kÕ Væ≤ ‘·´ $ eT s¡Ù
#·+Á<äX‚KsY
b \T ø√sTT˝À qe\ <ä Ä˝…ÿ$Tdtº |ü⁄düøÔ £ Á||ü +ü #·+˝À
ˇø£ dü+#·\q+. b˛s¡TÃ^düT uÛ≤wü˝À 1988˝À yÓ\Te&ç
ô|<ä>› ± neTTà&TÉ b˛ì á qe\ Ç+^¢wßü nqTyê<ä+
1993˝À nyÓT]ø±˝À yÓ\Te&ܶø£ u…d`ºt ôd\¢s‡Y *düT˝º À #˚]+~.
ns¡ej·÷´s¡T uÛ≤wü˝À¢ yÓ\Te&ç –ìïdtãTø˘˝ÀøÏ møÏÿ+~. |ü~ø√≥¢
ø±|”\T neTTà&TÉ b˛sTT ]ø±s¡T\¶ T ã<ä\› T ø={Ï+º ~. ‘Ó\T>∑T˝À Ç~
ª|üsT¡ düy~˚ µ ù|]≥ ªeT+∫|ü⁄düøÔ +£ µ Á|#ü T· s¡D>± n#·ÃsTT+~.
bÂ\T ø√sTT˝À Áuõ… ˝Ÿ≈î£ #Ó+~q s√eTHé øπ <∏*ä ø˘ Áø¬ d’ eÔü ⁄&ÉT. Äj·Tq
qe\ Áø¬ d’ yÔü êìï ÄyêVü≤q #˚d÷ü Ô eTTdæ+¢ \qT nee÷ìdüT+Ô ~. Bì~
eTTdæ+¢ \qT ádü&+ç #·T≈£îH˚, ˝Àãs¡TÃ≈£îH˚ bÕXÊÑ·´ z]j·T+≥*düTº
yÓK’ ]. Ä<ÛTä ìø£‘· ‘Ó∫Ãô|{Ïqº e´øÏyÔ ê<ëìï, kÕ«s¡∫ú +‘·qqT, <ÛHä êìøÏ n|ü]$T‘·
ÁbÕ<Ûëq´‘·ìdü÷ÔdüeT÷Vü≤ J$‘êìï ‘·èD°ø]£ +#˚ <Û√s¡DìÏ e´ø°øÔ ]£ düT+Ô ~. yê{Ï‘√ bÕ≥T>±,
Á||ü +ü Nø£sD¡ j·TT>∑|⁄ü Á<yä ê<ÛTä ìø£ (Liquid Modern) b˛ø£&\É qT ñ<ërÔø]£ düT+Ô ~.
Ä<ÛTä ìø£ |üPs¡« ø£<ë∏ ø±\+ e÷≥Tq, ‘·|ü &ÉT ‘ê‹«ø£‘· y˚T*eTTdüT>∑T #ê≥Tq
bÕXÊÑ·´ dü«s¡|í Xæ Ê∫ <ä+&Éj÷· Á‘≈· î£ nø£så ô¡ dH’ ê´ìï Ädüsê>± |ü+|ü⁄‘·T+~.
I eT÷sY\ô|’ Áø¬ d’ eÔü Á|uü TÑÛ e⁄\T #˚dqæ j·TT<ë∆\ìï+{Ï˝Àq÷ ôdsTT+{Ÿ XÊ+{Ïj÷· >√`<ä
@&Ée X¯‘êã›+ qT+N ` n+fÒ ˇø£ sê»ø°j·T, uÛ≤eC≤\ X¯øÏÔ>± ÇkÕ¢+ m~– Á¬ø’düÔe
kÕÁe÷C≤´ìï düyê\T #˚ùd~>± ‘·j·÷¬s’q|üŒ{ÏqT+N ` ÇkÕ¢+≈£î bÕXÊÑ·T´\≈£î
yÓ’s¡T<Ûë´\THêïsTT.
 `sêHê ø£u≤“ì
 (m ˝…≥sY ≥T ÁødÏ j
ºæ T· Hé&yÉ Té )
ø√sTT˝À <ä Ä˝…ÿ$Tdtº ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ÉT kÕŒìwt Áø¬ d’ eÔü ⁄&ÉT. ù|s¡T XÊ+{Ïj÷· >√.
< d+& +&jTH
n~ Áø¬ d’ eÔü ôdsTT+{Ÿ ù|s¡T. Áød° Tü Ô •wüß´\˝Àì nbıdü\Ô T ôdsTT+{Ÿ CÒyTé ‡ eTs√ ù|sπ
XÊ+{Ïj÷· >√ eT≥yÓTTs√dt. Äj·Tq ôdŒsTTHé˝À Á|»ü \qT Áø¬ d’ MÔü ø£]+#ê&ÉT. bÕ\d”HÔ ê
j·T÷<äTsêE ôV≤s=&˚dt nÁ–|ü #˚‘· Áø.° X¯.44˝À #·+|üã&ܶ&TÉ . n+‘·≈î£ Hê\Tπ>fi¯fl
eTT+<äT ôdŒsTTHé yêj·TTe´ÁbÕ+‘·+˝À ˇø£#√≥ eT>∑*› Hê Äj·Tq≈£î ø£ì|æ+∫+<äì
Áø¬ d’ eÔü ⁄\ qeTàø+£ . Ä Á|<ü X˚ Êìï XÊ+{Ïj÷· >√ &ç ø£+bıôd˝º ≤ nì |æ\TkÕÔsT¡ . Á||ü +ü #·
Áø¬ d’ eÔü ⁄\ n‘·´+‘· |ü$Á‘d· ˝úü ≤˝À¢ n<=ø£{.Ï \ø£˝å ≤~ eT+~ Áø¬ d’ eÔü rs¡j ú ÷· Á‹≈£î\T
Á|‹ü j˚T{≤ <ëìì dü+<ä]ÙkÕÔsT¡ . yê{ÏøH£ ,é C…s÷¡ dü\+\‘√ <ëìøÏ düe÷q |ü$Á‘‘· ê
ôVA<ëqT sTTdü÷Ô e+<ä\ @fi¯fl Áø‘Ï y· T˚ b˛|t Ä»„ C≤Ø nsTT+~.
|æ#êÃdüT|üÁ‹ qT+∫, Væ≤|”ŒsTT»+ qT+∫, $#·Ã\$&ç ôd≈£î‡ qT+∫, ì]ïã+<Ûä
ùd«#·Ãø¬¤ ’ nø£så ¡ Äsê≥+ qT+N, ‘·<ë«sê dü+ÁbÕ|æ+Ô ∫q ã+~U≤Hê qT+N, e÷<äø£
Á<yä ê´\ ùdeq+ qT+N, sê¬øHé s√˝Ÿ &ÜqT‡ bÕ≥\ qT+N, #˚‘ã· &ÉT\ qT+N bÂ\T
ø√sTT˝À Á|kü Õúq+ 1986 Hê{ÏøÏ XÊ+{Ïj÷· >√ &ç ø£+bıôd˝º ≤≈£î kÕ–+~. düTe÷s¡T
500 yÓTfiÆ ó¯ fl ø±*q&Éøq£ nø£ÿ&øç Ï rs¡j ú ÷· Á‘· #˚dqæ nq+‘·s+¡ ‘·q J$‘·+ eT\T|ü⁄
‹]–+<äì ø√sTT˝À #Ó|ü ≈£îHêï&ÉT. s¬ +&˚fifl¯ ‘·sê«‘·, u…dôºtd\¢sY sêj·÷\H˚ n‘·ì
J$‘· \øå±´ìï kÕø屑êÿs+¡ #˚dTü ≈£îì <ä Ä˝…ÿ$Tdtº qe\ Á|#ü T· ]+#ê&ÉT.
ôdsTT+{Ÿ XÊ+{Ïj÷· >√ øπ e\+ Áø¬ d’ eÔü eT‘·Á|#ü ês¡≈î£ &ÉT e÷Á‘y· T˚
ø±<äT. Áø¬ d’ eÔü j·TT<äM∆ s¡T&ç>± ù|s¡T>±+#ê&ÉT. ÄÁ|øæò ± ñ‘·sÔ Á¡ bÕ+‘·+˝Àì
eT÷sY\qT dü+Vü≤]+∫q kÕVü≤düj÷Ó <ÛTä &ç>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<ë&ÉT.
n+<äTe\¢ ôdsTT+{Ÿ XÊ+{Ïj÷· >√`<ä eT÷sY ùdj
düTÁ|dü <æ Tä &∆ j
É ÷· ´&ÉT. ùdj
¢ T· sY n+fÒ dü+Vü‰]. yÓTT<ä{Ï s¡$Ts√ sêE≈£î
kÕ{Ï>± ø£<qä s¡+>∑+˝À ø£‹|Ô {ü ºÏ ì*∫ eT÷sY ôdH’ ê´\ô|’ ìs¡j
¢ T· sY>±
í ÷· ‘·àø£
j·TT<ä+∆ #˚XÊ&Éì Á|rü ‹.
ÄÁ|øæò ± K+&É|⁄ü ñ‘·sÔ ¡ ÁbÕ+‘·+˝Àì yÓTTsêø√, n©®]j·÷ <˚oj·TT\qT
eT÷sY\T nì |æ\e&É+ ◊s√bÕ yê]øÏ @Hê{Ï qT+#√ |ü]bÕ{Ï.
bÂ\T ø√sTT˝À eT÷sY\T ãs¡“sY (Berber) C≤rj·TT\T ` ns¡ãT“\T. ˇø£Hê{Ï ◊;]j·÷
B«|üø\£ Œ+ (H˚{Ï b˛s¡TÃ>∑˝,Ÿ ôdŒsTTHé) ÁbÕ+‘êìï »sTT+∫ <ëìøÏ Ä˝Ÿ
n+&É\÷dt>± HêeTø£sD¡ + #˚dqæ <äøDåÏ ≤‘·T´\T. Áø.° X¯. 8e X¯‘êã›+ qT+∫ 15 e
X¯‘êã›+ es¡≈L£ Ä ÁbÕ+‘êìï ø=+‘·>±˙, yÓTT‘·+Ô >±˙ |ü]bÕ*+#ês¡T. n|üŒ{Ïø˝£ ≤¢
eT÷sY\T eTTdæ+¢ \T. ñ‘·sÔ ¡ ÁbÕ+‘·+ qT+∫ Áø¬ d’ eÔü Á|uü TÑÛ e⁄\ $»è+uÛDÑ ‘·sê«‘·
eT÷sY\ bÕ\q Áøy£ T˚ |” n+‘·eTÚ‘·÷ e∫Ã+~. Áø.° X¯. 1492˝À yê] bÕ\q˝À
e⁄qï ∫e] ÁbÕ+‘·+ Á>¬ HÓ&Ü (ôdŒsTTHé˝À~) ≈£L&Ü Áø¬ d’ eÔü Á|uü TÑÛ e⁄\bÕ\q øÏ+<ä≈î£
‘˚ã&É&+É ‘√ n˝Ÿ n+&É\÷dt˝À eT÷sY\ sê»´+ |üP]Ô>± n+‘·yTÓ +Æ ~.
eT÷sY ùdj ¢ T· sY dü÷Œ¤]>Ô ± ì*#ê&ÉT. X‚«‘êXÊ«s¡÷&ÛTÉ &Ó’ eT÷sY eT÷ø£\qT
<äTqTe÷&çq n‘·ì ñÁ>s∑ ÷¡ |ü+ eTTdæ+¢ e´‹πsø£ j·TT<ë∆\˝À X¯Á‘T· Vü≤qHêìøÏ Áø¬ d’ eÔü
ôdH’ ê´\≈£î ñ‘˚»Ô $T∫Ã+~. ôdsTT+{Ÿ XÊ+{Ïj÷· >√ ø±\+ Hê{ÏøÏ ÇkÕ¢+ eT‘·+
˝Òq|üŒ{Ïø,° ‘·sê«‘· ø±\+˝À yês¡T eTTdæ+¢ eT‘·dTü ˝ú q’… +<äTe\¢ n‘·ì Á|‹ü s¡÷|ü+
eTTdæ+¢ dü+Vü‰sêìøÏ e÷s¡Tù|s¡T>± e÷]+~. n+‘·e÷Á‘y· T˚ ø±<äT. ‘·sê«‘· ø±\+˝À
Ä<ÛTä ìø£ kÕŒìwtC≤‹ dü÷Œ¤]øÔ Ï Á|rü ø£>± ôdsTT+{Ÿ XÊ+{Ïj÷· >√ uÛ≤$+#·ã&ܶ&TÉ . Áø.° X¯.
17e XÊ‘ê_›˝À f…sêkÕ nH˚ Áø¬ d’ eÔü qHé≈î£ ôdsTT+{Ÿ>± XÊ+{Ïj÷· >√ düsd¡ qü kÕúq+
38 6 |e] 2011
meØ Jacques Derida \T, Michel Foacault\T, Zygment
Bauman Solvoj Zizek
\T, \T, Edward Said\T, Claude Alvares\T,
#·+Á<äX‚Ks¡T\÷q÷? qeTàø±*ï ≈£î<äTs¡T>± ñ+&Éìe«ø£, $XÊ«kÕ*ï
$<Û˚j·T+>± ã‘·ø£ìe«ø£, q\T>∑Ts¡T q&ç#˚ <ës¡T*ï #Ó]ù|dü÷Ô,
bÕ‘·T≈£îb˛sTTq $Á>∑Vü‰*ï <Ûä«+dædü÷Ô, dogmatic $\Te*ï ≈£L˝ÒÃdü÷Ô....
meØ >∑&ÉT>±ZsTT\T, <ëw”ºø£sêj·TTfi¯ófl, ñ*|æ]ø£≥º\T, kÕ+düÿè‹ø£ sö&û\T,
‘ê‹«ø£ qø£‡˝…’≥T¢!
<Ûë]àø£ Äy˚•
Hê ‘√ <ë<ë|ü⁄ nìï $wüj·÷*ï
|ü+#·Tø=H˚ n‹ ‘·≈£îÿe ùdïVæ≤‘·T˝À¢
#·+Á<ä y=ø£&ÉT. e÷~ >±&ÛÉyÓTÆq ùdïVü≤+. Ç<ä›]
MT<ë |üs¡düŒs¡ Á|üuÛ≤yê\THêïsTT.
ˇø£ e÷≥˝À #·+Á<ä >∑T]+∫ #ÓbÕŒ\+fÒ
n‘·&=ø£ <Ûë]àø£ Äy˚•. n~ ùdïVü≤+ ø±e#·TÃ,
yÓTT\¬ø‹Ôq Áù|eT ø±e#·TÃ, ‘Ó\TdüTø=qï ø=‘·Ô
$wüj·T+ ø±e#·TÃ ` Äy˚X¯|ü⁄ rÁe‘· e⁄+≥T+~.
Ç~ n‘·ì s¡#·q˝À¢q÷ Á|üeVæ≤düTÔ+≥T+~.
>∑‘· ø=ìï dü+e‘·‡sê\T>± #·+Á<ä Ä<ÛäTìø£‘· J$‘ê˝À¢ rdüTø=∫Ãq
$<Ûä«+dü+ MT<ä |üì#˚düTÔHêï&ÉT. Ä<ÛäTìø£ |üPs¡« düe÷C≤*ï $<Ûä«+dü+
#˚düT≈£î+≥÷ Ä<ÛäTìø£‘· m˝≤ m~–+~? n~ Á|üø£è‹˙, e÷qe J$‘êìï
m˝≤ ∫ÛÁ<ä+ #˚dæ+~? kÕeT÷Væ≤ø£‘· kÕúq+˝À e´øÏÔì m˝≤ Á|ü‹wæº+∫+~?
e+{Ï $wüj·÷\T MT<ä #·+Á<ä n<Ûä´j·Tq+ #˚düTÔHêï&ÉT.
õ>¥eT+{Ÿ uÖeTHé, dü¢y√jYT õC…ø˘, n<Ó’«‘·+, dü+düÿè‘·+, e´øÏÔ |ü⁄≥Tºø£,
dæìe÷\T e+{Ï e´≈£îÔ\T, $wüj·÷\T n‘·ì sTT{°e* Ädü≈£îÔ\T.
eTq+ qeTTà‘·Tqï yê{Ïø°, J$düTÔqï |ü<ä∆‹ø° eT<Ûä´ e⁄qï yÓ’s¡T<Ûä´+ |ü≥¢
ms¡Tø£ e⁄qï #·+Á<ä Ä<ÛäTìø£‘· MT<ä #˚ùd <ë&ç˝À uÛ≤>∑y˚T Á|üdüTÔ‘· s¡#·q. sTT~
ªÄ˝Ÿ¬ø$Tdtºµ˝Àì Ä˝…ÿMT s¡Vü≤kÕ´*ï ã≥ºãj·T\T #˚düTÔ+~.


ø£*Œ+#˚+<äT≈£î b˛|t #˚dqæ Á|j
`<ëeTT
ø£$, $eTs¡Ù≈£î&ÉT 
ü T· ‘êïìï ôd‘’ +· ôdŒsTTHé Á|»ü \T ìs√~Û+#ês¡T. ôdsTT+{Ÿ
XÊ+{Ïj÷· >√ e÷Á‘y· T˚ ôdŒsTTHé≈î£ @¬øø’ £ ôdsTT+{Ÿ>± e⁄+&Ü\ì kÕŒìj·÷s¡T\¶ T
uÛ≤$+#ês¡T. n+fÒ Ä<ÛTä ìø£ kÕŒìwt ndæ‘Ô «· +˝À XÊ+{Ïj÷· >√ ` <ä eT÷sY ùdj ¢ T· sY
m+‘·>± uÛ≤>∑y÷Ó ns¡+ú #˚dTü ø√e#·TÃ.
eT÷sY |ü<ëìï yÓTT<ä{À¢ ÄÁ|øæò H£ é ns¡ãT“\≈£î X‚«‘·C≤rj·TT\T e]Ô+|üCdÒ qæ |üŒ{Ïø°
eT<Û´ä j·TT>±\ qT+N q\¢C≤‹ (ÄÁ|øæò H£ )é eTTdæ+¢ \≈£L, Ä ‘·sê«‘· eTTdæ+¢ \+<ä]ø°
e⁄|üj÷Ó –dü÷Ô e#êÃs¡T. ˙#ês¡+ú ˝À á |ü<Áä |j ü ÷Ó >∑+ ø=qkÕ–+~. |ü\T
j·TTs√|æjT· Hé uÛ≤wü˝À¢ eT÷sY n+fÒ q\¢ì ÁdÔ” ˝Ò<ë |ü⁄s¡Twüß&ÉT nì ns¡+ú . bÂ\T
ø√sTT˝À e÷‘·èuÛ≤wü b˛s¡TÃ^düT˝À eT÷sY\T n+fÒ q\¢yêfi¯ófl (Tanned) nH˚
ns¡eú TT+~. kÕŒìwt e÷{≤¢&˚ <˚XÊ˝À¢q÷ eT÷sY |ü<ëìøÏ n<˚ ns¡+ú #·˝≤eTDÏ˝À
e⁄+~. n˝≤ q\¢yêfi¯fl≈£î ìø˘Hy˚ Té >± eT÷sY |ü<ëìï ì+<ës¡+ú ˝À yê&É‘ês¡T. Ä
|ü<ëìï X‚«‘·C≤‹ <äTs¡V≤ü +ø±sêìøÏ ∫Vü≤ï+>± uÛ≤$+#·e#·TÃ.
Áø¬ d’ eÔü ⁄\‘√ »]–q j·TT<ë∆˝À¢ ªeT÷sY\Tµ Ä~Û|‘ü ´· + ø√˝ÀŒsTT ◊;]j·÷ qT+∫
‘·]y˚Tj·Tã&ܶsT¡ . eT‘·$<˚«wü+ ø£sêfi¯qè‘·´+ #˚dqæ dü+<äs“¡ +¤ >± n~ #·]Á‘˝· À
ì*∫b˛‘·T+~. \ø£˝å ≤~ eT+~ eTTdæ+¢ \T ã\e+‘·+>± Áø¬ d’ MÔü ø£]+#·ã&çq
|òTü Às¡ø*£ sê»´y˚T*q ø±\eT~. (◊;]j·÷˝À áHê&ÉT 10.6 XÊ‘·+ »HêuÛ≤≈£î
ÄÁ|øæò H£ é eT÷˝≤\THêïj·Tì ˇø£ n+#·Hê). eTTdæ+¢ sê»´ |ü‘H· êq+‘·s+¡ 200 @fi¯fl
‘·sê«‘· ôd‘’ +· 18e X¯‘êã›+ yÓTT<ä{À¢ nø£ÿ&É eT‘· $<˚«cÕìøÏ eTTdæ+¢ \T rÁe+>±
qwübº ˛j·÷s¡T.
<ä Ä˝…ÿ$Tdtº ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ÉT <ä eT÷sY ùdj ¢ T· sY HêeT<Ûë] XÊ+{Ïj÷· >√ »qàkÕúq+
< d+& +&jTH
_.
ÁbÕ#·Tsê´\ ]ø±s¡T¶˝Òï ‹s¡>∑sêdæq— ≈£î&ç, m&ÉeT, eT<Û˚´e÷s¡Z, $T<Ûë´yê<ä,
n<Ó’«‘·, <Ó’«‘·, düTs¡, ndüTs¡.... e+{Ï m≥Te+{Ï es¡Z, es¡í, s¡÷|ü $eø£å\T,
‘·s¡‘·eT uÛÒ<ë\T ˝Ò≈£î+&Ü nìï >∑T+|ü⁄\qT, eTTsƒê\qT ª|üs¡eX¯ó*ïµ #˚dæq
bÂ\T ø√sTT˝À ªÄ˝Ÿ¬ø$Tdtºµ MT<ä Á|üeTTK s¡#·sTT‘·, Hê´j·Tyê~, e÷qe
Vü≤≈£îÿ\ $X‚¢wü≈£î\T, {Ï.mdt.◊ bÕsƒ¡≈£î\≈£î ∫|ü]∫‘·T˝…’q uÛÑTeq–]
#·+Á<äX‚KsY $eTs¡Ù` kÕVæ≤‘·´ Á|ü|ü+#·+˝À (uÛ≤cÕr‘·+>±) ˇø£ >=|üŒ
happening nì uÛ≤$dü÷Ô, Bì Á|ü#·Ts¡DøÏ >∑]«düTÔHêï+.
#·+Á&É X‚Ks¡T&ÉT!
ì ã<ä∆yÓTÆq ñ<ä´eTø±s¡T&ç>± #·+Á<ä,
‘·qì ‘êqT ≈£L&Ü ìsê∆øÏåD´+>±
$X‚¢wæ+#·Tø√>∑*–q kÕeTs¡ú´eTTqï yê&ÉT.
@{Ï˙{Ï˝À ‘·q _+u≤ìï #·÷dæ eTT]dæb˛j˚T
Hê]‡düHé˝≤, ‘·q >=|üŒ‘·HêìøÏ ‘·q »ã“\T
#·s¡T#·T≈£î+≥Tqï es¡Z<äèø£Œ<∏ëìï ‘·èD°ø£]+∫
Äj·Tq eTT+<äT≈£î yÓ[flb˛j·÷&Éì Hê
uÛÑTeq–] #·+Á<äX‚KsY n_ÛÁbÕj·T+. Á|üX¯ï\ø°, |üØø£å\ø° ‘êe⁄˝Ò≈£î+&Ü
nÁ|ü‹Vü≤‘·+>± kÕ–b˛‘·Tqï yêeT|üø£å
|ü{≤{ÀbÕìï, n\+ø±s¡ÁbÕj·T e÷qeVü≤≈£îÿ*ï #·+Á<ä Á|ü•ï+#·&É+
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. kÕe÷õø£ ñ<ä´e÷\‘√ >±&ÛÉyÓTÆq nqTã+<Ûäy˚T
<äqTï>±, #·˝≤eTDe⁄‘·Tqï ñqï sê»ø°j·T |æ&çyê<ë*ï &Ûûø=H˚ dü‘êÔ
ñqïyê&Üj·Tq. e\düyê<ä Ä<ÛäTìø£‘· MT<ä, ‘Ó\T>∑T s¡#·sTT‘·\T,
y˚T<∏ëe⁄\ MT<ä n~ ìs¡+‘·s¡+ #·÷|ü⁄‘·Tqï Á|üuÛ≤yê\ô|’q eTÚ*ø£yÓTÆq
$eTs¡Ù »s¡>±\ì ø√s¡T‘·÷, Ä ~X¯>± ‘Ó\T>∑T˝À s¡#·q\T #˚düTÔqï
n‹ ø=~›eT+~ s¡#·sTT‘·\˝À #·+Á<ä ˇø£s¡T. ˝À‘Ó’q n<Ûä´j·Tq+,
>±&ÛÉyÓTÆq eTy˚Tø£‘·, y˚T<∏√ düeTq«j·T‘·‘√ s¡#·q\T #˚ùd #·+Á<äX‚KsY
n+fÒ Hê≈£î n_Ûe÷q+.
 `õ.yÓ+ø£Á{≤e⁄, (s¡#·sTT‘·, $eTs¡Ù≈£î&ÉT)

&çbÕsYºyÓT+{Ÿ Ä|òt Ç+^¢wüß *≥πs#·sY
Ç+^¢wüß n+&é bòÕ]Hé ˝≤+π>«C…dt j·T÷ìe]‡{°
n+&É\÷dæj÷· . JÁu≤\ºsY »\dü+~Û<ë{Ï ñ‘·sÔ ¡ ÄÁ|øæò ± qT+∫ ◊;]j·÷˝À
Á|yü •˚ +#ê\+fÒ ‘=\T‘·>± n&ÉT>∑Tô|{≤º*‡+~ nø£ÿ&.˚ ªeT÷sYµ <ä+&Éj÷· Á‘≈· î£ >∑Ts¬ q’
‘=≥º‘=* Á|<ü X˚ +¯ . ‘·Ø|òt nãT»à Áø.° X¯. 710˝À ‘·q ùdq\‘√ e∫à ªeT÷sYµ bÕ\q≈£î
;C≤\T y˚dqæ ÁbÕ+‘·+.
nø£ÿ&ç düeTTÁ<|ä ⁄ü ˇ&ÉTq¶ Tqï ‘·ØbòÕ q>∑s+¡ <ä>sZ∑ ¡ JÁu≤\ºsY »\dü+~Û <ë{Ï‘˚
yÓTTsêø√˝À n&ÉT>∑Tô|≥ºe#·TÃ. ‘·ØbòÕ qT+∫ #·÷ùdÔ ÄÁ|øæò ± ø£ì|æd÷ü HÔ ˚ e⁄+≥T+~.
‘·ØbòÕ˝À e⁄+&É>± qe˝≤Hêj·T≈£î&ÉT eT÷sY\ <ä+&Éj÷· Á‘\· >∑T]+∫ >∑Ts¡TÔ
#˚dTü ≈£î+{≤&ÉT. ªq>∑s+¡ ˝Àì ø√≥ |üøÿ£ >± q&ç∫ yÓfiS¯ Ô <ë] eTfi≤fl&É‘q· T (XÊ+{Ïj÷· >√).
ø√≥ >√&Éô|ø’ Ï rdüTø¬ fi‚fl sêfi¯fl #·bÕºqT mø±ÿ&TÉ . nø£ÿ&ç qT+∫ n‘·qT <ä÷s¡+>±
e⁄qï ÄÁ|øæò ±qT #·÷&É>*∑ >±&ÉT. ôdŒsTTHé yÓTT‘êÔ˙ï ÄÁø$£ T+#˚+<äT≈£î eT÷sY\T nø£ÿ&ç
qT+#˚ e#êÃs¡ì ˇø£|ü &ÉT mes√ n‘·ìøÏ #ÓbÕŒs¡T.µ ` Ç˝≤+{Ï düàè‘·T\ <ë«sê
s¡#s· TT‘· eTTdæ+¢ \|ü≥¢ qe˝≤Hêj·T≈£î&ç <ë«sê ndüV≤ü Hêìï Á|øü {£ kÏ ÕÔ&TÉ .
düeTTÁ<ëìï <ë{Ï+∫ yÓTTsêø√˝Àì {≤+õj·TsY q>∑sêìøÏ qe˝≤Hêj·T≈£î&çì
#˚sêÃø£ bÂ\T ø√sTT˝À ‘·q eTTdæ+¢ \ e´‹πsø£‘q· T, Áø¬ d’ eÔü |üøbå£ Õ‘êìï @ e÷Á‘+·
<ë#·Tø√˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT. nø£ÿ&ç yê´bÕs¡M<ÛTä ˝À¢ XÊ+{Ïj÷· >√ ‹s¡T>∑T‘·T+&É>±
eTd”<Tä ˝À ÁbÕs¡qú $ì nø£ÿ&ç eTTdæ+¢ \+‘ê e⁄qï|üfi≤q yÓ÷ø±fi¯flMT<ä ì\TÃì ‘·\\T
H˚\≈£î Äì+∫ ÁbÕs¡qú ˝À ìeT>∑ïeTÚ‘ês¡T.
ª@ ÁbÕø°dº t Ä|òt ÇHé|&æò ˝Ó ‡Ÿ µ nqT≈£î+{≤&ÉT XÊ+{Ïj÷· >√. ÇHé|&æò ˝Ó ‡Ÿ n+fÒ
$eT‘·dTü \Ô T/|üse¡ T‘êe\+ã≈£î\T/ Áø¬ d’ yÔü ‘˚ s· T¡ \T nH˚ düTìï‘êsêú\qT á dü+<äs“¡ +¤ ˝À
#Ó|ü ø√yê*‡q |üì˝Ò<Tä . <Óe’ ÁbÕs¡qú ˝À ìeT>∑ïyÓTqÆ eTTdæ+¢ \ >∑T]+∫q Ä
39 6 |e] 2011
kÕ Væ≤ ‘·´ $ eT s¡Ù
‘·\+|ü⁄˝À eT‘·Á<√VüQ\T, eT‘·ÁuwÑÛ ßü \º T, $XÊ«dü|÷üò ‘·≈î£ \T nH˚ nsêú˝Ò ñHêïj·Tì
#Ó|ü ø√yê*. qs¡à>]∑ “¤‘y· TÓ qÆ <˚«wü+‘√ n‘·qT ªeT‘·ÁuwÑÛ ßü \º Ä#êsê\Tµ >∑T]+∫
‘·\b˛XÊ&ÉT. Ç+ø±düÔ eTT+<äTø¬ fi‚Ô á $wüjT· + eTq≈£î u≤>± uÀ<Û|ä &ü TÉ ‘·T+~.
ªm ÁbÕø°dº t Ä|òt ÇHé |ò&æ ˝Ó ‡Ÿ µ nì ‘·q˝À ‘êqT nqT≈£îqï ‘·sê«‘· XÊ+{Ïj÷· >√≈£î
ôdsTT+{Ÿ XÊ+{Ïj÷· >√ >∑Ts=ÔkÕÔ&TÉ . JeqTà≈î£ &Ô TÉ Jdüdt •wüß´&ç>±, nbıdü\Ô T&ç>±
XÊ+‹eT+Á‘+· »|æd÷ü Ô ø±<äT. nVæ≤+kÕ‘·àø£ Áø¬ d’ eÔü eT‘· Á|#ü ês¡≈î£ &ç>± ø±H˚ø±<äT.
eT÷sY ùdj ¢ T· sY s¡÷|ü+˝À >∑Ts=ÔkÕÔ&TÉ .
ª‘·q ∫qï‘·q+˝À #·]Ã˝À ôdsTT+{Ÿ XÊ+{Ïj÷· >√ eT≥yÓTTs√dt ∫Á‘|· {ü ≤ìï
m|ü&É÷ #·÷ùdyê&ÉT. n+<äT˝À XÊ+{Ïj÷· >√ ‘Ó\{¢ Ï >∑TÁs+¡ MT<ä ø£‹Ô |ü{ºÏ e⁄+&˚yê&ÉT.
n‘·ì |üøÿ£ q Ç˝≤+{Ï yêπs yÓ÷ø£]*¢ e⁄+&˚yês¡Tµ. ôdsTT+{Ÿ XÊ+{Ïj÷· >√ eTT+<äT
uÛjÑ T· +‘√ yÓ÷ø£]*¢q eT÷sY\‘√ Ä düeTj·T+˝À qe˝≤Hêj·T≈£î&ÉT XÊ+{Ïj÷· >√
#·÷dæq uÛøÑ ‘ÔÏ √ yÓ÷ø£]*¢q eTTdæ+¢ \qT s¡#s· TT‘· b˛˝≤Ã&ÉT. ñ#·Ãd¤ ‹úæ ˝À e⁄qï Áø¬ d’ eÔü ⁄&ç
eTT+<äT ˙#·d‹úæ ˝À eTTdæ+¢ \T yÓ÷ø£]*¢q≥Tº ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ç ePVü≤<ë«sê s¡#s· TT‘·
‘·q<Óq’ düŒwüyº TÓ qÆ dü+øπ ‘· uÛ≤wü e÷{≤¢&TÉ ‘·THêï&ÉT.
n~ eTqdüT˝À yÓT~˝≤ø£ XÊ+{Ïj÷· >√øÏ q\‘·>± nì|æ+∫+~. ˇ+≥]‘·HêìøÏ
>∑Ts¡j÷· ´&ÉT. ÁbÕs¡qú #˚dTü qÔ ï eTTdæ+¢ \+<ä]˝Àq÷ n‘·ìøÏ ª<äTwü‘º «· + >√#·]+∫+~µ
nì qe\ ù|s=ÿ+~. |üse¡ T‘·dTü \Ô |ü≥¢ qe˝≤ Hêj·T≈£î&ÉT <˚«wüu≤Û e+ e´ø£|Ô sü á &ÉeT÷,
eTTdæ+¢ eT‘ê#êsê\q÷, yê{Ïì ne\+_düTqÔ ï dü+<äsꓤìï ùV≤fi¯q>± #·÷&É≥+,
uÛjÑ T· |ü&≥É +, yê] |üPØ«≈£î\qT dü+Vü≤]+∫q ôdsTT+{ŸqT >∑Ts¡T#Ô d˚ Tü ø√e&É+, Äj·Tq
bÕ<ë\ eTT+<äT eT÷sY\T yÓ÷ø£]*¢q ∫Á‘|· {ü ≤ìï C≤„|øü +£ #˚dTü ø√e&É+, ‘·qT
#·÷düTqÔ ï eTTdæ+¢ ˝≤+{Ï yêπs ôdsTT+{Ÿ eTT+<äT yÓ÷ø£]*¢+~ nì dü+uÛ≤$+#·&+É
qe˝≤ s¡#s· TT‘· eT‘·$<˚«cÕìø°, Áø¬ d’ eÔü |üøbå£ Õ‘êìø° ‹s¡T>∑T˝Òì e⁄<ëVü≤s¡D\T.
<äTwüß\º ˙, yê]ì ˝§+>∑BdüTø√yê\˙ ádüìïy˚X+¯ ˝À s¡#s· TT‘· #Ó|Œü ø£ #ÓbÕŒ&ÉT.
X‚«‘·C≤‹ e\dü <äTs¡V≤ü +ø±sêìï á düìïy˚X+¯ düŒwü+º >± e´ø°øÔ ]£ +∫+~.
eTTdæ+¢ \ |üfø¢Ò ±<äT õ|”‡\ |ü≥¢ ≈£L&Ü s¡#s· TT‘·~ <äTs¡+Vü≤+ø±s¡ |üP]‘·
yÓK’ ]. ÁbÕs¡qú ˝À e⁄qï eTTdæ+¢ \qT #·÷dæ uÛj Ñ T· |ü&qç ≥Tº>±H˚ n+‘·≈î£ eTT+<äT
n+&É\÷dæj÷· ˝À ˇø£ #√≥ õ|”‡ eTVæ≤fi¯qT #·÷dæ XÊ+{Ïj÷· >√ uÛj
Ä+<√fi¯q≈£î >∑Tsö‘ê&ÉT: ªÇ‘·sT¡ \qT yÓ÷dü+ #˚dæ õ|”‡\T Áã‘·T≈£î yÓfifl¯ BdüT+Ô {≤s¡ì
Ñ T· |ü&‘É ê&ÉT.
Á|»ü \T #ÓbÕŒs¡T. yêfi¯fl≈£î <äjT· ´+‘√ ˇ|üŒ+<ä+ e⁄+<ä˙ #Ó|ü ≈£îH˚yês¡T. |æ\\¢ qT
m‘·T≈Ô î£ b˛‘ês¡˙, yêfi¯fl e÷]àø£ kÕúesê\≈£î rdüTø¬ fi≤Ôs˙¡ , u≤ìdü\T>± #˚dTü ≈£î+{≤s¡˙
#Ó|ü ≈£îH˚yês¡T. ‘·qqT õ|”‡\T ã+~ÛkÕÔsq¡ ï #êe⁄ uÛj Ñ T· + n‘·ìï u≤\´eT+‘ê
yÓ+{≤&ç+~. õ|”‡ eè<äTs∆ ê\T n‘·ì #˚‘T· \qT ‘·q #˚‘T· ˝À¢øÏ rdüT≈£îH˚d]ü øÏ Ä
∫qïHê{Ï uÛj Ñ T· + n‘·ìï ‹]– ÄeVæ≤+∫+~.µ
Ä uÛj Ñ ÷· ìï b˛>=≥Tº≈î£ H˚+<äT≈£î XÊ+{Ïj÷· >√ @+ #˚XÊ&ÉT? eTTdæ+¢ \ $wüjT· +˝À
#˚dqæ <˚. n+»H˚jT· <ä+&Éø+£ ˝≤>± Áø¬ d’ eÔü k˛ÔÁ‘êìï e˝…y¢ X˚ Ê&ÉT. ªnø£ÿ&É Áød° Tü Ô |ü$Á‘·
Vü≤è<äjT· + u§eTàqT ÄyÓT e⁄+∫+~ nì ‘·qqT ‘êqT düe÷<Ûëq|üs#¡ T· ≈£îH˚
Á|j ü T· ‘·ï+ #˚XÊ&ÉT... ìX¯Ùã›+>± nesY bòÕ<äsY (Áø¬ d’ eÔü k˛ÔÁ‘+· )ì eTqdüT˝À eTqq+
#˚jT· &É+ yÓTT<ä\Tô|{≤º&TÉ µ. eTTdæ+¢ \ >∑T]+∫q uÛj Ñ T· yÓTHÆ ê, õ|”‡\ >∑T]+∫q<ÓH’ ê
‘·q eT‘êìï Á|‹ü >± ù|s=ÿì uÛj Ñ T· + b˛>=≥Tº≈î£ H˚ Á|jü T· ‘·ï+ ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ç~. Çø£ÿ&É
ªÁ|»ü \Tµ, ª#Ó|ü ≈£îH˚yês¡Tµ n+fÒ ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ç ndüàBj·TT\T(We). õ|”‡\T ≈£L&Ü
eTTdæ+¢ \˝≤π> Ç‘·sT¡ \T (The other). (‘Ó\T>∑T nqTyê<ä+˝À õ|”‡\qT ã+C≤sê\T>±
ù|s=ÿq&É+ #ê˝≤ |òTü Às¡yTÓ qÆ nqTyê<ä<√wü+>± ù|s=ÿHê*. ã+C≤sê\ |ü≥¢
nqTyê<ä≈î£ &ç u≤<Û´ä ‘êsêVæ≤‘ê´ìøÏ Ç~ e⁄<ëVü≤s¡D>± ì\TdüT+Ô ~).
{≤+õj·TsY˝À ns¡;“uÛ≤wü e÷Á‘y· T˚ e÷{≤¢&≥É +|ü≥¢ ≈£L&Ü ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&çøÏ
uÛjÑ T· +, ndüV≤ü q+. m+<äTø£+fÒ ªn~ ‘·qqT #ê˝≤ø±\+ bÕ≥T ì~ÛøÏ <ä÷s¡+>±
e⁄+#·e#·Tõ. ‘·q &ÉãT“ y˚≥≈£î eTTdæ+¢ uÛ≤wüqT Ä≥+ø£+>± n‘·qT uÛ≤$kÕÔ&TÉ .
kÕÁe÷»´yê<äT\≈£î ‘·eT~ø±ì uÛ≤wü|≥ü ¢ e⁄+&˚ ÄÁø√X¯+ XÊ+{Ïj÷· >√≈£î e⁄+~.
Ç{°e* #·]Á‘˝· À ◊s√bÕ ø√s¡T\º T ‘·eT rs¡TŒ˝À¢ Ç˝≤+{Ï ndüV≤ü HêH˚ï |üsu¡ ≤Û wü\|ü≥¢
e´ø£+Ô #˚d÷ü Ô e#êÃsTT. düsT¡ ≈£î\ #·˝≤eTDÏøÏ düT+ø±\T Ä≥+ø£+ ø£*–+∫q≥Tº>±H˚
uÛ≤wü ≈£L&Ü dü+ø£yT˚ ‘·s¡ ìs√<Ûøä +£ >± |üì#˚dTü +Ô <ä˙, uÛ≤cÕ yÓ$’ <Ûë´\T Ä]úø£
düeTÁ>‘∑ ≈· î£ , Á||ü +ü Nø£sD¡ ≈£î n&ÉT>¶ √&É\˙ Ä rs¡TŒ\T yêb˛j·÷sTT. |üsu¡ ≤Û cÕ
Vü≤qHêìøÏ <ë]rùd kÕÁe÷»´yê<ä uÛ≤eq\T n$. ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ç <ë«sê s¡#s· TT‘·
e´ø£|Ô sü ∫¡ qyÓK’ ] ≈£L&Ü dü]>±Z Ç<˚.
eTTdæ+¢ \|ü≥¢ bÕXÊÑ·T´\ ∫qï#·÷|ü⁄≈£î, eTTdæ+¢ dü+düÿè‹|ü≥¢ yêfi¯fl <˚«cÕìøÏ
e⁄<ëVü≤s¡D>± ì*#˚ z]j·T+≥*düTº qe\ <ä Ä˝…ÿ$Tdt.º bÕXÊÑ·´+ (Äøχ&Ó+{Ÿ)
< d+& +&jTH
<ä ôdsTT+{Ÿ XÊ+{Ïj·÷>√ <ä eT÷sY ùd¢j·TsY
ø±ì <ëìì n+fÒ z]j·T+{ŸqT ‘·≈î£ ÿe>± #·÷dæ, <ëìï e÷πsÃ, ˝Àãs¡TÃ≈£îH˚,
<ëìô|’ Ä~Û|‘ü ´· + eVæ≤+#˚ e\düyê<ä yÓK’ ]ì z]j·T+≥*»+ nì n+{≤s¡T.
n˝≤+{Ï yÓK’ ] bÕXÊÑ·´ qe\\ìï{≤ e⁄+&˚ kÕ<Ûës¡D≤+X¯+>± m&É«sY¶ ôdsTT&é
ù|s=ÿHêï&ÉT. e\düyê<ä+‘√ »‘·>{∑ qºÏ øÏ|¢ +¢æ >¥, bò˛düsº ,Y ø±Hésê&é s¡#q· ˝À¢H˚ >±ø£,
kÕÁe÷»´yê<ä+‘√ #Ó*$T˝Òì ÄdæHº ,é &çø¬ Hé‡, ôV≤Á˙ CÒyTé ‡ qe\˝À¢ ôd‘’ +· Ç<˚ |ü]dæ‹ú
e⁄+<äHêï&ÉT. e\dü kÕÁe÷C≤´˙ï, kÕÁe÷»´yê<ä <√|æ&ìû dü+uÛeÑ + #˚dqæ $\Te˝Ò
bÕXÊÑ·´ qe\ìï+{Ï˙ s¡÷|ü⁄~<ë›sTT n+{≤&ÉT ôdsTT&é. Ç+ø±düÔ eTT+<äTø¬ [fl
kÕÁe÷»´yê<ä+ ˝Ò≈î£ +fÒ j·T÷s√|æjT· Hé qe˝Ò ˝Ò<Tä bıeTà+{≤&ÉT ôdsTT&é.
bÕXÊÑ·´ $\Te\qT, kÕÁe÷»´yê<ä dü+düÿè‹ì J]í+#·T≈£îqï bÂ\T ø√sTT˝À
Ä˝…ÿ$Tdtº ≈£L&Ü n<˚ Ø‹˝À kÕ–+~. dü\ú ø±˝≤\T, edüTeÔ ⁄, e´ø£|Ô ]ü ∫q uÛ≤yê\T
n+<äT≈£î nqT>∑TD+>± e⁄HêïsTT. ◊s√bÕ kÕÁe÷»´yê<ä+‘√ ˝Àãs¡#T· ø√ã&çq
|üsêõ‘· <˚X+¯ ‘·q Áuõ… ˝Ÿ nqï düŒèVü≤ ø√sTT˝ÀøÏ ˝ÒXe¯ ÷Á‘+· ˝Ò<Tä . bÕ\≈£î\
uÛ≤wüqT e÷‘·èuÛ≤wüqT #˚dTü ø=Hêï&ÉT. Áuõ… ˝ŸqT b˛s¡TÃ>∑˝Ÿ ÄÁø$£ T+∫ Ä <˚XÁ¯ |»ü \
eT÷\ dü+düÿè‹ì, uÛ≤wüqT, eT‘ê\qT <Û«ä +dü+ #˚dæ yê]ô|’ ‘·qyÓq’ yê{Ïì s¡T~›+<äì
Äj·Tq≈£î m˝≤+{Ï |òsæ ê´<ä÷ ˝Ò<Tä . Áø¬ d’ eÔü eT‘·H‘˚ · b˛|t ÄodüT‡\‘√ 1494˝À
ôdŒsTTHé≈î£ b˛s¡TÃ>∑˝≈Ÿ î£ eT<Û´ä »]–q ˇ|üŒ+<ä+ (Á{{° ° Ä|òt {À¬sd¶ ˝æ ≤dt) ◊s√bÕj˚T‘·s¡
Á||ü +ü #êìï øπ ≈£î˝≤ ø£‹]Ô +∫ Ä s¬ +&ÉT <˚XÊ\≈£î ÄVü‰s¡+>± Ç∫Ã+~. n˝≤ Ä
s¬ +&ÉT <˚XÊ\≈£L <√#·T≈£îH˚ $wüjT· yÓTÆ e∫Ãq ‘·>e∑ ⁄ Áø¬ d’ eÔü CÀø£´+‘√ |ü]wüÿè‘·yTÓ +Æ ~.
<äøDåÏ nyÓT]ø± ‘·÷s¡TŒuÛ≤>±ìï ÄÁø$£ T+#·T≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ b˛s¡TÃ>∑˝Ÿ |üsy¡ TÓ +Æ ~. ‘·øDå£ y˚T
b˛s¡TÃ^düT ôdq’ ´+ <ëìï <äTsêÁø$£ T+∫ <ëìøÏ Áuõ… ˝Ÿ>± HêeTø£sD¡ + #˚d+æ ~. ‘·eT
uÛ≤wüqT s¡T~›, Á|»ü \qT Áø¬ d’ MÔü ø£]+∫+~. ôdŒsTTHé Hê$≈£î&ÉT ÁøwÏ |ºü süò Y ø=\+ãdt
nyÓT]ø± K+&Üìï 1492˝À ø£qT>=qï yÓ+≥H˚ es¡Tdü>± »]–q $|ü]D≤e÷\T Ç$.
ø√sTT˝À kÕÁe÷»´yê<ä Ä~Û|‘ü ´· dü+düÿè‹ì n+‘·Øø£]+#·T≈£îHêï&ÉT. á s¡#q·
s¡÷|ü+˝À <ëìH˚ yÓ<»ä \T¢‘T· Hêï&ÉT. <ä Ä˝…ÿ$Tdtº kÕÁe÷»´yê<ä uÛ≤wü nsTTq
b˛s¡TÃ^düT˝À sêXÊ&ÉT. @&Ü~˝À dü>u∑ ≤Û >∑+ Äj·Tq ôdŒsTTHé˝À >∑&TÉ |ü⁄‘·THêï&ÉT.
nø£så ¡ düsT¡ ≈£î neTTà&TÉ b˛j˚T+<äT≈£î yÓTs¡T>¬ q’ e÷sêZ\T n‘·ìøÏ u≤>± ‘Ó\TdüT.
z]j·T+≥*»+ X‚«‘·C≤rj˚T‘·sT¡ \qT kÕ+düÿè‹ø£+>± n<Ûeä TkÕúsTT yêfi¯ófl>±,
40 6 |e] 2011
nHê>∑]≈£î\T>±, nC≤„qT\T>±, n+<Ûøä ±s¡+˝À e⁄qïyêfi¯ófl>± #·÷düT+Ô ~. bÕXÊÑ·´
dü+düÿè‹ ñqï‘·+, Hê>∑]ø£+, C≤„q+, yÓ\T>∑T. n~ z]j·T+{ŸqT e⁄<ä]∆ +#˚ <ëì>±
‘·qqT ‘êqT dü+uÛ≤$düT+Ô ~. Ç˝≤+{Ï uÛ≤eq\T ÄÁ|øæò ±, ‘·÷s¡TŒ <˚XÊ\ |ü≥¢
eTTK´+>± eTTdæ+¢ \ |ü≥¢ e´‹πsø£‘q· T e´ø°øÔ ]£ düT+Ô {≤sTT. XÊeT÷´˝Ÿ Vü≤+{Ï+>∑Hº é
ø±¢wt Ä|òt dæ$*CÒwHü ‡é eTs¡à+ ≈£L&Ü Ç<˚.
dæìe÷˝À¢ á <Û√s¡DÏ u≤>± Á|ãü *+~. &Ó˝≤º bò˛sY‡ #·\q ∫Á‘+· ‘√ 1985˝À
Ç~ ø=‘·|Ô ⁄ü +‘·\T ‘=øÏÿ+~. Ç+&çj÷· Hê CÀHé‡ ∫Á‘ê\˝À, |ü\T bÕXÊÑ·´ f…*$»Hé
d”]j·Tfi¯fl˝À CÀs¡T>± ø=qkÕ–+~. ø=qkÕ>∑T‘√+~. Á≥÷ ˝…d’ t dæìe÷ eTs=ø£
‹s¡T>∑T˝Òì ñ<ëVü≤s¡D. Çe˙ï eTTdæ+¢ \qT ˙#·T\T>±q÷, Væ≤+kÕ|üsT¡ \T>±,
<äTwüXº ≈¯ î£ \Ô T>±q÷ nìï{Ïø+£ fÒ $T+∫ #·+|ü<–ä qyêfi¯ófl>± #·÷|ækÕÔsTT. q\¢eTTdüT>∑T
<Û]ä +∫q z]j·T+≥˝Ÿ eTqTwüß\T (eTTK´+>± eTTdæ+¢ \T) yê]‘√ ‘·\|ü&˚ X‚«‘·C≤‹
ø£<ë∏ Hêj·T≈£î\T (eTTK´+>± nyÓT]ø£H\é T, ø=+&=ø£#√ nyÓT]ø£Hé q\¢C≤‹yês¡÷)
n+<äT˝À e⁄+{≤s¡T. ∫e]øÏ z]j·T+≥˝Ÿ eTs¡D+‘√ $»j·T+ yê]ì e]düT+Ô ~.
bÂ\T ø√sTT˝À qe\B n<˚ <Û√s¡D.Ï ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ÉT X‚«‘· C≤rj·TT&˚. ø±ø£b˛‘˚
n‘·qT yê]‘√ j·TT<ä+∆ #˚jT· &ÉT. e÷j·T düV‰ü j·T+‘√ ˝Àãs¡TÃø=ì ‘·q |üì (&ÉãT“
dü+bÕ<äq)˝À eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘ê&ÉT.
z]j·T+≥*düTº qe˝ s¡#H· ê <Û√s¡DÏ 1988˝ÀH˚ Á|#ü T· ]‘·yTÓ qÆ kÕ\àHé s¡w¶” qe\
kÕ{≤ìø˘ yÓs¬ ‡dt˝À ø=‘·Ô u≤≥\T y˚d+æ ~. eTTdæ+¢ e´‹πsø£ ôd+{ÏyTÓ +{Ÿ yÓ\T¢e ‹]–
yÓTT<ä˝+’… ~ n+{≤&ÉT ÇkÕàsTT˝Ÿ ákÕ |üf˝Ò .Ÿ dü]>±Z n<˚ @&Ü~ Á|#ü T· ]‘·yTÓ qÆ |üŒ{Ïø°
‘·sê«‹ dü+e‘·‡sê˝À¢ yÓT\¢yTÓ \¢>± Á||ü +ü Nø£sD¡ $düsÔ D¡ ‘√ bÕ≥T>± ÁbÕ#·Ts¡´+
bı+~q <ä Ä˝…ÿ$Tdtº kÕ\àHé s¡w¶” #˚dqæ |üìì ø=+‘· Hêp≈£î>±q÷, ø=+‘·
yÓTTs¡≥T>±q÷ #˚d+æ ~.
z]j·T+≥*»+ eTTdæ+¢ \≈£î kÕ+düÿè‹ø£ n<Ûeä T‘ê«ìï ÄbÕ~+#˚≥|ü&ÉT <ëìøÏ
yê] >=|üŒ‘·Hê\T @M >∑Ts¡T≈Ô î£ sêe⁄. K>√fi¯, ‘·sÿ¡ XÊÁkÕÔ˝À¢
eTTdæ+¢ \T kÕ~Û+∫q n<äT“¤‘· C≤„q dü+|ü<qä T >±˙, yÓ<’ ë´ìï
XÊg+>± n_Ûeè~∆ #˚dqæ yê] $<ä«‘·TqÔ T >±˙, Ä˝ŸJÁu≤≈£î X‚«‘êXÊ«s¡÷&ÛÉT&Ó’
ÁbÕD+ b˛dæq yê] y˚T<Û√ø£èwæì >±˙ z]j·T+≥*»+
>∑Ts¡T#Ô j ˚ T· <äT. z]j·T+≥*»+ C≤‹ yÓw’ eü T´+. ns¡ãT“\qT
eT÷sY eT÷ø£\qT
#·Ts¡T≈£î<äq+ ˝Òìyêfi¯ófl>±, »&É‘«· +‘√ ˇπø #√≥ ø±\+ <äTqTe÷&çq
yÓfifl¯ e÷πsÃyê]>±, m<äT>∑T<ä\≈£î X¯økÔÏ ÕeTsêú´\T ˝Òìyêfi¯ófl>±, XÊ+{Ïj·÷>√ ñÁ>∑s¡÷|ü+
#·]Á‘V· ≤” qT\T>± ∫Árø£]düT+Ô ~. s¡÷bı+<äT‘·Tqï #·]Á‘˝· À eTTdæ¢+ e´‹πsø£
yê]~ Á|‹ü Hêj·Tø£ bÕÁ‘.· z]j·T+≥*düT˝º q’… X‚«‘·C≤rj·TT\≈£î
e÷Á‘+· XÊ+{Ïj÷· >√ ˝≤π> ‘·eT X¯økÔÏ ÕeTsêú´\ >∑T]+∫ j·TT<ë∆\˝À Á¬ø’düÔe
u≤>± ‘Ó\TdüT. yês¡T ÄXÊyê<äT\T. ‘·eT Wqï‘ê´ìï ns¡ãT“\
n<Ûeä T‘ê«ìï dü<ë ìs¡«∫+#·>*∑ –q X¯øÔÏ >∑\yêfi¯fleTì
ôd’Hê´\≈£î ñ‘˚Ô»$T∫Ã+~
z]j·T+≥*düT\º T uÛ≤$kÕÔsì¡ n+{≤&ÉT m&É«sYô¶ dsTT&é.
Ä<ÛTä ìø£‘˚ á C≤‘·´+Vü≤+ø±sêìøÏ e÷‘·èø£. kÕ+düÿè‹ø£ |ü⁄qs¡TJ®eqø±\|ü⁄
j·T÷s¡|˝t À ;»ÁbÕj·T+>± e⁄qï C≤‘·´Vü≤+ø±s¡+ e\düyê<ä Áøe£ T+˝À ô|]– ô|<ä<› ’Ó
Á||ü +ü #· |ü]yê´|üyÔ TÓ +Æ ~. bÕXÊÑ˚´‘·s¡ Á|»ü \+<ä]˙ n+<Ûøä ±s¡ã+<ÛTä \T>±,‘·eT#˚
e⁄<ä]∆ +#·ã&˚+<äT≈£î dæ<+∆ä >±e⁄qï |ü<ësêú\T>± #·÷ùd $ø±düjT· T>∑|⁄ü <Û√s¡DÏ n~.
Ä<ÛTä ìø£‘≈· î£ u≤Vü≤´+>± e⁄qï yê]|ü≥,¢ Ä<ÛTä ìø£‘q· T e´‹πsøÏ+#˚ yê]|ü≥¢ $<˚«cÕìï
yÓfifl¯ Á>≈∑ î£ ÿ‘·÷ ô|+bı+~+~. n˝≤ z]j·T+{Ÿô|’ Ä~Û|‘ü ´· + kÕ~Û+#˚ e\dü n~Ûø±s¡
Á|‹ü |ò\ü y˚T z]j·T+≥*»+. z]j·T+{Ÿ≈î£ Äøχ&Ó+{Ÿ≈î£ eT<Û´ä ndüe÷q‘· n~Ûø±s¡
dü+ã+<ÛëìøÏ ôd<’ ë∆+‹ø£ e´ø°øÔ s£ D¡ e÷Á‘y· T˚ ø±<äT <ëì düèwæøº s£ Ô¡ ˇø£ $<Û+ä >± n<˚.
<ä Ä˝…ÿ$Tdtº qe\ s¬ +&ÉT Á||ü +ü #ê\˝À q&ÉTdüT+Ô ~. ˇø£{Ï Äøχ&Ó+{Ÿ eTs=ø£{Ï
z]j·T+{Ÿ. Äøχ&Ó+{Ÿ Çø£ÿ&É j·T÷s√|æjT· Hé ` ôdŒsTTHé. z]j·T+{Ÿ n+fÒ ÄÁ|øæò H£ é
` yÓTTsêø=, áõ|ü⁄.º ˇø£{Ï bÕXÊÑ·´+. Áø¬ d’ eÔü +, ‘Ó\Á¢ ||ü +ü #·+ (‘Ó\T|ü+fÒ bÂ\T
ø√sTT˝ÀøÏ #ê˝≤ sTTwü+º ` ˇø£ cÕ|ü⁄˝À ‘Ó\ì¢ |üøåÏ áø£qT #·÷&É≥+ ‘·≥dæ+ú #êø£
á s¡#q· ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT). eTs=ø£{Ï eTTdæ+¢ Á||ü +ü #·+. ªeT÷]wtµ (q\¢) Á||ü +ü #·+.
yÓTT<ä{~Ï ñ‘·sÔ ¡ >√fi≤s¡+ú ˝À, s¬ +&Ée~ <äøDåÏ >√fi≤s¡+ú ˝À e⁄HêïsTT. yÓTT<ä{~Ï s¬ +&Ée
Á||ü +ü #·+˝À, s¬ +&Ée~ eT÷&Ée Á||ü +ü #·+˝À uÛ≤>∑+. yÓTT<ä{~Ï ` n+&É\÷dæj÷·
(ôdŒsTTHé) ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ç »qàd\úü +. düd´ü XÊ´eT\+. õ|”‡˝≤+{Ï yêfi¯ófl ‘·|Œü nø£ÿ&ç
yêfi¯fl˝À mes¡÷ #Ó&y¶É êfi¯ófl ˝ÒsT¡ . ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&çøÏ @ düeTdü´\÷ ‘Ó∫Ãô|≥ºsT¡ . s¬ +&Ée~
` yÓTTsêø√, áõ|ü⁄º ÁbÕ+‘·+. m&Ü]. ÇdüTø£ |üÁs.¡ nø£ÿ&yç êfi¯ófl ªÇHé|&æò ˝Ó ‡Ÿ µ. øπ e\+
ns¡;“ e÷Á‘y· T˚ e÷{≤¢&y˚ êfi¯ófl. ø±s¡D≤\T ˝Ò≈î£ +&Ü j·TT<ë∆\T #˚dæ s¡ø±Ô\T bÕ]+#˚
< d+& +&jTH 41 6
_. #·+Á<äX‚KsY
‘Ó>\∑ yêfi¯ófl. <=+>∑\T, nC≤„qT\T, düeT÷Vü≤J$‘·+ >∑&ùç |yêfi¯ófl ` ùd«#·Ã¤ ˝Òìyêfi¯ófl.
‘Ó\‘¢ √\Tqï bÕXÊÑ·´ ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ç <ë«sê ñ<ä]∆ +#·ã&Ü*‡q q\¢yêfi¯ófl.
{≤+õj·TsY˝À CÀ>∑T‘·Tqï >±EedüTeÔ ⁄\ yê´bÕ]ì y˚T\Tø=*Œq yÓ‘’ ê[≈£î&ÉT
XÊ+{Ïj÷· >√. n‘·ìøÏ n_Ûeè~∆ eT+Á‘+· uÀ~Û+∫, <ëìï Ä#·]+∫ #·÷|æq <ës¡Ùì≈£î&ÉT.
n‘·ì˝À &ÉãT“ dü+bÕ<äq j·÷eqT ìÁ<˝ä |Ò æ n‘·ì <äTø±D≤ìï ªn_Ûeè~∆µ #˚dæ ô|&É‘ê&ÉT.
ªÁã‘·ø&£ +É µ m˝≤H√ H˚sT¡ Œ‘ê&ÉT. ªHê J$‘· |ü<‹∆ä ì e÷s¡TÃø√yê*µ nì Ä yê´bÕ] e÷s¡T
eTqdüT bı+<˚˝≤ #˚kÕÔ&TÉ . (qe\˝À #Ó|Œæ q ø=sêHé uÀ<Ûqä \T n‘·ìøÏ Ä $wüjT· +
H˚sŒ¡ e⁄). ªqTe⁄« ì»+>± Hê bÕ*≥ esêì$µ n+{≤&ÉT. ‘·sê«‘· XÊ+{Ïj÷· >√ {≤+õj·TsY
q>∑sêìï $&ç∫b˛j˚T dü+<äs“¡ +¤ ˝À >±E <äTø±D≤ìï u≤>∑T#˚jT· &É+ >∑Ts¡T≈Ô î£ ‘Ó#T· Ã≈£îì
ªÄ Á|<ü X˚ Êìï »sTT+#êqTµ nqT≈£î+{≤&ÉT. eTTdæ+¢ ªyÓqTø£u≤≥Tµô|’ bÕXÊÑ·T´&ç $»j·T+.
Çø£ ‘·qT ªÁ||ü +ü #êìï »sTT+#·>\∑ qTµ nqT≈£î+{≤&ÉT. s¬ +&ÉT ù|J\ ‘·sê«‘· eTs√kÕ]
qe\˝À XÊ+{Ïj÷· >√ >±E<äTø±D≤ìï >∑Ts¡T#Ô d˚ Tü ≈£îì Ä‘·à$XÊ«kÕìï ÇqTeT&ç+|ü
CÒdTü ≈£î+{≤&ÉT. ªÁ||ü +ü #êìï »sTT+#·>\∑ qìµ eTs√kÕ] nqT≈£î+{≤&ÉT. n‘·ì \ø£´å +
<Ûqä + ø±ã{Ϻ &ÉãT“‘√ Á||ü +ü #êìï »sTT+#·>\∑ qì nqT≈£î+{≤&Éì uÛ≤$+#ê*.
‘·sê«‘· Á|øü è£ ‹ X¯≈î£ \Ô düV≤ü ø±s¡+‘√ ns¡ãT“\qT ìs¡T‘·sÔ ¡ |üsT¡ kÕÔ&TÉ . yê]ì
‘·q e÷j·TøÏ+<ä ø£yT˚ àkÕÔ&TÉ . yê] nÁ>H∑ ‘˚ q· T •wüß´&ç>± #˚dTü ≈£î+{≤&ÉT. yê]
nùV≤‘·Tø£ ìs¡“+<Û+ä qT+∫ $eTT≈£î&Ô ’Ó ì~Û y˚≥˝À eTT+<äT≈£î yÓfi≤Ô&TÉ . <ëìøÏ eTT+<äT
eTs=ø£#√≥ (ˇj·÷dædTü ‡ <ä>sZ∑ )¡ sêqTqï Á|eü ÷<ëìï >∑T]+∫ ns¡ãT“\qT ôV≤#·Ã]+∫
yê]ì ø±bÕ&ç ãVüQeT‘·T\+<äT≈£î+{≤&ÉT. s¡Hê ø£u≤“ì y˚sπ dü+<äs“¡ +¤ ˝À nqï≥T¢
ªj·TTs√|æjT· Hé e\düyê~ Á|‹ü _+ã+ >ös¡eÁ|<ü yä TÓ qÆ ~µ. n‘·qT <√|æ&<û ës¡T&ç>±
sê˝Ò<Tä . ªC≤„q<ë‘·µ (enlightener)>± e#êÃ&ÉT.
ù|s¡Tô|≥ºã&çq ˇπø ˇø£ ÁdbÔ” ÕÁ‘· á qe\˝À bòÕ‹e÷. bòÕ‹e÷ n+fÒ ns¡;“˝À
ªyÓ\T>=+<äT‘·Tqï~µ nì ns¡+ú . ÄyÓT |ü$Á‘‘· ø· ,Ï |ü⁄D´ÁdøÔ” Ï Á|‹ü s¡÷|ü+. eTVü≤à<é Á|eü ø£Ô
≈£îe÷¬s.Ô Äj·Tq yês¡dTü sê\T. Äj·Tq≈£î ‘·*>¢ ±, nπs_j·THé
#·+Á<<ä e˚ ‘·>± ÄyÓTqT eTTdæ+¢ \T uÛ≤$kÕÔsT¡ . Çe÷yéT\
e÷‘·>± ø°]kÔ ÕÔsT¡ . ÄyÓT ø£q´y˚TØøÏ eTTdæ+¢ düe÷qTsê\T.
ÄyÓT‘√ XÊ+{Ïj÷· >√ Áù|eT <˚ìøÏ dü+øπ ‘·+? eTTdæ+¢ Ád‘Ô” «· +ô|’
bÕXÊÑ·´ eT>∑‘q· + Ä~Û|‘ü ê´ìøÏ dü+øπ ‘·+. ÁdìÔ” Á|øü è£ ‹
nqT≈£î+fÒ bÕXÊÑ·´ dü+|üqï‘· <ëìï ˝Àãs¡T#·Tø√e&É+‘√
qe\ eTT>∑TdüT+Ô ~. ‘·qT XÊ+{Ïj÷· >√˝À uÛ≤>∑eTì bòÕ‹e÷
ˇø£#√≥ Á|øü {£ dÏ Tü +Ô ~. m+<äTø£+fÒ ªqTe⁄« $X¯« uÛ≤wü H˚sêŒe⁄.
Á||ü +ü #êìï >∑T]+∫ #ÓbÕŒe⁄µ n+≥T+~.
XÊ+{Ïj÷· >√≈£î ‘·–q ‘·‘«· <äsÙ¡ Hêìï á qe\˝À s¡#s· TT‘·
ˇø£ u…_’ ˝Ÿ bÕÁ‘· #˚‘· #Ó|Œæ kÕÔ&TÉ . kÕ˝…yTé sêE yÓT*ÿõ&Óø˘
‘·ØbòÕ˝À XÊ+{Ïj÷· >√øÏ ‘·‘«· uÀ<Ûä #˚kÕÔ&TÉ . u…_’ ˝Ÿ˝À kÕ˝…yTé
sêE yÓT*ÿõ&Óø.˘ kÕ˝…+ C…s÷¡ dü˝y… Té ˇø£f.Ò ñ]yéT, ‘·T$TyéT
nH˚ s¡+>∑Tsêfi¯flqT kÕ˝…yTé sêE XÊ+{Ïj÷· >√øÏ ÇkÕÔ&TÉ . u…_’ ˝Ÿ˝À ñ]yéT, ‘·T$TyéT
Á|kü ÕÔeq e⁄+~. jÓTôVAyê Ç#·Ãq¤ T ‘Ó*j·TCÒùd$>± yê{Ïì ù|s=ÿHêïs¡T. yÓT*ÿõ&Óø˘
bÕÁ‘· <ë«sê, ñ]yéT, ‘·T$TyéT <ë«sê, ˇø£sø¡ +£ >± bòÕ‹e÷ <ë«sê (á ù|s¡T>∑\
q>∑s+¡ Áø¬ d’ eÔü rs¡j ú ÷· Á‘ê dü\ú +. b˛s¡TÃ>∑˝˝Ÿ À e⁄+~.) s¡#s· TT‘· ‘·q Áø¬ d’ eÔü
Á||ü +ü #êìøÏ á qe\ ‘·eT<˚qqï dü+øπ ‘ê\T düŒwü+º >± |ü+bÕ&ÉT.
Áø¬ d’ eÔü Á||ü +ü #·+˝À á qe\ neTàø±\≈£L s¡#s· TT‘· z]j·T+≥*düTº <äèø£Œ<∏ëìø°,
Áø¬ d’ eÔü dü+øπ ‘ê\ yê&ÉTø£≈L£ dü+ã+<Û+ä e⁄+~. j·T÷s¡|,t nyÓT]ø±˝À¢ ÁødÏ et Tdt
dü+<äs“¡ +¤ >±H˚ ø±ø£, Á|‹ü Áø¬ d’ eÔü |ü+&ÉT>∑≈L£ ‘·|Œü ø£ Çyê«*‡q ãVüQeT‹>± á qe\
ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~+~.
b˛|t C≤HébÕ˝Ÿ` II bÂ\T ø√sTT˝Àì 1998˝À yê{ÏøH£ é q>∑sêìøÏ Á|‘ü ´˚ ø£+>±
ÄVü‰«ì+∫ dü‘ÿ· ]+#ê&ÉT.
II
“…. The boy (Santiago) knew that in money there
was magic; whoever has money is never really
alone”.
 -The Alchemist
<ä Ä˝…ÿ$Tdtº qe˝≤Hêj·T≈£î&ç <äèø£Œ<∏ëìï ô|’ $wüjT· + dü÷∫düT+Ô ~. n‘·ì \øå±´ìøÏ
|e] 2011
kÕ Væ≤ ‘·´ $ eT s¡Ù
‘ê‹«ø£ ÁbÕ‹|ü~ø£ n<˚. Ä \ø£´å kÕ<Ûqä ø√dü+ (ì~Ûø√dü+) qe˝≤ Hêj·T≈£î&ÉT #˚ùd
ø£w‘ºü s· ¡ j·÷Á‘êqTuÛyÑ ê\ dü$Tà[‘·yT˚ qe\. Ä<ÛTä ìø£ |üPs¡«ø±˝≤ìï ø£<ë∏ edüTeÔ ⁄>±
rdüT≈£îqï|üŒ{Ïø° á qe\ düŒwü+º >± Ä<ÛTä ìø£ ø±\|ü⁄, Á||ü +ü Nø£sD¡ j·TT>∑|⁄ü $\Te\qT
Á|‹ü wæ+˜ #˚~. Á||ü +ü Nø£sD¡ ˝Àì Ä<ÛTä ìø£‘· <äXq¯ T Á|Uü ≤´‘· kÕe÷õø£ XÊgy˚‘Ô·
õ>∑à+{Ÿ uÖeTHé Á<yä ê<ÛTä ìø£ ø±\+ (Liquid Modernity ) n+{≤&ÉT. bÕ]ÁXÊ$Tø£
$|üy¢ êq+‘·s+¡ @s¡Œ&çq Ä<ÛTä ìø£ Á||ü +ü #êì~ |òTü q Ä<ÛTä ìø£‘.· d”\º T, dæyTÓ +≥T,
ø±+Áø≥° T, bò˛{ÀÁ>|∑ øæò |˘ \æò Tà <ëì Á|rü ø£\T. ôdã’ sY Á||ü +ü #·+, mπs»ãT˝Ÿ fÒ|t Bì
Á|rü ø£\T. ‘˚*ø£e÷≥˝À¢ #ÓbÕŒ\+fÒ`` Á<yä ê<ÛTä ìø£ Á||ü +ü #·+ nìï Á<yä ê˝≤¢>π e⁄qï
#√≥ ì\ã&É˝<Ò Tä . ‘·q˝À e⁄qï nìï{Ï s¡÷bÕ*ï e÷s¡TÑ·÷ b˛‘·T+~. ‘·qø£&TÉ ¶
e#˚à yê{Ïì e÷s¡TÑ·÷, ø£]–+#·Tø=+≥÷ ìs¡+‘·s¡ #·\q+˝À e⁄+≥T+~. n+{°
eTT≥ºq≥Tº ñ+&É{≤ìï Jeq XË*’ >± e÷]à Áù|eT\qT &çk˛Œ»ãT˝Ÿ #˚d+æ ~ á ø±\+.
eTq*ï Äø£]¸+#˚$ e÷s¡‘êsTT. eTq ø£\\T e÷s¡‘êsTT. eTq*ï uÛj Ñ T· ô|fÒ$º ,eTq+
ø√s¡Tø=H˚$, ndüV≤æ ´+#·T≈£îH˚$, ÄX¯ô|fÒ$º , ìsêX¯ô|fÒ$º e÷s¡T‘·÷ e⁄+{≤sTT.
eTq*ï ø=+<ä]‘√ ø£*ù|, $&ÉBùd dæ‹ú >∑‘T· \T, eTq uÛ$Ñ wü´‘·TÔ Á|Dü ≤[ø£\≈£î Ä<Ûës¡
uÛ÷Ñ ‘ê˝…q’ dü+>∑‘T· \T ìs¡+‘·s¡ e÷s¡TŒ˝À e⁄+{≤sTT. eTq dü+‘√wü <äT:K ø±s¡D≤\T
e÷s¡T‘·T+{≤sTT. eTq*ï dü+‘√wüô|fÒº |ü]dæ‘ú T· \T e÷] <äT:Kô|&ÜÔsTT. ˇø£|ü &ÉT
<äT:U≤ìøÏ ø±s¡DyÓTqÆ y˚ dü+‘√wüô|&ÜÔsTT. ìs¡+‘·s+¡ eTq*ï ‘˚\Tdü÷,Ô eTT+#·T‘·÷
ndæsú +¡ >± e⁄+#·T‘êsTT. ìs¡+‘·s+¡ |üsT¡ >∑T˝À e⁄+≥÷ e÷s¡TŒ‘√ e⁄øÏÿ] _øÏÿ]
ø±e&É+, ÄX¯Ãs¡´b˛e&É+ eTqe+‘·T.
Á<yä ê<ÛTä ìø£ $\Te\˝À ˇø£{Ï eTVü≤‘·sÔ ¡ ÄX¯j÷· \T ˝Òøb£ ˛e&É+. øπ e\+
e´øÏ>Ô ± ôw˝Ÿ˝À (ôd˝ŸŒ˝¤ À ) ñ+&É>\∑ >∑&yÉ T˚ ø±<äT ñ+&É≥y˚T >=|üŒ~>± uÛ≤$+#·&+É .
qe˝≤Hêj·T≈£î&çøÏ ñ<ë‘·Ô ÄX¯j÷· \T ˝Òe⁄. Á||ü +ü #êìï e÷sêÃ\H√,
$|üy¢ ê\T ‘˚yê\H√, Á|»ü \T düTKXÊ+‘·T\‘√ e]ú˝¢Ò düe÷C≤\qT
düèwæ+º #ê\H√ n‘·qT bıs¡bÕ≥Tq ≈£L&Ü nqTø√˝Ò<Tä . ‘Ó\T>∑T nqTyê<ä+˝À
eTVü‰ø£<Hä∏ ê\≈£î ø±\+ #Ó*+¢ <äì Ä<ÛTä ìø±q+‘·s¡ yê<ä+ #Ó|Œæ +~.
n+<äT≈£î XÊ+{Ïj÷· >√qT ˝Ò<ë n‘·ì düèwæøº s£ Ô¡ ø√sTT˝ÀqT
‘·|ü |ü{≤º*‡q |üì˝Ò<qä T≈£î+fÒ ` ø£˙dü+ me]¬øH’ ê kÕj·T|ü&Ü\qï
Ä˝À#·q ≈£L&Ü XÊ+{Ïj÷· >√≈£î e⁄qï≥Tº qe\˝À mø£ÿ&Ü ˝Ò<Tä .
‘·q >∑T]+∫ ‘·|Œü ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ÉT eTs=ø£] øπ eå T+ ‘·\∫q≥T¢ ˝Ò<Tä .
n‘·qT øπ e\+ kÕ«s¡+ú ‘√ kÕVü≤dæøy£ TÓ qÆ Á|j ü ÷· D≤ìï #˚|{ü qºÏ yê&ÉT.
n‘·ì~ kÕ«sêús+ú¡ kÕ–q Á|kü Õúqy˚T. ‘·q≈£î ì~Û <=]ø±ø£ nqTyê<ä<√wü+>±
<ëì˝À ø=+‘·u≤Û >∑yTÓ HÆ ê ˝Àø£øfi£ ≤´D+ ø√dü+ Ks¡TÃô|{≤º\qï
‘·\+|ü⁄ ˝Òøb£ ˛e&ÉyT˚ Bìï ªeT+∫ |ü⁄düøÔ +£ µ #˚dqæ ≥Tº+~. n‘·qT
Ä<ÛTä ìø£ kÕ«s¡ú |üsêj·TDT&ÉT. ‘·q|üs+¡ >± e÷Á‘y· T˚ Á||ü +ü #êìï #·÷ùd
nDTe÷Á‘· e÷qe⁄&ÉT. dü+|ü<ä bı+<˚+<äTø¬ ’ nB mes√ <ë∫ô|{Ïqº <Ûqä +eT÷≥qT
ø¬ e’ X¯+ #˚dTü ø=H˚+<äTø¬ ’ n‘·qT #˚ùd Á|j ü ÷· D≤ìï ø°]dÔ ÷ü ,Ô Ä kÕ«sêúìï ñ<ërÔø]£ +#˚ á
ø£≥Tºø<£ ≈ä∏ î£ Á||ü +ü #·yê´|üÔ Ä<äsD¡ sêe&É+ H˚{Ï ø±\ eTVæ≤eT. Ç~ m+<ä] J$‘ê\ø√
yÓ\T>∑T ø±e&É+ eTqø±\|ü⁄ $cÕ<ä+.
kÕ«s¡|ú Pü ]‘· ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ç \ø£´å kÕ<Ûqä ≈£î ‘·|ü &ÉT ‘ê‹«ø£‘q· T y˚Tfi¯$+∫,
|æ≥øº <£ \ä∏ ‘√ s¡+>∑]+∫ Äø£s¸¡ Dj ° T· +>± ‘·j÷· s¡T#˚dqæ s¡#s· TT‘· >=|üŒ<äHêìï
yÓT#·TÃø√≈£î+&Ü e⁄+&É˝eÒ TT. ª˙≈£î @<ÓH’ ê ø±yê\ì|æ+∫q|ü&ÉT qTe⁄« <ëìì
kÕ~Û+#·&+É ˝À düV‰ü j·T|ü&+˚ <äT≈£î á $X¯«eT+‘ê ≈£îÁ≥|üqTï‘·T+~µ. nsTT‘˚ qTe⁄«
ø±yê\qT≈£îqï~ ˙ J$‘· >∑eT´yÓTÆ e⁄+&Ü*. eTs√ wüs‘¡ T· ` @Hê&É÷ qTe⁄«
ìsêX¯ #Ó+<ä≈î£ +&Ü |ü≥Tº<\ä ø√˝ÀŒ≈£î+&Ü >∑eT´+ ~X¯>± Á|j ü ÷· D+ #˚j÷· *. Bìï
‘êqT qeTTà‘êqì bÂ\T ø√sTT˝À #ê˝≤ kÕs¡T¢ #Ó|ü ≈£îHêï&ÉT. <ä Ä˝…ÿ$Tdtº qe\
yÓTT‘êÔìø° ÁbÕ‹|ü~ø£>± BH˚ï Äj·Tq Á|kü ÕÔ$+#ê&ÉT.
˙ \ø£´å + ñ<ë‘·yÔ TÓ qÆ B, ñqï‘·yTÓ qÆ B ø±ø£b˛sTTHê |òsü ê«˝Ò<Tä . n~ ˙<˚ nsTT‘˚
<ëì kÕ<Ûqä ≈£î $XÊ«‘·à ≈£îÁ≥ #˚jT· ø£ e÷q<äT nì yÓT*ÿõ&Óø˘ (kÕ˝…yTé sêE) bÕÁ‘·
<ë«sê ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&çøÏ s¡#s· TT‘· e⁄<√“<Ûä #˚kÕÔ&TÉ . $XÊ«‘·à n+fÒ @$T{À n&Éøÿ£ +&ç.
$XÊ«‘·à~ #Ó&TÉ (≈£îÁ≥) m+<äT≈£î ne⁄‘·T+<√ ≈£L&Ü n&Éøÿ£ +&ç. kÕ˝…yTé sêE
‘·ØbòÕ˝À XÊ+{Ïj÷· >√øÏ Ç+ø± Ç˝≤ uÀ~ÛkÕÔ&TÉ : ªqTe⁄« me]yÓH’ ê, @$T #˚dTü HÔ êï
˙≈£î ì»+>± @<ÓH’ ê ø±yê\ì|æ+∫+<ä+fÒ Ä ø√]ø£ $XÊ«‘·à˝À |ü⁄{Ï+º ~. á
uÛ÷Ñ $Tô|q’ ˙ ø£seÔ¡ ´+ n<˚!µ n~ $Hêïø£ XÊ+{Ïj÷· >√ ` ªn~ øπ e\+ Á|j
#˚jT· &É+ ø±e#êà ˝Ò<ë ˇø£ eÁdyÔü ê´bÕ] ≈£L‘·T]ì ô|[fl #˚dTü ø√e&É+ ø±e#êÃ?µ
nì n&ÉT>∑T‘ê&ÉT. ªø±e#·TÃ, ˝Ò<ë ì~Û ø√dü+ yÓ‘ø· &£ +É ≈£L&Ü ø±e#·TÃ. á
< d+& +&jTH
$XÊ«‘·à Á|»ü \ dü+‘√wü+ qT+∫ ã\|ü&TÉ ‘·T+~. <äTK’ +, ás¡¸´, ndü÷j·T\ qT+∫
≈£L&Ü. me] J$‘· >∑e÷´ìï yês¡T kÕ~Û+#·&yÉ T˚ yê] ˇπø ˇø£ ì»yÓTqÆ ø£seÔ¡ ´+.
n˙ï ˇø£f.Ò .. ˙≈£î @<ÓH’ ê ø±yê\ì|æ+∫q|ü&ÉT qTe⁄« <ëìì kÕ~Û+#·&+É ˝À
düV‰ü j·T|ü&{É ≤ìøÏ $X¯«eT+‘ê ≈£îÁ≥|üqTï‘·T+~µ n+{≤&ÉT yÓT*ÿõ&Óø.˘
qTe⁄« V”≤s√wæe÷ô|’ u≤+ãT\T y˚j÷· \qT≈£îqï nyÓT]ø± j·TT<ä$∆ e÷q
#√<ä≈î£ &ç$ ø±e#·TÃ. dü÷]u≤e ø£fifl¯ ˝À ø±+‹ #·÷ùd+<äT≈£î ãj·T˝Ò]› q yÓTT<äT› oqTe⁄
≈£L&Ü ø±e#·TÃ. dü÷]ì #·+bÕ\qT≈£îqï uÛ≤qT$ ≈£L&Ü ø±y=#·TÃ. ˙≈£î $XÊ«‘·à
düV≤ü ø£]düT+Ô ~. qTe⁄« uÛÀbò˛sY‡ sêJe⁄&çyH’Ó ê, KÁ‘√NyÓH’ ê, 2`õ ôdŒÁøyº£ Té sêC≤yÓH’ ê
|òsü y¡ ê˝Ò<Tä . ˙ø√dü+ Á|øü è£ ‹ n˙ï neTs¡TdüT+Ô ~. qTe⁄« dæ*ø±Hé yê´©˝À ôdã’ sY≈L£ ©yÓ’
ø£qï‘·*<¢ +ä Á&TÉ \qT, e÷‘·è<˚XÊìï M&ç &Ü\sYy≥˚ ˝À e⁄Hêï düsπ . K∫Ñ·+>± qTe⁄«
XÊ+{Ïj÷· >√ ‘·sV¡ ‰ü yê&çy.˚ dü+<˚V≤ü + ˝Ò<Tä . ˙≈£î X¯óuÛ+Ñ #˚≈L£ sπ à düV≤ü ø±s¡+ $XÊ«‘·à
|ü⁄wüÿ\+>± n+~düT+Ô ~. Ä]úø£ dü+øå√uÛ≤\ >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·qø£ÿs˝¡ <Ò Tä . kÕe÷õø£,
Ä]úø£ X¯≈î£ \Ô >∑T]+∫q ∫+‘·‘√ |üH˝˚ <Ò Tä . ˙ uÛ$Ñ wü´‘·T≈Ô î£ qTy˚« ø£seÔ¡ ⁄. ˙ \ø£´å +
qT+∫ ˙ Ä˝À#·qqT @ e÷Á‘+· u…døü ˙£ j·T≈£î+&Ü eTT+<äT≈£î kÕ>∑T. &Ü\sY es¡¸+˝À
‘·&dç æ eTT<äe› ⁄‘êe⁄. ˙ ÄX¯jT· dæ~ø∆ Ï $XÊ«‘·à Çq÷‡s¡s>Y ± e÷s¡T‘·T+~. qTe⁄« $|ò\ü
eTj·÷´yê, ˙ J$‘êìøÏ $XÊ«‘·à øπ {≤sTT+∫q \ø£´å +/>∑eT´+ n~ø±<äì Á>V∑ ≤æ +#·T.
Á>V∑ ≤æ +#·øb£ ˛e&É+ ˙ yÓÁ]‘·q+. ˙ e´øÏ>Ô ‘∑ · yÓ|’ \üò ´+>± <ëìï >∑T]Ô+#·T. ˙ ªkı+‘·µ
ø£\ qTe⁄« ø£q˝Ò<ìä qeTTà.
ˇø£]øÏ n_ÛeTTK+>± eTs=ø£] ø£\/\ø£´å +/>∑eT´+ e⁄Hêïj·TqTø√+&ç. $XÊ«‘·à
Ç<ä]› ø° düV≤ü ø£]düT+Ô ~ ø£<ë! nH˚ Á|Xü ï¯ qT á ª‘ê‹«ø£µ s¡#s· TT‘· y˚dTü ø√˝Ò<Tä . m&Ü]
‘Ó>\∑ j·TT<ë∆˝À¢ Çs¡T|üø±å \÷ düeTe⁄J®\˙ n˝≤¢ Çs¡TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ e⁄Hêï&ÉT. ø±ã{Ϻ
j·TT<ä+∆ düTBs¡øÈ ±\+ ø=qkÕ>∑T‘·T+<äì ˇ+f…\ _&Üs¡+
Hêj·T≈£î&ÉT #Ó|Œæ q<ëH√¢ BìøÏ eTq+ düe÷<Ûëq+
yÓ‹øÏ‘˚ qe\ yÓTT‘·+Ô ÁbÕ‹bÕ~ø£ $ìsêàD+ ne⁄‘·T+~.
õ|”‡\qT yÓ]’ |üø±å \ \øå±´\qT HÓsy¡ sπ˚ à ≈£îÁ≥≈£î $XÊ«‘·à bÕ\Œ&ç‘˚
@eTe⁄‘·T+~? |üsd¡ Œü s¡ $s¡T<äy∆ TÓ qÆ $wüj÷· \T ‘·q
ã+C≤sê\T>± Á|‹ü bÕ<äq˝À e⁄qï≥T¢ s¡#s· TT‘· >∑eTì+#· ˝Òøb£ ˛j·÷&ÉT.
ù|s=ÿq&É+ á qe\ n{≤¢+{Ïø≈˘ î£ n≥÷, Ç≥÷ e⁄qïyêfi¯fl≈£L,
Ä<ÛTä ìø£ J$‘·|⁄ü yÓ+|üsê¢≥˝À n{≤¢+{Ïø˘ rsêìøÏ
#ê˝≤ |òüTÀs¡yÓTÆq #˚sT¡ ø√yê\qï Äsê≥+, &Ü\sY yê\T˝À ø=≥Tº≈î£ b˛yê\H˚
‘·|qü e⁄qï j·TTe‘·≈î£ øÏøÿÏ dTü +Ô ~. Á||ü +ü Nø£sD¡
ù|s=ÿHê* uÛ≤eC≤\+‘√ bÕ≥T <ä Ä˝…ÿ$Tdtº qe\ neTàø±\÷
ô|]>±sTT. e÷s¡TŒ≈£î dæ<+∆ä ø±e\H˚~ XÊ+{Ïj÷· >√
Ä‘·à|Tüò Àwü. <Ûqä + ø√dü+ »]ù| e´øÏÔ nH˚«wüD˝À Ä‘·àqT
|ü⁄q: s¡÷|üø\£ Œq #˚dTü ø√yê\ì n~ #Ó|⁄ü +Ô ~. á qe\˝À ìs¡+‘·s¡ #·\qeTT+~.
>=Ás¬ \‘√ #·\q+˝À e⁄qï ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ç‘√ yÓTT<ä˝q’… qe\, ∫e]øÏ ì~Û
dü+bÕsTT+#êø£ Áù|j·Tdæ ø√dü+ |üsT¡ >¬ ‘·&Ô +É ‘√ eTT>∑TdüT+Ô ~. ìs¡+‘·s+¡ #·\q+˝À
e⁄+&É≥+ Á<yä ê<ÛTä ìø£ \ø£Då +. ªn+‘·sêj·T+, ndü+ã<ä‘∆ ,· ÄX¯Ãs¡´+ nH˚$ eTq
J$‘·+˝À kÕe÷q´ $wüj÷· \j·÷´sTT. nH˚øe£ T+~ Á|»ü \ nedüsê\T>± ≈£L&Ü n$
e÷sêsTT. Vü≤sƒê‘·Œ]D≤e÷\‘√, m|ü&É÷ dü]ø=‘·Ô e⁄‘˚CÔ ≤\‘√ ‘·|Œü eTπsyê{Ï‘√
eTq yÓT<äfió¯ fl ì+&ç˝eÒ ⁄. m≈£îÿeø±\+ eTq>∑*>π <ëìì Çø£ m+‘·e÷Á‘+· eTq+
uÛ]Ñ +#·˝eÒ TTµ n+{≤&ÉT bÕ˝Ÿ y˚\Ø. Bìï ñ˝Òœ¢ +∫q õ>∑à+{Ÿ uÖeTHé ªÄ<ÛTä ìø£+>±
e⁄+&É≥+ n+fÒ Ä>∑˝øÒ b£ ˛e&É+, ì\ã&ç e⁄+&É>*∑ >π X¯øÔÏ ø√˝ÀŒe&É+µ n+{≤&ÉT.
á qe\˝À ‘·T~ qT+∫ ∫e] es¡≈L£ Ç~ ø£ì|ædTü +Ô ~. ÄX¯j÷· \‘√ dü+ã+<Û+ä
ü ÷· D+
42 6 |e] 2011
˝Ò≈î£ +&Ü #˚>T∑ y˚sê yÓ÷{≤sY ôdø’ ˝Ï Ÿ &ÓØ’ ì Áù|$T+#·&+É ˝À s¡V≤ü dü´+ Ç<˚. ˇπø
dü+<äs“¡ +¤ ˝À n≥T &Ü\sY y˚≥≈£î, Ç≥T #˚ yÓ÷{≤sY ôdø’ ˝Ï Ÿ &ÓØ’ øÏ n_Ûe÷qT\T
ø±>∑\s¡T. H˚{Ï Á<yä ê<ÛTä ìø£ j·TTe‘·s+¡ kÕÁe÷»´ kÕ+düÿè‹ø£|Xæ Ê∫ yÓTøπÆ ˝Ÿ C≤ø£‡Hé
eTè‹øÏ kÕVæ≤‘·´ ‘·sŒ¡ D≤\÷ e<ä\>∑\<äT. <ëìøÏ e´øÏ>Ô ‘∑ · \_› ‘·|Œü eTs√ j·÷e˝Òì
XÊ+{Ïj÷· >√ ì~Û Á|kü Õúq+ n‘·´+‘· Á|‹” bÕÁ‘+· ø±>∑\<äT.
XÊ+{Ïj÷· >√øÏ #·]Á‘· >∑‘+· ˝Ò<Tä . <˚oj·T dü+düÿè‹ |ü≥¢ eTeTø±s¡+ ˝Ò<Tä . ø±k˛Ô
≈£Lk˛Ô e⁄qï|üŒ{Ïø° yê{Ï qT+∫ <ä÷s¡+ ø±e&É+ n‘·ì \øå±´ìøÏ nedüsy¡ TÓ +Æ ~.
>∑‘+· qT+N, dü+düÿè‹ qT+N ‘·T+∫y˚jT· ã&çq nDTe⁄ Ä<ÛTä ìø£ e´øÏ.Ô n‘·&TÉ /ÄyÓT
bÕ]ÁXÊ$Tø£ $|üy¢ êq+‘·sy¡ T˚ |ü⁄{≤ºsT¡ . >∑‘+· ˇø£ |”&øÉ \£ . ˇø£ ã+<Ûqä +. ªùd«#·Ãµ¤
nH˚~ >∑‘+· qT+∫ ‘·|ü ø√e&É+˝À e⁄+≥T+~. ‘·*,¢ ‘·+Á&,ç kı+‘·ePs¡T, dü+düÿè‹
n˙ï >∑‘êeX‚cÕ˝Ò. n˙ï >∑T~ã+&É˝.Ò >∑‘+· qT+∫ m+‘·
<ä÷s¡yTÓ ‘Æ ˚ n+‘· Ä<ÛTä ìø£‘.· Ä<ÛTä ìø£‘≈· î£ >∑‘+· e⁄+&É<Tä .
ª>∑‘+· µ $<Û«ä +düyT˚ <ëìøÏ |ü⁄Hê~. m+‘·>± #·*ùdÔ n+‘· ª˙≈£î @<Ó’Hê
ùd«#·Ã.¤ n~ ˙ ì~ÛøÏ ìqTï #˚sπ à ñ|üøs£ D¡ +. nDTe÷Á‘·
e÷qe⁄&ÉT XÊ+{Ïj÷· >√. Á|j ü ÷· DÏd÷ü Ô |ü\T Á|<ü X˚ Ê\T
ø±yê\ì|æ+∫q|ü&ÉT
#·÷&Ü\qï~ n‘·ì ‘=* \ø£´å +. bÕ&ÉT|ü&qç #·]Ã˝À qTe⁄« <ëìì
ì~Û >∑T]+∫q ø£\ ‘·sê«‘· n‘·ì \ø£´å + øπ e\+ #·\q+
ø±<äT. &ÉãT“ dü+bÕ<äq ø√dü+ #·\q+. Çø£ Á|kü ÕúqeT+‘ê
kÕ~Û+#·&É+˝À
<ÛHä ês¡H® ˚ <Û´˚ j·T+>± kÕ>∑T‘·T+~. düVü‰j·T|ü&˚+<äT≈£î
ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ç ‘·*¢ >∑T]+∫q ePùd ˝Ò<Tä . ‘·+Á&ç >∑T]+∫ á $X¯«eT+‘ê
ø=~›bÕ{Ï Á|kü ÕÔeq e⁄+~. ‘·sê«‘· qe˝À¢ XÊ+{Ïj÷· >√ ‘·q
kı+‘·ePs¡T >∑T]+N, ‘·*<¢ +ä Á&TÉ \T>∑T]+Nn+‘·>±‘·\TÃ≈£îqï≥T¢
≈£îÁ≥|üqTï‘·T+~µ
˝Ò<Tä . yê] $jÓ÷>∑+ n‘·ìï ˝ÒXe¯ ÷Á‘y· TÓ HÆ ê u≤~Û+∫q
<ëK˝≤ ø£+#·Tø±>∑&Ü y˚dHæ ê á qe˝À¢ ø£*Œ+#·<Tä . Áø¬ d’ eÔü eT‘·uÀ<Û≈ä î£ &ÉT ø±yê\qï
‘·*<¢ +ä Á&TÉ \ ø√¬sÿqT XÊ+{Ïj÷· >√ ‹s¡dÿü ]kÕÔ&TÉ . Á|j ü ÷· DÏ+#·&Üìï
\ø£´å +>± Á|øü {£ kÏ ÕÔ&TÉ . ù|<ä\T Á|j ü ÷· DÏ+#·&ÜìøÏ nqTyÓq’ kÕ<Ûqä + >=Ás¬ \
eT+<ä nì n‘·ì ‘·+Á&ç #ÓbÕÔ&TÉ . ø=~›bÕ{Ï yês¡d‘ü «· dü+|ü<ä (‘·+Á&øç Ï <=]øÏq
|ü⁄sê‘·q HêD≤\T) n$Tà >=Ás¬ \T ø=+{≤&ÉT. n˝≤ #·\<é Á||ü +ü #·+˝ÀøÏ n&ÉT–
&˚+<äT≈£î ‘·*<¢ +ä Á&TÉ \q÷, kı+‘·ePs¡Tq÷, ∫e]øÏ dü«<˚XÊ˙ï ≈£L&Ü e~˝ÒkÕÔ&TÉ
(kı+‘· ePfiÀfl bı\+ n$Tà $<˚XÊ\≈£î $e÷q+ {Ïø¬ ÿ≥Tº ø=qT≈£îÿHy˚ êfi¯ófl >∑Ts=ÔkÕÔsT¡ ).
|ü⁄{Ïôº |]–q |ü]düsê\ qT+N, ≈£î≥T+ã+ qT+N ` ˇø£ÿe÷≥˝À düeT÷Vü≤ J$‘·+
qT+N ùd«#·Ã¤ bı+<äT‘ê&ÉT. (ùd«#·Ã¤ n+fÒ me]qT+N, mø£ÿ&qÉ T+N nqï Á|Xü ï¯
y˚dTü ø√yê* nì uÖeTHé n+{≤&ÉT). ‘·sê«‘· n‘·ìøÏ düeT÷Vü≤ J$‘·+ ˝Ò<Tä . n+‘ê
e´øÏ>Ô ‘∑ y· T˚ . @ düe÷»+˝Àq÷ n‘·qT uÛ≤>∑+ ø±&ÉT.
>=Ás¬ \‘√ ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ç dü+ã+<Û+ä #·\q+ ø√dü+ @s¡Œs¡#T· ≈£îqï dü+ã+<Û+ä .
Ç~ Á<eä dü+ã+<Ûyä T˚ . >±&ÛyÉ TÓ qÆ ~ ø±<äT. >=Ás¬ \T n‘·ìøÏ #·\qkÕ<ÛHä ê\T
e÷Á‘y· T˚ . n‘·ìøÏ >=Ás¬ \ ø±|ü]‘·q+ n+‘·+‘· e÷Á‘y· T˚ . ª>=Ás¬ \ ø±|ü] Á|j ü ÷· D+
#˚jT· e#·TÃ. ‘·q >=Ás¬ \qT m|üŒ{Ïø° eT]Ãb˛sê<äTµ nì kÕ˝…yTé sêE XÊ+{Ïj÷· >√≈£î
#ÓbÕÔ&TÉ . ø±˙ ì»+>± >=Ás¬ \ ø±|ü]ø±&ÉT ø±ã{Ϻ XÊ+{Ïj÷· >√ >=Ás¬ \qT |üP]Ô>±
eT]Ãb˛‘ê&ÉT. n+<äTe\¢H˚ |ü⁄düøÔ ±\T #·<eä >∑*^ >=Ás¬ \ø±|ü]>± m+<äT≈£î
e⁄Hêï&ÉH˚ ‘=* Áù|j·Tdæ dü+<˚V‰ü ìï n‘·qT ìeè‹Ô #˚jT· &ÉT. >=Ás¬ \ düeT÷Vü≤+‘√
@ >±&ÛÜqTã+<Û+ä n‘·ìøÏ @s¡Œ&É<Tä . ˇø±H=ø£ <äX˝¯ À ø=+‘· dü+ã+<Ûeä T÷
@s¡Œ&çq≥Tº nìŒdüT+Ô ~. >=Ás¬ \‘√ e÷{≤¢&‘É ê&ÉT, yê{Ï ø£wqºü cÕº\qT >∑eTì+∫
düŒ+~kÕÔ&TÉ . yê{ÏøÏ |ü⁄düøÔ ±\T #·~$ $ì|ækÕÔ&TÉ . Ä<ÛTä ì≈£î\≈£î edüTeÔ ⁄\‘√, ø±s¡T¢
< d+& +&jTH
_. #·+Á<äX‚KsY
˝≤+{Ï #·\qo\ $ìjÓ÷>∑ düsT¡ ≈£î\‘√ @s¡Œ&˚ Áù|e÷qTã+<Û+ä ˝≤+{Ï<˚ n~.
>=Ás¬ \‘√ XÊ+{Ïj÷· >√≈£î fleeting coalition, floating bond e÷Á‘y· T˚ e⁄+~.
n+‹eT+>± ‘·q ì~Û y˚≥≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ ì<ÛTä \ ø√dü+ yê{Ïì ‘Ó>q∑ eTà&ÜìøÏ
≈£L&Ü n‘·qT yÓqTø±&É&TÉ . yês¡d‘ü «· dü+|ü<ä HêDÒ\ s¡÷|ü+˝À+∫ >=Ás¬ \T>±
e÷] ‹]– Ç|ü&ÉT &ÉãT“\T>± e÷s¡T‘·T+~. n‘·ìøÏ dü«dü\ú + qT+∫ @s¡Œ&çq
ˇπø ˇø£ ã\V”≤qã+<Û+ä n+‘·{‘Ï √ ‘Ó–b˛‘·T+~. <˚oj·T Á|øü è£ ‹‘√ n‘·ìøÏ
∫e] uÛÖ‹ø£ ã+<Û+ä n˝≤ n+‘·eTÚ‘·T+~. ª@<√ ˇø£ e÷]àøX£ ø¯ ÔÏ ‘·q J$‘êìï
s¬ +&˚fió¯ fl>± >=Ás¬ \‘√ eTT&çô|{Ïqº ≥Tº >∑eTì+#ê&ÉT. >∑‘· s¬ +&˚fió¯ fl>± yê{Ï‘√
>∑&bç Õ&É‘q· T. y˚T‘·, ˙fi¯ófl yÓ‘T· ≈£îÿ+≥÷ Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À yê{Ïì ‹bÕŒ&ÉTµ.
n$ ‘·q ~q#·s´¡ ≈£î ø±ø£ ‘êH˚ yê{Ï ~q#·s´¡ ≈£î n\yê≥T|ü&ܶqì n‘·qT
nqT≈£î+{≤&ÉT. ‘·sê«‘· n‘·qT Ä ã+<Û+ä qT+∫ ‘·|ü ≈£î+{≤&ÉT.
me]‘√q÷ >±&ÛyÉ TÓ qÆ nqTã+<Û+ä ˝À e⁄+&Éøb£ ˛e&É+, nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚ ˇø£
ã+<Ûëìï e~˝Òdæ eTs√ ã+<Û+ä ˝ÀøÏ yÓfifl‚ +<äT≈£î dü<ëdæ<+∆ä >± e⁄+&É≥+
Á<yä ê<ÛTä ìø£‘· Á|‘ü ´˚ ø£‘\· T. n~ ùdïVü≤yÓTHÆ ê, Áù|yÓTHÆ ê, yê´bÕs¡yTÓ HÆ ê Ç<˚ dæ‹ú .
‘Until further-notice-relationships’ n+{≤&ÉT uÖeTHé. ‘=* Áù|j·Tdæ (áyÓT≈£î
ù|s¡T˝Ò<Tä ) $wüjT· +˝À ôd‘’ +· n‘·ì dü+ã+<Û+ä n<˚. ÄyÓT >∑T]+∫q ‘·\+|ü⁄
‘·qqT ì~ÛøÏ <ä÷s¡+ #˚dTü +Ô <äì ‘·\∫ s¬ +&ÉekÕ] Ä e÷s¡+Z ˝À yÓfifl¯ ≈£î+&Ü
y˚sπ e÷s¡+Z ˝À Á|j ü ÷· DÏkÕÔ&TÉ . n˝≤ ÄyÓT‘√ nqTs¡øøÔÏ Ï <ä÷s¡+ ø±e&É+ <Ûqä y˚T
\ø£´å +>± kÕ–q n‘·ì Á|j ü ÷· D≤ìøÏ nedüs+¡ . ÄyÓT ‘·qqT eT]Ãb˛sTT
e⁄+&Ée#·TÃqqT≈£î+{≤&ÉT. m+<äs√ >=Ás¬ \ ø±|üsT¡ ¢ >=Ás¬ u§#·Tà neTTà‘÷· Ä <ë]
q yÓfi≤fls¡T. n‘·ìøÏ ªn<˚eT+‘· $wüjT· + ø±<äTµ m+<äTø£+fÒ ªHê≈£î Ç‘·s¡ Á|<ü X˚ Ê˝À¢
y˚sπ ne÷àsTT\T ‘Ó\TdüTµ nqT≈£î+{≤&ÉT. me¬sH’ ê ˇø£f.Ò
ªø±˙ n~ |ü{+ºÏ #·Tø√yê*‡q $wüjT· eTì n‘·ìøÏ ‘Ó\TdüTµ
nì s¡#s· TT‘· sêdæq|üŒ{Ïø° n‘·qT |ü{+ºÏ #·Tø√≈£î+&Ü ÄyÓT
ñqï }s¡TqT+∫ <ë] eTfi¯fl&ÉyT˚ U≤j·T+>± »]–+~.
&ÉãT“j·÷e‘√ Áù|j·Tdæì e<ä\&É+ Çø£ÿ&É ñ<ë‘·\Ô ø£Då +>±
s¡#s· TT‘· uÛ≤$+#ê&ÉT. Ç~ Á<yä ê<ÛTä ìø£ \ø£Då ≤˝À¢ ˇø£{.Ï @B
>±&Û+É >± e⁄+&Ésê<äT ` &ÉãT“‘√q÷, <ëìï dü+bÕsTT+#ê\qï
j·÷e‘√q÷ ‘·|Œü @B >±&ÛyÉ TÓ qÆ nqTã+<Û+ä ø±sê<äT. n+‘ê
Á<eä y˚T. bÕs¡T‘·÷ e⁄+≥T+~. |ü≥Tºø√e&É+ kÕ<Û´ä + ø±≈£î+&Ü
s¡÷bÕìï, e÷sêZìï e÷s¡TÃ≈£î+≥÷ ∫ø£ÿ&TÉ , <=s¡ø&£ TÉ ˝≤
ìs¡+‘·s+¡ #·\q+˝À e⁄+&˚ nDTe÷Á‘· J$‘·+.
Á<yä ê<ÛTä ìø£‘· eTqdü‘Ô ê«ìøÏ Á>±e÷\T
dü]|ü&eÉ ⁄. Á>±MTD yê‘êes¡D+ ôd\e⁄
s√E˝À¢ ñ˝≤¢kÕìøÏ |üìø=#˚Ã<˚ ‘·|Œü ìyêdüj÷Ó >∑´+ ø±<äT. JeqÁbÕ+‘·+ ø±<äT.
ªÁ>±e÷˝À¢ Á|‹ü s√p ˇπø˝≤ e⁄+≥T+~µ nqT≈£î+{≤&ÉT XÊ+{Ïj÷· >√. m+&ÉT|üfifl¯
<äTø±D+ j·T»e÷ì ≈£L‘·Ts¡T≈£î ≈£L&Ü ªÁ|‹ü s√p ˇπø˝≤+{Ï~. Á|‹ü dü÷s√´<äjT· +
‘Ó#Ã˚ e÷s¡TŒqT >∑eTì+#·˝ìÒ µ V”≤qTsê\T. ÄyÓT‘√ e÷{≤¢&Üø£ n‘·ìøÏ
n+‘·≈î£ eTT+<äT nqTuÛeÑ +˝À sêì~ edüT+Ô ~. ªˇπø #√≥ m|üŒ{Ïø° e⁄+&çb˛yê*µ
nì nì|ædTü +Ô ~. Çã“+~ |ü&‘É ê&ÉT.
Ä<ÛTä ìø£‘˝· À düeT÷Vü≤J$‘·+ e⁄+&É<Tä . düe÷»eT÷ Á<yä ê<ÛTä ìø£‘˝· À
X¯eÁbÕj·Ty˚T. ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ÉT @ düeT÷Vü≤+˝Àq÷ uÛ≤>∑+ ø±≈£î+&Ü, düe÷»+˝Àq÷
uÛ≤>∑+ ø±≈£î+&Ü #·\q+˝À e⁄+&É≥+ <ëH˚ï dü÷∫düT+Ô ~. ªe÷qe⁄&çì kÕe÷õø£
J$>± ìs¡«∫+#·&+É n+‘·yTÓ +Æ ~ nì Á|øü {£ +Ï #˚ ø±\+ e∫Ã+~µ nì m˝…H’ é
{§¬ssTTHé n+{≤&ÉT. e÷s¡s¬Z {Ÿ <ë#·sY Á_≥Hé bÕs¡y¢ TÓ +{Ÿ˝À #˚dqæ Á|eü TTK Á|øü ≥£ q
(ªdüe÷»+ $T<Û´ä , e´≈£î\Ô T e÷Á‘y· T˚ yêdüeÔ +µ) yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡yT˚ á qe\
n#·Ãe&É+ >∑eTHês¡+Ω . düe÷»+ HÓ{eŸ ]ÿ+>¥>± e÷]+~. e÷qe dü+ã+<Ûë\T
ª≥#Y˝À e⁄+&É≥+µ>± e÷]b˛j·÷sTT. XÊ+{Ïj÷· >√≈£î >±&ÛyÉ TÓ qÆ ùdïVæ≤‘·T\T ˝ÒsT¡ .
ˇπø ˇø£ ùdïVæ≤‘·T&ç Á|kü ÕÔeq e⁄+~. Ä nHêeTø£ ùdïVæ≤‘·T&ç‘√ n‘·ì dü+ã+<Û+ä
ø=qT>√\T` neTàø+£ ‘√ eTT>∑TdüT+Ô ~. ≥ØbòÕ˝À ‘·q >=Ás¬ \qT n‘·&ç ø=≥º+˝À
e⁄+∫ ∫e]øÏ n‘·ìøπ XÊ+{Ïj÷· >√ neTTà‘ê&ÉT. ªÁ|j ü ÷· D≤˝À¢ n‘·ìøÏ q#˚Ã~
m|ü&É÷ ø=‘·Ô $TÁ‘T· \qT |ü]#·jT· + #˚dTü ≈£î+≥÷ e⁄+&É≥+µ nì s¡#s· TT‘· #ÓbÕŒ&ÉT.
m+<äTø£+fÒ ªm|ü&É÷ yêfi¯fl‘√H˚ e⁄+&Ü*‡q nedüs+¡ ˝Ò<Tä . @ e´øÏìÔ nsTTHê
J$‘·+˝À uÛ≤>∑+ #˚dTü ø√qedüs+¡ µ ˝Òì q>∑sJ¡ $‘·|⁄ü b˛ø£&É e÷qe dü+ã+<Ûë\
>±&Û‘É êsêVæ≤‘ê´ìï ‘Ó*j·TCÒdTü +Ô ~. {≤+õj·TsY˝À ≈£L&Ü n‘·ìøÏ @ e´øÏ‘Ô √
43 6 |e] 2011
kÕ Væ≤ ‘·´ $ eT s¡Ù
>±&ÛÜqTs¡ø˝ÔÏ <Ò Tä . me]‘√ ô|<ä>› ± dü+düs+Z¡ e⁄qï≥T¢ ˝Ò<Tä (<äTø±D<ës¡T&ç‘√ ‘·|Œü ).
ÁbÕò +CŸ ø±bòÕÿ yÓT≥e÷s√Œ¤ddæ t ø£<˝ä∏ À dü+#ês¡J$øÏ ˝≤&çu® ≤jYT‡‘√ e⁄+&˚ ø=~›bÕ{Ï
|ü]#·jT· ùdïVü≤+˝≤+{Ï$ XÊ+{Ïj÷· >√≈£î Çwü+º . ø±bòÕÿ ø£<˝ä∏ À˝≤>± n~ >±&Û+É >±
˝Òøb£ ˛e&É+ n‘·ìøÏ düeTdü´ ø±<äT. >±&ÛyÉ TÓ qÆ ùdïVü≤y˚T düeTdü´. |òTü Hê<ÛTä ìø£‘· ø±\+
qT+∫ Á<yä ê<ÛTä ìø£‘· ø±\+ es¡≈L£ n+fÒ bÕ]ÁXÊ$Tø£ $|üe¢ ø±\+ Hê{Ï qT+∫ H˚{Ï
Á||ü +ü Nø£sD¡ j·TT>∑|⁄ü e÷qe eTqdü‘Ô «· |ü]D≤e÷ìï Ç~ dü÷∫düT+Ô ~. qe\˝À
#Ó|Œæ q≥T¢>± õ|”‡ eTVæ≤fi¯, kÕ˝…yTé sêE e÷Á‘y· T˚ ø±<äT. XÊ+{Ïj÷· >√ ≈£L&Ü
nDTe÷Á‘T· &˚ (Solitary Individual).
n≥T n+&É\÷dæj÷· ˝Àq÷, Ç≥T {≤+õj·TsY˝Àq÷ n‘·ìøÏ eTqTwüß\‘√
e⁄qï dü+ã+<Û+ä &ÉãT“ dü+ã+<Û+ä , düsT¡ ≈£î\ dü+ã+<Ûyä T˚ . n+&É\÷dæj÷· n+‘·{≤
@fi¯fl‘·sã¡ &ç ‹]–q ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&çøÏ ˇø£ÿ#√≥ ≈£L&Ü bı˝≤˝À¢ s¬ ‘’ T· \T ‘·≥dü|ú &ü ≥É +
»]–q≥Tº ˝Ò<Tä . Á<yä ê<ÛTä ìø£ düe÷»+ ñ‘·Œ‹Ô Á|<ü ëÛ q düe÷»+ ø±<äT. $ìjÓ÷>∑
Á|<ü ëÛ q düe÷»+. <ëìH˚ qe\ Á|‹ü |ò*ü düT+Ô ~. Ju≤\ºs≈Y î£ Çs¡TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ <äèX¯´+
n<˚. mes¡÷ @MT ñ‘·Œ‹Ô #˚dqæ ≥Tº qe\ ù|s=ÿq<äT. <äTø±D≤\T, neTàø±\T,
ø=qT>√fi¯ófl, uÛÖ‹ø£ dü+|ü<øä √dü+ ø£<ë∏ Hêj·T≈£î&ç j·÷e. Ç<˚ qe˝À¢ <äèXÊ´\T.
m+&ÉT|üfifl¯ yê´bÕ]øÏ >=Ás¬ u§#·Tà neTà&+É , &ÉãT“qT ã{Ϻ düeTj·T+ øπ {≤sTT+#˚ õ|”‡
eè<äTs∆ ê*‘√ |ü~XÊ‘·+ &ÉãT“ dü+ã+<Û+ä , kÕ˝…yTé sêE‘√ ≈£L&Ü &ÉãT“ dü+ã+<Û+ä
(n‘·ìøÏ >=Ás¬ \qT Çyê«*‡ edüT+Ô ~) n≥T ≥ØbòÕ˝À, Ç≥T {≤+õj·TsY˝À
<äTø±D≤\T, yê´bÕs¡ ˝≤yê<˚M\T Ç$ ‘·|Œü eTs=ø£ J$‘· ∫Á‘D· ˝Ò<Tä . ≥ØbòÕ˝À
kÕ˝…yTé sêE≈£î >=Ás¬ \∫à ì~Û s¡V≤ü dü´+ #Ó|Œæ +#·Tø√e&É+, >=Ás¬ \qT neTà&+É , z&É
{Ïø¬ {Ÿ ø=qTø√ÿe&É+, {≤+õj·TsY˝À u≤sY˝À bÕ˙j·T+ ø=qT>√\T, M<ÛTä ˝À¢ n+>∑fió¯ fl,
yê{Ï˝À uÒsk¡ Õsê\˝À eTTì–q ns¡u\Ÿ T, >±E<äTø±D+˝À
neTàø±\T, {°ø=≥Tº yê´bÕs¡+, $ìjÓ÷>∑<ës¡T\qT Äø£]¸+#·&+É `
Ç~ qe˝≤ düe÷»|ü⁄ $X‚cÕ\T. n$ ø±ø£b˛‘˚ eTTdæ+¢ \ yÓ÷kÕ\T,
Væ≤+kÕø±+&É, s¡øbÔ£ Õ‘ê\T. á |üPdü˝À¢ <ës¡+>± qe˝≤ Hêj·T≈£î&ç
e÷qe
<ÛHä ês¡q® Á|kü Õúq+. z]j·T+≥*»+. πø+Á<äø£+>±
|ü⁄düÔø±\qT XÊ+{Ïj·÷>√ ~+&ÉT¢>± yê&ÉT≈£î+{≤&ÉT. ô|<ä›
|ü⁄düÔø±\T eT+∫~+&ÉT¢>± e⁄|üjÓ÷>∑|ü&É‘êj·TqT≈£î+{≤&ÉT.
düeTdüÔ $XÊ«ìï
ª|ü⁄düÔø±\ qT+∫ ø±≈£î+&Ü >=Á¬s\ qT+∫ m≈£îÿe H˚s¡TÃ≈£îqïµ ìs¡«∫+#·&É+
ø£<∏ëHêj·T≈£î&ÉT &ÉãT“ y˚≥ø√dü+ >=Á¬s\qT ‘Ó>∑qe÷àø£ |ü⁄düÔø±\
qT+∫ ≈£L&Ü @MT H˚s¡TÃ≈£îqï≥T¢ ø£ì|æ+#·<äT. ñ+fÒ–+fÒ yê{Ï˝À¢
Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq
ã+>±s¡+ >∑T]+∫+~ e÷Á‘·y˚T n‘·ìøÏ ÁbÕdü+–ø£+. n‘·ì <äèø£Œ<∏ä+.
J$‘·+˝À n+‘ê ô|’ô|’H˚. >±&ÛÉ‘· ˝Ò<äT (&ÉãT“ j·÷e˝À ‘·|üŒ).
‘·q eT‘·+˝À ôd’‘·+ n‘·ìøÏ >±&ÛÜqTs¡øÏÔ ˝Ò<äT. j·TTø£Ôej·TdüT‡
es¡≈£L n‘·ìøÏ H˚]Œq Á¬ø’düÔe eT‘·$<ä´ @yÓTÆ+<√ ‘Ó*j·T<äT. <Ó’e ÁbÕs¡úq n‘·ì
ì‘·´ø£è‘·´+˝À uÛ≤>∑+ ø±<äT. @ Ä~yêsê˙ï n‘·qT ‘·\TÃ≈£îqï≥T¢ ˝Ò<äT. ñ‘êŒ<äø£
ÁX¯eT #˚j·T≈£î+&ÜH˚ &ÉãT“ dü+bÕsTT+#˚ |üìøÏ e⁄|üjÓ÷>∑|ü&˚ y˚Ts¡≈£î e÷Á‘·y˚T
n‘·qT Á¬ø’düÔyêìï yê&ÉT≈£î+{≤&ÉT. ªÇ‘·s¡T\µ >∑T]+∫q uÛÑj·T+ b˛>=≥Tº≈£îH˚+<äT≈£î
<ëìï e⁄|üjÓ÷–+#·T≈£î+{≤&ÉT. Ç~ Á<äyê<ÛäTì≈£î\≈£î eT‘·+ |ü≥¢ e⁄+&˚ <äèø£Œ<∏ëìï
dü÷∫düTÔ+~.
‘ê‹«ø£ >∑Ts¡Te⁄>± qe\ Á|#ü T· s¡D≤q+‘·s+¡ ù|s¡T >∑&+ç ∫q ø√sTT˝À ‘·q qe˝≤
Hêj·T≈£î&ÉT XÊ+{Ïj÷· >√øÏ Á|j ü T· ‘·ï $s¡eTD #˚jT· e<äì› kÕ˝…yTé sêE <ë«sê
#˚sTT+∫q Á|uü À<Û˝ä Àôd‘’ +· <ÛHä ês¡H® ˚ Á|<ü ëÛ q+>± e⁄+~. >∑qT˝À¢ meTsê˝Ÿ¶ (|ü#÷ )
ø√dü+ ‘·e⁄«‘·÷ b˛sTTq ˇø£ <Ûqä |æbÕdæì Ä<äsÙ¡ +>± #·÷|ü⁄‘ê&ÉT. Ä eÁ»dü+ø£\TŒ&ç
C≤q|ü<ä ø£<ä∏ qe˝≤Hêj·T≈£î&çøÏ <Ûqä + >∑T]+∫q Ä]Ôì ô|+∫ n‘·qT eT]+‘·>±
Á|eü ÷<ë\ ø√]à ì~Û y˚≥˝À <Ûèä &Éd+ü ø£\Œ+‘√ bÕ˝§ZH˝˚ ≤ e⁄‘˚»Ô |üsT¡ düT+Ô ~.
#·\q+˝À e⁄+&Ü*. e÷s¡TŒ≈£î˝ÀqTø±yê*. ø=‘·<Ô ës¡T\ yÓ+≥ Á|j ü ÷· DÏ+#ê*.
e÷s¡TŒ Çø£ÿ&É düV≤ü »yÓTqÆ ~ ø±<äT. d”«j·T eTH√dü+ø£\Œ+‘√ #˚ùd~. düV≤ü »yÓTqÆ
e÷s¡TŒ n+‘·{≤ »s¡T>∑T‘·T+~. Ä<ÛTä ìø£ |üPs¡« düe÷C≤˝À¢q÷ n<˚ dü‘´· +.
ø±˙ Ä<ÛTä ìø£‘˝· À e÷s¡TŒqT d”«j·T dü+ø£\Œ+‘√ kÕ~Û+#ê*. ªH˚qTµ e÷s¡TŒ≈£î
øπ +Á<_ä +<äTyÓ,’ #√<äøX£ ø¯ j
ÔÏ TÆÓ q&ÉbÕ\H˚ Ä<ÛTä ìø£ e´øÏyÔ ê<ä+ XÊ+{Ïj÷· >√˝À »&É\T
$|ü‘·T+~.
‘êπ>˙{Ïø√dü+, ‹H˚ ‹+&çø√dü+ bÕ≥T|ü&≥É +˝Àq÷, J$‘·eT+‘ê Á|‹ü sêÁr,
ˇπø Á|<ü X˚ +¯ ˝À ìÁ<bä ˛e&É+˝Àq÷ mH√ï @fi¯flbÕ≥T Á||ü +ü #êìï #·÷dæsêyê\qï
ø√]ø£qT n‘·ì ‘·+Á&ç nD∫y˚dTü ≈£îqï≥T¢ XÊ+{Ïj÷· >√ uÛ≤$kÕÔ&TÉ . ‘·+Á&ìç M&˚
< d+& +&jTH
düeTj·T+˝À n‘·qT ‘·+Á&ç ø£fifl¯ ˝À Ä ø√¬sÿqT #·÷kÕÔ&TÉ . ‘·+Á&ç Ä<ÛTä ìø£|Pü s¡«‘·≈î£ ,
ø=&ÉT≈£î Ä<ÛTä ìø£‘≈· î£ dü+øπ ‘ê\T. Ä<ÛTä ìø£|Pü s¡«‘·≈î£ ôd‘’ +· Ä<ÛTä ìø£ ø√¬sÿ\T
e⁄+&ç ≈£L&Ü e´øÏ>Ô ‘∑ · #=s¡e ˝Òøb£ ˛sTTq+<äTe\¢ n$ nD>±sêj·Tì s¡#s· TT‘·
#Ó|Œü <ä\TÃ≈£îHêï&ÉT. Ä<ÛTä ìø£ |üPs¡«<äX˝¯ À eTqTwüß\T »+‘·TÁbÕj·TT\˙, ˙s¡T, ‹+&ç,
edü‹ ‘·|Œü eTπs dü+‘√wüeTj·T J$‘·+ ˝Òì yÓ÷&ÉTyê]q yÓTT<äT\› ˙ Á>±MTDT\qT
øÏ+#·|sü T¡ kÕÔ&TÉ . ª>=Ás¬ \≈£î ø±e\dæ+<ä˝≤¢ y˚T‘·, ˙s¡T, >=Ás¬ \≈£î Á|‹ü s√p ˇπø˝≤
e⁄+≥T+~µ! Ç~ #Ó|Œæ q yÓ+≥H˚ Á>±e÷\ >∑T]+∫ #Ó|Pü Ô Á>±e÷˝À¢ Á|‹ü s√p
ˇπø˝≤ e⁄+≥T+~. e÷s¡TŒ+&É<ìä #ÓbÕÔ&TÉ . ªyês¡T (‘·*<¢ +ä Á&TÉ \T) >=Ás¬ ˝≤¢>± øπ e\+
‹+&çø√dü+, ˙fi¯flø√dü+ ø£w|ºü &ü ç |üì #˚XÊs¡Tµ nqT≈£î+{≤&ÉT. >=Ás¬ \≈£î s√E\˙ï
ˇπø˝≤ e⁄qïfÒº yê]øÏ ≈£L&Ü.
XÊ+{Ïj÷· >√≈£î bòÕ‹e÷‘√ Áù|eT dü+ã+<Û+ä ≈£L&Ü &ÉãT“ dü+bÕ<äHêj·÷eø£Hêï
>±&ÛyÉ TÓ qÆ ~ ø±<äT. bòÕ‹e÷ì e~˝Òdæ ì~Ûy≥˚ ˝À eTT+<äT≈£î kÕπ>+<äT≈£î dæ<|∆ä &ü ‘É ê&ÉT.
n|üŒ{Ïøπ n‘·ì <ä>sZ∑ ¡ u≤>± J$+#˚+<äT≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ &ÉãT“qT ns¡ãT“\T ø±qTø£>±
Ç∫Ãe⁄+{≤s¡T. nsTTq|üŒ{Ïøπ n‘·qT Á|eü ÷<äu]ÑÛ ‘·yTÓ qÆ ì~Ûe÷s¡+Z ˝À kÕ>∑T‘ê&ÉT.
m&Ü] Ád\Ô” T y˚∫ e⁄+{≤s¡T. ‘·eT o˝≤ìï (ª|ü$Á‘‘· q· Tµ) ø±bÕ&ÉT≈£î+≥÷ ‘·eT
eT>∑yêfi¯fl ø√dü+ y˚∫ #·÷&É>\∑ T>∑T‘ês¡T (#ê\eT+~ mHêï¬s’ |ü⁄s¡Twüß\≈£î Ç˝≤+{Ï
yêπs uÛ≤s¡´\T>± ø±yê*). BH˚ï n‘·qT Çwü|º &ü ‘É ê&ÉT. ÄyÓT o\+ n‘·ì Ädæ.Ô
düeT÷Vü≤J$‘êìï bı>=≥Tº≈î£ qï H˚{Ï nDTe÷Á‘· e÷qe⁄&ÉT Ä kÕúHêìï &ÉãT“
|üP]düT+Ô <äH˚ ÁueÑÛ T˝À e⁄+{≤&ÉT. düeT÷Vü≤J$‘·+ ø√˝ÀŒsTTq+<äTe\¢ e#˚Ã
nuÛÁÑ <‘ä ê uÛ≤yêìï &ÉãT“‘√ b˛>=≥Tº≈î£ H˚ Á|j ü T· ‘·ï+ #˚kÕÔ&TÉ . ‘·q≈£î ì~ÛøÏ eT<Û´ä e⁄qï
ˇø£ n&ÉTø¶ ≥£ >º ± >=Ás¬ \THêïj·Tì (¬s+&Ée~ ‘=*Áù|j·Tdæ) nqT≈£îì Ä ã+<ÛHä êìï
‘Ó+#˚dTü ≈£îqï XÊ+{Ïj÷· >√ <ä>sZ∑ ¡ >=Ás¬ \T neTà>± <Ûqä +
#˚≈L£ s¡T‘·T+~. ª&ÉãT“˝À Ç+Á<Cä ≤\+ e⁄+<ä˙, &ÉãT“qïyê&ÉT
ì»+>± @Hê&É÷ ˇ+≥]ø±&Éì n‘·ìøÏ ‘Ó\TdüTµ
nì qe\ Á|øü {£ dÏ Tü +Ô ~. düeT÷Vü‰ìï e~* <Ûqä +‘√
#Ó*$T˝À ePs¡≥ bı+<äT‘ê&ÉT.
Á|øü è£ ‹ qT+∫ eTìwæ y˚s¬ ,’ Á|øü è£ ‹ yÓTT‘·+Ô eTìwæ
ø√dü+ e⁄+&É≥+ (Anthropocentrism) Ä<ÛTä ìø£‘·
‘Ó∫Ãô|{Ïqº $cÕ<ë˝À¢ ˇø£{.Ï á qe\˝À Á|øü è£ ‹øÏ
eTs√|üì e⁄+&É<Tä ` eTìwæøÏ düV≤ü ø£]+#·&+É ‘·|Œü .
ÄyÓT/n‘·qT nqT≈£îqï<ëìì dæ~+∆ #˚˝≤ ≈£îÁ≥ #˚jT· &ÉyT˚
<ëì |üì. Ç˝≤ e÷qe øπ +Á<øä +£ >± düeTdüÔ $XÊ«ìï
ìs¡«∫+#·&+É Á|eü ÷<äøs£ y¡ TÓ qÆ <äèø£Œ<∏+ä . düeT÷Vü≤+
qT+∫ $&ÉBj·Tã&çq nDTe÷Á‘· e÷qe⁄&çì Á||ü +ü #·
˝Ò<ë $X¯« kÕs¡«uÛÖeT øπ +Á<+ä ˝À Á|‹ü wæ+º ∫+~ Ä <äèø£Œ<∏+ä . Çø£ÿ&É düeT÷Vü≤+
n+fÒ øπ e\+ e÷qe düeT÷Vü≤+ e÷Á‘y· T˚ ø±<äT ` Á|øü è£ ‹˝Àì düeTdüeÔ T÷.
M{Ï qT+∫ eTìwæì y˚sT¡ #˚dæ eTìwæ $»j·÷ìøÏ k˛bÕq+>± Á|øü è£ ‹ì
yê&ÉTø√e&É+ »s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+~. e÷qe‘êyê<ä+>± Ç~ ø=ìj·÷&Éã&ç+~.
(ª<˚Xe¯ T+fÒ eT{Ïøº ±<√jYT/<˚Xe¯ T+fÒ eTqTwüß˝ÀjYTµ nì ù|s=ÿqï >∑Ts¡C≤&É ø£$‘·
‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À BìøÏ ‘=≥º‘=* Ä<ÛTä ìø£ kÕVæ≤‘·´ e´ø°øÔ s£ D¡ . eT{Ϻ qT+∫
n+fÒ bÕ+#·uÖÛ ‹ø£ Á|øü è£ ‹ qT+∫ eTìwæì y˚sT¡ #˚ùd <ës¡TDyÓTqÆ uÛ≤e Á|øü ≥£ q).
n˝≤ ªÁ|øü è£ ‹µ qT+∫ ªeTìwæµ es¡≈L£ »]–q |ü]D≤e÷ìï qe\ >=|üŒ~>±
∫Á‹+∫+~.
nyÓT]ø± e÷J n<Û´ä ≈£îå &ÉT _˝Ÿø+¢Ï ≥Hé á qe\ #·<Tä e⁄‘·÷ bò˛{À≈£î ∫ø±ÿ&TÉ .
Vü‰*e⁄&é q{Ï p*j·÷ sêãsY‡º s¡cÕ´ yÓ[flq|ü&ÉT á qe\qT bı–&ç+~. á
$wüj÷· \qT dü«j·T+>± s¡#s· TT‘·e÷≥>± sêdüT≈£îqï bÂ\T ø√sTT˝ÀøÏ yê´bÕs¡
dü÷Á‘ê\T u≤>±‘Ó\TdüT. ø√sTT˝ÀqT ◊sêdü XÊ+‹<ä÷‘·>± ìj·T$T+∫+~. ◊s√bÕ
j·T÷ìj·THé kÕ+düÿè‹ø£ sêj·Tu≤] (2008) nj·÷´&ÉT. nyÓT]ø±, j·T÷s¡|t
_õHÓdt dü÷ÿfifl¯ ˝À <ä Ä˝…ÿ$Tdtº bÕsêj·TD Á>+∑ <∏+ä >± e÷]+~. dü«bÕï\T <Óe’ uÛ≤wü,
&ÉãT“ø√dü+ yÓ+|üsê¢≥ <Óe’ ìs¡j í T· +, düV≤ü »+. ô|≥Tºã&ç<ëØ $<Ûëq+ düV≤ü »+ nì
dü+<˚X$¯ TdüT+Ô ~ á qe\. nø£så ê\qT ã+>±s¡+>± e÷s¡TÃ≈£îqï bÂ\T ø√sTT˝À
ì»yÓTqÆ Ä˝…ÿ$Tdt.º
Á||ü +ü #· ô|≥Tºã&ç<ës¡T\ n‘·T´qï‘· dü+düú Á||ü +ü #· Ä]úø£ bò˛s¡+ (WEF) Á|‹ü
@{≤ <ëy√dt˝À »]ù| düe÷y˚XÊ\≈£î >∑‘· ø=H˚ïfi¯ófl>± ø√sTT˝À Á|‘ü ´˚ ø£ ÄVü‰«ì‘·T&ÉT.
1999˝À Á|‹ü cÕº‘à· ø£ ÁødÏ ˝ºü Ÿ nyês¡T‘¶ √ WEF Äj·TqqT dü‘ÿ· ]+∫+~. {°mÏ dt◊
44 6 |e] 2011