DIFFERENSIAL
dy f(x + h) - f(x)
Y' = = f ' (x) = lim
dx x →0 h
2. Y = e → Y′ = e . ′
3. Y = a → Y′ = a ln a. ′
1
4. Y = ln → Y′ = .
'
a
5. Y = log → Y′ = ln a
6. Y = + V → Y′ = ′ + V′
7. Y = - V → Y′ = ′ - V′
8. Y = . V → Y′ = ′.V+ . V′
9. Y = V → ' V - V'
V2
12. Y = tg → Y′ = sec 2 . ′
2
13. Y = cotg → Y′ = -cosec . ′
15. Y = cosec
Y’= - cosec . cotg . ′
1
16. Y = arc sin → Y′ = 1− 2 . ′
−1
17. Y = arc cos → Y′ = 1− 2 . ′
1
18. Y = arc tg → Y′ = 1+ 2 .′
1
19. Y = arc cotg → Y′ = 1+ 2 . ′
Contoh :
1. y = x2
dy (x + ∆x) 2 − x 2 x 2 + 2x.∆x + ∆x 2 − x 2
= lim = lim
dx ∆x → 0 ∆x ∆x → 0 ∆x
= lim (2x + ∆x) = 2x
∆x → 0
dy
Jadi = 2x
dx
> restart:
> d(x^2,x)=diff(x^2,x);
2. f ( x) = sin 2 x
df sin 2(x + ∆x) 2 − sin 2x 2 cos (2x. + ∆x).sin ∆x
= lim = lim
dx ∆x → 0 ∆x ∆x → 0 ∆x
df 2 cos (2x. + ∆x).sin ∆x sin ∆x
= lim . lim = 2 cos 2 x.1 = 2 cos 2 x
dx ∆x → 0 ∆x ∆x → 0 ∆x
df
Jadi, = 2 cos 2 x
> dx restart:
> d(sin(2*x),x)=diff(sin(2*x),x);
3. f ( x) = ln 3 x
3x + ∆x 1
ln
dy ln 3(x + ∆x) − ln 3x
3x = lim ln 1 + ∆x ∆x
= lim = lim
dx ∆x → 0 ∆x ∆x → 0 ∆x ∆x → 0 x
1
∆xlim→ 0 x 1
1
dy ∆x ∆x 1 1
= ln lim 1 + = ln e = ln e x = . ln e =
dx ∆x → 0 x x x
dy 1
Jadi, =
dx x
> restart:
> d(ln(3*x),x)=diff(ln(3*x),x);
4. f ( x) = x
df x + ∆x − x x + ∆x − x x + ∆x + x
= lim = lim .
dx ∆x → 0 ∆x ∆x → 0 ∆x x + ∆x + x
df x + ∆x - x 1 1
= lim = lim =
( )
dx ∆x → 0 ∆x x + ∆x + x ∆x → 0 x + ∆x + x 2 x
Jadi,
( )
d x
=
1
=
1
x
dx 2 x 2x
> restart:
> d(sqrt(x),x)=diff(sqrt(x),x);
5. f ( x) = sin 2 x
df
= lim
sin 2 (x + ∆x ) − sin 2 x
= lim
[sin (x + ∆x ) − sin x]x[sin (x + ∆x ) + sin x]
dx ∆x → 0 ∆x ∆x → 0 ∆x
1 1 1 1
2cos x + ∆x .sin ∆x.2sin x + ∆x .cos ∆x
df 2 2 2 2
= lim
dx ∆x → 0 ∆x
1 1 1 1
2sin x + ∆x .cos x + ∆x .2 sin ∆x.cos ∆x
df 2 2 2 2
= lim
dx ∆x → 0 ∆x
df sin (2x + ∆x ). sin∆x sin∆x
= lim = lim sin (2x + ∆x ). lim
dx ∆x → 0 ∆x ∆x → 0 ∆x → 0 ∆x
df
= sin 2 x.1 = sin 2 x
dx
df
Jadi, = sin 2 x
dx
> restart:
> d((sin(x))^2,x)=diff((sin(x))^2,x);
Untuk mencari turunan suatu fungsi dengan menggunakan definisi tidak selalu mudah atau
dapat seperti contoh-contoh tersebut. Oleh karena itu diadakan teorema-teorema atau sifat-
sifat dan rumus-rumus dasar seperti berikut :
d (u ± v ) du dv
2. = ±
dx dx dx
d (uv ) dv du
3. = u. + v.
dx dx dx
u
d v. du − u. dv
v
4. = dx 2 dx
dx v
dy du dv d(u ± v ) du dv
= ± , Jadi = ± , terbukti.
dx dx dx dx dx dx
3. y = u .v
y + ∆y = (u + ∆u )( . v + ∆v)
y = u .v
−
∆y = u.∆v + v.∆u + ∆u.∆v
∆y ∆v ∆u ∆v
limit = u. limit + v. limit + ∆u. limit
∆x →0 ∆x ∆x → 0 ∆x ∆x → 0 ∆x ∆x → 0 ∆x
dy dv du dv d(u.v ) dv du
= u. + v. + 0. , Jadi = u. + v. , terbukti.
dx dx dx dx dx dx dx
4.
u
y=
v
u + ∆u
y+∆y =
v + ∆v
u
y =
v −
u + ∆u u
∆y = −
v + ∆v v
u.v + v.∆u - u.v - u.∆v
∆y =
v 2 + v.∆v
∆u ∆v ∆u ∆v
v −u limit v − limit u
∆y ∆x = limit ∆y = ∆x →0 ∆x ∆x →0 ∆x
= ∆x
∆x ∆v ∆x → 0 ∆x ∆v
v 2 + v. ∆x limit v 2 + v. ∆x
∆x ∆x → 0
∆x
dy dv u
v−u d v du − u dv
dy dx , Jadi v = dx
= dx dx , terbukti.
dx dv dx v 2
v 2 + v. .0
dx
3. Rumus-rumus Dasar
Rumus-rumus berikut juga dapat dibuktikan dengan definisi atau teorema yang mendahului.
y = a log x
x + ∆x
∆y = a log
x
1
∆y a ∆ x ∆x
= log 1 +
∆x x
1
1
∆ x ∆x a 1a
y ' = log limit 1 +
a
= log e x = . log e.
∆x → 0
x x
1
y' = , terbukti.
x ln a
(c)
dx 1
Untuk fungsi siklometri berdasarka n : =
dy dx
dy
1
Misal : y = arc sin x → y' =
1- x2
Bukti : x = sin y, pada Gb. 3.1.
Cos y = 1 - x 2
dx
= cos y
dy
1 dy 1 1
x = =
dx cos y 1− x2
y 1
y' = → terbukti
1− x2 1− x2
Gb.3.1
3. Dalil Rantai.
dy dy du
Maka = .
dx du dx
Selanjutnya,bila y = f(u), u = f(v), v = g(w), w = h(x)
dy dy du dv dw
Maka = . . . → terbukti.
dx du dv dw dx
Contoh :
1.y = x 3 → y' = 3 x 2
> restart:
> d(x^3,x)=diff(x^3,x);
1 -1
1 2 1 1
2. y = x → y = x 2 → y' = x = = x
2 2 x 2x
> restart:
> d(sqrt(x),x)=diff(sqrt(x),x);
3. y = x 2 − tg x → y' = 2 x - sec 2 x
1
4. y = x 3 .ln x → y' = x 3 . + 3x 2 .ln x → y' = x 2 + 3x 2 .ln x
x
7.
y = sin 3 3x, y' = ?
Jawab : u = sin 5x, v = 5x
y = u 3 , u = sin v
dy dy du dv
= . . = 3u 2 cos.v.5
dx du dv dx
dy
= 3sin 2 5x. cos 5x.5
dx
y' = 15sin 2 5x . cos 5 x
Contoh (6) dan (7) menggunakan dalil rantai, masih menggunakan pemisalan yang tertulis.
Untuk menyingkat pengerjaan tersebut dapat pemisalan tidak tertulis, hal itu tergantung
pada kecermatan penglihatan dan pemikiran tentang arti fungsi komposisi. Nomor (6) dan
(7) dapat dikerjakan langsung, sebagai berikut :
11.
y = e sin 3x → y' = e sin 3x .cos 3x.3
y' = 3 e sin 3x . cos 3 x
12.
y = x 3 .tg 5x → y' = x 3 .sec 2 5x.5 + 3 x 2 .tg 5x
y' = 5 x 3 .sec 2 5x + 3 x 2 .tg 5x
1
13. y = ln 2 4x → y' = 2 ln 4x. .4
4x
2
y' =
ln 4x
x
1
y = ln 2 sin 4x → y' = 2 ln sin 4x.
14.
.cos 4x.4
sin 4x
y' = 8 ln sin 4x . cotg 4x
15. y = ln3 cos 4x5 → y' = ?
Jawab: hati - hati! tulisan tersebut maksudnya:
{ [ ( )] }
y = ln cos 4x5
3
Contoh (15) ini diberikan demi meningkatkan keakuratan berpikir tentang fungsi majemuk.
Pada aplikasinya fungsi tidak semajemuk itu.
x x
[
16. y = e sin x → y' = x e cos x + e sin x − 1.e sin x , dst.
x x
]
2
x x