III
Disusun untuk memenuhi tugas mata kuliah Kalkulus III
Dosen : Dra.Haniek SP, MPd
Disusun oleh :
Muhammad Adib Achsan (08144100088)
Halaman Sampul...............................................................................................................1
Daftar Isi............................................................................................................................2
1. Barisan Tak Terhingga..........................................................................................3
2. Deret Tak Terhingga.............................................................................................
3. Deret Positif :
a) Uji Integral................................................................................................
b) Uji Banding Limit.....................................................................................
4. Deret Kuasa dan Operasi Deret Kuasa..................................................................
5. Deret Taylor dan MacLaurin.................................................................................
6. Fungsi Dua Peubah atau Lebih..............................................................................
7. Turunan Parsial.....................................................................................................
8. Limit dan Kekontinuan..........................................................................................
9. Keterdeferensialan.................................................................................................
10. Aturan Rantai........................................................................................................
BARISAN TAK TERHINGGA
Diketahui rumus eksplisitnya a n untuk barisan { a n }. Tuliskan dari tiap barisan itu lima
suku yang pertama. Tentukan apakah barisan konvergen atau divergen. Apabila
konvergen, tentukan lim x →∞
a n.
3 n2 + 2
1. a n=
n+ 4
Jawab =
3.12 +2 3.42 +2 25
a 1= =1 a 4= =
1+ 4 4+ 4 4
3.22 +2 7
a 2= =
2+ 4 3
2
3.5 +2 77
a 5= =
5+ 4 9
3.3 2+2 29
a 3= =
3+ 4 7
I I I I I I I I I
7 29 25 77
0 1
3 7 4 9
3 n2 +2 3 n2 /n2
lim an =lim =lim
n→∞ n →∞ n+ 4 n → ∞ n
n2
6n
= lim =lim 6=6
n→∞ 1 n →∞
3 n2 + 2
Jadi a n= , adalah konvergen, dan nilai limitnya adalah 6.
n+ 4
n
2. a n= 2n−1
Jawab =
1 4 4
a 1= =1 a 4= =
2.1−1 2.4−1 7
2 2 5 5
a 2= = a 5= =
2.2−1 3 2.5−1 9
3 3
a 3= =
2.3−1 5
I I I I I I
5 4 3 2
0 1
9 7 5 3
n
n n
lim an =¿ lim = lim ¿
n→∞ n →∞ 2 n−1 n→ ∞ 2 n
n
1 1
= lim 2 = 2
n→∞
1
Jadi barisan diatas adalah konvergen, dan nilai limitnya adalah .
2
n 3n
3. a n=(−1) 2 n+2
Jawab =
3.1 −2 3.4 8
a 1=−11 = a 4=−1 4 =
2.1+2 4 2.4+ 2 10
2 4 3.5 −10
a 2=−12 = a 5=−15 =
2.2+2 6 2.5+2 12
3.3 −6
a 3=−13 =
2.3+2 8
Kerena barisan diatas adalah deret divergen maka nilai limitnya tidak ada.
4. a n=3 n−1
n
Jawab =
1 1 5 5
a 1= = a 5= =
3.1−1 2 3.5−1 14
2 2 4 4
a 2= = a 4= =
3.2−1 5 3.4−1 11
3 3
a 3= =
3.3−1 8
n
a n= , adalah konvergen.
3 n−1
n
n n
lim an =¿ lim =lim ¿
n→∞ x → ∞ 3 n−1 x →∞ 3 n 1
−
n n
1
= 3−0
1
=3
1
Jadi nilai limitnya adalah =
3
a
5. n= 2
4 n2+1
n −2 n +3
4.12 +1 5 4.42 +1 65
a 1= 2 = a 4= 2 =
1 −2.1+3 2 4 −2.4 +3 11
4.22 +1 17
a 2= 2
=
2 −2.2+ 3 3
4.52+ 1 101
a 5= 2 =
5 −2.5+3 18
4.32+ 1 37
a 3= 2 =
3 −2.3+3 6
4 n2+1 4 n2 / n 2
lim an =lim =lim
n→∞ n →∞ n 2−2 n+3 n → ∞ n2
n2
4
= lim = lim 4=4
n→∞ 1 n→ ∞
DERET TAK TERHINGGA
Tentukan jumlah deret berikut ini dan tentukan hasil bilangan desimal
sebagai hasil bagi dua bilangan bulat tersebut!
1. 0,22222...
Jawab :
2 2 2 2 2
0,22222...= 1o 100 1000 10000 100000 ....
+ + + + +¿
2 2
10 10 2
S= 1 = 9 = 9
1−
10 10
2
Jadi jumlah deret diatas adalah 9
2. 0,125125125...
Jawab :
125 125 125
0,125125125...= 1000 + 1000000 + 1000000000 + …
1 1 1
=125( 10 )3+125( 10 )6+125( 10 )9+...
∞
1
=125∑ ( 10 )3n
n =1
125
1000 125 1000 125
S= 1
= x =
1000 999 999
1−
1000
125
Jadi jumlah deret diatas adalah 999
∞
1 k k
1
3. ∑
k =1
[ ( ) ( )]
3
4
−2
5
Jawab :
∞∞
Sn=3∑ ¿¿
k =1
1 1
4 5
=3 1
−2
1
1− 1−
4 5
1 1
4 5 2
=3 3 −2 4
=3−
4
4 5
1 1
=3- 2 =2 2
1
Jadi deret tersebut konvergen jumlahnya 2 2
∞
4. Hitungan ∑ ¿¿
k =1
Jawab:
∞
Sn=3∑ ¿¿
k =1
1 1
8 3
=3 1
−5
1
1− 1−
8 3
1 1
8 3
=3 7 −5 2
8 3
3 5
=7−2
29
=- 14
29
Jadi jumlahnya - 14 dan merupakan deret konvergen.
∞
1
5. ∑ ( k +2 )(k +3)
k =1
Jawab :
∞
1 1
Sn=∑ ( k +2 − k +3 )
k =1
|u n+1| x n +1 x n
ρ=lim =lim n+1 ÷
n →∞ |un| n→∞ 2 n
xn . x n
= lim ×
n→∞ 2n . 2 x n
| x|
= lim
n→∞ 2
|x|
=
2
Konvergen jika |2x| < 1, atau (-2 x < 2). Jadi himpunan kekonvergenannya adalah
( -2 , 2 ).
| x+5| 1
lim ×
= n→∞ 1 3n 2
1+ 2 + 2
n n
= |x +5|
Konvergen jika |x +5| < 1, atau (-6 x < -4). Jadi himpunan kekonvergenannya
adalah ( -6 , -4 ).
1
f(x) = 1 x
= 1 x x x ...
2 3
1
(1 x) 2 =
1 2 x 3 x 2
...
n 1
( 1) n 2 x n 1
x2
5. f (x ) = 1 x
Jawab =
x2 1
x2 .
f (x ) = 1 x = 1 x
= x ( 1 x x x ... )
2 2 3
(1) n
xn
= x x x x ... =
2 3 4 5
n2
penyelesaian:
a. f(x,y) = x2y + √ y
f(2,1) = 22.1 + √ 1
=5
b. f(x,y) = x2y + √ y
f(1,4) = 12.4 + √ 4
=7
2. Andaikan g(x,y,z) = x2 sin yz, carilah nilai dari g(1,π,2) !
Penyelesaian:
g(x,y,z) = x2 sin yz
g(1, π,2) = 12 sin 2 π
=0
3. Andaikan g(x,y,z) = √ x cos y+ z 2 , carilah nilai untuk g(2,π/3,-1)
Penyelesaian:
g(x,y,z) = √ x cos y+ z 2
g(2,π/3,-1) = √ 2 cos 60+(−1)2
1
√
= 2. + 1
= √2
2
y 1
5. Andaikan f(x,y) = + xy, carilah nilai dari f(4, ) !
x 4
Penyelesaian:
y
f(x,y) = + xy
x
1
1 1
f(4, ) = 4 + 4.
4 4
4
1
= +1
16
1
=1
16
FUNGSI DUA PEUBAH
6. Andaikan f(x,y) = x2y + √ y carilah setiap nilai berikut!
c. f(2,1)
d. f(1,4)
penyelesaian:
c. f(x,y) = x2y + √ y
f(2,1) = 22.1 + √ 1
=5
d. f(x,y) = x2y + √ y
f(1,4) = 12.4 + √ 4
=7
7. Andaikan g(x,y,z) = x2 sin yz, carilah nilai dari g(1,π,2) !
Penyelesaian:
g(x,y,z) = x2 sin yz
g(1, π,2) = 12 sin 2 π
=0
8. Andaikan g(x,y,z) = √ x cos y+ z 2 , carilah nilai untuk g(2,π/3,-1)
Penyelesaian:
g(x,y,z) = √ x cos y+ z 2
g(2,π/3,-1) = √ 2 cos 60+(−1)2
1
√
= 2. + 1
= √2
2
y 1
10. Andaikan f(x,y) = + xy, carilah nilai dari f(4, ) !
x 4
Penyelesaian:
y
f(x,y) = + xy
x
1
1 1
f(4, ) = 4 + 4.
4 4
4
1
= +1
16
1
=1
16
TURUNAN PARSIAL
1. Jika f(x,y) = 2x2 – xy + y2, carilah df/dx dan df/dy !
Penyelesaian:
- df/dx = 4x – y
- df/dy = -x + 2y
2
2. Jika f(x,y) = x3y + e x y , carilah fx, fy, fxx, fyy, fxy dan fyx !
Penyelesaian:
∂ 2
- fx(x,y) = (x3y + e x y )
∂x
2
= 3x2y + e x y y2
∂ 2
- fy(x,y) = (x3y + e x y )
∂y
2
= x3 + 2xy e x y
∂ 2
- fxx(x,y) = (3x2y + e x y y2)
∂x
2
= 6xy + y2 (e x y y2)
2
= 6xy + y4 e x y
∂ 2
- fyy(x,y) = (x3 + 2xy e x y )
∂y
∂ xy ∂ 2 2
= 0 + 2xy + (e x y ) + e (2xy)
∂y ∂y
2 2
= 2xy.2xy.e x y + e x y .2x
2 2
= 4x2y2.e x y + 2x e x y
∂ 2
- fxy(x,y) = (3x2y + e x y y2)
∂y
2 2
= 3x2 + y2.2xy.e x y + 2y e x y
2 2
=3x2 + 2xy3 e x y + 2ye x y
∂ 2
- fyx(x,y) = (x3 + 2xy e x y )
∂x
2 2
= 3x2 + 2xy.e x y .y2 + e x y .2 y
2 2
= 3x2 + 2xy3.e x y +¿2y e x y
3. Misalkan f(x,y) = 3x2y – 2y3 tentukan fx(2,2) dan fy(2,2) !
Penyelesaian:
fx(x,y) = 6xy
fx(2,2) = 6.2.2
= 24
fy(x,y) = 3x2 – 6y2
fy(2,2) = 3(2)2 – 6(2)2
= 12 – 24
= -12
4. Tentukan turunan ketiga dari f(x,y,z) = x3 – 2xyz + 3y3z2 . . .
Penyelesaian:
- fx(x,y,z) = 3x2 – 2yz
fxx(x,y,z) = 6x
fxy(x,y,z) = -2z
fxz(x,y,z) = 3x2 – 2y
- fy(x,y,z) = -2xz + 9y2z2
fyy(x,y,z) = 18yz2
fyx(x,y,z) = -2z
fyz(x,y,z) = -2x + 9y22z
- fz(x,y,z) = -2xy + 3y32z
fzz(x,y,z) = -2y + 6y3
fzy(x,y,z) = -2 + 18y2
= 16y2
5. Tentukan turunan kedua dari f(x,y) = x2y + 7y
Penyelesaian:
fx(x,y) = 2xy
fy(x,y) = x2 + 7
fxx(x,y) = 2y
fyy(x,y) = 0
fxy(x,y) = 2x
fyx(x,y) = 2x
UJI BANDING LIMIT
∞
n
1. ∑ 1+n 2
n =1
Penyelesaian:
n 1
bn = 2 = (deret harmonik)
n n
n
lim n
1+n2 n→ ∞ n
lim = x
n→∞ 1 1+n 12
n
n n2
= :
1+ n2 n2
n2
n2
=
1 n2
2
+ 2
n n
= 1 (divergen)
∞
n+5
∑ 1+n 3
n =1
n 1
bn = 3 = 2
n n
n+5
1+n3 n+5 n2
lim = x
n→∞ 1 1+ n3 1
n2
n3 +5 n2 n3
= :
1+n3 n3
n3
+0
n3
=
n3
0+ 3
n
= 1 (konvergen)
∞
2. ∑ 3 n4 +22nn+3
3
+ 3 n+ 1
n =1
Penyelesaian:
2n 2n 2
bn = 4 = 3 = 3
3 n 3 n .n 3 n
2 n+3
3 n + 2n 3+ 3 n+1
4
2 n+3 3 n3
lim = 4 x
n→∞ 2 3 n +2 n3 +3 n+1 2
3 n3
6 n 4 +9 n3 n4
= 4 :
6 n + 4 n3 +6 n+ 3 n4
n4
6 4 +0
n
= 4
n
6 4 + 0+0+0
n
= 1 (konvergen)
∞
3 n2−2
3. ∑ n 4−2 n3 +11
n =1
Penyelesaian:
3 n2−2
2
n 4−2 n3 +11 lim ¿ 3 n −2 n2
lim = n→∞ x
n→∞ 3 n4 −2 n3+ 11 3
2
n
3 n 4−2 n2 n4
= 4 :
3 n −6 n3 +33 n 4
n4
3 4 −0
n
= 4
n
3 4 −0+0
n
= 1 (konvergen)
∞
n+ 5
4. ∑
n =1 √ n2 +19 n
Penyelesaian:
1
2 lim 1
lim √
n +19 n n
= n→∞ x
n→∞ 1 √ n + 19n 1
2
n
n
= 2
√ n + 19n
= 1 (konvergen)
KETERDIFERENSIALAN
Carilah gradien ∇ f !
∂f −1
∂ 2
=¿ 1 ( x 2 + y 2 + z 2) 2 . (z ¿
∂z 2 ∂ z
−1
1
= ( x 2 + y 2 + z 2) 2 . 2z
2
−1
= z( x 2+ y 2+ z 2 ) 2
−1 −1 −1
Jadi, ∇ f = [ x ( x 2+ y 2+ z 2 ) 2 ]i + [y( x 2+ y 2+ z 2 ) 2 ]j + [z( x 2+ y 2+ z 2 ) 2 ]k