;0if ypönf;rsm;udk aumif;pGmjyoxm;
176 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o 173
ukuúK#yg'*d&d
vkrÁdeD&Sd taomuausmufpmwdkif
rd*'g0kefrS*kwåacwfvuf&m"ar®uapwD
uydv0w¬KrStysuftpD;rsm;
rd*'g0kef? rlv*E¨uk#drSyef;csDum;
174 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o 175
jA[®a,medac:*,moDo
Ak'¨*,m&Sd Ak'¨yg'apwDawmf
Ak'¨*,mblwefbk&m;ausmif;rSqif;wk
Ak'¨*,mrSy&aAm"dae&m
Ak'¨*,mnaecif;
180 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o 177
&mZN*ØK[frS£E´omv*l
emvE´m&Sd ausmif;awmf&mtrSwf 2 rS
aumorÁDrS ausmufxGif;½kyfwkrsm;
aCmodwm½kHausmif;awmf&m
a0omvDrS jcaoFhacgif;
ywåem;jywkdufrS ausmufpmwkdifESihf apwDawmf
t0avmudawoGm&qif;wk
Am&mAm&awmifukef;rS
avmro&aoh*l
emvE´mjywdkuf&Sd
Ak'¨*,mrSqif;wk
184 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
oufzG,f wrvGefb0udk &&SdEdkifonf[k ,kHMunfMuonf/ *,m 5/ *,m
jrpftwdkif; Ak'¨*,modkY oGm;aomvrf;a[mif;jzihf *,mNrKdUrS xGuf
cGmaomf jA[®a,medonf aemufqkH;jzwfoef;&aom awmifukef; jrwfAk'¨onf (wynfh)&[ef; wpfaxmifESihftwl *,moDot&yf&Sd
*,m (½Gm) teD;wGif oDwif;okH;awmfrlcJhonf (0d 3? 43)/
jzpfNyD; awmifxdyfay:&Sd a&'D,kd (toHvTifh) arQmfpifjzihf vG,fulpGm
rSwfom;Edkifonf/ *,monf [dE´Lbmomt& NrdKUjrwfckepfckteuf wpfckjzpfonf/
ok&mZduk@ (Surjikund) Ak'¨acwfuyif [dE´Lbmom0ifrsm;onf uG,fvGefol rdbaqGrsKd;
*,mNrdKUtv,fwGif ok&mZduk@ac: a&uefBuD;wpfck&Sdonf/ þ rsm;twGuf bmoma&;udpö aqmif½Guf&efESihf zv*ljrpfwGif a&
(a&uefodkY 0wfrjyKrD ukd,fvufpifMu,f oefY&Sif;&ef [dE´Lrsm; csKd;&ef *,mNrdKUodkY vma&mufcJhMuonf/ bmoma&;udpörsm;udk
vma&mufMuonf/ a&uefonf BuD;rm;onhf av;axmifhykH *,mNrdKUwGif (,aeYwdkif)aqmif½GufMuqJjzpfonf/ *,m&Sd [dE´Lbm
a&xkwnf&SdNyD; aumif;pGm tvSq,ifxm;onhf tqkH;wGif (a& om0ifrsm;\ txGwfjrwfqkH; ae&mrsm;rSm [dE´Lyg'bk&m;ausmif;?
csKd;)qdyf wpfckvnf;&Sdonf/ ausmfMum;vSonhf raoaom anmifyifwnf&Sd&m tuoQ,0wf
olpdavmrokwfawmf (okwåed? pm-319)üyg&Sdonfh jzpf&yfrsm; (Akshayavat) bk&m;ausmif;ESihf jA[®uk@a&uefwdkY jzpfonf/
jzpfay:cJhonfrSm þa&uefjzpfonf/ a&uefab;wGif #uØwrÍö [dE´Lbmom vTrf;rdk;ywfoufrI &Sdaomfvnf; *,mNrdKUonf Ak'¨
[kac:aom arQmfpifvdk taqmufttkHwpfck&Sdonf/ ,if;a&uef bmom0ifwdkYtwGufvnf; crf;em;vSonf/ taMumif;rl Ak'¨ ouf
wGif olpdavmr cRefxufonhftarG;&Sdol ,u©(bDvl;)wpfa,muf awmfxif&Sm;&SdpOfu *,mNrdKUü trSwf&zG,f jzpf&yfrsm;&SdcJhaom
aexdkifcJhonf/ r[mbm&w (usrf;)ü ,if;arQmfpifvdk taqmuf aMumihf jzpfonf/
ttkHudkyif jA[®p&d,[k ac:a0:azmfjyxm;onfrSm pdwf0ifpm;zG,f rd*'g0kefü yxr0g uRwfNyD;aemuf jrwfAk'¨onf Ak'¨*,modYk
jzpfonf/ olpdavmronf Ak'¨tm; Ncdrf;ajcmuf&ef BudK;pm;aomf jyef<uvmNyD; ,if;*,mNrdKU&Sd O½ka0vuóy? e'DuóyESihf *,m
vnf; ratmifjrifcJhojzihf ]tu,fí rajzEdkifvQif jrpfwpfbufoYdk uóywdkYudk ¤if;wdkY\ wpfaxmifpDaom wynfhrsm;ESihftwl Ak'¨
(Ak'¨&Sifawmfjrwftm;) ypfvTwfvdkufrnf}[k Ncdrf;ajcmufvsuf ar; bmomtjzpfcH,lapcJhonf/ tqdkygjyKopfp &[ef;wpfaxmif jcH&H
cGef;rsm;ar;onf/ olpdavmrbDvl;u ]&m*ESifh a'gornfonhfae vsuf Ak'¨onf *,mNrdKUodkY<uvmNyD; okwåefaygif; ajrmufjrm;pGmudk
&mrS vmoenf;? ESpfoufjcif; rESpfoufjcif;ESihf t aMumufw&m; a[mMum;awmfrlonf/ jrwfAk'¨ *,modkY tNrJwrf; jyef<uvmonf
tb,frSvmoenf;/ raumif;aom tMuHtpnfrsm; tb,fae [laom taxmuftxm; r&Sdacs/ þonfrSm *,monf ([dE´L)
&mrS jzpfay:vmoenf;/ uav;i,frsm; usD;uef;udk aESmihf,Suf bmoma&;qdkif&m 0wfjyKqkawmif;rI tcrf;tem;rsm;twGuf
ouJhodkY pdwfudk rnfonhft&mu aESmihf,Sufygoenf;}[k tar; tcsuftcsm ae&mjzpfaomfvnf; jrwfAk't ¨ aejzihf ,if;udk rsm;pGm
jyKonf/ jrwfAk'¨\tajz wpfpdwfwpfa'orSm ]&m*ESihf a'goonf *½kpdkufaomaMumihf jzpfzG,f&Sdonf/ 0w¬Lyrokwf (r 1? 47)wGif
ig ighOpöm[k cH,ljcif;rS jzpfay:vm\/ xdktwlyif ESpfoufjcif; rESpf Ak'¨u ]tu,fí oifonf vdrfnmjcif;? ouf&SdwdkYudk ñSOf;qJjcif;
182 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o *,m 183
r&SdvQif? (olwpfyg;Opömudk) rcdk;0SufbJ o'¨gw&m;&SdvQif *,modkY a&csKd;aersm;udk awGUjrifawmfrlaMumif; jyqdkonf/ xdkYaemuf Ak'¨u
oGm;í tb,ftusKd;&Sdrnfenf;/ *,m(a&) onf oifhtdrfrSm&Sd þ*gxmudk a[m>rufawmfrlonf –
aoma&ESihf jcm;em;rIr&Sd}[k a[mawmfrlonf/ ausmufwkH;BuD; ]vltrsm; þjrpfxJrSm a&csKd;Muaomfvnf; a&jzihf(tukodkvf
rsm;jzifh jyKvkyfxm;aomeH&Hjrihfjzihf um&Hxm;onf/ tnpf taMu;udk) pifMu,fatmifvkyfí r&/ opöm"r®&Sdaom
olonfompifMu,fNyD; jA[®P (raumif;rIudk pifMu,fNyD;ol)
Munfh½IzG,f rnf\} (O'ge? pm- 83)/
jA[®a,med jrwfAk'¨\ b0qkH;onftxd a'0'wfonf oHCmhtzGJU t
*,mNrdKUay:rS rdk;aeaom þxif&Sm;onhf awmifukef;onf Ak'¨ pnf;udk oif;cGJNyD; aemufvkduf&[ef; ig;&mESihftwl *,moDoü
vufxufawmftcgu *,moDo[k xif&Sm;cJhonf/ t&Sifr[m aexkdif&ef xGufcGmcJhonf/ *,moDoü tZmwowfrif;u bkef;
Ak'¨aCmotvdkt& þawmifwef;\rlvtrnfrSm 'l;auG;&yfvsuf BuD;ausmif;wpfck aqmufvkyfvª'gef;onf/ Ak'¨u t&Sifr[m
&Sdaom qifESifhwlaomaMumihf *ZoDo (qifOD;acgif;)jzpfNyD; *,m arm*¾v’mefESihf t&Sifom&dykwå&mwdkYudk cGJxGuf&[ef;awmfrsm;tm;
NrdKUtrnfrSm þawmifukef;udk tpGJjyKí ac:a0:aomtrnf *ZrS usKd;aMumif;jy(azsmif;zs)&ef apvTwfawmfrlojzihf aemufqkH;ü xdk&
*,m[k ajymif;vJvmjcif;jzpfonf/ ausmfMum;vSonhf rD;vQH a' [ef;awmfrsm; (trSefudkodNyD;) jyefvmatmif aqmif½GufEdkifcJhonf/
oem tm'dwåy&d,m,okwfudk Ak'¨onf wpfaxmifaom jyKopfp [l,ifqef *,mNrdKUodkY a&mufoGm;aomtcg *,mNrdKUwGif rd
&[ef;awmfrsm;tm; þ*,moDot&yfü a[mMum;awmfrlcJhonf/ om;pk wpfaxmifcefYom aexdkifMuonf/ xdktcsdefu *,moDo
a&S;t|uxmusrf;rsm; (tH-| 1? 232)ü tm'dwåy&d,m, tm; bk&ifrif;tjzpf wufa&mufrIESihf ywfoufaom ta&;
okwfudk a[mMum;pOf Ak'¨ESihf (w&m;em) y&dowfonf {&mr BuD;onhf ae&mwpfcktjzpf owfrSwfxm;onf/ [l,ifqefu þ
ausmufzsmBuD;ay:ü xkdifcJhMuaMumif;qdkonf/ xdkrQavmuf BuD; odkYqdkonf ]a&S;acwfrsm;tcsdefu tkyfcsKyfolbk&ifrsm; xD;eef;
rm;aom ausmufzsmwpfckwavudkrQ ,cktcg rawGU jrifEdkifawmh &aomtcg ywf0ef;usifteD;tem;&Sd jynfolrsm;tm; ESpfouf
acs/ odkY&mwGif rlvawmifxGwfab;&Sd yckH;uJhodkYaom ae&mwpfck ap&efESihf rdrd\ausmapmxif&Sm;rIudk vGefcJhaom rsKd;qufwdkYxuf
onf vlwpfaxmifavmuf oufaomihfoufom aeEdkifonfh omvGefaMumif; jyo&ef&nf½G,fcsufjzihf tcrf;tem;rsm; tpD
ausmufzsmwpfck &SdcJhrnf[k,lq&aom jyifnD ae&mus,fBuD; t&Dusif;yvsuf awmifay:odkYwufí rdrd\atmifjrifrIudk aMunm
wpfck&Sdonf/ þajrae&mtwGif; apwDwpfql jzpfzG,f&Sdonfh rIef jcif;rSm xkH;pHwpf&yfjzpfcJh\}/ &[ef;awmf [l,ifqefonf taom
0g;onhf tptersm;udk awGUjrifEdkifao;onf/ urif; wnfxm;cJhonhf awmifukef;ay:&Sd apwDwpfql t
tjcm;pdwf0ifpm;zG,f a'oemwpfckwGif *,moDo (awmif) aMumif;udkvnf; azmfjycJhonf/ ,aeYacwfürl jA[®a,medudk [dE´L
rS Munf½Ivkdufjcif;ü Ak'¨&Sifonf rdrdwdkYjyKNyD;onhf tukodkvf wdkYu t½dktaojyKp&mtjzpf,lqaeMuNyD; tu,fí awmifxdyf
'kp½dkufrsm; pifMu,foGm;Edkifonf[k ,kHMunfMuvsuf jrpftwGif; teD;&Sd ausmufawmifrS taygufukd jzwfí wGm;oGm;EkdifvQif ESpf
188 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o rd*'g0kef 185
qkH;ü v|d0eac: xef;yifawmü &yfem;awmfrlonf/ þae&mudk oufjcif;? taMumufw&m;? raumif;aom tawG;tMuHrsm;vnf;
,cktcg &mZN*dK[ftaemufawmifbuf 10-uDvdkrDwmtuGm ½Gm ig ighOpöm[k pGJvrf;jcif;rS jzpfay:vm\/ (xdkw&m;uyif) uav;
i,fwpfcktjzpf awGU&Sd&NyD; wu,f pdwf0ifpm;zG,faumif;onfrSm i,frsm; usD;uef;iSufudk (aESmihf,Suf ouJhodkY) pdwfudk aESmihf
rlvemrnf wnf&SdqJjzpfNyD; ,cktcg v|d0e\ [dE´Dbmom twdk ,Suf\} [líjzpfonf/
aumufpum; a*sxdetjzpf xif&Sm;onf/ AdrÁdom&rif;BuD;onf ,aeYacwfwGif #uØwrÍö tpteudkyif rawGUEdkifawmhacs/
Ak'¨udkBudKqdk&ef rsm;pGmaom ta>ct&HwdkYESihftwl a&mufvmNyD; Ak'¨ odkY&mwGif a&uef\trnfrSm olpdavmrrS qif;oufvmonfrSm
aemufrS NrdKUxJodkY vkdufygoGm;cJhonf/ touft½G,fBuD;NyD; av; aocsmNyD; a&csKd;qdyf teD;&Sd (vltrsm;) &Sdcdk;ylaZmfMuonhf opfyif
pm;cH&onhf uóynDaemifwdkYESihfEIdif;pmygu i,fvGef;NyD; xdktcsdef &if;wGif Ak'¨bmomapwDawmf rsm;tygt0if a&S;a[mif;tEkynm
u udk,fusifhw&m;a&;&m rausmfapmao;aom Ak'¨&iS af wmfjrwf vuf&mrsm;pGm&Sdonf/
ESihf awGUqkHonhftcg vltcsKdUu rnfolonfq&m rnfolonf ok&mZduk@odkY oGm;a&muf&ef AdoQEkyg' bk&m;ausmif;odYk
wynhf[k raocsmbJ jzpfaeMuonf/ xdktcg O½ka0v uóyu oGm;onhf vrf;twdkif;oGm;yg/ bk&m;ausmif;odkY ra&mufrD rDwm
]ae&muxNyD; ouFef;udk yckH;ay:wGifjyifqif 0wf½kHvdkufNyD; jrwf 100-cefYwGif b,fbufodkY cGJxGufoGm;onhf vrf;usOf;i,fwpfck
Ak'¨\ajcawmf&if;ü OD;ñGwfvsuf ]]t&Sif? t&Sifonfum; wynfh &Sdonf/ ,if;vrf;usOf;i,ftwdkif; qif;oGm;NyD; nmodkYcsKd;yg/
awmf\ q&mjzpfyg\/ wynhfawmfonf (t&Sifbk&m;\) wynfhjzpf *,mjywkduf
ygonfbk&m;}}[k avsmufxm;onf} (0d 3? 46)/ *,mjywdkufudk a[mif;EGrf;NyD; ysufpD;vkeD;yg; jzpfaeonfh t
Ak'¨&Sifawmfjrwf\ t*¾r[mom0ursm;jzpfvmMuonhf yk*¾Kdvf aqmufttkH wpfckwGif zGifhvSpfxm;NyD; *,mESihf *,mywf0ef;
ESpfa,muf &[ef;jyKvmonfrSmvnf; xdktcsdefujzpfonf/ oÍö, usiüf awGU&onhf Ak'¨ bmomESihf [dE´Lbmomqdkif&m yef;ykvuf&m
(oÍönf;)q&mBuD;\wynhfrsm; jzpfaeMuonhf arm*¾v’meESihf om&d tenf;tusOf;udk pkaqmif;jy oxm;onf/ jywdkufudk eHeuf 10-
ykwåwdkYonf i,foli,fcsif;rsm; jzpfMuonf/ oÍö,um; xdktcsdef em&DrS nae 5-em&Dtxd aeYpOfzGifhNyD; wevFmaeYrsm;wGif ydwf
u &mZN*dK[fwGif xif;&Sm;onhf y&dAdkZfrsm;pGmteuf wpfa,muf onf[k qdkonf/ trSefpifppf jywdkufrª;vmonhf tcsdeftenf;i,f
tygt0ifjzpfNyD; wynhfaygif; ESpf&mhig;q,f&Sdonf[k qdkonf/ twGif;om zGihfonf/ jywdkufonf *,mw&m;½kH;teD; 'ufbef
wpfaeYoü om&dykwåonf qGrf;cHvSnhfvnfaeonhf Ak'¨\wynhf *gvdk (Dak Bungalow)ESihf uyfvsuf&Sd taqmufttkHjzpfonf/
&[ef;awmfwpfyg; (t&SiftóZd)ESihf awGUqkHNyD; rdrdtm;w&m; oGm;a&muf&ef
a[mMum;&ef awmif;yefonf/ Mum;em&aomw&m;pum;udk ESpf *,monf Am&mPoDta&SUbuf uDvdkrDwm 200-cefYwGif&Sdonfh
oufoGm;jcif;ü om&dykwåonf rdwfaqGarm*¾v’metm; xdk(w&m; ajrmufydkif; &xm;vrf;rBuD;ay:wGif &Sdonf/ ywåem;rSvnf;
"r®)udk jyefvnfa[mMum;onf/ ¤if;wdkY (ESpfOD;)onf xdkae&m xdk &xm;jzihfa&muf&SdEdkifonf/ 118-uDvdkrDwmcefY (a0;onhf) c&D;
tcsdeüf yif Ak'¨&Sifawmfjrwf\ wynfhtjzpfcH,l&ef qkH;jzwfvkdufMu pOfjzpfonf/
&mZN*dK[f 187
xm;NyD; pifMu,fatmifjyKxm;\} [kqdkonf/ NrdKUawmf\a&S;a[mif;
tpdwftydkif;udk um&Hxm;onhf awmifBuD;ig;vkH;udk a0bm&?
6/ &mZN*dK[f
a0ykv’? &we? aomPESihf O',awmif[k ac:onf/ (ax&0g')
rSefygonf t&Sifbk&m;? þvrf;um; &mZN*dK[fodkY oGm;aom vrf;jzpf wdyd#uü a0bm&? a0ykv’? y@0? *dZÑul#ESihf £od*dvdawmif
yg\/ þvrf;twdkif; tenf;i,f oGm;NyD;aemuf ½Gmwpf½Gmudk awGUyg [k ac:onf/ xdkawmifrsm;tMum; wnf&Sdaeonhf &mZN*dK[fNrdKUudk
vdrfhrnf/ qufoGm;NyD;aemuf aps;NrdKUBuD; wpfNrdKU awGUygvdrfhrnf/ wpfcgwpf&H *d&bZ (awmifukef;cHwyf) NrdKU[kvnf; ac:a0:onf/
tenf;i,f qufoGm;NyD;onhftcg ESpfoufzG,fyef;jcHrsm;? ESpfouf rif;om;od'¨w¬onf awmxGufcJhNyD;aemuf &mZN*dK[fNrdKUodkY
zG,fopfawmrsm;? ESpfoufzG,f jruffcif;jyifrsm;ESihf ESpfoufzG,f a& a&mufvmonf/ (&mZN*dK[f)NrdKUawmf ywf0ef;usif&Sd *lrsm; opf
uefrsm;&Sdonhf &mZN*dK[fNrdKUudk awGUygvdrfhrnf (r 3? 56)/
awmrsm;ESihf ausmufaqmifrsm;ü rMumcPawGU&wwfonhf &aoh
,cktcg &m*s*d&f[kac:onhf NrdKU&mZN*dK[fonf tdE´d,wGif vltrsm; rsm;pGmwdkYESihf qufoG,frI&&Sd&ef jzpfzG,f&Sdonf/ (&mZN*dK[f)bk&if
pOfqufrjywf tajccsaexdkifcJhonhf a&S; tusqkH;ae&mrsm;teuf AdrÁdom&onf rif;om;odd'¨w¬tm; (NrdKUawmf)vrf;Mum;ü qGrf;cH
wpfckjzpfonf/ jrwfAk'¨ oufawmfxif&Sm;&SdpOfu r*"EdkifiH\NrKd U vSnhf vnfaeonfudk awGUrdNyD; rif;om;od'¨w¬\ txufwef;us
awmfjzpfcJhNyD; rZÑdra'oü tBuD;qkH;NrdKUjzpfcJhonf/ &mZN*dK[fNrdKUESihf aom ½kyfvu©PmaMumifh euf½Idif;pGm MunfndKav;pm;oGm;onf/
¤if;\obm0e,fajr txdrf;trSwfrsm;udk a&S;a[mif; Ak'¨? *sdef; Ak'¨avmif;vsm (rif;om;od'¨w¬)onf y@0 (,ckacwf &we)
ESihf [dE´Lpmayrsm;ü rMumcP azmfjyMuonf/ Ak'¨&iS af wmfjrwf awmif ta&SUbufü oDwif;okH; aexkdifaMumif; od&SdoGm;jcif;ü
ukd,fwdkifyif NrdKUawmfESihf ¤if;ywf0ef;usifrsm;taMumif; þodYk bk&if (AdrÁom&)onf Ak'¨avmif;vsmxH oGm;a&mufawGUqkHonf/
>ruf[awmfrlzl;onf ]&mZN*dK[fum; ESpfoufzG,faumif;pG? *dZÑ Ak'¨avmif;vsmu bk&ifAdrÁdom&tm; rdrdtaejzihf jrifhjrwfaom
ul#ESihf a*gwredaj*m"wdkYum; arGUavsmfzG,faumif;pG/ apm&yygw trsKd;(rif;rsKd;)rS jzpfaMumif; ajymjyaomtcg rif;BuD;onf rif;om;
(cdk;om;acsmufeuf)ESihf a0bm&awmif,HrS owåyPÖd*lwdkYum; od'¨w¬ (&[ef;)taejzihf vlYb0odkY jyefvmcJhrnfqdkvQif eef;awmfü
aysmf½TifzG,faumif;pG/ £od*dvdawmif,HrS umVodvmESihf odwm tqihfjrihf &mxl;ay;rnfjzpfaMumif; urf;vSrf;onf/ rif;om;
0etwGif;rS oyÜaom@duyAÇm&wdkYum; wihfw,fvSaypG/ wayg od'¨w¬onf ,Ofaus;pGmjiif;qdkvsuf tu,fí rdrdtaejzihf aAm"d
'g&mrESihf a0VK0efrS &SOfheufwdkYudk tpmauR;&mXme? ZD0urÁ0e ÓmPfudk &&SdcJhrnfqdkvQif ,if;odkY&&Sdaomtcg jyefvmNyD; rdrdod&Sd
(ZD0uo&ufO,smOf)ESihf r'´ukpädt&yf&Sd ab;rJhawmwdkYum; ESpfvdk xm;onhf trSefw&m;udk rif;BuD;tm;jyefvnf a[mMum;rnfjzpf
zG,f&SdpG} ('D 2? 97)/ aMumif; uwday;cJhonf/
r[m,eAk'¨bmom uAsmq&mBuD; tóaCmoyk*¾Kdvfu Ak'¨avmif;vsm (rif;om;od'¨w¬)onf uwdtwdkif;aqmif½Guf
NrdKUawmfonf ]awmifig;vkH;aMumihf xif&Sm;\/ awmifpG,fawmif cJhonf/ *,mü oDwif;okH;NyD;aemuf Ak'¨&Sifawmfjrwfonf ¤if;\
xGwfrsm;jzihf um&Hvsuf wefqmqifxm;\/ a&ylprf;rsm;jzihf yHHhydk; (wynfh)&[ef; wpfaxmifESihftwl &mZN*dK[fodkY <uawmfrlNyD;aemuf
192 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 189
tay:wpffck (qifhumqihfum) wnfaqmufxm;onhf apwDtrsm; onf/ oÍö,onf rdrd\wynhftcsKdU qkH;½IH;awmhrnfudk Mum;od&
tjym; wl;azmfawGU&SdcJhNyD; a&S;tusqH;k apwDudk arm&d,acwfvuf aomtcg tu,fí ¤if;(om&dykwåESihf arm*¾v’me)wdkY qufvufí
&m[k owfrSwfonf/ acwfopfvrf;wpfckonf &mZN*dK[fNrdKUopf (rdrdatmufrSm) aernfqdkvQif rdrd\ vufaxmufq&mtjzpf cefY
ukd jzwfoGm;NyD; ,if;(acwfopf)vrf; ajrmufbuf tkwfwHwdkif;udk tyfrnfjzpfaMumif; urf;vSrf;onf/ odkY&mwGif rdwfaqGESpfa,muf
jzwfonhfae&m\ nmbufuyfvsufwGif bk&m;zl;onf &mZN*dK[f wdkYonf oÍö,\ tjcm;wynhfrsm;ESihftwl Ak'¨&SifawmfjrwfxH
NrdKUopf\ yifr*dwfa[mif;udk awGUEdkifonf/ oGm;a&mufcJhMuonf (0d 4? 50)/ þ½kwfw&ufjzpf&yfonf &mZ
tZmwowåKapwD N*dK[f (NrdKUolNrdKUom;wdkY)\ xl;jcm;onhf pdwf0ifpm;rIudk jzpfay:apNyD;
um;vrf;twdkif; &mZN*dK[fNrdKUopfrS xGufcGmcJhNyD;aemuf uDvkdrDwm jrwfAk'¨\ ausmufapmowif; wdk;wufoGm;onf/
0ufavmufawmifbufodkY oGm;cJhaomf bk&m;zl;onf b,fbuf odkY&mwGif jrwfAk'¨\wynfhtcsKdU jrwfAk'¨\toufudk vkyfMuH
jcrf;ü tay:wGif ausmufwdkifrsm;ESihf ausmufwkH;BuD;rsm;jzihf onftxd qefYusifcJhonfrSvnf; &mZN*dK[fNrdKUrSmyif jzpfonf/
aqmufvkyfcJhonhf taqmufttkH(ysuf)wpfckudk awGUygvdrfhrnf/ b0ifjrihfNyD; &nf½G,fcsufBuD;rm;vsuf jrwfAk'¨\ nDwpf0rf;uGJ
þtaqmufttkHysufrSm tZmwowåKonf rdrd&&SdcJhonhf Ak'¨ awmfpyfol a'0'wåu rdrdtaejzihf oHCmhy&dowftm; OD;aqmif
"mwfawmfa0pk &SpfykHwpfykHjzihf wnfxm;udk;uG,fcJhonhf apwDae Ekdif&ef Ak'¨tm; tem;,lzdkYawmif;qdkonf/ ,if;awmif;yefrIudk jrwf
&mjzpfonf/ þapwDawmfonf cyfapmapmuyif tysuftpD;rsm; Ak'¨u tcdkiftrmjiif;qdkawmfrlonf/ jiif;cH&onfukd &SufoGm;aom
jzpfoGm;cJhNyD; (taqmufttkHopf) jyefvnfwnfaqmufvsuf t a'0'wåonf (Ak'¨tm;) vkyfMuH&ef MuHpnfonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf
jcm;&nf½G,fcsufrsm;jzihf tokH;jyKaeNyDjzpfonf/ odkYjzpfí rlvt½G,f *dZÑuk#fawmift&dyüf pBuFefavQmufaepOf Ak'¨xH ausmufwkH;BuD;
tpm;ESihf ykHoP²mefudk pOfpm;Munhf&ef ,cktcg rjzpfEdkifawmhacs/ udk vSdrfhcsonf/ Ak'¨\ajcrawmfü xdcdkufoGm;onf (0d 4? 353)/
a0VK0efausmif;awmf&m þMuHpnfrI ratmifjrifaomtcg a'0'wfonf bk&ihfqif tddrf
Ak'¨&Sifawmfjrwfonf aAm"dÓmPfudk&&SdNyD;aemuf &mZN*dK[fNrdKUodkY jyef awmfxdef; qifOD;pD;rsm;tm; BuD;rm;NyD; pdwfqwfonhf emVm*d&d
oGm;aomtcg bk&ifAdrÁdom&onf Ak'¨&Sifawmfjrwftaejzihf ½GmESihf qifudk jrwfAk'¨<uvmonhfvrf;odkY vTwf&ef aoG;aqmifonf/ wpf
reD;vGef;ra0;vGef;bJ oGm;jcif;jyefjcif;twGuf oihfavsmfNyD; Oygo eHeufü Ak'¨&Sifawmfjrwfonf &mZN*dK[fNrdKUxfü qGrf;cHvSnhfvnfpOf
umrsm;taejzifh oGm;a&mufvkdonhftcg tvG,fwul oGm;a&muf emVm*d&dqifajymifBuD;ESihf xdyfwdkufawGU&onf/ jrwfAk'¨ESifh twl&Sd
Edkifaom? aeYtcsdef vlolr½IyfvGef;aom? ntcsdef toHrqlnHbJ aeMuonhf &[ef;awmfrsm;u aemufodkYjyefqkwf&ef jrwfAk't ¨ m;
qdwfNidrfaom? awm½dkif;wd&pämefwdkY\ atmf[pfoH r&Sdaom? trsm; awmif;yefMuonf/ odkYaomf Ak'¨onf a&SUodkYwufí wnfNird pf mG
rsufuG,fae&m? qdwfNidrfpGm aexdkif&ef oihfavsmfaom aexdkif avQmufoGm;awmfrlonf/ vltrsm;onf rnfodkY jzpfvmrnfudk
p&mvdktyfaMumif; odjrifawmfrlonf (0d 3? 49)/ bk&if AdrÁdom& Munh½f I&ef tdrftrdk;ay:odkY wufMuonf/ ]o'¨gw&m; enf;yg;ol
wGif 0g;½kHrsm; xdk;xdk;axmifaxmif aygufa&mufaeaomaMumihf jrwfAk'¨tm; r,kHMunfol tjrifrSef enf;yg;olwdkYu ]]þ&[ef;
190 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 191
onf aemufodkYjyefqkwfoihf\/ aemufodkYrqkwfvQif þqifxD; zl;rsm;onf wpfcgwpf&H vk,ufcH&wwfNyD; tazmfrygbJ awmif
BuD; tEÅ&m,fjyK (cH&)awmhrnf}}[k qdkMuonf/ o'¨gw&m;&SdNyD; ukef; odkYr[kwf awmwef;rsm;odkY roGm;&ef tMuHjyKxm;onf/
(Ak'¨&Sifawmfjrwftm;) ,kHMunfol todynm em;vnfrI&SdolwdkYu
]]þowå0g (qifajymif)BuD;onf r[myk&dotppf (Ak'¨&iS af wmf Munfh½IzG,f
jrwf)tm; awGU&ayawmhrnf}}[k qdkMuonf} (0d 4? 355)/ Ak'¨&iS f &mZN*dK[fNrdKUopf
awmfjrwfonf emVm*d&dqifajymifBuD;tm; arwåm"mwfjzihf jzefY jrwfAk'¨vufxufu r*"EdkifiHonf pGrf;tifBuD;rm;vmNyD; NrdKUawmf
MuufvkdufNyD; (qifajymifBuD;tm;) NidrfoufoGm;apvdkufojzihf qif udk MumjrifhpGmuwnf;u tajccsaexdkifonhf awmifukef;rsm;
ajymifBuD;onf jrwfAk'¨\ab;ü vm&yf (vsuf'l;axmuf) onf/ txJrS vGifjyifodkY ajymif;a½TUEkdifavmufatmifyif ,kHMunfrI&Sdvm
Ak'¨u qifajymifBuD;OD;acgif;udk vufawmfjzihf yGwfoyfay;onf/ onf/ rnfonhftcsdefu a½TUajymif;cJhaMumif;udk wdyd#uygVdawmfü
jrwfAk'¨onf aAm"dÓmPfudk &NyD;aemuf 'kwd,? wwd,ESihf twdtus azmfjyrxm;aomfvnf; zm[D,efu NrdKUawmfwnf
pwkw¬ajrmuff0gwdkYudk &mZN*dK[fNrdKUü ukefvGefawmfrlonf/ aemuf opfaqmufrIudk tZmwowåK (aqmif½GufcJhonf)[k ,lqNyD; [l
13 ESpfESihf 15 ESpfMumNyD;aemuf wpfzef <ua&muf(0gqdk)vsuf ,ifqefurl NrdKUawmfopfudk bk&ifAdrÁdom& wnfaqmufcJhaMumif;
aemufwpfBudrfwGif aemufqkH; y&dedAÁmefpHvGefawmfrrlrD <ua&muf qdkonf/ crnf;awmfrif;BuD; pwifwnfaqmufcJhonfudk om;
cJhNyD; &mZN*dK[üf om0w¬duvGJNyD; tjcm;ae&m tm;vkH;xuf ydkrdk (tZmw owåK)u NyD;qkkH;atmif aqmif½GufcJhojzifh NrdKUawmfudk ESpf
rsm;jym;onhf w&m;a'oemawmfrsm; a[mMum;awmfrlcJhonf/ Ak'¨ a,mufvkH; wnfaqmufcJhonf[k ,lqvQif oihfjrwfygonf/
&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefawmfrlí rMumjrihfrDyif r*"NrdKUawmfudk zm[D,efvufxufu tkwfwHwdkif; (NrdKU½dk;)twGif; ausmif;
ywåem;(yg#vdykwf)NrdKUodkY a½TUajymif;oGm;NyD; &mZN*dK[fonf qkwf wkdufBuD;ESpfck &Sdonf/ odkY&mwGif xdktcsdefuyif NrdKUawmf\crf;em;
,kwfoGm;cJhaomfvnf; &mpkESpfaygif;rsm;pGm Ak'¨0g'\ tcsuftcsm BuD;us,frIrSm cyfapmapmuwnf;u avsmhusoGm;cJhNyD jzpfonf/
ae&mtjzpf qufvufwnf&SdcJhonf/ aemuf&mpkESpf ESpfcktMum [l,ifqef a&mufvmaomtcg [l,if
tvufpE´m uefeif[rfonf Ak'¨pmayusrf;*efrsm;ESihf w½kwf qefonf pGefYypfxm;onhf tysuftpD;rsm;udkom awGU&awmhonf/
bk&m;zl; &[ef;awmfrsm;\ rSwfwrf;rsm;ü azmfjyxm;onhf ae&m &mZN*dK[fNrdKUopf\ tkwfwHwdkif;rsm;onf ykHrSefr[kwfonhfpwk*HykHpH
rsm;tm; BudK;pm;azmfxkwf&ef 1861-62 ESihf 1871-72 ESpfrsm;ü t&Snf ig;uDvdkrDwm&SdNyD; tcsKdUae&mrsm;wGif okH;uDvkdrDwmcGJcefY
ESpfBudrf &mZN*dK[fodkY vma&mufcJhonf/ xdktcsdefrSpí a&S;a[mif; jrifhonf/ bk&m;zl;onf taemufbuf tkwfwHwdkif;xdyfay:udk
okawoeynm&Sifrsm;onf tcsdefrsm;pGm &mZN*dK[f ywf0ef;usif wufMunhfrnfqdkvQif taemufbufü ukef;urlBuD;wpfck awGU&Sd&
udk wl;azmfcJhMuonf/ Ak'¨bmom0ifrsm; pdwf0ifpm;zG,fae&mtrsm; rnfjzpfonf/ ,if;onf taomurif;BuD;wnfcJhonhf {&mrapwD
pkonf om,mus,fajymvSonhf {&d,mtwGif; usJjyefYaeojzihf BuD;wpfck\ tysuftpD;ae&mjzpfonf/ 1905-ckESpfwGif þae&m
xdkae&mrsm;odkY oGm;a&muf&mü rsm;pGmvrf;avQmuf&onf/ bk&m; ü a&S;a[mif;okawoewl;azmfrIrsm;&SdcJhNyD; 1906-ckESpfwGif wpfck
196 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 193
]euf½Idfif;aom? Munfvifaom? at;jraom? oefY&Sif;aom? em;ae a0VK0e (0g;awm) [kac:onhf ESpfoufzG,f NcHwpfck&Sdonf/ ,if;
&ef ae&maumif;&Sdaom? ig;rsm;vdyfrsm; yGihfvef; Mumyef;½dkif;rsm; O,smOfNcHonf NrdKUawmfajrmufbuf yifr*dwfESihf ra0;aomaMumihf
ESihf jynhfaeaom (a&ueftjzpf)} azmfjyawmfrlcJhonf (0d 1? 148)/ rif;BuD;onf xdkO,smOfudk jrwfAk'¨tm; vª'gef;&ef qkH;jzwfvdkuf
tcgwpfyg;ü t&SiftmeE´monf þwayg'gü a&csKd;&ef<u onf/ yef;NcHydkifqkdifrI vTJajymif;ay;onhf tcrf;tem;udk tpOf
vmNyD; aumuEk'y&dAdkZfESihfawGUqkHNyD; aqG;aEG;pum;qdkcJhaMumif;ESihf tvmESifhtnD cH,lol\vufxJodkY a&pufoGef;csí jyKvkyfcJhonf/
r[mupömeba'´u&|okwft& ord'¨dtrnf&Sd &[ef;awmfonf ]r*"bk&if aoed,AdrÁdom&onf rif;crf;rif;em;wGif tokH;jyKonhf
a&csKd;NyD;aemuf aeqmvIHaepOf ewfom;wpfa,muf csOf;uyfcJh a½TcGufudk,lvsuf jrwfAk'¨tm; &nfñTef;í (a&pufcs)\/ rif;BuD;
aMumif; od&onf/ þa&ylprf;rsm;onf tdE´d,\ csrf;at;aom u jrwfAk'¨tm; ]]t&Sifbk&m;? wynfhawmfonf &Sifawmfbk&m; t
&moD eHeufcif;tcsdeüf a&aEG;csKd;vdkMuaom &[ef;awmfrsm; pnf rª;&Sdonhf &[ef;oHCmawmfrsm;tm; þESpfvdkzG,f a0VK0eO,smOf
um;vsuf&SdonfrSm aocsmonf/ [l,ifqef &mZN*dK[fNrdKUodkYa&muf udk vª'gef;ygonfbk&m;}}[k avQmufxm;\/ odkYjzihf jrwfAk'¨onf
oGm;aomtcg wayg'g½kHonf jynfoltrsm; a&csKd;onhf ae&m O,smOfudk tvªcHawmfrlonf/ xdkYaemuf jrwfAk'¨onf rif;BuD;tm;
tjzpfodkY wdk;wuf (ajymif;vJ)oGm;NyDjzpfonf/ [l,ifqefu þodkY "r®pum;jzihf 0rf;omap? aysmf½Tifap? pdwftm;xuf oefap? ESpf
qdkonf ]a&ylprf;rsm;\ EIwfcrf;rsm;ü yef;ykxGif;ausmufrsm; &Sd oufapvsuf ae&mrSxNyD; xGufcGmawmfrlonf} (0d 3? 49)/
Mu\/ tcsKdU jcaoFhrsm; oP²mef½SdNyD; tcsKdUrSm qifjzLrsm;\ OD;acgif; a0VK0efO,smOfxJwGif uvE´ued0gy = &SOfheufwdkYudk tpm
oP²mef? tcsKdUrl a&xGuf>yefrsm; wnfaqmufxm;\/ ,if;a&>yef auR;onhfae&m? arm&ed0gy = Oa'gif;wdkYudk tpmauR;onhfae&m?
rSwpfqifh tjrifhrSa&pD;qif;\/ atmufbufü a&uefuJhodkY a&odk okrm*"m = vSyonhf Mumyef;tkdif[lí wnf&mXme rsm;pGm&Sd
avSmifxm;onhf ausmufa&cGufrsm;&Sd\/ þae&mü a'owdik ;f NrKd U onf/ okrm*"mae&mwGif Ak'¨&Sifawmfjrwfonf urÇmavmu\
½Gmwdkif;rS vltrsm; a&csLd;&ef vma&mufMu\/ rnfonhfa&m*g rlvblwudk awG;awmMuHqjcif;\ tcsnf;ESD;jzpf&ykH (avmupdEmÅ
rqdk pGJuyfaeMuolrsm; rMumcP a&m*gaysmufuif; oGm;Mu\/ okwf) a'oemudk a[mMum;cJhonf20 (oH 3? 388)/ ,cktcg okrm
a&ylprf;\0J,mwdkYü apwDawmf trsm;tjym;&SdNyD; bkef;awmfBuD; *"m a&uefrQom wnf&Sdawmhonf/ t&dyftm0go aumif;rGefNyD;
ausmif; tysuftpD;rsm; eD;uyfpGmwnf&SdMu\/ xdkae&m tm;vkH; Nidrf;csrf;vSonhf a0VK0efonf jrwfAk'¨\ ta&;ygaom a'oem
wGif yGifhawmfrlMuNyD; bk&m;&SiftqlqlwdkY oDwif;okH;aexdkifNyD; awmfrsm; a[mawmfrl&mXme jzpfvmonf/ tb,&mZ ukrm&
pBuFefavQmufawmfrlcJhzl;Mu\/ jrwfpGmbk&m;&SifwdkY ,if;odkYjyK(vrf; okwf (r 2? 54)? &x0deDwokwf (r 1? 198)? r[m0päa*gwåokwf
avQmufawmfrljcif;rsm;)twGuf ajc&mawmfrsm; ,aeYwdkif awGUjrif 20
Ekdifao;\/ awmifukef;rsm;0ef;&HaeNyD; a&&vG,fonhf xdkae&mrsm; rl&if; avmupdEÅmokwfygVdawmfürl a[mMum;onhfae&mudk uvE´ued0gy[k qdkNyD;
okrm*"ma&uefü a&S;ujzpfzl;onfudkom &nfñTef;onf/ O'krÁ&duokwf ('D 3? 32)
ü udk,fusihfw&m;ESihf todynm BuD;jrwfolrsm;u tjrihfwGifae& wGifrl jrwfAk'¨onf *dZÑuk#fawmifrS qif;oufí okrm*"ma&uef\ urf;teD;ü
vsuf &aoh&[ef;rsm;pGmvnf; Nidrf;csrf; qdwfNidrfpGm aexkdifMu\}/ &Sdaom arm&ed0gyodkY <uawmfrlaMumif;qdkonf (bmomjyefol)/
194 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 195
(r 2? 156)ESihf tjcm;okwåef 'gZifaygif; rsm;pGmudk (a0VK0efausmif;
wkdufü) a[mMum;awmfrlcJhonf/
bu©KeD "r®'dEému 0domcolaX;tm; plVa0'v’okwfudk a[m
Mum;jcif; (r 1? 372)? tpd&0w omraPu 'EÅblrdokwfudk Z,
aoerif;om;tm; a[mMum;jcif; (r 3? 169)wdkYonf þa0VK0efü
jzpfonf/ wdAuftpOftvm rSwfwrf;t& to*Fonf a0VK0ef
O,smOfü bk&m;ausmif;i,fwpfck wnfaqmufcJhNyD; xdkausmif;ü
twefMumaexkdifcJhonf/ zm[D,ef a0VK0efodkY a&mufvmaom
tcg bkef;BuD;ausmif;wpfck awGU&onf/ ,if; (zm[D,efawGU&
aom) ausmif;wkdufü aeMuaom &[ef;awmfrsm;onf vrf;rsm;
udk wHjrufvSnf;jcif;? opfyifrsm;udk a&avmif;ay;jcif;wdkYjzihf a0VK
0efO,smOfukd xdef;odrf;aeMuonf/ bk&m;zl;onf acsmif;i,fudk
jzwfvsuf a0VK0efxJodkY 0ifvkdufrdaomtcg b,fbufü awmif;
ukef;i,frsm;udk awGU&onf/ xdk(awmifukef;)atmuf (ajrBuD; xJ)
ü apwDrsm;? bk&m;ausmif;rsm; wnf&SdaeonfrSm ajrBuD;vufcwf
rvGJjzpfonf/ ,if;ae&mudk 1905-ckESpfESihf 1906-ckESpfrsm;ü wl;
azmfcJhNyD; tvGefta&;ygonhf a&S;a[mif;ypön;f tenf;i,frQom
awGU&SdcJh&onf/
wayg'g½kH
a0VK0efausmif;awmfrSaeí Adb&mawmifajcodkY pD;qif;oGm;aom
acsmif;i,fudkjzwf (xdk;)xm;onhf wHwm;qD odkY aps;udkjzwfvsuf
tenf;i,f vrf;avQmuf&onf/ avSum;xpfrsm;udkwufNyD;
vu©srD;em&d,ef ([dE´L)bk&m;ausmif;odkY a&mufoGm;onf/ Ak'¨
vufxufawmftcgu þae&mwpfckvkH;onf wayg'½kHa&ylprf;
O,smOf tjzpfxif&Sm;onf/ Ak'¨&SifawmfjrwfESihf wynhfom0ursm;
onf a&ylrsm;xGufí þwayg'ga&ylprf;ü a&csKd;&ef rMumcP
<ua&mufMuonf/ t&Sifr[marm*¾v’mefu þwayg'g a&uefudk
200 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 197
,aeYacwfwGif [dE´Lr[kwfolrsm;udk a&csKd;cGifhjyKaomfvnf;
a&ylprf;rsm;onf ([dE´L)bk&m;ausmif;\ wpfpdwfwpfa'ojzpfae
onf/ jrwfAk'¨ odawmfrlcJhonhftwdkif;jzpfaom wayg'g½kH\ ywf
0ef;usifopfawmrsm; um;r&SdawmhNyD/ odkY&mwGif bk&m;zl;onf
,if; (wayg'g½kH)\ ESpfoufzG,f vef;qef;aponhf a&ylprf;rsm;udk
awGUjrifEdkifqJjzpfonf/
ydyÜvd*l
vu©srD;em&d,ef [dE´Lbk&m;ausmif;rS xGufcGmNyD;awmifukef;ay:oYdk
wufoGm;vQif bk&m;zl;onf rMumrD ausmufwkH;BuD;rsm;jzihf jyK
vkyfxm;onhf arQmfpifwpfckodkYa&mufonf/ þarQmfpifonf wpf
csdefu (&mZN*dK[f) NrdKUawmfa[mif; ajrmufbuf cHwyfuwkw\ f
wpfpdwfwpfa'ojzpfcJhonf/ þarQmfpifatmufajc&Sd tayguf rsm;
pGmteuf tBuD;qkH;(jzpfzG,f&Sdonhf)wpfckrSm jrwfAk'v ¨ ufxufu
ydyÜvd*ltjzpfodMuNyD; t&Sifr[muóy ausmif;tjzpftokH;jyKcJh
aom ae&mjzpfonf/ tcgwpfyg;ü jrwfAk'¨onf emrusef;jzpf
aeonhf t&Sifr[muóyxH<uawmfrlNyD; t&Sifjrwftm; aAmZÑif
ckepfyg;w&m;udk a[mMum;awmfrlonf (O'ge? pm-4)/ tcgwpfyg;
ürl t&Sifr[muóyonf ydyÜvd*lü ckepf&ufywfvkH; eda&m"
ormywf0ifpm;awmfrlaMumif;vnf; od& onf (O'ge? pm-4)/
owåyPÖdvdkPf*l
awmifukef;ay:&Sd b,fbufodkY cGJxGufoGm;aomvrf;rSm a&S;
a[mif; *sdef;bk&m;ausmif;ESihf [dE´Lbk&m;ausmif;odkY a&mufoGm;NyD;
yxr (awGU&onhf *sdef;bk&m;ausmif;)ü vSyonhf ½kyfwk½kyfxGif;
rsm; wpf'gZifcefY&Sdonf/ bk&m;zl;onf vmvrf;twdkif; jyefqif;
cJhNyD; a&SUodkYqufoGm;ygrl vrf;onf nmbufodkYauGUvsuf awmif
ukef; atmufbufodkY qif;NyD;aemuf owåyPÖdvdkPf*lodkY a&muf
198 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 199
onf/ ausmufaqmifxlxyfNyD; atmufajc&Sd ESvkH;wkefzG,f jrif t&Sifr[muóyonf t&SifOygvdtm; 0denf;udkar;jref;NyD;
uGif;us,fudk ½Ijrif&vsuf vlolta&muftayguf enf;onhf þ okwåefESihftbd"r®mudk t&SiftmeE´mtm; ar;jref;onf/ þ(ar;
ae&mum; Ak'¨0g'ordkif;ü ta&;ygaom jzpf&yfwpfck\ (txdrf; jref;jcif;)trI NyD;qkH;aomtcg &[EÅmig;&mwdkY "r®ESihf0de,udk wpf
trSwf) ae&mjzpfonf/ Ak'¨onf þae&mü rMumcP oDwif;okH; nDwpfñGwfwnf; (pkaygif;) ½GwfqdkMuonf/ aESmif;acwf&mpkESpf
awmfrlcJhNyD; þae&mudk wpfcgwpf&H jyKopfp&[ef;awmfrsm; t rsm;wGif &[ef;awmfrsm;onf aemufqkH; ayxuftu©&mwif
wGuf aexdkifp&m rawGU&Sdao;rD aexdkif&ef ae&mtjzpf tokH;jyKcJh onftxd (yxroH*g,emü) a½G;cs,fokwfoifxm;NyD;onhf "r®
onf21/ odkY&mwGif owåyPÖdvdkPf*l\ BuD;us,frIonf þ*lü bDpD 0de, tpdwftydkif;rsm;ukd ykHrSefp½k kH;½Gwfqdk (tm*kHaqmif)cJhMuonf/
483-ckESpf yxroH*g,emwifyGJ usif;ycJhjcif;aMumifhjzpfonf/ ,aeY uREkfyfwdkYzwff½I&onhf wdyd#uygVdonf (þ)owåyPÖd
Ak'¨ y&deAd ÁmefpHawmfrlNyD;aemuf okH;vtMum &[EÅmig;&mwdYk vdkPf*lü &[EÅmig;&mwdkY ½GwfqdkcJhonhf "r®0de,ESihf vkH;0 wpfxyf
onf "r®0de,udk aemifvmaemifom;wdkY aqmif,loGm;Edkif&ef wnf;wlnDonhf ygVdawmfjzpfonf/
þvkP d *f ül pkaygif;½Gwfqdk(í oH*g,emwif)cJhMuonf/ a0[m, aomPbE´*lrsm; (Sonbhandar Caves)
(a0bm&)awmif ajrmufbufapmif;&Sd opfyifrsm;pGm aygufa&muf
vsuf t&dyftm0goaumif;aom ausmufaqmif vGifjyif ae&mjzpf um;vrf;rBuD;onf aps;rS b,fbufü a0ykva’ wmifESihf nm
onfh þowåyPÖdvdkPf*lü (yxr)oH*g,emwif&ef EId;aqmfwkduf bufü a0bm&awmif tMum;rS wpfcsdefu &mZN*dK[fNrdKU\ yifr
wGef;onfrSm t&Sifr[muóyrax&fBuD;jzpfonf/ &mZN*dK[fuJh ajrmufbuf*dwf wnf&SdcJh&m awmifbufodkY oGm;onf/ NrdKUawmf
odkYaom NrdKUonfom þrQrsm;jym;aom &[ef;awmfrsm; qGrf;uGrf; tkwfwHwdkif; t<uif;tusefrsm; awmifukef;ay: wufoGm;onfudk
vkHavmufpGm &EdkifrnfjzpfaomaMumifh yxroH*g,em wif&mXme b,fbufü awGUEdkifonf/ wpfuDvdkrDwmausmfausmfavmuf oGm;
tjzpf a½G;cs,fcJhjcif; jzpfEdkifonf/ r[m0Hoü bk&if tZmw ygu nmbufodkY vrf;i,fwpfck cGJxGufoGm;onf/ þae&mwGif
owåKonf oH*g,emtwGufjyifqif&mü ]a0bm&ausmuf awmif &mpkESpfaygif;rsm;pGm bmoma&;qkdif&m bk&m;ausmif;tjzpf tokHjyK
ab;&Sd owåyPÖdvdkPf*l 0ifaygufü crf;em;onhf cef;raqmif wpf cJhykH&onhf rPd,m&rx (Maniyar Math)udk awGUEdkifonf/ ,if;
ckwnfaqmufapNyD; (,if;onf) ewfwdkYpnf;a0;onhf cef;raqmif onf jrwfAk'¨xo H Ykd ,u©(bDvl;)wpfa,muf vma&mufawGUqkH
ESihfwlonf/ tZmwowfonf xdkcef;raqmifudk enf;rsKd;pkH wef aomae&m (oH 1? 210)tjzpf azmfjycH&onhf rPdrmvdumapwD
qmqifvsuf &[EÅmta&twGufESihftnD tzdk;wef aumfaZmrsm; jzpfzG,f&Sdonf/ rPd,m&rxudk wl;azmfaomtcg vSyonhf t*F
awausmufEk(vuf&m) ½kyfykHrsm;awGU&onf/ (,if;½kyfykHrsm;onf)
cif;xm;aponf}[k jyqdkonf/
tdE´d,wGif (wl;azmf)awGU&SdNyD; (vuf&m)rsm;teuf a&S;tusqkH; ykH
21
yg&mZduPfygVdawmfvm 'k|a'goodu©myk'f (0d 1? 245)ESihf plV0*¾ygVdawmf owd0de, pHjzpfonf/ ,if;½kyfykHrsm;onf MumjrifhpGmuyif aysmufqkH;ukefNyD;
cef; (0d 4? 191) vm t&Sif'AÁrax&fu &[ef;awmfrsm;tm; ae&mcsxm;onhf tcef; xdkae&mrSmvnf; ,cktcg pdwf0ifpm;rI enf;yg;aeNyDjzpfonf/
udk rSD;í þodkY,lqzG,f&Sdonf (bmomjyefol)/
204 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 201
avmuDa&;&m &nf½G,fcsufrsm;atmifjrifrIonf tcsdefumv rPd,m&rxudk jzwfvsuf vrf;usOf;twdkif; atmufbufodkY
Mumjrihfaomf cg;oD;zG,fjzpfaMumif; odjrifoGm;jcif;ü tZmowåK qif;oGm;ygu bk&m;zl;onf vSyonhf acsmif;i,fwpfckudk jzwf
onf jrwfAk'¨xHa&muf&SdvmNyD; pdwfydkif;b0 Nidrf;csrf;a&;&SmazGrI\ ul;NyD; aemufqkH;wGif aomPbE´*lrsm;&Sd&modkY a&mufoGm;onf/
tusKd;w&m; (&[ef;jyK&jcif;\ tusKd;aus;Zl;)udk ar;avQmuf þ*lESpfckudk *sdef;bkef;BuD;rsm; tokH;jyK&eftwGuf at'DokH;&mpk
onf/ jrwfAk'¨u &[ef;awmfwpfyg;\ NyD;jynfhpkHonhf avhusifh odkYr[kwf av;&mpkwGif ausmufwkH;t&Sifudk xGif;xkxm;jcif;
tm;xkwfrItaMumif;ukd azmfjyonhf okwåef&SnfBuD;wpfckjzihf ajz jzpfonf/ b,fbuf*lwGif wHcg;ESihf jywif;aygufrsm;&Sdonf/ tjyif
Mum;awmfrlonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfonf tjcm;ta&;ygonhf okwåef eH&HwGif tvif;a&mifay;onhf taygufrsm;ESihf qufaeonhf 0&ef
ESpfckudkvnf; þae&mü a[mMum;awmfrlonf/ ,if;okwåefrsm; wmwpfck&SdcJhykH&onf/ b,fbuf&Sd tjyifbuf0ifvrf;wGif urÜn;f
rSm (ausmif;tvª&Sif) ZD0utm; (a[mMum; jcif;jzpfonf)/ yxr ausmufpmwpffck&Sdonf ]tvGefausmfMum;NyD; q&mrsm;pGmtv,fü
okwåefonf ZD0uokwf(r 2? 31)jzpfNyD; (þokwåefü) Ak'¨&iS f awmf &wemwpfqlESihfwlaom a0&a'0ynm&SdBuD;onf &aoh (&[ef;)
jrwfu &[ef;awmfrsm; tom;pm;Edkifonhf tajctaersm;udk wdkYtm; xdkufwefonhf r*Fvm*lESpfckudk csrf;omrIESihf vGwfajrmuf
a[mMum;awmfrlonf/ 'kwd,(ZD0u)okwåef (tH 3? 57)jzihf Oy rIudk&&Sd&ef &nf½G,fcsufjzihf jyKvkyfapcJhonf/ þ(*l)wGif jrifhjrwf
oumwpfa,muf[lonfudk o&P*kHokH;yg;wnfNyD; ig;yg;oDv aom &aohrsm;\ ½kyfwkrsm;wnfxm;cJhonf}/ nmbuf&Sd *ltrdk;
aqmufwnfoltjzpfjzihf zGifhqdka[mMum;awmfrlonf/ onf NydKuGJoGm;NyDjzpfNyD; eH&HtwGif;ykdif;ü xGif;xkxm;onhf *sdef;
ZD0uo&ufO,smOfudk 1954-ckESpfwGif awGU&SdNyD; wl;azmfcJh wdw¬uF&rsm;\ ½kyfykHrsm;&Sdonf/
onf/ tkwfjrpfrsm;om<uif;usef&pfawmhaomfvnf; ausmif;0if; AdrÁdom&tusOf;axmif
ae&mwGif bJOykH&Snfarsmarsm cef;rokH;ckudk ñTefjyjcif;u pdwf0if vrf;rBuD;bufodkY wpfzefjyefvmNyD; wpfuDvdkrDwmcefY awmif
pm;zG,faumif;onf/ þ0if;ae&monf ausmif;ajruGufrsm; pepf bufokYd qufoGm;NyD;aomtcg bk&m;zl;onf b,fbufvrf;ab;
wusr&SdrD tcsdefuyifjzpfaMumif; acwfumvudk owfrSwfxm; wGifuyfvsuf AdrÁdom&axmifudkawGU&onf/ 60-pwk&ef;rDwmcef&Y Sd
onf/ ZD0uwnfaqmufcJhonhf ykHpHESihf tvGefeD;pyfrI&Sdavonf/ onhf þtaqmufttkHae&mBuD;udk ¤if;\om; tZmwowåKu
oQefwDapwD bk&ifAdrÁdom&tm; tusOf;cscJhonhfae&m[k owfrSwfxm;onf/
ZD0uo&ufO,smOfrS xGufcGmNyD; ta&SUbufudk qufoGm;vQif AdrÁdom&onf touf 15-ESpfwGif xD;eef;&NyD; 32-ESpfcefYtkyfcsKyfcJh
bk&m;zl;onf "mwfBudK;avSum; (Chair Lift) ae&modkY a&mufonf/ onf/ ¤if;\om; tZmwowåKonf tmPm(&&Sda&;)twGuf
¤if;(BudK;avSum;)jzihf q[mxawmifukef;xdyfodkY a&mufoGm; onf;rcHEdkifawmhbJ ¤if;\zcifudk owfjzwf&efMuHpnfonf/ þ
onf/ awmifxdyfay:ü 1969-ckESpfu ausmfMum;onfh *syef udpöudk AdrÁdom& odoGm;aomtcg tvGef pdwfrcsrf;omjzpfoGm;NyD;
&[ef;awmf edcsdzl*sDwnfaqmufcJhNyD; oyÜm,fvsuf aumif;pGm ¤if;\om;awmftm; cspfjrwfEdk;ojzihf xD;eef;pGefYcJhonf/
xdef;odrf; apmihfa&Smufxm;aom oQefwDapwDawmf wnf&Sdonf/ &nf½G,fcsufBuD;rm;aom a'0'wåonf jrwfAk'¨ESihfnDtpfudk
202 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 203
0rf;uGJawmfpyfNyD; tZmwowåKtm; zcifudk owfjzwf&ef tm; ]igonf Ak'¨&Sifawmfjrwftm; wpfaeYESpfBudrf okH;Budrf qnf;uyf c
ay;tm;a`rSmufjyKonf/ a'0'wfu tZmwowftm; ]rif;om; pm;&\/ *dZÑuk#fawmifa&m a0VK0efyg ESpfae&mvkH; a0;vGef;vS\/
[m <uuf&SdaewJhpnfudkrS tjyifu om;a&ESihf Muufxm;wJh vl ig\ o&ufO,smOfum; eD;uyfae\/ ighO,smOfrSm &Sifawmf Ak'¨
wpfa,mufESihfwlaeaywmudk;}[kqdkonf ('D-| 1? 124)/ odkYjzihf twGuf ausmif;aqmufvkyf&aomf aumif;jrwfayrnf}/ ,if;odkY
rif;BuD;udk axmifcsNyD; tpm;tpmrauR;bJxm;onf/ rdzk&m;BuD; pOf;pm; MuHpnfrdonftwdkif; ]aeYae&m nae&mrsm;? tcef;rsm;?
u tpm;tpmudk twGif;odkY wdwfwqdwfoGif;,lonf/ ,if;udk uk#drsm;? cef;rus,f (qif0if)rsm;? jrwfAk'¨twGuf *E¨uk#dwdkuf
tZmwowfodoGm;aomtcg rdzk&m;BuD;tm; oGm;awGUcGifhray; cef;wdkYudk wnfaqmufvsuf 18-awmifjrifhonhf aMu;eDa&mif
awmhacs/ AdrÁdom&rif;BuD; ewf½GmrpH (rao)Edkifonfudk onf;rcH tkwfwHwdkif;BuD;jzihf o&ufO,smOfudk um&Hxm;\} ('D-| 1? 121)/
Edkifawmhojzihf tZmwowåKonf rif;BuD;\aoG;aMumudk azmuf a&S;a[mif;taxmuftxm;rsm; tm;vkH;u ZD0uo&uf
onf/ þtaqmufttkHysufae&mudk þjzpf&yfrsm;jzpfay:cJhaom O,smOfonf &mZN*dK[fNrdKU ta&SUbuf*dwf tjyifbufü wnf&Sd
ae&mtjzpf owfrSwfxm;onf/ eH&HwdkY\xlxJjcif;ESihf a&S;a[mif; aMumif; wlnDpGmqdkMuonf/ bk&m;zl;onf ZD0uo&ufO,smOfoYdk
okawoewl;azmfrIrsm;u xdyfwkH;wpfck&Sdonhf tusOf;cef;wpfck ra&mufrDvrf;onf cyf&Snf&Snf ukef;urlwpfckudk jzwfoGm;NyD;
awGU&aomaMumihfjzpfonf/ AdrÁdom&onf axmifcscHae&pOf *dZÑ aemuf wHwm;wpfcktm; jzwfoef;&onfudk owdjyKrdygvdrfhrnf/
uk#fawmifay:&Sd Ak'¨&Sifawmfjrwftm; zl;ajrmfEdkifonf[laom t| ,if; (ukef;url)onf ta&SUbuf*dwfjzpfNyD; &mZN*dK[fNrdKU\ a&S;
uxmusrf;rsm;ü azmfjyxm;csufrSmvnf; pdwf0ifpm;zG,f aumif; a[mif;usKH;ae&mjzpfonf/
onf/ bk&m;zl;onf ta&SUbufrdk;ukwfpuf0dkif;atmufü *dZÑuk#f ZD0uo&ufO,smOfonf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ ta&;tygqkH;
awmifudk trSefyif Munfvifjywfom;pGm awGUjrifEkdifonfudk owd okwåefwpfckjzpfonfh omrnzvokwåef (udk a[mMum;onhf)
jyKrdayvdrhfrnf/ ae&mjzpfonf/ va&mifomonhf nwpfnü tZmwowåKrif;
ZD0uo&ufO,smOf onf ZD0uO,smOfü oDwif;okH;aeawmfrlonfh jrwfAk'¨xHodkY oGm;
vrf;onf awmifbufodkYoGm;NyD; aemufqkH;ü vrf;qkHae&modkY a&muf(zl;ajrmf)&mwGif oHCmhy&dowfBuD;\ qdwfNidrfrI? oefY&Sif;
a&muf&SdoGm;onf/ nmbufvrf;cGJodkY vdkufoGm;ygu bk&m;zl; MunfvifrIwdkYaMumihf MunfndKoGm;cJhonf/ tZmwowåKrif;om;
onf cifwef;twGif; &Sif;vif;aeonfh ZD0urÁ0e (Zd0uo&uf onf rMumrDu crnf;awmfrif;BuD;tm; owfNyD;cgp jzpfojzihf
O,smOf)ae&m tysuftpD;rsm;&Sd&modkY rMumrD a&mufoGm;ayvdrhf ,cktcgü trSefyif pdwfroufrom cHpm;ae&onf/ (þonfrSm
rnf/ ZD0uonf bk&ifAdrÁdom&\ rdom;pkq&m0efjzpfNyD; aemiftcg rdrd\)&SufpdwfaMumifhjzpf&ouJhodkY rdrd\om;awmf O',b'´onf
bmomw&m;udkif;½Idif;ol jrwfAk'¨\ Oygoumjzpfvmonf/ Ak'¨&iS f wpfaeY rdrdtm; owfjzwfEdkifaMumif; awG;rdaomaMumihfvnf;jzpf
awmfjrwf emrusef;jzpfaomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwftm;vnf; jyKpk Edkifonf/ (odkY&mwGif) aemufqkH;ü (þudpöonf xifxm;onfh
apmihfa&Smufavh&Sdonf/ wpfaeYoü ZD0uonf þodkYpOf;pm;rd\ twkdif;) trSefyif jzpfvmcJhonf/
208 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 205
tcgwpfyg;ü Ak'¨onf &mZN*dK[fESihftvGefeD; uyfNyD; bk&m;zl; xdkae&mwGif awmifukef;onf tvGefjrifhNyD; ajrmufbufodkY Munfh
,cka&mufaeaom ae&mjzpfzG,f&Sdonfh 'u©dP*d&d awmifbuf aomf bk&m;zl;onf a'owpfcGifudk jzwfausmfvsuf us,f0ef;crf;
awmifukef;a'oü oDwif;okH;awmfrlpOf tydkif;tp&Snfrsm;? tpOf em;vSonhf jrifuGif;udk &Ijrif& rnfjzpfonf/
twef;rsm;? av;axmifhuGufrsm;jzihf cif;usif;xm;onhf r*"v,f *dZÑuk#fawmif
uGufrsm;udk ½IMunfhawmfNyD; t&SiftmeE´mtm; &[ef;wdkY\ ouFef; vrf;wpfckonf oQefwDapwDawmfrS q[mxawmifukef; ab;
udk (xdkv,fuGufrsm;ESihf) oP²mefwlnDonhf tydkif;tprsm; jzwf twdkif; awmifbufodkYqif;oGm;NyD; aemufqkH;ü bk&m;zl;onf
awmuf&ef wdkufwGef;awmfrlonf (0d 4? 400)/ xdktcsdefu v,f tay:rSm (ausmif;awmf&m) tysuftpD;rsm;&Sdvsuf ydkrdkao;i,f
ajruGufrsm;rSm av;axmifhykHpH odkYr[kwf pwk*HykH&SdNyD; v,fuGuf usOf;ajrmif;onhf awmifxGwfwpfckudk awGUjrifEdkifonf/ ,if;onf
wpfckESihf wpfckudk cGJjcm;onhf wm½kd;i,frsm;jzihf 0ef;&Hxm;onfrSm Ak'¨&Sifawmfjrwf &mZN*dK[frSm&SdpOf ESpfoufpGm oDwif;okH;awmfrlcJh
aocsmonf/ r*"v,fajrykHoP²mef ajymif;vJoGm;NyD jzpfaomf onfh vif;wEIwfoD;ac: *dZÑuk#fawmifxGwfjzpfonf/ ,if;onf
vnf; ax&0g'&[ef;awmfrsm;\ ouFef;ykHoP²mefum; ,aeYwdkif Ak'¨&Sifawmfjrwf a'oemawmfaygif;rsm;pGm a[mawmfrlcJhaom ae
a&S;acwfykHpHtwdkif; wnf&SdqJjzpfaMumif; rSwf,loihfonf/ &mjzpfonf/ *dZÑuk#fawmifxGwf ywf0ef;usif&Sd ayg<u,fvSaom
umVodvm vkdPf*lrsm;? jrpf0Srf;udk ausmfjzwf(jrif&onhf) om,monhf jrif
jzwfvrf;rS wpfqihfoGm;&onhf vrf;atmufbufwGif bk&m;zl; uGif;rsm;ESihf Nidrf;csrf;onhfywf0ef;usifwdkYonf ur®|mef;½IrSwf&ef
onf tkdifeufrsm;&Sdonhf acsmif;i,fESihf a&wHcGefudk owdjyKrdvdrfh taumif;jrwfqkH; ae&mjzpfonf/ (awmif)xdyfodkYoGm;onhf avS
rnf/ þESpfoufzG,fae&mum; umVodvm ausmufaqmifeuf um;xpfrsm;twdkif; wufoGm;jcif;ü bk&m;zl;onf *lBuD;wpfckudk
ae&mjzpfonf[k ,kHMunfMuonf/ taxmuftxm;rsm;u umV jzwf&onf/ þ*lonf Ak'¨&Sifawmfjrwf 'DCec (r 1? 497)ESihf
odvmonf ,cktcg aomPawmifac: £od*dvdawmifajcwGif olu&cw (oH 5? 233) okwåefESpfckudk a[mMum;awmfrlcJhonhf
&SdaMumif;qkdonf/ aEG&moDtyl&Sdefüyif umVodvmonf at;jrNyD; ae&m olu&cw (0uf0H*l) jzpfzG,f&Sdonf/ qufvufí wuf
t&dyftm0goaumif;ojzihf &[ef;awmfrsm;tzdkY aexdkif&efaumif; oGm;aomf bk&m;zl;onf apwDawmftysuftpD;rsm;ESihf awmif
rGefonhf ae&mwpfck jzpfayvdrfhrnf/ jrwfAk'¨onf wpf&Hwpfcg xGwfae&mwGif a&S;acwftcsdefu wnfaqmufcJhonfh bk&m;
þae&mü oDwif;okH;awmfrlcJhonf/ uHraumif;ojzihf umVodvm ausmif;i,fwpfck\ tkwfjrpfae&mrsm;udk awGUjrifEdkifonf/ ½dk;om;
onf tawmftwef pdwfrcsrf;rajrUp&m ywfoufrIrsm;&SdcJhonf/ NyD; bmomw&m;udkif;½Idif;ol &[ef;awmf zm[D[ef þae&modkY
0uúvd&[ef;awmfonf rdrdMum&SnfpGm emrusef;jzpfaerItwGuf a&mufoGm;aomtcg *dZösuk#fawmifay:ywf0ef;usifudk euf½Idif;pGm
pdwfysufNiD;aiGUNyD; rdrdudk,fudk tqkH;pD&ifoGm;onfrSm þ(umV b0ifckdufoGm;onf/
odvmausmufawmif)ü jzpfonf (oH 2? 100)/ cyfedrfhedrfh tkwf ]&mZN*dK[fNrdKUopfwGif zm[D,efonf tarT;eHYomrsm;? yef;rsm;?
usKd;ykHwpfykHonf rlvu þjzpf&yf txdrf;rSwfae&m jzpfEdkifonf/ qDESihf rD;wdkifrsm; 0,f,lNyD; þae&mwGif MumjrifhpGm oDwif;okH;ae
206 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 207
xkdifMuNyD;jzpfonhf &[ef;awmf ESpfyg;tm; xdkyef;(ponf)rsm;udk bk&ifAdrÁdom& jrwfAk'¨xH yxrqkH;tBudrf rif;crf;rif;em;jzihf <u
udkifaqmifí awmifxGwfay:odkY ac:,lcJh\/ zm[D,efudk,fwdkif (xdk vmpOf &xm;ay:rSqif;onfhae&m txdrf;trSwfjyK xm;onhf
ae&modkY) a&mufoGm;aomtcg yef;rsm;? tarT;eHYomrsm;ESihf vª'gef; apwDjzpfonf/ 'kwd,apwDrSm ]y&dowfjyefoGm;jcif;}[kac:onf/
rIjyKNyD; arSmifvmaomtcg rD;wdkifrsm;udk xGef;ñSd\/ zm[D,efonf bk&if (AdrÁdom&)onf rdrdwpfa,mufwnf; qufoGm;vdkojzifh vl
0r;fenf;rdaomfvnf; rsuf&nfudk jyefvnf xdef;odrf;vsuf þ tkyfudk jyefckdif;aomae&m txdrf;trSwfjyK apwDjzpfonf/
ae&mü Ak'¨&Sifawmfjrwfonf ol&*Fr(r[m,me) okwåefudk a[m
vSnf;bD;&mrsm;
Mum;awmfrlcJhay\/ uREkfyfzm[D,efonf Ak'¨bk&m;&Sif r&Sdaom bk&m;zl;onf awmifbufodkY OD;wnfoGm;aom vrf;rBuD;twdkif;
tcsdefusrS arG;zGm;cJhay\/ ,cktcgürl &SifawmfAk'¨ xm;&pfcJhaom ZD0uo&ufO,smOfudk jzwfvsuf aemufodkY jyefqkwfvmcJhNyD; ,if;
ajc&mawmfrsm;ESihf oDwif;okH;cJhaom ae&mudkomvQif zl;awGU&NyD; twdkif; qufavQmufoGm;&rnf/ vrf;ratmufbuf b,fvrf;csKd;
tjcm;bmrSrawGU&awmhygwum;[k qkdrd\/ þodkY EIw>f rufqdkNyD; wpfuDvdkrDwmcefYwGif ausmufzsmoP²mef {&d,mudk 0ef;&Hxm;
ausmuf*la&SUü ol&*Frokwåefudk ½Gwfqdkvsuf nOfheufonftxd onhf ausmuf(um) NcH0if;wpfck&Sdonf/ &mpkESpfaygif;rsm;pGm &mZ
aexkdifNyD;aemuf &mZN*dK[fNrdKUopfbufodkY jyefcJh\}/ N*dK[fNrdKUodkYt0iftxGuf jrif;&xm;rsm; vSnf;rsm;onf þvrf;rS
"r®omrda&mufoGm;aomtcsdefwGif *dZÑuk#fawmifonf usm;? jzwfoef; oGm;vmMuaomaMumihf ausmufay:ü eufonhf vSnf;
0uf0Heuf? 0uf0HjymuJhodkYaom om;pm; owå0gtaygif;\ cdkvIH yef;awmif;&mrsm; ay:aeonf/ þae&modkY0ifa&mufcgeD; ausmuf
&mXmejzpfonf/ xdkom;&Jwd&pämefrsm;udk acsmufvSefY xGufajy;ap awmifay:wGif bk&m;zl;onf t"dyÜm,fazmf&OD;rnhf ]c½kcGHpm} (t
&ef *dZÑuk#fawmifodkY vma&mufMuonhf bk&m;zl;rsm;onf pnf a&;tom;jzihf) a&;xGif;xm;onhf pmrsm;udk awGUjrifEdkifonf/
rsm;udk wD;cwfNyD;c½koif;rsm;udk rIwfMu&onf/ a&yef;rsm; xkwf
Edkif&ef 0g;pdrf;usnfawmufrsm;aqmif,lMu&onf/ *dZÑuk#fawmifü &mZN*dK[fNrdKUa[mif;\NrdKU½dk;
awGU&onhf at'D 6-&mpk &ufpGJwyfxm;aom Ak'¨qif;wkawmfudk aemufxyfwpfuDvkdrDwmcefY vrf;rtwkdif;qufoGm;aomf bk&m;
emvE´m a&S;a[mif;okawoejywdkufü jyoxm;&Sdonf/ *dZÑuk#f zl;onf aomPESihf O',awmifukef;rsm;tMum; usOf;ajrmif;onhf
awmifudkMunfhNyD;aemuf bk&m;zl;onf BudK;"mwfavSum;&Sd&m jzwfvrf;odkY a&mufoGm;onf/ ,if;onf &mZN*dK[fNrdKUawmfa[mif;
aemufbufodkY jyefoGm;onhfvrf;twdkif; atmufbufodkY quf \ awmifbuf*dwfjzpfNyD; Ak'¨&Sifawmfjrwfonf ,if;*dwfudk jzwf
vuf qif;oGm;Ekdifonf/ þvrf;onf bk&ifAdrÁdom& aqmufvkyf í tBudrfaygif;rsm;pGm jzwf<uawmfrlcJhNyD; jzpfonf/ NrdKU½dk;BuD;
cJhaom rlvvrf;\ tpdwftydkif; jzpfonf/ odkY&mwGif ,cktcg rsm;onf awmifukef;rsm;ay:odkYwufoGm;NyD; uDvdkrDwm av;q,f
rsm;pGm jyKjyifxm;NyDjzpfonf/ vrf;wpfavQmufü apwDawmf ESpfql cefY &Snfvsm;onf/ ae&m awmfawmfrsm;rsm;rS (aeí) ,if;NrdKU½dk;
\ tkwfjrpf&mrsm;udk awGUjrifEdkifonf/ [l,ifqef (rSwfwrf;)t& rsm;udk cyfa&;a&; awGUjrifEkdifonf/ ,if;NrdKU½dk;twkdif; wufoGm;
,if;apwD ESpfqlteuf wpfqludk ]&xm;rSqif;jcif;}[k ac:onf/ jcif;ü r*"wdkif; v,fuGufrsm;\ vSyonhf jrifuGif;udk ½IEdkifonf/
212 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 209
\ yifraqmifa&SUü ysufpD;aeaomfvnf; qGJaqmifqJjzpfonhf oGm;a&muf&ef
y'krygPdbk&m;avmif; qif;wk&Sdonf/ ,if;qif;wktay:ü *kwå &mZN*dK[fonf ywåem;rS ta&SUawmifbufodkY vmvrf;twkdif;
acwfaESmif;ykdif;vuf&m Ak'¨qif;wkwpfql&Sdonf/ uDvdkrDwm 100-tuGm? *,mrSqdkvQif um;vrf;twdkif; 65-
,if;½Gm\ ta&SUajrmuf okH;uDvdkrDwmcefYtuGm csef'k (Cha- uDvdkrDwm tuGmü&SdNyD; xdkESpfae&mvkH;rS bwfpfum;jzihf vG,f
ndu) awmifukef;\ ajrmufbufrsufESmcsif;qkdifwGif &mZyd@ ulpGm oGm;a&mufEkdifonf/
(Rajpind)ac: *lwpfck&Sdonf/ Ak'¨onf wpfcgwpf&H þ*lü oDwif;
okH;awmfrlcJhNyD; tcgwpfyg;ü þae&mwGif axmifaygif;rsm;pGmaom &mZN*dK[f0ef;usif
wynhfom0ursm;tm; w&m;a'oem a[mMum;awmfrlcaJh Mumif; £E´omv*l
[l,ifqeftm; (a'ocHrsm;u) ajymjyMuonf/ þtcsufu þ*l &mZN*dK[fNrdKU&Sd vltpnfum;qkH;ae&mrsm;teuf wpfckyg0ifNyD; &mpk
onf xdkrQavmufrsm;jym;onhf yk*¾Kdvfrsm;tm; aexdkifEkdifavmuf ESpfaygif; rsm;pGmuyif bk&m;zl;rsm; vma&mufcJhMuaomfvnf;
atmif BuD;rm;cJhaMumif; azmfjyonf/ bk&m;zl;onf awmifab;ü ,aeYacwfü ta&muftayguf enf;oGm;onhfae&mum; £E´
ausmufMurf;rsm;jzihf jyKvkyfxm;aom auGUaumufonhf vrf; omvvdkPf*ljzpfonf/ ewfwdkYoeif;odMum;rif;onf Ak'¨&iS af wmf
tysuftpD;rsm;udk owdjyKrdayvdrhfrnf/ [l,ifqeftm; a'ocHwdkY jrwfxH vma&mufawGUqkHNyD; ausmfMum;vSonhf ar;cGef; 7-ckepfck
ajymjyykHt& ,if;vrf;udk þ*lodkYoGm;a&mufEdkif&ef bk&ifAdrÁdom& ar;avQmufaom ae&mjzpfonf/ odMum;rif;tar;ESihf jrwfAk'¨\
wnfaqmufcJhaMumif; od&onf/ &Zyd@onf &mZN*dK[f0ef;usifü tajzrsm;udk ouúyÍSokwåef ('D 2? 210)ü rSSwfwrf;wifxm;onf/
wnf&SdcJhaomfvnf; rnfonhft&mjzpfaMumif; twdtusrqkH;jzwf a&S;a[mif; t|uxmusrf;rsm;ü Ak'¨&Sifawmfjrwf teD;tem;&Sd½mG
Edkifawmhaom yd#uwfawmfü azmfjyonhf *lrsm;pGmteuf wpfck odkY aeYpOfqGrf;cH<uawmfrlpOf ZD;uGufiSufBuD; wpfaumifonf
jzpfzG,f&Sdonf/ *l\eufarSmifonhf twGif;ydkif;ü ckdiSufodkufrsm;&Sd vrf;c&D;wpf0ufcefYxd Ak'¨&SifawmfjrwfaemufrS vkdufavh&SdaMumif;
jcif;aMumihf ,if;*lonf wpfcgwpf&H t&Sifom&dykwå&m oDwif;okH; azmfjyxm;onf (r-| 1? 322)/ ¤if;*ludk ,cktcg a'ocHwdkYu
aexdkifavh&SdcJhonhf uaygwuE´&m*l (ckdiSufrsm;\vkdPf*l - ,cif *k[AE´& (*lbk&m;ausmif;) odkYr[kwf *k[(*l) [líac:a0:MuNyD;
u cdkiSufrsm;&SdcJhí uaygwuE´&m rnfwGifNyD; aemiftcg ,if;*l awmifeH&Hay: xuf0ufavmuf&Sd rwfapmufaom acsmufeuf
teD; aqmufvkyfaom ausmif;udkvnf; uaygwuE´m&mausmif; wpfck\atmufajcü&Sdonf/ 0dkif;0ef;us,fajymonhf 0ifayguf&SdNyD;
[k ac:wGifonf/ O'ge-|? 221) jzpfzG,f&Sdonf/ jrifhrm;Murf;wrf; EIdif;,SOfcsuft& nDnmonhf ajrjyiftcif;&SdNyD; ESpfq,f odkYr[kwf
onhf awmifukef;rsm;ESihf xlxyfopfawmrsm; 0ef;&Haeonhfjyif okH;q,frDwmcefY eufonf/
a*sxdeonf Ak'¨ESihfywfoufaeaomaMumihf ,if;ae&modkY a&muf zm[D,efa&m [l,ifqefygESpfyg;vkH; *lteD;&Sdausmufawmif
&Sd&ef tcuftcJrsm; &Sdvihfupm; oGm;a&mufxdkufaom AD[mjynf wGif a&;xGif;xm;aom odMum;rif;\ar;cGef;rsm;udk owdjyKrdcJhMu
e,f&Sd qGJaqmifrItaumif;qkH; aus;½Gmrsm;ü yg0ifonf/ onf/ odkY&mwGif xdk(a&;xGif;pm)rsm;udk ,aeYacwfwGif rawGUEdkif
210 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 211
acs/ awmifavSum; t<uif;tusefrsm;ESihf *lEIwfcrf;teD; xGif; trnf&Sd xdkacwfu tvGefausmfMum;cJhaom olawmfpifur®|mef;
xkrxm;aom ausmufom;jzihfjyKvkyfxm;onhf avSum;qif;wpf q&m OygoumBuD;\ ae&mjzpfaomaMumihf xif&Sm;vmcJhonf/
ck&Sdonf/ £E´omvvdkPf*lrSaeí jrpf0Srf;vGifjyifudk jzwfvsuf &[ef;awmf[l,ifqefonf ur®|mef;oif,lavhvm&if; Z,aoe
tjcm;wpfzuf&Sd awmifwef;rsm;qDodkY vSrf;arQmf ½Ijrif&aom jrif q&mBuD;ESifhtwl ESpfESpfMumaexdkifcJhNyD; olYq&mtaMumif; þodYk
uGif;um; vGrf;armzG,faumif;vS\/ vlxky&dowfESihf cyfa0;a0; rSwfwrf;wifcJhonf –
aevdkaomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwfonf þ*lae&mtm;tvdk&SdcJhykHudk ]t,l0g'qdkif&m *dkPf;*PtrsKd;rsKd;rS &[ef;ykPÖm;rsm;? bk&if
em;vnf&ef cufcJvdrfhrnfr[kwfygacs/ rif;rsm;? 0efBu;Drª;rwfBuD;rsm;? Oygoumrsm;ESihf t&m&Sdt&mcH
oGm;a&muf&ef rsm;onf q&mhxHvma&mufMuNyD; q&mhtm; udk,fwdkifukd,fus
£E´omvvkdPf*lonf *d&da,uawmif\ ajrmufbufrsufESmpm ar;cGef;jyóemrsm; ar;jref;Mu\/ q&m\wynhfrsm;onf ae&m
wGif&SdNyD; ¤if;awmif\ta&SUbuf tqkH;rSaeí 1 'or 5 uDvdk wdkufcef; 16-ck ykdifqdkifMu\/ touf 70-eD;yg;rQ&SdNyDjzpfaomf
rDwmcefYa0;onf/ &mZN*dK[f-*d&da,u vrf;twdkif; *d&da,u vnf; q&monf ¤if;wdkY(wynhfrsm;)ESihftwl r&yfrem;bJ pdwf
awmifbufodkY 7 uDvkdrDwm cefYoGm;yg/ ,if;vrf;onf *d&da,u tm; xufoefpGm pmayzwf½IavhvmNyD; (q&mESihf wynhfrsm;
awmiftqkH;avmufwGifyif qkH;onf/ armfawmf,mOfrsm; xddkae&m onf) tjcm;avmuD aqmif½GufzG,fudpö tm;vkH;udk vspfvsL½I
rS a&SU qufoGm;&ef rjzpfEdkifacs/ awmif\ awmifbufeH&Htwdkif; vsuf Ak'¨ow k åefrsm;udk avhvmoifMum;&efomvQif ¤if;wdkY\pdwfudk
wpfuDvdkrDwmcGJcefY ajcvsifqufoGm;yg/ xdkae&monf vloluif; pl;pdkufxm;\/ þodkYjzihfq&monf ¤if;\pdwfudka&m cE¨mud, f ykd g
k u
qdwfNyD; olckd;vk,ufrIrsm; tEÅ&m,ftwGuf ausmfMum;onf/ þ A[kokw&SmazGrItwGufom aeYa&mnOfhyg pGefYvTwfxm;\}/
bk&m;zl;tm; tapmihf&Jwpfa,mufac:aqmifoGm;&ef tMuHjyKvdkyg a*sxdewnf&Sd&m awmif0Srf;odkY tenf;i,f0ifvkdufNyD;aemuf
onf/ a'ocH&Jrsm;onf ulnD&eftqifoifh&dSMuonf/ oabmwl vrf;cGJrsm;&Sdonf/ nmbufvrf;csKd;twdkif; vkdufoGm;ygu bk&m;
xm;onhf aps;EIef;jzihf &J*spfum;rsm;yif &Edkifonf/ zl;onf vrf;\b,fbufab;wGif a&uefwpfckESihf awmifukef;
a*sxde BuD;wpfckodkY rMumrD a&mufoGm;vdrfhrnf/ ,if;onf v|0eü
Ak'¨&Sifawmfjrwf aAm"dÓmPfudk&NyD;aemuf AdrÁdom&rif;BuD;xGuf<u Ak'¨&Sifawmfjrwf oDwif;okH;awmfrlcJhonhfae&m okywd|apwD (okyÜ
awmfrlNyD; Ak'¨&Sifawmfjrwftm; awGUqkHcJhonhfae&m v|d0eonf wd|trnf&Sd ozef;yif – 0d-| 3? 253) ae&mü aESmif;acwfwGif
,cktcg a*sxde[kac:onhf ½Gmi,fyifjzpfonf/ v|d0e0ef;usif&Sd wnfaqmufcJhonfh apwDt<uif;tusef rsm;jzpfon/ awmif
awmtkyfrsm;twGif; awGUjrifEdkifqJjzpfonfh tysuftpD;rsm;u yD ukef;ay:ü Oa&my[ef[kqdkaom Ak'¨qif;wkawmfBuD; wpfqEl Sihf
jyifpGmazmfjyaeonhftwkdif; Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefNyD; &m yef;ykvuf&m tydkif;tp rsm;&Sdonf/ uDvdkrDwm0ufcefY qufoGm;
pkESpfrsm;wGif ta&;ygonhf ausmif;wdkufaygif;rsm;pGm teufyg0if vQif vrf;onf om&a0g',0dZÆmv, (Saravoday Vidyalaya)
cJhaom ae&mjzpfonf/ at'Dckepf&mpkwGif v|d0eonf Z,aoe trnf&Sd aus;vufausmif; wpfckodkY a&mufonf/ ,if;ausmif;
216 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o &mZN*dK[f 213
(wnfxm;)vª'gef;&ef þae&modkYa&muf&SdcJhNyD; ausmif;wkdufwpfck
aqmufvkyfcJhaMumif; a&;om;xm;onf/ at'D ig;&mpktpydkif;ü
&[ef;awmfzm[D,ef þvrf;udkjzwfoGm;pOf þapwDawmfudk
zl;jrif&aMumif; azmfjyaomfvnf; xdkausmif;wdkufudkrl azmfjyjcif;
rjyK/ (þonfrSm) aemufrS aqmufvkyfonhf BuD;rm;aom bkef;
BuD;ausmif;wdkuftpkta0;wpfck rwnf&Sdao;aMumif; ñTefjyjcif;
jzpfonf/ odkY&mwGif &mpkESpf ESpfckvGefNyD;rS tdE´d, odkYa&mufvmol
[l,ifqefacwfürl emvE´monf EdkifiHwumüausmfMum;rIESihftwl
wuúodkvfausmif;wkdufBuD;wpfcktjzpfodkY wdk;wufcJhNyD; jzpfonf/
odkYjzpfí *kwåacwftwGif; emvE´mr[m0d[m&ausmif;wdkufBuD;
udk wnfaxmifcJhjcif;jzpfzG,f&SdNyD; þtcsufudk þ(emvE´m) aum
vdyfausmif;rsm; wnfaqmufcJhaom *kwårif; trsm;tjym;\ em
rnfrsm;udkazmfjycJhaom [l,ifqefaMumifhomrubJ a&S;a[mif;
okawoe taxmuftxm;rsm;t&yg twnfjyKEdkifonf/
emvE´mwuúodkvftaMumif; od&onhf tcsuftvuf trsm;
pkudk ausmif;awmf&mtwGif;awGU&Sd&onfh tvªaumif;rIpmwef;
rsm;ESihf emvE´mwuúodkvfü ynmqnf;yl;cJhMuonfh EdkifiHjcm;
ausmif;om;rsm;\ rSwfwrf;rsm;rS &&Sdjcif;jzpfonf/ ,if;(EdkifiHjcm;)
ausmif;om;rsm;teuf tausmfMum;qkH;rSm emvE´mü at'D 635
rS 640 txd (ig;ESpf)ynmoif,lcJhol [l,ifqefESihf at'D 675
rSpí 10-ESpfcefY ynmoifMum;cJhol &[ef;awmf ,dusif (I Tsing)
jzpfonf/ tdE´d,wpfcGifvkH;? wdAuf? w½kwf? *smAm;ESihf oD&dvuFm
wdkYrS ausmif;om;rsm; emvE´modkY vma&mufcJhMuonf/ ,dusifu
olonf wpfaeYwGif emvE´mwuúodkvfpmMunhfwdkufrsm;&Sd usrf;
pmrsm;udk &SmazGaepOf pmtkyfwpftkyfawGUNyD; pmtkyftrSwftom;
ü ]þusrf;udk udk&D;,m;&[ef;awmf 0SD,GD (Hwui Ywui) a&;om;
onf}[k azmfjyaompmom;udk awGU&aMumif; qdkonf/
214 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
oGm;a&muf&ef
7/ emvE´m
*,m-&mZN*dK[fvrf;rBuD; &mZN*dK[f(NrdKUopf)odkYoGm;onhf vrf;usOf;
odkYr0ifa&mufrD aemufxyf vrf;qG,fwpfck b,fbufodkY cGJxGu t&Sifbk&m;? þemvE´monf csrf;om<u,f0yg\/ vlawGESihfjynhf
NyD; awmifeHab;twdkif; awmifbufodkYoGm;onf/ ,if; ESufaeNyD; &Sifawmfjrwftm; MunfnKdolawG aygrsm;yg\ ('D 1? 205)/
vrf;cGJtwdkif; 14-uDvdkrDwmcefY oGm;NyD;aemuf qifajcavQm
(ukef;apmif;)wpfckodYk wuf&NyD; a*sxdeodkYoGm;aom jzwfvrf; Ak'¨&Sifawmfjrwfonf &mZN*dK[fNrdKUajrmufbufodkY oGm;aom vrf;r
ay:a&mufonf/ vrf;tvGefqdk;NyD; *spfum;rsm;jzihfom oGm;a&muf BuD;ay:&Sd emvE´m½GmwGif rMumcP oDwif;okH;awmfrlcJhNyD; þ½Gm
Edkifonf/ a*sxde½Gm0ef;usifae&monf olcdk;"m;jyrsm;aMumihf xif udkjzwfívnf; <uawmfrlcJhonf/ emvE´modkY a&mufaomtcg
&Sm;NyD; bk&m;zl;onf txl;ojzihf &mZyd@*l0ef;usifü owdxm; Ak'¨&Sifawmfjrwfonf yg0g&duolaX;\ o&ufO,smOfü oDwif;okH;
í qufoGm;&rnfjzpfonf/ awmfrlavh&Sdonf/ yg0g&duo&ufO,smOfwGif Oygvdokwf (r 2?
36)? au0¥okwf ('D 1? 204)wdkYudk a[mawmfrlcJhonf/ odkYaomf
(t|uxmq&mBuD;) t&Sifr[mAk'¨aCmo\ tqdkt& twGif;
bufü eH&Haq;a&;yef;csDwdkYjzihf wefqmqifxm;onhf tkwfwH
wdkif;jzihfum&Hvsuf vSyNyD;t&dyftm0goaumif;aom yef;jcHxJ&Sd
bk&ifhem;aeawmif ('D-| 1? 42) trÁv|dumüvnf; Ak'¨&iS af wmf
jrwf oDwif;okH;awmfrlavh&Sdonf/ yd#uwfokH;ykHwGif 'DCedum,f
ü yxrqkH;jA[®Zmvokwåef('D 1? 1)ESihf rZÑdredum,fü trÁv|du
&m[kavm0g'okwåef (r 2? 76)wdkYudk þtrÁv|dum bk&ihfem;ae
aqmifü a[mawmfrlonf/
a&S;a[mif;rSwfwrf;rsm;t& emvE´monf Ak'¨\t*¾om0u
ESpfyg;teuf wpfyg;jzpfonhf t&Sifom&dykwå&mrax&f\ arG;&yf
ajrjzpfaMumif; ñTefjyonf22/ at'D 16-&mpkü pmaya&;om;cJh
aom (pma&;q&m) wm&memx(trnf&Sdol)u bk&iftaomu
onf t&Sifom&dykwå&mtm; ylaZmfonfhtaejzihf apwDwpfql
22
trSefaomf 'kwd,t*¾om0u t&Sifr[marm*¾v’mef\ arG;&yfajrvnf; jzpfonf (bm
omjyefol)/
220 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 217
&mawmfrsm;odkY oGm;a&mufzl;ajrmfcGifh&Muonf ]c&D;oGm;&[ef; trSefpifppf emvE´mudk wuúodkvf[kac:qdkjcif;xuf bGJUvGef
awmfonf a&tdk;? oydwfESihf vkdtyfonhf ouFef;t0wftpm; oifwef;ausmif;[k ac:a0:ygu ydkrdkoihfjrwfzG,f&Sdonf/ ausmif;
rsm;udk ouFef;tjyifbufyckH;ay:rS vG,fNyD; o,f,loGm;Muonf/ om;wpfa,mufonf (wuúodkvf)0ifcGifh&&ef rpOf;pm;rDuwnf;
vufwGif xD;wpfvufudkifaqmifonf/ bk&m;zl;&moDwGif &mZ u Ak'¨0g'qdkif&m tawG;tjrifwGif tawmftwef uRrf;usif wwf
N*dK[f&Sd bk&m;ausmif;rsm;? aAm"dyif? *dZÑuk#fawmif? rd*'g0kef? ajrmufxm;NyD; jzpf&onf/ 0ifcGifh&vdkol ausmif;om; tm;vkH;udk
BudK;MumiSufawmifyrm tjzLa&miftifMuif;yef;rsm; yGifhvef;&mae *dwfapmifhyk*¾Kdvfu tvGefYtvGefcufcJaom ar;cGef;aygif;rsm;pGm
&mjrwf (ukodem½kH)ESihf &SnfheufawmvGifjyif (a0VK0ef&Sd uvE´u ar;jref;NyD; vsifjrefpGm ajzqdkEdkifolrsm;omvQif trSefwu,f0ifcGifh
ed0gy)rsm;ESihf xdkxdkae&mawmfwdkif;ü c&D;oGm;&[ef;awmfrsm; wpf &aMumif; [l,ifqefu qdkonf ]ausmif;om; wpfa,mufonf
aeYNyD;wpfaeY axmifaygif;rsm;pGmpka0;a&muf&SdMuonf/ &[ef; (wuúodkvfodkY) 0ifcGifhr&rD usrf;a[mif;rsm;udka&m usrf;opfrsm;
awmfrsm;tm;vkH;onf txufazmfjyNyD; (ykHpH)enf;twdkif; c&D;oGm; udkyg euf½Idif;pGm avhvmNyD;jzpf&\/ odkYjzpfí vlopfrsm;tjzpf þ
Muonf/ emvE´mrS ½dkaoav;pm;jcif;cHMu&onhf ynm&Sd&[ef; (wuúodkvf)odkY a&mufvmMuaom ausmif;om;rsm;onf tjyif;
awmfrsm;onf xrf;pif(a0g)rsm; pD;Muaomfvnf; jrif;udk vkH;0rpD; txef aqG;aEG;vsuf ¤if;wdkY\ pGrf;&nfudk azmfjy&\/ q,f
Muacs/ r[m&m*ausmif;rS &[ef;awmfrsm;vnf; xdkenf;twdik ;f a,muf teuf ckepfa,muf &Spfa,muftxd us½IH;\}/
(jrif;rpD;Muacs)/ wpfcgwpf&HwGif vdktyfonhf txkyftydk;rsm;udk ,if;odkY pnf;rsOf;Oya' wif;usyfaom tqihftwef;&Sdaomf
tjcm;yk*¾Kdvf? odkYr[kwf ausmif;om;vli,frsm;u xrf;ydk; aqmif vnf; [l,ifqefwdkYacwfwGif ausmif;om;aygif; 8500 (&Spf
,lay;Muonf}/ axmifhig;&m)ESifh q&maygif; 1510-&Sdonf/ ]0ifcGifh&NyD;aom
ESpfaygif;ckepf&moufwrf;twGif; emvE´monf xl;cRefonhf ausmif;om;onf wuúodkvf\ pnf;rsOf;pnf;urf;ESihf todynm
ynm&Sifrsm;? wuúodkvfq&mrsm;ESihf 'óe q&mtajrmuftjrm; oif,lrIudk cspfjrwfEdk;jcif;twGuf av;pm;jcif;cH&aom eD;pyfonhf
arG;xkwfay;cJhonf/ wdAuftpOftvmonf emvE´mrS em*&ZÆKe? tkyfpk tzGJU0ifwpfa,muf jzpfvm\/ axmifaygif;rsm;pGm ta&
t&d,a'0ESihf tjcm;rsm;pGmaom a&S;OD;r[m,meawG;ac:&Sifrsm; twGuf &Sdaom &[ef;awmfrsm;onf tqihfjrifh pGrf;&nfESihf t&nf
ESihf qufEG,faeonf/ odkY&mwGif awGU&SdNyD; taxmuftxm;rsm; taoG; &Sdolrsm;jzpfMu\/ xdkacwfxdktcsdefu ¤if;wdkY\ xl;jcm;
tm;vkH;u xdkynm&Sifrsm; yGifhvef;onhftcsdefü tjcm;ausmif; ajymifajrmufrIonf BuD;rm;NyD; a0;uGmaom t&yfa'orsm;odkYwkdif
wkdufrsm; rwnf&Sdao;aMumif;ñTefjyonf/ odkY&mwGif wuúaA' ausmfapmowif; wpf&Sdefxdk; ysHESHYoGm;aomyk*¾Kdvf &maygif;rsm;
usrf; wpf&meD;yg;a&;om;cJhol 'dEém*g? tdE, ´d \awG;ac:&SifuefY[k pGm&Sd\/ ¤if;wdkY\ ukd,fusifhw&m;onf pifMu,fNyD; tjypfr&Sd/
ac:a0:jcif;cH&ol "r®uw d ådESihf jyZmwfa&;q&m uAsmq&m wuúdu xdk&[ef;awmfrsm;onf 0denf;odu©myk'frsm;udk ½dk;om;pGmvdkufem
aA'ifq&m p`E´a*grdefwkdYtm;vkH;onf emvE´mwuúodkvfü ynm usihfokH;Mu\/ þausmif;wkduf\ pnf;urf;Oya'onf jyif;xef
qnf;yl;cJhMuonf/ tjcm;ynm&Sifrsm;rSm qkrMwm;rS zdwfMum;csuf NyD; &[ef;awmfrsm; tm;vkH; ,if;pnf;rsOf;Oya'rsm;udk vkdufem
218 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 219
xdef;&ef owfrSwfxm;\/ tdE´d,EdkifiHrsm;onf xdkpnf; rsOf;rsm;udk þuJhokdYaom todynmoif,l&m A[dkXmeBuD;wpfcktaejzihf
av;pm;NyD; vdkufemusifhokH;Mu\/ eufeJaomar;cGef;rsm; ar;jcif; BuD;rm;us,fajymonhf pmMunfhwdkufBuD;wpfck vdktyfcJhrnfjzpf
ajzjcif;jzihf wpfaeYwm tcsdefumv rvkHavmufEdkifbJ&Sd\/ touf ojzihf emvE´mü &weom*&? &we'"dESihf &we&ÍÆu[k pm
BuD;olESihf i,f½G,foltcsif;csif; tjyeftvSef ulnDMu\/ yd#uwf MunhfwdkufokH;ck&SdNyD; yxr (&weom*&)taqmifonf udk;xyf
okH;ykHrS ar;cGef;rsm;udk raqG;aEG;Edkifolrsm;onf &Sufojzihf rvTJ jrifhonf/ ,if;taqmufttkHokH;ckonf "r®*ÍÆ (w&m;aps;)[k
ra&Smifom ykH;atmif;ae&\}/ ac:onhf txl;ajr{&d,mtwGif; wnf&Sdonf/ tqdkygpmMunfh
w&m;½kH;a&SUaersm;? uAsmq&mrsm;? orkdif;ynm&Sifrsm;? wdkufBuD;rsm;onf EdkifiHaygif;pkHrS bmompum;trsKd;rsKd;ESihf
(wuúodkvf)q&mrsm;? 'óeq&mrsm;tjzpf emvE´mwuúodkvfrS pmtkyfrsm;udk pkaqmif;xm;cJhaMumif; taxmuftxm;rsm;&Sdonf/
bGJU'D*&D&NyD;olrsm;um; bGJU'D*&DoGef;vkyfrIudk rodEdkifavmufatmif bk&m;zl;ol wmtdkcsDonf w½kwfbmomjzihf tkyfa&av;&mxuf
rsm;jym;onf/ emvE´mwGif &[ef;awmfrsm;omrubJ Oygoum renf;aom pmtkyfrsm;udk emvE´m\pmMunfhwdkufwpfckodkY vª'gef;
rsm;vnf; oif,lMuonf/ vlOygoumrsm;rSm &[ef;abmifodkY 0if cJhaMumif;qdkxm;onf/ a&S;acwftdE´d,rS rysufrpD; <uif;usefae
a&muf&ef&ef jyifqif&if; pmayoifMum;aeMuonhf rmP0 ao;aom ½kyfykHrsm;jzihfwefqmqifxm;onhf aypmxkyf pmtkyf
(vkvif)[kac:olrsm;ESihf pmayoufoufudk avhvmvdkNyD; bmom aygif;rsm;pGmudk emvE´mwuúodkvfrS ul;,lcJhaMumif;od&onf/ (þ
a&;ESihfrqdkifaom jA[®pm&D (ausmif;om;)[k ac:qdkolrsm;[lí onfrSm) tqdkyg emvE´mwuúodkvf pmMunfhwkdufrsm;ü pmrla&;
ESpfrsKd;&Sdonf/ ESpfrsKd;vkH; tzdk;tcrsm;ay;&onf/ ul;olrsm;twGufvnf; txl;oD;jcm;ae&m ay;xm;zG,f&SdaMumif;
emvE´mwuúodkvf oif½dk;ñTef;wrf;udk ax&0g'ESihfr[m,me? ñTefjyjcif;jzpfonf/ aeYpOf oifwef;trsKd;tpm; wpf&mcefY&SdNyD;
Ak'¨0g'ESihf jA[®P0g'? avmuDavmukwå&m? 'óe (tawG;tjrif) ,if;oifwef;rsm;ü ydkYcsrIrsm; odkYr[kwf vSypGmwefqmqifxm;
ESihf vufawGUusifhokH;rI[laom todynme,fy,f tm;vkH;rS (,l onhf oD[moeyv’ifwGif xdkifaeonhf pmayydkYcsay;olq&mESihf
í) a&;qGJxm;onf/ Ak'¨0g'avhvmrIudk a&SUwef;wifxm;aomf tacstwif aqG;aEG;rIrsm;yg0ifEdkifonf/
vnf; ,kwådaA'? o'´g? eu©wåaA'ESihf aq;ynmwdkYudkvnf; oif rGef;vGJcsdef odkYr[kwf naeydkif;rsm;wGif aumvdyfausmif;
Mum;onf/ emvE´mwuúokdvfü aMu;oGef;qif;wkawmf trsm; aqmifwkdif;ü bk&m;0wfjyKrIrsm;&Sdonf/ wpfae&mwnf;wGif twl
tjym;ESihf owåKt&nfusKdenf;udkvnf; oifay;zG,f&SdaMumif; azmf pka0;&ef oHCmta&twGuf rsm;vGef;aomaMumifh (taqmif
jyvsuf&Sdonf/ EdkifiHjcm;ausmif;om; rsm;pGm&SdNyD; tcsKdU q&mrsm;rSm toD;oD;ü 0wfjyKMujcif; jzpfonf)/
tdE´d, r[kwfaom bmompum;udk ajymqdkEdkifMuaomfvnf; emvE´mwuúodkvfü ESpfywfvnfausmif;ydwf&ufrsm;&Sdonf/
ouúwbmomonf oifMum;rItwGuf Mum;cHbmompum; jzpf xdktcsdefumvrsm;twGif; txl;ojzihf a0;uGmonhf tdE´d,a'o
onf/ "r®omrd\ emvE´mwuúodkvfq&monf usrf;*efrsm;udk odkYr[kwf EdkifiHjcm;wkdif;jynfrsm;rS vma&mufcJhMuaom &[ef;
wdAufbmomjyefEdkifonftxd wdAufbmomudk uRrf;usifonf/ awmfrsm;onf emvE´mESihf vufvSrf;rD&m e,fajrtwGif; Ak'¨0ifae
224 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 221
a'0ygava'0 (815-854 at'D) rif;BuD;onf ¤if;tkyfcsKyfrI 39- udkvufrcHrD (emvE´mü) ckepfESpfMum ynmqnf;yl;cJhol 'óe
ESpfajrmufwGif xkwfjyefcJhaom pmwrf;wpfckt& ok0PÖ'Dy(*smAm; q&mBuD; "r®ygv? wdAufpmayukd wdk;wufatmifjyK&mü xdyfqkH;
ESihfqkrMwm;)rif;BuD; AvykMwa'0onf emvE´mwuúodkvfwGif uyg0ifcJhol axmerd oarÇmwwdkYjzpfMuonf/ wdAufü Ak'¨bmom
aumvdyfaqmifwpfc kwnfaqmufNyD;aemuf ¤if;\oHwrefrS wpf jyefYyGm;atmifaqmif½Guf&mwGif ta&;BuD;onhfu@rS yg0ifcJhMu
qihf a'0ygva'0rif;BuD;tm; (,if;) aumvdyftokH; taqmif onfh oEÅ&u©dw? y'krorÇ0ESihf urvoDvwdkYvnf; tvm;wl
twGuf aus;½Gmtrsm;\ tcGefawmfaiGudkay;tyfyg&ef awmif;yef emvE´mü ynmqnf;yl;cJhMuonf/ (emvE´m) wuúodkvf\ xif&Sm;
xm;aMumif;yg&Sdonf/ xdk&&Sdonfh aiGrsm;udk ]tvªypönf;rsm;? yl onfh ausmif;om;wpfa,mufjzpfol oEÅda'0rlum; wu,f pdwf
aZmfaxmufyhHrIrsm;? ae&m? qGrf;uGrf;? tdyf&mae&mESihf aq;uJhodYk 0ifpm;zG,f aumif;avmufatmif (pmoif&ef)ysif;&d&mü ausmf
aom emrusef; olrsm;twGufvdktyfonhf tokH;taqmifrsm; ... Mum;vSonf/ odkYwdkifatmif $¤if;\ausmfMum;onhf pmayvuf&m
"r®usrf;pma&;om;jcif;rsm;ESihf ausmif;aqmifudk xdef;odrf;&efESihf ]aAm"dp&d,m0wm&}usrf;ü oEÅda'0onf ¤if;\ ausmif;awmf
ysufpD;onhftcg jyefvnfjyKjyif&mü tokH;jyK&rnfjzpfonf}/ a'0 a[mif; (emvE´m)vnf; {uefyg0ifonhf tdE´d,&Sd bkef;awmfBuD;
ygva'0rif;BuD;onf awmif;yefrIudk oabmwlcJhNyD; bufpkH xl; ausmif;wkdufrsm; xm0pOf &SifaeapygaMumif; qkrGefawmif;cJhonf
cRefNyD; t&nftcsif;jynfhrDaom &[ef;awmfrsm;twGuf emvE´mü ]bkef;awmfBuD;ausmif;wdkufrsm; oifMum;ydkYcsoH oifcef;pmrsm;
ausmif;aqmif aqmufvkyfNyD; ¤if;(ausmif;aqmif)udk axmufyhH ½GwfqdkoHrsm;jzihfqlnH (toHrpJjzpf)vsuf aumif;pGmwnfwHhygap/
&ef aus;½Gmig;½Gm(\tcGefawmfrsm;)udk ay;vªcJhonf/ oHCmawmfrsm;\ pnfvkH;nDñGwfrI t"GefY&SnfMumNyD; omoemha&;
ausmif;aqmiftrSwf 1 udk xdkwpfae&mwnf;wGif tenf; &mvkyfief;rsm;udk atmifjrifpGmaqmif½GufEkdifMuygap}/
qkH; 9 Budrfajrmuf aqmufvkyfcJhNyD;jzpfonf/ ,cktcg bk&m; uHraumif;pGmyif oEÅda'0qkawmif;cJhonhf twkdif;jzpfrvmcJh
zl;awGUjrif&onfrSm wpfaqmifay:wpfaqmif xyfqifhwnfaqmuf ygacs/ emvE´muJhodkYaom Ak'¨bmomqdkif&m wuúodkvfBuD;rsm;onf
xm;onhf taqmufttkH tenf;qkH; okH;ckodkYr[kwf av;ckw\ dkY Ak'¨0g'\awmufajymifrIudk yhHydk;ay;MuonfrSef\/ wpfcsdefwnf;wGif
tpdwftydkif;rsm;jzpfonf/ pGJrufavmufonfh qif0iftrdk;udkjzwf ,if;wdkY (wuúodkvfBuD;rsm;)onf Ak'¨0g'\qkwf,kwfrIudkvnf;
í ausmif;aqmifBuD;xJodkY0if&onf/ ¤if;qif0if\trdk;udk ausmuf trSwfrxif wGef;ydkYay;cJhMuonf/ emvE´monf tHhMoavmuf
wkdifrsm; cHaxmufxm;NyD; ¤if;(ausmufwdkifrsm;)\ ausmufzdeyf atmif csrf;om<u,f0cJhNyD; &[ef;awmfrsm;onf Ak'w ¨ &m;awmfrsm;
rsm;udk awGUjrifEdkifao;onf/ ausmif;wkdufBuD;wGif &[ef;awmfrsm; udk em;vnf&efESihf vkdufemusihfokH; &efxuf (bk&ifh)eef;awmfrsm;ü
aexdkif&ef tcef;i,frsm;yg&SdNyD; ¤if;teuftcsKdUrSm tdyf&m(tdyfcef;) tusKd;tjrwfrsm;onhf &mxl;rsm;&&Sd&ef (&nf½G,fcsufjzifh) ydkrdkoif
rsm;yg&Sdonf/ xdk(tcef;i,frsm;)udk us,f0ef;vSonhf ausmif;0if; ,lvmMuonf/ ausmif;wdkufBuD;rsm;ü wpfpkwpfa0;wnf; ae
ywfvnfü zGJUpnf;xm;onf/ taemufawmifaxmihf&Sd avSum; xdkifMuvsuf bk&ihftm;ay; csD;a`rSmufrIudk cH,laeMuaom &[ef;
rsm;u þtaqmufttkHonf rlvu tenf;qkH; ESpfxyfjrifh awmfrsm;onf wjznf;jznf; jynfolvlxkESihf xdawGUrI jywfawmuf
222 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 223
oGm;onf/ tqdk;qkH;rSm wuúodkvfBuD;rsm;&Sd vpfb&,fus (o onf/ ]Aufcfwsmonf BuD;pGmaomvkHYv pGefYpm;rIwkdYESihftwl
abmxm;BuD;)aom oif½dk;ñTef;wrf;rsm;ü jA[®P0g'qdik &f m cHwyf*dwf0odkY wpf&Sdefxdk;0ifa&mufoGm;NyD; xdkae&mudk odrf;qnf;
*gxmrEÅ&m;wdkYudk ydkrdk xnfhoGif;jy|mef;vmMujcif;jzpfonf/ ,if; &,lvdkufonf/ tBuD;tus,f t"r®vk,ufjcif;wdkYonf atmif
(odkYxnhfoGif;jy|mef;jcif;)onf [dE´L0g'ESihf ydkrdkcGJjcm;r&Edkifavmuf jrifolrsm;\ vufwGif;odkYusa&mufoGm;onf/ xdkae&mü aexdkifol
aom Ak'¨0g'ykHpHopfwpfrsKd;qDodkY OD;wnfoGm;cJhonf/ trsm;pkonf uwkH;wkH;xm;onfh ykPÖm; (&[ef;awmf)rsm; jzpf
at'D 1192-ckESpf 'kwd, wma&tif (Tarain) ppfyGJNyD;aemuf Muonf/ ¤if;wdkYtm;vkH;udk owfypfvkdufonf/ pmtkyfaygif;
tdE´d,wpfEdkifiHvkH; ½kyfwkudk;uG,frIudk zsufqD;onhf rlqvifusL; ajrmufjrm;pGmudk awGU&Sd&onf/ rlqvifppfom;wdkY ,if;pmtkyfrsm;
ausmfolrsm;\ vufwGif;odkY usa&mufoGm;jcif;? jA[®P0g' jyef udk awGU&aomtcg xdkpmtkyfrsm;üygonhf taMumif;t&mrsm;udk
vnf qef;opfvmjcif;ESihf (Ak'¨omoem\) twGif;ydkif;ukd,fusihf &Sif;jy&ef vltcsKdUudk&SmazGonf/ odkYaomf ¤if;wdkYtm;vkH; aoqkH;
w&m; ysufjym;rIwdkYaMumihf tm;enf;aeNyDjzpfonhf Ak'¨0g'onf ukefNyDjzpfonf/ cHwyfESihf NrdKUawmfwpfckvkH;rSm pmayavhvm
wkefvIyfzG,f vufpodrf;awmhrnfhqJqJ jzpfonf/ at'D 1193- onhfXme wpfckjzpfaeaMumif; awGU&Sd&onf}/
ckESpfwGif rdk[mruf Aufcfwsm (Muhammad Bakhtyar)23 trnf&Sd "r®omrd\rSwfwrf;t& emvE´monf yxrwpfBudrf wdkuf
rlqvifppfAdkvfonf rZÑdra'oudk usL;ausmfwkdufckdufcJhonf/ ckdufcH&onf/ ¤if;aemuf &[ef;awmftcsKdUjyefvmNyD; tenf;qkH;
awGU&m ([dE´L Ak'¨bmom) bk&m;ausmif;tm;vkH;udk rD;½IdUNyD; &[ef; ¤if;wdkY\ ykHrSefpmayavhvmrI ur®|mef;tm;xkwfrIESihf bk&m;0wf
awmfrsm;tm;vkH;udk owfypfonf/ rlqvifordkif;a&;q&m rif[m jyKjcif;wdkYudk tenf;tusOf; qufvufNyD; BudK;pm;ítm;xkwf&ef
*sKpfqd&f*sf (Minhaju-s Sirj)u ¤if;\ wmbmumtdeqd&f (Tabaka't-i jyefvmcJhMuonf/ aemufwpfBudrf 0ifa&mufpD;eif;cH&NyD;aemuf
Nsir) pmtkyfü Aufcfwsmtaejzihf wHwdkif;um&Hxm;onhf NrdKUtjzpf &[ef; awmfrsm;onf aemufqkH;ü jrefrm? eDaygESihf wdAufwdkYü
xifrSm;cJhaom Ak'¨bmomausmif;wdkufBuD;wpfckudk zsufqD;vkduf cdkvIH&efwdwfwqdwfxGufajy;ukefMuonf/ þodkYjzihf emvE´mcef;r
ykHtaMumif; azmfjyxm;onf/ þazmfjycsufonf emvE´m\aemuf aqmifrsm;onf wdwfqdwfNidrfoufoGm;avonf/
qkH;tajctae rnfodkYjzpfcJhonfudk azmfjycsufwpf&yf (vnf;) jzpf
Munhf½IzG,f
23
at'D 1199-ckESpfwGif b*Fvm;e,fudk atmifjrifNyD;aemuf rdk[mrufAufcfwsmonf
ausmif;aqmiftrSwf 1
wdAufudk usL;ausmfwdkufckduf&ef qkH;jzwfcJhonf/ aemufqkH;ü &moDOwku ¤if; emvE´mausmif;awmf&m tysuftpD;rsm;twGif;odkY ausmif;aqmif
tm;aemufqkwf&ef wGef;tm;ay;vdkufonf/ ¤if;\ppfwyfBuD; a&vQHaeonhf jrpf trSwf 1 ESihf 4 tMum;&Sd vloGm;vrf;rS 0ifa&mufEdkifonf/
wpfckudk ausmfjzwf&efBudK;pm;pOf (&moDOwk'Pfudk) jyif;pGmcHMu&NyD; Aufcfwsm udk,f ausmif;awmf&mtrSwf 1 0&efwmrSawGU&SdcJhonhf aMu;jym;ay:&Sd t
wkdifyif rMumrDxdk&moDOwk'PfaMumihf odkYr[kwf tjcm;rSwfwrf;wpfckt& vkyfMuH
owfjzwfolrsm;\vufwGif;ü aoqkH;oGm;cJhonf/ a&;tom;t& ,if;taqmifonf *smAm;ESihfqkrMwm;a'orS vm
a&mufMuonhf ausmif;om;rsm;twGuf aumvdyfaqmif jzpfonf/
228 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 225
tjyifeH&Htm;vkH;\ ywfvnfwGif ½kyfykHxGif;xkxm;onhf ausmuf aMumif;ñTefjyonf/ tkwfeH&Hrsm;xlxJrIu ,if;xufyí dk yif jrifh
csyfaygif; ESpf&mhckepfq,fcsyf &Sdonf/ þapwDawmf ywfvnfudk Edkifonfudk azmfñTef;onf/ ausmif;aqmif trSwf 1 \ ta&SU
wjznf;jznf; ajcvsifavQmufNyD; xkd(½kyfykHyg)ausmufcsyfrsm;udk buftqkH;wGif rlvu Ak'¨qif;wkawmfBuD;wpfckudef;0yfcJhonfh
aumif;pGm Munh½f Iavhvmoihfonf/ bk&m;zl;onf wl&d,mypönf; bk&m;ausmif;wpfck&Sdonf/ þqif;wkawmf\ wifyv’ifacG wpf
rsm; oDqdkwD;rIwfaeMuonhf ½kyfykHrsm;? cspfwif;aESmaeMuonhf pdwfwpfydkif;rSm (jyefvnf)qufpyfwyfqifxm;onhf tpdwftydkif;
pkHwGJykHrsm;? [dE´Lewfrsm;? apmif;? ief;? ykHrJhta&;taMumif;rsm;ESihf om <uif;usefawmhonf/ bk&m;ausmif;a&SU&Sd ausmufwdkifrsm;ESihf
aeYpOfb0jrifuGif;qdkif&m ½kyfykHrsm;udk awGUjrifEkdifonf/ þapwD yvufazmif;(Murf;jyif)rSm 0if;twGif;pnf;a0;aeMuonhf ausmif;
awmf&Sd tjcm;pdwf0if;pm;zG,f ½kyfykHwpfckudk avSum;qif;rS apwD om;rsm;tm; rdrdwY\ dk a[majymydkYcscsufudk a[majym(zwfjy)pOf
awmfxJ 0ifa&mufjcif;jzihf awGUjrifEkdifonf/ þbk&m;ausmif; q&mrsm;xkdifaom ae&mjzpfzG,f&Sdonf/
twGif;&Sd azmfjyygausmuf(jym;)rsm;udk oHñSyfrsm;ESihf csdwfquf apwDawmf trSwf 3
xm;onfudkvnf; owdjyKrdygvdrfhrnf/ þapwD (bk&m;ausmif;)udk &mpkESpfrsm;twGif; tenf;qkH; ck
a&S;a[mif;okawoejywdkuf epfBudrf jyefvnfjyKjyifrGrf;rHwnfaqmufcJhNyD; jzpfonf/ tpktjyKH
þjywdkufü emvE´mywf0ef;usifwGif awGU&Sd&onhf ausmufESihf vdkuf0ef;ywfaeonhf t"d|mefapwDi,frsm;pGmESihf twlþ (apwD
owåK qif;wkrsm;udk oyf&yfpGm jyoxm;onf/ toyÜm,fq;Hk rSwf 3)onf emvE´mwGif t½dktaotjyKcH&qkH;aom apwDwpf
vuf&mwpfckrSm ausmufeufjzihf xGif;xkxm;onhf t0avm qljzpfonf/ þae&m&Sd rlvtaqmufttkHudk t&Sifom&dykwå&m
udawoGm& odkYr[kwf orEÅbj'[k,lq&onhf vkH;0eD;yg;&yf zGm; awmfrlonhfae&mwGif (apwD)wnfaqmufcJhjcif;jzpfaMumif;
awmfrlqif;wkawmfBuD; wpfqljzpfonf/ b,fbufvufjzihf vSy oHo,jzpfzG,frvdkacs/ þapwD\ yxrokH;qifhudk aESmif;acwf
onhf Mumyef;udk udkifxm;NyD; nmvufjzihf vuf0g;atmuf cs xyfaygif; jznhfpGuf wnfaqmufrIrsm;jzihf zkH;vTrf;xm;NyD; ,cktcg
xm;NyD; qkawmfay;ae[efjzpfonf/ bk&m;avmif; OD;acgif; rawGU&awmhacs/ apwDawmfonf aESmif;acwf &mpkESpfrsm;wGif jzpf
aemufbufü &Snfvsm;onhf a&mifvQHpuf0dkif;ay:wGif Ak'¨qif;wk ay:vmjcif;aMumihf axmihfav;ckwGif apwD&Hi,fav;ckESihf tv,f
okH;qlESihf av;ckajrmuf tjcm;(Ak'¨qif;wkawmf)rSm bk&m;avmif; A[dk apwDrBuD;wpfck yg&Sdonf/ axmifh&Sd t&HapwDi,f av;ck
\OD;acgif;ay:ü xkdifaeonf/ qif;wk\ajc&if;wGif trsKd;orD; Oyg teuf okH;ckrQomusef&SdNyD; Ak'¨*,m&Sd r[maAm"dapwDawmf (\
odum ESpfa,muf &yfaeonf/ þqif;wk\ oufaomifhoufom t&HapwDi,fykHpH)ESifh rwlacs/
taetxm;ESihf tvkH;pk½H dk;&Sif;rIrsm;u ,if;qif;wkonf *kwå t&HapwDi,frsm;wGif *kwåacwfvuf&m t*Fawo½Gwfudkif
acwfaESmif;ydkif;vuf&mjzpfaMumif; ñTefjyonf/ (íjyKvkyf)xm;aom Ak'¨ESihfaAm"dowå (qif;wkawmf)rsm;yg&Sdonhf
0rf;enf;zG,faumif;onfrSm ESmacgif;udk jyefvnfjyKjyif&ef trdk;ckH;uvdkifi,frsm;&Sdonf/ 0rf;enf;zG,faumif;onfrSm rMumrD
,cifBudK;yrf;rIrsm;onf aAm"dowårsufESmay:&Sd oyÜm,f wihfw,f ESpfrsm;twGif;u þqif;wkawmfrsm;\ OD;acgif; odkYr[kwf rsufESm
226 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o emvE´m 227
rsm;onf arSmifcdkaps;uGufwGif a&mif;cs&ef zsufqD;jcif;cHcJh&onf/ vaewdkY,SOfwGJaeMuonfudk ½Ipm;Edkifonf}/ apwDawmftrSwf 12
qif;wkawmfwpfql &SdcJhrnfjzpfonfh bk&m;cef;&Sd&m apwDawmf \ awmifESihf ajrmufESpfbufvkH;wGif bk&m;cef;i,fESpfck&Sdonf/
xdyfodkY wufa&mufaom avSum;BuD; wpfck&Sdonf/ apwDawmf bk&m;cef;wkdif;wGif blrdzórkj'm (ajrudkvufESifhxdxm;[ef)jzihf
ta&SUbufjcrf;&Sd apwDi,frsm;rSm xl;xl;jcm;jcm;pdwf0ifpm;zG,f qif;wkawmft<uif;tusefrsm;&Sdonf/
aumif;onf/ xdkapwDawmf trsm;pkwGif qufoG,fxm;onhf
tcef;i,frsm;&Sdonf/ ¤if;(tcef;i,f)rsm;twGif; ur®|mef;bm0em ausmif;aqmiftrSwf 4 rS 11
ausmif;aqmiftrSwf 1 ESihf 4 rS 11 txdrSm emvE´m wuú
½IrSwfEdkif&ef ,if;odkY qufoG,fxm;jcif;jzpfonf/ tjcm;apwDawmf
odkvfausmif;om;rsm; aexkdifpmayavhvmonhf aumvdyfaqmif
tcsKdUrSm ygVdawmfpmom;rsm; a&;xGif;azmfjyxm;aom tkwfrsm;jzihf
rsm;jzpfMuonf/ xdktaqmifrsm;rSm wpfckESihfwpfck tenf;i,fom
wnfaqmufxm;onfudk awGU&NyD; &mpkESpfaygif;rsm;pGmtwGif; em
jcm;em;onf/ xdktaqmif trsm;pkwGif 0if;twGif; a&wGif;rsm;ESihf
vE´mwGif oDwif;okH;cJhMuonhf av;pm;tyfaom ynm&Sif q&m ta&SUajrmufaxmihfrsm;wGif tdrfomrsm;tjzpf tokH;jyKcJhzG,f&Sd
BuD;rsm;udk *kPfjyKwnfaqmufxm;jcif;jzpfzG,f&Sdonf/ apwDawmf onhf a&Ekwfajrmif;rsm;&Sdonf/ ausmif;aqmif trSwf 9 \ pdwf
trSwf 3 \ xdyfrS bk&m;zl;onf emvE´mwuúodkvf0if; wpfck 0ifpm;zG,foGifjyifwpfckrSm 0if;twGif; rD;zdk 6 ck&Sdjcif;jzpfonf/
vkH;\ vSyonhf jrifuGif;udk &&SdEdkifonf/ ,if;ausmif;aqmifrsm;udk ,cktcg ykHazmf&ef rjzpfEdkifawmh
apwDawmftrSwf 12 aomfvnf; ausmif;aqmiftoD;oD;rSm rlvu vSypGm aq;okwf
þapwDonf emvE´mwGif tBuD;qkH;jzpfonf/ cefYrSef;ajc 50_52 wefqmqifxm;vsuf tenf;qkH;av;xyfjrifhonf/ [l,ifqef
rDwmcefY&Sdonf/ apwDtrSwf 3 uJhodkY þapwDü axmihfwkdif; wGif onf xdktcsdefu &[ef;awmfrsm; wnf&SdcJhonhftwdkif; &[ef;
apwD&Hav;ckESihf tv,fwGif yifr apwDBuD;&Sdonf/ axmihf&Sd awmfrsm;\ ae&mXmersm;udk þodkYazmfjycJhonf ]&[ef;awmfrsm;\
apwD&H i,fwdkif;ü rlvuAk'¨qif;wkawmf wpfqlpD udef;0yfcJhaom tcef;i,frsm;&Sdonhf tjyifaqmif tm;vkH;onf av;xyf&Sd\/
bk&m;cef;rsm;yg&Sdonf/ avSum;rsm;xdyf b,fbufü yef;ykxGif; txyfrsm;ü e*g;½kyfykHtpGef;rsm;ESihf a&mifpkHwHpufNrdwfrsm;? ykvJeD
ausmufwdkifESpfck&Sdonf/ [l,ifqefonf atmufygtwkdif; a&; a&mif ausmufwkdifrsm;? ausmufxGif;½kyfykHrsm;ESihf wefqmqif
om;azmfjy&mü þapwDawmfudk &nfñTef;cJhzG,f&Sdonf – ,ifxm;onfh tqifhjrifhoyf&yfpGm jyKvkyx f m;aom yGwfvkH;
]vSypGmwefqmqifxm;onhf t&HapwDrsm;ESihf ewfbkHjyom'f vuf&ef;rsm;? aea&mifumrsm;pGmjzihf tvif;a&mifjyef[yfaponhf
rsm;yrm cRefxuf awmifxdyfrsm;tvm; jytkd;arQmfpifrsm;onf tkwf<uyfrsm;jzihf vTrf;rdk;xm;onhf trdk;rsm;&Sdonf/ xdkt&m
wpfckESifhwpfck pkpnf;aeMuonf/ txGwfrsm;onf eHeufcif;jrL rsm;onf jrifuGif;tvSudk xyfavmif;jznhfay;onf}/
rIefrsm;tMum; aysmufuG,foGm;ovm;xif&NyD; tay:cef;txGwf Ak'¨qif;wkawmf
rsm;rSm jrLwdrfrsm;txufü &SdMuonf/ jywif;aygufrsm;rS wpfqihf ausmif;aqmiftrSwf 7 ESifh * aemufwnfhwnfhwGif i,faomf
avESihf jrLwdrfrsm;udk jrifEdkifNyD; jrifhrm;onhf wHpufNrdwfrsm;ay:wGif vnf; pdwf0ifpm;zG,f apwDawmfae&mwpfck&Sdonf/ þapwDawmf
emvE´m 229
8/ ywåem;
onhfoGifjyifudk edrfhus,kwfavsmhaponf/ þjywkduf&Sd tjcm;pdwf
tmeE´m? t&d,(vlrsKd;)wdkY\ e,fajrus,fajymorQ? ukefoG,frIwdk;csJUorQ 0ifpm;zG,f ypönf;wpfckrSm qifpG,fjzihf jyKvkyfxm;onfh ñSyfzdeyf
odkYr[kwf trsKd;tEG,f (om;pOfajr;quf) uJsjyefYaeorQ yg#vdykwå jzpfonf/ þjywkdufudk ausmif;awmf&mtysuftpD;rsm; (&Sdonhf
onf t"duNrdKUawmf jzpfaeayvdrfhrnf/ odkY&mwGif yg#vdykwåonf rD; ae&m)ESihf ,SOfwGJxm;NyD; aeYpOf eHeuf 9-em&DrS nae 5 em&D
tEÅ&m,f? a&vTrf;rdk;rItEÅ&m,f? tcsif;csif; oabmxm;uGJvGJrI[laom
tEÅ&m,fokH;rsKd;udk &ifqdkif&ayvdrfhrnf ('D 2? 74)/
xdzGifhonf/
24
þodkYxl;jcm;pGm y&dedAÁmefpHvGefawmfrlonfrSm t&SiftmeE´mwpfyg;wnf; r[kwfay/
O'ge? pm-191 udk ½Iyg (pma&;ol)/
248 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o prÜmNrdKU 245
yef;tdkifodkY <uaa&muf oDwif;okH;pOf y&dowfaxmifaygif; rsm;pGm onf ]vlom;wdkYonf auGUaumufvSnhfywfwwfNyD; wd&pämefrsm;
teuf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ oyÜm,frI? ½Tef;awmufrIESihf wnfNidrfrI um; yGifhvif;ajzmihfpif;Muonf/ wynhfawmfonf avhusifhay;
wdkYaMumihf Ak'¨&Sifawmfjrwftm; csufcsif;yif cGJjcm;½Ijrif(í Ak'¨*kPf aepOftwGif; qifwpfaumifudk aumif;pGm armif;ESifEdkifygonf/
udk azmfusL;onhf *gxmrsm;zGJUoD)EdkifcJhonf (oH 1? 196)/ xdkumvtwGif; ,if;(avhusifhqJqif)onf (prÜmNrdKU)rS c&D;xGuf
0de,yd#uwGif &[ef;awmftkyfpkwpfckonf Ak'¨&iS af wmfjrwf oGm;NyD; prÜmNrdKUodkY jyefvmEdkifygonf/ xdk(avhusihfqJ)qifonf
**¾&ma&uefü oDwif;okH;aeaMumif;Mum; od&ojzihf jrwfAk'¨ukd y&d,m,frm,m? vdrfnm? ausmufuspf? uvdrfusrI rsKd;pkHukd
zl;ajrmf&ef umodwdkif;rS uDvdkrDwmokH;&mcefYa0;onhf c&D;pOfjzihf azmfjyygonf/ odkY&mwGif wynhfawmf\ aus;uRefrsm;? owif;
prÜmNrdKUodkY<uvmMuaMumif; azmfjyxm;onf (0d 3? 433)/ Ak'¨&iS f ydkYolrsm;? 0efxrf;rsm;rSmrl ajymwpfrsKd; vkyfwpfjcm;ESihf pdwfxJu
awmfjrwfonf wpfcgwpf&H **¾&mMumyef;tdkiüf vaygif;rsm;pGm tjcm;wpfckudk MuHpnfpOf;pm;aeMuygonf}/ Ak'¨&iS af wmfjrwfonf
Mumonfxd oDwif;okH;awmfrlcJhaMumif; þtcsufu ñTefjyonf/ pyÜmNrdKUwGif ta&;ygonhf 0denf;pnf;urf;rsm;pGmudk ynwfawmf
Ak'¨0HoygVdawmft& Ak'¨&Sifawmfjrwf\ a&oEkyfawmfudk prÜmNrdKU&Sd rlcJhonf (0d 1? 83)/ t&Sifom&dykwå&m rax&fjrwfonfvnf;
bkef;BuD;ausmif;wpfckwGif odrf;qnf;xm;aMumif; od&onf (Ak'¨ prÜmNrdKUawmfü oDwif;okH;awmfrlpOftwGif; 'okwå&okwåef ('D 3?
0Ho? "mwkbmZeD,uxm? 14-*gxm)/ þtcsufonfvnf; Ak'¨ 225)udk a[mMum;awmfrlcJhonf/
&Sifawmfjrwfonf **¾&ma&uefü a&okH;oyfawmfral vh&SdcJhaMumif; prÜmNrdKUESihfywfoufonhf pmaytaxmuftxm;rsm; tenf;
azmfjyonf/ ,aeYacwfwGif **¾&mMumyef;tdkif\ a&xkyrmPrSm tusOf;rQomusef&Sdojzihf NrdKUawmf\ aESmif;acwfordkif;pOfrSm vkH;0
rsm;pGm Ekef;wif wdrfaumoGm;NyD; prÜmNrdKUpGefwpfae&m&Sd xif&Sm; eD;yg;aysmufuG,foGm;NyD; rqdkpavmufaom a&S;a[mif;okawoe
onhf *sdef;bk&m;ausmif;wpfckteD;ü wnf&Sdvsuf qma&m0e (Sa- qdkif&mvkyfief;rQudkom aqmif½GufEdkifonf/ taomurif;BuD;\
rovana)[k ac:wGifonf/ ESpfq,f&mpk tapmydkif;umvu þa& r,fawmf okb&*Ð(Subharangi)onf prÜmNrdKUü arG;zGm;cJhaMumif;
uefrS ½THUñTefrsm;udk &Sif;vif;&ef BudK;yrf;pOftwGif; tvkyform; qdkonf/ at'D okH;&mpkcefYwGif prÜmNrdKUom;ukefonfrsm;ESihf &[ef;
rsm;onf vSyoyÜm,fonhf Ak'¨qif;wkawmfrsm; awGU&SdcJhaomfvnf; awmfrsm;onf ,aeYacwf AD,uferf awmifydkif;a'owGif udkvdkeD
,if;qif;wkawmf rsm;ESihfywfoufí rnfodkYrnfykH jzpfoGm;onfudk e,fy,frsm;wnfaxmifMuNyD; xdke,fy,fudk 4if;wdkY\ arG;&yfNrKd U
,cktcgü rod&awmhacs/ **¾&mMumyef;tdkifodkY oGm;a&muf&ef trnf (prÜm)[k trnfrSnfhac:Muonf/ þprÜmudkvdkeDe,fonf
usOf;ajrmif;onfhvrf;rsm;? vloGm;vrf;rsm;rS wpfqifh qma&me &mpkESpfaygif; rsm;pGmMumonftxd tif'dkcsKdif;em;a'oü tdE´d,
wvmb (Sarovana Talarb) udkar;jref;yg/ ,Ofaus;rI txl;ojzihf Ak'¨0g'udkjzefYcsd&ef A[dktcsuftcsm ae&m
pyÜmNrdKUodkY oGm;a&muf&ef tjzpfwnf&SdcJhonf/ &[ef;awmfzm[D,efonf prÜmNrdKUodkY tvnf
prÜmNrdKUodkY oGm;a&muf&ef **FgjrpfaMumif;twkdif; pkHqif;oGm;onhf tywfa&mufcJhNyD; prÜmNrdKUtaMumif; rSwfwrf;wifcJhonf ]wpfcgu
um; vrf;rBuD;twdkif; oGm;? odkYr[kwf ywåem;NrdKUrS ta&SUbuf Ak'¨bk&m;&Sif oDwif;okH;cJhNyD; acgufwkHYacgufjyef vrf;avQmufcJhonhf
246 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o prÜmNrdKU 247
ae&m .. xdkae&mawmfrsm;tm;vkH;wGif apwDawmfrsm; wnfxm;NyD; okawoeqdkif&m wl;azmfrIrsm;jyKvkyfcJhaomfvnf; NrdKU½dk;tpdwf
xdkae&mrsm;ü &[ef;awmfrsm; oDwif;okH;aexkdifMuqJjzpfonf}/ tydkif;rsm;ESihf ta&;rBuD;vSonhf a&S;a[mif;ypönf;tenf;i,frQ
bk&m;zl;&[ef;awmf (zm[D,ef)onf prÜmNrdKUrS atmufbuf udkom awGU&SdcJhonf/ ,if;wdkYteuf a½TUajymif;(vIyf&Sm;)Edkifaom
**Fgjrpf0wGif&Sdaom wr&mvdywd(NrdKU)odkY oabFmjzihf c&D;ESifcJhonf/ udk,fvuf tpdwftydkif;rsm;yg&Sdvsuf xl;jcm;onhf qifpG,f ½kyfwk
(þtcsufonf) wpfcsdefu prÜmNrdKU\ oabFmqdyfurf;NrdKUtjzpf i,frsm;? vdyfcGHjzihf jyKvkyfxm;onhf uav;upm;p&m vSnf;rsm;
ta&;ygrIudk azmfjyvsuf&Sdonf/ [l,ifqefurl ydkrdktao;pdwfus yg&Sdonf/ **Fgjrpfonf prÜmNrdKUteD;rS pD;qif;cJhaomfvnf; ESpfq,f
onhf tcsuftcsKdUudkazmfjycJhonf ]þ(prÜm)NrdKUonf t0dkif;t0ef; &mpk tpydkif;wGif **FgjrpfaMumif;onf acwfopfprÜmNrdKU\ ajrmuf
tm;jzihf vDaygif; 4000-cefY&Sd\/ NrdKUawmfonf ajrmufbufü buf wpfuDvdkrDwmcefYtuGmxd vuf&SdjrpfaMumif;twdkif; a½TU
**Fgjrpfjzihf ausm½dk;jyKxm;NyD; vDaygif; 40 cefYus,f0ef;onf/ ajr ajymif;oGm;cJhonf/ ESpfq,f&mpk 'kwd,ESpf0uftapmydkif; umv
jyifnDnmNyD; ajrMoZmaumif;rGefonf/ ykHrSef(&moDtvdkuf) pdkufysKd; txd reumreemxbk&m;ausmif;\ awmifbufae&mwGif Ak'¨
EdkifNyD; pdkufysKd; oD;ESHrsm; txGufaumif;onf/ tyl&Sdefrjyif;xefbJ qif;wkawmf trsm;tjym;&SdcJhaomfvnf; (,cktcg) ,if;wdkY tm;
aEG;axG;onf/ vltrsm;\trlt&mrSm yGifhvif;½dk;om;Muonf/ NrKd U vkH; aysmufqkH;oGm;NyDjzpfonf/
awmfprÜmwGif bkef;awmfBuD;ausmif;wdkuf trsm;tjym;&Sdonf/ t Munhf½IzG,f
rsm;pkrSm ysufpD;,kd,Gif;aeNyD; &[ef;awmf 200-cefY&Sdonf/ xdk **¾&mMumyef; tdkif
&[ef;awmfrsm;rSm ,mOfi,f ([de,me)tqkH;trudk vkdufemMu
onf .. NrdKUawmfwHwdkif;udk tkwfjzihf wnfaqmufxm;NyD; ayaygif; a&SUacwftdE´d,wGif vlom;csif;pmemaxmufxm;onhf vkyfaqmif
rsm;pGmjrifhonf/ wHwdkif;tkwfjrpfrsm;onf jrifhrm;onhf tkwfwH rItaejzihf a&wGif;a&uefBuD;rsm; wl;azmf&ef aiGaMu;vª'gef;ay;
wdkif; urf;yg;,Hay:rS &efolwdkY wdkufcdkufvmrIudk umuG,fEdkif&ef urf;rIrSm rif;nDrif;om;rsm;? ukefonftkyfpkrsm;tzdkY tawmf
jzpfonf}/ at'D 9 &mpkESihf 12 &mpk tMum;prÜmNrdKUawmfonf twef acwfpm;aom vkyf&yfjzpfonf/ vltrsm;onf ,if;odYk
aom a&uefrsm;udk aomufa&? avQmfzGyfaomufokH;a&ESihf aEG&m
wEÅ& Ak'¨0g'\ ta&;ygonhf tcsuftcsmae&m jzpfvmonf/ od'¨ oDwGif aumufyifpdkufysKd;&ef qnfa&tjzpf tokH;jyKMuonf/
ac: wEÅ&*dkPf;0if ynm&Sifaygif; 84 OD;\ tw¬KyÜwådudk a&;om;cJh ,aeYwkdifvnf; ,if;odkY aqmif½GufMuqJjzpfonf/ prÜmNrdKUwGif
ol tb,'wåonf prÜmNrdKUawmfZmwd jzpfouJhodkY ¤if;\pmay tvª&Sifrdzk&m; **¾&m\trnfudk tpGJjyKí (**¾&m)ac:a0:aom a&
vuf&mrsm;pGmudkvnf; prÜmNrdKUwGif a&;om;cJhonf/ uefBuD;rSm uefxJwGif aygufa&mufaeonhf vSyaomMumyef;
prÜm[laom trnfemronf &mpkESpfaygif;rsmpGm Mumonf axmifaygif;rsm;pGmaMumihfa&m? uefaygifwGif aygufa&mufaeonhf
txd rajymif;rvJcdkifrmpGm <uif;usefaecJhonf/ a&S;a[mif; ajr prÜm(pHum;)awmudk taMumif;jyKí Ak'¨&Sifawmfjrwf pyÜmNrdKUodkY
ae&m&SdNrdKUonf ,cktcg prÜme*&trnfjzihf wnf&SdqJjzpfonf/ xdk <ua&mufpOf ESpfoufpGm oDwif;okH;&mXme jzpfjcif;aMumihfyg ausmf
ae&mü 1960 aESmif;ydkif;ESihf 1970 ESpfOD;ydkif;rsm;ü a&S;a[mif; Mum;vSonf/ uAsmq&m&[ef;awmf t&Sif0*Ðoonf **¾&m Mum
252 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o prÜmNrdKU 249
bk&ifonf 0duúroDvmtygt0if ausmif;wkdufBuD; rsm;pGmudk bm*vyl& (Bhagalpur)NrdKUodkYoGm;onhf &xm;udkpD;yg/ pkpkaygif;
tvsiftjref tcdkiftrm umuG,fxm;NyD; ppfonfawmfrsm;tm; uDvdkrDwm 150 cefYa0;onf/ aemufwpfenf;rSm e0g'g (Na-
,if;(ausmif;wdkufBuD;rsm;)twGif; wyfpcef;csxm;onf/ odkY&m wada)rS *srktd (Jamui)? wm&yl& (Tarapur)ESifhqlvwef*efZ (Sul-
wGif ,if;tpDtrHrSm tajcrvScJhay/ at'D 1205 cefYwGif 0duúr tanganj)wdkYudk jzwfí bm*vmyl&odkYoGm;aom vrf;twdkif; oGm;
oDvmonf nufnufaMuNyD; ausmif;wkduf&Sd &[ef;awmfrsm; a&mufEdkifonf/ ,ckacwf prÜm[kac:onhf prÜmem*&onf bm
towfcH& odkY[kwf armif;xkwfcH&vsuf (ausmif;wkduf\) tkwf *vyl&\ taemufbuf 4 uDvdkrDwmcefY tuGmwGif&Sdonf/ vrf;
jrpfausmufom;rsm;rSm **FgjrpftwGif;odkY arQmypfjcif;cH&onf/ ESpfrsKd;vkH;wGif um;vrf;rSm oGm;vmEdkifonfh tajctaerS tvGef
aemufqkH; ausmif;tkyfq&mawmf ousoD&dbj'\b0aemufqkH; qdk;onhftajctaejzihf wef;pDaeonf/ bm*vmyl&onf ajymif
tcsdefrsm;onf wdAufESihf uuf&SrD,m;a'orsm;ü ukefvGefonf/ ajymifwif;wif; Oya'pdkrdk;rI enf;onhf a'ojzpfNyD; narSmifNyD;
ouú&mZf 1901 ckESpfwGif EkE´vmva' (Nundalal De)trnf&Sd aemuf um;armif;oGm;vQif vkHNcKHrIr&Sday/
yk*¾Kdvfu 0duúrodvmonf {&mrawmifydkYBuD;rsm;ESihf Ak'¨qif;wk prÜmNrdKU0ef;usif
awmftykdif;tprsm;pGm&Sdonhf yxm&Cw (Patharaghat)½GmteD;ü 0duúrodvmwuúodkvf
&SdEdkifonf[k tqdkjyKcJhonf/ yxm&C&½Gmonfyif ajrmufydkif;udk at'D *-&mpk odkYr[kwf 9-&mpkcefYrSpí tdE´d,Ak'¨bmom\ ,me
**Fgjrpfa&wdkufpm;cHxm;&onhf ausmufom;xlxyfaom awmif okH;rsKd;teuf aemufqkH;jzpfNyD; aemiftcg wEÅ&,metjzpf xif&Sm;
ukef;jzpfNyD; ,if;awmifukef;xdyfrS **Fgjrpfudk om,mvSypGm &Ijrif vmrnfh Ak'0¨ g'ykHpHopfwpfck pwifwdk;wufcJhonf/ tpueOD;ykdif;
Edkifonf/ xdka'oodkY a&mufoGm;ygu bk&m;zl;onf ausmufxl wGif þAk'¨0g'qdkif&m t"dyÜm,faumuf,lrI ykHpHopfonf a&S;½dk;
xyfNyD;a&jynhfaeaom csdKifh0Srf;ab;wGif wl;xm;onfh *lwGif;rsm; pOfvm bdu©K bdu©KeDrsm;\ qeYfusifrIESihf BuHK&ojzihf "r®ygvrif;
wpfwef;udk owdjyKrdygvdrhfrnf/ xdka'o&Sdvlrsm;\ yg;pyf&mZ0if
t& tqdkygvQKdU0Sufqef;Mu,fonhf vdkPfacgif;rsm;rSm a&S;acwfu (at'D 775-812)u wEÅ&,me Ak'¨0g'udk txl;jyKoifMum;&ef
owåKwl;azmfrIaMumihf jzpfonf[k qdkonf/ odkYaomf ,if;wdkY\ 0duúroDvm[kac:wGifonhf ausmif;wkdufwpfck wnfaxmifcJhonf/
wdAufrSwfwrf;wpfckü þ0duúroDvmwuúodkvftaMumif; azmfjy
&if;jrpfESihf&nf½G,fcsuftppftrSefudk rod&acs/ teD;&Sdyanmifyif
csufwpf&yf yg&Sdonf ]oD&d0duúroDvm (ausmif;wkduf)udk r*"NrdKU
&if;wGif vSyonhf wm&m(Tara)25½kyfwkwpfck? t"d|mef(ausmuf)
apwDtcsKdUESihf tjcm;yef;ykvuf&m tydkif;tprsm;&Sdonf/ awmif awmf ajrmufbuf **Fgjrpfurf;ay:&Sd awmifukef;xdyfay:ü wnf
ukef;ab; wpfavQmuf twefi,fa0;onhf ae&mwGif aAmaxqGm aqmufxm;\/ ausmif;wkduf\ tv,fA[dkwGif r[maAm"d ½kyf
yGm;awmf\ykHwl yuwdouf&Sdt½G,f Ak'¨qif;wkawmfwpfql udef;
25
wm&m (Tara)[lonf t0avmudawoGm*& (w½kwf uGef,ifr,fawmf) \ wdAuf
0yfonhf bk&m;ausmif;wpfck wnfaqmufxm;onf/ þbk&m;
ykHpH jzpfonf (The Seeker's Golssory of Buddhism – p 606)/ ausmif;BuD; ywfvnfwGif *k,SorZÆwEÅ&(0g')udk avhvmoif
Mum;&ef bk&m;ausmif;i,f ig;q,fhokH;aqmifESihf tjcm; omref
250 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o prÜmNrdKU 251
ausmif;aqmifi,f wpfaqmif&Sdonf/ ,if;ausmif;aqmiftm;vkH; Mum;cJholjzpfonf/ twdqmonf rdrdb0\ aemufqkH;tcsdefudk
udk tkwfwHwdkif;jzihf um&Hxm;onf/ odkY jzpfí ausmif;aqmifaygif; wdAufwGif ukefvGefcJhNyD; wdAufü Ak'¨bmom &SifoefjyefYyGm;atmif
108 aqmif&Sdonf/ ol("r®ygvrif;BuD;)onf y@dwf 108 a,muf aqmif ½GufcJhrItay: ,aeYwkdif av;pm;cH&qJjzpfonf/
wdkY\ tokH;taqmif y&du©&mrsm;udk vnf; vª'gef;axmufyHhonf}/ at'D 8 &mpkESihf 10 &mpkESpfrsm;wGif; txGef;awmufqkH;
tumt&H tkwfwHwdkif;onf *dwfaygufajcmufck xif&Sm;&SdNyD; yifr tcsdeüf 0duúroDvmonf tdE´d,ajrmufydkif; a'owpfvTm;? uuf
bk&m;ausmif;odYk oGm;onhf 0ifayguf0wGif ½kyfwkESpfck&Sdonf/ wpf &SrD;,m;? *smAm;? eDaygESihf wdAufrS q&mrsm;ESihf ausmif;om;
ckrSm em*&ZÆKeykHjzpfNyD; tjcm;wpfckrSm twdqm\½kyfwkjzpfonf/ rsm;pGmudk qGJaqmiftm; aumif;cJhonf/ 0duúroDvm\ ynm&Sif
aemufrSwfwrf;wpfckwGif wdAufrStzGJUwpfzGJU ausmif;wkdufBuD; rsm;teuf wpfOD;rSm *k,SorZÆ wEÅ&0g'taMumif; &Sif;vif;csuf
teD;odkY csOf;uyfoGm;rdaomtcg ¤if;wdkYonf ]aea&mifwGif a&; om;cJhjcif;aMumihf ausmfMum;vSaom oD&dvuFm &[ef;awmf
awmufyaeonfh ausmif;wdkuf\ a½Ta&miftxGwfrsm;udk cyfvSrf; vuFmZ,bj'rax&f jzpfonf/ at'D 11 &mpk tpydkif; &mrygv
vSrf;rS yxrqkH;tBudrf zswfceJ awGU&ojzihftvGefyif pdwfvIyf rif;vufxufü 0duúroDvmwGif q&maygif; 160? ausmif;om;
&Sm;oGm;Muonf}[k zwf½I&onf/ aygif; 1000 &SdaMumif;qdkonf/ wEŽ0g'qdkif&m avhusifhtm;xkwf
Ak'¨*,m&Sd (a&S;OD;)bkef;BuD;ausmif; wuúodkvfrsm;rSm Ak'¨0g'\ rItcsKdUü xkH;pHr[kwfonfh tjyKtrlrsm;aMumihf raumif;owif;ysHU
tapmqkH;ykHoP²mefjzpfNyD;? emvE´m (wuúodkvf)rSm r[m,me jzpf ESHUrI&Sdaomfvnf; ,if;odkYaom tjyKtrlrsm;udk 0duúroDvmü onf;
í 0duúroDvmrSm wEÅ&,mewdkYjzpfMuonf/ tqdkygausmif;wkduf cHcGifhvTwfjcif; r&Sdacs/ ausmif;wdkuftwGif;odkY 0dkift&uf o,f
BuD;rsm;\ *dwfapmihf ynm&Sifrsm;teuf tcsKdUrSm tdE´d,Ak'¨bmom aqmifvmrdaomaMumifh ESifxkwfcH&ol rdBwd*kwåtrnf&Sd &[ef;
wGif xdkawmufyaomacwfumv\ tBuD;jrwfqkH;aom trnf awmfwpfyg;taMumif; zwf½I&onf/ xkH;pHESifhtnD xdk&[ef;
emrrsm;wGif yg0ifMuonf/ ¤if;yk*¾KdvfBuD;rsm;wGif oEÅdy? aZw&d? awmftm; yifr0ifayguf*dwfrS xGufoGm;cGifhjyKbJ tkwfwHwdkif;ay:rS
&we0Zd&? Zeeod&drdMwESihf wdAufwGif ol\pmayudk (,aeYwkdif) ausmfí (ausmif;wdkuftjyifodkY) xkwfypfvkdufonf/
us,fjyefYpGm avhvmMuqJjzpfonhf ea&mywdkYrSm xif&Sm;onf/ odYk at'D 13 &mpk tpydkif;wGif 0duúrvodvmonf tdE´d,&Sd Ak'¨
&mwGif 0duúroDvm\tBuD;us,fqkH;aom om;&wemrSm twdqm 0g' tcsuftcsmae&mtm;vkH;\ uHMur®mESihf tvm;wlpGmyif MuHK
(Atssa, 982-1054 A.D.)jzpfonf/ twdqmonf xufjrufonhf BudKuf&onf/ wdAuf'@m&Dwpfckü ynm&u©dwtrnf&Sd &[ef;
ynm&Sif? pmtkyfaygif; rsm;pGma&;om;cJhonfh pma&;q&m? 0duúr awmfonf wEÅ&ewfwpfyg;xH qkawmif;vkdufojzihf 0duúr
oDvmwuúodkvf\ oif½dk;ñTef;wrf;opfudkvnf; wdk;wufatmif oDvmudk wdkufckdufMurnhf rlqvif ppfom;rsm;onf rdk;oufrkef
BudK;yrf;oljzpfonhfjyif wuúodkvfausmif;om; &[ef;awmfrsm; wdkif;BuD; wpfckaMumifh z½dkz&JNydKuGJoGm;aMumif; jyqdkonf/ tppf
twGuf (aep&m)tcef;rsm;pGm wnfaqmufcJhvsuf xkdacwfu trSefrSmrl (xdktqdkESihf) rsm;pGm uGJjym;jcm;em;onf/ usL;ausmfol
tawmfqkH; ynm&Sifrsm;udk 0duúroDvmü vma&muf ydkYcs&ef zdwf rlqvifppfom;rsm; ta&SUbufodkY eD;uyfpGm csOf;uyfvmaomtcg
10/ a0omvD prÜmNrdKU 253
xdktcsdeftcgü a0omvDonf csrf;om<u,f0\/ vlOD;a& jynfhESuf &emx bk&m;ausmif;&Sdonf/ yifr0ifayguf\ twGif;ydkif;wGif Ak'¨
aeNyD; vlxky&dowf pnfum;\/ pm;a&&du©m vG,fulpGm&Edkif\/ qif;wkawmfrsm;? wm&mESihf t0avmudawoGm& ½kyfwkrsm;&Sd
a0omvDNrdKUü ckepfaxmifckepf&m ckepfckaom cef;raqmifrsm;? ckepf onf/ yxrbk&m;cef;t0if0ü aemufxyf wm&m½kyfwkwpfc&k Sd
axmif ckepf&m ckepfckaom jymom'faqmifrsm;? ckepfaxmif ckepf&m ao;onf/ þbk&m;cef;tjyif awmifukef;eH&Hudk xGif;xm;aom
ckepfckaom yef;jcH O,smOfrsm;ESihf ckepfaxmif ckepf&mckepfckaom Mum tcef;ESpfcef;ygonhf *lwpfck&SdNyD; bk&m;ausmif;\ taemufbuf
yef; (yGifh&m) a&uefomrsm;&Sd\ (0d 3? 356)/ tjyif*dwfwGif tvm;wl *lwpfck&Sdonf/ bk&m;ausmif;tvGef&Sd
a0omvDonf 0ZÆDr[mrdwfrsm;tjzpf aygif;pkxm;onhf vlrsKd;&Spfpk aemufxyf*lwpfckrSm BuD;rm;NyD; oyf&yfpGm xGif;vkyfxm;vsuf
wGif wpfpkjzpfonhf vdpä0Drif;rsKd;wdkY\NrdKUawmfjzpfNyD; r[mrdwf rSefuluGufykH rsufESmMuuf&Sdonf/ awmifukef;ay:wGif obm0*l
NrdKUawmftjzpf xif&Sm;vmonf/ vlrsKd;pkaygif;rsm;pGm pkaygif;xm; trsm;tjym;ESihf a&S;a[mif; [dE´Lqif;wkrsm;pGmvnf;&Sdonf/
onfqdkaomfvnf; 0ZÆDrsm;onf nDñGwfrItqihfjrifh\/ 0ZÆDtzJUG yxm&Cxonf tvGefxl;jcm; cefYnm;aom ae&mjzpfNyD;
tpnf;onf ]nDñGwfpGm pnf;a0;NyD; nDñGwfpGm&yfem;\? udpö&yf xdka'o&Sd *lrsm;? Ak'¨bmomqdkif&m a&S;a[mif;ypönf;rsm;u ,if;
taxGaxGudk wpfnDwpfñGwfwnf; pkaygif;aqmif½Guf\}/ Ak'¨&Sif a'onf 0duúrodvmwuúodkvfrS &[ef;awmfrsm;ESihf ynm&Sifrsm;
awmfjrwfu ]tu,fí oHCmhtzGJUtpnf;onf 0ZÆDwdkY\ykHpHudk w&m;bm0em pD;jzef;tm;xkwfjcif;twGuf xif&Sm;onhf ae&m
vkdufemvQif t&SnfwnfwHhNyD; 0ZÆDrsm; BuD;yGm;csrf;omouJhoYdk XmejzpfcJhaMumif; azmfjyvsuf&Sdonf/ [l,ifqefonf þae&modkY
(oHCmhtzGJUtpnf;) wdk;wuf pnfyifrnfjzpfaMumif;} rdefY>rufawmf a&mufcJhNyD; þae&mtaMumif; rSwfwrf;wifxm;cJhonf ]ausmuf
rlcJhonf ('D 2? 62)/ awmifudk xGif;í tdrf(ae&m)rsm; jyKvkyfxm;onf/ tdrfwdkif;rS
a0omvDNrdKUudk tkwfwHwdkif; okH;xyf um&Hxm;aMumif;? (wH a&tvsOfrjywf pD;qif;aeaom prf;acsmif;i,frsm;odkY a&mufoGm;
wkdif;)wpfckESihfwpfck wpf*g0kwfuGma0;aMumif;ESihf (wHwdkif;)wpfck onf/ tHhMozG,fopfyifrsm;ESihf yef;rsm;yGifhvef;aeonhf opfawm
pDwGif tapmihfarQmfpif&Sdonhf *dwfwpfckpD&SdaMumif; od&onf (Zm- rsm;&Sdonf/ ausmufawmifBuD;rsm;ESihf acsmufcsm;zG,f acsmuf
| 1? 504)/ vvdw 0dw¬m&usrf;t& ]<u,f0csrf;omNyD; *kPf,l urf;yg;rsm;rSm todynmESihf udk,fusifhw&m; aumif;Muaom ol
xdkufaom? ESpfoufMunfEl;zG,f ESvkH;arGUavsmfzG,faumif;aom? awmfpifyk*¾Kdvfrsm; rMumcP oGm;a&mufonhf ae&mrsm;jzpfMu
vlxky&dowfESihf pnfum;aom? taqmuftkHtrsKd;rsKd;? txyf onf/ þae&mudkMunhf½I&ef oGm;a&mufMuolrsm;rSm tdrfjyef
rsm;pGmygonhf jymom'frsm; arQmfpifygaom taqmufttkrH sm;? &efyif wGefYqkwfMuonf}/ acwfopfbk&m;zl;onf [l,ifqef\
eef;awmftaqmifrsm;ESihf crf;em;onhfrkcfOD;rsm;jzihf wefqmqif azmfjycsufudk oabmwl acgif;ndwfrdrnf aocsmygonf/
xm;aom? NrdKUawmftwGif; ajrmufjrm;pGmaom O,smOfyef;jcH yxm&Cw½Gm\ ta&SUawmifbuf okH;uDvdkrDwmcefY c&D;
twGif;rS yef;arGU&mrsm;jzihf cspfzG,faumif;aom} NrdKUawmftjzpf qufoGm;vQif bk&m;zl;onf ,cktcg 0duúroDvmtjzpf owf
azmfjyxm;onf/ rSwfxm;aom tysuftpD; tpkta0; &Sd&modkY a&mufoGm;vdrfhrnf/
254 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o prÜmNrdKU 255
odkY&mwGif 1960 jynfhvGef ESpfrsm;u þae&mtwGif;ü jyK oGm;a&muf&ef
vkyfcJhaom wl;azmfrIrsm;ü 0duúroDvmtrnfudk twdtus azmf yxm&Cw½Gmonf bm*vmyl&NrdKUrS 58 uDvdkrDwma0;onf/
jyonhf ausmufpmta&;tom; wpfckwavrQ rawGU&SdcJhonf rjzpfraearmfawmf,mOfiSm;&rf;í oGm;&rnfh u[mva*ge (Kaha-
omru tysuftpD;rsm;onf wuúodkvfBuD;taMumif; a&S;acwf lgong) NrdKUrSwpfqifh bm*vmyl&NrdKodkYoGm;&onf/ 0duúroDvmodkY
u azmfjyxm;csufrsm;eSihf rsm;pGmnDñGwfrI r&Sdonfudkvnf; wdkuf½dkufa&mufoGm;onhfvrf;rSm oGm;vm&ef rjzpfEdkifaomaMumifh
axmufjy&rnfjzpfonf/ us,fjyefYajzmihfwef;aeaom vrf;rwpfck yxm&Cw½GmrSwpfqifhoGm;yg/
onf ausmif;wdkuf\ yifr0ifaygufodkY a&mufoGm;onf/ wpf
csdefu 0ifaygufaqmiftrdk;udk cHaxmufxm;cJhonhf ausmufwdkif
BuD;rsm;\ t<uif;tusefrsm;udk 0J,mü awGUEdkifao;onf/ xdk
ausmufwdkifrsm;teuf wpfckrSm pwk&ef; av;aycefY&Sdonf/ *dwf
aygufudk jzwfoGm;NyD;aemuf bk&m;zl;onf &[ef;awmfrsm; oD
wif;okH;&m tcef;i,frsm;0ef;&Hxm;onhf us,fajymaom pwk*HykH
(taqmufttkH)odkY 0ifoGm;onf/ tkwfeH&Hrsm;\ xlxJrIu tcef;
i,frsm; ESpfck odkYr[kwf okH;ckyif&SdcJhEdkifaMumif; azmfjyonf/ a&S;
a[mif;okawoeynm&Sifrsm;u ,if;tcef;i,frsm;twGif; jym
rsm;udk 6 vufrtxd awGU&ojzifh ausmif;wdkufonf rD;avmif
uRrf;rIaMumifh ysufpD;cJhaMumif; om"ursm;tjzpf rSwf,lMuonf/
pwk*HykH taqmufttkHBuD;\ tv,fwGif yifrbk&m;ausmif;
BuD; &Sdonf/ Muufajccwftkwfjrpfay:wGif wnfaqmufxm;vsuf
okH;qpfcsKd;jrihfwufaeNyD; t&yfav;rsufESm wpfckpDwGif bk&m;
ausmif;rsm;&Sdonf/ ajryef;tkd;ykHrsm;onf wpfcsdefu wpfqpfcsKd;
avSum;rsm;jzihf wefqmqifcJhaomfvnf; ,cktcg tenf;i,frQ
om <uif;usefawmhonf/ þyifr taqmufttkH ywfvnfwGif
wl;azmf&efapmifhqdkif;vsuf&dSaom tjcm;rsm;pGmaom tysuftpD;
rsm;&Sdvsuf ½kyfyGm;qif;wk tm;vkH;udk xnhfoGif;xm;onfh t
aqmufttkHwpfck awGU&aomfvnf; ,if;taqmufttkHudk tNrJ
wrf;aomhcwfxm;onf/
260 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o a0omvD 257
Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHawmfrlNyD;aemuf yxrESpfig;&mwGif &mZN*dK[fNrdKUwGif oDwif;okH;awmfrlNyD;aemuf Ak'¨&iS af wmfjrwf
a0omvDonf NrdKUawmftwGif;&Sd Ak'¨&Sifawmfjrwf oufawmf xif onf a0omvDodkY<ua&muf&ef yifhavQmufcsufudk vufcHawmfrl
&Sm;&SdpOfu ta&;ygonhfjzpf&yfrsm; txdrf;trSwfjyK apwDbk&m; onf/ bk&ifAdrÁdom&onf Ak'¨&Sifawmfjrwf\ a0omvDc&D; vG,f
ausmif;rsm;twGufaMumihfa&m NrdKUawmfü&Sdaeaom ausmfMum;onhf ulap&ef &mZN*dK[fNrdKUrS **Fgjrpftxdwpfvrf;vkH;udk acsmrGwfajyjypf
"mwfawmfarGawmfjzpfonhf jrwfAk'¨\qGrf;cHoydwfawmf twGuf atmif jyKjyifaponf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf **FgjrpfudkjzwfNyD; 0ZÆDe,f
aMumihfyg bk&m;zl;yk*¾Kdvfrsm; (a&muf&Sdvmjcif;)jzihf xifay:vlod ajrodkY a&mufaomtcg pdwftm;xufoefpGm BudKqdkaeMuonfh
rsm;cJhonf/ þ(oydwf)"mwfawmfudk BuD;us,fcrf;em;vSonhf vlxky&dowfESihf awGU&aMumif; (usrf;*efü) jyqdkonf/ Ak'¨&Sif
apwDawmfwpfqlwGif xnhfoGif;(Xmyem)xm;NyD; pepfwus pDpOf awmfjrwfonf aAm"dÓmPfudk&NyD;aemuf ig;Budrfajrmuf0gudk a0
usif;yonhf tcrf;tem;rsm;? yGJawmfrsm;jzihf ylaZmfMuonf/ at'D omvDü ukefvGefaponf/ (xkdYjyif) tcgaygif;rsm;pGmvnf; (a0om
2 &mpkwGif uedoQubk&ifonf a0omvDudk wdkufckdufNyD; Ak'¨ vDodkY) a'opm&D<ucsDawmfrlvsuf y&dedAÁmefpHvGefawmfrrlrD aemuf
oydwfawmfudk rdrd\NrdKUawmf yuf&S0godkY a½TUajymif;cJhonf/ aemuf qkH; 0gudkvnf; (a0omvD)NrdKUpGefae&m (a0VK0½Gm)ü ukefvGeaf wmfrl
xyfESpfaygif; &Spf&mausmfonftxd pmaytaxmuftxm;rsm;u onf/ a0omvDwGif oDwif;okH;awmfrlpOf jrwfAk'¨onf Oa'e
þtzdk;wefvSonhf "mwfawmftaMumif;udk azmfjyMuNyD; tdE´d, apwD? a*gwurapwD? owårÁapwD26 ponhfNrdKUawmf\ txifu&
ajrmufzsm;a'oudk jzwfoef;vmMuaom w½kwfbk&m;zl;c&D;onf ewfuGef;rsm;ü oDwif;okH;awmfrlavh&Sdonf/ (odkYr[kwf) NrdKUjyif&Sd
rsm;uvnf; þ(Ak'¨oydwfawmf)udk zl;awGU&aMumif;jyqdkMuonf/ b@*gr odkYr[kwf NrdKUawmfpGef;ae&mrS pwifNyD; [dr0EÅmawmifajc
Ak'¨oydwfawmf Xmyemxm;onhf apwDawmfonf rlqvifwdkY usL; odkYwkdif &Snfvsm;onhf r[m0kefawmpyfem;ae&mwdYük oDwif;okH;
ausmf0ifa&mufpOfu zsufqD;cHcJh&onf/ odkY&mwGif oydwfawmfrSm awmfrlavh&Sdonf/ a0omvDNrKdUü a[mawmfrlonhf a'oemawmf
rl rysufrpD; <uif;usef&pfcJhNyD; ,aeYacwfwGif tqdkyg (Ak'¨oydwf rsm;teuf ae0dZÆow k åef ('D 1? 221)? r[mvdokwåef ('D 1? 142)?
awmf)udk tmz*efepöwefEdkifiH uE¨m&(Kandhara)NrdKU&Sd rlqvif AvD aw0dZÆ0päa*gwåokwåef (r 2? 147)ESihf xif&Sm;vSonhf &we
ausmif;wpfcktwGif; zl;awGUEdkifao;onf/ ,ckaomf oydwfawmf\ okwåef (okwåed ? 231) wdkYjzpfonf/
tjyifrsufESmjyifü yg&Seftu©&mrsm;jzihf (a&;jcpfxm;onf)/ Ak'¨vufxufawmfu Ak'¨&Sifawmfjrwf a0omvDodkY<ua&muf
zm[D,efa&m [l,ifqefyg a0omvDNrdKUawmfudk a&mufcJhMu pOf tvGefxif&Sm;NyD; crf;em;pGmusif;ycJhonhf jzpf&yfwpfckjzpfay:cJh
onf/ [l,ifqefa&muf&Sdcsdefürl NrdKUawmfwpfckvkH; ysufpD;aeNyDjzpf onf/ a&S;acwf tdE´d,wGif jynfhwefqmrsm;onf acsmarmvSyNyD;
onf ]ajcvSrf;wdkif;wGif &moDOwk'PfESihf tcsdefumv MumjrifhrIwdkY
aMumifh vkH;0ysufpD;aeMuNyDjzpfonhf jrifhrm;ay:vGifaom ae&m 26
þokH;rsKd;ü apwD[lonf "mwfawmfarGawmfrsm;udk xnfhoGif;Xmyemxm;onhf apwD
Xmersm;? tkwfjrpf&ma[mif;rsm;udk awGU&\/ opfawmrsm; jyKef; udk rqdkvdkbJ vltrsm;udk;uG,f ylaZmfjcif; cH&onhfae&m odkYr[kwf ewfuGef;rsm;udk
wD;aeNyD; a&uefwdrfrsm; ajcmufaoGUvsuf teHYqdk;rsm;xGufae\/ qdkvdkonf (bmomjyefol)/
258 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o a0omvD 259
tqdktuü vdr®muRrf;usifvQif MoZmt&Sdeft0g&SdNyD; av;pm;cH& þuAsmonf trsKd;orD;zGJUqdkonhf tdE´d,uAsmrsm;teuf a&S;
vsuf xl;xl;jcm;jcm; csrf;om<u,f0rIudk wdk;jrihfapEdkifonf/ a0 tusqkH; uAsmrsm;ü yg0ifavonf/
omvD\tvSyqkH;ESihf pGrf;&nft&SdqkH; jynhfwefqmum; trÁygvD xdkYaemuf Ak'¨onf a&S;a[mif; t|uxmusrf;rsm; tvdkt&
jzpf\/ trÁygvDonf NrdKUjyifwpfae&m&Sd rdrd\o&ufjcHü Ak'¨&iS af wmf a0omvDNrdKUawmfawmifbuf NrdKUawmf*dwf0teD;&Sd a0VK0½GmodkY <u
jrwf oDwif;okH;aeaMumif; Mum;od&aomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwftm; awmfrlonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfu t&SiftmeE´mtm; "r®udka[mMum;
awGUqkH&ef jrif;&xm;pD;í xGufcJhonf/ Ak'¨&Sifawmfjrwfu ]trÁ &mü xdrfcsefxm;onhft&m? (ra[mMum;bJ) vQKdU0Sufxm;onhf
ygvDtm; w&m;"r® a[mMum;awmfrlvsuf 0rf;ajrmufap? pdwf (tmp&d,rk|d) tqihfjrifhw&m;[lí r&SdaMumif; a[mMum;awmfrl
vIyf&Sm;ap? pdwftm;xufoefap? ESpfouf½Tifvef;aponf}/ ,if; onfrSm þa0VK0½GmwGif jzpfonf/ ajrmufykdif;a'oodkY c&D;
aemuf trÁygvDonf jrwfAk'¨ESihf wynhf &[ef;awmfrsm;tm; quf&ef a0omvDrSxGufcGmaomtcg Ak'¨&Sifawmfjrwfonf NrdKUawmf
aemufaeYqGrf;twGuf tdrfodkY<ua&muf&ef yifhavQmufojzihf Ak'¨ udk aemufqkH;tBudrfMunhf½I&ef jyefvSnhfawmfrlonf ('D 2? 101)/
&Sifawmfjrwfu vufcHawmfrlonf/ NrdKUawmf\tvSudk qifjcif&efESihf þNrdKUawmfESihfywfoufNyD; awGUBuKH
rMumjrifhrDyif vdpä0Dtxufwef;vTm tkyfpkwpfpkonf trÁ cHpm;&rIrsm;pGmudk NcKHikHjyefajymif;qifjcif&ef jzpfzG,f&Sdonf/ &mpkESpf
ygvDxHoGm;NyD; Ak'¨tm;aemufaeYqGrf; vª'gef;ylaZmfrIudk rdrdwdkYtm; aygif;rsm;pGm MumNyD;aemuf [l,ifqefonf þ(NrdKUawmfudk jyef
ay;Edkifrnfvm;[k ar;jref;onf/ trÁygvDu tojymaiG wpfodef; vSnhfMunhfonhf)jzpf&yf jzpfay:cJhonhfae&mtm; txdrf;trSwfjyK
ESihfyif rdrd\ (Ak'¨&Sifawmfjrwftm;) ylaZmfrIukd rpGefYvTwfEdkifyg (wnfxm;)onhf apwDi,fwpfqludk zl;ajrmf&onf/
aMumif; jyefMum;vsuf jiif;qdkvkdufonf/ odkYjzpfí vdpä0DwdkYu Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHawmfrlNyD;aemuf ESpfwpf&mcefY
Ak'¨&Sifawmf jrwfxHcsOf;uyfNyD; ¤if;ukd,fwdkif avQmufMujyefonf/ tMumwGif a0omvDonf 'kwd,oH*g,em wifonhf ae&mjzpfcJh
odkYaomf Ak'¨&Sifawmfjrwfuvnf; udk,fawmfjrwftaejzihf trÁygvD onf/ (a0omvDNrdKUawmfü usif;ycJhaom) þ'kwd,oH*g,emonf
\ yifhavQmufrIudk vufcHNyD;jzpfí ¤if;(vdpä0D)wdkY\ yifhzdwfrIudk yxrwGif 0de, pnf;rsOf;rsm;ESihfywfoufonhf jyóemrsm;udk
vufrcHEdkifawmhaMumif; rdefYMum;awmfrlonf/ aemufaeYwGif qGrf; Nidrf;ap&ef usif;ycJhjcif;jzpfaomfvnf; xdkjyóemESifhywfouf
vª'gef;rINyD;aemuf trÁygvDu rdrd\o&ufO,smOfjcHudk Ak'¨&iS af wmff onfh xkwfjyefrIrsm;udk twnfjyKNyD;aemuf <ua&mufawmfrlvm
jrwftm; vª'gef;onf/ (xdko&ufO,smOfü) rMumrD tcsdeftwGif; Muonhf oHCmhy&dowfu "r®ESihf0de,udk pkaygif;½Gwfqdk (í
ausmfMum;onhf ausmif;wkdufBuD;wpfck jzpfxGef;vmcJhonf ('D 2? oH*g,emwif)cJhMujcif;jzpfonf/ aumorÁDtxda0;uGmaoma'orS
96)/ b0aESmif;ydkif;wGif trÁygvDonf bdu©KeDjzpfvmNyD; uAsm &[ef;awmfrsm; þoH*g,emodkY wufa&mufcJhMuonf/ (þoH*g
(ax&D*gxm) wpfckzGJUqdkcJhonf/ ,if;ax&D*gxmwGif trÁygvDu ,emü) t&SiftmeE´m\ o'¨d0d[m&wynfh&if;jzpfaMumif; tqkd
rdrd\i,f½G,fEkysKdonhftvSw&m;udk tdkrif;&ifha&mfjcif;u zsufqD; &SdNyD; xdktcsdefu urÇmay:wGif odu©m0gtBuD;&ihfqkH;[k ,kHMunf&
ypfvkdufykHudk awG;awmqifjcifjyxm;onf (ax&D*gxm? pm-407)/ onhf orÁumrdrax&fvnf; yg0ifawmfrlcJhonf (0d 4? 505)/
264 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o a0omvD 261
awmfrsm;onf tzGifhcH&onhfvu©Pmudk ½Sif;vif;pGmazmfjyonf/ rESpfNrdKUzG,f aqG;ajrU,kd,Gif;aeonhf tysuftpD;rsm;rSwpfyg; bm
taxmuftxm; tm;vkH;u þapwDonf vdpä0DwdkY wnfcJhonhf wpfckrQ rSwfwrf;wifp&mr&Sdacs/ &Sifoefouf0ifqJ ausmif;wdkuf
rlvapwDawmfjzpfaMumif;ESihf twGif;&Sd rD;uRrf;t½dk;rsm;rSm Ak'¨ rsm; &Sdao;aomfvnf; &[ef;oHCm tenf;i,frQom&Sd\}/
&Sifawmfjrwf\ "mwfawmfarGawmfrsm;jzpfaMumif; ñTefjyonf/ 13-&mpk yxrESpf0ufü wdAuf&[ef;awmf "r®omrd <u
,if;("mwfawmfrsm;udkawGU&Sdjcif;)onf pdwfvIyf&Sm;zG,f &SmazGawGU a&mufaomtcg NrdKUawmfü vloltrsm; jyefítajccsaexdkifMuNyD
&SdrIwpf&yfjzpfaomfvnf; ydy&m[0gt&yfü awGU&Sd&jcif;rsm;uJhodkY jzpfaomfvnf; vltm;vkH;onf tcsdefra½G; 0ifa&mufwdkufckduf
Ak'¨bmomavmuü pdwf0ifpm;rI vIdif;wHydk;udk rjzpfay:apbJ &Sd awmhrnf[k ,lq&onfh rlvqvifwdkY &efaMumifh xGufajy;&ef
onf/ ,if;(Ak'¨\)"mwfawmf (tppftrSef)rsm;onf ,cktcgwGif jyifqifaeMuonf/ "r®omrdu wefcdk;jym#d[m&Sdonf[k vltrsm;
ywåem;jywdkuf\ jrLzkef xlxyfaom jycef;rsm;ü ao;odrfpGm ,kHMunfMuNyD; NrdKUawmfüwnf&Sdonhf wm&m(Tara)qif;wktaMumif;
wnf&SdaeqJjzpfonf/ udkvnf; azmfjyxm;onf/ xdkqif;wk\ nmbufvufü &wem
okH;yg; udk,fpm;jyK trSwftom;udk ESvkH;om;ay:ü udkifaqmif
jcaoFhacgif;ausmufwkdif xm;NyD; rsufESmawmfum; zl;jrifrd½kHjzihf vdktifqE´ tm;vkH;rS vGwf
rlvvrf;rBuD;odkYjyefvmNyD; wpfuDvdkrDwmcefY (ajrmufbufodkY)
ajrmufoGm;ouJhodkY xif&avmufatmif wihfw,fcrf;em;vSonf/
qufvufíoGm;aomf bk&m;zl;onf eD;uyfaeonhf ausmufwdkif
wpfckESihf apwDysufBuD;wpfckodkY a&mufoGm;vdrfhrnf/ þausmuf Munhf½IzG,f
wdkifudk a,bk,stm;jzihf taomurif; pdkufxlcJhonf[k ,lq& a0omvDeef;awmf
aomfvnf; taomupdkufxlcJhaMumif; xif&Sm;aom ausmufpm a0omvDywf0ef;usif e,fajronf teD;&Sd *E´mujrpfa&vTrf;rdk;cH
wdkifrsm; ESihf vGefpGmyif rwljcm;em;aomaMumihf ,if;xifjrifcsuf cJh&onf[k ,lq&onf/ &mpkESpfaygif;rsm;pGmwGif ykHrSef a&vTrf;rdk;
rrSefuefEdkifacs/ ausmufpmwdkif\tvkH;onf xlxJNyD; yktdkifhtkdihfjzpf rIrsm;onf a&S;a[mif;NrdKUawmf tptetm;vkH;udk zsufqD;ypf
onf/ taomuausmufpmwkdifrsm;\ ao;ao;oG,foG,f vkH; vdkufNyDjzpfonf/ aemifwGif us,fjyefYonhf wl;azmfrIrsm;jyKvkyfrnf
ywfykHpHESihf ododomomjcm;em;onf/ þ(,ckjyqdkonhf)ausmuf qdkygu tawmfrsm;rsm;udk wl;azmfawGU&SdrnfrSm aocsmonf/
wdkifonf rxk&m(\) ta&mifwiftacsmudkifrI vuf&mrsm;vnf; bk&m;zl;onf a0omvDNrdKUudk awmifbufrS csOf;uyfrnfqdkvQif
r&Sdacs/ wdkifxdyf&SdjcaoFh½kyfonf qGJaqmifrI&Sdaomfvnf; avm&d, ,cktcg &mZ0domvuC& (a0omvDbk&ihfaetdrf)[kac:aom
eE´me*&? &mryk&0 odkYr[kwf rd*'g0kefrS jcaoFh½kyfrsm;ESihf wlEkdif jrufxlxyfonhf awmifukef;BuD;udk vrf;\b,fbufwGif awGUEdkif
aomtrsKd;tpm; trSwftom; bmrQr&Sdacs/ jcaoFhonf wdkifxdy&f Sd onf/ awmifukef;onf t&Snf 481 rDwmtus,f 228 rDwm&Sd
av;axmihf ausmufjym;ay:ü wnf&Sdonf/ taomuausmufpm pwk*HykHjzpfonf/ uefeif[rfvufxufu (awmifukef;\) axmifh
wkdifrsm;ürI wdkifxdyfay:&Sd t0kdif;t0ef; (pnfykH) tMum;ay:ü wnf pGef;ae&mrsm;wGif arQmfpifrsm;&Sdonf/ odkYaomf ,cktcg ,if;
&SdNyD; ,if;t0kdif;(jym;) ywfvnfwGif tNrJwrf; yef;qGJxm;onf/ (arQmfpif)rsm; r&SdMuawmhacs/ ,if; awmifukef;onf 0ZÆDwdkY\pnf;
262 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o a0omvD 263
a0;&mcef;r? aemifwGif eef;awmfjzpfoGm;NyD; aemufqkH;ü cHwyfjzpf onf/ vdpä0Drsm;onf Ak'¨y&deAd ÁmefpHvGefNyD;aemuf Ak'¨\"mwfawmf
oGm;cJhonfh taqmufttkHBuD;\ tysuftpD;rsm; jzpfrnf[k ,kH a0pkudk &&Sdolrsm;ü yg0ifMuonf ('D 2? 164)/ xkd"mwfawmfrsm;
Munf&onf/ taemufawmifpGef;wGif apwDwpfql&SdNyD; ,ckaomf udk Xmyem&ef vdpä0Drif;wdkY wnfcJhonhfapwDudk taomurif;
(xdkapwD)xdyfay:ü qkzd pdefY (Sufi Saint)\ *lAdrmef&Sdonf/ BuD;u jyefvnfzGifhvSpfNyD; "mwfawmftcsKdUudk ,lvsuf tifyg,m
0ZÆDwdkY\tbdodufcHonhfa&uef (cga&mPaygu©&) twGif; wnfaqmufaeonhf apwDawmfrsm;ü XmyemEdkif&ef "mwf
þpwk*HykHa&uefBuD;udk 0ZÆDtkyfcsKyfol(rif;)rsm; tbdodufcH&mwGif awmfrsm;udk wpfckpDcGJa0ypfvkdufonf/ [l,ifqefu þjzpf&yfudk
axmufcHNyD; pdwf0ifpm;zG,f tao;pdwftcsKdUudk xyfavmif;azmfjy
tokH;jyKonhf tbdaouaygu©&PD jzpfonf[k ,kHMunfMuonf/
onf ]Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefNyD;aemuf bk&ifwpfyg;onf
a&S;a[mif;okawoejywdkuf Ak'¨"mwfawmfa0pkudk &cJhNyD; ,if;"mwfawmfrsm;udk tjrifhjrwfqkH;
cga&mPaygu©PDa&uef urf;eab;wGif þa'otwGif;rS awGU&Sd ylaZmfEdkif&ef þ(apwD)taqmufttkHudk wnfaqmufcJh\/ tdE´d,
&onhf a&S;a[mif;ypönf; tenf;i,fudk pkaqmif; jyoxm;onhf rSwfwrf;rsm;u ]]þapwDwGif ,cifu wpfa'g[(a'gP)ESihf nDrQ
jywkduf&Sdonf/ yifr0ifayguf twGif;bufavmufwGif tjymeuf onhf "mwfawmf yrmP&Sdonf[k azmfjy\}}/ taomurif;BuD;
a&mifausmufom;ay:ü xGif;xkxm;onhf blrdzórkj'm[ef OD; onf apwDawmfudkzGifhNyD; "mwfawmftm;vkH;\ q,fykHudk;ykHudk ,l
acgif;ay:ü o&zljrihfjrifh wpfckygonhf Ak'¨qif;wkawmfwpfq&l Sd vsuf wpfykHudkomcsefxm;cJhonf/ aemiftcgwGif apwDawmfudk zGifh
onf/ þqif;wkudk rlvu uGif;jyifwpfcküawGU&SdcJhNyD; aemifwGif vdkonhf bk&ifwpfyg; ay:vmjyefonf/ odkY&mwGif bk&ifu apwD
jcaoFhacgif;yg ausmufwdkifESihf uyfaeonhf apwDawmfxdyfwGif awmfudk pwifzGifhawmhrnfjyKaomcPü ajrBuD;wkefvIyfNyD; xkdkrif;
wnfaqmufonhf bk&m;ausmif;wpfcküxm;&SdcJhonf/ qif;wk onf qufvufí rvkyf0Hhawmhacs}/
awmfü a&;xGif;xm;onhf ausmufpmu þqif;wkudk rPdus 1958-ckESpfu þapwDawmfudk &SmazGawGU&SdNyD; wl;azmfvkduf
(trnf&Sdol)\om; pma&;q&m Oqbtrnf&Sdolu vª'gef;cJh jcif;onf xdkjzpf&yfrsm;udk trSefwu,f (jzpfaMumif;) twnfjyK
aMumif; azmfjyonf/ tjcm;pdwf0ifpm;zG,f vuf&mwpfckrSm jcH ay;cJhonf/ rl&if;apwDawmfudk ½dkufESufxkaxmif;onhf ajrom;
pnf;½dk;vuf&ef;rS a'gifvkduf(ausmuf)wdkifwpfckjzpfonf/ ,if; (ajrnuf)jzihf wnfaqmufxm;onfudk awGU&onfrSm xdk(apwD)
ausmufwkdifü aZw0efO,smOfudk 0,f,laeykHudk azmfjyxm;onf/ tzdkY tvGefa&S;usaomumv\ oufaowpf&yfjzpfonf/ (apwD
þa&S;a[mif; okawoejywdkufudk eHeuf 10 em&DrS nae 5 XmyemwdkufrS) rD;uRrf;t½dk;rsm;? aMu;eDaiG'*Fg;wpfck? c½koif;cGH
em&DtxdzGihfNyD; aomMumaeYwGifydwfonf/ i,fwpfck? zefaphESpfaphESihf a½Tjym;ESpfcsyf xnfhxm;onhf qyfjym
vdpä0DwdkY\apwD ausmufMuKwfi,fwpfck awGU&SdcJhonf/ ,if;apwDudk wnfaqmuf
jywdkuf\ ta&SUajrmufbuf uyfvsufwGif ao;i,faomfvnf; NyD;aemuf ESpfaygif; 250 cefYtMumwGif jyefvnfrGrf;rHxm;NyD; wpf
tvGefYtvGef ta&;ygonfh apwDawmfwpfql\ tysuftpD;rsm;&Sd zefaemufxyf ESpfBudrf (jyKjyifrGrf;rHonf)/ yxrESihf 'kwd,apwD
268 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o a0omvD 265
wm½kHausmif;wdkuf)udkomvQif a&S;a[mif;okawoe ynm&Sifrsm; (þ)ausmufwdkifü pma&;xGif;xm;jcif;r&Sd/ odkYaomf pmykHa&;jcpf
&SmazG awGU&SdEdkifao;onf/ tcgwpfyg;ü oðoyg0ewGifoDwif;okH; xm;rI trsm;tjym;awmh &Sdonf/ rMumrDu pkHprf;rIrsm;t&
awmfrlpOf udk,fawmfjrwf a[mawmfrlNyD;onhf w&m;awmfrsm;udk ausmufpmwkdif\ pkpkaygif;t&SnfrSm atmufajcrS ausmufwdkif
vufawmfü&Sdonhf opf½Guftenf;i,fESihf,SOfNyD; awmtkyf&Sd rkef xdyfzsm;txd 14 'or 6 rDwm&SnfaMumif;od&onf/ rDwm
nif;yifrsm;rS opf½Gufrsm;ESihf rdrdtrSefwu,fodcJhNyD;jzpfaom aygif;rsm;pGm ajrBuD;xJü jrKyf0ifaeonf/ þausmufwdkifonf
w&m;awmfrsm;udk EIdif;,SOfjyawmfrlonf (oH 3? 382)/ taomuacwfxuf tenf;i,fa&S;usNyD; taomu ausmufpm
xdkacwfu 0Howdkif;\bk&if Oa'eonf tjcm;bk&if{u&mZf wkdifrsm;\ a&S;ajy;jzpfzG,f&Sdonf/
rsm;ESihfrwlbJ Ak'¨tm; vkH;0 rMunfnKdol jzpfonf/ Oa'eonf apwDawmf
oGefoifqkH;rrItopfESihf ywfoufí &efvkdrI&SdcJhonhf taxmuf jcaoFhacgif;ausmufwdkifESihf uyfvsufwGif tjrifh 4 'or 6
txm;rsm; awGU&onf/ Ak'¨&Sifawmfjrwf y&dedAÁmefpHvGefawmfrlNyD; rDwm&SdNyD; tcsif;rDwm 20 cefY&Sdonfh apwDysuf BuD;wpfck&Sdonf/
aemuf Oa'e\ eef;wGif;oltrsKd;orD;rsm;onf t&SiftmeE´mtm; [l,ifqefu þapwDudk bk&iftaomu wnfcJhaMumif; azmfjy
ouFef;tpkHig;&m vª'gef;onf/ ,if;vª'gef;rINyD;aemuf oHCmawmf NyD;? 1976 ESifh 1978 ckESpf rsm;twGif; wl;azmfawGU&Sdjcif;rsm;u
rsm;tm; taxmuftyHhjyKjcif;jzihf aumif;rI&Sifrif;BuD;tm; (Ak'¨0g' þtqdkrSefuefaMumif; axmufcHonf/ þapwDudk arm&d,acwf
udk) ouf0if,kHMunfap&ef tcsdeftwefMumcJhonf (0d 4? 486)/ wGif yxrqkH;wnfaqmufcJhNyD; aemufxyfESpfBudrf jyefvnfwnf
yxrqkH;tBudrf us,fjyefYonhf oHCmawmfrsm; oabmxm; aqmufjyKjyif rGrf;rHcJhaMumif;awGU&Sd&onf/ twGif;ydkif;ü av;
uGJjym;rIonf aumorÁDwGif jzpfay:cJhaMumif; awGU&onf/ &[ef; axmifhykH tkwfjzihfjyKvkyfonfh "mwfawmfwkdufcef;wGif arm&d,
awmfrsm;tMum; oabmxm;uGJvGJrIonf oHCmhy&dowftm;vkH; acwf tacsmudkifvuf&mESihf twefi,f tzdk;wefonhf ausmuf
ESihf ywfoufoGm;onftxd BuD;xGm;oGm;onf/ &[ef;awmfrsm; rsufrsm;yg&Sdaom "mwfawmfMuKwfwpfck awGU&Sd&onf/
onf ],Ofaus;rIr&SdbJ &efvdkNyD; tjiif;oefMuonf/ vQmvuf
eufjzihf rdrdwdkY tcsif;csif; 'Pf&m&atmif jyKMuonf}[kqdkonf/ oGm;a&muf&ef
jrwfAk'¨u ajyNidrf;atmif BudK;pm;aomtcg (&[ef;awmfrsm;u) a0omvDonf ywåem;NrdKUajrmufbuf uDvdkrDwm 40 tuGmwGif
&Sifawmfjrwftm; 0ifa&muf pGufzufawmfrrl&ef wkH;wdwdavQmuf &SdNyD; xdkae&modkY um;vrf;twkdif; vG,fulpGm oGm;a&mufEdkifonf/
xm;Muonf/ (,if;)jiif;ckHrIudk taMumif;jyKNyD; &[ef;awmfrsm;udk
a&m (axmufcHol)Oygoumrsm;udkyg oabmrwlqefYusifaMumif;
jyawmfrlvdkojzihf atmufygtwdkif;rdefYMum;vsuf (Ak'¨&iS fawmfjrwf)
aumor®DrS xGufcGmawmfrlonf -
]ighudk qJa&;NyD? ighudk ñSOf;qJNyD? ighukd qefYusifNyD? ighudk vk
266 t&Sifauvmo jrefrmjyef jrwfAk'¨yGifhawmfrl&mrZÑdra'o
11/ aumorÁD