Κατηγορίαι

έργο του.. Αριστοτέλη

µε θέµα.. φιλοσοφικό Περιτατητικών
και σε κατάσταση.. Σώζεται
χρονολογία .. 4 αι πχ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑΙ

Ὁµώνυµα λέγεται ὧν ὄνοµα µόνον κοινόν, ὁ δὲ κατὰ

τοὔνοµα λόγος τῆς οὐσίας ἕτερος, οἷον ζῷον ὅ τε ἄνθρω-
πος καὶ τὸ γεγραµµένον· τούτων γὰρ ὄνοµα µόνον κοινόν,
ὁ δὲ κατὰ τοὔνοµα λόγος τῆς οὐσίας ἕτερος· ἐὰν γὰρ
ἀποδιδῷ τις τί ἐστιν αὐτῶν ἑκατέρῳ τὸ ζῴῳ εἶναι, ἴδιον
ἑκατέρου λόγον ἀποδώσει. συνώνυµα δὲ λέγεται ὧν τό τε
ὄνοµα κοινὸν καὶ ὁ κατὰ τοὔνοµα λόγος τῆς οὐσίας ὁ αὐτός,
οἷον ζῷον ὅ τε ἄνθρωπος καὶ ὁ βοῦς· τούτων γὰρ ἑκάτερον
κοινῷ ὀνόµατι προσαγορεύεται ζῷον, καὶ ὁ λόγος δὲ
τῆς οὐσίας ὁ αὐτός· ἐὰν γὰρ ἀποδιδῷ τις τὸν ἑκατέρου
λόγον τί ἐστιν αὐτῶν ἑκατέρῳ τὸ ζῴῳ εἶναι, τὸν αὐτὸν
λόγον ἀποδώσει. παρώνυµα δὲ λέγεται ὅσα ἀπό τινος δια-
φέροντα τῇ πτώσει τὴν κατὰ τοὔνοµα προσηγορίαν ἔχει,
οἷον ἀπὸ τῆς γραµµατικῆς ὁ γραµµατικὸς καὶ ἀπὸ τῆς
ἀνδρείας ὁ ἀνδρεῖος.
Τῶν λεγοµένων τὰ µὲν κατὰ συµπλοκὴν λέγεται, τὰ
δὲ ἄνευ συµπλοκῆς. τὰ µὲν οὖν κατὰ συµπλοκήν, οἷον
ἄνθρωπος τρέχει, ἄνθρωπος νικᾷ· τὰ δὲ ἄνευ συµπλοκῆς,
οἷον ἄνθρωπος, βοῦς, τρέχει, νικᾷ.
Τῶν ὄντων τὰ µὲν καθ᾽ ὑποκειµένου τινὸς λέγεται, ἐν
ὑποκειµένῳ δὲ οὐδενί ἐστιν, οἷον ἄνθρωπος καθ᾽ ὑποκειµένου
µὲν λέγεται τοῦ τινὸς ἀνθρώπου, ἐν ὑποκειµένῳ δὲ οὐδενί ἐστιν·
τὰ δὲ ἐν ὑποκειµένῳ µέν ἐστι, καθ᾽ ὑποκειµένου δὲ οὐδενὸς
λέγεται, - ἐν ὑποκειµένῳ δὲ λέγω ὃ ἔν τινι µὴ ὡς µέρος
ὑπάρχον ἀδύνατον χωρὶς εἶναι τοῦ ἐν ᾧ ἐστίν, - οἷον ἡ τὶς
γραµµατικὴ ἐν ὑποκειµένῳ µέν ἐστι τῇ ψυχῇ, καθ᾽ ὑπο-
κειµένου δὲ οὐδενὸς λέγεται, καὶ τὸ τὶ λευκὸν ἐν ὑποκειµένῳ
µέν ἐστι τῷ σώµατι, - ἅπαν γὰρ χρῶµα ἐν σώµατι, - καθ᾽
ὑποκειµένου δὲ οὐδενὸς λέγεται· τὰ δὲ καθ᾽ ὑποκειµένου τε
λέγεται καὶ ἐν ὑποκειµένῳ ἐστίν, οἷον ἡ ἐπιστήµη ἐν ὑπο-
κειµένῳ µέν ἐστι τῇ ψυχῇ, καθ᾽ ὑποκειµένου δὲ λέγεται
τῆς γραµµατικῆς· τὰ δὲ οὔτε ἐν ὑποκειµένῳ ἐστὶν οὔτε καθ᾽
ὑποκειµένου λέγεται, οἷον ὁ τὶς ἄνθρωπος ἢ ὁ τὶς ἵπ-
πος, - οὐδὲν γὰρ τῶν τοιούτων οὔτε ἐν ὑποκειµένῳ ἐστὶν
οὔτε καθ᾽ ὑποκειµένου λέγεται· - ἁπλῶς δὲ τὰ ἄτοµα καὶ ἓν
ἀριθµῷ κατ᾽ οὐδενὸς ὑποκειµένου λέγεται, ἐν ὑποκειµένῳ δὲ
ἔνια οὐδὲν κωλύει εἶναι· ἡ γὰρ τὶς γραµµατικὴ τῶν ἐν ὑπο-
κειµένῳ ἐστίν.
Ὅταν ἕτερον καθ᾽ ἑτέρου κατηγορῆται ὡς καθ᾽ ὑποκει-
µένου, ὅσα κατὰ τοῦ κατηγορουµένου λέγεται, πάντα καὶ
κατὰ τοῦ ὑποκειµένου ῥηθήσεται· οἷον ἄνθρωπος κατὰ τοῦ τι-
νὸς ἀνθρώπου κατηγορεῖται, τὸ δὲ ζῷον κατὰ τοῦ ἀνθρώπου·
οὐκοῦν καὶ κατὰ τοῦ τινὸς ἀνθρώπου τὸ ζῷον κατηγορηθήσε-
ται· ὁ γὰρ τὶς ἄνθρωπος καὶ ἄνθρωπός ἐστι καὶ ζῷον.
τῶν ἑτερογενῶν καὶ µὴ ὑπ᾽ ἄλληλα τεταγµένων ἕτεραι
τῷ εἴδει καὶ αἱ διαφοραί, οἷον ζῴου καὶ ἐπιστήµης·
ζῴου µὲν γὰρ διαφοραὶ τό τε πεζὸν καὶ τὸ πτηνὸν καὶ τὸ
ἔνυδρον καὶ τὸ δίπουν, ἐπιστήµης δὲ οὐδεµία τούτων· οὐ γὰρ
διαφέρει ἐπιστήµη ἐπιστήµης τῷ δίπους εἶναι. τῶν δέ γε
ὑπ᾽ ἄλληλα γενῶν οὐδὲν κωλύει τὰς αὐτὰς διαφορὰς εἶναι·
τὰ γὰρ ἐπάνω τῶν ὑπ᾽ αὐτὰ γενῶν κατηγορεῖται, ὥστε
ὅσαι τοῦ κατηγορουµένου διαφοραί εἰσι τοσαῦται καὶ τοῦ
ὑποκειµένου ἔσονται.
Τῶν κατὰ µηδεµίαν συµπλοκὴν λεγοµένων ἕκαστον ἤτοι
οὐσίαν σηµαίνει ἢ ποσὸν ἢ ποιὸν ἢ πρός τι ἢ ποὺ ἢ ποτὲ ἢ
κεῖσθαι ἢ ἔχειν ἢ ποιεῖν ἢ πάσχειν. ἔστι δὲ οὐσία µὲν ὡς
τύπῳ εἰπεῖν οἷον ἄνθρωπος, ἵππος· ποσὸν δὲ οἷον δίπηχυ,
τρίπηχυ· ποιὸν δὲ οἷον λευκόν, γραµµατικόν· πρός τι δὲ
οἷον διπλάσιον, ἥµισυ, µεῖζον· ποὺ δὲ οἷον ἐν Λυκείῳ, ἐν
ἀγορᾷ· ποτὲ δὲ οἷον χθές, πέρυσιν· κεῖσθαι δὲ οἷον ἀνάκειται,
κάθηται· ἔχειν δὲ οἷον ὑποδέδεται, ὥπλισται· ποιεῖν δὲ οἷον
τέµνειν, καίειν· πάσχειν δὲ οἷον τέµνεσθαι, καίεσθαι. ἕκα-
στον δὲ τῶν εἰρηµένων αὐτὸ µὲν καθ᾽ αὑτὸ ἐν οὐδεµιᾷ κατα-
φάσει λέγεται, τῇ δὲ πρὸς ἄλληλα τούτων συµπλοκῇ
κατάφασις γίγνεται· ἅπασα γὰρ δοκεῖ κατάφασις ἤτοι
ἀληθὴς ἢ ψευδὴς εἶναι, τῶν δὲ κατὰ µηδεµίαν συµ-
πλοκὴν λεγοµένων οὐδὲν οὔτε ἀληθὲς οὔτε ψεῦδός ἐστιν,
οἷον ἄνθρωπος, λευκόν, τρέχει, νικᾷ.
Οὐσία δέ ἐστιν ἡ κυριώτατά τε καὶ πρώτως καὶ µάλι-
στα λεγοµένη, ἣ µήτε καθ᾽ ὑποκειµένου τινὸς λέγεται
µήτε ἐν ὑποκειµένῳ τινί ἐστιν, οἷον ὁ τὶς ἄνθρωπος ἢ ὁ τὶς
ἵππος. δεύτεραι δὲ οὐσίαι λέγονται, ἐν οἷς εἴδεσιν αἱ πρώ-
τως οὐσίαι λεγόµεναι ὑπάρχουσιν, ταῦτά τε καὶ τὰ τῶν
εἰδῶν τούτων γένη· οἷον ὁ τὶς ἄνθρωπος ἐν εἴδει µὲν ὑπάρ-
χει τῷ ἀνθρώπῳ, γένος δὲ τοῦ εἴδους ἐστὶ τὸ ζῷον· δεύ-
τεραι οὖν αὗται λέγονται οὐσίαι, οἷον ὅ τε ἄνθρωπος καὶ
τὸ ζῷον. - φανερὸν δὲ ἐκ τῶν εἰρηµένων ὅτι τῶν καθ᾽ ὑπο-
κειµένου λεγοµένων ἀναγκαῖον καὶ τοὔνοµα καὶ τὸν λόγον
κατηγορεῖσθαι τοῦ ὑποκειµένου· οἷον ἄνθρωπος καθ᾽ ὑπο-
κειµένου λέγεται τοῦ τινὸς ἀνθρώπου, καὶ κατηγορεῖταί γε
τοὔνοµα, - τὸν γὰρ ἄνθρωπον κατὰ τοῦ τινὸς ἀνθρώπου κατηγο-
ρήσεις· - καὶ ὁ λόγος δὲ τοῦ ἀνθρώπου κατὰ τοῦ τινὸς ἀν-
θρώπου κατηγορηθήσεται, - ὁ γὰρ τὶς ἄνθρωπος καὶ ἄνθρω-
πός ἐστιν· - ὥστε καὶ τοὔνοµα καὶ ὁ λόγος κατὰ τοῦ
ὑποκειµένου κατηγορηθήσεται. τῶν δ᾽ ἐν ὑποκειµένῳ ὄντων
ἐπὶ µὲν τῶν πλείστων οὔτε τοὔνοµα οὔτε ὁ λόγος κατηγο-
ρεῖται τοῦ ὑποκειµένου· ἐπ᾽ ἐνίων δὲ τοὔνοµα µὲν οὐδὲν κω-
λύει κατηγορεῖσθαι τοῦ ὑποκειµένου, τὸν δὲ λόγον ἀδύ-
νατον· οἷον τὸ λευκὸν ἐν ὑποκειµένῳ ὂν τῷ σώµατι κατη-
γορεῖται τοῦ ὑποκειµένου, - λευκὸν γὰρ σῶµα λέγεται, - ὁ
δὲ λόγος τοῦ λευκοῦ οὐδέποτε κατὰ τοῦ σώµατος κατηγορη-
θήσεται. - τὰ δ᾽ ἄλλα πάντα ἤτοι καθ᾽ ὑποκειµένων λέγε-
ται τῶν πρώτων οὐσιῶν ἢ ἐν ὑποκειµέναις αὐταῖς ἐστίν. τοῦτο
δὲ φανερὸν ἐκ τῶν καθ᾽ ἕκαστα προχειριζοµένων· οἷον τὸ
ζῷον κατὰ τοῦ ἀνθρώπου κατηγορεῖται, οὐκοῦν καὶ κατὰ
τοῦ τινὸς ἀνθρώπου, - εἰ γὰρ κατὰ µηδενὸς τῶν τινῶν
ἀνθρώπων, οὐδὲ κατὰ ἀνθρώπου ὅλως· - πάλιν τὸ χρῶµα
ἐν σώµατι, οὐκοῦν καὶ ἐν τινὶ σώµατι· εἰ γὰρ µὴ ἐν
τινὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστα, οὐδὲ ἐν σώµατι ὅλως· ὥστε τὰ
ἄλλα πάντα ἤτοι καθ᾽ ὑποκειµένων τῶν πρώτων οὐσιῶν
λέγεται ἢ ἐν ὑποκειµέναις αὐταῖς ἐστίν. µὴ οὐσῶν οὖν
τῶν πρώτων οὐσιῶν ἀδύνατον τῶν ἄλλων τι εἶναι· πάντα
γὰρ τὰ ἄλλα ἤτοι καθ᾽ ὑποκειµένων τούτων λέγεται ἢ ἐν
ὑποκειµέναις αὐταῖς ἐστίν· ὥστε µὴ οὐσῶν τῶν πρώτων οὐ-
σιῶν ἀδύνατον τῶν ἄλλων τι εἶναι.
Τῶν δὲ δευτέρων οὐσιῶν µᾶλλον οὐσία τὸ εἶδος τοῦ
γένους· ἔγγιον γὰρ τῆς πρώτης οὐσίας ἐστίν. ἐὰν γὰρ ἀπο-
διδῷ τις τὴν πρώτην οὐσίαν τί ἐστι, γνωριµώτερον καὶ οἰ-
κειότερον ἀποδώσει τὸ εἶδος ἀποδιδοὺς ἢ τὸ γένος· οἷ-
ον τὸν τινὰ ἄνθρωπον γνωριµώτερον ἂν ἀποδοίη ἄνθρω-
πον ἀποδιδοὺς ἢ ζῷον, - τὸ µὲν γὰρ ἴδιον µᾶλλον τοῦ
τινὸς ἀνθρώπου, τὸ δὲ κοινότερον, - καὶ τὸ τὶ δένδρον ἀποδι-
δοὺς γνωριµώτερον ἀποδώσει δένδρον ἀποδιδοὺς ἢ φυτόν.
ἔτι αἱ πρῶται οὐσίαι διὰ τὸ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ὑποκεῖ-
σθαι καὶ πάντα τὰ ἄλλα κατὰ τούτων κατηγορεῖσθαι ἢ
ἐν ταύταις εἶναι διὰ τοῦτο µάλιστα οὐσίαι λέγονται· ὡς δέ
γε αἱ πρῶται οὐσίαι πρὸς τὰ ἄλλα ἔχουσιν, οὕτω καὶ
τὸ εἶδος πρὸς τὸ γένος ἔχει· - ὑπόκειται γὰρ τὸ εἶδος
τῷ γένει· τὰ µὲν γὰρ γένη κατὰ τῶν εἰδῶν κατηγορεῖται,
τὰ δὲ εἴδη κατὰ τῶν γενῶν οὐκ ἀντιστρέφει· - ὥστε καὶ ἐκ
τούτων τὸ εἶδος τοῦ γένους µᾶλλον οὐσία. - αὐτῶν δὲ τῶν εἰ-
δῶν ὅσα µή ἐστι γένη, οὐδὲν µᾶλλον ἕτερον ἑτέρου οὐσία
ἐστίν· οὐδὲν γὰρ οἰκειότερον ἀποδώσει κατὰ τοῦ τινὸς ἀν-
θρώπου τὸν ἄνθρωπον ἀποδιδοὺς ἢ κατὰ τοῦ τινὸς ἵππου
τὸν ἵππον. ὡσαύτως δὲ καὶ τῶν πρώτων οὐσιῶν οὐδὲν µᾶλλον
ἕτερον ἑτέρου οὐσία ἐστίν· οὐδὲν γὰρ µᾶλλον ὁ τὶς ἄνθρω-
πος οὐσία ἢ ὁ τὶς βοῦς.
Εἰκότως δὲ µετὰ τὰς πρώτας οὐσίας µόνα τῶν ἄλλων
τὰ εἴδη καὶ τὰ γένη δεύτεραι οὐσίαι λέγονται· µόνα γὰρ
δηλοῖ τὴν πρώτην οὐσίαν τῶν κατηγορουµένων· τὸν γὰρ
τινὰ ἄνθρωπον ἐὰν ἀποδιδῷ τις τί ἐστιν, τὸ µὲν εἶδος ἢ τὸ
γένος ἀποδιδοὺς οἰκείως ἀποδώσει, - καὶ γνωριµώτερον ποιήσει
ἄνθρωπον ἢ ζῷον ἀποδιδούς· - τῶν δ᾽ ἄλλων ὅ τι ἂν
ἀποδιδῷ τις, ἀλλοτρίως ἔσται ἀποδεδωκώς, οἷον λευκὸν ἢ
τρέχει ἢ ὁτιοῦν τῶν τοιούτων ἀποδιδούς· ὥστε εἰκότως ταῦτα
µόνα τῶν ἄλλων οὐσίαι λέγονται. ἔτι αἱ πρῶται οὐσίαι
διὰ τὸ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ὑποκεῖσθαι κυριώτατα οὐσίαι
λέγονται· ὡς δέ γε αἱ πρῶται οὐσίαι πρὸς τὰ ἄλλα πάντα
ἔχουσιν, οὕτω τὰ εἴδη καὶ τὰ γένη τῶν πρώτων οὐσιῶν πρὸς
τὰ λοιπὰ πάντα ἔχει· κατὰ τούτων γὰρ πάντα τὰ λοιπὰ
κατηγορεῖται· τὸν γὰρ τινὰ ἄνθρωπον ἐρεῖς γραµµατικόν,
οὐκοῦν καὶ ἄνθρωπον καὶ ζῷον γραµµατικὸν ἐρεῖς· ὡσαύ-
τως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.
Κοινὸν δὲ κατὰ πάσης οὐσίας τὸ µὴ ἐν ὑποκειµένῳ
εἶναι. ἡ µὲν γὰρ πρώτη οὐσία οὔτε καθ᾽ ὑποκειµένου λέγε-
ται οὔτε ἐν ὑποκειµένῳ ἐστίν. τῶν δὲ δευτέρων οὐσιῶν
φανερὸν µὲν καὶ οὕτως ὅτι οὐκ εἰσὶν ἐν ὑποκειµένῳ· ὁ γὰρ
ἄνθρωπος καθ᾽ ὑποκειµένου µὲν τοῦ τινὸς ἀνθρώπου λέγεται,
ἐν ὑποκειµένῳ δὲ οὐκ ἔστιν, - οὐ γὰρ ἐν τῷ τινὶ ἀνθρώπῳ ὁ
ἄνθρωπός ἐστιν· - ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ ζῷον καθ᾽ ὑποκειµένου
µὲν λέγεται τοῦ τινὸς ἀνθρώπου, οὐκ ἔστι δὲ τὸ ζῷον ἐν
τῷ τινὶ ἀνθρώπῳ. ἔτι δὲ τῶν ἐν ὑποκειµένῳ ὄντων τὸ µὲν
ὄνοµα οὐδὲν κωλύει κατηγορεῖσθαί ποτε τοῦ ὑποκειµένου,
τὸν δὲ λόγον ἀδύνατον· τῶν δὲ δευτέρων οὐσιῶν κατηγορεῖ-
ται καὶ ὁ λόγος κατὰ τοῦ ὑποκειµένου καὶ τοὔνοµα, - τὸν
γὰρ τοῦ ἀνθρώπου λόγον κατὰ τοῦ τινὸς ἀνθρώπου κατη-
γορήσεις καὶ τὸν τοῦ ζῴου. - ὥστε οὐκ ἂν εἴη οὐσία
τῶν ἐν ὑποκειµένῳ. - οὐκ ἴδιον δὲ οὐσίας τοῦτο, ἀλλὰ
καὶ ἡ διαφορὰ τῶν µὴ ἐν ὑποκειµένῳ ἐστίν· τὸ γὰρ
πεζὸν καὶ τὸ δίπουν καθ᾽ ὑποκειµένου µὲν λέγεται τοῦ ἀν-
θρώπου, ἐν ὑποκειµένῳ δὲ οὐκ ἔστιν, - οὐ γὰρ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ
ἐστὶ τὸ δίπουν οὐδὲ τὸ πεζόν. - καὶ ὁ λόγος δὲ κατηγορεῖται ὁ
τῆς διαφορᾶς καθ᾽ οὗ ἂν λέγηται ἡ διαφορά· οἷον εἰ τὸ
πεζὸν κατὰ ἀνθρώπου λέγεται, καὶ ὁ λόγος τοῦ πεζοῦ
κατηγορηθήσεται τοῦ ἀνθρώπου, - πεζὸν γάρ ἐστιν ὁ ἄνθρωπος.
- µὴ ταραττέτω δὲ ἡµᾶς τὰ µέρη τῶν οὐσιῶν ὡς ἐν ὑπο-
κειµένοις ὄντα τοῖς ὅλοις, µή ποτε ἀναγκασθῶµεν οὐκ οὐ-
σίας αὐτὰ φάσκειν εἶναι· οὐ γὰρ οὕτω τὰ ἐν ὑποκειµένῳ
ἐλέγετο τὰ ὡς µέρη ὑπάρχοντα ἔν τινι.
Ὑπάρχει δὲ ταῖς οὐσίαις καὶ ταῖς διαφοραῖς τὸ πάντα
συνωνύµως ἀπ᾽ αὐτῶν λέγεσθαι· πᾶσαι γὰρ αἱ ἀπὸ τούτων
κατηγορίαι ἤτοι κατὰ τῶν ἀτόµων κατηγοροῦνται ἢ κατὰ
τῶν εἰδῶν. ἀπὸ µὲν γὰρ τῆς πρώτης οὐσίας οὐδεµία ἐστὶ
κατηγορία, - κατ᾽ οὐδενὸς γὰρ ὑποκειµένου λέγεται· - τῶν δὲ
δευτέρων οὐσιῶν τὸ µὲν εἶδος κατὰ τοῦ ἀτόµου κατηγο-
ρεῖται, τὸ δὲ γένος καὶ κατὰ τοῦ εἴδους καὶ κατὰ τοῦ ἀτόµου·
ὡσαύτως δὲ καὶ αἱ διαφοραὶ καὶ κατὰ τῶν εἰδῶν καὶ κατὰ
τῶν ἀτόµων κατηγοροῦνται. καὶ τὸν λόγον δὲ ἐπιδέχονται
αἱ πρῶται οὐσίαι τὸν τῶν εἰδῶν καὶ τὸν τῶν γενῶν, καὶ τὸ
εἶδος δὲ τὸν τοῦ γένους. - ὅσα γὰρ κατὰ τοῦ κατηγορουµένου
λέγεται, καὶ κατὰ τοῦ ὑποκειµένου ῥηθήσεται· - ὡσαύτως
δὲ καὶ τὸν τῶν διαφορῶν λόγον ἐπιδέχεται τά τε εἴδη
καὶ τὰ ἄτοµα· συνώνυµα δέ γε ἦν ὧν καὶ τοὔνοµα κοινὸν
καὶ ὁ λόγος ὁ αὐτός. ὥστε πάντα τὰ ἀπὸ τῶν οὐσιῶν καὶ
τῶν διαφορῶν συνωνύµως λέγεται.
Πᾶσα δὲ οὐσία δοκεῖ τόδε τι σηµαίνειν. ἐπὶ µὲν οὖν
τῶν πρώτων οὐσιῶν ἀναµφισβήτητον καὶ ἀληθές ἐστιν ὅτι
τόδε τι σηµαίνει· ἄτοµον γὰρ καὶ ἓν ἀριθµῷ τὸ δηλούµε-
νόν ἐστιν. ἐπὶ δὲ τῶν δευτέρων οὐσιῶν φαίνεται µὲν ὁµοίως
τῷ σχήµατι τῆς προσηγορίας τόδε τι σηµαίνειν, ὅταν εἴπῃ
ἄνθρωπον ἢ ζῷον· οὐ µὴν ἀληθές γε, ἀλλὰ µᾶλλον ποιόν
τι σηµαίνει, - οὐ γὰρ ἕν ἐστι τὸ ὑποκείµενον ὥσπερ ἡ πρώτη
οὐσία, ἀλλὰ κατὰ πολλῶν ὁ ἄνθρωπος λέγεται καὶ τὸ
ζῷον· - οὐχ ἁπλῶς δὲ ποιόν τι σηµαίνει, ὥσπερ τὸ λευκόν·
οὐδὲν γὰρ ἄλλο σηµαίνει τὸ λευκὸν ἀλλ᾽ ἢ ποιόν, τὸ δὲ
εἶδος καὶ τὸ γένος περὶ οὐσίαν τὸ ποιὸν ἀφορίζει, - ποιὰν
γάρ τινα οὐσίαν σηµαίνει. - ἐπὶ πλεῖον δὲ τῷ γένει ἢ τῷ εἴ-
δει τὸν ἀφορισµὸν ποιεῖται· ὁ γὰρ ζῷον εἰπὼν ἐπὶ πλεῖον περι-
λαµβάνει ἢ ὁ τὸν ἄνθρωπον.
Ὑπάρχει δὲ ταῖς οὐσίαις καὶ τὸ µηδὲν αὐταῖς ἐναντίον
εἶναι. τῇ γὰρ πρώτῃ οὐσίᾳ τί ἂν εἴη ἐναντίον; οἷον τῷ
τινὶ ἀνθρώπῳ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον, οὐδέ γε τῷ ἀνθρώπῳ ἢ τῷ
ζῴῳ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον. οὐκ ἴδιον δὲ τῆς οὐσίας τοῦτο, ἀλλὰ καὶ
ἐπ᾽ ἄλλων πολλῶν οἷον ἐπὶ τοῦ ποσοῦ· τῷ γὰρ διπήχει οὐδέν ἐστιν
ἐναντίον, οὐδὲ τοῖς δέκα, οὐδὲ τῶν τοιούτων οὐδενί, εἰ µή τις
τὸ πολὺ τῷ ὀλίγῳ φαίη ἐναντίον εἶναι ἢ τὸ µέγα τῷ µικρῷ· τῶν
δὲ ἀφωρισµένων ποσῶν οὐδὲν οὐδενὶ ἐναντίον ἐστίν.
Δοκεῖ δὲ ἡ οὐσία οὐκ ἐπιδέχεσθαι τὸ µᾶλλον καὶ τὸ
ἧττον· λέγω δὲ οὐχ ὅτι οὐσία οὐσίας οὐκ ἔστι µᾶλλον οὐσία,
- τοῦτο µὲν γὰρ εἴρηται ὅτι ἔστιν, - ἀλλ᾽ ὅτι ἑκάστη
οὐσία τοῦθ᾽ ὅπερ ἐστὶν οὐ λέγεται µᾶλλον καὶ ἧττον·
οἷον εἰ ἔστιν αὕτη ἡ οὐσία ἄνθρωπος, οὐκ ἔσται µᾶλλον
καὶ ἧττον ἄνθρωπος, οὔτε αὐτὸς αὑτοῦ οὔτε ἕτερος ἑτέ-
ρου. οὐ γάρ ἐστιν ἕτερος ἑτέρου µᾶλλον ἄνθρωπος, ὥσπερ
τὸ λευκόν ἐστιν ἕτερον ἑτέρου µᾶλλον λευκόν, καὶ κα-
λὸν ἕτερον ἑτέρου µᾶλλον· καὶ αὐτὸ δὲ αὑτοῦ µᾶλλον
καὶ ἧττον λέγεται, οἷον τὸ σῶµα λευκὸν ὂν µᾶλλον
λευκὸν λέγεται νῦν ἢ πρότερον, καὶ θερµὸν ὂν µᾶλ-
λον θερµὸν καὶ ἧττον λέγεται· ἡ δέ γε οὐσία οὐδὲν
λέγεται, - οὐδὲ γὰρ ἄνθρωπος µᾶλλον νῦν ἄνθρωπος ἢ
πρότερον λέγεται, οὐδὲ τῶν ἄλλων οὐδέν, ὅσα ἐστὶν
οὐσία· - ὥστε οὐκ ἂν ἐπιδέχοιτο ἡ οὐσία τὸ µᾶλλον καὶ
ἧττον.
Μάλιστα δὲ ἴδιον τῆς οὐσίας δοκεῖ εἶναι τὸ ταὐτὸν καὶ
ἓν ἀριθµῷ ὂν τῶν ἐναντίων εἶναι δεκτικόν· οἷον ἐπὶ µὲν τῶν
ἄλλων οὐδενὸς ἂν ἔχοι τις προενεγκεῖν ὅσα µή ἐστιν
οὐσία, ὃ ἓν ἀριθµῷ ὂν τῶν ἐναντίων δεκτικόν ἐστιν·
οἷον τὸ χρῶµα, ὅ ἐστιν ἓν καὶ ταὐτὸν ἀριθµῷ, οὐκ ἔσται
λευκὸν καὶ µέλαν, οὐδὲ ἡ αὐτὴ πρᾶξις καὶ µία τῷ ἀριθµῷ
οὐκ ἔσται φαύλη καὶ σπουδαία, ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν
ἄλλων, ὅσα µή ἐστιν οὐσία. ἡ δέ γε οὐσία ἓν καὶ
ταὐτὸν ἀριθµῷ ὂν δεκτικὸν τῶν ἐναντίων ἐστίν· οἷον ὁ τὶς
ἄνθρωπος, εἷς καὶ ὁ αὐτὸς ὤν, ὁτὲ µὲν λευκὸς ὁτὲ δὲ µέ-
λας γίγνεται, καὶ θερµὸς καὶ ψυχρός, καὶ φαῦλος καὶ
σπουδαῖος. ἐπὶ δὲ τῶν ἄλλων οὐδενὸς φαίνεται τὸ τοιοῦ-
τον, εἰ µή τις ἐνίσταιτο τὸν λόγον καὶ τὴν δόξαν φά-
σκων τῶν τοιούτων εἶναι· ὁ γὰρ αὐτὸς λόγος ἀληθής τε
καὶ ψευδὴς εἶναι δοκεῖ, οἷον εἰ ἀληθὴς εἴη ὁ λόγος τὸ κα-
θῆσθαί τινα, ἀναστάντος αὐτοῦ ὁ αὐτὸς οὗτος ψευ-
δὴς ἔσται· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῆς δόξης· εἰ γάρ τις ἀληθῶς
δοξάζοι τὸ καθῆσθαί τινα, ἀναστάντος αὐτοῦ ψευδῶς δοξάσει
τὴν αὐτὴν ἔχων περὶ αὐτοῦ δόξαν. εἰ δέ τις καὶ τοῦτο πα-
ραδέχοιτο, ἀλλὰ τῷ γε τρόπῳ διαφέρει· τὰ µὲν γὰρ ἐπὶ
τῶν οὐσιῶν αὐτὰ µεταβάλλοντα δεκτικὰ τῶν ἐναντίων ἐστίν, -
ψυχρὸν γὰρ ἐκ θερµοῦ γενόµενον µετέβαλεν _ἠλλοίωται
γά_ρ, καὶ µέλαν ἐκ λευκοῦ καὶ σπουδαῖον ἐκ φαύλου, ὡς-
αύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἕκαστον αὐτὸ µεταβολὴν
δεχόµενον τῶν ἐναντίων δεκτικόν ἐστιν· - ὁ δὲ λόγος καὶ ἡ
δόξα αὐτὰ µὲν ἀκίνητα πάντῃ πάντως διαµένει, τοῦ δὲ
πράγµατος κινουµένου τὸ ἐναντίον περὶ αὐτὰ γίγνεται· ὁ µὲν
γὰρ λόγος διαµένει ὁ αὐτὸς τὸ καθῆσθαί τινα, τοῦ δὲ πρά-
γµατος κινηθέντος ὁτὲ µὲν ἀληθὴς ὁτὲ δὲ ψευδὴς γίγνεται·
ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῆς δόξης. ὥστε τῷ τρόπῳ γε ἴδιον
ἂν εἴη τῆς οὐσίας τὸ κατὰ τὴν αὑτῆς µεταβολὴν δεκτικὴν
τῶν ἐναντίων εἶναι, - εἰ δή τις καὶ ταῦτα παραδέχοιτο, τὴν
δόξαν καὶ τὸν λόγον δεκτικὰ τῶν ἐναντίων εἶναι. οὐκ ἔστι
δὲ ἀληθὲς τοῦτο· ὁ γὰρ λόγος καὶ ἡ δόξα οὐ τῷ αὐτὰ δέχε-
σθαί τι τῶν ἐναντίων εἶναι δεκτικὰ λέγεται, ἀλλὰ τῷ περὶ
ἕτερόν τι τὸ πάθος γεγενῆσθαι· - τῷ γὰρ τὸ πρᾶγµα εἶναι
ἢ µὴ εἶναι, τούτῳ καὶ ὁ λόγος ἀληθὴς ἢ ψευδὴς εἶναι λέ-
γεται, οὐ τῷ αὐτὸν δεκτικὸν εἶναι τῶν ἐναντίων· ἁπλῶς γὰρ
οὐδὲν ὑπ᾽ οὐδενὸς οὔτε ὁ λόγος κινεῖται οὔτε ἡ δόξα, ὥστε
οὐκ ἂν εἴη δεκτικὰ τῶν ἐναντίων µηδενὸς ἐν αὐτοῖς γιγνο-
µένου· - ἡ δέ γε οὐσία τῷ αὐτὴν τὰ ἐναντία δέχεσθαι, τούτῳ
δεκτικὴ τῶν ἐναντίων λέγεται· νόσον γὰρ καὶ ὑγίειαν
δέχεται, καὶ λευκότητα καὶ µελανίαν, καὶ ἕκαστον τῶν
τοιούτων αὐτὴ δεχοµένη τῶν ἐναντίων εἶναι δεκτικὴ λέγεται.
ὥστε ἴδιον ἂν οὐσίας εἴη τὸ ταὐτὸν καὶ ἓν ἀριθµῷ ὂν δεκτι-
κὸν εἶναι τῶν ἐναντίων. περὶ µὲν οὖν οὐσίας τοσαῦτα εἰ-
ρήσθω.
Τοῦ δὲ ποσοῦ τὸ µέν ἐστι διωρισµένον, τὸ δὲ συνεχές·
καὶ τὸ µὲν ἐκ θέσιν ἐχόντων πρὸς ἄλληλα τῶν ἐν αὐτοῖς
µορίων συνέστηκε, τὸ δὲ οὐκ ἐξ ἐχόντων θέσιν. ἔστι δὲ διω-
ρισµένον µὲν οἷον ἀριθµὸς καὶ λόγος, συνεχὲς δὲ γραµµή,
ἐπιφάνεια, σῶµα, ἔτι δὲ παρὰ ταῦτα χρόνος καὶ τό-
πος. - τῶν µὲν γὰρ τοῦ ἀριθµοῦ µορίων οὐδείς ἐστι κοινὸς
ὅρος, πρὸς ὃν συνάπτει τὰ µόρια αὐτοῦ· οἷον τὰ πέντε εἰ
ἔστι τῶν δέκα µόριον, πρὸς οὐδένα κοινὸν ὅρον συνάπτει τὰ
πέντε καὶ τὰ πέντε, ἀλλὰ διώρισται· καὶ τὰ τρία γε καὶ
τὰ ἑπτὰ πρὸς οὐδένα κοινὸν ὅρον συνάπτει· οὐδ᾽ ὅλως ἂν
ἔχοις ἐπ᾽ ἀριθµοῦ λαβεῖν κοινὸν ὅρον τῶν µορίων, ἀλλ᾽
ἀεὶ διώρισται· ὥστε ὁ µὲν ἀριθµὸς τῶν διωρισµένων ἐστίν.
ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ λόγος τῶν διωρισµένων ἐστίν·· _ὅτι µὲν
γὰρ ποσόν ἐστιν ὁ λόγος φανερόν· καταµετρεῖται γὰρ συλλαβῇ
µακρᾷ καὶ βραχείᾳ· λέγω δὲ αὐτὸν τὸν µετὰ φωνῆς λό-
γον γιγνόµενον_· πρὸς οὐδένα γὰρ κοινὸν ὅρον αὐτοῦ τὰ
µόρια συνάπτει· οὐ γὰρ ἔστι κοινὸς ὅρος πρὸς ὃν αἱἱ συλλαβαὶ
συνάπτουσιν, ἀλλ᾽ ἑκάστη διώρισται αὐτὴ καθ᾽ αὑτήν.
- ἡ δὲ γραµµὴ συνεχές ἐστιν· ἔστι γὰρ λαβεῖν κοινὸν ὅρον
πρὸς ὃν τὰ µόρια αὐτῆς συνάπτει, στιγµήν· καὶ τῆς ἐπι-
φανείας γραµµήν, - τὰ γὰρ τοῦ ἐπιπέδου µόρια πρός τινα
κοινὸν ὅρον συνάπτει. - ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τοῦ σώµατος
ἔχοις ἂν λαβεῖν κοινὸν ὅρον, γραµµὴν ἢ ἐπιφάνειαν, πρὸς
ἣν τὰ τοῦ σώµατος µόρια συνάπτει. ἔστι δὲ καὶ ὁ χρόνος
καὶ ὁ τόπος τῶν τοιούτων· ὁ γὰρ νῦν χρόνος συνάπτει πρός
τε τὸν παρεληλυθότα καὶ τὸν µέλλοντα. πάλιν ὁ τόπος τῶν
συνεχῶν ἐστιν· τόπον γάρ τινα τὰ τοῦ σώµατος µόρια κατ-
έχει, ἃ πρός τινα κοινὸν ὅρον συνάπτει· οὐκοῦν καὶ τὰ τοῦ
τόπου µόρια, ἃ κατέχει ἕκαστον τῶν τοῦ σώµατος µορίων,
πρὸς τὸν αὐτὸν ὅρον συνάπτει πρὸς ὃν καὶ τὰ τοῦ σώµα-
τος µόρια· ὥστε συνεχὲς ἂν εἴη καὶ ὁ τόπος· πρὸς γὰρ
ἕνα κοινὸν ὅρον αὐτοῦ τὰ µόρια συνάπτει.
Ἔτι τὰ µὲν ἐκ θέσιν ἐχόντων πρὸς ἄλληλα τῶν ἐν
αὐτοῖς µορίων συνέστηκεν, τὰ δὲ οὐκ ἐξ ἐχόντων θέσιν·
οἷον τὰ µὲν τῆς γραµµῆς µόρια θέσιν ἔχει πρὸς ἄλληλα, -
ἕκαστον γὰρ αὐτῶν κεῖταί που, καὶ ἔχοις ἂν διαλαβεῖν καὶ
ἀποδοῦναι οὗ ἕκαστον κεῖται ἐν τῷ ἐπιπέδῳ καὶ πρὸς
ποῖον µόριον τῶν λοιπῶν συνάπτει· - ὡσαύτως δὲ καὶ τὰ
τοῦ ἐπιπέδου µόρια θέσιν ἔχει τινά, - ὁµοίως γὰρ ἂν ἀπο-
δοθείη ἕκαστον οὗ κεῖται, καὶ ποῖα συνάπτει πρὸς ἄλληλα. -
καὶ τὰ τοῦ στερεοῦ δὲ ὡσαύτως καὶ τὰ τοῦ τόπου. ἐπὶ δέ
γε τοῦ ἀριθµοῦ οὐκ ἂν ἔχοι τις ἐπιβλέψαι ὡς τὰ µόρια
θέσιν τινὰ ἔχει πρὸς ἄλληλα ἢ κεῖταί που, ἢ ποῖά γε
πρὸς ἄλληλα συνάπτει τῶν µορίων· οὐδὲ τὰ τοῦ χρόνου·
ὑποµένει γὰρ οὐδὲν τῶν τοῦ χρόνου µορίων, ὃ δὲ µή ἐστιν
ὑποµένον, πῶς ἂν τοῦτο θέσιν τινὰ ἔχοι; ἀλλὰ µᾶλλον
τάξιν τινὰ εἴποις ἂν ἔχειν τῷ τὸ µὲν πρότερον εἶναι τοῦ
χρόνου τὸ δ᾽ ὕστερον. καὶ ἐπὶ τοῦ ἀριθµοῦ δὲ ὡσαύτως, τῷ
πρότερον ἀριθµεῖσθαι τὸ ἓν τῶν δύο καὶ τὰ δύο τῶν τριῶν·
καὶ οὕτω τάξιν ἄν τινα ἔχοι, θέσιν δὲ οὐ πάνυ λάβοις
ἄν. καὶ ὁ λόγος δὲ ὡσαύτως· οὐδὲν γὰρ ὑποµένει τῶν
µορίων αὐτοῦ, ἀλλ᾽ εἴρηταί τε καὶ οὐκ ἔστιν ἔτι τοῦτο
λαβεῖν, ὥστε οὐκ ἂν εἴη θέσις τῶν µορίων αὐτοῦ, εἴγε µηδὲν
ὑποµένει. - τὰ µὲν οὖν ἐκ θέσιν ἐχόντων τῶν µορίων συν-
έστηκε, τὰ δὲ οὐκ ἐξ ἐχόντων θέσιν.
Κυρίως δὲ ποσὰ ταῦτα µόνα λέγεται τὰ εἰρηµένα,
τὰ δὲ ἄλλα πάντα κατὰ συµβεβηκός· εἰς ταῦτα γὰρ
βλέποντες καὶ τἆλλα ποσὰ λέγοµεν, οἷον πολὺ τὸ λευκὸν
λέγεται τῷ τὴν ἐπιφάνειαν πολλὴν εἶναι, καὶ ἡ πρᾶξις µακρὰ
τῷ γε τὸν χρόνον πολὺν εἶναι, καὶ ἡ κίνησις πολλή· οὐ γὰρ
καθ᾽ αὑτὸ ἕκαστον τούτων ποσὸν λέγεται· οἷον ἐὰν ἀποδιδῷ
τις πόση τις ἡ πρᾶξίς ἐστι, τῷ χρόνῳ ὁριεῖ ἐνιαυσίαν ἢ
οὕτω πως ἀποδιδούς, καὶ τὸ λευκὸν ποσόν τι ἀποδιδοὺς τῇ
ἐπιφανείᾳ ὁριεῖ, - ὅση γὰρ ἂν ἡ ἐπιφάνεια ᾖ, τοσοῦτον καὶ
τὸ λευκὸν φήσει εἶναι· - ὥστε µόνα κυρίως καὶ καθ᾽ αὑτὰ
ποσὰ λέγεται τὰ εἰρηµένα, τῶν δὲ ἄλλων οὐδὲν αὐτὸ καθ᾽ αὑτό,
ἀλλ᾽ εἰ ἄρα κατὰ συµβεβηκός.
Ἔτι τῷ ποσῷ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον, _ἐπὶ µὲν γὰρ τῶν
ἀφωρισµένων φανερὸν ὅτι οὐδέν ἐστιν ἐναντίον, οἷον τῷ
διπήχει ἢ τριπήχει ἢ τῇ ἐπιφανείᾳ ἢ τῶν τοιούτων τινί,
- οὐδὲν γάρ ἐστιν ἐναντίον_, εἰ µὴ τὸ πολὺ τῷ ὀλίγῳ
φαίη τις εἶναι ἐναντίον ἢ τὸ µέγα τῷ µικρῷ. τούτων δὲ
οὐδέν ἐστι ποσὸν ἀλλὰ τῶν πρός τι· οὐδὲν γὰρ αὐτὸ καθ᾽
αὑτὸ µέγα λέγεται ἢ µικρόν, ἀλλὰ πρὸς ἕτερον ἀναφέ-
ρεται, οἷον ὄρος µὲν µικρὸν λέγεται, κέγχρος δὲ µε-
γάλη τῷ τὴν µὲν τῶν ὁµογενῶν µεῖζον εἶναι, τὸ δὲ ἔλατ-
τον τῶν ὁµογενῶν· οὐκοῦν πρὸς ἕτερον ἡ ἀναφορά, ἐπεὶ εἴγε
καθ᾽ αὑτὸ µικρὸν ἢ µέγα ἐλέγετο, οὐκ ἄν ποτε τὸ µὲν
ὄρος µικρὸν ἐλέγετο, ἡ δὲ κέγχρος µεγάλη. πάλιν ἐν µὲν
τῇ κώµῃ πολλούς φαµεν ἀνθρώπους εἶναι, ἐν Ἀθήναις δὲ
ὀλίγους πολλαπλασίους αὐτῶν ὄντας, καὶ ἐν µὲν τῇ οἰκίᾳ
πολλούς, ἐν δὲ τῷ θεάτρῳ ὀλίγους πολλῷ πλείους ὄντας. -
ἔτι τὸ µὲν δίπηχυ καὶ τρίπηχυ καὶ ἕκαστον τῶν τοιούτων
ποσὸν σηµαίνει, τὸ δὲ µέγα ἢ µικρὸν οὐ σηµαίνει ποσὸν
ἀλλὰ µᾶλλον πρός τι· πρὸς γὰρ ἕτερον θεωρεῖται τὸ µέγα
καὶ τὸ µικρόν· ὥστε φανερὸν ὅτι ταῦτα τῶν πρός τί ἐστιν. -
ἔτι ἐάν τε τιθῇ τις αὐτὰ ποσὰ εἶναι ἐάν τε µὴ τιθῇ, οὐκ
ἔστιν αὐτοῖς ἐναντίον οὐδέν· ὃ γὰρ µὴ ἔστιν αὐτὸ καθ᾽ αὑτὸ
λαβεῖν ἀλλὰ πρὸς ἕτερον ἀναφέροντα, πῶς ἂν εἴη τού-
τῳ τι ἐναντίον; - ἔτι εἰ ἔσται τὸ µέγα καὶ τὸ µικρὸν
ἐναντία, συµβήσεται τὸ αὐτὸ ἅµα τὰ ἐναντία ἐπιδέχεσθαι
καὶ αὐτὰ αὑτοῖς εἶναι ἐναντία. συµβαίνει γὰρ ἅµα τὸ
αὐτὸ µέγα τε καὶ µικρὸν εἶναι, - ἔστι γὰρ πρὸς µὲν τοῦτο
µικρόν, πρὸς ἕτερον δὲ τὸ αὐτὸ τοῦτο µέγα· - ὥστε τὸ αὐ-
τὸ καὶ µέγα καὶ µικρὸν κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον εἶναι συµβαί-
νει, ὥστε ἅµα τὰ ἐναντία ἐπιδέχεσθαι· ἀλλ᾽ οὐδὲν δοκεῖ
ἅµα τὰ ἐναντία ἐπιδέχεσθαι· οἷον ἐπὶ τῆς οὐσίας, δεκτι-
κὴ µὲν τῶν ἐναντίων δοκεῖ εἶναι, ἀλλ᾽ οὔτι γε ἅµα νοσεῖ
καὶ ὑγιαίνει, οὐδὲ λευκὸν καὶ µέλαν ἐστὶν ἅµα, οὐδὲ
τῶν ἄλλων οὐδὲν ἅµα τὰ ἐναντία ἐπιδέχεται. καὶ
αὐτὰ δ᾽ αὑτοῖς συµβαίνει ἐναντία εἶναι· εἰ γάρ ἐστι τὸ
µέγα τῷ µικρῷ ἐναντίον, τὸ δ᾽ αὐτό ἐστιν ἅµα µέγα καὶ
µικρόν, αὐτὸ αὑτῷ ἂν εἴη ἐναντίον· ἀλλὰ τῶν ἀδυνάτων
ἐστὶν αὐτὸ αὑτῷ εἶναι ἐναντίον. - οὐκ ἔστιν ἄρα τὸ µέγα
τῷ µικρῷ ἐναντίον, οὐδὲ τὸ πολὺ τῷ ὀλίγῳ, ὥστε κἂν
µὴ τῶν πρός τι ταῦτά τις ἐρεῖ ἀλλὰ τοῦ ποσοῦ, οὐδὲν
ἐναντίον ἕξει. - µάλιστα δὲ ἡ ἐναντιότης τοῦ ποσοῦ περὶ τὸν τό-
πον δοκεῖ ὑπάρχειν· τὸ γὰρ ἄνω τῷ κάτω ἐναντίον τιθέασι, τὴν
πρὸς τὸ µέσον χώραν κάτω λέγοντες, διὰ τὸ πλείστην τῷ
µέσῳ διάστασιν πρὸς τὰ πέρατα τοῦ κόσµου εἶναι. ἐοίκασι
δὲ καὶ τὸν τῶν ἄλλων ἐναντίων ὁρισµὸν ἀπὸ τούτων ἐπιφέρειν·
τὰ γὰρ πλεῖστον ἀλλήλων διεστηκότα τῶν ἐν τῷ αὐτῷ
γένει ἐναντία ὁρίζονται.
Οὐ δοκεῖ δὲ τὸ ποσὸν ἐπιδέχεσθαι τὸ µᾶλλον καὶ τὸ
ἧττον, οἷον τὸ δίπηχυ, - οὐ γάρ ἐστιν ἕτερον ἑτέρου µᾶλλον
δίπηχυ· - οὐδ᾽ ἐπὶ τοῦ ἀριθµοῦ, οἷον τὰ τρία τῶν πέντε οὐδὲν
µᾶλλον πέντε ἢ τρία λέγεται, οὐδὲ τὰ τρία τῶν τριῶν· οὐδέ γε
ὁ χρόνος ἕτερος ἑτέρου µᾶλλον χρόνος λέγεται· οὐδ᾽ ἐπὶ τῶν
εἰρηµένων ὅλως οὐδενὸς τὸ µᾶλλον καὶ τὸ ἧττον λέγεται· ὥστε
τὸ ποσὸν οὐκ ἐπιδέχεται τὸ µᾶλλον καὶ τὸ ἧττον.
Ἴδιον δὲ µάλιστα τοῦ ποσοῦ τὸ ἴσον τε καὶ ἄνισον λέγε-
σθαι. ἕκαστον γὰρ τῶν εἰρηµένων ποσῶν καὶ ἴσον καὶ
ἄνισον λέγεται, οἷον σῶµα καὶ ἴσον καὶ ἄνισον λέγεται,
καὶ ἀριθµὸς καὶ ἴσος καὶ ἄνισος λέγεται, καὶ χρό-
νος καὶ ἴσος καὶ ἄνισος· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων
τῶν ῥηθέντων ἕκαστον ἴσον τε καὶ ἄνισον λέγεται. τῶν
δὲ λοιπῶν ὅσα µή ἐστι ποσόν, οὐ πάνυ ἂν δόξαι ἴσον
τε καὶ ἄνισον λέγεσθαι, οἷον ἡ διάθεσις ἴση τε καὶ ἄνι-
σος οὐ πάνυ λέγεται ἀλλὰ µᾶλλον ὁµοία, καὶ τὸ λευκὸν ἴσον
τε καὶ ἄνισον οὐ πάνυ, ἀλλ᾽ ὅµοιον. ὥστε τοῦ ποσοῦ µάλιστα
ἂν εἴη ἴδιον τὸ ἴσον τε καὶ ἄνισον λέγεσθαι.
Πρός τι δὲ τὰ τοιαῦτα λέγεται, ὅσα αὐτὰ ἅπερ ἐστὶν
ἑτέρων εἶναι λέγεται ἢ ὁπωσοῦν ἄλλως πρὸς ἕτερον· οἷον
τὸ µεῖζον τοῦθ᾽ ὅπερ ἐστὶν ἑτέρου λέγεται, - τινὸς γὰρ µεῖ-
ζον λέγεται, - καὶ τὸ διπλάσιον ἑτέρου λέγεται τοῦθ᾽ ὅπερ ἐ-
στίν, - τινὸς γὰρ διπλάσιον λέγεται· - ὡσαύτως δὲ καὶ ὅσα ἄλλα
τοιαῦτα. ἔστι δὲ καὶ τὰ τοιαῦτα τῶν πρός τι οἷον ἕξις, διά-
θεσις, αἴσθησις, ἐπιστήµη, θέσις· πάντα γὰρ τὰ εἰρηµένα
τοῦθ᾽ ὅπερ ἐστὶν ἑτέρων λέγεται καὶ οὐκ ἄλλο τι· ἡ
γὰρ ἕξις τινὸς ἕξις λέγεται καὶ ἡ ἐπιστήµη τινὸς ἐπιστήµη
καὶ ἡ θέσις τινὸς θέσις, καὶ τὰ ἄλλα δὲ ὡσαύτως. πρός τι
οὖν ἐστὶν ὅσα αὐτὰ ἅπερ ἐστὶν ἑτέρων λέγεται, ἢ ὁπως-
οῦν ἄλλως πρὸς ἕτερον· οἷον ὄρος µέγα λέγεται πρὸς ἕτερον,
- πρός τι γὰρ µέγα λέγεται τὸ ὄρος, - καὶ τὸ ὅµοιον τινὶ ὅµοιον
λέγεται, καὶ τὰ ἄλλα δὲ τὰ τοιαῦτα ὡσαύτως πρός τι λέ-
γεται. ἔστι δὲ καὶ ἡ ἀνάκλισις καὶ ἡ στάσις καὶ ἡ καθέ-
δρα θέσεις τινές, ἡ δὲ θέσις τῶν πρός τι· τὸ δὲ ἀνακ_εκλ_ίσθαι
ἢ ἑστάναι ἢ καθῆσθαι αὐτὰ µὲν οὐκ εἰσὶ θέσεις, παρωνύ-
µως δὲ ἀπὸ τῶν εἰρηµένων θέσεων λέγεται.
Ὑπάρχει δὲ καὶ ἐναντιότης ἐν τοῖς πρός τι, οἷον
ἀρετὴ κακίᾳ ἐναντίον, ἑκάτερον αὐτῶν πρός τι ὄν, καὶ ἐπι-
στήµη ἀγνοίᾳ. οὐ πᾶσι δὲ τοῖς πρός τι ὑπάρχει ἐναντίον·
τῷ γὰρ διπλασίῳ οὐδέν ἐστιν ἐναντίον οὐδὲ τῷ τρι-
πλασίῳ οὐδὲ τῶν τοιούτων οὐδενί. - δοκεῖ δὲ καὶ τὸ µᾶλ-
λον καὶ τὸ ἧττον ἐπιδέχεσθαι τὰ πρός τι· ὅµοιον γὰρ
µᾶλλον καὶ ἧττον λέγεται, καὶ ἄνισον µᾶλλον καὶ ἧττον
λέγεται, ἑκάτερον αὐτῶν πρός τι ὄν· τό τε γὰρ ὅµοιον
τινὶ ὅµοιον λέγεται καὶ τὸ ἄνισον τινὶ ἄνισον. οὐ πάντα
δὲ ἐπιδέχεται τὸ µᾶλλον καὶ ἧττον· τὸ γὰρ διπλάσιον
οὐ λέγεται µᾶλλον καὶ ἧττον διπλάσιον οὐδὲ τῶν τοι-
ούτων οὐδέν.
Πάντα δὲ τὰ πρός τι πρὸς ἀντιστρέφοντα λέγεται, οἷον
ὁ δοῦλος δεσπότου λέγεται δοῦλος καὶ ὁ δεσπότης δού-
λου δεσπότης λέγεται, καὶ τὸ διπλάσιον ἡµίσεος διπλάσιον
καὶ τὸ ἥµισυ διπλασίου ἥµισυ, καὶ τὸ µεῖζον ἐλάττονος µεῖζον
καὶ τὸ ἔλαττον µείζονος ἔλαττον· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν
ἄλλων· πλὴν τῇ πτώσει ἐνίοτε διοίσει κατὰ τὴν λέξιν, οἷον
ἡ ἐπιστήµη ἐπιστητοῦ λέγεται ἐπιστήµη καὶ τὸ ἐπιστητὸν
ἐπιστήµῃ ἐπιστητόν, καὶ ἡ αἴσθησις αἰσθητοῦ αἴσθησις καὶ
τὸ αἰσθητὸν αἰσθήσει αἰσθητόν. οὐ µὴν ἀλλ᾽ ἐνίοτε οὐ δόξει
ἀντιστρέφειν, ἐὰν µὴ οἰκείως πρὸς ὃ λέγεται ἀποδοθῇ
ἀλλὰ διαµάρτῃ ὁ ἀποδιδούς· οἷον τὸ πτερὸν ἐὰν ἀποδοθῇ
ὄρνιθος, οὐκ ἀντιστρέφει ὄρνις πτεροῦ· οὐ γὰρ οἰκείως τὸ
πρῶτον ἀποδέδοται πτερὸν ὄρνιθος, - οὐ γὰρ ᾗ ὄρνις, ταύτῃ
τὸ πτερὸν αὐτῆς λέγεται, ἀλλ᾽ ᾗ πτερωτόν ἐστιν· πολλῶν
γὰρ καὶ ἄλλων πτερά ἐστιν ἃ οὐκ εἰσὶν ὄρνιθες· - ὥστε ἐὰν
ἀποδοθῇ οἰκείως, καὶ ἀντιστρέφει, οἷον τὸ πτερὸν πτερωτοῦ
πτερὸν καὶ τὸ πτερωτὸν πτερῷ πτερωτόν. - ἐνίοτε δὲ καὶ ὀνο-
µατοποιεῖν ἴσως ἀναγκαῖον, ἐὰν µὴ κείµενον ᾖ ὄνοµα πρὸς ὃ
οἰκείως ἂν ἀποδοθείη· οἷον τὸ πηδάλιον πλοίου ἐὰν ἀπο-
δοθῇ, οὐκ οἰκεία ἡ ἀπόδοσις, - οὐ γὰρ ᾗ πλοῖον
ταύτῃ αὐτοῦ τὸ πηδάλιον λέγεται· ἔστι γὰρ πλοῖα ὧν οὐκ
ἔστι πηδάλια· - διὸ οὐκ ἀντιστρέφει· τὸ γὰρ πλοῖον οὐ λέγε-
ται πηδαλίου πλοῖον. ἀλλ᾽ ἴσως οἰκειοτέρα ἂν ἡ ἀπόδοσις
εἴη, εἰ οὕτω πως ἀποδοθείη τὸ πηδάλιον πηδαλιωτοῦ πηδά-
λιον ἢ ὁπωσοῦν ἄλλως, - ὄνοµα γὰρ οὐ κεῖται· - καὶ ἀντι-
στρέφει γε, ἐὰν οἰκείως ἀποδοθῇ· τὸ γὰρ πηδαλιωτὸν
πηδαλίῳ πηδαλιωτόν. ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων,
οἷον ἡ κεφαλὴ οἰκειοτέρως ἂν ἀποδοθείη κεφαλωτοῦ ἢ ζῴου
ἀποδιδοµένη· οὐ γὰρ ᾗ ζῷον κεφαλὴν ἔχει· πολλὰ γὰρ
τῶν ζῴων κεφαλὴν οὐκ ἔχει. οὕτω δὲ ῥᾷστα ἂν ἴσως τις
λαµβάνοι οἷς µὴ κεῖται ὀνόµατα, εἰ ἀπὸ τῶν πρώτων καὶ
τοῖς πρὸς αὐτὰ ἀντιστρέφουσι τιθείη τὰ ὀνόµατα, ὥσπερ
ἐπὶ τῶν προειρηµένων ἀπὸ τοῦ πτεροῦ τὸ πτερωτὸν καὶ ἀπὸ
τοῦ πηδαλίου τὸ πηδαλιωτόν. πάντα οὖν τὰ πρός τι, ἐάν-
περ οἰκείως ἀποδιδῶται, πρὸς ἀντιστρέφοντα λέγεται· ἐπεί,
ἐάν γε πρὸς τὸ τυχὸν ἀποδιδῶται καὶ µὴ πρὸς αὐτὸ ὃ
λέγεται, οὐκ ἀντιστρέφει. - λέγω δὲ ὅτι οὐδὲ τῶν ὁµολο-
γουµένως πρὸς ἀντιστρέφοντα λεγοµένων καὶ ὀνοµάτων αὐτοῖς
κειµένων οὐδὲν ἀντιστρέφει, ἐὰν πρός τι τῶν συµβεβηκότων
ἀποδιδῶται καὶ µὴ πρὸς αὐτὸ ὃ λέγεται· οἷον ὁ δοῦλος
ἐὰν µὴ δεσπότου ἀποδοθῇ ἀλλ᾽ ἀνθρώπου ἢ δίποδος ἢ
ὁτουοῦν τῶν τοιούτων, οὐκ ἀντιστρέφει· οὐ γὰρ οἰκεία
ἡ ἀπόδοσις. - ἔτι ἐὰν µὲν οἰκείως ἀποδεδοµένον ᾖ πρὸς
ὃ λέγεται, πάντων περιαιρουµένων τῶν ἄλλων ὅσα συµ-
βεβηκότα ἐστίν, καταλειποµένου δὲ τούτου µόνου πρὸς ὃ
ἀπεδόθη οἰκείως, ἀεὶ πρὸς αὐτὸ ῥηθήσεται· οἷον εἰ ὁ
δοῦλος πρὸς δεσπότην λέγεται, περιαιρουµένων ἁπάντων
ὅσα συµβεβηκότα ἐστὶ τῷ δεσπότῃ, οἷον τὸ δίποδι
εἶναι, τὸ ἐπιστήµης δεκτικῷ, τὸ ἀνθρώπῳ, καταλειπο-
µένου δὲ µόνου τοῦ δεσπότην εἶναι, ἀεὶ ὁ δοῦλος
πρὸς αὐτὸ ῥηθήσεται· ὁ γὰρ δοῦλος δεσπότου δοῦλος λέ-
γεται. ἐὰν δέ γε µὴ οἰκείως ἀποδοθῇ πρὸς ὅ ποτε λέγε-
ται, περιαιρουµένων µὲν τῶν ἄλλων καταλειποµένου δὲ
µόνου τοῦ πρὸς ὃ ἀπεδόθη, οὐ ῥηθήσεται πρὸς αὐτό· ἀπο-
δεδόσθω γὰρ ὁ δοῦλος ἀνθρώπου καὶ τὸ πτερὸν ὄρνιθος,
καὶ περιῃρήσθω τοῦ ἀνθρώπου τὸ δεσπότῃ αὐτῷ εἶναι· οὐ
γὰρ ἔτι ὁ δοῦλος πρὸς ἄνθρωπον ῥηθήσεται, - µὴ γὰρ ὄντος
δεσπότου οὐδὲ δοῦλός ἐστιν· - ὡσαύτως δὲ καὶ τοῦ ὄρνιθος περι-
ῃρήσθω τὸ πτερωτῷ εἶναι· οὐ γὰρ ἔτι ἔσται τὸ πτερὸν τῶν
πρός τι· µὴ γὰρ ὄντος πτερωτοῦ οὐδὲ πτερὸν ἔσται τινός. -
ὥστε δεῖ µὲν ἀποδιδόναι πρὸς ὅ ποτε οἰκείως λέγεται· κἂν
µὲν ὄνοµα ᾖ κείµενον ῥᾳδία ἡ ἀπόδοσις γίγνεται, µὴ ὄν-
τος δὲ ἀναγκαῖον ἴσως ὀνοµατοποιεῖν. οὕτω δὲ ἀποδιδο-
µένων φανερὸν ὅτι πάντα τὰ πρός τι πρὸς ἀντιστρέφοντα
ῥηθήσεται.
Δοκεῖ δὲ τὰ πρός τι ἅµα τῇ φύσει εἶναι. καὶ ἐπὶ µὲν
τῶν πλείστων ἀληθές ἐστιν· ἅµα γὰρ διπλάσιόν τέ ἐστι
καὶ ἥµισυ, καὶ ἡµίσεος ὄντος διπλάσιόν ἐστιν, καὶ δού-
λου ὄντος δεσπότης ἐστίν· ὁµοίως δὲ τούτοις καὶ τὰ
ἄλλα. καὶ συναναιρεῖ δὲ ταῦτα ἄλληλα· µὴ γὰρ ὄντος
διπλασίου οὐκ ἔστιν ἥµισυ, καὶ ἡµίσεος µὴ ὄντος οὐκ
ἔστι διπλάσιον· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὅσα
τοιαῦτα. - οὐκ ἐπὶ πάντων δὲ τῶν πρός τι ἀληθὲς δοκεῖ
τὸ ἅµα τῇ φύσει εἶναι· τὸ γὰρ ἐπιστητὸν τῆς ἐπιστήµης
πρότερον ἂν δόξειεν εἶναι· ὡς γὰρ ἐπὶ τὸ πολὺ προϋπαρ-
χόντων τῶν πραγµάτων τὰς ἐπιστήµας λαµβάνοµεν· ἐπ᾽
ὀλίγων γὰρ ἢ ἐπ᾽ οὐδενὸς ἴδοι τις ἂν ἅµα τῷ ἐπιστητῷ τὴν
ἐπιστήµην γιγνοµένην. ἔτι τὸ µὲν ἐπιστητὸν ἀναιρεθὲν συν-
αναιρεῖ τὴν ἐπιστήµην, ἡ δὲ ἐπιστήµη τὸ ἐπιστητὸν οὐ συν-
αναιρεῖ· ἐπιστητοῦ γὰρ µὴ ὄντος οὐκ ἔστιν ἐπιστήµη, - οὐ-
δενὸς γὰρ ἔτι ἔσται ἐπιστήµη, - ἐπιστήµης δὲ µὴ οὔσης οὐδὲν
κωλύει ἐπιστητὸν εἶναι· οἷον καὶ ὁ τοῦ κύκλου τετραγω-
νισµὸς εἴγε ἔστιν ἐπιστητόν, ἐπιστήµη µὲν αὐτοῦ οὐκ ἔστιν
οὐδέπω, αὐτὸ δὲ τὸ ἐπιστητὸν ἔστιν. ἔτι ζῴου µὲν ἀναιρεθέν-
τος οὐκ ἔστιν ἐπιστήµη, τῶν δ᾽ ἐπιστητῶν πολλὰ ἐνδέχεται
εἶναι. - ὁµοίως δὲ τούτοις καὶ τὰ ἐπὶ τῆς αἰσθήσεως ἔχει·
τὸ γὰρ αἰσθητὸν πρότερον τῆς αἰσθήσεως δοκεῖ εἶναι· τὸ
µὲν γὰρ αἰσθητὸν ἀναιρεθὲν συναναιρεῖ τὴν αἴσθησιν, ἡ δὲ
αἴσθησις τὸ αἰσθητὸν οὐ συναναιρεῖ. αἱ γὰρ αἰσθήσεις περὶ
σῶµα καὶ ἐν σώµατί εἰσιν, αἰσθητοῦ δὲ ἀναιρεθέντος ἀνῄ-
ρηται καὶ σῶµα, - τῶν γὰρ αἰσθητῶν καὶ τὸ σῶµα, - σώ-
µατος δὲ µὴ ὄντος ἀνῄρηται καὶ ἡ αἴσθησις, ὥστε συν-
αναιρεῖ τὸ αἰσθητὸν τὴν αἴσθησιν. ἡ δέ γε αἴσθησις τὸ
αἰσθητὸν οὔ· ζῴου γὰρ ἀναιρεθέντος αἴσθησις µὲν ἀνῄ-
ρηται, αἰσθητὸν δὲ ἔσται, οἷον σῶµα, θερµόν, γλυκύ,
πικρόν, καὶ τὰ ἄλλα πάντα ὅσα ἐστὶν αἰσθητά. ἔτι ἡ µὲν
αἴσθησις ἅµα τῷ αἰσθητικῷ γίγνεται, - ἅµα γὰρ ζῷόν τε
γίγνεται καὶ αἴσθησις, - τὸ δέ γε αἰσθητὸν ἔστι καὶ πρὸ
τοῦ αἴσθησιν εἶναι, - πῦρ γὰρ καὶ ὕδωρ καὶ τὰ τοιαῦτα,
ἐξ ὧν καὶ τὸ ζῷον συνίσταται, ἔστι καὶ πρὸ τοῦ ζῷον ὅλως
εἶναι ἢ αἴσθησιν, - ὥστε πρότερον ἂν τῆς αἰσθήσεως τὸ αἰσθητὸν
εἶναι δόξειεν.
Ἔχει δὲ ἀπορίαν πότερον οὐδεµία οὐσία τῶν πρός τι
λέγεται, καθάπερ δοκεῖ, ἢ τοῦτο ἐνδέχεται κατά τινας
τῶν δευτέρων οὐσιῶν. ἐπὶ µὲν γὰρ τῶν πρώτων οὐσιῶν ἀλη-
θές ἐστιν· οὔτε γὰρ τὰ ὅλα οὔτε τὰ µέρη πρός τι λέγεται· ὁ
γὰρ τὶς ἄνθρωπος οὐ λέγεται τινός τις ἄνθρωπος, οὐδὲ
ὁ τὶς βοῦς τινός τις βοῦς· ὡσαύτως δὲ καὶ τὰ µέρη· ἡ
γὰρ τὶς χεὶρ οὐ λέγεται τινός τις χεὶρ ἀλλὰ τινὸς χείρ,
καὶ ἡ τὶς κεφαλὴ οὐ λέγεται τινός τις κεφαλὴ ἀλλὰ
τινὸς κεφαλή. ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν δευτέρων οὐσιῶν,
ἐπί γε τῶν πλείστων· οἷον ὁ ἄνθρωπος οὐ λέγεται τινὸς ἄν-
θρωπος, οὐδὲ ὁ βοῦς τινὸς βοῦς, οὐδὲ τὸ ξύλον τινὸς ξύλον,
ἀλλὰ τινὸς κτῆµα λέγεται. ἐπὶ µὲν οὖν τῶν τοιούτων φα-
νερὸν ὅτι οὐκ ἔστι τῶν πρός τι, ἐπ᾽ ἐνίων δὲ τῶν δευτέρων
οὐσιῶν ἔχει ἀµφισβήτησιν· οἷον ἡ κεφαλὴ τινὸς λέγεται
κεφαλὴ καὶ ἡ χεὶρ τινὸς λέγεται χεὶρ καὶ ἕκαστον τῶν
τοιούτων, ὥστε ταῦτα τῶν πρός τι δόξειεν ἂν εἶναι. - εἰ
µὲν οὖν ἱκανῶς ὁ τῶν πρός τι ὁρισµὸς ἀποδέδοται, ἢ τῶν πάνυ
χαλεπῶν ἢ τῶν ἀδυνάτων ἐστὶ τὸ λῦσαι ὡς οὐδεµία οὐσία
τῶν πρός τι λέγεται· εἰ δὲ µὴ ἱκανῶς, ἀλλ᾽ ἔστι τὰ πρός τι
οἷς τὸ εἶναι ταὐτόν ἐστι τῷ πρός τί πως ἔχειν, ἴσως ἂν
ῥηθείη τι πρὸς αὐτά. ὁ δὲ πρότερος ὁρισµὸς παρακολουθεῖ
µὲν πᾶσι τοῖς πρός τι, οὐ µὴν τοῦτό γέ ἐστι τὸ πρός τι
αὐτοῖς εἶναι τὸ αὐτὰ ἅπερ ἐστὶν ἑτέρων λέγεσθαι. ἐκ δὲ
τούτων δῆλόν ἐστιν ὅτι ἐάν τις εἰδῇ τι ὡρισµένως τῶν πρός τι,
κἀκεῖνο πρὸς ὃ λέγεται ὡρισµένως εἴσεται. φανερὸν
µὲν οὖν καὶ ἐξ αὐτοῦ ἐστίν· εἰ γὰρ οἶδέ τις τόδε τι ὅτι
τῶν πρός τί ἐστιν, ἔστι δὲ τὸ εἶναι τοῖς πρός τι ταὐτὸ τῷ
πρός τί πως ἔχειν, κἀκεῖνο οἶδε πρὸς ὃ τοῦτό πως ἔχει·
εἰ γὰρ οὐκ οἶδεν ὅλως πρὸς ὃ τοῦτό πως ἔχει, οὐδ᾽ εἰ
πρός τί πως ἔχει εἴσεται. καὶ ἐπὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστα δὲ δῆ-
λον τὸ τοιοῦτον· οἷον τόδε τι εἰ οἶδεν ἀφωρισµένως ὅτι ἔστι
διπλάσιον, καὶ ὅτου διπλάσιόν ἐστιν εὐθὺς ἀφωρισµένως οἶ-
δεν, - εἰ γὰρ µηδενὸς τῶν ἀφωρισµένων οἶδεν αὐτὸ διπλά-
σιον, οὐδ᾽ εἰ ἔστι διπλάσιον ὅλως οἶδεν· - ὡσαύτως δὲ καὶ
τόδε τι εἰ οἶδεν ὅτι κάλλιόν ἐστι, καὶ ὅτου κάλλιόν ἐ-
στιν ἀφωρισµένως ἀναγκαῖον εἰδέναι διὰ ταῦτα, _οὐκ ἀο-
ρίστως δὲ εἴσεται ὅτι τοῦτό ἐστι χείρονος κάλλιον· ὑπόληψις
γὰρ τὸ τοιοῦτο γίγνεται, οὐκ ἐπιστήµη· οὐ γὰρ ἔτι εἴσεται
ἀκριβῶς ὅτι ἐστὶ χείρονος κάλλιον· εἰ γὰρ οὕτως ἔτυχεν,
οὐδέν ἐστι χεῖρον αὐτο_ῦ· ὥστε φανερὸν ὅτι ἀναγκαῖόν ἐστιν,
ὃ ἂν εἰδῇ τις τῶν πρός τι ὡρισµένως, κἀκεῖνο πρὸς ὃ
λέγεται ὡρισµένως εἰδέναι. τὴν δέ γε κεφαλὴν καὶ τὴν
χεῖρα καὶ ἕκαστον τῶν τοιούτων αἵ εἰσιν οὐσίαι αὐτὸ µὲν
ὅπερ ἐστὶν ὡρισµένως ἔστιν εἰδέναι, πρὸς ὃ δὲ λέγεται οὐκ
ἀναγκαῖον· τίνος γὰρ αὕτη ἡ κεφαλὴ ἢ τίνος ἡ χεὶρ οὐκ
ἔστιν εἰδέναι ὡρισµένως· ὥστε οὐκ ἂν εἴη ταῦτα τῶν πρός τι·
εἰ δὲ µή ἐστι τῶν πρός τι, ἀληθὲς ἂν εἴη λέγειν ὅτι
οὐδεµία οὐσία τῶν πρός τί ἐστιν. ἴσως δὲ χαλεπὸν περὶ
τῶν τοιούτων σφοδρῶς ἀποφαίνεσθαι µὴ πολλάκις ἐπε-
σκεµµένον, τὸ µέντοι διηπορηκέναι ἐφ᾽ ἕκαστον αὐτῶν οὐκ
ἄχρηστόν ἐστιν.
Ποιότητα δὲ λέγω καθ᾽ ἣν ποιοί τινες λέγονται· ἔστι
δὲ ἡ ποιότης τῶν πλεοναχῶς λεγοµένων. ἓν µὲν οὖν
εἶδος ποιότητος ἕξις καὶ διάθεσις λεγέσθωσαν. διαφέρει δὲ
ἕξις διαθέσεως τῷ µονιµώτερον καὶ πολυχρονιώτερον εἶναι·
τοιαῦται δὲ αἵ τε ἐπιστῆµαι καὶ αἱ ἀρεταί· ἥ τε γὰρ ἐπι-
στήµη δοκεῖ τῶν παραµονίµων εἶναι καὶ δυσκινήτων, ἐὰν καὶ
µετρίως τις ἐπιστήµην λάβῃ, ἐάνπερ µὴ µεγάλη µετα-
βολὴ γένηται ὑπὸ νόσου ἢ ἄλλου τινὸς τοιούτου· ὡσαύτως
δὲ καὶ ἡ ἀρετή· οἷον ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ σωφροσύνη καὶ
ἕκαστον τῶν τοιούτων οὐκ εὐκίνητον δοκεῖ εἶναι οὐδ᾽ εὐ-
µετάβολον. διαθέσεις δὲ λέγονται ἅ ἐστιν εὐκίνητα καὶ ταχὺ
µεταβάλλοντα, οἷον θερµότης καὶ κατάψυξις καὶ νόσος
καὶ ὑγίεια καὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα· διάκειται µὲν γάρ
πως κατὰ ταύτας ὁ ἄνθρωπος, ταχὺ δὲ µεταβάλλει ἐκ
θερµοῦ ψυχρὸς γιγνόµενος καὶ ἐκ τοῦ ὑγιαίνειν εἰς τὸ νο-
σεῖν· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, εἰ µή τις καὶ αὐ-
τῶν τούτων τυγχάνοι διὰ χρόνου πλῆθος ἤδη πεφυσιωµένη
καὶ ἀνίατος ἢ πάνυ δυσκίνητος οὖσα, ἣν ἄν τις ἴσως ἕξιν
ἤδη προσαγορεύοι. φανερὸν δὲ ὅτι ταῦτα βούλονται ἕξεις
λέγειν ἅ ἐστι πολυχρονιώτερα καὶ δυσκινητότερα· τοὺς γὰρ
τῶν ἐπιστηµῶν µὴ πάνυ κατέχοντας ἀλλ᾽ εὐκινήτους ὄντας
οὔ φασιν ἕξιν ἔχειν, καίτοι διάκεινταί γέ πως κατὰ τὴν
ἐπιστήµην ἢ χεῖρον ἢ βέλτιον. ὥστε διαφέρει ἕξις διαθέσεως
τῷ τὸ µὲν εὐκίνητον εἶναι τὸ δὲ πολυχρονιώτερόν τε καὶ
δυσκινητότερον. - εἰσὶ δὲ αἱ µὲν ἕξεις καὶ διαθέσεις, αἱ δὲ
διαθέσεις οὐκ ἐξ ἀνάγκης ἕξεις· οἱ µὲν γὰρ ἕξεις ἔχοντες
καὶ διάκεινταί πως κατὰ ταύτας, οἱ δὲ διακείµενοι οὐ
πάντως καὶ ἕξιν ἔχουσιν.
Ἕτερον δὲ γένος ποιότητος καθ᾽ ὃ πυκτικοὺς ἢ δροµι-
κοὺς ἢ ὑγιεινοὺς ἢ νοσώδεις λέγοµεν, καὶ ἁπλῶς ὅσα
κατὰ δύναµιν φυσικὴν ἢ ἀδυναµίαν λέγεται. οὐ γὰρ τῷ
διακεῖσθαί πως ἕκαστον τῶν τοιούτων λέγεται, ἀλλὰ
τῷ δύναµιν ἔχειν φυσικὴν τοῦ ποιῆσαί τι ῥᾳδίως
ἢ µηδὲν πάσχειν· οἷον πυκτικοὶ ἢ δροµικοὶ λέγονται
οὐ τῷ διακεῖσθαί πως ἀλλὰ τῷ δύναµιν ἔχειν φυσικὴν
τοῦ ποιῆσαί τι ῥᾳδίως, ὑγιεινοὶ δὲ λέγονται τῷ δύναµιν
ἔχειν φυσικὴν τοῦ µηδὲν πάσχειν ὑπὸ τῶν τυχόντων ῥᾳ-
δίως, νοσώδεις δὲ τῷ ἀδυναµίαν ἔχειν τοῦ µηδὲν
πάσχειν. ὁµοίως δὲ τούτοις καὶ τὸ σκληρὸν καὶ τὸ µαλα-
κὸν ἔχει· τὸ µὲν γὰρ σκληρὸν λέγεται τῷ δύναµιν ἔχειν
τοῦ µὴ ῥᾳδίως διαιρεῖσθαι, τὸ δὲ µαλακὸν τῷ ἀδυναµίαν
ἔχειν τοῦ αὐτοῦ τούτου.
Τρίτον δὲ γένος ποιότητος παθητικαὶ ποιότητες καὶ
πάθη· ἔστι δὲ τὰ τοιάδε οἷον γλυκύτης τε καὶ πικρότης καὶ
στρυφνότης καὶ πάντα τὰ τούτοις συγγενῆ, ἔτι δὲ θερµότης
καὶ ψυχρότης καὶ λευκότης καὶ µελανία. ὅτι µὲν οὖν αὗ-
ται ποιότητές εἰσιν φανερόν· τὰ γὰρ δεδεγµένα ποιὰ
λέγεται κατ᾽ αὐτάς· οἷον τὸ µέλι τῷ γλυκύτητα δεδέ-
χθαι λέγεται γλυκύ, καὶ τὸ σῶµα λευκὸν τῷ λευκότητα δε-
δέχθαι· ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἔχει. παθητικαὶ
δὲ ποιότητες λέγονται οὐ τῷ αὐτὰ τὰ δεδεγµένα τὰς ποι-
ότητας πεπονθέναι τι· οὔτε γὰρ τὸ µέλι τῷ πεπονθέναι τι
λέγεται γλυκύ, οὔτε τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων οὐδέν· ὁµοίως
δὲ τούτοις καὶ ἡ θερµότης καὶ ἡ ψυχρότης παθητικαὶ
ποιότητες λέγονται οὐ τῷ αὐτὰ τὰ δεδεγµένα πεπον-
θέναι τι, τῷ δὲ κατὰ τὰς αἰσθήσεις ἑκάστην τῶν εἰρη-
µένων ποιοτήτων πάθους εἶναι ποιητικὴν παθητικαὶ ποιότη-
τες λέγονται· ἥ τε γὰρ γλυκύτης πάθος τι κατὰ τὴν γεῦσιν
ἐµποιεῖ καὶ ἡ θερµότης κατὰ τὴν ἁφήν, ὁµοίως δὲ καὶ
αἱ ἄλλαι. λευκότης δὲ καὶ µελανία καὶ αἱ ἄλλαι χροιαὶ
οὐ τὸν αὐτὸν τρόπον τοῖς εἰρηµένοις παθητικαὶ ποιότητες
λέγονται, ἀλλὰ τῷ αὐτὰς ἀπὸ πάθους γεγενῆσθαι. ὅτι µὲν
οὖν γίγνονται διὰ πάθος πολλαὶ µεταβολαὶ χρωµάτων, δῆ-
λον· αἰσχυνθεὶς γάρ τις ἐρυθρὸς ἐγένετο καὶ φοβηθεὶς
ὠχρὸς καὶ ἕκαστον τῶν τοιούτων· ὥστε καὶ εἴ τις φύσει
τῶν τοιούτων τι παθῶν πέπονθεν, τὴν ὁµοίαν χροιὰν
εἰκός ἐστιν ἔχειν αὐτόν· ἥτις γὰρ νῦν ἐν τῷ αἰσχυνθῆ-
ναι διάθεσις τῶν περὶ τὸ σῶµα ἐγένετο, καὶ κατὰ φυσι-
κὴν σύστασιν ἡ αὐτὴ γένοιτ᾽ ἂν διάθεσις, ὥστε φύσει καὶ
τὴν χροιὰν ὁµοίαν γίγνεσθαι. - ὅσα µὲν οὖν τῶν τοιού-
των συµπτωµάτων ἀπό τινων παθῶν δυσκινήτων καὶ παρα-
µονίµων τὴν ἀρχὴν εἴληφε ποιότητες λέγονται· εἴτε
γὰρ ἐν τῇ κατὰ φύσιν συστάσει ὠχρότης ἢ µελανία
γεγένηται, ποιότης λέγεται, - ποιοὶ γὰρ κατὰ ταύτας λε-
γόµεθα, - εἴτε διὰ νόσον µακρὰν ἢ διὰ καῦµα τὸ αὐτὸ
συµβέβηκεν ὠχρότης ἢ µελανία, καὶ µὴ ῥᾳδίως ἀποκαθ-
ίστανται ἢ καὶ διὰ βίου παραµένουσι, ποιότητες καὶ αὐ-
ταὶ λέγονται, - ὁµοίως γὰρ ποιοὶ κατὰ ταύτας λεγόµεθα. -
ὅσα δὲ ἀπὸ ῥᾳδίως διαλυοµένων καὶ ταχὺ ἀποκαθισταµένων
γίγνεται πάθη λέγεται· οὐ γὰρ λέγονται ποιοί τινες
κατὰ ταῦτα· οὔτε γὰρ ὁ ἐρυθριῶν διὰ τὸ αἰσχυνθῆναι
ἐρυθρίας λέγεται, οὔτε ὁ ὠχριῶν διὰ τὸ φοβεῖσθαι
ὠχρίας, ἀλλὰ µᾶλλον πεπονθέναι τι· ὥστε πάθη µὲν τὰ
τοιαῦτα λέγεται, ποιότητες δὲ οὔ. - ὁµοίως δὲ τούτοις
καὶ κατὰ τὴν ψυχὴν παθητικαὶ ποιότητες καὶ πάθη λέ-
γεται. ὅσα τε γὰρ ἐν τῇ γενέσει εὐθὺς ἀπό τινων πα-
θῶν γεγένηται ποιότητες λέγονται, οἷον ἥ τε µανικὴ
ἔκστασις καὶ ἡ ὀργὴ καὶ τὰ τοιαῦτα· ποιοὶ γὰρ κατὰ ταύ-
τας λέγονται, ὀργίλοι τε καὶ µανικοί. ὁµοίως δὲ καὶ ὅσαι
ἐκστάσεις µὴ φυσικαί, ἀλλ᾽ ἀπό τινων ἄλλων συµπτωµάτων
γεγένηνται δυσαπάλλακτοι ἢ καὶ ὅλως ἀκίνητοι, ποιό-
τητες καὶ τὰ τοιαῦτα· ποιοὶ γὰρ κατὰ ταύτας λέγονται.
ὅσα δὲ ἀπὸ ταχὺ καθισταµένων γίγνεται πάθη λέγεται,
οἷον εἰ λυπούµενος ὀργιλώτερός ἐστιν· οὐ γὰρ λέγεται
ὀργίλος ὁ ἐν τῷ τοιούτῳ πάθει ὀργιλώτερος ὤν, ἀλλὰ µᾶλ-
λον πεπονθέναι τι· ὥστε πάθη µὲν λέγεται τὰ τοιαῦτα,
ποιότητες δὲ οὔ.
Τέταρτον δὲ γένος ποιότητος σχῆµά τε καὶ ἡ περὶ
ἕκαστον ὑπάρχουσα µορφή, ἔτι δὲ πρὸς τούτοις εὐθύτης
καὶ καµπυλότης καὶ εἴ τι τούτοις ὅµοιόν ἐστιν· καθ᾽ ἕκα-
στον γὰρ τούτων ποιόν τι λέγεται· τῷ γὰρ τρίγωνον ἢ τε-
τράγωνον εἶναι ποιόν τι λέγεται, καὶ τῷ εὐθὺ ἢ καµπύλον.
καὶ κατὰ τὴν µορφὴν δὲ ἕκαστον ποιόν τι λέγεται. τὸ δὲ
µανὸν καὶ τὸ πυκνὸν καὶ τὸ τραχὺ καὶ τὸ λεῖον δόξειε
µὲν ἂν ποιὸν σηµαίνειν, ἔοικε δὲ ἀλλότρια τὰ τοιαῦτα
εἶναι τῆς περὶ τὸ ποιὸν διαιρέσεως· θέσιν γάρ τινα µᾶλλον
φαίνεται τῶν µορίων ἑκάτερον δηλοῦν· πυκνὸν µὲν γὰρ τῷ
τὰ µόρια σύνεγγυς εἶναι ἀλλήλοις, µανὸν δὲ τῷ διεστάναι
ἀπ᾽ ἀλλήλων· καὶ λεῖον µὲν τῷ ἐπ᾽ εὐθείας πως τὰ µόρια
κεῖσθαι, τραχὺ δὲ τῷ τὸ µὲν ὑπερέχειν τὸ δὲ ἐλλείπειν. -
ἴσως µὲν οὖν καὶ ἄλλος ἄν τις φανείη τρόπος ποιότητος, ἀλλ᾽
οἵ γε µάλιστα λεγόµενοι σχεδὸν τοσοῦτοί εἰσιν.
Ποιότητες µὲν οὖν εἰσὶν αἱ εἰρηµέναι, ποιὰ δὲ τὰ κατὰ
ταύτας παρωνύµως λεγόµενα ἢ ὁπωσοῦν ἄλλως ἀπ᾽ αὐ-
τῶν. ἐπὶ µὲν οὖν τῶν πλείστων καὶ σχεδὸν ἐπὶ πάντων παρ-
ωνύµως λέγεται, οἷον ἀπὸ τῆς λευκότητος ὁ λευκὸς καὶ ἀπὸ
τῆς γραµµατικῆς ὁ γραµµατικὸς καὶ ἀπὸ τῆς δικαιοσύνης ὁ
δίκαιος, ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων. ἐπ᾽ ἐνίων δὲ διὰ
τὸ µὴ κεῖσθαι ταῖς ποιότησιν ὀνόµατα οὐκ ἐνδέχεται παρ-
ωνύµως ἀπ᾽ αὐτῶν λέγεσθαι· οἷον ὁ δροµικὸς ἢ ὁ πυκτικὸς
ὁ κατὰ δύναµιν φυσικὴν λεγόµενος ἀπ᾽ οὐδεµιᾶς ποιότητος
παρωνύµως λέγεται· οὐ γὰρ κεῖται ὀνόµατα ταῖς δυνάµεσι
καθ᾽ ἃς οὗτοι ποιοὶ λέγονται, ὥσπερ καὶ ταῖς ἐπιστήµαις καθ᾽
ἃς πυκτικοὶ ἢ παλαιστρικοὶ οἱ κατὰ διάθεσιν λέγονται, - πυ-
κτικὴ γὰρ ἐπιστήµη λέγεται καὶ παλαιστρική, ποιοὶ δὲ ἀπὸ
τούτων παρωνύµως οἱ διακείµενοι λέγονται. - ἐνίοτε δὲ καὶ
ὀνόµατος κειµένου οὐ λέγεται παρωνύµως τὸ κατ᾽ αὐτὴν
ποιὸν λεγόµενον, οἷον ἀπὸ τῆς ἀρετῆς ὁ σπουδαῖος· τῷ γὰρ
ἀρετὴν ἔχειν σπουδαῖος λέγεται, ἀλλ᾽ οὐ παρωνύµως ἀπὸ
τῆς ἀρετῆς· οὐκ ἐπὶ πολλῶν δὲ τὸ τοιοῦτόν ἐστιν. ποιὰ οὖν
λέγεται τὰ παρωνύµως ἀπὸ τῶν εἰρηµένων ποιοτήτων λεγόµενα
ἢ ὁπωσοῦν ἄλλως ἀπ᾽ αὐτῶν.
Ὑπάρχει δὲ καὶ ἐναντιότης κατὰ τὸ ποιόν, οἷον δι-
καιοσύνη ἀδικίᾳ ἐναντίον καὶ λευκότης µελανίᾳ καὶ τἆλλα
ὡσαύτως, καὶ τὰ κατ᾽ αὐτὰς δὲ ποιὰ λεγόµενα, οἷον τὸ
ἄδικον τῷ δικαίῳ καὶ τὸ λευκὸν τῷ µέλανι. οὐκ ἐπὶ πάν-
των δὲ τὸ τοιοῦτον· τῷ γὰρ πυῤῥῷ ἢ ὠχρῷ ἢ ταῖς τοιαύ-
ταις χροιαῖς οὐδέν ἐστιν ἐναντίον ποιοῖς οὖσιν. - ἔτι ἐὰν
τῶν ἐναντίων θάτερον ᾖ ποιόν, καὶ τὸ λοιπὸν ἔσται ποιόν. τοῦ-
το δὲ δῆλον προχειριζοµένῳ τὰς ἄλλας κατηγορίας, οἷον εἰ ἔστιν
ἡ δικαιοσύνη τῇ ἀδικίᾳ ἐναντίον, ποιὸν δὲ ἡ δικαιοσύνη,
ποιὸν ἄρα καὶ ἡ ἀδικία· οὐδεµία γὰρ τῶν ἄλλων κατηγο-
ριῶν ἐφαρµόζει τῇ ἀδικίᾳ, οὔτε ποσὸν οὔτε πρός τι
οὔτε πού, οὐδ᾽ ὅλως τι τῶν τοιούτων οὐδὲν ἀλλ᾽ ἢ ποιόν·
ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων κατὰ τὸ ποιὸν ἐναν-
τίων.
Ἐπιδέχεται δὲ καὶ τὸ µᾶλλον καὶ τὸ ἧττον τὰ ποιά·
λευκὸν γὰρ µᾶλλον καὶ ἧττον ἕτερον ἑτέρου λέγεται, καὶ
δίκαιον ἕτερον ἑτέρου µᾶλλον. καὶ αὐτὸ δὲ ἐπίδοσιν λαµβά-
νει, - λευκὸν γὰρ ὂν ἔτι ἐνδέχεται λευκότερον γενέσθαι· - οὐ
πάντα δέ, ἀλλὰ τὰ πλεῖστα· δικαιοσύνη γὰρ δικαιοσύνης
εἰ λέγεται µᾶλλον ἀπορήσειεν ἄν τις, ὁµοίως δὲ καὶ
ἐπὶ τῶν ἄλλων διαθέσεων. ἔνιοι γὰρ διαµφισβητοῦσι περὶ
τῶν τοιούτων· δικαιοσύνην µὲν γὰρ δικαιοσύνης οὐ πάνυ
φασὶ µᾶλλον καὶ ἧττον λέγεσθαι, οὐδὲ ὑγίειαν ὑγιείας,
ἧττον µέντοι ἔχειν ἕτερον ἑτέρου ὑγίειάν φασι, καὶ δικαιοσύ-
νην ἧττον ἕτερον ἑτέρου, ὡσαύτως δὲ καὶ γραµµατικὴν καὶ τὰς
ἄλλας διαθέσεις. ἀλλ᾽ οὖν τά γε κατὰ ταύτας λεγόµενα ἀναµ-
φισβητήτως ἐπιδέχεται τὸ µᾶλλον καὶ ἧττον· γραµµατι-
κώτερος γὰρ ἕτερος ἑτέρου λέγεται καὶ δικαιότερος καὶ
ὑγιεινότερος, καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὡσαύτως. τρίγωνον δὲ καὶ
τετράγωνον οὐ δοκεῖ τὸ µᾶλλον ἐπιδέχεσθαι, οὐδὲ τῶν ἄλ-
λων σχηµάτων οὐδέν· τὰ µὲν γὰρ ἐπιδεχόµενα τὸν τοῦ τρι-
γώνου λόγον καὶ τὸν τοῦ κύκλου πάνθ᾽ ὁµοίως τρίγωνα ἢ
κύκλοι εἰσίν, τῶν δὲ µὴ ἐπιδεχοµένων οὐδὲν ἕτερον ἑτέρου
µᾶλλον ῥηθήσεται· οὐδὲν γὰρ µᾶλλον τὸ τετράγωνον τοῦ ἑτε-
ροµήκους κύκλος ἐστίν· οὐδέτερον γὰρ ἐπιδέχεται τὸν τοῦ κύκλου
λόγον. ἁπλῶς δέ, ἐὰν µὴ ἐπιδέχηται ἀµφότερα τὸν τοῦ
προκειµένου λόγον, οὐ ῥηθήσεται τὸ ἕτερον τοῦ ἑτέρου µᾶλλον.
οὐ πάντα οὖν τὰ ποιὰ ἐπιδέχεται τὸ µᾶλλον καὶ τὸ ἧττον.
Τῶν µὲν οὖν εἰρηµένων οὐδὲν ἴδιον ποιότητος, ὅµοια δὲ
καὶ ἀνόµοια κατὰ µόνας τὰς ποιότητας λέγεται· ὅµοιον
γὰρ ἕτερον ἑτέρῳ οὐκ ἔστι κατ᾽ ἄλλο οὐδὲν ἢ καθ᾽ ὃ ποιόν
ἐστιν. ὥστε ἴδιον ἂν εἴη ποιότητος τὸ ὅµοιον ἢ ἀνόµοιον
λέγεσθαι κατ᾽ αὐτήν.
Οὐ δεῖ δὲ ταράττεσθαι µή τις ἡµᾶς φήσῃ ὑπὲρ ποι-
ότητος τὴν πρόθεσιν ποιησαµένους πολλὰ τῶν πρός τι
συγκαταριθµεῖσθαι· τὰς γὰρ ἕξεις καὶ τὰς διαθέσεις τῶν πρός
τι εἶναι. σχεδὸν γὰρ ἐπὶ πάντων τῶν τοιούτων τὰ γένη
πρός τι λέγεται, τῶν δὲ καθ᾽ ἕκαστα οὐδέν· ἡ µὲν γὰρ ἐπι-
στήµη, γένος οὖσα, αὐτὸ ὅπερ ἐστὶν ἑτέρου λέγεται, - τινὸς
γὰρ ἐπιστήµη λέγεται. - τῶν δὲ καθ᾽ ἕκαστα οὐδὲν αὐτὸ ὅπερ
ἐστὶν ἑτέρου λέγεται, οἷον ἡ γραµµατικὴ οὐ λέγεται τινὸς
γραµµατικὴ οὐδ᾽ ἡ µουσικὴ τινὸς µουσική, ἀλλ᾽ εἰ ἄρα
κατὰ τὸ γένος καὶ αὗται πρός τι λέγεται· οἷον ἡ γραµ-
µατικὴ λέγεται τινὸς ἐπιστήµη, οὐ τινὸς γραµµατική,
καὶ ἡ µουσικὴ τινὸς ἐπιστήµη, οὐ τινὸς µουσική· ὥστε
αἱ καθ᾽ ἕκαστα οὐκ εἰσὶ τῶν πρός τι. λεγόµεθα δὲ ποιοὶ
ταῖς καθ᾽ ἕκαστα· ταύτας γὰρ καὶ ἔχοµεν, - ἐπιστήµονες γὰρ
λεγόµεθα τῷ ἔχειν τῶν καθ᾽ ἕκαστα ἐπιστηµῶν τινά· - ὥστε
αὗται ἂν καὶ ποιότητες εἴησαν αἱ καθ᾽ ἕκαστα, καθ᾽ ἅς
ποτε καὶ ποιοὶ λεγόµεθα· αὗται δὲ οὐκ εἰσὶ τῶν πρός τι. -
ἔτι εἰ τυγχάνει τὸ αὐτὸ ποιὸν καὶ πρός τι ὄν, οὐδὲν ἄτοπον
ἐν ἀµφοτέροις τοῖς γένεσιν αὐτὸ καταριθµεῖσθαι.
_. . . . . . . . . . . . . . . . . . ._
Ἐπιδέχεται δὲ καὶ τὸ ποιεῖν καὶ πάσχειν ἐναντιό-
τητα καὶ τὸ µᾶλλον καὶ τὸ ἧττον· τὸ γὰρ θερµαίνειν
τῷ ψύχειν ἐναντίον καὶ τὸ θερµαίνεσθαι τῷ ψύχεσθαι καὶ
τὸ ἥδεσθαι τῷ λυπεῖσθαι· ὥστε ἐπιδέχεται ἐναντιότητα. καὶ
τὸ µᾶλλον δὲ καὶ τὸ ἧττον· θερµαίνειν γὰρ µᾶλλον καὶ ἧτ-
τον ἔστι, καὶ θερµαίνεσθαι µᾶλλον καὶ ἧττον, καὶ λυπεῖσθαι
µᾶλλον καὶ ἧττον· ἐπιδέχεται οὖν τὸ µᾶλλον καὶ τὸ ἧττον
τὸ ποιεῖν καὶ τὸ πάσχειν.
_. . . . . . . . . . . . . . . . . . ._
Ὑπὲρ µὲν οὖν τούτων τοσαῦτα λέγεται· εἴρηται δὲ καὶ ὑπὲρ τοῦ
κεῖσθαι
ἐν τοῖς πρός τι, ὅτι παρωνύµως ἀπὸ τῶν θέσεων λέγεται. ὑπὲρ δὲ τῶν
λοιπῶν,
τοῦ τε ποτὲ καὶ τοῦ ποὺ καὶ τοῦ ἔχειν, διὰ τὸ προφανῆ εἶναι οὐδὲν
ὑπὲρ
αὐτῶν ἄλλο λέγεται ἢ ὅσα ἐν ἀρχῇ ἐῤῥήθη, ὅτι τὸ ἔχειν µὲν σηµαίνει
τὸ
ὑποδεδέσθαι, τὸ ὡπλίσθαι, τὸ δὲ ποὺ οἷον ἐν Λυκείῳ, καὶ τὰ ἄλλα δὲ
ὅσα
ὑπὲρ αὐτῶν ἐῤῥήθη. - ὑπὲρ µὲν οὖν τῶν προτεθέντων γενῶν ἱκανὰ τὰ
εἰρη-
µένα· περὶ δὲ τῶν ἀντικειµένων, ποσαχῶς εἴωθε ἀντιτίθεσθαι, ῥητέον.
Λέγεται δὲ ἕτερον ἑτέρῳ ἀντικεῖσθαι τετραχῶς, ἢ
ὡς τὰ πρός τι, ἢ ὡς τὰ ἐναντία, ἢ ὡς στέρησις καὶ ἕξις,
ἢ ὡς κατάφασις καὶ ἀπόφασις. ἀντίκειται δὲ ἕκαστον τῶν
τοιούτων, ὡς τύπῳ εἰπεῖν, ὡς µὲν τὰ πρός τι οἷον τὸ διπλά-
σιον τῷ ἡµίσει, ὡς δὲ τὰ ἐναντία οἷον τὸ κακὸν τῷ ἀγαθῷ,
ὡς δὲ κατὰ στέρησιν καὶ ἕξιν οἷον τυφλότης καὶ ὄψις,
ὡς δὲ κατάφασις καὶ ἀπόφασις οἷον κάθηται - οὐ κάθηται.
Ὅσα µὲν οὖν ὡς τὰ πρός τι ἀντίκειται αὐτὰ ἅπερ ἐστὶ
τῶν ἀντικειµένων λέγεται ἢ ὁπωσοῦν ἄλλως πρὸς αὐτά·
οἷον τὸ διπλάσιον τοῦ ἡµίσεος αὐτὸ ὅπερ ἐστὶ διπλάσιον
λέγεται· καὶ ἡ ἐπιστήµη δὲ τῷ ἐπιστητῷ ὡς τὰ πρός τι
ἀντίκειται, καὶ λέγεταί γε ἡ ἐπιστήµη αὐτὸ ὅπερ ἐστὶ
τοῦ ἐπιστητοῦ· καὶ τὸ ἐπιστητὸν δὲ αὐτὸ ὅπερ ἐστὶ πρὸς τὸ
ἀντικείµενον λέγεται τὴν ἐπιστήµην· τὸ γὰρ ἐπιστητὸν τινὶ
λέγεται ἐπιστητὸν τῇ ἐπιστήµῃ.
Ὅσα οὖν ἀντίκειται ὡς τὰ πρός τι αὐτὰ ἅπερ ἐστὶ τῶν ἀντι-
κειµένων ἢ ὁπωσδήποτε πρὸς ἄλληλα λέγεται· τὰ δὲ ὡς
τὰ ἐναντία, αὐτὰ µὲν ἅπερ ἐστὶν οὐδαµῶς πρὸς ἄλληλα λέ-
γεται, ἐναντία µέντοι ἀλλήλων λέγεται· οὔτε γὰρ τὸ ἀγα-
θὸν τοῦ κακοῦ λέγεται ἀγαθόν, ἀλλ᾽ ἐναντίον, οὔτε τὸ λευκὸν
τοῦ µέλανος λευκόν, ἀλλ᾽ ἐναντίον. ὥστε διαφέρουσιν αὗται
αἱ ἀντιθέσεις ἀλλήλων. - ὅσα δὲ τῶν ἐναντίων τοιαῦτά ἐστιν
ὥστε ἐν οἷς πέφυκε γίγνεσθαι ἢ ὧν κατηγορεῖται ἀναγκαῖον
αὐτῶν θάτερον ὑπάρχειν, τούτων οὐδέν ἐστιν ἀνὰ µέσον· ὧν δέ
γε µὴ ἀναγκαῖον θάτερον ὑπάρχειν, τούτων ἔστι τι ἀνὰ µέσον
πάντως. οἷον νόσος καὶ ὑγίεια ἐν σώµατι ζῴου πέφυκε
γίγνεσθαι, καὶ ἀναγκαῖόν γε θάτερον ὑπάρχειν τῷ τοῦ ζῴου
σώµατι ἢ νόσον ἢ ὑγίειαν· καὶ περιττὸν δὲ καὶ ἄρτιον ἀριθ-
µοῦ κατηγορεῖται, καὶ ἀναγκαῖόν γε θάτερον τῷ ἀριθµῷ
ὑπάρχειν ἢ περιττὸν ἢ ἄρτιον· καὶ οὐκ ἔστι γε τούτων οὐδὲν
ἀνὰ µέσον, οὔτε νόσου καὶ ὑγιείας οὔτε περιττοῦ καὶ ἀρτίου. ὧν
δέ γε µὴ ἀναγκαῖον θάτερον ὑπάρχειν, τούτων ἔστι τι ἀνὰ
µέσον· οἷον µέλαν καὶ λευκὸν ἐν σώµατι πέφυκε γίγνεσθαι,
καὶ οὐκ ἀναγκαῖόν γε θάτερον αὐτῶν ὑπάρχειν τῷ σώµατι, -
οὐ γὰρ πᾶν ἤτοι λευκὸν ἢ µέλαν ἐστίν· - καὶ φαῦλον δὲ καὶ
σπουδαῖον κατηγορεῖται µὲν καὶ κατ᾽ ἀνθρώπου καὶ κατ᾽
ἄλλων πολλῶν, οὐκ ἀναγκαῖον δὲ θάτερον αὐτῶν ὑπάρχειν
ἐκείνοις ὧν κατηγορεῖται· οὐ γὰρ πάντα ἤτοι φαῦλα ἢ σπου-
δαῖά ἐστιν. καὶ ἔστι γέ τι τούτων ἀνὰ µέσον, οἷον τοῦ µὲν
λευκοῦ καὶ τοῦ µέλανος τὸ φαιὸν καὶ ὠχρὸν καὶ ὅσα ἄλλα
χρώµατα, τοῦ δὲ φαύλου καὶ τοῦ σπουδαίου τὸ οὔτε φαῦλον οὔτε
σπουδαῖον. ἐπ᾽ ἐνίων µὲν οὖν ὀνόµατα κεῖται τοῖς ἀνὰ µέσον,
οἷον λευκοῦ καὶ µέλανος τὸ φαιὸν καὶ ὠχρόν· ἐπ᾽ ἐνίων δὲ
ὀνόµατι µὲν οὐκ εὔπορον τὸ ἀνὰ µέσον ἀποδοῦναι, τῇ δὲ
ἑκατέρου τῶν ἄκρων ἀποφάσει τὸ ἀνὰ µέσον ὁρίζεται,
οἷον τὸ οὔτε ἀγαθὸν οὔτε κακὸν καὶ οὔτε δίκαιον οὔτε
ἄδικον.
Στέρησις δὲ καὶ ἕξις λέγεται µὲν περὶ ταὐτόν τι, οἷον
ἡ ὄψις καὶ ἡ τυφλότης περὶ ὀφθαλµόν· καθόλου δὲ εἰπεῖν, ἐν
ᾧ πέφυκεν ἡ ἕξις γίγνεσθαι, περὶ τοῦτο λέγεται ἑκάτερον
αὐτῶν. ἐστερῆσθαι δὲ τότε λέγοµεν ἕκαστον τῶν τῆς ἕξεως
δεκτικῶν, ὅταν ἐν ᾧ πέφυκεν ὑπάρχειν καὶ ὅτε πέφυκεν
ἔχειν µηδαµῶς ὑπάρχῃ· νωδόν τε γὰρ λέγοµεν οὐ τὸ µὴ
ἔχον ὀδόντας, καὶ τυφλὸν οὐ τὸ µὴ ἔχον ὄψιν, ἀλλὰ τὸ µὴ
ἔχον ὅτε πέφυκεν ἔχειν· τινὰ γὰρ ἐκ γενετῆς οὔτε ὄψιν
οὔτε ὀδόντας ἔχει, ἀλλ᾽ οὐ λέγεται νωδὰ οὐδὲ τυφλά.
τὸ δὲ ἐστερῆσθαι καὶ τὸ ἔχειν τὴν ἕξιν οὐκ ἔστι στέρησις καὶ
ἕξις· ἕξις µὲν γάρ ἐστιν ἡ ὄψις, στέρησις δὲ ἡ τυφλότης,
τὸ δὲ ἔχειν τὴν ὄψιν οὐκ ἔστιν ὄψις, οὐδὲ τὸ τυφλὸν εἶναι
τυφλότης· στέρησις γάρ τις ἡ τυφλότης ἐστίν, τὸ δὲ τυφλὸν
εἶναι ἐστερῆσθαι, οὐ στέρησίς ἐστιν. ἔτι εἰ ἦν ἡ τυφλότης
ταὐτὸν τῷ τυφλὸν εἶναι, κατηγορεῖτο ἂν ἀµφότερα κατὰ
τοῦ αὐτοῦ· ἀλλὰ τυφλὸς µὲν λέγεται ὁ ἄνθρωπος, τυφλότης
δὲ ὁ ἄνθρωπος οὐδαµῶς λέγεται. ἀντικεῖσθαι δὲ καὶ ταῦτα
δοκεῖ, τὸ ἐστερῆσθαι καὶ τὸ τὴν ἕξιν ἔχειν ὡς στέρησις καὶ
ἕξις· ὁ γὰρ τρόπος τῆς ἀντιθέσεως ὁ αὐτός· ὡς γὰρ ἡ τυ-
φλότης τῇ ὄψει ἀντίκειται, οὕτω καὶ τὸ τυφλὸν εἶναι τῷ
ὄψιν ἔχειν ἀντίκειται. _οὐκ ἔστι δὲ οὐδὲ τὸ ὑπὸ τὴν κατάφασιν
καὶ ἀπόφασιν κατάφασις καὶ ἀπόφασις· ἡ µὲν γὰρ κατάφασις
λόγος ἐστὶ καταφατικὸς καὶ ἡ ἀπόφασις λόγος ἀποφατι-
κός, τῶν δὲ ὑπὸ τὴν κατάφασιν ἢ ἀπόφασιν οὐδέν ἐστι
λόγος. λέγεται δὲ καὶ ταῦτα ἀντικεῖσθαι ἀλλήλοις ὡς κα-
τάφασις καὶ ἀπόφασις· καὶ γὰρ ἐπὶ τούτων ὁ τρόπος τῆς
ἀντιθέσεως ὁ αὐτός· ὡς γάρ ποτε ἡ κατάφασις πρὸς τὴν
ἀπόφασιν ἀντίκειται, οἷον τὸ κάθηται - οὐ κάθηται, οὕτω
καὶ τὸ ὑφ᾽ ἑκάτερον πρᾶγµα ἀντίκειται, τὸ καθῆσθαι - µὴ
καθῆσθαι._ - ὅτι δὲ ἡ στέρησις καὶ ἡ ἕξις οὐκ ἀντίκειται ὡς
τὰ πρός τι, φανερόν· οὐ γὰρ λέγεται αὐτὸ ὅπερ ἐστὶ τοῦ ἀντι-
κειµένου· ἡ γὰρ ὄψις οὐκ ἔστι τυφλότητος ὄψις, οὐδ᾽ ἄλλως
οὐδαµῶς πρὸς αὐτὸ λέγεται· ὡσαύτως δὲ οὐδὲ ἡ τυφλότης
λέγοιτ᾽ ἂν τυφλότης ὄψεως, ἀλλὰ στέρησις µὲν ὄψεως ἡ
τυφλότης λέγεται, τυφλότης δὲ ὄψεως οὐ λέγεται. ἔτι τὰ
πρός τι πάντα πρὸς ἀντιστρέφοντα λέγεται, ὥστε καὶ ἡ τυ-
φλότης εἴπερ ἦν τῶν πρός τι, ἀντέστρεφεν ἂν κἀκεῖνο πρὸς
ὃ λέγεται· ἀλλ᾽ οὐκ ἀντιστρέφει· οὐ γὰρ λέγεται ἡ ὄψις
τυφλότητος ὄψις.
Ὅτι δὲ οὐδ᾽ ὡς τὰ ἐναντία ἀντίκειται τὰ κατὰ στέρη-
σιν λεγόµενα καὶ ἕξιν ἐκ τῶνδε δῆλον. τῶν µὲν γὰρ ἐναν-
τίων, ὧν µηδέν ἐστιν ἀνὰ µέσον, ἀναγκαῖον, ἐν οἷς πέφυκε
γίγνεσθαι ἢ ὧν κατηγορεῖται, θάτερον αὐτῶν ὑπάρχειν ἀεί·
τούτων γὰρ οὐδὲν ἦν ἀνὰ µέσον, ὧν θάτερον ἀναγκαῖον ἦν τῷ
δεκτικῷ ὑπάρχειν, οἷον ἐπὶ νόσου καὶ ὑγιείας καὶ περιττοῦ
καὶ ἀρτίου· ὧν δὲ ἔστι τι ἀνὰ µέσον, οὐδέποτε ἀνάγκη παντὶ
ὑπάρχειν θάτερον· οὔτε γὰρ λευκὸν ἢ µέλαν ἀνάγκη πᾶν
εἶναι τὸ δεκτικόν, οὔτε θερµὸν ἢ ψυχρόν, - τούτων γὰρ
ἀνὰ µέσον τι οὐδὲν κωλύει ὑπάρχειν· - ἔτι δὲ καὶ τού-
των ἦν τι ἀνὰ µέσον ὧν µὴ ἀναγκαῖον ἦν θάτερον ὑπάρχειν
τῷ δεκτικῷ, εἰ µὴ οἷς φύσει τὸ ἓν ὑπάρχει, οἷον τῷ
πυρὶ τὸ θερµῷ εἶναι καὶ τῇ χιόνι τὸ λευκῇ· - ἐπὶ δὲ
τούτων ἀφωρισµένως ἀναγκαῖον θάτερον ὑπάρχειν, καὶ οὐχ
ὁπότερον ἔτυχεν· οὐ γὰρ ἐνδέχεται τὸ πῦρ ψυχρὸν εἶναι
οὐδὲ τὴν χιόνα µέλαιναν· - ὥστε παντὶ µὲν οὐκ ἀνάγκη
τῷ δεκτικῷ θάτερον αὐτῶν ὑπάρχειν, ἀλλὰ µόνον οἷς φύ-
σει τὸ ἓν ὑπάρχει, καὶ τούτοις ἀφωρισµένως τὸ ἓν καὶ οὐχ
ὁπότερον ἔτυχεν. ἐπὶ δὲ τῆς στερήσεως καὶ τῆς ἕξεως οὐδέ-
τερον τῶν εἰρηµένων ἀληθές· οὐδὲ γὰρ ἀεὶ τῷ δεκτικῷ ἀναγ-
καῖον θάτερον αὐτῶν ὑπάρχειν, - τὸ γὰρ µήπω πεφυκὸς
ὄψιν ἔχειν οὔτε τυφλὸν οὔτε ὄψιν ἔχειν λέγεται, ὥστε οὐκ ἂν
εἴη ταῦτα τῶν τοιούτων ἐναντίων ὧν οὐδέν ἐστιν ἀνὰ µέσον· -
ἀλλ᾽ οὐδὲ ὧν τι ἔστιν ἀνὰ µέσον· ἀναγκαῖον γάρ ποτε παντὶ
τῷ δεκτικῷ θάτερον αὐτῶν ὑπάρχειν· ὅταν γὰρ ἤδη πε-
φυκὸς ᾖ ἔχειν ὄψιν, τότε ἢ τυφλὸν ἢ ἔχον ὄψιν ῥηθήσεται,
καὶ τούτων οὐκ ἀφωρισµένως θάτερον, ἀλλ᾽ ὁπότερον ἔτυχεν,
- οὐ γὰρ ἀναγκαῖον ἢ τυφλὸν ἢ ὄψιν ἔχον εἶναι, ἀλλ᾽ ὁπό-
τερον ἔτυχεν· - ἐπὶ δέ γε τῶν ἐναντίων, ὧν ἔστιν ἀνὰ µέσον τι,
οὐδέποτε ἀναγκαῖον ἦν παντὶ θάτερον ὑπάρχειν, ἀλλὰ τισίν,
καὶ τούτοις ἀφωρισµένως τὸ ἕν. ὥστε δῆλον ὅτι κατ᾽ οὐδέτερον
τῶν τρόπων ὡς τὰ ἐναντία ἀντίκειται τὰ κατὰ στέρησιν καὶ
ἕξιν ἀντικείµενα. - ἔτι ἐπὶ µὲν τῶν ἐναντίων ὑπάρχοντος τοῦ
δεκτικοῦ δυνατὸν εἰς ἄλληλα µεταβολὴν γενέσθαι, εἰ µή
τινι φύσει τὸ ἓν ὑπάρχει, οἷον τῷ πυρὶ τὸ θερµῷ εἶναι· καὶ γὰρ
τὸ ὑγιαῖνον δυνατὸν νοσῆσαι καὶ τὸ λευκὸν µέλαν γενέσθαι
καὶ τὸ ψυχρὸν θερµόν, καὶ ἐκ σπουδαίου γε φαῦλον καὶ ἐκ
φαύλου σπουδαῖον δυνατὸν γενέσθαι· - ὁ γὰρ φαῦλος εἰς βελ-
τίους διατριβὰς ἀγόµενος καὶ λόγους κἂν µικρόν γέ τι ἐπι-
δοίη εἰς τὸ βελτίω εἶναι· ἐὰν δὲ ἅπαξ κἂν µικρὰν ἐπίδοσιν
λάβῃ, φανερὸν ὅτι ἢ τελείως ἂν µεταβάλοι ἢ πάνυ πολλὴν ἂν
ἐπίδοσιν λάβοι· ἀεὶ γὰρ εὐκινητότερος πρὸς ἀρετὴν γίγνεται,
κἂν ἡντινοῦν ἐπίδοσιν εἰληφὼς ἐξ ἀρχῆς ᾖ, ὥστε καὶ πλείω
εἰκὸς ἐπίδοσιν λαµβάνειν· καὶ τοῦτο ἀεὶ γιγνόµενον τε-
λείως εἰς τὴν ἐναντίαν ἕξιν ἀποκαθίστησιν, ἐάνπερ µὴ χρόνῳ
ἐξείργηται· - ἐπὶ δέ γε τῆς στερήσεως καὶ τῆς ἕξεως ἀδύνα-
τον εἰς ἄλληλα µεταβολὴν γενέσθαι· ἀπὸ µὲν γὰρ τῆς ἕξεως
ἐπὶ τὴν στέρησιν γίγνεται µεταβολή, ἀπὸ δὲ τῆς στε-
ρήσεως ἐπὶ τὴν ἕξιν ἀδύνατον· οὔτε γὰρ τυφλὸς γενόµενός
τις πάλιν ἔβλεψεν, οὔτε φαλακρὸς ὢν κοµήτης ἐγένετο, οὔτε
νωδὸς ὢν ὀδόντας ἔφυσεν.
Ὅσα δὲ ὡς κατάφασις καὶ ἀπόφασις ἀντίκειται, φανε-
ρὸν ὅτι κατ᾽ οὐδένα τῶν εἰρηµένων τρόπων ἀντίκειται·
ἐπὶ µόνων γὰρ τούτων ἀναγκαῖον ἀεὶ τὸ µὲν ἀληθὲς τὸ δὲ
ψεῦδος αὐτῶν εἶναι. οὔτε γὰρ ἐπὶ τῶν ἐναντίων ἀναγκαῖον
ἀεὶ θάτερον µὲν ἀληθὲς εἶναι θάτερον δὲ ψεῦδος, οὔτε ἐπὶ τῶν
πρός τι, οὔτε ἐπὶ τῆς ἕξεως καὶ στερήσεως· οἷον ὑγίεια
καὶ νόσος ἐναντία, καὶ οὐδέτερόν γε οὔτε ἀληθὲς οὔτε ψεῦδός
ἐστιν· ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ διπλάσιον καὶ τὸ ἥµισυ ὡς τὰ πρός τι
ἀντίκειται, καὶ οὐκ ἔστιν αὐτῶν οὐδέτερον οὔτε ἀληθὲς οὔτε ψεῦ-
δος· οὐδέ γε τὰ κατὰ στέρησιν καὶ ἕξιν, οἷον ἡ ὄψις καὶ ἡ
τυφλότης· ὅλως δὲ τῶν κατὰ µηδεµίαν συµπλοκὴν λεγοµένων
οὐδὲν οὔτε ἀληθὲς οὔτε ψεῦδός ἐστιν· πάντα δὲ τὰ εἰρη-
µένα ἄνευ συµπλοκῆς λέγεται. οὐ µὴν ἀλλὰ µάλιστα δό-
ξειεν ἂν τὸ τοιοῦτο συµβαίνειν ἐπὶ τῶν κατὰ συµπλοκὴν ἐναν-
τίων λεγοµένων, - τὸ γὰρ ὑγιαίνειν Σωκράτη τῷ νοσεῖν Σω-
κράτη ἐναντίον ἐστίν, - ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἐπὶ τούτων ἀναγκαῖον ἀεὶ
θάτερον µὲν ἀληθὲς θάτερον δὲ ψεῦδος εἶναι· ὄντος µὲν γὰρ
Σωκράτους ἔσται τὸ µὲν ἀληθὲς τὸ δὲ ψεῦδος, µὴ ὄντος δὲ
ἀµφότερα ψευδῆ· οὔτε γὰρ τὸ νοσεῖν Σωκράτη οὔτε τὸ
ὑγιαίνειν ἀληθὲς αὐτοῦ µὴ ὄντος ὅλως τοῦ Σωκράτους.
ἐπὶ δὲ τῆς στερήσεως καὶ τῆς ἕξεως µὴ ὄντος γε ὅλως
οὐδέτερον ἀληθές, ὄντος δὲ οὐκ ἀεὶ θάτερον ἀληθές·
τὸ γὰρ ὄψιν ἔχειν Σωκράτη τῷ τυφλὸν εἶναι Σωκράτη ἀντί-
κειται ὡς στέρησις καὶ ἕξις, καὶ ὄντος γε οὐκ ἀναγ-
καῖον θάτερον ἀληθὲς εἶναι ἢ ψεῦδος, - ὅτε γὰρ µήπω
πέφυκεν ἔχειν, ἀµφότερα ψευδῆ, - µὴ ὄντος δὲ ὅλως τοῦ
Σωκράτους καὶ οὕτω ψευδῆ ἀµφότερα, καὶ τὸ ὄψιν αὐτὸν
ἔχειν καὶ τὸ τυφλὸν εἶναι. ἐπὶ δέ γε τῆς καταφάσεως
καὶ τῆς ἀποφάσεως ἀεί, ἐάν τε ᾖ ἐάν τε µὴ ᾖ, τὸ µὲν ἕτε-
ρον ἔσται ψεῦδος τὸ δὲ ἕτερον ἀληθές· τὸ γὰρ νοσεῖν Σωκρά-
τη καὶ τὸ µὴ νοσεῖν Σωκράτη, ὄντος τε αὐτοῦ φανερὸν ὅτι
τὸ ἕτερον αὐτῶν ἀληθὲς ἢ ψεῦδος, καὶ µὴ ὄντος ὁµοίως·
τὸ µὲν γὰρ νοσεῖν µὴ ὄντος ψεῦδος, τὸ δὲ µὴ νοσεῖν ἀλη-
θές· ὥστε ἐπὶ µόνων τούτων ἴδιον ἂν εἴη τὸ ἀεὶ θάτερον αὐ-
τῶν ἀληθὲς ἢ ψεῦδος εἶναι, ὅσα ὡς κατάφασις καὶ ἀπόφα-
σις ἀντίκειται.
Ἐναντίον δέ ἐστιν ἀγαθῷ µὲν ἐξ ἀνάγκης κακόν, - τοῦτο δὲ
δῆλον τῇ καθ᾽ ἕκαστον ἐπαγωγῇ, οἷον ὑγιείᾳ νόσος καὶ δικαιοσύνῃ
ἀδικία καὶ ἀνδρείᾳ δειλία, ὁµοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, - κακῷ
δὲ ὁτὲ µὲν ἀγαθὸν ἐναντίον ἐστίν, ὁτὲ δὲ κακόν· τῇ γὰρ ἐνδείᾳ
κακῷ ὄντι ἡ ὑπερβολὴ ἐναντίον κακὸν ὄν· ὁµοίως δὲ καὶ ἡ
µεσότης ἐναντία ἑκατέρῳ οὖσα ἀγαθόν. ἐπ᾽ ὀλίγων δ᾽ ἂν
τὸ τοιοῦτον ἴδοι τις, ἐπὶ δὲ τῶν πλείστων ἀεὶ τῷ κακῷ τὸ
ἀγαθὸν ἐναντίον ἐστίν. - ἔτι τῶν ἐναντίων οὐκ ἀναγκαῖον, ἐὰν
θάτερον ᾖ, καὶ τὸ λοιπὸν εἶναι· ὑγιαινόντων γὰρ ἁπάντων ὑγίεια
µὲν ἔσται, νόσος δὲ οὔ· ὁµοίως δὲ καὶ λευκῶν ὄντων ἁπάν-
των λευκότης µὲν ἔσται, µελανία δὲ οὔ. ἔτι εἰ τὸ Σωκράτη
ὑγιαίνειν τῷ Σωκράτη νοσεῖν ἐναντίον ἐστίν, µὴ ἐνδέχεται
δὲ ἅµα ἀµφότερα τῷ αὐτῷ ὑπάρχειν, οὐκ ἂν ἐνδέχοιτο τοῦ
ἑτέρου τῶν ἐναντίων ὄντος καὶ τὸ λοιπὸν εἶναι· ὄντος γὰρ τοῦ
Σωκράτη ὑγιαίνειν οὐκ ἂν εἴη τὸ νοσεῖν Σωκράτη.
Δῆλον δὲ ὅτι καὶ περὶ ταὐτὸν ἢ εἴδει ἢ γένει πέφυκε
γίγνεσθαι τὰ ἐναντία· νόσος µὲν γὰρ καὶ ὑγίεια ἐν σώµατι ζῴου,
λευκότης δὲ καὶ µελανία ἁπλῶς ἐν σώµατι, δικαιοσύνη δὲ καὶ
ἀδικία ἐν ψυχῇ. ἀνάγκη δὲ πάντα τὰ ἐναντία ἢ ἐν τῷ αὐτῷ γένει
εἶναι ἢ ἐν τοῖς ἐναντίοις γένεσιν, ἢ αὐτὰ γένη εἶναι· λευκὸν
µὲν γὰρ καὶ µέλαν ἐν τῷ αὐτῷ γένει, - χρῶµα γὰρ αὐτῶν
τὸ γένος, - δικαιοσύνη δὲ καὶ ἀδικία ἐν τοῖς ἐναντίοις
γένεσιν, - τοῦ µὲν γὰρ ἀρετή, τοῦ δὲ κακία τὸ γένος, - ἀγα-
θὸν δὲ καὶ κακὸν οὐκ ἔστιν ἐν γένει, ἀλλ᾽ αὐτὰ τυγχάνει γένη
τινῶν ὄντα.
Πρότερον ἕτερον ἑτέρου λέγεται τετραχῶς· πρῶτον µὲν
καὶ κυριώτατα κατὰ χρόνον, καθ᾽ ὃ πρεσβύτερον ἕτε-
ρον ἑτέρου καὶ παλαιότερον λέγεται, - τῷ γὰρ τὸν χρόνον πλείω
εἶναι καὶ πρεσβύτερον καὶ παλαιότερον λέγεται· - δεύτερον
δὲ τὸ µὴ ἀντιστρέφον κατὰ τὴν τοῦ εἶναι ἀκολούθησιν, οἷον
τὸ ἓν τῶν δύο πρότερον· δυεῖν µὲν γὰρ ὄντων ἀκολουθεῖ
εὐθὺς τὸ ἓν εἶναι, ἑνὸς δὲ ὄντος οὐκ ἀναγκαῖον δύο εἶναι,
ὥστε οὐκ ἀντιστρέφει ἀπὸ τοῦ ἑνὸς ἡ ἀκολούθησις τοῦ εἶναι τὸ
λοιπόν, πρότερον δὲ δοκεῖ τὸ τοιοῦτον εἶναι ἀφ᾽ οὗ µὴ ἀντι-
στρέφει ἡ τοῦ εἶναι ἀκολούθησις. τρίτον δὲ κατά τινα τάξιν
πρότερον λέγεται, καθάπερ ἐπὶ τῶν ἐπιστηµῶν καὶ τῶν λό-
γων· ἔν τε γὰρ ταῖς ἀποδεικτικαῖς ἐπιστήµαις ὑπάρχει τὸ πρότε-
ρον καὶ τὸ ὕστερον τῇ τάξει, - τὰ γὰρ στοιχεῖα πρότερα τῶν
διαγραµµάτων τῇ τάξει, καὶ ἐπὶ τῆς γραµµατικῆς τὰ στοιχεῖα
πρότερα τῶν συλλαβῶν, - ἐπί τε τῶν λόγων ὁµοίως, - τὸ γὰρ
προοίµιον τῆς διηγήσεως πρότερον τῇ τάξει ἐστίν. - ἔτι
παρὰ τὰ εἰρηµένα τὸ βέλτιον καὶ τὸ τιµιώτερον πρότερον
εἶναι τῇ φύσει δοκεῖ· εἰώθασι δὲ καὶ οἱ πολλοὶ τοὺς
ἐντιµοτέρους καὶ µᾶλλον ἀγαπωµένους ὑπ᾽ αὐτῶν προ-
τέρους φάσκειν εἶναι· ἔστι µὲν δὴ σχεδὸν ἀλλοτριώτατος
τῶν τρόπων οὗτος.
Οἱ µὲν οὖν λεγόµενοι τοῦ προτέρου τρόποι τοσοῦτοί
εἰσιν. δόξειε δ᾽ ἂν καὶ παρὰ τοὺς εἰρηµένους ἕτερος
εἶναι προτέρου τρόπος· τῶν γὰρ ἀντιστρεφόντων κατὰ τὴν τοῦ
εἶναι ἀκολούθησιν τὸ αἴτιον ὁπωσοῦν θατέρῳ τοῦ εἶναι πρότε-
ρον εἰκότως φύσει λέγοιτ᾽ ἄν. ὅτι δ᾽ ἔστι τινὰ τοιαῦτα,
δῆλον· τὸ γὰρ εἶναι ἄνθρωπον ἀντιστρέφει κατὰ τὴν τοῦ εἶ-
ναι ἀκολούθησιν πρὸς τὸν ἀληθῆ περὶ αὐτοῦ λόγον· εἰ γὰρ
ἔστιν ἄνθρωπος, ἀληθὴς ὁ λόγος ᾧ λέγοµεν ὅτι ἔστιν ἄν-
θρωπος· καὶ ἀντιστρέφει γε, - εἰ γὰρ ἀληθὴς ὁ λόγος ᾧ λέ-
γοµεν ὅτι ἔστιν ἄνθρωπος, ἔστιν ἄνθρωπος· - ἔστι δὲ ὁ µὲν ἀλη-
θὴς λόγος οὐδαµῶς αἴτιος τοῦ εἶναι τὸ πρᾶγµα, τὸ µέντοι
πρᾶγµα φαίνεταί πως αἴτιον τοῦ εἶναι ἀληθῆ τὸν λόγον·
τῷ γὰρ εἶναι τὸ πρᾶγµα ἢ µὴ ἀληθὴς ὁ λόγος ἢ ψευ-
δὴς λέγεται. ὥστε κατὰ πέντε τρόπους πρότερον ἕτερον ἑτέρου
λέγοιτ᾽ ἄν.
Ἅµα δὲ λέγεται ἁπλῶς µὲν καὶ κυριώτατα ὧν ἡ γέ-
νεσις ἐν τῷ αὐτῷ χρόνῳ· οὐδέτερον γὰρ πρότερον οὐδὲ
ὕστερόν ἐστιν· ἅµα δὲ κατὰ τὸν χρόνον ταῦτα λέγεται.
φύσει δὲ ἅµα ὅσα ἀντιστρέφει µὲν κατὰ τὴν τοῦ εἶναι
ἀκολούθησιν, µηδαµῶς δὲ αἴτιον θάτερον θατέρῳ τοῦ εἶναί
ἐστιν, οἷον ἐπὶ τοῦ διπλασίου καὶ τοῦ ἡµίσεος· ἀντιστρέφει µὲν
γὰρ ταῦτα, - διπλασίου γὰρ ὄντος ἐστὶν ἥµισυ, καὶ ἡµίσεος
ὄντος διπλάσιόν ἐστιν, - οὐδέτερον δὲ οὐδετέρῳ αἴτιον τοῦ
εἶναί ἐστιν. καὶ τὰ ἐκ τοῦ αὐτοῦ γένους ἀντιδιῃρηµένα ἀλλή-
λοις ἅµα τῇ φύσει λέγεται. ἀντιδιῃρῆσθαι δὲ λέγεται
ἀλλήλοις τὰ κατὰ τὴν αὐτὴν διαίρεσιν, οἷον τὸ πτηνὸν τῷ
πεζῷ καὶ τῷ ἐνύδρῳ· ταῦτα γὰρ ἀλλήλοις ἀντιδιῄρηται ἐκ
τοῦ αὐτοῦ γένους ὄντα· τὸ γὰρ ζῷον διαιρεῖται εἰς ταῦτα, εἴς
τε τὸ πτηνὸν καὶ τὸ πεζὸν καὶ τὸ ἔνυδρον, καὶ οὐδέν γε
τούτων πρότερον ἢ ὕστερόν ἐστιν, ἀλλ᾽ ἅµα τῇ φύσει τὰ
τοιαῦτα δοκεῖ εἶναι· _διαιρεθείη δ᾽ ἂν καὶ ἕκαστον τού-
των εἰς εἴδη πάλιν, οἷον τὸ πεζὸν καὶ τὸ πτηνὸν καὶ τὸ
ἔνυδρον._ ἔσται οὖν κἀκεῖνα ἅµα τῇ φύσει, ὅσα ἐκ τοῦ αὐτοῦ
γένους κατὰ τὴν αὐτὴν διαίρεσίν ἐστιν· τὰ δὲ γένη τῶν εἰ-
δῶν ἀεὶ πρότερα· οὐ γὰρ ἀντιστρέφει κατὰ τὴν τοῦ εἶναι
ἀκολούθησιν· οἷον ἐνύδρου µὲν ὄντος ἔστι ζῷον, ζῴου δὲ ὄντος
οὐκ ἀνάγκη ἔνυδρον εἶναι. - ἅµα οὖν τῇ φύσει λέγεται ὅσα
ἀντιστρέφει µὲν κατὰ τὴν τοῦ εἶναι ἀκολούθησιν, µηδαµῶς δὲ
αἴτιον τὸ ἕτερον τῷ ἑτέρῳ τοῦ εἶναί ἐστιν, καὶ τὰ ἐκ τοῦ αὐτοῦ
γένους ἀντιδιῃρηµένα ἀλλήλοις· ἁπλῶς δὲ ἅµα, ὧν ἡ γένεσις ἐν
τῷ αὐτῷ χρόνῳ.
Κινήσεως δέ ἐστιν εἴδη ἕξ· γένεσις, φθορά, αὔξησις,
µείωσις, ἀλλοίωσις, κατὰ τόπον µεταβολή. αἱ µὲν οὖν ἄλλαι
κινήσεις φανερὸν ὅτι ἕτεραι ἀλλήλων εἰσίν· οὐ γάρ ἐστιν ἡ
γένεσις φθορὰ οὐδέ γε ἡ αὔξησις µείωσις οὐδὲ ἡ κατὰ τόπον
µεταβολ_ή, ὡσαύτως δὲ καὶ αἱ ἄλλαι· ἐπὶ δὲ τῆς ἀλλοιώσεως ἔχει
τινὰ ἀπορίαν, µήποτε ἀναγκαῖον ᾖ τὸ ἀλλοιούµενον κατά τινα τῶν
λοιπῶν κινήσεων ἀλλοιοῦσθαι. τοῦτο δὲ οὐκ ἀληθές ἐστιν· σχεδὸν
γὰρ κατὰ πάντα τὰ πάθη ἢ τὰ πλεῖστα ἀλλοιοῦσθαι συµβέβη-
κεν ἡµῖν οὐδεµιᾶς τῶν ἄλλων κινήσεων κοινωνοῦσιν· οὔτε
γὰρ αὔξεσθαι ἀναγκαῖον τὸ κατὰ πάθος κινούµενον οὔτε
µειοῦσθαι, ὡσαύτως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων, ὥσθ᾽ ἑτέρα ἂν
εἴη παρὰ τὰς ἄλλας κινήσεις ἡ ἀλλοίωσις· εἰ γὰρ ἦν ἡ
αὐτή, ἔδει τὸ ἀλλοιούµενον εὐθὺς καὶ αὔξεσθαι ἢ µειοῦσθαι
ἤ τινα τῶν ἄλλων ἀκολουθεῖν κινήσεων· ἀλλ᾽ οὐκ ἀνάγκη.
ὡσαύτως δὲ καὶ τὸ αὐξόµενον ἤ τινα ἄλλην κίνησιν κι-
νούµενον ἀλλοιοῦσθαι· ἀλλ᾽ ἔστι τινὰ αὐξανόµενα ἃ οὐκ
ἀλλοιοῦται· οἷον τὸ τετράγωνον γνώµονος περιτεθέντος ηὔ-
ξηται µέν, ἀλλοιότερον δὲ οὐδὲν γεγένηται· ὡσαύτως δὲ καὶ
ἐπὶ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων. ὥσθ᾽ ἕτεραι ἂν εἴησαν αἱ κι-
νήσεις ἀλλήλων.
Ἔστι δὲ ἁπλῶς µὲν κίνησις ἠρεµίᾳ ἐναντίον· ταῖς δὲ
καθ᾽ ἕκαστα, γενέσει µὲν φθορά, αὐξήσει δὲ µείωσις·
τῇ δὲ κατὰ τόπον µεταβολῇ ἡ κατὰ τόπον ἠρεµία µά-
λιστα ἔοικεν ἀντικεῖσθαι, καὶ εἰ ἄρα ἡ εἰς τὸν ἐναντίον
τόπον µεταβολή, οἷον τῇ κάτωθεν ἡ ἄνω, τῇ ἄνωθεν ἡ
κάτω. τῇ δὲ λοιπῇ τῶν ἀποδοθεισῶν κινήσεων οὐ ῥᾴδιον
ἀποδοῦναι τί ποτέ ἐστιν ἐναντίον, ἔοικε δὲ οὐδὲν εἶναι αὐτῇ
ἐναντίον, εἰ µή τις καὶ ἐπὶ ταύτης τὴν κατὰ τὸ ποιὸν ἠρε-
µίαν ἀντιθείη __ἢ τ_ὴν_ εἰς τὸ ἐναντίον τοῦ ποιοῦ µεταβολ_ήν_,
καθάπερ καὶ ἐπὶ τῆς κατὰ τόπον µεταβολῆς τὴν κατὰ
τόπον ἠρεµίαν ἢ τὴν εἰς τὸ ἐναντίον τόπον µεταβολήν, - ἔστι
γὰρ ἡ ἀλλοίωσις µεταβολὴ κατὰ τὸ ποιόν· - ὥστε ἀντίκει-
ται τῇ _κατὰ τὸ ποιὸν κινήσει _ἡ κατὰ τὸ ποιὸν ἠρεµία
__ἢ ἡ εἰς τὸ ἐναντίον τοῦ ποιοῦ µεταβολή, οἷον τὸ λευκὸν γί-
γνεσθαι τῷ µέλαν γίγνεσθαι· ἀλλοιοῦται γὰρ εἰς τὰ ἐναντία
τοῦ ποιοῦ µεταβολῆς γιγνοµένης.
Τὸ ἔχειν κατὰ πλείονας τρόπους λέγεται· ἢ γὰρ
ὡς ἕξιν καὶ διάθεσιν ἢ ἄλλην τινὰ ποιότητα, - λε-
γόµεθα γὰρ ἐπιστήµην ἔχειν καὶ ἀρετήν· - ἢ ὡς ποσόν,
οἷον ὃ τυγχάνει τις ἔχων µέγεθος, - λέγεται γὰρ τρίπη-
χυ µέγεθος ἔχειν ἢ τετράπηχυ· - ἢ ὡς τὰ περὶ τὸ σῶµα,
οἷον ἱµάτιον ἢ χιτῶνα· ἢ ὡς ἐν µορίῳ, οἷον ἐν χειρὶ δα-
κτύλιον· ἢ ὡς µέρος, οἷον χεῖρα ἢ πόδα· ἢ ὡς ἐν ἀγγείῳ,
οἷον ὁ µέδιµνος τοὺς πυροὺς ἢ τὸ κεράµιον τὸν οἶνον, - οἶνον
γὰρ ἔχειν τὸ κεράµιον λέγεται, καὶ ὁ µέδιµνος πυρούς·
ταῦτ᾽ οὖν ἔχειν λέγεται ὡς ἐν ἀγγείῳ· - ἢ ὡς κτῆµα·
ἔχειν γὰρ οἰκίαν καὶ ἀγρὸν λεγόµεθα. λεγόµεθα δὲ καὶ
γυναῖκα ἔχειν καὶ ἡ γυνὴ ἄνδρα· ἔοικε δὲ ἀλλοτριώτατος ὁ νῦν
ῥηθεὶς τρόπος τοῦ ἔχειν εἶναι· οὐδὲν γὰρ ἄλλο τῷ ἔχειν γυ-
ναῖκα σηµαίνοµεν ἢ ὅτι συνοικεῖ. ἴσως δ᾽ ἂν καὶ ἄλλοι τινὲς
φανείησαν τοῦ ἔχειν τρόποι, οἱ δὲ εἰωθότες λέγεσθαι σχεδὸν
ἅπαντες κατηρίθµηντα