O Chopin & τα 24 Πρελούδιά του

O Fréderic Chopin γεννήθηκε στην Πολωνία το 1810 και θεωρείται ως ο πιο

ρομαντικός συνθέτης απ’ όλους, ακόμα κι από τον Robert Schumann. Το πιανιστικό του
ταλέντο άρχισε να βγαίνει στο φως της επιφάνειας γρήγορα, αφού στα 9 του χρόνια
έδωσε το πρώτο του δημόσιο ρεσιτάλ. Το πιάνο το θεωρούσε ως ένα μέρος του εαυτού
του, ένα μέσo για την εκφορά των ιδεών και των συναισθημάτων του, γι’ αυτό και
περιορίστηκε μόνο στις συνθέσεις για πιάνο. Έγραψε πολυάριθμα μικρά
αριστουργήματα, στα οποία συνδυάζει τη λεπτότητα με τη ζωντάνια και τη δύναμη με
την τρυφεράδα. Τα είδη που έγραψε είναι πρελούδια, βαλς, πολωνέζες, μαζούρκες, μια
βαρκαρόλα, νυχτερινά, 3 σονάτες, μια φαντασία, 4 μπαλάντες, σπουδές, και 2
κοντσέρτα για ορχήστρα και πιάνο. Πέθανε πολύ μικρός σε ηλικία, στα 39 του χρόνια,
από φυματίωση. Στην κηδεία του εκτελέστηκε το γνωστό Requiem του Mozart.

Το πρελούδιο (λατ. Praeludium = προανάκρουσμα, προοίμιο) είναι ένα οργανικό

κομμάτι, συνήθως για πληκτροφόρο ή λαούτο. Φαίνεται πως το πρελούδιο έχει τις ρίζες
του στην τοκκάτα, τουλάχιστον όσον αφορά τον τεχνικό αλλά και ρυθμικό του
χαρακτήρα. Το πρελούδιο είναι ένα μικρό κομμάτι σε έκταση που χρησιμοποιείται σαν
εισαγωγή σε φωνητικά έργα π.χ. σε τραγούδια, μαδριγάλια, μοτέτα κλπ.
Χρησιμοποιείται και στα χορικά (choral) εδραιώνοντας την τονικότητα, γι’ αυτό και τα
πρελούδια ταξινομούνται κατά τονικότητες.

Εκτελείται επίσης πριν από οργανικά κομμάτια και κυρίως πριν από φούγκες. Γενικά,
προηγείται μιας άλλης σημαντικότερης σύνθεσης. Πολλοί συνθέτες φούγκας, και
ιδιαίτερα αυτοί του 17ου αι., γράφουν ένα εισαγωγικό κομμάτι στην ίδια τονικότητα με
τη φούγκα που θ’ ακολουθήσει, για να προετοιμάσουν τον ακροατή - τη διάθεσή του
δηλαδή – και να τον εντάξουν στο “περιβάλλον” της σύνθεσης που θ’ ακούσουν.
Επιπλέον, εξακριβώνουν την ποιότητα του pianoforte, των χρωματισμών. Αυτόνομο
χαρακτήρα αποκτά περί το 19ο αιώνα. Το τέλος ενός πρελούδιου κάποιες φορές
φαίνεται να μην έχει καμιά ομοιότητα με το υπόλοιπο κομμάτι, να ξεχωρίζει. Σε
κάποιες περιπτώσεις αυτή η διαφορά μπορεί να γίνει κατανοητή ως επακόλουθο της
μονοθεματικής τάσης που έχουν τα πρελούδια.

Περί το 15ο-16ο αι. το πρελούδιο ανήκει στα πρώτα έργα αυτόνομης οργανικής
μουσικής (πληκτροφόρα, 15ος αι.). Έχει συγχορδίες που τις επεξεργάζεται και τις
διευρύνει, περάσματα καθώς και ρυθμικά και μελωδικά σχήματα. Ως εισαγωγικό
κομμάτι έχει μια συγκεκριμένη λειτουργία κι όμως μορφολογικά δεν ακολουθεί κάποιο
πρότυπο. Εκτελείται αυτοσχεδιαστικά και είναι δομικά ελεύθερο, κάτι που διατηρείται
σ’ όλη την ιστορία του είδους. Η δόμηση του πρελούδιου μπορεί να στηριχθεί σ’ όλες
τις μορφές, εκτός από τη φούγκα. Αργότερα το πρελούδιο αναπτύσσεται και παίρνει τη
μορφή ενός ελεύθερου αυτοσχεδιασμού ιδιαίτερα για όργανο και διακρίνεται με
διάφορες ονομασίες π.χ. praebulum, ricercare, capriccio, fantasia κλπ.
Πρώτες πηγές αποτελούν οι ταμπλατούρες για εκκλησιαστικό όργανο του ILEBORGH
(1448) και άλλα βιβλία με ταμπλατούρες για εκκλ. όργανο και λαούτο, τον 15ο αι.
Επίσης, δείγματα από πρελούδια συναντάμε στη συλλογή Funtamentum organisandi
για τσέμπαλο (1452) του Conrad Paumann και στις Intonationi d’ organo (1503) των
Andrea και Giovanni Gabrieli. Εδώ τα πρελούδια είναι μουσικά κομμάτια για
λειτουργία.

Το 19ο και 20ο αι. απομακρύνεται από τη λειτουργία που είχε μέχρι στιγμής, ως
εισαγωγικό κομμάτι. Στη ρομαντική εποχή, το πρελούδιο έχει μια αυτόνομη φόρμα,
διατηρώντας άθικτη την ελευθερία και την ποικιλία που απέκτησε με τον J.S. Bach την
εποχή Μπαρόκ. Σπουδαία έργα είναι τα “24 πρελούδια” του Debussy και τα “24
Πρελούδια για πιάνο” του Chopin. Μερικοί χαρακτηρίζουν τα τελευταία ως “πρελούδια
τέλειας τονικότητας”.

Βασικοί τύποι πρελουδίων

Τα πρελούδια ανήκουν σε δύο βασικούς τύπους: το θεματικό και τον αθεματικό. Στον
αθεματικό, όπως λέει και η λέξη, δεν υπάρχει ένα κύριο (συγκεκριμένο) θέμα, αλλά
μάλλον ένα ρυθμικό σχήμα που επαναλαμβάνεται, περνάει από διάφορες τονικότητες
και καταλήγει στην τονική. Σ’ ένα θεματικό πρελούδιο υπάρχουν ένα, δύο και πιο
σπάνια περισσότερα θέματα. Πολλά θέματα συναντάμε σε εκτεταμένα έργα για εκκλ.
όργανο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση όπου τα θέματα είναι λίγα, τυγχάνουν
μεγαλύτερης ανάπτυξης, καθώς και είναι μεγαλύτερα όσον αφορά την έκτασή τους.

Υπάρχουν επίσης πρελούδια jazz, όπως είναι χαρακτηριστικά του Igor Stravinsky
(1882-1971) και πρελούδια για χορωδία και ορχήστρα του Arnold Shöenberg (1874-
1951). Στο πεδίο της όπερας το πρελούδιο διατήρησε τον εισαγωγικό του χαρακτήρα.

“Είναι “ποιητικά” πρελούδια, όπως αρμόζουν και σ’ ένα μεγάλο σύγχρονο ποιητή που
κρατά στην αγκαλιά του τη ψυχή, μέσα σε χρυσά όνειρα και την ανυψώνει στον κόσμο
των ιδανικών” (Liszt)

Τα “24 πρελούδια” συντέθηκαν σ’ ένα καιρό όπου ο Chopin ήταν βαθιά βυθισμένος
στη μουσική του Bach. Λέγεται ότι ο Chopin πριν από κάθε του ρεσιτάλ έπαιζε κάτι για
τον εαυτό του, από τον Bach που τόσο το θαύμαζε. Όπως τα πρελούδια στο Καλά
Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο, τα πρελούδια, αυτές οι σύντομες καθορισμένες
εκφραστικές εικόνες περνούν διαμέσου όλων των μειζόνων και ελασσόνων κλιμάκων.
Η διαδοχή που χρησιμοποιεί ο Chopin είναι μέσω του κύκλου των πεμπτών (π.χ. C
major - A minor, G major - E minor κ.ο.κ.). Οι πλούσιες χρωματικές αρμονίες και
μετατροπίες του Chopin οι οποίες επρόκειτο να επηρεάσουν τους μεταγενέστερους
συνθέτες, είναι εμφανείς σε πολλά από τα πρελούδια περισσότερο αντιληπτά ίσως στο
2ο, 4ο, 8ο και στη μέση του 14ου και 24ου.

Ο Chopin έγραψε τα “24 πρελούδια” βασισμένα σ’ ένα πιανιστικό μοτίβο. Η μορφή

των πρελούδιων του Chopin είναι ένας ολοκληρωμένος κύκλος από μείζονες και
ελάσσονες τονικότητες. Οι μείζονες συνδέονται με τις σχετικές τους ελάσσονες. Ο
Chopin ταξινομεί τα πρελούδιά του σύμφωνα με το πρότυπο του Bach, σε κύκλο, κατά
τονικότητες. Όχι όμως σε χρωματική σειρά, αλλά σύμφωνα με τον κύκλο των πεμπτών,
με εναλλαγή της εκάστοτε μείζονος και της σχετικής ελάσσονες τονικότητας. Ο
Chopin εκτελούσε τα πρελούδιά του ξεχωριστά ή κατά ομάδες.

Βιβλιογραφία

 Michels, Ulrich: Άτλας της μουσικής. Μετάφρ. ΙΕΜΑ, 1ος τόμος, Αθήνα, Φ.
Νάκας, 1994.
 Grout, Donald J. and Palisca, Claude V., A history of Western Music, 4th ed., WW
Norton & Company, London, 1988.
 Θέμελης Δημήτρης, Μορφολογία και ανάλυση της μουσικής, University Studio
Press, 1994, Θεσσαλονίκη.
 Παπαδοπούλου, Γιάννης και Ανθούλα, Συνοπτική Ιστορία της Μουσικής. 2η έκδ.
Αθήνα, Φ. Νάκας, 1992.
 Samson, Jim, The music of Chopin, University Press, Oxford, 1994.
 Samson, Jim, The Cambridge Companion to Chopin, Cambridge University
Press, Great Britain, 1998.
 Burkhart, Charles, Anthology for musical analysis, 4th ed., Rinehart & Winston
Inc, USA, 1986.