Kasusun :
2010
TEMBUNG PAWARTOS
Puji syukur kita raosaken dumateng Gusti Ingkang Maha Kuasa, ingkang sampun
maringi kanugrahan saengga panulis saget damel laporan punika kanthi gangsar mboten
wonten alangan satunggal punopo.Wonten ing laporan punika panulis ngaturaken matur
nuwun dumateng :
Panulis
SUROSO BASA
Budaya jawi punika mujudaken budaya ingkang sae amargi budaya Jawi punika
ngandut nilai –nilai luhur ingkang mujudaken kapribaden tiyang Jawi. Tuladhanipun wonten
ing tlatah keraton Ngayogyakarta.Wonten ing keraton punika kathah paninggalan –
paninggalan keraton Mataram ingkang ngandhut nilai-nilai estetika ingkang manulya.
Wonten ing kunjungan punika ,kita tiyang jawi kedah sadar menawa budaya kita
sedaya. Kita kedah nglestariaken paninggalan punika saengga putra, saha wayah kita sedanten
wonten ing ngajeng saget ngraosaken paninggalan punika. Amargi menawi mboten kita
ingkang nglestariaken sinten maleh.Langkung punika, kita sedaya kedah nyinau kanthi remen
kabudayan Jawi. Tuladhaipun kanthi kunjungan dateng keraton ingkang sampun
kaleksanaaken. Sanesipun kangge sarana refresing, kegiatan punika ugi kedah gadah tujuan
napak tilas keraton Mataram .
Amargi wonten ing keratin kaliyan taman sari, punika cikal bakal kota
Ngayogyakarta,saengga kita kedah mangertosi utaminipun kita tiyang Jawi.
KERATON
1. DALEM KERATON
Arsitek kraton inggih menika Hamengku Buwana I .Hamengku Buwana taksih nem
angsal gelar Pangeran Mangkubumi Sukowati.Komplek Kraton manggen ing tengah-tengah,
namung daerah kraton saking kali code lan kali Winanga, saking ler teng kidul saking tugu
ngantos Krapyak. Daerah kraton panggenipun wonten ing alas Garjitawati, cedak desa
Beringin lan Desa Pacetokan.Daerah punika dianggep kirang madahi kangge mbangun kraton
kaliyan bentengipun,aliran kali Code di bengkokke sakedik ten wetan lan aliran kali Winanga
di bengkokke sakedik ten kilen.
Keraton Ngayogyakarta kabangun tahun 1756 utawi tahun Jawi 1682. Ambanipun kraton
inggih punika 14.000 m2 .Ing dalem keraton kathah bangunan- bangunan, latar-latar kaliyan
lapangan-lapangan. Kita wiwiti saking latar kraton saking ler.
1. Kedaton/Prabayekso
2. Bangsal kencono
3. Regol Danapratapa
4. Sri manganti
5. Regol Srimanganti
6. Bangsal Poncowati
7. Regol Brajanala
8. Siti Inggil
9. Tarub Agung
12. Pasar
13. yuswa
14. Tugu
22. Krapyak
Kawigatosan:
5. Selogilang : lantai nduwur kaya podium rendah,kangge lenggah Sri Sultan utawa
panggenan Singgaraja Sri Sultan
Krapyak inggih punika podium dhuwur saking watu kagem Sri Sultan,
merhatekke tentara utawi kerabatipun merhatekke ketangkasanipun mengepung,
memburu utawi nguyak rusa. Kraton dikelilingi tembok gede. Dawanipun satunggal
km, bentukipun segi empat, ambanipun 3-4.
Kraton Yogyakarta nggadahi arsitektur mbujur dawa ,mergine ing ndalem wonten 9,5
mergi ing alun-alun kidul,wonten wit sing sampun matidi gantos wit mengkono puniku
nunjukken kagem kita ngandung teges lan maksud. Ing kidul enten krapyak, krapyak inggih
menika tempat dhuwur (podium) kangge mirsani pemburuan rusa, ten caketipun enten
kampung Mijen (wiji). Mergi ditanduri wit asem lan tanjung. Masuk ing plengkung gading
teng daerah kraton. Ing sak kiwa tengene alun-alun ditanduri wit ringin lan diwenehi jeneng
“Wok”.
Kita ngelanjutke mergi wonten ler, kita nglewati Regol Gadungmlati, ketuk latar
“kemangan”. Wonten latar puniku wonten mergi wonten kilen nuju “pawon
kraton”Gebulen lan dalan liyanipun ten wetan,ten”Pawon Kraton”sekulanggen.
3. Wonten ing alun-alun kidul ana 2 wit ringin ingkang naminipun wok ingkang
gambaraken bagian awak kita ingkang pribadi sanget.Nunjukakaen lanang
ingkang naminipun “supit urang” nunjukke wadon.5 mergi nunjukakaen panca
indra kita ,lemah ingkang pasir nunjukaken dereng teratur.sak kiwa tenge
ditanemi wit kweni lan pakel,arti putra sampun wantun sebab sampun”akil
baligh”
6. Ing latar kamandungan wit sing ditanem inggih menika wit kepel,pelem,cangkir
gading,lan jambu dersono.Nggambaraken woh lan kandungan ibu ,photon pelem
nggambarake padha gelem,Jambu dersono kadersan sih ing sesama.Wit kepel
nggambaraken satune woh,rasa,lan cita-cita ,cengkir gading inggih menika
sejenis wit klapa ingkang alit wujude.
7. Regol gadungmlati kita tekan ing kamagangan ,mergi ing mriki nyempitlajeng
terang.nggambaraken bayi ingkang sampun lahir .inggkang nggambaraken
panganan ingkang cukup wontene pawon kraton Gebulan lan
Sekullanggen,mergi gedhe ing kiwa tengene nggambaraken pengaruh negatif lan
positif.
4. UPACARA GREBEG
Sak lajengipun medal saking Sri Manganti ,Sri Sultan mersani Bangsal
Ponconiti.Ponco tegesipun lima,simbol saking panca indra kita.Niti inggih menika
mersani,nyelidiki.ing mriki Sri Sultan neliti panca indanipu ,lan sujud dumateng Gusti
ingkang Maha Kuasa lan njujung perintahe.Sebabe niku ing kiwa tengene Bangsal
Ponconiti ditanemi wit-wit tanjung.Latare kasebat Kemandungan.
Sri Sultan lajeng minggah tangga mbelok teng kanan wonten Photon Jambu
Tlampok Arum.ingkang ngandung teges “pangucapo sing wangi-wangi,pangucap
ingkang bijakasana.Supados nami tuan mampu wangi ing jagad raya.Bangsal Witono
tegesipun “ heningke pikiran tuan”.Lajeng ing panggenan dhuwur bangsal
witono.witono saking basa kawiingkang tegesipun kangge lenggah wonten
surga.Bangsal Witono yaiku panggenan kagem pusaka-pusaka kraton ing upacara
grebeg.Ing jogannya sisih kilen wonten tulisan condrosengkala inggih menika :”Tinata
Pirantining Madya Witono”utawi taun 1855,lan ing sisih wetan “Linungid kembar
gatraningron”
Sakderengipun Sri Sultan lenggah wonten ing singgasana ,singgasana diatur rumiyen ing
Bangsal Manguntur Tangkil saking kalih abdi dalemkraton ingkang naminipun Wignya
lan Derma.Pegawai kraton miturut golongan jabatan ,tuladhane
Wignyasekarta,Wigyamenggala lan sak piturute.Awalah wignya nunjukke jabatan
tukang , mbeta “ampilan”Sri Sultan ,umpaminipun tombak,pedang.Sawalan derma
nunjukke jabatan akhli ukir.”Hendakipun tuan Wigya lenggah ing singgasana,ing ngarep
rakyat , sebabipun saderma makili Gusti ingkang Maha Kuasa.Sebabipun Sri Sultan
nggadahi gelar: Abdurrachman Sayidin Panatagama Kalifatullah.
Ingkang kasebut bangsal maningkur takil inggih punika bangsal alit inkang
wonten ing tlatah Trateg Sitinggil.Bangsal menika nklambangaken bilih sedaya jiwa ugi
raga punika karonce wonten ing satunggaling tlatah ,inggih punika tlatah nalikanipun kita
sedaya seda.Wonten ing wingkingingipun ugi wonten bangsal ingkang kasebut bangsal
Witono,ingkang ngandhut pangertosan wiwitana,utawi lekasana semedi.
d. Arda wakila inggih punika panyangga ,gadhah kawigatosan bilih kita kedah
dados tiyang ingkang miguna kangge donya.
6. ALANGAN SEMEDI
7.JENGKAR DALEM
Taman Sari Ngayogyakarta utawa Taman Sari Kraton Ngayogyakarta yaiku situs tilas
taman utawa kebun istana Kraton Ngayogakarta. Kebun iki dibangun jamane Sultan
Hamengku Buwono I tahun 1758-1765. Awale kebun iki jenenge “The Fragrant Garden”
duwe luas liwih saka 10 hektar, 57 bangunan kawujud gedung, kolam, jembatan gantung,
kanal banyu, tlogo gawean lan lorong ngisor banyu.
Taman Sari dibangun ing kraton biyen, Pesanggrahan Garjitawati, sing dibangun karo
Susuhunan Paku Buwono II kanggo laren kereta jaran sing arep lungo neng Imogiri.
Tumenggung Prawirosentiko dadi pimpinan proyek bangunan Taman Sari. Biaya
pembangunan ditanggung karo Bupati Madiun, Tumenggung Prawirosentiko, lan rakyate.
Mulane daerah Madiun bebas saka pungutan pajak.
Komplek Taman Sari dibagi 4 bagian, yaiku Tlogo gawean ing sish kulon, bangunan
sing ana ing sebelah kulon Tlogo gawean yaiku Pemandian Umbul Binangun, Pasarean Ledok
Sari lan Kolam Garjitawati.
1 .Bagian 1
Pulo Kenonggo
Pulo Cemethi Lan Sumur Gumuling
2 .Bagian 2
Gadhong Gapuro Hageng
Gedhong Lopak-lopak
Umbul Pasiraman
Gedhong Sekawan
Gedhong GapuroPanggung
Gedhong Temanten
3 .Bagian 3
4 .Bagian 4
Bagian 1 yaiku bagian utama Taman Sari, biyen papan iki papan sing paling eksotis.
Bagian iki ana Tlogo gawean sing kasebut “segaran” lan bangunan sing ana ing tengahe karo
taman lan kebon sing ana ing sekitar tlogo gawean kuwi. Tlogo Segaran digunaake papan
leren Sultan lan keluarga kerajaan. Saiki Tlogo Segaran wis ora ana banyune nanging dadi
pemukiman padat sing kasebut kampung Taman.
Ing tengah-tengah Segaran ana Pulo gawean, “Pulo Kenongo” sing ditanduri wit
kenango. Neng dhuwur Pulo gawean kuwi ana gedhung lantai 2, “Gedhong Kenongo”.
Gedhong sing paling gedhe ing bagian 1 iki lumayan dhuwur. Saka Gedhong kuwi wong-
wong delok kawasan Kraton Ngayogyakarta nganti tekan njobo benteng baluwarti. Gedhong
Kenongo iki yen didelok saka adoh kaya ngambang neng dhuwur banyu, mulane Taman Sari
sering kasebut “Istana Air”
Ing sisih kulon Pulo Kenongo ana deretan bangunan cilik sing disebut “Tajug”.
Bangunan iki yaiku “menara ventilasi udara” kanggo trowongan ngisor banyu. Trowongan iki
dalan mlebu arep neng Pulo Kenongo lan nganggo perahu nyebrang tlogo gawean. Biyen sisih
kulon pulo gawean uga ana trowongan, nanging saiki wis ora terawat..Ing sish kidul Pulo
Kenongo ana Pulo gawean sins disebut “Pulo Cemethi”.
Bangunan lantai 2 iki uga disebut “Pulo Panembung”. Neng papan iki Sultan
‘bermeditasi’. Ana sing nyebut “Sumur Gumantung”, karana ing kulon ana sumur sing
gimanthung ing dhuwur lemah. Ing sisih kulon Pulo Kenongo ana bangunan sins bentuke
bunder kaya ali-ali sing kasebut “Sumur Gumuling”. Bangunan lantai 2 iki gor iso mlebu liwat
trowongan ngisor banyu.Sumur Gumuling digunaake mejid.
Bagian 2 sing mapan ing sish kulon tlogo gawean segaran luwih wutuh katimbang
bagian liyane. Bagian iki sing akeh dikunjungi wisatawan.
“Gedhong Gapuro Hageng” yaiku gerbang utama taman raja-raja, biyen Taman Sari
madep ngulon , gerbang iki ana ing bagian paling kulon saka situs “Istana Air” sing sisa. Sisih
wetan saka lawang utama isih iso didelok nanging sisih kulon ketutup pemukiman padat.
Gerbang iki ana relief manuk lan kembang-kembang sing nunjukke tahun rampunge
pambangunan Taman Sari, tahun 1691 Jawa. Ing sisih wetan gerbang utama kuno Tman Sari
ana lataran bersegi delapan.
Biyen ing tengah lataran iki ana menara lantai 2 sing jenenge “Gedhong Lopak=lopak” .
Ing lataran iki ana sisa deretan pot kembang raksasa lan lawang-lawang sing hubungke papan
iki karo papan liyane. Lawang ing sisih wetan kuwi salah sijine gerbang sing nuju Umbul
Binangun,
“Umbul Pasiraman” utawa “Umbul Binangun” yaiku “kolam pemandian” kanggo Sultan
. garwa-garwanipun, sarta para putri-putri Sultan. Komplek iki dikelilingi tembok dhuwur. Ing
komplek Umbul Pasiraman ana telu kolam sing dihiasi mata air bentuk jamur, lan ing pinggir
kolam ana pot kembang raksasa. Bangunan ing sisih lor dewe yaiku papan leren lan ganti
klambi para putri lan garwa.
Ing sisih kidul ana kolam sing jenenge “Umbul Muncar”. Dalan sing mirip dermaga
dadi batas antara kolan iki lan kolam sing neng kidule sing jenenge “Blumbung Kuras”. Ing
kidil Blumbung Kuras ana bangunan sing ana menara ing tebgahe.. Menara bagian tengah
digunaake Sultan mersani garwa lan putri siram. Ing kidul bangunan iki ana kolam sing
kasebut “Umbul Binangun”, kolam sing khusus kanggo Sultan lan garwa.
Ing wetan Umbul Pasiraman ana lataran bersegi delapan. Lataran sing dihiasi deretan
pot kembang raksasa ini ana 4 bangunan sing podho, bangunan kuwi kasebut “Gedhong
Sekawan”. Papan iki digunaake kanggo ngso Sultan lan keluarga. Ing sisih wetan lataran
bersegi delapan iki ana bangunan sing kasebut “Gedhong Gapura Panggung”. Bangunan duwe
4 jenjang, 2 neng sisih kulon lan 2 neng sisig wetan. Biyen neng bangunan iki ana 4 patung
ulo naga nanging saiki kari 2.Gedhong Gapuro Panggung nglambangke tahun dibangune
Taman Sari yaiku tahun 1684 Jawa. Ing bangunan iki ana relief ragan hias kaya neng Gedhong
Gapuro Hageng. Sisih wetan bangunan iki saiki dadi lawang mlebu situs Taman Sari.
Ing wetan Gerbang Gapuro Panggung ana bangunan sing kasebut “Gedhonh Temanten”.
Bangunan iki biyen digunaake kanggo papan njaga keamanan lan papan kanggo leren. Ing
kidul bangunan iki ana bangunan meneh sing saiki ora ana tilase lan ing sisih lor ana kebon
sing wia dadi pemikiman penduduk. Bagian iki ora ninggalke tilas sing iso didelok. Mulane
ing bagian iki okehe saka rekontruksi sing ana.
Biyen bagian iki ana Komplek “Pasarean Dalem Ledok Sari” lan komplek kolam
“Garjitawati” sarta bangunan liyane lan kebon. Pasarean Dalem Ledok Sari yaiku papan
peraduan Sultan lan permaisuri. Bangunan iki bentuke kaya huruf “U”. Ing tengah bangunan
ana papan sesarean Suktan sing ngisore ana banyune. Pawon, ruang jahit, ruang kanggo
nyipen barang, kolan 2, kebon bumbon, lan janganan ana ing bagian iki.Ing sisih kulon biyen
ana komplek kolam Garjiwati. Yen kuwi bener berarti komplek iki sisa pesanggrahan
Garjitawati lan Umbul Pacethokan sing tahu digunaake karo Panembahan Senopati.
Bagian keri dewe yaiku bagian Taman Sari sing praktis ora ana sisane meneh liyane tilas
jembatan gantung lan sisa dermaga. Bagian iki terdiri saka tlogo gawean lan bangunan sing
neng tengahe, taman sins ana ing sekitar tlogo gawean, kanal gedhe sing hubungke tlogo
gawean iki ing bagian 1, sarta kebon. Tlogo gawean iki ana ing sisih wetan kidul komplek
Magangan nganti lor wetan Siti Hinggil Kidul. Ing tengah bangunan iki ana pulo gawean sing
kasebut “Pulo Kinupeng”. Ing dhuwur pulo iki ana bangunan sing kasebut “Gedhong Gading”.
Kanal gedhe iki ana ing sisih lor saka tlogo gawean lan dhowo. Ing kanal iki ana 2
“penyempitan” sing diarani papan jembatan gantung. Salah sijine jembatan kuwi ana ing dalan
sing hubungke komplek Magangan karo Kamndhungan Kidul. Ing sisih kulon jembatab
gantung ana dermaga. Dermaga iki digunaake Sultan kanggo awal (start) arep mlebu ing
Taman Sari.Sultan mlebu ing Taman Sari nganggo perahu. Ing sisih kidul Kanal ana Kebon.
Kebon iki ana ing sisih kulon komplek Kamandhungan Kidul lan Siti Hinggil Kidul. Saiki
papan iki wis dadi pemukiman penduduk. Kebon wis dadi kampung Ngadisuryan lan tlogo
gawean dadi Kampung Segaran.
KASIMPULAN
Budaya Jawi menika nggadhahi maneka warna kabudayan ingkang kedah kita
lestarekaken. Kathah sanget panggenan utawi papan ingkang nggadahi nilai budaya Jawi
ingkang luhur. Salah satunggalipun budaya punika Keraton Ngayogyakarta Hadiningrat.
Punika ngandhut sejarah ingkang ageng lan sae. Wonten jaman punika, tiyang Jawi sampun
boten malih ngelmuaken budaya Jawi, khususipun keraton punika. Menawi boten
dilestareaken, budaya ingkang ageng lan sae punika saged sirna lan kita boten gadhah budaya
malih. Menawi kita purun ngenal budaya Jawi khususipun keraton punika, kathah sanget
paninggalan ingkang berharga lan saged dados kebanggaan kita tiyang Jawi.
DOKUMENTASI
1. Keraton Ngayogyakarta
2. Taman Sari