KTÜ Elektrik-Elektronik Müh.

Bölümü, 1
Temel Elektrik Laboratuvarı II, ADC-DENEYI

ANALOG SAYISAL DÖNÜŞTÜRÜCÜ DENEYİ

“TÜMLEŞİK (ENTEGRE) ADC DEVRESİ İLE”

Deneyin Amacı:

Analog Sayısal Dönüştürücüleri (Analog to Digital Converter, ADC)

tanımak ve kullanmaktır. Sayısal elektronik devrelerinin en önemli
öğelerinden biri olan işaretlerin doğal işaretlerin sayısal formunun
oluşturulması ve dolayısı ile işlenip saklanmasının kolaylaşmasını
sağlayan ADC lerin kullanımı önemli mühendislik bilgi ve tecrübesi
gerektirir.

Giriş:

Analog/Sayısal dönüştürücülerin kullanımı eşlenik devreleri olan

Sayısal/Analog dönüştürücülere benzmekle birlikte biraz daha
karmaşıktır. Şekil 1. de bir ADC nin blok diyagramı verilmiştir.

Enbüyük giriş gerilimi , VREF+

VCC Sayısal Çıkışların Beslemesi
Endüşük giriş gerilimi , VREF-

Meşgül Çıkışı, BUSY

Analog besleme, VA Dönüştürme Tamam, INTERRUPT
Giriş gerilimi Hatalı, OF/UF
İkiye Tümleyen çıkış, TC
D0 (LSB)
Entegre seçme, CS
D1
Analog Giriş, VI D2
ADC SAYISAL
ÇIKIŞLAR
Saat Girişi, CLK
DN-2
Çıkış Yetkilendirme, OE
DN-1 (MSB)

AGND DGND

Şekil 1. Bir ADC nin giriş ve çıkış uçları

KTÜ Elektrik-Elektronik Müh. Bölümü, 2
Temel Elektrik Laboratuvarı II, ADC-DENEYI

ADC ler saat girişi (CLK)’indeki işaretin yükselen yada düşen kenarında
örnekledikleri işareti TS örnekleme periyodu içinde sayısal bilgiye
dönüştürerek çıkışa verirler. Örneklemenin başlangıcından dönüştürmenin
tamamlanmasına kadar sürede BUSY çıkışı lojik 1 seviyesinde, INTERRUPT
çıkışı lojik 0 seviyesinde kalır. Dönüştürme tamamlanınca BUSY işareti
0 ve INTERRUPT işareti 1 seviyesini alır. Eğer giriş gerilimi VREF(-) den
küçük veya VREF(+) dan büyük ise bu durumda overflow/underflow (OF/UF)
çıkışı lojik 1 olur. BUSY, INTERRUPT ve OF/UF çıkşları harici cihaza
ADC nin gönderdiği kontrol çıkışlarıdır. ADC lerde toprakları da farklı
iki besleme olur. Analog taraf (VA, AGND) ile beslenirken, sayısal taraf
(VCC, DGND) ile beslenir. Analog beslemenin toprağı, AGND, ile sayısal
tarafın toprağı, DGND, sadece bir noktada birleştirilir. Bu iki gerilim
sayısal taraftaki gürültülülü işaretlerin analog taraftaki işaretleri
bozmamasını sağlamak için gereklidir.

ADC entegrelerindeki, entegre seçme girişi, CS (Chip Select,lojik 0

iken aktif/seçilmiş), entegrenin çalışmaya başlamasını sağlamak için,
çıkış yetkilendirme girişi, OE (Output Enable, lojik 0 iken aktif), ise
normalde çıkışları yüksek empedansla izole edilmiş çıkışları aktif hale
getirerek dönüştürülmüş datayı dışarı vermek için kullanılır.

İkiye tümleyen girişi, TC (lojik 0 iken aktif), çıkşların normal ikili

sayı sisteminde yada ikiye tümleyen sayı sisteminde mi çıkışların
oluşturulacağını belirler. Örneğin 8 bitlik bir ADC için ikili sayı
çıkşları en düşük 0 (0000 0000) ve en büyük 255 (1111 1111) olurken
ikiye tümleyen sayı sisteminde en düşük sayı –128 (1000 0000) ve en
büyük sayı +127 (0111 1111) olur ve –2 (=1111 1110) –1(=1111 1111) 0
(=0000 0000) dır.

ADC lerde dönüştürme işlemi için değişik uygulamalar vardır. Bunlar

dönüştürme yöntemine göre başarılı yaklaşım (successive approximation
rate, SAR), doğrudan karşılaştırmalı (FLASH) ve birde sayıcı ile
yapılan daha çok eğitim amacı ile kullanılan rampa fonksiyonlu
dönüştürücü şeklinde sıralanır.

SAR tekniği giriş gerilimini ikiye bölüp referans geriliminin yarısı

ile karşılaştırarak en anlamlı biti belirleyen, daha sonra giriş
gerilimini dörde bölerek referans gerilimlerinin dörtte biri ile
karşılaştırarak en anlamlı ikinci biti belirkeyerek dönüştürme
işlemeini nisbeten adım adım yaparak bütün çıkış bitlerini belirleyen
bir yöntemdir. FLASH dönüştürücüler referans gerilimine doğrudan
bağımlı olmayan çok hızlı bir diğer dönüştürme methodudur, ancak SAR
yöntemine göre daha hatalı dönüştürme yaparlar.

ADC lerin çıkşları genelde paraleldir, ancak son zamanlarda bağlantıdan

ve alandan tasarruf etmek için SPI, SCI ve I2C gibi seri haberleşme
KTÜ Elektrik-Elektronik Müh. Bölümü, 3
Temel Elektrik Laboratuvarı II, ADC-DENEYI

protoköllleri kullanarak sadece üç yada 4 uç ile çıkışları gönderebilen

modelleri üretilmiştir. Seri haberleşmeyi destekleyen ADC’ler daha çok
çift kanallı (stero) ADC ve çift kanallı (stero) DAC ünitelerinin tek
bir entegre devreye konulması sonucu oluşturulan 16 veya daha fazla
bitlik CODEC devrelerinde kullanılmaktadır.

ADC lerin çalışma prensibi Şekil 2’de anlatılmıştır.

VREF(+)

Analog Giriş, VI

VREF(-)

Örnekleme
Periyodu, TS

CLK

Örnekleme
zamanı

Dönüştürme Kod kaçırma, dönüştürme hatası oluşur

zamanı

BUSY

INTERRUPT
D7D6D5D4D3D2D1D0

Dk+1=00110011

Dk+2=10110010

Dk+3=00000000

Dk+4=11111111

Dk+5=00hh00hh

Dk+6=00000011
Dk=10011000

gözğkmez
ÇIKIŞLAR

Çıkışta

Hatalı
bitler

Çıkış datalarının analog karşılığı

Şekil 2 ADC’nin çalışma presnibi.
KTÜ Elektrik-Elektronik Müh. Bölümü, 4
Temel Elektrik Laboratuvarı II, ADC-DENEYI

Şekil 2’de gösterildiği gibi ADC’lerde tanımlanmış hata vardır. Şekil 2

de gösterilen saatteki faz hatasından dolayı oluşan kod kaçırma
hatasıdır. Dönüştürme eşik seviyeleri farkından dolayı oluşan hatalara
dönüştürme hatası denir ve ±1 LSB veya ±1/2 LSB olarak verilir.

Aşağıdaki tanımlamalar ADC için bilinmesi gereken değerlerdir.

Bit Sayısı: N
1
Sayısal Çözünülürlük=
2N
V REF ( + ) − V REF ( − )
Analog Çözğnülürlük=analog adım büyüklüğü=
2N

V REF ( + ) + V REF ( − )
Offset voltaj dğeri=
2

Hata oranı=±1/2 LSB (SAR tipleri için), ±1 LSB (FLASH tipi)

1
Örnekleme Frekansı=
Örnekleme _ Periyodu

2 N −1
En iyi SNR, (En iyi işaret gürültü oranı)= 20 log( )
Hata _ oranı

Örneğin 8 bitlik ve ±1 LSB olan bir ADC için SNR=42 dB dir. Bunun
anlamı SNR=42 dB den daha hassas bir ölçüm için bu ADC uygun bir ADC
değildir. Diğer bir deyişle ±1 LSB olan bir ADC adım büyüklüğünden daha
hassas düzeyde bir ölçümü gerçekleştiremez. Bu ±1/2 LSB değerinde
hataya sahip olan ADC ler için adım büyüklüğünün yarısıdır. Diğer
yandan SNR değeri ADC nin SNR sinden çok küçük olan işaretlerde ADC nin
anlamsız bitlerinin bir kaçının değeride anlamını kaybeder. Örneğin
laboratuvarda oluşan herhangibir işaretde 35 milivolt gürültü gerilimi
gözlenebilmektedir. VREF(+)=5 V, VREF(-)=0 V ve hatası ±1 LSB olan 8 bitlik
bir ADC nin adım büyklüğü 19 mV olur ve bu ADC nin anlamsız iki biti
yanlış değer gösterir.

ADC nin SNR değeri için, ±1 LSB hatasında SNR=6x(N-1) dB ve ±1/2 LSB
için SNR=6xN dB olarak yaklaşık formüller kullanılır.

Şekil 3 ve 4’de ADC0804 ADC entegresinin serbest saatle (kendi saati

ile) çalışma devresi verilmiştir. ADC0804 saat girişinin sekiz
periyodunda dönüştürme yapar, dolayısı ile örnekleme başlangıcında WR
ucu lojik sıfır seviyesine çekilir ve bırakılır. Bu andan itibaren eğer
WR ucu dönüştürme tamam INTR (lojik 0 iken aktif) ucuna bağlanırsa
ADC kendi kendine dönüştürme yapmaya devam eder. Bir mikroişlemci ile
KTÜ Elektrik-Elektronik Müh. Bölümü, 5
Temel Elektrik Laboratuvarı II, ADC-DENEYI

ADC0804 dönüştürücü kullanılacaksa bu uçlar mikroişlemci tarafından

denetlenir.

Şekil 3. ADC0804 entegresininin uygulama devresi ve bağlantı uçları

Entegre seçme ucu CS

1 20 VCC
OutputEnable ile aynı RD 2 19 CLKR Saat geribesleme Girişi
Örneklemeyi başlat
WR 3 18 D0
Saat Girişi CLK 4 17
ADC0804

D1
INTR 5 16 D2
Analog Giriş + ucu VI+ 6 15 D3
Analog Giriş - ucu VI- 7 14 D4
AGND 8 13 D5
VREF/2 9 12 D6
DGND 10 11 D7

Şekil 4. ADC08404 ün bağlantı uçları ve saatinin çalışması.

KTÜ Elektrik-Elektronik Müh. Bölümü, 6
Temel Elektrik Laboratuvarı II, ADC-DENEYI

Deneyin Yapılışı

(DENEY SETİ ÜZERİNDE KURULU BULUNAN DAC0808 UYGULAMA DEVRESİNİ

DEĞİŞTİRMEYİNİZ, SÖKMEYİNİZ)

1. Şekil 3 deki ADC0804 uygulama devresini kurunuz.

2. Devrenin çıkışlarını deney setindeki led bağlantı uçlarına

bağlayınız. Led bağlantı uçlarını deney sorumlusundan öğreniniz.

3. Analog giriş devresini deney seti üzerindeki potansiyometreyi

kullanarak aşağıdaki gibi oluşturunuz.

Gürültü azaltma kapasitesi

Osiloskop CH1 C =1 µF (deney için)
10 µF
AC
VIN(+)
Giriş - +

ADC0804
+5 V VIN(-)
1 KΩ

Avometre

4. Devreye enerji veriniz ve WR ucunu bir anahtar yardımıyla yada

el ile AGND ye bağlayıp sonra serbest bırakınız (Çoğu kez bu
işlem gerekmez)

5. ADC0804 ün VREF/2 ucundaki gerilimi ölçünüz.

VREF/2=_________________?

6. Çıkışların hepsinin lojik 0 seviyesinde olduğu giriş gerlimini

ölçünüz.
VI,MIN=__________________? == VREF(-)

7. Çıkışların hepsinin lojik 1 seviyesinde olduğu giriş gerlimini

ölçünüz.
VI,MAX=__________________? == VREF(+)

8. Aşağıdaki tabloyu doldurunuz.

KTÜ Elektrik-Elektronik Müh. Bölümü, 7
Temel Elektrik Laboratuvarı II, ADC-DENEYI

Gözlemlenen Gözlemlenen Olması Hesaplanan

Giriş
Sayısal Gereken/Hesaplanan Sayısal
Gerilimi\Çıkışlar D7D6D5D4D3D2D1D0
değer D7D6D5D4D3D2D1D0 Değer
0 V

0.02 V

0.2 V

2.5 V

4.5 V

5 V

TABLO I.

9. ADC girişinin potansiyometre kullanarak 2.5 V DC seviyesine

getiriniz. Tepeden tepeye çıkış gerilimi Vpp=2 V olan bir AC işareti
(işaret kaynağı kullanarak) yukarıda 3. maddedeki devrede gösterilen AC
girişine uygulayınız. Deney setindeki ledlerin üzerinden giriş alan
DAC0808 entegresinin çıkşını osiloskobun ikinci kanalına CH2
bağlayınız. Giriş yaptığınız işareti CH1 ve CH2 işaret izlerinden
osiloskopta gözlemleyiniz.

10. ADC0804 entegresi normalde fCLK=6.67 kHz dönüştürme hızı vardır. AC

giriş işaretinin frekansını 250 Hz’e getirerek aiağıdaki diyagrama
osiloskopta gözlemlediğiniz giriş ve çıkış işaretlerini çiziniz. (Bu
deney esnasında giriş gerliminin DC seviyesinin 2.5 Volt olması
gerekmektedir. AC işaret kaynağı ve bağlantısını deney sorumlusundan
öğreniniz)
KTÜ Elektrik-Elektronik Müh. Bölümü, 8
Temel Elektrik Laboratuvarı II, ADC-DENEYI

11. AC giriş işaretinin frekansını 1.5 kHz e getirerek osiloskopta

gözlemlediğiniz işareti aşağıdaki diyagrama çiziniz.

12. CS ve RD uçlarının işlevlerini bu uçları ayrı ayrı lojik 0 ve lojik

seviyelerine çekerek elde ediniz.

CS ucunun işlevi:

RD ucunun işlevi:

Araştırma Soruları:
1.Analog veri ile sayısal veri arasında ne fark vardır?
2.DAC entegrelerinde çıkış yetkilendirme ucu yok iken ADC
entegrelerinde çıkış yetkilendirme ucu neden zorunlu olarak mevcuttur?
3.ADC lerde saat girişine neden ihtiyaç duyulur?
4.Analog veriyi saklama ile sayısal veriyi saklama arasında ne gibi
farklar vardır?
5.ADC ve DAC larda analog devre beslemesi ve sayısal devre beslemesi
kavramları ne için kullanılır?
6. AC ve DC işaretlerini nasıl toplarsınız?