DAFTAR ISI
BAB I : PENYELESAIAN PD DENGAN DERET KUASA 1
1.1. Fungsi Analitik , Titik Ordiner dan Titik Singular 1
1.2. Power Series Method 3
1.3. Persamaan dan Polinomial Legendre 8
1.3.1. Persamaan Legendre 8
1.3.2. Polinomial Legendre 11
1.3.3. Deret Polinomial Legendre 13
1.4. Metode Frobenius 15
1.5. Persamaan Bessel 23
1.5.1. Fungsi Bessel Jenis Pertama 23
1.5.2. Fungsi Bessel Jenis Kedua 35
1.5.3. Fungsi Bessel Termodifikasi 41
1.5.4. Persamaan yang bisa ditransformasikan ke dalam PD Bessel 45
BAB I
PENYELESAIAN PERSAMAAN
DIFERENSIAL DENGAN DERET KUASA
Pokok Bahasan :
! Fungsi Analitik, Titik Ordiner dean Titik Singular
! Power Series Method
! Persamaan dan Polinomial Legendre
! Metode Frobenius
! Persamaan Bessel
1.1. Fungsi Analitik, Titik Ordiner Dan Titik Singular
2
f ′′′(x) = f ′′′(1) = 2
x3
1.2.3
f (iv) (x) = − f (iv) (1) = -3!
4
x
(−1)n −1 ( x − 1)n
∞
=∑
n =1 n
di sekitar x = 1 → x − 1 = 0
a n +1
= 0 〈 1 ; jadi konvergen
an
Teorema 1 :
Bila P,Q, dan R dalam PD : y′′ + P(x) y′ + Q(x) y = R(x) .........................................(1-1)
adalah fungsi analitik di x = x0 (x0 merupakan titik ordiner dari PD) maka
setiap penyelesaian dari (1) analitik di x = x0 dan dapat dinyatakan dalam
∞
bentuk deret kuasa dari x – x0 : y = ∑ a m ( x − x 0 )m ≡ a 0 y1( x ) + a1y 2 (x ) ..........(1-2)
m =0
Contoh :
1. Selesaikan PD : y′′ - xy′ + 2y = 0
Penyelesaian:
P( x ) = − x P dan Q analitik di aman-mana, x = 0 merupakan titik
Q( x ) = 2
ordiner.
∞ ∞
Sehingga y= ∑ a m ( x − 0) m = ∑ am xm merupakan penyelesaian
m=0 m=0
persamaan differensial.
∞
y = ∑ a m x m = a o + a 1 x + a 2 x 2 + ..... + a s x s + .....
m =0
∞
y′ = ∑m a
m=0
m x m −1 = a 1 + 2a 2 x + 3a 3 x 2 + .....
∞
y′′ = ∑ (m − 1)m a m x m − 2= 2a 2 + 2.3a 3x + 3.4a 4 x 2 + .....
m=z
s−2
koefisien xs : (s + 1)(s + 2) as+2 – sas + 2as = 0 → a s + 2 = as
(s + 1)(s + 2)
rumus rekursi untuk s = 0,1,2,...
Dari rumus rekursi bisa ditentukan nilai am untuk sembarang s
− 2a 0
s = 0 → a2 = = −a 0
2
− a1 1
s = 1 → a3 = = − a1
6 6
s = 2 → a4 = 0
a 1 1 1
s = 3 → a 5 = 3 = (− a1 ) = − a1
20 20 6 20
2a 4
s = 4 → a6 = =0
30
3a 5 3 1 1
s = 5 → a7 = = (− a1) = − a1
42 42 120 1680
4a 0
s = 6 → a8 = =0
63
∞
PUPD : y = ∑ a m x m = a 0 + a1x + a 2 x 2 + a 3x 3 + ....
m =0
1 1 1
y = a 0 + a1x − a 0 x 2 − a1x 3 + 0 x 4 − a1x 5 + 0 x 6 − a1x 7 + ....
6 120 1680
1 1 5 1 7
y = a 0 (1 − x 2 ) + a1( x − x 3 − x − x − .....)
6 120 1680
y = a 0 y1 + a1y 2
y1 = 1 − x 2
1 1 5 1 7
y2 = x − x3 − x − x − .....
6 120 1680
2. Selesaikan PD : ( x 2 + 4) y"+ xy = x + 2
Penyelesaian:
x x+2
y"+ y=
2
x +4 x2 + 4
Cek apakah P, Q, dan R analitik di titik x = 0
P(x) = 0 → analitik di titik x = 0
x
Q(x) = → analitik di titik x = 0
x2 + 4
x+2
R(x) = → analitik di titik x = 0
x2 + 4
∞
y' = ∑ m a m x m −1
m =1
∞
y" = ∑ (m − 1)m a m x m − 2
m=2
Substitusikan y ; y′ dan y′′ ke PD :
∞ ∞
( x 2 + 4) ∑ (m − 1)m a m x m − 2 + x ∑ a m x m = x + 2
m=2 m=0
atau:
∞ ∞
m−2 ∞
m
∑ (m − 1)m a m x + 4 ∑ (m − 1)m a m x + ∑ a m x m +1 = x + 2
m=2 m=2 m=0
atau :
Persamaan identitas :
1
Koefisien x 0 : 8a 2 = 2 → a2 =
4
1 a0
x1 : 24a 3 + a 0 = 1 → a3 = −
24 24
1
− (a1 + )
x 2 : 2a 2 + 48a 4 + a1 = 0 → a4 = 2
48
x s : (s − 1)s a s + 4(s + 1) (s + 2) a s + 2 + a s −1 = 0
a + (s − 1)s a s
→ a s + 2 = − s +1
4(s + 1)(s + 2)
Rumus rekursif untuk s = 2,3,4,......
Rumus rekursif ini tidak berlaku untuk s = 0 dan s = 1, karena koefisien x0
dan x1 dalam ruas kanan PD (1) tidak nol. Sehingga untuk s = 2,3,....... :
a + 2a2 a +1 2 a 1
s = 2 : a4 = − 1 =− 1 =− 1 −
(4)(3)(4) 48 48 96
a 2 + 6 a3 1 4 + 1 4 − a0 4 − 1 a0
s = 3 : a5 = − =− = +
(4)(4)(5) 80 160 320
Jadi PUPD :
1 2 1 a a 1 1 a
y = a 0 + a1x + x + ( − 0 ) x 3 + (− 1 − ) x 4 + (− + 0 ) x 5 + ........
4 24 24 48 96 160 320
1 2 1 3 1 4 1 5
y=( x + x − x − x + .....)
4 24 96 160
1 3 1
+ (1 − x + ) x 5 + .....) a 0 +
24 320
1 4
(x − x + .....) a 1
48
1 1 3 1 4 1 5
y = ( x2 + x − x − x + .....) + a 0 y1 ( x ) + a 1 y 2 ( x )
4 !!! 24!!! 96 $!! !#!!! "
$ !#!!160
!!!!! " yc
yp
1 3 1 5
dengan : y1( x ) = 1 − x + x + .......
24 320
1 4
y2 (x) = x − x + .......
48
yc = penyelesaian komplementer, yaitu penyelesaian PD Homogen :
( x 2 + 4) y"+ xy = 0
yp = penyelesaian partikulir, yaitu penyelesaian PD Non-Homogen :
( x 2 + 4) y"+ xy = x + 2
Q( x ) = Q( t + x 0 )
d2y dy
PD menjadi : + P( t + x 0 ) + Q( t + x 0 ) y = 0 .
2 dt
dt
∑ ma x m −1 ...............................................................................................(1-5)
'
y = m
m =1
∑ (m − 1)ma x m − 2 ..................................................................................(1-6)
''
y = m
m=2
substitusikan y, y’ dan y” ke PD :
∞ ∞ ∞
(1-x2) ∑ (m − 1)ma m x m−2 − 2x
m=2
∑ ma m x m −1 + n (n − 1)
m =1
∑a
m =0
m x m = 0.............(1-7)
∞ ∞ ∞ ∞
atau ∑ (m − 1)ma m x m −2 - ∑ (m − 1)ma m x m − 2 ∑ ma m x m +n(n+1) ∑ a m x m =0
m=2 m=2 m =1 m =0
(n − 1)(n − 2)
6a 3 + (−2 + n (n + 1)a 1 = 0
→ a 3 = − a1
6
(n − s)(n + s + 1)
a s+2 = − a s .............................................................................(1-8)
(s + 1)(s + 2)
(n − 2)n (n + 1)(n + 3)
= a0
4!
(n − 3)(n + 4) (n − 3)(n + 4) (n − 1)(n + 2)
s = 3; a 5 = − a3 = − a1
4(5) 4(5) 3!
dengan :
n (n + 1) 2 (n − 2)n (n + 1)(n + 3) 4
y1 ( x ) = 1 − x + x + ...... ..............................(1-11)
2! 4!
sehingga,
- jika n genap; persamaan (1-xx) akan tereduksi menjadi suatu
polinomial derajat n dalam x
- jika n ganjil ; Persamaan (1-xx) akan tereduksi menjadi suatu
polinomial derajat n dalam x
untuk n genap maupun ganjil polinomial derajat n yang terjadi disebut
polinomial Legendre, ditulis dengan Pn ( x ) . Bentuk umum dari Pn ( x ) bisa
1 ;n = 0
(2n )!
an = .......................................................................(1-14)
; n = 1; 2 ; 3 ; 4
2 n (n!) 2
(2n − 2)!
harga Pn (1) = 1 , sehingga : a n − 2 = −
2 (n − 1)!−(n − 2)!
n
1 1
P2 ( x ) = (3x 2 − 1) P3 ( x ) = (5x 3 − 3x )
2 2
1 1
P4 ( x ) = (35x 4 − 30 x 2 + 3) P5 ( x ) = (63x 5 − 70 x 3 + 15x )
8 8
secara grafis Pn ( x ) bisa digambarkan sebagai berikut:
P n (x)
1 P0
P1
P2
x
-1 P3 1
P4
2. P ' n +1 ( x ) − P ' n −1 ( x ) = ( 2 n + 1) P n ( x )
1 dn
Pn ( x ) = P n −1 ( x 2 − 1) n
2 n n ! dx n
Dua buah polinomial Legendre yang berbeda akan saling tegak lurus
pada interval − 1 < x < 1 ; sehingga:
1
1.
−1
∫P m ( x )Pn ( x )dx ; m ≠ n
1
2
2. ∫P ( x )dx =
2
2n + 1
n
−1
f (x + ) + f (x − )
b. ; jika x titik diskontinu
2
Bukti :
1 ∞ 1
∫ Pm (x ) f ( x) dx = ∑ A k
−1 k =0
∫P
−1
m ( x ) Pk ( x ) dx
1 1
2
∫ Pm ( x) f (x ) dx = A m ∫ Pm (x ) dx =
2
Am
−1 −1
2m + 1
1
2
Am =
2m + 1 ∫P
−1
m ( x ) f ( x ) dx
Contoh :
1 ; 0 < x < 1
f (x ) =
0 ; − 1 < x < 0
Ekspansikan f(x) ke dalam deret Polinomial Legendre :
∞
Deret polinomial Legendre f ( x ) = ∑A
k =0
k Pk ( x )
Ekspansikan
2k + 1
1
dengan A k =
2 ∫ P ( x) f (x ) dx
−1
k
1 1
1 1 1
k = 0 → A0 =
2 ∫−1 P0 (x ) f (x ) dx = 2 ∫0 1.1 dx = 2
1 1
3 3 3
k = 1 → A1 =
2 ∫ P1 (x ) f (x ) dx =
−1
2 ∫ x.1 dx = 4
0
3x 2 − 1
1 1
5 5
k = 2 → A2 =
2 ∫ P2 ( x ) f ( x) dx =
−1
2 ∫0 2 dx = 0
5x 3 − 3x
1 1
7 7 7
k = 3 → A3 =
2 ∫ P3 (x ) f (x ) dx =
−1
2 ∫0 2 dx = − 16
35x 4 − 30 x 2 + 3
1 1
9 9
k = 4 → A4 =
2 ∫−1 P4 ( x ) f ( x) dx = 2 ∫0 8
dx = 0
11 63x 5 − 70 x 9 + 15x
1 1
11 11
k = 5 → A5 =
2 −1
∫ P5 (x ) f (x ) dx = ∫
2 0 8
dx =
32
dan seterusnya
1 3 7 11
f (x ) = P0 ( x ) + P1 ( x ) − P3 ( x ) + P5 ( x ) − + .............
2 4 16 32
Soal Latihan.
Selesaikan persamaan diferensial berikut :
1. xy"+2 y'+4 xy = 0
2. (1 − x 2 ) y' = 2 xy
3. ( x + 1) y'−(2 x + 3) y = 0
4. (1 − x 2 ) y"−2xy'+2 y = 0
5. Selesaikan PD : y"+ y = 0 dengan penderetan disekitar titik x = 1.
Jawaban :
1. y = −2 + a 3 x 3
a0
2. y = a 0 (1 + x 2 + x 4 + ...) =
1− x2
10 3
3. y = a 0 (1 + 3x + x 2 + x + 2x 4 + ...)
3
1 1 1
4. y = a 1 x + a 0 (1 − x 2 − x 4 − x 6 − x 8 − ...)
3 5 7
t2 t4 t3 t5
5. y = a 0 (1 − + − +....) + a 1 ( t − + − +.....) = a 0 cos( x − 1) + a 1 sin( x − 1)
2! 4! 3! 5!
Bila P(x) dan Q(x), salah satu atau keduanya tidak analitik pada titik x = x0,
maka titik x0 disebut titik singular dari PD. Jika U(x) = P(x) (x-x0) ; V(x) = Q(x)
(x-x0), PD menjadi :
U(x ) V(x )
y"+ y '+ y = 0 ..........................................................................(1-19) atau:
x − x0 (x − x 0 )2
Jika U(x) dan V(x) analitik di x = x0 , maka x0 disebut titik singular teratur.
Jika U(x) dan V(x) tidak analitik di x = x0 , maka x0 disebut titik singular tak
Teorema 1.
Jika x0 = 0 ;
( ) ∑a
∞ ∞
y = x r ∑ a m x m = x r a 0 + a 1 x + a 2 x 2 + ............. = m x m + r ...........(1-22)
m =0 m =0
r adalah konstanta yang akan ditentukan, sedemikian sehingga a0 ≠ 0.
∞
U(x ) = ∑ b s x s = b 0 + b 1 x + b 2 x 2 + b 3 x 3 + ....... + b s x s dan
s =0
∞
V(x ) = ∑ c s x s = c 0 + c1 x + c 2 x 2 + c 3 x 3 + ...... + c s x s
s =0
d ∞
a m x m + r = ∑ (m + r )a m x m + r −1
∞
y' = ∑
dx m =0 m =0
d ∞ m + r −1
∞
y" = ∑ (m + r )a m x = ∑ (m + r − 1)(m + r )a m x m+ r −1
dx m = 0 m =0
Hasil-hasil tersebut dimasukkan ke dalam PD x2y”+xU(x)y’+V(x)y =
0,sehingga:
[
x 2 . x r − 2 [(r − 1)ra 0 + r (r + 1)a 1+............ ] + x b 0 + b1 x + b 2 x 2 + b 3 x 3 + ..... ]
[x r −1
(ra 0 + (r + 1)a 1 x + ....)]
[ ][ (
+ c 0 + c 1 x + c 2 x 2 + c 3 x 3 + .... x r a 0 + a 1 x + a 2 x 2 + ..... = 0 )]
atau
x r [(r − 1)ra 0 + r (r + 1)a 1 x + ...] + x r [b 0 + b1 x + ....] [(ra 0 + (r + 1)a 1 x + .......)]
[ ][ ]
+ x r c0 + c1x + c2 x 2 +.... a 0 + a1x + a 2 x 2 +.... = 0 ...................................................... (1-23)
Persamaan identitas:
Koefisien xr : [r(r − 1)a 0 + b 0 ra 0 + c 0 a 0 ] = 0
[r(r − 1) + b 0 r + c 0 ]a 0 = 0
[r 2
]
− r + b0r + c0 a 0 = 0
[r 2
]
+ (b 0 − 1)r + c 0 = 0
Teorema 2.
PD berbentuk (1-18) memenuhi asumsi dalam Teorema 1. r1 dan r2 adalah
akar-akar dari persamaan indicial, maka ada 3 kasus sebagai berikut :
1. r1 ≠ r2 dan r1 − r2 ≠ bilangan bulat , penyelesaian basis untuk PD (xx)
adalah:
y1 ( x ) = x r1 (a 0 + a 1 x + a 2 x 2 + .......) .................................................................... (1-25)
1
y1 ( x ) = x r (a 0 + a 1 x + a 2 x 2 + .......) ; r = (1 − b 0 ) ......................................... (1-27)
2
y 2 ( x ) = y1 ln x + x r (A1 x + A 2 x 2 + .......) ; ( x > 0) ...................................... (1-28)
3. r1 ≠ r2 dan r1 − r2 = bilangan bulat , (r1 − r2 ) > 0 penyelesaian basis
y1 ( x ) = x r1 (a 0 + a 1 x + a 2 x 2 + .......)
................................................................... (1-29)
Contoh :
1 1
1. Selesaikan PD : y" + y' + y = 0 (kasus 1)
2x 4x
Penyelesaian :
∞
Titik x = 0 merupakan titik singular teratur, sehingga y = ∑a
m =0
m x m+r .
[a x + a x + a x + .......+ a x + ........] = 0
0
r
1
r +1
2
r +2
s
r +s
Persamaan Indicial :
4r (r − 1) + 2r = 0
1
r2 − r = 0
2
1
r1 = ; r2 = 0
2
Koefisien dari x r+s :
as
a s +1 = − ; s = 0 ,1, 2 , ......
(2s + 2r + 2)(2s + 2r + 1)
a a a a a
a 1 = − 0 , a 2 = − 1 = 0 , a 3 = − 2 = − 0 , dan seterusnya.
3.2 5.4 5! 7.6 7!
(−1) m a 0
am = − , m = 0 ,1, 2 , ......
(2m + 1)!
∞ (−1) m 1 1 2
y1 ( x ) = x 1 2 ∑ x m = 0 x (1 − x + x + .......)
a
m = 0 ( 2 m + 1)! 6 120
As
A s +1 = − ; s = 0 ,1, 2 , 3 ......
(2s + 2)(2s + 1)
A A A A A
A 1 = − 0 , A 2 = − 1 = 0 , A 3 = − 2 = − 0 , dan seterusnya.
2.1 4.3 4! 6.5 6!
(−1) A mm
Am = −
2m!
∞
(−1) m m 1 1 2
y 2 (x) = ∑ x =A 0 (1 − x + x + .......)
m = 0 2 m! 2 24
PUPD
1 1 2 1 1 2
y = c1 y1 + c 2 y 2 = c1 a 0 x (1 − x + x + .c 2 A 0 (1 − x + x − + .....)
6 120 2 24
1 1 2 1 1 2
: y = k 1 x (1 − x + x − + .......) + k 2 1 − x + x − + .......
6 120 2 24
Persamaan indicial :
[− r(r − 1) − r ]a 0 = 0 atau r 2 = 0 ; r1, 2 = 0
a s +1 = a s
Sehingga : a 0 = a 1 = a 2 = ..........
∞ a0 ∞ 1
y1 ( x ) = ∑ a 0 x m = ; bila dipilih a 0 = 1 ; y1 = ∑
m= 0 1− x m= 0 1 − x
Penyelesaian :
x = 0 merupakan titik Singular teratur dari PD, sehingga
∞
y= ∑a
m= 0
m xm+r
∞ ∞
( x 2 − 1) ∑ (m + r) (m + r − 1) a m x m + r − ( x 2 + 1) ∑ (m + r) a m x m + r +
m= 0 m= 0
∞
( x 2 + 1) ∑ a m x m + r = 0
m= 0
∑ (m + r − 1)
m= 0
2
a m x m + r + 2 − ∑ (m + r + 1)(m + r − 1) a m x m + r = 0
m= 0
Persamaan Indicial :
(r + 1)(r − 1) = 0
r1 = 1 ; r2 = −1
Koefisien x r +1 : − (r + 2)ra 1 = 0
a1 = 0
s2
a s+ 2 = − a s ; s = 0 ,1 , 2 , ......
(s + 4)(s + 2)
a 1 = 0 , sehingga a 3 = 0, a 5 = 0 , a 7 = 0 , .........
y1 = a 0 x
(s − 2) 2
a s+2 = a s ; s = 0 ,1, 2 , ......
s(s + 2)
4
s = 0 → a2 = a0 ,
0
a 0 = 0 ( tidak memenuhi a 0 ≠ 0)
Penyelesaian basis yang kedua bisa ditentukan berdasarkan teorema
2 kasus 3 dengan r = -1 atau dengan memisalkan
y 2 = y1 (x )u (x ) = a 0 xu ( x ) .
y 2 ' = a 0 [u ( x ) + u ' ( x ) x ]
y 2 " = a 0 [u ' ( x ) + u" ( x ) x + u ' ( x )] = a 0 [xu" ( x ) + 2u ' ( x )]
(x 2
) ( ) ( )
− 1 x[xu(x) + 2u' (x)] − x 2 + 1 [u(x) + u' (x)x] + x 2 + 1 u(x) = 0
(x 2
− 1)x u" (x) + 2(x − 1)xu' (x) − (x + 1)u(x) − (x + 1)xu' (x) + (x
2 2 2 2 2
)
+ 1 u(x) = 0
(x 2
− 1)x u" (x) + (x − 3)xu' (x) = 0
2 2
x −3
(x − 1)xu" (x) + (x − 3)u' (x) = 0 →
2
u"
2 2
=−
u' x(x 2 − 1)
u" 3 − x2 3 1 1
=− =− + −
u' x(x − 1)
2
x x +1 x −1
ln u' = −3 ln x + ln(x + 1) + ln(x − 1)
(x + 1)(x − 1) x 2 −1
= ln = ln
x3 x3
x 2 −1 1 1
u' = 3 = − 3
x x x
1
u = ln x + 2
2x
1
y 2 (x) = xu(x) = x ln x +
2x
PU PD : y = c1 y1 + c 2 y 2
1 1
y = c1a 0 x + c 2 x ln x + y = k 1 x + k 2 x ln x + 2x
2x
Soal Metode Frobenius.
1. xy" + 2 y' + 4 xy = 0
2. xy" + (1 − 2 x ) y' + ( x − 1) y = 0
1 1
3. x (1 − x ) y" + ( x + 1) y' − y = 0
2 2
4. ( x − 1) 2 y" + ( x − 1) y' − 4 y = 0
5. (1 + x ) x 2 y" − (1 + 2 x ) xy ' + (1 + 2 x ) y = 0
6. x 2 y" − 5xy' + 9 y = 0
Jawaban:
1. y1 = x −1 cos 2 x ; y 2 = x −1 sin 2 x
2. y1 = e y 2 = e x ln x
x
;
3. y1 = x ; y2 = 1 + x
4. y1 = ( x − 1) 2 ; y 2 = ( x − 1) −2
5. y1 = x ; y 2 = x ln x + x 2
6. y1 = x y 2 = x 3 ln x
3
;
PD nya menjadi :
∞
∞
∞
x 2 x r −2 ∑ (m + r)(m + r − 1)a m x m + x x r −1 ∑ (m + r)a m x m + (x 2 − υ2 )x r ∑ a m x m
m =0 m= 0 m =0
=0
atau,
∞ ∞ ∞ ∞
Jika x tidak selalu nol, maka yang pasti = 0 adalah koefisien-koefisien dari
x r +s :
Koefisien x r : (r − 1)r a 0 + r a 0 − υ a 0 = 0
2
(r 2 − r + r − υ 2 ) a 0 = 0
(r 2 − υ 2 ) a 0 = 0 ; a0 ≠ 0
(r 2 + r + r + 1 − υ 2 ) a 1 = 0
(2r + 1 + r 2 − υ 2 ) a 1 = 0
(2r + 1) a 1 = 0 ; (2r +1) tidak selalu 0
a1 = 0
Koefisien x + : (s + r − 1)(s + r ) a s + (s + r ) a s + a s − 2 − υ 2 a s = 0
r s
[(s + r)(s + r − 1 + 1) − υ ] a
2
s = −a s − 2
[(s + r) − υ ] a
2 2
s = −a s − 2
a s−2
as = − .... (1-37)
(s + r ) 2 − υ 2
Untuk r = υ :
a s−2 a s −2 a s−2
as = - =− 2 =−
(s + υ) − υ
2 2
s + 2sυ + υ − υ
2 2
s(s + 2υ)
a0 a0
s=2
→ a2 = − =−
2(2 + 2υ) 4(1 + υ)
a1
s=3
→ a3 = − =0
3(3 + 2υ)
a2 a0
s=4
→ a4 = − =
4(4 + 2υ) 2.4(2 + υ).4(1 + υ)
Karena a 1 = 0 ; υ ≥ 0 , maka untuk s ganjil a s = 0 dan untuk s genap = 2m ;
m =1,2,3,….
1
a 2m = − a 2 m−2
2 m( 2 υ + 2 m )
1
=− a 2 m−2
2 m(υ + m)
2
1
Karena a 0 sembarang dan a 0 ≠ 0 , maka bisa dipilih a 0 = υ
2 Γ(υ + 1)
Dengan Γ(υ + 1) = υΓ(υ) = υ! untuk υ = 0, 1, 2, 3, … sehingga :
a0 1 1
m=1
→ a2 = − =− 2 υ
2(2υ + 2) 2 (υ + 1) 2 Γ(υ + 1)
−1 −1 1
= υ+ 2
= υ+ 2 = υ+ 2
2 (υ + 1)Γ(υ + 1) 2 Γ(υ + 2) 1!2 Γ(υ + 2)
a2 1 −1
m=2
→ a4 = − =− 2+ υ
2 2(υ + 2)
2
2.2 (υ + 2) 2 Γ(υ + 2)
2
1 1
= υ+ 4
= υ+ 4
2 .2Γ(υ + 3) 2! 2 Γ(υ + 3)
a4 1 1
m=3
→ a6 = − =− 4+ υ
2 3(υ + 3)
2
3.2 (υ + 3) 2! 2 Γ(υ + 3)
2
1
m=m
→ a 2 m = (−1) m υ+ 2m
m! 2 Γ(υ + m + 1)
∞
1
y = ∑ (−1) m υ + 2m
x υ+ 2 m .......................................................... (1-38)
m =0 m! 2 Γ(υ + m + 1)
Fungsi y yang merupakan penyelesaian PD berbentuk deret tak hingga ini
disebut Fungsi Bessel Jenis Pertama orde υ dan dinotasikan dengan J υ ( x )
∞ 1
Jadi, J υ ( x ) = ∑ (−1) m υ + 2m
x υ+ 2 m
m=0 m! 2 Γ(υ + m + 1)
∞ 1
J υ ( x ) = x υ ∑ (−1) m υ+ 2m
x 2 m .............................................. (1-39)
m=0 m! 2 Γ(υ + m + 1)
Untuk akar indicial yang lain, yaitu r = -υ ;
∞
1
J −υ (x ) = ∑ (−1)
m =0
m
m! 2 - υ+ 2m
Γ(−υ + m + 1)
x − υ+ 2 m ......................................... (1-40)
y( x ) = C1 J υ ( x ) + C 2 J -υ ( x ) .......................................................................... (1-41)
Untuk υ integer (bulat) ; misalkan υ = n ; n = 0, 1, 2, 3, ……………
∞
1
J − n ( x ) = ∑ (−1) m - n + 2m
x −n+2m
m =0 m! 2 Γ(− n + m + 1)
n -1
x −n + 2m ∞
x −n+2m
= ∑ (-1) m
+ ∑ (−1) m
y( x ) = C1 J n ( x ) + C 2 J − n ( x ) = C1 J n ( x ) + (−1) n C 2 J -n ( x )
[ ]
y( x ) = C1 + (−1) n C 2 J n ( x ) = K J n ( x )
belum merupakan PU PD Bessel, karena hanya memuat satu konstanta
sembarang untuk PD orde 2.Untuk menentukan Penyelesaian Basis yang
lain pada kasus υ = n bulat ini akan dibahas pada bagian Fungsi Bessel
Jenis Kedua.
Fungsi Bessel Jenis Pertama untuk n = 0, 1, 2, ………. (bulat)
∞
1
J n ( x ) = x n ∑ (−1) m n + 2m
x 2m
m =0 m! 2 Γ(n + m + 1)
∞
1
n = 0 → J 0 ( x ) = ∑ (−1) m x 2m
m =0 m! 2 Γ(m + 1)
2m
xx
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 y
J 0 (x ) J1 ( x)
3,1336 x 2 = 7,0156
x 3 = 8,6537
3,1378 3,1579
x 4 = 11,7915 x 3 = 10,1735
3,1394
x 5 = 14,9309 3,1502
x 4 = 13,3237
3,1469
x 5 = 16,4706
Untuk υ = 1 2 ;
∞
1
J 12 ( x ) = x ∑ (−1)
1 m
2
x 2m
2+2m
Γ( 2 + m + 1)
1
m =0 m! 2 1
∞
( x 2 ) 2 + 2 m (-1) m
1
=∑
m = 0 m! Γ (m + 2 )
3
1 5 9
(x 2) 2
(x 2) 2
(x 2) 2
J 12 ( x ) = − +
0! 12 π 1! 32 1
2 π 2! 52 9 1
2 2 π
Catatan : Γ(υ + 1) = υΓ(υ)
Γ( 12 ) = π
( x / 2)1 / 2 ( x / 2) 2 ( x / 2) 4
J 12 ( x ) = 1 − + − .........
1/ 2 π 1! 3/2 2! 5/2 3/2
( x / 2)1 / 2 x2 x4
= −
1! 2 3
1 + − ..............
1/ 2 π
2
2! 2 3 5
( x / 2)1 / 2 x 2 x 4
= 1 − 3! + 5! − ............
1/ 2 π
∞
xn n
Ekspansi Mc.Laurin f ( x ) =∑ f (0) dari :
n =0 n!
x3 x5 x7
Sin x = x - + − + ................
3! 5! 7!
x 2 x 4 x8
Cos x = 1 - + − + ................
2! 4! 8!
Jadi :
( x / 2)1 / 2 1 x3 x5 x7
J1 / 2 (x ) = x − + − + ................
1/ 2 π x 3! 5! 7!
x 21 2
= Sin x = Sin x
π x πx
2
J1 / 2 (x ) = Sin x
πx
Dengan cara yang sama bisa ditentukan :
2
J −1 / 2 ( x ) = Cos x
πx
2 sin x
J 3 / 2 (x) = − cos x
πx x
2 cos x
J −3 / 2 ( x ) = + sin x
πx x
Rumus-rumus untuk fungsi Bessel :
1. [x υ
]
J υ ( x ) ' = x υ J υ−1 ( x )
2. [x −υ
]
J υ ( x ) ' = − x − υ J υ+1 ( x )
2υ
3. J υ−1 ( x ) + J υ+1 ( x ) = J υ (x)
x
4. J υ−1 ( x ) − J υ+1 ( x ) = 2J υ ' ( x )
Rumus integral yang meliputi fungsi Bessel
∫x
υ
1. J υ−1 ( x )dx = x υ J υ ( x ) + C
∫x
−υ
3. J υ+1 ( x )dx = − x − υ J υ ( x ) + C
Contoh :
2 12
1. J 3 / 2 ( x ) = J 1 / 2 +1 ( x ) = J 1 / 2 ( x ) − J 1 / 2−1 ( x )
x
1 2 2 2 Sin x
= Sin x - Cos x = x − Cos x
x πx πx πx
2(− 12 )
J −3 / 2 ( x ) = J −1 / 2 −1 ( x ) = J -1/2 ( x ) − J −1 / 2 +1 ( x )
x
1 2 2
=− Sin x - Cos x
x πx πx
2 Cos x
=- − Sin x
πx x
2. ∫x
4
[
J 1 ( x ) dx = ∫ x 2 x 2 J 1 ( x ) dx = ∫ x 2 d x 2 J 2 ( x ) ]
= x 2 x 2 J 2 ( x ) − ∫ x 2 J 2 ( x ) dx 2
= x 4 J 2 (x ) − 2∫ x 3 J 2 (x )
[
= x 4 J 2 ( x ) − 2∫ d x 3 J 3 ( x ) ]
= x 4 J 2 ( x ) − 2x 3 J 3 ( x ) + C
2 2.2
= x 4 J1 ( x ) − J 0 ( x ) − 2x 3 x J 2 ( x ) − J 1 ( x )
x
2 4 2
= x 4 J1 ( x ) − J 0 ( x ) − 2x 3 x x J 1 (x) − J 0 ( x ) − J 1 ( x )
x
= 2 x 3 J 1 ( x ) − x 4 J 0 ( x ) − 16 x J 1 ( x ) + 8x 2 J 0 ( x ) + 2 x 3 J 1 ( x )
= (8x 2 − x 4 ) J 0 ( x ) + (4 x 3 − 16 x ) J 1 ( x ) + C
3. ∫x
3
[ ] [
J 3 ( x ) dx = ∫ x 5 x −2 J 3 ( x ) dx = -∫ x 5 d x -2 J 2 ( x ) ]
= − x 5 x -2 J 2 (x) + ∫ x −2 J 2 ( x ) dx 5
= − x 3 J 2 ( x ) + 5∫ x 2 J 2 ( x ) dx 5
[
= − x 3 J 2 ( x ) + 5∫ x 3 x −1 J 2 ( x ) ]
[
= − x 3 J 2 ( x ) + 5∫ x 3 d x -1 J 1 ( x ) ]
= − x 3 J 2 ( x ) + 5x 2 J 1 ( x ) − 5∫ x −1 J 1 ( x ) dx 3
= − x 3 J 2 ( x ) + 5x 2 J 1 ( x ) − 15∫ x J 1 ( x ) dx
= − x 3 J 2 ( x ) + 5x 2 J 1 ( x ) − 15∫ x J 0 ( x ) dx
= − x 3 J 2 ( x ) + 5x 2 J 1 ( x ) − 15∫ x d[J 0 ( x )]
= − x 3 J 2 ( x ) + 5x 2 J 1 ( x ) − 15x J 0 ( x ) − 15∫ J 0 ( x ) dx
x=0 y
x=x
α
x=L W(x)
F
U=(x,t)
x
L = panjang rantai
ρ = densitas rantai (massa persatuan panjang) = konstan
α = sudut penyimpangan rantai terhadap bidang vertikal
W (x) = ρ g (L-x)
F (x) = W (x)sin α
∂U( x, t )
Jika α → 0 ;W (x) Sin α ≈ W (x) tg α =W(x)
∂x
Ambil bagian kecil rantai dari x sampai x + ∆ x ; dengan ∆ x → 0
maka besarnya perubahan gaya : F (x+ ∆ x) - F (x)
∂U( x + ∆x , t ) ∂U( x, t )
F(x+ ∆ x) - F (x) = W(x+ ∆ x) - W(x)
∂ ( x + ∆x ) ∂x
∂ ∂U( x , t )
= ∆x w (x )
∂x ∂x
∂ ∂U
= ∆x ρg (L − x )
∂x ∂x
Hukum Newton II : F = ma = massa x percepatan
∂2U
- percepatan vibrasi :
∂x 2
- massa dari bagian kecil rantai (∆x) = ρ ∆x
∂2U
Gaya F = ∆x ρ , gaya ini sama dengan perubahan gaya F(x+∆x) - F(x),
∂t 2
jadi :
∂2U ∂ ∂U
∆x ρ = ∆x ρg (L − x )
∂t 2
∂x ∂x
∂ ∂U
= ∆x ρg ( L − x )
∂x ∂x
∂2U ∂ ∂U
= g ( L − x )
∂t 2
∂x ∂x
Bila gerakannya merupakan gerak periodik dalam t dengan periode
2π/ω, maka :
U( x, t ) = y( x ) cos(ωt + δ)
∂U
= − ω y( x ) sin(ωt + δ)
∂t
∂2U
= − ω 2 y( x ) cos(ωt + δ)
∂t 2
∂U
= y' (x) cos(ωt + δ)
∂x
∂2U ∂ ∂U
= − ω 2 y cos(ωt + δ) = g (L − x )
∂t 2
∂x ∂x
∂
− ω 2 y cos(ωt + δ) = g [(L − x) y' cos(ωt + δ)]
∂x
∂
− ω 2 y cos(ωt + δ) = g cos(ωt + δ) [(L − x ) y']
∂x
∂
− ω2 y = g [(L − x) y'] = g[− y'+(L − x ) y"]
∂x
ω2
− y = − y'+ (L − x ) y"
g
ω2
(L − x ) y"− y'+λ2 y = 0 ; λ2
g
dz
Misal : L-x = z ; = −1
dx
dy dy dz dy dy
y' = = = −1 = −
dx dz dx dz dz
d2y d dy d dy d dy d 2 y
y" = = = − = −1 =
dx 2 dx dx dx dz dz dx dz 2
d 2 y dy
Sehingga persamaan menjadi : z 2
+ + λ2 y = 0
dz dz
1 s2
s = 2λz 2
;z=
4λ2
Misal :
2s ds sds ds 2λ2
dz = = ; =
4λ2 2λ2 dz s
dy dy ds 2λ2 dy 2λ2 dy − 1 dy
= = = 1
= λz 2
dz ds dz s ds 2λz 2 ds ds
d 2 y d dy d − 12 dy 1 − 3 dy −1 d dy
= = λz = λ − z 2 +z 2
dz 2
dz dz dz ds 2 ds dz ds
1 − 3 dy − 1 d dy
= − λz 2 + λz 2
2 ds ds dz
1 − 3 dy −1 d − 1 dy
= − λz 2 + λ z 2 λ z 2
2 ds ds ds
1 − 3 dy d2y
= − λz 2 + λ2 z −1 2
2 ds ds
Persamaan menjadi
1 − 3 dy d2y − 1 dy
z − λz 2 + λ2 z −1 2 + λz 2 + λ2 y = 0 , atau
2 ds ds ds
d 2 y 1 − 12 − 1 dy
λ2 + − λz + λz 2 + λ2 y = 0
2
ds 2 ds
d 2 y 1 − 12 dy
λ2 2
+ λz + λ2 y = 0
ds 2 ds
d 2 y 1 −1 − 12 dy
+ λ z +y=0
ds 2 2 ds
d 2 y 1 dy
+ + y =0
→ PD Bessel dengan ν = 0
ds 2 s ds
Penyelesaian PD : y(s) = J 0 (s)
Sehingga y( x ) = J 0 (2ω L − x / g )
Syarat batas : pada x = 0 rantai berada pada posisi tetap pada setiap
saat : y(0) = 0
y(0) = J 0 (2ω L − 0 / g = 0
→ J 0 (2ω L / g ) = 0
2,4048
2ω L / g = 2,4048 ; ω = g/L .
2
ω
Frekuensi getaran (gerakan) rantai = siklus/satuan waktu =
2π
2,4048
g / L siklus/satuan waktu
4π
F cos nπ F
y( x ) = E + J n ( x ) + − j−n ( x )
sin nπ sin nπ
F cos nπ F
y( x ) = E J n ( x ) + J n (x ) − j−n (x )
sin nπ sin nπ
J ( x ) cos nπ − J − n ( x )
y( x ) = E J n ( x ) + F n
sin nπ
y( x ) = E J n ( x ) + FYn ( x )
J n ( x ) cos nπ − J − n ( x )
; n ≠ bilangan bulat
sin n π
dimana Yn ( x ) =
J ( x ) cos pπ − J − p ( x )
lim p ; n = bilangan bulat
p→n sin pπ
J0 ∞
Y2 ' = J 0 ' ln x + + ∑ m A m x m −1
x m =1
J ' J ∞
Y2 " = J 0 " ln x + 2 0 − 02 + ∑ m (m − 1) A m x m − 2
x x m =1
diperoleh :
∞ ∞ ∞
2 J0 ' + ∑ m (m − 1) A m x m−1 +
m =1
∑ m A m x m−1 +
m =1
∑
m =1
A m x m −1 = 0
∑
m =1 2
2m−2
m!(m − 1)!
+ ∑ m 2 A m x m−1 +
m =1
∑
m =1
A m x m +1 = 0
Koefisien dari x 0 : A 1 = 0
A 3 = 0 , A 5 = 0 , A 7 = 0 , ........
1
Koefisien dari x 2s +1 : − 1 + 4A 2 = 0
→ A 2 =
4
Untuk s = 1,2,3,… berlaku :
(−1) s +1
+ (2s + 2) 2 A 2s + 2 + A 2s = 0
2 (s + 1)!s!
2s
1 3
untuk s =1 diperoleh : + 16A 4 + A 2 = 0
→ A 4 = −
8 128
Rumus untuk menentukan A2m :
(−1) m −1 1 1 1
A 2m = 2
1 + + + .... + , m = 1,2,3,....
2 (m!) 2 3
2m
m
1 1 1
bila h m = 1 + + + ... + , maka :
2 3 m
∞
(−1) m −1 h m
y 2 ( x ) = J 0 ( x ) ln x + ∑ 2m
m =1 2 (m!) 2
J0 dan y2(x) merupakan penyelesaian yang bersifat linear independence,
2
sehingga : a(y2 + bJ0) juga merupakan penyelesaian basis. Bila a = ,
π
b = γ − ln 2 maka :
m −1
2 x 2 ∞ (−1) h m 2 m
Y0 ( x ) = J 0 ( x ) ln + γ + ∑ 2 m x ........................................ (1-42)
π 2 π m =1 2 (m!)
2
1 1 1 1
hm = 1+ + + + ....... + , γ = 0,57721566490....... , konstanta
2 3 4 m
Euler
m −1
2 x 1 ∞ (−1) (h + h m + n ) 2 m + n
Yn ( x ) = J n ( x ) ln + γ + ∑ 2 m + n m x
π 2 π m =0 2 m!(m + n )!
1 n −1 (n − m − 1)! 2 m − n
− ∑ 2m −n x .................................................................... (1-43)
π m =0 2 m!
h0 = 0
Sehingga PUPD Bessel untuk semua nilai n adalah :
y( x ) = c1 J n ( x ) + c 2 Yn ( x )
Contoh :
1. Selesaikan PD: xy" + xy ' + ( x − 4) y = 0
PUPD-nya : y( x ) = C1 J 2 ( x ) + C 2 Y2 ( x )
dengan
2k+2
x
∞
(−1) k
J 2 (x ) = ∑ 2
k =0 k! Γ (k + 3)
x
∞ ( ) 2k +2
2 1
− ∑ (−1) k [φ(k) + φ(k + 2)] 2
x 1 x 1
Y2 (x ) = ln ( ) + γ J 2 ( x ) − ∑ (1 − k )! ( ) 2k −2
π 2 π k =0 2 π k =0 k!(k + 2)!
z
x=
λ
Misalkan : z = λ x →
dz
=λ
dx
Jadi,
dy dy dz dy
y' = = = λ
dx dz dx dz
d2y d dy d dy
y" = = = λ
dx 2
dx dx dx dz
d dy d dy d dy d2y
= λ = λ = π λ = λ2 2
dx dz dz dx dx dz dz
PD menjadi:
2 d 2 y dy
x 2 λ + x λ + (λ2 x 2 − υ 2 ) y = 0
2
dz dz
z2 2 d 2 y z dy 2 z
2
λ
2
+ λ + ( λ − υ2 )y = 0
λ2 dz λ dz λ 2
d2y dy
z2 2
+ z + (z 2 − υ 2 ) y = 0 → PD Bessel dalam y dan z denganυ = υ
dz dz
3. xy" + (1 + 2n ) y' + xy = 0 (y = x −n u)
Misalkan y = x − n u ; maka :
dy du
= − n x − n −1 u + x − n
dx dx
d du d
[ ]
d − n du
2
d y
= − n x − n −1 u + x − n = − n x − n −1 u + x
dx 2
dx dx dx dx dx
du du d2u
= (n + 1)nx − n − 2 u − nx − n −1 − nx − n −1 + x −n 2
dx dx dx
2
du d u
= (n + 1)nx − n − 2 u − 2nx − n −1 + x −n 2
dx dx
du d 2u du
x (n + 1)nx − n −2 u − 2nx − n −1 + x − n 2 + (1 + 2n ) − nx −n −1u + x −n + x x − n u = 0
dx dx dx
PD menjadi:
du d2u du
(n + 1)nx − n −1 u − 2nx − n + x − n +1 2 − nx − n −1 u + x − n − 2n 2 x − n −1 u +
dx dx dx
du
2nx − n + x − n +1 u = 0
dx
[n 2
+ n − n − 2n 2
]x − n −1
u+x − n +1 d2u
dx 2
+ x −n
du
dx
+ x − n +1 u = 0
d 2 u du
− n 2 x −1 u + x + + xu = 0
dx 2 dx
d 2 u du
x 2
+ + ( x − n 2 x −1 )u = 0
dx dx
masing-masing ruas dikalikan dengan x :
d2u du
x 2
2
+x + ( x 2 − n 2 )u = 0
→ PD Bessel dalam u dan x
dx dx
dengan υ =n
PU PD:
u ( x ) = C1 J n ( x ) + C 2 Yn ( x ) ; y = x −n u
[
y( x ) = x − n u ( x ) = x − n C1 J n ( x ) + C 2 Yn ( x ) ]
= C1 x − n J n ( x ) + C 2 x − n Yn ( x )
Misalkan y = x u ; maka :
2
dy
dx
=
d 2
dx
( )
x u = 2x u + x 2
du
dx
2
d y d 2 du du du 2
2 d u
= 2x u + x = 2u + 2 x + 2x +x
dx 2 dx dx dx dx dx 2
2
du 2 d u
= 2u + 4 x +x
dx dx 2
PD menjadi:
du d 2u du
x 2 2u + 4x + x 2 2 + 3x 2 xu + x 2 + 4( x − 3) x u = 0
4 2
dx dx dz
( ) ( )
2
d u du
x 4 2 + 4x 3 − 3x 3 + 2 x 2 − 6 x 2 + 4 x 6 − 12x 2 u = 0
dx dx
( )
2
d u du
x4 2 + x3 + 4 x 6 − 16 x 2 u = 0 dibagi dengan x 2
dx dx
( )
2
4 d u du
x 2
+x + 4 x 4 − 16 u = 0
dx dx
dz
Misalkan : x = z → = 2x
dx
du du dz du
= = 2x
dx dz dx dz
2
d u d du du d du
= 2x = 2 + 2x
dx 2
dx dz dz dx dz
du d du du d du
=2 + 2x = 2 + 2x 2x
dz dz dx dz dz dz
du d2u
=2 + 4x 2 2
dz dz
PD menjadi:
du d2u du
x 2 2 + 4 x 2 2 + x 2 x + (4 x 4 − 16)u = 0
dz dz dz
( )
2
d u du
4x 4 2 2x 2 + 2x 2 + (4 x 4 − 16)u = 0
dz dz
2
d u du
4x 4 2 + 4x 2 + (4x 4 − 16)u = 0 → dibagi dengan 4x 2
dz dz
2
d u du
x2 2 + x + ( x 2 − 4)u = 0 → PD Bessel dalam u dan z denganυ = 2
dz dz
z = x2 u → [
y ( x ) = x 2 u ( x ) = x 2 C1 J 2 ( x 2 ) + C 2 Y2 ( x 2 ) ]
dengan ,
∞
( ix ) n + 2 k
J n ( ix ) = ∑
k=0
( − 1) k
2 n+2k k ! Γ ( n + k + 1)
∞
i 2k x n+2k
J n ( ix ) = in ∑
k=0
( − 1) k
2 n+2k k ! Γ ( n + k + 1)
∞
x n+2k
i − n J n ( ix ) = ∑
k =0 2 n+2k k ! Γ ( n + k + 1)
[ ]
Bentuk i − J n (ix ) merupakan fungsi baru yang berharga real dan disebut
n
π B B
Dipilih c1 = A − , c2 =
2 sin nπ sin nπ
π B π B
y = AI n ( x ) − I n (x) + I −n ( x )
2 sin nπ 2 sin nπ
π I −n (x ) − I n (x )
maka y = AI n ( x ) + B
2 sin nπ
y = AI n ( x ) + BK n ( x )
π I −n (x) − I n (x )
sin nπ ; n ≠ bilangan bulat
2
dengan K n ( x ) =
lim π I −n (x) − I n (x )
p→n ; n = bilangan bulat
2 sin n π
Dan PUPD : y = c1 I n ( i x ) + c 2 K n ( i x )
y = c1 J n (i 3 2 x ) + c 2 K n (i1 2 x )
∞ (−1) k (i 3 2 x ) n + 2 k
J n (i 3 2 x ) = ∑ n +2k
k =0 2 k!Γ(n + k + 1)
∞ (−1) k i 3k x n + 2 k
= i3 2 n ∑ n+2k
k =0 2 k!Γ(n + k + 1)
i3k = 1 ; k = 0,4,8,…..
i3k = -i ; k = 1,5,9,…..
i3k = -1 ; k = 2,6,10,…..
i3k = i ; k = 3,7,11,…..
Untuk k ganjil
→ J n (i 3 2 x ) real
Untuk k genap
→ J n (i 32
x ) imaginer
Untuk k = 2j
→(−1) k i 3k = (−1) j
k = 2j+1
→(−1) k i 3k = (−1) j i
sehingga
∞ (−1) j x n + 4 j ∞
(−1) j x n + 2+ 4 j
J n (i 3 2 x ) = i 3 2 n ∑ n + 4 j + i∑ n + 2+ 4 j
j= 0 2 (2 j)!Γ(n + 2 j + 1) j=0 2 (2 j + 1)!Γ(n + 2 j + 2)
(
≅ i 3 2 n ∑ R + i ∑I )
J n (i 3 2 x ) = cos
3nπ
+ i sin
3nπ
(∑ + i ∑I )
2 2 R
∞ (− 1)j x 4 j+2
∑ 4 j+ 2
Beio x = Bei x = j= o 2 [(2 j + 1)!]2
Dengan cara yang sama fungsi K n (i1 2 x ) dapat juga dinyatakan dalam
( )
K n i1 2 x = Kern x + i Kei n x
(
Sehingga PU PD : x 2 y"+ xy'− − ix 2 + n 2 y = 0 )
adalah :
y = c1 (Bern x + iBei n x ) + c 2 (Kern x + Kei n x )
akan mempunyai PU PD :
[
y = x − k C1J χ r (ax r r ) + C 2 Yχ r (ax r r ) ]
2−r+s
γ=
2
2 a
λ=
2−r+s
(1 − r ) 2 − 4b
n=
2−r+s
Jika a < 0
→ Jn dan Yn diganti dengan In dan Kn
Jika n ≠ bulat
→ Yn dan Kn diganti dengan J-n dan I-n
Contoh :
1. PD : x y" + y' + ay = 0
Dikalikan dengan x :
x 2 y" + xy ' + axy = 0
k = 0 ; r = 1 2 ; α2 = a →α = a
β=0 ; χ = k 2 − β2 = 02 − 02 = 0
jadi PU PD :
[
y = x 0 C1 J 0 (2 ax ) + C 2 Y0 (2 ax ) ]
= C1 J 0 (2 ax ) + C 2 Y0 (2 ax )
2. PD : x y" + x (4 x − 3) y' + (4 x − 5x + 3) y = 0
2 2 8 2
a=-3;b=2;c=3;d=-5
p=4 ;q=1
→ α = 2 ; β = 1 2 ; λ = 5 ; n = 1
PU PD : y = x 2e−x
4
2
[c I (x
1 1 5 ) + c 2 K1 (x 5 ) ]
3. PD : x y" − xy' + (1 + x ) y = 0
2
dibagi x3 :
y" y' 1 1
− 2 + 3 + 2 y=0
x x x x
( x −1 y' )' + ( x −2 + x −3 ) y = 0
r = -1; s = -2; a = b = 1; α = 0; γ = 1 2 ; λ = 2; n = 0
[
PUPD : y = x c1 J 0 (2 x ) + c 2 J 0 (2 x ) ]
1 4
4. PD : 9( y" + y '+ y ) − 2 y = 0
x x
1 4
( y" + y'+ y) − 2 y = 0 , dikalikan x2
x 9x
x 2 y" + xy '+ x 2 y − 4 y = 0
9
x 2 y" + xy '+ ( x 2 − 4 9) y = 0
→ PD Bessel dengan n = 2/3
PUPD : y = c1 J 2 3 ( x ) + c 2 J − 2 3 ( x )
R" 1 R '
5. PD : + = µ ; R = R (r )
R r R
Dikalikan Rr2 PD menjadi :
r 2 R" rR ' − µr 2 = 0
→ PD Bessel termodifikasi dengan λ = µ; n = 0
PUPD : R = c1 I 0 (r µ ) + c 2 K 2 (r µ )
6. PD : xy" + y '+2ixy = 0
Soal Latihan.
Selesaikan PD berikut !
1. x y"+ xy '+ ( x − 4) y = 0
2 2
2. xy"+ y'+ 1 y = 0 ; ( x = z)
4
3. x y"+ xy '+ (4 x − 1 ) y = 0 ; ( x = z)
2 4 2
4
4. x y"−3xy'+4( x − 3) y = 0 ; ( y = x u , x = z)
2 4 2 2
5. x y"+ 1 ( x + 3 ) y = 0 ; ( y = u x , x = z)
2
4 4
6. y"+ x y = 0 ; ( y = u x , 12 x = z)
2 2
Jawaban :
1. y = A J 2 ( x ) + B Y2 ( x )
2. y = A J 0 ( x ) + B Y0 ( x )
3. y = A J 1 (x 2 ) + B Y1 (x 2 )
4 4
4. [
y = x 2 A J 2 ( x 2 ) + B Y2 ( x 2 ) ]
5. y = x A J 1 ( x ) + B J −1 ( x )
2 2
1 1
6. y = x A J 1 ( x 2 ) + B Y 1 ( x 2 )
4 2 4 2
BAB II
DERET FOURIER
Pokok Bahasan
! Fungsi Periodik
! Deret Fourier
! Fungsi Genap dan Fungsi Ganjil
! Deret Sinus dan Deret Cosinus Setengah Jangkauan (Half-Range)
y
y = sin x y = cos x
− π π 2π
− π 0 x x
π 2π
Perioda
(a)
0 π x
2π
π
2π
Perioda
(b)
Perioda
(c)
y
x
0
Perioda
(d)
x
0
Perioda
(e)
f(x)
x
0 x1 x2 x3 x4
Jika fungsi f(x) terdefinisi pada interval (-L;L) dan di luar interval
tersebut f(x) periodikdengan periode 2L ; maka deret Fourier atau
ekspansi Fourier dari fungsi f(x) tersebut di definisikan sebagai :
a ∞
1. f ( x ) ≡ 0 ∑ (a n cos nπx + b n sin nπx ) ............................................................... (2-1)
z n =1 L L
1 L 1 L
2. an = ∫ f ( x ) cos nπx dx ; a 0 = ∫ f ( x )dx ................................................ (2-2)
L −L L L −L
1 L
bn = ∫ f ( x ) sin nπx dx ; n = 0, 1, 2, 3, .......... .............................................. (2-3)
L − L L
1 C + 2L 1 C + 2L
3. a n = ∫ f ( x ) cos nπx dx ; a 0 = ∫ f ( x )dx ............................................ (2-4)
L C L L C
1 C + 2L
f ( x ) sin nπx dx ; n = 0, 1, 2, 3, .......... .............................................. (2-5)
L ∫C
4. b n =
L
Teorema : Jika,
1. f(x) terdefinisi dan bernilai tunggal, kecuali pada beberapa titik
yang banyaknya berhingga pada interval (-L:L).
2. f(x) periodik dengan perioda 2L.
3. f(x) dan f’(x) merupakan fungsi-fungsi yang kontinu pada setiap
segmen pada interval (-L;L).
Maka deret Fourier (2-1) dengan koefisien (2-2) dan (2-3) atau (2-4)
dan (2-5) konvergen ke :
a. f(x) ; jika x merupakan titik kontinu pada interval (-L;L)
f (x + ) + f (x − )
b. ; jika x adalah titik diskontinu.
2
Contoh :
1. Tentukan deret Fourier dari fungsi f(x) yang didefinisikan sebagai :
0 ;− π < x < 0
f (x ) =
1 ; 0<x<π
di luar interval ini f(x) periodik dengan perioda 2π.
Penyelesaian :
f(x)
x
− 3π − 2π −π 0 π 2π
Perioda = 2L = 2π
→ L = π
1 L nπx 1 π nπx
an =
L ∫− L
f ( x ) cos
L
dx =
π ∫− π
f ( x ) cos
π
dx
1 π
π ∫− π
= f ( x ) cos nxdx
1 0 π
= 1 π cos nxdx
π ∫− π ∫0 π ∫0
= 0 cos nxdx + 1 cos nxdx
π
1 1 1
= sin nx = sin nπ − 0 = sin nπ = 0
nπ 0 nπ nπ
π
1 π 1 0 π
= 1 π dx = x = π − 0 = 1
π ∫− π π ∫− π ∫0 π ∫0
a0 = f ( x ) dx = 0 dx + 1 dx
π 0 π
1 L nπx 1 π nπx
bn =
L ∫− L
f ( x ) sin
L
dx = ∫ f ( x ) sin
π − π π
dx
1 π
π ∫− π
= f ( x ) sin nxdx
1 0
0 sin nxdx + ∫ 1sin nxdx = ∫ sin nxdx
π 1 π
= ∫
π − π 0 π 0
π
1
= − cos nx = −
nπ
1
nπ
(− 1)n − 1 ( )
0
0 untuk n genap
= 2
untuk n ganjil
nπ
0 ; - 5 < x < 0
f (x)
3 : 0 < x < 5 ; periode = 10
dan bagaimanakah f (x) harus ditentukan pada x = -5 ; x = 0 dan x = 5
agar deret Fourier tersebut konvergen ke f (x) pada -5 < x < 5.
Penyelesaian :
Periode = 2L ……….
→ L=5
f(x)
3
x
-10 -5 0 5 10
15 15 3 5
a0 = ∫ f (x) dx = ∫ 3 dx = x = 3
5 -5 55 5 0
1 5 nπx 3 5 nπx 5 3
an = ∫ 3 cos dx = sin = sin nx = 0
5 0 L 5 nπ 5 0 nπ
1 5 nπx 3 5 nπx 5
bn = ∫ 3 sin dx = - cos
5 0 L 5 nπ 5 0
=-
3
( cos nπ - 1 ) =
3
(1 - cos nπ)
nπ nπ
Deret Fouriernya :
a0 ∞ nπx nπx
f(x) = + ∑ a n cos + b n sin
2 n =1 L L
3 ∞ 3 (1 - cos nπ ) nπx
= + ∑0 + sin
2 n =1 nπ 5
3 6 πx 1 3πx 1 5πx
= + sin + sin + sin + ........
2 π 5 3 5 5 5
f(x) memenuhi syarat Dirichlet , jadi deret Fourier akan konvergen ke:
− F (x) ; jika x titik kontinu
f (x + ) + f (x - )
− ; jika x titik diskontinu
2
titik-titik x = -5; 0 dan 5 merupakan titik-titik diskontinu dari f (x) pada
interval (-5,5) sehingga :
0+3 3
di x = -5 ; deret akan konvergen ke : =
2 2
3+0 3
di x = 0 ; deret akan konvergen ke : =
2 2
0+3 3
di x = 5 ; deret akan konvergen ke : =
2 2
Deret Fourier diatas akan konvergen ke f (x) pada interval -5 ≤ x ≤ 5
apabila f (x) ditentukan sbb:
3
2 ; x = - 5
0 ; x = - 5 < x < 0
3
f (x) ; x = 0
2
0 ; x = 0 < x < 5
3
; x =5 ; diluar interval ini periodik dengan p = 10
2
f(x)
4π2
− 6π − 4π − 2π 2π 4π 6π
periode 2L = 2π → L = π
1 2π 1 2π 2 1 1 3 2π 8 2
a0 = ∫ f (x) dx = ∫ x dx = x = π
π 0 π 0 π3 0 3
1 2π 2 nπx 1 2π 2
an = ∫ x cos dx = ∫ x cos nx dx
π 0 π π0
1 2π 2 1 2 2π
2
= ∫ x d sin nx = x sin nx − ∫ sin nx dx
nπ 0 nπ 0
1 2
x sin nx − 2 ∫ x sin nx dx
2 π
=
nπ 0
1 2 2 2 π
= x sin nx − ∫ x d cos nx
nπ n 0
1 2 2 2π
= x sin nx − x cos nx - ∫ cos nx dx
nπ n 0
2π
1 2 2 2
= x sin nx − x cos nx − 2 sin nx
nπ n n 0
4
= 2
n
1 2π 2 nπx 1 2π
bn = ∫ x sin dx = ∫ x 2 sin nx dx
π 0 π π0
1 2 π 1 2 2π
2
= ∫ x 2
d cos nx = - x cos nx − ∫ cos nx dx
nπ 0 nπ 0
1 2
x sin nx − 2 ∫ x sin nx dx
2 π
=
nπ 0
1 2 2 2π
= x sin nx − ∫ x d cos nx
nπ n 0
1 2 2 2π
= x sin nx − x cos nx - ∫ cos nx dx
nπ n 0
2π
1 2 2 2
= x sin nx − x cos nx − 2 sin nx
nπ n n 0
deret fourier dari f (x) :
4π ∞ 4 4
f (x) = + ∑ 2 cos nx - sin nx
3 n =1 n πn
4 Dengan menggunakan hasil dari contoh no. 3, buktikan bahwa :
1 1 1 π2
+ + + ............ =
12 2 2 3 3 6
Penyelesaian :
Pada x = 0 ; deret Fourier dari f(x) = x2 konvergen ke f(x) =
4π 2 + 0
= 2π 2
2
4π 2 ∞ 4 4
f (0) = + ∑ 2 cos 0 - sin 0 = 2π 2
3 n =1 n πn
4π 2 ∞ 4
+ ∑ 2 = 2π 2
3 n =1 n
∞ 4 4π 2 2 2
∑ 2
= 2 π 2
− = π
n =1 n 3 3
∞ 1 2
4∑ 2
= π2
n =1 n 3
∞ 1 1
∑ 2
= π2 , terbukti
n =1 n 6
Contoh :
f(x) = cos x
f(x)
x
x
-a a
Contoh :
f(x)
f(x) = sin x
a x
-a
x
2.4 Deret Sinus dan Deret Cosinus Setengah Jangkauan (Half – Range)
1 L nπx 2L nπx
an = ∫ f(x) cos dx = ∫ f(x) cos dx
L −L L L0 L
↓ ↓
genap genap
%&&&& %
genap
1 L nπx
b n = ∫ f(x) sin dx = 0
L −L L
↓ ↓
genap ganjil
%&&&& %
ganjil
Jadi , jika f(x) fungsi genap maka bn = 0 ; sehingga yang muncul hanya
suku-suku yang mengandung cosinus saja atau suku-suku dari an.
1 L nπx
an = ∫ f(x) cos dx = 0
L −L L
↓ ↓
ganjil genap
%&&&&%
ganjil
1 L nπx 2L nπx
b n = ∫ f(x) sin dx = ∫ f(x) sin dx
L −L L L0 L
↓ ↓
ganjil ganjil
%&&&&%
genap
Jika f(x) fungsi ganjil maka an = 0 ; sehingga yang muncul hanya suku-
suku yang mengandung sinus saja atau suku-suku dari bn.
Deret sinus dan cosinus setengah jangkauan adalah suatu deret
Fourier yang hanya mengandung suku sinus atau cosinus saja. Apabila
diinginkan deret setengah jangkauan yang sesuai dengan fungsi yang
diberikan, fungsi yang dimaksud biasanya hanya diberikan dalam
setengah interval adari (-L;L) yaitu pada interval (0;L) saja. Setengah
lainya yaitu (-L,0) ditentukan berdasarkan penjelasan fungsinya genap
atau ganjil.
Deret sinus setengah jangkauan adalah deret Fourier dengan :
f(x) fungsi ganjil
2L nπx
a n = 0 ; bn = ∫ f(x) sin dx ........................................................ …(2-8)
L0 L
f(x)
-2 2
x
L
2L
f(x)
x
-4 -2 2 4
1 L nπx 22 nπx
an = ∫ f(x) cos dx = ∫ x cos dx
L −L L 20 2
-22 nπx - 2 nπx 2 nπx
= ∫ x dsin = x sin - ∫ sin dx
nπ 0 2 nπ 2 0 2
2
-2 nπx 2 nπx
= x sin + cos
nπ 2 nπ 2 0
- 2 2πn 2 2nπ 2 −4
= 2 sin + cos - 0 + = 2 2 (cos nπ − 1)
nπ 2 nπ 2 nπ n π
bn = 0
Jadi deret cosinus:
2 ∞ −4 nπx
f (x ) = + ∑ 2 2 (cos nπ − 1)cos
2 n =1 n π 2
nπx
= 1 + 2 ∑ 2 (cos nπ − 1)cos
4 1
π n 2
4 nπx 1 2πx 1 3πx
= 1 + 2 (cos nπ − 1)cos + 2 (cos nπ − 1)cos + 2 (cos nπ − 1)cos +
π 2 2 2 3 2
1
(cos nπ − 1)cos 4πx + 12 (cos nπ − 1)cos 5πx + ...........
2
4 2 5 2
4 πx 1 1 3πx 1 1 5πx
= 1+ − 2 cos 2 + 2 2 0 + 3 2 (- 2) cos 2 + 4 2 0 + 5 2 (- 2 )cos 2 + .......
π2
8 πx 1 3πx 1 5πx
= 1 - 2 cos + 2 cos + 2 cos + ..............
π 2 3 2 5 2
Soal Latihan.
−x
1. Tentukan deret Fourier dari f ( x ) = ; −π< x < π
2
2. Tentukan deret Fourier dari f ( x ) = 1 + x ; −π< x <π
2
x ;0< x <4
6. Uraikan f ( x ) =
8 − x ; 4 < x < 8
dalam deret : a. Fourier sinus b. Fourier Cosinus.
Jawaban.
1 1 1
1. f ( x ) = − sin x + sin 2 x − sin 3x + sin 4x − +.....
2 3 4
1 1 1
2. f ( x ) = 1 + π 2 − 4(cos x − cos 2 x + cos 3x − +.....)
3 4 9
π 2 π 2
3. f ( x ) = 2 sin x + sin 2 x − sin 3x − sin 4 x + sin 5x + .....
2 9 4 25
4 4 1 1 1
4. f (x ) = − 2 (cos πx − cos 2πx + cos 3πx − cos 4πx + −.....)
3 π 4 9 16
8 ∞ n sin 2nπ
5. f (x ) = ∑
π n =1 4n 2 − 1
32 ∞ 1 nπ nπx
6. a. f ( x ) = 2 ∑
sin sin
π n =1 n 2
2 8
nπ
2 cos − cos nπ − 1
cos nπx
16 ∞
b. f ( x ) = 2 + 2 ∑ 2
π n =1 n 2
8
BAB III
3.1 Pendahuluan
Persamaan diferensial parsial adalah persamaan yang memuat
suatu fungsi dengan dua atau lebih variabel bebas berikut derivatif
parsial fungsi tersebut terhadap variabel - variabel bebasnya.
Orde dari PD parsial : tingkat tertinggi dari derivatif yang ada dalam PD.
Derajat dari PD parsial : pangkat tertinggi dari turunan tingkat tertinggi
yang ada dalam PD.
PD parsial dikatakan linier jika hanya memuat derajad pertama dari
variabel - variabel bebasnya dan derivatif - derivatif parsialnya.
Beberapa contoh PD parsial yang penting :
∂ 2u 2 ∂ u
2
1. = c persamaan gelombang satu dimensi
∂t 2 ∂x 2
∂u 2 ∂ u
2
2. =c persamaan konduksi panas satu dimensi
∂t ∂x 2
∂ 2u ∂ 2u
3. + =0 persamaan Laplace dua dimensi
∂x 2 ∂y 2
∂ 2u ∂ 2u
4. + = f ( x , y) persamaan Poisson dua dimensi
∂x 2 ∂y 2
∂ 2u ∂ 2u ∂ 2u
5. + + =0 persamaan Laplace tiga dimensi
∂x 2 ∂y 2 ∂z 2
Penyelesaian PD parsial : sembarang fungsi yang memenuhi PD secara
identik.
Penyelesaian umum PD parsial : penyelesaian yang terdiri dari sejumlah
fungsi sebarang yang bebas linier (independent linier) yang banyaknya
sama dengan orde PD nya.
∂2u ∂ 2u ∂ 2u ∂u ∂u
A + B + C +D +E + Fu = G ....................................... (3-1)
∂x 2
∂x∂y ∂y 2
∂x ∂y
u = variabel tak bebas, merupakan fungsi dari x dan y
x, y = variabel bebas dari PD
A, B, C, D, E, F, G = koefisien, bisa konstan atau merupakan fungsi
dari x atau y tetapi bukan fungsi dari u.
Jika : G = 0
→ disebut PD homogen
G≠0
→ disebut PD non homogen
∂ 2z
1. a. Selesaikan PD : = x2y
∂x∂y
b. Tentukan masalah nilai batas yang memenuhi z(x, 0) =x2 ; z(1, y)
= cos y
Penyelesaian :
∂ 2z
a. = x2y
∂x∂y
∂ ∂z
= x2y
→ diintegralkan terhadap x
∂x ∂y
∂z 1 3
= x y + F( y)
→ diintegralkan terhadap y
∂y 3
1 3 2
z= x y + ∫ F( y) dy + G ( x )
3
1 3 2
PUPD: z = x y + H ( y) + G ( x ) ; G(x) dan H(y) fungsi
6
sembarang
z(x,0) = x 2 → x 2 = x 0 + H(0) + G (x )
1 3 2
b.
6
G (x ) = x 2 − H(0 )
+ H (y )+ 1 2 − H (0 )
1
cos y = y 2
∂ 2
∂t
( )
t u = x 3 t + tF(t )
1
3
→ diintegralkan ke t
x t + G (t ) + H(x )
1 3 2
t2u =
6
1 3 2
6 x t + G (t ) + H(x )
PUPD: u (x , t ) =
t2
x3
Syarat batas 1 : u (x ,1) =
6
1 3
6 x + G (1) + H(x ) 1
u (x,1) = = x3
1 6
0 + G (t ) − G (1)
u (0, t ) = =0
t2
G (t ) − G (1) = 0
G (t ) = G (1)
x t + G (1) − G (1)
1 3 2
u (x , t ) = 6
t2
PKPD : u (x , t ) =
1 3
x
6
1.1.1. Pemisalan u = e +
ax by
Contoh:
∂u ∂u
1. Selesaikan PD : 3 +2 = 0 ; u (x ,0) = 4e − x
∂x ∂y
Penyelesaian :
misalkan : u (x , y ) = e +
ax by
∂u ∂u
+ ae ax + by ; = be ax + by
∂x ∂y
PD menjadi :
3ae ax + by + 2be ax + by = 0
(3a + 2b )e ax + by =0
3
→ 3a + 2b = 0 → b = − a
2
3 3
ax − ay a x− y
3
PU PD : u (x , y ) = e 2
=e 2
= F x − y
2
syarat batas : u (x ,0 ) = 4e −
x
u (x ,0 ) = F(x ) = 4e − x
3
− x − y (3 y − 2 x )
penyelesaian PD : u (x , y ) = 4e 2
= 4e 2
∂v ∂v
2. PD : +3 = 0 , dengan syarat batas : v(0, y ) = 4 sin y
∂x ∂y
misalkan v(x , y ) = e =
ax by
∂v ∂v
= ae ax + by ; = be ax + by
∂x ∂y
PD menjadi :
ae ax + by + 3be ax + by = 0
(a + 3b )e ax + by =0
→ a + 3b = 0 → a = −3b
PU PD :
v(x , y ) = e −3bx + by = e b (−3x + y ) = F(− 3x + y )
syarat batas: v(0, y ) = 4 sin y
∂ 2u ∂ 2u ∂ 2u
3. Selesaikan PD : + 3 + 2 = 0 ; u (0, y ) = y ; u x (0, y ) = 0
∂x 2 ∂x∂y ∂y 2
Penyelesaian :
misalkan : u = e +
ax by
∂u ∂ 2u
= ae ax + by = a 2 e ax + by
∂x ∂x 2
∂u ∂2u
= be ax + by = b 2 e ax + by
∂y ∂y 2
∂ 2u ∂ 2u
= abe ax + by =
∂x∂y ∂y∂x
PD menjadi:
(a 2
)
+ 3ab + 2b 2 e ax + by = 0
a + 2ab + 2b = 0
2 2
untuk a = -b → u 1 = e − bx + by = e b ( − x + y ) → u 1 = F(− x + y )
u (x, y ) = u 1 + u 2
PU PD :
u (x, y ) = F(− x + y ) + G (− 2x + y )
u (0, y ) = y
Syarat batas1 : u (0, y ) = f (y ) + G (y ) = y
→ G (y ) = − F(y ) + y
F(− 2x + y ) − 2 x + y
Penyelesaian PD : u (x , y ) = F(− x + y ) −
G ( −2 x + y )
Syarat batas 2 : u x (0, y) = 0
Misalkan ; − x + y = v dan − 2 x + y + w
u = F(v ) − F(w ) + w
∂u (x , y ) dF ∂v dF ∂w ∂w
u x (x , y ) = = − −
∂x dv ∂x dw ∂x ∂x
dF dF dF dF
= (−1) − (−2) − 2 = − +2 −2
dv dw dv dw
= − F ' ( v) + 2F' ( w ) − 2
= − F' (− x + y) + 2F' (−2 x + y) − 2
u x (0, y) = −F' ( y) + 2F' ( y) − 2 = 0
→ F' ( y) = 2
→ F( y) = 2 y + c
u ( x, y) = f (− x + y) − F(−2 x + y) − 2 x + y
u ( x, y) = 2(− x + y) + c − [2(−2x + y) + c] − 2 x + y
u ( x , y ) = −2 x + 2 y + c + 4 x − 2 y − c − 2 x + y
u ( x , y) = y
T=u T = u + ∆u
∆n
I II
∆n = jarak bidang I dan bidang II
u = temperatur bidang I
u + ∆u = temperaur bidang II
∆u = perbedaan temperatur
jika ∆u >0 maka aliran panas terjadi dari bidang II mengalir kebidang I,
sebab u+ ∆u >u
Fluks panas = jumlah panas persatuan panjang persatuan waktu
≈ sebanding dengan ∆u ; berbanding terbalik dengan ∆n
∆u
Fluks panas dari I ke II = − k
∆n
K = konstanta pembanding = = konduktivitas termal ; k > 0
∆n → 0 ; maka ∆u → 0 , karena bidang I dan bidangII makin berimpit,
sehingga,
∆u ∂u
fluks panas yang melewati bidang I = lim it − k = −k
n →0 ∆n ∂n
u →0
S R
V
T
P Q
y
N W
Misalkan panas masuk dan dan keluar dalam arah x positif, y positif, z
positif
• Fluks panas yang melewati permukaan elemen volum :
∂u
Bidang PQRS = − k
∂x x
∂u
Bidang NPST = − k
∂y y
∂u
Bidang NPQW = − k
∂z z
• Jumlah panas yang masuk pada masing masing sisi bidang selama ∆t =
(Fluks panas) x (luas bidang ) x ∆t sehingga Jumlah panas yang masuk
melalui permukaan elemen volum :
∂u
Bidang PQRS = − k (∆y∆z)∆t
∂x
x
∂u
Bidang NPST = − k y (∆x∆z)∆t
∂y
∂u
Bidang NPQW = − k (∆x∆y)∆t
∂z
z
∂u
Bidang NPST = − k (∆x∆z)∆t
∂y y + ∆y
∂u
Bidang NPQW = − k (∆x∆y)∆t
∂z z + ∆z
Arah x = { k ∂u x + ∆x −k
∂u
} (∆y∆z)∆t
∂x ∂x
x
Arah y = { k ∂u y + ∆y −k
∂u
} (∆y∆z)∆t
∂y ∂y
y
Arah x = { k ∂u z + ∆z −k
∂u
} (∆y∆z)∆t
∂z ∂z
zx
∂u ∂u ∂u ∂u
k x + ∆x − k (∆y∆z)∆t + k y + ∆y − k (∆x∆z)∆t +
∂x ∂x x ∂y ∂y y
∂u ∂u
k z + ∆z −k (∆x∆y)∆t
∂z ∂z z
(i)
• Jika massa dari volume ∆v adalah m, maka banyaknya panas yang
dibutuhkan untuk menaikkan temperatur dari u menjadi u + ∆u adalah
: mα∆u = ( massa x panas jenis x kenaikan temperatur)
m = ρ∆x∆y∆z , ρ = densitas/ massa jenis dari volume v = massa
persatuan volume
panas yang dibutuhkan untuk menaikkan temperatur sampai ∆u pada
volume
∆v = αρ∆x∆y∆z∆u (ii)
∂u ∂u ∂u ∂u
k x + ∆x −k (∆y∆z)∆t + k y + ∆y −k y ( ∆x∆z ) ∆t +
∂x ∂x ∂y ∂y
x
∂u ∂u αρ∆x∆y∆z∆
k z + ∆z − k z ( ∆x∆y) ∆t =
∂z ∂z
∂u ∂u ∂u ∂u ∂u ∂u
k − k k y + ∆y −k k z + ∆z −k
∂z ∂z
z
∂y ∂y
x + ∆x y
∂x ∂x
x
+ +
∆x ∆y ∆z
∂u
= αρ
∆t
Jika ∆x → 0, ∆y → 0, ∆z → 0 ,maka nilai limitnya sama dengan
∂ ∂u ∂ ∂u ∂ ∂u ∂u
k + k + k = αρ
∂x ∂x ∂y ∂y ∂z ∂z ∂t
∂ 2 u ∂ 2u ∂ 2 u ∂u
k 2 + 2 + 2 = αρ
∂x ∂y ∂z ∂t
∂u
k∇ 2 u = αρ
∂t
Persamaan atur untuk konduksi panas 3 dimensi adalah :
∂u k 2 ∂u
= ∇ u atau = c∇ 2 u ....................................................................... (3-2)
∂t αρ ∂t
k
dimana c = = difusivitas
αρ
Persamaan konduksi panas satu dimensi
x=0 x=L x
Batang dengan penampang seragam diisolasi secara lateral.
Panjang batang = L dan diletakkan pada sumbu x. Temperatur pada
batang pada suatu waktu hanya tergantung pada posisi x , u = u(x,t).
Persamaan atur untuk konduksi panas 1 dimensi :
∂u ∂ 2u 0≤x≤L
=c 2 ; ........................................................................ (3-3)
∂t ∂x t>0
Ada dua macam syarat batas untuk masalah perpindahan panas
konduksi yaitu kondisi batas (boundary condition) dan kondisi awal (initial
condition).Kondisi batas adalah kondisi pada batas (ujung) batang pada
waktu t sembarang. Kondisi awal adalah temperatur pada x sembarang
pada waktu t=0.
Syarat batas untuk perpindahan panas konduksi 1 dimensi adalah :
1. Jika temperatur awalnya adalah f(x) dan temperatur pada ujung
dijaga konstan pada nol, maka kondisi batasnya :
u (0, t ) = 0
pada waktu t>0
u (l, t ) = 0
Contoh:
1. Tentukan persamaan temperatur dari suatu kawat yang
permukaannya diisolasi kecuali di kedua ujungnya. Ujung kawat
diletakkan pada x=0 dan x=3, temperatur pada ujung kawat dijaga
tetap pada 00, Temperatur awal pada kawat dinyatakan dengan
f(x) =5 sin 4πx - 3 sin 8πx + 25 sin 10πx. Koefisien difusivitas kawat
adalah 2.
Penyelesaian:
x=0 x=L x
∂u ∂ 2u
Persamaan atur : =2 2 ; 0 ≤ x ≤ 3 ................................. 1
∂t ∂x
Syarat batas :
Kondisi batas u(0,t) = u(3,t) = 00; t ≥ 0 ........................................ 2
Kondisi awal u(x,0) = 5 sin 4πx - 3 sin 8πx + 2 sin 10πx. ; t = 0..... 3
Pemisahan variabel: misal PU PD adalah u(x,t) = F(t) G(x)
∂u
= F' (t ) G (x )
∂t
∂u ∂ 2u
= F(t ) G ' (x ) ; = F(t )G" (x )
∂x ∂2x
G" (x )
= − k 2 ; G" (x ) + k 2 G (x ) = 0 .......................................... 7
G (x )
Persamaan karakteristik: m2 + k2 = 0
m2 = - k2 → m1.2 = ± k I
Penyelesaian persamaan 7 adalah:
[ ]
G (x ) = e ox A1 Cos kx + B1 sin kx = A1 Cos kx + B1 sin kx ..... 8
[
PU PD : u (x, t ) = C1 e − 2 k t A 1 Cos kx + B1 sin kx
2
] .......................... 9
u (x , t ) = e − 2 k t [A Cos kx + B sin kx ]
2
m2 2
−2 π t mπ
u (x , t ) = B e 9
sin x merupakan penyelesaian PD, maka
3
m1 π
m12 2
−2 π t
u 1 (x, t ) = B1 e 9
sin x
3
m 2 π
m22 2
−2 π t
u 2 (x, t ) = B 2 e 9
sin x juga penyelesaian PD
3
m π
m 2
−2 3 π2t
u 3 (x, t ) = B 3 e 9 sin 3 x
3
m1 π m π m3 π
u (x , o ) = B1 sin x + B 2 sin 2 + B 3 sin
3 3 3
= 5 sin 4π x − 3 sin 8π x + 2 sin 10π x
B1 = 5 → m1 = 12
B 2 = − 3 → m 2 = 24
B3 = 2 → m3 = 30
Persamaan temperatur di sepanjang kawat untuk x dan t sembarang
:
mπx mπx
L 3
2 2
B m = ∫ f ( x ) sin dx = ∫ 25 sin dx
L0 L 30 3
50 3 mπx 3 50
= − cos 0 = (− cos mπ + 1)
3 mπ 3 mπ
mπ
2
m
∴ u (x , t ) = ∑ (− cos mπ + 1)e −2 9
50 π2t
sin x
mπ 3
100 − 2 π 2 t 9 πx 1 − 2 π 2 t
= e sin + e sin πx + .......
π 3 3
∂V ∂2V
Persamaan atur dimodifikasi menjadi : = 2 2 sehingga
∂t ∂x
Kondisi batas : V(0,t) = 0, V(3,t) = 0
Kondisi awal : V(x,0) = f(x)
melalui transformasi: u(x,t)=V(x,t)+ψ (x )
∂V ∂V(x, t ) ∂ψ(x ) ∂V ∂V
− + = +0=
∂t ∂t ∂t ∂t ∂t
∂ u ∂ V(x, t )
2 2
∂ V
2
= + ψ" (x ) = + ψ"
∂x 2
∂x 2
∂x 2
∂V ∂ 2V
PD menjadi: = 2 2 + ψ"
∂t ∂x
∂V ∂2V
= 2 2 + 2ψ"
∂t ∂x
Jika dipilih ψ" (x ) = 0 maka PD akan menjadi:
∂V ∂2V
=2 2
∂t ∂x
(i ) V(0, t ) = 0 → V(0, t ) = U(0, t ) − ψ(0) = 0
(ii ) V(3, t ) = 0 → V(3, t ) = U(3, t ) − ψ(3) = 0
40 − ψ (3) = 0
ψ (3) = 40
(iii ) U(0, t ) = 25 → V(x,0) = U(x,0) − ψ(x )
V(x ,0 ) = 25 − ψ(x )
ψ(x ) dicari dari:
ψ" (x ) = 0 → ψ" (x ) = c1 → ψ (x ) = c1 x + c 2
Untuk x = 0 → ψ (0) = c1 0 + c 2 = 10
c 2 = 10
x = 3 → ψ(3) = c1 3 + c 2 = 3c1 + 10 = 40
3c 2 = 30
c1 = 10
Jadi ψ(x ) = 10 x + 10
∂V ∂2V
Persamaan aturnya menjadi : =2 2
∂t ∂x
Kondisi batasnya menjadi : V(0,t) = 0 ; V(3,t) = 0
Kondisi awalnya menjadi : V(x,0) = 15 – 10x
Penyelesaian PD dengan syarat : V(0,t) = V(3,t) = 0 adalah :
−2 m 2 π 2 t
mπ
V(x,t) = B e 9
sin x
3
Berdasarkan prinsip super posisi :
∞ − 2 m 2π2 t mπ
V(x,t) = ∑ B m e 9
sin x juga merupakan penyelesaian
m =0 3
Kondisi awal: V(x,0) = 15-10x
∞ − 2 m 2π2 t mπ
V(x,0) = ∑ B m e 9
sin x = 15 −
10 x
m=0 3
∞ mπ
V(x,0) = ∑ B m sin x = 15 − 10 x → Deret Fourier Sinus dari f(x)=15-
m =0 3
10x
Menentukan Bm :
2L mπx
Bm = ∫ f ( x ) sin dx
L0 L
mπx
= ∫ (15 − 10x ) sin
23
dx
30 3
mπx
∫ (15 − 10x )d cos
2 3 3
=− −
3 mπ 0 3
2 mπx 3 mπx
=− (15 − 10 x )cos − ∫ cos d (15 − 10x )
mπ 3 0 3
2
(15 − 10x )cos mπx + 10∫ cos mπx dx
3
=−
mπ 3 0 3
3
=−
2
(15 − 10x )cos mπx + 30 sin mπx
mπ 3 mπ 3 0
2 mπx
=− − 15 − 10 x ( )cos + 0) − (15 + 0)
mπ 3
2 mπx
=− (−15 cos − 15)
mπ 3
30 mπx
= ( cos + 1)
mπ 3
∞ 30 m2 2
mπ
∴ V( x s t ) = ∑ (cos mπ + 1)e −2 9 π t
sin x
m = 0 mπ 3
Penyelesaian PD : u (x s t ) = V(x , t ) + ψ (x ) = V(x , t ) + (10 x + 10)
∞ 30 mπ − 2 m 2π 2 t 9 mπ
u ( x , t ) = (10 x + 10 ) + ∑ cos + 1e sin x
m = 0 mπ 3 3
Suku (10x+10) merupakan temperatur steady-state dari kawat yaitu
persamaan temperatur yang tidak tergantung t.
∂ 2u ∂ 2u
PD : + =0
∂x 2 ∂y 2
BC : u(0,y) = u(a,y) = 0
u(x,0) = 0 ; u(x,b) = f(x)
Syarat batas untuk perpindahan panas konduksi 2 D steady state adalah
syarat batas pada sisi-sisi (batas) bidang sehingga disebut masalah ini
boundary value problem. Temperatur u(x,y) pada bidang ditentukan
dengan menyelesaikan boundary value problem tersebut di atas dengan
menggunakan metode pemisahan variabel :u(x,y) = F(x) G(y)
Pemisahan variabel : u(x,y) = F(x) G(y)
PD menjadi :
d2F d 2G
G + F =0
dx 2 dy 2
1 d2F 1 d 2G
2
= − 2
= − p2
F dx G dy
d 2F
2
+ P 2 F = 0 →, F = C1 sin px + C 2 cos px
dx
d 2G
− P 2 G = 0 →, G = C 3 e py + C 4 e − py
dy 2
u(x,y) = F(x) G(y) = (C1sin px + C2cos px) (C3 epy + C4e-py)
Kondisi batas : u(0,y) = 0, maka
u(0,y) = (C1.0 + C2.1) (C3epy + C4 e-py) = 0 C2 = 0
u(x,y) = C1sin px (C3 epy + C4e-py) = sin px (Aepy+Be-py)
Kondisi batas : u (a,y) = 0, maka
Sin pa (A epy+B e-py) = 0 sin pa = 0
nπ
p= ; n = 1, 2, 3, .....
a
nπ
nπy − nπy
u n (x , y ) = sin x A n e + B n e a ; adalah penyelesaian PD
a
an
n = 1, 2, 3, ….
Berdasarkan prinsip superposisi diperoleh PUPD
nπ
∞ nπy − nπy
u ( x, y) = ∑ sin × A n e + B n e a
a
n =1 a
Kondisi batas : u(x,0) = 0
nπ
( )
∞
u (x ,0) = ∑ sin × A n e −0 = 0 → B n = − A n
n =1 a
∞ nπx nπy ∗
u ( x, y) = ∑ A ∗n sin sin ; A n = 2A n
n =1 a a
Kondisi batas : u(x,b) = f(x)
∞ nπx nπb
u ( x , b) = ∑ A ∗n sin sin h = f (x )
n =1 a a
nπb 2 nπx
a
= ∫ f ( x ) sin
∗
A n sin h dx
a a0 a
nπx
a
2
nπb ∫0
∗
An = f ( x ) sin dx
a sin a
a
T2
α P Q
T1 β
0 x x + ∆x x
L
T2sinβ T2
P β
T1cosα T2cosβ
α Q
T1 T1sin α
∂2y
t adalah y(x,t), sehingga percepatan getaran =
∂t 2
∂2y
Jadi, T2 sin β − T1 sin α = ρ∆x
→ masing-masing ruas dibagi dengan T
∂t 2
T2 sin β T1 sin α ρ∆x ∂ 2 y
− =
T T T ∂t 2
T2 sin β T1 sin α ρ∆x ∂ 2 y
− =
T2 cos β T1 cos β T ∂t 2
ρ∆x ∂ 2 y
tan β − tan α =
T ∂t 2
∂y
tan α = slope dari y(x,t) di x =
∂x x =x
∂y
tan β = slope dari y(x,t) di x+∆x =
∂x x = x + ∆x
∂y ∂y ρ∆x ∂ 2 y
− =
∂x x = x + ∆x ∂x x =x T ∂t 2
→ dibagi dengan ∆x :
1 ∂y ∂y ρ ∂2y
− =T 2
∆x ∂x x = x + ∆x ∂x x =x ∂t
Untuk ∆x
→ 0
lim 1 ∂y ∂y ρ ∂2y
− =T 2
∆x → 0 ∆x ∂x x = x + ∆x ∂x x =x ∂t
∂2y 2 ∂ y
2
T
atau = c ; c2 =
∂t 2 ∂x 2 ρ
Persamaan gelombang dimensi 1.
dengan : T = tegangan tali
ρ =densitas massa tali (massa persatuan panjang)
Syarat batas persamaan gelombang 1 dimensi adalah :
Karena ujung-ujung tali diikat pada x = 0 dan x = L , maka kondisi
batasnya adalah
y(0,t) = y(L,t) = 0
Gerakan tali tergantung pada simpangan/defleksi awal juga kecepatan
awalnya, maka kondisi awalnya adalah :
y(x,0) = f(x)
→ simpangan/defleksi awal
∂y
y t ( x ,0) = = g(x )
→ kecepatan awal
∂x t =0
Penyelesaian.
∂2y 2 ∂ y
2
Persamaan atur : = c ; c2 = T ρ = 1
∂t 2 ∂x 2
∂2y ∂2y
=
∂t 2 ∂x 2
Syarat batas:
Kondisi batas : y(0, t ) = y(π, t ) = 0 ; t ≥ 0
∂y
=0 ;0≤x≤L
∂t ( t =0)
∂u ∂ 2u
= F( x )G ' ( t ) = F( x )G" ( t )
∂t ∂t 2
∂u ∂ 2u
= F' ( x )G ( t ) = F" ( x )G ( t )
∂x ∂t 2
PD menjadi : F( x )G" ( t ) = F" ( x )G ( t )
G" ( t ) F" ( x )
= = −k 2
G(t ) F( x )
G" ( t ) + k 2 G ( t ) = 0
→ G ( t ) = A 1 cos kt + B1 sin kt
F" ( x ) + k 2 F( x ) = 0
→ F( x ) = A 2 cos kx + B 2 sin kx
PU PD : y( x , t ) = (A 1 cos kt + B1 sin kt )(A 2 cos kx + B 2 sin kx )
k = mπ π = m
penyelesaian.
∞
y(x,0) = ∑A
m=0
m sin mx cos m0 = 0,01x
∞
y(x,0)= ∑A
m =0
m sin mx = 0,01x
π
x (cos mx )
0,02
mπ ∫0
=
0,02
π
= x cos mx − ∫ cos mx dx
mπ 0
π
0,02 1
= x cos mx − sin mx
mx m 0
=
0,02
[π cos mπ − 0] = 1 cos m π
mπ 50m
∞
Penyelesaian PD : y(x , t ) =
1
∑ 50m cos mπ sin mx cos mt
m=0
Soal Latihan.
1. Tentukan defleksi u(x,t) dari tali yang panjangnya L. Kedua
ujungnya dipasang tetap, kecepatan awalnya g(x) = 0 dan defleksi
awalnya :
2k L
L x ; 0<x<
2
f (x ) =
2k ( L − x ) ;
L
<x<L
L 2
π
4x ; 0<x<
2
f (x) =
4(π − x ) ; π < x < π
2
5. Tentukan temperatur u (x,y) pada bidang yang berbentuk bujur
sangkar yang panjang sisinya a, temperatur pada sisi vertikal dijaga
tetap = 0, permukaan dan sisi horizontal pada plat diisolasi sempurna.
Jawaban.
8k πx πct 1 3πx 3πct
1. u (x, t ) = (sin cos − 2 sin cos + ........)
π 2
L L 3 L L
0,08 1 1
2. u (x, t ) = (cos t sin x + 3 cos 3t sin 3x + 3 cos 5t sin 5x + ........)
π 3 5
800 1
u (x, t ) = (sin 0,1π x e −0, 01752π t + sin 0,3π x e −0,01752( 3π ) t + .......)
2 2
3.
π 3
9
32 1 1
4. u (x, t ) = π − ( cos 2 x e − 4 t + cos 6 x e −36 t + .......)
π 4 36
5. =
− +