ISLAM DALAM TAMADUN

MELAYU SERTA PERANANNYA

DALAM PEMBINAAN TAMADUN
MALAYSIA
mOHD mUIZZUDDIN
nIK hAMMDY
wAN aIZAT
1
mOHD iZZUDDIN
 Pendahuluan
O Islam mempunyai kaitan yang rapat terhadap

perkembangan tamadun manusia termasuklah di Malaysia.

Perkataan Islam itu sendiri berasal daripada perkataan
Arab salima bererti selamat sentosa atau kedamaian.

O Dari perkataan salima ini lahir perkataan aslama yang

bermaksud terpelihara dalam keadaan selamat sentosa. Ia

juga bererti menyerah diri, tunduk patuh dan taat.

2
 ISLAM
DALAM TAMADUN MELAYU

O Islam merupakan suatu elemen yang sangat penting

dan signifikan dalam membincangkan tamadun
Melayu.

O Ini kerana, Islam banyak mempengaruhi

perkembangan tamadun Melayu. Kesan dan nilai Islam
dapat ditemui pada hampir segenap aspek dalam
kehidupan masyarakat dan tamadun Melayu.

3
 TEORI KEDATANGAN ISLAM KE ALAM
MELAYU
O Dari segi masa, ada yang menyatakan bahawa kedatangan

Islam ke Alam Melayu bermula pada abad ke lapan Masihi

dan ada yang berpandangan bahawa kedatangan Islam ke
Alam Melayu adalah pada abad ke sembilan Masihi.

O Dari segi sumbernya, ada mengatakan Islam datang secara

langsung dari negeri Arab, ada yang mengatakan dari India

dan ada yang mengatakan dari China.

4
Islam Datang Dari Tanah Arab
O Di Tanah Melayu terdapat bukti-bukti yang kuat

bahawa agama Islam itu dibawa secara langsung dari

tanah Arab oleh bangsa Arab. Sebagai contohnya
Maharaja Derbar Raja II, raja Kedah telahpun
diislamkan pada tahun 531 H/1136 M, oleh Sheikh
Abdullah bin Sheikh Ahmad al-Qaumiri al- Y amani
seorang ulama berbangsa Arab yang datang dari Yaman
(Abdullah Ishak, 1990 : 60).

5
O Menurut satu catatan yang ditemui, terdapat sebuah
perkampungan Islam di Sumatera Utara yang diberi
nama 'Tashih' telah ditemui pada tahun 650 Masihi
bersamaan 30 Hijrah. Perkampungan ini dihuni oleh
orang-orang Arab yang datang ke Sumatera pada abad
ke-7 Masihi (Abdullah Ishak, 1990 : 35). S.M. Naquib al-
Attas menegaskan juga bahawa kandungan persuratan
Melayu Islam dengan istilah dan konsep serta tulisan
Jawi yang digunakan menunjukkan sumber Arab atau
Timur Tengah sebagai puncanya (Hashim Musa, 2001:
165).

6
O Hubungan perdagangan telahpun terjalin antara Alam

Melayu dengan Tanah Arab sejak sebelum kelahiran

Islam lagi dan ia berterusan selepas kelahirannya.
Penyebaran Islam di Tanah Arab telah begitu meluas
dan termasuklah di Yaman yang mempunyai
pelabuhan perdagangan yang penting. Pedagang-
pedagang Islam yang bertumpu di Yaman turut
menjalankan aktiviti perdagangan dengan Asia
Tenggara terutama untuk mendapatkan barangan
seperti kapur barus, kemenyan dan sebagainya.
7
 Islam Datang Dari India
O Para sarjana seperti S.Q. Fatimi, Morison Harison, RA. Kern dan

Snouck Hurgronje berpendapat bandar pelabuhan Gujerat di India

memainkan peranan penting dalam penyebaran Islam melalui

perdagangan. Mereka juga berpendapat ramai pemimpin Abbasiyah

dan Umaiyah di Andalus melarikan diri daripada tindakan pihak

berkuasa, sebagai pelarian politik dan mendapatkan perlindungan di

India dan juga di Alam Melayu.

8
O Pendapat di atas dibuktikan melalui penemuan batu

nisan Sultan Malikul Salleh, Raja Samudera yang

bertarikh 1297 Masihi. Batu nisan ini didakwa dibawa
dari Gujerat berdasarkan persamaan dari segi reka
bentuk batu nisan di kedua-dua tempat tersebut
(D.G.E. Hall, 1987 : 253). Walau bagaimanapun,
sarjana-sarjana tersebut telah bersetuju Islam dibawa
ke Pasai melalui perdagangan dan batu nisan itu adalah
sebagai buktinya.

9
 Islam Datang Dari China
O Menurut sejarah, Islam telah sampai ke China pada zaman

pemerintahan Dinasti Tang iaitu sekitar tahun 650 Masihi

dan Canton menjadi kawasan tumpuan utama para
pendakwah Islam (Azhar, 2000 : 256). Terdapat beberapa
teori yang turut menyokong kedatangan Islam dari China.
Emanuel Godinho De Evedia mengatakan Islam datang ke
Nusantara dari China melalui Canton dan Hainan pada
kurun ke-9 Masihi. Pendapat ini terbukti hasH penemuan
batu bersurat di Kuala Berang, Terengganu yang terletak
di pantai Timur Tanah Melayu (Othman Soh, T.t : 72). '
10
O Pada tahun 878 Masihi pula telah berlaku
pemberontakan di Canton yang menyebabkan seramai
100 000 orang asing terbunul).. Akibat peristiwa ini
telah menyebabkan ramai orang Arab-Islam yang
melarikan diri ke Kedah dan Palembang. Dalam masa
yang sarna catatan Dinasti Sung pula mengatakan
bahawa kedatangan Islam ke Alam Melayu melalui
sepanjang pantai Laut China Selatan dan dibawa oleh
pedagang-pedagang Islam dari China pada awal977
(Azhar Hj. Mad Aros, 2000: 256).

11
O Bukti kedatangan Islam dari China dapat dilihat melalui
hubungan perdagangan antara orang-orang Arab dengan
China yang dikatakan telah berlaku sejak sebelum kelahiran
agama Islam lagi. Mereka membawa barang-barang
dagangan seperti mutiara, sutera dan tembikar dari China.
Perdagangan antara Arab dengan China secara tidak
langsung mewujudkan hubungan antara China dengan
Kepulauan Melayu. Menurut laporan orang-orang China
Islam, bahawa orang-orang Arab Islam telahpun datang ke
negara China semasa zaman pemerintahan Maharaja Tai
Tsung dari Dinasti Pang (627-650M) (Abdullah Ishak, 1990 :
65).

12
 KESAN DAN PENGARUH ISLAM DALAM TAMADUN
MELAYU
O Kedatangan Islam telah banyak mencorakkan suasana masyarakat di Alam
Melayu.
O Kesan dan pengaruh Islam dalam Tamadun Melayu dapat dilihat dalam
beberapa aspek, antaranya:
O Akidah

O Politik

O Sosial

O undang-undang

O Ekonomi

O Kebudayaan

O Bahasa dan sastera

O Kesenian

O Pendidikan dan Ilmu Syariah 13

 Islam dan Pembentukan
Tamadun Melayu
O Tamadun Melayu ialah sebuah tamadun yang dibentuk oleh

sekelompok manusia yang dogolongkan secara luas sebagai

kumpulan orang Melayu dan bertempat di suatu wilayah di Asia
Tenggara yang dikenali dengan pelbagai nama seperti Alam
Melayu, Nusantara, Tanah Jawi, Gugusan Kepulauan Melayu
dan sebagainya.

O Wilayah ini ditandai dengan dua elemen iaitu bahasa Melayu

sebagai lingua franca dan agama Islam sebagai anutan majoriti

penduduknya.
14
O Kedatangan Islam ke Alam Melayu telah memantapkan keseluruhan

pandangan semesta Melayu dan berlaku pentakrifan semula

tentangnya.

O Pandangan semesta Melayu yang berpusatkan manusia Melayu (man-

centered) dan kesedaran bahawa seluruh hidup terfokus ke arah

tuhan (god-centered) membuatkan manusia Melayu menyedari serta
meyakini bahawa Allah Yang Maha Berkuasa, Maha Mengasihani.

O Ini seterusnya menjadikan pandangan semesta Melayu juga dibentuk

berasaskan hubungan manusia dengan Allah (hablum minalLah) dan

hubungan dengan sesama manusia (hablum minannas).
15
 Kedudukan Islam dalam Perlembagaan
O Kedudukan agama Islam yang telah menjadi sebati dengan kehidupan
masyarakat Melayu khususnya di Negeri-negeri Melayu hanya
berubah selepas kedatangan British ke Tanah Melayu bermula dengan
Negeri-negeri Selat (Pulau Pinang, Melaka dan Singapura), Negeri-
negeri Melayu Bersekutu, Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu dan
Negeri-negeri Borneo (Sabah dan Sarawak).

O Undang-undang Inggeris dilaksanakan di negeri-negeri Melayu melalui

piagam Keadilan I (1807), Piagam Keadilan II (1826) dan Piagam
Keadilan III (1855).

O Residen-residen Inggeris juga dilantik untuk menasihati para Sultan di

dalam perkara-perkara pentadbiran kecuali dalam perkara-perkara
16
mengenai agama dan adat istiadat Melayu.
O Dalam konteks perlembagaan Malaysia pada masakini, dalam

Perlembagaan Persekutuan Malaysia jelas memberitahu

bahawa :

“Islam adalah agama rasmi persekutuan, tetapi agama lain

boleh diamalkan dengan bebas di dalam aman dan harmoni
di dalam mana-mana bahagian jua di dalam persekutuan ini.”

17
O Menurut Perkara 3(1), Islam telah dinyatakan sebagai agama

rasmi persekutuan Malaysia. Dalam masa yang sama, agama-

agama lain juga bebas dipraktikkan dan diamalkan.

O Kesan daripada peruntukan Perlembagaan Persekutuan ke

atas agama Islam dalam perkara 3(1) iaitu agama Islam

sebagai agama Persekutuan ialah :

18
O Bahawa seorang Melayu itu adalah seorang yang beragama

Islam, lazimnya bercakap di dalam Bahasa Melayu dan

mengikut istiadat Melayu.

O Melayu dan Islam adalah unsur yang bercantum dan tidak

boleh dipisahkan untuk tujuan undang-undang dan

Perlembagaan.

O Yang DiPertuan Agong dikalangan raja-raja di negeri Melayu

dan di dalam setiap perlembagaan negeri termasuk

Perlembagaan Negeri Johor. Mestilah berbangsa Melayu,
beragama Islam dan berketurunan raja.
19
O Di dalam sumpah memegang jawatan Yang DiPertuan Agong

baginda mengangkat sumpah dengan didahului dengan lafaz

Wallahi, Wabillahi dan Watallahi yang merupakan lafaz
sumpah yang dikehendaki dalam agama Islam.

O Yang DiPertuan Agong adalah ketua agama Islam di negeri

Melaka, Pulau Pinang, Sabah, Sarawak dan Wilayah

Persekutuan iaitu negeri yang tidak mempunyai Raja.

20
O Raja dan Sultan di negeri-negeri beraja ialah ketua agama

Islam bagi negeri masing-masing.

O Dalam menjalankan tugas sebagai ketua agama mereka

mempunyai budi bicara dan tidak terikat dengan nasihat

Majlis Mesyuarat Negeri.

O Sultan dari segi praktikalnya semasa bertugas dibantu dan

dinasihati oleh Majlis Agama Islam Negeri.

21
O Walaubagaimanapun, sebagai satu perlindungan tambahan

terhadap status agama Islam sebagai agama rasmi

Malaysia, Perkara 11(4) ada menegaskan bahawa Undang-
undang Negeri dan Undang-undang Persekutuan bagi
Wilayah Persekutuan dan Labuan, boleh menjalankan dan
menguatkuasakan pengawalan dan penghalangan terhadap
apa-apa seruan, dakwah mahupun sebaran agama-agama
lain keatas penganut-penganut Islam.

22
O Perkara 38(2)(b) pula memperuntukkan bahawa Sultan di

dalam Majlis Raja-Raja adalah ketua-ketua agama Islam dan

bertanggungjawab ke atas adat istiadat Islam.

O Perkara 3(2) pula menegaskan bahawa Yang di-Pertuan

Agong menjadi ketua agama bagi negeri-negeri yang tidak

mempunyai Sultan. Kedudukan Islam sebagai agama rasmi
Malaysia seperti mana di dalam Perkara 3(1) di atas adalah
amat jelas, diperkuatkan dengan Perkara 11(4) yang
menghalang sebarang penyebaran agama lain kepada
orang-orang Islam.

23
O Walaubagaimanapun, maksud Islam sebagai agama rasmi

negara disini haruslah diperjelaskan. Ini ialah kerana, agama

rasmi di sini bukanlah bererti Islam dan segala prinsip-
prinsipnya yang terkandung di dalam al-Quran, as-Sunnah
dan sumber-sumber lain diaplikasikan secara menyeluruh di
dalam segenap pelusuk hal ehwal kenegaraan sebagaimana
definisi Islam mengikut syarak.

24
O Sebaliknya, kedudukan Islam sebagai agama rasmi dalam

Perkara 3(1) adalah dalam bentuk yang lebih kecil dan

terbatas kepada beberapa aspek kehidupan seperti, aqidah
iaitu kepercayaan, ibadah khusus seperti sembahyang,
puasa, zakat, haji serta beberapa aspek khusus kehidupan
masyarakat Islam seperti pernikahan, penceraian, waqaf,
harta pusaka serta beberapa kesalahan lain seperti berzina,
minum arak dan lain-lain.

25
 Keterbatasan …
O Hakikat bahawa maksud agama rasmi di dalam Perkara 3(1) hanya

terbatas kepada beberapa perkara tertentu sahaja dapat

dibuktikan seterusnya melalui Perkara 160 yang jelas tidak
memasukkan Undang-Undang Syarak di dalam definisi dan undang-
undangnya.

O Kedudukan Islam menurut Perkara 3(1) perlembagaan hanya

terhad kepada perlaksanaan Islam di dalam beberapa aspek

kemasyarakatan umat Islam sahaja seperti hal kekeluargaan, hal
ketuhanan dan keimanan dan beberapa aspek lain sahaja.

26
O Jadual kesembilan di dalam senarai keduanya yang

mendefinisikan bidang kuasa Badan Penggubal

Undang-undang Negeri (State Legislature) juga telah
menyenaraikan aspek-aspek lain yang mana badan
penggubal undang-undang negeri boleh mengubal
Undang-undang atau Enakmen-enakmen hukum syarak
di negeri-negeri masing-masing.

27
O Makna agama Islam sebagai agama rasmi Persekutuan juga jelas

terbatas daripada perlaksanaan Sistem Perundangan Malaysia

yang jelas sebagai ambilan daripada sistem Perundangan
Negara-negara lain seperti England dan Australia.

O Banyak di antara undang-undang negara ini yang mengambil

contoh undang-undang di England seperti pengamalan Undang-

Undang Common Law (undang-undang Lazim) dan Equity.

28
O Ini bermakna kejelasan penggunaan hukum syarak tidak

wujud dalam undang-undang dan Perlembagaan

Persekutuan Malaysia bahkan ambilannya adalah dari sistem
Perundangan negara-negara Sekular.

O Selain itu, terdapat Akta-Akta Persekutuan yang

bertentangan dengan hukum syarak seperti Trustees Act,
Age of Majority Act, dan sebagainya yang masih lagi terpakai
kepada orang Islam dan bukan Islam di Malaysia.

O Bidang kuasa Mahkamah Syariah pula masih lagi terhad

kepada kes di mana kedua-dua pihak adalah Islam dan tidak

29
berkuasa ke atas orang bukan Islam.
 PERANAN TAMADUN MELAYU DALAM PEMBINAAN
TAMADUN MALAYSIA

O Malaysia kini adalah sebuah negara bangsa berbentuk

persekutuan yang terdiri daripada komponen 14 buah negeri.
O Kewujudan Malaysia sebagai sebuah negara bangsa sebenarnya

merupakan lanjutan daripada kemunculan kerajaan-kerajaan

Melayu lebih awal.
O Kerajaan-kerajaan Melayu tersebut juga merupakan
kesinambungan daripada beberapa buah kerajaan atau pusat
tamadun Melayu yang pernah wujud di Alam Melayu seperti
Srivijaya, Temasik, Kesultanan Melayu Melaka, Kesultanan Johor
Riau-Lingga dan sebagainya.
30
 Sistem Perundangan Tradisional

O Melaka : Hukum Kanun Melaka, Undang-undang Laut Melaka.

O Johor : Undang-undang Johor, Undang-undang Tubuh Negeri

Johor 1895.
O Pahang : Undang-undang Pahang.

O Kedah : Undang-undang Kedah.

O Perak : Undang-undang 99 Perak dan Undang-undang

Keturunan Daripada Turun Negeri Perak.
O Terengganu : Perlembagaan Negeri Terengganu, 1911.

O Negeri Sembilan : di Sungai Ujong, Rembau, Johol dan Jelebu.

31
Agama Islam dan Adat-adat Istiadat Melayu

O Islam merupakan elemen penting dalam tamadun Melayu.

O Secara khusus, Islam dan adat Melayu menjadi salah satu

struktur terpenting kemelayuan dalam tamadun Malaysia.

O Islam dan adat Melayu merupakan struktur yang saling
melengkapi dan berintegrasi ke dalam wadah kemelayuan. Islam
terus menjadi teras bagi identiti Melayu.
O Dalam perlembagaan, orang Melayu didefinisikan sebagai orang

yang berbahasa Melayu, mengamalkan adat istiadat Melayu dan

beragama Islam.
32
 Agama Islam dan Adat-adat Istiadat Melayu

O Agama Islam dijadikan salah satu daripada asas bagi

mengiktiraf seseorang sebagai berbangsa Melayu. Begitu

juga dengan perlantikan sultan bagi setiap negeri, sultan
dimestikan beragama Islam.

O Sultan juga diberikan peranan yang besar dalam

mengetuai agama Islam di setiap negeri di Tanah Melayu.

33
 Kedudukan Istimewa Orang Melayu dan
Bumiputera
O Keistimewaan orang Melayu juga telah menjadi satu asas dalam

perkembangan ketuanan orang Melayu penerajuan dan pemilikan

negara Malaysia.
O Keistimewaan ini telah diperuntukan dalam perlembagaan
Persekutuan Malaysia dalam Perkara 153.
O Di samping peruntukan perlembagaan memberikan keistimewaan

orang Malayu, perlembagaan Malaysia juga memberikan perakuan

dan pengiktirafan terhadap undang-undang adat yang dilaksanakan di
kalangan orang Melayu.
O Namun demikian undang-undang adat ini tidak dapat mengatasi atau
34
melangkah kuasa Perlembagaan Persekutuan Malaysia.
 Semangat Kebangsaan
dan Jati Diri Kebangsaan
O Tamadun Melayu yang ditunjangi oleh kekuatan pegangan terhadap agama Islam

sebenarnya telah banyak memberikan sumbangan kepada semangat juang di

kalangan cendikiawan-cendikiawan Melayu dalam memperjuangkan hak orang
Melayu dan juga kebebasan Tanah Melayu daripada belenggu penjajahan.
O Di bawah pemerintahan British semangat kebangsaan untuk berjuang
mempertahan dan membebaskan tanah Melayu telah bermula seawal 1900
dengan diketuai oleh beberapa orang pemikir dan cerdik pandai yang
memperolehi pendidikan tinggi dalam bidang pengajian Islam daripada Universiti
Al-Azhar Mesir dan juga daripada beberapa universiti di Timur Tengah yang lain.
O Mereka ini telah menggunakan bahasa Melayu sebagai wahana dalam
menyampaikan buah fikiran dalam beberapa majalah dan akhbar seperti al-Imam,
35
Neracha dan al-Ikhwan.
Penerapan Nilai-nilai Islam dan kesan-kesannya

O Penerapan nilai-nilai Islam yang telah menjadi akar umbi kawalan

terhadap semua dasar dan polisi yang dijalankan oleh kerajaan telah
menampakkan lagi kepada kita peranan agama Islam dalam
pembentukan negara Malaysia.
O Nilai-nilai Islam yang suci dan universal telah dapat diterima oleh
semua bangsa majmuk yang tinggal dalam negara ini.
O Nilai-nilai Islam yang berasaskan tauhid dan mencakupi semua aspek
hidup manusia telah menjadi satu mekanisme kawalan dan panduan
bagi kakitangan kerajaan dalam menjalankan tugas mereka.
Keistimewaan agama Islam yang menjadi identiti bangsa Melayu telah
menjadikan tamadun Melayu sebagai asas tamadun Malaysia.

36
 Pendekatan Sistem Perbankan Islam
dalam Era Globalisasi
O Dalam menghadapi era globalisasi masakini pendekatan ekonomi

negara dimantapkan lagi dengan sistem Perbankan Islam yang

dimulakan pada 1983.

O Sekalipun sistem konvensional tetap wujud di Malaysia, namun

Sistem Perbankan Islam kini semakin popular termasuk juga kepada

golongan bukan Islam.

37
 PENUTUP
O Kedatangan Islam ke Tanah Melayu telah membentuk wajah baru

dan memperkukuhkan identiti Melayu yang sebelumnya dibayangi

oleh elemen-elemen yang rapuh dan tidak kekal.

O Dengan berindentitikan Islam, bangsa Melayu akan dapat

menjayakan pepatah ’tidak Melayu hilang di dunia’.

O Kejituan tamadun Melayu yang berasaskan agama Islam inilah yang

telah berjaya membentuk satu lakaran perjalanan bangsa Melayu di

Tanah Melayu terutama di Malaysia.
38