BA
NE
ÇFARË ËSHTË DIABETI SE
(SËMUNDJA SHEQERIT)
Çfarë është Diabeti?
Diabeti karakterizohet nga rritja e Nëse insulina nuk prodhohet ose Diabeti është sëmundje kronike:
sheqerit në gjak (=Glicemia). nuk funksionon mirë, sheqeri nuk nuk zhduket, por kurohet. Nëse
Sheqeri, që është burim energjie, thithet; rritet niveli i tij në gjak dhe kontrollohet mirë të lejon të bësh
për t’u përdorur ka nevojë për me kalimin e kohës dëmton sytë, jetë normale. Kush është me diabet
insulinë. veshkat, nervat dhe trurin. mund të punojë, të merret me sport
e të ketë fëmijë të shëndetshëm.
Diabeti tip 2 është më i shpeshti. Diabeti tip 1 është më i rrallë, Diabeti gravidancës, shfaqet
Shfaqet dalngadalë tek të rriturit, shfaqet papritur në moshë të re. gjatë shtatzanisë. Kush është
sidomos në ata mbipeshë dhe Nuk trashëgohet, nuk është shtatzënë duhet të kontrollojë
mund të qëndrojë i fshehur për një ngjitës, kurohet duke injektuar gjithmonë gliceminë, sidomos nëse
kohë të gjatë. insulinën çdo ditë, para çdo vakti. në familje ka një diabetik.
Shenjat e diabetit janë: etje e fortë Diabeti kurohet duke bërë aktivitet Diabeti tip 1 kurohet me 3-4
urinim i shpeshtë, lodhje, rënie në fizik të rregullt, duke ndjekur një dietë injeksione insuline në ditë, me dietë
peshë, infeksione urinare, të të ekuilibruar, duke rënë në peshë, e të përshtatshme dhe me aktivitet
dhëmbëve ose të lëkurës. duke përdorur ilaçe të caktuara fizik të rregullt. Glicemia duhet
(=hipogliçemixantë nga goja) kontrolluar para çdo vakti e 2 orë
më pas.
Kush është me diabet mund të Për autokontrollin duhen disa Fillimisht laj duart, thaji me kujdes,
kontrollojë me lehtësi ecurinë e instrumenta që jepen falas: fut strishën në lexuesin dhe ndiq
glicemisë së tij. Objektivi është: reflektometër, strisha, lançeta udhëzimet për kalibrimin
Esëll: (ago për të shpuar gishtin) (në rast se kërkohet)
nga ______ deri ______ mg/dl dhe gishtshpues.
Dy orë pas buke:
nga ______ deri ______ mg/dl
Përgatit gishtshpuesin dhe shpo në Vendos pikën e gjakut që ka dalë Prit rezultatin dhe shënoje në ditar.
një pikë të mollëzës së gishtit, për mbi pjesën reaktive të strishës. Hidh strishën dhe lançetën që ke
shembull anash thoit. përdorur.
Kontrollo urinën
Duke zhytur disa lloje të caktuara Po në këtë mënyrë disa lloje të Autokontrolli duhet bërë më
strishash në urinë kontrollohet prania tjera strishash kontrollojnë praninë shpesh kur ke temperaturë të lartë,
e sheqerit në urinë (glikozuria). e ketoneve në urinë (ketonuria). të vjella, je esëll, je pa qejf dhe kur
Prania tregon që në orët përpara Nëse janë të pranishme duhet të kontrolli i mëparshëm ka treguar
glicemia ka qenë e lartë. lajmërosh menjëherë mjekun. një glicemi shumë të lartë
Në diabet (tip 1 e 2), ushqimi është Diabetiku obez ose mbipeshë duhet Diabetiku insulinëvartës duhet të
thelbësor në kurim. Një dietë jo të ndërrojë mënyrën e jetesës: duhet llogarisë karbohidratet (makarona,
e rregullt dhe e paekuilibruar e bën të ushqehet në mënyrë më korrekte bukë, oriz, patate). Duhet patjetër të
të pamundur një kontroll glicemik dhe të bëjë aktivitet fizik rregullisht hajë mëngjes, drekë, darkë dhe të
të mirë. (të paktën 45-60 minuta çdo ditë). paktën dy zamra mes vakteve.
Karbohidrate ose
sheqerëra Fibrat bimore e bishtajat Yndyrërat
Të evitohen sheqerërat e thjeshtë Janë të pranishme tek zarzavatet, Duhen evituar yndyrërat me origjinë
(ëmbëlsira, sheqer, mjaltë). Me bishtajat dhe drithërat me krunde. shtazore (gjalpi, dhjami); të
kufizim të hahen sheqerërat Janë të dobishme: ndadalsojnë kufizohen sallamërat e djathërat. Të
kompleksë (=karbohidrate): thithjen e sheqerërave dhe preferohen peshku, vaji ullirit, sojës,
makarona, bukë, oriz, patate, kus- yndyrërave e mbrojnë zemrën dhe misrit e lulediellit që mbrojnë arteriet.
kus, miell). enët e gjakut.
Të alternohen proteinat shtazore: Një gotë verë (më mirë e kuqe) ose Duhen evituar ose të hahen rrallë
mishi (më mirë ai i bardhë) e dy gota birrë në vakt lejohen. Më në sasi të vogël e me stomak të
peshku me ato bimore: bizele, shumë ose të pish jasht vaktit bën mbushur. Mund të përdoren për të
fasule, thjerrëza e qiqra. keq. Të evitohen superalkolikët. korrigjuar hipogliceminë.
Jo Jo Jo
Jo sheqer, mjaltë, marmallatë. Për Ushqimet me shumë sheqer janë Dy porcione frutash të freskta
qumështin dhe kafen përdor shpesh të pasur dhe me yndyrëra. bëjnë mirë, por nuk bëjnë mirë
ëmbëlsuesa (=Aspartame). Bëj Jo ëmbëlsirave të pastiçerisë, lëngjet e frutave, pijet e ëmbla,
kujdes ushqimeve “për diabetikë”. çokollatave, karameleve me sheqer, shurupërat, dhe frutat e thata
frutave të xhelatinosura, biskotave, (rrush, kumbulla, fiq, hurma qabeje
merendinave e akulloreve. etj).
Jo Po
Po
Bëni kujdes yndyrërave për Mishi ose peshku duhen ngrënë Bukë, makarona, oriz, patate, miell,
garniturë. Gjenden në shumë një herë në ditë dhe duhen gatuar kus-kus e picë. Mund ti hash por
prodhime ushqimore të gatshme të pa yndyrë (me avull, në zgarë, në jo më shumë se një porcion për
ëmbla dhe të kripura. Mos hani furrë ose të zier). vakt, pa e tepruar.
merendine, patatine e snek.
Po Po
Po
Të rizbulojmë perimet: (sallatë, Të preferosh ushqime të Qumështi dhe kosi mund të merren
domate, speca …) mund ti hash integruara, peshkun e mishra të një herë në ditë. Nëse ke etje
pa kufizim. Po kështu dhe supën bardhë të gatuara pa yndyrë. Po prefero të pish ujë, çaj dhe në sasi
me perime si dhe erëzat. edhe pjatën unike (për shembull të kufizuar kafe.
makarona me bishtaja ose oriz me
bizele) por në sasi të kufizuar.
Jo
Duke dëmtuar arteriet, diabeti Nëse diabetiku është mbipeshë ose Nëse tensioni është i lartë (mbi
shkakton iskemi, infarkt te obez, rreziqet rriten. Duhet 130/85 mm/hg) rreziqet për zemrën
miokardit, iktus cerebral, angjinë rikuperuar pesha ideale me dietë rriten. Ul sasinë e kripës në dietë
dhe dëmtim të arterieve të dhe aktivitet fizik të përditshëm. dhe ndiq rregullisht terapinë.
gjymtyrëve të poshtme.
Nëse kolesteroli është i lartë (ai total Edhe trigliceridet dëmtojnë arteriet. Pirja duhanit rrit rreziqet për enët e
mbi 200 dhe ai LDL mbi 100) bëj Kur janë mbi 150 mg/dl mos pi gjakut (dhe për zhvillimin e tumoreve).
kujdes me dietën, shto aktivitetin alkol, mos ha ëmbëlsira dhe mbaj Lënia e duhanit përgjysmon
fizik dhe ndiq terapinë me ilaçe. nën kontroll gliceminë. menjëherë rrezikun e infarktit.
Aktiviteti fizik i vazhdueshëm ul Mjaftojnë 30 minuta ecje çdo ditë Kujdesi për arteriet fillon që në
gliceminë dhe tensionin, ndihmon ose të merresh me sport 2-3 herë tavolinë. Ilaçet ndihmojnë, por nuk
zemrën, pastron arteriet dhe në javë. Vetëm punët e shtëpisë zëvendësojnë efektin e dietës dhe të
ndihmon të dobësohesh. dhe pse të lodhshme, nuk aktivitetit fizik. Bëj diçka menjëherë
mjaftojnë. për veten tënde: lër duhanin!
Hiperglicemia nuk jep dhimbje, por Komplicacionet përparojnë ngadalë Diabeti është i kontrolluar mirë kur
është e rrezikshme. Gjatë viteve dhe mund të parandalohen e glicemitë janë midis 100 e 160
mund të shkaktojë dëmtime serioze kurohen duke kontrolluar mirë mg/dl gjatë gjithë ditës dhe
(=komplikacione) të syve, nervave, diabetin. hemoglobina glikata është më e
veshkave, zemrës e arterieve. vogël ose e barabartë me 7%.
Në heshtje retinopatia diabetike Ndërsa neuropatia periferike jep Duke dëmtuar nervat diabeti i
dëmton sytë dhe mund të çojë, shënja: dhimbje, mizërim o të pakontrolluar mund të vështirësojë
nëse nuk kurohet mirë në verbim. therura o mungesë të ndjeshmërisë ereksionin. Mund të kurohet mos kij
Duhet të bësh visita të rregullta tek në këmbë. Thuaja mjekut tënd. ndrojtje ta thuash.
okulisti edhe nëse sheh mirë.
Veshkat
Jo
Diabeti i pakontrolluar mund të Nëse ka mikroalbuminuri duhet Dëmtimi veshkave keqësohet nëse
dëmtojë veshkat. Një analizë e kontrolluar më mirë glicemia e presioni i gjakut është mbi 130/85
thjeshtë e urinës, mikroalbuminuria, duhet të ulet sasia e proteinave mm/hg. Mbaje nën kontroll.
zbulon shumë hershëm problemin. (mishi, vezët e djathi) në dietë.
Këmba e diabetikut është e Dëmtimi i nervave heq Ulet qarkullimi i gjakut. Ulçerimet
vështirë për t'u kuruar. Rrezikon të ndjeshmërinë. Mungesa e dhe infeksionet vazdhdojnë të
mos eci më, madje edhe t'i pritet dhimbjes bën të nënvleftësohen të keqësohen deri në gangrenizimin
këmba. Prandaj është më mirë çara ose dëmtime të vogla që e këmbës që çon në prerje.
parandalimi. shpesh keqësohen e infektohen.
Kush ka diabet nuk duhet të ecë Këmbët dune larë çdo ditë me ujë Çdo ditë kontrollo me kujdes
asnjëherë zbathur. Duhet të të vakët. Duhen tharë me kujdes këmbët në pasqyrë ose me
përdorë çorape pambuku dhe sidomos mes gishtërinjve. Thojtë ndihmën e dikujt për të dalluar
këpucë komode. të mos priten shumë të shkurtër. çarje, dëmtime, skuqje, zona të
nxehta ose të ejtura.
Para se të futësh këmbën në ujë Mos përdor banjo zbutëse me ujë Në konkluzion këmba është pjesë
kontrollo temperaturën e tij me të valuar, dizinfektantë e acide. e rëndësishme e trupit. I duhet
dorë. Kujdes mos afro këmbën Mos mjeko vetë çarje o ulçerime kushtuar shumë kujdes.
pranë kaloriferit, sobës apo edhe banale. Tregoi çdo plagë
oxhakut. mjekut. Këmba e diabetikut duhet
ndjekur nga personel i specializuar.
Pankreasi i diabetikëve tip 1 nuk Ekzistojnë lloje të ndryshme Insulinat me veprim të ngadaltë
prodhon më insulinë. Prandaj duhet insulinash: ato me veprim shumë të (lente), shumë të ngadaltë
të injektohet disa herë në ditë. Mjeku shpejtë (ultrarapide) që injektohen (ultralente) e ato të para-përziera
vendos "dozën", domethënë sa unita menjëherë para buke, ato me veprim (30/70, 40/60, e 50/50) duhen
duhen injektuar, orën dhe llojin. të shpejtë (rapide) që injektohen tundur me delikatesë disa herë
gjysmë ore para buke. para se të aspirohen në shiringë.
"Pena" është një lloj shiringe e Insulina duhet injektuar nën lëkurë, Ngrije lëkurën mes gishtit të madh
mbushur paraprakisht me insulinë. jo në muskul. Zakonisht në bark e atij tregues dhe mbaje shiringën
Duke rrotulluar unazën seleksionohet ose në pjesën e jashtme të pingul. Kur mbaron injeksionin
doza (unitat) që duhet injektuar. Para kofshëve. Ndërro cdo herë vendi i numëro deri në 5 pastaj nxirr agon.
injeksionit lahen duart dhe vihet një injeksionit!!!
ago e re.
Bëj kujdes…
Pena në përdorim mbahet në Mos harro asnjëherë të bësh Kontrollo funksionimin e penës e të
temperaturë ambienti. Të tjerat injeksionet e insulinës, mos harro agos duke nxjerrë para injektimit dy
ruhen në zonën e poshtme të ose vono të hash pasi ke bërë unita si provë.
frigoriferit (jo tek akulli). injeksionin.
Një borsetë termike është ideale
gjatë udhëtimeve
Nëse janë formuar kristale në fund, Pasi të kesh thithur ajër deri sa të Kthe me kokë poshtë flakonin e
fillimisht duhet rrotulluar me arrish numrin e unitave që do të THITH ngadalë unitat që të duhen.
delikatesë insulina mes duarve. injektosh, merr insulinën, ngul Nëse formohen fluska ajri në
Mos e shkund flakonin. shiringën e SHTYJ AJRIN në flakon shiringë, aspiro disa unita më shumë
(pa bërë flluska). e riçoje pistonin tek doza e caktuar.
Rapide
Rapide
Fillimisht duhen PËRGATITUR Kthe me kokë poshtë flakonin dhe Nëse formohen FLLUSKA AJRI në
flakonet duke futur brenda një sasi THITH ngadalë numrin e unitave që shiringë, aspiro disa unita më shumë,
ajri të barabartë me numrin e unitave të duhen. Kur përzihen dy tipe jepi disa goditje të lehta shiringës që
që duhen. I pari përgatitet flakoni me insulinash duhet GJITHMONË të flluskat të ngrihen lart e riçoje ngadalë
insulinë LENTE pastaj ai me insulinë vendosësh në shiringë FILLIMISHT pistonin tek numri i saktë i unitave që
RAPIDE. atë RAPIDE. duhet të injektosh.
Lente
Merr pastaj flakonin me insulinë Ngul shiringën, kthe me kokë poshtë Flluskat e ajrit mund të ndryshojnë
LENTE e rrotulloje me delikatesë flakonin dhe ASPIRO ngadalë. Nëse dozën, por NUK janë të rrezikshme
mes duarve për të SHKRIRË formohen flluska ajri, aspiro disa edhe nëse injektohen. Pas
kristalet në fund. Mos e tund unita më shumë se ç'duhen por injeksionit vëri sërish kapuçin
flakonin. MOS tento të eleminosh flluskat mbrojtës shiringës.
duke shtyrë përpara pistonin.
Shenjat e para të hipoglicemisë Për të ndaluar krizën mjafton të pish Kush bën insulinë ose merr tableta
janë: djersitje, uri, të dridhura, një lëng të ëmbël ose një/dy paketa duhet të ketë gjithmonë me vete 2-3
rrahje zemre, turbullim i shikimit, me sheqer. Përndryshe kriza vazhdon paketa me sheqer dhe t'i shpjegojë
irritim, debulesë e dhimbje koke. me zbehje, konfuzion, marrje mëndsh shenjat e masat që duhen marrë të
deri në humbje ndjenjash. afërmve, miqve e kolegëve.
Hiperglicemia
Nëse glicemia mbetet e lartë për një Në këto nivelle sheqeri shfaqet dhe Një lloj tjetër strishe tregon praninë
kohë të gjatë (mbi 300 mg/dl) në urinë. Dallohet duke futur një lloj në urinë të trupave ketonikë
shfaqen shenjat tipike: etje e të caktuar strishe në urinë. Nëse (ketonuria). Pi shumë ujë e
theksuar, urinim i shpeshtë e i hiperglicemia vazhdon gjatë ka dhe kontakto urgjentisht mjekun.
bollshëm, debulesë e këputje. humbje në peshë.
______________________________________________
MJEKU YT I PËRGJITHSHËM ËSHTË:
Nr. tel. ______________________________________
_________________________________________________
______________________________________________
GJATË VIZITAVE MERR GJITHMONË ME VETE:
❏ Librezën e Diabetit
NUMRI I PËRJASHTIMIT NGA PAGIMI TIKETIT
PËR DIABETIN ËSHTË 013.250 ❏ Ditarin e autokontrollit
❏ Librezën shëndetsore
PËR URGJENCAT MUND T’I DREJTOHESH
QENDRËS TËNDE NË ORARIN KUR ËSHTË HAPUR ❏ Glukometrin
NATËN OSE KUR QENDRA ËSHTË E MBYLLUR
DREJTOHU NË URGJENCËN E SPITALIT: ❏ _______________________________________________
______________________________________________
PËR TË TËRHEQUR MATERIALIN
Nr. Tel ______________________________________
(SHIRINGA, STRISHE) DREJTOHU:
SI QUHESH?
COME TI CHIAMI?
KU KE LINDUR?
DOVE SEI NATO?
RRUGA?
IN CHE VIA?
BABAI YT?
E DI QË VUAN NGA DIABETI? TUO PADRE?
SAI DI ESSERE DIABETICO?
VËLLEZËRIT/MOTRAT E TUA?
PREJ SA KOHËSH? I TUOI FRATELLI?
DA QUANTO TEMPO?
PI PIJE ALKOLIKE?
BEVI ALCOLICI?