Митологија на Македонците

ISBN 978-608-65008-6-3
RISTO POPOVSKI
MITOLOGIJATA NA MAkedONCITe
Il (Ile), bogot na Sonceto

Izdanieto finansiski go potpomognaa:
„MAkedON BeTON“ - SkOPJe
kARdIOHIRURGIJA „FILIP VTORI“ - SkOPJe
Izdava~:
Angelina Markus
Za izdava~ot:
„Makform“ - Skopje
Kompjuterska obrabotka
i podgotovka za pe~at:
Bojan Simovski
Korica:
Risto Popovski
Pe~at:
„Bims kompani“ - Skopje
tira`:
600 primeroci
RISTO POPOVSkI
MITOLOGIJATA
NA MAkedONCITe
Skopje, 2 avgust 2010 godina

Knigata ja posvetuvam na po~inatite Aleksandrovi potomci:
Majka mi Menka, tatko mi Stojan
i moite plemenski bra}a
Pandil Kosturski i Sime Pandevski
VOVed
POTekLOTO, eTNOGeNeZATA I RANATA

MITOLOGIJA NA dReVNITe MAkedONCI
Makedoncite se najstariot narod vo dene{na Evropa. Poglednete

vo Biblijata. Makedonija e zapi{ana 38 pati, dodeka site drugi dene{-
ni dràvi gi nema, bidej}i se ve{ta~ki tvorbi i politi~ki opcii na
dene{na Evropa. Na nekoga{nata makedonska po~va, poto~no na Make-
donskiot Poluostrov, kaj mestoto Kameni Gumna vo pe{terata „Crveni
Steni“ (denes poznata kako „Petralona“) e pronajden ~erep na belec, Ma-
kedonec, star okolu 600 000 godini. Ovoj Makedonec e prviot Makedo-
noid pronajden vo Makedonija i na Makedonskiot Poluostrov i svedo~i
za ekspanzijata so koja se naseli pogolemiot del na planetata Zemja.
kAkO Se [IReLe LU\eTO NA ZeMJATA?
Ne e to~no poznato koga za prv pat Bog ja naselil Zemjata so lu|e.

Ova pra{awe, verojatno, nikoga{ nema nitu da bide odgovoreno.
Po~etocite na lu|eto se zavitkani vo temnina i e mnogu te{ko vo
ovaa temnina da se najde jasna linija i potporna to~ka za validni pret-
postavki. So sigurnost moè da se tvrdi deka najstarite poznati pro-
najdoci na Makedonskiot Poluostrov, vo Crveni Steni (Petralona),
dokaùvaat deka Makedonoidot {to se pojavuva najmalku pred okolu
600.000 g.p.n.e., se raselil okolu 75.000 g.p.n.e. i od severniot breg na
Sredozemnoto More, od Makedonskiot Poluostrov, emigriral kon de -
ne{na Zapadna Evropa, vo predelite na severniot Atlantik, poto~no
od Mas de Azil, pa sè do Ural, kon Sredna Azija, ju`niot breg na Sredo -
zemnoto More i del od Afrika.
Pred okolu 75 000 g.p.n.e. Mongoloidite po~nale, preku toga{-
niot zemjen most {to i denes go deli kru`niot prsten na Azija od Ame-
rika, da go naseluvaat noviot svet. Preku zapadniot breg na Severna
Amerika, ~ovekot stignal vo Sredna i Ju`na Amerika. Pred okolu
50.000 godini i Avstralija bila naselena preku Azija.
6 Risto PoPovSKI
Prikaz
na mestata PRVITE LU\E
kade {to se PRVIOT BE[E
otkrieni MAKEDONEC
ìveali{tata,
~erepite i Crveni Steni (Petralona),
Makedonija
ostatocite
od prvite lu|e Koukoutija, Kina
na planetava
Lantian, Kina
Laetoli, Tanzanija
Olduvai-[luht, Tanzanija
Pe{terata vo crveni Steni (Petralona) kade {to e pronajden ~erepot

na Makedonoidot od pred 600 000 godini
MItologIJata na MaKeDoncIte 7
[ireweto na rasite niz planetata Zemja
Makedonoidot Mongoloidot Crnoidot

Kon ovaa makedonska gru- centralna azija i Sever- crncite se nao|aat pred
pa pripa|aat site evro - na Kina se nivnata tat - se vo afrika, ju`no od Sa-
pejci, Hamitite od Se - kovina a i Indijncite vo hara. nivnite usni se de-
verna afrika, Semitite amerika poteknuvaat od beli a kosata kadrava. vo
i prednite azijatski na - Mongoloidite. Site nim è{kata klima, temnata
rodi se do Indija. Me|u niv im e svojstveno {iroko boja na koàta im e za{-
se isto taka i amerikan- ramno lice. nivnite kosi tita od silnoto sonce.
cite, avstralijancite o~i se dolàt na mongol-
i drugi. skata falta.
8 Risto PoPovSKI
ÔVe^kITe RASI
Site lu|e na Zemjata pripa|aat na nekoj vid. Site gi imaat tipi~-

nite ~ove~ki svojstva, telesnata gradba, duh i ~uvstva. Sepak, lu|eto nad-
vore{no izgledaat sosema razli~ni. Denes postojat nekolku ~ove~ki
rasi, pred sè vrz osnova na bojata na koàta, svojstvata na kosata i for-
mata na liceto.
Mongoloidnata rasa ima mazna crna kosa, òlta do kafena koà i
o~i vo forma na badem. Tie pred sè se ra{ireni niz cela Azija. Isto
taka prvobitnite Amerikanci, Indijancite, pripa|ale na ovaa rasa.
Makedonoidite, t.e. belata rasa, verojatno, etimolo{ki zna~i
„Makedon koj odi“. Makedonoidot pred sè e so svetla koà, ima rusa,
òlta, kafena ili crna kosa i prili~no trkalezni o~i. Makedoncite
se narodot na dene{na Evropa, Severna Afrika i okolu Ju`noto More.
Crnoidot e crnata rasa koja poteknuva od Afrika, a ima temna ko-
à, kadrava kosa i ~esto ispaknati usni.
Ne postoi ~ista rasa, bidej}i lu|eto so tekot na vremeto sekoga{
se me{ale, no pred sè ne postoi rasa, koja e nad drugite rasi.
Taka ~ovekot ja naselil celata Zemja. Podocna, so tekot na vreme-
to, otkako bil otkrien ognot, ~ovekot po~nal da se probiva i vo stude-
nite klimatski zoni.
Razli~nite klimatski uslovi, kade ~ovekot se vdomil, se edna od
pri~inite za formiraweto na trite najva`ni rasni grupi, od koi denes
nastanale pove}e podvidovi.
Arealot vo koj se naselil Makedonoidot se protega od atlant -
skiot okean imestoto Mas de Azil kaj francuskite Pirinei pa sè do
balti~koto More i od najseverniot del na Ural, kade e registrira-
Makedonskata rasa Mongolskata rasa Afrikanskata rasa

no mestoto nare~eno Mamut -

ska Koliba i se pronajdeni
pove}e artefakti od mamut-
ski koski, pa sè do Indija i Ju -
`na afrika, kade vo pe{tera-
ta Blombos e najdena edna amaj-
lija, koja, vsu{nost, e eden vid
dene{en moderen ~ip za komp-
juteri, poln so tekstovi i po-
raki od na{ite MAKEDON-
SKI PREDCI, koi se napi- gore: vo pe{terata blombos vo Ju`na
{ani na MAKEDONSKI JA- afrika koja se smeta kako lulka na svetska-
ZIK i se datiraat so okolu ta civilizacija pronajdena e edna amajlija.
75.000 g.p.n.e. taa e polna so drevno makedonsko pismo, eden
Ova otkritie e vistin- vid sovremen ~ip, poraki ostaveni od na{i-
te pradedovci.
ska „atoMSKa boMba“ vo
naU^nIot Svet. Ovaa Dole: Francuskiot arheolog eduar Piet
amajlija jas ja otkriv vo edno 1827-1906, ja pronajde mamutskata koska kaj
spisanie i intuitivno po~uv- Mas de azil, vo severna Francija. Po pro-
stvuvav deka ima ne{to zaed- cenka na svetskite stru~waci koskata e
ni~ko so Makedonija, pa zatoa stara okolu 21 000 godini, a na nea genija -
lecot vasil Iqov uspea da otkrie i da de -
vedna{ po Internet mu ja is -
{ifrira staro makedonsko pismo so koe e
prativ na najeminentniot ma- napi{ano imeto na bo`jata majka Ma i
kedonski istraùva~ - geni - Il (Ile) bogot na Sonceto.
jalniot Vasil Iqov, koj uspea
za okolu dva meseci da gi de -
{ifrira izgraviranite so -
drìni i da potvrdi deka tie
se napi{ani na najstar MA -
KEDONSKI JAZIK i so naj -
staro MAKEDONSKO PI -
SMO. Celokupnata semantika i estetska kompozicija, fakti~ki, izne-
naduva so isklu~itelnata tehnika upotrebena vo taa, spored nego, najstara
MAKEDONSKA PISMENA TRADICIJA. Vasil Iqov gi pro~ita
najstarite napi{ani MAKEDONSKI NATPISI. Toj gi ~ita niv kako
10 Risto PoPovSKI
da ìveel vo vremeto koga tie se pi{uvani. Negovite najnovi otkritija

na ovie natpisi se so starost najmalku od 77.000 godini, 40.000 g.p.n.e.; ne -
koi 13.000 - 11.000 g.p.n.e. ili poinaku re~eno so okolu 75.000 g.p.n.e.;
40.000 - 30.000 g.p.n.e.; 19.000 - 14.000 g.p.n.e. ili 15.000 - 11.000 g.p.n.e. Vo od-
nos na poslednite razvojni fazi na Paleolitot, koi gi ima objaveno vo
statijata „najstari svedo{tva za makedonskata pismena tradicija“
(„Makedonija“, br. 21.639 od 16 mart 2009 godina), treba da se istakne de-
ka toj u{te vo trudot „nezapirliva Makedonska civilizacija“ (Make-
donija, Ilustrirana revija za iselenicite od Makedonija, Br. 588 - 589,
15 dekemvri 2000 - 1 januari 2001, str. 74) pi{uva:
„arheolo{kata lingvistika za poslednite deset godini pre-

zentirala pove}e pismeni spomenici od krajot na mezolitot i po~e-
tokot na neolitot, koi se napi{ani na dreven makedonski jazik i so
drevni makedonski azbuki („javna“ i „tajna“), a so toa vo pismenata
tradicija go osvedo~i najstariot supstrat za site podocne`ni de-
rivatni jazici i azbuki ne samo na Makedonskiot Poluostrov (balka -
not), tuku i po{iroko vo svetot“.
So toa nau~nite otkritija na de{ifriraweto na najstaroto make-

donsko pismo se odnesuva na imiwata, bogovite i porakite od oblasta
na mitologijata ne samo od neolitot, tuku i od paleolitot kade {to se
za~nati najstarite koreni na mnogu pojavi, objasneti so mitolo{kite
tradicii od Makedonija.
Me|utoa, najnovite de{ifrirawa od Vasil Iqov na „natpisi od
artefakti na paleolitskata praistorija na makedonskata pismena
tradicija (okolu 75.000 g.p.n.e.; 40.000 - 30.000 g.p.n.e.; 19.000 - 14.000 g.p.n.e.
ili 15.000 - 11.000 g.p.n.e.) ja zbogatuvaat faktografijata na arheolo{ -
kata lingvistika i go utvrduvaat najstariot makedonski jazik na
makedonskata zetska zaednica kako prajazik koj se govorel na terito -
rijata na VELIKATA ZETA MAKEDONIJA“, od severniot atlant -
ski okean do Ural i od balti~koto More do Ju`noafrikanskite pros-
tori, odnosno do pe{terata Blombos na bregot na Indiskiot Okean.
Kako mnogu va`na etapa od razvojot na MAKEDONSKATA CI -
VILIZACIJA, g-din Vasil Iqov go istaknuva i slednoto:
„vo celokupniot evo-

lutiven proces, drevnite
makedonski plemiwa vo vre-
meto na paleolitot imale
zaedni~ka mitologija vo ko -
ja e osvedo~ena dominacijata
na kultot na bogot na Son-
ceto Il (Ile) i Kosmosot
i na kultot na Ma - golema -
ta Majka boginka; imale za-
edni~ki jazik i zaedni~ka go-
vorna teritorija; imale naj-
staro op{testveno uredu-
vawe vo forma na zetuvawe
vo ramkite na velikata Ze-
ta Makedonija; imale zaed-
ni~ko ime, zaedni~ko make-
donsko fonetsko pismo,
oddelni makedonski zetovi
- pisari i visok stepen na
makedonska kultura vo ram -
kite na evolutivniot pro-
ces na najstarata faza na
Makedonskata civiliza -
cija od pe{terata Blombos
vo Ju`na afrika do Magda -
len i Mas de Azil na Piri -
neite i Mamontovaja Kurja
na Ural vo Rusija.
gore:
golemata Majka Ma
Dole:
bogot na Sonceto
Il (Ile)
12 Risto PoPovSKI
Tuka, spored Vasil Iqov, nie imame edna vkupna apsolutna hro-
nologija na neprekiden kontinuitet na MAKEDONSKI JAZIK i
MAKEDONSKA PISMENOST najmalku od okolu 77.000 godini, sudej -
}i spored artefaktite od pe{terata Blombos (Ju`na afrika), najmal-
ku 42.000 - 30.000 godini, spored naodite pronajdeni pokraj Ural (Rusija)
i najmalku 21.000 - 16.000 godini ili 17.000 - 13.000 godini, spored nao-
dite koi poteknuvaa od pe{terata Mas de Azil (Francija) od vremeto
na uslovno nare~enata GOLEMATA MAKEDONSKA ZETA, odnosno
VELIKATA „ZETA MAKEDONIJA“. Biblijata e vo pravo, bidej}i
Kartava ja prikaùva teritorijata

na „VELIKA ZETA MAKEDONIJA“,
od severniot atlantski okean
do Ural i od balti~koto more
do Ju`noafrikanskite prostori,
odnosno do pe{terata Blombos
na bregot na Indiskiot okean.
Rekonstrukcija na Mamutskata koliba na Ural vo Rusija

tamu e zapi{ano deka na po~etokot be{e eden narod so eden govor, a
sega znaeme i so edno pismo – makedonsko. Sega ni stanuva sè pojasno zo-
{to Makedonija i Makedoncite od tolkava golema Makedonska Impe-
rija, od strana na Evropa, se svedeni na nekolku kvadratni kilometri.
Pri sozdavaweto na ve{ta~kite dràvi na Makedonskiot Poluostrov
vo 1830 godina, na makedonska teritorija be{e sozdadena ve{ta~kata dr-
àva Grcija, so {to se izvr{i najgolemiot genocid vrz domorodnoto
makedonsko naselenie. Denes ovaa ve{ta~ka evropska tvorba po nalog
na svojata „majka“, bara na naj{ovinisti~ki i fa{isti~ki na~in, Ma-
kedonskata bibliska zemja i narod da si go promeni imeto i identitetot.
Jas vo ovaa kniga nema da pi{uvam kako Evropa gi sozdade ve{ta~kite dràvi na Ma-
kedonskiot poluostrov, toa }e go napravam vo slednite moi knigi, nitu za najranata faza na
MAKEDONSKATA MITOLOGIJA poradi faktot {to taa sè u{te ne e celos-
no i dovolno istraèna i bidej}i za nea mnogu malku se znae. Jas }e
pi{uvam za ponovoto vreme, za UKRADENATA MAKEDONSKA
MITOLOGJA koja sakam da mu ja vratam na mojot MAKEDONSKI
NAROD zatoa {to taa samo nemu mu pripa|a. Pove}e za prais-
toriskite otkritija sekoj ~itatel moè da vidi na Internet pod Vasil
Iqov ili posetuvaj}i ja negovata veb stranica: http://
www.unet.com.mk/ancient-macedonians.
14 Risto PoPovSKI
MIT, MITOLOGIJA
Zborot mitologija se sostoi od dva dela: Mit i logija.

Zboro >mit< doa|a od leksemata mitos koja ima zna~ewe na; bajka,
raskaz, skazna za nastani od ìvotot na natprirodnite i boèstveni bi-
tija, bogovi, heroi, vili... koi do{le na Zemjata, rabotat i ìveaat kako
lu|e, so koi se druàt i zaedno so niv vr{at golemi, juna~ki podvizi.
Zboro >logija< logos, zbor, poim, znaewe, nauka.
Zborot mitologija ozna~uva; u~ewe za bogovite i heroite, osobe-
no od najstarite vremiwa, od antikata, od Stariot zavet.
Mitologijata e skrienata istorija na Svetot.
Legendi: Zna~eweto na mitologijata za drevna Makedonija e jasno
pokaàno preku temite na najranite epski poemi. Vo VIII vek pred Rista,
poetot Homer go napi{al prviot poetski ep: „Ilijadata i Odiseja“.
Legendite raskaùvaat za vistinski nastani i narodi, no sodràt isto
taka i nerealisti~ni elementi: sredbi na smrtnicite so bogovite, nad-
~ove~ki dela na junacite, magija i uàsi. Postojat pove}e vozmo`ni
pri~ini za ova me{awe na realnosta i fantazijata. Nastanite vo Ili-
onskata vojna se slu~ile ~etiri veka pred Homer, vo edno vreme, vo koe
makedonskiot svet bil zavladean od kralevi, koi pak ìveele vo ras-
ko{ni palati, za{titeni so silni, golemi zidovi. Iako ova kralstvo
noselo so sebe i kralska kultura, negovite ìteli ne uspeale da utvr-
dat pi{ana literatura, pa taka poetite po usten pat gi prenesuvale ju -
na~kite dela na li~nostite od Ilion od generacija na generacija. Ovaa
poetska umetnost trebalo da go zabavuva so zborovi kralskiot dvor.
Zaradi toa ne e ~udno, {to poetite gi pi{uvale svoite pesni i gi ukra -
suvale so mitski prikazni za bogovi i uàsi.
„îsti“ mitovi: Poetot Hesiod, sovremenik na Homer, ja napi-
{al „Teogonijata“ vo koja {to za prv pat se spomnuva makedonskata ver -
zija na sozdavaweto na svetot i negovite titani, bogovi i smrtnici. Se
pretpostavuva, deka postoele mnogu razli~ni izdanija, koi {to so tekot
na vremeto bile prepi{uvani se pove}e i pove}e. Iako pesnata na He-
siod vo osnova bila edna semejna prikazna za bogovite, poetot ja prekra -
til ednakvosta na negovite raskazi preku „~istite“ mitovi i mitovite
16 Risto PoPovSKI
{to direktno se odnesuvaat na religijata i kultot. Hesiod, na primer,

go opi{uva mitot za Prometej, najranata vrska pome|u lu|eto i bogovi-
te i ja „objasnuva“ prirodata na prinesuvawe ìvotni kako `rtvi vo re-
ligiozniot kult na Makedoncite. Nekoga{ postoelo edno „zlatno doba“,
vo koe smrtnicite i bogovite ìveele zaedno na zemjata, sre}ni i vo har-
monija. Majkata Priroda stvorila se {to mu e potrebno na ~ovekot, a na
~ovekot ne mu treba da raboti. Za àl, so tekot na vremeto lu|eto sta-
nuvale poqubopitni i podgotvile brodovi, koi {to se vra}ale natova-
reni. Ova novo kralstvo moralo da bide za{titeno, pa taka okolu niv
bile izdignati visoki zidovi. Majkata Zemja se isklu~ila i sega lu|eto
po~nale da ja istraùvaat zemjata spored nejzinite bogatstva. Koga go
videle bogovite seto ova, se povlekle na neboto. Spored makedonecot
Hesiod, makedonskata kultura opstojuvala vo zalezot na zlatnata doba.
No za ovie mitovi postoi i edna pedago{ka osnova: Hesiod sakal so svo-
jata pesna da gi sovetuva kralskite slu{ateli, da gi otfrlat vlasta i
nemirite, kako bi moèlo zlatnata doba, so eden nov zalet, {to podol-
go da se zadrì vo ìvotite na lu|eto.
Narodni skazni: Kako {to i ve}e samoto ime kaùva, skaznite se
mitski prikazni, koi imaat za cel da go pretstavat obi~niot ~ovek,
nadvor od golemite gradovi i palati. Glavni likovi vo tie prikazni
naj~esto bile obi~ni maì i èni, sosema sprotivno od poetskite mi-
tovi, vo koi glavni likovi bile princovi i princezi. Skaznite treba-
lo da vospitaat i da predupredat, a ne da bidat religiozni. Mitovite
bile raskaùvani na eden umetni~ki pi{uvan na~in. Skaznite bile
predavani so prosti zborovi i ednostavni misli.
Dali Makedoncite samite si veruvale vo sopstvenite mitovi, te-
{ko e da se kaè. Vo klasi~nata epoha (petti vek pred Rista) makedon -
skite dràvi se razvile vo pokompleksni socijalni strukturi na ple -
meto. Vo kralskite gradovi postoelo mnogu razvieno obrazovanie. Toa
ne gi opfa}alo samo mitskite prikazni i legendite, tuku isto taka se
studiralo i filozofija. Vo ovie krugovi, mitovite vaèle za edvaj vis -
tiniti, no ponatamu vo site pisma se ukaùvalo na niv.
Za na{ite poznavawa vo vrska so makedonskite mitovi, najzaslu` -
na e makedonskata literatura, no re~isi vo nitu edno delo ne moème
da najdeme eden celosno napi{an mit. Po primerot na Homer i Hesiod,
Srebrena moneta so portretot

na aleksandar Makedonski i na Yeus
(Zevs). na monetata, e prikaàn alek -
sandar vo lavovska koà, po prime-
rot na Herakle. na grbot na moneta -
ta e pretstaven Yeus so orel. Kako
Herakle, taka i aleksandar tvrdel,
deka e sin na Yeus. Za da go pretsta-
vat vo vistinska svetlina i da mu
izrabotat portret, aleksandar iz-
najmil samo dvajca umetnici: vajarot
lisip i slikarot apel, koi{to vo
svoite rabotilnici rabotele i naj-
~esto go pretstavuvale trudoqubi -
viot aleksandar, kako muskulest ma`
ili kako mlado mom~e so lavovska ko-
à na sebe.
relativno podocna, zapo~nalo utvr-

duvaweto na makedonskata litera -
tura i toa, vo eden period koga mito-
vite i legendite bile dosta pozna-
ti. Podocna, avtorite moèle na
nivnite javni ~itawa da gi pro{i -
ruvaat svoite znaewa i so toa da se
koncentriraat na pomalku poznati-
te mitovi ili delovi od mitovi. Ova
gi ohrabrilo avtorite, po {to nekoi
od niv zapo~nale da gi prepi{uvaat
mitovite, da im davaat sosema nov
kraj i nekoi od likovite sosema raz -
li~no da gi pretstavuvaat. Ovie pro-
meni ne bile samo ednostavni vari-
janti na pi{anoto, tuku so toa se raz -
18 Risto PoPovSKI
vila i edna socijalna promena. Poetesata Safo od Lezb go branela dr-

èweto na Elena, dodeka avtorite od redot na maìte najmnogu ja kri-
tikuvale Ilionskata vojna, bidej}i vo nea gledale ènska slabost, pa
duri i razvrat. A tragi~arite materijalot za svoite dela go crpele od
aktuelnite problemi na nivnoto ìveewe.
Legendarnite kralevi ~esto bile opi{uvani kako sovremeni tira-
ni, koi ja zapla{uvale novata demokratija vo Pela.
Makedonskite poeti gi upotrebuvale mitovite kako zabavni pri-
kazni, za da go privle~at vnimanieto na publikata, bez pritoa da vnima-
vaat na mo`nosta za isprepletuvawe na aktuelnite odnosi. Od XIX vek
pa navamu sporedbata na mitovite i ispituvaweto na legendite stanale
seriozna akademska disciplina i nekade vo poslednite dekadi na stole-
tieto bile utvrdeni mnogubrojni zaedni~ki raboti vo mitovite na mno-
gu narodi, duri i vo indiskite. Makedonskiot junak Herakle bil spore-
duvan so indiskiot Sisuala: ovie junaci poseduvale premnogu sila u{te
od nivnoto ra|awe, imale eden Bog za pomo{, drug za neprijatel, no i
dvajcata besmrtnici vo toj period dobile golema pomo{ od smrtnik.
Taka Herakle mu go dal na Filoktet svoeto magi~no stap~e, koj pak so
nego go zapalil ognot za negovata klada. Sli~nostite bile tolku mnogu
o~igledni, {to duri nau~nicite zapo~nale da govorat za edna zaedni~-
ka, indomakedonska kultura. Po Ilijadata i vo Biblijata sretnuvame
makedonska mitologija kako {to e sozdavaweto na svetot, voskresnu-
vaweto i drugi ~uda.
XX vek so sebe si nosel i svoi mitovi. Popularnite komi~ni li -
kovi kako Supermen i Superdevojkata nalikuvaat na nekoj na~in na sta -
rite makedonski likovi. Postoeweto na Superdevojka e blagodarenie
na Dijana, }erkata na Hipolit, koja bila kralica na Amazonkite. Nejzi-
niot kreator ârls Multon ja pretstavil na publikata vo 1941 godina so
slednite zborovi: „Kone~no, vo ma{kiot svet, svet ispolnet so omraza
i vojni, se pojavi edna èna, koja problemite na maìte gi pravela ig-
ra~ka. Sto pati podobro, pobrzo i posilno od bilo koj sportist se bo -
ri protiv nepravdata i lo{oto. Polna e so qubov kako Afrodita, umna
kako Atina, brza kako Merkur i silna kako Herakle. Poznata e samo
kako Superdevojka!“
Vo pogled na isklu~itelnata mo}, sovremenite likovi se poisto-

vetuvaat so nivnite anti~ki „kolegi“. Makedonskiot junak Ahil bil ne -
povredliv (do ubodot vo petata), a isto i Supermen e nepovredliv (samo
eden misteriozen gas kripton moè da go pobedi). Blagodarenie na vak-
vite slabosti, moèl i obi~niot ~itatel da se poistoveti so junacite
i superiornite. Junacite vedna{ se vqubuvale vo onie koi {to gi spasu-
vale. Taka, Persej se oènil so Andromeda, koja{to ja spasil od edna
stra{na neprilika na more; i Superdevojkata se vqubila vo eden pilot,
na kogo mu go spasila ìvotot vo edna avionska nesre}a.
Makedoncite od obi~nite
smrtnici pravele besmrt-
ni junaci. Aleksandar
Makedonski umrel
vo 323 godina pred
Rista, no podig-
nal kralstvo koe
se protegalo od
Makedonskiot
poluostrov pa
se do severna
Afrika, Misir
(Egipet) i Indi-
ja. Kako negoviot
primer Herakle,
Aleksandar se sme-
tal sebe si za sin na Yeus,
a svojata boèstvenost
ja dokaàl so herojskite
dela. Po svojata smrt, od aleksandar treti Makedonski
eden vistinski kral stanuva mitski kral i za mladite makedonski
vladeteli vo Pela i Rim toj bil mitski kral, od kogo duri go prezele
i na~inot na nosewe na frizurata i oblekata.
Mitovite za ra|aweto na bogovite, nivnite dela i mo} koi se pre-
nesuvale na boèstvenite potomci vo nekolku generacii, titanite,
olimpiskite bogovi, muzite, nereidite, mitskite kralevi... site tie ja
20 Risto PoPovSKI
ispolnuvale sodrìnata na make-

donskata mitologija od sozdava-
weto na svetot do denes. Mnogu od
mitovite se potvrdeni od istoris-
kite nastani. Makedonskata mi-
tologija i prethodno makedonska-
ta istorija so vlijanie na site
svetski nastani.
Ra|aweto na bogovite
Najraniot i najdolgiot iz-

ve{taj za nastanokot i ra|aweto
Hesiod
na bogovite e objasnet vo poemata
Teogonija („Ra|aweto na bogovi -
te“) na Hesiod.
Poetot Hesiod ìveel vo 8
vek pred Rista, vo vreme koga Ma-
kedoncite ve}e go poseduvale pis-
moto. Mora da trgneme od toa, de-
ka pesnite vo ovaa poema bile us -
no prenesuvani od generacii na
generacii. Kako i kaj ostanatite
makedonski mitovi i od ovoj ima -
lo pove}e razli~ni varijanti na
prikaznata, no vo sekoj slu~aj He-
siod pretstavuva dobar izvor za
ponatamo{nite idni poeti. Po -
stoi edna interesna paralela me -
|u mitovite na Hetite i Vavilon -
cite, ~ii {to literaturni pri-
meroci postoele 5 veka porano. Najnovite arheolo{ki i literaturni
istraùvawa poso~uvaat na eden u{te potesen kontakt me|u Makedoni -
ja i Orientot. Denes sme sigurni, deka Hesiod i dvete strani gi koristel
kako izvor: makedonskiot i orientalniot. Vo makedonskata mitologi-

ja ne postoelo creatio ex nihilo. Zemjata i neboto nastanale od haosot, koj -
{to go nosel ìvotot. Na po~etokot, haosot bil edna ogromna praznina,
eden neizmerliv svetski prostor bez forma i svetlina. Prvite su{te-
stva {to gi sozdal Haosot bile Gea (Majkata Zemja) i Eros, Bog na rodo-
vata, polovata qubov, najubaviot pome|u smrtnite bogovi, koj {to gi ras-
poredil delovite i zavladeal so duhot na site bogovi i lu|e. A Gea go ro-
dila Uran, ~elnik na neboto. Od haosot nastanale isto taka Ereb, neo-
svetlenata temnina na dlabo~inite i Nokida, no}ta oble~ena vo oble-
ka, protkaena so crni i raznovidni konci. So Ereb, Nokida mu ja pokaàl
na Ajter najvisokata nebesna svetlina, denot.
Ra|aweto na Titanite
Gea go rodila Uran (Neboto) za da moè da ja pregrne i da moè da

ima sigurno mesto okolu bogovite, a Uran ja pokril so svojata obleka od
crn somot i skapoceni kamewa. Gea gi rodila i golemite planini, na koi
ìveele bogovite, nimfite, a isto taka i pustoto, penlivo more Pont, koe
go rodila bez za~nuvawe so Eros. Na svojot sin, Uran mu gi rodila {est
}erki: titankite Tetija, Tea, Temida, Rea i Memnosina, se}avawe, ~uvar
na mitovite i Feba so zlaten venec, golemo boèstvo, koe se vrti okolu
zemjata. I ponatamu mu rodila na Uran u{te {est sina. Titanite: Oke -
an, Kej, Krij, Hiperion i Lapej i kako najmlad Kron, lo{iot sin, koj go
preziral tatka si, a trebalo da go po~ituva. Potoa, Gea mu gi rodila kik-
lopite na Uran, so po edno trkalezno oko na ~eloto i so imiwa {to ozna-
~uvale svetkawe i grmewe: Polifem, Steropej, Brontej i Argej. Ovie
podocna gi imitirale mo}nite svetkawa na Yeus (Zevs). Podocna na Uran
mu rodila tri sina, ogromni su{testva so sto race i pedeset glavi: Kotej
(odbivniot, antipati~niot), Brijarej (silniot) i Giej (onoj {to deli).
Nivniot tatko gi mrazel, pa zatoa gi otturnal vo krugot na svojata majka
Gea i se izraduval {to nejzinoto telo se iskrivilo od bolki.
Razo~arana, taa napravila ogromen srp od ogneni kamewa, im go po -
kaàla na svoite sinovi i rekla: „Deca moi, sakate li da go kaznite va -
{iot tatko za negovoto sramno delo?“ Mladiot Kron odgovoril: „Jas
22 Risto PoPovSKI
gea (Majkata Zemja)

ne se pla{am od mojot pobelen tatko. ]e go napravam toa, bidej}i toj za-
sluùva kazna za negovoto sramno delo“. Gea, toga{, mu go objasnila nej-
ziniot plan, mu dala srp vo raka, dobro go upatila okolu ova lukavstvo i
go odvela na edno mesto, koe bilo idealno za zaseda. Koga ve~erniot
Uran do{ol so Nokida (no}ta), ja opkolil Gea, Zemjata, legnal vedna{
nad nea i ja pokril so negovata crna obleka, koja bila protkaena so svet -
kavi kamewa. Koga Uran leèl nad Gea, sinot toga{, od zaseda, posegnal
po srpot i so desnata raka mu ja isekol ma{kosta i ja frlil zad nego. Kap-
kite krv, koi {to padnale na zemjata, Gea gi „ulovila“ i od niv se rodi-
la Erinija, ènskiot podzemen duh na odmazdata, Alekta („onoj koj ni -
koga{ ne prostuva“), Tisifona („onoj koj se odmazdil za ubistvoto“) i
Megera („zavidlivata“). Delot na Uran, padnal vo moreto i potoa is-
plival na kiparskiot Paf, kade od penata, vo prisustvo na Eros, Qu-
bovta i na Himer se izgradile rodovite èlbi i taka i se rodila i Afro-
dita, boginka na qubovta („onaa koja {to e od pena rodena“). Vo lutina,
Uran na svoite deca im go dal imeto Giganti.
Nokida i nejzinite deca
Nokida, boginkata na no}ta e edna od prvite boèstva, koi {to

proizlegle od haosot, gi rodila mo}nite i kobni personificirani su{-
testva kako Tanatida (angel na smrtta za smrtnicite), Hipnoj (son), Mo -
rida (personifikacija na sudbinata), Kerida (nesre}a i propast), Ne -
mesiida (boginka na
kaznuvaweto za lo{i-
te dela i odmazni~ka
na onie koi {to qu-
bat bez srce), Erida
(raspravija), Geraida
(abortusot na ve~erta
koj{to sekoga{ zaka -
nuva~ki plival nad
lu|eto), Momoj (bog na
zajadlivosta i ismeju -
vaweto), trite Moiri -
di (boginki na sudbi -
nata) i drugi.
nokida,
boginka na no}ta
24 Risto PoPovSKI
nerej, Dorisa i okean protiv titanite.

naod od Pergamon od II vek pred Rista izloèn
vo berlinskiot muzej.
Nerej
Pont, moreto i Gea, zemjata, gi sozdale bogovite na moreto. Niv -

niot sin Nerej, najstariot bog na moreto, postar i od Posejdon, so Do -
risida, Okeanidata, im se rodile pedeset }erki, Neraida, milata bogin-
ka na moreto, na pr. Spejoida („onaa koja {to ìvee vo pe{tera“), Hipo -
noja („koja bila brza kako kobila“), Geatea („ednakvata na Afrodita
boginka na moreto“), Halimeda („sovetodavnata boginka na moreto“) i
Euarna („boginkata na pesokot“).
Na Pont i Gea im se rodil golemiot i najstar bog na moreto Tau -

mantej („~udo“), koj {to se oènil so Okeanidata Elektra, }erka na Oke -
an. Na Taumant i Elektra im se rodila Irisida (so brz ~ekor i golem
let, glasni~ka na bogovite, ednakva na vinoìtoto) i Harfite, boginki,
koi bile brzi kako veterot. Ovie boginki intervenirale vo sudbinata
na smrtnicite.
Decata na Ketoida i Forkie
Brat na Taumantej bil Forkie, najstariot od moreto, koj se vqubil

vo negovata postara sestra Ketoida, so ubavite obrazi, i so nea gi dobil:
trite zli sestri Graite, „starite dami“: Enjoida (voinstvenata), Pem-
fredoida (kapricioznata) i Dajnoida (stra{nata) kako i trite Gorgoni:
Stajnoida (silnata), Eurvaleida (onaa koja naprednuva, prodolùva) i
Meduza (vladetelkata). Ovie stra{ni figuri ìveele na zapad od ostro-
vot na Okean. Od trite sestri, Meduza bila smrtnikot. Eden den Posej -
don, bogot so temni kadrici, legnal do smrtnata Meduza vo mekata treva,
pod proletnite cve}iwa i ja zabremenil. I taa mu rodila deca, koja niko-
ga{ ne smeela da gi vidi, bidej}i Persej i go odzel najglavnoto, koe go
triton i Forkie
26 Risto PoPovSKI
podaril na nekoj kral. Od nejzinoto telo proizlegle tainstvenata

Krisaorida (zlatniot me~) i tatkoto na triglaviot Gervon, kako i nego -
viot brat, leta~kiot Pegasej. Na ovie monstruozni figuri im se pri-
druìl i monstrumot Ehidej, koja bil na stranata na edna mila èna i na
stranata na odvratniot zmej, ~i~ko na Ketoida i na Forkie.
Decata
na Ehidna
Golemiot Tifon,
sin na Gea i na Tartar,
bil roden vo korikiska-
ta pe{tera, vo maloazi-
skata Kilikija. Toj imal
sto zmiski glavi, ogneno
svetkavi o~i i stra{en
glas. Toj bil par so stra -
{nata Ehidna i so nea go
dobile uàsniot Ortar,
dvoglavoto ku~e na tri-
glaviot Gerion. Herakle
go ubil Ortar, otkako go
ubil Gerion i prisilno
gi zel govedata. I Tifon
Yeus itifon vazna od V vek pred Rista,
zaedno so Ehidna gi ima -
anti~ka zbirka na muzejot vo Minhen -
le u{te i Kerber (pove -
germanija
}eglavoto pekolno ku~e),
Hidrata od Lerna (vodena zmija so mnogu glavi, na ~ie mesto, dokolku
bidat otstraneti, rasnele novi) i pluka~kata na ogan Himera.
Decata na Stiks i Palant
Titanot Palant, sin na Krij i Evribija, bil brat na ve~erniot

bog na neboto Astrej. So okeanidata Stiksida (najstarata }erka na Te -
tija i Okean), koja devet pati go preplivala podzemniot svet, titanot
Palant ja dobil Nika (boginka na pobedata), Kratej (bog na silata), Biada

(bog na mo}ta) i Zeloida (bog na zavista). Kratej i Biada nikoga{ ne go
napu{tile Yeus, nitu doma, nitu na negoviot pat. Koga, eden fatalen den,
Yeus gi povikal site negovi na Olimp, Stiksida prva do{la so nejzini-
te deca. Zaradi toa, Yeus ja blagoslovil nejzinata voda: Stiksida bila
golema kletva za bogovite. Neretko drugite bogovi, nesmrtnicite, la`-
no se kolnele na Stiksida.
Decata na Feba i Kej

Titanite Feba i Kej bile deca na Gea i Uran i brat i sestra na
Kron. Feba so nejziniot brat Kej ja dobila Leto (ne`nata), koja poded -
nakvo gi sakala i bogovite i smrtnicite. Hekata e edinstvenata titan-
ka koja imala milost od Yeus. Toj ja proglasil nea za babica na smrtni-
cite, koja im pomagala na ènite pri poroduvaweto. Taa imala del od
Zemjata, od pustoto more i od zvezdenoto nebo.
Decata
na Rea i Kron
Titanite Rea i
Kron ja dobile Hesti-
ja, najstarata od trite
}erki, neomaènata
boginka na pe~kite i
doma}instvoto; Demet-
ra, boginka na plodno-
sta i p~enkata; Hera,
èna na Yeus i vlade -
telka na neboto, za{ -
titni~kata na brakot
i decata; nemilosrd-
niot Had, vladetel na
podzemjeto i mrtvite, Kron i Rea, V vek pred Rista, se nao|a vo
~ie ime noselo nesre- Metropolis muzejot vo Wujork
28 Risto PoPovSKI
Rea mu podmetnuva na Kron zavitkan kamen namesto

novorodeniot Yeus, za da mu go spasi ìvotot na deteto.
(Rimski reqef od I vek pred Rista)
}a; Posejdon, bog na moreto i vodite i vladetel so kowite i bikovite; i

na kraj, semo}niot Yeus, tatko na bogovite i lu|eto, koj so svoite gro-
movi vo forma na kopje pravel Zemjata da treperi. Kron, sinot na Gea
i Uran, se upla{il, deka nekoj }e go sru{i negoviot sin od tronot, kako
{to toj go sru{il negoviot tatko. Zatoa gi progoltal site negovi deca,
sè do negoviot najmlad sin Yeus, kogo Rea go doverila na nejzinata majka.
Itrata Rea zavitkala eden golem kamen so peleni, {to Kron go progol -
tal namesto Yeus. Yeus bil odgledan od nimfite od planinata Dikte, na
Krit, vo edna pe{tera blizu do Likt i zadoen so mleko od kozata Amaltea,
dodeka Kuretite, sve{tenskite sluìteli na Rea, so kopja i {titovi
sozdavale {um za Kron da ne moè da go ~ue pla~ot na deteto. Yeus, koj bil
zgrièn od nimfite, izrasnal vo eden silen i mlad ma`. Koga nimfite
mu raskaùvale za negoviot pobelen tatko, toj re{il da go sru{i. Ja nate-
ral negovata prva èna, mudrata okeanida Metis, }erka na Tetes i Okean,
da mu stavi otrov vo negoviot pehar za vino. Kron vedna{ svoite pet
deca i kamenot povtorno gi dal od sebe. Kamenot stignal do Delfi i
postaven e vo sredi{teto na svetot, kade bil poznat kako „papokot na
svetot“. So pomo{ na negovata sestra, toj gi oslobodil kiklopite, koi
pak kako blagodarnost, na Yeus mu gi dale gromovite.
Decata na Yeus
Yeus ja zel za èna okeanidata Metida, ~ie ime zna~elo mudrost.
I ovoj pat Gea i Okean go sovetuvale deka treba da ja pazi od negovite deca.
Koga Metida zatrudnela, Gea i predvidela, deka toa }e bide edno poseb-
no dete, silen kako samiot Yeus i duri nego }e go nadminel. Zatoa Yeus ja
zabremenil negovata èna. Koga se rodilo deteto, ja nasledilo mudrosta
na svojot tatko. Potoa toj se oènil so mudrata titanka Temisa, }erka na
Gea i Uran, so koja dobil tri deca, ~asovite, boginkite i godi{nite vre-
miwa i sudbinite: Evnoma („zakon i red“), Dikea („pravda“) i Eirenea
(„sloboda“). Od niv izlegle u{te tri boginki na sudbinata: Klotoida
(„ènkata – pajak“), Lahezida („dare`livata“) i Atropida („onaa, koja
{to ne se vrti nazad“). Toga{ toj ja napu{til Temisa i se oènil so
okeanidata Eurinoma, koja {to mu gi rodila graciite i u{te tri drugi
}erki: Aglaja („onaa, koja {to sveti“), Fufrozina („radost) i Talija
(„onaa, koja {to sveti“). Na krajot Yeus, od svojata }erka Dernetera, ja
dobil ubavata Persefona, boginka na rasteweto i plodnosta; podocna
taa se omaìla so Had i zavladeala so podzemjeto. Naredna, so koja {to
toj se oènil, bila titankata Mnemozina, ~ie {to ime zna~elo se}avawa
i misli i koja {to gi donela na svet devette muzi, boginki na ubavata umet -
nost, na muzikata i literaturata, na istorijata, na filozofijata i as -
tronomijata. Muzite bile mnogu ednostavno opi{ani i pretstaveni so
dijademi na svoite, ubavi kosi. Na onoj koj }e im se dopadnel, mu ispra -
}ale slatki zborovi i ubava muzika. Tie ìveele na Pierija, na Olimp i
na beotskiot Helikon. Tie bile povrzani i so Apolon, koj kako bog na
30 Risto PoPovSKI
Devette Muzi, }erki na Yeus i titankata Mnemozina

muzikata, bil nivni voda~. Negovata posledna èna bila negovata sestra
Hera, so koja imal tri deca Ares (bog na vojnata), Heba (boginka i sopru-
ga na Herakle) i Eikitija (boginka na ra|aweto).
Drugite bogovi
]erkata na Nerej i okeanidata Dorisa se zaqubila vo Posejdon,
no ne se sprotivstavila na negovata qubov i pobarala zakrila kaj tita-
not Atlas. Posejdon, besen, baral morsko su{testvo, koe nemu }e mu slu -
ì. Na krajot na{ol eden delfin, koj go ubedil Posejdon za nea, mu ja
pretstavil i toj na kraj se oènil so nea. So nea Posejdon ja dobil mor -
skata boginka Triton, so glava na ~ovek, a opa{ na riba, koja ìveela so
negovite roditeli, vo edna ku}a celosno napravena od zlato, na dnoto na
moreto. Afrodita i Ares, bogot na vojnata, imale dvajca hrabri sinovi:
Foboj (stravot) i Dajmej (uàsot), koi go pridruùvale nivniot tatko
na bojnoto pole. Nivnata }erka Harmonija, sopruga na Kadmo od Teba, ima-
la dve deca: }erkata Agava bila udrena od Dionis, vo afektna sostojba
i go raspar~il nejziniot sin Pentejis na par~iwa; }erkata Avtona bila
majka na Aktaijon, na Artemida, boginka na lovot, pridruùvana od
eden elen i bila raspar~ena od svoeto sopstveno ku~e. Nejzin edinstven
sin bil Podoroj, kralot na Teba, koj bil prethodnik na Odisej. Nejzi-
nata }erka Semela od Yeus go rodila bogot Dionis, bogot na vinoto i
ekstazata, koj podocna ja zel Arijadna za èna, }erkata na kralot Mino
od Krit. Yeus ja napravil nea besmrtna i pokraj negoviot sin Dionis.

Isto taka i herojot Herakle bil plod od edna vrska me|u bogovi i smrt -
nici. Yeus, svojot sin Herakle, go dobil so Alkmena. Otkako toj si gi is-
polnil svoite herojski dela, Yeus mu dal ve~en ìvot.
Maja, bila planinska nimfa i }erka na Atlas i na Plejon, koja
do{la na Olimp, kade {to so Yeus go rodila glasnikot na bogovite Her-
mes. Yeus i Leto imale dve deca: Artemida i Apolon, najomilenite bo-
govi na neboto.
Okeanidata Perseida i bogot na Sonceto Il (Ile) imale edna }er -
ka, mo}nata vol{ebni~ka Kirka, koja site nejzini neprijateli gi preo-
brazila vo ìvotno i mu rodila na Yeus tri sina: Telegonej, Agrij i
Latinej. So okeanidata Eidija, Ajtej ja dobil }erkata Medeja.
Posejdon so svojata zaprega i tronoècot, pred nego se tetida i

okean, mozaik od II-I vek pred Rista - gaziantep muzej, turcija
32 Risto PoPovSKI
Decata na Boginkite
Demetra, boginka na plodnosta, leèla so Jason, sinot na Yeus i

Elektra, }erkata na Atlas, na edno tripati izorano pole. Taa mu go ro-
dila sinot Pluto („bogatstvo“), koj se grièl za poliwata. Eos, bogin-
kata na utrinskata
zora se vqubila vo Titanot
Atlas
Jefalej, sinot na gla- ja nosi
snikot na bogovite Zemjata
Hermes, i mu rodila na svoite
sin, Faetonej. Afro- ple}i
dita, boginka na qu - se nao|a
bovta, go posakuvala vo Muzejot
vo Neapol
ubaviot Faetonej.
Taa pobegnala so ne-
go i go napravila
sve{tenik vo eden
siriski hram. Afro -
dita se vqubila vo
Anhidej, sinot na Ka -
pij, i mu go rodila
smrtniot junak Enej,
~ii {to naslednici
bile osnovopolo` -
nici na gradot Rim.
Ubavata boginka na
moreto, Tetida, se
vqubila vo smrtni -
kot Pelej, kralot na
Ftija, na kogo mu go
podarila lavovski
silniot sin Ahil.
Prometej i atlas na edna ~inija od lakonija

od okolu 530 godina pred Rista, se nao|a vo Muzejot vo vatikan
Prometej go im go donel oganot na lu|eto.
Legendata za titanot Prometej se pojavila mnogu rano vo makedon -

skata literatura i vo makedonskata umetnost na vazni. Golemata popu -
larnost na ovaa legenda vo klasi~nata epoha e tolkava, {to Prometej,
pokraj bogovite, kako za nivni inaet, vaèl za predvesnik na ~ove{ -
tvoto. Negovoto ime zna~elo „onoj, koj{to misli vo perspektiva“ i go
ozna~uval negoviot karakter. Hesiod go stiliziral vo Teogonija za na-
stanokot na svetot i za umetnik na novoto vreme, kako kompozitorot
Betoven ili poetot [eli, toj e izraz na nat~ove~kata borba za pravda.
Sleduva del od Teogonijata na Hesiod.
34 Risto PoPovSKI
Lapet ja vratil ubavata }erka na Okean, Klimena i so nea se oè -

nil. Taa mu go rodila Atlas, edno hrabro mom~e. Taa isto taka gi rodi-
la i mnogu poznatite Menetij i Prometej, koi bile itri i lukavi i bu-
dalestiot Epimetej, koj u{te od po~etokot bil zol za rabotnicite.
Imeno, toj ja zel za èna devojkata, koja ja za~nal Yeus. Yeus go is-
pratil arogantniot Menetij vo Ereb, prosleden so ~adliva svetlina,
zaradi negovoto karawe so bogovite i zaradi negovata sila. Koga se po-
delile bogovite nasproti smrtnicite vo Mekona, toj poloìl golemi
stada goveda, otkako bile ve}e podeleni i niv gi podelil za da go izma-
mi Yeus.
Na edniot del od govedata go postavil mesoto i mrsnata utroba,
pokriena so stomakot na ìvotnoto, a na drugiot belite koski na stado-
to, naredeni na eden lukav na~in, pokrieni so mrsnotija. Od toa nasta-
nal rodot kaj lu|eto vo zemjata na besmrtnite. Yeus mu govorel bezvolno
na Prometej: „Sine na Japet, onoj koj ti go misli{ znae podobro od site
vas zaedno, mil moj, sè u{te ne si ja zaboravil tvojata lukava ve{tina“.
Taka zboruval lutiot Yeus i sovetuval. Zatoa ne im ja dal silata na ve~-
niot ogan na onie, koi ìveele na zemjata. No, blagorodniot sin na Japet
sakal povtorno da go izmami so toa {to }e go ukrade ognot.
Prvite Makedonci bile nemo}ni no Prometej gi {titel i poma-
gal. Prometej go ukral ognot od Apolon i im go dal na lu|eto. Yeus od vi-
so~inite luto grmel koga ja videl svetlinata od ognot, dolu na zemjata.
Prometej go fatil divoto govedo i im go predal na lu|eto da go vpreg-
nat vo raloto. Na kraj, gi nau~il Makedoncite kako od zemjata da vadat
ruda: bakar, èlezo i drugi metali. Poradi ova, a osobeno poradi kra`-
bata na ognot, predizvikal golema lutina kaj Zevs koj naredil Prometej
da se okova vo sinxiri i da se zakova daleku, na edna nepristapna karpa
vo dene{en Kavkaz kade {to sekojdnevno sletuval eden orel i mu go ki -
nel xigerot so klunot. Prometej ova hrabro i juna~ki go podnesuval se
do doa|aweto na Herakle koj go oslobodil od ovie maki za da mu se oddol -
ì za seto onaa {to toj go napravil za lu|eto.
YEUs I HERA
YeUS – kRALOT NA BOGOVITe
Kako vladetel na Olimp i na celata Zemja, Yeus bil najmo}niot

bog vo klasi~nata mitologija. Toj vladeel so prvobitnite sili, molwa -
ta i gromot i moèl da napravi sudiri me|u oblacite za da predizvika
do`d na zemjata.
Pokraj negovata stra{na sila Yeus poseduval i ajgis, neproboen
del na svoeto vooruùvawe. Vo poedine~nite mitovi ajgisot se pojavu-
va vo razli~ni formi, naj~esto kako {tit ili graden oklop, obloèn so
koà na Almalteja. Spored drugi predanija, ajgisot bil oblak {to na -
vestuval nevreme. Sepak, toj ja imal funkcijata da go {titi Yeus od ne-
36 Risto PoPovSKI
Jupiter, rimska kopija na Yeus,

spored porane{en makedonski original
prijatelite, od ~ovekot ili od drugi opasnosti. Koga toj go zatresuval,
izbuvnuvala golema luwa koja gi ispolnuvala so strav i uàs srcata na
negovite neprijateli. Me|u site negovi atributi ajgisot najjasno ja
pokaùval svojata mo}.
Nedopirliv vo svojata pozicija kako najvisok ìtel na Olimp,

Yeus pokaùval i ~ove~ki crti. Makedoncite si go pretstavuvale Yeus
kako dobrotvor i qubovxija. To~nata brojka na negovite qubovnici
bila golema. Toj postojano imal qubovni aferi ili zaveduval èni.
Najgolemiot broj na negovite deca ne poteknuvale od negovata èna
Hera, tuku od negovite bezbrojni qubovnici.
U{te kako mlad bog, dodeka bil na ostrovot Krit, toj po~nal da
projavuva èlba za zaveduvawe èni. Negoviot prv „plen“ bila Metida,
}erkata na Okean i na Tetida i personifikacija na mudrosta. Koga Me -
tida bila bremena, Uran i Gea go predupredile svojot vnuk, deka deteto
{to }e go rodi taa }e bide pomo}no i pomudro od Yeus. Taka, toj sfatil
deka nema drug izbor, osven da gi zadavi Metida i nejzinoto nerodeno de-
te i so toa da ja otstrani mo`nata opasnost za negovata idnina.
38 Risto PoPovSKI
Yeus so orel,
makedonska ~inija od
560 godina pred Rista
koja se nao|a vo luvr,
Francija
Yeus na Yeus bil ispolnet so

pergament mudrost. Toa bila neophodna
karakteristika za kralot na
bogovite. No, i samiot toj
bil bremen so boginkata Ati -
na, koja kratko potoa izlegla
od negovata glava kako voz-
rasna i celosno vooruèna.
Od drugite qubovnici
Yeus bil tatko na takvi bogo-
vi i polubogovi kako {to se:
Apolon, Artemida, Afrodi -
ta (vo nekoi predanija), Dio -
nis, Makedon, Herakle, Ele -
na i Persefona. Mnogu poz-
nati mitolo{ki likovi bile
vonbra~ni deca na Yeus i
mnogu od golemite rodovi na
antikata pretendirale deka
imaat direktno poteklo od
Yeus.
HeRA – kRALICA
NA BOGOVITe
Taa bila sopruga i sestra na Yeus,

}erka na Kron i na Rea. Hera bila bo-
ginka na familijata, na bra~nata qu-
bov i na legalnoto ra|awe. Bidej}i
Hera bila personifikacija na bra~-
nata vernost, mnogu se lutela na qubov-
nite avanturi na Yeus. Nejzinata qu-
bomora bila tolku golema {to ne go
ispu{tala od oko svojot ma`. [tom
taa otkrivala nevernost bila tolku
luta {to prezemala aktivnosti pro-
tiv sekoja qubovnica na Yeus, od koi,
nekolku nastradale poradi nejzinata
lutina.
Rimska kopija na Hera
(spored original od II vek pred
Hera Rista) luvr, Francija
Hera i Prometej, ~inija od 490 g.

p.n.e. od vulci - etrurija
40 Risto PoPovSKI
Hermes ja osloboduva Jo pretvorena vo krava, makedonska vazna

od 540-530 g. pred Rista pronajdena vo dene{na Italija
ISTORIJATA NA JO
– POSLedICA NA BO@eSTVeNA NeVeRNOST
Edna{ Yeus se vqubil vo Jo, koja bila kralska }erka od Arg. Toj
trpelivo ~ekal Hera da gi ottrgne o~ite od nego. Koga na krajot se soz -
dala prilika, toj vlegol vo spalnata na Jo, kade {to i {epotel vo sonot
za taa da mu dozvoli da ja ima.
Potoa Yeus se trudel da ja skrie od Hera svojata afera, no sepak taa
doznala za negovata nevernost, po {to letnala dolu kon zemjata so o~i
vàreni od lutina. No, namesto da go zatekne Yeus vo svojata qubovna
igra, taa go na{la svojot ma` kako spokojno stoi kraj edna bela krava.
Koga go pra{ala zo{to stoi pred ovaa krava, toj odgovoril, deka stoel
tuka koga naedna{ od zemjata se pojavila kravata.
Sepak, Hera ne dozvolila da bide izlaàna. Taa znaela deka kra-

vata sigurno e negova tajna qubovnica, koja vo posleden moment bila pre-
obrazena od Yeus. Kolku uporno i da pra{uvala Hera, Yeus ostanal pri
svoeto kaùvawe. Za da go fati vo lagata, Hera ja dala navodnata krava
na eden govedar po ime Arg, koj imal sto o~i, za da ja ~uva. Taa bila sigur -
na deka Yeus, porano ili podocna, pak }e ja preobrazi kravata vo nejzina-
ta ~ove~ka stava vedna{ {tom }e dobie èlba za nea, pa toga{ Hera }e
go predupredi govedarot.
Sepak Yeus ne moèl da se naditri. Toj go ispratil Hermes, bogot
na izmamata da go ubie straàrot. Toa ne bila ednostavna zada~a, bidej-
}i Arg nikoga{ ne gi zatvoral istovremeno site sto o~i. No, bogot na
kradcite i na izmamnicite imal plan. Toj se prestoril vo selanec, koj
ume{no svirel na flejta
i moèl da raskaùva pri-
kazni. Na Hermes mu uspe-
alo da go zainteresira Arg
za svoeto svirewe i ras-
kaùvawe, pa nabrgu ova
~udovi{te bilo pleneto
od prikaznite. Sepak, i na-
tamu so nekoi od svoite
o~i gledal kon Jo. Hermes
postojano raskaùval zdo-
devni prikazni i svirel
monotono. Na krajot ras -
kaàl prikazna za zaspi -
vawe, prosledena so mono -
tono svirewe, po {to Arg
zaspal. Istovremeno gi
zatvoril site sto o~i i
Hermes go ubil. Potoa gi
prestoril stote o~i vo opa-
{ka na paun i zatoa pauni - Sad za ~uvawe produkti od V vek pred
te do denes imaat „o~i“ na Rista - Hermes go ubiva arg,
opa{kite. straàrot so stote o~i, ~uvarot na Jo
42 Risto PoPovSKI
edna epizoda od makedonskata mitologija:

orfej se prostuva so evridika i saka da ja spasi, so niv e
i Hermes koj treba da ja odvede vo podzemniot svet.
Iako Jo bila oslobodena od Arg, seto toa go nabquduvala i Hera.

Taa ispratila eden {trkel za da ja zadeva Jo i da ja bocka, bidej}i
taa se u{te bila prestorena vo krava. Nemilosrdniot insekt celosno
ja ispolnil svojata zada~a. Jo bila tolku izma~uvana {to se obiduvala
na sekakov na~in da ja izbegne makata od insektot. Pritoa taa pretr~ala
golemi dale~ini i preplivala golemi moriwa, me|u koi i Jonskoto Mo-
re i Bosforot („kanal na kravata“), koi gi dobile svoite imiwa spored
nea. Na krajot tr~ala se do Misir kon bregovite na Nil, kade {trkelot
pove}e ne moèl da ja sledi, pa odletal nazad. Potoa Yeus ja prestoril
povtorno vo ubava èna.
Vo me|uvreme Hera poveruvala deka Jo umrela poradi makite od
insektot. Taka taa ja zaboravila. Zevs sega bil sloboden da uìva vo qu -
bovta so nea. Jo mu rodila sin po ime Efaston, koj bil predok na silni -
ot Herakle.
POsEJDON
POSeJdON - BOGOT NA MORIwATA

Posejdon bil sin na Kron i brat na Yeus. Posejdon (ili Neptun
kako {to go narekuvale Rimjanite) bil bog na moriwata. Toj vladeel so
vodite, isto kako {to vladeele Yeus so neboto i Had so podzemjeto. Ne -
goviot znak i amblem e trozabec i toj ja simboliziral negovata mo} vrz
moriwata, no i dvojnata priroda na vodata: dobrata (bidej}i gi hrani
lu|eto so ribi) i lo{ata (bidej}i moè da nanese {teti).
Posejdon ja zel za èna Nereida. Isto kako i negoviot pomal brat
Yeus, i toj imal nezasitna èlba za qubovni avanturi, pa ~esto bil ne-
veren. Dodeka Yeus imal smisla za ubavina i zaveduvawe, Posejdon bil
ravnodu{en kon fizi~kite svojstva na svoite qubovnici. Ovaa ravno-
du{nost bila odgovorna za potekloto na nekoi grdi i stra{ni ~udovi{ -
ta od klasi~nite predanija, kakva {to e meduzata Gorgona, koja bila
stra{no ènsko ~udovi{te i koja na glavata, namesto kosa, nosela zmii
44 Risto PoPovSKI
i imala svojstvo so eden pogled na nejzinite o~i da skamenuva. Posejdon

bil tatko i na gigantot Hrizaor. Kiklopot Polifem, koj na Odisej vo
negovoto vra}awe od Ilion (Troja) mu priredil mnogu neprijatnosti,
isto taka bil sin na bogot na moriwata. Dvajca drugi sinovi, Otoj i
Efialtej, poznati kako dvajca Aloadi, go zarobile Ares, bogot na vojna-
ta i go zatvorile trinaeset meseci vo edna bronzena stomna, dodeka tie
gi barale za èni Hera i Artemida, obiduvaj}i se da gi grabnat. Podocna
tie bile pobedeni od bogovite i bile osudeni, po {to zasekoga{ bile
frleni vo Tartar. Prakti~no mnogu od Posejdonovite potomci predi-
zvikuvale problemi srede lu|eto i bogovite, bilo preku nivniot grozen
izgled, bilo preku nivnite stra{ni dela. Poradi toa Posejdon sfatil
deka }e bide podobro dokolku svoite stra{ni potomci gi sokrie pod
zemjata i postojano gi nabquduva za da ne napravat nekoe zlostorstvo.
Meduzata gorgona
Posejdon se obiduva so tronoècot da go probode

gigantot Polibotej na vazna koja datira od 500/475 g. pred
Rista - vilijams kolex Muzej, vilijamstoun vo Masa~usets.
Pokraj negovoto svojstvo kako bog na moriwata, Posejdon isto ta-
ka bil i bog na kowite i bog na zemjotresite. Toj izgleda bil bog koj na
lu|eto za prvpat im skrotil kow za orawe, nosewe i javawe. Makedonci-
te veruvale deka grivite na posejdonovite morski kowi se gledale vo
grebenite na branovite.
Zemjotresite mu bile isto taka pripi{uvani na Posejdon. Vo „Ili -
jadata“ Homer go narekuva Posejdon ~esto „Zemjotresec“ - ime {to toj go
zasluùva.
Koga po~nalo vladeeweto na olimpiskite bogovi, sekoj od niv si
odbiral odreden region na zemjata {to mu bil posveten nemu (ili nejze).
Ponekoga{ se javuvale òl~ni raspravii dokolku pove}e bogovi preten-
dirale na vladeewe na ista oblast. Pritoa Posejdon sekoga{ go dobival
najlo{iot del. Nemu mu pripadnal samo legendarniot ostrov Atlantida,
koj, spored nekoi predanija, so tekot na vremeto ja zagubil negovata na-
klonetost. Zatoa toj go potresol ostrovot so zemjotres so takva sila {to
bukvalno go raspar~il i zasekoga{ potonal vo dlabo~inite na moreto.
Zaedno so svojot brat Yeus i Had i negovata sestra Demetra, bo -
ginka na vegetacijata, Posejdon e eden od ~etirite originalni boè -
46 Risto PoPovSKI
gea, Posejdon i Polibotej, V vek pred Rista,

se nao|a vo anti~kiot muzej vo berlin
stva, t.e. bog koj ima mo} vrz prirodnite sili. Za narodite vo antika-
ta moriwata bile neizmeren izvor na ~uda. Zo{to moreto e pokrieno so
branovi, se pra{uvale tie? Zo{to branovite ponekoga{ ja uni{tuva -
at zemjata i gi poplavuvaat bregovite? Kako moè moreto da go snabdu -
va ~ovekot so hrana, a istovremeno e vo sostojba istiot ~ovek da go
ubie koga toj }e ispadne od svojot ~amec?
Sè do dene{en den moreto ostanuva edna golema sila koja ~ovekot
samo delumno ja sovladal. Te{ko moè da se kaè deka i denes gi razbi -
rame site tajni na moreto. I denes sme svedoci na mnogu nesre}i {to
svetskite moriwa im gi predizvikuvaat na lu|eto (cunami, golemi bra -
novi, vrtlozi i sl.).
So istiot vakov karakter ni se pretstavuva i Posejdon. ôvek se-
koga{ treba da ima predvid deka ima rabota so bogot na moriwata i se -
koga{ treba da bide pretpazliv, zatoa {to samo edna mala gre{ka i
moreto }e mu bide grob.
HAd I deMeTRA
Had - Kral na mrtvite
Brat na Yeus i na Posejdon, Had (ili Pluton kako {to go nareku-

vaat Rimjanite) bil vladetel na podzemjeto i bog na bogatstvata. Toj
~esto bil sfa}an i kako neprijaten bog, ednostavno zaradi toa {to vla -
deel so osobeno mra~no carstvo. Ponekoga{ bil pogre{no sfa}an kako
toj samiot da e smrtta. Nitu edno od ovie sfa}awa ne e to~no. Had ne bil
bog na smrtta. Ovaa uloga mu pripa|ala na Tanatej, koj zaedno so svojot
brat, ìveele vo Hadovoto kralstvo. Had ne bil mra~en bog, toj imal edna
neprijatna zada~a zaradi koja mu bile pripi{uvani takvi svojstva.
Had sekoga{ bil korekten i pravi~en bog. Toj imal cvrst reper-
toar na pravila so koi go upravuval podzemjeto i samo ponekoga{ - i toa
protiv svojata voqa - gi kr{el tie pravila. Toj naj~esto bil pretsta -
ven kako bog so mra~no lice, pokrieno vo senki i retko se pokaùval
48 Risto PoPovSKI
samiot sebe. Za vreme na borbata so Titanite, Kiklopite mu napravile

eden vol{eben {lem, so koj toj moèl da stane nevidliv. Toj go nosel toj
{lem sekoga{ koga izleguval od podzemnoto carstvo na senkite.
Od site bogovi samo Had ne bil prijatno do~ekuvan na Olimp.
Moèbi toa bilo zaradi toa {to olimpiskite bogovi imale ~ove~ki
predrasudi i karakterni crti za da se zgrozuvaat od Had kako {to toa
go pravele lu|eto.
Strukturata na Podzemjeto
Vo mnogu Homerovi i drugi stari raskazi, Hadovoto kralstvo bi-

lo pretstaveno kako kralstvo na senki, vo koi duhovite na umrenite
bescelno talkale, oplakuvaj}i ja svojata sudbina. Duri rimskite pret-
stavi ponudile podatoci za strukturata na ovoj mra~en svet.
Spored rimskata pretstava, Podzemjeto se sostoi od ~etiri pode-
leni oblasti. Tartar, mesto koe naj~esto se ozna~uva kako pekol, bilo
najmra~noto i najstra{noto od site ~etiri oblasti, mesto kade {to
pretstojuvale onie {to vo svojot ìvot bile lo{i, poradi {to za site
vremiwa morale da ostanat tuka. Kako i hristijanskiot pekol, taka i
Tartar e mesto na ve~na kazna.
Sprotivno na Tartar e t.n. „nebo na podzemjeto“, bilo mestoto
Elisej (koe naj~esto se ozna~uva kako Elisejski Poliwa). Pod vladee-
weto na simnatiot od prestol Kron ovoj region bil oblast na svetli-
nata kade {to vladeel postojano den, carstvo na ve~na radost, na posto -
jana muzika i veselba. @itelite na Elisej, du{ite na onie koi vodele
~esen i dobrodetelen ìvot, moèle da se vratat vo ìvot ako posakaat
i ako im stanat zdodevni uìvawata.
Tretata oblast na Had bile Asvodelitskite predeli, nare~eni
taka spored edno cve}e, {to ja pokrivala ovaa ta`na po~va. Na ova
mesto ìveele najgolemiot broj du{i.
êtvrtata oblast na podzemjeto bil Ereb i vo nea bila smestena
palatata na Had. Ponekoga{ Ereb bila istata oblast preku koja mrtvi-
te morale da pominat za da stignat vo Podzemjeto.
Vo Podzemjeto imalo i pet reki, koi imale posebna simboli~na
funkcija. Aheron i Stiks ispolnuvale ista zada~a i zatoa te{ko mo-
Prekrasniot bronzen
pehar od Derveni od 330
godina pred Rista na koj
e prikaàna svadbata
na Dionis i ariadna
opkruèni so Satiri
i Menadi, se nao|a vo
arheolo{kiot muzej
vo Solun.
(levo) na detalniot
prikaz se gleda glavata
na Had bogot na
podzemniot svet.
èle da se razlikuvaat. Tie bile prvite reki {to umreniot moral da

gi premine. Stiks bil smetan za sveta reka. Po pristignuvaweto vo
podzemjeto umreniot moral da ~eka na bregot na Stiks, dodeka da se po-
javi „voza~ot“ Haron. Stariot anti~ki obi~aj na umrenite da im se
stava moneta vo ustata pri pogrebot poteknuva od veruvaweto deka Ha -
ron baral pari za da moè sigurno da go prenese umreniot do vlezot na
Had. Bez da mu se plati, Haron odbival da prenesuva, pa umreniot moral
zasekoga{ da ostane na bregot na Stiks i nikoga{ da ne bide pu{ten
ponatamu.
Trite drugi reki leèle isto taka zad vratite na Podzemjeto.
Kokit bila reka na makite. Umreniot, koj se napival od taa voda stanu-
50 Risto PoPovSKI
val svesen i gi sfa}al ~udata na ì-

votot i se {to zagubil so svojata smrt.
Flegeton bila plamena reka, koja te-
~ela glavno vo Tartar, kade {to nej-
zinite neugaslivi plameni bile ko-
risteni za da gi ma~at lo{ite. Reka-
ta Leta, naprotiv, mu ovozmoùvala
na umreniot najdobra usluga od site
pet podzemni reki: {tom du{ite na
umrenite }e se napijat od nejzinata
voda, potpolno go zaboravale nivni-
ot porane{en ìvot i bile zadovol-
ni so nivnata nova egzistencija.
Otkako Haron gi prevezuval um-
renite preku rekata Stiks (ili Ahe-
ron), tie stignuvale pred vlezot na
Podzemjeto koe go ~uval Kerber, ed-
no stra{no ku~e so tri glavi i opa{- Had so troglavoto ku~e
ka kako zmija. Negovata zada~a, {to Kerber
ja vr{el so nepogre{liva vernost bila ednostavna - trebalo da se griì
nitu edna od vlezenite du{i da ne izleze nadvor.
Edna{ vlezeni, du{ite doa|ale pred sud. Komisija od tri sudii
go slu{ala i ocenuvala minatiot ìvot na sekoj od umrenite i toga{
re{avala dali du{ata e za vo Tartar, za vo Elisej, ili za vo Asvodelit -
skite predeli. Prviot od ovie sudii bil Ajak, koj vo negoviot ìvot
bil dobar, pravi~en, i poboèn kral na Egina. Vtoriot sudija bil kra -
lot Mino, koj ostrovot Krit go upravuval spravedlivo i dobro. Rada-
mantej, brat na Mino, bil posleden od trojcata. Iako toj nikoga{ ne bil
kral, poseduval visoka smisla za pravi~nost, poradi {to mu bila dove -
rena sudiskata slu`ba za mrtvite. Site trojca bile sinovi na Yeus i bile
smrtnici.
Spored nekoi predanija i Erinidite (ili Furiite, kako {to ne -
koi gi vikaat) ìveele vo Podzemjeto za da vr{at ve~ni izma~uvawa
na ubijcite i vrz onie, koi direktno ili indirektno ja prolile krvta
na svoite rodnini.
DEMETRA
deMeTRA - BOGINkA NA VeGeTACIJATA
]erka na Kron i Rea i sestra na Yeus, na Had i na Posejdon, Demet -

ra bila edna od najavtenti~nite ìtelki na Olimp. Taa bila boginka
na rasteweto koe doa|a od zemjata (rastenijata). Ovde }e bide tretirana
zaedno so Had, zatoa {to nejzinata najpoznata istorija bila tesno po -
vrzana so ovoj bog.
52 Risto PoPovSKI
ISTORIJATA NA PeRSeFONA
Demetra imala }erka edinica po ime Persefona, koja ja rodila

od svojot brat Yeus. Eden den, Had ja zabeleàl mladata boginka dodeka
taa, leèj}i na edna livada, go nabquduvala cve}eto. Toj vedna{ se vqu-
bil vo nea. So pomo{ na svojata boèstvena mo} napravil edna puknati-
na na po~vata vo blizina na ubavicata. Ottamu izlegol, ja grabnal izne-
nadenata Persefona i ja odvlekol dolu vo dlabo~inata na svoeto mra~-
no carstvo.
Koga Persefona ne se vratila od popladnevnoto {etawe, Demetra
se upla{ila i po~nala da ja bara. Po dolgo barawe otkrila koj i zo{to
ja grabnal nejzinata }erka. Vo migovite na lutina se zakolnala deka
nema da dozvoli ni{to da nikne na zemjata se dodeka nejzinata }erka ne
si ja zeme nazad. I taka zemjata stanala neplodna, bez cve}iwa, drvja
ili ìto.
Demetra se otkaàla od svoeto mesto na Olimp i se simnala na
zemjata, luta poradi toa {to drugite bogovi ne sakale da i pomognat.
Skitaj}i taka po zemjata, stignala i vo Eleuz, kade se sprijatelila so
edna mlada èna po ime Metaneira. Kako blagodarnost za gostoprim-
stvoto taa mu go podarila na Demofon, maliot sin na ènata, znaewe-
to za obrabotka na ìtnite rastenija, pa koga mom~eto porasnalo, nego-
voto znaewe se pokaàlo kako neprocenliv podarok za ~ove{tvoto.
Me|utoa Demetra se u{te odbivala da i ja vrati plodnosta na zemjata.
Zemjata sekoj den stanuvala se pove}e i pove}e pusta.
Po izvesno vreme Yeus re{il na seto ova da mu stavi kraj. Toj gi
zamolil bogovite da vlijaat kaj Demetra za da ja prekine nejzinata taga.
Bogovite razgovarale so nea, no nejzinata lutina i taga bile tolku go-
lemi {to taa odbivala duri i da gi slu{a nivnite ubeduvawa. Taka Yeus
nemal drug izbor, pa mu ostanalo ili da go natera Had da ja oslobodi Per -
sefona od podzemjeto i da ja vrati na majka i ili da se pomiri so toa deka
}e rakovodi so besplodna i prazna zemja.
Had ne moèl da mu se protivi na svojot brat, pa se soglasil da i
dade na Persefona samo povremena sloboda. Pred da si otide taa, Had
ja nateral da izede tri semki od kalinka. Toa bilo tradicionalen sim-
bol na plodorodnost i bra~na dol`nost. Kako rezultat na toa Persefo -
Had i Persefona vo nivnata podzemna palata prikaàni

na makedonska vazna od 330 g. pred Rista vo muzejot vo Minhen
na bila prinudena sekoja godina da se vra}a kaj nego. Bil postignat

dogovor Persefona sekoja godina po devet meseci da prestojuva kaj svo-
jata majka i na Olimp (od prolet do esen, t.e. vo vremeto na vegetacija -
ta), a potoa taa morala da se vrati kaj Had i kako kralica da upravuva
so podzemjeto. Za toa vreme na zemjata ne moèlo ni{to da raste.
Vo mitovite za Persefona se sogleduva vrskata me|u silite na
ìvotot i vegetacijata i silite na smrtta. Ovde gledame kako lu|eto od
antikata go objasnile cikli~niot karakter na prirodniot tek.
54 Risto PoPovSKI
AFRODITA I AREs
AFROdITA I AReS
AFROdITA - BO@ICA NA QUBOVTA
Afrodita (ili Venera, kako {to ja narekuvaat Rimjanite) bila

boginka i na telesnata i na romanti~nata qubov. Kako personifikaci-
ja na telesnata ubavina taa ja pretstavuvala kako primitivnata èlba,
taka i ne`nata qubov. Na mladite lu|e taa im davala da ja po~uvstvuvaat
qubovta, a ènetite gi naveduvala na prequba i na razvod na nivniot brak.
Nadvore{no Afrodita bila najubava od site olimpiski bogovi i

boginkii. Postojat dve verzii po odnos na nejzinoto ra|awe. Vo „Ilija-
data“ taa e }erka na Yeus i na titankata Diona. Poetite po Homer, pak,
sepak raskaùvaat deka boginkata nastanala od spojuvaweto na moreto
i otse~enite genitalii na Uran. Otkako Kron gi frlil genitaliite na
svojot tatko vo moreto, branovite se sudrile so niv, po {to se stvorilo
golemo koli~estvo pena od koja se rodila ovaa boginka.
Dokolku Afrodita nastanala spored vakvata verzija, toga{ taa
bila postara od ostanatite olimpiski bogovi, bidej}i bez svojstvata i
emociite {to taa gi predizvikuvala kaj drugite bogovi, Kron i Rea ne -
malo da imaat {est deca, pa duri tie i voop{to ne bi imale deca, pa
taka ni Yeus ne bi nastanal. Seto ova zna~i deka boginkata na seksual-
nata qubov i èlba e nastanata pred site ostanati ìteli na Olimp.
Filozofot Platon veli deka vsu{nost imalo dve boginki na qu-
bovta. Ednata, koja bila rodena od pena, ja narekol Uranija. Taa bila
boginka na romanti~nata ~ista qubov. Vtorata, }erkata na Yeus i Dio -
Ra|aweto na afrodita, 379/360 g. pred Rista - Muzej vo Italija

56 Risto PoPovSKI
na, ja narekuva Pandema. Taa

bila odgovorna za niskata
telesna qubov. No, naspro -
ti toa, spored toga{nite
religiozni sfa}awa na Ma-
kedoncite, postoela samo
edna boginka na qubovta,
odgovorna i za polovata i
za romanti~nata qubov, ote-
lotvorena vo nadvore{na
ubavina, koja bila nevero-
jatno qubomorna na sekoja
konkurencija, a bila i go-
lemo zlopamtilo.
Naj~esto Afrodita e
pretstavena kako maèna
so Hefest, koj bil bog na
oganot i na kova~ite, no i
kako majka na Eros koj, spo-
red podocne`nite preda-
nija, predizvikuval qubov afrodita, }erkata na Yeus i Diona
so strela od lak.
Nekoi od decata na Afrodita ne se odlikuvale so ni{to osven so
bizarni i neobi~ni karakteristiki. Hermes ja zavel i taa go rodila
Hermafrodit, edno su{testvo koe imalo i ma{ki i ènski genitalni
organi. Nejzinoto spojuvawe so Dionis, pak, dovelo do ra|aweto na Pri -
ap, koe bilo grdo, no ne i glupavo dete, koe podocna stanalo boèstvo
na zemjodelieto. Od edna strana toa se odlikuvalo so golemi znaewa vo
zemjodelstvoto, a od druga imalo ogromen falus.
Iako bila maèna, Afrodita ne vodela mnogu smetka za vernosta.
Taa bila boginka na strasta i na neskrotlivata seksualna èlba koi ne
moèle da bidat spre~eni so ograni~uvawata vo brakot. Eden od nejzi-
nite najomileni qubovnici bil Ares, bogot na vojnata so kogo taa rodi-
la tri deca. Ovaa qubov ostavila golem vpe~atok kaj drugite bogovi, koi
voop{to ne go po~ituvale Ares.
AReS – BOG
NA VOJNATA
Ares, sin na Yeus i na

Hera (i moèbi edinstveni-
ot legitimen sin na Yeus),
bil tvrdoglav, izbuvliv bog,
koj postojano se sluèl so
navredi. Bidej}i toj, kako i
Afrodita, bil otelotvore-
nie na ma{kiot osnoven in-
stinkt, negovite dejstva i dr-
èwe pokaùvale eden pri-
li~no ednostaven i primi-
tiven mentalitet.
Ares ja sakal bitkata
zaradi samata bitka. Toj ne
se grièl nimalku za pri-
~inite na vojnata; negovata
strast bile krvavata borba
i vozbudlivoto ~uvstvo na
pobeda. Ovaa bezidejna po-
zicija go napravila neomi -
len na Olimp. Edinstvenite
bogovi so koi toj se druèl
bile Afrodita, Had (koj se - ares - Mars sinot na Yeus i Hera,
koga{ se raduval na novite terakota od hramot na apolon
na Palatin vo Rim
umreni {to gi dobival od
nego) i negovata sestra Eris, boginka na razdorot. Drugite olimpiski
bogovi go smetale za zdodeven i ligav bidej}i se {to pravel bile samo
vojni. Isto kako i bogovite, taka i lu|eto, ne sakale mnogu da si imaat
rabota so Ares. Tie mu posvetuvale dostojno vnimanie, no ne go po~itu-
vale. Tie ~uvstvuvale deka od negovite karakteristiki ima ne{to i kaj
niv, poradi {to se sramuvale. Toa bila pri~inata zo{to Ares nikoga{
nemal golemo zna~ewe vo anti~kata mitologija.
58 Risto PoPovSKI
Rimjanite bile tie {to na Mars (ova e rimsko ime za Ares) mu

dale karakterni crti po koi toj stanal poznat kako smel, dobar i ve{t
kormilar na bitkite.
Faten na delo
Ares i Afrodita bile mnogu nepretpazlivi za vreme na svoite

qubovni avanturi. Site ìteli na Olimp znaele deka tie dvajcata ima-
at ne{to me|u sebe.
Za vreme na edna od nivnite qubovni sredbi, Il (Ile) Helij, koj
upravuval so son~evata kola, gi zateknal v krevet, dodeka izgreval na
istok. Toj vedna{ go izvestil Hefest, koj smislil plan, kako da gi za-
tekne na delo. Toj splel bronzena mreà i tolku tenko ja iskoval, {to
taa stanala nevidliva. Toga{ ovoj bog na kova~kata umetnost, se spu{-
til po mreàta vo spalnata soba na Afrodita vo vreme koga dvajcata
qubovnici ne bile tamu i ja zacvrstil mreàta na ~etirite noze na kre -
vetot. Potoa toj oti{ol kaj Afrodita i i rekol deka ima potreba od od-
mor i deka }e bide otsuten nekolku dena. [tom Hefest izlegol od vra-
tata, Afrodita go izvestila Ares deka nejziniot ma` e otsuten i deka
taa e sama. Bogot na vojnata vedna{ do{ol i dvajcata qubovnici skokna-
le vo krevetot. No, toga{ sfatile deka se fateni vo mreàta. Nivnata
smea i {egi na smetka na Hefest, se prestorile vo prokolnuvawa i vo
zaludni napori da se oslobodat. Mreàta na Hefest bila tolku cvrs-
ta, {to duri nitu silniot bog na vojnata, ne moèl da ja skine. Za da gi
zasrami dvajcata brakolomci Hefest, koj za celo vreme bil sokrien vo
blizina, gi povikal site ìteli na Olimp kako svedoci i sudii.
Boginkite od sram ne sakale da gledaat vo qubovnata scena vo
krevetot, dodeka ma{kite bogovi se strupale okolu krevetot, turkaj}i
se i razmenuvaj}i si pogledi. Hermes se osmelil da kaè deka se bi dal
da e na mestoto na Ares, pa makar i so tri mreì da bide faten i site da
go nabquduvaat. Na ovaa izjava sleduvala golema smea od site prisutni.
Zasrameni i navredeni, Ares i Afrodita pobegnale na razli~ni stra-
ni na zemjata, po {to se povlekle so cel, celata ovaa rabota da se za -
boravi.
APOLON I ARTEMIDA
APOLON I ARTeMIdA
RA\AweTO NA BLIZNACITe
Po edna qubovna avantura so Yeus, titankata Leto bila prinude-

na da talka po Zemjata za da gi odbegne lutinata i qubomorata na Hera.
Majkata na bogovite mu zapovedala na ~udovi{teto Piton (koe bilo
ogromna i stra{na zmija) da ja sledi Leto. Sledena od pitonot, Leto mo-
rala da najde vreme i mir za da gi rodi vo bezbedno svoite deca. Izgle -
60 Risto PoPovSKI
dalo deka Titankata e osudena zasekoga{ da talka po zemjata, no Posej -

don se soàlil kon nea i i garantiral skrivali{te na ostrovot Del.
Tuka kone~no Leto moèla da gi rodi svoite deca Apolon i Artemida.
apolon i artemida
APOLON - BOG NA SVeTLINATA

I NA VISTINATA
Apolon, pomladiot od bliznacite, otelotvoruval se kon {to se

stremele lu|eto - toj bil idealna slika za ma`. Kako {to Afrodita bila
otelotvorenie na ènskata ubavina, taka Apolon bil otelotvorenie
na ma{kata. Negovata bistrina i cvrstiot karakter bile najgolemi vo
odnos na site ostanati ìteli na Olimp. Negovata ve{tina vo umetnos -
ta i lekuvaweto ne bile nadminati od nitu eden ~ovek ili bog.
Isto taka toj nikoga{ ne laèl i prakti~no ne bil sposoben ne{ -
to pogre{no da kaè ili da izmami. Zatoa proro{tvata na Apolon bi -
le najpo~ituvani srede lu|eto vo antikata. Najslavno proro~i{te bilo

proro~i{teto vo Delfi. Tamu se nao|al specijalno posveten hram na
Apolon, koj bil slaven vo celiot toga{en anti~ki svet. Od najdale~ni-
te oblasti doa|ale lu|e vo Apolonovoto proro~i{te vo Delfi za da mu
iskaàt po~it na bogot na svetlinata i da ja pra{aat za sovet negova-
ta sve{teni~ka Pitija.
Drugo va`no svojstvo na bogot Apolon bilo sovr{enoto pozna-
vawe na site zla vo svetot. Toj moèl sekoe lo{o delo vo svetot da go
slu{ne i da go vidi, pri {to znael i kako istoto da go spre~i. Toa bilo
pri~ina, zo{to negovoto proro~i{te gi re{avalo ne samo grani~nite
sporovi ili li~nite problemi, tuku i onie te{kotii kako {to bile
epidemiite, gladot i drugi zla.
Isto kako i drugite bogovi, Apolon bil neverojatno zlolopamti-
lo posebno toga{ koga nekoj go provociral i predizvikuval. Vo vakvi
priliki doa|ala do izraz negovata surova strana. Toj vsu{nost bil
primer za toa, deka nezavisno kolku nekoe bitie e razvieno, sekoga{
moàt kaj nego da se pojavat primitivni i nasilni~ki nagoni.
apolon i artemida prinesuvaat `rtva pred oltarot na Yeus,

makedonska vazna od 490/480 g. pred Rista
62 Risto PoPovSKI
Mitot za Marsija
Eden den Atina, boginkata na zanaet~iite, na{la nekakva flej-

ta. Otprvin se izraduvala poradi toa {to flejtata proizveduvala ubava
muzika. No. potoa zabeleàla deka za vreme na svireweto nejzinite ob-
razi se duvaat, poradi {to nejzinoto ubavo lice se iskrivuvalo, pa go
frlila instrumentot.
Eden Satir ({umski duh vo ~ove~ki oblik) po ime Marsija pomi-
nal, ja podignal frlenata flejta i po~nal da sviri. Naskoro toj go usovr-
{il svoeto svirewe, pa ve}e bil smetan za najdobriot muzi~ar na site
vremiwa, podobar i od samiot Apolon. Toj bil tolku ubeden vo svojata
sposobnost {to go predizvikal bogot na muzi~ki natprevar. Devet muzi
boginki na umetni~kata inspiracija trebalo da re{avaat za pobed-
nikot na natprevarot. Apolon, mirno drèj}i ja lirata vo raka, o~eku-
val Marsija da ja zavr{i svojata izvedba. Muzite bile pleneti od svi-
reweto na majstorot. Sepak, Apolon bil podobar i bil proglasen za po-
bednik. Kako kazna za toa {to Marsija se drznal da mu go ospori prvoto
mesto vo svirewe, go vrzal za edno drvo i mu ja simnal glavata od ìvoto
telo. I taka vikot na Satirot gi polnel gorite so neubava i disonant-
na muzika.
apolon mu sudi na Marsija

ARTeMIdA
BO@ICA
NA LOVOT
U{te vedna{ po
ra|aweto ovaa bogin-
ka bila osposobena za
svoite zada~i. Otkako
Leto ja rodila, Arte -
mida morala da poma-
ga pri ra|aweto na svo-
jot brat Apolon i od
toj moment taa stanala
boginka na ra|aweto i
za{titni~ka na deca-
ta. Ovaa titula vero-
jatno i bila podocna
dodelena, bidej}i Ar-
temida najmnogu e poz-
nata kako boginka na
lovot. Taa bila visoka
i silna i bila ramna na
ma{kite bogovi. Kako
lovec bila bez konku -
rencija i bila sli~na
na Ares. Pritoa bila
mnogu ubava, poradi
artemida, }erkata na Zeus i leto
{to Afrodita i bila
qubomorna. Od druga strana, kako boginka na qubovta, Artemida osta -
nala zasekoga{ devstvena. Slobodnoto odnesuvawe na Afrodita ja iri-
tiralo i taa go smetala za grev otstapuvaweto od bra~nata vernost. Za -
toa taa sekoga{ ja kaznuvala nevernosta, no i grabnuvaweto na devojki
kako neprostliv zlostor. Koga i da doznavala za takov grabe`, vedna{
64 Risto PoPovSKI
i bezmilosno go kaz -
nuvala nasilnikot.
Dodeka Apolon
vaèl za bog na visti-
nata i na proro{tvo -
to, Artemida vaèla
za boginka na ~ove-
kovata pravda. Taa se
zalagala za krotkite
i za pravednite, za ne-
`nite i za slabite,
za ènite {to bile
izloèni na nasil-
stvo i drug vid priti-
soci. Tie dvajcata za -
edno ja pretstavuvale
klasi~nata pretsta-
va za pravi~nost.
Apolon
Mitot za Akteon
Ponekoga{ so svoite principi Artemida prezemala nepravedni

kazni i stradawa na lu|eto. Vsu{nost vakvoto nejzino odnesuvawe bilo
vo sklad so stojali{teto spored koe, se {to e preterano ekstremno, bi -
lo da e pravedno ili nepravedno, predizvikuvalo sprotiven efekt vo jav-
nosta. Akteon bil slaven lovxija. Eden den trgnal na lov vo {umata
zaedno so svoite verni ku~iwa. Pritoa slu~ajno nai{ol na mestoto kade
Artemida se kapela gola vo eden vir. Poradi toa {to taa bila bogin-
ka so nevidena ubavina, kakva nitu eden ~ovek ne moèl da si pretsta -
vi nitu vo son, Akteon se skril zad edna grmu{ka i voodu{eveno pro-

dolìl da ja gleda.
Tivkoto kr{ewe na edno gran~e ja izdalo negovata prisutnost. Arte-
mida prvo sakala da go pu{ti nekaznet, poradi toa {to toj sosema slu~aj-
no nai{ol na nea. No, istovremeno taa stravuvala deka ako go pu{ti da
si odi, toj nabrgu }e po~ne da se fali pred svoite prijateli deka ja videl
gola „devstvenata boginka“. Artemida, koja se zakolnala deka }e ostane
devica i deka nikoj ne smee da ja vidi gola, ne moèla da dozvoli ovoj
smrtnik da ostane ìv. Poradi toa taa go preobrazila kutriot lovxija
vo golem i veli~enstven elen, po {to negovite ku~iwa vedna{ se nafrli-
le vrz nego i, bez da zabeleàt deka toa e nivniot gospodar, go raskinale.
Ku~iwata go rastrgaat akteon kako odmazda na artemida

bidej}i ne go prepoznale sopstveniot gospodar. Reqef od 470 g.
pred Rista pronajden vo edno makedonsko svetili{te
ATINA I HEFEsT
ATINA I HeFeST
- GRAdITeLI NA CIVILIZACIJATA
ATINA - BOGINkA NA PRONAO\A[TVOTO
Od site ra|awa na anti~kiot Panteon ona na Atina bilo najzabe-

leìtelno. Taa ne bila rodena od èna, tuku izripala od glavata na
svojot tatko Yeus. Nejzinata majka bil Metida, koja Yeus ja zadavil, ot -
kako razbral deka e bremena so negovo dete. Nedolgo po vakviot gnasen
~in, tatkoto na bogovite po~uvstvuval golemi bolki vo glavata, za koi

dolgo vreme mislel deka se obi~ni glavobolki. Bolkite bile se pogole-
mi i posilni i kone~no Yeus, izguben i o~aen, go zamolil Hefest so eden
udar na negoviot ~ekan da mu ja otvori glavata. Koga Hefest go iskr{il
gorniot del na ~erepot, ottamu izripala Atina, celosno vooruèna i
vozrasna.
Kako boginka na mudrosta i na darbata za pronao|awe Atina me|u
drugoto gi prona{la: uzdata, jaremot, raloto i gradinarskite alatki.
Taa gi prona{la i: flejtata, trubata, i matematikata. Obrabotuvaweto
na glinata i znaeweto za gradewe ku}i isto taka bile izmisleni od Ati-
na. Taa im podarila na lu|eto ne samo sposobnost da gradat ku}i, tuku i
sredstva i duhovni preduslovi za da ja izgradat civilizacijata. Pod tak-
vi okolnosti ne e ni{to ~udno {to gradot Atina, eden od najrazvienite
gradovi na drevnosta, taa go smetala za svoj roden grad.
Vo svesta na Makedoncite Atina ne bila tolku miroqubiva kako
{to izgledalo poradi nejzinite darbi. Homer ja opi{al kako boginka,
koja e qubitel na vojnata. Poradi toa i Atina bila smetana kako bogin-
ka na vojnata. Taa bila ènskata sprotivnost na Ares. Sepak za nea voj-
nata ne bila zbir od neplanski bitki, kako za Ares, tuku spor {to se vo-
di so nadmudruvawe i ve{tina.
Za vreme na Ilionskata vojna Atina bila na stranata na Heleni-
te. So nejzina pomo{ na herojot Diomed mu uspealo da go napadne Ares i
da go rani. Za ova toj se poàlil kaj re~isi nezainteresiraniot Yeus.
Ovaa epizoda ja pokaùva generalnata razlika me|u ovie dve boèstva na
vojnata – Atina bila sredena i inteligentna, dodeka Ares bil inte -
lektualno i emocionalno nezrel.
Isto kako Artemida, taka i Atina bila devstvena boginka. Taa
smetala deka sekoj obid za pribliùvawe na ma{kite bogovi kon nea e
ednostavno sme{no. Taa ne bila povrzana so nikogo i ne sakala nikakvi
pribliùvawa. Sepak, taa postojano bila opsipuvana so komplimenti
od ma{kite bogovi. Na site nivni qubovni izjavi taa odgovarala so mol-
~ewe, a za nivnite natrapni pribliùvawa so brza i silna kloca vo
mekite delovi.
68 Risto PoPovSKI
HeFeST - BOG NA kOVAÎTe

I NA OBRABOTkATA NA MeTALITe
Hefest bil bog na zanaetite, bog na onie koi rabotele so ogan.

Toj bil bog na kova~ite i na zanaet~iite. Bil oènet so Afrodita, no
retko ja uìval nejzinata naklonetost.
Postojat dve prikazni za negovoto ra|awe. Spored ednata, toj bil
sin na Yeus i na Hera. Spored drugata, samo na Hera, koja sama od sebe go
za~nala, sakaj}i da pokaè deka i taa moè da rodi sama od sebe isto kako
{to Yeus ja rodil Atina. Hefest bil grd i ednata noga mu bila pokusa,
pa vo obete prikazni za negovoto ra|awe, otkako Hera ja zabeleàla
negovata grdotija, go fr-
Hefest
lila od visokiot Olimp.
Toj padnal vo moreto, no
vedna{ bil spasen od nim-
fite Tetida i Eronima.
Tie go vospitale bogot i go
pottiknale negoviot inte-
res kon kova~kiot zanaet,
pri {to go snabdile so
eden ubav ~ekan. Taka toj
po~nal da pravi ne samo
orudie i oru`je, tuku i uba-
vi ukrasi.
Edna{ Hera ja pose -
tila Tetida i gi pofali -
la nejzinite ~udesni bro -
{evi. Pritoa ja pra{ala
Tetida kade go dobila ovoj
ubav umetni~ki ukras, no
Tetida go izbegnala odgo -
vorot bidej}i se pla{ela
Hera da ne doznae deka nej -
ziniot grd sin e se u{te
ìv, pa moèbi povtorno
}e se obide da go ubie. No, Hera ja otkrila vistinata i go zela svojot sin

so sebe na Olimp, kade {to mu obezbedila najubava rabotilnica za nakit.
Hefest bil presre}en poradi toa {to negovata majka kone~no go
priznala. Koga edna{ Yeus go otkril sou~estvoto na Hera vo eden od
mnogubrojnite obidi za urivawe na negovoto vladeewe, ja obesil Hera
za nejzinite race. Hefest bil mnogu besen, pri {to go napadnal kralot
na neboto i go navreduval poradi vakvata postapka. Yeus naluten go fr-
lil bogot na kova~ite od Olimp nadolu. Ovojpat Hefest padnal na os-
trovot Lemno. Pri udarot od pa|aweto si gi skr{il obete noze i od toj
moment ostanal paraliziran, pa moèl da se dviì samo so pomo{ na
{taki. Spored druga legenda pak, toj si napravil zlatni protezi na-
mesto noze.
Dodeka Atina im daruvala na lu|eto sovr{eni pronajdoci, He-
fest im nudel poprosti orudija. Hefest bil toj {to gi prona{ol: ralo-
to, me~ot, vrvot na kopjeto i drugi napravi. Ovie dve boèstva sozdale
preduslovi za po~etok na civilizacijata. Tie pomognale lu|eto da go na-
pu{tat nomadskiot ìvot da i se naselat na edno mesto.
Siluvaweto na Atina
Ne bilo tajna deka Atina se smetala sebesi za „nedopirliva“ i ovaa

izjava im ja kaùvala na bogovite za vreme na nivnite postojani dodvo-
ruvawa. Edna{ koga Atina sakala da go poseti svojot bratu~ed Hefest
za da go zamoli da i iskova nekolku oru`ja, Posejdon mu kaàl na kova-
~ot deka taa doa|a so namera da bide zavedena. Koga taa do{la kaj He -
fest i go zamolila da go napravi oru`jeto, Hefest se nafrlil strasno
vrz nea. Atina go otfrlila od sebe, no malku od negovata semena te~nost
kapnala vrz nejzinata natkolenica. So golema lutina taa go izbri{ala
semeto od svojata noga i toa padnalo na zemjata. I taka zemjata zabreme -
nila od semeto na Hefest. boginkata na zemjata Gea bila revoltirana
od soznanieto deka }e se rodi dete od Hefest i odbila sekoja odgovor -
nost za negovoto zdravje.
So ogled na nejzinata dobrodu{na priroda, Atina ne moèla da go
uni{ti deteto. Taa ja prezela odgovornosta za nego i pritoa mu go stavi-
70 Risto PoPovSKI
la imeto Erihtonej. Deteto vsu{nost bilo polovina zmija, a polovina

~ovek. Podocna ovoj ~ovek - zmija stanal prviot kral na Atina. Toj bil
poznat po toa {to gi u~el majkite {to posvojuvaat deca, da gi po~itu-
vaat i sakaat kako svoi. Vo edna druga verzija na ovoj mit, semeto na He-
fest padnalo vrz eden rid pokrien so sneg, od koj nastanala prvata sta-
tua. Od gledna to~ka na metaforata, ovaa verzija e pou~na, bidej}i smi-
slata e deka od soedinuvaweto na znaeweto so zanaet~iskata ve{tina
nastanuva umetnosta.
HeRMeS I dIONIS
Hermes - bog na kradcite, na trgovijata i na itrinata
Sin na Yeus i na nimfata Neada, koja bila }erka na titanot Atlas,

u{te od mnogu rano Hermes se proslavil kako izmamnik. Kratko po ne-
govoto ra|awe na ridot Kilene, Neada, radosna deka nejzinoto novoro-
den~e e zdravo, vo eden mig se svrtela so grbot za da se odmori. Vo toa
kratko vreme bebeto izrasnalo vo mom~e, koe izleglo od pe{terata za
da ja razgleda okolinata.
Pritoa mom~eto Hermes nai{lo na Apolon koj teral stado goveda
pred sebe. Mladiot izmamnik vedna{ posakal da go ukrade toa stado.
Toj po~ekal Apolon da zaspie, a potoa, za da gi prikrie tragite, gi po-
teral govedata nazad po nivnite sopstveni stapki, taka {to prakti~no
gi ukral bez da ostavat novi tragi. [tom se oddale~il dovolno za da ne
se gleda, Hermes napravil obuvki za govedata, so koi tie ve}e ne osta -
vale nikakvi tragi duri ni vo mekata po~va. Potoa go odvel stadoto kon
pe{terata, vo koja bil roden, zadovolen od svojata prva kra`ba.
Koga Apolon go zabeleàl is~eznuvaweto na svoeto stado, poba-
ral pomo{ od satirite ({umski duhovi, koi ja bile olicetvorenie na
neskrotenata priroda) i gi zamolil da mu go najdat stadoto. [umskite
duhovi ja prebarale celata planina od eden do drug kraj. Po dolgo ba -
rawe, eden od niv nai{ol na pe{terata na ridot Kiliene, od kade se
slu{ala vol{ebna muzika. Koga vlegle tamu, nai{le na dadilkata koja
go ~uvala Hermes. Taa im rekla deka muzikata poteknuva od mladiot
bog. Pritoa im objasni-

Hermes i Dionis
la deka ova boèstveno
dete si napravilo eden
~udesen muzi~ki instru-
ment, {to go nareklo li-
ra. Instrumentot bil
napraven od ~erupkata
na edna èlka i od cre-
vata na govedata koi po-
sluìle kako ìci. Sa -
tirite vedna{ se vrati-
le kaj Apolon i go izve-
stile za svoeto otkri-
tie. Apolon do{ol kaj
pe{terata, go fatil mla-
diot bog i go odvel na
Olimp, kade mu go predal
na Yeus, kaùvaj}i mu za
kra`bata.
Yeus otprvin ne sa-
kal da go obvini svojot
mal sin, no otkako mu bi -
le izneseni dokazi, ne-
mal drug izlez. Koga Her-
mes zabeleàl deka ne -
goviot tatko ne mu veru-
va na lagite, ja priznal
kra`bata i vetil deka
najgolemiot del od sta -
doto }e mu go vrati na
Apolon. Toj ne moèl da gi vrati site, bidej}i ve}e zaklal dve goveda,
a nivnite creva gi upotrebil kako ìci za lirata, dodeka nivnoto pres-
no meso go podgotvil kako `rtva za bogovite.
Yeus gi pregledal zaklanite ìvotni i vostanovil deka toa meso
bilo premnogu za `rtva duri i za site bogovi. Na negovoto pra{awe za
72 Risto PoPovSKI
pri~inata za ovaa gre{ka vo smetkata, mladiot Hermes odgovoril deka

vi{okot od mesoto sakal da go `rtvuva za samiot sebe. Yeus se nasmeal
na ovaa drskost. Za da go zavr{i sporot me|u dvajcata bratu~edi, Hermes
ponudil na Apolon ne samo da mu go vrati stadoto, tuku da mu ja dade i li-
rata. Plenet od izgledot na ovoj nov instrument Apolon se soglasil i
naskoro otkako izvesno vreme ve`bal na nea, lirata stanala negov naj-
omilen instrument.
Yeus bil tolku voshiten od mudrosta i itrinata na svojot sin, {to
mu prepu{til mnogu po~esni zada~i, od koi site bile soodvetni na nego-
vata itrina. Iako Yeus veruval deka Hermes se trudel da ja kaè vistina-
ta koga bil ispra{uvan od nego, sepak mu bilo jasno deka negoviot sin
ne sekoga{ ja iznesuva celata vistina, posebno ako taa ne e vo sklad so
negovite interesi. Ottoga{ Hermes stanal bog na trgovijata i na tr-
govcite.
Hermes mislel deka negovite novi dol`nosti i zada~i nepravedno
se ograni~eni samo na trgovijata. Taka postepeno dobil i novi zada~i.
Poradi svojata ve{tina vo zboruvaweto, toj stanal i bog na retorikata
i na sugestivnite govori. Negovata dejnost bila pro{irena i srede
qubovnicite, ov~arite i dràvnite slu`benici. Poradi negovata brzi-
na Hermes isto taka stanal i kurir na bogovite. Toj se trudel sekoga{ da
prenesuva vesti koga eden bog trebalo da mu kaè ne{to na drug bog, a
me|u niv postoela golema oddale~enost. Toj bil i pridru`nik na mrtvi-
te. Samo toj go znael patot {to vodel vo podzemjeto i toj gi voveduval
umrenite du{i vo mra~noto carstvo na Had.
Bidej}i bil angaìran i kako kurir na bogovite, toj gi poznaval
site ulici i pati{ta na neboto i na zemjata. Poradi toa Hermes stanal
za{titnik i na patnicite. Na pogolemite raskrsnici vo antikata bile
postaveni prvoagolni stolbovi so pokazateli i so bradesti glavi na
bogot Hermes. Koga nekoj patnik doa|al na raskrsnica i ne bil siguren
koj pat da go odbere, baral pomo{ od Hermes, koj mu go pokaùval vistin-
skiot pat.
Zada~ata na Hermes, kako kurir na bogovite, bila pri~ina {to
negoviot lik e zastapen vo mnogu mitolo{ki prikazni, mnogu pove}e vo
odnos na drugite bogovi, so isklu~ok na Yeus.
DIONIs I NEGOVITE
PRIDRU@NICI
BO@JIOT SIN dIONIS - BOG NA VINOTO,

PLOdNOSTA I VeGeTACIJATA
Kako sin na Yeus i na smrtnicata Semela, Dionis, kako bog na vi -

noto i na pijanstvoto, plodnosta ivegetacijata bil omrazen od Hera.
Negovite privrzanici vo negova ~est pa|ale vo ekstaza. Kultot na Dio-
nis bil eden od malkute vo koj u~estvuvale i èni, koi toa ~estopati go
iskoristuvale za da gi pominat granicite na moralnoto odnesuvawe.
Vo neramnite ridovi okolu Pela ènite povremeno go zapostavuvale
74 Risto PoPovSKI
svojot normalen ìvot i tancuvale kako menadi vo ekstaza okolu vrvot

na ridot, opsednati so duhot na raspu{tenosta predvodeni, kako {to
se smetalo, od samiot Dionis.
Vo Makedonija se slavele sedum praznici posveteni na Dionis,
me|u koi najpoznat bil praznikot Ksantika. Sekoja prolet vo prviot
mesec, mart ili mesecot Ksant se po~nuvalo duhovnoto pro~istuvawe na
Makedoncite, trodnevno cutewe - ili proletna slava. Na prviot den od
ovoj praznik agilno se pielo vino me{ano so voda. Na vtorata ve~er sle -
duvale sceni na povorki vo pomali grupi vo ~est na mitovite na Dio -
nis. Gostite sami si donesuvale jadewe i vino i se opivale. Pomiroqu-
bivo bilo na tretiot i posleden den na slaveweto. @itelite na Make-
donija veruvale deka toga{ du{ite na umrenite nevidlivo talkaat po
ulicite poradi {to im se ostavalo voda i jadewe, a ve~erta sekoj doma-
}in gi brkal duhovite so zaglu{uva~ko vikawe: „Nadvor talkaat du{i-
te, na umrenite!“ - se peelo, pielo se veselelo cel mesec. Toga{ mladite
se budele od zimata i nivniot seksualen nagon se zgolemuval, stapuvale
vo bra~ni zaednici, pravele svadbi na koi se pielo mnogu vino. Ksan-
tika e mnogu tesno povrzana so Dionis i zatoa Dionis se smetal i kako
bog na plodnosta. Toj bil mnogu oboùvan bog kaj Makedoncite bidej}i
se grièl za zgolemuvawe na familijata i makedonskoto pleme. Vo
Dionisovite povorki se nosele martinki vo crveno bela boja se vrzu-
vale site jazli. Proslavite so vrzuvawa prepleti, jazli, raspletuvawe,
kitewe, veselewe so boite i zvucite pretstavuvalo soedinuvawe na pro-
letnata energija koja {to potiknuvala qubov i duhovnost za oplemenu-
vawe na ~ove~kata du{a.
Taka i cve}eto cveta koga }e ja primi zgolemenata svetlina na pro -
letnoto sonce na bogot Il (Ile). Cve}eto i martinkata ja zgolemuvaat
simbolikata na edinstvo na ~ovekot, prirodata i kosmi~kata energija.
Samata Ksantika go slavi toa edinstvo i edinstvoto na narodot so bo -
govite, heroite i carevite, kako slavewe na proletnite praznici, po -
vorki so site pridru`ni elementi povrzani so najgolemiot makedon-
ski praznik Ksantika, carica me|u makedonskite proslavi.
Vo Pela gra|anite slavele sedum praznici posveteni na Dionis,
me|u koi najpoznat bil praznikot Antesterii, t.e. trodnevno cutewe -
ili proletna slava. Na prviot den od ovoj praznik agilno se pielo vino
me{ano so voda. Na vtorata ve~er sleduvale sceni na povorki vo poma-

li grupi vo ~est na mitovite na Dionis. Gostite sami si donesuvale jade -
we i vino i se opivale. Pomiroqubivo bilo na tretiot i posleden den
na slaveweto. @itelite na Pela veruvale deka toga{ du{ite na umreni -
te nevidlivo talkaat po ulicite poradi {to im se ostavalo voda i jade-
we, a ve~erta sekoj doma}in gi brkal duhovite so zaglu{uva~ko vikawe:
„nadvor talkaat du{ite, a antesteriite pominaa!“
dIONIS - SIN NA YeUS
Dionis bil edinstveniot od olimpiskite bogovi ~ija majka bila

smrtnik. Isto taka toj bil edinstven ìtel na Olimp, koj bil „roden“
tripati.
Edna od pove}eto smrtnici, so koi Yeus vodel qubov, bila Seme -
la. Taa bila prekrasna }erka na Kadmo, kralot od Teba. Yeus ~estopati
i se dodvoruval, sakaj}i da ja osvoi. Toa mu uspealo duri otkako i ve -
til, vo blizinata na Stiks, deka moè da i obezbedi sè {to }e posaka.
Koga Hera slu{nala za
najnovata qubov na svo-
jot ma`, vedna{ po~na-
la da pravi planovi
protiv nego. Taka taa,
vo glavata na Semela,
ja vnela èlbata taa da
go vidi Yeus vo negovata
vistinska figura, a ne
vo telo na ~ovek.
Koga Semela mu ja
kaàla na Yeus ovaa svo-
ja èlba, toj se obidel
da ja razubedi, no zalu-
dno. So te{ko srce i ja
pokaàl svojata vistin-
skata figura, po {to Ra|aweto na Dionis
76 Risto PoPovSKI
taa padnala mrtva. Yeus go izvadil nerodeniot Dionis od nejzinoto

telo i go zel vo svoeto bedro, kade ponatamu rastel se do svoeto ra|awe.
Potoa Yeus go izvlekol od svoeto bedro.
Otkako se rodil Dionis, Hera im naredila na nekolku titani, so
podaroci i igra~ki da go namamat von od za{titnata blizina na nego-
viot tatko. Tie uspeale vo toa, go podlaàle so igra~ki, a potoa go fa-
tile i mu go raspar~ile teloto, koe potoa go ispekle i izele.
Me|utoa, Atina go na{la i go spasila negovoto srce, pa taka Yeus
moèl povtorno da gi sostavi negovite delovi. So ova Dionis za prv pat
go doìveal ciklusot na smrt i oìvuvawe, ciklus, {to toj ~esto go mi-
nuval, isto kako {to lozata sekoja zima izumira, a na prolet se razvi-
va kako nova.
Yeus go dal svojot vonbra~en sin na ~uvawe kaj Atam, koj bil kral
na Orhomen i na negovata qubovnica Ino, koja bila sestra na Semela.
Po sovet na Hermes dvajcata smrtnici go maskirale mladiot Dionis
vo ènska obleka, nadevaj}i se deka na toj na~in }e ja nadmudrat itra-
ta Hera. No, Hera razbrala za ova i za odmazda go kaznila Atam na toj
na~in {to toj poludel, po {to go ubil svojot sin, a sakal da ja ubie i Ino.
No, koga se spu{til kon nea, Dionis go zaslepil, taka {to namesto
Ino, Atam zaklal edna koza. No, Ino, podocna, obzemena od golema ta-
ga se frlila vo moreto. Poradi toa {to go ~uvala Dionis, Yeus re{il
deka taa da ne mora da odi vo Had, a namesto toa ja prestoril vo morska
boginka Leukotea. Vo isto vreme Yeus go prestoril Dionis vo mlad pr~,
a potoa go dal na ~uvawe na edna grupa oradi, koi bile ridski nimfi
i koi ìveele na ridot Nisa. Tuka Dionis go nau~il lozarstvoto i
praveweto na vino.
Dionis gi pretstavuva ekstremnite aspekti na ~ovekovata priroda.
Kako bog na pijanstvoto toj prakti~no e bog na besmislenite dejstva
na lu|eto. Toj e i uni{tuva~ i dobrodetel na lu|eto. Bogot na vinoto se
pojavuva vo mnogute mitovi i naj~esto so stereotipen karakter vo is-
toriite {to imaat vrska so pijanstvo. Toj isto taka e simbol na ciklu -
sot na postanokot i gineweto vo prirodata. Isto kako {to lozata sekoja
godina umira i povtorno oìvuva na prolet koga gi pu{ta prvite las-
tari, taka i Dionis sekoja godina umira i pak povtorno oìvuva.
dIONIS (RIMSkI BAHUS)
Spomnavme deka Dionis, kako

sin na Yeus i na Semela, vnuk na Kadmo
bratot na Evropa i kralot na Teba, bil
poznat kako bog na vinoto. No, toj (po-
sebno pod rimskoto ime Bahus) vo mi-
tologijata imal pogolema uloga. Toj
voedno bil i bog na veetacijata i na
ekstazata, pa kako takov se vbrojuval
vo najva`nite boèstva na makedon-
skiot panteon.
Prvobitno Dionis bil oboù-
van vo makedonskite provincii Tra -
kija i Frigija, kade izgleda imal sli -
~na funkcija kako i Demetra, boginka-
ta na zemjodelieto. Vlijanieto vrz sov-
remenata makedonska kultura toj go
izvr{il relativno docna. Vo delata
na poetot Homer, koj ìveel okolu 8
vek pred Rista, Dionis ne bil tolku
zna~aen bog. Sepak podocna bil agil-
no oboùvan. Negovata prete`no èn- Dionis
ska pridru`ba, sosta -
vena od menadi („besni
èni“) ili mahanti, bi-
le poznati po strasta
na nivnoto oboùvawe.
Tie se opivale do eks -
taza i se {etale zagr -
nati vo ìvotinski ko-
ì, so bakli i tirsovi
vo racete (stapovi od
bor obvieni so br{len Dionis i majka mu Semela,
i lozovi gran~iwa). vazna od IV vek pred Rista
78 Risto PoPovSKI
Ponekoga{ so sebe
nosele i zmii.
Spored edna le-
genda Dionis bil vo-
spitan od nimfi, a
podocna i od Silen,
koj bil nizok i }elav
starec, koj ~esto ja-
val magare ili pijan
bil pridruùvan od
satiri. Satirite bi -
le pretstaveni so ko-
pita i rogovi, no i
Dionis povremeno pokaùval ì-
votinski crti.
Za ra|aweto i mladosta na Di-
onis postojat i drugi verzii. Spo-
red edna od niv, toj bil sin na De-
metra, odnosno na Persefona, so
koja Yeus vodel qubov prepraven
kako zmija. Koga Dionis bil ubien
od titanite po naredba na Hera,
Yeus navodno i dal na Semela da go
izede negovoto srce, po {to toj pak
se rodil. Dionis vsu{nost zna~i
„dvapati rodeniot“, so {to se ob -
jasnuva deka toj prvo izrasnal vo
Semela, a potoa izlegol od natko-
lenicata na Yeus.
Kako nov me|u bogovite Dio -
nis ne bil priznat od site. Hera go
mrazela, a drugite se somnevale vo
negovata boèstvenost. Kralot od
Edonen, Likurg se obidel da go ubie,
no boginkata na moreto Tetis mu po-
(levo)
Dionis kako
predvodnik na
bahanaliite
(gore)
i dve ~inii so
motivi od
ìvotot
na Dionis
(vo sredina i dole)
(desno)
Dionis so pehar vo
racete (gore)
i so leopardot
(dole)
80 Risto PoPovSKI
mognala na Dionis so toa {to go

oslepila Likurg.
Pentej, kralot na rodniot grad
na Dionis, Teba, ne sakal da go pri -
znae za bog. Eden den Dionis do{ol
kako ubavo mom~e vo Teba, vo pri-
dru`ba na menadi, a Pentej naredil
da se stavi vo zatvor. No, koga go
zatvorile, okovite sami od sebe ot-
padnale, a vratata na zatvorot se ot -
vorila. Toga{ Dionis mu rekol na
Pentej deka so menadite i so, od ne-
go ma|epsanite Tebanki, }e napra-
vi spektakularni orgii na ridot
Kitairon. Pentej sakal da vidi da-
li toa i navistina }e se slu~i. Pora- Dionis
di toa se preoblekol kako èna i se
ka~il na edno drvo od kade gi nabqu-
duval erotskite sceni. No, toga{
bil otkrien od menadite. Tie, vo svo-
jata ekstaza, predvodeni od negova-
ta ma|epsana majka Agava, go simna -
le od drvoto i go isekle na par~iwa.
Podocna Agava se osvestila, pa go po-
grebala svojot sin, po {to, zaedno so
svoite roditeli, Kadmo i Harmone -
ja, zaminala vo progon.
Ovaa prikazna zboruva za stra-
vot {to aristokratite od toa vreme
go ~uvstvuvale kon noviot bog i nego-
vite besni privrzani~ki. Vo nekoi
gradovi i mesta imalo prikazni za
li~nosti koi poradi fanati~noto
oboùvawe na Dionis poludele. Ova Dionis i Hermes na vazna
se slu~ilo i so }erkite na Mida. od makedonskiot period
Dionis go podaril vinoto na

~ove{tvoto, me|utoa ovoj podarok
razli~no bil priman. Spored edna
atinska saga, toj gi nau~il Ikarij
i negovata }erka Erigona, koi bile
Atiwani od nizok rod, da pravat
vino. No koga nivnite sosedi se na-
pile vino pomislile deka se otru-
ni, poradi {to go ubile Ikarij.
Koga Erigona videla {to se slu~i-
lo so tatko i, se samoubila. Poradi
toa Dionis im se odmazdil na Ati-
wanite, pa nateral mnogu atinski
maèni èni, vo nalet na besnilo,
da go napravat istoto kako i Eri-
Dionis vo ritualna igra so gona. Koga Atiwanite uvidele kak-
Menadi na vazna od IV/III vek va nepravda napravile, organizi-
pred Rista rale proslava vo ~est na Ikarij i
Erigona.
Vo Etolija Dionis
bil prijatelski prifaten.
Kralot Oin duri mu ja po-
nudil svojata èna Altaja.
Od ovaa vrska proizlegla
idnata sopruga na Herak -
le, Dejaneira. Vo znak na
blagodarnost Dionis na
Oin mu ja otkril ve{tina-
ta za pravewe vino.
Dionis se oènil so
Arijadna, }erka na kralot
Mino od Krit, koja pred
nivnata svadba mu pomog-
nala na Tezej da go ubie Mi-
Dionis i arijadna, V vek pred Rista notaurot. Spored nekoi
82 Risto PoPovSKI
verzii, taa bila odnesena od Tezej od ostrovot Krit i ostavena vo Naks,

kade {to Dionis se smiluval nad nea. Spored drugi tvrdewa bogot Di-
onis ja zel za èna, po {to Tezej, taèn, moral sam da se vrati vo Atina.
Kultot na Dionis postepeno se ra{iril vo Makedonija. Za vreme
na zimskite meseci po~nuvale prazni~ni slavi vo Pela, me|u koi naj -
poznati bile malite i golemite Dionisii. Vo fevruari se odrùval praz-
nik na cve}eto, za vreme na koj se pielo prvoto mlado vino, a Dionis,
ka~en na kola vleguval vo gradot. Ova bilo za~etok na idniot ristijan -
ski karneval pred postot, vo koj i denes e zadràno bitieto na menadite.
Za vreme na golemite Dionisii, {to se odrùvale vo mart, bile
prikaùvani komedii, tragedii i satirski igri vo Dionisoviot teatar
vo podno`jeto na Akropol. Tragedijata nastanala od pesni i tanci na
selanite koi nosele kostumi od kozi. Taka, od dionisoviot kult, bil
sozdaden literaturen vid, koj ne samo {to se izveduval vo prvobitna
forma, tuku i prodolìl da ìvee vo moderna forma, se do denes.
vazna so apolon, Dionis (vo sredinata) i Hermes, se nao|a vo

nacionalniot muzej na [panija vo Madrid
POMALkU VA@NITe OLIMPISkI BOGOVI
Osven golemite olimpiski bogovi, koi so svojata silna li~nost

dominirale vo klasi~nata mitologija (tie sekoga{ stoele vo central-
nata to~ka na mitolo{kite prikazni ili naj~esto se pojavuvale vo niv),
postoi edna grupa bogovi, koi po svoite osobini bile bliski do ~oveko-
vata priroda. Ovie bogovi nikoga{ ne bile povikuvani za pomo{ od he -
roite koga imale problemi i ne igrale va`na uloga vo prikaznite. Tie
bile bogovi i boginki na sekojdnevniot ìvot.
Hestija - boginka na doma{noto ogni{te
Hestija e edna od
sestrite na Yeus. Iako
taa, zaedno so Hera, Po -
sejdon, Demetar, Had i
Yeus bila vistinski ì-
tel na Olimp, taa bila
boginka na familijata,
koja vo najrasprostra-
netite prikazni ne ig-
rala va`na uloga. Hes -
tija bila boginka na ku-
}ata i na ogni{teto.
Taa bila zadolèna da
se griì da ne se slu~i
nekoja nesre}a vrz fa -
milijata. Nemala ne -
koi jasni svojstva i ne
zazemala zna~ajno me -
sto vo golemite mito -
lo{ki prikazni. Taa
bila ednostavno bogin-
ka na domot i bila za - Hestija gi daruva bogovite od olimp
84 Risto PoPovSKI
dovolna so toa da im sluì na onie, koi se nadevale na nejzinata top-

lina.
Hramot na Vestalskite devici vo stariot Rim bil posveten na bo -
ginkata Vesta ({to bilo rimsko ime za Hestija). Toj hram vestalskite
sve{teni~ki go ~uvale i odrùvale svetiot ogan. Ako nekoj ìtel na
gradot sakal da go napu{ti za da se preseli na drugo mesto, zemal àr od
svetiot ogan od koj palel ogan vo svojata nova tatkovina.
Heba
Heba - boginka
na mladosta
Heba bila }erka na

Yeus i na Hera i taa bila
boginka na mladosta. Taa
gi obnovuvala istro{e -
nite ìvotni funkcii kaj
postarite tela. Osven {to
ja personificirala mla-
dosta - kako telesno taka
i duhovno - taa nemala ne-
koi drugi zabeleìtelni
svojstva. Vo nekoi prikaz -
ni taa gi sluèla bogovi -
te so vino, polnej}i gi niv-
nite pehari za vreme na
gozbite.
Iris - boginka
na vinoìtoto
Iris, ~ii roditeli ne se to~no

odredeni, bila boginka na vinoìtoto.
Dodeka Hermes bil kurir i prenesuval
vesti me|u bogovite, taa gi prenesuvala
vestite od bogovite kon lu|eto.
boginkata Iris,
vazna 500/490 g. pred Rista
Gracii - boginki na ~ove~kiot soìvot

Trite gracii, }erki na Ye -
us i na Eurinoma, koja bila }er -
ka na titanot Okean, a vo nekoi
predanija bila }erka na Afro -
dita i Dionis), bile boèstva
koi im sluèle na me|u~ove~ki -
te odnosi. Tie sekoga{ nastapu-
vale zaedno.
Aglaja, najmladata bila naj-
postojana. Aglaja bila taa koja
na eden govornik mu dala darba
da gi pot~ini svoite slu{ateli.
Eufrosina im davala na sobiri-
te doza na veselost. Bez nea sekoj
sobir i veselo dru{tvo bi bile
nepodnoslivo seriozni. Talija,
tretata sestra, imala re~isi
dvojna uloga, bidej}i bila isto
taka i muza. Taa go otelotvoruva-
la duhot na komedijata i bila du -
hovna majka na {egata. trite gracii
86 Risto PoPovSKI
Muzite - boginki na umetnosta
Postoele devet muzi, }erki na Yeus i na Mnemozina, ~ie ime zna~i

se}avawe. Vo postarite predanija site tie bile zaedno tretirani i ne-
male sopstveni identiteti. Ednostavno tie bile tretirani kako bogin-
ki na tvore~koto pronao|awe, kako {to veli Homer vo svoite besmrtni
stihovi: „Pej mi, muzo za gnevot na Peliden ahil“ i „Pokaì mi go muzo
ve{tiot ~ovek“ („Ilijada i Odiseja“). Podocna sekoja od niv dobila
sopstvena li~nost i im bile dodeleni odredeni oblasti od umetnosta.
Kaliopa, koja naj~esto e pretstavena kako drì vo rakata svitkano
pismo vo rolna ili moliv, bila muza na epskata poezija. Kleo, koja isto
taka e pretstavuvana so svitkano pismo vo rolna ili plo~a, bila muza
na istori~arite. Erato bila muza na erotskata poezija. Safo, poznatata
poetesa od Lezbos nesomneno i dolì mnogu na Erato. Euterpa bila muza
na lirskata poezija i na Dionisovata opojna muzika. Taa naj~esto bila
slikana so flejta, so koja bil potenciran muzi~kiot karakter na lirika-
ta. Melpomena bila muza na tragedijata i na slikite. Taa nosela mra~ni
teatralni maski i visoki debeli sandali, {to bile noseni od glumcite
vo teatarot. Politimnija bila muza na religioznata lirika i na pesna-
ta. Taa bila opi{ana kako pobo`na i zamislena. Terpsihora bila muza
na tancot, pa zatoa i taa bila pretstavena so lira. Talija bila muza na ko-
medijata i taa bila sprotivnost na Melpomena. Na slikite Talija nosela
sme{ni maski od komedijata. Uranija bila muza na astronomijata i bila
pretstavuvana so topka, koja go simbolizirala nebesnoto telo.
BARAweTO NA ZLATNOTO RUNO
POTekLO NA ZLATNOTO RUNO
Vo Beotija porano ìveel kral koj se vikal Atam. Toj bil oènet
so kralicata Nefela, no istovremeno imal qubovna afera so edna èna
po ime Ino. Negovite sinovi se vikale Friks i Nevkon, a }erkata Hele.
Vrskata me|u Atam i Ino stanala tolku o~igledna, {to duri i slugite
razbrale za nea. Od niv Nefela doznala za neverstvoto na svojot soprug.
Koga taa reagirala protiv toa, kralot naredil da bide frlena vo zat -
vor, dodeka za Ino izgradil palata so ubava spalna soba.
88 Risto PoPovSKI
No, po izvesno vreme Ino

Jason so
odlu~ila da gi otstrani decata Zlatnoto
na Nefela. Nejze i bilo jasno runo
deka po smrtta na Atam tronot
}e go zeme Friks i nejzinata po-
zicija }e bide vo opasnost. Taa
napravila plan kako da si ja osi-
gura pozicijata. Ino bila kral-
ska }erka od Teba i toa poteklo
i davalo golemo vlijanie. Taa
znaela deka ènite od Beotija
ja oboùvaat i i ja ispolnuvaat
sekoja èlba. Eden den Ino nare-
dila ìtoto da se ispe~e, a po-
toa da se posee na nivite. Taa
bila sigurna deka idnata godina
takvoto seme nema da nikne i
deka zaradi toa }e nastane glad
vo carstvoto na Atam. Potoa
taa znaela deka Atam }e ispra-
ti kurir vo proro{tvoto vo Del-
fi za da go zamoli Apolon za so -
vet i poddr{ka.
Taka i se slu~ilo. Ispe~enoto seme ne niknalo i poleto ostanalo
pusto nalik na pustina. Izbezumen Atam ispratil kurir vo Delfisko -
to proro{tvo bez da znae deka toj kurir bil platenik na Ino. Otkako
se vratil kurirot, na Atam mu go kaàl ona {to prethodno mu go kaàla
Ino. Taka, spored ova boèmno proro{tvo, poleto moèlo povtorno da
se napravi plodorodno dokolku se `rtvuva postariot sin na kralot na
vrvot na ridot Lafistijan. Iako toa mu bilo mnogu ma~no, Atam nemal
drug izbor. So te{ko srce toj go odnel Friks na ridot, dodeka Hela odela
po niv, kolnej}i go svojot tatko da ne go `rtvuva nejziniot sakan brat.
Me|utoa, seto toa go gledala Hera. Koga zabeleàla deka tatkoto
saka da si go ubie sinot poradi lagite na edna brakolomni~ka, mnogu se
razgnevila. Toa bilo premnogu za nea. Taa go ispratila Hermes dolu
vo Beotija so eden prekrasen oven, ~ie runo bilo od ~isto zlato. Taa mu
rekla na Hermes deka Friks mora da bide spasen i toa so pomo{ na ovoj
oven. Koga noòt se pribliùval do vratot na Friks, Hermes se poja-
vil i go ka~il kralskiot sin na grbot na ovenot. Hela, koja ne sakala da
ostane tuka, isto taka skoknala vrz ovenot i tie odletale daleku.
Hela od vozbuda po~nala da se smee i da bide nemirna pri sedewe-
to poradi {to padnala na mestoto kade bil preminot {to gi deli konti-
nentite Azija i Makedonija (Evropa). Taa padnala vo vodata i zaginala.
Vo nejzina ~est ova mesto do denes se narekuva Helespont.
Taka zlatniot oven go dovel ta`noto mom~e vo kralstvoto Kolhis,
kade bil prifaten od kralot Ajet kako da mu e sin. Kako blagodarnost
kon bogovtie Friks go `rtvuval ko~ot kon Yeus, a zlatnoto runo go dal
na svojot nov tatko koj ova go smetal kako najgolema skapocenost.
Jason gi sobira Argonautite
Koga umrel kralot Kretej, koj vladeel so carstvoto Jolkos, go

ostavil tronot na svojot sin Aison. No, negoviot bratu~ed Pelij sakal
sam da vladee. Toj ja grabnal vlasta, a Aison go stavil vo zatvor. Pelij
ne znael deka Aison imal sin po ime Diomed kogo svoevremeno go ispra-
til da bide vospituvan kaj kentaurot Hejron. Hejron bil polovina ~o-
vek, a polovina kow. Toj go narekol mom~eto Jason.
Koga Jason stanal mlad ma` Hejron mu go otkril negovoto vistin-
sko poteklo. Jason re{il da go vrati tronot. Iako, vo me|uvreme, Pelij
ve}e bil vo dlaboka starost no sepak i natamu imal ostar um. Od strav
da ne ja zagubi nepravedno steknatata vlast, toj go pra{al za sovet svoe-
to proro{tvo. Pred toa, proro{tvoto so godini ne kaùvalo ni{to,
no vo vremeto koga Jason razbral za svoeto poteklo, na Pelij mu bilo
sovetuvano da se ~uva od eden ma` koj nosi edna sandala. Po patot kon
Jolk, Jason nai{ol na reka preku koja nekoja stara èna sakala da po-
mine, no ne moèla. Jason po priroda sekoga{ bil podgotven da poma-
ga, pa zatoa se ponudil da ja prenese ènata preku rekata. Ovaa stara
èna vsu{nost bila Hera, koja namerno taka se prepravila. Imeno, taa
go mrazela Pelij i sakala da mu se odmazdi preku Jason. I taka, za vre-
90 Risto PoPovSKI
grupa argonauti na anti~ki krater od V vek pred Rista

me na prenesuvaweto, Jason ja zagubil ednata sandala niz trevite vo re-
kata dodeka ja nosel prepravenata Hera na svojot grb.
Jason stignal vo gradot samo so edna sandala. Nabrgu Pelij bil
izvesten deka vo gradot stignal nepoznat ~ovek, koj celosno odgovaral
na opisot na proro{tvoto. Vozbuden, Pelij naredil da mu go dovedat
~ovekot.
Koga Jason zastanal sproti nego, Pelij go pra{al koj e i {to bara
vo negoviot grad. Jason mu odgovoril deka toj e porane{niot Diomed i
deka e sin na bratu~edot na kralot Aison. Potoa Jason pobaral Pelij
da mu go otstapi tronot i kralskoto nasledstvo. Pelij znael deka nema
drug izbor bidej}i ne moèl da stori ni{to protiv mladoto mom~e, no
ne bil podgotven taka lesno da se otkaè od mo}ta.
„ti }e go dobie{ vladeeweto“, rekol Pelij, „no, prvo mora{ da
prezeme{ edno golemo patuvawe. Mojata zemja e napadnata od duhot
na Friks. Za da moè negoviot duh da se smiri }e mora da go pronajde{
zlatnoto runo na ovenot {to toj go odnel vo dale~nata Kolhis i da

go donese{. ako mi go donese{ zlatnoto runo, }e ti go otstapam
tronot.“
Jason gi prifatil uslovite i objavil deka gi povikuva najhrab-
rite i najdobrite borci vo zemjata, {to }e mu pomognat vo baraweto.
Toj go angaìral slavniot brodograditel Arg da mu izgradi brod
za patuvaweto, koj podocna bil nare~en „Argo“, spored imeto na nego-
viot graditel. Otsekade do{le maì da mu pomognat na Jason. Ovaa gru-
pa sostavena od najdobrite borci bile nare~eni „Argonauti“. Me|u niv
se na{le i takvi slavni heroi kako {to bile: Herakle; bliznacite Kas-
tor i Polidevk; slavniot muzi~ar i poet Orfej; lovxikata Atalanta,
koja se sluèla so kopje podobro od mnozina maì; Periklimen, koj
moèl da ja menuva svojata figura; Ehion, sinot na Hermes; Askalaf,
sinot na Ares; golemiot Ankaij, sinot na Posejdon i Idmon; sinot na
Apolon i drugi. Site tie u~estvuvale kako ekipa` na brodot „Argo“, a
nivniot broj iznesuval okolu 50 najdobri i najslavni heroi na anti~-
kiot svet so boèstveno i kralsko poteklo.
POTRAGATA
Po patot Argonautite doìveale mnogubrojni avanturi. Nekoi

od niv bile nadolgo opi{ani, dodeka drugi bile samo kratko spomnati.
Smrtta na Hil i zagubata na Herakle
Prva stanica na patuvaweto bila kratka poseta na nekoj bezimen

ostrov kade trebalo da se snabdat so prehranbeni produkti. Kratko po
smestuvaweto na Argonautite, Herakle oti{ol vo nekoja gora za da najde
pogodno drvo za novo veslo bidej}i staroto mu se skr{ilo. Po izvesno
vreme toj na{ol takvo drvo, go donel vo logorot i po~nal da go obrabotuva.
No, koga se vratil, zabeleàl deka mladiot Argonaut Hil nikade
go nemalo. Toj se vratil vo gorata za da go bara, no zaludno. Ja na{ol sa-
mo crpkata za voda na Hil kraj edno malo ezerce. Nekolku vodeni nimfi
go iznenadile i go grabnale mom~eto dodeka crpelo voda. Voodu{eveni
92 Risto PoPovSKI
od ubavinata na mladiot ~ovek, tie go povlekle nadolu vo nivniot voden

dom i pritoa nenamerno go udavile. Herakle ne se vratil ni slednoto
utro, poradi {to Jason re{il bez nego da go prodolàt patot.
Borbata so tupanici so kralot Amik
Po izvesno vreme Argonautite stignale na ostrovot Berbrik, kade

se sretnale so kralot Amik, koj sebesi se smetal za najgolem bokser vo
svetot. Toj imal tolku visoko mislewe za svojata ve{tina {to go pre-
dizvikuval sekoj posetitel na borba na ìvot i smrt.
Polidevk, bliznakot na Kastor, se ponudil da se bori vo ime na
Argonautite. Kralot Amik bil silen kako me~ka, golem i muskulest;
negovata pojava potsetuvala na Herakle. Osven toa, Amik se sluèl i so
ne~esni sredstva. Toj mu dal na Polidevk samo eden par prosti koèni
rakavici, dodeka negovite bile obloèni so ostri bocki od èlezo. No,
Polidevk znael deka protivnici kako Amik, so golema stava i telesna
gradba, se bavni i imaat pospori reakcii. Brziot i podvièn Poli-
devk presmetal deka kralot ne pretstavuva golem predizvik za nego.
Koga po~nala borbata, Polidevk brgu gi osoznal slabite to~ki
na Amik, pri {to mu zadal silen udar vo slepoo~nicata, a potoa posto-
jano udiral na istoto mesto, se dodeka ne go otepal. Koga lu|eto na Amik
go videle ubivaweto na svojot kral, se fatile za oru`je za da ja odmazdat
negovata smrt. No, Argonautite podgotveno gi do~ekale. Nastanala
èstoka borba, vo koja Argonautite brgu pobedile.
Finej i Harpiite
Potoa Argonautite stignale vo isto~na Trakija, kade sretnale

eden jasnovidec po ime Finej. Toj imal darba za pretskaùvawe, koja ja
dobil od Apolon pri {to to~no i detalno ja predviduval idninata.
Bidej}i ~esto ja upotrebuval ovaa darba, Yeus se nalutil i kako kazna
za „zlostorot“, mu ispratil Harpii za da go izma~uvaat.
Harpiite bile stra{ni su{testva so glava i telo na èni, no so
krilja i kanxi na ptici mr{ojadci. Tie ne moèle da go kontroliraat
isfrluvaweto na izmetot, pa ostavale smrdliv izmet kade i da se nao|aat.
Sekoga{ koga Finej sednuval da jade, doa|ale Harpiite za da mu grabnat

od jadeweto, pri {to so izmetot mu go zagaduvale ostatokot od jadeweto.
Finej gi zamolil Argonautite za pomo{ i tie mu vetile deka }e
mu pomognat. No, Finej znael deka moèle da mu pomognat samo Argo-
nautite Kalaj i Cet, koi bile lete~ki sinovi na Severniot veter. I
taka, koga Finej sledniot pat sednal da jade i koga pak mu naletale Har-
piite, do{le Kalaj i Cet, gi izbrkale pri {to mnogu od niv ubile, a osta-
natite prepla{eni pobegnale i nikoga{ pove}e ne se vratile.
Simplegadite
Edna no}, za vreme na ve~erata, Finej mu objasnil na Jason kako mo -

è da gi pomine Simplegadite. Toa bile dve ogromni karpi, koi go blo-
kirale edinstveniot pat za Bosfor. Ovie karpi imale svojstvo, neo~e-
kuvano da se udrat edna so druga tokmu vo migot koga nekoj brod minuval
niz niv, so {to brodot bil uni{tuvan, a bespomo{niot ekipa` zaginuval.
Finej mu kaàl na Jason da pu{ti eden gulab, pred Argo da pomine
niz ma|epsanata pre~ka. Ako pticata pominela nepovredena, toa }e go
napravel i Argo. Ako, pak, taa ne uspeela da pomine, toga{ Jason trebalo
da se otkaè od potragata, bidej}i ne }e moèl da ja pomine ovaa pre~ka.
Jason taka napravil. Gulabot uspeal da pomine, pri {to zagubil
samo eden perduv od opa{kata. Na istiot na~in pominal i Argo so toa
{to zagubil nekoi pomali delovi od svojata krma. Nabrgu tie se zakot-
vile na bregot na Kolhida, carstvoto na kralot Ajtos, koj go posedu-
val Zlatnoto runo.
Kolhida i Zlatnoto runo
Koga Argonautite vlegle vo gradot, bile prijatelski pozdraveni

i im bil prireden sve~en pre~ek.
Po gozbata, koga site sedele na masata opu{teni, Ajtos go pra{al
Jason za pri~inata na negovata poseta. Koga Jason mu kaàl deka do{ol
za da go zeme Zlatnoto runo i da go odnese so sebe vo Jolkos, Ajtos vo se -
be po~uvstvuval golem gnev. Toj nikako nemal namera da se otkaè od
ova bogatstvo.
94 Risto PoPovSKI
Ajtosovoto mol~ewe mu dalo mo`nost na Jason da objasni deka ne

o~ekuva kralot taka lesno da mu go dade runoto. Za vozvrat toj ponudil
da ja ispolni sekoja zada~a, {to kralot }e mu ja postavi. Ajtos pomis-
li deka na vakov na~in }e se oslobodi od ovie avanturisti i napravil
plan da mu postavi nevozmo`na zada~a. Taka toj mu rekol na Jason da
izora edna niva, da ja posee i da ja o`nee. Oraweto trebalo da go napra-
vi so bikovite na kralot, koi bluele ogan i bile poznati po nivnata
omraza kon lu|eto. Tie trebalo da bidat vpregnati i podgotveni za
orawe. @itoto {to Jason trebalo da go posee se sostoelo od zabi na zmej,
od koi niknele vooruèni i za borba gotovi maì. Jason moral da ja
zavr{i ovaa „ètva“ so toa {to {to trebalo da izleze kako pobednik
vo borbata so ovie borci.
Jason gi prifatil ovie uslovi, iako znael deka ne moè da gi
ispolni. No, toga{ }erkata na kralot, po ime Medeja, slu~ajno go vi-
atina gi nadgleduva podgotovkite na agronautite

dela Jason od zad zavesata na prozorecot i vedna{ se vqubila vo nego.

Taa ja slu{nala zada~ata {to mu ja postavil nejziniot tatko i re{ila
da mu pomogne kolku {to moè.
Docna vo no}ta Medeja ispratila kurir na Argo, koj go informi-
ral Jason deka kralskata }erka saka da mu pomogne vo ovaa opasna za-
da~a. Pritoa taa zakaàla sredba so nego.
Koga podocna se sretnale vo zakaànoto vreme i mesto Medeja
mu dala na Jason vol{ebna mast, koja samata ja napravila. Sekoj {to se
nama~kuval so ovaa mast, vo tekot na eden den, stanuval nepovredliv,
taka {to bikovite ne moèle ni{to da mu napravat. [to se odnesuva do
„zmejskite“ borci, Medeja mu rekla da frli kamen me|u niv. Toa niv
trebalo da gi zbuni, po {to }e po~nale da se borat me|u sebe, se dodeka ne
izginat site.
Dodeka Medeja mu objasnuvala za masta i za trikot so kamenot, Ja-
son ne gi ottrgnuval o~ite od nea. Nabrgu sfatil deka i samiot e vquben
vo nea isto kako i taa vo nego.
Sledniot den site se sobrale na nivata za orawe. Jason prethod-
no se nama~kal so vol{ebnata mast {to mu dalo ~uvstvo na golema sila.
Koga gi dovele bikovite, toj lesno gi sovladal i im stavil jarem. Oga-
not {to izleguval od nivnite usti, voop{to ne go ~uvstvuval, pa po~nal
so niv da ja ora nivata i da see zabi od zmej.
Nabrgu semeto niknalo i se pojavila cela vojska sostavena od
te{ko vooruèni borci. Jason frlil eden kamen me|u niv i tie vedna{
po~nale da se borat me|u sebe. Taka, samo po nekolku miga, site do eden
izginale. Koga Argonautite go videle kako pa|a mrtov i posledniot
borec, po~nale da se veselat i da slavat zatoa {to kone~no }e go dobie-
le Zlatnoto runo.
No, Ajtos ne bil zadovolen. Toj brgu zaminal vo svojata palata za
da smisli drug plan protiv Jason i negovite lu|e. Taka toj re{il negova-
ta vojska da gi napadne vo no}ta. Me|utoa Medeja razbrala za ovoj plan
na svojot tatko i pobrzala kon Argo za da go predupredi Jason vedna{
najbrzo da zamine. Taa isto taka mu kaàla deka runoto se krie vo edna
pe{tera, koja bila ~uvana od eden stra{en zmej, koj nikoga{ ne zaspival.
Taa mu rekla deka so svojata vol{ebna mo} }e go uspie zmejot po {to
runoto lesno }e moè da se zeme.
96 Risto PoPovSKI
Dodeka Jason br-

zal kon pe{terata od
kade {to go zel runoto,
Medeja se vratila vo
palatata i go nagovo-
rila svojot mlad brat
Aspirt, da pojde so nea,
pri {to mu kaàla de-
ka taa trgnuva so Argo-
nautite vo edna golema
avantura. Mom~eto do -
brovolno trgnalo so
nea i koga Jason se vra -
til so runoto, Medeja
i nejziniot brat ve}e
bile ka~eni na brodot.
Jason naredil tr-
gnuvawe i naskoro Ar -
go bil na moreto, sle-
den od kralot Ajtos vo
pridru`ba na negovi -
te najdobri vojnici.
Medeja znaela deka ne -
ma izlez za Argo i de - Jason mu go nosi Zlatnoto runo na Pelij.
ka ne moàt da se spa - Makedonska vazna od 340/330 g. pred Rista koja
sat od nejziniot tatko. se nao|a vo luvr, Francija
Vsu{nost, taa zaradi toa go go zela so sebe svojot brat. Vo migovi na
grozomorna brutalnost taa go iskasapila svojot brat i del po del od
negovoto telo go frlala od brodot. Koga Ajtos sfatil {to se slu~uva
bil prinuden da ja prekine poterata za da moè site delovi na teloto
na svojot mrtov sin da gi sobere i da mu organizira po~esen pogreb.
Nabrgu Argo se na{ol vo pristani{teto na Jolks. Jason mu go pre -
dal Zlatnoto runo na kralot Pelij i, kako {to bilo dogovoreno, ovoj
go otstapil prestolot na Jason.
MAkedON
Zborot Makedon e od makedonsko poteklo i etimolo{ki e sosta-

ven od dva zbora: „make“ i „don“, kade {to „make“ se tolkuva kako „majka“
a „don“ se tolkuva kako gospodarka, stopanka, boginka. Zborot „Make-
donci“ se tolkuva kako potomcite na Bo`jata majka MA {to vsu{nost
zna~i „bo`jiot narod“. Zborot „Makedonija“ se tolkuva kako „terito-
rijata na koja ìveel bo`-
jiot narod na bo`jata ma-
ka“. Ovoj zbor ima pismen
kuntuinitet od starost na
77.000 godini pronajden vo
pe{terata kaj mestoto
Blombos vo Ju`na Afri-
ka i 21.000 godini od Mas
de Azil vo Francija.
Spored mitologija-
ta, Makedon e eponimen
heroj na Makedonija, sin
na Yeus i Deokalionovata
}erka Tija i brat na Mag-
net. Spored imiwata na
negovite sinovi, krsteni
se makedonskite gradovi
Pirej i Amatij. Nekoi ve -
lat deka Makedon e eden
od pedesetinata sinovi na
arkadiskiot kral Likon.
Spored edno preda -
nie, Makedon e sin na mi -
sirskiot bog Oziris (Dio - Makedon
nis). Koga Oziris mu go pre-
dal vladeeweto na Izida i trgnal da go osvojuva svetot, so sebe gi povel
i svoite sinovi Anub i Makedon.
98 Risto PoPovSKI
Bra}ata bile vrvni borci, no imale razli~ni karakteri: edniot

sli~en na ku~e, a drugiot na volk. Ottuka Anub bil oble~en vo ku~e{ka
koà, a Makedon nosel glava od volk kako amblem. Bidej}i go ubil ca-
rot Likurg, Oziris go nazna~il Makedon za kral i go ostavil na zem-
jata, koja po nego e nare~ena MAKEDONIJA.
Makedon vladeel mnogu uspe{no so svoeto kralstvo Makedonija.
Stanal rodona~alnik na 12 makedonski plemiwa. Po negovata smrt,
nego go nasledil negoviot sin Pier, a potoa vnukot Eagar i pravnukot
Orfej, koj vladeel dolgo vo Makedonija. Toj mnogu ubavo svirel na Har -
fa, ja prona{ol azbukata, go unapredil zemjodelieto i konstruiral
mnogu korisni pronajdoci. Vo Makedonija go vovel veruvaweto i u~e-
weto na Dionis, za ìvotot posle smrtta.
orfej so harfata
MAkedONSkIOT MITOLO[kI SISTeM
Mitologijata vo sebe nosi prafilozofski i pranau~en iskonski

oblik na umetni~ko sozdavawe. Mitovite se ona prvobitnoto, narodno-
to raskaùvawe od koleno na koleno na generacii koja vo sebe sodrì
i del od fantazijata na makedonskiot narod. Mitovite na Makedoncite
se sozdavani so iljadnici godini tie ne moàt da se datiraat poradi
{to postaro od Makedonskite mitovi i od Makedonija e samo Sonceto.
Se znae deka mitologijata na Makedonskiot Poluostrov (Balkanot) i
na ovie prostori e vtkaena vo svetlosta na makedonskata mitologija.
Me|utoa, taa pretstavuva ogromno nacionalno nasled stvo ne samo na
anti~kite Makedonci, tuku i na site drugi makedonski pokolenija od
pamtivek pa sè do denes. Sudej}i spored arheolo{kite ostatoci na ma-
kedonskata po~va, posebno od materijalnata kultura i od likovnata
umetnost i mitologijata, drevnata Makedonija imala zna~aen i edin-
stven samostoen mitolo{ki sistem. Toj sodrì etnolo{ki, etnograf-
ski, lingvisti~ki, istoriski, knièvni i antropolo{ki elementi, koi
moàt topografski da se lociraat na geografskite prostori na cela-
ta nejzina teritorija, sekako, tuka se misli na onaa MAKEDONIJA,
koja so svojata teritorija se protega od dene{na [panija do Indija i
Ju`na Afrika.
Spored anti~kata literatura, postojat dve verzii na predanijata
za Makedoncite i nivnite rodona~alnici.
Na{ite Makedonci, kulturnite i prosvetenite pradedovci, ima -
le razvieno golema kultura okolu Jonskoto, Jadranskoto, Sredozemnoto
i Crnoto More. Gradot Ilion (Troja) bil nivniot kapitalen grad, Ma -
kedonskata mitologija raskaùva deka makedonskiot kral Yeus imal
pove}e sinovi i toj teritorijata ja podelil me|u niv. Nie }e obrneme
vnimanie na dvajcata negovi sinovi: edniot sin se vikal MAKEDON,
a drugiot PERSEJ. Mladiot princ, Makedon, stanal kral na celata
Mediteranska oblast, koja, spored negovoto ime, e nare~ena MAKE-
DONIJA, a brat mu Persej ìveel i stanal kral na teritorijata na
dene{na Mala Azija i, spored negovoto ime, taa teritorija e nare~ena
PERSIJA. Potomcite na Makedon se narekle MAKEDONCI, a po-
tomcite na Persej se narekle PERSIJCI. Takva e makedonskata mito-

lo{ka verzija za nastanuvaweto na navedenite narodi i svetot.
Od raskaùvawata za Makedon se znae deka od negovoto pokolenie
se formirale 12-te Makedonski plemiwa. Dokazot za nivnoto postoewe
star 600.000 iljadi godini, se nao|a vo pe{terata Crveni Steni denes
nare~ena Petralona.
Otkako ova makedonsko pleme }e ekspanzira od okolinata na pe{-
terata Crveni Steni, ja naselilo prvo pobliskata okolina, a vo sled-
nite iljadnici godini }e ekspanzira i na novi podale~ni teritorii
so {to }e go naseli celiot Makedonski poluostrov koj taka e nare~en
po niv. Najgolemo grupirawe na sela i gradovi od anti~ka Makedonija
koi se sretnuvaat na Makedonskiot poluostrov se nao|aat vo makedon-
skata provincija Pelagonija, koja po niv e nare~ena Belagonija ili
Pelagonija zatoa {to Makedoncite bile belite lu|e, se vikale Belaz-
gi ili Pelazgi. Od Pelazgite, podocna, so nivnata ekspanzija na Make-
donskiot poluostrov se formirale u{te 12-te makedonski provincii:
Ilirija, Agrijanija, Dardanija, Tribalija, Moesija, Odrisija, Trakija,
Halkidik, Peonija, Linkestida, Orestida i Malesija.
Po ovie provincii Makedoncite se narekuvale u{te i kako: Ili-
ri, Agrijani, Dardanci, Tribali, Moesi, Odrisi, Trakijci, Halki|ani,
Peonci, Linkesti, Oresti i Malesi. Od ovie plemiwa podocna bil iz -
graden nivniot nov kapitalen (glaven) grad, Pela.
102 Risto PoPovSKI
Herakle
dVANAeSeTTe POdVIZI NA HeRAkLe
Potekloto na Herakle
Porano ìveel nekoj golem tebanski vojskovodec po ime Amfi -
trion. Negovata èna se vikala Alkmena i nea Yeus ja izbral za svoja
qubovnica.
Vladetelot na bogovite i lu|eto Yeus, bil obzemen od ubavinata
na Alkmena, mladata sopruga na Amfitrion, }erka na mikenskiot kral
Elektrion.
Edna{ dodeka Amfitrion bil vo pohod na ostrovot na Tafirite,
do{ol Yeus prepraven kako nego, bidej}i znael deka Alkmena mu e ver-
na na svojot ma`. Prethodno Yeus se pogriìl, sonceto tri dena da ne
sveti, a mese~inata ja nateral za vreme na tie tri temni dena da ostane
na neboto. So toa, toj veruval deka }e moè da bide so Alkmena kolku
{to saka.
Po devet meseci Yeus gordo se per~el na Olimp deka naskoro od
nego }e se rodi sin, koj }e treba da vladee so Teba, kako nikoj pred ne -
go. Koga Hera razbrala za toa, sklu~ila spogodba so Yeus deka onoj ma{-
ki naslednik od vladea~kata familija vo Teba, koj }e bide roden sled-
nata no}, treba da bide idniot kral. Yeus se soglasil bidej}i bil sigu-
ren deka negoviot sin Herakle ({to zna~i „gordosta na Hera“), }e se
rodi toga{.
No, Hera pobrzala kon palatata na Stenel, ~ija èna Nikida bi -
la bremena vo sedmiot mesec. So pomo{ na nejzinata boèstvena darba
Hera gi zabrzala bolkite na Nikida, taka {to prvoto vladee~ko dete
{to se rodilo taa no}, ne bilo Herakle, tuku Evristej, koj podocna se
pokaàl kako slabak i stra{livec i koj bil tolku razli~en od Herak-
le, kako {to bile vodata i oganot. Me|utoa, so negovoto ra|awe bilo
potvrdeno deka Herakle nikoga{ nema da bide kral.
Yeus sakal negoviot sin da bide besmrten i ‹ naredil na Atina
da i go podmetne bebeto na Hera koja spiela, za da go cica boèstveno-
to mleko na besmrtnosta. Herakle tolku silno povlekol mleko od gra-
data na Hera, {to taa vrisnala od bolka i grubo go otfrlila. No bilo
docna, i bebeto ve}e se zdobilo so besmrtnost.
104 Risto PoPovSKI
Mozaik so prikaz na 12 podvizi na Herakle od III po Rista.

Podvizite se prikaàni obratno od dvièweto nna ~asovnikot
a vo sredinata se gleda negoviot bozdogan, lakot so strelite i
krunata
Qubomornata Hera, sopruga na Yeus, u{te od prviot den na ra|a-

weto, go zamrazila i go progonuvala Herakle. Taka, dodeka dvete brat -
~iwa leèle vo peleni, Hera pratila dve zmii. Svetkaj}i so o~ite zmi -
ite dopolzele no}e do lulkata. No, {tom po~nale da se vitkaat okolu,
bebeto Herakle gi zgrap~ilo za vratovite i ja demonstriralo svojata
ogromna sila zadu{uvaj}i gi.
Alkmena go na{la taèn, kako gi nabquduva dvete mrtvi zmii,
{to pred toa do{le da go ubijat. Alkmena bila iznenadena od silata
na bebeto. Amfitrion go zapra{al pretskaùva~ot Tiresij za idnina -
ta na bebeto. Starecot rekol deka Herakle }e bide nagraden od bogovi -
te so besmrtnost za golemite podvizi {to }e gi stori.
Tatkoto posebno go vospituval sinot. Autolik go u~el da se bori,

Eurit da strela so lak, Kastor da vojuva, Lin da pi{uva, sviri i pee.
Herakle izvonredno strelal so lak i streli, i mo{ne ve{to rakuval
so drugi oru`ja. Sepak najuspe{en bil vo ve{tinite na boreweto.
No, eden den, Lin, naluten poradi slabata koncentracija, go uko-
ril. Herakle bil tolku razo~aran poradi nedostatokot na talent i
poradi udarite od negoviot u~itel, {to, zaboravaj}i na svojata sila,
tolku silno go udril u~itelot so lirata {to mu ja rascepil glavata.
No, tatkoto ispla{en negoviot sin da ne stori u{te nekoe zlode-
lo go ispratil na ostrovot Kitera da ~uva goveda. Tuka toj spiel na lav-
ja koà, dewe se odrekuval od vareno jadewe, za ve~era jadel samo pe~e-
no meso i leb od ja~men. Do svojata osumnaesetta godina izrasnal nad
dva metri. Imal o~i {to svetele so boèstven, ognen blesok i bil mno-
gu silen i hrabar.
Dobil podaroci od bogovite: od Hermes - me~, od Apolon - lak i
streli, od Posejdon - prekrasni kowi, od Atena Palada - obleka, od He-
fest - zlaten oklop. Sepak od Nemejskata {uma izdelkal eden stap od
jasen, vo grubo kastrena surovica, tvrd kako èlezo. Taa mu bilo naj-
miloto oru`je.
Na Kitera, Herakle re{il da go napu{ti selskiot imot na Kite-
ra, za da go ubie lavot na ridot Kithairon, bidej}i toj lav im pri~inuval
golemi {teti kako na negovite taka i na stadata od sosedite. Toj pedeset
dena go lovel stra{niot lav, go prona{ol vo negovoto skrivali{te i
go ubil za edna sekunda. Od ovoj lav poteknuva podocne`nata nametka na
Herakle {to toj ja nosel okolu glavata, dodeka golemite vilici na la-
vot mu sluèle kako kapa na glavata.
Istata maska na lavot se gleda na glavata na Aleksandar pret-
staven kako Heraklid na kovanite pari.
U{te kako mlad Herakle se borel protiv Minierite, koi bile
neprijateli na negovite zemjaci Tebancite. Za vreme na odbranata na
negovata zemja, toj gi vodel napadite protiv nasilnicite i gi pobedil.
Vo znak na blagodarnost, kralot na Teba, Kreont, mu ja ponudil ra -
kata na svojata }erka Megara, koja Herakle ja zel za èna.
So nea Herakle imal tri sina. Toga{ Hera go pomatila razumot
na herojot i toj vo nastap na ludilo vo momentot koga prinesuval `rtva,
106 Risto PoPovSKI
gi frlil ènata i svoite deca kako i decata na svojot brat vo ognot.

Potoa trgnal istoto da go napravi i na svojot tatko. Prodolètokot
na tragedijata go spre~ila Atina koja go zaspala.
Koga podocna si do{ol na sebe i sfatil {to napravil, se zatvo-
ril vo edna temna prostorija vo palatata i posakal da se samoubie. Za
sre}a negoviot dolgogodi{en prijatel Tezej uspeal da go ubedi deka
smrtta na negovata familija ne e negova vina, bidej}i vo tie migovi toj
ne bil presmetliv. Toj go sovetuval Herakle da otpatuva vo Delfi i da
dobie sovet od Apolonovoto proro{tvo.
Pokajnikot Herakle za da se is~isti od grevot trgnal vo Delfi.
Proro~icata Pitija go sovetuvala deka }e go is~isti od grevot so dva-
naesetgodi{no sluèwe na pla{liviot Evristej, kralot na Tirins,
Mikena i Mideja. Ovoj kral tolku se pla{el od Herakle {to sekoga{
koga junakot doa|al pod yidinite na Tirins, toj se sokrival vo golem sad
od bronza, dodeka naredbite mu gi pra}al preku glasnikot Koprej.
Iako Evristej bil smetan za nedostoen slabak, kaànoto od Apo-
lon ne moèlo da ne se ispo~ituva.
No, iako bil telesno slab, Evristej imal ostar um i izmislil dva-
naeset zada~i za svojot rodnina.
Prviot podvig - lavot od Nemeja
Prvata zada~a se sostoela vo toa {to Herakle trebalo da ja done-

se koàta na lavot od Nemeja, koj ne moèl da bide povreden so nitu
edno oru`je.
Nemejskiot lav ìveel vo edna pe{tera so dva vleza, i ja pusto{el
Nemeja. Dolgo vreme Herakle ja baral pe{terata. Edna prikve~erina
ja prona{ol. Junakot go zatvoril edniot vlez so golem kamen i se do -
bliìl do vtoriot. Herakle tuka go ~ekal na lavot. Koga lavot odedna{
se pojavil, samo {to se vratil od lov, bil prejaden i zamoren od lovot,
vlegol vo pe{terata i nabrzo zaspal. Herakle vedna{ go napadnal so
streli no negovoto oru`je nemalo nikakvo dejstvo. Samo go razgnevil
u{te pove}e lavot koj vedna{ istr~al pred pe{terata i se na{ol o~i
vo o~i so Herakle koj vedna{ ja zategnal tetivata na lakot i ispratil
tri streli. No, tie otskoknale od cvrstata koà na lavot. Vo toj mo-
Herakle go ubiva nemejskiot lav
ment lavot tolku silno riknal {to odzvonile planinite i se zatresla

i zemjata. O~ite mu plamnale vo èstok gnev. So golem skok se vturnal
vrz Herakle, koj zamavnal so surovicata i silno go udril po glavata.
Lavot padnal za{emeten a Herakle mu se nafrlil odzadi, levata raka
mu ja stavil pod vratot, ja fatil i desnata raka i po~nal da go stiska i
davi lavot. Ne go pu{tal se dodeka ne go zadavil. Koàta na ovoj lav
bila tolku silna {to Herakle duri otkoga bil posovetuvan od bogovi-
te, so kanxite na samiot lav ja odral i nametnat so nea po trieset dena
lov, se vratil vo gradot Kleona, to~no vo momentot koga knezot Molorh
se podgotvuval da prinese `rtva na senkata na junakot. @rtvata bila pre-
nameneta na Yeus Spasitelot, a Herakle vo negova ~est gi osnoval Ne-
mejskite igri.
Potoa Herkale koàta od lavot mu ja donel na kralot Evristej.
108 Risto PoPovSKI
Herakle gi se~e glavite na Hidrata od lerna
Vtoriot podvig - Hidrata od Lerna
Vtorata zada~a na Herakle bila da ja ubie hidrata od Lerna. Taa

bila grozno ~udovi{te, koe bluelo ogan od devet zmiski glavi, od koi
ednata bila besmrtna. Bratu~edot na Herakle, po ime Iolaj, go pridru -
ùval na ova patuvawe. Atina mu pomognala na Herakle so toa {to mu
ja pokaàla skrivnicata na ~udovi{teto. Taa mu rekla deka ne moè da
ja pobedi hidrata vo nejzinata pe{tera, tuku treba da ja natera da iz-
leze na otvoreno.
Sledej}i go sovetot na Atina, Herakle ufrlil pove}e zapaleni
streli vo pe{terata. ûdovi{teto izleglo nadvor i se nafrlilo vrz
nego. Po~nala èstoka borba. Herakle mislel deka e dovolno da gi se~e
glavite edna po edna, no zabeleàl deka {tom }e otse~e edna, na isto-
to mesto vedna{ izrasnuvala dve drugi. Hera go isprati u{te i demonot
- rakot Karkin, koj go zgrap~il junakot za nogata. Toga{ mu pomognal
Iolaj, sinot na Itikle. Toj go ubil rakot, a Hera go prenela na neboto

vo sozvezdieto Rak. Koga Iolaj gi videl makite na Herakle, zapalil
ogan i vo nego stavil èlezo, koe brgu se vàrilo. Taka i toj se vme{al
vo borbata. Vedna{ {tom Herakle otsekuval glava na hidrata, Jola go
gorel so vàrenoto èlezo vratot na hidrata, taka {to na toa mesto
ve}e ne moèlo da izrasne nova glava. Nabrgu site glavi bile otse~eni,
osven besmrtnata.
Po izvesno vreme, Herakle so me~ot ja otsekol i besmrtnata glava
i ja zakopal pod edna ogromna karpa. No, toga{ Herakle zabeleàl deka
krvta na hidrata ubiva se so {to }e dojde vo kontakt. Brgu go natopil
vrvot na svojata strela vo nejzinata krv i taka ja napravil smrtonosna
za svoite idni neprijateli.
Evristej tvrdel deka zada~ata ne e sprovedena spored pravilata
bidej}i bil vme{an i Iolaj. No, Herakle ne obrnuval vnimanie na izja-
vite od slabakot i povtoril deka vo celost ja ispolnil zada~ata.
Tretiot podvig - veparot Eber od Erimantija
Tretiot podvig na Herakle bil da go fati nepobedliviot zver-

veparot Eber od Erimantija.
Erimantskiot vepar imal ~udovi{na sila i go pusto{el krajot
Psotis. Duri i lu|eto gi raskinuval so svoite ostri zabi. Herakle trg -
nal no, popat go posetil svojot prijatel, mudriot kentaur Fol. Kenta -
urot tolku se izraduval {to vo ~est na taa sredba go otvoril }upot so
zaedni~koto vino na kentaurite. Tie go namirisale vinoto i jurnale
vo domot na Fol. Herakle go odbil napadot i dolgo gi progonuval se do
pe{terata na junakoviot prijatel kentaurot Hiron, kade {to se skrile.
Herakle se vturnal vo pe{terata i zdogleduvaj}i kentaur isfrlil edna
od strelite natopeni so otrovot na Lernejskata Hidra. No, kakva li
nesre}a? Toa bil nikoj drug, tuku negoviot prijatel Hiron. Dlaboko
potresen, Herakle se obidel da ja izmie ranata no se bilo popusto.
Bogovite go prenele Hiron na neboto vo soyvezdieto Kentaur. Herakle
mo{ne naàlen, go prodolìl lovot na Erimantskiot vepar, i koga za
prvpat go videl zverot sfatil deka ako go napadne direktno }e bide
porazen. Zatoa trebalo da napravi poseben plan.
110 Risto PoPovSKI
Herakle go ubil veparot eber od erimantija i mu go nosi

na evristej koj se krie vo eden golem }up,
VI vek pred Rista - Muzej , luvr - Francija
Nekolku meseci podocna, koga se pojavil prviot sneg, toj dobil ide-
ja kako da go porazi zverot. [tom debelata sne`na pokrivka ja pokrila
zemjata, Herakle go namamil Eber na svetlina, kade {to imalo golemi
sne`ni nanosi. Toj ~ekal dodeka Eber da izleze na snegot, a potoa izle-
gol od svoeto skrivali{te, go ispla{il Eber i toj zaglavil vo eden
sneèn nanos.
Herakle mu gi vrzal nozete i go odnel kaj Evristej. Koga pristig-
nal vo gradot, kralot se upla{il poradi slavata {to Herakle ja doì-
veal od negovite sogra|ani. Poradi toa mu naredil na Herakle, sledni-
te dokazi na negovite ispolneti zada~i da gi ostava nadvor pred porti-
te na Mikena.
Pred da go ostvari ~etvrtiot podvig, Herakle doznal deka Jason
sobira grupa smeli borci koi }e go baraat slavnoto Zlatno runo. Herak-
le, najgolemiot makedonski heroj, privremeno go prekinal ispolnuvawe-
to na zada~ite i podvizite i se priklu~il kon Argonautite no podocna
pak se vratil na svoite zada~i.
êtvrtiot podvig - Kerinejskata srna
Kerinejskiot elen imal zlatni rogovi i bakarni kopita. Bil pre-

krasen i mo{ne brz i neumoren vo tr~aweto niz poliwata i planinite
na Arkadija. Taa be{e eden od pette eleni koi Artemida gi zdogleda na
padinite na Parasija. Taa uspeala da gi fati najubavite ~etiri od niv
i da gi vpregne vo svojata borbena kola no, pettiot i izbegal vo Keri-
nejskite planini. Tajgeta go be{e posvetila elenot na boginkata Arte-
mida, taka {to nikoj ne smeel da go rani ili da go ubie.
êtvrtata zada~a na Herakle mu bila da ja fati srnata ìva. Prak-
ti~no toj trebalo da napravi podvig, kakov {to ne moèla da napravi
ni samata boginka na lovot Artemida.
Herakle cela godina go baral pla{livoto brzonogo ìvotno. Za
toa vreme toj ja usovr{il svojata ume{nost za strelawe so lak. Toj zna-
el deka treba da go fati ìvotnoto ìvo, no znael i deka moè da uspee
samo ako e izve`ban da ga|a so strelata isto kako Artemida.
Herakle ja ulovuva Kerinejskata srna,

vazna od VI vek pred Rista -britanski muzej
112 Risto PoPovSKI
Otkako ja prona{ol srnata na ridot, toj se skril zad edna grmu{-

ka blizu do patot po koj ìvotnoto sekojdnevno minuvalo odej}i na pa-
sewe. Koga srnata se pribliìla, Herakle istrelal edna strela me|u
tetivite i koskite na prednite noze. Strelata ja probila koàta bez
da pote~e krv. Taka onesposobena srnata lesno moèla da se fati. êt -
vrtiot podvig bil izvr{en.
Pettiot podvig - Stimfalskite ptici
Mal broj ìvotni bile posveteni na Ares. Edni od niv bile ne -

govite sveti ~udovi{ta - Stimfalskite ptici, koi bile malku po~i -
tuvani od Makedoncite. Ovie ptici, bile taka nare~eni spored ìvea-
li{teto vo Stimfalskite mo~uri{ta. Tie bile stra{ni su{testva so
Herakle gi ubiva Stimfaliskite ptici, detal od vazna od 540 g.

pred Rista izloèna vo britanskiot muzej
klunovi, kanxi i perja od bronza. Tie imale obi~aj da izedat sekogo koj
}e se pribliì do nivnoto gnezdo. Bidej}i vo mo~uri{teto ne postoe-
lo tolku silno ìvotno koe }e moè da gi pobedi ovie ptici, tie mnogu
se namnoìle, pa po~nale da baraat drugi ìvotni prostori.
Pri toa preletuvale preku golem broj poliwa, koi gi zagaduvale
so svojot izmet i gi pravele neplodni.
Pettata zada~a na Herakle mu bila da gi oslobodi ovie poliwa od
Stimfalskite ptici. Pritoa, Herakle se soo~il so beskrajnite hordi
na ovie stra{ni su{testva. Najprvo toj ponel so sebe golemo koli~e-
stvo streli vo mo~uri{teto, so namera sekoja ptica koja }e se pokaè
da ja otstrela, za da go desetkuva nivniot broj i za da moè podocna so
ostanatite lesno da se spravi. No pticite bile bezbroj, pa ovoj plan
ne moèl da se sprovede. Herakle moèl da otepa iljadnici na den, no
pak nemalo vidliv uspeh. Zaradi toa, toj ja zamolil Atina za pomo{.
Na negovata molba boginkata mu rekla na Hefest da iskova eden
ogromen èlezen yvonec, koj koga }e yvoni }e gi prepla{i pticite ne-
bare nastanal golem zemjotres.
Herakle legnal na edna viso~inka nad mo~uri{teto i zayvonil
kolku {to moèl posilno. Bu~avata prodrela vo mo~uri{teto i vo u{i-
te na pticite i naskoro neboto bilo crno od niv. Sega na Herakle mu
bilo polesno da otstrela golem broj od niv. Samo mal broj preìveale
i pobegnale na eden ostrov vo Crnoto More, kade ostanale trajno.
[estiot podvig - [talite na Augi
Kralot Augi od Elis imal najgolemo stado {to voop{to postoe-

lo vo antikata. No, toj imal problem so ~istotata. Nikoj ne znael koga
posleden pat {talite bile is~isteni, taka {to |ubreto tolku se natru-
palo {to bilo nevozmo`no da se vleze vo {talite. Smrdeata bila tolku
nepodnosliva, {to se ~uvstvuvala na celiot Peloponez.
Vo {talite se ~uvale dva vida na bikovi od koi tristotini bi-
kovi so sne`no-beli noze i dvestotini crveni kako sidonski purpur.
Dvanaesette beli, kako lebedi, mu bile posveteni na bogot na sonceto
Il (Ile). Eden me|u niv bil tolku ubav {to bleskal kako nebesna zvezda.
114 Risto PoPovSKI
atina go sovetuva Herakle

kako da gi is~isti {talite na augi
Bez da ja otkrie zada~ata {to mu ja dal Euristej, Herakle se dogovoril
so Augi, ako gi is~isti {talite do zao|aweto na sonceto }e dobie kako
nagrada deseti del od negovite stada. Augi se soglasil smeej}i se pri {to
mu potekle i solzi, smetaj}i deka e toa nevozmo`no. Kralot mu dal doz -
vola na Herakle da napravi se {to e potrebno za negovata rabota. He-
rakle, mudro, se ka~il na edno blisko rit~e i utvrdil deka vo blizinata
te~at dve reki, Alfej i Pena. Toj slegol dolu kon {talite i napravil
dve golemi dupki vo yidovite. Potoa oti{ol na bregovite na dvete reki
i iskopal {iroki kanali od bregovite do {talite. Silnite vodi za eden
den gi „svetnale“ {talite. So ovoj odvod na rekite Herakle gi is~istil
{talite vo predvideniot rok.
No nadueniot Augi doznavaj}i za naredbata na Euristej za ~iste-

weto na {talite ne mu go dal na Herakle vetenoto stado. Herakle mnogu
godini podocna, otkoga se oslobodil od slu`bata kaj Euristej, vlegol vo
Elis so vojska, katastrofalno vo krvava bitka go porazil Augi i go ubil
so edna od svoite smrtonosni streli. Potoa prinel `rtvi na Olimpi-
skite bogovi i gi osnoval Olimpiskite igri za radost na celiot svoj
makedonski narod.
Sedmiot podvig - Kritskiot bik
Sedmata zada~a na Herakle se sostoela vo toa da go fati stra{ni-

ot bel bik od Krit.
Kritskiot bik bil prekrasen. Se zboruva deka tokmu vo nego se pre-
storil bogot Yeus za da ja donese na grbot prekrasnata princeza Evropa,
}erkata na fenikiskiot kral Agenor, od Azija do „pragot“ na na{iot
kontinent, ostrovot Krit. Taka na{iot kontinent go dobil imeto Ev-
Herakle go fa}a Kritskiot bik, detal od makedonska vazna

od 470 g. pred Rista izloèna vo luvr, Francija
116 Risto PoPovSKI
ropa, spored najubaviot cvet na Isto~nata civilizacija koj {to Yevs ni

go donel od Istok. Bogot na moriwata i okeanite, Posejdon, mu bil mno-
gu lut na Mino, kralot na ostrovot Krit taka {to na bikot koj {to
izlegol od moreto, mu ispratil besnilo. Bikot bluel ogan koj po izvesno
vreme po~nal da ja opusto{uva zemjata, da gi gori poliwata, da gi iskor-
nuva ìtata, da ubiva lu|e, da uni{tuva se na ostrovot.
Koga Herakle stignal na Krit, kralot Mino mu ponudil pomo{ za
se {to mu e potrebno. Herakle se otkaàl od ponudata i pretpo~ital da
se sretne so ~udovi{teto o~i vo o~i. Nastanala dolga borba, moèbi naj-
dolgata vo site dvanaeset podvizi, no kone~no Herakle uspeal da go pora-
zi bikot. Toj mu stavil na ustata na bikot neprobojna korpa, koja gi na-
pravila negovite plameni bezopasni. Herakle uspeal da go sovlada i
javaj}i na negoviot grb go preplival moreto od Krit do Mikena. Euristej
sakal bikot da go posveti na Hera no, otkoga taa odbila, bidej}i ìvot-
noto bilo sovladano od Herakle, bikot be{e pu{ten na sloboda vo Argo -
lida. Bikot krstosuval niz Argolida, go minal Istam i se zaprel vo Ma -
raton kade {to mnogu godini podocna bil ubien od junakot Tezej.
Osmiot podvig - Kowite na Diomed
Porano vo Trakija ìveel kralot na trakiskite Bistonci, po ime

Diomed, koj imal podmolna navika site tu|inci {to pristignuvale na ne-
goviot breg da gi prifati so fino prijatelstvo i gostoprimstvo a po-
docna da gi frli na kowite {to jadele meso. Kowite bile vrzani so è -
lezni sinxiri za bronzeni jasli.
Osmata zada~a na Herakle bila da gi fati ovie divi ìvotni.
Po negovoto pristignuvawe vo palatata na Diomed, Herakle i ne-
govite drugari bil prifateni i na najubav na~in poluèni, no naskoro
slugite na Diomed se obidele da go frlat vo kowu{nicata na kowite.
Herakle so svoite drugari, gi sovladal kowu{arite gi frlil vo
kowu{nicata, pa kowite koi gi izele kowu{arite tolku se zasitile
od ovaa gozba {to Herakle lesno gi zauzdil i gi odvel do morskiot breg.
No, Bistoncite predvodeni so kralot Diomed gi navtasale i napadnale.
Herakle go ostavil svojot drugar Abder da gi ~uva kobilite - ~oveko-
Herakle go grabnuva divite kowi na Diomed

jadci, a so ostanatite se svrtel i vo krvava bitka gi porazil Bistonci-
te i go ubil Diomeda. Za àl, koga se vratil kon bregot vostanovil de-
ka kobilite go ubile i raskinale Abder. Herakle vo negova ~est na toa
mesto podignal grad i go narekol Abdera a kowite mu gi odnel na Eu -
ristej. Ovoj gi pu{til na sloboda. Kowite izbegale na Olimp i velat,
deka moèbi, makedonskite kralevi gi javale potomcite na kowite.
Devettiot podvig - Pojasot na Hipolita
Pojasot {to go nosela okolu svojot prekrasen struk, Hipolita

kralicata na Amazonkite, go dobila na podarok od bogot na vojnata Ares.
]erkata na Euristej, Admeta, inaku sve{teni~ka na boginkata Hera,
posakala da go ima pojasot i taka Herakle ja dobil devettata zada~a.
Amazonkite bile div narod, ènski borci, {to gi omalovaùvale
maìte i smetale deka ènite se podobri borci od niv. Nivnite maì
118 Risto PoPovSKI
Herakle go grabnuva pojasot na amazonkata Hipolita, detal od

vazna od 530/520 g. pred Rista
morale da ja vr{at voobi~aenata doma{na rabota, {to vo anti~kiot
svet ja vr{ele ènite. @enite uìvale vo borbite i vo grabeìte vo
vojnata. Ne e ~udno {to Amazonkite bile privrzani kon Ares, no i Ares
bil privrzan kon niv i toa tolku mnogu {to na nivnata kralica Hipo -
lita i go podaril svojot svet pojas.
Herakle so korab pristignal do zemjata na Amazonkite, i se za-
kotvil na ustieto na rekata Termodont kaj gradot Temiskir. Nekoi ve -
lat deka Hipolita bila voodu{evena od izgledot na junakot Herakle.
Go pre~ekala so dobredojde i nikoga{ pred toa taa ne sretnala ~ovek
so tolkava telesna sila - kako bog. Taa vedna{ mu go vetila pojasot.
Me|utoa, ova go videla Hera, koja ne moèla da prifati Herakle
tolku lesno da ja ispolni ovaa zada~a, pa re{ila da mu ja ote`ne rabo-
tata. Taa se prestorila vo Amazonka i trgnala po gradot, {irej}i gla -
sini deka silniot tu|inec imal namera da im ja grabne kralicata.
Amazonkite brzo se fatile za oru`jeto. Koga Herakle gi videl

kako doa|aat kon nego, pomislil deka Hipolita go izmamila. Ja ubil,
go grabnal pojasot i se odbranil od Amazonkite so pomo{ na nekolku-
minata svoi pridru`nici {to gi dovel so sebe. Herakle go odnel poja-
sot vo Mikena i go predal na Euristej.
Desettiot podvig - dobitokot na Gerion
Gerion bil kral na Tart vo dene{na [panija. Govedata na xinot

Gerion bile ubavi a xinot bil grozen. So tri trupa vo strukot, so tri gla-
vi i so {est race. Vo ~uvaweto na govedata mu pomagal dvoglaviot pes
Ortar i Eurition, sinot na Ares. Tie ìveele mnogu daleku na zapad,
zad okeanot, tamu kade {to bogot Il (Ile) go prevezuval sonceto so
svojot Son~ev korab. Ovoj podvig bil navistina teòk i dolgotraen,
ispolnet so mnogubrojni talkawa i opasnosti.
Herakle go grabnuva dobitokot na gigantot gerion, vazna od

540 g. pred Rista izloèna vo anti~kiot muzej vo Minhen
120 Risto PoPovSKI
Toj bil poznat so negoviot slaven dobitok, koj bil najdobar na

svetot. Desettata zada~a na Herakle se sostoela vo toa da otpatuva vo
carstvoto na Gerion i da se vrati so dobitokot. No, pritoa Herakle
ne smeel da go menuva, nitu da go kupuva, nitu da go dobie kako podarok
ovoj dobitok - toj moral da go ukrade.
Herakle preku ostrovot Krit preminal vo Afrika, potoa niz go-
lemata Libiska pustina kade ìveele divi varvarski plemiwa, pris-
tignal do tesnecot me|u Afrika i Evropa, nare~en Gibraltar. Tuka iz-
dignal dva stolba. Vertikalnite karpi na bregovite Gibraltar i Sevt
i denes gi narekuvaat Herkulovi stolbovi. Herakle bil mnogu èden i
isfrlil strela kon sonceto. Toga{ bogot Il (Ile) mu podaril golem zla-
ten pehar, Son~eviot korab za da go mine Okeanot. Okeanot izdignal vi-
soki talasi no, Herakle so strelite gi smiril. I taka pristignal na ost-
rovot na Gerion. Otkoga se iska~il na planinata Abant, kade, kako {to
znael, pasel dobitokot. Tamu se sretnal so Ortar, dvoglavoto straàrsko
ku~e na Gerion, koe Herakle go ubil samo so eden udar so bozdoganot.
Potoa go ubil i Erition, govedarot na Gerion, gi sobral govedata i gi
poteral kon bregot. Koga Gerion razbral deka negoviot dobitok e ukra-
den, go zel celoto svoe oru`je i trgnal vo potera po kradecot. Xinot
Gerion go navtasal Herakle kaj Antem no, Herakle go pogodil so stre-
la, po {to Gerion padnal mrtov. Taka Herakle gi vteral govedata vo
Son~eviot korab i otplovil vo Tartes kade mu go vratil korabot na Il,
(Ile). Potoa preku Abderija, denes vo Ju`na [panija otpatuval vo Li -
gurija kade {to go napadnale sinovite na Posejdon, Alebion i Derkin.
Vo bojot mu snemalo streli i toj go zamolio tatka si Yeus da mu
pomogne. Yeus mu ispratil do`d od kamewa. Mestoto na bojot bilo
nare~eno Kamena ramnina a se nao|alo blizu utokata na rekata Rona
vo Mediteranskoto More. Od tuka Herakle patuval do Etrurija vo
dene{na Italija, potoa na jug do Regij, kade eden bik mu se odvoil od sta-
doto i minal na ostrovot Sicilija kade {to se vme{al vo stadoto na
kralot Erik. Herakle moral da se bori so Erik za da si go povrati
bikot i vo borbata go ubil Erik. Potoa prodolìl i preminal na bre-
govite na Jonskoto more, od kade preminal vo makedonskoto Belo More
i se istovaril vo Trakija. Tamu Hera ispratila golemi muvi da gi ka -
saat. Govedata vo panika se razbegale na site strani. Herakle so maka
gi sobral duri od Helespont i gi dovel do ustieto na rekata Strimon

(Struma). Tuka za da ja mine rekata moral vo nea da nafrli golemi kar -
pi. Kone~no govedata ja minale rekata Strimon (Struma) po {to He-
rakle gi odvel pred Euristej vo Mikena.
Taka posle osum polni godini i eden mesec, Herakle gi ispolnil
desette zada~i. No, bidej}i Euristej ne mu go priznal ubivaweto na
Lernejskata Hidra i ~isteweto na {talite na kralot Augi, Herakle
moral da izvede u{te dve dela.
Edinaesettiot podvig - jabolkata na Hesperidite
Zlatnite jabolki rastele na Drvoto na ìvotot koe {to majkata

Zemja-Gea mu go podarila za svadbata na Yeus so Hera. Jabolkite imale
mo} da obezbedat ve~na mladost i besmrtnost. Hera go zasadila drvoto
vo svojata gradina vo planinata na Atlas. Bidej}i taa ne moèla posto-
jano da bide tamu, za ~uvawe na drvoto gi angaìrala }erkite na Atlas,
Hesperidite: Egla (Bleskavata), Eritija (Crvenata) i Hesperaretuza
(Zalez). No, nedolgo potoa Hera zabeleàla deka Hesperidite gi kra-
Herakle gi krade zlatnite jabolka na Hesperidite, vazna

od 400 g. pred Rista izloèn vo britanskiot muzej vo london
122 Risto PoPovSKI
dat jabolkata za sebe. Nalutena, taa i naredila na zmijata Ladon, da se

obvitka okolu drvoto i da gi ~uva plodovite na ìvotot vo svojata gra -
dina, daleku na zapad, kade {to sonceto zao|alo i vo mestoto kade {to
se ven~ale Yeus i Hera.
Edinaesetta zada~a na Herakle bila da gi ukrade tie jabolka.
Herakle dolgo vreme ne moèl da go najde patot do gradinata. Pa-
tuval niz cela Makedonija pokraj bregot na rekata Ehedor, potoa vo
oblasta Ilirija kaj rekata Eridan kade od re~nite nimfi razbral deka
morskiot bog Nerej bi moèl da mu go pokaè patot.
Herakle trgnal da go pra{a bogot na moreto Nerej, koj ìveel vo
rekata Po, kade moè da ja najde gradinata na Hera. Nerej moèl da mu
ja kaè vistinata samo dokolku bide zaroben. No, toa ne bilo lesno za-
toa {to Nerej moèl da se preobrazuva po sopstvena èlba. Koga He-
rakle se pribliìl do rekata, go videl Nerej kako blaèno spie, lulaj-
}i se na branovite. Toj toga{ skoknal vo vodata i go fatil bogot na
moreto. Nerej se razbudil i vedna{ po~nal da se preobrazuva vo naj-
stra{ni figuri {to ~ovek moèl da gi zamisli. No, Herakle ne se up-
la{il i ne popu{til nitu vo eden mig, pa Nerej izmoren, se predal i
mu kaàl na Herakle deka za da gi dobie zlatnite jabolka, }e mora da
osigura pomo{ od Atlas. Samo Atlas, koj porano bil gradinar na Hera
moèl da vleze vo gradinata.
Ako Herakle se obidel sam da stapne vo gradinata, vedna{ }e bil
ubien od zmijata Ladon. Potoa Nerej mu go pokaàl na Herakle vistin -
skiot pat, po {to bil pu{ten i pak zadremal.
Od Eridan do Libija, vo Misir (Egipet), preku Azija vo Arabija i
povtorno niz Libija. Potoa so Son~eviot korab doplovil do podno`je -
to na Kavkaz, kade {to go oslobodil Prometej. Za vozvrat Prometej mu
objasnil deka jabolkite treba da gi sobere samo Atlas. Po mnogu meseci
Herakle stignal vo predelot kade Atlas poradi bunt protiv Yeus, ja izdr -
ùval kaznata da go drì neboto na svoite ple}i. Herakle mu objasnil
na Atlas za svojot problem i bil iznenaden {to ovoj vedna{ bil gotov
da mu pomogne, no pod eden uslov - dodeka Atlas da gi donese jabolkata,
Herakle moral za toa vreme da go drì neboto na svoite ple}i.
Koga Atlas se vratil so jabolkata, Herakle sakal da si zamine, no
Atlas mu rekol deka toj samiot }e gi odnese jabolkata na Evristej i
deka ne saka ve}e da go drì neboto. Herakle navodno se soglasil, no

go zamolil Atlas, za moment da go prifati neboto, dodeka da si stavi
meka nametka na grbot za da mu bide polesno drèweto. [tom titanot
Atlas go prezel neboto, Herakle pobegnal so jabolkata, i trgnal na
pat, ostavaj}i go gnevniot Atlas.
Herakle mu gi odnel jabolkite na Evristej vo Mikena no toj ne sa-
kal da gi primi pa taka Atena povtorno gi vratila vo gradinata.
Posledniot podvig - kra`bata na Kerber
Kako posledna zada~a Evristej pobaral od Herakle ne{to re~isi

nevozmo`no. Toj mu rekol na Herakle deka treba da sleze vo podzemjeto
i da go iznese na povr{ina straàrskoto ku~e Kerber.
Kerber bil pes ~uvar na podzemniot svet. Nekoi smetaat deka
imal moèbi pedeset ili duri sto glavi. Toj milno mavtal so opa{ot vo
forma na zmija, dodeka na grbot imal otrovnici od site vidovi, stri-
èl so u{ite no, nepotkuplivo go ~uval vlezot i nitu edna du{a ne mo-
èla da izleze od podzemnoto Hadovo carstvo na mrtvite.
Herakle go zamolil Hermes za pomo{ i bil voveden vo podzemje-
to od bogot na kradcite. Koga stignale na bregot na podzemnata reka
Stiks i koga Haron gi pozdravil so namurteno lice, Herakle go pogled-
nal so prekoruva~ki pogled, po {to Haron re{il da se otkaè od mone -
tata {to ja baral od sekoj novodojdenec. Toj go dovel Herakle do vlezot,
{to bil ~uvan od Kerber, troglavoto straàrsko ku~e, koe dozvoluvalo
sekoj da vleze vo podzemjeto, no nikogo ne pu{talo da izleze. Herakle
vlegol vnatre kaj Had i go zamolil da mu dozvoli da go zeme ku~eto i da go
odnese na povr{inata, a potoa pak da go vrati.
Had dal soglasnost, no pod eden uslov, a toa e Herakle da uspee da
go sovlada ku~eto so goli race, bez oru`je ili drugo pomo{no sredstvo.
Orfej mu pomognal na Herakle. So pesna go uspal pesot, a Herak-
le mu se pribliìl i go fatil, toj se razbudil i besno po~nal da ‘rì.
Po podolga borba, Herakle uspeal da go fati ~udovi{teto za grkla -
not, da go iznese na povr{ina i da go odnese vo palatata na Evristej.
Dodeka go nosel kon Mikena, Kerber, zdiven isfrlal pena od ustata.
124 Risto PoPovSKI
Od sekoja kapka izniknuvala otrovnata bilka jadi~e. Evristej tolku

se ispla{il od Kerber {to na kolena go molel Herakle da go vrati vo
Carstvoto na mrtvite. Potoa Herakle go ka~il Kerber na grbot i go vra-
til vo podzemjeto, kade pak go vrzal na vlezot, po {to se vratil vo svetot
na ìvite, is~isten od uàsnoto delo {to go izvr{il pred mnogu godi-
ni. So toa zada~ata bila ispolneta. Posle dvanaesette podvizi kone~no
Herakle bil osloboden od robuvaweto na Evristej.
Herakle gi krade troglavoto ku~e Kerber - ~uvarot na podzem-

niot svet od 530/520 g. pred Rista izloèn vo luvr, Pariz
otrueniot Herakle koj ja oblekol oblekata zatruena
so krvta na lernejskata hidra
SMRTTA NA HeRAkLe I VOSkReSNUVAweTO
Herakle na ostrovot Evbeja se natprevaruval vo strelawe so kra-

lot Eurit, negoviot u~itel vo strelawe od mladosta, za rakata na Iola.
Otkoga Herakle go pobedil, Eurit ne go odràl vetuvaweto navreduvaj-
}i go so zborovite deka nema da ja dade svojata }erka na nekoj koj mu ro -
buval na Euristej. Herakle navreden se vratil vo Tirins. Vo me|uvreme
na Eurit nekoj mu gi ukral stadata a toj za toa go obvinil Herakle. Ifit,
sinot na Eurit, ne veruval vo obvinuvaweto i trgnal da gi bara goveda-
ta. Na patot do{ol vo Tirins kaj Herakle i vo eden moment dodeka stoe-
126 Risto PoPovSKI
le na zidinite, Hera go razgnevila golemiot junak. Ne vladeej}i so sebe

toj vo bes go frlil Ifit od zidinite taka {to toj zaginal.
Pitija go izbrkala junakot od Delfi ne sakaj}i da go is~isti od
grevot. Herakle za odmazda go ukral Delfiskiot trino`nik, a so toa go
predizvikal Apolon. Ramnopravnata borba me|u dvajcata sinovi na Yeus
so silna molwa ja prekinal nivniot tatko. Tie se smirile a Pitija mu po-
ra~ala na Herakle deka }e bide ~ist duri po trigodi{no ropstvo kaj
Omfala kralicata na Libija.
Bidej}i vo Carstvoto na mrtvite mu vetil na Meleager, koj mu
dal korisen sovet, deka }e ja zeme za èna negovata sestra Dejaneira,
Herakle, oti{ol od kralot Ojnej vo Ajtolija da ja bara nejzinata raka.
voskresnuvaweto na Herakle i negovoto voznesuvawe kon neboto

Rival mu bil re~niot

bog Aheloj. Vo borbata
za Dejaneira, Aheloj se
pretvoril vo zmija, po-
toa vo bik, no Herakle
bil posilen.
Izvesno vreme po
svadbata Herakle sose-
ma slu~ajno so neodme-
ren udar go ubil sinot
na Arhitel, Eunom. Po -
radi toa go napu{til
Kalidon i so Dejaneira
trgnal za Tirinis. Ken -
turot Nes, koj za pari gi Herakle
prenesuval patnicite
preku rekata Evena, ja zel na svojot grb Dejaneira, dodeka Herakle pli-
val. [tom izlegol na drugiot breg slu{nal krik. Nes zaquben vo De -
janeira se obidel da ja grabne. Herakle mirno istrelal i so edna strela
go probil teloto na Nes. Vo momentite na umirawe Nes ja sobral svo-
jata krv i ja ponudil na Dejaneira da ja zeme i vo slu~aj Herakle da se
vqubi vo druga èna, samo da ja istrie so krvta negovata obleka. Deja-
neira, ne znaej}i deka krvta e zatruena so otrovot na Lernejskata Hidra
go primila smrtonosniot podarok.
No, na Herakle i Dejaneira ne im bilo sudeno da ìveat sre}no i
zaedno. Toj moral da i robuva tri godini na kralicata Omfala vo Libi-
ja. Tamu izdràl golemi poniùvawa.
Po osloboduvaweto toj izvr{il u{te mnogu podvizi. Go osvoil
Ilion (Troja), potoa ostrovot Kos, mu pomagal na tatka si vo borbata
protiv gigantite. Gigantite gi rodila Gea, oplodena so kapki krv od ge-
nitaliite na Uran, nekade vo Makedonija. Samo smrtnik moèl da gi
ubie. Vo te{koto prodolènie na bitkata me|u bogovite i gigantite
pristignal Herakle. Zasvirele negovite smrtonosni streli. Eden po
eden padnale: Alkionej, Porfirion, Efijalt, Eurit, Klitij, Mimant,
Enkelad, Palant, Polibot, Hipolit, Gration, Agrij i Toant.
128 Risto PoPovSKI
Za vremeto na ropstvoto kaj Omfala, Dejaneira morala da go na-

pu{ti Tiranis i da otpatuva vo gradot Trahina vo Tesalija. Minale tri
godini i tri meseci a Herakle ne se vra}al. Sinot Hil trgnal da go bara.
Vo me|uvreme pristignal pratenikot Lihas so vesta za zazemawe-
to na gradot na Eurit, Ohalija. Toj donel bogat plen, prekrasnata Iola
i vesta za skore{noto pristignuvawe na Herakle. No, {tom Lihas vle-
gol vo dvorecot na Dejaneira i pristapil eden sluga i i objasnil deka
Herakle navodno se natprevaruval za rakata na Iola i ja pratil doma
ne kako robinka tuku da ja oèni.
Toa ja frlilo vo o~aj Dejaneira po {to taa se setila na krvta na
kentaurot Nes. Taa ja zela krvta, {to ja ~uvala daleku od son~evite zra-
ci i ognenite jazici, i so nea ja istrila sve~enata nametka na soprugot.
Stavaj}i ja nametkata vo sandakot go ispratila Lihas do Herakle so zbo-
rovite: Pobrzaj Lihase. Odnesi go ovoj sandak so sve~enata nametka na
Herakle. Neka se zakiti pobednikot koga }e prineuva `rtva na Yeus, no,
pred toa nametkata da ne ja vidi nitu son~evata svetlost nitu edno oko!
Ne minalo mnogu vreme, a vo dvorecot do{ol Hil. Toj i ja donel
uàsnata vest na majka si. Deka go ubila Herakle. Dejaneira navistina
ne znaela za otrovot. Tivko se ka~ila vo odaite, molkum go zela me~ot
i si go zarila vo gradite.
Koga kraj gradot Ojhalija Herakle podgotvuval `rtvenik i dva-
naeset odbrani bikovi, pristignal Lihas so smrtonosniot ènin dar,
sandakot i nametkata. Ne nasetuvaj}i ni{to, Herakle se nametnal i go
zapalil ognot. Bliknal silen plamen i dodeka Herakle prinesuval sto
`rtvi na bogovite, pod dejstvo na ognot otrovnata nametka se prilepi -
la za negovoto telo.
So stra{ni bolki go donele vo dvorecot. Poslednata èlba ja upa-
til na sinot Hil. Go molel da ja zeme za èna Iola a nego da go odnesat
na Eta, visokiot vrv nad gradot, da podgotvat klada i da mu gi prekratat
makite. Hil se protivel no bidej}i Herakle bil uporen Hil so pomo{
od drugarite go odnele na vrvot Eta. Kone~no Filoktet ja zapalil kla-
data i mu gi prekratil makite na Herakle.
Vo toj mig, naedna{ molwi go presekle neboto. Nad plamenot se
voznela zlatnata dvokolka so Atena, Palada i Hermes. Vo nea bil u{te
eden, sega besmrten bog. Da, sekako pretpostavuvate, Toa bil Herakle.
130 Risto PoPovSKI
OLIMPISkITe IGRI
Spored predanijata, Olimpiskite igri za prvpat gi formiral

najgolemiot Makedonski junak Herakle vo vreme na negovite 12-te pod-
vizi. Vremenskiot period koga toa to~no se slu~ilo e mnogu te{ko da
se definira bidej}i mitologijata e raskaùvawe koe se prenesuvalo
od koleno na koleno so iljadnici godini na mnogu makedonski genera-
cii. Najstariot zapi{an dokument kade {to se spomenuvaat olimpi-
skite igri datira od 776 godina pred Rista. Olimpiskite igri Herakle
gi osnoval vo ~est na bogot Yeus i drugite bogovi na Makedoncite, pora-
di nivnata pomo{ koja tie mu ja dale za uspe{no da gi zavr{i site dva -
naeset podvizi {to toj gi napravil.
Herakle bil mnogu silen i muskulest. Sekojdnevno ve`bal i go gra-
del svojot duh i teloto. Toj deka znael site negovi uspesi se dolàt bla-
godarenie na negovoto atletsko telo i neskr{liviot duh. Poradi se
po~estoto obra}awe na negoviot makedonski narod i baraweto pomo{ i
spasenie od nego, toj sfatil deka makedonskiot narod mora samiot da si
go zajakne duhot i teloto i toa natprevaruvaj}i se vo najraznovidni
sportski disciplini so {to }e go razviva svoeto telo. Ovaa fantasti-
~na ideja re{il da ja sprovede vo delo i po~nal da bara mesto kade da
go sprovede seto toa. Se setil na golemoto svetili{te na Makedoncite
vo Delfi. Tuka sekojdnevno se sobiral makedonskiot narod koj baral
pomo{ od makedonskite bogovi i zatoa toa svetili{te bilo i ideal-
noto mesto da se napravi stadionot za makedonskite natprevari. Igrite
i sportskite natprevari Herakle gi napravil samo za Makedoncite po-
radi faktot {to drugi narodi osven Makedoncite, na Makedonskiot
poluostrov ne postoele. Natprevarite se napraveni za Makedoncite
me|usebno da se natprevaruvaat i da gi merat sopstvenite sili. Olimpi-
skite igri go obedinuvale makedonskiot svet a bile odrùvani vo ~est
na najvisoko postavenite makedonski bogovi.
Herakle vedna{ zapo~nal so izgradbata na stadionot i toj site
pateki svoera~no gi obeleùval so kovawe na kolci. Taka nastanal sta-
dionot koj e krsten vo Olimpija. Herakle odredil sekoj ~etiri godini
da se odrùvaat makedonskite Olimpiski igri.
132 Risto PoPovSKI
înii i vazni so prikazi na olimpiskite igri

Stadionot kade {to se odr-

ùvale natprevarite imal 40.000
mesta za sedewe, patekata za tr~a-
we imala 20 pateki vo dolìna od
192,24 metri. Ova dolìna ja po-
stavil Herakle i taa odgovarala
na 600 dolìnski stapalki na ne-
govata noga. Herakle gi odredil
site disciplini i celata ceremo-
nija okolu natprevarite.
Olimpiskiot ogan
Ceremonijata na otvorawe-
to na makedonskite Olimpiski ig-
ri zapo~nuvala so govor na make-
donskiot kral. Toj sve~eno gi ot-
voral igrite i gi povikuval nat- Prikaz na bore~ki ve{tini
prevaruva~ite pet dena da vodat
fer borbi i voedno go povikuval
makedonskiot narod za vreme na
olimpiskite igri da gi prekrati
site kavgi i vojni. Taka za vreme
na olimpiskite natprevari ne se
vodele vojni tuku vladeel mir niz
celiot toga{en makedonski svet.
Po govorot na kralot site natpre-
varuva~i koi se prijavuvale od ra-
zni makedonski oblasti na Make -
donskiot poluostrov, vleguvale na
stadionot vo regionalni grupi
kade {to od nasobranata masa bile
najglasno pozdraveni. Sve~enosta
po~nuvala so paleweto na svetiot Palewe na Svetiot ogan
134 Risto PoPovSKI
ogan na Svetiot oltar na koj se nao|ale pet prsteni, ispletkani i po-

vrzani me|usebe, prsteni koi do den denes se upotrebuvaat kako simbol
na Olimpiskite igri.
Atleti~arite koi bile prijaveni za tr~awe so fakel si go poda-
vale fakelot eden na drug a ogan ne smeel da zgasne bidej}i bil svet.
Eden od trka~ite ja imal ~esta da go zapali `rtveni~kiot ogan na ol-
tarot na bogovite. So toa se otvorale makedonskite Olimpiski igri.
Ognot celo vreme dodeka traele natprevarite se ~uval i ne smeel da
iz gasne.
Ovde doa|ale natprevaruva~i od site grad-dràvi od makedon-
skiot svet. Denes so palewe na olimpiskiot ogan od strana na eden od
natprevaruva~ite se otvoraat Olimpiskite igri.
Najdobrite natprevaruva~i na Pentatlon se natprevaruvale vo
slednive pet disciplini: skok vo dale~ina, frlawe disk, frlawe kopje,
tr~awe i borewe vo makedonski stil.
Samiot disk ~esto bil ukrasuvan so sceni od sportot. Kopjeto bi-
lo frlano na poinakov na~in za razlika od sega. Natprevaruva~ot prot-
nuval dva prsta niz edna koèna kai{ka koja bila vrzana na rakata. Na
ovoj na~in toj moèl so pogolema sila da go frli kopjeto. Pred po~e-
vazna so prikaz na popularnite trki so ~etvorospreg

tokot na bore~kite natprevari, natprevaruva~ot si go ma~kal celoto

telo so maslinovo maslo. Potoa si gi ~istel ekstremitetite so metalen
struga~. Masloto imalo za zada~a na protivnikot da ne mu dozvoli da
go fati taka lesno, racete na protivnikot da mu se lizgaat a so toa se
ote`nuvala borbata.
Skokot vo da~e~ina se odrùval so tegovi. Pred da ja dopre zemja-
ta, natprevaruva~ot zamavnuval so rakata nanazad, go frlal tegot i pro-
dolùval u{te nekolku santimetri. Drugi natprevaruva~i tr~ale so
tegovi te{ki 2 kg. Pobednicite bile daruvani so venec od maslinovi
gran~iwa, svetoto drvo na Herakle.
Atleti~arite si gi odmeruvale silite vo najrazli~ni sportski
disciplini – frlawe disk, frlawe kopje, tr~awe, skokawe vo dale~ina,
borewe vo makedonski stil, brzinski natprevari so kowi i koli kako i
borbi so tupanici, eden od najgledanite spektakli vo antikata. Atle-
ti~arite edinstveno {to moèle da nosat na sebe bila crvenata lenta
na pobednikot koja tie ja vrzuvale na glavata, rakata ili nogata. Ovaa
lenta im davala ~uvstvo na atleti~arite deka se ednakvi so makedonski-
te kralevi koi takvite lenti sekojdnevno gi nosele. I golem del na pose-
titelite-gleda~ite gi nosele ovie crveni lenti zaradi nivnoto li~no
~uvstvo deka vo toj moment se kako makedonski kralevi-pobednici.
Posetitelite, koi doa|ale na natprevarite, isto taka u~estvuva-
le i na pobedni~kite gozbi i `rtvenite ceremonii vo ~est na bogot Yeus.
Vakov grandiozen spektakl moèle da organiziraat samo make-
donskite kralevi. Na Olimpiskite igri se sobirale i po pove}e od
40.000 gleda~i, od koi golem del bila makedonskata falanga, koja sedela
vo prvite redovi so nivniot glaven komandant, Kralot Filip Vtori.
Filip bil poznat i kako golem qubitel na dobri i brzi kowi. So eden
od svoite kowi toj i pobedil na Olimpiskite igri vo 356 godina pred
Rista, vo istata godina koga mu se rodil i negoviot slaven sin, Alek-
sandar Makedonski. Filip Vtori Makedonski vo ~est na taa pobeda za
prv pat vo istorijata na Olimpiskite igri ja iskoval i prvata negova
zlatna moneta so negoviot lik na predniot del i trka~kata kola i ne -
goviot ~etirispreg na zadninata od monetata. Makedoncite sekoi ~eti -
ri godini gi obnovuvale ovie natprevari i igri i so golemo zadovol
stvo gi do~ekuvale.
136 Risto PoPovSKI
Figurinkata na Dedal pronajdena vo ohrid
MITOT ZA dedAL I IkAR
Dedal poteknuva od kralsko semejstvo. Toj bil tatko na Ikar, star

slikar, majstor vajar, kova~, nau~nik, arhitekt, a voedno poseduval gole-
ma darba da izmisluva novi alatki koi bile upotrebuvani vo sekoj-
dnevniot ìvot. Toj bil prviot mitolo{ki leta~.
Bil u~itel na svojot vnuk Talej. Vedna{ primetil deka negoviot
vnuk bil u{te podobar od nego vo izmisluvaweto novi alatki. Koga Ta-
lej go izmislil diskot koj se vrtel i sluèl za pravewe vazni, Dedal
stanal qubomoren, a koga Talej ja izmislil pilata so koj po~nal da ra-
boti na pokrivot od svetili{teto vo Atina, Dedal go turnal od pokri-
vot pri {to toj zaginal. Dedal vedna{ se dal vo bekstvo i uspeal da iz-
bega na ostrovot Krit.
Za kratko vreme uspeal da stane dobar prijatel na kralot Mino.

Tamu se oènil i go dobil sinot Ikar. Tuka na ostrovot po~nal so svo-
jata rabota i napravil mnogu novi skulpturi od drvo, a edna od naj- uba-
vite bila eden drven vol, vo koj se vqubila Pasifeja, ènata na Mi-
no. Taa eden den se vovlekla vo teloto na drveniot vol, kade se slu~i-
lo oploduvawe me|u volot i Pasifeja. Od ova za~nuvawe se rodil
Minotaurot koj bil polovina ìvotno polovina ~ovek so volovska
glava i ~ove~ko telo. Toj bil mnogu gladen za ~ove~ko meso i krv. Mino
mu naredil na Dedal vedna{ da napravi eden lavirint od koj Minotau-
rot ne }e moè da go najde izlezot. Otkako Dedal go izgradil ovoj lavi-
rint Mino go zatvoril Minotaurot vo nego.
Mino sekoi devet godini baral od Atiwanite da mu ispra}aat da-
nok vo krv, a toa zna~elo sedum mom~iwa i sedum devoj~iwa koi sta-
nuvale `rtvi za Minotaurot. Kako do{lo do toa da Atiwanite mu pla-
}aat vakov danok?
Sinot na kralot Mino Androgej vo oblasta na Atina od zaseda
kukavi~ki bil ubien. Negoviot tatko po~nal da vodi vojna so Atiwa-
nite. Voedno i bogovite od oblasta okolu Atina ja opusto{ile so za-
razni bolesti i su{i. Apolon gi sovetuval na Atiwanite da dadat `rt-
vi na kralot Mino i so toa da se smiluvaat bogovite i spasat od golemi-
te {teti. Atiwanite vedna{ se obratile kon kralot Mino so molba
da im prosti za storenoto delo. Toj, za da im prosti, postavil uslov i
pobaral sekoi devet godini da mu se pla}a danok vo krv, i toa sedum de -
voj~iwa i sedum mom~iwa, toj gi pra}al vo lavirintot na Minotaurot
od kade {to tie ìvi pove}e ne se vra}ale. Atiwanite ja prifatile
ovaa ponuda i sekoi devet godini pra}ale danok vo krv.
Tezej i Minotaurot
Vo Atina se podgotvuvala tretata isporaka na danokot vo krv, no

Atiwanite po~nale da se buntuvaat i do{lo do otpor. Do{lo do barawe
od gra|anite,kralot da go prati svojot sin me|u `rtvite, {to kralot ka-
tegori~ki go odbil. Negoviot sin Tezej za da ja smiri sostojbata vo Ati-
na samiot dobrovolno se prijavil {to kaj Atiwanite predizvikalo
138 Risto PoPovSKI
tezej go ubiva Minotaurot prikaz na vazna

voshituvawe. Negoviot tatko Egej ne moèl da go spre~i edinstveniot
naslednik da zamine na Krit. Po povod ovoj slu~aj vo kralskata pala-
ta se odràla pro{talna ve~er, vo koja prijatelite na kralot Egej go
te{ele so zborovite deka Minotaurot moèl da bide i ubien i taka da
se spasi negoviot sin. No toa bila mala uteha za kralot.
Drugiot den brodot koj trgnal od Atina bil ispraten od site gra-
|ani na gradot i od nivniot kral Egej. Brodot na svojot jarbol go razvil
crniot barjak vo znak na àlost. Dodeka Egej na kapetanot mu dal i bel
barjak vo slu~aj da uspeat da se spasat.
Tretata pratka koja ja ispratile Atiwanite so niv pristignal i
ubaviot silen i itar Tezej. Na ostrovot Krit celiot narod i negoviot
kral Mino so svojata }erka se sobrale da go do~ekaat brodot. Koga bro-
dot pristignal na pristani{teto i po~nale da slegnuvaat `rtvite eden
po eden bile pozdrave-

ni so izvikuvawe, no ko-
ga se pojavil ubaviot
Tezej }erkata na Mino
Arijadna koga go vide-
la vedna{ se vqubila
vo nego. Taa vedna{ po-
~nala da kroi plan kako
da go spasi i edinstven
koj moèl da i pomogne
na kogo se setila bil De-
dal koj go izgradil la-
virintot. Dedal ja po-
du~il i i dal perja od
ptici da go obeleì pa-
tot koga }e vleze vo la-
virintot i da se vrati
po istiot pat nazad. Ari-
jadna perjata mu gi dala
na Tezej no imala u{te
edno iznenaduvawe za
nego-taa mu go dala vol-
{ebniot me~ so koj tre-
balo da go ubie Mino -
taurot. Tezej vaka opre-
men i poln so optimi-
zam vlegol vo lavirin-
tot vo pridru`ba na
mom~iwata i devoj~i -
wata. Vedna{ po~nal
da gi pu{ta po pateka-
ta perjata i taka ja obe -
leùval patekata se do
mestoto kade Minota -
urot gi ~ekal. Tezej ved - tezej i Minotaurot na ~inija i vazna
140 Risto PoPovSKI
na{ go napadnal Minotaurot i po dolga i te{ka borba uspeal da go ubie

i so svoite pridru`nici da se vrati po obeleèniot pat do izlezot na
lavirintot i da se ka~i na brodot vo pridru`ba na Arijadna i nejzina -
ta pomlada sestra Faidra. Podocna se istovarile na ostrovot Naks,
kade ja ostavil Arijadna. Ponatamo{noto plovewe go prodolìle, no
zaboravile da gi smenat crnite znamiwa so belite. Koga pominale na
mestoto kade Egej, tatkoto na Tezej celo vreme ~ekal, toj gi videl crni-
te znamiwa i se frlil od mestoto kade stoel vo dlabo~inata i zaginal.
Koga Tezej stignal vo Atina od masite bil srde~no do~ekan, a otkako
negoviot tatko bil pogreban, bil izbran za nov kral na Atina.
Begstvoto na Dedal i Ikar
Koga kralot Mino doznal za begstvoto na Tezej i koj mu pomognal

vedna{ naredil Dedal i negoviot sin Ikar da se zatvorat vo Lavirin-
tot. Dedal mnogu godini razmisluval kako da se oslobodi od ova zaro-
beni{tvo i na kraj sfatil oti ostrovot e opkolen so moreto i mu e pot-
reben brod, no brodovite bile mnogu ~uvani od voenata garda na kralot,
taka da bilo nevozmo`no da se ukrade eden brod. Eden den razmisluvaj-
}i videl edna ptica kako leta i se setil ovoj ostrov e mo`no da se na-
pu{ti samo po pat na letawe i taka do{ol na ideja da napravi krilja
za sebe i svojot sin. Dedal go pratil svojot sin da mu sobira perja od pti-
cite koi ìveele na ostrovot i koga sobral dovolno perja, po~nal da
gi pravi kriljata na toj na~in {to povrzal pove}e granki, i napravil
struktura vo vid na krilo od niv. Na ovaa struktura po~nal da gi lepi
so vosok perjata, taka {to uspeal da napravi vistinski krilja za sebe
i svojot sin. Pred da trgnat, Dedal go predupredil sinot da ne leta pre-
mnogu nisko za da ne se navodeni, nitu premnogu visoko poradi Sonceto.
No, Ikar se vivnal tolku blizu do Sonceto {to kriljata po~nale da mu
se odlepuvaat. Po~nal da pa|a i Ikar i padnal na eden ostrov koj imal
forma na krilo kade vedna{ po~inal. Ovoj ostrov denes go nosi ime-
to Ikarija. Dedal sletal na ostrovot i go pogrebil svojot sin i ottuka
zaminal i stignal do ostrovot Sicilija. Tamo{niot kral Kokal go pri-
fatil i ne sakal da go ispora~a na kralot Mino.
ILIONSKATA* (TROJANSKATA) VOJNA
ODLUKATA NA PARIS - PRIÎNA ZA VOJNATA
Istorijatot za razurnuvaweto na Ilion
Vo starite vremiwa svadbite sekoga{ bile povod za golemi pro-

slavi, kako za bogovite taka i za lu|eto. Ako nekoj ne bil pokanet na
svadba, zna~elo deka toj e smetan za neva`na li~nost. Svadbata na kra-
lot Pelej so Tetida (koja bila nereida ili vodena nimfa) bila posled-
na na koja bile pokaneti olimpiskite bogovi so isklu~ok na Eris, bo-
ginkata na kavgata, koja bila sestra na Ares. Koga Eris razbrala deka
ne e pokaneta, napravila plan za da se odmazdi.
* Pred da izbuvne vojnata okolu ubavata Elena od gradot

Ilion, Makedoncite ve}e |i imale naseleno celoto krajbre`je na
Makedonskoto more-Beloto, Crnoto more, Jonskoto more i Jadro-
to(Sinoto) more-denes nare~eno Jadransko more. Na celata ovaa
teritorija Makedoncite izgradile iljadnici gradovi i sela. Re-
gionalno ovie Makedonci se povikuvale na svoite plemenski heroi
taka da eden del od niv se narekuvale po niv: Heraklidi, Temenidi,
Skiti, Dardanci, Pelazgi i Heleni. Site ovie gi obedinuval edin-
stveniot makedonski jazik koj tie go zboruvale i edinstvenoto
ime – Makedonci.
Vojnata za Elena e gra|anska vojna me|u Makedoncite. Paris
od Ilion oti{ol vo oblasta Helada kaj potomcite koi se poviku-
vale na nivniot heroj Helen. Tamu bil gostin kaj Menelaj, ja grabnal
Elena, negovata èna i zaminal za Ilion. Na Menelaj ni{to ne mu
preostanuvalo, tuku da gi povika svoite prijateli Helenite i za-
edno da trgnat so golema vojska kon gradot Ilion koj vo toa vreme
bil i glaven grad na Makedoncite. Ovoj grad, Ilion, podocna }e bide
prekrsten, nekade me|u 15 i 18 vek, vo Troja, otkoga Dante }e go izmis-
li noviot-italijanski jazik. Troja na italijanski zna~i ne~esna
èna-se misli na Elena.
142 Risto PoPovSKI
Taa ~ekala koga svadbata }e gi dostigne najveselite momenti, pa

toga{ frlila zlatno jabolko me|u svatovite so natpis „Za najubavata“.
Gostite na svadbata, poradi qubeznost, smetale deka ovoj dar treba da
i pripadne na nevestata. Me|utoa, Hera, Atina i Afrodita se vturnale
kon jabolkoto pri {to sekoja od niv sakala nejze da i pripadne. Po dol-
gite raspravii tie se obratile na Yeus da donese odluka. Kralot na bo -
govite mudro odlu~il deka, poradi li~ni pri~ini, toj sakal da ostane
neutralen nabquduva~, bidej}i znael deka koja i da ja izbere, ostanatite
dve }e mu bidat luti.
elena i Menelaj
Yeus ja prepu{til ovaa odluka na Paris, koj bil mlad princ od

Ilion. Ova mom~e kako dete bilo ostaveno vo {umite na planinata Ida,
bidej}i prethodno edno proro{tvo pretskaàlo deka slednoto dete
{to }e mu se rodi na kralot }e bide povod za propasta na Ilion. Paris
bil toa dete i ne bilo umreno kako {to mislel negoviot tatko, kralot
Prijam od Ilion, bidej}i bilo spaseno od eden ov~ar, koj go is~uval.
Sekoja od boginkite mu ponudila na Paris golema nagrada za da ja
izbere za najubava. Tie mu go dale jabolkoto za da go vra~i na onaa ~ija
ponuda najmnogu trebalo da mu se dopadne. Hera mu ponudila neograni-
~eno vladeewe na site zemji vo Evropa i Azija {to bi bilo najgolemo-
to carstvo na site vremiwa. Atina mu ponudila na mom~eto pobeda vrz
vojskata na Makedoncite i zarobuvawe na site neprijateli na Ilion.
No Afrodita zabeleàla deka mislite na Paris ne bile naso~eni kon
poseduvawe vlast, tuku kon li~ni ~uvstva i emocii, pa taa mu ja ponudi-
la najubavata èna na svetot-Elena soprugata na Menelaj, kralot na
Sparta.
Iako Paris vo toa vreme ìveel so edna ubava nimfa, toj imal slu-
{ano za ubavinata na Elena i bil fasciniran od pomislata deka moè
da ja ima za èna. Zaradi toa toj go dal jabolkoto na Afrodita koja ot-
toga{, iako ne po svoja zasluga, bila smetana za najubava od olimpiski-
te boginki.
Otkako ja donel ovaa odluka Paris se vratil vo Ilion za da zeme
u~estvo na igrite {to bile prireduvani vo ~est na „mrtviot“ sin na
Prijam (vu{nost samiot Paris). Za vreme na tie igri na negovite tatko
i bra}a im bil prikaàn vistinskiot identitet na Paris, po {to mla-
diot princ bil povtorno prifaten na dvorecot. Ne{to potoa Paris
otpatuval za Sparta, kade ìveele Menelaj i Elena i kade trebalo da
ja dobie vetenata nagrada. Elena vedna{ se vqubila vo nego i dvajcata
oti{le vo Ilion. (Vo nekoi predanija se tvrdi deka taa bila grabnata,
no poverojatno e deka dobrovolno zaminala).
Vrskata me|u Paris i Elena dovela do Ilionskata vojna, najdol-
gata, najuàsnata i nedovolno razjasneta vojna vo klasi~nite predanija.
Namesto vistinskata pri~ina za ovaa vojna stoi samobendisanosta i
kapricioznosta na boginkata.
144 Risto PoPovSKI
Ostatocite od Ilion denes
ILIONSkATA VOJNA
Otkako Afrodita go dovela Paris vo Sparta, toj bil najsrde~no

pre~ekan od kralot Menelaj i negovata sopruga Elena. Menelaj nabrgu
objavil deka poradi nekoja neodlo`na rabota }e mora da odi za Krit.
Za vreme na negovata otsutnost toj ja doveril svojata ku}a na svojot nov
prijatel od Ilion. Istata no} po zaminuvaweto na Menelaj, Paris ja
zavel Elena na ostrovot Krani {to se nao|a na patot kon Ilion i £
vetil deka naskoro }e bide negova èna.
Po vra}aweto, Menelaj naluten gi povikal na pomo{ site prin-
covi i negovi sojuznici. Toj znael deka tie }e go sledat bidej}i site
prethodno od nejziniot o~uv Tindarej ja barale Elena za èna (nejzini -
ot vistinski tatko bil Yeus), pa so kletva bile prinudeni na toa. Ime -
no, Tindarej se pla{el deka {tom nekoj od konkurentite }e ja zeme Ele-
na za èna, drugite razo~arani }e sakaat da se odmazdat na uàsen na-
~in. Za da ja spre~i ovaa opasnost toj go nateral sekoj konkurent da se
zakolne deka }e gi brani in-

teresite na Elena bez razli-
ka za kogo }e se omaì. Koga
okolnite vladeteli razbra-
le za nesre}ata na Menelaj,
gi povikale svoite borci na
oru`je, za da trgnat kon Ili-
on i da ja vratat Elena. So
ovoj povik, vo makedonskiot
svet izbuvnala gra|anska voj -
na izmegu grad-dràvi~kite.
Flotata se sobrala vo
Aulis, a Agamemnon, kralot
na Mikena, bil izbran za vo-
da~. Toj predvodel golema
vojska na izbrani heroi, me-
|u koi bile: negoviot brat
Menelaj; Odisej, kralot na Menelaj
Paris i elena
146 Risto PoPovSKI
Itaka; Ahil, voda~ot na Mirmidoncite; Ahiloviot prijatel i pri-

dru`nik Patrokle; golemiot Ajaks; maliot Ajaks; Diomed, kralot na
Arg; Teukros, strelec so lak; bratu~edot na golemiot Ajaks i Nestor,
koj vaèl kako najmudar od site nasobrani borci. Sè na sè vojskata na
Menelaj imala okolu sto iljadi borci, dodeka flotata se sostoela od
1186 brodovi. Toa prakti~no bila borbena sila, kakva {to nikoga{
pred toa ne bila videna.
Koga se bilo podgotveno za trgnuvawe, maìte sednale na posle-
dno jadewe pred poa|awe. Za vreme na jadeweto edna zmija se iska~ila
na edno blisko drvo i izela osum {totuku ispileni vrap~iwa, a potoa
ja izela i vrap~icata. Toga{ zmijata se prestorila vo kamen. Kalhis,
koj bil jasnovidec vo vojskata go protolkuval ova deka vojnata protiv
Ilion }e traela deset godini, kolku {to bil vkupniot broj na ìvite
su{testva koi umrele na drvoto. Prvite devet godini }e zavr{ele so ne-
zna~itelna zaguba, bez nekoi re{itelni prednosti za ednata strana,
no desettata godina Ili-
on }e padnela.
Flotata brgu pri-
stignala vo Ilion na se-
veroisto~niot breg na de-
ne{na Turcija. I kako
{to pretskaàl Kalhis,
pominale devet godini,
koi ne donele ni{to re{i-
telno. Celata sila na Me-
nelajovata vojska bila na -
so~ena kon neosvoivite
yidini na Ilion. Hektor,
sinot na Prijam i brat na
Paris, bil najsilniot bo-
rec na Ilioncite. Samo
Ahil bil ramnopraven pro -
tivnik za nego. Site nasta -
ni vo Ilionskata vojna se
Jasnovidecot Kolhis ja pretskaàl
koncentrirale okolu ovie
dolìnata na Ilionskata vojna
dvajca borci. Toa e istori-

ja za povredlivosta i tvr-
doglavosta na ~ovekovata
gordost za koja Homer ras-
kaùva vo svojata „Ilija -
da“-poznata epska poema
{to raskaùva za pedeset
i eden den na Ilionskata
vojna i za posledicite {to
nastanale koga gordosta na
eden ~ovek bila povredena.
Homeroviot ep zapo-
~nuva so prviot den na de-
settata godina. Dvete stra-
ni ve}e bile izmoreni. Od-
lu~niot faktor na dramata
bil, kako {to rekol poet-
ot vo prviot stih na nego-
viot ep, „gnevot na ahil“.
Za vreme na eden sobir voj-
skovodecot Agamemnon bil Poetot Homer
poseten od eden star ~ovek,
koj bil sve{tenik na Apolon. ]erkata na ovoj star ~ovek bila grab-
nata i predadena na Agamemnon kako sluginka. Poradi toa sve{teni-
kot do{ol da go zamoli Agamemnon da mu ja vrati, no ovoj bezobzirno
go izbrakal. Toga{ sve{tenikot se obratil na Apolon i pobaral po -
mo{. Apolon, re{il da mu pomogne na svojot veren sve{tenik, pa zatoa
ispratil smrtonosna epidemija vo redovite na vojskata na Menelaj.
Toga{ Agamemnon go zamolil Kalhis za pomo{. Jasnovidecot re -
kol deka epidemijata }e prestane ako }erkata na Apolonoviot sve{-
tenik Hrisa se vrati kaj tatko i. Taka i se slu~ilo. Agamemnon ja vra-
til }erkata na sve{tenikot i epidemijata prestanala.
Na sledniot sostanok Agamemnon im kaàl na svoite drugari de-
ka ja vratil negovata sluginka na tatko i, pa sega mora da najde druga.
Taka toj ja izbral Briseida koja bila sluginka na Ahil. Prakti~no
148 Risto PoPovski
Agamemnon nevodelsmet-
kaza~uvstvatanasvoite
vojskovoda~i, pa poradi
toaAhil re{il,odtojmo-
ment,daostanenastrana
odborbite.Tojbilnavre-
denodAgamemnon,po{to
sepovlekolvosvojot{a-
tor,kadebilute{uvanod
svojotdolgogodi{enpri-
jatelidrugarPatroklo.
NedolgopotoaTeti-
da,majkatanaAhil,gopo-
setilasvojotnalutensin.
Taarazbralazanavredata,
{tonejziniotsinmoral Prijam i Elena
dajatrpi.Poraditoa,od-
letalanaOlimp zadagomoliYeus zapomo{.Taagomolelakralotna
bogovitedaimpomognedaizvojuvaatbrzaire{ava~kapobedanadIli-
oncite.
VotoavremesitenaOlimp zboruvalezaIlionskatavojna.Taa
biladominantnatemanasekojrazgovor.Poradineabogovitesepode-
lile.YeusgifavoriziralIlioncite,notoago~uvalvotajnostodHe-
ra,kojabilanaklonetakonMenelaj.AtinasakaladajavidiIlion ra-
zurnata,Afrodita bilanastranatanaIlioncite,aAres,kojvovakvi
slu~ainaj~estonemalsvoemislewe,segasakalse{tosakaiAfrodita.
PosejdonbilnastranatanaMenelaj,dodekaApolon iArtemida nastra-
natanaIlioncite.YeusodgovorilnamolbatanaTetida.Tojmuispratil
naAgamemnon son,{tomuvetuvalpobedau{tevosledniotden,dokolu
vedna{napadne.YeusznaeldekaMenelajbezAhilnema{ansizapobeda.
Sledniotden,vosredinanabitkata,borciteodobetestrani
prestanaledaseboratisepovlekle.Bilpostignatdogovordvajcata,
koibilenajzasegnatiikoijapo~naleovaavojna-MenelajiParis,dase
boratme|usebeidagoodlu~atishodot.Takaiseslu~ilo.Vodvobojot
{tosleduvalParisfrlilkopjekonMenelaj,noovojve{togoizbegnal.
Toga{ kralot od Sparta go frlil svoeto kopje so koe go pogodil princot

od Ilion. Potoa Menelaj go fatil Paris za {lemot i go vle~el po zemja -
ta. Onesvesteniot Paris bil odvle~en vo logorot na Menelaj. Izgle-
dalo deka pobedata e na dofat, no Afrodita napravila da se skine vrzal-
kata na Parisoviot {lem, pa taka toj bil osloboden. Taa potoa go op-
kruìla so magla i toj se vratil vo Ilion.
Toga{ Agamemnon izjavil deka borbata e zavr{ena. Toj vetil deka
ve}e nema da se lie krv, dokolku Ilioncite se soglasat da ja vratat Ele -
na. Izgledalo deka Ilioncite }e popu{tat.
No Hera, koja ne sakala vojnata da zavr{i dodeka ne ja vidi Ilion
vo urnatini, ja naterala Atina, povtorno da ja razgori borbata. Taa sle-
tala dolu na bojnoto pole i nagovorila eden mlad Ilionec po ime Pan -
dal da isfrli strela vrz Menelaj. Toj go ranil kralot i povtorno predi-
zvikal lutina kaj Menelaj, koj sega rekol deka }e bide zadovolen samo
so celosen poraz na Ilioncite.
Slednata zna~ajna borba se odvivala me|u Diomed i Hektor. I
dvajcata se na{le vo bliska borba. Koga Diomed videl deka Ares e na
stranata na Hektor, se
upla{il, no Hera go ube-
dila deka toj e podobar
borec i od Ares. Pora-
di toa, toj sobral hrab -
rost (a pritoa i Atina
mu ja vodela rakata) i
frlil kopje kon Ares,
so koe go ranil bogot na
vojnata. Ares od bolka
tolku silno viknal, {to
site na bojnoto pole za
mig zastanale.
Ares letnal gore
kon Yeus i se poàlil za
toa {to mu se slu~ilo.
Yeus ne pokaàl grià
za negovata bolka i mu Hektor se prostuva so semejstvoto
150 Risto PoPovSKI
naredil da se drì
podaleku od borbite.
Bez poddr{kata od
Ares, Ilioncite ve -
}e nemale sigurnost
i se povlekle zad od-
branbenite yidini
na svojot grad. Yeus
se setil za vetuvawe-
to kon Tetida i sle-
gol na zemjata za da ja
zabrza pobedata na
Ilioncite.
Slednata bor -
ba bila re~isi celo-
sen poraz za Menelaj.
Bez Ahil, koj sè u{te
odbival da se bori,
osobeno ne protiv ne-
prijatel {to bil pod-
drùvan od Yeus, me - Hektor se oblekuva pred bitkata so ahil
nelajcite se povlek-
le kon svoite brodovi. No, za nivna sre}a toga{ nastapila no}ta i
borbata prestanala. Sepak, nivnata sostojba bila o~ajna.
Dodeka vo Ilion se nalivalo vino na golemo, vo menelajskiot lo-
gor vladeel o~aj. Agamemnon bil re~isi re{en da prestane so borbite
i da se vrati doma. Nestor go ubedil, deka polo`bata moè da se izmeni,
samo dokolku mu se izvini na Ahil i mu ja vrati Briseja. Toj mu rekol de-
ka ako Ahil bil vklu~en vo borbata, Ilioncite ne }e moèle da go iz-
vedat èstokiot napad od v~era{niot den. Po kratko razmisluvawe,
Agamemnon ja uvidel svojata gre{ka. Toj go zamolil Odisej da otide kaj
Ahil i da mu go prenese negovoto izvinuvawe.
Ahil prijatelski go primil Odisej, naredil da mu prinesat jadewe
i razgovorot im bil srde~en i vesel. No koga Odisej go izvestil Ahil za
izvinuvaweto na Agamemnon, zavladeala napnatost. Ahil mu rekol na Odi -
sej deka Agamemnon moè iljada pati da moli za prostuvawe, no toa nema
da bide dovolno. Toj rekol deka i natamu nema da u~estvuva vo borbite.
Sledniot den bitkata po~nala na istoto mesto na koe prethodna-
ta no} zavr{ila. I nabrgu se pokaàlo deka pobedata }e im pripadne na
Ilioncite. No i ovojpat e vme{ala Hera, koja napravila nov plan. Taa
boèm slu~ajno go sretnala svojot ma`, koj od vrvot na planinata Ida
go nabquduval Menelaj. So laskavi zborovi i umilkuvawa, taa go na-
vela Yeus da legnat vo trevata. Poradi toa, Yeus nakratko zaboravil na
bitkata {to i ovozmoìlo na vojskata na Menelaj da se sozeme.
Nabrgu borbenata sre}a se svrtila. Golemiot Ajaks go ranil Hek-
tor i gi potisnal Ilioncite nazad. Menelajcite se borele so nov elan,
ovojpat poddràni od Posejdon.
Koga Yeus se razbudil na planinata Ida i zabeleàl {to se slu-
~ilo, mnogu se nalutil. Toj go videl ranetiot Hektor kako leì stenkaj-
}i na zemjata i mu zapovedal na Apolon da ja popravi sostojbata. Bogot
na lekuvaweto go izlekuval ranetiot Trojanec. So pomo{ na Apolon
ozdraveniot Hektor pak se vturnal vo bitkata {to im ovozmoìlo na
Ilioncite pak da dobijat prednost. Tie èstoko se borele i gi potisna-
le Menelajcite nazad kon brodovite, koi potoa po~nale da gorat.
Za toa vreme vo {atorot na Ahil, se nao|al Patroklo, koj ne mo-
èl pove}e mirno da go gleda seto ova. Toj go nagovoril Ahil da mu go
pozajmi svoeto oru`je. Patroklo bil ubeden deka snabden so oru`jeto
na najdobriot vojnik na Menelaj, }e im se prikaè na Ilioncite kako
Ahil koj do{ol da se bori. Toj mislel deka so toa }e gi obeshrabri i
moèbi i }e mu donese uspeh na Menelaj. Ahil, koj se u{te odbival da
se bori, popu{til pred ubeduvaweto na Patroklo. Itrinata na Patrok-
lo otprvin se pokaàla kako efikasna. Toj vlegol vo borba i nastani-
te se izmenile. Ilioncite gi opfatila panika koga go videle „Ahil“ i
nikoj ne se osmeluval da se bori so nego osven Hektor, koj se nao|al vo
negovata blizina. Iako Patroklo se borel hrabro, sepak ne bil doras-
nat protivnik na Hektor koj uspeal da go ubie so svoeto kopje. Potoa
Hektor go odzel oru`jeto na Ahil i go zadràl kako plen.
Antiloh, sinot na Nestor, mu ja prenel na Ahil lo{ata vest. I
dodeka smrtta na stotici negovi zemjaci ne moèla da go natera Ahil
da go napu{ti {atorot, smrtta na negoviot prijatel, go predomislila.
152 Risto PoPovSKI
Ogor~en i gneven, toj se za-

kolnal deka }e ja odmazdi
smrtta na Patroklo. Tetida,
koja gi znaela negovite maki,
go zamolila Hefest da isko -
va novo oru`je za nejziniot
sin. Toa oru`je bilo tolku
veli~estveno, {to koga sled-
niot den Ahil se pojavil na
bojnoto pole, Ilioncite mno-
gu se ispla{ile.
Ahil nikoga{ porano
ne bil tolku besen. Toj gi ko-
sel vojnicite, u{te pred tie
da go prepoznaat. Nikoj ne
moèl da gi zadrì negovite ahil go prevrzuva ranetiot drugar
napadi. Toj bil ispolnet so Patroklo, vazna od V vek pred Rista
stra{na lutina i ne sakal da izloèna vo Muzejot vo berlin
prestane da gi ubiva Ilioncite se dodeka celosno ne go odmazdi Patro-
klo. Ilioncite se zasolnile zad yidinite na svojot grad bidej}i niv-
niot napad pred silnata raka na Ahil se pretvoril vo povlekuvawe. Na-
brgu, nadvor od odbranbenite yidini, ostanal samo eden Ilionec-Hektor.
Toj stoel vooruèn so staroto oru`je na Ahil, podgotven za borba.
Hektor go zabeleàl prisustvoto na Atina, koja se borela na
stranata na Ahil. Koga videl deka li~no Atina e protiv nego, hrabro -
sta go napu{tila. Ahil go brkal Hektor tripati okolu zidinite na
Ilion. Na Atina ova brkawe i bilo zdodevno, pa se prestorila pred
Hektor kako negoviot brat Deifob. Veruvaj}i deka dobil pomo{, Hek -
tor zastanal i se naso~il kon Ahil. Toj se obidel da sklu~i spogodba
so Ahil, pobednikot da go predade teloto na ubieniot na negovite bli-
ski, no Ahil go odbil ovoj predlog, bidej}i se u{te bil obzemen so sil-
na lutina i bolka poradi smrtta na Patroklo. Po~nal nivniot me|u-
seben dvoboj, vo koj pobedil Ahil, proboduvaj}i go Hektora so svoeto
kopje. Potoa go izvlekol oru`jeto od teloto na Hektor, gi probodel
negovite noze, pa gi vrzal za svojata borbena kola po {to go vle~el
mrtvoto telo okolu zidinite na

Ilion {to predizvikalo u{te
pogolem o~aj kaj nejzinite ìte-
li. Otkako mu pominala lutina-
ta na Ahil, Prijam do{ol kaj Me-
nelaj i go zamolil da mu go vra-
tat mrtvoto telo na Hektor. Ahil
bil dlaboko potresen od zboro-
vite na starecot. Bolkata na Pri-
jam go potsetila deka site lu|e
se ednakvi vo smrtta i bolkata na
svoj blizok. Sfatil deka zaguba-
ta na Patroklo za nego ne bila
pogolema od zagubata na Hektor
za Prijam. Trognat do solzi, voi-
not mu go predal na Prijam te-
loto na negoviot sin. I ne samo
toa. Toj go pra{al stariot kral
kolku denovi e potrebno za pog-
rebot na negoviot sin, za da se
vozdràt Menelajcite od napa- ahil
di za toa vreme.
Devet dena traela àlosta
na Ilioncite za Hektor i isto
tolku vreme Helenite ja oplaku-
vale zagubata na Patroklo. Obaj -
cata bile kremirani. Po toj nas-
tan Ahil stanal posmiren, bi-
dej}i znael deka i negovite de-
novi, kako i onie na Ilion, se
ve}e izbrojani. Na ova mesto za -
vr{uva „Ilijadata“, iako Ili -
onskata vojna se u{te traela.
Naskoro Ahil bil ubien i Prijam kaj Menelaj go bara
toa od samiot Paris. Eve kako se teloto na mrtviot sin Hektor
154 Risto PoPovSKI
Prijam kaj ahil go bara mrtvoto telo na Hektor
odisej i golemiot ajaks se karaat

koj da go zeme oru`jeto na ahil
slu~ilo toa. Koga se rodil Ahil, Tetida go simnala vo podzemnata reka

Stiks i tamu go izbawala. So toa toj stanal neranliv po celoto telo,
osven vo petata, bidej}i majka mu go drèla za petata pri potopuvawe-
to vo vodata. Toa bilo negovoto edinstveno ranlivo mesto koe bilo po-
godeno od strelata na Paris, koja bila vodena od rakata na Apolon. Po-
docna Ahil umrel od taa rana.
Veli~estvenoto oru`je i vooruùvawe na Ahil bile predmet na
spor me|u menelajcite okolu toa koj da gi dobie? Mnogu ostri zborovi
bile razmeneti i odlukata padnala me|u Odisej i golemiot Ajaks. Na
krajot se dogovorile Odisej da go dobie oru`jeto.
So ~uvstvo deka e onepravdan Ajaks re{il da gi ubie Agamemnon
i Menelaj. Istata no} dodeka se pribliùval kon {atorite na obajca-
ta, naedna{ dobil napad na ludilo. Toj kri{um se dobliìl do mestoto
kade {to Menelaj gi ~uval stadata ovci. Vo svojata zaslepenost toj po-
mislil deka ovcite se vojnici na Menelaj. Poradi toa se vturnal srede
stadoto i po~nal da gi kole ovcite. Potoa izbral edna ovca, za koja mis-
lel deka e Odisej, ja donel vo svojot {ator i tolku ja udiral so tupani-
ci {to od kutroto ìvotno ostanale samo kup koski i krv. Potoa mu se
vratil razumot. Koga sfatil {to napravil, se samoubil so svojot me~,
bidej}i ne moèl da go podnese sramot {to go sna{ol.
Menelajcite padnale vo o~aj. Dvajca od nivnite najdobri borci za
kratko vreme zaginale. Tie se pra{ale kako sega }e postignat pobeda.
Spored edno proro{tvo, menelajcite razbrale deka Ilion ne mo -
èla nikako da se osvoi dokolku pred toa od nejzinite odbranbeni yidi-
ni ne is~ezne statuata na Atina. Vo edna temna no} Odisej mu pomognal
na Diomed da se prefrli preku zidinite. Toj nabrgu ja na{ol statuata
i ja donel vo logorot na menelajcite.
So toa raspoloènieto me|u menelajcite se podobrilo i tie ve-
ruvale deka sega e vremeto za dejstvuvawe. Odisej im rekol deka edin-
stveniot pat do pobeda e dokolku menelajskata vojska uspee da navleze
vnatre vo yidinite na Ilion. Toj razmisluval kako da se izvede toa i
izmislil plan, koj podocna }e ostane zapameten kako najpoznata voena
itrina vo istorijata na vojnite.
Odisej naredil da se napravi eden ogromen drven kow, koj vnatre
imal golem prazen prostor. Negoviot plan se sostoel vo toa vojnicite
156 Risto PoPovSKI
da se skrijat vo sto -
makot na kowot i ko-
wot da se ostavi pred
portite na Ilion.
Menelajskite bro-
dovi }e trebalo da
otplovat i da sozda-
dat vpe~atok kaj Ili-
oncite, deka menela-
jcite ja napu{taat
borbata, a kowot im
go ostavile kako sim-
bol za svojata kapit-
ulacija. Kowot - „podarok“ za Ilion
Utredenta vo Ilion po~nala golema radost. Gletkata kon ovoj
ogromen kow pred gradot im vleala strav na nekoi ìteli, no {tom
zabeleàle deka logorot na Menelajcite e napu{ten, a brodovite ot-
plovile, stravot se prestoril vo radost. Koga Ilionskite vojnici go
pregledale ostatokot od menelajskiot logor, tamu na{le samo eden
~ovek. Negovoto ime bilo Sinon, i toj bil dobro instruiran od Odisej
{to treba da im kaè na Ilioncite koga }e go najdat.
Toj im objasnil deka bil `rtva na Atina koja bila luta za grabnu-
vaweto na nejzinata statua. Toj trebalo da umre, no vo posleden moment
izbegal i se sokril vo edno blisko mo~uri{te. Pra{an za kowot, toj re-
kol deka toa bilo dar vo zamena za ukradenata statua na Atina.
Lesnovernite Ilionci mu poveruvale na prikaznata, taka kako
{to predvidel i Odisej. Za da i ugodat na Atina, go vnele kowot vnatre
vo yidinite na Ilion i re{ile, bidej}i bilo no}e, sledniot den da re -
{at {to da pravat so nego. No, istata no}, koga site ìteli na Ilion
za prvpat vo poslednite deset godini mirno zaspale, se otvorila vrata-
ta na stomakot na kowot i od vnatre izlegle skrienite menelajski voj-
nici. Tie zapalile nekolku objekti i koga ilionskite vojnici izlegle
na ulicite za da vidat {to se slu~uva, eden po eden bile ubivani. Sled -
noto utro od ovoj gordeliv grad ostanale samo stolbovi od ~ad {to se
izdigale od negovite urnatini. Maìte bile site do eden ubieni, a è-
Krajot na Ilionskata desetgodi{na vojna:

eden voin go ubiva maliot sin na Hektor,
kralot Prijam leì pred umirawe na podot a afrodita
ja za{tituva elena od najziniot razluten ma` Menelaj.
nite bile sobrani na bregot i razdeleni na menelajcite kako robinki.

Decata bile ili ubieni ili ostaveni da umrat od glad. Po deset godini
vojna, menelajcite pobedonosno se ka~ile na brodovite i otplovile za
tatkovinata. Ilionskata vojna bila zavr{ena.
158 Risto PoPovSKI
SkITAwATA NA OdISeJ
Prikaznata za kralot Odisej, koj se obiduva po Ilionskata vojna

da se vrati doma, e opi{ana samo od Homer vo „Odisejata“. Ova epsko
delo po~nuva po padot na Ilion. Za vreme na vojnata Atina im pomaga-
la na Helenite, no otkako Diomed i Odisej ja oskvernavile nejzinata
statua vo Ilion, taa odlu~ila nitu eden Helen da ne se vrati doma.
Poradi toa go zamolila Posejdon za pomo{ vo nejziniot odmazdni~ki
plan. Bogot na moreto predizvikal golema bura, od koja, {totuku trg-
natite brodovi na Helenite bile visoko krevani i se sudirale me|u
sebe. Mnogu brodovi potonale i mnogu lu|e izginale. Nekoi se spasile
i sepak se vratile doma nasproti voljata na Atina.
No, ne bil takov slu~ajot so Odisej, kralot na Itaka. Negovite
brodovi bile isfrleni od burata na ostrovot Ismar, ~ii ìtelite Ki -
koni, toj gi napadnal. Me|utoa Odi-
sej ja potcenil borbenata sila na
neprijatelot i zagubil 72 vojnici.
Odisej go napu{til Ismar i se upa-
til okolu jugoisto~niot vrv na Pelo-
ponez za da mine naokolu. Toa bil
direktniot pat za Itaka. No Posej-
don pak im go svrtel kursot na bro -
dovite, pa tie devet dena se vrtele
naokolu, se dodeka ne stignale na
severniot breg na Afrika. Ovde Odi-
sej sretnal lu|e, koi gi jadele miri -
snite cvetovi na lotosot, po {to se
doveduvale sebesi vo opojna sostoj-
ba. I nekoi od pridru`nicite na
Odisej se oddale na dejstvoto na
ovie rastenija, pa morale so sila da
bidat otstraneti za da ne ja zabora-
vat zasekoga{ svojata tatkovina,
koja se u{te bila mnogu daleku. odisej i boginkata atina
Potoa se smestile vo blizina

na vlezot na edna golema pe{tera.
Okolu nea imalo ograda za edno go-
lemo stado ovci, koi bile prili~no
ugoeni i dobro oddràni. Tie pomi-
slile deka stopanot na ovcite }e im
dade na izmorenite borci hrana, od-
mor i pomo{, pa taka Odisej so dva-
naeset svoi borci, sednale tamu za
da go ~ekaat nepoznatiot ov~ar komu,
kako podarok, mu podgotvile poln
mev so vino.
Vo pe{terata imalo kupi{ta
od prehranbeni produkti, polni me-
vovi so mleko, suvo ili sveò meso gore: odisej mu nudi vino
koe viselo na yidovite i drugo. na kiklopot Polifem,
Ovaa gletka u{te pove}e go pottik- sinot na Posejdon...
nala gladot kaj Odisej i negovite a potoa go oslepuva za da izbe-
borci. Bidej}i nemalo nikoj vo pe- ga od pe{terata (dole)
{terata tie ubavo se nagostile. Iz-
moreni od gozbata, tie re~isi i ne
go zabeleàle ogromniot ov~ar, koj
samo {to go zatvoril vlezot na pe-
{terata. Toa bil kiklopot Poli -
fem, sinot na Posejdon, koj mnogu
se nalutil koga videl lu|e vo svoja-
ta pe{tera.
Pred da se svestat {to se slu -
~ilo, Polifem grabnal nekolku od
prejadenite borci i gi sma~kal niv-
nite tela. Potoa kiklopot posta-
vil golema karpa pred vlezot i na toj
na~in go zatvoril edinstveniot iz -
lez za begstvo, po {to mirno gi izel
se u{te toplite tela na ubienite.
160 Risto PoPovSKI
Koga slednoto utro Polifem ja napu{til pe{terata za da pojde

kaj svoeto stado, Odisej napravil plan. Koga ve~erta kiklopot se vra-
til, povtorno otepal i izel nekolkumina borci. Toga{ Odisej se prib-
liìl do nego i mu ponudil vino. Polifem, koj nikoga{ pred toa nemal
vkuseno vino, go ispil celiot mev i zaspal potpolno pijan.
Toga{ Odisej i negovite lu|e zele eden dolg stap, go naostrile i
go zarile vo edinstvenoto oko na Polifem. Kiklopot se razbudil vris -
kaj}i i o~ajno po~nal da dopira so racete po pe{terata za da gi najde
svoite napa|a~i. No, itriot Odisej im naredil na svoite lu|e da se skri-
jat pod ovcite. Polifem go trgnal ogromniot kamen od vlezot za da moè
da gi fati lu|eto koga tie }e se obidat da pobegnat preku izlezot.
No toj gi dopiral samo grbovite na negovite ovci pod koi bile
skrieni lu|eto na Odisej. [tom izlegle eden po eden nadvor od dofa-
tot na Polifem, tie se str~nale kon brodovite i za kratko vreme ot-
plovile, ostavaj}i go besniot Polifem vo pe{terata.
Omrazata na Posejdon kon Odisej sega u{te pove}e se zgolemila.
Toj ve}e imal li~na pri~ina za odmazda protiv Odisej, pa ne moralo za
toa da prima molbi od Atina. No vo toa vreme Atina ve}e zaboravila na
gnevot protiv kralot na Itaka. Duri i obratno. Taa sega pokaùvala
simpatii kon negovata ostroumnost i bogatstvo na idei, taka {to od
den na den, se pove}e po~nala da go zasakuva.
Slednata zemja na koja pristignal Odisej bil pliva~kiot ostrov
Eola, kade se nao|alo carstvoto na Eol, ~uvarot na vetrovite. Eol go
primil patnikot so {iroki race i dobro go nagostil. Na zaminuvawe
Eol, mu dal na Odisej koèna torba vo koja bile zatvoreni site zapad-
ni vetrovi, so {to Odisej trebalo da plovi po vistinski kurs. Odisej
bil mnogu radosen, zatoa {to tokmu zapadnite vetrovi mu pre~ele za vre-
me na patuvaweto. Bez niv, toj presmetal deka negovite brodovi }e stig-
nat vo Itaka za samo devet dena.
Me|utoa, po patot nekoi od negovite lu|e pomislile deka vo tor-
bata ima nekoe golemo bogatstvo. Taka, tie kri{um ja zele torbata, ja
otvorile i gi oslobodile vetrovite. Istiot mig brodovite svrtele od
patot za doma.
Po pove}e denovi tie se ukotvile vo zemjata na Lam, kralot na
Laistrigonite-narod sostaven od xinovi-~ovekojadci. [tom se dobli-
ìle brodovite, edinaeset od niv vedna{ bile uni{teni od xinovite.

Od celata ekspedicija ostanal samo u{te eden brod, na koj se nao|al
tokmu Odisej i toj brod se u{te ne bil pristignat vo pristani{teto.
Otkako najgolemiot del od negovata flota zaginal, na Odisej mu
bilo mnogu te{ko. Taka bez mnogu da misli toj se ukotvil na ostrovot na
koj ìveela ve{terkata Kirka. Odisej ispratil izvidnica koja treba-
lo da doznae koi opasnosti demnat na ostrovot.
Otkako izvidnicata se sretnala so Kirka, taa gi ma|epsala so
svojata ubavina, nudej}i im vol{ebni napitoci. [tom tie gi ispile
~a{ite, taa gi prestorila vo sviwi. Pritoa Kirka napravila pijalokot
da ne im go izbri{e se}avaweto na ovie maì, pa taka tie imale forma
na sviwi, no mislele i ~uvstvuvale kako lu|e.
Eden od niv uspeal da pobegne kaj Odisej, kogo go izvestil {to im
se slu~ilo. Zagrièn za svoite lu|e, Odisej vedna{ trgnal kaj ve{ter-
kata. Po patot sretnal edno mom~e, vsu{nost Hermes prestoren kako ~o-
vek, koj mu dal edna trevka koja trebalo da go {titi od magijata na Kirka.
odisej i ve{terkata Kirka preden i zaden del od sad za voda

162 Risto PoPovSKI
Odisej ja izxvakal trevkata i potoa se sretnal so Kirka. Ja zel

~a{ata {to taa mu ja ponudila i celata ja ispil. No, ne se slu~ilo ni{-
to, pa ve{terkata {irum gi otvorila o~ite i ustata vo znak na ~udewe.
Nikoga{ pred toa taa ne sretnala nekoj koj e za{titen protiv nejzina-
ta magija. Toga{ Odisej i se zakanil deka }e ja probode so me~ ako ved -
na{ ne gi prestori lu|eto vo nivniot priroden izgled. Taa go poslu{a-
la, no ne poradi strav od negoviot me~, tuku zatoa {to po~nala da se
vqubuva vo nego.
Otako na lu|eto im go vratila nivniot vistinski izgled, Kirka
naedna{ stanala qubezna i gostoqubiva. Odisej zabeleàl deka taa ne
e tolku lo{a, kako {to izgledala na po~etokot, pa bidej}i negovite lu|e
bile iscrpeni i barale odmor, toj re{il da ostane kaj Kirka nekoe vre -
me. No, po edna godina odlu~il deka e vreme pak da otplovi, i so te{ko
srce da i kaè zbogum na ve{terkata.
Pred da trgnat, taa mu objasnila {to mora da napravi za da moè
sigurno da se vrati doma. Toa {to taa mu go pretskaàlala ne bila lesna
i prijatna zada~a-toj moral da se simne vo podzemjeto i da go pobara duhot
na slepiot jasnovidec Terezie, koj bil edinstvenata li~nost {to na Odi-
sej i na negovite lu|e moèl da im kaè kako sigurno da se vratat vo svo-
jata sakana tatkovina. Taa mu objasnila na Odisej i kako moè da go nama-
mi od letargija duhot na Terezie. Koga Odisej se simnal vo podzemjeto, sle-
dej}i go sovetot na Kirka, iskopal edna golema dupka. Potoa zaklal
mnogu ovci ~ija krv potekla vo dupkata, pa taa nabrgu se napolnila do
gore so isparuva~ka sveà krv. Mirisot na krvta privlekol mnogu duhovi
od nivnata osamenost i naskoro Odisej bil opkolen od bezbroj du{i, koi
~ekale da ja ugasnat svojata èd. Toj videl mnogu od negovite nekoga{ni
drugari vo toj stra{en den, me|u koi i duhot na hrabriot Ahil i na silni -
ot Ajaks, koj se u{te bil lut {to ne go dobil oru`jeto na Ahil. Toj ja
videl i svojata majka Antikleja, kako i prijatelot Agamemnon. Spomnu -
vaj}i si za upatstvoto na Kirka, toj se odbranil od site niv se dodeka ne
go videl duhot na Terezie. Toj go odvel duhot do iskopanata dupka i mu dal
da pie od penlivata te~nost. [tom èdta na Terezie bila zadovolena,
Odisej go pra{al kako moè da se vrati vo Itaka.
Duhot mu rekol deka se dobro }e im odi, no samo dokolku vnima-
vaat nekoj od lu|eto da ne gi napadne govedata na bogot na sonceto He -
lie, na ~ij ostrov

trebalo da stignat.
Osven toa, toj po -
baral od Odisej da
sobere hrabrost bi-
dej}i go ~ekale u{ -
te mnogu avanturi
pred kone~no da ja
vidi svojata tatko-
vina i svojata fa-
milija. Odisej se
vratil od podzemje -
to i gi ostavil broj-
nite duhovi da pi-
jat krv od dupkata.
Potoa pak ot -
plovil i po patot
se zadràl na ost-
rovot na Kirka za
da i raskaè {to odisej i Sirenite na vazna
od 480/470 pred Rista izloèna
se slu~ilo. Taa go
vo britanskiot muzej vo london
predupredila deka
naskoro }e dojde na ostrovot na sirenite. Sirenite bile stra{ni
su{testva, no na specifi~en na~in. Tie bile mnogu ubavi i imale opoj -
ni glasovi koga peele. Od nivnoto peewe Odisej trebalo da se ~uva.
Koga se pribliìle do nivniot ostrov Odisej, kako {to prethod-
no bil sovetuvan, naredil da go vrzat za eden stolb, a na ostanatite im
naredil da si stavat volna vo u{ite za da ne bidat ma|epsani od peewe-
to na sirenite. Kolku poblizu plovele kon ostrovot, tolku na Odisej mu
stanuvalo jasno zo{to ovie èni bile opasni. Okolu prekrasniot os -
trov toj videl raspadnati brodovi i ostatoci od nivnata posada. Mor -
narite, opieni od ~udesnata pesna na sirenite, gi naso~uvale brodovite
kon ostrite karpi so koi bil obikolen ostrovot, kade se raspa|ale na
delovi. Odisej ne moèl da se odbrani od mo}ta na nivnata pesna, pa so
site sili se trudel da se oslobodi od ortomite so koi bil vrzan. No,
164 Risto PoPovSKI
odisej
koga pominale kraj ostrovot i se oddale~ile, pesnata se poslabo se slu -
{ala, pa toj se smiril, ~udej}i se na mo}ta na ovaa ~udesna muzika.
Slednata opasnost za brodot bile Scila i Haribda, dve stra{ni
posestrimi ~udovi{ta. Sekoj {to uspeval da ja pomine prvata bez otpor
pa|al vo racete na vtorata. Scila imala dvanaeset noze i {est glavi,
so tri redici stra{ni zabi vo ustata. Haribda, ~ie telo ne e to~no opi-
{ano, ìveela direktno na vodata i tripati na den iscicuvala golemi

koli~estva vo nejzinata ogromna usta, koi potoa pak gi isfrlala. So
toa taa predizvikuvala ogromen vir, {to duri ni Posejdon ne moèl da
go sopre. So poddr{kata i pomo{ta na Atina, Odisej uspeal da izmane -
vrira pokraj dvete ~udovi{ta, pri {to zagubil {esmina svoi lu|e.
Potoa premorenite borci stignale na son~eviot ostrov, rodniot
kraj na Helie. Koga lu|eto tamu gi videle ugoenite goveda, zaboravile
na predupreduvaweto na Terezij i zaklale nekolku od ovie sveti ìvot-
ni, po {to gi ispekle na àr. Odisej ne jadel ni{to od mesoto, znaej}i
deka za toa e pretskaàna smrt. Koga brodot go napu{til ostrovot, He-
lie vedna{ im se odmazdil. So eden grom go rascepil brodot na dve i ja
ubil celata posada. Odisej bil edinstveniot {to preìveal i bil no-
sen od branovite do eden ostrov na koj ìveela nimfata Kalipso. Tu -
ka toj ostanal pove}e godini, bidej}i Kalipso nemala brod so koj toj
bi go napu{til ostrovot.
Na Olimp Atina go zamolila Yeus da mu pomogne na Odisej koj
pri site negovi avanturi sekoga{ se pokaùval kako bogoboja`liv.
Yeus ja dal svojata soglasnost i go ispratil Hermes so naredba kon Ka-
lipso kako znae da mu pomogne na Odisej. So te{ko srce Kalipso, koja
bila vqubena vo nego, mu dala na Odisej drva od koi toj si izgradil splav
i go snabdila so se {to e potrebno za vra}aweto doma. So radosno srce
toj otplovil vrz negoviot mal splav i se naso~il kon Itaka, devet godi-
ni po padot na Ilion.
Koga Posejdon go videl Odisej pak vo moreto, vedna{ predizvikal
stra{na bura. Splavot bil raspar~en, a Odisej ostanal sam vo razbrane-
toto more. Toj }e se udavil, ako boginkata na moreto Levkotea ne mu
pomognala. Taa go sovetuvala da pliva kon najbliskoto kopno i mu go
dala svojot {al za da go {titi od davewe i od ajkuli.
Dva dena podocna, toj se razbudil na bregot na Fejakija. Tamu go
na{la Nausika, }erka na kralot Alkino i go sovetuvala da otide vo
palatata i da go zamoli kralot za pomo{, bidej}i znaela deka nejziniot
tatko i majka nikoga{ ne odbivale molbi za pomo{. Odisej napravil
taka kako {to bil sovetuvan i naskoro toj bil za{titen i dobro zgri-
èn. Za da se oddolì na familijata na kralot za nivnoto prijatelstvo
i velikodu{nost, toj im gi raskaàl svoite mnogubrojni avanturi.
166 Risto PoPovSKI
Bidej}i negovite skitawa go ottstranile devet godini od Itaka,

mnogu lu|e tamu go smetale Odisej za mrtov. Samo negovata èna Penelo -
pa i negoviot sin Telemah, veruvale deka toj e se u{te ìv. Mnogu mla-
di blagorodnici doa|ale za da i ponudat brak na Penelopa, uvereni de -
ka kralot nikoga{ nema da se vrati. Tie posakuvale da gi prisvojat kral-
skite bogatstva i palata.
Za da gi ottrgne site ovie dodvoruva~i, Penelopa im rekla deka
e zafatena so tkaewe na pokrivka za nejziniot {totuku po~inat tatko,
pa zatoa ne moèla nikogo da primi. Bidej}i toa bilo pri~ina za po~it,
nikoj ne se somneval vo toa. No, toa bilo samo trik. Sekoja no} Pene-
lopa go rastkajuvala ona {to preku denot go tkaela, taka {to rabotata
voop{to ne napreduvala. Izvesno vreme ovaa izmama uspevala, no edna{
eden od dodvoruva~ite ja zateknal kako rastkajuva i vedna{ pobaral od
nea da izbere nov soprug.
No, toga{, blagodarenie na pomo{ta od kralot Alkino, Odisej
pristignal vo Itaka. Pred da vleze, toj ja sretnal Atina, koja bila pre-
pravena kako ov~ar. Taa go izvestila za mnogute dodvoruva~i koi se
naturale kaj Penelopa i koi sakale da go ubijat Telemah. Taa mu kaà-
la i za vernata qubov na Penelopa kon nejziniot odamna is~eznat soprug.
Boginkata go sovetuvala Odisej da ostane kaj sviwarot Evmaj i da gi
nabquduva nastanite vo palatata bez da ja pokaè svojata prisutnost.
Za da bide u{te poneprepoznatliv, toj se preoblekol kako pita~.
Po nagovor od Atina, Telemah go prekinal baraweto na svojot
tatko i se vratil vo Itaka. Toj oti{ol vo kolibata na Evmaj, bidej}i
imal doverba vo sviwarot, koj go izvestuval za se {to se slu~uvalo za vre-
me na negovata otsutnost. Otkako Telemah razbral za se {to mu kaàl
Evmaj, go ispratil sviwarot kaj svojata majka za da i kaè kri{um za ne-
govoto vra}awe bez da predizvika gnev kaj dodvoruva~ite. [tom tatko-
to i sinot ostanale sami vo kolibata, Odisej ja frlil svojata pita~ka
obleka i go otkril svojot identitet. Nivnata radost poradi povtornoto
viduvawe nemala kraj, no bidej}i imalo u{te mnogu rabota da se zavr-
{i, se dogovorile kako da postapat ponatamu.
Sledniot den Odisej, povtorno oble~en kako pita~, oti{ol vo
palatata kade {to bil izloèn na mnogu navredi od dodvoruva~ite.
Koga Penelopa doznala deka vo nejzinata ku}a eden gostin e navreduvan,
naredila da go dovedat pita~ot za da mu se izvini li~no. Odisej vlegol,

no taa ne go prepoznala. Namesto da i se otkrie, toj po~nal da i raska -
ùva prikazni {to boèm gi slu{al za avanturite na slavniot Odisej.
Potoa Penelopa mu raskaàla za mnogute dodvoruva~i od koi ne mo -
èla da se oslobodi. Mu rekla deka kone~no napravila plan kako da se
otarasi od niv. Imeno, pred svoeto zaminuvawe za Ilion, Odisej bil
odisej prepraven kako pita~ so svojata èna Penelopa

koja ne go prepoznala
168 Risto PoPovSKI
odisej gi ubiva dodvoruva~ite na svojata èna Penelopa
poznat po svojata golema ve{tina na ga|awe so lak i strela. Edna{ toj

so strela go pogodil centarot na dvanaeset zlatni prsteni, koi bile na -
redeni vo niza vo edna linija. Penelopa rekla deka }e se omaì za onoj
koj }e uspee da go povtori ovoj podvig na nejziniot soprug.
Sledniot den Penelopa gi zela lakot i strelata i se simnala vo
golemata sala na palatata kade {to bile sobrani kandidatite i im ka -
àla {to odlu~ila. Site se soglasile da se natprevaruvaat, no nitu
eden od niv ne moèl ni da go optegne lakot, a kamo li da go pogodi cen -
tarot na prstenite. Koga na site im pominal redot, pita~ot pra{al
dali smee i toj da se obide. Otkako mu bilo dozvoleno, toj bez maka go
optegnal lakot i vo toj moment na site prisutni im bilo jasno koj e ne -
goviot vistinski identitet. Potoa Odisej ja istrelal strelata i taa
pominala niz dvanaesette naredeni prsteni. Po ova gi zastrelal i svoi -
te konkurenti. I taka, po celi dvaeset dolgi godini, kralot od Itaka,
silniot Odisej, kone~no se vratil doma.
RA\AweTO I LeGeNdATA
ZA BO@JIOT SIN ALekSANdAR MAkedONSkI
Nitu eden vladetel od antikata ne e opkruèn so tolku sagi i le-

gendi kako {to e Aleksandar Makedonski, kogo idnite generacii go
narekle: „Veliki“. Osven „Romanot za Aleksandar“, koj nastanal vo III
vek po Rista i koj vo Sredniot vek, po Biblijata, bilo najpoznatoto delo
vo svetskata literatura, postoele u{te mnogu sagi za Aleksandar.
170 Risto PoPovSKI
Filip treti Makedonski

Po smrta na Herakle, Makedoncite so vekovi go o~ekuvale ra|a -
weto na svetiot bo`ji sin koj, trebalo pak da se rodi tamu vo svetata
zemja Makedonija. Ne e slu~ajno vakvoto veruvawe kaj Makedoncite so
vekovi nanazad. Gospod im pra}al po eden od negovite sinovi za spase-
nie za da gi vodi po praviot bo`ji pat. Vo starite knigi vo svetili{-
tata niz Misir pi{uvalo za negovoto doa|awe i poradi toa najdobriot
u~enik od misirskite svetili{ta, Aristandar, bil ispraten kaj make-
donskiot car Filip Vtori za da go potpomogne negovoto doa|awe.
Kako mom~e Fi -
lip bil prili~no po-
sveten vo misteriite
od Samotraki. Na ovie
religiozni obredi u~e-
stvuvale ne samo maì,
tuku i mladi devojki.
Tamu mladiot Filip
se vqubil vo edna prin-
ceza, koja bila nekoga-
{na sve{teni~ka na
Dionisovite misterii.
Princezata se vikala
Marija. Nejzinite o~i
i nejzinata usta kako da
bile odraz na ubavina-
ta, osamenosta i divi-
ot pejsa` na Malesija
od kade {to taa potek-
nuvala. Ovaa devojka
bila neverojatno odd-
adena na misteriite
posveteni na makedon-
Marija (olimpija) majkata na aleksandar
skite bogovi.
Mladata Marija bila i mnogu ~udna devojka. Taa bila pre~uvstvi-
telna, imala darba da pa|a vo trans i na toj na~in duhovno da se „druì“
so nevidlivite bogovi. Verojatno toa go plenilo mladiot Filip, koj
preku nea, za prv pat se dobliìl do natprirodnite sferi.
Filip se oènil so Marija vo 358 ili 357 godina pred Rista. Sklu-
~uvaweto na brakot se slu~ilo to~no edna godina pred negovoto stapu-
vawe na vlast. Pred toa toj bil oènet so Fila, princeza od rodot na kne-
zovite od Elimeja. Za ovoj negov prv brak so Fila nema nikakvi podato-
ci. Ne se znae dali toj opstojuval paralelno so brakot so Marija ili
po kratko vreme bil rasturen. Moèbi Fila umrela, bidej}i nejzinoto
ime podocna ne se spomnuva. Osven so nea, Filip so tekot na vremeto, se
172 Risto PoPovSKI
oènil u{te so ~etiri èni: Ilirkata Andata, koja bila kralska }erka,
potoa so Fidina od Larisa, so Nike od Ferae i so Meda. Od site niv, samo
Marija bila priznata za kralica.
Marija bila sirak. Nejziniot tatko Neoptolemej bil kral na Ma-
lesija. Toj umrel vo 360 godina pred Rista. Ubavata princeza od toga{
bila pod strog nadzor na nejziniot ~i~ko Aramba{a. Ovoj Aramba{a
istovremeno bil i najzin zet. Toj se oènil za Troa, koja bila sestra na
Marija. Sega toj stanal kral na Malesija. Toj bil ambiciozen i pragma-
ti~en ~ovek. Koga Filip ja pobaral rakata na negovata bratanka, Aram-
ba{a vedna{ se soglasil. Toj brzal da sozdade sojuz so Filip bidej}i vo
nego gledal iden car na golemoto, iako sè u{te haoti~no sosedno kral-
stvo. Toj toa go napravil pred sè zaradi sopstvena korist.
No}ta pred ven~avkata, princezata Marija, spored makedonskite
obi~ai, bila zatvorena vo nevestinskata soba. Tamu sonuvala ~uden son.
Vo sonot videla nevreme, edna molwa udrila vo nejziniot stomak, a po-
toa izbuvnal svetol plamen, koj posle se izgasil. Za seto ova izvestuva
Plutarh, koj nudi i drugi detali. Filip isto taka imal son, no toa bilo
po svadbata. Vo sonot toj udaril pe~at na stomakot na svojata sopruga.
Na pe~atot bila izgravirana slika na lav. Filip vedna{ gi pra{al
tolkuva~ite na sonovi, koi mu rekle deka treba da ja za{tituva svoja-
ta mlada èna Marija bidej}i se o~ekuvalo taa da go rodi dolgo o~ekuva-
niot nov mesija - Bo`jiot sin. Ovoj son mu dal povod za somne` vo nejzi-
nata vernost {to se javil podocna.
Eden od najdobrite pretskaùva~i so sigurnost moè da se kaè
deka bil Aristandar. Toj poteknuval od Telemes vo Likija. Studiral vo
hramovite vo Teba i Memfis vo Misir. Studiite gi zavr{il kako naj -
dobar me|u najdobrite i so toa bila odredena negovata sudbina i negova-
ta misija. Na dvaesetgodi{na vozrast bil ispraten vo Makedonija kako
sovetnik i prorok na kralot Filip Vtori. Negovata glavna zada~a bila
da go protolkuva proro{tvoto, spored koe, osloboditelot na Misir tre-
balo da bide roden vo svetata zemja Makedonija. Aristandar rekol deka
proro{tvata sekoga{ se ostvaruvale, no ne sami od sebe, tuku trebalo
lu|eto da deluvaat i da potpomognuvaat za tie da se ostvarat. Samo mal-
kumina imale darba da predviduvaat. Tamu, vo Telemes bile smesteni
najdobrite tolkuva~i na znacite vo toa vreme. Toa bile najsposobnitte
aleksandar Makedonski (levo), kako Herakle (desno)

a vo sredinata bogot Yeus so simbolite
proroci na IV vek pred Rista, a me|u niv edinstveno Aristander vaèl
kako nepogre{liv. Toj go protolkuval sonot na Filip mnogu smelo, no i
logi~no. „Ne e voobi~aeno prazen sad da se zape~atuva“, rekol toj i do-
dal deka kralicata ve}e go nosela pod srceto naslednikot na tronot. Taa
trebalo da rodi mom~e so plamena i lavovska smelost.
Sonot na Marija bil od izvonredno zna~ewe za istorijata na Filip,
za istorijata na Aleksandar Veliki, no i za istorijata na celoto ~o-
ve{tvo. Prakti~no bez ovoj son Aleksandar ne bi bil Veliki, dodeka
negovoto carstvo ne bi bilo svetsko. Ova za~nuvawe se slu~ilo vo pot-
polno zatvorena soba pred prvata bra~na no} - toa bilo edno „~isto“ za~-
nuvawe. Pritoa tamu nemalo zemsko su{testvo. Vo sekoj slu~aj Marija
ja sfatila nejzinata sostojba. Taa bila apsolutno ubedena deka e odbrana
da bide majka na boìot sin.
Za ova postojat razli~ni svedo{tva, me|u koi i ona od Plutarh.
Po nejziniot prestoj vo Samotraki taa bezgrani~no bila posvetena na
oboùvawe na misteriite. Za vreme na sve~enite procesii, taa pa|ala
vo neobi~na ekstaza. Plutarh pi{uva deka taka moèla da se odnesuva
samo edna varvarka, edna Malesijanka, kakva {to bila Marija. Taa u~est-
vuvala vo ritualite na Bahanaliite za vreme na koi nosela golemi skro-
teni zmii. Tie, lazej}i izleguvale od br{lenot, od misti~nite ko{nici
i se uvivale okolu tirsovite i okolu vencite na ènite. Kaj maìte tie
174 Risto PoPovSKI
predizvikuvale strav i
uàs. Edna zmija duri
bila zabeleàna vo kre -
vetot vo spalnata soba
na Marija. Nekoi pret-
postavuvaat deka toa bil
piton, koj bil donesen
od Delfi. No Filip ne
bil bog, ne bil Apolon
{to gi pobeduval zmii -
te. Zatoa toj ja izbegnu-
val ènata, koja op{te-
la so zmija, ènata koja
bila opasna i koja si ig-
rala so natprirodnoto,
so smrtta; ènata koja
sakala da go progoni od
zemjata vo koja toj mno -
gu postignal, verojatno
sakaj}i da go naseli vo
Adot. Negovata qubov
kon Marija, negovata
nekoga{na ne`nost so
koja i se voshituval, seto Svetili{teto vo Delfi
toa is~eznalo. Filip, najsmeliot vojskovodec na Makedonija i na de-
ne{na Evropa, se pla{el od demonskata priroda na taa èna. Ve}e ne
odel vo nejzinata spalna soba. Me|u straàrite na palatata se zboruva-
lo deka Filip ja smetal svojata èna za vol{ebni~ka, koja duri se za -
nimavala so pravewe otrovi. Drugi mislele deka Filip doznal deka
Marija odrùva odnosi so nekoe povisoko su{testvo.
Sosema e mo`no deka religioznata svest {to ja imal Filip, ne
mu dozvoluvala da ja otrgne Marija od nejzinata opsednatost so miste-
riite. Kolku i da bil toj bezobziren dràvnik, sepak i samiot bil re-
ligiozen i toa postojano treba da se ima vo predvid. I Filip bil pos -
veten na misteriite vo Samotraki. Dokolku toj ne veruval vo posvete -
nosta na Molosjankata, toga{ brgu }e ras~istel so nejziniot na~in na

ìvot. Vo brakovite vo Makedonija, ènata toga{ ne bila tolku mo}na,
za da moè soprugot poradi strav ili nedoverba, da ja ostavi da pravi
{to saka. Brakot toga{ bil konzervativen, kako {to gore dolu e do de-
nes. Iako toga{ ènata imala po~ituvana polo`ba, sepak morala da bide
poslu{na vo odnos na maòt. Toa vaèlo i za princezite, koi vo brakot
morale da mu sluàt na svojot soprug.
Vsu{nost Filip se pla{el od bogovite na svojata èna. Vo spro-
tivno, toj ne bi ispratil ~ovek vo Delfiskoto proro{tvo. Poznato e
deka Hairon, po naredba na Filip, moral da patuva vo svetili{teto
na Apolon. Tamu Pitija go sovetuvala deka Filip bi trebalo da prine-
se `rtva na Yeus/Amon i posebno da go po~ituva ovoj bog, zatoa {to
Yeus/Amon, tatkoto na Apolon, bil posilen od zmijata. Veruvaweto vo
natprirodnite vrski na Marija oti{lo tolku daleku, {to se zboruvalo
deka Filip go izgubil svoeto oko poradi toa {to zirkal niz cepnatin-
kata na vratata od spalnata soba na svojata èna vo migot koga izvesen
bog vo telo na zmija leèl kraj nea. No, vistinata e deka Filip go iz-
gubil ednoto oko za vreme na opsadata na Metona ili na Olint.
Kolku i da bile golemi uspesite na Filip Vtori kako dràvnik
i kako vojskovodec, sepak edna senka postojano go demnela vo site oblas-
ti vo koi toj postignal uspesi. Plutarh pi{uva deka celoto carstvo
„stradalo od nezdravata atmosfera {to izleguvala od ènskata odaja“
na ovoj car. Se slu~ile mnogu te{kotii, mnogu neprijatnosti i mnogu ka-
ranici. Velat deka Marija bila nezadovolna. Plutarh pi{uva deka taa
bila qubomorna i gnevna. No, nejzinite stradawa, nejzinata ogor~enost
i bolka imale svoja pri~ina.
Aleksandar bil roden na 22 i 23 juli (Zlatec) 356-ta godina pred
Ristos, vo makedonskata carska prestolnina, Pela. Spored tajnite za -
koni na vselenata, poznavaweto i ~itaweto na sudbinite od Zodijakot.
Aleksandar bil obeleàn so dva znaka, znakot na Sonceto i znakot na
Lavot. Spored dosega{nite soznanija toj e 40-ot oficijalen makedon-
ski car koj vladeel od 336 do 323-ta godina pred Ristos. Prviot ofici -
jalen car na Makedoncite bil Mino koj vladeel na Krit okolu 1.500-ta
godina pred Rista. Zna~i Aleksandar bil roden vo makedonsko carsko
semejstvo kako ~etvrto dete na carot Filip Vtori od negovata èna Ma-
176 Risto PoPovSKI
Pela - edna od makedonskite prestolnini
rija koja po ra|aweto na bo`jiot sin Aleksandar Treti }e go dobie no-

voto ime, prekar, (Olimpija).
Koga Olimpija go rodila Aleksandar, bila organizirana golema
proslava vo kralskata palata vo Pela. No, naedna{ caricata pu{tila
glas deka nejziniot sin ne bil za~nat od Filip Vtori bidej}i posle za~-
nuvaweto taa seu{te bila devica tuku deka za~nala od Yeus-Amon. Fi -
lip bil voznemiren od ovie glasini, zatoa {to ja potkopuvale negova-
ta ~est kako ~ovek i kako car. Toj go ispratil Hiron od Megalopolis
za Delfi. kaj bogot Apolon, za da ja zamoli Pitija da mu go objasni ova.
Odgovorot od Pitija glasel deka carot od Makedonija treba da prine -
se `rtva za Yeus-Amon. Vakviot odgovor u{te pove}e go razgnevil
Filipa. Olimpija pak, vo svojata opsesija za sozdavawe intrigi, pu{-
tila glas, deka okoto {to Filip go zagubil vo edna bitka, bilo tokmu
ona oko so koe toj zirkal niz vratata dodeka taa spiela so zmijata. Olim-
pija bila }erka na Neoptolemej, kralot na Malesija i po tomok na Ahil.
Zatoa taa veruvala deka e od poblagorodni~ko poteklo vo odnos na Fi -
lip Vtori i ne propu{tala prilika da mu se potsmeva. Filip, pak, bil

postojano zafaten so voenite pohodi {to imale za cel da go napravat apso -
luten vladetel na cela Makedonija i po{iroko. Filip Vtori toga{
imal 27 godini. Toj bil silen ma`, strastven, a nosel i silna brada. Gi
sakal pieweto, ènite i Makedoncite.
Eden drug nastan {to se doveduva vo vrska so ra|aweto na Alek-
sandar bilo paleweto na hramot na Artemida vo Efes. Hramot bil
najslavnoto svetili{te na antikata i koj bil zapalen istiot den koga se
rodil Aleksandar. Izvesen Herostrat go zapalil hramot vo namera so
ovaa zlostorstvo da vleze vo istorijata, {to i mu uspealo. Ovoj hram i
denes se smeta kako edno od Sedumte svetski ~uda. Mnogu patnici od
vnatre{nosta na Azija i od primorskite gradovi na Sredozemno More
doa|ale, ne moèj}i da se na~udat na ubavinata na ovoj hram. Istata no}
vo 356 godina pred Rista, koga Olimpija go rodila Aleksandar, plame-
not nad ovoj hram visoko go osvetluval neboto i nikoj ne moèl da go
zgasne. So pravo na ovoj akt se gledalo kako na najgolemo zlostorstvo.
@itelite od bregot na Azija vo àl se frlale na zemja, gi posipuvale gla-
vite so pra{ina i izvikuvale deka so ova na Azija i pretstoi golema ne-
sre}a. Taka izvestuvaat anti~ite istori~ari. Tie ukaùvaat na faktot
deka Aleksandar Makedonski }e ja osvoi celata toga{ poznata Azija
do granicite na Indija.
Nekoga{na sve{teni~ka vo Dionisovite misterii. Poteknuvala
od makedonskata oblast Malesija (oblast vo dene{na Albanija). Toj u{te
kako dete pokaàl elementi od karakterot na svoite roditeli i toa: od
tatko mu ja nasledil ogromnata energija, a od majka mu demonskiot àr.
Aleksandar bil sin na mnogu mudar i sposoben car, kakov pred toa nema-
lo vo antikata i na majka, koja tvrdela deka poteknuva od rodot na Ahil.
Filip i Olimpija izvr{ile golemo vlijanie vrz Aleksandar. Filip go
obu~uval svojot sin vo politi~kite i voeni raboti. Olimpija bezumno go
sakala i go drèla cvrsto privrzan kon nea i nejzinata religioznost.
Od nea toj verojatno dobil dlaboko religiozno vospituvawe, {to osta-
vilo tragi vo negoviot podocneèn ìvot. Dodeka bil u{te mal, kako
bebe, taa go vodela po makedonskite svetili{ta kade bil podgotvuvan za
negovata religiozna misija koja mu pretstoela i tamu go pominal po -
golemiot del od negoviot mlad ìvot.
178 Risto PoPovSKI
Svetili{teto na terasata na Hat{epsut

so pro~uenite reqefi
Se postavuva pra{aweto: kako do{lo do toa eden Makedonec da bi-
de prifaten kako sin na misirskiot bog Amon? Dali samo poradi nego-
vata semejna tradicija deka toj e potomok na Herakle, a so toa i na Yeus-
Amon? Iako, proro{tvoto na Amon od Siva mu bilo poznato na Alek-
sandar i istoto mnogu go po~ituval, sepak Amon ili Amun, kako {to go
narekuvale Misirjanite, za Makedoncite bil tu| bog, iako bil pretsta-
ven so rogovi od oven u{te pred vremeto na Aleksandar. Ukrasnite mo -
neti na Lizimah ukaùvaat na vrskata so Amon {to bilo prifateno od
Makedoncite. Sepak, {to e toa {to tolku go fasciniralo mo}niot Alek-
sandar so ovoj bog?
Odgovorot na ova pra{awe go nudi eden star misirski mit, u{te
od vremeto na slavnite denovi na Misir. Ako se vleze vo sredniot dvo -
rec na svetili{teto na terasata na Hat{epsut (1490 -1468 godina pred
Rista) vo Deil-el-Bahri, toga{ vo edna od salite, }e se sretne najstari -
ot za~uvan zapis za eden star mit, posveten na ra|aweto na carot - bog i
negovoto za~nuvawe preku Amon.
Ovie reqefi imaat posebna pri -

kazna, od koja lesno moè da se sfati
religioznata i politi~ka vrednost na
mitot. Najprvin tie nastradale poradi
toa {to naslednikot na Tutmos Treti
(1490-1436 godina pred Rista), gi oskver-
navil site reljefi sozdadeni vo vreme-
to na negovata omrazena prethodni~ka.
Golem del od hodnicite {to potsetuva-
le na nea gi uni{til ili gi prenamenil
za sebe. Koga Ehnaton (1364-1347 godina
pred Rista) sakal da gi sprovede svoite
monoteisti~ki idei, povtorno nastra-
dale pretstavite na, toga{ omrazeniot,
Amon. Vo vremeto na vladeeweto na Ram-
zes Vtori (1290 - 1224 godina pred Rista)
bil napraven obid za obnovuvawe na ne-
koi sliki na bogovite. Mitot za ra|awe -
to na carot-bog potsetuva na sodrìna od
roman. Taka, Amon re{il deka do{lo
vreme da za~ne sledbenik na tronot. Za
taa cel toj ja informiral svojata drà-
va, deka noviot kral treba da se griì
za nejziniot kult. Potoa Amon razgova -
ral so kralot i go informiral. Na edno
mesto se veli:
„Amon bil voveden kaj gospodarka-
ta na palatata... kade, otkako se preobra-
zil vo telo na car... oti{ol da ja oplodi.“
Nasproti vakviot iskaz, vo kreve-
tot na Marija se pojavil Amon-Yeus vo
svoeto vistinsko telo. Caricata bila
zanesena i zavedena od mirisot na ovoj
bog. Toj otkril koj e i ja predizvikal nej-
aleksanadar Makedonski
zinata qubov: „...otkako veli~estveniot kako faraon vo Misir
180 Risto PoPovSKI
bog go napravi so nea ona {to go saka{e...“ Taka bil sozdaden nasled-
nik na tronot, koj bogot Hnum go prema~kal so glina, pri {to dobil se-
kakvi blagoslovuvawa. Teloto trebalo da bide na Amon, {to zna~i da
bidat isto su{testvo. Potoa majkata na idniot kral-bog bila opsipana
so po~esni tituli i kone~no se rodilo deteto vo prisustvo na mnogu-
brojni bogovi. Amon go legitimiral svojot potomok so zborovite: „Mo -
jot sin izleze od moeto telo i od mojot obraz {to zra~i.“ Potoa deteto
bilo ~uvano od Amon i od svetite kravi.
Dovolen e eden pogled za da se sfatat analogiite na legendite vo
koi e spomnata vrskata pome|u Nektanebos, Amon i Aleksandar. Bogot
se soedinuva so carica, koja e omaèna. Soprugot i golemcite na dvorot
se informirani za toa. Potoa sleduva preobrazuvaweto i pojavata na bo-
got vo telo, {to kaj Nektanebos e pretstaveno kako vistinska enigma.
Caricata se vqubuva vo nejziniot boèstven qubovnik. Potoa sleduva
nektsanebos
ra|aweto vo prisustvo na bogovi, to~no taka kako {to go prenesuva i

Plutarh (Aleksandar, 3). Prakti~no, boèstvenoto ra|awe prikaàno
vo romanot za Aleksandar i vo biografijata od Plutarh imaat staromi -
sirska osnova i kako takvi bile do odreden stepen adaptirani za make-
donskata publika.
Za reljefite na Hat{epsut odamna se diskutiralo i toa od aspekt
za zna~eweto na ovaa legenda, odnosno dali nejzina primarna cel bila
da se prifati Aleksandar kako, od bog predodreden, „faraon“ na Misir.
Mnozina smetale deka nema somnenie deka ovaa intencija za Aleksan-
dar bila vo preden plan i istata se provlekuva niz celiot roman za Alek-
sandar. Sega e sosema jasno i zo{to Aleksandar mu posvetuval tolku go -
lemo vnimanie i po~it na mitot za Amon na koj mu bilo dadeno prvoste -
peno zna~ewe. So ova toj avtomatski bil legitimiran kako faraon i
kako car-bog. Aleksandar, so sigurnost znael za ovaa legenda koja mu bi-
la poznata od Aristander pri negovoto trgnuvawe od Makedonija. Za-
toa Aleksandar Treti Makedonski trgnuva da odi po carskiot pat na
verska i nau~na ekspedicija od Makedonija pa sè do Indija, po istiot pat
koj ve}e go pominale Dionis (Oziris), Makedon i Herakle. Aleksandar
Treti Makedonski moral da trgne na ovoj pat na axilak i da si go vidi ce-
liot MAKEDONSKI NAROD od Pela pa sè do Indija za da im kaè na
svoite Makedonci: „Eve me, jas sum Aleksandar-va{iot nov Bo`ji Sin!“
So ovoj carski pat koj go izminal Aleksandar Treti Makedonski
ja postavil i novata pateka za odewe na axilak. Pateka koja trgnuvala
od Pela pa se do Indija, do mesto Sangela, kade {to moral da ja prekine
negovata verska ekspedicija i kade {to imal izgradeno dvanaeset ol-
tari i eden zlaten lavovski prestol na koj {to sedel samiot. Sekoja
treta godina tuka se odrùvale najgolemite verski praznici vo ~est
na Aleksandar Treti Makedonski. Sekoj Makedonec koj veruval vo bo` -
jiot sin Aleksandar moral barem edna{ vo negoviot verski ìvot da
go pomine ovoj dolg pat na isku{enie, veruvaj}i deka otkako }e go izo-
dat ovoj pat, tie svoeto telo i du{a go ~istele od site ne~istotii i po
toa se ~uvstvuvale kako novorodeni. Zatoa milioni Makedonci go izmi -
nale ovoj pat.
Ne treba da se zaboravi deka eden del od Makedoncite sebesi se
smetale kako potomci na najgolemiot makedonski heroj Herakle, a so
182 Risto PoPovSKI
aleksandar Makedonski
na moneta,
pretstaven kako Herakle amon
toa prakti~no i kako potomci na
Yeus, koj gi za~nuval mitskite he -
roi, t.e. bil tatko i na Herakle. Le -
gendata pred sè se odnesuvala za ma-
kedonskite kralevi, pa vo sklad so
toa i Aleksandar po pravilo bil
pretstavuvan so likot na mladiot
Herakle vo dru{tvo na Yeus koj sedi
na tron. Vrskata so Yeus/Amon od -
li~no se vklopila vo makedonskata
mitologija, iako u{te za vreme na
ìvotot na Aleksandar konzerva -
tivnite Makedonci ne ja prifa}ale.
Legendata za Amon direktno
bila povrzana i so bogot Ra-Il, koj
bil bog na sonceto. Taka Aleksan -
dar se izedna~il i so toj bog.
Dokaz za vakvoto izedna~u-
vawe imame kaj poznatiot dekret od Kleopatra Sedma Makedonska
Kanopus od 238 godina

pred Rista. Ovoj dekret
go napi{al Amon so hi -
eroglifski znaci. Vo
prevedeniot del od dek-
retot, imeto na bogot
Ra-Il ne bilo prevede-
no kako Yeus, tuku kako
Il. Spored toa Aleksan-
dar, koj ja pretstavuval
slikata na Amon na zem-
jata, spored ova pi{uva-
we, istovremeno go pret-
stavuval i Il, koj bil
makedonski bog na son -
ceto. I navistina posto -
jat nekolku sliki na
Aleksandar so venec na
Il nad glavata. Isto bi- Kolosot od Rodos - edno od sedumte
lo podocna i so Ptolo - svetski ~uda izraboteno od Hares
mej Treti, koj isto taka so likot na aleksandar Makedonski
bil prikaùvan na monetite vo dru{tvo na Yeus i so kruna na Il nad
glavata. Vsu{nost vakvoto prikaùvawe e parafraza za vrskata pome-
|u Amon-Ra i Aleksandar {to e sosema razbirlivo ako se znae deka ovoj
Ptolomejski vladetel (isto kako i drugite) se smetal sebesi kako obno -
vuva~ na carstvoto na Aleksandar. Vakvite pretstavi so znaci na Il se
zadràle i vo vremeto na rimskite cezari, koi ~estopati se navra}a-
le na ovoj tip sliki vo Aleksandrija. Koga nekoj cezar go slavel poho-
dot kon orientot ili koga bile vo preden plan interesite za orientot,
bile koristeni adaptacii na Il, koi sepak pretstavuvale samo imita-
cija na istite pretstavi so Aleksandar.
Pretstavite na vrskata pome|u Aleksandar i Il ostavile svoe
vlijanie duri i vo izgradbata na slavniot Kolos od Rodos. Vo ova svet-
sko ~udo sozdadeno od Hares i zavr{eno vo 290 godina pred Rista, Kolo-
sot bil prikaàn so likot na Aleksandar Veliki.
184 Risto PoPovSKI
I podocna Sonceto i Me-

se~inata (Il i Selena) bile
prikaùvani vo vrska so likot
na makedonskiot osvojuva~ na
Azija. Taka, golemata Kleopat-
ra gi narekla svoite deca od
vrskata so Marko Antonie.
Nejziniot sin se vikal Alek-
sandar Il, a }erkata Kleopa -
tra Selena. Kleopatra, pak,
bila poslednata makedonska
vladetelka koja, 300 godini po
smrtta na golemiot osvojuva~,
imala ambicija da go obnovi
carstvoto na Aleksandar Ma-
kedonski i kako nova makedon-
ska bo`ja }erka se vostoli~i-
la vo glavniot grad na makedon-
skata imperija, Aleksandrija.
Yvezdenata simbolika e
prikaàna i na eden sad od gli - aleksandar na glinen sad
na vo forma na glava na Alek - od amisos (Pont)
sandar od pontskiot Amisos. kade e tretiran
kako yvezdeno boèstvo
Se dobiva vpe~atok deka ovde
kralot bil tretiran kako yvezdeno boèstvo. Ima pretpostavki i de-
ka toa e pretstavata na yvezdata koja se pojavila vo migot na smrtta na
Aleksandar.
Vo posledniot period na antikata, vo Aleksandrija, Libaneus
go opi{al carot kako kowanik so kosa sli~na na sonceto. Ovoj osvo-
juva~ odamna bil izvi{en do kosmi~ka veli~ina, pa zatoa toj bil pretsta-
ven so eden, od zlato iskovan, {tit na koj ima pretstavi na ìvotin-
ski elementi.
Fakti~ki Aleksandar bil tretiran kako dete na trojca tatkov-
ci i toa: kako sin na Filip Vtori - carot na Makedonija, potoa kako
fiktiven sin na Nektanebos Vtori - legitimniot vladetel na Misir i
Srebrena tetradrahma na aleksan-i Zevs na tron na zadnata strana na

dar Makedonski so glava na mladi - monetata od slikata levo gore, so
ot Herakle. Iskovana vo aleksan - legendata za aleksandar. bogot-
drija, Misir, me|u 326-318 pred Ri- tatko e predok na makedonskiot
sta. aleksandar, kako i site Make- car i spored toa ovde e poistove-
donci, se smetal za potomok na He - ten so Yeus/amon, boèstveniot
rakle, sinot na Yeus, taka {to vo tatko na makedonskiot kral.
glavata na Herakle se prepoznava-
at crtite na carot. Moneti od
ovoj tip se kovele u{te dolgo po
smrtta na aleksandar.
Srebrena tetradrahma na carot

lizimah od trakija so slikata na
aleksandar kako Yevs/amon. Po-
aleksandar Makedonski kako Il- tvrdenoto poteklo na aleksandar
Ile so kruna od koja izleguvaat od Yeus/amon, {to bilo objaveno od
zraci. nedolgo po smrtta na alek- proro~estvoto na amon vo oazata
sandar crtite na negoviot lik [iva, o~igledno deka ovde na{lo
bile prikaàni vo slikata na bo - izraz vo ovenskite rogovi na bo -
got na sonceto Il-Ile. osnova za got. lizimah, koj bil prijatel na
vakvata pretstava e legendata aleksandar, i samiot bil car vo pe-
deka kralot e sin na amon Ra, koj riodot pome|u 305-281 godina pred
vo Misir vaèl kao bog na sonce- Rista. ovaa tetradrahma bila ko-
to. ovaa pretstava e od eden grob vana vo amfipol (Makedonija) me|u
vo Fajum. (Privatna sopstvenost). 288-281 godina pred Rista.
186 Risto PoPovSKI
odmazdnik na negoviot tatko, no i kako sin na Yeus/Amon Ra preku

koj{to toj navlegol vo sferata na boèstvata i }e bide proglasen za bog
na Misir.
Za vreme na negovite posledni denovi vo Vavilon 323 godina pred
Rista vo carskata palata pristignale gosti. Tie na Aleksandar ne gle-
dale kako na obi~en vladetel tuku go oboùvale kako bog. Koga Alek-
sandar leèl na posmrtnata postela a pred nego pominuvala negovata
golema vojska, Aleksandar go najavil noviot mesija koj tie treba da go
~ekaat zatoa {to toj povtorno }e se vrati. Po negovata smrt na 10 juni
323 godina pred Rista, Aleksandar }e bide proglasen za edinstven bo`ji
sin i bog na Makedoncite! Makedoncite 300 godini }e go slavat Alek-
sandar za niven edinstven Bog se do doa|aweto na bo`jata }erka Kleo-
petra Sedma Makedonkata koja }e bide proglasena za novata bo`ja }er-
ka na Makedoncite. Po nejzinata smrt doa|a bo`jiot sin Ristos vo koj
Makedoncite veruvaat do den denes. Amin!
Sarkofagot na aleksandar vo Istanbul

PER-
Prikaz na pohodot na aleksandar od Pela do najisto~nata to~ka

Sangela vo Indija
ReCeNZIJA
angelina Markus za knigata „Mitologijata na Makedoncite“

od Risto Popovski, Makedonec koj ìvee, raboti i gi istraùva ko-
renite na Makedoncite i nenadminatata slava na narodot {to dr-
èl centralno mesto vo istorijata na drevnata antika.
Vo dosega objavenite knigi za Aleksandar, Filip i Kleopatra,
Risto Popovski napravi retki sogleduvawa vistinski da se pretsta-
vat i bogato da se ilustriraat faktite za Makedonija so prilozi od
negovata bogata arhiva od svetskata literatura.
Novata kniga za „Mitologijata na Makedoncite“, Risto Popovski
ja pi{uva ne kako mitologija tuku kako istorija. Seto ona {to se slu-
~uvalo vo predistorijata, vo mitolo{koto carstvo, se preto~uva od
ìvotot na bogovite kako realnost na ìvotot na Makedoncite. Bogo-
vite imaat familijaren ìvot, rodoslovie, darba izrazena na nekoe
podra~je, kavgi i podmetnuvawa, omileni li~nosti i heroi, ishrana,
188 Risto PoPovSKI
proslavi... Seto toa se sretnuva i vo ìvotot na makedonskiot carski

rod, kaj narodot i site nastani i borbi na {irokoto podra~je okolu
Sredozemnoto More i trite kontinenti kade {to vo drevnosta ìveele
i se dvièle Makedoncite.
Taka, po~nuvaj}i od vrhovniot makedonski bog Yeus, opi{uvani
se site aktivnostite i na drugite boèstva i boèstveni heroi i niv-
nite zaslugi za ìvotot na zemjata, neboto i podzemjeto ili ra|aweto,
vojnite i smrtta na bogovite i narodite. Site olimpiski bogovi igraat
posebna uloga i imaat posebna zada~a da im pomagaat na lu|eto ili da
gi onevozmoùvaat ako ne im se nakloneti. Pokraj Yeus, negovoto mno-
gubrojno potomstvo, bogovi i boèstva kako Apolon, Dionis, Ares,
Herakle, Jason, Hefest, Posejdon, Had, Hermes i mnogu drugi, postojat
redica ènski bogovi na ~elo so Hera, Demetra, Tiha, Afrodita, Per -
sefona... site tie na istite prostori, moriwa, ezera i reki gospodarat
i delat pravda i darba. Legendite za Muzite i site bo`ji ~eda {to go
poddrùvaat tvore{tvoto, Dionis koj gi pravel veselbite i mnogu
drugi so~uvani se do denes.
Vo bogatoto arheolo{ko nasledstvo na Makedonija, potvrdeno e
mitolo{koto carstvo. Toa pokraj mnogubrojnite naodi naj~esto se gle-
da na reversot na parite so aplikacii na likovite na bogot Yeus, He-
rakle, Atina i nivnite atributi i simboli, zaedno so likovite na care-
vite. Umetni~koto tvore{tvo gi so~uvalo likovite na bogovite i care-
vite vo mermer i bronza, zlatni maski, mozaici, rezbi... Vo Ohrid e
otkopana bronzena statua na Ikar kako potvrda na legendite. Otkrieni
se mnogubrojni Menadi i nivni kalapi na mnogu arheolo{ki lokalite-
ti niz Makedonija kako i lakot i strelite, oru`je i na bogovite i na fa-
langata. Taka mitologijata i legendite se isprepletuva i se pretvo-
raat vo stvarnost.
Vo knigata koga se opi{uvani bogovite tie se dadeni na ist na~in
kako vo Ilijadata i Odisejata od Homer. Ilionskata vojna se odvivala
pod kontrola na bogovite i heroite Ahil, Odisej, Hektor, Patroklo...
predvodeni od Agamemnon i Prijam. Site oloimpiski bogovi i site
voda~i na plemiwata se borele za edna èna, za boèstvenata Elena,
sopruga na kralot Menelaj, grabnata od Aleksandar-Paris, princot od
Ilion-Troja. Vo desetgodi{nata vojna se borele sto iljadi vojnici so
1150 brodovi. Sekako toa ne e samo mitolo{ka vojna, toa se istoriski

nastani koi pokaùvaat kako mitologijata preminala vo sudir so isto-
riskata realnost na plemiwata i narodite koi povtorno se razdviù-
vale i se preseluvale niz istite prostori po kopno i po more.
Iako ne se naglasuva, vo knigite se povrzuvaat glavnite mito-
lo{ki nastani niz Makedonija koi{to gi otslikuvaat glavnite isto-
riski nastani. Zo{to patuval Herakle i gi potvrdil svoite herojstva,
zo{to patuvale Argonautite, zo{to patuval Odisej po moriwata, zo{-
to patuvale Ilioncite? Od istite pri~ini poradi koi patuval Alek -
sandar Treti Makedonski a podocna i Apostolite. Site tie ja raznesu-
vale makedonskata nauka, umetnost, kultura i religija. Makedonskata
mitologija e povtoruvawe na istorijata i koga sme go osvojuvale svetot
so kultura i koga sme bile ograbuvani i koga sme bile deleni na ist
na~in. I sega prvo ni ja odzedoa mitologijata, zemjata, bogovite, carevi-
te, istoriskite li~nosti pa na kraj imeto a se nafrlaat i vrz identite-
tot. Ako se bilo isto i zaedni~ko, toa pred se e taka zatoa {to e makedon-
sko. Nikoj ne go prisvojuva neolitot so Golemata Majka, nitu Makedon
samo zatoa {to nemaat dopir do makedonskata drevnost, do po~etokot
na svetot, do prvite lu|e na nebesniot narod, na Makedoncite. Mitolo-
gijata e mnogu va`na zatoa {to ni gi soop{tuva drevnite formi na ì-
veewe i veruvawe, vtkaeni vo sega{nite obi~ai i znaewa za opstanok.
Toa e ve~nosta na Makedonija.
Zad site slavni patuvawa na Makedoncite po svetot ostanale sve-
tili{ta i teatri. Najmnogu od sè i za mitologijata i za istorijata sve -
do~at dramite na Evripid, Eshil, Aristofan... podocna [ekspir, Rasin
i drugi. Umetni~kata dimenzija na makedonskite nastani se sogleduva
i vo samite naslovi na dramite i tragediite izveduvani vo teatrite niz
site makedonski drevni gradovi. Takvi se dramite: Medeja, Elektra,
Heraklo, Hekuba, Elena, Orest, Kiklop, Okovaniot Prometej i mnogu
drugi. Site tie temite gi pronao|ale vo makedonskata mitologija i make-
donskata istorija a gi veli~aat makedonskite bogovi, heroi i carevi.
So svoite istraùvawa i pi{uvawe Risto Popovski celosno i
dokraj i se posveti na Makedonija i vo toa e negoviot uspeh.
angelina Markus
REFERENDUMOT
OD 8 SEPTEMVRI 1991 GODINA
KAKO MAKEDONSKI ODGOVOR
NA TRIVEKOVNATA GOLGOTA
NA MAKEDONSKIOT NAROD
Gorenavedenite otkritija se dokaz za trivekovnata golgota na Makedon-

cite, koja trae do denes. Vo vremeto koga nastanale ovie zapisi Makedoncite
ìveele na teritorijata od dene{na evropa, Mala azija i afrika. Toa se vre-
miwa koga cvetala Makedonskata Civilizacija i Makedonskata Imperija.
Vo toa vreme ne postoele dene{nite DR@avI i gRanIcI, vo toa
vreme ne postoele dene{nite naRoDI i naRoDnoStI, tuku vo toa naj-
drevno vreme postoel samo eden i edinstven narod - MAKEDONCITE. Vo toa
vreme Makedoncite imale razvieno sopstvena MItologIJa (vo praisto-
rijata veruvale vo Bogot na Sonceto IL / ILE i Bo`jata Majka MA, a vo po-
docne`niot period veruvale vo Panteonot i vo rodninite na bogovite i
boìcite od olimp); imale najfunkcionalna dràva, najracionalna i naj-
silna vojska vo svetot, najgolemo MAKEDONSKO CARSTVO so najumni i
najsposobni vladeteli i vojskovodci, so prviot geneRalISIMUS vo sve-
tot - Aleksandar Treti Makedonski; imale religija, pismenost, kultura, umet-
nost; imale ekonomski, dano~en, praven, diplomatski, voen, medicinski, obra-
zoven i dr. sistem; imale razvieno gRaDItelStvo i aRHIteKtURa so
isklu~itelna infrastruktura; imale sopstveni gradograditeli, arhitekti,
skulptori, biografi, pisateli, lekari, u~iteli, nau~nici i „SAL SO BOGA“
sve{tenici - impozanten rezultat od MnogUMIlenIUMSKIot Kon -
tInUItet na evolutivniot MAKEDONSKI gen, na prethodnite MA -
KEDONSKI tvoRe^KI PReDcI i DInaStII na nadareni MAKE-
DONSKI vlaDetelI.
Vo poslednite tri vekovi, poradi golemata predistorija i istorija na
Makedonija i Makedoncite, so neverojatno genociden planski i taen zagovor
na evropskite „kreatori“, sistematski se uni{tuvani i MAKEDONIJA,
kako zemja so najstaro IMe i najdrevna osvedo~ena teRItoRIJa na svetot,
i MAKEDONCITE, kako naJStaR naRoD na Svetot, koj e osvedo~en
so najstaro IMe, najstar JaZIK, najstara PISMenoSt, najstara KUltU-
Ra itn., t.e so MAKEDONSKA CIVILIZACIJA - najstara pismena civi -
lizacija na svetot.
Globalniot evropski satanisti~ki plan imal i ima za cel da go ostva-

ri toj takanare~en „nov poredok na svetot“, kade vo evropa, spored nivniot
najkriminalen genocid, ne bi imalo mesto nitu za MAKEDONIJA, nitu za
MAKEDONCITE. Zatoa Makedoncite bea ubivani, ~ere~eni, grabani, kor-
nati, se~eni, paleni, goreni, zadu{uvani, navreduvani, asimilirani, preselu-
vani, raseluvani, kradeni, kr{eni, {pionirani, brkani i vrz niv se primenu-
vani najne~ove~ki metodi na raspnuvawe, koi se nesfatlivi za eden civili-
ziran svet i za poimawata: „~ove~nost“ i „razumnost“.
Kreatorite na takanare~eniot „nov svetski poredok“ nikoga{ ne ja za-
gubija kontrolata nad MaKeDonSKIte MaSI, tuku, naprotiv, so smisle-
ni i lukavi igri, potezi i uni{tuva~ki planovi gI PoDelIJa MAKEDON-
CITE vo RaZnI DR@avI na celiot Makedonski Poluostrov i vo Mala
azija. Kriminalnata postapka na toj MoRbIDen Plan be{e i e da gi turka
novoformiranite dràvi vo me|usebni vojni za da se steknuvaat so „novi dr-
àvni identiteti“. Taka Makedoncite bile prinuduvani i sè u{te se pri-
nuduvaat da se odroduvaat i ubivaat me|usebno.
Vo novosozdadenite dràvi MaKeDonSKIte MaSI se ostavaa da
bidat nepismeni, a oddelno nivnite deca. Koga tie }e po~nele da odat na u~i-
li{te, se zadojuvaa so la`no skroeni, falsifikuvani istorii. Celta be{e
razvivawe qubov kon noviot ve{ta~ki osmislen identitet kaj decata. Taka
na Makedonskiot Poluostrov i po{iroko po~nal da se gradi toj takanare~en
„nov poredok na svetot“.
Na berlinskiot kongres vo 1878 godina toga{nite velesili Franci-
ja, germanija, avstroungarija i Rusija na ~elo so anglija go izloìle no -
viot plan za takanare~enata „odbrana protiv otomanskata Imperija vo
evropa“ i na makedonska teritorija gi formiraa novite ve{ta~ki dràvi:
grcija, Italija, Romanija, Srbija, bugarija, bosna i Hercegovina i crna
gora za da im sluàt kako taMPon Zona me|u RISJanStvoto i IS -
laMot.
Vrvot na zlo~inite se zgolemi koga na videlina izleze „testamen -
tot na aleksandar treti Makedonski“, to~no posle 22 vekovi, vo Meco -
viot manuskript (O. Vagner, 1900 god.). Objavuvaweto na testamentot vo
1900 godina vo toga{na evropa predizvika {ok kaj vladite na Srbija, buga -
rija i grcija, koi so blagoslov na evropa vo periodot od 1830 g. do krajot
na 19 vek bea sozdavani kako ve[ta^KI DR@avI vrz MaKeDonSKo
naSleDStvo.
Bidej}i dokazot izleze na videlina, vladite na ovie dràvi, preku taj-
ni diplomatii, napravija taen plan koj ima{e dva glavni strategiski prav-
ci: edniot, so site sredstva da se dokaùva i da se {irat glasini i kontro -
192 Risto PoPovSKI
verzi deka testamentot ne e originalen, deka e falsifikat, deka ne e napi-

{an od Aleksandar Treti Makedonski, dodeka vtoriot pravec bil po sekoja
cena da se izbri{at Makedoncite. Poradi toa se pojavile najraznovidni tol-
kuvawa za potekloto i istorijata na „testamentot na aleksandar treti
Makedonski“ i za IStoRIJata na Makedonija i Makedoncite.
Evropa vedna{ prezela najstrogi merki protiv MaKeDonSKoto
RevolUcIoneRno DvI@eWe. Vo toa vreme kaj sultanot vo carigrad
kako li~en sovetnik bil postaven eden Angli~anec, koj imal zada~a da go po-
du~uva sultanot okolu negovite voeni dejstvuvawa. Po sovet na sovetnikot,
sultanot vo 1903 godina ispratil golema vojska, najmoderno oble~ena i voo-
ruèna so najsovremeno oru`je od toa vreme, za da go ubijat organizatorot na
makedonskata revolucija, Goce del~ev.
Ova e po~etokot na najgolemiot genocid vrz MAKEDONCITE, pred
o~ite na evropskata i svetskata javnost. Samo za potsetuvawe, dvete Bal-
kanski vojni i Prvata svetska vojna, ne slu~ajno se vodea na makedonskite te-
ritorii. Vo niv Makedoncite bea postavuvani kako topovsko meso, edni spro-
ti drugi, brat sproti brat, kako srpski, bugarski ili gr~ki vojnici. Koga
vojnite }e zavr{ea, na nekoja od trkaleznite masi vo london, versaj, buku-
re{t, Pariz ili nej, so tajni dogovori i aneksi na tie dogovori, Makedon-
cite bea raseluvani i iseluvani niz cela evropa i prekuokeanskite zemji
amerika i avstralija, samo za da ne ostanat na MAKEDONSKATA ZeMJa
i vrz MAKEDONSKOTO naSleDStvo.
MAKEDONCITE nikoga{ nema da se otkaàt od svoeto IMe - MAKE -
DONIJA. Nie znaeme deka site onie iljadnici artefakti: vazni, skluptu-
ri, zlatni nakiti, moneti od site makedonski vladeteli... koi denes se nao -
|aat niz muzeite vo Pariz, london, berlin, Minhen, viena, Rim, Wujork, ati-
na... im pripa|aat samo na Makedoncite. Poradi ova golemo i neprocenlivo
bogatstvo MAKEDONIJA e najbogatata zemja na svetot.
Zatoa, za da ne moraat ovie neprocenlivi artefakti koi ja otkrivaat
i dokaùvaat vistinata, da i gi vratat na Makedonija, so {to taa toga{ }e
stane najgolemiot centar na kulturata vo svetot, za da ne moraat da si ja pi{u-
vaat sopstvenata IStoRIJa odnovo i da zapalat i uni{tat milioni knigi
vo koi nema objektivna vistina, za da ne moraat da ja otkrijat tajnata na svoi-
te ve{ta~ki stvoreni deca (novi dràvi) okolu Makedonija, deneska vladete-
lite na svetot sakaat na Makedonija da £ go smenat IMeto i edna{ za seko-
ga{ da si go re{at problemot so MAKEDONIJA i MAKEDONCITE. Celi-
ot svet treba da znae, deka vo na{ata kolektivna svest ne postoi RaSPaRê -
na MAKEDONIJA, tuku eDna eDInStvena, celoSna MAKEDON -
SKA DR@AVA, so glaven grad SolUn!
No lo{oto, lo{oto, i samo lo{oto ne trae ve~no. So bo`ja pomo{, del

od MAKEDONCITE ostanaa i opstanaa, trpej}i, vitkaj}i se, stenkaj}i i krva-
vej}i na edno malo par~e od svojata teritorija, a ostanatite se spasija, iselu-
vaj}i se nasekade niz svetot.
Vo kontekst na gorenavedenoto, ne treba da se zaboravi deka klu~ot na
sega{nite problemi na vozobnovenata Republika Makedonija i dene{nite
Makedonci, naslednici na testamentot na Aleksandar, e tokmu vo „Testamen-
tot“ kako dokaz pred svetot, za dosega{nata nepravda i mileniumskata kra`-
ba na makedonskoto nasledstvo od strana na bugarija, grcija, Srbija i alba -
nija so ogromna pomo{ od nivnite evropski „mentori“, koi, po pravilo, na
krajot }e se svrtat i protiv niv.
Denes, na pragot na 21-ot vek, so objavuvawe na MAKEDONSKATA
DR@avnoSt na Referendumot na 8 septemvri 1991 godina, makedonskiot
narod i gra|anite so apsolutno mnozinstvo se odlu~ija za „SaMoStoJna i
SUveRena DR@ava MAKEDONIJA“ bez dodavki i pridavki. Odlukata
na Referendumot e ZaDol@Itelna!
So ova se sru{ija mnogu barieri i padnaa vo voda site lagi napi{ani
na toni i toni hartija i knigi za nepostoeweto na Makedoncite.
Nie, dene{nite generacii MAKEDONCI, treba da sme gordi pora-
di faktot {to vo na{ite veni te~e krvta na na{ite pretci - antI^KIte
MAKEDONCI, koi znaele koi se, i koi so amanet ni ostavile da go ~uvame
imeto „MAKEDONIJA“ i da prodolìme so kontinuitetot na nivnoto
Delo, na nivnata cIvIlIZacIJa i KUltURa. Imeno, zatoa na{ata
makedonska kolektivna avtenti~na misla e mnogu va`na za celiot svet i e vi-
stinski predizvik za svetskata nau~na misla vo idnite vekovi.
Denes, nie, MAKEDONCITE, sme svesni i gi znaeme site evropski igri
okolu MAKEDONIJA. Napadot vrz MAKEDONSKOTO IMe e nov dokaz za
zagovorot protiv MAKEDONIJA. Evropa e sè u{te èdna za MAKEDONSKA
KRv i kako {to izgleda nema namera da go zapre planot za UnI[tUvaWe na
MAKEDONIJA i MAKEDONCITE. O~igledno e deka Evropa i vo idnina
}e gi valka racete so MAKEDONSKA KRv. Ja povikuvam taa stara i razdr -
mana evropa da se otkaè od ovojot gnasen, fa{izoiden, genociden i rasi -
sti~ki plan i da go ostavi MaKeDonSKIot naRoD na mira.
Vo edna slobodna evropa, mnogu ~esto i so zadovolstvo se upotrebuva
zborot DeMoKRatIJa: dràvite poedine~no mora da ja imaat SloboDa-
ta i da ja imenuvaat sopstvenata zemja taka kako {to tie samite sakaat i za -
toa ne mora da potkleknuvaat pod vlijanieto natu|i pritisoci i diktatura.
Primete ja MAKEDONIJA vo evropa pod nejzinoto UStavno IMe „RE -
PUBLIKA MAKEDONIJA“ za da sedime zaedno na ista masa i da pieme bis-
tra voda od IZvoRot na MIRot.
194 Risto PoPovSKI
MAKEDONSKATA VLADA vedna{ da se obrati do site merodavni

svetski i oddelno do site nadle`ni evropski institucii so soodvetna doku-
mentacija vo vrska so KontInUIRanIot genocID {to go prave{e
Grcija vrz MAKEDONSKIOT NAROD vo poslednite 180 godini, a oddelno da
bide izvestena oon i da se izvestat site nejzini ~lenki, kako i da podnese
prijava do Me|unarodniot sud vo Hag za U@aSnIot genocID, kako ne-
nadminliv stepen na ZloStoRStvo, vrz neza{titenoto MaKeDonSKo
naSelenIe vo Egejska Makedonija i, op{to zemeno, vrz MAKEDONSKI-
OT NAROD vo tragi~niot periodot na smisleni voJnI i necivilizirani
PRogonStva od 1912 do 1949 godina, no i potoa so nehumani i necivilizi-
rani sredstva i metodi za celoSno negIRaWe na MAKEDONSKIOT
NAROD i na MAKEDONSKIOT IDENTITET. Vladata na Republika Ma-
kedonija treba najitno da go izvesti Sovetot za Bezbednost na oon deka
MAKEDONIJA e edna od osnova~ite na oon, deka ne bila i ne moè da bide
nekoja potkusuruva~ka moneta vo neminovniot proces na raspa|awe na SFR
Jugoslavija, tuku deka MAKEDONIJA e samostojna i SUveRena DR@a -
va na MAKEDONSKIOT NAROD. Vo ime na MAKEDONSKIOT NAROD
treba Makedonskata Vlada vo najkratok moèn rok vo pismena forma da go
izvesti Generalniot Sekretar na oon deka MAKEDONIJA go prekinuva
(ili go stava vo miruvawe) svoeto ^lenStvo vo oon od denot na podne-
suvawe na pismenoto barawe pa sè do 2012 godina za da £ ovozmoì na oon
vremenski prostor za vra}awe na oDZeMenIte i PoRobenIte teri -
torii na MAKEDONIJA, koi ve}e 100 godini se nao|aat pod DISKRIMI-
natoRSKa oKUPacIJa na Grcija, Bugarija, Srbija i Albanija. Ovaa
postapka treba da se odviva spored istiot me|unaroden princip so koj Ang-
lija (Obedinetoto Kralstvo) dostoinstveno go vrati Hong Kong na Narodna
Republika Kina - postojana ~lenka na Sovetot za Bezbednost na oon. MA -
KEDONIJA, koja ima najstaro IME na svetot so PALEOLITSKI KON -
TINUITET najmalku od okolu 77.000 godini, samo kako MAKEDONSKA
DR@AVA na MAKEDONSKIOT NAROD so celokupno OBEDINETA NA -
CIONALNA TERITORIJA }e prodolì da ~lenuva vo OON i vo site svet-
ski i evropski institucii i organizacii. Sekomu treba da mu stane jasno
deka bez OBEDINETA MAKEDONIJA nema nitu OBEDINETA EVROPA.
avtorot, Risto Popovski

BeLe[kA ZA AVTOROT
Risto Popovski e roden vo selo

P'pli Lerinsko - Belomorska Makedo-
nija na 29.11.1947 godina. Sirak u{te
od detstvoto, tatko mu Stojan gi osta-
vil koskite da mu se beleat do den denes
na planinata Gramos kade {to se vode-
le najte{kite i najkrvavite borbi za
osloboduvawe na Makedonija. Vo ofan-
zivata koja ja vodel gr~kiot okupator
vo 1949 godina negovoto semejstvo bilo
proterano od svoeto vekovno ogni{te
zaedno so iljadnici drugi Makedonci i
prinudeno da bega prvo vo Albanija a podocna vo Polska kade {to ì-
veel vo pove}e domovi za deca na proteranite Makedonci. Vo 1958 god-
ina se vra}a vo Makedonija i ìvee vo Domot za deca na proteranite
Makedonci „11. Oktomvri“ Skopje se do 1968 godina koga zaminuva vo
Germanija kade {to i den denes tvori i pi{uva za negovata mila tatko-
vina Makedonija i za makedonskata kauza.
Govori pove}e jazici, a onie {to go poznavaat go smetaat za publi-
cist, istori~ar, pisatel, afirmator i borec za pravata na Makedon -
cite. Makedonski Ambasador e titulata koja mu ja dodeli „Svetskiot
Makedonski Kongres“ za negovite ogromni zalagawa okolu makedonska -
ta kauza, Risto e i prviot pretsedatel na Makedonskata zaednica na „Obe-
dineti Makedonci“ za Sredna Germanija. Toj e i osnova~ na Svetskata
organizacija „Makedonski Lavovi“ i nejzin prv pretsedatel.
Poseduva najgolema arhiva za Makedonija i nejzinata istorija,
biblioteka so pove}e od 10 000 knigi, dostapni do sekoj Makedonec {to
se zanimava so istraùvawe na sevkupnoto istorisko i kulturno nasled-
stvo od Makedonija.
Vo negovite knigi osven od sopstvenata arhiva, koristeni se i ma -
terijali od golem broj arhivi niz pogolemite gradovi na Evropa: Disel-
196 Risto PoPovSKI
dorf, Berlin, Minhen, Amsterdam, Brisel, Pariz, Rim, Kopenhagen,

Stokholm i London... kako i bezbrojni napisi vo vesnicite i spisani-
jata niz Evropa.
Mnogu dragocena e i pomo{ta {to toj im ja pruà na golem broj av-
tori pri podgotovkata i pi{uvaweto na knigite.
Vo 2000 godina otpe~atena e knigata - „Aleksandar Makedonski
– Makedonizam“ od Risto Popovski i Pandil Kosturski.
Taka e nastanata i knigata za „Filip Vtori – Makedonecot“ vo ko-
avtorstvo so Angelina Markus vo 2004 godina i vtoroto izdanie od ista-
ta kniga vo 2008 godina.
Vo 2008 godina otpe~atena e negovata kniga - „Kleopatra Sedma
– Makedonkata“.
îtatelite {to sakaat da se uverat vo ona za {to toj pi{uva tre-
ba ili da go pominat istiot pat na „kopawe“ po arhivite i prou~uvaweto
na iljadnici dokumenti za Makedonija i Makedoncite niz istorijata,
ili da gi pro~itaat negovite knigi. I vo dvata slu~ai }e se gordeat
{to se Makedonci i }e po~nat da ja gledaat Makedonija na poinakov na-
~in i so poinakvi o~i.
Bibliografija
IQov, vasil, Novi soznanija za pismenosta, jazikot i kulturata na drevnite Makedonci,
Vo: "A :“ - spisanie za kultura na prostorot. - Skopje, Godina XIII, br. 5, 6 (1996), str. 78 - 85;
IQov, vasil, Najstari pi{ani spomenici kako svedo{tva za rasprostranetosta i kontinuitetot
na Makedonska Civilizacija. Vo: "A :“ - spisanie za kultura na prostorot. - Skopje,
Godina XVI (1998) str. 93 - 110;
IQov, vasil, Novi soznanija za pismenosta, jazikot i kulturata na drevnite Makedonci,
"Makedonija“ - Ilustrirana revija za iselenicite od Makedonija, Godina XLV, Skopje,
2000, br. 558 - 565; (15 septemvri 1999, br. 558, str. 28; 1 oktomvri 1999, br. 559, str. 30;
15 oktomvri 1999, br. 560, str. 36; 1 noemvri 1999, br. 561, str. 30; 15 noemvri 1999, br. 562,
str. 32; 1 dekemvri 1999, br. 563, str. 34 - 35; Godina XLVII, Skopje, 15 dekemvri 1999 -
1 januari 2000, br. 564 - 565, str. 68 - 69);
IQov, vasil, Najstari pi{ani spomenici kako svedo{tva za rasprostranetosta i kontinuitetot
na Makedonska Civilizacija, "Makedonija“ - Ilustrirana revija za iselenicite od
Makedonija, Godina XLVII, Skopje, 2000, br. 575 - 589; (1 juni 2000, br. 575, str. 48 - 49; 15
juni 2000, br. 576, str. 54 - 55; 1 juli 2000, br. 577, str. 58 - 59; 15 juli 2000, br. 578, str. 48 -
49; 1 avgust 2000, br. 579, str. 60 - 63; 15 avgust 2000, br. 580, str. 56 - 58; 1 septemvri 2000,
br. 581, str. 64 - 66; 15 septemvri 2000, br. 582, str. 50 - 53; 1 oktomvri 2000, br. 583, str. 58
- 59; 15 oktomvri 2000, br. 584, str. 56 - 59; 1 noemvri 2000, br. 585, str. 62 - 63; 15 noemvri
2000, br. 586, str. 58 - 59);
IQov, vasil, Kulturen vremeplov, postojana Makedonska Civilizacija (I), "Nova Makedonija“,
god. LVI - br. 18.919, sabota - nedela, 12 - 13 fevruari 2000, str. 25;
IQov, vasil, Vremeto sega{no, minato i idno, Makedonska Civilizacija (II),
"Nova Makedonija“, god. LVI - br. 18.925, sabota - nedela, 19 - 20 fevruari 2000, str. 25;
IQov, vasil, Golemite bitki na Drevnite Makedonci, "Makedonija“ - Ilustrirana revija
za iselenicite od Makedonija, Godina XLVII, Skopje, 15 avgust 2000, br. 580, str. 46 - 50;
IQov, vasil, Nezapirliva Makedonska Civilizacija, "Makedonija“ - Ilustrirana revija
za iselenicite od Makedonija, Godina XLVIII, Skopje, 15 dekemvri 2000 - 1 januari 2001,
br. 588 - 589, str. 74 - 77;
IQov, vasil, Po zracite i patot na Sonceto, "Start“, Godina III, Broj 107, 09. 02. 2001, str. 34 - 37;
IQOV, Vasil, Obeliskot na Zetot IL i na Zetot IR'KLE SP'ZKI (Okolu 7.000 - 5.000 g.p.n.e.),
"Makedonija“ - Ilustrirana revija za iselenicite od Makedonija, Godina XLVIII, Skopje,
2001, br. 592 - 594; (15 Fevruari 2001, br. 592, str. 58 - 59; 1 mart 2001, br. 593, str. 50- 53;
15 mart 2001, br. 594, str. 54 - 57);
IQov, vasil, Po zracite i patot na Sonceto, "Makedonija“ - Ilustrirana revija za iselenicite
od Makedonija, Godina XLVIII, Skopje, 1 Avgust 2001, br. 595, str. 58 - 59;
IQov, vasil, Najstari svedo{tva za makedonskata pismena tradicija, Komentari & Debati,
"Nova Makedonija“, Ponedelnik, 16 mart 2009, str. 14;
IQov, vasil, Makedonija centar na sovremenata teogonija (27. X. - 17. XI. 1996 g.) - promocija
na istoimenata kniga na prof. d-r Ta{ko Bel~ev vo Bogdanci na 7. 12. 1996 godina
(Vidi: Bel~ev, prof. d-r Ta{ko, Makedonija lulka na najdrevnata civilizacija na svetot,
Skopje, 2010, str. 115 - 142).
vasil Iqov - Paleolit - Makedonija 1. YouTube Video - Author: miloradBG
vasil Iqov - Paleolit - Makedonija 2. YouTube Video - Author: miloradBG
ILYOV, Vasil, New discoveries about the literacy, language and culture of the Ancient Macedonians (1 - 7),
„Macedonia“, Illustrated Review for Expatriates from Macedonia, Year XLV, Skopje, 2000, № 558 -
565 (15 September 1999, № 558, p. 29; 1 Oktomber 1999, № 559, p. 31; 15 Oktomber 1999, №
560, p. 37; 1 November 1999, № 561, p. 31; 15 November 1999, № 562, p. 33; 1 December 1999,
№ 563, p. 36 - 37; Year XLVII, Skopje, 15 December 1999 - 1 January 2000, № 564 - 565, p. 70 - 71);
ILYOV, Vasil, Deolst written monuments as testimonies to the dispersion and continuity of the Macedonian
Civilisation, „Macedonia“, Illustrated Review for Expatriates from Macedonia, Year XLVII, Skopje,
1 Juny - 15 November 2000, № 575 - 589; (1 Juny 2000, № 575 p. 50 - 51;15 Juny 2000, № 576 ,
p. 56 - 57; 1 July 2000, № 577, p. 60 - 61; 15 July 2000, № 578, p. 50 - 51; 1 August 2000, № 579,
p. 64 - 67; 15 August 2000, № 580, p. 59 - 61; 1 September 2000,№ 581, p. 67 - 69; 15 September
2000, № 582, p. 54 - 57; 1 Oktomber 2000, № 583, p. 60 - 61; 15 Oktomber 2000, № 584, p. 60 - 64;
1 November 2000, № 585, p. 64 - 65; 15 November 2000, № 586, p. 60 - 61);
ILYOV, Vasil, Great battles of the Ancient Macedonians, „Macedonia“, Illustrated Review for Expatriates from
Macedonia, Year XLVII, Skopje, 15 August 2000, № 580, p. 51 - 55;
ILYOV, Vasil, Unrestrainable Macedonian Civilization, „Macedonia“, Illustrated Review for Expatriates from
Macedonia, Year XLVIII, Skopje, 15 December 2000 - 1January 2001, № 588 - 589, p. 78 - 81;
ILYOV, Vasil, The Obelisk of the Ruler IL and the Ruler IR'KLE SP'ZKI (c. 7000 - 5000 BC), „Macedonia“,
Illustrated Review for Expatriates from Macedonia, Year XLVIII, Skopje, 2001, № 592 - 594; (15
February 2001, № 592, p. 60 - 61; 1 Mart 2001, № 593, p. 54 - 57; 15 Mart 2001, № 594, p. 58 - 61);
ILYOV, Vasil, On the rays and the path of the Sun, „Macedonia“, Illustrated Review for Expatriates from
Macedonia, Year XLVIII, Skopje, 1 August 2001, № 595, p. 60 - 61;
D’ERRICO, Francesco, The Invisible Frontier. A Multiple Species Model for the Origin of Behavioral Modernity,
Evolutionary Anthropology 12, 2003, p. 188 -202;
D’ERRICO, F., HENSHILWOOD, C., LAWSON, G., VANHAEREN, M., SORESSI, M., BRESSON, F.,
TILLIER, A.M., MAUREILLE, B., BACKWELL, L., LAKARRA, J.A., JULIEN, M., 2003.
The search for the origin of symbolism, music and language: a multidisciplinsry endeavour. Journal
of World Prehistory, 17 (1): 1 - 70;
JACOBS, Z., WINTLE, A.G. & DULLER, G.A.T. (2003a). Optical dating of dune sand from Blombos Cave,
South Africa: I - multiple grain data. J. Human Evolution 44, p. 599 - 612;
JACOBS, Z., DULLER, G.A.T. & WINTLE, A.G. (2003b). Optical dating of dune sand from Blombos Cave,
South Africa: II - single grain data. J. Human Evolution 44, p. 613 - 625;
SCHWAB, Catherine, La Collection Piette, Musée d’Archéologie nationale château de Saint-Germain-en-Laye,
Paris, 2008, p. 124 - 125.
Vasil Iljov - Prahistoric Macedonia - Posted by: miloradBG
http://cogweb.ucla.edu/ep/Art/BlombosOchre.jpg-Mozilla Firefox
http://www.unet.com.mk/ancient-macedonians by Vasil Ilyov
You Tube - Vasil Iljov guest @Makedonium - 77000 years MAKEDONIA
http://www.google.com/search - Vasil Iljov - 77000 years MACEDONIANS writings deciphered - 1/5, 2/5, 3/5,
4/5, 5/5
Vasil Iljov guest @Makedonium - 77000 years MAKEDONIA - Author: aristotelpiperka
Search Video You Tube/ Vasil Iljov @Makedonium - 77000 years MAKEDONIA
Vasil Iljov Paleolit Macedonia 1. YouTube Video - Author: miloradBG
Vasil Iljov Paleolit Macedonia 2. YouTube Video - Author: miloradBG
Mazorg - Vasil Iljov - 77000 years MACEDONIANS writings deciphered - 1/5, 2/5, 3/5, 4/5, 5/5 -
Posted by: aristotelpiperka
Vasil Iljov vo emisijata "Nenajaveno" na TV Star, Stip, 25 06 2010 - 1/6, 2/6, 3/6, 4/6, 5/6, 6/ - Posted by: Iljo048
Mazorg - Vasil Iljov - 102.010 years of Macedonian writings - 1/6, 2/6, 3/6, 4/6, 5/6, 6/6 -
Posted by: aristotelpiperka
Mazorg -Tashko Belchev i Vasil Iljov vo Bogdanci - 1/14, 2/14, 3/14, 4/14, 5/14, 6/14, 7/14, 8/14, 9/14, 10/14,
11/14, 12/14, 13/14, 14/14 - Posted by: aristotelpiperka
mify narodow mira: |NCIKLOPEDIQ W DWUH TOMAH, wTOROE IZDANIE, tOM 1, a - k, gLAWNYJ
REDAKTOR s. a. tOKAREW, sOWETSKAQ |NCJKLOPEDIQ, mOSKWA, 1987, 671 S. S ILL.
mify narodow mira: |NCIKLOPEDIQ W DWUH TOMAH, wTOROE IZDANIE, tOM 2, k - q, gLAWNYJ
REDAKTOR s. a. tOKAREW, sOWETSKAQ |NCJKLOPEDIQ, mOSKWA, 1988, 719 S. S ILL.
mifologiq: iLL@STRIROWANNYJ \NCIKLOPEDIÊSKIJ SLOWARX, gLAWNYJ REDAKTOR
e. m. mELETINSKIJ, sANKT - pETERBURG, 1996, 848 S. S ILL.
Hristo andonov Poqanski, Herakle
boRZa, Juxin n.; Vo senkata na Olimp: pojavata na Makedon
Gerhard J. Bellinger, Knaurs Lexikon der Mythologie, Über 3000 Stichwörter zu den Mythen aller Völker, über
400 Abbildungen, Lizenz für Weltbild Verlag von Knaur, 2001, 570 Seiten.
Edward Tripp „Reclams Lexikon der antiken Mythologie” Abbildungsvermerk 72 Abbildungen und 5 Karten-
Skizzen. 21,5 cm, ISBN-103-15-010451-3, Seiten560, Veröffentlicht November 2001
Cotterell Arthur, Die Enzyklopädie der Mythologie, ISBN: 3897363003, 256 Seiten, 2000
Fernand Comte, Mythen der Welt, 321 Seiten, ISBN: 978-3-8062-2168-8, Erschienen: 2008
Neil Philip & Philip Wilkinson, Kompakt & Visuell. Mythologie Götter, Helden, Mythische Orte,
Schöpfungserzählungen der Welt, ISBN-10:3-8310-1304-7, Veröffentlichungsdatum:September 2008
Gustav Schwab, Troja, ISBN-10:3-458-34717-8, Veröffentlichungsdatum:Mai 2004
Sabine Hojer, Troja, Erscheinungsdatum: 08 2008, ISBN 978-3-89660-566-5
Rosemary Sutcliff, Troja und die Rückkehr des Odysseus, Die Geschichte der Ilias und der Odyssee, April 2004,
David Boyle / Viv Croot: Troja, Homers Ilias neu erzählt gelistet seit: 19.03.2010, ISBN: 3896782681
Sophokles, die Trachinierinnen
Knaurs, Lexikon der mithologie
Hans Helmut Hillrichs, Troja ist überhal
Michael Meyer, Astromedizin und Mythologie
Joseph Campbell, Mythen der menschheit
Wilhelm Wollmer, Wörternuch Der Mythologie
Der Brock Haus, Mythologie Die Welt der Götter, Helden und Mythen
Manfred Lurker, Lexikon Der Götter und Demonen, Antike Welt Zeischrift für Archäologie und Kulturgeschichte
SODR@INA
VOVED..................................................................................................................................................................................................................................................................5
POTEKLOTO, ETNOGENEZATA I RANATA
MITOLOGIJA NA DREVNITE MAKEDONCI..............................................................................................................5
KAKO SE [IRELE LU\ETO NA ZEMJATA..........................................................................................................................5
ÔVE^KITE RASI..................................................................................................................................................................................................................8
MIT, MITOLOGIJA...........................................................................................................................................................................................................15
Ra|aweto na bogovite.........................................................................................................................................................................................................20
Ra|aweto na titanite.....................................................................................................................................................................................................21
nokida i nejzinite deca...................................................................................................................................................................................................23
nerej......................................................................................................................................................................................................................................................................24
Decata na Ketoida i Forkie.................................................................................................................................................................................25
Decata na ehidna..........................................................................................................................................................................................................................26
Decata na Feba i Kej...............................................................................................................................................................................................................27
Decata na Rea i Kron.............................................................................................................................................................................................................28
Decata na Yeus.....................................................................................................................................................................................................................................29
Drugite bogovi..................................................................................................................................................................................................................................30
Decata na boginkite............................................................................................................................................................................................................32
Prometej go im go donel oganot na lu|eto..................................................................................................................................33
YEUS – KRALOT NA BOGOVITE..............................................................................................................................................................35
HERA – KRALICA NA BOGOVITE......................................................................................................................................................39
ISTORIJATA NA JO
– POSLEDICA NA BO@ESTVENA NEVERNOST.....................................................................................................40
POSEJDON – BOGOT NA MORIwATA........................................................................................................................................43
HAD I DEMETRA.......................................................................................................................................................................................................................47
Had - Kral na mrtvite............................................................................................................................................................................................................47
Strukturata na Podzemjeto..........................................................................................................................................................................................48
DEMETRA – BOGINKA NA VEGETACIJATA...............................................................................................................51
ISTORIJATA NA PERSEFONA............................................................................................................................................................52
AFRODITA I ARES............................................................................................................................................................................................................54
AFRODITA – BO@ICA NA QUBOVTA...................................................................................................................................54
ARES – BOG NA VOJNATA.....................................................................................................................................................................................57
Faten na delo.......................................................................................................................................................................................................................................58
APOLON I ARTEMIDA............................................................................................................................................................................................59
RA\AwETO NA BLIZNACITE.................................................................................................................................................................59
APOLON – BOG NA SVETLINATA I NA VISTINATA.....................................................................60
Mitot za Marsija............................................................................................................................................................................................................................62
ARTEMIDA BO@ICA NA LOVOT......................................................................................................................................................63
Mitot za Akteon..............................................................................................................................................................................................................................64
ATINA I HEFEST
– GRADITELI NA CIVILIZACIJATA.................................................................................................................................66
ATINA – BOGINKA NA PRONAO\A[TVOTO.......................................................................................................66
HEFEST – BOG NA KOVAÎTE I NA OBRABOTKATA
NA METALITE..............................................................................................................................................................................................................................68
Siluvaweto na Atina.............................................................................................................................................................................................................69
HERMES I DIONIS........................................................................................................................................................................................................70
Hermes - bog na kradcite, na trgovijata i na itrinata.............................................................................................70
BO@JIOT SIN DIONIS - BOG NA VINOTO,
PLODNOSTA I VEGETACIJATA.........................................................................................................................................................73
DIONIS – SIN NA YEUS.....................................................................................................................................................................................75
DIONIS (RIMSKI BAHUS)............................................................................................................................................................................77
POMALKU VA@NITE OLIMPISKI BOGOVI....................................................................................................83
Hestija - boginka na doma{noto ogni{te..........................................................................................................................................83
Heba - boginka na mladosta..........................................................................................................................................................................................84
Iris - boginka na vinoìtoto...............................................................................................................................................................................85
Gracii - boginki na ~ove~kiot soìvot..............................................................................................................................................85
Muzite - boginki na umetnosta..............................................................................................................................................................................86
BARAwETO NA ZLATNOTO RUNO....................................................................................................................................................87
POTEKLO NA ZLATNOTO RUNO..........................................................................................................................................................87
Jason gi sobira Argonautite.....................................................................................................................................................................................89
POTRAGATA.......................................................................................................................................................................................................................................91
Smrtta na Hil i zagubata na Herakle.......................................................................................................................................................91
Borbata so tupanici so kralot Amik........................................................................................................................................................92
Finej i Harpiite............................................................................................................................................................................................................................92
Simplegadite.........................................................................................................................................................................................................................................93
Kolhida i Zlatnoto runo.................................................................................................................................................................................................93
MAKEDON................................................................................................................................................................................................................................................97
MAKEDONSKIOT MITOLO[KI SISTEM...............................................................................................................100
DVANAESETTE PODVIZI NA HERAKLE......................................................................................................................103
Potekloto na Herakle......................................................................................................................................................................................................103
Prviot podvig - lavot od Nemeja....................................................................................................................................................................106
Vtoriot podvig - Hidrata od Lerna..........................................................................................................................................................108
Tretiot podvig - veparot Eber od Erimantija......................................................................................................................109
êtvrtiot podvig - Kerinejskata srna.................................................................................................................................................111
Pettiot podvig - Stimfalskite ptici..............................................................................................................................................112
[estiot podvig - [talite na Augi...........................................................................................................................................................113
Sedmiot podvig - Kritskiot bik....................................................................................................................................................................115
Osmiot podvig - Kowite na Diomed..........................................................................................................................................................116
Devettiot podvig - Pojasot na Hipolita........................................................................................................................................117
Desettiot podvig - dobitokot na Gerion.........................................................................................................................................119
Edinaesettiot podvig - jabolkata na Hesperidite.......................................................................................................121
Posledniot podvig - kra`bata na Kerber.....................................................................................................................................123
SMRTTA NA HERAKLE I VOSKRESNUVAwETO............................................................................................125
OLIMPISKITE IGRI.............................................................................................................................................................................................131
Olimpiskiot ogan.....................................................................................................................................................................................................................133
MITOT ZA DEDAL I IKAR............................................................................................................................................................................136
Tezej i Minotaurot.................................................................................................................................................................................................................137
Begstvoto na Dedal i Ikar.......................................................................................................................................................................................140
ILIONSKATA* (TROJANSKATA) VOJNA....................................................................................................................141
ODLUKATA NA PARIS – PRIÎNA ZA VOJNATA..................................................................................141
Istorijatot za razurnuvaweto na Ilion........................................................................................................................................141
ILIONSKATA VOJNA.............................................................................................................................................................................................144
SKITAwATA NA ODISEJ...............................................................................................................................................................................158
RA\AwETO I LEGENDATA ZA BO@JIOT SIN
ALEKSANDAR MAKEDONSKI..............................................................................................................................................................169
RECENZIJA - Angelina Markus................................................................................................................................................................187
REFERENDUMOT OD 8 SEPTEMVRI 1991 GODINA KAKO
MAKEDONSKI ODGOVOR NA TRIVEKOVNATA GOLGOTA
NA MAKEDONSKIOT NAROD.................................................................................................................................................................190
INDEKs
A Almalteja 35 Atlantida 45
Aloadi 44 Atalanta 91
Abant 120 Amatij 97 Atam 76, 87, 88
Abder 116, 117 Amaltea 28 Atiwani 81
Admeta 117 Amazonkite 117, 118, 119 Atina 18, 38, 62, 66, 67, 68, 69, 70,
Adot 174 Amfitrion 103, 104 76, 82, 94, 103, 105,, 106,
Afrodita 18, 23, 24, 30, 32, 38, 54, Amfipol 185 108, 113, 128, 136, 137, 140,
55, 56, 57, 58, 60, 63, 68, Amisos 184 142, 143, 149, 152, 155, 156,
85, 142, 143, 144, 148, Amik 92 158, 160, 165
149, 157, 188 Amon 178, 179, 180, 183 Atlas 30, 31, 32, 33, 34, 70, 121,
Agamemnon 145, 147, 148, 149, 150, Amon Ra 183, 185 122, 123
151, 155, 188 Amon-Yeus 179 Atropida 29
Agava 30, 80 Amun 178 Augi 114, 115, 121
Agenor 115 Andata 172 Aulis 145
Aglaja 29, 85 Androgej 137 Autolik 105
Agrij 31, 127 Andromeda 19 Avtona 30
Agrijani 101 Angelina Markus 187, 189, 196
Agrijanija 101 Anhidej 32
Agronautite 94 Ankaij 91
Aheron 48, 50 Antesteriite 75
B
Aheloj 127 Antem 120
Ahil 19, 32, 146, 147, 148, 150, 151, Bahus 77
Antesterii 74
152, 153, 155, 162, 176, 188 Bahanaliite 79
Antiloh 151
Aison 89, 90 Belazgi 101
Anub 97, 98
Ajak 50 Belagonija 101
Apel 17
Ajet 89 Beotija 87, 88, 89
Apolon 29, 31, 38, 59, 60, 61, 62,
Ajgis 35 Berbrik 92
63, 64, 70, 71, 72, 82, 88, 91,
Ajtej 31 Berlinskiot kongres 191
92, 105, 106, 126, 137, 147,
Ajter 21 Biada 27
148, 151, 155, 174, 175, 176
Ajtolija 126 Biblijata 18, 169
Apostolite 189
Ajtos 93, 94, 95, 96 Bistonci 116
Argej 21
Akropol 82 Blombos 9, 10, 11, 12, 97
Argonautite 96
Aktaijon 30 Bo`jata majka MA 97, 190
Artemida 64
Akteon 64, 65 Bosfor 93
Aramba{a 172
Alebion 120 Briseida 147
Ares 30, 40, 41, 42, 44, 54, 56, 57,
Aleksandar 183 Brijarej 21
58, 67, 91, 112, 117, 118, 119,
Aleksandar Il 184 Briseja 150
141, 149, 150
Aleksandar Makedonski 17, 19, Brontej 21
Arg 40, 41, 42, 91
169, 173, 177, 182, 184, 185, Bukure{t 192
Argo 91, 93, 95, 96
196 Argolida 116
Aleksandar Treti Makedonski Argonauti 90, 91, 95, 110, 189
179, 181, 189, 190, 191, 192 Arhitel 127 V
Aleksandrija 184, 185 Arijadna 30, 49, 81, 139, 140
Aleksandar 105, 181 Aristandar 170, 172, 181 Vasil Iqov 9, 10, 12, 13
Aleksandar Treti 176 Aristofan 189 Vatikan 33
Aleksandar Veliki 173, 183 Arkadija 111 Vavilon 186
Alekta 23 Artemida 63, 65, 148 Venera 54
Alfej 114 Artemida 30, 31, 38, 44, 59, 60, 63, Versaj 192
Alkino 165 65, 67, 111, 148, 177 Vesta 84
Alkionej 127 Aspirt 96 Vestalskite devici 84
Alkmena 31, 103, 104 Askalaf 91 Vulci 39
G e Euarna 24
Eufrosina 85
Geraida 23 Eagar 98 Eunom 127
Gea 21, 22, 23, 24, 26, 27, 28, 29, 37, Eber 109, 110 Eurinoma 29, 85
46, 69, 121, 127 Edonen 78 Evristej 103,, 106, 107, 110, 114,
Geatea 24 Eduar Piet 9 115, 116, 117, 119, 121,
Gervon 26 Efaston 42 122, 123, 124, 125
Gerion 26, 119, 120 Efes 177 Eurit 105, 125, 127, 128
Giej 21 Efialtej 44 Eurition 119
Gigantite 127 Efijalt 127 Eurvaleida 25
Golemiot Ajaks 146, 151, 155 Egej 138 Euterpa 86
Goce Del~ev 192 Egina 50 Evbeja 125
Golemata Majka 189 Egla 121 Evena 127
Gorgona 43 Ehedor 122 Evmaj 166
Gramos 195 Ehidej 26 Evnoma 29
Gration 127 Ehidna 26 Evribija 26
Ehion 91 Evridika 42
d Ehnaton 179 Evripid 189
Eidija 31 Evropa 77, 115
Dajmej 30 Eikitija 30
Dajnoida 25 Eirenea 29
Dardanci 101, 141 Elektra 25, 32, 189
Z
Dardanija 101 Elektrion 103
Zeloida 27
Dejaneira 127 Elena 18, 38, 141, 142, 143, 144,
ZETA MAKEDONIJA 12
Demetra 27, 77, 78 145, 148, 149, 157, 188, 189
Zlatnite jabolki 121
Dedal 136, 137, 139, 140 Eleuz 52
Zlatnoto runo 87, 93, 95, 96, 110
Deifob 152 Elisej 48, 50
Deil-el-Bahri 178 Elimeja 171
Dejaneira 81, 126, 127, 128 Elis 113, 115 Y
Delfi 29, 61, 88, 106, 126, 131, Enej 32
174, 176 Enjoida 25 Yeus 85
Delfiskoto proro{tvo 88, 175 Enkelad 127 Yeus 17, 19, 21, 27, 28, 30, 31, 32, 34,
Demetar 83 Eol 160 35, 37, 38, 39, 41, 43, 45, 50, 51,
Demetra 32, 45, 51, 52, 188 Eos 32 52, 55, 57, 59, 61, 66, 67, 68, 69,
Demofon 52 Epimetej 34 70, 71, 72, 73, 75, 76, 77, 78, 83,
Dernetera 29 Ereb 21, 34, 48 84, 85, 86, 89, 97, 100, 103, 104,
Derkin 120 Erida 23 107, 115, 116, 120, 121, 122,
Derveni 49 Erinija 23 126, 128, 142, 143, 144, 148,
Dijana 18 Eridan 122 149, 150, 151, 165, 173, 182,
Dikea 29 Erigona 81 183, 185, 188
Dionis 30, 31, 38, 49, 56, 73, 74, 75, Erihtonej 70 Yeus/Amon 175, 176, 182, 185
76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 85, Erimantija 109 Yeus/Amon Ra 186
97, 98, 181, 188 Erimantskiot vepar 109
Diona 55 Erinidite 50
Diomed 67, 89, 116, 146, 149, 155, Eris 57, 141
I
158 Eritija 121
Ida 143, 151
Diomeda 117 Erition 120
Idmon 91
Dionisii 82 Eronima 68
Ifit 125, 126
Dionisovite misterii 177 Eros 21, 23, 56
Ikar 136, 137, 140, 188
Dorisida 24 Eshil 189
Dorisa 24, 30 Ikarij 81
Etolija 81
Ikarija 140 Kalipso 165 L
Il 183 Karkin 108
Il (Ile) 9, 11, 31, 58, 74, 113, 119, Kastor 91, 92, 105 Latinej 31
120, 185, 190 Kerida 23 Ladon 122
Il i Selena 184 Kej 21, 27 Laetoli 6
Ilionskata vojna 146, 147, 153 Kenturot Nes 127 Lafistijan 88
Ilijada 45, 55, 147 Kentaur 109 Lahezida 29
Ilijadata 18, 153, 188 Kerber 26, 50, 123, 124 Laistrigonite 160
Ilijada i Odiseja 86 Kerinejskite planini 111 Lam 160
Ilion 15, 44, 100, 127, 141, 143, Kerinejskata srna 111 Lantian 6
144, 145, 146, 148, 149, 150, Kerinejskiot elen 111 Lapej 21
152, 153, 155, 156, 158, 165, Ketoida 25, 26 Lapet 34
167 Kikoni 158 Lavirintot 140
Ilioncite 151, 150, 152, 153, 189 Kitairon 80 Lemno 69
Ilionskata vojna 18, 67, 141, 143, Kiklop 189 Lernejskata Hidra 121, 127
148, 157, 158, 188 Kiklopite 48 Lerna 26
Iliri 101 Kiklopot 44 Lernejskata Hidra 109
Ilirija 101, 122 Kiliene 70 Leta 50
Ino 76, 87, 88 Kilikija 26 Leto 27, 31, 59, 60, 63
Iola 125, 128 Kirka 31, 161, 162, 163 Leukotea 76
Iolaj 108, 109 Kitera 105 Lezbos 86
Iris 85 Kithairon 105 Lihas 128
Irisida 25 Kleopatra Selena 184 Likija 172
Ismar 158 Kleo 86 Likon 97
Istam 116 Kleona 107 Likt 28
Itaka 146, 158, 160, 165, 166, 168 Kleopatra Sedma – Makedonkata Likurg 78, 80, 98
Itikle 109 182, 184, 196 Lin 105
Izida 97 Klimena 34 Linkesti 101
Klitij 127 Linkestida 101
Klotoida 29 Lisip 17
J Kokit 49 Lizimah 178, 185
Kokal 140 London 192
Japet 34 Kolhis 89, 91, 146 Luvr 38
Jason 32, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, Kolhida 93
96, 110, 188 Kolosot od Rodos 183
Jefalej 32 Koprej 106 M
Jo 40, 41, 42 Kos 127
Jolk 89 Kotej 21 MA 9, 11
Jolkos 89, 93 Koukoutija 6 Marija 175
Jolks 96 Kralot Augi 113 Magnet 97
Jupiter 36 Krani 144 Malesija 172
Kratej 27 Maraton 116
Kreont 105 Maja 31
k Kretej 89 Makedonskiot poluostrov 133
Krij 21, 26 Makedon 38, 97, 98, 100, 181, 189
Kapij 32 Krisaorida 26 Makedoncite 170
Kalidon 127 Krit 31, 37, 50, 81, 82, 115, 116, Makedonija 170
Kanopus 183 120, 136, 138, 144, 175 Makedonoid 7
Kadmo 30, 75, 77, 80 Kritskiot bik 115 Malesi 101
Kalaj 93 Kron 21, 27, 28, 29, 39, 43, 48, 51, 55 Malesija 171, 176, 177
Kalhis 146, 147 Ksant 74 Maliot Ajaks 146
Kaliopa 86 Ksantika 74 Mamontovaja Kurja 11
Mamutska Koliba 9 N Ortar 26
Mamutskata koliba 13 Orest 189
Marija 171, 172, 173, 174, 175, 179 Naks 140 Oresti 101
Marko Antonie 184 Nausika 165 Orestida 101
Mars 58 Nefela 88 Orfej 42, 91, 98, 123
Marsija 62 Nemesiida 23 Orhomen 76
Mas de Azil 8, 11, 12, 97 Neada 70 Ortar 119, 120
Meduza 25 Nefela 87 Oziris 97, 98, 181
Meda 172 Nej 192
Medeja 31, 94, 95, 96, 189 Nektanebos 180 P
Megalopolis 176 Nektanebos Vtori 184
Megara 105 Nemeja 106 P'pli 195
Megera 23 Nemejskata {uma 105 Palant 27
Mekona 34 Nemejskiot lav 107 Pasifeja 137
Meleager 126 Neoptolemej 172, 176 Paf 23
Melpomena 86 Nereida 24, 43 Palada 105, 128
Memfis 172 Nerej 24, 30, 122 Palant 26, 127
Memnosina 21 Nestor 146, 150, 151 Pandal 149
Menadi 49, 188 Nevkon 87 Pandema 56
Menelaj 141, 142, 143, 144, 145, Nika 27 Panteon 66
147, 148, 149, 150, 151, Nike 172 Panteonot 190
153, 155, 157, 188 Nikida 103 Parasija 111
Menelajcite 155 Nil 42 Paris 141, 143, 144, 146, 148, 153,
Menetij 34 Nisa 76 155, 188
Merkur 18 Nokida 21, 22, 23 Pariz 192
Metaneira 52 Patroklo 146, 148, 151, 152, 188
Metida 29, 37, 66 w Pelej 32, 141
Metis 29 Pegasej 26
Metona 175 wujork 192 Pela 18, 73, 74, 75, 82, 101, 175,
Mikena 106 176, 181, 187
Mimant 127 O Pelagonija 101
Mino 137 Pelazgi 101, 141
Minotaurot 81, 137 Odisej 30, 44, 145, 150, 155, 158, Pelij 89, 90, 96
Mida 80 159, 160, 161, 162, 163, 166, Peloponez 113
Mideja 106 167, 168, 188, 189 Pemfredoida 25
Mikena 110, 116, 119, 121, 123, 145 Odisejata 188 Pena 114
Minierite 105 Odrisi 101 Penelopa 166, 167, 168
Mino 30, 50, 81, 116, 139, 140, 175 Odrisija 101 Pentej 80
Minotaurot 139 Ohalija 128 Pentejis 30
Minotaurot 138 Oin 81 Peonci 101
Mirmidoncite 146 Ojnej 126 Peonija 101
Misir 19, 42, 122, 170, 172, 178, Okean 21, 24, 25, 26, 29, 31, 34, 37, Persefona 38, 188
181, 184, 186 85 Persija 100
Mnemozina 29, 86 Olduvai-[luht 6 Pergamon 24
Moiridi 23 Olimp 27, 29, 31, 37, 48, 51, 52, 53, Periklimen 91
Morida 23 55, 57, 58, 60, 68, 69, 71, 75, Persefona 29, 52, 53, 78
Moesi 101 83, 103, 117, 148, 165 Perseida 31
Moesija 101 Olimpija 131, 171, 176, 177 Persej 19, 25, 100
Molorh 107 Olimpiski igri 115, 131, 133, Petralona 5, 6, 101
Momoj 23 134, 135 Pierija 29
Mongoloid 7 Olint 175 Pier 98
Muzite 29, 62, 86, 188 Omfala 126, 127, 128 Pirej 97
Pitija 61, 106, 126, 175, 176 Siva 178 Tifon 26
Piton 59 Skiti 141 Tiha 188
Platon 55 Solun 192 Tija 97
Plejon 31 Sparta 143, 144, 149 Tindarej 144
Plutarh 172, 173, 175, 181 Spejoida 24 Tiranis 128
Pluto 32 Stajnoida 25 Tiresij 104
Polifem 21 Stenel 103 Tirinis 127
Posejdon 25, 60 Steropej 21 Tirins 106, 125
Podoroj 30 Stiks 48, 49, 50, 75, 123, 155 Tisifona 23
Polibot 127 Stiksida 27 Titanite 24, 48
Polibotej 45, 46 Stimfalskite mo~uri{ta 112 Toant 127
Polidevk 91, 92 Stimfalskite ptici 112, 113 Trakija 77, 92, 101, 116, 120, 185
Polifem 159, 160 Strimon (Struma) 121 Trahina 128
Politimnija 86 Svetiot ogan 133 Trakijci 101
Pont 24 Svetiot oltar 134 Tribali 101
Porfirion 127 Svetski Makedonski Kongres 195 Tribalija 101
Posejdon 24, 25, 28, 30, 31, 43, 44, Trite gracii 85
45, 46, 51, 60, 83, 91, 105, T Triton 25, 30
116, 120, 151, 158, 159, Troa 172
160, 165, 188 Tafirite 103 Troja 188
Priap 56 Talej 136 Tutmos Treti 179
Prijam 143, 146, 148, 153, 157, 188 Talija 29, 85, 86
Prometej 33, 34, 39, 122, 189 Tanatida 23 U
Psotis 109 Tart 119
Ptolomej Treti 183 Tartar 26, 44, 48, 50 Uran 21, 22, 23, 27, 37, 55, 127
Tartes 120 Uranija 55, 86
Taumant 25
R
Taumantej 25 F
Temenidi 141
Ra-Il 182, 183
Tetida 148, 150, 152 Faetonej 32
Radamantej 50
Tetija 26 Faidra 140
Ramzes Vtori 179
Tea 21 Fajum 185
Rasin 189
Teba 30, 75, 77, 80, 88, 103, 105, 172 Feba 27
Rea 21, 27, 39, 51, 55
Tebancite 105 Fejakija 165
Rim 32, 84
Telegonej 31 Filip Vtori Makedonski 135
Risto Popovski 187, 189, 194
Telemah 166 Filip Vtori 170, 172, 175, 176,
Telemes 172 177, 196
S Temida 21 Fidina 172
Temisa 29 Fila 171
Samotraki 171, 173, 174 Temiskir 118 Filoktet 18, 128
Satirite 71 Teogonija 33 Finej 92, 93
Safo 18, 86 Terezie 162 Flegeton 50
Sangela 181, 187 Terezij 165 Foboj 30
Satir 62 Termodont 118 Fol 109
Satiri 49 Terpsihora 86 Forkie 25, 26
Satirite 78 Tetida 32 Frigija 77
Scila i Haribda 164 Tetida 31, 37, 68, 141, 148, 155 Friks 87, 88, 89, 90
Sedumte svetski ~uda 177 Tetija 21 Ftija 32
Semela 30, 73, 75, 76, 77, 78 Tetis 78 Fufrozina 29
Silen 78 Teukros 146 Furiite 50
Simplegadite 93 Tezej 81, 82, 106, 116, 137, 138,
Sirenite 163 139, 140
H Helenite 67, 141 Hipolita 118
Helespont 89 Hidra 26
Halimeda 24 Helie 165 Hidrata od Lerna 108
Had 27, 29, 43, 45, 47, 48, 49, 51, 52, Helikon 29, 165 Hil 91
53, 57, 72, 76, 83, 123, 188 Hera 27, 30, 35, 37, 39, 40, 41, 42, Himer 23
Hadovo carstvo 123 44, 57, 59, 68, 69, 73, 75, 76, Himera 26
Hairon 175 78, 83, 84, 88, 89, 90, 103, 104, Hipnoj 23
Halkidik 101 105, 108, 109, 116, 117, 118, Hiperion 21
Harfa 98 120, 121, 122, 126, 142, 143, Hipolita 117, 118, 119
Harmoneja 80 148, 149, 151, 188 Hiponoja 24
Hares 183 Herakle 17, 18, 19, 30, 31, 34, 38, 42, Hipolit 18, 127
Harfite 25 81, 91, 92, 103, 104, 105, Hiron 109, 176
Harmonija 30 106, 107, 108, 109, 110, Hnum 180
Haron 49, 50, 123 111, 112, 113, 114, 115, Homer 15, 16,45, 48, 55, 77, 86, 147,
Harpiite 92, 93 116, 117, 118, 119, 120, 158, 188
Hat{epsut 178, 181 122, 123, 124, 125, 126, Hrisa 147
Helespont 121 127, 128, 131, 135, 170, Hrizaor 44
Helie, 162 173, 181, 182, 188, 189
Hestija 27 Heraklid 105
Heba 30, 84 Heraklidi 141
Hefest 56, 58, 67, 68, 69, 70, 105, Herkulovi stolbovi 120 Cet 93
113, 152, 188 Hermes 31, 32, 40, 41, 42, 71, 72, 76, Crnoid 7
Hejron 89 80, 82, 85, 88, 89, 91, 105, Crveni Steni 5, 6, 101
Hekata 27 123, 128, 161, 188
Hektor 146, 149, 151, 152, 153, Herostrat 177
157, 188 Hesperidite 121 [
Hekuba 189 Hesiod 15, 16, 20, 33
Hela 88, 89 Hesperaretuza 121 [ekspir 189
Hele 87 Hestija 83, 84 [iva 185
C I P - Katalogizacija vo publikacija
Nacionalna i univerzitetska biblioteka „Sv. Kliment Ohridski“, Skopje
323.11.071.1(=293)
POPOVSKI, Risto
Mitologijata na Makedoncite / Risto Popovski. - Skopje : Markus A.,
2010. - 208 str. : ilustr. ; 24 sm
Fotografija i bele{ka za avtorot: str 195. - Bibliografija: str. 197
ISBN 978-608-65008-6-3
a) Makedonci, anti~ki - Etnogeneza
COBISS.MK-ID 84399626

Митологија на Македонците

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Митологија на Македонците

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

ISBN 978-608-65008-6-3

Il (Ile), bogot na Sonceto

Skopje, 2 avgust 2010 godina

POTekLOTO, eTNOGeNeZATA I RANATA

Makedoncite se najstariot narod vo dene{na Evropa. Poglednete

kAkO Se [IReLe LU\eTO NA ZeMJATA?

Ne e to~no poznato koga za prv pat Bog ja naselil Zemjata so lu|e.

Pe{terata vo crveni Steni (Petralona) kade {to e pronajden ~erepot

[ireweto na rasite niz planetata Zemja

Makedonoidot Mongoloidot Crnoidot

Site lu|e na Zemjata pripa|aat na nekoj vid. Site gi imaat tipi~-

Makedonskata rasa Mongolskata rasa Afrikanskata rasa

no mestoto nare~eno Mamut -

da `iveel vo vremeto koga tie se pi{uvani. Negovite najnovi otkritija

„arheolo{kata lingvistika za poslednite deset godini pre-

So toa nau~nite otkritija na de{ifriraweto na najstaroto make-

„vo celokupniot evo-

Kartava ja prika`uva teritorijata

Rekonstrukcija na Mamutskata koliba na Ural vo Rusija

Zborot mitologija se sostoi od dva dela: Mit i logija.

{to direktno se odnesuvaat na religijata i kultot. Hesiod, na primer,

Srebrena moneta so portretot

relativno podocna, zapo~nalo utvr-

vila i edna socijalna promena. Poetesata Safo od Lezb go branela dr-

Vo pogled na isklu~itelnata mo}, sovremenite likovi se poisto-

ispolnuvale sodr`inata na make-

Najraniot i najdolgiot iz-

kako izvor: makedonskiot i orientalniot. Vo makedonskata mitologi-

Gea go rodila Uran (Neboto) za da mo`e da ja pregrne i da mo`e da

gea (Majkata Zemja)

Nokida i nejzinite deca

Nokida, boginkata na no}ta e edna od prvite bo`estva, koi {to

nerej, Dorisa i okean protiv titanite.

Pont, moreto i Gea, zemjata, gi sozdale bogovite na moreto. Niv -

Na Pont i Gea im se rodil golemiot i najstar bog na moreto Tau -

Decata na Ketoida i Forkie

Brat na Taumantej bil Forkie, najstariot od moreto, koj se vqubil

podaril na nekoj kral. Od nejzinoto telo proizlegle tainstvenata

Decata na Stiks i Palant

Titanot Palant, sin na Krij i Evribija, bil brat na ve~erniot

Palant ja dobil Nika (boginka na pobedata), Kratej (bog na silata), Biada

Decata na Feba i Kej

Rea mu podmetnuva na Kron zavitkan kamen namesto

}a; Posejdon, bog na moreto i vodite i vladetel so kowite i bikovite; i

Devette Muzi, }erki na Yeus i titankata Mnemozina

od Krit. Yeus ja napravil nea besmrtna i pokraj negoviot sin Dionis.

Posejdon so svojata zaprega i trono`ecot, pred nego se tetida i

Demetra, boginka na plodnosta, le`ela so Jason, sinot na Yeus i

Prometej i atlas na edna ~inija od lakonija

Prometej go im go donel oganot na lu|eto.

Legendata za titanot Prometej se pojavila mnogu rano vo makedon -

Lapet ja vratil ubavata }erka na Okean, Klimena i so nea se o`e -

YeUS – kRALOT NA BOGOVITe

Kako vladetel na Olimp i na celata Zemja, Yeus bil najmo}niot

Jupiter, rimska kopija na Yeus,

Nedopirliv vo svojata pozicija kako najvisok `itel na Olimp,

Yeus na Yeus bil ispolnet so

Taa bila sopruga i sestra na Yeus,

Hera i Prometej, ~inija od 490 g.

Hermes ja osloboduva Jo pretvorena vo krava, makedonska vazna

Sepak, Hera ne dozvolila da bide izla`ana. Taa znaela deka kra-

edna epizoda od makedonskata mitologija:

Iako Jo bila oslobodena od Arg, seto toa go nabquduvala i Hera.

POSeJdON - BOGOT NA MORIwATA