SI ARGUMENTOJMË
Ç’është argumentimi ?
Gjatë procesit ligjërimor, secili prej nesh ka ëndje dhe kënaqësi kur dëgjon
dikë që di të komunkojë, di të argumentojë si dhe di të flasë me gjuhë të saktë.
Për vetë natyrën e tij, argumentimi spikat në mënyrë të veçantë gjatë
bashkëbisedimit dhe monologut dramatik. Për të argumentuar një fakt, për të
mbrojtur një tezë, për të hedhur poshtë një tezë tjetër, protagonistët që përdorin
këto tipe tekstesh shkëmbejnë fjalë me njëri-tjetrin, pyesin dhe japin përgjigje,
mohojnë ose pohojnë, shprehin gëzime ose shqetësime, këndojnë ose qajnë e
rënkojnë, por kurdoherë me thënie e kundërthënie që shërbejnë si urë midis dy
veprimeve.
Argumentimi është pjesë e komunikimit tonë në jetën e përditshme. Nuk
ka artikull gazete, lajm që transmetohet nëpërmejt radios apo televizionit që të
mos shprehet apo të mos lidhet me argumentet e një editorialisti, të një të
ftuari, të një politikani, autori, kritiku etj. Tekstet e reklamave, p.sh., shprehin
hapur qëllimin e tyre bindës për të përligjur blerjen apo përdorimin e një malli
apo të një produkti tjetër. Secili prej nesh, dashje-padashje, vihet në provë për
veprimet e kryera. Shpesh në situata të ndryshme vihemi në lëvizje nga instiktet
dhe reflekset, si masa të mbrojtjes së vetvetes. Por përveç këtyre, njeriu si qenia
e pajisur me logjikë, arsyeton, logjikon dhe vepron.
Lidhur me përkufizimin e ‘argumentimit’ ka përkufizime të ndryshme. Këtu po
paraqesim një menidm të përmbledhur duke kapur thelbin e shumë
përkufizimeve. Argumentimi është « orvatja, përpjekja që secili prej nesh
ndërmerr për të nxitur tek interlokutori i drejtpërdrejtë dhe jo i drejtpërdrejtë
mbajtjen e një qëndrimi duke paraqitur apo pohuar argumente, të cilat
synojnë të tregojnë vlefshmërinë ose karakterin e ligjshëm a të arsyeshëm të
diçkaje. »
Duke u nisur nga ky përcaktim dalin në pah tre veçori bazë të argumentimit :
1
Kur është fjala për argumentim, kërkohet prania e disa personave : ata që e
japin, ata që e marrin dhe publiku ose dëshmitarët. Kjo do të thotë se
argumentimi ka karakter shoqëror.
Argumentimi nuk është ushtrim spekulativ siç është për shembull përshkrimi
i një objekti, apo rrëfimi i një ngjarjeje. Ai është një përçapje që synon të
ushtrojë ndikim mbi tjetrin.
Argumentimi kërkon përdorimin e provave, të fakteve, të dëshmive, të
dëshmitarëve në favor të tezës së paraqitur e cila duhet thënë se nuk
imponohet me forcë. Është pra një procedurë që përmban elemente
racionale, të arsyeshëm. Kështu, argumentimi ka lidhje të forta me
arsyetimin dhe logjikën.
2
mundur. Shpesh argumentimi zhvillohet dhe në kuadër privat. Si shembull të
tillë mund të marrim orvatjet që bën një shitës që troket shtëpi më shtëpi, ose
shitjen nëpërmjet telefonit. Në rastet e tjera, protagonistët dialogojnë ose
përballen jo kokë më kokë, por në prani të një publiku. Kjo është një teori
shumë e lashtë që vihet re në Dialogjet platonike ku personazhet rropateshin në
kërkim të së vërtetës apo në veprat e Aristotelit ku dyluftimi midis oratorëve
ishte një ushtrim interesant në të cilin publiku merrte pjesë dhe vlerësonte
aftësinë, mprehtësinë, zhdërvjelltësinë dhe njohuritë e oratorëve. Në kohën tonë
televizioni na i sjell shumë pranë debatet politike, kulturore, arsimore dhe të
fushave të tjera të jetës së shoqërisë. Argumentimi është i mundur vetëm në një
shoqëri e cila pranon një minimum lirish intelektuale. Në shoqëritë moderne
vendi që zë argumentimi në vendet publike dëshmon për peshën dhe hapësirën
e lirisë së mendimit dhe të veprimit. Por edhe në kohën tonë argumentimi nuk
është një përçapje krejt e lirë që mund të kryhet në çdo kohë, nga cilido dhe mbi
çfarëdo lloj teme. Ashtu si të gjitha mënyrat e shprehjes së mendimit, ai mund
të shtrohet në tryezë vetëm pasi të jetë pranuar paraprakisht nëse duhet të jetë i
hapur apo jo. Qysh nga koha e Aristotelit janë rrahur këto mendime. Në mënyrë
koherente vetë Aristoteli saktësonte se duheshin përjashtuar nga diskutimi
çështje për të cilat përgjigjja ishte në majë të gjuhës, ose që mund të jepej sa të
hapje e të mbyllje sytë, (si për shembull a mund të diskutohet e argumentohet
ngjyra e borës ! ?).
Nga pikëpamja shoqërore, argumentimi është një formë e teknikave të
ndikimit që individët dhe grupet e zbatojnë nëpërmjet formave të ndryshme dhe
me objektiva nga më të ndryshmet sapo njerëzit fillojnë e jetojnë së bashku dhe
sapo jeta e tyre nis me bashkëpunim ose me konflikt. Ndikimi që ushtron
argumentimi realizohet nëpërmjet komunikimit
3
mbyllur. Ai mund të përforcohet gjithnjë duke i shtuar argumente ndihmëse
konvergjente.
♦ Demonstrimi ka të bëjë me të vërtetën ose të gënjeshtrën, ndërsa
argumentimi synon të veprojë mbi një opinion dhe në më të shumtën e
rasteve të përcaktojë ose të përligjë një vendim. Vlera logjike e demonstrimit
është e qenësishme dhe ajo do të qëndronte edhe sikur asnjë të mos
mendonte për të, përkundrazi, argumentimi i drejtohet drejpërsëdrejti dikujt
për ta bindur.
♦ Demonstrimi është mekanik dhe mund të jetë objekt i një llogaritjeje me
makinë (kompjuter). Argumentimi kërkon me ngulm shpikje dhe gjykim,
aftësi për të marrë në konsideratë përmbajtjen e argumenteve, saktësinë dhe
forcën e tyre relative.
Por, atje ku ka demonstrim ka edhe argumentim. Matematikanët dhe logjicienët
nuk i shpëtojnë këtij rregulli. Ata argumentojnë për të përligjur hyrjet,
parathëniet në konceptet e reja, demonstrimet më elegante dhe më pak të
ndërlikuara, orvaten të mbrojnë apo kundërshtojnë këtë apo atë teori etj.
Silogjizma të tillë gjenden nëpër traktate logjike. Pak a shumë kështu ndodh dhe
me argumentimin. Kështu argumentimi i një gjykatësi i cili kërkon dënimin e
një të akuzuari duke u mbështetur në një nen të ligjit në fuqi argumenton se ky
krim, kjo kundravajtje meriton këtë ndëshkim. Një argumentim të tillë mund ta
shpjegojmë kështu :
4
Ai që kryen një krim X dënohet me 10 vjet heqje të lirisë.
I akuzuari Y e ka kryer këtë krim.
Pra, i akuzuari do të dënohet me 10 vjet heqje lirie.
Në këtë rast, premisa e dytë është negative dhe përfundimi del pozitiv.
Mund të ndodhë dhe e kundërta kur premisa e dytë të jetë pozitive dhe
përfundimi negativ; mjafton që të transformojmë shembullin e mësipërm për t’i
dhënë këtë formë.
Në qofë se një njeri vdes pa lënë trashëgimtarë, atëherë pasuria e tij i kalon
shtetit.
Apo shembuj dhe të jetës së përditshme :
1.a. Koherenca – Argumentimi duhet të jetë logjik, pra, sipas kuptimit të parë
ai duhet të jetë koherent. Një argument, i cili nuk është koherent nuk mund të
jetë i efektshëm, madje as nuk mund të pranohet.
2.a. Kontradikta. – Me nocionin e kontradiktës duket sikur kemi hyrë në
logjikë, në kuptimin teknik të termit, sepse bëhet fjalë për një koncept kyç të
cilin logjicienët e kanë futur në punimet e tyre. Kur flasim për kontradiktë duhet
6
pranuar se ajo ka karakter shoqëror. Të gjithë njerëzit janë të një mendjeje për
të pranuar parimin e kontradiktës. Kontradikta çon në zhvillim, në përparim.
2.b. Kontradikta dhe kundërvënia e propozimeve. – Për logjikën klasike,
kontradikta është një mënyrë e kundërvënies së propozimeve. Këto kundërvënie
arrijnë në polemika të ashpra të jetës shoqërore të përditshme. Kontradikta është
i vetmi lloj i kundërvenies i cili mundëson nxjerrjen si përfundim të gënjeshtrës
apo vërtetësisë së një propozimi.Të kundërtat për shembull mund të jenë të dyja
të rreme dhe të papranueshme dhe të nën-kundërtat të vërteta të dyja. Kështu
për shembull një mbrojtës i qeverisë i sulmuar nga thënia « Të gjitha aktet e
qeverisë janë të dëmshme » do mundohej që të mbrohej e ta hidhte poshtë këtë
mendim të prerë vetëm duke përdorur argumente të nisur me fjalën disa. Le të
jemi më të qartë : Fjalia bazë është thënia « Të gjitha aktet e qeverisë janë të
dëmshme »
Gjithë qëllimi i hedhjes poshtë të fjalisë bazë është që vartësit apo përkrahësit e
qeverisë të pengojnë kundërshtarin të shpallë me të madhe që qeveria ka
ndërmarrë një veprim krejtësisht të dëmshëm.
7
Prodhimet grafike, vizatimet humoristike ( karikaturat) të gjitha këto
transmetojnë në mënyrë vërtet të çuditshme mesazhe. Të gjitha këto mesazhe të
tilla mund të trajtohen si argumente për aq sa ato japin individë apo grupe të
shoqëruara me qëndrime apo veprime të cilat kanë vlerë pohimi dhe cilësimi.
Kuptimi i këtyre imazheve është : Shikoni se ç’janë këta njerëz, se ç’bëjnë, sesi
sillen. ». Kjo mund të bëhet në formë të dhunshme, agresive apo nën një formë
tjetër ku del në pah humori. Në krahasim me prodhimin verbal, imazhi ka më
tepër forcë. Imazhi (një film për shembull) shkakton efekte më të forta
emocionale sesa një dokument i shkruar apo një histori e treguar. Kjo vjen qoftë
nga përmbajtja e tij, qoftë nga realizimi, paraqitja. Gjuha pra është më e varfër
sesa imazhi. Kjo sepse imazhi paraqit, ndërsa gjuha vetën rrëfen dhe evokon.
Zbatimi i argumentimit
Objektivat e argumentit
Argumentimi në gjuhë
9
Forma e dytë, e cila është më rrënjësore, mbështetet te teza e gjuhëtarëve
neo-pozitivistë, por, gjithësesi edhe kjo tezë nuk dallohet shumë qartë nga e
para.
Kjo formë ka të bëjë me faktin që në analizën e një thënieje, formulimi a
parashtrimi i secilit nga tre përbërësit mund të funksionojë e punojë duke u
nisur nga rezultatet e fituara nga përbërësi paraprirës duke u riinterpretuar sipas
ligjeve të tij. Me fjalë të tjera, ajo çka hyn në analizën semantike mund të bëhet
njësh me atë që del nga analiza sintaksore, pra kështu « inputi » i pragmatikës
nuk mund të ishte asgjë tjetër veçse « autputi » i semantikës. Nga sa
përshkruam më sipër do të bënim një skemë të tillë :
Formulimi
Sintaksa
Semantika
Pragmatika
Pra, siç shihet, gjatë kësaj analize, vihet re një shkallëzim. Shkallë të tilla
argumentuese vihen re të paktën që nga analizat e gjuhëtarit Sepir. Kështu le të
shohim disa shkolla të cilat krijojnë një lidhje argumentuese të tipit logjik. Të
gjithë e dimë se disa kategori mbiemrash janë të orientuara. Kështu për
shembull : i akullt do të thotë më shumë sesa i ftohtë dhe nga ana tjetër mbiemri
i ftohtë, nga ana e tij, do të thotë më shumë sesa i freskët. I njëjti rend është i
vlefshëm dhe për rendin: djegës, i nxehtë, i ngrohtë dhe i vakët ku paraprirësi
do të thotë më shumë se pasardhësi. Apo te rendi : i detyrueshëm, i
këshillueshëm dhe i lejueshëm. Analogjia midis tre serive mund të vendoset
edhe sikur të mos dihet përcaktimi i lidhjes «më shumë se » me ndihmën e së
cilës ato përshkruhen. Ato kanë në fakt disa cilësi të përbashkëta të zbuluara
nga efekti i operatorëve të ndryshëm. Kështu për shembull pothuajse i ftohtë
vendoset midis i ftohtë dhe i freskët dhe jo midis i ftohtë dhe akull. Po kështu në
10
të njëjtën mënyrë pothuajse i ngrohtë është një ndërmjetësues midis i ngrohtë
dhe i vakët dhe pothuajse i këshilluar, ndërmjetës midis i këshilluar dhe i
lejuar. Grafikisht do të kishim skemën e mëposhtme :
Ky veprim është …
i detyrueshëm
i këshillueshëm
pothuajse i këshillueshëm
i lejueshëm
Uji është…
përvëlues akull
i ngrohtë i ftohtë
pothuajse i ngrohtë pothuajse i ftohtë
i vakët i freskët
LIGJËRIMI I FOLUR
Rrethanat e komunikimit
11
komunikimi fiton natyrë bisedore, edhe sepse bashkëbiseduesit janë në
kontak të drejtpërdrejtë dhe nuk ndihmohen nga ndërmjetës të tjerë.
♦ Bashkëbiseduesit janë zakonisht të paktë në numër dhe kjo lejon edhe
përjashtime nga norma e të folurit. Nësë bashkëbiseduesit do të ishin më të
shumtë, prirja do të ishte drejt normës së përgjithshme të gjuhës.
♦ Në ligjërimin bisedor, bashkëbiseduesit përdorin intonacionin, mimikën,
gjestet, tonin e zërit, tingujt paragjuhësorë si mjete ndihmëse të
komunikimit. Shpesh atë që nuk e shprehin me fjalë e shprehin pikërisht me
këto mjete ndihmësë paragjuhësore. Sa më të pranishëm të jenë këto mjete
aq më shumë priremi drejt një ligjërimi bisedor dhe sa më shumë i
shmangemi atyre aq më tepër i përafrohemi normës së përgjithshme. Folësi
hyn në bisedë pa një parapërgatitje pasi biseda zhvillohet spontanisht në
rrethana të lirshme komunikimi. Kështu, koha e formulimit të thënieve është
e shkurtër, gabimet janë më të mundshme për t’u bërë por edhe për t’u
korigjuar aty për aty. Në komunikimin bisedor realizohet i plotë funksioni
komunikues i gjuhës dhe bashkë me të folësit shprehin emocionalitetin,
subjektivizmin dhe vlerësimi. Ligjërimi bisedor është ai tip, në të cilin
norma zbatohet në mënyrë elastike, me disa lëkundje, pa kufizime të
ngushta në përdorimin e stilemave.
Tematika e përmajtjes
Tiparet e përgjithshme
12
♦ Nga pikëpamja fonetikore, luan rol intonacioni, toni i zërit; shpesh
shqiptohen tinguj të panyjëtura qartë, ka efekte prozodike paragjuhësore
(mosshqiptimi i ë-së së pazëshme: pun(ë)tor, pun(ë), fush(ë); i-ja e
patheksuar në diftongje del e shqiptuar si j: aksion, funksion). Cungimet dhe
rëgjimet fonetike i hasim tek numërorët e përbërë (shtadhjet, gjashmdhjet,
pesënji etj). Kemi shkurtime të togjeve emërtuese (Fitoi Tirana (skuadra e
Tiranës), Erdha me Kinostudion (erdha me urbanin e linjës së Kinostudios
etj)
♦ Nga pikëpamja morfologjike, vërehen lëkundje të trajtave morfologjike në
kohët e foljeve, në rasat, në trajta e shumësit të emrave (atë ditë isha pushim
-> atë ditë e kisha pushim; çfarë lexon aty -> çfarë është shkruar aty etj.)
♦ Nga ana sintaksore, sintaksa e ligjërimit bisedor i nënshtrohet veprimit të
tre faktorëve kryesrë: e para, nevojës për komunikim të pandërprerë dhe pa
parapërgatitje, pa ‘planifikim’; e dyta, shfaqjes së hapur të emocionalitetit,
subjektivizmit dhe individualitetit; e treta, përsëritjes së vazhdueshme të
rrethanave, thjeshtimit dhe njëtrajtësimit të rasteve. Fjalitë thjeshtohen,
mbizotërojnë lidhjet bashkërenditëse e fjalitë e varura të shkallës së parë.
Sintagmat kanë pak gjymtyrë, emri nuk del me më shumë se një përcaktor,
maksimumi dy. Tipari themelor sintaksor bëhet ndërtimi i segmentuar.
Renditja e segmenteve i nënshtrohet logjikës afektive. Folësi nuk mund të
planifikojë thënie të gjata, prandaj shpreh që në filim atë që ka më shumë për
zemër (siç thotë një shprehje “e tha të fundit të parën”). Nga tërësia e këtyre
veçorive sintaksore, stilemat bisedore fitojnë dy tipare karakteristike: e para,
ato janë togje të gatshme për komunikim, ndërtime të tipizuara në të cilat
mbizotërojnë ndjenja, dëshira, vullneti (përdorimi i pjesëzës “ku”, e cila nuk
ka asnjë kuptim në fjali si: ku ta dish, ku ma gjeti sot, ku merr vesh ti, ku të
lë ai, ku ka më keq); e dyta, tipizimi sjell klishe e stereotipa. Të njëjta situata
sjellin të njëjtin standart gjuhësor (formulat e përshëndetjes, të mirësjelljes,
shprehjet dhe urimet për lindje, martesë etj).
Leksiku bisedor
13
♦ Sinonimia është gjithashtu e shtrirë dhe e papërcaktuar. Kemi përsëritje të të
njëjtjës fjalë si rezultat i nxitimit për të folur dhe i mungesës së kohës për të
menduar thellë (ca e nga ca, për të pyetur e pyeta etj.)
♦ Shprehja emocionale – vlerësuese rrit intensitetin e thënieve duke
hiperbolizuar sidomos me shifrat apo me sasinë dhe cilësinë (ta kam thënë
njëqind herë, po ngordh për të ngrënë, u shkri gazit etj)
Leksiku bisedor është lesik konkret, me polisemi të zgjeruar që përfton
ngjyrime subjektive të ndjeshme dhe në përdorim në togje të gatshme për
komunikim.
LIGJËRIMI I SHKRUAR
Rrethanat e komunikimit
Përmbajtja
Veçoritë e ndërtimit
14
♦ Zbatohen me përpikmëri rregulat e drejtshkrimit, të pikësimit dhe të
shqiptimit. Kështu, dukuritë që i hasnim në ligjërimin e folur, këtu nuk
egzistojnë
♦ Trajtat morfologjike janë rreptësisht të përcaktuara nga kodifikimi
gramatikor
♦ Teksti është i lidhur dhe i sistemuar duke përbërë një tërësi të përfunduar
dhe të formësuar, që ndjek një traditë shkrimore. Kështu kemi koherencë të
fjalive, lidhje të ndërlikuara me nënrenditje, prani të mjaft mjeteve lidhëse,
bashkërendim të kohëve, shkallëzim të modaliteteve etj.
Leksiku libror
www.erletshaqe.com
15